Kempens Landschap Geg arandeerd
o k to ber- n ove m b e r- d e ce m b e r 2 0 1 4 | N i e uws b r i ef 30
Markant prieeltje opgefrist! » Pagina 6
Duurzaam grondbeheer » Pagina 4 Europees project ‘Heritage Recycled’ » Pagina 7 Vleermuizen in spoorwegfort! » Pagina 8
Gegarandeerd Kempens Landschap Dit zijn de domeinen in eigendom of beheer van vzw Kempens Landschap, met als doel het behoud van ons erfgoed voor u en de generaties na ons. Er is beslist een interessant domein bij u in de buurt te vinden. Ga er eens kijken!
Vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord. Vzw Kempens Landschap is actief in een 60-tal gemeenten in de provincie Antwerpen. Als organisatie kan ze voor Vlaanderen uniek en exemplarisch genoemd worden. Het is immers geen natuur- of monumentenvereniging, maar een landschapsvereniging. Vzw Kempens Landschap stelt bij al haar domeinen een multidisciplinaire aanpak voorop. Het landschap heeft immers niet alleen een natuurfunctie, we wonen, werken en ontspannen er ook. Dat alles vraagt een geïntegreerd beheer en juist daarin maakt onze vereniging zich sterk. Momenteel heeft vzw Kempens Landschap zo’n 850 ha in eigendom.
Inga Verhaert
Peter Bellens
1 De Poppelaer / Noenheuvel - Brecht 2 Geel-Bel - Geel-Bel 3 De Caters - Schilde 4 Wortel- en Merksplas-kolonie - Hoogstraten, Merksplas 5 Heidehuizen - Mol 6 Buitengoor-Meergoren / Berkebossen - Mol 7 Kempische Heuvelrug - Herentals 8 Zwartgoorheide - Vosselaar 9 De Most - Balen 10 Volmolen / Volbergbossen - Mol 11 De Keiheuvel - Balen 12 De Hellekens - Herentals 13 Amocobos - Geel 14 Kalvarieberg - Geel 15 Rijbergerdijk / Gompel - Mol 16 Pelerheide / De Diepte - Beerse 17 Speelbergenbos - Heist-op-den-Berg 18 Ter Speelbergen - Putte 19 Blauwbossen - Hoogstraten 20 Rooise Loop - Oud-Turnhout 21 Blommerschot - Zandhoven 22 Helschot - Laakdal 23 Achterbos - Mol 24 Koude Beek - Borsbeek/Mortsel 25 Roosendael - Sint-Katelijne-Waver 26 De Merode - Westerlo, Herselt, Laakdal 27 Scherpenbergmolen - Malle 28 De Welvaert - Zoersel 29 FRAC - Turnhout 30 Molen ‘In Stormen Sterk’ - Lille 31 Den Ellenboog / Goriënberg - Retie 32 Laakvallei - Beerse 33 De Schrieken - Ravels 34 Speel- en vredesbos - Boechout 35 Zr. Franciscanessen - Wuustwezel 36 Fort van Duffel - Duffel 37 Nete-vallei - Heist o/d Berg 38 Bouwelse Heide - Grobbendonk 39 Militaire spoorlijn - Kapellen-Brasschaat 40 Bleke Heyde - Wuustwezel 41 Beddermolen - Westerlo 42 Hof Ter Linden - Edegem 43 Kapelletje Celen - Heist-op-den-Berg 44 Kruiskensberg - Herenthout 45 Steenovenbos - Merksplas 46 Redemptoristen - Essen 47 Umicore - Olen 48 Weelde - Ravels 49 Fruythout - Hove INBRENG EXPERTISE 1 Ursulinen instituut - Sint-Katelijne-Waver 2 Kapel - boerderij - Merksplas 3 Ravenhof - Stabroek 4 Rangeerstation - Essen 5 Fort van Lier - Lier 6 Gestel - Berlaar Wilt u meer informatie over onze domeinen? Ga dan naar www.kempenslandschap.be en klik op het domein van uw keuze.
2
Nieuwsbrief 30 Kempens Landschap
Een goed gevulde zomer... Beste lezer,
U heeft het vast al opgemerkt: de herfst is in het land en transformeert ook het Kempens landschap in een kleurrijk palet. De natuur bereidt zich stilaan voor op de winter en ook de vleermuizen in het fort van Duffel zoeken ondergrondse oorden op. Onze organisatie blikt terug op een goed gevulde zomer. Pitkamperen in de bomen in Wuustwezel, spoorfietsen doorheen een natuurgebied tussen Kapellen en Brasschaat, een concert van Jef Neve in de Landloperskapel, tafelen met Vrienden van de Smaak in het fort van Duffel: het Kempens landschap werd gesmaakt! Als afsluiter mocht Kempens Landschap op vrijdag 19 september nogmaals de Europese Prijs voor Cultureel Erfgoed/Europa Nostra Award en Grand Prix in ontvangst nemen tijdens een lokale plechtigheid in de kapel van het voormalige abdijsite van de Zusters Franciscanessen in Wuustwezel. In aanwezigheid van gemeentebesturen en partners vierden we deze belangrijke internationale erkenning. Het vallen van de blaadjes remt ons niet af: integendeel! Zo rondden we onlangs een Europees project af en bereiden we volop nieuwe samenwerkingen en dossiers voor met lokale en internationale partners. Kom meer te weten over onze werking op de volgende pagina’s!
Veel leesplezier gewenst, Kempens Landschap
Nieuwsbrief 30 Kempens Landschap
3
Donateur aan het woord: Ronny Sabo
Voorstander van duurzaam grondbeheer Sinds enkele jaren kunnen bedrijven vzw Kempens Landschap steunen via donateurschap. Met hulp van deze donateurs
werden reeds verschillende projecten succesvol afgerond.
Vandaag de dag zijn er ruim 30 donateurs die een jaarlijkse bijdrage aan Kempens Landschap schenken. Tijd dus om
nader kennis te maken met een van hen. We stelden enkele vragen aan de heer Sabo, directeur-generaal van Pidpa,
een bedrijf dat al bijna 10 jaar een trouwe donateur is van Kempens Landschap.
Wat ons heeft overtuigd om Kempens Landschap te steunen? Pidpa is donateur geworden omwille van een drietal redenen. Allereerst zijn we bezorgd om het behoud van het fraaie landschap en de bijzondere gebouwen in de Kempen. Voor ons is aandacht voor duurzaam grondgebruik bovendien van cruciaal belang: Pidpa gebruikt immers grondwater uit de ondergrond van de provincie als grondstof voor de productie van drinkwater voor de ca 1.2 miljoen bedeelde inwoners van de provincie. Om een optimale bescherming van dit grondwater te garanderen, heeft
4
Nieuwsbrief 30 Kempens Landschap
Pidpa trouwens ook 670 ha gronden in eigendom. Tenslotte zijn de bij Kempens Landschap betrokken actoren, de provincie en de gemeenten en steden, onze aandeelhouders. Sinds Pidpa donateur werd van Kempens Landschap maakte ik kennis met verschillende interessante projecten. Toch is de herbestemming van de voormalige landloperskolonies in Merksplas en Wortel me het meeste bijgebleven. Hier gebeurden de voorbije jaren al verschillende restauratiewerken met een mooi resultaat. Merksplas- en Wortel-Kolonie zijn bovenal plekken om echt tot rust te komen en de markante en jonge geschiedenis van deze landloperkolonies te ontdekken. Bovendien ligt Merksplas-Kolonie vlak bij gebieden waar we met Pidpa zelf aan grondwaterwinning en –zuivering doen in de gemeenten Merksplas en Rijkevorsel. Ik zou het donateurschap zeker aanraden! Men toont hiermee, via een bescheiden financiÍle bijdrage, dat hetgeen Kempens Landschap realiseert echt wel belangrijk is voor de duurzame ontwikkeling van vele waardevolle landschappen en gebouwen in de provincie.
AGENDA ZONDAG 9 NOVEMBER
De Robianostraat 64 | 2150 Borsbeek
Geboortebos Borsbeek vertrek om 15.00 uur (gratis) Ook dit jaar groeit het Geboortebos in Borsbeek! Op zondagmiddag 9 november worden voor het vierde jaar op rij 24 nieuwe bomen aangeplant voor alle kinderen uit Borsbeek geboren in 2013. Voor de meisjes worden er 12 beuken geplant: een voor elke maand van het jaar. De jongens worden op hun buurt gevierd met 12 eikenbomen. De planting wordt plechtig afgesloten met een toast op het nieuwe leven. Iedereen is om 15.00 uur welkom om vanaf het JOC op Fort 3 in stoet naar het geboortebos te vertrekken.
ZONDAG 2 EN 9 NOVEMBER
Roosendael znr | 2860 Sint-Katelijne-Waver
WOI in Roosendael: themawandelingen
van 14.00 uur tot 16.00 uur (gratis) Bent u benieuwd naar de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog op en rond het domein van Roosendael? Neem dan deel aan een van deze 2 uur durende themawandelingen. Gelieve voor het vertrek te verzamelen aan de inkompoort van het domein. Nadien kan u zich opwarmen in het cafĂŠ Roosendael. www.roosendael.be
VAN DONDERDAG T/M DINSDAG: MOGELIJK VERTREK OM 11.00 UUR WOENSDAG: MOGELIJK VERTREK OM 13.00 UUR Fortsteenweg | 2950 Kapellen
Spoorfietsen op een historische spoorlijn betalend, vooraf reserveren Nog tot en met 2 november 2014 kan u een sportieve spoorfietstocht ondernemen tussen Kapellen en Brasschaat. Trap door het herfstlandschap van het natuurgebied De Uitlegger. Reserveren is verplicht omdat het spoor pas opengaat na een bepaald aantal boekingen!
Nieuwsbrief 30 Kempens Landschap
5
Restauratie van prieel van Hof Ter Linden in Edegem
Markant prieeltje opgefrist
Kempens Landschap restaureerde een klein maar markant prieeltje gelegen aan de kasteelvijver van Hof Ter Linden in Edegem. Hierdoor werd een nieuwe stap gezet binnen de opwaardering en herbestemming van dit uitgestrekt domein. De restauratie kadert bovendien binnen het Europese EFRO-project ‘Landgoederen als voorbeeld van een Vlaamse National Trust’. Het neoclassicistische kasteel ‘Hof Ter Linden’ in het centrum van Edegem dateert uit de 18de eeuw. Het imposante gebouw is omringd door een park van 55 ha groot met als blikvanger een uitgestrekte vijver. De hoofdgebouwen zijn beschermd als monument en het geheel bevindt zich in een beschermd dorpsgezicht. In maart 2012 werden de gebouwen en het groendomein aangekocht door Kempens Landschap, de gemeente Edegem en het Agentschap voor Natuur en Bos. De provincie Antwerpen stond ook achter het project. De partners willen het domein opwaarderen en een nieuwe actieve functie geven binnen de gemeente Edegem. Aan de vijver staat een klein prieeltje waar de vroegere bewoners thee dronken of zich omkleedden voor een zwempartij.
6
Nieuwsbrief 30 Kempens Landschap
Dit gebouwtje was echter in slechte staat en moest dringend opgeknapt worden. In het voorjaar van 2014 onderging het dan ook een grondige restauratie. Het prieel kreeg een nieuw rieten dak en de muren met houten windverbanden werden hersteld. Binnenin werd de bepleistering en de bakstenen vloer hersteld. Ook werd de begroeiing rond het prieel vrijgemaakt, waardoor het nu opnieuw zichtbaar is vanaf het kasteel. Deze restauratie is een nieuwe stap in de opwaardering van het kasteeldomein. Onlangs werd ook het restauratiedossier voor de twee koetshuizen van het kasteel goedgekeurd. Deze werken zullen aanvangen in de loop van 2015. Dan zal er ook duidelijkheid zijn over de toekomstige bestemming van deze gebouwen.
Het volledige domein kan nu al bezocht worden door het grote publiek. Het park is tijdens de wintermaanden vrij toegankelijk van 8.00 tot 17.00 uur. Kom dit statige prieeltje dus zelf bewonderen!
Herbestemmen van religieus en militair erfgoed
Europees project ‘Heritage Recycled’ pakt uit met resultaten
De voorbije drie jaar werkte Kempens Landschap samen met Engelse partners ‘The Churches Conservation Trust’ en ‘Suffolk Mind’ aan de herbestemming van erfgoed in de regio’s Antwerpen (BE), Norfolk en Suffolk (UK). Zo kregen bijvoorbeeld de cryptezaal van het Ursulineninstituut in Onze-Lieve-Vrouw-Waver en het spoorwegfort van Duffel een nieuwe bestemming. In september liep het Europees project Heritage Recycled – kortweg ‘HERE’ – ten einde en werden de resultaten voorgesteld tijdens een slotevenement in het Engelse Norwich.
Sinds 2011 is Kempens Landschap hoofdpartner in het Heritage Recycled project, dat deel uitmaakt van het Interreg IVA 2 Zeeën subsidieprogramma van de Europese Unie. Dit programma is er op gericht organisaties langs beide kanten van het Kanaal met elkaar te laten samenwerken rond diverse thema’s. Zo vonden The Churches Conservation Trust en Kempens Landschap elkaar in een streven naar het gezamenlijk ontwikkelen van een werkmethode voor de herbestemming van onroerend erfgoed. De herbestemming van kerkelijk, militair en ander grootschalig patrimonium blijft immers een enorme uitdaging. In totaal werden vijf erfgoedsites betrokken bij het HERE project: het Ursulineninstituut en het fort van Duffel vanuit Kempens Landschap, de St-Lawrence church in Norwich en de St-Nicholas chapel in King’s Lynn vanuit ‘The Churches Conservation Trust’ en ten slotte St-Mary-at-the-Quay church in Ipswich vanwege ‘Suffolk Mind’. Tijdens verschillende plaatsbezoeken aan deze gebouwen, enkele praktijkstages en talloze overlegmomenten groeide het idee om een methodologie te ontwikkelen rond het herbestemmen van erfgoed. Deze methodologie groeide uit tot een algemene leidraad voor erfgoedverenigingen om een degelijk businessplan op te stellen alvorens een herbestemmingsproject op te starten. Daarnaast ging ook de nodige aandacht naar aspecten zoals materiaalgebruik, energiebesparende technieken en de toegankelijkheid van erfgoedsites.
Concreet droeg dit Europees project bij aan twee realisaties op het terrein. In het Ursulineninstituut in Onze-Lieve-Vrouw-Waver kreeg de cryptezaal onder de kloosterkerk een nieuwe functie als multifunctioneel gemeenschapscentrum. Kempens Landschap werkt als advies verlenende instantie mee aan het uitstippelen van een nieuwe toekomst voor het totale schoolcomplex. De tweede realisatie is de restauratie en herbestemming van het spoorwegfort in Duffel. Mede door ‘Heritage Recycled’ kon de historische wal voor het fort deels gereconstrueerd worden. Alle resultaten van ‘Heritage Recycled’ zijn binnenkort terug te vinden op de projectwebsite www.heritagerecycled.eu.
Nieuwsbrief 30 Kempens Landschap
7
Fort van Duffel (over)wintert
Vleermuizen nestelen zich in spoorwegfort Het fort van Duffel verwelkomt niet alleen bezoekers: het is ook een aantrekkelijke verblijfplaats voor vleermuizen. Deze kleine beschermde diertjes voelen zich perfect thuis in de vochtige en donkere ruimtes van het fort. Aan het wateroppervlak van de omringende gracht kunnen ze tijdens de zomer bovendien lekkere insecten vinden. De voorbije jaren werden er maar liefst 10 verschillende vleermuizensoorten waargenomen op het fort. Het militaire beschermde monument – gelegen in Europees habitatgebied – werd dan ook recent gerestaureerd met veel aandacht en respect voor deze diersoort. Zo heeft de natuur nog steeds vrij spel in bepaalde ruimtes van het fort en werd er zelfs een speciale vleermuizentunnel gebouwd. In de kruitkamer verzamelde zich dit najaar een groepje baardvleermuizen of ‘Myotis mystacinus’. Baardvleermuizen komen meestal voor in bossen en parken, het is dus bijzonder om deze soort in het fort aan te treffen. Deze diertjes hebben vooral vliegende insecten op het menu staan die tijdens de winter moeilijk te vinden zijn. Daarom nestelen ze zich vanaf oktober tot maart/april knus bijeen om te overwinteren: zo sparen ze energie totdat het weer lente is. Het fort is een ideale winterverblijfplaats doordat er een constante temperatuur van 15°C heerst. Vleermuizen zijn vooral gevoelig aan licht en temperatuurschommelingen. Om de rust van de vleermuizen niet te verstoren, is de onderaardse gang sinds oktober gesloten voor het publiek en is de rondgang op het forteiland niet meer toegankelijk. Toch is een bezoek aan het fort steeds de moeite waard! De belevingstentoonstelling en de natuurtentoonstelling blijven heel de winter open, net als brasserie De Krone. U kan de niet-toegankelijke delen van het fort ook ontdekken met de gratis app tour voor smarthpones en tablets. Zo kan u thuis of ter plaatse beeld- en geluidsfragmenten over het fort afspelen. Download de app ‘Walls & Gardens’ via de App Store of Google Play en selecteer de tour: Fort Duffel. Ook de vrijwillige fortgidsen passen hun rondleidingen aan de vleermuizen aan: zij volgen in het najaar en de tijdens de wintermaanden een alternatief parcours. U kan steeds deelnemen aan de vaste rondleidingen op de laatste zondag van de maand of zelf een rondleiding reserveren. Alle praktische informatie vindt u terug op www.fortduffel.be.
Deze bedrijven en organisaties ondersteunen onze activiteiten: Vito - Mol Sibelco/NZM nv - Dessel NV Luyckx - Brecht KPMG Fiduciaire - Brussel Nike - Laakdal Vanhout nv - Geel Pidpa - Antwerpen Erfgoed & Visie - Oostmalle Greenroad NV - Heusden Antea Group - Antwerpen Groep Van Roey - Rijkevorsel Eandis - Melle Costermans villa projecten nv - Schilde De Kleine Boerderij BVBA - Rijkevorsel Zakenkantoor Gorris - Heist-op-den-Berg DWE bvba - Turnhout
8
Nieuwsbrief 30 Kempens Landschap
Falcade bvba - Antwerpen Arx - Tremelo Tuinarchitectuur Moris - Berlaar OPMS - Malle Deadline Entertainmentgroup - Berlaar Cipal DV - Geel Brouwerij Duvel-Moortgat - Puurs Bertram BVBA - Sinaai Genea Assotiates NV - Antwerpen Maes Elektro - Pulle Verstraete & Vanhecke NV - Wilrijk Havenbedrijf Antwerpen - Antwerpen Lintacker Consulting BVBA - Boechout Bouwmaterialen Van Den Broeck - Lier Lemmens BVBA - Boechout
Uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef 5 - 2580 Putte Tel: 015 / 22.82.30 www.kempenslandschap.be Fotografie James van Leuven Tekst vzw Kempens Landschap
Abonnementen België/buitenland € 10 per jaar. Jaarabonnementen gaan automatisch in na ontvangst van uw overschrijving op rek.nr. 068-2250705-41 t.n.v. vzw Kempens Landschap te Putte. U ontvangt dan drie nummers.
Volg ons op: