Safarigids KEI-partnerbijeenkomst 2009

9

11 2009 partnerbijeenkomst Nieuwe verbindingen

KEI KEI kennis足 kennis足 -centrum centrumstede足 stede足 llijke ijke vernieuwing vernieuwing

Programma

Nieuwe verbindingen

Paviljoen van de Tolhuistuin, Buiksloterweg 5C, Amsterdam-Noord

13.30 uur / Ontvangst Nieuwe verbindingen – Olof van de Wal (directeur KEI) Tussen stedelijke ambitie en opgave in de wijk – Rob Post (stadsdeelvoorzitter Amsterdam-Noord) Van opgave naar visie – Zef Hemel (adjunct-directeur DRO Amsterdam & curator Vrijstaat Amsterdam)

14.30 uur / Stadssafari door Amsterdam-Noord Maak op eigen gelegenheid een tocht door Amsterdam-Noord. KEI zorgt voor een fiets, een kaart, interessante plekken en bijzondere gesprekken.

Tussen de buikslotermeerweg en het NDSM-terrein vaart een speciale veerdienst exclusief voor KEI. Op de kaart in het midden van dit boekje vindt u de vertrektijden van de veerpont, de route en de verschillende locaties aangegeven.

17.00 uur / Borrel en diner Uitreiking N-16: BV Sociale Stijging door Aleid Wolfsen (Burgemeester Utrecht & voorzitter KEI) aan René van der Ent (plaatsvervangend directeur Kennis en Verkenningen, VROM) De tegendraadse professional – Dorien de Wit (directeur De Beuk) Wat is er nu echt aan de hand? – Klaas Mulder (senior adviseur Laagland’advies)

21.00 uur / Einde

Nieuwe verbindingen – We zien ze voortdurend ontstaan. Tussen wijk en stad. Tussen privaat en publiek. Tussen bewoners en profes­ sionals en tussen bewoners onderling. Wat betekent dat voor het werken aan de stad?

Vandaag zult u verschillende voorbeelden tegenkomen. Maar vooral hebben we vragen. Vragen over wat er werkelijk aan de hand is in onze steden en wijken, zijn we daar wel zo zeker van? En over de keuzes die we moeten maken, zeker nu geld wel een probleem begint te worden, zijn die scherp genoeg? En dan over onszelf, de profes­ sional – we horen zo vaak over die nieuwe professional, maar wie is dat dan? Deze vragen staan op het programma in de Tolhuistuin, en sprekers als Klaas Mulder, Dorien de Wit en Zef Hemel zullen hiervoor het podium nemen. En we gaan er graag met u over in discussie tijdens de maaltijd.

Het hart van de partnerbijeenkomst is de stadssafari door AmsterdamNoord. Daar maakt u kennis met de praktijk. KEI selecteerde voor u veertien aansprekende en inspirerende projecten waarmee u kunt kennismaken op verschillende locaties in Amsterdam-Noord.

U ontdekt ze op de fiets, met behulp van de kaart in het midden van dit boekje. Onderweg kunt u ook veel van het moois zien dat Amsterdam-Noord te bieden heeft. Laat u bijvoorbeeld verrassen tijdens de safari door de idyllische tuindorpen Disteldorp en Vogel­ dorp, de prijs­winnende architectuur en het natuurschoon van het noorderpark. En vergeet ook niet de speciale Safaripont te nemen naar de bruisende NDSM-stad, bakermat van de culturele broedplaatsen.

De projecten en bijbehorende gesprekken heeft KEI ingedeeld in drie thema’s: De nieuwe professional, Het Lab en OverNoord.

Op de volgende pagina’s leest u meer over de verschillende projecten en de zichtlocaties.

Paviljoen van de Tolhuistuin De partnerbijeenkomst heeft als uitvalsbasis het paviljoen van de Tolhuistuin, voormalig bedrijfsrestaurant van Shell. Op 28 oktober 1974 werd de eerste paal geslagen voor het bedrijfsrestaurant van Shell.

In een enorme ruimte konden zo’n 1300 Shell-medewerkers tegelijke­ rtijd lunchen. Naast het grote restaurant was er ook een ontvangsten lunchruimte voor gasten, een personeelswinkel en een expositieruimte. Het gebouw met de pyramidevormige daken, net als de Toren

2

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

3

Overhoeks een ontwerp van de architect Arthur Staal, is een typische zestiger-zeventiger jaren verschijning.

Het gebouw is onderdeel van een 27 hectare groot gebied met onder meer kantoren, laboratoria en industrie. In een deel van het gebied, dat Shell terugverkocht aan de gemeente, wordt nu Overhoeks ontwikkeld, een samenwerking tussen Ymere, ING Real Estate en Projectbureau Noordwaarts. Momenteel is men bezig met de tijdelijke herbestemming van het paviljoen, samen met de Tolhuistuin en de andere gebouwen in de tuin. Het terrein verandert in een culturele vrijplaats voor beeldende kunst, muziek, theater, media en lekker eten.

Momenteel is de voormalige Shell-kantine het toneel voor ‘Vrijstaat Amsterdam’, een tentoonstelling in het kader van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam 2009 (zie ook pagina 20).

/ De nieuwe professional – Projecten over nieuwe samen­ werkingen tussen verschillende partijen en (onafhankelijke) professionals die op een nieuwe manier werken in de wijk.

1 De Mom-manager Gespreksleider: Ralf Embechts (MOM-Tilburg) Betrokken partijen: Tiwos, WonenBreburg, TBV Wonen, Thebe, de Twern, de Wever Locatie: Bed & Brek in de Van der Pek, Van der Pekplein 3

MOM is een afkorting voor Maatschappelijke Ontwikkelings Maatschappij. Ralf Embrechts (MOM-tilburg) heeft als MOMmanager in twee Tilburgse wijken, Kruidenbuurt en Groenewoud, het mandaat van zes Tilburgse partners – Tiwos, WonenBreburg, TBV Wonen (alledrie woningcorporaties), Thebe (Thuiszorg), de Twern (Welzijn) en De Wever (ouderenzorg) – om hun plannen, activiteiten en projecten te coördineren en te verbinden en zo echt het verschil in de wijk te maken.

Doel van de MOM is om de goede bestuurlijke contacten tussen deze partners te vertalen naar directe verbindingen tussen de diverse medewerkers en projecten in de wijk. De stichting is opgericht 'om effectiever resultaten te kunnen boeken, vrijblijvendheid te over­ winnen en over grotere slagkracht te beschikken'. De MOM-manager ontwikkelt een integrale wijze van samenwerking op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Zijn belangrijkste taak is dat hij projec­ ten stuurt, coördineert en registreert in en voor de twee wijken.

Ze worden uitgevoerd door medewerkers van de zes MOM-partners onder aansturing van de MOM-manager. In beide wijken heeft MOM een corporatiewoning ingericht als kantoor. Dat zijn ont­ moetingspunten voor wijkbewoners en professionals.

Bed & Brek in de Van der Pek ‘Bed&Brek in de Van der Pek’ is een uitbreiding van het kunstproject ‘Op zoek naar het Noordgevoel’. Daarbij werd een woning in de Anemoonstraat door de kunstenaars ingericht met spullen die buurt­ bewoners hadden afgestaan. Vanwege het grote succes, besloot Ymere zich in te zetten voor continuering en groei. De kunstenaars hebben nog drie woningen en een receptieruimte ingericht die als Bed & Breakfast

4

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

5

verhuurd worden. Ook is de ‘Bed&Brek’ de kortste Artist in Residence ter wereld. Kunstenaars worden uitgenodigd om er een week te verblijven en een kunstwerk achter te laten. Het beheer en de exploitatie van ‘Bed&Brek in de Van der Pek’ is in handen van BSN Werkervaringsbedrijf.

2 Wijkonderneming Zayaz Gespreksleider: Ad van Gurp (Zayaz) Betrokken partijen: gemeente Den Bosch, Zayaz, MEE, Juvans, Divers Locatie: Koptische Kerk, Mosveld 2

In 2008 besloten corporatie Zayaz en andere spelers in de Bossche Wijkaanpak, waaronder de gemeente, om nadrukkelijker met elkaar samen te werken en een beter afgestemd dienstenaanbod aan bewoners te leveren. Dat leidde tot de oprichting van de Wijk­ onderneming in de wijken Hambaken en Kruiskamp / Schuts­ kamp. Samenwerken gebeurde uiteraard al, maar het idee van de wijk­onderneming is om de professionals van de partijen op wijk­niveau onder gezamenlijke aansturing en ook onder één dak (in de wijk) te brengen. Professionals uit deze organisaties op de werkvloer moeten elkaar beter weten te vinden, en uitvoerings­ processen beter op elkaar afstemmen. Op het niveau van de uitvoe­ ring worden gezamenlijk prioriteiten gesteld. Kortom, er wordt als ‘team’ met elkaar samengewerkt in een Wijkonderneming.

Belangrijk is het signaleren van gaten in de dienstverlening en het voor­komen van dubbel werk. Zo kan ook beter worden inge­ speeld op nieuwe problemen. Zayaz leidt dit initiatief. Op de safari kunt hierover in gesprek met Ad van Gurp, directeur-bestuurder van Zayaz.

Koptisch Orthodoxe Kerk van de Heilige Maagd Maria.

De voormalige gereformeerde Maranathakerk aan het Mosplein is sinds 1985 de thuisbasis van de Koptisch orthodoxe kerk in Nederland.

Een deel van het gebouw wordt momenteel ingericht voor culturele activiteiten en studentenhuisvesting.

6

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

3 Het Groninger experiment Gespreksleider: Rob Kievitsbosch (gemeente Groningen) Betrokken partijen: gemeente Groningen Locatie: IJ-kantine, MT Ordinaweg 15-17

Iedereen die professioneel in de wijk loopt zal het kennen: het verschil in opvatting tussen de verschillende instellingen, over wat nodig is en hoe dat dan opgepakt moet worden. Hoe goed en mooi de samenwerking tussen partijen ook is, of die nu uit gemeente, corporaties, bewoners, of welzijn bestaan, ieder werkt vanuit zijn of haar eigen institutionele logica. En die logica’s samen, zo roept ook Pieter Winsemius regelmatig, schuren.

Als er gesproken wordt over de nieuwe professional dan is dat iemand die door die schurende logica’s heen breekt. Die kan zien wat er aan de hand is en daar wat aan doet, en lang niet altijd binnen de lijntjes kleurt. Die ook de verbinding zoekt met anderen. Een heel bijzondere man of vrouw, met andere woorden.

En daar blijft het dan meestal bij. Maar wat is er nodig, om zo iemand goed te laten werken? Als er geen goede inbedding en rug­ dekking is, is de kans groot dat ze uitzonderingen blijven die snel opbranden. Hoe past de nieuwe professional in zijn organisatie? wat betekent dat voor de eigen instelling en voor de samenwerking met andere instellingen? En, welke ruimte geeft het bestuur aan de nieuwe professional? Groningen zal hierover in de komende jaren een experiment beginnen. De vraag is helder. Maar wat is het ant­ woord?

IJ-kantine De Baanderij, zoals de IJ-kantine vroeger heette, is een gebouw met een verleden in de scheepsbouwhistorie van Amsterdam-Noord.

Het gebouw aan de Ondinaweg heeft vanaf 1957 dienst gedaan als kantoorgebouw, montagehal en kantine van de NDSM-werf en is gebouwd door de scheepsbouwers van de werf. Met de transformatie van de NDSM-werf voor de creatieve sector, is er ook voor de Baanderij een nieuwe bestemming gevonden. Het stadsdeel Amsterdam-Noord heeft het gebouw volledig gerenoveerd met als bestemming horeca op de begane grond en kantoorruimte op de bovenliggende verdiepingen.

7

// Het Lab – Projecten waar het experiment, de opgave en het ‘doen’ een grote rol spelen

4 De betere buurtanalyse Gespreksleider: Ewout van der Weij (DHV) Betrokken partijen: DHV, EigenHaard, Ymere, De Key, Stadsdeel Noord Locatie: Museum de Noord, Zamenhofstraat 28A

Voer voor discussie: gemeentelijke beleidsmakers hebben de neiging beleid te analyseren en geen statistiek; corporaties beschikken over een ongekende rijkdom aan sociale data, maar ontberen vaak heldere sociale doelen; Corporaties kennen elkaars beleidsprognoses vaak niet buurtgericht, zoals over verkoop; Bewoners dragen graag bij aan een betere analyse over hun buurt.

Een wirwar van goedbedoelde projecten zonder heldere doelen is te voorkomen met een betere buurtanalyse. Gezamenlijke analyse met harde gegevens van de bestaande situatie maakt scherpe keuzes mogelijk. In de wijken Vogelbuurt en IJplein in Amsterdam- Noord maakte DHV voor het stadsdeel en vijf corporaties (Eigen­ Haard, Ymere, De Key, Rochdale, Stadgenoot) een buurtanalyse.

Met ervaring in de Rotterdamse wijk Delfshaven (met de Deel­ gemeente, Woonbron en ComWonen), Amsterdam Venserpolder, Utrecht en Velp is de analyse een methode van werken geworden.

Graag gaat DHV met KEI-partners in discussie hoe analyse en methode bij­dragen aan een betere uitvoering.

Museum de Noord Het Gemeente Badhuis is in 1919 gebouwd in het kader van de bouw van het Vogeldorp. Oorspronkelijk waren dorp en badhuis bedoeld voor ongeveer vijftien jaar. Die termijn is zodanig overschreden, dat het dorp inclusief het Badhuis inmiddels een monumentenstatus heeft gekregen.

De woningen zijn opgeknapt en gemoderniseerd, maar het Badhuis verloederde. Totdat Stadsherstel Amsterdam N.V. eigenaar werd en tot restauratie overging. De Stichting Museum Amsterdam Noord was blij in staat te worden gesteld het te huren en in gebruik te nemen als stedelijk geschiedenis- en kunstcentrum. Museum de Noord opende in 2009 de deuren.

8

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

5 BV sociale stijging Gespreksleiders: Jasper van der Wal (Vannimwegen), Bart Lammers (bureau Ruyterveer) Betrokken partijen: Vannimwegen, Bureau Ruyterveer Locatie: ’t Crat, Meidoornplein 40

In veel wijken zijn coalities van woningcorporaties, gemeenten en maatschappelijke instellingen bezig met de sociale stijging van wijk­ bewoners. De intenties zijn goed, de resultaten bemoedigend, dan weer teleurstellend. De belangrijkste conclusie die zich opdringt, is deze: het kan beter. De gespreksleiders denken dat je sociale stijging effectiever en duurzamer organiseert wanneer de maatschappelijke, wijkgerichte potentie van de bestaande coalities wordt gecombi­ neerd met de op continuïteit en rendement gerichte ondernemers­ geest uit het echte bedrijfsleven. Waarom? Omdat het werken voor eigen rekening en risico scherpte brengt in doelen en handelen.

Omdat in een onderneming succes wordt beloond. En omdat onder­ nemerschap inventief inspeelt op het bevredigen van de behoeftes van mensen. Daarom introduceren zij de BV Sociale Stijging: een onderneming die van een aandachtswijk een emancipatiemachine maakt. Een netwerkorganisatie die op ondernemende wijze werk maakt van sociale stijging en daarmee in de wijkaanpak nieuwe dynamiek tot stand brengt. BV Sociale Stijging is een pleidooi voor een meer bedrijfsmatige insteek van sociale stijgingsinitiatieven.

Hoe maken we een BV Sociale Stijging? En wat zijn de uitgangs­ punten voor een dergelijk type onderneming? Genoeg stof voor een interessant gesprek.

Een ondernemend voertuig waarmee duurzaam, business wise en zonder eindeloze subsidiegelden de sociale stijging van bewoners van aandachtswijken ter hand wordt genomen. Dat is de belofte van de BV sociale stijging. Aandeelhouders zijn partners uit uw wijk­coalitie en een of meerdere lokale ondernemers. Bart Lammers (Buurtdiensten NL), Trevor James en Jasper van der Wal (Vannim­ wegen), bewezen ondernemers uit de wereld van bouwen, wonen en zorg leggen uit en passen toe. Richt u samen met ons een BV sociale stijging op? ’t Crat De locatie ’ t Crat’, ligt midden in de van der Pekbuurt en dreigde tot voor kort vanwege overlast opgeheven te worden als ontmoetings-

9

en activiteitencentrum voor jongeren. Het tij is inmiddels gekeerd. In het kader van de Wijkaanpak heeft Ymere, in samenwerking met stadsdeel, het beheer van 't Crat sinds kort in eigen hand. Het doel is een locatie in de wijk beschikbaar te stellen voor alle buurtbewoners; Er wordt activiteiten aangeboden voor jongeren (meiden, 12-15 jaar en 16+).

In de ochtend kunnen de volwassenen er lunchen en sporten. De overige tijd wordt onder begeleiding van een beheerder gevuld door initiatieven van de bewoners zelf; de brei/haakclub van een groep vrouwen, een brassband van een groep jongeren.

6 Natuurlijke wijkvernieuwing Gespreksleider: Peter Beijer (Bureau 77) Betrokken partijen: Bureau 77, Gerrichhauzen en partners Locatie: NDSM-stad (studio Pickupclub), tt Neveritaweg 15N

In 2004 publiceerde KEI het essay ‘Natuurlijke wijkvernieuwing’.

Een oproep om stedelijke vernieuwing niet langer op te vatten als een project van enkele jaren, maar als een voortdurende ontwikkeling.

Wijk en stad zijn nooit af, maar we moeten weten waar we naar toe willen. Het is zinvoller om toe te werken naar een duidelijke stip aan de horizon, dan eindbeeld en route in detail vast te leggen. De auteurs pleitten voor een overgang van blauwdrukdenken naar witdruk­ denken. Dat doet meer recht aan het unieke van de wijk, is flexibeler, maakt inspelen op actuele ontwikkelingen makkelijker en biedt kansen voor een duurzame aanpak. En Natuurlijke wijk­vernieuwing is geen academisch denkmodel, maar het bestaat. De belangrijkste ideeën hebben inmiddels een plek in veel vernieuwingstrajecten.

Het denken erover is niet gestopt. Het besef dat de grootschalige en projectmatige aanpak niet vol te houden is dringt steeds meer door. Vanwege de kosten, maar ook omdat de duurzaamheid ervan ter discussie staat. Het is tijd om Natuurlijke wijkvernieuwing te her­ijken, zeker nu de recessie de processen op scherp stelt. KEI en het team van Natuurlijke wijkvernieuwing gaan op zoek naar wat het nieuwe model van de stedelijke vernieuwing kan en moet zijn. Iedereen die nadenkt over de toekomst van de stedelijke ver­ nieuwing kan aanschuiven. In termen van het digitale tijdperk: de broncode is vrijgegeven, Natuurlijke wijkvernieuwing is open source geworden.

10

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

NDSM-stad De NDSM-werf, een voormalige scheepswerf, gelegen aan het IJ in Amsterdam-Noord, is de grootste culturele broedplaats van Amsterdam.

Hier werken 250 kunstenaars op het gebied van beeldende kunst, vormgeving, theater, film, media en architectuur. Deze unieke locatie ontwikkelt zich tot culturele ‘hotspot’ waar door het hele jaar heen een programma wordt gepresenteerd. NDSM-stad (de grote centrale loods, van 100 bij 200 meter) bestaat uit in totaal zo’n 10.000 m2 ateliers, 2.000 m2 Skatepark, 4.200 m2 andere jongerenactiviteiten en 6.000 m2 expositie- en theaterruimte.

7 De sociaal duurzame wijk: van experiment naar bestaande stad Gespreksleiders: Anja Winters (Ymere), Jacqueline van der Sande (Beaumont) Betrokken partijen: Ymere, Beaumont Locatie: Café de Bult, Mosveld 75

Eerder dit jaar werd woningcorporatie Ymere verkozen tot mede­ opdrachtgever om van de nieuwe wijk Almere Hout Noord een sociaal duurzame woon- en werkwijk te maken. Almere Hout Noord wordt volgens de gemeente een wijk waar niet het markt­ denken centraal staat, maar waar de zoektocht naar wat een sociaal duurzame wijk kan zijn als een rode draad door het ontwerp, de ontwikkeling en het beheer van de wijk loopt.

De kern van Ymere’s plan Wijk is het op gang brengen van een groot aantal kleinschalige netwerken. Bewoners, ondernemers en instel­ lingen in de wijk komen met elkaar in contact en kunnen elkaar versterken. Ymere wil samen met de gemeente een ‘Participatie Onderneming’ oprichten die zich richt op de ontwikkeling, het beheer en de exploitatie van de toekomstige wijk. Bewoners, bedrijven en instellingen in de wijk kunnen zich in de loop van de ontwik­ keling aansluiten. Bij deze Participatie Onderneming hoort een stichting die initiatieven van bewoners, ondernemers en gebruikers van de wijk aanjaagt en een bedrijf dat de grond uitgeeft, vastgoed ontwikkelt en beheert en de openbare ruimte inricht en duurzame energie wint en levert. Uniek is ook het streven naar een volledig

11

'sociaal duurzame wijk', waar sociale stabiliteit, sociale inclusie, sociale participatie, sociaal ondernemerschap en sociale stijging centraal staan, terwijl levensloopbestendigheid, ruimtelijke kwali­ teit en ecologische duurzaamheid er ook een vanzelfsprekend deel van uitmaken.

Op de partnerbijeenkomst legt Ymere de blauwdruk die er voor zo’n wijk is over bestaande wijken. Hoe maken we van onze stads­wijken sociaal-duurzame wijken?

Grand Café de Bult In het hart van Amsterdam-Noord, gelegen aan het Mosveld ligt het gezellige, sfeervolle en ras-amsterdamse Grand Café de Bult. Waar je 7 dagen per week terecht kunt voor een drankje en een hapje. Maar ook voor (live)muziek en optredens in een mooie Amsterdamse ambiance.

8 Van corporatie naar coöperatie Gespreksleider: Jan Kammeijer (Futura) Betrokken partijen: Futura Locatie: de geWoonboot, tt Neveritaweg, aan de oever van het IJ

In de loop van der tijd is het zelforganiserend vermogen van burgers in de volkshuisvesting afgenomen. In de wijkaanpak wemelt het van maatschappelijke participatie en bewonersinitiatieven. De afgelopen jaren zijn er veel pogingen gedaan om bewonerszelforganisatie weer aan te wakkeren. Maar met wisselend succes. Taco Brandsen en Jan Kees Helderman van de Radboud Universiteit Nijmegen deden in opdracht van kennisnetwerk Futura onderzoek bij woningcoöpe­ ratieven (Wohnungsgenossenschaften) in Berlijn, München en Hamburg en de betekenis hiervan voor de Nederlandse woning­ corporaties. Uit het onderzoek kunnen lessen worden geleerd over zelforganisatie van bewoners. In succesvolle coöperatieven blijkt sprake van actieve bewonersgemeenschappen, waarin bewoners actief participeren in het beheer van hun woningen en elkaar wederzijds ondersteunen. Er is sprake van een hoge mate van sociaal kapitaal.

Zou dit model ook in Nederland breder kunnen worden ingevoerd?

Daarbij moet er ook oog zijn voor de nadelen van het coöperatieve

12

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

model. Gemeenschapsvorming is afhankelijk van kleinschaligheid, die de Nederlandse woningcorporaties ontgroeid zijn. Het zou gaan om kleine verhuurders met bijvoorbeeld 100 woningen. Maar kleine verhuurders zijn niet zoals woningcorporaties in staat een belang­ rijke rol te spelen in de stadsontwikkeling, die ook nodig is voor verbetering van wijken en buurten. Leden van coöperatieven zijn over het algemeen actiever binnen hun eigen complex en directe omgeving, maar nauwelijks buiten hun eigen kring.

Toch ziet Futura mogelijkheden om de context die zelforganisatie nodig heeft te stimuleren, en tegelijk de niet geringe verworven­ heden van het Nederlandse volkshuisvestelijk arrangement volop te blijven benutten. Jan Kammeijer, directeur van Futura vertelt u er graag meer over.

De geWoonboot Het verbeteren van het klimaat is een zaak van iedereen. Ook voor corporatie De Key. Dat betekent het gebruik van duurzame materialen en energiebesparende maatregelen. In augustus 2008 kocht De Key de geWoonboot aan, een woonboot die nagenoeg zelfvoorzienend is.

Op de geWoonboot wordt alle energie aan boord opgewekt en ook het water wordt zelf gezuiverd. Het is de eerste energiezuinige woning in Nederland die volledig onafhankelijk is van nutsvoorzieningen. De installaties aan boord zijn innovatief en duurzaam en toch gemakkelijk in gebruik. ‘Gewoon' en onbezorgd wonen is de norm.

13

/// OverNoord – projecten van, voor, door en in Amsterdam-Noord.

10 Overhoeks Gespreksleider: Gerrit van Vegchel (ING Real Estate) Betrokken partijen: ING Real Estate, Projectbureau Noordwaarts, Stadsdeel Noord, Ymere, Vesteda Locatie: Informatiecentrum Overhoeks, Buiksloterweg 5d

9 Noordgevoel door cultuur Gespreksleiders: Chris Keulemans (Stichting Cultuur aan het IJ), Floor Ziegler (Stichting de Noorderparkkamer) Betrokken partijen: Stichting Cultuur aan het IJ, Stichting de Noorderparkkamer, Stadsdeel Noord, Ymere Locatie: Noorderparkkamer, Floraparkweg 1

De Tolhuistuin wordt in 2010 een groot centrum voor cultuur en horeca recht tegenover het Centraal Station, op het scharnier tussen centrum, Overhoeks en Noord. Muziek, theater, beeldende kunst, media en literatuur, zowel op de buurt als internationaal gericht.

In het nabijgelegen Noorderpark staat de culturele huiskamer van Noord, de Noorderparkkamer. Een cultureel podium waar creatieve ondernemers uit Amsterdam-Noord samen projecten ontwikkelen en daarmee een verbinding aan gaan met elkaar, met de buurt­ bewoners en met de stad. Zo ontstaat een netwerk van creatieven waaruit een uiteenlopende programmering voortkomt.

Chris Keulemans, artistiek directeur van de Tolhuistuin, en Floor Ziegler, artistiek leider van de Noorderparkkamer, vertellen over het nieuwe culturele elan in Noord, de maandelijkse Cultuurtafel Noord, culturele broedstraten, de spanning tussen creatieve klasse en oude Noorderlingen, de kloof tussen grootscheepse stadsvernieu­ wing en de kaalslag in achterstandswijken, het gebrek aan poeha en pretentie, alcoholisten, illegalen, projectontwikkelaars en stadsdeel­ bestuurders, en waarom Noord het Rotterdam van Amsterdam is.

Noorderparkkamer De Noorderparkkamer is de culturele huiskamer van het Noorderpark, waar de ontmoeting centraal staat. Het houten paviljoen heeft een schuifwand die open kan, waardoor het verandert in een podium.

Het gebouw is ontworpen door de Zwitserse architecten Meili & Peter en is een zogenaamde ‘parasite’: een klein, tijdelijk, kant-en-klaar en milieuvriendelijk gebouw.

In en rondom de Noorderparkkamer worden verrassende culturele activiteiten georganiseerd door kunstenaars uit Noord: musici, beeldend kunstenaars, theatermakers, schrijvers, et cetera.

14

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

Amsterdam krijgt Overhoeks. Een nieuw stuk wereldstad aan het IJ. Met een Oeverpark voor iedereen, op het zonnige Zuidwesten.

Overhoeks ligt rustig aan het water, maar toch midden in de stad.

In totaal komen er 2.200 woningen voor ca. 4.000 bewoners, tal van stedelijke en culturele voorzieningen (waaronder het Film­ museum), kantoren, commerciële ruimtes, bedrijvenpanden, restau­ rants en cafés (totaal 130.000 m2). Een complete en gevarieerde stadswijk. Voor een goed voorzieningenaanbod op het gebied van scholen, crèches, zorgaanbieders en sportfaciliteiten wordt gezorgd.

Overhoeks krijgt bijvoorbeeld een eigen basisschool, er is ruimte voor een kinderdagverblijf en voor een huisartsenpost, een tandarts en een zorgsteunpunt.

Overhoeks is een mooi voorbeeld van een publiek-private samen­ werking. Zeven heel verschillende partners nemen samen de belang­ rijke beslissingen: ING Real Estate, de gemeente Amsterdam via Projectbureau Noordwaarts, Stadsdeel Amsterdam-Noord, Ymere, Vesteda, Shell en Filmmuseum. De partners hebben met elkaar het beeld en het karakter van Overhoeks bepaald. Ieder gebouw, elke voorziening die er komt, moet passen in dat gezamenlijke beeld, waarin passie, creativiteit en authenticiteit belangrijke sleutel­ begrippen zijn. Gerrit van Vegchel directeur Strategie van ING Real Estate vertelt over de ontwikkeling, de samenwerking en realisatie van het nieuwe Overhoeks.

Informatiecentrum Overhoeks Amsterdam kent meerdere (gratis) bezoekerscentra die zich richten op de stedelijke vernieuwing van de stad.Tussen het Paviljoen van de Tolhuistuin en de toren Overhoeks drijft in het Informatiecentrum Overhoeks.

Overhoeks wordt een nieuwe woonwijk aan de Noordelijke IJ-oevers.

Om iedereen goed over dit project te informeren is er een speciaal informatiecentrum opgericht. Het opvallende transparante gebouw ligt tussen het paviljoen van de Tolhuistuin en de Toren Overhoeks.

15

16

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

17

11 De Wijkdenktank Gespreksleider: Irene Slothouwer (Stadsdeel Amsterdam-Noord) Betrokken partijen: Stadsdeel Noord Locatie: Wijkpost 51, Van der Pekstraat 51

De rol en bijdrage van de bewoners zijn essentieel om van de Wijk­ aanpak een succes te maken. Het stadsdeel-Noord heeft in het kader van de wijkaanpak in 2009 een budget van 1,2 miljoen beschikbaar gesteld voor de bewonersinitiatieven. Het doel daarvan is om de leefbaarheid en de sociale cohesie in de buurt te verbeteren door de betrokkenheid van de bewoners bij de buurt te vergroten en door extra investeringen te plegen.

Amsterdam-Noord heeft op dit gebied een uniek experiment. Het budget voor de bewonersinitiatieven wordt voor en door bewoners uitgegeven. Hiervoor zet Amsterdam-Noord per wijk een Wijk­ denktank op, die voor minstens 50% uit buurtbewoners bestaat.

Het idee achter de Wijkdenktank is dat bewoners samen met andere betrokkenen ideeën verzamelen (soms wel 250 per wijk) en toetsen aan spelregels. Als alles akkoord is, dan worden alle initiatieven in principe gehonoreerd.

Partici­patiemakelaar Irene Slothouwer van het Stadsdeel-Noord legt u uit hoe de wijkdenktank te werk gaat en welke factoren een rol spelen om succes te behalen.

Wijkpost 51 In het hart van de van der Pekbuurt ligt wijkpost 51. De buurtmeester en Wijkbeheerder van Ymere hebben er hun standplaats. Ook is de post de vergaderplek voor de verschillende buurtorganisaties en –comités, waaronder de Wijkdenktank.

12 Kansen voor oud & nieuw Noord Gespreksleider: Oktay Aslan (Stadsdeel Amsterdam-Noord) Betrokken partijen: Stadsdeel Noord Locatie: Bredero Meeting Point, Meeuwenlaan 132

Oud-Noord staat de komende tijd in het teken van grote ruimtelijke ontwikkelingen die bepalend zullen zijn voor hele Noord, zoals de omvorming van Overhoeks tot een hoogwaardig stedelijk gebied

18

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

met 2200 woningen en commercieel en niet commerciële functies, de komst van de Noord/ Zuidlijn, een nieuwe winkelcentrum rond het Mosplein en de renovatie van de van der Pekbuurt. Hoe kunnen deze bijdragen aan een goede verbinding tussen oud en nieuw Noord? Oktay Aslan, projectcoordinator voor Amsterdam-Noord, laat u zien welke kansen er zijn voor oud en nieuw Noord.

Bredero Meeting Point Het Bredero meeting point is een plek waar leerlingen en docenten hun contacten met het bedrijfsleven kunnen warm houden. Het meeting point voorziet in een basisbehoefte binnen het Bredero College, namelijk de interactie met de buitenwereld, zoals het bedrijfsleven, instellingen en de buurt. De ruimte bevindt zich op de Meeuwenlaan nummer 132, in het gebouw van het Bredero College en heeft de uitstraling van een eigen bedrijfje, compleet met ontvangstbalie, vergader- en presenteerruimte. Het doel van het meeting point is om nog meer bereikbaar en beschikbaar te worden voor bedrijven en instellingen die contact zoeken, bijvoorbeeld om leerlingen te betrekken bij projecten. In ruil daarvoor doen de leerlingen werkervaring en vaardigheden op.

13 Wijkaanpak Vogelbuurt Gespreksleiders: Leonoor Luth - van Bueren (De Key) Betrokken partijen: Ymere, De Key, Eigen Haard, Stadgenoot, Rochdale, Stadsdeel Noord Locatie: De Albatros, Albatrospad (hoek Meeuwenlaan/ Johanvan Hasseltweg)

In Amsterdam-Noord werken stadsdeel, woningcorporaties en bewoners samen aan het verbeteren van de leefomgeving.

De ongeveer 8000 bewoners van Vogelbuurt/IJplein wonen voor­ namelijk in relatief kleine sociale huurwoningen. De buurt heeft een mooie en gunstige ligging aan het IJ, met een ‘eigen’ pont naar het Centraal Station. De werkloosheid in de buurt is hoog, maar de economische potentie is groot.

De wijkaanpak in deze buurt heeft een praktische insteek, is flexibel en gericht op het betrekken van buurtbewoners en andere partners (ondernemers, huiseigenaren en woningcorporaties).

Het programma richt zich op de kansen en mogelijkheden van

19

de huidige bewoner en probeert dit door middel van een samen­ hangende aanpak van problemen en ontwikkelingen te organi­ seren. Sleutelprojecten binnen de verschillende speerpunten van de wijkaanpak verbinden het programma en de gebieden.

De Albatros De Albatros is een vooruitstrevend project aan de Johan van Hasseltweg in Amsterdam Noord dat eind 2003 is bekroond met de Zuiderkerkprijs voor de kwaliteit. Een dynamische combinatie van werken, wonen en uitrusten, die tegemoet komt aan moderne wooneisen. Het kent koop-, sociale- en vrije sectorhuurwoningen, wibo woningen, een kleine scootmobielruimte, een restaurant en een dienstencentrum en is in 2007 opgeleverd. Het restaurant/ontmoetingscentrum is bedoeld voor ouderen van de Vogelbuurt en de IJplein buurt, en hier worden allerlei activiteiten georganiseerd. Maar ook de buurtbewoners kunnen naar binnen lopen voor een kop koffie/thee en een praatje.

ding kunnen doen en tegelijkertijd een plek voor nieuwe collec­ tiviteit. Een vrijstaat binnen de Vrijstaat. MUST maakte een ontwerp voor de Amstelscheg aan de zuidkant van Amsterdam.

Een metropoolpark rondom de Amstel. Het landschap wordt in 17 e eeuwse staat hersteld en geschikt gemaakt voor verschillende vormen van stadslandbouw. de Tolhuistuin Vrijstaat Amsterdam vindt plaats in het paviljoen in de Tolhuistuin, het voormalige bedrijfsrestaurant van Shell en de thuisbasis van de KEIpartnerbijeenkomst. Het Stadsdeel Amsterdam Noord en projectbureau Noordwaarts zijn bezig met de tijdelijke herbestemming van het paviljoen, samen met de Tolhuistuin en de andere gebouwen in de tuin. Het terrein verandert dit jaar nog in een culturele vrijplaats voor beeldende kunst, muziek, theater, media en lekker eten.

14 Vrijstaat Amsterdam Gespreksleiders: Tess Broekmans (Urhahn Urban Design), Corry Dekker (DRO Amsterdam), Leentje Sijsma & Dirk Neumann (MUST Stedebouw) Betrokken partijen: Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam, Urhahn Urban Design, MUST Stedebouw Locatie: Tolhuistuin, Buiksloterweg 5c, 1e verdieping

Hoe ontwikkel je een visie over grensgebieden in de stad? Vrijstaat Amsterdam is een bijzondere tentoonstelling over de toekomst van de stad Amsterdam. Negen stedenbouwkundige bureaus en tien­tallen studenten kregen de vrije hand om hun visie te geven op de toekomstige metropool Amsterdam. Hun ideeën en ruimte­ lijke ontwerpen voor de stad zijn in enorme maquettes te zien in het paviljoen in de Tolhuistuin. Vrijstaat Amsterdam is een van de tentoonstellingen ter gelegenheid van de 4e Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam (IABR), 'Open City: Designing Coexistence'. KEI-partners Must stedebouw en Urhahn Urban design hebben beiden een plek op de tentoonstelling. De visie van Urhahn Urban Design richt zich op de Noordoostelijke IJ-oevers.

Met Experimenteren op het Noorderveld begint Urhahn een vrijheidsstrijd voor Noord. Een plek waar Noorderlingen hun

20

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

21

Zichtlocaties

Kinetisch Noord realiseert in nauwe samenwerking met de huurders betaalbare werkruimtes en ateliers. Er is gekozen voor het bouwen van casco’s, die door de huurders zelf worden afgebouwd. Zo kan iedereen de kosten, de kwaliteit en de vormgeving van zijn ruimte voor een groot deel zelf bepalen.

NDSM-terrein A Kraanspoor

B

Op de NDSM-werf in Amsterdam-Noord zijn de havenactiviteiten sinds de crisis in de scheepsbouw in de jaren zeventig strek afgenomen. Voor het gebied werd een nieuwe bestemming gezocht met de nadruk op bedrijfshuisvesting, kantoren en mogelijk woningbouw in de toekomst.

De industriële gebouwen trokken echter de aandacht van kunstenaars en creatieve bedrijven die zich inspanden voor behoud van de unieke scheepswerf als broedplaats voor creatieve ondernemingen en mediabedrijven. Achitecte Trude Hooykaas was in het bijzonder gefascineerd door het Kraanspoor. Een kolossaal betonnen platform aan de kade in het IJ voor het afbouwen van schepen, dat zijn functie had verloren.

Het Kraanspoor is een van de belangrijkste beeldmerken van de NDSMwerf. Voor de toekomst van de voormalige scheepswerf als broedplaats voor creatieve ondernemingen en mediabedrijven is het behoud van dit bijzondere industriële element een zeer inspirerend voorbeeld van hergebruik.

Van der Pekbuurt e.o

Containerwoningen, Ms. Oslofjordweg

Amsterdam telt vier containerdorpen voor studenten, waarvan een op het NDSM-terrein. Op het terrein in Noord staan 370 zeecontainers.

Woningcorporatie De Key begon in 2005 met de bouw van de tijdelijke huisvesting – het idee was voor vijf jaar, maar er wordt al gesproken over verlenging tot 2012. Bewoners moeten student zijn. Na het afstuderen krijgen ze half jaar de tijd om te vertrekken. De wachttijd hangt af van de inschrijvingsduur als student, maar wees gewaarschuwd: de containers zijn populair.

E

D

Aan het begin van de twintigste eeuw lag er «goedkope grond aan de Overkant van het IJ.» Hier kon de gemeente woningen met betaalbare huren bouwen voor arbeiders. Arie Keppler, de eerste directeur van het Gemeentelijke Woningbedrijf, ontwierp samen met architect J.E. van der Pek een plan voor een deel van de Buiksloterham. De nieuwe buurt kreeg al bij het slaan van de eerste paal de naam 'Van der Pekbuurt'.

De nieuwe woningen losten niet alleen een deel van het krottenprobleem in de Jordaan op: ook hoge ambtenaren trokken over het IJ naar die nieuwe huizen met veel frisse lucht. Anno 2009 is de bevolkingssamenstelling van de Van der Pekbuurt is ingrijpend gewijzigd. Er hebben zich veel Marokkaanse en Turkse gezinnen in de buurt gevestigd. De Turkse en Marokkaanse winkeliers hebben voor een opleving van de middenstand in de buurt gezorgd.

22

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

Wingerdschool, Wingerdweg 14-12 De voormalige Wingerdschool, in de stijl van de Amsterdamse School, herbergt sinds 1995 een aantal bedrijven. De twee vrouwensculpturen (van Elisabet Stienstra) op het dak passen in de traditie van de Amsterdams School. Deze bouwstijl kenmerkt zich mede door de integratie van sculpturen en gebouwen. Gracieus kijken de twee vrouwen uit over de tuin en de rest van de omgeving. Hun goudkleurige gestalten ogen compleet, hoewel de romp grotendeels ontbreekt. De ronde en asymmetrische vormen van de sculpturen contrasteren met de verticale en horizontale lijnen van de Amsterdamse School.

C NDSM-werf De NDSM-werf, een voormalige scheepswerf aan de IJ-oever in Amsterdam-Noord, is een centrum voor subcultuur. De werf biedt onderdak aan verschillende kunstenaars en ambachtslieden. Eind 1999 diende een groep kunstenaars, theatermakers, skaters en architecten onder de naam Kinetisch Noord bij het stadsdeel Amsterdam-Noord een plan in voor de herontwikkeling van de voormalige scheepswerf. In juni 2002 presenteerden ze een Plan van Aanpak voor de ontwikkeling van de NDSM-werf tot grootste broedplaats van Nederland.

Van der Pekbuurt

F

Disteldorp (Tuindorp gerenoveerd door de Key) In 1917 besloot de gemeenteraad om in Noord 478 semi-permanente noodwoningen te bouwen. Het ontwerp is van B.T Boeyinga die ook tekende voor het bijna identieke Vogeldorp aan de andere kant van het Noordhollandsch kanaal. Het was de bedoeling dat de huizen een levensduur hadden van zo’n 35 jaar, maar de dorpen bleven langer bewoond. In 2001-2003 is Disteldorp volledig gerenoveerd door

23

corporatie de Key. Centrum van het uiteindelijk 224 woningen tellende dorp is het Distelplein, waaraan drie winkelpanden en een administratie­ gebouw liggen. De entree tot het dorp wordt geaccentueerd door de houten poortgebouwen.

compact gebouw waarin alle functies naast, onder en boven elkaar zijn ondergebracht. KEI-partner Stadia beheert dit bijzondere pand en stelt het speciaal voor de partnerbijeenkomst open. Neem dus ook eens een kijkje binnen!

G Noorderpark en natuurspeeltuin Het Florapark en het Volewijkspark worden samengevoegd en opnieuw ingericht tot het nieuwe Noorderpark, door West 8, landschapsarchitecten.

Het nieuwe park krijgt de allure die past bij de andere ontwikkelingen in Amsterdam-Noord. In het park ligt, naast cultureel podium de Noorderparkkamer, de natuurspeeltuin. De natuurspeeltuin is een ontmoetingsplek voor kinderen en ouders uit de omliggende buurten. De Noorderparkkamer en kinderen van scholen uit Amsterdam-Noord zijn nauw betrokken geweest bij de realisatie van de natuurspeeltuin. In de natuurspeeltuin is een klein theater gevestigd waar de Noorderpark­kamer in samenwerking met kunstenaars activiteiten voor kinderen organiseert.

Ook scholen en naschoolse-opvang maken volop gebruik van de speeltuin.

Vogelbuurt/IJplein J

Vogeldorp Tuindorp Vogeldorp is rond 1917 gebouwd. Voor relatief weinig geld werden in korte tijd 500 eengezinswoningen gebouwd, een hele prestatie voor die tijd. De woningen zouden aanvankelijk maar voor vijfendertig jaar blijven staan. Na de renovatie door De Key kunnen de woningen weer voor lange tijd mee. Eerder plannen om beide dorpen te slopen werden na protesten van bewoners niet uitgevoerd. De Key wilde de uitdaging van renovatie wel aangaanen startte in 1999 met het renovatieplan. Na de renovatie konden alle bewoners terugkeren waarvan ongeveer de helft gebruik maakte.

In 2003 was de renovatie gereed.

H Eurotwin, Kropaarstraat/Papaverweg/Struisgrasstraat Aan de Papaverweg verscheen in 1994 een van de eerste bedrijfsverzamelgebouwen, van de architecten Claus en Kaan. De twee gebouwen – de twins – staan langs twee zijstraatjes haaks op de Papaverweg en omvatten het bestaande bedrijvencomplex daartussenin. Elk gebouw heeft op de hoek een vijf verdiepingen hoog blok voor kantoorruimten, en daaraan gekoppeld een lang lager gedeelte met negen aaneen­ geschakelde werkplaatsen. Het gebouw is bekleed met red cedar, de hoogbouw in de lengterichting, de laagbouw in de breedte. Markant zijn de ronde zwarte ramen, waar je met enige moeite door naar binnen kunt kijken.

I Kaap Noord, Asterweg 17-19 Op Asterweg nummer 17-19 staat bedrijfsverzamelgebouw Kaap Noord (2005). Vasco Da Silva Architecten wonnen de prijsvraag voor deze locatie waarbij de opgave was om de grond zo efficiënt mogelijk te gebruiken voor parkeren en werken. Alle functies zijn naast, onder en boven elkaar gebracht. Door de transformatie van een verouderd bedrijventerrein naar een gebied voor ‘stedelijk wonen en werken’ besloot de gemeente Amsterdam om voor de invulling van het terrein een prijsvraag uit te schrijven. De opgave was een bedrijfsverzamel­ complex te ontwerpen met een hoge bebouwingsdichtheid en dubbel grondgebruik. Deze verdichtingsopgave heeft geleid tot een uiterst

24

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

K El Mousshine Moskee, hoek Meeuwenlaan-Valkenweg Sinds 2005 is op de hoek van de Meeuwenlaan-Valkenweg de moskee El Mousshine gevestigd. Deze moskee is herkenbaar aan de minaret en aan de buitenmuren die met blauwe en groene tegels zijn afgewerkt.

De opvallende Marokkaanse Moskee is ontworpen door achitect Gerard Rijnsdrop. De groene tegels staan symbool voor Islam en hoop: het is de kleur van groei en jeugd. De blauwe tegels verwijzen naar de hemel, de reinheid, helderheid en eerlijkheid.

L

De Muur, Meeuwenlaan Een opvallend gekleurd object, De Muur staat precies tussen twee buurten in, de flats rond het Pontplein en de Vogelbuurt uit de jaren twintig, en markeert de grens tussen deze twee bouwstijlen. Kunstenaar Alfred Eikelenboom ontwierp de Muur zo dat deze lijkt op een flat in het klein.

De putjes zijn ramen en de gleuven toegangspoorten. De gaten kun je zien als patrijspoorten, een verwijzing naar het scheepvaartverleden van deze plek. Hier stond vroeger de Amsterdamse Droogdok Maatschappij, de ADM-werf.

25

Deelnemerslijst ARCADIS nv Pals, F. (Fred) AVier Smakman, M. (Maarten) Beaumont Communicatie & Management bv Nagel, D. (Daniël) BGSV Bureau voor Stedebouw Genderen, R. van (Ron) Koster, J. de (Judith) biq stadsontwerp bv Wessels, R. (Rick) Brink Groep bv Oldenburg, B. (Bas) Wal, N. van der (Niels) BSDV stedelijke vernieuwing, ruimtelijke ontwikkeling en volkshuisvesting Vries, S. de (Sjors) COB-WEB advies Holland, B.C. van (Erna) CONCIRE Hol, C.J. (Carol) De Beuk organisatieadvies Lie, Y. (Yung) Reintjes, A. (Annemarie) De Nijl Architecten bv Velzen, H.J.P.M. van (Endry) De Principaal Postuma, R. (Rienk) De Sleutels Visser, M. (Mario) De Wijde Blik Juurlink, E.A.M. (Esther) Deltametropool Rijckenberg, A.M.J. (Annemiek) DHV bv Grevink, S. (Steven) Vellinga, B. (Bouke)

26

DUS architecten Heinsman, H. (Hedwig) ERA Contour Heijn, M.S. (Marius) Pagter, R. de (Robert) Except Bosschaert, T. (Tom) Far West Grahame, J. (Juliska) Karbet, L. (Lieuwe) Ruiten, T.I.M. van Wille, L. (Laura) Forum voor stedelijke vernieuwing Vlodrop, C. van (Christa) Frank Köster ICS-Advies bv Köster, F. (Frank) Gemeente Alkmaar Bosch, M.K. (Martin) Gemeente Amsterdam Val, W. Gemeente Arnhem Damme, P.M. van (Paul) Gemeente Breda Doorman, C.E. (Carla) Gemeente Den Haag Veen, B. (Ben) Gemeente Dordrecht Leeuwen, E. van (Ela) Vliet, I. van (Ineke) Gemeente Eindhoven Fiers, M.C.T. (Mary) Gemeente Helmond Oosterveld, W. (Wim) Gemeente Lelystad Laffra, Th.M.C.G. (Thea) Manar, A. (Aziz) Gemeente Purmerend Gerritsen, R. (Roel) Gemeente Rotterdam Teeffelen, J.T.M. van (Jan)

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

Gemeente Utrecht Borlee, L. (Leon) Hernandez, G. Kogel, R. de (Rik) Gemeente Zaanstad Olde-Verburg, L. (Leonore) Tax, S. (Sandra) Gerrichhauzen en Partners Theuws, P.G.M. (Patricia) Velden, A. van (Angela) Griffioen Architecten bv Metz, E. (Erik) Haag Wonen Helleman, G. (Gerben) Ponger, A. (Abel) Renleo, Q. (Quirine) Haagse Hogeschool, Lectoraat Grootstedelijke Ontwikkeling Gotsmann, I. (Ina) Heijmans Vastgoed Schipper, C. (Kees) Houthoff Buruma Crince le Roy, R.R. (Robert) Inbo Rijswijk Lott, A. (Angela) ING Real Estate Neut, W. van der (Wilfred) Vegchel, G.H.M. van (Gerrit) Ingenieursbureau Oranjewoud bv Donkers, T. (Theo) Voll, L. (Lydia) Início Oldenkamp, R. (Rolf) Pauwels, S. (Sophie) Wernsen, I. (Ina) JongeHonden Korteweg, E. (Eva) Vries, M. de (Maarten) KAW architecten en adviseurs 1 Adema, T. (Theo) KAW architecten en adviseurs 2 Smits, W. (Wout)

KAW architecten en adviseurs 3 Diekerhof, I. (Ivar) Kristal Vorstenbosch, J. (Joost) Lefier StadGroningen Geerdink, Y.J.L. (Yvonne) Meer dan Communicatie Schalk, R. (René) Metafoor Ruimtelijke ontwikkeling & Vastgoed bv Verschoor, W. (Wigger) Ministerie van VROM Boksic, S. (Sinisa) Ovink, H.W.J. (Henk) Bierling, H. (Henk Jan) Smallenbroek, M. (Meindert) Mitros Swaluw, M. van de (Marloes) Nirov, voor professionals in ruimtelijke ontwikkeling van stad, land en regio Veen, S. van (Stella) Parteon Gelok, D. (David) Kahlman, K. (Katinka) Paul Salomons architect Salomons, P. (Paul) Pers Vissers, T. (Tosca) Portaal Vermaas, I.E. (Ivo) Portaal Arnhem Evers, F. (Frank) Nieuwenstein, A. (Alwin) Procap adviseurs en project­ managers Born, H. (Helma) Boxmeer, B. van (Brechtje) Rottier Advies bv Rottier, C. (Chiel) Ruth Visser architecten Visser, R. (Ruth)

27

Sacon, architectuur, stedenbouw en landschap Baltussen, M.H.M. (Mat) Kamerbeek, P.A.M. (Paul) SenterNovem Jong, T. de (Thomas) Leenen, B. (Barbara) SEV Visser, A.J. (Anne-Jo) Singelveste AlleeWonen Winkel, M. van (Monique) SITE/Urban development Randeraat, G. van (Geurt) Versteijlen, L. (Leo) Stade Advies Veen, W.J. van der (Jaap) Vermathen, E. (Erik) Stadia bv Oever, K. van den (Kristien) Sutmuller, G.H.I.M. (Geert) StadNetwerk Stob, K. (Kees) Stadsdeel Bos en Lommer Broeders, J. (Jeroen) Stadsdeel De Baarsjes Cherribi, A. (Ab) Stadsdeel Geuzenveld/ Slotermeer Rijk, C.H. de (Coen) Stonner, V. (Vania) Veen, W. van der (Wiebe) Stadsdeel Noord Blok, E. (Esther) Schaik, H.J. van (Harm-Jan) Stadsdeel Zeeburg Papineau Salm, N. (Nico) Stadsdeel Zuidoost Verdonk, E. (Els) Stec groep Sevenheck, F. (Felix) Steen van Rosette Bosschart, E. (Erna)

28

Stichting Com.wonen Schans, J. van der (Jan) Stichting Trudo Haren, P.P.M. van (Paul) Stipo Karssenberg, H.E. (Hans) Oude Vrielink, A. (Annette) SYNCHROON Breukelen, A.J.H. van (Bart) Leenhouwers, V.A.G. Thaens Urban Investment & Management bv Thaens, G.J.J. (Gerard) Twynstra Gudde Management Consultants Ruler, P.J. van (Piet) Uyl, J.M. den (Jeroen) Urbannerdam Hulten, F. van (Frans) Van Schagen Architekten Velde, G.J. te (Gert Jan) Van-Berk Berk, K.A. van (Karel) Vensters Sterenberg, N. (Nynke) Ven, H. van der (Hanneke) Verwey-Jonker Instituut Boutellier, J.C.J. (Hans) Vestia Groep Borggreve, E.R. (Eric) Camstra, R. (Ronald) VHP stedebouwkundigen + architekten + landschapsarchitekten bv Dansik, D. van (Donald) VISADE advies in project足 ontwikkeling BV Besuyen, K. (Koos) Wasmoeth Stedelijke Ontwikkeling Wasmoeth, H.G. (Henny) WenD management Doms, K. (Karin)

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

Wolf, A. de (Ad) Wullers, D. (Daniela) Westerdijk Consultancy bv Westerdijk, G. (Ben) Wonen West Brabant Maas, W.J. (Willem) Woningcorporatie ZVH Dooren, F. van (Frank) Woningstichting Den Helder Veen, H. van der (Henk) Woonbedrijf ieder1 Roosmalen, P.J.J. van (Paul) Woonbron Kromwijk, M.G. (Martien) Zwet, J. van (Jaap) Woonstichting De Key Kuijs, E. (Esmeralda) Sw端ste, M. (Maartje) WSA Procesarchitectuur & management Stedelijke ontwikkeling Sulsters, W.A. (Willem) Ymere Leatemia, L. (Loes) Ponec, I. (Irene) Terpstra, O. (Onno) Wieringa, M. (Mi-Sun) Ymere Ontwikkeling Spek, E. (Emile) Zayaz woon en ongewoon Nagel, P.J.H. (Peter)

29

Sprekers en gespreksleiders: Stadsdeel Amsterdam-Noord Post, R. (Rob) Aslan, O. (Oktay) Bureau77 Beijer, P. (Peter) Urhahn Urban Design Broekmans, T. (Tess) MOM Embrechts, R. (Ralf) Ministerie van VROM Ent, R. van der (RenĂŠ) Zayaz woon en ongewoon Gurp, A.E.M. van (Ad) Gemeente Amsterdam DRO Hemel, J.J.M. (Zef) Dekker, C. (Corry) Futura Kammeyer, J. (Jan) Gemeente Groningen Kievitsbosch, R. (Rob) Bureau Ruyterveer Lammers, B. (Bart) Woonstichting De Key Luth-van Bueren, L. (Leonoor) Laagland advies Mulder, K. (Klaas) Beaumont Communicatie & Management bv Sande, J. van de (Jacqueline) MUST stedebouw Sijsma, L. (Leentje) Neumann, D. (Dirk) Stadsdeel Amsterdam-Noord Slothouwer, I. (Irene) ING Real Estate Vegchel, G.H.M. van (Gerrit)

30

Vannimwegen Wal, J. van der (Jasper) James, T. (Trevor) DHV Weij, E. van der (Ewout) Winters - Concept Ontwikkeling Consultancy Winters, A. (Anja) De Beuk organisatieadvies Wit, D. de (Dorien) Gemeente Utrecht Wolfsen, A. (Aleid)

partnerbijeenkomst 2009 Nieuwe verbindingen

deelnemerslijst

Colofon

 Samenstelling: KEI - volgt in de laatste week- Ontwerp: Beukers Scholma, Haarlem Foto cover: Hollandse Hoogte, Koen Verheijden

De KEI-partnerbijeenkomst wordt mede mogelijk gemaakt door:

31