KAVRAM Türkiye'de İklim

BÖLÜM 9

TÜRK‹YE ‹KL‹M‹

Türkiye iklimini etkileyen faktörler; –

Matematik Konum

–

Çevresindeki denizler

–

Yükselti ve yerflekilleri

–

Çevresindeki bas›nç merkezleri

24°C 26°C 30°C 28°C

S›cakl›k Da¤›l›fl›nda Görülen Özellikler; 1- Genelde güneyden kuzeye gidildikçe s›cakl›k azal›r. En yüksek s›cakl›k ortalamalar›na güney bölgelerimizde, en düflük s›cakl›k ortalamalar›na kuzey bölgelerimizde rastlan›r. (Enlem etkisi)

KAVRAM DERSHANELER‹

a) Yüksek Bas›nç merkezleri; Sibirya, Asor, Afrika’n›n kuzeyi b) Alçak Bas›nç merkezleri; Basra, ‹zlanda, Akdeniz ve Karadeniz’in do¤usu

Türkiye ‹ndirgenmifl Ocak ‹zoterm Haritas›

14

19

18 19

14

9- K›y›lardan uzaklafl›ld›kça s›cakl›k ortalamas› düfler, s›cakl›k fark› artar. (Karasall›k, yükselti) 10- Yaz mevsiminde en serin bölge Karadeniz’dir.

(Enlem, nemlilik) 11- K›y› ile iç bölgeler aras›ndaki s›cakl›k fark› yaz›n azal›r, k›fl›n artar.

14 15 16

19

18 19

13

19

17

KAVRAM DERSHANELER‹

8- Y›ll›k s›cakl›k fark›n›n en fazla oldu¤u bölge Do¤u Anadolu’dur. (Yükselti, Karasall›k)

20

21

Türkiye ‹ndirgenmifl Temmuz ‹zoterm Haritas›

4- Yaz mevsiminde en s›cak bölge Güneydo¤u Anadoludur. (Karasall›k ve Enlem)

7- Y›ll›k ve günlük s›cakl›k farklar›n›n en az oldu¤u bölge Karadeniz’dir. (Nem fazlal›¤›)

13

19

17

3- Bat›dan do¤uya gidildikçe s›cakl›k azal›r. (Yükselti–karasall›k)

6- K›fl mevsiminde en so¤uk bölge Do¤u Anadolu’dur. (Yükselti, Karasall›k)

14 15 16

2- K›y›lar›n tümünde y›ll›k s›cakl›k ortalamas› 10°C’den fazlad›r. (Deniz etkisi)

5- K›fl mevsiminde en ›l›k bölge Akdeniz’dir. (Enlem, Deniz etkisi)

32°C 34°C

20

21

Türkiye ‹ndirgenmifl Y›ll›k ‹zoterm Haritas› Ya¤›fl Da¤›l›fl›nda Görülen Özellikler; 1- Yerflekilleri ile ya¤›fl aras›nda paralellik gözlenir.

Yüksek da¤lar›n k›y›ya paralel uzand›¤› yöreler bol ya¤›fl al›rken, iç bölgelerdeki çanak ve çukurlar az ya¤›fl al›r.

2- En fazla ya¤›fl alan yerler kuzey ve güney k›y›lar›m›zd›r. (Deniz etkisi ve da¤lar›n k›y›ya paralel uzanmas›) 3- Bat› bölgelerimizin k›y› kesimleri fazla ya¤›fl almaz. (Yükselti azl›¤›, da¤lar›n k›y›ya dik uzanmas›) 4- En fazla ya¤›fl alan bölge Karadeniz (Ba¤›l nem fazla), en az ya¤›fl alan bölge ise ‹ç Anadolu’dur.

(Da¤larla çevrili olma, denizden uzakl›k) 5- Kuzey ve güney bölgelerimizdeki s›rada¤lar›n k›y›ya dönük yamaçlar› içe dönük yamaçlardan fazla ya¤›fl al›r. (Deniz etkisi)

170

Türkiye ‹klimi 6- En fazla ya¤›fl alan yöreler; Do¤u Karadeniz, (Rize, Giresun, Ordu) Bat› Karadeniz, (Zonguldak, Bart›n) Mentefle Yöresi (Mu¤la) Bat›, Orta ve Güneydo¤u Toroslard›r. (Antalya, Hatay, Bitlis)

8- Ayn› enlemlerdeki Do¤u Anadolu, ‹ç Anadolu’dan daha fazla ya¤›fl al›r. (Yükselti) 9- Akdeniz, Ege, Marmara ve Güneydo¤u Anadolu en fazla ya¤›fl› k›fl, ‹ç Anadolu ilkbahar, Karadeniz ise sonbaharda al›r.

10- Kar ya¤›fl› ve donma olaylar›n›n en fazla oldu¤u bölge Do¤u Anadolu’dur. (Yükselti-karasall›k)

200 °C 30 100

20 10

0

A O fi M N MH T AE E K K›fl ‹lkbahar Yaz Sonbahar

0

K›fl ‹lkbahar Yaz Sonbahar

7- Genelde k›y›lardan uzaklafl›ld›kça ya¤›fl azal›r.

(Deniz etkisi)

S›cakl›k Ya¤›fl

KAVRAM DERSHANELER‹

En az ya¤›fl alan yöreler ise; ‹ç Anadolu Trakya ve Güneydo¤u Anadolu’nun düzlükleri ile Do¤u Anadolu’daki çöküntü ovalar›d›r. (I¤d›r, Erzincan, Malatya)

mm 300

Karadeniz ‹klimi

mm

S›cakl›k

100

°C 30

Ya¤›fl

20

‹KL‹M T‹PLER‹

50

TÜRK‹YE’DEK‹ ‹KL‹M T‹PLER‹ mm 300 S›cakl›k Ya¤›fl 200

‹lkbahar

0

Yaz Sonbahar

–10

‹ç Anadolu Bölgesi ‹klimi (Karasal)

S›cakl›k

mm

°C

Ya¤›fl 100

30 20

50 10 0

A O fi M N MH T AE E K K›fl

‹lkbahar

0

Yaz Sonbahar

–10

°C

K›fl ‹lkbahar Yaz Sonbahar

Ülkemizde çok k›sa mesafelerde s›cakl›k, ya¤›fl ve iklim koflullar›nda büyük farkl›l›klar›n görülmesi yerflekillerinin çeflitlili¤i ile ilgilidir.

A O fi M N MH T AE E K K›fl

KAVRAM DERSHANELER‹

Not :

0

K›fl ‹lkbahar Yaz Sonbahar

10

Akdeniz k›y›lar›, Ege k›y›lar›, Marmara Denizi çevresi ve Güneydo¤u Anadolu’nun Gaziantep Yöresinde Akdeniz ‹klimi, (Bitki örtüsü maki) Karadeniz k›y›lar›nda Karadeniz iklimi (Bitki örtüsü orman) Erzurum-Kars yöresinde sert karasal iklim (Bitki örtüsü çay›r) di¤er yörelerde ise bozk›r iklimi görülür.

30 100

20

Erzurum-Kars (Sert Karasal) Çevresi ‹klimi

0

0 A O fi M N MH T AE E K K›fl ‹lkbahar Yaz Sonbahar

K›fl ‹lkbahar Yaz Sonbahar

10

Akdeniz ‹klimi

171

Türkiye ‹klimi •

mm S›cakl›k

150

Ya¤›fl

de en az ya¤›fl› Marmara Bölgesi al›r. °C

•

20

•

50

Yaz Sonbahar

Güneydo¤u Anadolu Bölgesi ‹klimi (Karasal)

Sonbahar

KAVRAM DERSHANELER‹

‹lkbahar

K›fl ‹lkbahar Yaz Sonbahar

K›fl

0

• •

•

•

– Çeflitli tar›m ürünlerinin yetifltirilebilmesi – Do¤al bitki örtüsünün çeflitlilik göstermesi – Turizm mevsiminin güneyde erken bafllamas› – Çeflitli akarsu rejimlerinin görülmesi – Ürünlerin olgunlaflma süresinin bölgeden bölgeye farkl›l›k göstermesi, – Toprak türlerinin çok çeflitlilik göstermesi – Hayvan türlerindeki çeflitlili¤in fazla olmas› de¤iflik iklimlerin görüldü¤üne kan›tt›r.

•

Van, Beyflehir, ‹znik, E¤irdir gibi merkezlerde günlük s›cakl›k fark›n›n az olmas› nemlilik ile ilgilidir.

172

•

Do¤u Karadeniz k›y›lar›n›n çok ya¤›fl almas›, k›y›n›n hemen gerisinde s›rada¤lar›n yükselmesi ile ilgilidir.

Türkiye’de ayn› anda de¤iflik iklim özellikle-

Ülkemizde;

Ülkemizde ortalama karla örtülü gün say›s›, k›y› bölgelerinden iç kesimlere ve bat›dan do¤uya gidildikçe artar. (Yükselti-karasall›k)

KAVRAM DERSHANELER‹

•

Üç yan› denizlerle çevrili olmas›na karfl›n ülkemizin büyük bölümü deniz etkisine kapal› ve karasald›r. Bu durumun nedeni kuzey ve güney bölgelerimizde da¤lar›n k›y›ya paralel uzanmas›d›r.

ÖZETLE

rinin görülmesi yerflekillerinin çeflitlili¤i ile ilgilidir.

Ülkemizde yükselti farklar›ndan dolay› iklim özellikleri, bitki örtüsü, nüfus da¤›l›fl›, yerleflme düzeni, ekonomik yap›, yöreden yöreye çok de¤iflmektedir.

K›fl

Türkiye’de iklim tipine göre en fazla ya¤›fl›n düfltü¤ü mevsimler

•

Akdeniz iklim kufla¤›nda yer alan ülkemizde üç farkl› iklim tipinin görülmesi özel konum flartlar›ndan kaynaklan›r.

•

‹lkbahar

‹ç bölgelerimizde k›fl ya¤›fllar›n›n kar fleklinde olmas› düflük s›cakl›k ile ilgilidir.

Yaz

K›fl

K›y› bölgelerimizin s›cakl›k ortalamalar›n›n birbirinden farkl› olmas› enlem fark› ile ilgilidir.

10

A O fi M N MH T AE E K

Ülkemizde Karadeniz k›y›lar› d›fl›nda yaz mevsiminin kurak geçmesinde bas›nç kuflaklar› etkilidir.

30

100

0

Yükselti azl›¤› nedeniyle k›y› bölgelerimiz için-

•

Akdeniz ve Karadeniz’in ›l›t›c› ve nemli etkisi, dar k›y› fleridinde görülür. Nedeni k›y› boyunca uzanan s›rada¤lard›r.

•

K›y›larda günlük, ayl›k ve mevsimlik s›cakl›k farklar› yüksek de¤ildir.

•

Karla örtülü gün say›s› üzerinde: – Denize uzakl›k – Yükselti – Karasall›k etkilidir.

•

Yaz aylar›nda ba¤›l nem oran› en yüksek olan bölge Karadeniz’dir.

BÖLÜM 9

1. Balkan yar›madas›nda bir yüksek bas›nç merkezi, Marmara Bölgesinde ise bir alçak bas›nç merkezi olufltu¤unda, Marmara Bölgesinde afla¤›daki rüzgarlardan hangisinin esmesi beklenir?

5. Akdeniz Bölgesinde yaz mevsiminin erken bafllamas›nda afla¤›dakilerden hangisinin etkisi daha fazlad›r?

A) Yükseltinin B) Nemlili¤in C) Bitki örtüsünün D) Enlemin E) Hakim rüzgarlar›n

A) Kefliflleme B) Karayel C) Poyraz D) K›ble E) Lodos

Bat› Karadeniz Erzurum – Kars yaylalar› Güney Marmara Akdeniz k›y›lar› Ege k›y›lar›

3.

6. Maki bitki örtüsünün yayg›n oldu¤u bir yörede afla¤›daki tar›m ürünlerinden hangisinin yetifltirilmesi en zordur?

KAVRAM DERSHANELER‹

2. Afla¤›daki yörelerin hangisinde güneflli gün say›s› di¤erlerine oranla fazlad›r?

A) B) C) D) E)

Yaz

A) Çay C) Pamuk

B) Turunçgil D) Zeytin E) Sebze

7. Afla¤›daki co¤rafi bölgelerimizin hangisinde gerçek s›cakl›k de¤eri ile indirgenmifl s›cakl›k de¤eri aras›ndaki fark en azd›r?

A) B) C) D) E)

36 17

TEST 26

Türkiye ‹klimi

‹ç Anadolu Güneydo¤u Anadolu Marmara Do¤u Anadolu Karadeniz

‹lkbahar

8. Türkiye’de s›cakl›k da¤›l›fl› üzerinde afla¤›daki faktörlerden hangisi etkili olmam›flt›r?

28

19

K›fl

Sonbahar

Yukar›daki grafikte mevsimlere göre ya¤›fl da¤›l›m yüzdesi verilen flehrimiz afla¤›dakilerden hangisidir?

A) Zonguldak C) Adana

B) Kars D) Ankara E) ‹zmir

KAVRAM DERSHANELER‹

%

A) B) C) D) E)

Nemlilik S›cak ve so¤uk su ak›nt›lar› Yükselti Kara – deniz da¤›l›fl› Enlem

9. Türkiye’yi çevreleyen denizlerin afla¤›daki olgulardan hangisi üzerinde etkili olmad›¤› söylenebilir?

4. Afla¤›daki flehirlerden hangisinin gerçek s›cakl›k ortalamas› ile indirgenmifl s›cakl›k ortalamas› aras›ndaki fark en azd›r?

A) Kars C) Adana

B) Van D) Kayseri

A) B) C) D) E)

Y›ll›k s›cakl›k fark› Donlu gün say›s› S›cakl›k da¤›l›fl› Kar örtüsünün yerde kalma süresi Gündüz süresi

E) Konya

173

Türkiye ‹klimi 10. Türkiye’de Karadeniz Bölgesi’nden sonra en fazla ya¤›fl alan bölge afla¤›dakilerden hangisidir?

14. Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde yaz mevsiminde yüksek s›cakl›klar görülmesinde afla¤›dakilerden hangisi etkili olmam›flt›r?

A) Do¤u Anadolu B) Ege C) Marmara D) Akdeniz E) ‹ç Anadolu

A) Do¤u Karadeniz B) Orta Karadeniz C) Antalya D) Adana E) Bat› Karadeniz

12.

B) Güneydo¤u Toroslar›n bölgeyi kuzeyden çevrelemesi

Alpin çay›r

Kar›fl›k orman

13. I. Denizlerle çevrili olmas› II. Ortalama yükselti fazlal›¤› III. Akarsular›n derine do¤ru gömülmesi IV. Gel – Git olay›n›n görülmemesi Ayn› enlemlerde yer alan Orta Asya ile k›yasland›¤›nda Türkiye'de çöl bulunmay›fl› yukar›dakilerden en çok hangisiyle ilgilidir?

KAVRAM DERSHANELER‹

Karadeniz Do¤u Anadolu Akdeniz Güneydo¤u Anadolu ‹ç Anadolu

E) Samyelinin etkili olmas›

Bölge

Makinin ulaflabildi¤i yükselti s›n›r› (m)

Akdeniz

700 - 800 m

Ege

400 - 500 m

Marmara

200 - 300 m

Yukar›daki tabloda görüldü¤ü gibi maki bitki örtüsünün ulaflabildi¤i yükselti s›n›r›n›n bölgelerimize göre farkl›l›k göstermesinde temel etken afla¤›dakilerden hangisidir?

Maki

A) B) C) D) E)

D) Deniz etkisinden uzak olmas›

15.

i¤ne yaprakl› orman

Yukar›da dikey do¤rultudaki bitki örtüsünün de¤iflimi verilen da¤ hangi bölgemizde olabilir?

C) Güneydeki çöl sahalar›n›n varl›¤›

KAVRAM DERSHANELER‹

11. Türkiye’nin ‹ç bölgelerinden k›y›ya do¤ru esen rüzgarlar›n, afla¤›daki bölümlerin hangisinde föhn karekteri kazanma olas›l›¤› en azd›r?

A) Baraj say›s›n›n fazlal›¤›

A) Ya¤›fl miktar› B) Toprak özellikleri C) Enlem faktörü D) Ya¤›fl rejimi E) Sulama imkanlar›

16. Türkiye’nin üç yandan denizlerle çevrili olmas› afla¤›daki olgulardan hangisi üzerinde etkili olmam›flt›r?

A) Do¤al bitki örtüsü B) Nüfus da¤›l›fl› C) Tar›msal ürün çeflidi D) Turizm faaliyetleri

A) II ve IV B) I ve IV C) Yaln›z III D) Yaln›z IV E) Yaln›z I 174

E) Yerel saat farklar›

Türkiye ‹klimi 17. Türkiye'de ya¤›fl da¤›l›fl› ile ilgili afla¤›daki yarg›lardan hangisi yanl›flt›r?

A) Kayseri C) ‹zmir E) Mardin

20.

18. Afla¤›daki grafiklerde üç farkl› ilin s›cakl›k ve ya¤›fl de¤erleri verilmifltir. mm 300

S›cakl›k Ya¤›fl

mm 300

°C

250 200

Ya¤›fl

30 100

30

20

20

I

III

Ya¤›fl

°C

150

200

40

IV

30 50 10

50 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112

0

100

20

10 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112

Aylar

Aylar

I

II

0

10 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112

–10

0

Aylar

III

Bu grafiklerin her biri Rize, Kayseri ve Adana gibi merkezlerden hangisine aittir?

A) B) C) D) E)

I Adana Rize Kayseri Rize Adana

II Rize Kayseri Adana Adana Kayseri

III Kayseri Adana Rize Kayseri Rize

II

KAVRAM DERSHANELER‹

100

0

V

°C S›cakl›k

S›cakl›k mm

B) I¤d›r D) Zonguldak

KAVRAM DERSHANELER‹

A) En fazla ya¤›fl alan yerler k›y› da¤lar›n›n denize bakan yamaçlar›d›r.

B) En az ya¤›fl alan yerler iç bölgelerdeki çanak ve düzlüklerdir.

C) Genelde k›y›lardan uzaklafl›ld›kça ya¤›fl de¤erleri azal›r.

D) Kuzeyden güneye gidildikçe ya¤›fl düzenli olarak azal›r E) Ya¤›fl miktar› ile yerflekillerinin konumu ve yükseltisi aras›nda yak›n bir iliflki vard›r.

19. Afla¤›daki illerimizin hangisinde y›ll›k ya¤›fl miktar› di¤erlerine oranla fazlad›r?

Ocak ay› izoterm haritas›nda en düflük s›cakl›klara harita üzerinde iflaretli alanlar›n hangisinde rastlan›r?

A) V

B) IV D) II

C) III E) I

175

TEST 27

1. Türkiye'de bat›dan do¤uya gidildikçe s›cakl›k de¤erlerinin daha az de¤iflmesi afla¤›dakilerden hangisinin etkisinin ortadan kald›r›lmas›na ba¤l›d›r?

5. fiehir Rize ‹zmir Konya Sivas Erzurum

A) Yükseltinin B) Enlemin C) Boylam›n D) Bitki örtüsünün E) Bak› durumunun

KAVRAM DERSHANELER‹

A) Güneydo¤u Anadolu – En fazla ya¤›fl k›fl›n yaz kurak.

B) Karadeniz k›y›lar› – Her mevsim ya¤›fll›, en çok sonbaharda C) ‹ç Anadolu – En fazla ya¤›fl ilkbaharda, yaz kurak D) Kuzeydo¤u Anadolu – Her mevsim ya¤›fll›, en çok k›fl, en az ya¤›fl yaz›n.

E) Ege ve Akdeniz k›y›lar› – En fazla ya¤›fl k›fl›n, en az yaz›n

A) S›cakl›k fark› güneyden kuzeye do¤ru düzenli olarak artar.

B) Denizden uzaklaflt›kça s›cakl›k fark› azalm›flt›r.

C) Nemlili¤in çok oldu¤u yerlerde s›cakl›k fark› fazlad›r.

D) S›cakl›k fark› do¤udan bat›ya do¤ru giderek artm›flt›r.

E) Nemlili¤in yüksek oldu¤u yerlerde s›cakl›k fark› azd›r.

3. ‹ç Anadolu Bölgesinde orman yetifltirmek Karadeniz Bölgesinden çok daha zordur, diyen biri bu düflüncesini afla¤›daki yarg›lardan hangisiyle en iyi destekleyebilir?

4. I. Bat›dan do¤uya do¤ru yükseltinin artmas› II. K›y› ve iç bölgelerin bitki örtüsünce farkl› olmas› III. Kuzeyi ile güneyi aras›nda 6°'lik enlem fark›n›n olmas› IV. Akarsu kaynaklar›n›n zenginli¤i V. Kuzey ve güney k›y›lar›m›zda da¤lar›n k›y›ya paralel uzanmas› Türkiye'de bölgeler itibar›yla farkl› iklim özelliklerinin görülmesinde yukar›dakilerden hangilerinin etkisi vard›r?

176

6.

KAVRAM DERSHANELER‹

A) Çünkü ‹ç Anadolu Bölgesinde düflük ya¤›fl de¤erleri a¤ac›n yetiflmesini zorlaflt›rm›flt›r.

B) Çünkü ‹ç Anadolu topraklar› verimsizdir.

C) Çünkü ‹ç Anadolu Bölgesi su kaynaklar› bak›m›ndan çok fakirdir.

D) Çünkü ‹ç Anadolu Bölgesinde yaz devresinin k›sal›¤› a¤ac›n yetiflmesini zorlaflt›rm›flt›r.

E) Çünkü ‹ç Anadolu'da yerflekilleri çok engebelidir.

Y›ll›k S›cakl›k Fark› (°C) 15.0 19.0 23.4 23.5 28.8

Yukar›daki tabloda baz› flehirlerimize ait y›ll›k s›cakl›k farklar› verilmifltir.

Bu tablodan hareketle hangi yarg›ya kesinlikle var›labilir?

2. Bölgelerimizle ya¤›fl rejimleri efllefltirildi¤inde hangisi yanl›fl olur?

A) II – III B) II – IV C) II – V D) I – III – V E) I – II

BÖLÜM 9

Türkiye ‹klimi

S›cakl›k(°C)

35 30 25 20 15 10 5 0 –5 –10 –15

Manisa

Kars 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar

Yukar›daki grafikte Kars ile Manisa illerimizin aylara göre y›ll›k s›cakl›k ortalamalar› verilmifltir.

Buna göre iki flehrin s›cakl›k ortalamalar›n›n farkl› olmas›nda afla¤›dakilerden hangisi temel etkendir?

A) Enlem C) Bak›

B) Yükselti D) Günefllenme süresi E) Rüzgâr

Türkiye ‹klimi

A) I ve III B) I ve IV C) II ve IV D) I,II ve III E) II ve III

8. Türkiye'nin iç bölgelerinde orman›n yerini otsu bitkilere b›rakmas› afla¤›dakilerden hangisi ile ilgilidir?

11. Afla¤›daki tabloda Adana’da aylara göre ya¤›fl miktar› verilmifltir.

Ay

KAVRAM DERSHANELER‹

7. I. Yükselti fazlal›¤› II. Çok genifl bir alana sahip olmas› III. Deniz etkisini alamama IV. Bitki örtüsü azl›¤› Do¤u Anadolu'nun "Erzurum – Kars yayla iklim tipinde" – K›fllar›n sert ve uzun – Yazlar›n serin ve ya¤›fll› geçmesi yukar›dakilerden hangileriyle ilgilidir?

Ya¤›fl (mm)

K›fllar›n çok so¤uk geçmesiyle Ya¤›fl miktar›n›n az olmas›yla Mevsimlik s›cakl›k fark›n›n fazla olmas›yla Yazlar›n çok s›cak olmas›yla Y›ll›k s›cakl›k farklar›n›n düflük olmas›yla

112

Temmuz

6

fiubat

93

A¤ustos

5

Mart

68

Eylül

30

Nisan

51

Ekim

73

May›s

47

Kas›m

87

Haziran

22

Aral›k

118

Buna göre; Adana ilimizin mevsimlere göre ya¤›fl da¤›l›m› grafi¤i afla¤›dakilerden hangisidir?

A) Ya¤›fl (%)

B) Ya¤›fl (%)

75

75 50 31

20

25

C)

50

1

K

‹

Y

6

S Mevsimler

0

A) 1

B) 2 D) 4

C) 3 E) 5

10. Akdeniz Bölgesi ile Marmara Bölgesinin y›ll›k s›cakl›k ortalamalar›n›n farkl› olmas› afla¤›dakilerden hangisinin farkl›l›¤›yla ilgilidir?

A) Yükseltilerinin B) Enlemlerinin C) Boylamlar›n›n D) Yerflekillerinin E) Rüzgar yönlerinin

KAVRAM DERSHANELER‹

Yukar›daki Türkiye haritas›nda yönü oklarla ifade edilen hava kütlelerinden hangisinin orografik ya¤›fl b›rakma olas›l›¤› en azd›r?

0

D)

Ya¤›fl (%)

K

‹

Y

S Mevsimler

Ya¤›fl (%)

75 50

25

5

4

27

25

50 26

2

3

36 27

6

0

75

9.

Ya¤›fl (mm)

Ocak

50 43

A) B) C) D) E)

Ay

25

20 4

K

‹

35 29

Y

S Mevsimler

0

15

K

‹

21

Y S Mevsimler

E) Ya¤›fl (%) 75 50

36 28

25 0

17

K

‹

19

Y S Mevsimler

12. Denize komflu olmalar›na ra¤men, Karadeniz, Akdeniz, Marmara ve Ege Bölgelerimizde farkl› iklim özelliklerinin görülmesinde afla¤›dakilerden hangisinin etkisi yoktur?

A) B) C) D) E)

Ekvatora uzakl›¤›n Da¤lar›n uzan›fl do¤rultusunun Yükseltinin Bitki örtüsünün Çevreden gelen hava kütlelerinin

177

Türkiye ‹klimi 13. S›cakl›k (°C)

Ya¤›fl (mm)

15. Afla¤›dakilerden hangisi bak› etkisine ba¤l› olarak ülkemizde ortaya ç›kan bir sonuç de¤ildir?

300 250 200 150 100

A) Güneydo¤u Toroslar›n güneye bakan yamaçlar›nda karlar›n kuzey yamaçlardan önce erimesi B) Ülkemizde ev cephelerinin genelde güneye dönük olmas› C) Akdeniz bölgesinde bir da¤›n farkl› yamaçlar›nda ayn› yükseltilerde ekilen ayn› cins ürünün güney yamaçta önce olgunlaflmas› D) Toros da¤lar›n›n güney yamaçlar›nda tar›m›n yükselti s›n›r›n›n kuzey yamaçtan daha yüksek olmas› E) Yaz bu¤day›n›n Adana'da Ankara'dan önce olgunlaflmas›

30 25 20 15 10 5 0

S›cakl›k

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Zonguldak

S›cakl›k (°C)

50 0

Ya¤›fl (mm)

Ya¤›fl S›cakl›k

30 25 20 15 10 5 0 –5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Konya

300 250 200 150 100 50 0

KAVRAM DERSHANELER‹

Ya¤›fl

Yukar›daki grafiklerde Zonguldak ve Konya'n›n aylara göre s›cakl›k ve ya¤›fl grafikleri verilmifltir.

Grafikler karfl›laflt›r›ld›¤›nda afla¤›daki yarg›lardan hangisine var›lamaz?

14. Afla¤›daki flehirlerden hangisi en fazla ya¤›fl› k›fl›n almaz?

A) ‹zmir C) Mu¤la

B) Adana D) Gaziantep E) Giresun

178

A) Akdeniz B) ‹ç Anadolu C) Ege D) Karadeniz E) Marmara KAVRAM DERSHANELER‹

A) Zonguldak'ta y›ll›k s›cakl›k fark› daha fazlad›r.

B) Konya'n›n ya¤›fl maksimumlar› ilkbahar mevsimine rastlamaktad›r.

C) Zonguldak'taki nisbi nemlilik oran› daha yüksektir.

D) Konya'da kar ya¤›fl› ve donma olay› Zonguldak'tan daha belirgindir.

E) Konya'da y›ll›k s›cakl›k fark› daha fazlad›r.

16. Türkiye’de sonbahar ortalama ya¤›fllar›n›n en fazla oldu¤u co¤rafi bölge afla¤›dakilerden hangisidir?

17. Afla¤›dakilerden hangisi, kara ve denizlerin farkl› ›s›nmas›n›n s›cakl›k üzerindeki etkisine örnek olarak verilemez?

A) Erzurum'da kar ya¤›fllar›n›n Antalya'dan fazla olmas› B) Sivas'ta günlük s›cakl›k farklar›n›n Samsun'dan fazla olmas› C) Kayseri'de ‹zmir'den daha s›k donma olay› görülmesi D) Mersin'in y›l boyunca Çanakkale'den s›cak olmas› E) ‹zimir’in k›fl›n Kütahya’dan daha s›cak olmas›

Türkiye ‹klimi 18. "Kuzeydo¤udan esen sert ve so¤uk bir rüzgard›r. Özellikle k›fl mevsiminde ya¤mur ve kar getiren bu rüzgar en çok Marmara ve Karadeniz bölgelerimizde görülür." Özellikleri verilen rüzgar afla¤›dakilerden hangisidir?

21. Y›ll›k ya¤›fl miktar›n›n az, yazlar›n kurak geçti¤i yörelerde do¤al bitki örtüsü bozk›rd›r.

1

2 4 3 5

KAVRAM DERSHANELER‹

A) Y›ld›z B) Poyraz C) Lodos D) Karayel E) Kefliflleme

Buna göre, yukar›daki haritada taral› olarak gösterilen yörelerin hangisinde do¤al bitki örtüsünün bozk›r olma olas›l›¤› en azd›r?

A) 1

B) 5

C) 3

D) 4

E) 2

22. Afla¤›da Türkiye’nin ocak ve temmuz ay› izotermleri verilmifltir.

24°C 26°C

19. Suriye çöllerinden Güneydo¤u Anadolu Bölgesine do¤ru esen s›cak ve kuru rüzgar afla¤›dakilerden hangisidir?

A) Poyraz C) Lodos

30°C

32°C 34°C

28°C

B) Samyeli D) Hamsin

Türkiye ‹ndirgenmifl Temmuz ‹zoterm Haritas›

E) Bora

20. Afla¤›da verilen yörelerin hangisinde y›l içerisindeki donlu gün say›s› en fazlad›r?

A) B) C) D) E)

‹çbat› Anadolu Güneydo¤u Anadolu Bat› Akdeniz Do¤u Anadolu Güney Marmara

KAVRAM DERSHANELER‹

14

14 15 16

19

17 19

18 19

13

20

21

Türkiye ‹ndirgenmifl Y›ll›k ‹zoterm Haritas›

Yaln›zca bu haritalardaki bilgilere dayanarak, ocak ve temmuz ay› ile ilgili afla¤›daki yarg›lardan hangisine ulafl›lamaz?

A) En yüksek ve en düflük s›cakl›klar aras›ndaki fark ocak ay›nda temmuza oranla fazlad›r.

B) Ocak izoterm haritas›nda bat›dan do¤uya do¤ru gidildikçe s›cakl›k azal›r.

C) Temmuz izoterm haritas›na göre en s›cak bölge Güneydo¤u Anadolu’dur.

D) Ocak izoterm haritas›nda en yüksek s›cakl›klara Akdeniz Bölgesi’nde rastlan›r.

E) Temmuz izoterm haritas›nda k›y›lardan uzaklafl›ld›kça s›cakl›klar azal›r.

179

ÖSS

ÖSS SORULARI - Türkiye ‹klimi

BÖLÜM 9

5. S›cakl›k da¤›l›fl› üzerinde yükseltinin belli bir etkisi vard›r.

1. Türkiye'nin deniz seviyesine indirgenmifl s›cakl›klar› incelendi¤inde kuzeyi ile güneyi aras›nda yaklafl›k 7– 8 derecelik bir s›cakl›k fark› bulunmas› ne ile aç›klanabilir?

Bu etki kald›r›ld›¤›nda, Türkiye'nin y›ll›k s›cakl›k ortalamalar›n›n nas›l olmas› beklenir?

A) Denizden uzakl›kla A) K›y›larda yüksek, iç kesimlerde düflük

C) Matematik konumla D) Ya¤›fl özellikleriyle

B) Kuzey ve Güneyde düflük, iç kesimlerde yüksek

E) Bas›nç merkezlerinin etkisiyle

C) Güneyde yüksek, Kuzeyde düflük

2. Do¤u Anadolu ile Bat› Anadolu'nun s›cakl›k ortalamalar› bak›m›ndan farkl›l›k göstermesi bu bölgelerin hangi özellikleriyle aç›klanabilir?

A) Enlemleriyle

B) Boylamlar›yla

C) Yerflekilleriyle

D) Yükseltileriyle

E) Rüzgar yönüyle

KAVRAM DERSHANELER‹

B) Yerflekli özellikleriyle

D) Do¤uda yüksek, Bat›da düflük E) Her yerde eflit 6. S›cakl›¤›n y›l içinde da¤›l›fl› bak›m›ndan birbirine en çok benzeyen kent çifti, afla¤›dakilerden hangisidir?

A) Trabzon – Sivas B) Zonguldak – Bolu C) Adana – Diyarbak›r

3.

D) Zonguldak – Trabzon

°C

E) I¤d›r – Adana

25 20 15 10 5 0

7. Türkiye'nin y›ll›k s›cakl›k ortalamalar› deniz seviyesine indirgendi¤inde, en yüksek s›cakl›klar›n Güneyde de¤il Güneydo¤uda oldu¤u görülür.

Samsun Sivas

Bu durumun nedeni afla¤›dakilerden hangisidir?

Aylar

Yukar›daki grafikte görüldü¤ü gibi, Samsun ile Sivas aras›nda s›cakl›k fark› yaz›n azalmakta, k›fl›n ise artmaktad›r. S›cakl›klar aras›ndaki fark›n mevsime göre de¤iflmesi, iki kentin hangi bak›mdan farkl› olmas›na ba¤lanabilir?

A) Yerflekli

B) Denize uzakl›k

C) Enlem

D) Bak› E) Bitki örtüsü

4. K›fl›n en düflük s›cakl›klar, genellikle Do¤u Anadolu bölgesinde görülür. Bu duruma yol açan etkenlerden biri afla¤›dakilerden hangisidir?

KAVRAM DERSHANELER‹

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 11 1 2

A) Denize uzakl›k B) Enlem derecesi C) Bitki örtüsü D) Yerflekli E) Buharlaflma miktar› 8. Türkiye'nin her bölgesinde sebze bitkileri yetifltirilir. Ancak, bir sebzenin olgunlaflmas› bölgeden bölgeye farkl› aylara rastlar.

Buna göre, do¤al yetiflme koflullar› göz önüne al›nd›¤›nda fasulyenin hangi bölgede en geç olgunlaflmas› beklenir?

A) Ya¤›fllar›n kar fleklinde olmas›

A) Ege

B) Yükseltinin fazla olmas›

B) Akdeniz

C) Orman bak›m›ndan fakir olmas›

C) ‹ç Anadolu

D) Yerflekillerinin engebeli olmas›

D) Güneydo¤u Anadolu

E) Karadeniz üzerinden rüzgar almas›

E) Do¤u Anadolu

180

Türkiye ‹klimi 12. Afla¤›daki grafikte, Akdeniz, ‹ç Anadolu ve Karadeniz bölgelerindeki ayl›k ortalama ya¤›fl miktarlar› gösterilmifltir.

9. Y›ll›k ya¤›fl miktar› Mardin'de 690 mm, Kars'ta 534 mm'dir.

Ya¤›fl miktar› daha fazla olmas›na ra¤men Mardin'in Kars'tan daha kurak olmas› bu yörenin hangi özelli¤ine ba¤lanabilir?

Yerflekilleri bak›m›ndan sade olmas›na Buharlaflman›n fazla olmas› Ya¤›fllar›n ya¤mur olarak düflmesine Akarsu a¤›n›n seyrek olmas›na Bitki örtüsünün bozk›r olmas›na

10.

Y›ll›k ort.

S›cakl›k (°C) 11.5 6.0 11.6

Kentler I¤d›r Erzurum Ankara

250 200 150

KAVRAM DERSHANELER‹

A) B) C) D) E)

Ya¤›fl (mm)

100 50 O fi M N M H

Bu grafikte, , ve s›ras›yla hangi bölgelerdeki ya¤›fl miktarlar›n› göstermektedir?

________ Yukar›daki tabloda üç kentin ortalama s›cakl›klar› verilmifltir. Ayn› enlem üzerinde yer almalar›na karfl›n Erzurum'un y›ll›k ortalama s›cakl›¤›n›n I¤d›r ve Ankara'dan daha düflük olmas›n›n bafll›ca nedeni afla¤›dakilerden hangisidir?

14

14 15 16

19

17 18

19

19

13

21

20

Yukar›daki haritada Türkiye'nin deniz seviyesine indirgenmifl y›ll›k izotermleri gösterilmifltir.

Buna göre, en yüksek s›cakl›klar›n Güneydo¤uda görülmesinde, Daha güneyde yer alma

II. Deniz etkisine kapal› olmas› III. Nemli olma

________

_________

Akdeniz

Karadeniz

‹ç Anadolu

Karadeniz

C) Karadeniz

Akdeniz

‹ç Anadolu

D) ‹ç Anadolu

Karadeniz

Akdeniz

E) Karadeniz

‹ç Anadolu

Akdeniz

B) Akdeniz

Denize olan uzakl›¤›n›n daha fazla olmas› Yükseltisinin daha fazla olmas› Daha fazla miktarda ya¤›fl almas› Kuzey rüzgârlar›na aç›k olmas› Bir ovada yer almas›

11.

I.

A) ‹ç Anadolu

13. Bir yerde günefl enerjisinden yararlanma olana¤› güneflli gün say›s› ve günefllenme süresine ba¤l› olarak de¤iflir.

KAVRAM DERSHANELER‹

A) B) C) D) E)

T A E E K A

Bu bilgiler göz önüne al›nd›¤›nda, afla¤›daki yerlerden hangisinde günefl enerjisinden yararlanma olana¤› en azd›r?

A) Do¤u Karadeniz k›y›lar› B) Çukurova C) Ege Bölgesi k›y›lar› D) Konya ovas› E) Harran ovas›

14. I.

Asor

II. Basra III. ‹zlanda IV. Sibirya

etmenlerinden hangileri etkilidir?

Yukar›dakilerden hangileri, Türkiye iklimini de etkileyen yüksek bas›nç merkezleridir?

A) I, II ve III

A) I ve II

B) II ve III

D) I ve II

C) I ve III

E) Yaln›z III

B) I ve III

D) II ve III

C) I ve IV

E) II ve IV

181

Türkiye ‹klimi 15.

18. Afla¤›da üç merkezin ayl›k ortalama s›cakl›k ve ya¤›fl grafikleri verilmifltir.

K I KB

KD II

I

B

mm 150

D

°C

125 100

GD

75

III

G

Yukar›daki rüzgar gülünde numaralanm›fl yönlerden esen rüzgarlar›n adlar› afla¤›dakilerin hangisinde do¤ru olarak verilmifltir?

I

II

III

A) Karayel

Y›ld›z

Kefliflleme

B) Kefliflleme

Karayel

Poyraz

C) Y›ld›z

Kefliflleme

Poyraz

D) Kefliflleme

Poyraz

Karayel

E) Karayel

Poyraz

Kefliflleme

KAVRAM DERSHANELER‹

GB

50 25 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar

mm 150

35 30 25 20 15 10 5 0

S›cakl›k

35 30 25 20 15 10 5 0

S›cakl›k

35 30 25 20 15 10 5 0

S›cakl›k

Ya¤›fl

°C

II

125 100 75 50 25 0

Ya¤›fl

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar mm 150

°C III

125 100 75 50 25 0

16. Türkiye'de çeflitli iklimlerin görülmesi afla¤›dakilerden hangisini en az etkiler?

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Aylar

Ya¤›fl

Bu grafiklerin her biri Zonguldak, ‹zmir ve Diyarbak›r merkezlerinden hangisine aittir?

A) Ulafl›m hizmetlerini C) Orman da¤›l›fl›n› D) Toprak çeflitlerini E) Akarsu uzunluklar›n›

17. Afla¤›dakilerden hangisi, Türkiye'de birbirinden farkl› iklim özelliklerinin görüldü¤üne bir kan›t olamaz?

A) Çeflitli tar›m ürünlerinin yetifltirilebilmesi

KAVRAM DERSHANELER‹

B) Tar›m ürünlerinin çeflitlili¤ini

I

II

III

A) ‹zmir

Zonguldak

Diyarbak›r

B) Diyarbak›r

‹zmir

Zonguldak

C) Zonguldak

Diyarbak›r

‹zmir

D) Diyarbak›r

Zonguldak

‹zmir

E) ‹zmir

Diyarbak›r

Zonguldak

19. Türkiye'de de¤iflik mevsim özelliklerinin ayn› zamanda görülebilmesini sa¤layan bafll›ca etken nedir?

B) Do¤al bitki örtüsünün farkl›l›klar göstermesi C) Turizm mevsiminin güneyde daha erken bafllamas›

A) Yerflekillerinin çeflitlili¤i

D) Çeflitli akarsu rejimlerinin görülmesi

C) Denizlerle çevrili olmas›

E) Da¤›n›k ve toplu yerleflmelerin görülmesi

D) Genifl topraklara sahip olmas›

B) Il›man iklim kufla¤›nda yer almas›

E) Bitki örtüsünün çeflitlilik göstermesi

182

Türkiye ‹klimi 23. Türkiye’deki do¤al bitki örtüsü da¤›l›fl›n› gösteren bir haritadan, afla¤›dakilerden hangisiyle ilgili bilgi edinilebilir?

(2001 ÖSS)

A) B) C) D) E)

Akarsu a¤›n›n s›kl›¤› Denize yak›nl›k Matematik konum Buharlaflma fliddeti Toprak yap›s›

A) B) C) D) E)

KAVRAM DERSHANELER‹

20. Y›ll›k ya¤›fl miktarlar› birbirine çok yak›n olmas›na ra¤men Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nin, Do¤u Anadolu Bölgesine göre daha kurak olmas›, bu iki bölgenin hangi bak›mdan farkl› olmas›n›n bir sonucudur?

Nüfus yo¤unlu¤uyla Hayvanc›l›kta uygulanan yöntemlerle Akarsu havzalar›n›n geniflli¤iyle ‹klim tipleriyle Ulafl›m olanaklar›yla

24.

21. Güneydo¤u Anadolu, y›l içinde Marmara Bölgesi kadar ya¤›fl al›r. Buna karfl›n, Güneydo¤u Anadolu’nun tar›mda en çok sulama ihtiyac› duyulan bölge olmas› afla¤›dakilerden hangisi ile ilgilidir?

?@f?@?@?@?/K? ?@e@@?@?@?@?V4@ @@e?@@@ ?'@(?@ ?S@U?@ @(R/e (Ye?@ ?@ ?@e/X?@h ?@eV/e?@@@@@e ?@6Ke S@@@ @@@@@@@@@@@@0Me @@@@@@@@@@@@@?e ?@f @?hg @?@?@@ @?e ?@e?@@@e@?e@? )X @?e?@@?@) @? ?@

?@f?@?@?@?/K? ?@f?@?@?@?/K? ?@e@@?@?@?@?V4@ ?@e@@?@?@?@?V4@ @@e?@@@ @@e?@@@

?@f?@?@?@?/K? ?@f?@?@?@?/K? ?@f?@?@?@?/K? ?@e@@?@?@?@?V4@ ?@e@@?@?@?@?V4@ ?@e@@?@?@?@?V4@ @@e?@@@ @@e?@@@ @@e?@@@

W-X?e W-X?e 7R/Ke 7R/T-X ?J5?V4@@ ?J5?V'@, ?.Y?f ?.Y??V+Y ?@ ?@ ?@e@??@?@KO)X?@ ?@KO)X?@h ?@@@@)he ?@@@@)e ?@6Ke ?@6Ke S@@@ S@@@ @@@@@@@@@@@@0Me @@@@@@@@@@@@0Me

O.f O.f O.f ?@@H?W-X ?@@H?@K? ?@@H?@6X @?O&@, @??@@@ @??@@1 ?@@@0R+Y ?@@@@0M? ?@@@@@@@ ?@ ?@?@ ?@e@??@?@e@??@ ?@e@??@?@e@??@ ?@e@??@h ?@@??@ ?@e@??@h ?@6Ke ?@6Ke ?@6Ke S@@@ S@@@ S@@@ @@@@@@@@@@@@0Me @@@@@@@@@@@@0Me @@@@@@@@@@@@0Me

@@@@@@@@@@@@@?e @@@@@@@@@@@@@?e @?@@@@ @6K?O. @?hg @?@@@??@e?S@@@H ?@@@@? ?&@@@? @?e @?e ?@e?@@@e@?e@? ?@e?@@@e@?e@?

@@@@@@@@@@@@@?e @@@@@@@@@@@@@?e @@@@@@@@@@@@@?e ?@@?@??@ ?@@?@?2@ ?@6T2@?@ @?hg @?@@@??@e?J@@@H @@@@e@?eB@@@L? ?@@@@? ?@@@@? ?@@@@? @?e @?e @?e ?@e?@@@e@?e@? ?@e?@@@e@?e@? ?@e?@@@e@?e@?

)X )X @?e?@@?@) @?e?@@?@) @? @? ?@ ?@

?@f?@?@?@?/K? ?@f?@?@?@?/K? ?@e@@?@?@?@?V4@ ?@e@@?@?@?@?V4@ @@e?@@@ @@e?@@@ ?@eW. ?@e?@ @?f.Y @?eW.e /T&?e @?.Ye @?V4@?@? @?@?f O. ?@ ?@e@??@?@?@?@0Y ?@?@?@@?h ?@6Ke ?@6Ke S@@@ S@@@ @@@@@@@@@@@@0Me @@@@@@@@@@@@0Me

@@@@@@@@@@@@@?e @@@@@@@@@@@@@?e @?e@??@ ?W.?e@?2@ @?@@@??.Y??J@@@? @?hg ?@@@@@ ?@@@@@ @?e @?e ?@e?@@@e@?e@? @?@?@?@?@@e?@?@ )X )X)X @?e?@@?@) @?e?@@?@) @?e?@@?@) )X )X @?e?@@?@) @?e?@@?@) @? @?@? @? @? ?@ ?@?@ ?@f?@?@?@?/K? ?@ ?@ ?@e@@?@?@?@?V4@ @@e?@@@ ?W&?W2@@ ?*@W&@X? ?V4@@@)X @?eI4@) ?@ ?@?@?@@?h ?@6Ke S@@@ @@@@@@@@@@@@0Me @@@@@@@@@@@@@?e ?@@@e@@ @?hg @@?@?@ @?e @?@?@?@?@@e?@?@ )X @?e?@@?@) @? ?@

Yerflekillerinin sadeli¤iyle Topraklar›n›n killi olmas›yla Yaz›n s›cak geçmesiyle Akarsular›n derin vadiler içinde akmas›yla Denizden uzak olmas›yla

22. Orta kuflak okyanus iklimi her mevsimi ya¤›fll› olan, yaz›n afl›r› s›caklar›n, k›fl›n afl›r› so¤uklar›n görülmedi¤i bir iklim tipidir.

Buna göre, Türkiye’nin afla¤›daki co¤rafi bölümlerinden hangisinin k›y› kesiminde görülen iklim tipi orta kuflak okyanus iklimine benzer özellikler gösterir?

(2001 ÖSS) A) B) C) D) E)

Don olay› çok az görülen ve yaz kurakl›¤› olmayan yerlerde yetiflebilen bir bitki, yukar›daki haritada numaralarla gösterilen alanlar›n hangilerinde yetifltirilebilir?

(2001 ÖSS) KAVRAM DERSHANELER‹

A) B) C) D) E)

A) I ve II B) I ve V C) II ve III D) III ve IV E) IV ve V

Antalya Bölümü Ergene Bölümü Ege Bölümü Adana Bölümü Do¤u Karadeniz Bölümü

183