KEI-jaarplan/jaarverslag 2009/2008 by KEI kenniscentrum stedelijke vernieuwing

KEI KEI kennis足 kennis足 -centrum centrumstede足 stede足 llijke ijke vernieuwing vernieuwing info@kei-centrum.nl www.kei-centrum.nl

F 010 413 02 51

T 010 282 51 55

3000 AW Rotterdam

Postbus 897

Rotterdam

Kruisplein 25 r

stedelijke vernieuwing

kenniscentrum

KEI

KEI jaarplan 2009 en jaarverslag 2008

Deze herbezinning heeft in 2008 haar beslag gekregen: de genoemde kwaliteitsslag zit dan ook vooral in de investeringen in de maatschappelijke context, waardoor de rendementen van de vernieuwing stijgen.

tekst: KEI i.s.m. John Cüsters ontwerp: Beukers Scholma fotografie: Bob van der Vlist, Jelle Ooijevaar druk: Zwaan Printmedia

Dit heeft uiteraard gevolgen voor het proces en de rolverdeling tussen de partijen. In plaats van de formele taakstelling bepaalt het specifieke karakter van een wijk, zowel ruimtelijk als maatschappelijk en economisch, en de daarop geënte lokale opgave steeds meer het handelen van partijen. Dit gebeurt op alle niveaus: van gemeente tot corporatie, ontwikkelaar en belegger. Het is een interessante ontwikkeling waarin de opvattingen over maatschappelijk ondernemerschap naar elkaar toe groeien. Partijen beseffen dat maatschappelijke drijfveren en wel begrepen eigenbelang elkaar niet hoeven uit te sluiten, mits dat wel voldoende trans parant gebeurt.

Het is van groot belang dat de beweging niet gaat stokken. De ondernemingszin – het zoeken naar kansen in plaats van het slechts beheersen van problemen – moet een belangrijke drijfveer blijven in de stedelijke vernieuwing. Uiteraard zijn er beren op de weg. De kredietcrisis kan partijen zo voorzichtig maken dat hun creativiteit wordt gedood en de bij behorende risico’s worden gemeden. Het nieuwe arrangement met de corporaties kan ertoe leiden dat ze risico’s die niet direct in hun domein vallen, gaan mijden. En dat terwijl juist de kwaliteitsslag gepaard gaat met risico’s. Risico’s die weloverwogen worden genomen en stoelen op een afweging van de verschillende soorten van rendement die het werken in de stad kan opleveren. KEI heeft in haar programma van 2008 via drie kennisroutes aandacht besteed aan de kwaliteitsslag: – met ‘Zet in op groei’ heeft KEI aan sociale

zone

Economische kansen-

Duurzaamheid

Dure scheefheid

Duplex

DuBo

Doelstelling

Digitale trapveldjes

Differentiatie

waarden

Cultuurimpuls

Cultuurhistorische

Creatieve industrie (CI)

Cradle to Cradle

Corpovenista

bouwen

stijging een operationele invulling gegeven; – in ‘Koers op kwaliteit’ is de duurzame ruimtelijke kwaliteit onder de loep genomen; – in ‘Pak je winst’ is de ondernemende attitude in de vernieuwingsaanpak aan de orde gesteld. Het is nu zaak daarop door te gaan. De kwaliteitsslag moet worden vastgehouden. Dat kan niet zonder hem door te voeren naar andere schaalniveaus. De cruciale factoren die het wijken beleid beïnvloeden, spelen zich immers op hogere schaalniveaus af. Het essay ‘Schakelen met schalen’ dat Mirjam Huffstadt voor KEI schreef, is nog geen twee jaar oud. Haar boodschap was glashelder: een succesvolle wijk aanpak is substantieel afhankelijk van wat er in de directe en minder directe omgeving aan de hand is. De Baarsjes in Amsterdam kent een andere dynamiek dan de Tarwewijk in Rotterdam of de Rivierenbuurt in Deventer. Zoals ook de corporaties in Friesland bijdragen aan de financiering van de wijkaanpak, terwijl hun worsteling met krimp vooral als een regionaal

Corporatie

Consumentgericht

Compacte stad

Stelsel

Community planning

College Sluitend

woningverbetering

Collectieve ruimte

opdrachtgeverschap

Collectief particuliere

Collectief particulier

CFV

3 Brutering

Broedplaatsen

Brede school

Brede doeluitkering

Branding

Bouwenveloppe

Boekwaarde

BLS

Bloemkoolwijk

Bewonersplatform

Bewonersparticipatie

Bewonerscommissie

Bewonersbudgetten

Bestemmingsplan

gebouw

Beheerplannen

gebiedsverbetering

Bedrijfsverzamel

Bedrijfsgerichte

toeleiding

BBSH

Arbeidsmarkt

Aftoppen

beleid / AGB

Achterstandswijken

Achterstandsgebieden-

Achter de voordeur

ABCD

ABC-beleid

Aanpuisten

Aanpasbaar bouwen

Aanpakcentrale

Aanjaagteam

Aandachtsgroep

KEI-woordenboek

In de stedelijke vernieuwing is de afgelopen jaren de focus verlegd van de wijk en de buurt naar het individu. Het is het gevolg van een kwaliteitsslag die al enige jaren gaande is en in 2008 is versneld: de stedelijke vernieuwing is niet meer te zien als een opgave die zich primair op het domein van het wonen bevindt. Uiteindelijk zit het grootste kapitaal in de mensen, niet in de stenen. In Weerbare wijken, het jaarplan van 2007, schreef KEI al: “Het schrikbeeld dat nu opdoemt, is dat in allerlei wijken na de kostbare fysieke herstructurering het vervalproces onmiddellijk opnieuw inzet. Dit beeld leidt tot een brede herbezinning, zowel ten aanzien van de rijksbemoeienis met de stedelijke vernieuwing als ten aanzien van de sturing en samenwerking op lokaal niveau.”

Waar staan we in 2009?

Buurtbeheer

Deze omslag vindt schoksgewijs en werkende weg plaats. De overheid, bijvoorbeeld, laat zowel op rijks- als gemeentelijk niveau een simultane beweging zien van enerzijds terugtrekken en anderzijds dieper penetreren. Aan de ene kant volstaat ze met het stellen van kaders en laat ze de uitvoering aan de markt over (zie Deventer), aan de andere kant komt zij bij u op de koffie, en niet alleen voor de gezelligheid (zie Leeuwarden). Bij corpo raties zien we grote verschillen in de schaal waarop ze maatschappelijk opereren. Kleinschalige initiatieven oogsten veel waardering, grootschalige vooral politiek rumoer. Op dit gebied zal het komend jaar een nieuw arran gement ontstaan. En dan de ontwikkelaars. Zij beseffen steeds meer dat hun meerwaarde in de gebiedsontwikkeling in wijken niet per definitie ligt in grondposities maar in hun competenties. Al klinkt bij hen nog regelmatig de verzuchting dat corporaties de wijken gesloten houden.

Creatieve Economie

Stevige steden

probleem wordt benoemd. Dit is bekend, maar we handelen er vooralsnog onvoldoende naar. Symptomatisch is dat de media-aandacht voor de wijken nauwelijks vragen heeft opgeroepen over het uitblijven van een overtuigend vervolg op het stedenbeleid in 2008 en het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV). Juist nu moet niet alleen de weerbare wijk, maar vooral ook de stevige stad op de agenda word geplaatst. Een stad waarin het wijken beleid inspeelt op regionale ontwikkelingen en een afweging is van wijken stedelijke belangen. Een stad die wijken en buurten vooral op onderscheidende kwaliteiten vernieuwt en niet naar stedelijke gemiddelden duwt. Een stad die als emancipatiemachine werkt, met wijken die ook elk voor zich goed draaiende stijgingsmachines zijn. En een stad waar ruimtelijke kwaliteit geen optelsom is van vastgoed, maar voortkomt uit een dynamische samenhang tussen straat, buurt, wijk en stad.

Wat doet KEI in 2009?

Hoe KEI de bovengenoemde drie sporen – kennisverbreding, kennisverspreiding, ontmoeting – in 2009 concreet invult, staat in de drie volgende paragrafen.

Kennisverbreding De voortgang in de stedelijke vernieuwing is afhankelijk van het slim en vooral dynamisch inzetten van wat we weten en kunnen: de kennis die al is opgedaan (het geheugen) of nog wordt ontwikkeld (via onderzoeken en pilots), en de vaardigheden en ervaringen van professionals (het vakmanschap). Op het snijvlak van kennis en kunde onderscheidt KEI drie perspectieven in de stedelijke vernieuwing: de persoon (voor wie en met wie doen we het?), de stad (waar gaat het ook al weer over?) en het proces (hoe doen we het?). Vanuit deze invalshoeken volgt KEI drie routes voor kennisverbreding die zijn afgeleid van het centrale

Kennisroute 1: Doe wat telt Stevige steden zijn idealiter ‘stijgings machines’, maar die machine hapert nog. Doe wat telt is de kennisroute in het boven geschetste persoonlijke perspectief. Doel is de inzet veel scherper te focussen op de zaken die urgent zijn en er echt toe doen. In het afgelopen jaar heeft KEI de nadruk gelegd op hoe sociale stijging concreet kan worden gemaakt, zowel in projecten als in de competenties van de professionals en hun organisaties. We zien echter dat er in de praktijk van de stedelijke vernieuwing nog te veel wordt gedacht in structuuroplossingen (de nieuwe projecten of organisatievormen) en te weinig in de kwaliteit van het eigen functioneren en de effectiviteit van de middelen. N16 De wijk als emancipatiemachine Sociale stijging is primair een kwestie van het wegnemen van belemmeringen voor groei. In het verlengde van dat zoeken naar

Krimp

Krachtwijken

Kraken

Korrel

Koopgarant

Klankbordgroep

Kindlint

Kernvoorraad

Kansenzones

Kan wel!

ISV

IPSV

Interimbeheerplan

Integratie

wijkgericht inburgeren

Integraal

Innovatieprogramma

Inkomensverdeling

Impulsteam

IMC Weekendschool

Identiteit

Huurquote

vergunning

Huisvestingswet

Huisvestings

Hoogbouw

urgenten

Herziening

Herstructurerings

Herstructurering

Herpositionering

Herontwikkeling

Herhuisvesting

5 Hergebruik

Herbestemming

HAT-eenheid

Grotestedenbeleid

ging

Grotestedenbeleid

Grote Vereenvoudi-

Grondexploitatiewet

Groepswoningen

Groeikernen

Groeibriljanten

Grexwet

Goedkope scheefheid

Geclusterde woningen

Gebiedsontwikkeling

Gebiedsgericht

vernieuwing)

Fysieke pijler (fysieke

Functiescheiding

Functiemenging

Exploitatiemodellen

Exploitatiekosten

Expertteam

Erfpacht

Energieneutraal

Encroachmentzone

Empowerment

Ecotax

gebieden

Economische Pijler

Economische kern

Wat gaat KEI het komende jaar doen om de ‘stevige stad’ op de agenda te zetten? Als kenniscentrum en netwerkorganisatie heeft KEI een duidelijke doelstelling: het verbeteren van de kwaliteit en het rendement van de stede lijke vernieuwing door middel van verbreding en verspreiding van kennis en inzichten. De noodzaak hiervoor staat nog steeds recht overeind. KEI blijft daarom twee methoden hanteren: enerzijds de verbreding van kennis door middel van intensieve, scherpe en creatieve vormen van uitwisseling tussen de partners, anderzijds de verspreiding van kennis en inzichten door ordening, adressering en bundeling. Daarnaast blijft KEI aandacht besteden aan de actuele kennisen reflectievraag van partners uit haar netwerk. KEI haalt via individuele gesprekken de vraag op bij de partners. Daarmee is KEI en passant een stevige antenne voor wat er speelt onder de partners in de stedelijke vernieuwing.

Gentrification

thema ‘Stevige steden’: doe wat telt, verleg de blik en neem het risico. In deze routes zet KEI de vertrouwde formules in: – de opgedane kennis wordt onder het netwerk uitgezet en opgenomen in de dossiers op de Kennisbank; – een Meet-and-eat waarin een selecte groep partners de witte vlekken in de vernieuwingsopgave bespreekt tijdens een diner; – KEI-atelier: als KEI of haar partners een lacune in de kennis constateren, wordt deze tijdens een Atelier met een klein gezelschap deskundigen onderzocht, zo ver mogelijk ingevuld en zo nodig als onderzoeksvraag uitgezet; – N-reeks: een serie essays over de voortgang en kwaliteit van de stedelijke vernieuwing, geschreven door een of meer partners van KEI.

KEI-inspiratieteams Dit jaar start KEI in samenwerking met het WoonNetwerk en het Ministerie van VROM/ WWI een experiment met Inspiratieteams. De centrale vraag is: doen we de goede dingen en doen we ze goed? Nu de uitvoering in de wijken in volle gang is, is het goed te reflecteren op vragen als: dekken de ontwikkelde visies de vraagstukken voldoende af? Sluiten visies en projectpraktijk goed op elkaar aan of vallen hier gaten? Is er in de praktijk genoeg ruimte voor maatwerk? En komen ‘willen’ en ‘kunnen’ van alle betrokkenen voldoende

Binnen deze kennisroute participeert KEI in Stadscahiers, het vakblad voor het ontwerp van de naoorlogse stad. Partners van KEI krijgen het Stadscahier toegestuurd.

Er bestaan grote regionale verschillen in de druk waar steden mee te maken hebben. Na 2025 krimpt de bevolking in heel Nederland. De randen van ons land hebben hier nu al mee te maken. Tot 2025, maar ook daarna, zal er een scherper onderscheid ontstaan tussen overdruk gebieden en onderdrukgebieden op de woning markt. Waar zijn ze te verwachten? En hoe kunnen we daarop anticiperen? Wat betekent het voor de kwaliteit van de vernieuwing? KEI zet verschillende formules in om zich samen met partners voor te bereiden op de bevolkingskrimp. KEI-atelier Collectieve particuliere woning verbetering Particuliere woningverbetering is in toe nemende mate een probleem in wijken waar het bezit sterk versnipperd is. Hoe is het collectieve belang zo te organiseren dat deze opgave tijdig het hoofd kan worden geboden? Zeker wanneer particulieren niet verenigd zijn, is het moeilijk hen ervan te overtuigen dat zij in

Publieke ruimte

gebiedenbeleid / PCG

Projectontwikkeling

Probleemcumulatie

PPS

Postzegels

kosten

Portiekgesprekken

Planontwikkelings

voorraad

Pijlers

verbetering

Particuliere woning-

geverschap

Particuliere woning-

Particulier opdracht

Participatie

Outputdoelstellingen

Optoppen

Opplussen

ruimte

Openbare Ruimte

Onzelfstandige woon-

Onveiligheid

Ontschotting

Ontkokering

Onteigening

Onrendabele top

centrum

Ondernemingsklimaat

OKC Ouder kind

Parkmanagement

Kennisroute 3: Neem het risico In het denken over de wijkaanpak overheerst nog steeds het streven naar het opduwen van een wijk naar het stedelijk gemiddelde en het beheersen van de problematiek. Geen optimale houding als het er om gaat waarde te creëren, zowel maatschappelijk als economisch. Dat doel heeft meer baat bij een ondernemende attitude en het zoeken naar potenties.

KEI-atelier Regionale opgave, KEI-ontwerplab Krimp (met BNA en Aedes), Kenniscarrousel Dichte steden en dunne regio’s (met SEV, NICIS en NIROV)

Nota Ruimte

Nieuwbouw

waarde

Neutraal wonen

Netto contante

Naoorlogs

accommodatie

bouwen

Multifunctionele

Multicultureel

MOP

MOM-manager

tage

vastgoed

Milieu Effect Rappor-

Mixx-Inn

de toekomst. De stevige stad ontleent haar kracht aan de duurzame kwaliteit van de fysieke, sociale en economische ruimte. KEI zoekt het debat over die kwaliteit met de kennisroute Verleg de blik, die hoort bij het eerdergenoemde stedelijke perspectief. Het denken over duurzaamheid bevindt zich nog sterk in de hoek van middelen en materialen, zeker nu de hype van cradle to cradle over het land raast. Het adaptatievermogen van de stad (haar plattegrond, openbare ruimten en gebouwen) biedt vermoedelijk veel fundamentelere kansen op duurzaamheid. Deze invalshoek krijgt echter maar weinig aandacht. Zo is de fysieke vernieuwing van woonwijken vooral gericht op de ontwikkeling van vastgoed (wonen en voorzieningen) en de directe omgeving, en onvoldoende op de openbare ruimte van de wijk als geheel. Hierdoor krijgen steeds meer noodoplossingen een structureel karakter (de ‘verhekking’ van de wijk). KEI gaat komend jaar het debat aan over de

hun bezit moeten investeren. Als slechts enkele particulieren aan een project meedoen, levert dat onvoldoende kwaliteitsverbetering op. Welke organisatievormen zijn er om particuliere eigenaren (langdurig of tijdelijk) te verenigen zodat een goede basis ontstaat voor een duurzame investering? KEI organiseert dit Atelier in aanvulling op het Stadslab Lelystad.

N17 Ruimtelijke kwaliteit en maatschappelijke waarde Het stedenbouwkundig en architectonisch ontwerp is een ruimtelijk antwoord op een maatschappelijke vraag. Maar is voldoende duidelijk wat deze maatschappelijke vraag precies inhoudt? Nemen niet te veel ontwerpers genoegen met de opdracht die hen wordt gegeven, zonder zich af te vragen of de opdracht wel goed is geformuleerd? En wordt de maatschappelijke betekenis van een ruimtelijk ontwerp niet door veel opdrachtgevers onderschat? Deze vraag probeert KEI te beantwoorden in de uitgave N17.

Kennisroute 2: Verleg de blik Stevige steden zijn duurzame en flexibele steden. De ruimtelijke inrichting is idealiter afgestemd op de cultuur van de plek en de levenswijze van de gebruikers. Tegelijkertijd moet ze flexibel genoeg zijn om zich aan te passen aan een veranderende behoefte in MFA – multifunctioneel

Matching

Marktwaarde

nemen (MVO)

Marktpartij

verantwoord onder-

vastgoed

Maatschappelijk

woningen

Levensloopbestendige

LETS

Lerende Wijkcentra

Leegstandwet

Leefstijlen

Leefbaarheid

Ladyfit

KEI-ateliers De inzet op projecten moet goed tegen het licht worden gehouden. Nog steeds zien we vaker het schot hagel dan het schot in de roos. Gekeken moet worden hoe organisaties daadwerkelijk best organisations kunnen worden, die ruimte geven aan best professionals. En hoe, bij alle druk die op die professionals wordt gelegd, houden we de inspiratie in het werken aan de wijk op peil? KEI richt zich daarbij in 2009 op twee doelgroepen. Onder de professionals zijn dat de sociale projectleiders, die onder verschillende namen her en der

ontstaan maar waarvan de invulling sterk verschilt en vaak nog moet worden bevochten. De andere doelgroep zijn de jongeren, die momenteel ten onder dreigen te gaan in een veelheid aan initiatieven en vooral sterk geproblematiseerd worden. Hoe brengen we deze golf terug tot hanteerbare en vooral effectieve proporties?

fundamentele koppeling tussen kwaliteit van de openbare ruimte en sociale stijging – op het niveau van ontwerp, beleving en beheer.

overeen? Het KEI-inspiratieteam biedt deze mogelijkheid tot reflectie. De leden lopen als klankbord en inspirator een dag mee in een wijk. In de teams zitten onder meer Hans Becker, Piet Boekhoud, Fons Catau, Ben Hammer, Scief Houben, Foeke de Jong, Diane Krabbendam, Jos van der Lans en Melek Ustha. De Inspiratieteams gaan aan de slag in ‘krachtwijken’ in Zaandam, Groningen, Den Haag en Utrecht en in een wijk in Etten-Leur. De ervaringen die het team opdoet en de adviezen die ze geeft, worden opgenomen in de Kennisbank. Als het bezoek aanleiding geeft tot verder onderzoek of andere acties schakelt KEI hiervoor het geëigende kennisinstituut in.

Nultredenwoning

structuuroplossingen ligt de neiging om te denken in incidentele en in de tijd afgebakende oplossingen. Maar een meer procesmatige benadering kan productiever en duurzamer zijn. In 2008 behandelde KEI in N14 Vernieuwen tussen chaos en orde de kwaliteit en attitude van het vakmanschap. In N16 richt KEI zich op hoe sociale stijging als het ware zelfgenererend kan worden in een ‘BV sociale stijging’.

Vanuit het procesmatige perspectief werkt KEI daarom in 2009 aan het thema Neem het risico. Welke voorwaarden zijn van belang voor waardecreatie in de wijk? Hoe genereren we (financiële én maatschappelijke) rendementen in de oude wijken? Welke stappen moeten worden gezet om snel op kansen te kunnen inspringen? N18 Waardecreatie in de stedelijke vernieuwing Hoe is waardecreatie helder en operationeel te maken? Hoe is de mystificatie rond maatschappelijk rendement te ontrafelen? Zeker na de kredietcrisis is de neiging groot om risk manage ment te verwarren met damage control, wat de voortgang en kwaliteit van de vernieuwing in gevaar kan brengen. KEI-atelier Rekenen aan de wijk als business case Het experiment ‘De wijk als business case’ heeft in de betrokken wijken veel enthousiasme en creativiteit opgeleverd. In navolging van dit experiment biedt KEI vanaf 2009 een nieuwe

1 Analyse op locatie De kennis over de stedelijke vernieuwing is noodzakelijkerwijs sterk verbonden aan de lokale praktijk en de gebieden waar de vernieuwing wordt ingezet. KEI heeft een aantal formules ontwikkeld die de kennis koppelen aan locatiespecifieke vragen. Het zijn formules waarin de analyse centraal staat, van lopende processen of van afgeronde projecten. – Het Stadslab bestaat uit een onafhankelijk en klein panel van deskundigen uit het partnernetwerk van KEI dat zich op uitnodiging buigt over een specifiek probleem in een vernieuwingsgebied. Intervisie en een kritische beschouwing van het proces staan voorop. De adviezen van het Stadslab geven regelmatig aanleiding voor een aanpassing van de koers. KEI voorziet in 2009 vier Stadslabs, onder meer in Lelystad en Zoetermeer. – KEI-on-the-road is een open uitnodiging aan KEI-partners om een grotendeels afgerond project te komen bezoeken en bevragen op

Verdunnen

Verdichting

portage

Vensterscholen

Veiligheidseffectrap-

Valenciaans model

Uitwerkingsplan

Uitvoeringssplan

Tuindorp

hulp

Thuis Op Straat

Telefonische buren-

Te woon

Taxatiewaarde

Suburbanisatie

Strokenverkaveling

supervisor

Stempel

Stedenbouwkundig

matie

Stedelijke vernieuwing

Stedelijke transfor

Stedelijk veld

Stedelijk Netwerk

Startnotitie

Starter

Stadsvernieuwing

Spreiding

woningmarkt

Sprankelplekken

Souterrain van de

Solvabiliteit

9 Solids

Sociale vernieuwing

Sociale stijging

Sociale huurwoning

investment

Sociale cohesie

plan

Social return on

Sociaal Voorzieningen-

Sociaal supervisor

Sociaal plan

plan

Sociaal kapitaal

Sociaal Investerings-

Sociaal beheer

Sloop-nieuwbouw

Skaeve Huse

Short Stay Facility

sector

Naast de inzet op de eigen formules participeert KEI binnen deze kennisroute in de volgende samenwerkingsprojecten: – Stadslente; kansgericht werken in de stedelijke vernieuwing (met Stipo en LPB) Veel projecten in de stedelijke vernieuwing richten zich op het oplossen van problemen. Dat is op zich logisch, want een probleem is per definitie urgent om aan te pakken. Maar is het niet beter om uit te gaan van kansen in plaats van problemen? Stadslente richt zich op het kansgericht werken in de stedelijke vernieuwing. Zowel de projecten als de manier van werken bieden anderen inspiratie. – Platform Wijken van waarde (met Kopgroep en SEV) Dit kennisprogramma wil, onder meer met casestudies en onderzoeken, de waardecreatie in wijken inzichtelijk maken. – Zin in zaken in de wijk (met Stadia advies en Scholten & Franssen)

Als netwerkorganisatie besteedt KEI veel aandacht aan het organiseren van de uitwis seling van kennis en vaardigheden tussen partners. Dit gebeurt altijd op verzoek van een of meerdere partners. Daarnaast vervult KEI een publieke taak met de Kennisbank. Deze staat open voor iedereen die een kennisvraag in de stedelijke vernieuwing heeft. Aan de kennisverspreiding tussen partners en via de Kennisbank besteedt KEI vijftig procent van haar tijd, energie en middelen. KEI verspreidt de kennis op drie manieren:

Segregatie

Schalen

Segmenten huur

Schakelen tussen

Schaalniveau

Sanering

Samenvoegen

Ruimtelijke ordening

Ruim wonen

Rotterdamwet

Rooilijn

Risicodragers

Re-urbanisatie

Renovatie

Kennisverspreiding

Recessie

KEI-ateliers Kwartiermakers en Natuurlijke wijkvernieuwing In de stedelijke vernieuwing blijven nog te veel kansen liggen. Nogal wat organisaties onderkennen inmiddels dat hun afstand tot de wijk te groot is. Het wijkgericht werken is nieuw en vraagt van hun werknemers andere competenties. Daarbij spelen verschillende vragen. Wat levert het op om de organisatie ‘te kantelen’ naar de wijk? Wat betekent dat voor de bedrijfsvoering? Hoe moeten partijen zich tot elkaar verhouden om tot een succesvol steden- en wijkenbeleid te komen? Hoe borgen we het wijkgerichte werken terwijl we recht doen aan de stedelijke opgave?

Randgemeenten

Dit is een prijsvraag voor het sociaal ondernemerschap in de wijk. Na een succesvolle eerste aflevering in Amsterdam zoekt KEI naar mogelijkheden om het sociaal ondernemerschap in de wijken verder te stimuleren.

formule aan die de belangrijkste elementen uit de methode samenbrengt: het Businesslab. Daarvoor moeten we overeenstemming bereiken over een rekenmethode die voldoende zicht biedt op de rendementen die voor de diverse partijen in de stedelijke vernieuwing te behalen zijn.

3 Kennis op ieder moment De Kennisbank van KEI heeft zich bewezen als dé zoekmachine van de stedelijke vernieuwing. Wie hierover kennis zoekt, heeft verreweg de meeste kans die te vinden in de KEI-kennisbank.

de door KEI aangebrachte rubricering niet meer voor iedereen voldoende kan zijn. KEI maakt daarom in 2009 de Kennisbank toegankelijker, onder meer door de indeling van de kennis te vereenvoudigen. Ook richt KEI voor relatieve nieuwkomers in de stedelijke vernieuwing een apart deel in met handzame inleidingen in de belangrijkste thema’s en een woordenboek met termen uit de stedelijke vernieuwing. De lijst met termen loopt ook als rode draad door dit jaarplan. Nieuw in de Kennisbank is verder de koppeling van kennis en vaardigheden aan personen in het netwerk. In 2008 heeft KEI voor het Ministerie van VROM/ WWI en in samenwerking met elf andere kenniscentra de actuele informatie over de kennisprogramma’s voor het Wijkenbeleid gebundeld in een Kennisportal op de website van het Ministerie van VROM/WWI. KEI blijft in 2009 de redactie hierover voeren. Ter ondersteuning van de Kennisbank en het

woordenboek

www.kei-centrum.nl/

het woordenboek op

KEI legt ze voor u uit in

stedelijke vernieuwing.

gebruikte termen uit de

Deze lijst bevat veel

Zorgsteunpunt

Zelfstandige woning

WSW

Woonzorgzone

Woonruimteverdeling

stromers

Woonmilieu

Woonduur door

zoek

Wooncarrière

Woningvoorraad

Woningnood

Woningbouwsector

WOM

WMO

Wimby

maatschappij

Wijkzorgcentrum

Wijkontwikkelings-

Wijkniveau

Wijkgericht werken

Wijkenbeleid

Wijkeconomie

Wijkaanpak

Ordening (WRO)

Wibo-woningen

Wet op de Ruimtelijke

Wenswijk

WAP

Wallisblok

Waardeontwikkeling

Vrije sectorwoning

VPB projectsteun

VPB

Voorrangskandidaten

Vooroorlogs

Volkshuisvesting

Vogelaarwijken

Vinexwijk

Verstedelijking

Versnellingskamer

Verpaupering

vergoeding

Vernieuwingsplan

Verhuiskosten

Vergrijzing

2 Inzicht op de werkvloer Soms is op specifieke onderwerpen de kennis binnen een organisatie of beroepsgroep onvoldoende ontwikkeld. Daarvoor kan KEI op maat

gesneden activiteiten inzetten. Een goed voorbeeld is de Lunchlezing. Dit is een presentatie gekoppeld aan een debat bij partners op de werkvloer. De lezing behandelt een actueel thema binnen de stedelijke vernieuwing, waarover de organisatie van de partner meer kennis wil verwerven dan wel aanscherpen. KEI verwacht in 2008 vijf lunchlezingen te verzorgen, afhankelijk van de vraag bij onze partners. In 2009 organiseert KEI verder een Kennistocht voor parlementsleden. Doel is om door middel van een bezoek aan een stedelijkevernieuwings wijk (Oud-Krispijn en Wielwijk in Dordrecht) en gesprekken met professionals de basiskennis op het gebied van stedelijke vernieuwing te vergroten.

netwerk op het internet brengt KEI verder driemaal per jaar de A5 uit, een papieren tijdschrift met informatie over projecten, activiteiten en partijen in de stedelijke vernieuwing, gericht op het partnernetwerk.

Lukt dat niet, dan is er altijd de mogelijkheid om via de KEI-helpdesk een gerichte kennisvraag te stellen. In de afgelopen jaren is het gebruik van de Kennisbank fors toegenomen. Zo groeide in 2008 het gemiddeld aantal unieke bezoeken met 47% ten opzichte van 2007. Steeds vaker ook wordt in de literatuur naar de Kennisbank verwezen. Deze kwanti tatieve groei moet altijd gevoed blijven door de kwaliteit van de berichtgeving. Anders dan websites waarin de nieuwsgaring voorop staat, plaatst KEI nieuws en ontwikkelingen altijd in een relevante context, waardoor de waarde van het betreffende bericht beter kan worden ingeschat. Het is een werkwijze die KEI onverminderd voortzet. Ook gaat KEI door met het zelf reflecteren op de actualiteit en nodigt de partners uit hetzelfde te doen. Zo treft u iedere twee weken op de website een nieuwe column aan van een van de partners. De hoeveelheid artikelen in de Kennisbank is inmiddels dermate groot geworden dat

Woonbeeldenonder-

proces en inhoud. KEI vraagt een aantal deskundigen om het bezoek te besluiten met een recensie. In 2009 worden twee wijken bezocht, onder meer Holtenbroek in Zwolle. – Het eerdergenoemde Businesslab is de uitwerking van het experiment met Business cases, dat KEI in 2007 en 2008 heeft uit gevoerd. Het Businesslab, bestaande uit een KEI-businessteam en lokale partners, richt zich op wijken aan het begin van het vernieuwingsproces en zoekt naar de beste kansen om zowel sociaal-maatschappelijke als financieel-economische rendementen te behalen. Het Businesslab doet ook een uitspraak over welke partijen die kansen het best kunnen benutten. KEI streeft ernaar in 2009 twee Businesslabs te houden.

Wie is KEI?

Partners KEI Januari 2009 Rijksoverheid Ministerie van VROM Ministerie van EZ Ministerie van VWS Ministerie van LNV

De KEI-methode KEI kenniscentrum stedelijke vernieuwing is een landelijk opererende kennisen netwerkorganisatie op het gebied van de transformatie van de stad. KEI richt zich op de wijkvernieuwing in brede zin, met als doel het verbeteren van de kwaliteit en het rendement van de stedelijke vernieuwing door middel van verbreding en verspreiding van kennis en inzichten. Het is een werkveld dat bij uitstek sterk op de praktijk stoelt, en waarin kennisverbreding noodzakelijk is om voortgang te maken. Door tussen partijen kennisuitwisseling te bevorderen, wil KEI de kwaliteit van de stedelijke ontwikkeling verhogen. Het uiteindelijke doel is het tot stand brengen van sociale en economische groei van mensen die wonen en werken in weerbare wijken en vitale steden. KEI is in 1999 door publieke en private partijen opgericht, als een onafhankelijke niet-winstbeogende stichting.

Gemeenten G4 Gemeente Amsterdam Gemeente Den Haag Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeenten G27 Gemeente Alkmaar Gemeente Almelo Gemeente Amersfoort Gemeente Arnhem Gemeente Breda Gemeente Den Bosch Gemeente Deventer Gemeente Dordrecht Gemeente Eindhoven Gemeente Emmen Gemeente Enschede Gemeente Groningen Gemeente Haarlem Gemeente Heerlen Gemeente Helmond Gemeente Hengelo Gemeente Leeuwarden Gemeente Leiden Gemeente Lelystad Gemeente Maastricht Gemeente Nijmegen Gemeente Schiedam

Hoe werken we aan dit doel? Het belangrijkste middel van KEI zijn haar partners: zij zijn de voedingsbodem van ons werk. De bij KEI aangesloten organisaties en bedrijven beslaan het hele veld van de stedelijke vernieuwing. Het zijn zowel publieke partijen, zoals de rijksoverheid en gemeenten, als ook private, waaronder woningcorporaties, ontwikkelaars, ontwerpers en adviesbureaus. Gezamenlijk brengen zij een schat aan waardevolle kennis in, een schat die KEI benutten door op een innovatieve manier de vraag en het aanbod van kennis bij elkaar te brengen. We doen dat anders dan andere kenniscentra: van KEI hoeft u geen grootscheepse onderzoeken te verwachten, noch grootschalige congressen. KEI is ook geen koepel die zich beijvert voor een bepaald type organisatie. Wat doen wel? We verbinden de partijen in het werkveld die dezelfde passie voor het vakgebied delen. Via een website, debatten en ontmoetingen laten we de professionals elkaar inspireren, stimuleren en ondersteunen. Daarin gaat het enerzijds om inhoudelijke verbreding en verdieping, anderzijds

Domein Far West Futura Haag Wonen Habion In Mitros Nijestee Oosterpoort Woon combinatie Parteon Portaal Singelveste SSH Utrecht Staedion Stichting St. Joseph Wonen Stichting Trudo Stichting Woonwaard Noord-Kennemerland Talis Tiwos Van Alckmaer Vestia Groep Vivare Waterweg Wonen WonenBreburg Wonen Heuvelsteden Wonen Weert Wonen West Brabant Woning Bedrijf Rotterdam Woningcorporatie ZVH Woningstichting De Goede Woning Woningstichting Den Helder Woningstichting SWZ WOONBEDRIJF SWS.Hhvl

Organisatie KEI is een kleine en slagvaardige organisatie, bestaande uit acht adviseurs, een secretariaat en een directeur. Dit is een bewuste keuze: de omvang en inhoudelijke gedrevenheid van onze organisatie maakt het ons mogelijk ons op de kern van ons werk te richten en daarin efficiënt, effectief en productief te zijn. De adviseurs zijn stuk voor stuk inhoudelijk gedreven, hebben persoonlijk contact met de partners en zijn verantwoordelijk voor alle aspecten van kennisverbreding en –verspreiding, zowel in bijeenkomsten als op de website.

Partners KEI is in 2008 gegroeid naar 260 partners: organisaties of bedrijven die actief en professioneel werken in de stedelijke vernieuwing en bijdragen aan de kennis erover. De partners vormen de levensader van KEI. Ze brengen kennis in en financieren haar werk: de partners dragen hierin bij naar omvang van de organisatie. Het partnerschap is wederkerig: KEI-partners halen en brengen kennis. KEI biedt het netwerk, de expertise en de activiteiten om dit mogelijk te maken. Bijzonder is dat KEI en haar partners de kennisverbreding niet voorbehouden aan het netwerk: de activiteiten zijn exclusief voor de partners, de Kennisbank is publiek toegankelijk.

initiëren wij discussies over ieders rol, positie en verantwoordelijkheden. In dit netwerk van kennis en ervaring vormt KEI het knooppunt. Het is een positie waarin KEI als de ogen en oren van de stedelijke vernieuwing kan optreden. Het is ook een positie waarin KEI de voorhoedes op verschillende terreinen met elkaar kan verbinden – en de kennis die dat oplevert breed verspreiden.

Gemeente Sittard-Geleen Gemeente Tilburg Gemeente Venlo Gemeente Zaanstad Gemeente Zwolle Gemeenten ISV niet-rechtstreeks Gemeente Almere Gemeente Apeldoorn Gemeente Delft Gemeente Goes Gemeente Gouda Gemeente Hilversum Gemeente Purmerend Gemeente Spijkenisse Gemeente Veenendaal Gemeente Vlaardingen Gemeente Waalwijk Gemeente Zoetermeer Provincies/regio’s Provincie Zuid-Holland Stadsgewest Haaglanden Corporaties Aramis Casade Centrada Cires Com·wonen DeltaWonen De Nieuwe Unie De Seyster Veste De Sleutels van Zijl en Vliet De Woningbouw De Woonplaats

Woonbedrijf Ieder1 Woonbron Wooncom Woonpartners MiddenHolland Woonplus Schiedam Woonstichting De Key Ymere Zayaz woon en ongewoon Projectontwikkelaars/grote bouwers/beleggers AM Grondbedrijf bv AMVEST BAM Woningbouw bv Blauwhoed Eurowoningen Dura Vermeer Stedelijke Ontwikkeling bv ERA Bouw bv Fortis Vastgoed Ontwikkeling Heijmans Vastgoed ING Real Estate Johan Matser Project ontwikkeling bv Kristal Lingotto Nouville ontwikkelaars Proper-Stok Groep bv Rabobank Nederland Rabo Bouwfonds Timpaan Adviesbureaus/ onderzoeksbureaus Alterra Alvast

Jantje Beton Projectbureau Belvedere Rijksdienst voor Archeo logie, Cultuurlandschap en Monumenten Stedennetwerk Stichting Recreatie

Twynstra Gudde Manage ment Consultants Urbanet Urbannerdam van-Berk Van Keulen en Van Zutphen Vannimwegen Vensters Via Drupsteen VISADE advies in projectontwikkeling bv Werken Aan De Stad bv Wasmoeth Stedelijke Ontwikkeling Westerdijk Consultancy Willem Kwekkeboom Projectmanagement & Advies Woonbond Kennisen Adviescentrum WSA Procesarchitectuur & management Stedelijke ontwikkeling

Koepels Aedes vereniging van woningcorporaties Bouwend Nederland IPO, Adviesgroep ISV IVBN Nederlandse Vereniging van Makelaars NEPROM NVB Vereniging voor ontwikkelaars en bouw ondernemers Vereniging Nederlandse Gemeenten Woonbond

SEV Stichting KTB VACpunt Wonen Verwey-Jonker Instituut Fondsen Centraal Fonds voor de Volkshuisvesting Stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse Gemeenten Adviesorganen VROM-raad

Kennisinstituten/netwerken Architectuur Lokaal CROW De Wijkplaats FORUM, Instituut voor Multi culturele Ontwikkeling Habiforum Instituut voor Publiek en Politiek Lesi MOVISIE Nicis Institute NIROV SenterNovem

Juridische adviesbureaus Houthoff Buruma Ontwerp en onderzoek BGSV Bureau voor Stedebouw Biq stadsontwerp bv Bouwhulp Groep Buro 5 Maastricht BVR adviseurs ruimtelijke ontwikkeling De Nijl Architecten bv DUS Enno Zuidema Stedebouw

ARCADIS AT Osborne Beaumont Communicatie & Management BMC Breebaart & Huffstadt Brink Groep BSDV Stedelijke Vernieuwing, ruimtelijke ontwikkeling en volkshuisvesting Bureau77 Bureau Ruimtewerk Capae COB-WEB advies stedelijke vernieuwing Companen CONCIRE Corgwell De Bakkerij DHV Dimensie DSP-groep bv Dutch Done ECORYS Nederland bv ECOYRYS Rutten Communicatieadvies Eiffel Fame Groep Frank Köster ICS-Advies bv Gerrichhauzen & Partners Grontmij IHS IMPECT Inbo Adviseurs, Stedenbouwkundigen, Architecten Infocus Ingenieursbureau Oranjewoud bv

Griffioen Architecten KAW architecten en adviseurs KOW Herstructurering Metropolis Architecten MUST One Architecture Paul Salomons architect Rein Geurtsen & Partners bv - Bureau voor stadsontwerp Sacon, architectuur, stedenbouw en landschap tlu landschapsarchitecten Urhahn Urban Design Van Schagen Architekten VHP stedebouwkundigen + architekten + landschaps architekten bv Universiteiten/hogescholen Haagse Hogeschool, lectoraat grootstedelijke ontwikkeling Hogeschool Rotterdam Hogeschool van Utrecht INHOLLAND university, School of Technology Radboud Universiteit Nijmegen Real Estate & Housing, TU Delft, Faculteit Bouwkunde Saxion Hogeschool IJselland Sparringpartners Architecturalia Deltametropool International New Town Institute

Início JongeHonden Karin Doms interim management, advies en coaching Kars Advies Laagland’advies Linssen en Van Asseldonk, adviseurs in de volkshuisvesting bv Louter projectmanagement Maas Sociaal Investeren Meer dan Communicatie Metafoor Onderzoeksinstituut OTB Organisatie-adviesbureau De Beuk p2managers Procap bv Projectmanagementbureau Quintis bv RIGO Research en Advies bv Roosemalen & Savelkoul Rottier Advies voor stedelijke vernieuwing Shinsekai Analysis SITE/Urban development Stadia bv StadNetwerk Stade Advies Steeds Stichting De Driehoek Stichting De Werkplaats Stichting R4R Nederland Stipo Consult Thaens Urban Investment & Management bv TNO Bouw en Ondergrond

Bestuur van KEI De directeur van KEI legt verantwoording af aan het bestuur, dat toezicht houdt en strategisch advies geeft. Het bestuur vormt een representatieve afspiegeling van het partnerbestand en bestaat uit: – Gemeente Rotterdam (voorzitter); – J.Th. Blok, directievoorzitter ERA Bouw BV, Zoetermeer (vice-voorzitter); – M.G. Kromwijk, voorzitter Raad van Bestuur Woonbron, Rotterdam (secretaris/penningmeester); – J.C.J. Boutellier, algemeen directeur Verwey-Jonker Instituut, Utrecht; – M. Egmond, directeur Wonen Gemeente Amsterdam; – M.W.A. Maas, CEO ING Real Estate, Den Haag; – W.R. Sluiter, wethouder Gemeente Leeuwarden; – M. Fiers, wethouder Gemeente Eindhoven.

Financiën De totale bedrijfskosten van KEI in 2008 waren c 1.125.000. Deze kosten zijn gedekt uit de bijdragen van de KEI-partners (c 1.086.700) en opbrengsten uit projecten (c 39.200). De jaar rekening voor 2008 is vanaf 1 april 2009 opvraagbaar bij KEI.

Wat doe ik met KEI?

En waarmee?

Activiteiten Een groot deel van de activiteiten van KEI vindt mede op initiatief van partners plaats. Als partner van KEI kunt u hier voorstellen voor doen. Aan de hand van de actualiteit en de spin-off voor de andere partners bekijken we gezamenlijk of en hoe een activiteit wordt georganiseerd. Hier naast vindt u een aantal formules die u als partner kunt initiëren en met steun van KEI kunt uitvoeren. Deze zijn kosteloos, met uitzondering van het KEI-businesslab. Hiervoor worden de kale kosten in rekening gebracht. Dit zijn de kosten met uitzondering van de personele inzet. Die is gratis.

1 de start Staat u aan het begin van de vernieuwing en bent u benieuwd naar de kansen die er zijn? Dan zijn dit goede formules voor u: usinesslab B Bij de start van een vernieuwingsproces kan het verstandig zijn om niet alleen de problemen aan te pakken maar vooral te zoeken naar de beste kansen om zowel sociaal-maatschappelijke als financieel-economische rendementen te behalen. Het Businesslab werkt op locatie aan een zakelijk voorstel om de kansen te benutten.

Projecten De website van KEI bevat een netwerkdeel, waarop u als partner informatie over uzelf en uw werkzaamheden kwijt kunt. Dit is een zeer nuttig instrument om uw projecten onder de aandacht te brengen. Als dat passend is, verbinden de adviseurs van KEI de informatie met informatie op de Kennisbank van KEI.

KEI-lunchlezing Heeft u er behoefte aan uw dagelijkse werkzaamheden binnen het grotere kader van de stedelijke vernieuwing te plaatsen? De KEI-lunchlezing is een combinatie van een presentatie en een debat bij u ter plaatse, bedoeld voor de discussie en kennisverspreiding binnen uw eigen organisatie of netwerk.

YURPS De Young Urban Renewal Professionals (kortweg YURPS) vormen het KEI-netwerk van de nieuwe generatie stedelijke vernieuwers. Iedere werknemer van een partner die jonger is dan 35 jaar kan zich hierbij aansluiten. KEI faciliteert dit netwerk door een platform te bieden voor ontmoeting, discussie en uitwisseling. Ook organiseert KEI de voor de ontwikkeling van de stedelijke vernieuwing zo noodzakelijke kruisbestuiving tussen de jonge en de ervaren professionals. De nadruk binnen het netwerk van de YURPS ligt op de ontwikkeling van competenties. Hiervoor zet KEI een aantal activiteiten in: – in het YURPS-lab nemen de jonge professionals de aanpak van een vernieuwingsgebied onder de loep om betrokken partijen van advies te voorzien. De YURPS worden ondersteund door ervaren coaches; – op de YURPS-competentiedag wordt een interactieve workshop

2 op weg Bent u midden in het proces en merkt u dat de voortgang beter of de kennis scherper kan? Overweeg dan een van deze formules:

KEI-atelier Soms is de verzamelde kennis onvoldoende en is het nodig een thema verder uit te diepen. Het KEI-atelier is een kleinschalige themadiscussie tussen KEI-partners die vanuit diverse achter gronden en aanvliegroutes deskundigheid inbrengen.

In het voorjaar van 2009 gaat de nieuwe website van de YURPS in de lucht, een zogenaamd peer network waarbinnen persoonlijke inzichten en vaardigheden worden gekoppeld aan de kennis van het netwerk en de Kennisbank. Verder zet KEI met de YURPS een experiment op om een ‘sociaal professioneel netwerk’ te starten, dat nauw is gekoppeld aan de Kennisbank. Vacaturebank In 2008 is KEI gestart met een Vacaturebank voor professionals in de stedelijke vernieuwing. Partners kunnen hier kosteloos vacatures plaatsen, professionals kunnen zichzelf aanbieden.

gewijd aan het trainen van vaardigheden, reflectie en het bijspijkeren van vakkennis; – de YURPS-sociëteit is een kijkje op de werkvloer van een jonge professional. Het bezoek bestaat uit drie onderdelen: een projectpresentatie, een locatiebezoek en een reactie van de directeur op drie vaste vragen over competenties; – het YURPS-atelier is een discussiebijeenkomst over een actueel thema, gevolgd door een artikel op de YURPS-website.

Stadslab Heeft u het idee dat het proces in uw praktijk een impuls kan gebruiken? Het Stadslab is een confrontatie op locatie tussen ‘externe’ KEI-partners en lokale betrokkenen, gestoeld op het principe van intervisie.

3 reflectie Is de vernieuwing bijna afgerond of in een vergevorderd stadium en zoekt u reflectie? Wilt u de resultaten van de vernieuwing laten zien en de mening horen van vakgenoten? Denk dan aan: KEI-on-the-road De KEI-on-the-road is een evaluatie van een stedelijkevernieuwingsproject aan de hand van een stadssafari en live-recensies van deskundigen.

en inspirerende projecten en documentatie onder de aandacht te brengen. In 2008 verscheen driemaal het zwart-witte nieuws magazine A5 (oplage 2.600), met daarin onder andere inhoudelijke vraagstukken, project beschrijvingen, een overzicht van de KEIactiviteiten, recente literatuur en interviews met partners. KEI heeft in 2008 ook negen keer een KEI-update, de digitale nieuwsbrief van KEI, verstuurd aan ruim 2.500 contactpersonen die bij KEI staan geregistreerd. Daarnaast zit KEI in de redactie van Stadscahiers, het vakblad dat de transformatie van de naoorlogse stad analyseert. Alle KEI-partners hebben in 2008 vier Stadscahiers ontvangen met daarin steeds één of meer voorbeeldprojecten in hun maatschappelijke context of een essay. KEI is verder vertegenwoordigd in de redactie van Vitale Stad, het vakblad voor stedelijke vernieuwing en leefbaarheid. Samenwerking en ondersteuning Een andere manier om de kennis van KEI uit

G27-gemeenten en is agenda-lid van de werkgroep sociaal-fysiek van de G27. Deze werkgroep beoogt de kennis en ervaringen, die binnen de G27 beschikbaar zijn over sociaal-fysieke samenwerking bij de wijkaanpak, te verdiepen en verbreden. KEI heeft in deze rol een bijdrage geleverd aan de begin 2009 te verschijnen publicatie ‘Sociaal en fysiek verbonden: het geheim van het hoe’. Ook heeft KEI inhoudelijk geadviseerd bij de organisatie van de miniconferentie over dit thema op 24 september in Arnhem. – Ook de samenwerking met Corpovenista (‘corporaties vernieuwen de stad’) bestaat al enige jaren. Corpovenista is een onderzoeksprogramma van een aantal grote woningcorporaties, Aedes, Onderzoeks instituut OTB en onderzoeksgroepen van de Universiteiten van Utrecht en Amsterdam. Op 14 mei 2008 werd dit vierjarige onderzoeksprogramma afgerond met het congres ‘De nieuwe wijkaanpak: schijn

de praktijkexperimenten en bijeenkomsten van De Kopgroep opgenomen op de KEIwebsite en inhoudelijk verbonden met andere thema’s in de stedelijke vernieuwing. – KEI is partner van de Buurtalliantie. Dit is een platform voor lokale professionals van maatschappelijke ondernemingen geïni tieerd door Aedes, MOgroep, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland en Cultuur fabriek. KEI heeft in 2008 geadviseerd over de invulling van het programma van de Buurtalliantiemanifestatie op 20 november en meegedacht over de verdere invulling van het platform na 2008.

24-12-2008 Uitspraak dat de rangorde van de 40 krachtwijken niet openbaar hoeft te worden gemaakt

23-12-2008 VNG roept regering op om leefstijlen in nieuwe huisvestingswet toe te staan

15-12-2008 Brief van der Laan over maatregelen SS Rotterdam

09-12-2008 Tweede kamer stemt in met Wetsvoorstel Bedrijfsgerichte gebiedsverbetering

december 08-12-2008 Eerste MOM-manager aangesteld in Tilburg

27-11-2008 Advies Stuurgroep Meijerink: nieuw arrangement overheidwoningcorporaties

bedriegt?!’ Hier werd het boek ‘Van wijken weten’ gepresenteerd, waarin een groot deel van de resultaten van het programma zijn gebundeld. KEI zat in de redactieraad van dit boek. In 2008 heeft KEI ook meegeholpen aan het opzetten van een vervolg op het onderzoeksprogramma met het Kennis platform Corpovenista. – Er zijn al jaren goede contacten tussen de Saxion Hogescholen en KEI. Voor de derde keer hielp KEI mee aan het organiseren van de regionale kennisdag ‘Regie stedelijke vernieuwing’. Deze dag stond in het teken van de kennisuitwisseling tussen vertegenwoordigers uit het werkveld, onderwijs en kenniscentra. – KEI werkt samen met de Kopgroep, een landelijke voorhoede op het gebied van maatschappelijk vastgoed. In 2008 is gezamenlijk het Platform Wijken van waarde opgericht. Daarnaast is de documentatie die vrijkomt uit dit netwerk en de resultaten uit 19-11-2008 Provincies willen krachtige impuls verkoop huurwoningen 20-11-2008 Startmanifestatie Buurtalliantie

14-11-2008 Minister Eberhard van der Laan nieuwe minister voor wonen, wijken en integratie

13-11-2008 Pilot begeleiding startende ondernemers door corporaties gestart

13-11-2008 Minister Vogelaar treedt af

07-11-2008 Minister Vogelaar benoemt advies commissie preventiebudget

03-11-2008 Besluit minister Vogelaar bezwaar woningcorporatie De Veste ongegrond

03-11-2008 Landelijke Bewonersdag: wijkbewoners centraal

november 01-11-2008 Minister Vogelaar overhandigt de eerste drie vouchers aan bewonersinitiatieven

Publicaties en communicatie Naast de website heeft KEI nog andere communicatiekanalen om belangrijk nieuws

te dragen, is de deelname aan samenwerkingsverbanden. Een overzicht: – Eind 2007 heeft KEI samen met Stipo en LPB-Platform voor Wijkgericht Werken Stadslente opgericht. Dit initiatief moet ervoor zorgen dat professionals weer durven te dromen en het lef krijgen om van de gebaande paden af te wijken. In 2008 hebben we op verschillende bijeenkomsten en congressen Stadslente-workshops gehouden. Uitgangspunt is dat iedere kans niet letterlijk te kopiëren is, maar wel veelkleurig te muteren naar de eigen unieke situatie. Workshops Stadslente zijn gegeven op het VROM-congres ‘Kracht in de wijken’ van 22 januari, het Corpovenista-congres van 14 mei, de mini-conferentie ‘Van werkterrein naar merkterrein, beleving van werklocaties’ op 24 juni, de KEI-partnerbijeenkomst op 10 november en het LPB-congres van 28 november. – KEI werkt al enige jaren samen met de

10-11-2008 Presentatie boek De vrijblijvendheid voorbij

– Eind oktober vond voor de vierde keer de YURPS-competentiedag plaats. Deze dag biedt reflectie op het dagelijkse werk en inspiratie aan de deelnemers, coaches en KEI. In tien workshops komen allerlei facetten van het trainen van vaardigheden en vakkennis aan de orde, zoals Haagse politiek, frontlijn, 24-uursgroen en presenteren. – Nieuw in 2008 was het YURPS-atelier dat KEI samen met Ymere organiseerde over het maatschappelijk vastgoed van de toekomst. Twaalf YURPS gingen een middag aan het werk met als doel het schrijven van een artikel over dit thema. Ze stelden dat het in projecten draait om kansen grijpen en toeval toelaten. Toevoegingen op maat maken uiteindelijk het verschil in de ontwikkeling van een wijk.

het belang van waardecreatie in de plan vorming, het primaat van het toerusten van bewoners, het mogelijk maken van onder nemerschap en een moderne invulling van de corporatie als emancipatiemachine. Maandag 10 november vond in de Steinwegkantine op Katendrecht, Rotterdam de KEIpartnerbijeenkomst plaats. De nieuwe fase in de stedelijke vernieuwing die er aan staat te komen, de ‘wijkaanpak 2.0’ genaamd, stond centraal. Het is een aanpak waarvan we de contouren steeds duidelijker zien opkomen, waarin de rollen zijn veranderd en waarin begrippen als interactie, duurzaamheid en beheer een andere betekenis krijgen. De partners namen kennis van de nieuwe aanpak via de inspirerende lezing van keynote speaker Omar Freilla en een gevarieerde stadssafari door Katendrecht en het Afrikaanderplein en omgeving. ’s Avonds tijdens het diner werd het boek ‘De vrijblijvendheid voorbij’ gepresenteerd, begeleid door een lezing van Jos van

vertelt over de aanpak en de eigen rol hierin. Vervolgens reflecteert de verantwoordelijke directeur hierop. De YURPS waren te gast bij Stade Advies in Utrecht (over het project Wonen en kansen in het Utrechtse Overvecht), in de Oosterparkbuurt in Groningen (bij Nijestee en Roeg en Roem), bij Portaal Leiden (in Nieuw Leyden en Nieuwe Energie), bij de gemeente Arnhem (over Centrum Oost) en bij Laagland’advies op locatie in Amersfoort bij het WijkServiceTeam (over kennis van sociale samenhang en de kunde van communicatie). – Far West nodigde het YURPS-lab uit om naar de Wildemanbuurt in Osdorp te komen. Net als het Stadslab brengt een YURPS-lab advies uit aan de lokale partijen. Dat gebeurt via een snelkookpan-methode van intervisie. In de Wildemanbuurt adviseerden de YURPS om beter aan te sluiten op het huidige karakter van de wijk. Dit leverde een pittige discussie op met de directeuren van de betrokken corporaties.

28-10-2008 KunstExpress Maatjesproject wint Parel van Integratie

23-10-2008 Roombeek wint prestigieuze Europese prijs in Ierland 24-10-2008 Brief aan de Tweede Kamer over toekomst stedenbeleid na 2010

23-10-2008 Ondersteuning 40 wijken aangekondigd vanuit LNV

13-10-2008 Eerste effecten krediet crisis voelbaar bij corpo raties en ontwikkelaars

10-10-2008 Woningcorporaties en Rijk tekenen Convenant Energiebesparing corporatiessector

09-10-2008 Congres WWI/VROM Kracht in de wijken (Den Haag)

09-10-2008 Minister Vogelaar introduceert de Leefbaarometer

01-10-2008 Ondertekening intentie verklaring voetbalclubs inzet 40 wijken

oktober 01-10-2008 Scholingswinkel geopend in Delfshaven

22-09-2008 Intentieovereenkomst versnelling herstruc turering Parkstad Limburg ondertekent

september 06-09-2008 Samenscholings verbod in Edese wijk Veldhuizen A

27-08-2008 Tilburgse Kruidenbuurt gaat tijdelijk op slot voor probleemhuurders

12-07-2008 Brief van VROM aan de gemeenten over vouchersysteem augustus 26-08-2008 Initiatiefwet Kraak verbod naar Raad van State

Partnerbijeenkomsten Traditiegetrouw organiseerde KEI in 2008 weer twee KEI-partnerbijeenkomsten. Begeleid door hevige maartse buien luidde KEI op 20 maart met haar partners en gasten een vroeg voorjaar in in Cultuurspinnerij De Vasim in Nijmegen. Thema van de vrjrsparty was ‘Het welbegrepen eigenbelang’. KEI vroeg vier sprekers te reflecteren op maatschappelijk verantwoord ondernemen in de wijk. In de inspirerende ambiance van de Cultuurspinnerij leverde dit een gevarieerd programma op met lezingen over

YURPS De YURPS, het netwerk voor jonge professionals werkzaam in de stedelijke vernieuwing, is een uniek netwerk door de multidisciplinaire achtergrond van de leden en de diversiteit in het type organisaties waar de YURPS voor werken. De YURPS zijn ondernemende professionals die weten hoe het er in hun organisatie aan toe gaat maar die zich ook graag laten inspireren door collega-YURPS en senioren in de stedelijke vernieuwing. Het netwerk organiseerde in 2008 een scala aan activiteiten waarbij competenties, vakinhoud, uitwisseling en netwerken centraal stonden. – In 2008 zijn vijf YURPS-sociëteiten georga niseerd. Hierin neemt een YURP de deel nemers mee naar zijn of haar project en

16-09-2008 Aandacht voor wijkverbetering tijdens Prinsjesdag 2008

De ontmoeting

der Lans. De bijeenkomst werd afgesloten met het afscheid van voormalig burgemeester van Rotterdam Ivo Opstelten als voorzitter van het KEI-bestuur.

15-09-2008 SEV start experiment met inkomensafhankelijke huurkorting

aan de orde op de bijeenkomst Preventie budget op 26 november, georganiseerd door het Ministerie van VROM/WWI in samenwerking met KEI. Ook gaven projectleiders uit gemeenten met een krachtwijk tips en trucs over het opstellen van een wijkplan.

(kenniscentrawijken.vrom.nl) opgezet. Hierop houdt KEI het wijkenbeleid van het Rijk bij. Op het portal zijn onder meer nieuwsberichten, publicaties, onderzoeken, opinies en experimenten op het gebied van de veertig wijken bij elkaar verzameld. Ook heeft het portal een helpdeskfunctie, waar vragen kunnen worden gesteld over de veertig wijken of de vijf hoofdthema’s van de wijkactieplannen. Deze informatie is afkomstig van twaalf verschillende kenniscentra, die elk vanuit een eigen invalshoek kennis verzamelen en verspreiden over het 40-wijkenbeleid. Het aantal bezoekers per maand van het portal vertoont een stijgende lijn. Gemiddeld trok de site in 2008 rond de 2700 bezoekers per maand. KEI fungeerde regelmatig als intermediair voor vragen uit de pers. Diverse landelijke dagbladen weten KEI regelmatig te vinden, evenals de (regionale) radio en televisie. Ook verwijst KEI journalisten door naar experts uit het KEI-netwerk, voorbeeldwijken en deskundigen.

vermogen; we leven te veel met de waan van de dag en willen te snel tot oplossingen komen. Stel vragen bij het programma en herdefinieer de opdracht als dit programma niet het meest eigene is aan de plek of de stad. Maar regel ook niet alles dicht; bied ruimte aan het onverwachte. KEI verzorgde in 2008 verder drie KEI-lunch lezingen. Deze vinden altijd plaats op verzoek van een partner en worden op maat gemaakt. KEI-stadslab Een beproefde formule van KEI is het KEI- stadslab. Dit is een confrontatie op locatie tussen een onafhankelijk kwaliteitspanel van KEI en lokale professionals. Partners van KEI kunnen het Stadslab uitnodigen, kwesties voorleggen (intervisie) en hun voordeel doen met het advies. KEI selecteert het panel uit haar partnerbestand, op basis van expertise. In 2008 organiseerde KEI vier Stadslabs. De verslagen zijn te vinden op: www.kei-centrum.nl/stadslab.

advies over de verdere aanpak van het commerciële cluster dat weinig relaties heeft met andere herontwikkellocaties in de omgeving. Het Stadslab raadde aan een nieuwe integrale visie op de hele wijk te maken. De stuurgroep Gouda-Oost heeft dit advies opgepakt en, in samenspraak met bewoners, een essay laten opstellen over de ruimtelijke structuur, de opbouw en het functioneren van de wijk. Met de verschillende beschreven scenario’s kan de stuurgroep de plannen voor de wijk herijken. Arnhem Presikhaaf Het Stadslabpanel werd op 16 september uitgenodigd in de wijk Presikhaaf in Arnhem. In deze wijk staan al veel ontwikkelingen op de rol. De tijd was rijp om ook voor de aangewezen beheergebieden een visie te ontwikkelen. Het KEI-stadslab werd gevraagd mee te denken over de richting van deze visie. Het panel stelde dat er een kapstok moet komen om de vele initiatieven in de wijk aan elkaar

te knopen. De lokale partijen konden zich goed in dit advies vinden. Ze beschouwden het Stadslab als een goede eerste stap in de ontwikkeling van de uiteindelijke visie. Maastricht Noordoost Op 9 oktober reisde het Stadslabpanel af naar Maastricht Noordoost om in twee buurten aan weerszijden van de A2 de revitalisering van de openbare ruimte onder de loep te nemen. Het panel ging in zijn advies in op de noodzaak om de grootschalige ontwikkeling van de A2-zone te koppelen aan de kleinschalige transformatie van de karakteristieke buurten.

10-07-2008 Amersfoort en Den Haag tekenen als laatste gemeenten het charter

09-07-2008 Universiteit Utrecht waarschuwt voor waterbedeffecten

07-07-2008 Schiedam ondertekent het charter met het Rijk

Rondetafelgesprek De toekomst van het stedenbeleid was in 2008 nog onzeker. Op verschillende manieren heeft KEI aan de discussie een bijdrage geleverd, onder meer door op haar website reacties van partners te plaatsen, door columns van partners over het thema te publiceren, maar ook juli 01-07-2008 Nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening van kracht 03-07-2008 Dordrecht ondertekent het charter met het Rijk

23-06-2008 Rotterdam ondertekent het charter met het Rijk

20-06-2008 Amsterdam onder tekent het charter met het Rijk

16-06-2008 Nijmegen ondertekent het charter met het Rijk

09-06-2008 Utrecht ondertekent het charter met het Rijk

Gouda Oost In Gouda-Oost praatten op 23 april de gemeente en woningcorporatie Woonpartners MiddenHolland met het Stadslabpanel over het centrumgebied. De lokale partijen vroegen juni 05-06-2008 Zaanstad ondertekent het charter met het Rijk

31-05-2008 Arnhem ondertekent het charter met het Rijk

30-05-2008 Vogelaar maakt verdeling van het extra geld voor wijkverbetering bekend

19-05-2008 Groningen onder tekent het charter met het Rijk 20-05-2008 Provincie NoordHolland kent 15 projecten extra ISV toe 26-05-2008 Renovatie Stedenwijk Noord in Almere van start

14-05-2008 Corpovenista Slotcongres

mei 13-05-2008 Unieke Brinken opgeleverd in Enschede-Zuid

Voor vragen over het 40-wijkenbeleid en de veertig wijken heeft KEI in opdracht van het Ministerie van VROM/WWI en samen met andere kenniscentra het kennisportal wijken

Zaanstad Kogerveld Op 7 april vond een Stadslab plaats in de Kogerveldwijk in Zaanstad. De gemeente Zaanstad worstelde met de vraag hoe de sportvelden naast NS-station Kogerveld het best kunnen worden herontwikkeld. Ontwikkel het Oostzijderveld niet via een postzegelplan, maar maak eerst een visie op het totale gebied rondom, gaf het panel aan. De gemeenteraad van Zaanstad heeft het advies ter harte genomen. Inmiddels zijn het Zaans Medisch Centrum en de gemeente een haalbaarheidsonderzoek gestart naar de verhuizing van het ziekenhuis en de mogelijkheden die dit biedt voor herontwikkelingen in de directe omgeving.

KEI-lezingen KEI organiseerde in 2008 een lezingenreeks onder de titel ‘Afscheidscolleges’. Zes markante vernieuwers die hun werkzaam heden in 2008 neerlegden, werden op het podium uitgenodigd: Ko Blok (ERA Bouw), Albert Fien (gemeente Apeldoorn), Martine Glaser (Ons Doel), Henk Kasbergen (Jantje Beton), Henk van Schagen (Van Schagen architekten) en Pim Vermeulen (BNG). Zij hebben zich jarenlang hard gemaakt voor een weerbare en vitale stad en ook al stoppen ze met hun functie, ze zijn zeker nog niet uit gesproken. KEI bood hen de mogelijkheid hun inzichten en ervaringen te delen en in discussie te gaan met vakgenoten. De lezingen resul teerden in een gezamenlijk pleidooi voor een integere en gewetensvolle vernieuwing. Weet wat je doet, waar je aan werkt en voor wie je het doet. Verzamel kennis over de stad en zorg dat het geheugen van de stad behouden blijft. Heb geduld en doorzettings27-05-2008 Presentatie voorjaarsnota; definitief meer geld naar wijken 28-05-2008 Nieuwe Energie Leiden officieel geopend

kwamen bij de Helpdesk in 2008 zo’n drie tot vier vragen per week binnen. De vragen waren zeer divers van aard, van tips voor experts, sprekers of gespecialiseerde bureaus tot goede voorbeeldprojecten of proces- en beleidsmatige vragen. Een aantal voorbeelden: wat is de stand van zaken omtrent de heffingen van Vogelaar aan de corporaties, heeft u Engelstalige literatuur over de Nederlandse stedelijke vernieuwingsaanpak, kent u bureaus die gespecialiseerd zijn in portiekgesprekken, wat zijn de merites maar ook de beperkingen van het werken op wijkniveau, weet u voorbeelden van hoogwaardige renovatie die ik kan bezoeken met bewoners, hoe pas je participatie en zeggenschap goed toe en hoe richt je het proces goed in?

door in samenwerking met het tijdschrift Vitale Stad een rondetafelgesprek te organiseren. In dit gesprek met veelal bestuurders van KEIpartners werd geconcludeerd dat er een onderscheid moet komen tussen geld voor stedelijke ontwikkeling zoals bedoeld in het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV), en geld dat gereserveerd is voor maatschappelijke achterstanden, zoals in de Krachtwijken. Sterke steden, zwakke wijken, dat zouden de twee polen van het stedelijk beleid moeten zijn, met elk een eigen selectiemethodiek en eigen fonds. Dit thema blijft in 2009 onderdeel uit maken van het programma van KEI. Bijeenkomst Preventiebudget Voormalig minister Vogelaar heeft in 2008 besloten dat gemeenten voor wijken uit de G31 die geen krachtwijk zijn, bij het Ministerie van VROM/WWI een aanvraag kunnen indienen voor extra geld uit het zogenaamde Preventiebudget. Maar waar moet zo’n aanvraag aan voldoen? Deze en andere vragen kwamen

zich een duidelijk beeld af: de helderheid van de ordening op nationaal niveau wordt diffuser en maakt steeds meer plaats voor lokale helderheid, ofwel een op maat gesneden rolverhouding. Ook bij de Meet & eat op 19 november stond dit thema centraal. Tijdens dit diner werd gesproken over de regisseurs rol van de overheid en over kleine spelers binnen de gebiedsontwikkeling.

KEI-website Het krachtigste medium van KEI is de website (www.kei-centrum.nl). Deze trok in 2008 gemiddeld 78.000 bezoekers per maand, een toename van 47% ten opzichte van 2007. Daarmee is het met recht dé zoekmachine van de wijkvernieuwing, waarin de informatie altijd wordt gewogen en in de juiste context geplaatst. Met de website vervult KEI een belangrijke rol voor de professionals en andere betrokkenen in de stedelijke vernieuwing. Bovendien geven wij hiermee uitdrukking aan onze publieke doelstelling: de informatie moet voor iedereen toegankelijk zijn. Het proces van kwalificeren van informatie heeft geleid tot 25 thematische dossiers, enkele honderden projecten wijk beschrijvingen en een grote hoeveelheid opiniestukken. De actualiteit wordt op de voet en kritisch gevolgd in nieuwsberichten waarin zoveel mogelijk de diversiteit aan gezichts punten wordt gebundeld in één bericht, met verwijzingen naar meer gedetailleerde informa-

Een van de best bekeken onderdelen van de website is de in 2008 gelanceerde Vacaturebank. Met deze nieuwe rubriek wil KEI de banenmarkt van de stedelijke vernieuwing toegankelijker maken. Iedereen die werk zoekt binnen de stedelijke vernieuwing kan hier zijn CV achterlaten. Partners van KEI kunnen hun vacatures plaatsen. Nieuw is verder dat boeken, onderzoeken, rapporten en projecten door een verfijnde zoekmogelijkheid nog makkelijker op de website zijn te vinden. Ook hebben wij aan de site een woordenboek toegevoegd waarin vaktermen worden toegelicht. De lijst met vaktermen kunt u ook vinden in het jaarplan 2009. KEI-helpdesk In aanvulling op de KEI-website biedt KEI advies op maat voor vragen over praktijkvoorbeelden, onderzoeken en experts. Iedereen kan hiervoor de Helpdesk (vraag@kei-centrum.nl) raadplegen. KEI maakt een quickscan en raadpleegt zo nodig haar partners. Gemiddeld

29-04-2008 VROM introduceert VvE-onderhoudsmeter

21-04-2008 Eindhoven onder tekent het charter het Rijk

16-04-2008 Leeuwarden onder tekent het charter met het Rijk

april 13-04-2008 Heerlen ondertekent het charter met het Rijk

31-03-2008 Enschede ondertekent de charter met het Rijk

26-03-2008 Stadsdeel Slotervaart maakt bekend probleemgezinnen te weren

19-03-2008 Brief aan de Tweede Kamer over voortgang rond de charter overeenkomsten

maart 01-03-2008 Minimale verhuis kostenvergoeding verhoogd

26-02-2008 e-Participatie in Dordrechts Oud Krispijn blijkt succesvol

21-02-2008 Lancering website ‘Kenniscentra wijken’

20-02-2008 Impuls particuliere woningverbetering in Hilversum Over ‘t Spoor

14-02-2008 Vogelaar: heffing corporaties voor krachtwijken

12-02-2008 Alkmaar ondertekent als tweede gemeente het charter met het Rijk

07-02-2008 Aedes doet voorstel voor investeringsfonds voor de 40 wijken

KEI hanteert diverse strategieën voor kennisverspreiding, deels openbaar en deels besloten. De Kennisbank neemt hierin een centrale plaats in. De ontsluiting ervan via de website is cruciaal. Meer bescheiden maar eveneens krachtige middelen om kennis over te dragen en informatie te verkrijgen, zijn de KEI-helpdesk, partnergesprekken en lezingen.

25-02-2008 Maastricht ondertekent het charter met het Rijk 25-02-2008 Rijk trekt c 4,5 miljoen uit voor energie besparing woningen

Kennisverspreiding

22-02-2008 Corporatie de Veste kondigt aan mogelijk uit corporatiebestel te stappen

tie elders op de website. Degene die achter grondinformatie zoekt, of een antwoord op een specifieke vraag, kan terecht bij de KEI-overzichten. Dit zijn teksten die bezoekers snel op de hoogte brengen van zaken als vitale coalities, toekomstvisies GSB/ISV, verkoop van huur woningen, krimp, rol van marktpartijen, bewonersparticipatie, branding, sociaal-fysieke wijk aanpak, wijkactieplannen etc. Daarnaast bundelt KEI vragen die zij binnen krijgt per onderwerp in vraag-en-antwoordteksten. In de rubriek ‘Opinie’ plaatst KEI visies op en columns over de stedelijke vernieuwing. Om discussie te stimuleren en de visies van KEI-partners te etaleren, publiceert KEI zelf de zogenaamde KEI-columns. Vanuit de totale breedte van het partnerbestand hebben wij in 2008 twaalf columnisten geselec teerd. Zij hebben samen 21 zeer diverse columns geschreven over actuele maar ook persoonlijke thema’s in de stedelijke vernieuwing. Bezoekers kunnen op de website een reactie op deze columns achterlaten.

de schalen bij het creëren van stijgingsroutes voor bewoners. De probleemhouders worden wel op wijkniveau gevonden, maar de oplossingen liggen lang niet altijd in de wijk. Tijdens het Atelier kwamen voorbeelden op tafel van coalities waarbij de koppeling tussen wijk, stad en regio wel is gemaakt. Ook bij het thema krimp was er aandacht voor de koppeling tussen wijk, stad en regio. In 2008 startte KEI samen met BNA en Aedes het Ontwerplab Krimp. Verspreid over het land zijn drie Ontwerplabs gehouden: Parkstad Limburg, Friesland en Zeeland. Gevoed door lokale bestuurders en betrokkenen ontwik kelen teams van ontwerpers strategieën om de ruimtelijke, sociale en economische problemen die als gevolg van de krimp ontstaan het hoofd te bieden. De Ontwerplabs maken onderdeel uit van een bredere onderzoeksdoelstelling van KEI waarbij wordt nagedacht over regionale drukverschillen en de gevolgen die deze hebben voor de woningmarkt en de sociale

ontwikkeling nieuwe manieren van financiering van de wijkontwikkeling. Het verleidt ook nieuwe partijen om in de oude wijken te investeren. KEI onderzocht het principe van waarde ontwikkeling in 2008 onder het motto ‘Pak je winst’. Een belangrijk onderdeel was het project de KEI-business case. In dit experiment is gezocht naar een methodiek waarin niet zozeer op kosten wordt gestuurd maar op opbrengsten. Lokale spelers gaan samen met een team van KEI-partners op zoek naar een nieuwe motor voor de wijk. In 2008 zijn twee Business cases gestart: Sportpark De Hambaken in Den Bosch en Het Sloterpark in Amsterdam. Hiermee is het experiment voor KEI afgerond. KEI constateert dat de manier van kijken naar de wijk vanuit waardeontwikkeling en de methode van de Business case waardevol kunnen zijn bij de wijkontwikkeling. Het brengt nieuwe energie teweeg bij traditionele partijen en betrekt nieuwe partijen bij de

zien als een business case kunnen deze verdiensten worden meegenomen in het proces. Het maatschappelijk rendement van de brede school moet dan wel veel beter herkenbaar en meetbaar worden gemaakt.

‘Waardecreatie door participatie’ plaats. Hierin werd duidelijk dat steeds meer partijen bewoners als mede-producent van de wijk zien. Zij krijgen daarmee een actieve rol, die niet meer wordt ingegeven door de wens draagvlak te verwerven om plannen vlot te kunnen afwikkelen. Bewoners zijn de oren en ogen van de wijk en hun kennis en ervaringen zijn voor partijen waardevol. Bovendien zal in veilige, leefbare wijken met betrokken, zelfredzame burgers de vastgoedwaarde zich gunstig ontwikkelen. In oktober vond het KEI-atelier ‘Brede School en de wijkvernieuwing’ plaats in Brede School Meerwijk Centrum, in de Schalkwijk in Haarlem. Centraal stond de vraag naar de meerwaarde van een brede school voor de wijk. En hoe kan een brede school in een aandachtswijk een vlieg wieleffect veroorzaken dat de gehele buurt omhoog trekt? De meeste deelnemers waren het erover eens dat een brede school een maatschappelijke en financiële waardestijging kan opleveren voor de wijk. Door de wijk te

04-02-2008 De gemeente Deventer ondertekent het eerste charter met het Rijk

30-01-2008 Minister Vogelaar: 8 miljoen extra voor collectief particulier opdrachtgeverschap februari 01-02-2008 Brief aan de Tweede Kamer extra overheidsgeld voor de krachtwijken

Nieuws en ontwikkelingen in de stedelijke vernieuwing 2008

15-12-2008 Meet & Eat Waardecreatie

december 11-12-2008 YURPS-sociëteit emancipatie in beeld

19-11-2008 Meet & Eat Veranderende rollen

Ook organiseerde KEI in 2008 een aantal KEI-ateliers waarin deelaspecten van het waardedenken onder de loep werden genomen. In februari vond in Den Haag het KEI-atelier

KEI, SEV en de Kopgroep hebben in 2008 een bijdrage geleverd aan het herkenbaar en meetbaar maken van maatschappelijk rendement door het Platform Wijken van waarde op te richten. Met praktijkexperimenten, de ontwikkeling van ‘meet’-instrumenten en onderzoek probeert het platform de link bloot te leggen tussen beleid, interventies en waardeontwikkeling. KEI heeft op haar website een dossier aangelegd (www.wijkenvanwaarde.nl) om de bevindingen en instrumenten beschikbaar te stellen aan iedereen die geïnteresseerd is in de brede waarde ontwikkeling in wijken en aan professionals die direct met deze denkwijze aan de slag willen.

januari 22-01-2008 VROM-congres Kracht in de wijken

In het verlengde van de KEI-business case heeft hoogleraar George de Kam voor KEI een essay geschreven voor de N-reeks. Onder de titel ‘Wijken van Waarde’ legt hij een wetenschappelijk fundament onder wat hij ‘de waardegeoriënteerde wijkaanpak’ noemt. Hij diept de waarde van het waardedenken voor de stedelijke vernieuwing uit, maakt de bestaande initiatieven en experimenten op dit gebied inzichtelijk en doet aanbevelingen voor de verankering van het waardedenken in de wijkontwikkeling.

11-11-2008 Lezing ArchitectuurNL Congres

10-11-2008 Partnerbijeenkomst “De wijkaanpak 2.0”

05-11-2008 A5, nr. 24/ november 2008

november 05-11-2008 Ontwerplab Krimp Zeeland (start)

Waardeontwikkeling: pak je winst Het genereren van waarde in de wijken, daar draait het om in de stedelijke vernieuwing. Of dit nou financiële of maatschappelijke waarde is, uiteindelijk gaat het er om dat een investering rendement oplevert en de wijk er beter van wordt. Het waardedenken wordt steeds belangrijker. Corporaties, maar ook gemeenten willen zich verantwoorden aan hun partners en ‘de maatschappij’ over hetgeen zij doen. Zij doen dit steeds vaker door de financiële en maatschappelijke baten van hun beleid en interventies in beeld te brengen. KEI vindt dit een interessante ontwikkeling. Wij zien in deze ondernemende denkwijze nieuwe mogelijkheden voor de wijkvernieuwing. Afgezien van de functie van verant woording bevordert het denken in waarde

29-10-2008 KEI-reeks Afscheidscolleges III

23-10-2008 KEI-on-the-roadGroningen

21-10-2008 KEI-reeks Afscheidscolleges II

15-10-2008 Rondetafelgesprek tijdens het congres ‘De kracht van ICT in wijken’

09-10-2008 KEI-stadslab Maastricht Noordoost

oktober 06-10-2008 KEI-reeks afscheidscolleges I

Het werkveld van de stedelijke vernieuwing richt zich vooral op de wijken. Dit is het schaalniveau waar de problemen worden aangetroffen, maar lang niet altijd ook de oplossingen liggen. KEI pleit ervoor de ontplooiings mogelijkheden van bewoners en de positie versteviging van de wijk weer sterker te koppelen aan het schaalniveau van de stad en de regio. Dit was dan ook het onderwerp van het KEI-atelier Stijgen in de regio. Centraal discussiethema was het schakelen tussen

vernieuwing. KEI gaat daarom in 2009 door met de Business case, zij het in een gecom primeerde vorm en onder een andere naam: het KEI-businesslab.

en maatschappelijke opgaven in een gebied. Deze onderzoeksrichting wordt in 2009 voortgezet.

24-10-2008 Competentiedag YURPS

ruimtelijk als sociaal, met elkaar vergelijken. Bijzonder hieraan is het Nieuw Lokaal Akkoord tussen gemeente en corporaties, waarin de bewonersparticipatie op een vooruitstrevende manier is georganiseerd. De aanwezige recensenten waren hier zeer over te spreken, maar gaven aan het belangrijk te vinden de participatievormen verder uit te werken. Ook adviseerden ze de opgedane kennis en ervaringen meer te delen.

Eind 2008 kwam in Amsterdam een gezelschap uit de hoek van commerciële ontwikkelaars samen om tijdens een Meet & eat te praten over het thema waardeontwikkeling en gebiedsontwikkeling. Het begrip waarde ontwikkeling wordt makkelijk in de mond genomen, maar wat kunnen we ermee in de praktijk? Hoe ver kun je gaan om het begrip als nieuw instrument handen en voeten te geven? En in hoeverre moet je hierbij afgaan op het vakmanschap van de ontwikkelaar? Deze bijeenkomst vormt de aanzet tot een nieuw essay in de N-reeks. Het thema van de waardeontwikkeling raakt aan dat van de veranderende rollen van partijen in de stedelijke vernieuwing, een proces dat al enige tijd gaande is. In 2008 heeft KEI dit onderwerp aangesneden in de KEI-salon ‘De nieuwe ordening’. Vijftig bestuurders spraken over de betekenis van de verschuivende verhoudingen en veranderende rolopvattingen voor de stedelijke vernieuwing. Er tekende

competenties optimaal benut kunnen worden. Het gaat niet alleen om Best Practices en Best Persons, maar ook om Best Organisations en Best Professions. Karssenberg presenteert vier inzichten die hieraan kunnen bijdragen en in de praktijk van de stedelijke vernieuwing kunnen worden toegepast. Ook de Meet & eat op 21 mei in Zwolle ging over de rol en de competenties van professionals in de stedelijke vernieuwing. Daar bleek dat vrijwel alle mensen die werken aan het leuker maken van het wonen en leven in wijken dit doen met een bepaalde passie voor de stad. Creativiteit en ideeën zijn er genoeg. De belemmeringen zitten in de vertaalslag van de verschillende initiatieven van betrokken partijen naar een gezamenlijke visie. Duurzaamheid: koers op kwaliteit Bij het creëren van vitale steden met toekomstwaarde zijn duurzaamheid en daarmee de kwaliteit van de ruimtelijke ingrepen belang-

Om het thema kwaliteit in de stedelijke vernieuwingsopgave zichtbaar te maken voor de partners en om discussies te bevorderen, heeft KEI in 2008 tweemaal een KEI-on-the-road georganiseerd. Hierin kunnen KEI-partners met eigen ogen zien hoe een wijk erbij ligt en welke vernieuwingsingrepen hebben plaats gevonden. In mei is de KEI-on-the-road Emmen Revisited georganiseerd. De wijk Angelslo in Emmen laat goed zien hoe in de jaren zestig en zeventig over de wijkontwikkeling werd nagedacht. Gemeente en corporaties zijn bij de vernieuwing zeer zorgvuldig te werk gegaan, waardoor de oorspronkelijke stedenbouw kundige opzet nog goed zichtbaar is. Dit maakt de wijk bijzonder, maar het is tegelijkertijd een valkuil, vertelde recensent Matthijs Bouw. De formele opzet van de wijk maakt deze minder flexibel om veranderingen op te nemen. Tijdens de KEI-on-the-road Groningen, waarbij de wijken Paddepoel en Vinkhuizen werden bezocht, konden de deelnemers twee verschillende vernieuwingsprocessen, zowel

24-09-2008 G27 bijeenkomst Sociaal-Fysiek

23-09-2008 N15 Wijken van waarde

16-09-2008 Stadslab Presikhaaf (Arnhem)

15-09-2008 KEI-salon De nieuwe ordening

September 12-09-2008 Ontwerplab Krimp Friesland (start)

Augustus 14-08-2008 YURPS-sociëteit centrum Oost (Arnhem)

03-07-2008 YURPS-lab Wildemanbuurt (Amsterdam)

juli 01-07-2008 A5 nr. 24 /juli 2008

26-06-2008 Middagconferentie “Toekomst van de woningbouw Stadsregio Rotterdam”

van merkterrein naar werkterrein

24-06-2008 Workshop Stadslente op miniconferentie

12-06-2008 YURPS-sociëteit Nieuwe Energie (Portaal Leiden)

05-06-2008 Workshop Aedes congres ‘Weten van Wijken’

rijke aspecten. Echt duurzaam zijn alleen gebieden en gebouwen waarin de huidige en toekomstige bewoners zich prettig voelen, die uitnodigen tot gebruik en die toekomstige veranderingen zonder veel aanpassingen kunnen opnemen. Ofwel een hoge belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde. Dit vergt aandacht voor de wijze waarop bewoners de ruimte gebruiken en beleven, maar ook voor de betekenis van individuele projecten voor naastliggende projecten en voor de wijk en stad als geheel. Aandacht die niet overal voldoende aanwezig is. Ondanks dat er juweeltjes van vernieuwingsprojecten worden gerealiseerd, is nog niet iedereen zich bewust van de maatschappelijke waarde van ruimtelijke kwaliteit. Vooral de aansluiting tussen verschillende projecten en de wijk als totaal behoeft meer aandacht. Om deze reden heeft KEI in 2008 gewerkt aan verschillende bijeenkomsten en publicaties over dit onderwerp.

04-06-2008 KEI-atelier Stijgen in de Regio (Delta MetroPool)

28-05-2008 VROM/KEI-atelier juni 03-06-2008 Business Case Amsterdam III

22-05-2008 Stadsdebat Waardecreatie van Woonstad Rotterdam/ voorzitter 23-05-2008 Rondetafelgesprek Toekomst GSB

21-05-2008 Meet & Eat Persoonlijk perspectief

14-05-2008 Workshop Stadslente tijdens Corpovenista Slotcongres

Samen met SEV en het WoonNetwerk heeft KEI in 2008 geprobeerd de ideeën over sociale stijging, zoals beschreven in het rapport ‘Stad en stijging’ van de VROM-raad, te vertalen naar de praktijk. Dit heeft geresulteerd in de publicatie ‘De vrijblijvendheid voorbij; sociale stijging in de praktijk’. Deze beschrijft twaalf succesvolle projecten die niet alleen bewijzen dat sociale stijging mogelijk is, maar ook dat de ervaringen op dit gebied, ondanks de sterke binding aan de lokale praktijk, toch overdraagbaar zijn naar andere wijken. Het boek is een stevige hand reiking voor iedereen die werkt aan vitale wijken en wil leren van bewezen successen. In 2008 verscheen in de N-reeks, een serie essays van KEI, aflevering N14 Vernieuwen tussen orde en chaos, over de competenties van de professionals in de stedelijke vernieuwing. Hans Karssenberg beargumenteert dat het niet voldoende is mensen met de juiste competenties aan te trekken. Het is minstens zo belangrijk organisaties zodanig in te richten dat deze

tekst: KEI i.s.m. John Cüsters ontwerp: Beukers Scholma fotografie: Bob van der Vlist, Jelle Ooijevaar druk: Zwaan Printmedia

zorgt er wel voor dat het Rijk c 240 miljoen extra beschikbaar stelt voor de 40-wijken aanpak. Voor de gemeenten geen aanleiding tot vreugde. Zij spreken in april hun bezorgdheid uit over een mogelijke halvering van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) na 2009, die ter sprake komt in de discussie over de aanstaande rijksbegroting. In de tussentijd druppelen de getekende charters binnen. In mei vraagt Vogelaar Aedes opnieuw een voorstel te doen voor hoe de corporaties vanaf 2009 de jaarlijkse c 75 miljoen voor de 40-wijkenaanpak denken op te brengen. We gaan naar september. De rijksbegroting 2009 voor Wonen, Wijken en Integratie maakt duidelijk dat het beschikbare budget voor de 40-wijkenaanpak gelijk blijft. De kernboodschap voor 2009 luidt ‘Werk in uitvoering’. Begin november benoemt minister Vogelaar een adviescommissie Preventiebudget. De commissie moet de minister adviseren over de verbeterplannen die gemeenten indienen voor wijken die dreigen af te glijden naar het

door. In 2008 staan er nieuwe thema’s op de agenda. Er komt meer aandacht voor de aanpak van wijken met veel particulier bezit, met name de activering van slapende Verenigingen van Eigenaren (VvE’s). Er wordt meer dan voorheen gekeken naar de mogelijkheden voor energiebesparing bij bestaande en nieuwe woningen. Het kraakverbod wordt ter discussie gesteld en het onderwerp krimp komt steeds serieuzer op de agenda. Traditionele partijen beginnen afwijkende projecten, zoals Woonbron met de SS Rotterdam en er zijn nieuwe partijen die participeren in de wijken, zoals bijvoorbeeld FC Twente.

Wat deed KEI in 2008? Voor KEI was 2008 een goed en vol jaar. Als kenniscentrum en netwerkorganisatie richt KEI zich op kennisverbreding, kennisverspreiding en ontmoeting. Uitgangspunt is dat de kennis wordt ontwikkeld in en door het netwerk van

Kennisverbreding

14-05-2008 Ontwerplab Krimp Parkstad Limburg (slot)

KEI onderzoekt met haar partners de witte vlekken in het kennislandschap van de stedelijke vernieuwing. In 2008 zette KEI drie lijnen uit, die hun oorsprong vinden in de drie perspectieven

mei 08-05-2008 KEI-on-the-road Emmen Revisted

04-04-2008 Business Case Amsterdam II

20-03-2008 Vrjrsparty 2008 ‘Het welbegrepen eigen belang’ Nijmegen april 01-04-2008 Business Case Amsterdam I

05-03-2008 Ontwerplab Krimp Parkstad Limburg (start)

Ondanks alle discussies bij en tussen corpo raties, het Rijk en gemeenten, en ondanks de kredietcrisis, gaat het werk in de wijken gewoon maart 01-03-2008 A5 nr. 23/ maart 2008

14-02-2008 N14 - Vernieuwen tussen chaos en orde 28-02-2008 KEI-lunchlezing Brink Groep

14-02-2008 YURPS-sociëteit Wonen en kansen

13-02-2008 KEI-atelier Senioren in de Stadswijk

13-02-2008 Business Case Den Bosch III

31-01-2008 Business Case Den Bosch II februari 01-02-2008 KEI-atelier Waarde creatie en participatie

30-01-2008 Business Case Den Bosch I

22-01-2008 Workshop Stadslente WWI/VROM-congres WWI/VROM

januari 22-01-2008 Workshop Particuliere woningvoorraad WWI/VROM-congres

KEI-activiteiten 2008

2008. Een jaar vol discussie. Met veel ontwikkelingen die door KEI op de voet zijn gevolgd en in hun context geplaatst. Voor een overzicht gaan we terug naar het begin van het jaar. De wijkactieplannen zijn geschreven maar over de charters tussen het Rijk en de gemeenten zijn de onderhandelingen nog druk gaande. Tegelijkertijd onderhandelen de minister en de corporaties over hun bijdrage aan het wijkenbeleid. Minister Vogelaar wijst op 14 februari het voorstel van Aedes voor een investeringsfonds af; het levert niet het afgesproken bedrag van c 750 miljoen in tien jaar op. De minister

23-04-2008 KEI-stadslab Gouda Oost

Wat gebeurde er?

partners waarvan KEI het knooppunt vormt. Daarin hebben wij een eigen werkwijze ontwikkeld die deze kennis aanboort en in korte en intensieve vormen van uitwisseling mobiliseert. De kennis is daarmee altijd sterk verbonden aan de praktijk van de stedelijke vernieuwing. Wanneer KEI en haar partners een kennislacune constateren, of wanneer meerdere partijen met hetzelfde vraagstuk worstelen, zoekt KEI een creatieve en effectieve manier van kennis overdracht om het vraagstuk te agenderen, verbreden, verdiepen en/of ordenen. De uitkomsten hiervan worden onderdeel van de Kennisbank.

10-04-2008 YURPS-sociëteit Oosterparkwijk (Groningen)

niveau van de veertig aandachtswijken. Voor deze zogeheten 40+ wijken komt een budget beschikbaar in twee tranches van c 30 miljoen. Een paar dagen later treedt de minister af wegens gebrek aan vertrouwen bij haar eigen partij. Vogelaar wordt opgevolgd door Eberhard van der Laan, voormalig fractievoorzitter van de Amsterdamse PvdA. Van der Laan krijgt van de stuurgroep Meijerink begin december het advies ‘Nieuw arrangement overheid – woningcorporaties’ uitgereikt. De stuurgroep schrijft daarin dat corporaties private onder nemingen zijn die met de brede zorg voor het wonen een publiek belang dienen. Ze adviseert het toezicht op het publieke belang in handen te geven van een nieuw op te richten autoriteit voor alle woningcorporaties.

07-04-2008 Stadslab Kogersveldwijk (Zaanstad)

Vernieuwing in de wiijk 2008

in de stedelijke vernieuwing: het persoonlijke, het stedelijke en het procesmatige. De lijnen zijn samen te vatten in de begrippen ambitie, duurzaamheid en waardeontwikkeling. Ambitie: zet in op groei Ambitie is wellicht de belangrijkste drijfveer om sociale stijging mogelijk te maken. Het gaat hierbij om de ambities van zowel de wijkbewoner (om te stijgen) als de professional (om belemmeringen voor het stijgen weg te nemen). Deze twee sporen hebben beide in 2008 uitgebreid aandacht gekregen. Op 13 februari organiseerde KEI een Atelier over de stijgingskansen van senioren in de naoorlogse stadswijken. Conclusie was dat senioren, een groep van dragers van de leefbaarheid in wijken, gebaat zijn bij betere verbindingen en contacten met andere wijkbewoners. Ook waarschuwden de deelnemers aan het Atelier voor de Nederlandse ‘leuke projectenziekte’, de neiging om telkens iets nieuws aan te pakken in plaats van gebruik te maken van bewezen formules.