ΕΣΠΕΡΙ∆Α Σχετίζοµαι αλλά δεν εξαρτώµαι Χτίζοντας πυρήνες πρόληψης στη σχολική κοινότητα 27 Μαρτίου 2015
Πρόληψη παιδικής επιθετικότητας Συντονίστριες βιωµατικών εργαστηρίων: Ειρήνη Στρατάκη, Επιστηµονικά Υπεύθυνη ΚΕΣΑΝ - Κέντρου Πρόληψης Γεωργία Τσαφή, Στέλεχος ΚΕΣΑΝ - Κέντρου Πρόληψης Εκπρόσωποι εργαστηρίων: Κατερίνα ∆ερµιτζάκη, Νηπιαγωγός 24ου Νηπιαγωγείου Ηρακλείου Φεβρωνία Καλουδάκη, Νηπιαγωγός 3ου Νηπιαγωγείου Αρκαλοχωρίου Κατερίνα Καµηλάκη, ∆ασκάλα 1ου ∆ηµοτικού Σχολείου Αγίας Μαρίνας Αµαλία Μαργέτα, ∆ασκάλα 45ου ∆ηµοτικού Σχολείου Ηρακλείου Αθηνά Πατσουράκη, Νηπιαγωγός 3ου Νηπιαγωγείου Αρκαλοχωρίου Κατερίνα Πουρίδου, Νηπιαγωγός Νηπιαγωγείου Τυλίσου
Γιατί ασχοληθήκαµε µε το θέµα της πρόληψης της παιδικής επιθετικότητας; • Για να µελετήσουµε και να προτείνουµε τρόπους πρόληψης αλλά και διαχείρισης της παιδικής επιθετικής συµπεριφοράς …επειδή είναι η συνηθέστερη µορφή αρνητικής συµπεριφοράς που προκαλεί εντάσεις στις σχέσεις όλων όσοι εµπλέκονται στη σχολική µονάδα. Αν µπορέσουµε να το ελέγξουµε µε εναλλακτικές συνεργατικές πρακτικές αυτό θα οδηγήσει σε ένα δρόµο έξω από τα στενά σχολικά πλαίσια, σε ένα σχολείο µε περισσότερη χαρά και ποιότητα στις σχέσεις των ανθρώπων µέσα και έξω από την τάξη.
Πότε η επιθετικότητα ξεπερνά τα φυσιολογικά πλαίσια; Η επιθετικότητα είναι ένα φυσιολογικό φαινόµενο βασικό για την ενηλικίωση και ανάπτυξη του ανθρώπου Ξεπερνά τα πλαίσια του φυσιολογικού όταν γίνεται βίαιη, επικίνδυνη κι έχει συγκρουσιακή µορφή
Παιδική επιθετικότητα µε την έννοια της παραβατικότητας έχουµε από το νηπιαγωγείο Πολλές φορές χαρακτηρίζεται λανθασµένα ότι ξεπερνά τα φυσιολογικά πλαίσια και ταυτίζεται µε τη σχολική βία Το παιδί που την εκδηλώνει χαρακτηρίζεται ως δύσκολο παιδί και ξεκινά έτσι ο φαύλος κύκλος της απόρριψης-επιθετικότητας
Σε αυτή την παρουσίαση τασσόµαστε περισσότερο υπέρ της ανθρωπολογικής άποψης που δε δέχεται την επιθετικότητα του παιδιού µονοσήµαντα ως επίκτητη ή εγγενή. ∆εν παραγνωρίζουµε το παιδί σαν ολότητα και σαν ον µε ελεύθερη βούληση.
Παράγοντες (αίτια) εκδήλωσης της παιδικής επιθετικότητας Οι παράγοντες εκδήλωσης της επιθετικότητας µπορεί να είναι βιολογικοί, οικογενειακοί και κοινωνικοί. Οι κοινωνικοί παράγοντες εκδήλωσης επιθετικότητας συχνά δηµιουργούν τα αίτια που θα γεννήσουν τη σχολική επιθετικότητα
Κοινωνικοί παράγοντες εκδήλωσης της παιδικής επιθετικότητας • Τα στερεότυπα που επικρατούν όπως ανδρική συµπεριφορά, γυναικεία συµπεριφορά, ο ορισµός της γενναιότητας ή του τσαµπουκά ανάλογα µε τη γεωγραφική περιοχή, οι προσδοκίες της οικογένειας και της κοινωνίας
Κοινωνικοί παράγοντες εκδήλωσης της παιδικής επιθετικότητας • Η αποξένωση κυρίως στα µεγάλα αστικά κέντρα • Η έλλειψη σεβασµού της διαφορετικότητας και η αποδοχή της
Κοινωνικοί παράγοντες εκδήλωσης της παιδικής επιθετικότητας • Η έλλειψη φυσικού χώρου και η καταπίεση σε µικρά διαµερίσµατα χωρίς χώρο για παιχνίδι • Η προβολή βίας από τα Μ.Μ.Ε σαν κάτι φυσικό και η ενασχόληση µε βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια • Το άχρωµο και τυποποιηµένο σχολικό περιβάλλον
Τα αίτια της σχολικής επιθετικότητας • Η διαφοροποιηµένη και µη συστηµατική ενασχόληση των εκπαιδευτικών µε το θέµα της επιθετικότητας και της σχολικής βίας. Συχνά έχουν ελλιπείς γνώσεις και ορίζουν την επιθετικότητα µε βάση υποκειµενικά κριτήρια • Η ετικετοποίηση. Οι κρίσεις και οι χαρακτηρισµοί που αποδίδονται στους µαθητές από τους δασκάλους, επικολλούνται σαν ετικέτες πάνω τους και προκαλούν σοβαρές συνέπειες στην συµπεριφορά και στην επίδοση τους.
Τα αίτια της σχολικής επιθετικότητας • Ο συνωστισµός πολλών µαθητών σε µικρές αίθουσες και η έλλειψη προαύλιου χώρου για ασφαλές παιχνίδι • Η διάκριση των µαθητών σε καλούς και κακούς µε βάση µόνο τις γνωστικές ικανότητες τους • Η σχολική αποτυχία. Ο αποτυχηµένος µαθητής νοιώθει αποκλεισµό και υποτιµάται από το κοινωνικό σύνολο
Τι µπορούµε να κάνουµε για το σύγχρονο σχολείο • Οι εκπαιδευτικοί και τα παιδιά να νιώθουν συναισθηµατικά και σωµατικά ασφαλείς στο χώρο του σχολείου. Σε ένα περιβάλλον ήρεµο, ελκυστικό και δηµιουργικό αντιµετωπίζοντας τις προβληµατικές καταστάσεις ως ευκαιρίες για αλληλεπίδραση • ∆ε θέλουµε σχολεία µε γνωσιοκεντρικό χαρακτήρα αλλά κυρίως σχολεία που βάζουν φραγµό στην απαξίωση της κοινωνίας, των θεσµών και των ανθρώπινων σχέσεων. Σχολεία που µπορούν να διδάσκουν το σωστό και το λάθος µε σεβασµό στον άνθρωπο και στις επιλογές του
Τι µπορούµε να κάνουµε για το σύγχρονο σχολείο • Να δηµιουργήσουµε στενές σχέσεις συνεργασίας ανάµεσα στους γονείς και το σχολείο. Να ανοίξουµε το σχολείο στην κοινωνία. Να καλλιεργήσουµε το αίσθηµα της µεγάλης οικογένειας • Να υπάρχουν κοινές δράσεις των όµορων νηπιαγωγείων και δηµοτικών σχολείων και των όµορων δηµοτικών σχολείων και γυµνασίων που θα συµβάλλουν στην οµαλή µετάβαση των παιδιών από το νηπιαγωγείο στο δηµοτικό σχολείο και αντίστοιχα από το δηµοτικό σχολείο στο γυµνάσιο
Τι µπορούµε να κάνουµε για το σύγχρονο σχολείο • Να υπάρχει συνεχής ενηµέρωση των γονέων σε συνεργασία µε τοπικούς και κοινωνικούς φορείς. Να επιµορφώνονται οι γονείς µέσα από τις σχολές γονέων και µέσα από οµάδες εργασίας πάνω σε θέµατα και ανάγκες των παιδιών • Να επιλύουµε όσα περισσότερα προβλήµατα προκύπτουν µέσα στα πλαίσια του σχολείου • Να υπάρχει συνεχής επιµόρφωση των εκπαιδευτικών
Πρακτικές οδηγίες για την πρόληψη της παιδικής επιθετικότητας Η εισαγωγή του παιχνιδιού και της τέχνης στην καθηµερινότητα του σχολείου. Η συµβολική γλώσσα επικοινωνίας τους (π.χ κουκλοθέατρο) είναι πιο κοντά στη γλώσσα των παιδιών και αντικαθιστά το λεξιλογικό κώδικα των ενηλίκων. Μέσα από το παιχνίδι, την τέχνη και την αναπαράσταση της πραγµατικότητας τα παιδιά αντιλαµβάνονται ότι, µε την αλλαγή της οπτικής, ο κόσµος γίνεται διαφορετικός. Άλλωστε το παιχνίδι και οι τέχνες έχουν παράλληλα δηµιουργικό και θεραπευτικό αποτέλεσµα.
Πρακτικές οδηγίες για την πρόληψη της παιδικής επιθετικότητας Ανάπτυξη του παιδοκεντρικού µοντέλου στο σχολείο που έχει σκοπό τη σωστή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού σεβόµενο την ηλικία, το διαφορετικό ρυθµό µάθησης και την προσωπικότητα του παιδιού. Η επίγνωση ότι το αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκεται το παιδί, µπορεί να επηρεάσει τη µαθησιακή του ικανότητα και τις διαπροσωπικές του σχέσεις, αφού το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού προσδιορίζει την εκδήλωση επιθετικότητας και την ικανότητα αντιµετώπισης της σύγκρουσης.
Πρακτικές οδηγίες για την πρόληψη της παιδικής επιθετικότητας Η ώθηση των παιδιών στη διαδικασία της επίλυσης των προβληµάτων της τάξης πάντα µε τη βοήθεια του εκπαιδευτικού, που δεν προσπαθεί να εξαλείψει τη σύγκρουση ή διαφωνία αλλά επιχειρεί να ασχοληθεί µε εποικοδοµητικό τρόπο µε τη σύγκρουση. Όταν το παιδί βιώνει το αίσθηµα της επιτυχίας µε τη διαπραγµάτευση και διαµεσολάβηση και την από κοινού λήψη αποφάσεων στο σχολείο, εφαρµόζει τις ίδιες διαδικασίες και σε άλλες περιστάσεις της ζωής του
Πρακτικές οδηγίες για την πρόληψη της παιδικής επιθετικότητας Οι πρώτες µέρες της σχολικής χρονιάς να αφιερώνονται, από όλους του εκπαιδευτικούς, στις διαπροσωπικές σχέσεις των παιδιών και στα συναισθήµατα για την ανάπτυξη των προσωπικών, συναισθηµατικών και κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών - οι εκπαιδευτικοί της εικαστικής αγωγής στο δηµοτικό σχολείο µπορούν να συµβάλλουν σε πολύ µεγάλο βαθµό σε αυτό. Αυτό να συνεχίζεται και κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς και στα πλαίσια του αναλυτικού προγράµµατος. Τα παιδιά µε συναισθηµατική πληρότητα µπορούν να διαχειρίζονται και να επιλύουν προβλήµατα, να δηµιουργούν σχέσεις και να προσαρµόζονται σε νέα περιβάλλοντα.
Πρακτικές οδηγίες για την πρόληψη της παιδικής επιθετικότητας Η ένταξη της εργασίας σε οµάδες στην καθηµερινότητα της τάξης Η εφαρµογή της ενεργητικής ακοής. Αυτό θα µας βοηθήσει να µην είµαστε άδικοι µε τα παιδιά Να µην µένουµε αυστηρά προσηλωµένοι στο αναλυτικό πρόγραµµα Η εµπλοκή των µεγαλύτερων µαθητών και η ανάθεση ρόλων υποδοχέα, ξεναγού προς τα µικρότερα παιδιά και ο θεσµός της υιοθεσίας της Α΄ τάξης από την ΣΤ΄ τάξη Η ενηµέρωση των δασκάλων της πρώτης από τους νηπιαγωγούς για τα παιδιά που δυσκολεύονται στον κοινωνικοσυναισθηµατικό τοµέα και προτάσεις που µπορούν να βοηθήσουν
Η πρόληψη και τελικά η αντιµετώπιση της επιθετικότητας και άλλων µορφών βίας στο σχολείο νοείται µόνο µέσα από βιωµατικές διαδικασίες. ∆ιαδικασίες στις οποίες ενεργό ρόλο έχουν τα παιδιά και ο δάσκαλος το ρόλο του εµψυχωτή και οι οποίες είναι πιο αποτελεσµατικές όταν εντάσσονται στην σχολική καθηµερινότητα και έχουν στόχο την προσπάθεια δηµιουργίας ήρεµων διαπροσωπικών σχέσεων µέσα στη τάξη, έξω στο προαύλιο και γενικά σε όλη τη σχολική διαδικασία
Τι µπορεί να ζητάει ένα παιδί που εκδηλώνει επιθετική συµπεριφορά;
Τι ζητούν όλα τα παιδιά από τους δασκάλους τους;
Η ζωή είναι αυτό που εµείς την κάνουµε να είναι. Τα ταξίδια είναι οι ίδιοι οι ταξιδιώτες. Αυτό που βλέπουµε δεν είναι αυτό που βλέπουµε, είναι αυτό που είµαστε. Φερνάντο Πεσσόα Το βιβλίο της ανησυχίας