BASINÇ VE RÜZGARLAR
Atmosfer basıncını etkileyen faktörler şunlardır: 1. Yükseklik: Yükseklere çıkıldıkça atmosferin basıncı düşer. Bunun nedeni yükseldikçe yerçekiminin, atmosferin kalınlığı ile birlikte ağırlığının ve gazların yoğunluğunun azalmasıdır.
kadir@ucar
Basınç: Atmosfer çeşitli gazların karışımıdır. Yer çekiminin etkisinde olduğu için her cisim gibi gazlarında bir ağırlığı vardır. Bu ağırlık yer ve cisimler üzerinde ağırlık olarak kendini gösterir. Buna atmosfer basıncı ya da hava basıncı denir. Bu basınsın değerleri çok büyüktür. Atmosferin yeryüzünde yaptığı basınç her yerde aynı değildir. Hava basıncı alçak basınç (siklon) ve yüksek basınç (antisiklon) olmak üzere ikiye ayrılır. Alçak ve yüksek basınçlarının sınırlarının belirtilmesi için normal hava basıncının bilinmesi gerekir. Normal hava basıncı deniz seviyesinde 15 0C sıcaklıkta 450 enleminde ölçülen basınçtır. Normal hava basıncı 760 mm civanın ağırlığına veya 1013 milibara eşittir. 1013 milibarın üzerinde ki basınca yüksek basınç, 1013 milibarın altındaki basınca alçak basınç denir. Hava basıncı barometre ile ölçülür.
2. Sıcaklık: Hava ısındıkça genişler ve hafifleşir. Soğudukça sıkılaşır ve ağırlaşır. Bu nedenle havanın soğuk olduğu yerlerde basınç yüksek, sıcak olduğu yerlerde düşüktür. Bu yüzden Ekvator’da alçak basınç alanı, Kutuplarda yüksek basınç alanı bulunur. Aynı gün içinde yada mevsime göre sıcaklık değiştiği için atmosfer basıncı da değişir. Örneğin; Türkiye’de yaz mevsiminde alçak basınç, kış mevsiminde ise yüksek basınç alanları etkili olur. 3. Dinamik Etkenler: Hava kütlelerinin alçalarak yığılması yada yükselerek seyrekleşmesi sonucunda ortaya çıkar. Örneğin: troposferin üst kısımlarında Ekvator’dan kutuplara doğru esen ters alize rüzgarları Dünya’nın dönme hareketinin etkisiyle 30 0 enlemleri civarında alçalarak yüksek basınç alanlarını oluştururlar. Bunun yanı sıra Batı ve Kutup rüzgarları da 600 enlemleri civarında karşılaşıp yükselirler ve burada alçak basınç alanlarını oluştururlar. Bu şekilde hava hareketlerine bağlı olarak oluşan basınç merkezlerine dinamik basınç merkezleri denir. 4. Yer Çekimi: Cisimlerin ağırlığı yerçekimine bağlıdır. Yerçekimi de Dünya’nın şeklinden dolayı Ekvator’da
www.zirve.liyiz.biz
18