Το σχολείο ως ψυχικά ανθεκτική κοινότητα

ΕΣΠΕΡΙ∆Α «Σχετίζοµαι αλλά δεν εξαρτώµαι» Χτίζοντας πυρήνες πρόληψης στη σχολική κοινότητα

Ανδρόγεω, 27 Μαρτίου 2015

Το Σχολείο ως ψυχικά ανθεκτική κοινότητα Μαρία Παναγιωτάκη Ψυχολόγος – Κοινωνιολόγος, Υπεύθυνη Συµβουλευτικού Σταθµού Νέων Ν. Ηρακλείου

Αν θέλουµε να αλλάξουµε µια κατάσταση, θα πρέπει πρώτα να αλλάξουµε τους εαυτούς µας

(Stephen Covey, 1989)

Ψυχική ανθεκτικότητα • ∆υναµική διαδικασία θετικής προσαρµογής παρά

την ύπαρξη δύσκολων και αντίξοοων συνθηκών

την έκθεση σε παράγοντες επικινδυνότητας

Στη Ψυχική Ανθεκτικότητα µας ενδιαφέρει Πόσο το παιδί τα καταφέρνει στη ζωή του σε σχέση µε αναµενόµενες συµπεριφορές και αναπτυξιακά επιτεύγµατα

Ο βαθµός έκθεσης σε δύσκολες συνθήκες που ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την οµαλή ανάπτυξη των παιδιών

(προστατευτικοί παράγοντες) παράγοντες)

(παράγοντες επικινδυνότητας) επικινδυνότητας)

Το «παιδί στην κοινότητα» κοινότητα» είναι αυτό που έχει ψυχική ανθεκτικότητα και όχι το παιδί από µόνο του • Τα παιδιά, στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, µπορεί να σηµαδεύονται από σκληρές συνθήκες αποστέρησης, κακοµεταχείρισης, ασθένειας ή παραµέλησηςτα παιδιά µε ψυχική ανθεκτικότητα είναι αυτά που κατορθώνουν να πετύχουν. πετύχουν Αποκτούν ανώτατους εκπαιδευτικούς τίτλους, δηµιουργούν αξιόλογες σταδιοδροµίες, εξασφαλίζουν οικονοµική σταθερότητα.

• Τα παιδιά µε ψυχική ανθεκτικότητα, ανθεκτικότητα, είναι παιδιά που επωφελήθηκαν από την φροντίδα την υποστήριξη και την καθοδήγηση µιάς κοινότητας. κοινότητας

Η ψυχική ανθεκτικότητα • ∆εν είναι µόνιµο χαρακτηριστικό αλλά δυναµική διαδικασία, άρα µεταβάλλεται • Επηρεάζεται από την αναπτυξιακή εξέλιξη και τις µεταβαλλόµενες συνθήκες της ζωής • Έχει αποδειχθεί ότι είναι πολύ σηµαντική και είναι αναγκαίο να ενισχυθεί µέσω των κατάλληλων παρεµβάσεων στο σχολικό πλαίσιο και στην οικογένεια

Παράγοντες ανάπτυξης της ψυχικής ανθεκτικότητας Προάγουµε τη ψυχική ανθεκτικότητα στο περιβάλλον

Μειώνουµε τους παράγοντες κινδύνου σε ένα περιβάλλον

Οι σχολικές κοινότητες εφαρµόζουν 1.Ανάπτυξη 1.Ανάπτυξη συναισθηµατικών δεσµών •Συµµετοχή οικογένειας •∆ηµιουργία κέντρων γονεϊκής στήριξης •Ελκυστικές δραστηριότητες για µαθητές µετά το σχολείο •Εφαρµογή στρατηγικών διδασκαλίας που καλλιεργούν την πολλαπλή νοηµοσύνη & τη βιωµατική µάθηση

Οι σχολικές κοινότητες εφαρµόζουν 2. ∆ηµιουργία σαφών & ξεκάθαρων ορίων •Ενεργός ανάµειξη µαθητών στη δηµιουργία σαφών ορίων •Στάση φροντίδας & στήριξης και όχι τιµωρητική •Ένταξη επικίνδυνων συµπεριφορών (αλκοόλ, ουσίες, βία) •Έλεγχος για κατανόηση κανόνων από σχολείοοικογένεια •Σύνδεση µε τα δικαιώµατα των παιδιών •Υπογραφή του «καταστατικού» από γονείς, εκπαιδευτικούς, µαθητές

Οι σχολικές κοινότητες εφαρµόζουν 3. Εκµάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων, χρήσιµων για τη ζωή •Επικοινωνίας •∆εξιότητες συνεργασίας & ενεργούς συµµετοχής στην οµάδα •Έκφρασης της άποψης των µαθητών •Προσδιορισµού στόχων •∆ιαδικασίας λήψης απόφασης •Επίλυσης συγκρούσεων •Έκφρασης – διαχείρισης συναισθηµάτων •Εκµάθηση από µαθητές σε συµµαθητές

Οι σχολικές κοινότητες εφαρµόζουν 4. Παροχή στήριξης και φροντίδας Το πιο ουσιώδες στοιχείο για την ανάπτυξη στάσεων & συµπεριφορών που προάγουν τη ψυχική ανθεκτικότητα

•Παροχή προσοχής & χρόνου σε όλους τους µαθητές •Ενίσχυση δυνατοτήτων των παιδιών που αντιµετωπίζουν προβλήµατα •Να βιώσει ΚΑΘΕ µαθητής εστω και το ελάχιστο αίσθηµα επιτυχίας

Οι σχολικές κοινότητες εφαρµόζουν 5. Ύπαρξη υψηλών προσδοκιών και σαφής έκφρασή τους •Οµάδες µαθητών ετερογενείς, ευέλικτες, •Βάση συνεργασίας και όχι ανταγωνισµού •Συστήµατα αξιολόγησης που βασίζονται σε θεωρίες πολλαπλής νοηµοσύνης •Έµφαση στα εσωτερικά κίνητρα των παιδιών •Η ευθύνη της µάθησης στα ίδια τα παιδιά •Αποδοχή διαφορετικότητας •∆ηµιουργία σχέσεων µε µαθητές – ενδιαφέρον για κάθε µαθητή χωριστά

Οι σχολικές κοινότητες εφαρµόζουν 6. Παροχή ευκαιριών για ουσιώδη συµµετοχή (Ποτέ µην κάνετε στο χώρο του σχολείου αυτό που µπορούν να κάνουν τα παιδιά µόνα τους)

•Τα παιδιά ως ενεργητικά όντα, όχι παθητικά, όχι ως προβλήµατα •Συµµετοχή παιδιών σε επιτροπές για τη διοίκηση της µονάδας •Προτάσεις µαθητών για βελτίωση του σχολείου •Παροχή υπηρεσιών στην κοινότητα •Χρήση στρατηγικών µάθησης που ενθαρρύνουν

Η δηµιουργία σχέσεων αγάπης και φροντίδας θα πρέπει να απασχολεί ιδαίτερα τις σχολικές κοινότητες, καθώς είναι πολύ δύσκολο να µάθουµε οτιδήποτε δίχως την ύπαρξη αρκετής αγάπης στη ζωή µας. Καθώς το σχολείο αποτελεί τη µόνη πιθανή πηγή ψυχικής ανθεκτικότητας για πολλούς ανθρώπους, χρειάζεται να διασφαλίσουµε την ύπαρξη και την παροχή φροντίδας και στήριξης στο χώρο του σχολείου… σχολείου Gina O’Connell Higgins, 1994

Θετική προσαρµογή • ∆ΕΝ ΜΑΣ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝ στρατηγικές επικεντρωµένες στο να αλλάξουν το παιδί ΑΛΛΑ • στρατηγικές , µέσα από τις οποίες το παιδί θα µπορέσει να ανταποκριθεί στις κοινωνικές και συναισθηµατικές του ανάγκες. ανάγκες.

Η κοινότητα του σχολείου • οι τάξεις στις οποίες ανήκει ένας µαθητής, µπορούν να γίνουν κοινότητες µε ψυχική ανθεκτικότητα, ανθεκτικότητα που θα παρέχουν ουσιαστική υποστήριξη και καθοδήγηση, έτσι ώστε τα παιδιά να µπορούν να µαθαίνουν και να επιτυγχάνουν.

• Η ψυχ.ανθεκτικότητα αφορά στον εκπαιδευτικό, τους µαθητές και το φυσικό χώρο, αλλά και τις οικογένειες απ’ όπου προέρχονται οι µαθητές, καθώς και το περιβάλλον σχολείο, µε τις πολιτικές, τις ρουτίνες και τις πρακτικές του

Σχολεία όπου τα παιδιά είναι επιτυχηµένα σε ακαδηµαϊκό & διαπροσωπικό επίπεδο

• 1) οι µαθητές µπορούν να θεωρήσουν τους εαυτούς τους επαρκείς και αποτελεσµατικούς κατά την διαδικασία της µάθησης (ακαδηµαϊκή αποτελεσµατικότητα) • 2) οι µαθητές θέτουν µαθησιακούς στόχους και εργάζονται για την επίτευξή τους (ακαδηµαϊκός αυτοπροσδιορισµός) • 3) οι µαθητές έχουν την αρµόζουσα συµπεριφορά στην εκάστοτε περίσταση, µε ελάχιστη επιτήρηση από τους ενήλικες (συµπεριφορικός αυτοέλεγχος) • 4) υπάρχουν γνήσιες σχέσεις και φροντίδα µεταξύ των εκπαιδευτικών και των µαθητών (σχέσεις εκπ/κώνµαθητών) • 5) οι σχέσεις των µαθητών µε τους συµµαθητές τους είναι ικανοποιητικές και µε διάρκεια (σχέσεις µεταξύ συνοµηλίκων), • 6) η µάθηση που λαµβάνει χώρα είναι γνωστή στις οικογένειες των παιδιών και ενισχύεται από αυτές (σχέσεις σπιτιού-σχολείου).

• Τα χαρακτηριστικά των τάξεων µε ψυχική ανθεκτικότητα, τα οποία είναι αλληλένδετα και το ένα επηρεάζει το άλλο, ενδυναµώνονται µε προγράµµατα που στοχεύουν σε: • ανάπτυξη των ψυχοκοινωνικών-διαπροσωπικών δεξιοτήτων των παιδιών (συναισθηµατική νοηµοσύνη, δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων, αυτογνωσία, αυτοέκφραση, έλεγχος των παρορµήσεων επιθετικότητας κλπ.)

• δηλ. ικανότητα να δηµουργούν καλές και αποτελεσµατικές σχέσεις µε τους άλλους

Προστατευτικοί Παράγοντες • Οι έρευνες της ψυχικής ανθεκτικότητας καταλήγουν σε µια σειρά παραγόντων που θεωρούνται προστατευτικοί και χαρακτηρίζουν την ανθεκτική προσαρµογή των ατόµων στην αντιξοότητα και τις κρίσεις.

• Οι παράγοντες αυτοί περιλαµβάνουν, µεταξύ άλλων, τις θετικές αντιλήψεις που έχει κάποιος για τον εαυτό του, τις στρατηγικές του αντιµετώπισης, αντιµετώπισης το νόηµα στη ζωή, ζωή τα θετικά συναισθήµατα και την κοινωνική στήριξη. στήριξη • Εκτός από την επίλυση προβληµάτων, η συµβουλευτική µπορεί να οδηγήσει επίσης στη δηµιουργία νέων τρόπων να σχετίζεται κανείς µε τους άλλους

Η οικογένεια, οικογένεια, η κοινότητα, κοινότητα, το σχολείο Αν δυσλειτουργούν, δυσλειτουργούν, τότε τα παιδιά ενδέχεται να: να: • έχουν αυξηµένο κίνδυνο να εκδηλώσουν ένα ευρύ φάσµα δυσχερειών που συνδέονται µε ψυχολογικά προβλήµατα, προβλήµατα, παραβατικότητα, παραβατικότητα, χρήση ουσιών και ακαδηµαϊκή αποτυχία • έχουν κίνδυνο να εκδηλώσουν συναισθηµατικά και συµπεριφορικά προβλήµατα σε παιδική ηλικία και εφηβεία • αδυνατούν να διαµορφώσουν επαρκή εσωτερικά αποθέµατα, αποθέµατα, για να αντιµετωπίσουν τις κοινωνικές προκλήσεις µε ένα επαρκή ή θετικό τρόπο

Αν λειτουργούν ισορροπηµένα τότε: τότε: • είναι σηµαντικοί πόλοι ενδυνάµωσης και ανάπτυξης των ατοµικών δεξιοτήτων

η οικογένεια, οικογένεια, η κοινότητα, κοινότητα, το σχολείο Αν δυσλειτουργούν, δυσλειτουργούν, τότε τα παιδιά: παιδιά: • υποφέρουν από έντονα συναισθήµατα ανασφάλειας και ανεξέλεγκτο άγχος • συχνά υπολείπονται σε στρατηγικές αντιµετώπισης για να αντιµετωπίσουν εσωτερικές ή εξωτερικές δυσκολίες • κινδυνεύουν από ένα αρνητικό κοινωνικό σύστηµα αξιών και κάποιες φορές το σχολείο δεν δρα προστατευτικά για τα οποιαδήποτε προβλήµατα

Αν λειτουργούν ισορροπηµένα: ισορροπηµένα: • είναι σηµαντικοί πόλοι ενδυνάµωσης και ανάπτυξης των ατοµικών δεξιοτήτων

Παιδιά µε υψηλή ψυχική ανθεκτικότητα • Έχουν περισσότερα διαθέσιµα ψυχικά και κοινωνικά αποθέµατα σε σύγκριση µε τους αδύνατους συµµαθητές τους (περισσότερες ψυχοκοινωνικές /διαπροσωπικές δεξιότητες) • Έχουν περισσότερο υποστηρικτικούς γονείς/ενήλικους στη ζωή τους • ∆ιαθέτουν κανονική ή καλή γνωστική ανάπτυξη • Έχουν θετική αυτοεκτίµηση Αντίθετα, όσον αφορά τους δυσπροσάρµοστους µαθητές, µαθητές, βρέθηκαν τα ακόλουθα: • Έχουν λίγα εσωτερικά, οικογενειακά ή άλλα αποθέµατα/ πόρους • Τείνουν να βιώνουν περισσότερο αρνητικά συναισθήµατα • Εµφανίζονται να είναι περισσότερο ευάλωτοι στο στρες • Έχουν χαµηλότερη αυτοεκτίµηση • Αναπτύσσουν δυσπροσαρµοστικούς ερµηνευτικούς µηχανισµούς (διαταραγµένη γνωστική επεξεργασία).

Σ Χ Ε Σ Ε Ι Σ!

• η υποστηρικτική σχέση γονέαγονέα-παιδιού συµβάλλει στη µείωση των ποσοστών πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, σε χαµηλότερα ποσοστά παραβατικότητας και σε βελτίωση της κοινωνικής πορείας, µετά το σχολείο • οι θετικές σχέσεις µε τους εκπ/ εκπ/κούς έχει αποδειχθεί ότι συσχετίζονται θετικά µε τις επιδόσεις στο σχολείο, και αρνητικά µε τα προβλήµατα συµπεριφοράς την παραβατικότητα. Αντίθετα συγκρουσιακές και κακές σχέσεις µε τους εκπ/κούς προβλέπουν σε µεγάλο βαθµό µακροπρόθεσµα προβλήµατα συµπεριφοράς, κατάθλιψης και άγχους

Τα προγράµµατα ψυχικής ανθεκτικότητας που εφαρµόζονται παγκοσµίως • είναι αποτελεσµατικά όταν βασίζονται στη θεωρία και την έρευνα, • είναι αναπτυξιακά και πολιτισµικά προσαρµοσµένα, ενταγµένα στο αναλυτικό πρόγραµµα, • εφαρµόζονται για µεγάλο χρονικό διάστηµα (3-5 χρόνια) • περιλαµβάνουν πολυεπίπεδες παρεµβάσεις, • διαθέτουν διεξοδικό σχεδιασµό και συγκεκριµένο, δοµηµένο και αναλυτικό εκπαιδευτικό υλικό, και • αναπτύσσονται σε περιβάλλοντα υποστήριξης και φροντίδας καθώς και συνεργασία σχολείουσχολείουοικογένειας - κοινότητας

Οι σχέσεις και η επικοινωνία είναι οργανικό κοµµάτι της σχολικής ζωής. Είναι ο κορµός της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ο εκπαιδευτικός δε διδάσκει µαθήµατα, διδάσκει µαθητές. Για να το κάνει σωστά, για να φροντίσει τους µαθητές του, πρέπει πρώτα ο ίδιος να φροντιστεί και να υποστηριχτεί.

Η εκπαίδευση στηρίζεται στη σχέση. Αλλά και η σχέση θέλει εκπαίδευση.

Οι µεγάλες αλλαγές συµβαίνουν µε ελάχιστα βήµατα προόδου. προόδου. Είναι πολύ χρήσιµο να σκεφτόµαστε τη διαδικασία της αλλαγής ως ένα ταξίδι στο διάστηµα: διάστηµα: αλλάζοντας έστω και ελάχιστα το µηχανισµό εκτόξευσης, εκτόξευσης, µπορεί να επιτελεστεί µια µεγάλη διαφορά µε το πέρασµα του χρόνου. χρόνου.

Julia Cameron, 1992

Ευχαριστώ θερµά! Συµβουλευτικός Σταθµός Νέων Ηρακλείου Ρολέν 4, 2ος ορ. 2810246877 symvstathmos@gmail.com symvstathmos.wordpress.com