ikswnW dy duSmn
SwkwhwrI kIt
Vegeterain insects Farmers' Enemy
Awau kItW nUM smJIey......... Let’s Understand Pests...!!
ies Pilp cwrt bwry ÇÂÔ ÁÇèÁÅêé Ãî¼×ðÆ ÁËé êÆ ÁËî Õ¯ÁÅðâÆé¶àð» ç°ÁÅðÅ À°Ã Ã òðåÆ ÜÅò¶×Æ Üç À°Ô ÇÕÃÅé» ù à̶Çé³× ç¶ä×¶Í ÇÂÔ ëÇñê ÚÅðà Ô¶á ÇñÖ¶ ê¼Ö» ìÅð¶ ÜÅäÕÅðÆ Çç³çÅ þ Ÿ î°¼Ö øÃñ» ç¶ îÔ¼åòê±ðé ÕÆà Ÿ Áé¶Õ êÌÕÅð ç¶ ÕÆà» çÆÁ» Çܳç×Æ çÆÁ» ÁòÃæÅò», ÇîÁÅç Áå¶ ÇòòÔÅð Ÿ ÕÆà» çÆ Çܳç×Æ çÆÁ» ÇòÇí³é ÁòÃæÅò» ç°ÁÅðÅ ÕÆå¶ é°ÕÃÅé çÆ êÌÇÕÌåÆ Ÿ Õ³àð¯ñ Õðé òÅñ¶ åðÆÇÕÁ» çÅ ÇÃè»åÕ ÁÅèÅð å¶ òðäé
ÇÂà ëÇñê ÚÅðà ù ÇÕò¶º òðåƶ ÇÕÃÅé Ö¶å ÃÕ±ñ Çò¼Ú ÇÂÃù ÕÆà» ù êÇÔÚÅäé ñÂÆ ÇÂ¼Õ ÇåÁÅð ëÅðî±ñ¶ ç¶ ð±ê Çò¼Ú òðÇåÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ C@ 寺 ؼà ñ¯Õ» çÆ ×ð°¼ê îÆÇà³× Çò¼Ú ÇÂà ù òèÆÁÅ åðÆÕ¶ éÅñ òðÇåÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Õ¯ÁÅðâÆé¶àð ÇÕÃÅé» ù ÚÅðà Çò¼Ú øÃñ ù ԯ¶ é°ÕÃÅé çÆ êÌÇÕÌåÆ ù êÛÅäé ìÅð¶ ÕÇÔ ÃÕçÅ þÍ ×ð°¼ê ç°ÁÅðÅ é°ÕÃÅé ù êÇÔÚÅäé À°êð³å Õ¯ÁÅðâÆé¶àð À°Ã é°ÕÃÅé ù Õðé òÅñ¶ ÕÆà çÆ Çܳç×Æ çÆÁ» ÁòÃæÅò», êÇÔÚÅä Õðé ñÂÆ ÇéôÅéÆÁ» Áå¶ Ôð ÁòÃæÅ Óå¶ À°Ãç¶ ÇòòÔÅð ìÅð¶ ÜÅäÕÅðÆ ç¶ò¶×ÅÍ Çëð Õ¯ÁÅðâÆé¶àð ÕÆà» çÆ Õî÷¯ð ÁòÃæÅ ìÅð¶ ç¼Ã¶×Å Ü篺 À°Ôé» ù ÕÅì± ÕðéÅ ÁÅÃÅé Ô°³çÅ þ Áå¶ éÅñ ÔÆ Õ¯ÁÅðâÆé¶àð ÇÕÃÅé» ù Ö¶å Çò¼Ú À°Ôé» çÆ À°êÃÇæåÆ çÅ ÃÔÆ Á³çÅ÷Å ñ×ÅÀ°ä ç¶ åðÆÕ¶ ç¼Ã¶×ÅÍ ÇÂÔé» Ãí ×¼ñ» ç¶ ÁèÅð Óå¶ ÇÕÃÅé ù À°ÇÚå ÁËé êÆ ÁËî åðÆÕÅ ÁêäÅÀ°ä ñÂÆ ÇÕÔÅ ÜŶ×ÅÍ Á³å Çò¼Ú Õ¯ÁÅðâÆé¶àð Ô¶á ÇñÖ¶ ê¼Ö» Óå¶ ÇòÚÅð-òà»çðÅ Õð¶×Å Ÿ êÇÔñ» ÇòÚÅð¶ ׶ ÁËé êÆ ÁËî åðÆÕ¶ ÇÕÔó¶ Ôé Çܳé·Å ù ñÅ×± ÕðéŠýÖÅ þ Áå¶ ÇÕÀ°? Ÿ À°Ô ÁËé êÆ ÁËî åðÆÕ¶ ÇÕÔó¶ Ôé Çܳé·Å ù ñÅ×± ÕðéÅ Á½ÖÅ þ Áå¶ ÇÕÀ°? Ÿ ÁÇÜÔ¶ ÇÕÔó¶ ÁËé êÆ ÁËî åðÆÕ¶ Ôé Çܳé·Å ù ñÅ×± Õðé ñÂÆ Ãî°çÅÇÂÕ êÔ°³Ú çÆ ñ¯ó ê¶×Æ? Ÿ ÇÕÔó¶ åðÆÇÕÁ» ñÂÆ ÇÕÃÅé» ù ìÅÔðÆ ÃÇÔï¯× çÆ ñ¯ó ԯ¶×Æ?
1
Cydk Aqy p`qy Kwx vwly kIt Å À°¼âç
rs cUsk kIt
þ, é°ÕÃÅé éÔÄ ÕðçÅ
ÕÆà çÆ Çܳç×Æ çÆÁ» ÁòÃæÅò» ù ÃîÞ Õ¶ ÕÆà ù Õ³àð¯ñ Õðé ç¶ Ã½Ö¶ ðÅÔ ñ¼íäÅ ÕÆà» ìÅð¶ ×¼ñ Õðé å¶ ÇÕÃÅé ç¶ îé Çò¼Ú ܯ êÇÔñÆ ×¼ñ ÁÅÀ°ºçÆ þ, À°Ô þ ÕÆàéÅôÕ ÷ÇÔð» ù ÇÛóÕ Õ¶ ÇÂÔé» ÕÆà» ù õåî Õðé çÆÍ ÔðÆ ÕÌ»åÆ ÁÅÀ°ä 寺 êÇÔñ» ÇÕÃÅé» ç¶ îé Çò¼Ú ÕÆà» ñÂÆ Õ¯ÂÆ òËð-Çòð¯è éÔÆ ÃÆ, Çëð ÁÚÅéÕ ÁÇÜÔÅ ÕÆ Ô¯ Ç×ÁÅ ÇÕ ÇÕÃÅé Áå¶ ÕÆà» ÇòÚÕÅð Ü³× ÇÛó ×ÂÆÍ ÇÕÃÅé Ô¼æ è¯ Õ¶ ÇÂÔé» ÕÆà» ç¶ î×ð êË Ç×ÁÅ êð ÇÂÔ ÕÆà Çëð òÆ ÇÕÃÅé 寺 ÕÅì± éÅ ÁÅÂ¶Í ÇÂÔé» ÕÆ໠寺 ܶ ÇÕÃÅé é¶ Ü³× ÇܼåäÆ þ å» êÇÔñ» ÇÂÔé» ù ÃîÞäÅ ê¶×Å Áå¶ ÁÅêäÅ é÷ðÆÁÅ òÆ ìçñäÅ ê¶×ÅÍ êÌÇÕÌåÆ é¶ ÇÂÔé» ù ÇÕÃÅé çÅ ç°ôîä éÔÄ ìäÅÇÂÁÅ ìñÇÕ ÇÂÔ å» ìÅÕÆÁ» ò»× ÔÆ êÌÇÕÌåÆ ç°ÁÅðÅ Çç¼åÅ Õ³î ÔÆ Õð ðÔ¶ é¶Í Õ°¼Þ ÕÆà» çÅ ôÅÕÅÔÅðÆ Ã°íÅÁ ÇÂÔé» ù ÃÅâÅ ç°ôîä ìäÅÀ°çÅ þ Áå¶ ç±Ü¶ êÅö Õ°¼Þ ÕÆà» çÅ î»ÃÅÔÅðÆ Ã°íÅÁ À°Ôé» ù ÃÅâÅ Çî¼åð ìäÅÀ°ºçÅ þÍ
Áå¶ é°ÕÃÅé ÕðçÅ çÅ þ þÍ â ° ¼ À
Í ç¶ Ôé ð Õ Åé Ã Õ é°
Õ
Úñ ç ¶-Çë ð
Ú
Çéîë(ì¼Ú¶) ç¶ Ô
ñÅðòÅ
Á³â¶
¶ ðç
ÇêÀ±êÅ
ìÅñ×
Ä, é°Õ ÃÅ é éÔ Ä
¶ éÔÄ, é°ÕÃÅé é Ô Ä Õ ðç ¶
Á³â¶
Úñç¶-Çëðç¶ éÔ
ðç ç¶-Çë Úñ
é, çÅÚñ
Åþ Çëðç
, ìÔ°å é°ÕÃÅé Õðç
Å þÍ
2
éÔÄ, é°ÕÃÅé éÔÄ Õ ëðçÅ Ç ðçÅ Å ñç
ìÅñ×
ÕÆà çÆ Çܳç×Æ çÆÁ» ÁòÃæÅò» ù ÃîÞ Õ¶ ÕÆà ù Õ³àð¯ñ Õðé ç¶ Ã½Ö¶ ðÅÔ ñ¼íäÅ
ÇÂÔ ÕÆà èðåÆ Àê ¼° ð ñ×í× CC Õðó ¯ ÃÅñ êÇÔñ» ÁŶ ÜçÇÕ îé°¼Ö ÇÃðø A@ ñÖ ¼ ÃÅñ êÇÔñ» ÇÂà èðåÆ Àå ¼° ¶ ÁÅÇÂÁÅÍ ÇÂÔé» ÕÆà» é¶ Á× ¼ ç,¶ ìðø ç¶ ï× ¼° òÖ ¶ ¶ Áå¶ ÇÂÔé» ï× ¼° Å ù êÅð Õðç¶ Ô ¯ ¶ ÁÜ ¼ åÕ ¼ ÜÆÇòå ÔéÍ å» Çëð ÇÕÃÅé ÇÕòº¶ ÇÂÔé» çÅ òô ³ éÅô Õð ÃÕçÅ þÍ îéÖ ¼° çÆ åð»· ÇÂÔ ÕÆà òÆ ÁÅêäÅ òô ³ ÚñçÅ çÖ ¶ äÅ ÚÅÔç ³° ¶ Ôé Áå¶ Àà ° ñÂÆ Ôð Ãí ³ ò ïåé òÆ Õðç¶ ÔéÍ Àç ° ÅÔðä ñÂÆ ÁîðÆÕé Ãâ ³° Æ ù Õà ³ ðñ ¯ Õðé ñÂÆ ÇÕÃÅé ÕÆàéÅôÕ Öå ¶ » ÇòÚ ¼ ÇÛóÕçÅ þ êð ÁîðÆÕé Ãâ ³° Æ ÁÅêä¶ ÃÅð¶ Áâ ³ ¶ ÇÂÕ ¼ Ü×Å· éÔÆ Ççç ³ ÆÍ ÀÔ ° ÕÞ ¼° Áâ ³ ¶ Öå ¶ ÇòÚ ¼ , ÕÞ ¼° éçÆé» À°å¶ Áå¶ ÕÞ ¼° Öå ¶ 寺 ìÅÔð Ççç ³ Æ þÍ ÇÜà ÕðÕ¶ ÇÕÃÅé ÚÅÔ Õ¶ òÆ êð±Æ åð»· ÁîðÆÕé Ãâ ³° Æ ù õåî éÔÄ Õð êÅÀº°çͶ Á¼Ü Ôð Õ³êéÆ éò¶º 寺 éò¶º ÕÆàéÅôÕ» éÅñ ÇÂÔé» ÕÆàÅ ù õåî Õðé çÅ çÅÁòÅ ÕðçÆ þ, êð ÷ðŠïگ ÇÕ Ü¶ ÇÂ³Þ Ô¯ ÃÕçÅ å» Á¼Ü ÚÅñ·Æ ÃÅñ» Çò¼Ú ÇÂÔé» ÕÆàÅ çÅ éÅî¯-ÇéôÅé òÆ éÔÆ ðÇÔäÅ ÚÅÔÆçÅ ÃÆ, êð ÇÂ³Þ éÔÆ Ô¯ÇÂÁÅ Áå¶ ÇÕÃÅé Ôð òÅð ÇÂÔé» ÕÆà» ù Õ³àð¯ñ Õðé ç¶ éÅî À°¼å¶ ÇÂÔé» Õ³êéÆÁ» ò¼ñ¯º ñ°¼ÇàÁÅ Ç×ÁÅÍ Ã¯ ÇÂÔé» ÕÆàÅ éÅñ ÁÅêäÆ Ü³× Çò¼Ú ÇÕÃÅé Á¼Ü å¼Õ ÇÂÔé» ÕÆàéÅôÕ ÷ÇÔð» ç¶ ÇÃð À°¼å¶ éÔÆ Çܼå êÅÇÂÁÅ þ Áå¶ éÅ ÔÆ ÁÅÀ°ä òÅñ¶ Ã Çò¼Ú Çܼå ÃÕ¶×ÅÍ ÇÂÔ Ãí êó·é 寺 ìÅÁç ÇÕÃÅé» ç¶ îé Çò¼Ú ÇÂ¼Õ ÃòÅñ ÷ð±ð À°¼á ÇðÔÅ Ô¯ò¶×Å ÇÕ Ü¶ ÕÆàéÅôÕ ÷ÇÔð» éÔÆ òðåäÆÁ» å» ÇÂÔé» ù ÕÅì± ÇÕò¶º ÕÆåÅ ÜÅò¶Í ÇÂà ÃòÅñ çÅ ÜòÅì þ - ÕÆà» ù ÜÅä-ÃîÞ Õ¶Í ÇÜò¶º ÇÕö ç°ôîä éÅñ Ü³× Çܼåä ñÂÆ À°Ã çÆ åÅÕå, À°ÃçÆ Õî÷¯ðÆ Áå¶ À°Ãç¶ í¶ç» ìÅð¶ êåÅ Ô¯äÅ ÷ð±ðÆ þ, áÆÕ ÇÂöº åð·Å ÃÅù ÕÆà» éÅñ ÁÅêäÆ Ü³× Çܼåä ñÂÆ ÇÂÔé» çÆ êÛÅä, ÇÂÔé» çÆ åÅÕå Áå¶ Õî÷¯ðÆ ìÅð¶ êåÅ Ô¯äÅ ÚÅÔÆçÅ þ Çëð ÔÆ ÇÂÔ Ü³× ÇܼåÆ ÜÅ ÃÕ¶×ÆÍ îÔÅíÅðå ÇÜÔÆ ò¼âÆ ñó·ÅÂÆ ÇÃðë AH Ççé Çò¼Ú õåî Ô¯ ×ÂÆ ÇÕÀ°ºÇÕ Õ½ðò» Áå¶ ê»âò» ù ÇÂ¼Õ ç±Ü¶ ç¶ í¶ç», åÅÕå Áå¶ Õî÷¯ðÆÁ» çÆ ê±ðÆ ÜÅäÕÅðÆ ÃÆÍ ÜçÇÕ ÇÕÃÅé» Õ¯ñ ÕÆà» ìÅð¶
ÇÂà åð·» çÆ Õ¯ÂÆ ÜÅäÕÅðÆ éÔƺ, ÇÂÃñÂÆ ÇÕÃÅé Á¼Ü å¼Õ ÇÂÔ Ü³× éÔÆ Çܼå ÃÇÕÁÅÍ ç±ÃðÆ îÔ¼åòê±ðé ×¼ñ, îÔ»íÅðå çÆ ñó·ÅÂÆ Çò¼Ú Ôð ï¯è¶ Õ¯ñ ç¯ åð·» ç¶ ÔÇæÁÅð Ãé, ÇÂ¼Õ õ°ç çÆ ð¼ÇÖÁÅ Õðé ñÂÆ Áå¶ ÇÂ¼Õ ç±ÃÇðÁ» ù îÅðé òÅÃå¶, êð ÃÅⶠÇÕÃÅé» Õ¯ñ ÇÃðë îÅðé òÅñ¶ ÔÇæÁÅð Ôé Áå¶ À°Ô òÆ ì¶×Åé¶Í Áå¶ ì¶×Åé¶ ÔÇæÁÅð» éÅñ Ü³× éÔÆ ÇܼåÆ Ü»çÆÍ ÇÂà ñÂÆ Á¼Ü å¼Õ ÇÂÔ Ü³× ÜÅðÆ þÍ Ã¯ ÇÕÃÅé» é¶ Ü¶ ÇÂÔ Ü³× ÇܼåäÆ þ å» À°Ôé» ù Çå³é Õ³î Õðé¶ êËä׶A. ÕÆà» çÆÁ» ÇòÇí³é ÁòÃæÅò» çÆ ÃÔÆ êÇÔÚÅé B. ÕÆà» ç¶ í¶ç ÜÅäé¶ C. ÁÅêä¶ õ°ç ç¶ ÔÇæÁÅð ÇòÕÇÃå Õðé¶Í
ÕÆà ÕÆ Ôé? ÕÆà À°Ôé» ðÆó·ÇòÔÆé ÜÆòÅ ù ÇÕÔÅ Ü»çÅ þ, Çܳé·Å çÅ ôðÆð Çå³é íÅ×» ÇÃð, èó Áå¶ ê¶à Çò¼Ú ò³ÇâÁÅ Ô°³çÅ þ Áå¶ ç¯ Ü¯óÆ Ö³í Áå¶ Çå³é ܯóÆ ñ¼åÅ Ô°³çÆÁ» ÔéÍ ÕÆà çÆÁ» Á¼ÖÅ, î±³Ô Áå¶ ÁËà³ÆéÅ ÇÂÃç¶ ÇÃð òÅñ¶ ÇԼö Çò¼Ú Ô°³çÆÁÅ ÔéÍ ñ¼åÅ Áå¶ Ö³í èó À°¼êð Ô°³ç¶ ÔéÍ ÇÂÔé» çÆÁ» ÚÅð ÁòÃæÅò» Ô°³çÆÁ» Ôé- Á³âÅ, ñÅðòÅ, ÇêÀ±êÅ Áå¶ ìÅñ×Í ñÅðòÅ (ð³âÆ) ÁòÃæÅ Çò¼Ú ÔÆ ÕÆà é°ÕÃÅé êÔ°³ÚÅÀ°ç¶ ÔéÍ ÕÆà» çÅ õ±é ÔòÅ ç¶ Ã³êðÕ Çò¼Ú ÁÅÀ°ä å¶ éÔÆ Ü³îçÅÍ ÇÂà ñÂÆ õ±é òÇÔ ÜÅä éÅñ òÆ ÇÂÔé» çÆ î½å ïÕÆéÆ þÍ í¯Üé çÆ åÅÃÆð ç¶ ÁÅèÅð À°¼å¶ ÕÆà ç¯ êÌÕÅð ç¶ Ôé- î»ÃÅÔÅðÆ Áå¶ ôÅÕÅÔÅðÆÍ ôÅÕÅÔÅðÆ øÃñ ç¶ ç°ôîä Áå¶ î»ÃÅÔÅðÆ øÃñ ç¶ Çî¼åð ç¶ ð±ê Çò¼Ú ÜÅä¶ Ü»ç¶ ÔéÍ î±³Ô çÆ ìéÅòà ç¶ ÁÅèÅð å¶ ÕÆà» ù î°¼Ö å½ð å¶ B íÅ×» Çò¼Ú ò³ÇâÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þ-
A. Û¶çÕ Áå¶ ê¼å¶ ÖÅä òÅñ¶- ÇÂÔ ÕÆà ê¼å¶, åäÅ, Üó·, ë°¼ñ Áå¶ ê½ç¶ çÅ ëñ Ö»ç¶ ÔéÍ ÇÂÔé» çÆ Çܳç×Æ çÆÁ» ÚÅð ÁòÃæÅò» Ô°³çÆÁ» Ôé- Á³âÅ, ñÅðòÅ, ÇêÀ±êÅ Áå¶ ìÅñ×Í ÇêÀ±êÅ, ìÅñ× Áå¶ Á³âÅ ÁòÃæÅ øÃñ ù Õ¯ÂÆ é°ÕÃÅé éÔÄ êÔ°³ÚÅÀ°ç¶ ÜçÇÕ ñÅðòÅ øÃñ ù ÖÅ Õ¶ ÁÅðÇæÕ é°ÕÃÅé êÔ°³ÚÅÀ°ºç¶ ÔéÍ
B. ðà ڱÃÕ- ÇÂÔ ÕÆà ê¼å¶, åä¶ Áå¶ ëñ çÅ ðà ڱÃç¶ ÔéÍ ÇÂÔé» çÆ Çܳç×Æ çÆÁ» Çå³é ÁòÃæÅò» Ô°³çÆÁ» Ôé - Á³âÅ, Çéîë(ì¼Ú¶) Áå¶ ìÅñ×Í ÇÂÔé» Çò¼Ú¯º Á³âÅ Õ¯ÂÆ é°ÕÃÅé éÔÄ ÕðçÅ ÜçÇÕ Çéîë Áå¶ ìÅñ× ðà ڱà ն ëÃñ ù é°ÕÃÅé êÔ°³ÚÅÀ°ºç¶ ÔéÍ ÇÂÔ Õ°¼Þ øÃñ» Çò¼Ú ÇòôÅä± ð¯×» ù ëËñÅÀ°ä ñÂÆ òÅÔÕ çÅ Õ³î òÆ Õðç¶ ÔéÍ
3
icqkbrI suMfI
icqkbrI suMfI
Spotted Borer
ÕÆÇóÁ» ç¶ ÁÅÀ°ä çÅ Ãî»
ÕÆà çÅ Ãî» (ÁêÌËñ-ÁÕå±ìð)
- upvjHg a'G bwaPWi
ìÅñ× ÇêÀ±êÅ G-A@ Ççé
G-AB Ççé
ñÅðòÅ G-AE Ççé
ìÅñ×
êÆñ¶ Ôð¶ êå³×¶ Çܳé·Å ç¶ Á×ñ¶ Ö³í» À°¼êð ×±ó·Æ ÔðÆ ê¼àÆ Ô°³çÆ þ¶Í
Á³â¶
ÇÂÔ àÅÔäÆ ç¶ ÇôÖð Ü» ë°¼ñ» Óå¶ Ç¼Õ-ÇÂ¼Õ ÕðÕ¶ éÆñ¶ ð³× ç¶ åðÅô¶ ԯ¶ Á³â¶ Çç³çÆ þÍ
ñÅðòÅ
ñÅðòÅ ÁÅÕðôÕ Çڼචè¼ÇìÁ» òÅñ¶ ×±ó·¶ í±ð¶ ð³× ç¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ Çî¼àÆ Ü» ê½ç¶ À°¼å¶ ð¶ôîÆ ÚîÕ òÅñ¶ Õ¯Õ±é Çò¼Ú Ô°³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
ÇÂÔ ÁÅÖðÆ àÅÔäÆ Çò¼Ú ÇÃð¶ ç¶ Õ¯ñ î¯ðÆ ÕðçÅ þ ÇÜà éÅñ ÇÃð¶ Þ°Õ Ü»ç¶ ÔéÍ ÇÂÔ ë°¼ñ» ù Ö»çÆ þ Áå¶ ëñ» Çò¼Ú Û¶Õ ÕðçÆ þÍ
Á³â¶ C-D Ççé
Õ³àð¯ñ
4
Ÿ ×ðîÆÁ» ç¶ Ççé» Çò¼Ú ×ÇÔðÆ Ö°çÅÂÆ ÕðÕ¶ Çî¼àÆ Çò¼Ú ñ°Õ¶ ÇêÀ±êÅ À°¼êð ÁÅ Ü»ç¶ Ôé Áå¶ ê³ÛÆ ÇÂÔé» ù ÖÅ Ü»ç¶ Ôé Áå¶ Õ°¼Þ è°¼ê Çò¼Ú îð Ü»ç¶ ÔéÍ Ÿ ÕêÅÔ Çò¼Ú ÇÂÃç¶ Õ°çðåÆ ç°ôîä íÅò ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆÇóÁ» ÇÜò¶º ñ¶âÆ ìðâ ìÆàñ, ÕðÅÂÆïêÅ Áå¶ ÇÃðÇëâà ù êËçÅ Õðé ñÂÆ Û¯àÆ ÁòèÆ
òÅñÆÁ» Á³åð-øÃñ» ÇÜò¶º Ú½ñ¶, î±³×ëñÆ, î±³×Æ Áå¶ Ã¯ÇÂÁÅìÆé ñ×ÅÀ°Í ÇÂÔ ìÅÁç Çò¼Ú ÇÂÔé» øÃñ» 寺 î°¼Ö øÃñ Óå¶ ÁÅ Ü»ç¶ ÔéÍ Ÿ ÇìÜÅÂÆ Õðé 寺 DE Ççé ìÅÁç ÇÂÃç¶ Á³ÇâÁ» Áå¶ ñÅðòÅ ù ÔàÅÀ°ä ñÂÆ ê½ç¶ ç¶ ÇÃÖð» ù Õ¼à ÇçÀ°Í Ÿ é°ÕÃÅé¶/Þ°ÕÆÁ» àÇÔäÆÁ» ù ռ௠Áå¶ éôà Õð ÇçÀ°Í ÁÇÜÔÅ Õðé éÅñ ÇÛê¶ Á³â¶, ÇêÀ±êÅ Áå¶ ñÅðòÅ éôà Ô¯ ÜÅä׶Í
é°ÕÃÅé
Ÿ ðÃÅÇÂÇäÕ ÕÆàéÅôÕ» ç¶ ÇÂÃå¶îÅñ ù ì³ç ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ þ ÇÜà éÅñ Ö¶å Çò¼Ú ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆà ÇÜò¶º àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ, ÕðÅÂÆïêÅ, ñ¶âÆ ìðâ ÕêÅÔ
Çí³âÆ
ìÆàñ ÁÅÇç çÆ Ã³ÇÖÁ» òè ÃÕ¶Í Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Ÿ ÇîðÚ-ñÔ°Ãä ç¶ Ø¯ñ ù ÇÛóÕ Õ¶ éò¶º ñÅðò¶ Öåî ÕÆå¶ ÜÅ ÃÕç¶ ÔéÍ Ÿ ò¼à» Óå¶ ÜÅñ øÃñ» ñ×ÅÀ°Í ÜÅñ øÃñ» Óå¶ Çîñä òÅñ¶ Á³â¶ Áå¶ ñÅðò¶ ð¯÷ õåî Õð¯Í Ÿ ìÅðâð øÃñ»/çÆòÅð øÃñ» ÇÜò¶º î¼ÕÆ, ÜòÅð, ìÅÜðÅ Ö¶å ç¶ ÚÅð¶ êÅö ñ×ÅÀ°Í ÇÂÔ øÃñ» ñ³ìÆÁ» Áå¶ Ç÷ÁÅçÅ ëËñÅÁ òÅñÆÁ» Ô°³çÆÁ» Ôé ܯ
ìÅÔ𺯠ԯä òÅñ¶ ÕÆà» ç¶ Ôîñ¶ ù ð¯ÕçÆÁ» ÔéÍ ÇÂÔ Çî¼åð ÕÆà» ù ðÇÔä ñÂÆ Ü×·Å êÌçÅé ÕðçÆÁ» ÔéÍ Ÿ ñÅðò¶ Õ³àð¯ñ Õðé ñÂÆ ÇÂ¼Õ Â¶Õó Çò¼Ú ê³ÛÆÁ» ç¶ ìËáä ñÂÆ A@ ñ¼ÕóÆ ç¶ â³â¶ ×¼â¯Í
5
AmrIkn suMfI wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- upvjHg a'G bwaPWi
ìÅñ× H Ççé ÇêÀ±êÅ H-AE Ççé
6
AmrIkn suMfI
American Bollworm
ñÅðòÅ AB-B@ Ççé
ìÅñ×
êå³×¶ í±ð¶ ð³× ç¶ Ô°³ç¶ Ôé Áå¶ À°Ôé» ç¶ Á×ñ¶ Ö³í» À°¼êð ÕÅñ¶ ð³× çÆ èÅðÆ Áå¶ è¼ì¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
îÅçÅ øÃñ» ç¶ À°¼êðñ¶ åÇäÁ» Óå¶ ë°¼ñÅ Óå¶, ë°¼ñ» çÆÁ» â¯âÆÁ» Óå¶ Áå¶ ëñ» Óå¶ Ç¼Õ-ÇÂ¼Õ ÕðÕ¶ Á³â¶ Çç³çÆ þÍ
ñÅðòÅ
ñÅðòÅ çÅ ð³× ÔðÅ Áå¶ Çòðñ¶ òÅñ Ô°³ç¶ ÔéÍ ñÅðòÅ ê±ðÅ ð±ê ñËä å¯ ìÅÁç øÃñ ç¶ Áé°ÃÅð ÁÅêäÅ ð³× ìçñç¶ ÔéÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ Çî¼àÆ Çò¼Ú Ô°³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
ñÅðòÅ B@ 寺 ñËÕ¶ C@ Ççé» å¼Õ ëÃñ ù Ö»çÅ þÍ ÇÂÔ ëñ Çò¼Ú ׯñ î¯ðÆ Õð Çç³çÅ þ Áå¶ ÖÅä ò¶ñ¶ ÁÅêäÅ ÇÃð Á³çð Áå¶ ôðÆð ìÅÔð ð¼ÖçÅ þÍ
Á³â¶ B-D Ççé
Õ³àð¯ñ Ÿ ×ðîÆÁ» Çò¼Ú ×ÇÔðÆ ×ÔÅÂÆ Õðé éÅñ ÇêÀ±êÅ éôà Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ Ÿ ÕêÅÔ ÇòÚ ¼ ÇÂÃç¶ Õç ° ðåÆ çô ° îä íÅò ÇÕÃÅé» ç¶ Çîå ¼ ð ÕÆÇóÁ» ÇÜòº¶ ñâ ¶ Æ ìðâ ìÆàñ, ÕðÅÂÆÃê ¯ Å Áå¶ ÇÃðÇëâà ù êç Ë Å Õðé ñÂÆ Ûà ¯ Æ ÁòèÆ
òÅñÆÁ» Áå ³ ð-øÃñ» ÇÜòº¶ Úñ ½ ,¶ î× ³± ëñÆ, î× ³± Æ Áå¶ ÃǯÂÁÅìÆé ñ×ÅÀÍ° ÇÂÔ ìÅÁç ÇòÚ ¼ ÇÂÔé» øÃñ» 寺 îÖ ¼° øÃñ Óå¶ ÁÅ Ü»ç¶ ÔéÍ Ÿ êÌÇå ¶Õó D ëËð¯î¶é àÌËê ñ×Å Õ¶ ÕÆà» ç¶ Ôîñ¶ ù ؼà ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Ÿ ÇìÜÅÂÆ Õðé 寺 DE Ççé ìÅÁç ÇÂÃç¶ Á³ÇâÁ» Áå¶ ñÅðòÅ ù ÔàÅÀ°ä ñÂÆ ê½ç¶ ç¶ ÇÃÖð» ù Õ¼à ÇçÀ°Í
Áñ¼×-Áñ¼× øÃñ» Çò¼Ú
ÕÆåÅ é°ÕÃÅé
Ÿ ðÃÅÇÂÇäÕ ÕÆàéÅôÕ» ç¶ ÇÂÃå¶îÅñ ù ì³ç ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ þ ÇÜà éÅñ Ö¶å Çò¼Ú ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆà ÇÜò¶º àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ, ÕðÅÂÆïêÅ, ñ¶âÆ ìðâ
ìÆàñ ÁÅÇç çÆ Ã³ÇÖÁ» òè ÃÕ¶Í àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ ç¶ êÌÇå ¶Õó F@ Ô÷Åð Á³â¶ Û¼âä éÅñ ÕÆÇóÁ» Óå¶ ÕÅì± ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ ÇÂà åð·Å A@ 寺 AE Ççé» ç¶ Á³åðÅñ Óå¶ Çëð Õð¯Í Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Ÿ ÇîðÚ-ñÔ°Ãä ç¶ Ø¯ñ ÇÛóÕ Õ¶ éò¶º ñÅðò¶ Öåî ÕÆå¶ ÜÅ ÃÕç¶ ÔéÍ Ÿ ÇÕö òÅÇÂðà éÅñ îð¶ ñÅðÇòÁ» ù ÇÂÕ¼áÅ ÕðÕ¶ À°Ôé» çŠدñ ìäÅ Õ¶ ÇÛóÕä éÅñ ÇÂÔ òÅÇÂðà ç±Ü¶ ñÅðÇòÁ» Çò¼Ú òÆ ëËñ Ü»çÅ þ Áå¶
À°Ô îð Ü»ç¶ ÔéÍ Ÿ ò¼à» Óå¶ ÜÅñ øÃñ» ÇÜò¶º ׶ºç» Áå¶ Çí³âÆ ñ×ÅÀ°Í ÜÅñ øÃñ» Óå¶ Çîñä òÅñ¶ Á³ÇâÁ» Áå¶ ñÅðò¶ ð¯÷ õåî Õð¯Í Ÿ ìÅðâð øÃñ»/çÆòÅð øÃñ» ÇÜò¶º î¼ÕÆ, ÜòÅð, ìÅÜðÅ Ö¶å ç¶ ÚÅð¶ êÅö ñ×ÅÀ°Í Ÿ ñÅðò¶ Õ³àð¯ñ Õðé ñÂÆ ÇÂ¼Õ Â¶Õó Çò¼Ú ê³ÛÆÁ» ç¶ ìËáä ñÂÆ A@ ñ¼ÕóÆ ç¶ â³â¶ ×¼â¯Í
7
qMbwkU suMfI
qMbwkU dI suMfI
Tobacco Caterpillar
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- bela a'G bwaPWi
ìÅñ× E-A@ Ççé
êå³×¶ í±ð¶ ð³× ç¶ Ô°³ç¶ Ôé Áå¶ À°ÔéÅ ç¶ Ö³í Çâ÷ÅÇÂéçÅð Ô°³ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
îÅçÅ C@@-E@@ Á³â¶ Çç³çÆ þ ܯ ÇÂ¼Õ ÁÅòðé éÅñ ãÕ¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
ñÅðòÅ
éò¶º ñÅðòÅ çÅ ð³× ÔðÅ Ô°³çÅ þ ܯ ìÅÁç Çò¼Ú ×±ó·¶ Ôð¶ Áå¶ ÕÅñ¶ ð³× ç¶ Çâ÷ÅÇÂé Çò¼Ú ìçñç¶ Ôé Áå¶ ÇÂà 寺 ìÅÁç òÆ ÇÂÔ òèä ç¶ éÅñ-éÅñ ìçñç¶ ðÇÔ³ç¶ ÔéÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ Çî¼àÆ Çò¼Ú Ô°³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
êÇÔñ» ê¼ÇåÁ» ù Öð¯Ú Õ¶ Ö»ç¶ Ôé ÇÜÃç¶ éÅñ ê¼å¶ îð Ü»ç¶ ÔéÍ ìÅÁç Çò¼Ú ê±ð¶ ê½ç¶ ù Ö»ç¶ Ôé ÇÜÃçÆ òÜ·Å éÅñ ê½ç¶ çÅ ÇÃðë ã»ÚÅ é÷ð ÁÅÀ°ºçÅ þÍ ÇÂÔ Ççé Çò¼Ú Çî¼àÆ Çò¼Ú ñ°Õ Ü»ç¶ Ôé Áå¶ ðÅå ù Ö»ç¶ ÔéÍ ÇÂÔ ÕêÅÔ, ÁÇð³â, î±³×ëñÆ, Çí³âÆ ÁÅÇç ù ÔÅéÆ êÔ°³ÚÅÀ°ºçÆ þÍ
Á³â¶ C-E Ççé
ÇêÀ±êÅ
ìÅñ×
G-AB Ççé
ñÅðòÅ B@-C@ Ççé
Õ³àð¯ñ
8
Ÿ ×ðîÆÁ» Çò¼Ú ×ÇÔðÆ ×ÔÅÂÆ Õðé éÅñ ÇêÀ±êÅ éôà Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ Ÿ ÕêÅÔ Çò¼Ú ÇÂÃç¶ Õ°çðåÆ ç°ôîä íÅò ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆÇóÁ» ÇÜò¶º ñ¶âÆ ìðâ ìÆàñ, ÕðÅÂÆïêÅ Áå¶ ÇÃðÇëâà ù êËçÅ Õðé ñÂÆ Û¯àÆ
ÁòèÆ òÅñÆÁ» Á³åð-øÃñ» ÇÜò¶º Ú½ñ¶, î±³×ëñÆ, î±³×Æ Áå¶ Ã¯ÇÂÁÅìÆé ñ×ÅÀ°Í Ÿ êÌÇå ¶Õó D ëËð¯î¶é àÌËê ñ×Å Õ¶ ÕÆà» ç¶ Ôîñ¶ ù ؼà ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ
é°ÕÃÅé
Ÿ Á³â¶ òÅñ¶ Áå¶ ñÅðò¶ ç¶ ÖÅè¶ Ô¯Â¶ ê¼å¶ å¯ó Õ¶ éôà Õð ÇçÀ°Í Ÿ ðÃÅÇÂÇäÕ ÕÆàéÅôÕ» ç¶ ÇÂÃå¶îÅñ ù ì³ç ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ þ ÇÜà éÅñ Ö¶å Çò¼Ú ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆà ÇÜò¶º àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ, ÕðÅÂÆïêÅ, ñ¶âÆ
ÁÇð³â ç¶ ê¼ÇåÁÅ çÅ Çê³Üð
î±³×ëñÆ Çò¼Ú é°ÕÃÅé
ìðâ ìÆàñ ÁÅÇç çÆ Ã³ÇÖÁ» òè ÃÕ¶Í Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Ÿ ÇîðÚ-ñÔ°Ãä ç¶ Ø¯ñ ÇÛóÕ Õ¶ éò¶º ñÅðò¶ Öåî ÕÆå¶ ÜÅ ÃÕç¶ ÔéÍ Ÿ ÇÕö òÅÇÂðà éÅñ îð¶ ñÅðÇòÁ» ù ÇÂÕ¼áÅ ÕðÕ¶ À°Ôé» çÅ B@@ Çñàð çŠدñ ìäÅ Õ¶ ÇÛóÕä éÅñ ÇÂÔ òÅÇÂðà ç±Ü¶ ñÅðÇòÁ» Çò¼Ú òÆ
ëËñ Ü»çÅ þ Áå¶ À°Ô îð Ü»ç¶ ÔéÍ Ÿ ò¼à» À°å¶ ÜÅñ øÃñ» ÇÜò¶ ÁÇð³â ñ×ÅÀ°Í ÁÇð³â ç¶ ê¼ÇåÁ» Óå¶ Çç¼å¶ Á³ÇâÁ» Áå¶ ñÅðò¶ ð¯÷ õåî Õð¯Í Ÿ ìÅðâð øÃñ»/çÆòÅð øÃñ» ÇÜò¶º î¼ÕÆ, ÜòÅð, ìÅÜðÅ Ö¶å ç¶ ÚÅð¶ êÅö ñ×ÅÀ°Í Ÿ ñÅðò¶ Õ³àð¯ñ Õðé ñÂÆ ÇÂ¼Õ Â¶Õó Çò¼Ú ê³ÛÆÁ» ç¶ ìËáä ñÂÆ A@ ñ¼ÕóÆ ç¶ â³â¶ ×¼â¯Í
9
gulwbI suMfI
gulwbI suMfI
Pink Bollworm
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- upvjHg a'G bwaPWi
ìÅñ×
ÇêÀ±êÅ
A@-AE Ççé
F-B@ Ççé
Á³â¶ C-G Ççé
ìÅñ×
×°ñÅìÆ Ã°³âÆ ç¶ êå³×¶ çÅ ð³× í±ðÅ Ô°³çÅ þ Áå¶ ÇÂÃç¶ ôðÆð À°å ¼ ¶ ÕÅñ¶ è¼ì¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ ÇÂÔ å¶÷Æ éÅñ À°¼âç¶ ÔéÍ
Á³â¶
ìÅñ× îÅçÅ ÔñÕ¶ ÕÌÆî ð³× ç¶ A@@ Á³â¶ ÇÂ¼Õ òÅð Çò¼Ú Ãî±Ô ç¶ ð±ê Çò¼Ú ë°¼ñ» ç¶ ò¼Ö-ò¼Ö íÅ×» Óå¶ Çç³çÆ þÍ
ñÅðòÅ
êÇÔñÆ ÁòÃæÅ Çò¼Ú ñÅðòÅ Ãë¶ç 寺 ×°ñÅìÆ ð³× Çò¼Ú ìçñçÅ þÍ À°Ã çÅ ÇÃð ñÅñ í±ð¶ ð³× çÅ Ô°³çÅ þÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ éðî·¶-ÕêÅÔ ç¶ àÄÇâÁ» Çò¼Ú Ü» ÷îÆé Çò¼Ú ðÇÔ³çÅ þÍ
é°ÕÃÅé
ñÅðòÅ ë°¼ñ» Çò¼Ú¯º êðÅ×Õä Ö»ç¶ Ôé ÇÜà ÕðÕ¶ ë°¼ñ î°ðÞÅ Ü»ç¶ ÔéÍ éðî·¶ ç¶ øñ Çò¼Ú î¯ðÆ ÕðÕ¶ ìÆÜ Ö»ç¶ Ôé Áå¶ éðî·Å-ÕêÅÔ ÖðÅì Õðç¶ ÔéÍ ÇÜà ÕðÕ¶ éðî·¶ çÅ ë°¼ñ ê±ðÆ åð·» éÔÄ Ö°¼ñçÅÍ ÇÂÔ Çí³âÆ ç¶ ëñ ù òÆ é°ÕÃÅé êÔ°³ÚÅÀ°ºçÆ þÍ
Õ³àð¯ñ
ñÅðòÅ
10
H-D@ Ççé
Ÿ ×ðîÆÁ» Çò¼Ú ×ÇÔðÆ ×ÔÅÂÆ Õðé éÅñ ÇêÀ±êÅ éôà Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ Ÿ éðî·¶-ÕêÅÔ ç¶ Á¼è-Ö°¼ñ¶ ë°¼ñ» ù éôà Õð ÇçÀ°Í éÅñ ÔÆ ÃÅë òÔÅÂÆ Õð¯ å» ÇÕ ñÅðòÅ Áå¶ ÇêÀ±êÅ ç¶ ðÇÔä çÅ ÃæÅé õåî Ô¯ ÜÅò¶Í Ÿ ÇìÜÅÂÆ å¯ êÇÔñ» êÌÇå ÇÕñ¯ ìÆÜ» ù A@@ Çî.Çñ. ÃñÇëÀ±ðÕ ÁËÇÃâ Çò¼Ú C 寺 E Çîéà â°ì¯ Õ¶ ð¼Öä ç¶ ìÅÁç ÃÅç¶ êÅäÆ éÅñ è¯ò¯Í ÇÂà éÅñ
ÇéôÇÚå ÔÆ ñÅðòÅ ô°ð±ÁÅåÆ ÁòÃæÅ õåî Ô¯ ÜÅò¶×ÆÍ Ÿ êÌÇå ¶Õó D ëËð¯î¶é àÌËê ñ×Å Õ¶ ÕÆà» ç¶ Ôîñ¶ ù ؼà ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ éð À°ñÞä Çò¼Ú ëà ն ëËð¯î¶é àÌËê Çò¼Ú ëà ÜÅò¶×Å Áå¶ ÇÂà åð·» éð
é°ÕÃÅé Çìé» Ö°¼ñ¶ ë°¼ñ
Áå¶ îÅçÅ çÅ Çîñä éÔÄ Ô¯ò¶×ÅÍ Á¼èÖ°¼ñ¶ àÄⶺ
Ÿ ÕêÅÔ Çò¼Ú ÇÂÃç¶ Õ°çðåÆ ç°ôîä íÅò ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆÇóÁ» ÇÜò¶º ñ¶âÆ ìðâ ìÆàñ, ÕðÅÂÆïêÅ Áå¶ ÇÃðÇëâà ù êËçÅ Õðé ñÂÆ Û¯àÆ
À°îð òÅñÆÁ» Á³åð-øÃñ» ÇÜò¶º Ú½ñ¶, î±³×ëñÆ, î±³×Æ Áå¶ Ã¯ÇÂÁÅìÆé ñ×ÅÀ°Í Ÿ ðÃÅÇÂÇäÕ ÕÆàéÅôÕ» ç¶ ÇÂÃå¶îÅñ ù ì³ç ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ þ ÇÜà éÅñ Ö¶å Çò¼Ú ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆà ÇÜò¶º àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ, ÕðÅÂÆïêÅ, ñ¶âÆ
ìðâ ìÆàñ ÁÅÇç çÆ Ã³ÇÖÁ» òè ÃÕ¶Í àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ ç¶ êÌÇå ¶Õó F@ Ô÷Åð Á³â¶ Û¼âä éÅñ ÕÆÇóÁ» Óå¶ ÕÅì± ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ ÇÂà åð·Å A@ 寺 AE Ççé» ç¶ Á³åðÅñ Óå¶ Çëð Õð¯Í Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä å¯ ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Ÿ ò¼à» å¶ ÜÅñ øÃñ» ÇÜò¶º ׶ºç» Áå¶ Çí³âÆ ñ×ÅÀ°Í ÜÅñ øÃñ» Óå¶ Çîñä òÅñ¶ Á³â¶ Áå¶ ñÅðò¶ ð¯÷ õåî Õð¯Í
11
lwl vwlW vwlI suMfI
lwl vwlW vwlI suMfI
Red Hairy Caterpillar
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- fPij ljv
é°ÕÃÅé
ìÅñ× E-A@ Ççé
12
ÇêÀ±êÅ A@-AB Ççé
Á³â¶ B-C Ççé
ìÅñ×
êå³×¶ ç¶ ÕÅñ¶ è¼ÇìÁ» òÅñ¶ Çڼචֳí Ô°³ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
Á³â¶ ÕÌÆî ð³× ç¶ ÇÂ¼Õ Ãî±Ô Çò¼Ú ê½ÇçÁ» Óå¶ Ü» Çëð Ö¶å ç¶ é¶ó¶ ÇÕö ê¼æð å¶ Çç³ç¶ ÔéÍ
ñÅðòÅ
Á³â¶ ÓÚ¯º ìÅÔð ÇéÕñç¶ ÔÆ ñÅðòÅ ç¶ ôðÆð Óå¶ Çòðñ¶ òÅñ Ô°³ç¶ Ôé Áå¶ ÇòÕÇÃå ñÅðòÅ ç¶ ôðÆð À°å ¼ ¶ñÅñ ð³× ç¶ ñ³ì¶ òÅñ Ô°³ç¶ ÔéÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ ñÅñ òÅñ» òÅñ¶ Õ¯Õ±é Çò¼Ú Çî¼àÆ Çò¼Ú ðÇÔ³çÅ þÍ
é°ÕÃÅé
ÇÂà ð³âÆ ç¶ ñÅðòÅ ìÔ°å Ç÷ÁÅçÅ Ö»ç¶ Ôé Áå¶ ÕÂÆ øÃñ» ÇÜò¶º ÁÇð³â, î¼ÕÆ Áå¶ î±³×ëñÆ ÁÅÇç çÅ é°ÕÃÅé Õðç¶ ÔéÍ ÇÂÔ Ãî±Ô ç¶ Çò¼Ú ÇÂ¼Õ Ö¶å 寺 ç±Ü¶ Ö¶å Ü»ç¶ Ôé Áå¶ ðÅÔ Çò¼Ú ÁÅÀ°ä òÅñÆ Ôð øÃñ ù ÖÅ Ü»ç¶ Ôé Áå¶ ìÅÁç Çò¼Ú Ö¶å ÇÂ³Þ ñ¼×çÅ þ ÇÜò¶º ÚÇðÁÅ Ç×ÁÅ Ô¯ò¶Í
Õ³àð¯ñ Ÿ ÇêÀ±êÅ ù õåî Õðé ñÂÆ ×ðîÆÁ» Çò¼Ú ×ÇÔðÆ òÔÅÂÆ Õð¯Í Ÿ ÇÂÔé» ç¶ ìÅñ× ð½ôéÆ ò¼ñ ÁÅÕðÇôå Ô°³ç¶ ÔéÍ ÇÂà ñÂÆ Ö¶å Çò¼Ú A@@ 寺 B@@ òÅà çÅ ì¼ñì òðÖÅ ç¶ å°ð³å ìÅÁç ñ×ÅÀ°Í ÇÂà ç¶
æ¼ñ¶ Çî¼àÆ ç¶ å¶ñ Áå¶ êÅäÆ çÅ Çîôðé ð¼Ö¯ å»ÇÕ êå³×¶ Üç ð½ôéÆ ò¼ñ ÁÅÀ°ä Áå¶ ÇÂà Çîôðä Çò¼Ú Çâ¼× Õ¶ îð ÜÅäÍ Á¼× òÆ ÜñÅÂÆ ÜÅ ÃÕçÆ þÍ ÁÇÜÔÅ êÇÔñÆ òðÖÅ À°êð³å ñ×ÅåÅð C@ 寺 DE Ççé ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ þÍ ×ðíòåÆ îÅçÅ ÇÂà ÜÅñ ç¶ é¶ó¶ å¶ó¶ ÔÆ Á³â¶ Çç³çÆ þ, À°Ôé» ù ñ¼í Õ¶ éôà Õð ÇçÀ°Í ñÅðòÅ AE-BD Ççé
Ÿ Ö¶å» ç¶ ÚÅð¶ êÅö Á¼Õ Áå¶ ÜËà̯ëÅ òð׶ ê½ç¶ ñ×ÅÀ° Çܳ鷻 çÆ òÜ·Å ÕðÕ¶ ñÅðòÅ ÇÂÔé» ò¼ñ ÁÅÕðÇôå Ô¯ä×¶Í ÇÜà éÅñ Üî·Å ԯ¶
ñÅðÇòÁ» ù éôà ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Ÿ Ö¶å ç¶ ÚÅð¶ êÅö Ö¼â¶ Ö¯ç¯ Áå¶ À°Ã Çò¼Ú ðÅÖ íð¯Í ÇÂà éÅñ ñÅðò¶ À°Ã Çò¼Ú Çâ¼× Õ¶ ðÅÖ ñ¼×ä éÅñ îð ÜÅä׶Í
13
cypy
cypy
Aphids Cotton : September - October Wheat : February - March
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
Viq[ ’y - la.Wi a'G bwaPWi wSw ’y - xirig a'G qjiy ìÅñ× E-A@ Ççé
Çéîë G-A@ Ççé
ìÅñ×
ÇÂÔ êÆñ¶ å¶ Ôð¶ Ü» ÕÅñ¶ ð³× ç¶ Ö³í» Ü» Çìé» Ö³í» òÅñ¶ éðî ôðÆð ç¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ êÇÔñ» Ö³í òÅñ¶ êå³×¶ øÃñ Óå¶ ÁÅÀ°ºç¶ Ôé ܯ ìÅÁç Çò¼Ú Çìé» Ö³í» òÅñ¶ ÕÆà» ù Üéî Çç³ç¶ Ôé Áå¶ øÃñ Çò¼Ú ëËñ Ü»ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
ۯචׯñ ÁÅÕÅð ç¶ êÆñ¶ Ôð¶ ð³× ç¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
Çéîë
Çìé» Ö³í» å¯º ۯචÁÅÕÅð ç¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
ìÅñ× Áå¶ ì¼Ú¶ ê¼ÇåÁ» ç¶ æ¼ñ¶ ðÇÔ Õ¶ À°Ôé» çÅ ðà ڱÃç¶ ÔéÍ ÇÂà éÅñ ê¼å¶ î°ðÞÅ Ü»ç¶ Ôé Áå¶ À°Ôé» çÅ òÅèÅ ð°Õ Ü»çÅ þÍ ÇÂÔ ê¼ÇåÁ» ç¶ æ¼ñ¶ ôÇÔç çÆ î¼ÖÆ ò»× ÇÂ¼Õ ðà ռãç¶ Ôé ÇÜà éÅñ ê¼ÇåÁ» ç¶ Ô¶áñ¶ ÇԼö Çò¼Ú ÕÅñÆ À°¼ñÆ ñ¼× Ü»çÆ þÍ ÕÆóÆÁ» À°Ã ðà ò¼ñ ÁÅÕðÇôå Ô°³çÆÁ» Ôé Áå¶ À°Ôé» çÆ À°êÃÇæåÆ Ú¶ê¶ ç¶ ç°ôîä ÕÆÇóÁ» ù Ú¶ÇêÁ» çÆ ìÃåÆ À°¼êð Ôîñ·Å Õðé 寺 ð¯ÕçÆ þÍ
Á³â¶ B-C Ççé
Õ³àð¯ñ
14
Ÿ ܶÕð ðÃÅÇÂÇäÕ ÕÆàéÅôÕ» çÆ òð寺 ì³ç Õð Çç¼åÆ ÜÅò¶ å» Ú¶ÇêÁ» ç¶ ç°ôîä ÇÜò¶º ñ¶âÆ ìðâ ìÆàñ, ÇÃðÇëâ Áå¶ ìÌËÕé ÇÂÔé» ù
õåî Õð ç¶ä×¶Í Ÿ íÅðÆ òðÖÅ Ü» ÃÅçÅ êÅäÆ ÇÛóÕä éÅñ ÇÂÔ ê¼ÇåÁ» 寺 è¯å¶ Ü»ç¶ ÔéÍ Ÿ ð¯× Áå¶ ÕÆó¶ êÌÇåð¯èÕ ÇÕÃî» ìÆÜäÆÁ» ÚÅÔÆçÆÁ» ÔéÍ
î±³×ëñÆ
é°ÕÃÅé éðî·¶
ÁðÔð
15
qylw
qylw
Jassids May - October
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- qHg a'G bwaPWi
ìÅñ× A@-AE Ççé
Çéîë A@ Ççé
16
ìÅñ×
ÇÂÔ Õñî òð׶ Ö³í» òÅñ¶ Ôð¶ ð³× ç¶ Û¯à¶ ÁÅÕÅð ç¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
ÇÂÔé» ç¶ Á³â¶ ê¼ÇåÁ» çÆÁ» éû Çò¼Ú Çç¼å¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
Çéîë (ì¼Ú¶)
ÇÂà ÁòÃæÅ Çò¼Ú Ö³í ÇòÕÇÃå Ô¯ ðÔ¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ ÇÂÔ ÇåðÛÆ ÇçôÅ Çò¼Ú Ú¼ñç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
ìÅñ× Áå¶ ì¼Ú¶ ê¼ÇåÁ» ç¶ Ô¶áñ¶ ÇԼö Çò¼Ú¯ ðà ڱÃç¶ ÔéÍ ê¼å¶ ñÅñ Ô¯ Õ¶ ÔÅôƶ 寺 ð¼Õä¶ ô°ð± Ô¯ Ü»ç¶ Ôé Áå¶ ÇêÁÅñ¶ Ü» Õà¯ðÆ òÅ× Ã°³×ó Ü»ç¶ ÔéÍ ÇÂÔ Çí³âÆ, î±³×ëñÆ Áå¶ éðî·¶ çÆÁ» ëÃñ» Óå¶ òÆ é°ÕÃÅé Õðç¶ Ôé Áå¶ ì˺×ä Çò¼Ú ۯචê¼å¶ òð׶ ÇòôÅä± ð¯× òÆ ëËñÅÀ°ºç¶ ÔéÍ
Á³â¶ G Ççé
Õ³àð¯ñ Ÿ ð¯× Áå¶ ÕÆà êÌÇåð¯èÕ øÃñ» ìÆÜ¯Í Ÿ Çéð×°³âÆ ç¶ ê¼ÇåÁ» çÅ E êÌåÆôå دñ ÇÛóÕ¯Í Ÿ Çé³î ç¶ å¶ñ çÅ E êÌåÆôå دñ ÇÛóÕ¯Í
é°ÕÃÅé éðî·Å
Çí³âÆ
ì˺×ä ç¶ Û¯à¶ ê¼å¶
î±³×ëñÆ
17
iQRps
iQRps
Thrips May - October
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- qHg a'G bwaPWi
ìÅñ× A@-AE Ççé
ìÅñ×
ÞÅñð òÅñ¶ Ö³í» òÅñ¶ ۯචÁÅÕÅð ç¶ Ô°³ç¶ Ôé Áå¶ ê¼ÇåÁ» çÆÁ» éû Çò¼Ú ñ°Õ Ü»ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
îÅçÅ ê¼ÇåÁ» çÆ Ô¶áñÆ Ãå·Å Óå¶ Á³â¶ Çç³çÆ þÍ
Çéîë (ì¼Ú¶)
Çìé» Ö³í» å¯ ÇÂÔ AH-BD سචå¼Õ ÁÅðÅî çÆ ÁòÃæÅ Çò¼Ú Úñ¶ Ü»ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
Çéîë (ì¼Ú¶) Áå¶ ìÅñ× ç¯ò¶º ê¼ÇåÁ» çÆ Ãå·Å ù Öð¯Úç¶ Ôé Áå¶ ðà ڱÃç¶ ÔéÍ éåÆ÷¶ òܯº ê¼ÇåÁ» Óå¶ Ú»çÆ òð׶ ÚîÕçÅð è¼ì¶ êË Ü»ç¶ Ôé Áå¶ ê¼å¶ Õ¼ê çÆ åð·» ìä Ü»ç¶ ÔéÍ ê½ç¶ çÅ ÇòÕÅà ð°Õ Ü»çÅ þÍ ÇÂÔ ÇòôÅä± ð¯× ëËñÅÀ°ºç¶ ÔéÍ
Á³â¶ - G Ççé
Çéîë A@ Ççé
18
Õ³àð¯ñ Ÿ øÃñ çÆÁ» ÕÆà êÌåÆð¯èÕ ÇÕÃî» òðå¯Í Ÿ êÌÇå ¶Õó E ÇڼචÇÚêÇÚê¶ ì¯ðâ ñ×ÅÀ° ÇÜà ò¼ñ ÇæÌêà ÁÅÕðÇôå Ô¯ Õ¶ ÇÚêÕ ÜÅä×¶Í Ÿ Çéð×°³âÆ ç¶ ê¼ÇåÁ» çÅ E êÌåÆôå دñ ÇÛóÕ¯Í Ÿ Çé³î ç¶ å¶ñ çÅ C êÌåÆôå دñ ÇÛóÕ¯Í ÇîðÚ ç¶ é°ÕÃÅé¶ ë°¼ñ Áå¶ ëñ
é°ÕÃÅé î±³×ëñÆ ÇîðÚ ç¶ Ã°³×ó¶ ԯ¶ ê¼å¶
Ú»çÆ òð׶ ÚîÕçÅð è¼ì¶ ÁðÔð
Ÿ ÜòÅð Ü» î¼ÕÆ çÅ øÃñ Ú¼Õð ëÅÇÂç¶î³ç Ô¯ ÃÕçÅ þÍ
19
ic`tI m`KI/m`Cr
ic`tI m`KI/m`Cr
White Fly May - January
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- qHg a'G uVrig
ìÅñ×
ôðÆð ñõî, êÆñ¶ ð³× çÅ Áå¶ Á¼Ö» ñÅñ Ô°³çÆÁ» ÔéÍ ÇÂÔé» ç¶ Ö³í êÅðçðôÆ Ô°³ç¶ Ôé Í
Á³â¶
ÇÂÔé» ç¶ Á³â¶ Áðè ׯñÅÕÅð ÔñÕ¶ êÆñ¶ ð³× ç¶ Ô°³ç¶ Ôé Çܳ鷻 ù ÇÂÔ ê¼ÇåÁ» ç¶ æ¼ñ·¶ òÅñÆ Ãå·Å å¶ Ç¼Õ-ÇÂ¼Õ ÕðÕ¶ Çç³çÆ þÍ
Çéîë
Çéîë Á³ÇâÁ» Çò¼Ú¯º Áðè ׯñÅÕÅð Ô¯ Õ¶ ìÅÔð ÁÅÀ°ºç¶ ÔÆ ê¼ÇåÁ» çÆÁ» Õ¯ÇôÕÅò» Çò¼Ú¯º ðà ڱÃäÅ ô°ð± Õð Çç³ç¶ ÔéÍ ÇÂÔ ìÔ°å ÔÆ æ¯ó·¶ Ã ñÂÆ ÁÅðÅî çÆ ÁòÃæÅ Çò¼Ú ðÇÔ³çÅ þÍ
é°ÕÃÅé
ìÅñ× Áå¶ Çéîë ê¼ÇåÁ» çÅ ðà ڱÃç¶ Ôé Áå¶ ôÇÔç òð×Å êçÅðæ Û¼âç¶ ÔéÍ ÇÜà éÅñ ÕÅñÆ À°ñ ¼ Æ ëËñçÆ þÍ ÇÂÔ éðî·¶-ÕêÅÔ Áå¶ àîÅàð Çò¼Ú ê¼åÅ îð¯ó Áå¶ Çí³âÆ Çò¼Ú êÆñÅ î¯÷ÅÇÂÕ ð¯× ëËñÅÀ°ºç¶ ÔéÍ
ìÅñ× A@-AB Ççé
Çéîë I-AD Ççé
20
Á³â¶ C-E Ççé
Õ³àð¯ñ Ÿ êÌÇå ¶Õó E êÆñ¶ ×ÌÆà ñ¼×¶ ÇÚêÇÚê¶ ì¯ðâ ñ×ÅÀ° ÇÜà ò¼ñ ÇÚ¼àÆ î¼ÖÆ ÁÅÕðÇôå Ô¯ Õ¶ ÇÚêÕ ÜÅò¶×ÆÍ Ÿ Çéð×°³âÆ ç¶ ê¼ÇåÁ» çÅ E êÌåÆôå دñ ÇÛóÕ¯Í Ÿ Çé³î ç¶ å¶ñ çÅ C êÌåÆôå دñ ÇÛóÕ¯Í Ÿ ðÃÅÇÂÇäÕ ÕÆàéÅôÕ éÅ ÇÛóÕä éÅñ ÇÚ¼àÆ î¼ÖÆ ç¶ Õ°çðåÆ ÇôÕÅðÆ ÇÜúÕ½Çðâ Áå¶ ìð±îà ìÆàñ÷ ÇÂÃù õåî Õð ç¶ä׶Í
é°ÕÃÅé
Ÿ øÃñ çÆ ÕàÅÂÆ å¯º ìÅÁç øÃñ çÆ ðÇÔ³ç-Ö±³Ôç ù ÜñÅÀ°ä çÆ æ» Ö¶å Çò¼Ú¯ Õ¼ã ÇçÀ°, ÇÜÃù ìÅÁç Çò¼Ú ÖÅç Çò¼Ú ìçÇñÁÅ ÜÅ
ÃÕçÅ þÍ Áå¶ Ö¶å çÆ ÃÅë òÔÅÂÆ Õð¯Í éðî·Å
àîÅàð ç¶ î°ó¶ ê¼å¶
Çí³âÆ Çò¼Ú êÆñ¶ î¯÷¶Õ
21
mweIts (jUMAW)
mweIts (jUMAW)
Mites May - October
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- qHg a'G bwaPWi
ìÅñ× E-H Ççé
Çéîë D-F Ççé
ìÅñ×
ÁÅÕÅð Çò¼Ú ìÔ°å Û¯àÆ, êËð» çÆÁ» ÚÅð ܯóÆÁ» Ô°³çÆÁ» ÔéÍ
Á³â¶
ê¼å¶ ç¶ Ô¶áñ¶ ÇԼö Çò¼Ú ÔñÕ¶ êÆñ¶ ð³× ç¶ ×¯ñ Á³â¶ Çç³çÆ þÍ
Çéîë
ìÅñ× å¯º ÁÅÕÅð Çò¼Ú ۯච԰³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
ê¼ÇåÁ» ç¶ Ô¶áñ¶ íÅ× Çò¼Ú ð¶ôîÆ ÜÅñ ìäÅÀ°ºç¶ Ôé Áå¶ ê¼ÇåÁ» çÅ ðà ڱÃç¶ ÔéÍ ÇÂà éÅñ ê¼å¶ ÇòÚÕÅ𯺠ÇÕéÅÇðÁ» ò¼ñ ñÅñ Ô°³ç¶ Ü»ç¶ Ôé Áå¶ Á³å Çò¼Ú î°ó Ü»ç¶ ÔéÍ ê½ç¶ çÅ ÇòÕÅà ð°Õ Ü»çÅ þÍ Ç÷ÁÅçÅ åÅêîÅé Áå¶ Ø¼à òðÖÅ ç¶ Ã ÇÂÔé» çÅ êÌÕ¯ê ò¼è Ô°³çÅ þÍ ÇÂÔ ÇòôÅä± ð¯× ëËñÅÀ°ºç¶ ÔéÍ
Á³â¶ E-A@ Ççé
Õ³àð¯ñ
22
Ÿ ׳èÕ êÅÀ±âð ù øÃñ» å¶ è±óé éÅñ îÅÂÆàÃ ç¶ éÅñ-éÅñ À°¼ñÆ òð׶ ð¯× òÆ ÕÅì± Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ Ÿ Çéð×°³âÆ ç¶ ê¼ÇåÁ» çÅ E êÌåÆôå دñ ÇÛóÕ¯Í Ÿ Çé³î ç¶ å¶ñ çÅ C êÌåÆôå دñ ÇÛóÕ¯Í
ÕêÅÔ ç¶ ñÅñ ê¼å¶
é°ÕÃÅé
ì˺×ä å¶ îÅÂÆàà çÅ ÜÅñ
ÇîðÚ ç¶ ê¼å¶ ԶỠò¼ñ Þ°Õ¶ ԯ¶
ÁðÔð Çò¼Ú ÇòôÅä± ð¯×
23
Jony dw pIlw qxw Cydk wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- upvjHg a'G sl.Wi
24
Jony dw pIlw qxw Cydk
Rice Yellow Stem Borer July - December
ìÅñ×
îÅçÅ êå³×¶ ç¶ Ö³í ÚîÕÆñ¶ êÆñ¶ ð³× ç¶ Ô°³ç¶ Ôé Áå¶ ÇòÚÕÅð ÕÅñ¶ è¼ì¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ éð êå³×Å ×±ó·¶ ð³× çÅ Áå¶ ÁÅÕÅð Çò¼Ú Û¯àÅ Ô°³çÅ þÍ
Á³â¶
ê¼ÇåÁ» çÆ À°¼êðñÆ Ãå·Å å¶ ÇôÖð Õ¯ñ AE@-B@@ Á³â¶ Çç³çÆ þ ÇÜÔó¶ í±ð¶ ð³× çÆÁ» ê¼àÆÁ» éÅñ ãÕ¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
ñÅðòÅ
ñÅðòŠóåðÆ-êÆñ¶ ÇÃð òÅñ¶ êÆñ¶-Çڼචð³× ç¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ åä¶ Çò¼Ú êÅäÆ ç¶ Ãåð 寺 E-A@ ÃË.îÆ. À°¼êð ðÇÔ³çÅ þÍ
é°ÕÃÅé
Á³â¶ Çò¼Ú¯ ÇéÕñ¶ éò¶º ñÅðòÅ ê¼ÇåÁ» Óå¶ æ°¼Õ òÅñ¶ èÅÇ×Á» éÅñ ñîÕç¶ Ôé Áå¶ ÔòÅ éÅñ ÇÂ¼Õ ê½ç¶ 寺 ç±Ü¶ ê½ç¶ å¶ Ü»ç¶ ÔéÍ ÇÂÔ êÇÔñ» ê¼ÇåÁ» ù Öð¯ÚçÆ þ Áå¶ Çëð åÇäÁ» Çò¼Ú î¯ðÆ ÕðçÆ þÍ àÇÔäÆ ù À°¼êðñ¶ ÇÃð¶ 寺 ÖÅä ÕðÕ¶ ôÅÖÅ îð Ü»çÆ þÍ Áå¶ ëñ ñ¼×ä çÆ ÁòÃæÅ Çò¼Ú ì¼ñÆÁ» Çò¼ú çÅä¶ éÔÆ íðç¶ Áå¶ À°Ô ÇÚ¼àÆÁ» Ô¯ Ü»çÆÁ» ÔéÍ
Õ³àð¯ñ Ÿ êéÆðÆ Ö¶å» Çò¼Ú ñÅÀ°ä Ã ê¼ÇåÁ» ç¶ À°¼êðñ¶ ÇÃð¶ Õ¼à ÇçÀ° å»ÇÕ Á³ÇâÁ» ù éôà ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕ¶Í Ÿ øÃñ çÆ ñÕàÅÂÆ å¯º ìÅÁç ðÇÔ³ç-Ö±³Ôç ù Çî¼àÆ çÆ Ãå·Å ç¶ ÇìñÕ°ñ é¶ó¶ å¼Õ Õ¼à¯Í ÇÂà éÅñ ÇêÀ±êÅ ÁòÃæÅ Öåî Ô¯ ÜÅò¶×ÆÍ Ÿ êÌÇå ¶Õó D ëËð¯î¶é àÌËê ñ×Å Õ¶ ÕÆà» ç¶ Ôîñ¶ ù ؼà ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Ÿ Üç êå³Ç×Á» Áå¶ Á³ÇâÁ» çÆ Ã³ÇÖÁ» Ç÷ÁÅçÅ Ççö å» E êÌåÆôå Çéî¯ñÆ êÅÀ±âð çŠدñ ìäÅÕ¶ Ö¶å» Çò¼Ú ÇÛóÕ¯Í Ÿ ðÃÅÇÂÇäÕ ÕÆàéÅôÕ» ç¶ ÇÂÃå¶îÅñ ù ì³ç ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ þ ÇÜà éÅñ Ö¶å Çò¼Ú ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆà ÇÜò¶º àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ, ÕðÅÂÆïêÅ,
ñ¶âÆ ìðâ ìÆàñ ÁÅÇç çÆ Ã³ÇÖÁ» òè ÃÕ¶Í àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ ç¶ êÌÇå ¶Õó B@ Ô÷Åð Á³â¶ Û¼âä éÅñ ÕÆÇóÁ» å¶ ÕÅì± ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ ÇÂà åð·Å A@ å¯ AE Ççé» ç¶ Á³åðÅñ å¶ Çëð Õð¯Í Ÿ ð¯× êÌåÆð¯èÕ ÇÕÃî» ìÆܯÍ
25
bRwaUn plWt hOpr
bRwaUn plWt hOpr
Brown Plant Hopper September - October
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- la.Wi a'G bwaPWi
ìÅñ× Çéîë AD-BH Ççé
26
ìÅñ×
í±ð¶ ð³× ç¶ Ö³í» òÅñ¶ Çò³×¶-à¶ã¶ Ú¼ñç¶ ÔéÍ
Á³â¶
êÆñ¶ ð³× ç¶ ñ³ì¶ Á³â¶ ê¼ÇåÁ» ç¶ À°¼êðñÆ Ãå·Å Óå¶ Ü» Çëð ê¼ÇåÁ» ç¶ Çò¼Ú Çç³ç¶ ÔéÍ
Çéîë
Ôð¶ å¶ í±ð¶ ð³× ç¶ Çìé» Ö³í» òÅñ¶ Çò³×¶-à¶ã¶ Ú¼ñç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
êÅäÆ ç¶ Ãåð 寺 æ¯ó·Å À°¼êð 寺 ìÅñ× Áå¶ Çéîë åÇäÁ» ç¶ ðà ù Ú±Ãç¶ Ôé Áå¶ éÅñ ÔÆ ÇÂ¼Õ ÷ÇÔðÆñÅ êçÅðæ Û¼âç¶ Ôé ÇÜÃç¶ ÕÅðä ê¼å¶ Ã 寺 êÇÔñ» ÔÆ êÆñ¶ é÷ð ÁÅÀ°ä ñ¼×ç¶ ÔéÍ ÇÂÔ Ö¶å Çò¼Ú ÚÅð¶ êÅö ëËñ Ü»ç¶ Ôé ÇÜà ÕðÕ¶ øÃñ çŠð¼ÇÕÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ íÅ× ×¯ñÅÕÅð é÷ð ÁÅÀ°ºçÅ þÍ
Á³â¶ D-H Ççé
27
Õ³àð¯ñ Ÿ ؼà Áå¶ Ã°ÕÅ-ðÕÅ Õ¶ êÅäÆ ñ×ÅÀ°ä éÅñ ÇÂÃù Öåî ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þ ÇÕÀ°ÇÕ º ÇÂà ÕÆà ù Ç÷ÁÅçÅ Ô°³îà òÅñÅ òÅåÅòðä ÚÅÔÆçÅ Ô°³çÅ þ
é°ÕÃÅé
Áå¶ Ö¶å Çò¼Ú Öó·Å êÅäÆ ÇÂÃù òèä-ë°¼ñä Çò¼Ú î¼çç ÕðçÅ þÍ Ã°ÇÕÁÅ Ö¶å
Ÿ êéÆðÆ ñÅÀ°ä Ã Ôð B îÆàð ìÅÁç ÇÂ¼Õ Û¯àÅ ðÃåÅ ìäÅÇÂÁÅ ÜÅò¶ ÇÜà éÅñ ÔòÅ ×°÷ð ÃÕ¶ Áå¶ Ô°³îà ؼà Ô¯ ÜÅò¶Í Ÿ êÌåÆð¯èÕ ÇÕÃî» ìÆÜ¯Í Ÿ ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆà» ÇÜò¶º ì¼×, î¼ÕóÆ ÁÅÇç çÆ Ã³ÇÖÁÅ òèÅÂÆ ÜÅò¶Í Ÿ Çé³î ç¶ å¶ñ éÅñ ð¶å ù E:A àé°êÅå éÅñ ÇîñÅ Õ¶ ÃÅðÆ ðÅå ð¼Ö¯ Áå¶ ç±Ü¶ Ççé Ö¶å Çò¼Ú êÅ Çç¼åÅ ÜÅò¶ å» ÕÆà» çÆ Ã³ÇÖÁÅ Øà ÃÕçÆ þÍ
gRIn lIP hOpr
gRIn lIP hOpr
Green Leaf Hooper July - October
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- upvjHg a'G bwaPWi
é°ÕÃÅé
28
ìÅñ×
Ôð¶ ð³× çÅ ÕÆà ÇÜÃçÆ ôÕñ æ¼ñ¶ 寺 é°ÕÆñÆ Áå¶ Ö³í» Çò¼Ú ÇòÚÕÅð Áå¶ Ô¶áñ¶ êÅö ÕÅñ¶ ÇéôÅé Ô°³ç¶ ÔéÍ ÇÂÔ Çò³×¶-à¶ã¶ Ú¼ñç¶ ÔéÍ
Á³â¶
îÅçÅ ÇÂ¼Õ ñÅÂÆé Çò¼Ú ÇÂ¼Õ ÇÞ¼ñÆ Çò¼Ú Á³â¶ Çç³çÆ þÍ
Çéîë
Ôð¶ ð³× ç¶ Û¯à¶ ÕÆà ÇÜÃç¶ Ö³í ÇòÕÇÃå Ô¯ ðÔ¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
ìÅñ× Áå¶ Çéîë ç¯ò¶º ê¼ÇåÁ» çÅ ðà ڱÃç¶ Ôé ÇÜà éÅñ ê¼å¶ êÆñ¶ êË Ü»ç¶ Ôé Áå¶ ê½ÇçÁ» çÅ òÅèÅ ð°Õ Ü»çÅ þÍ
29
ìÅñ× B-E Ççé
Õ³àð¯ñ Ÿ ؼà Áå¶ Ã°ÕÅ-ðÕÅ Õ¶ êÅäÆ ñ×ÅÀ°ä éÅñ ÇÂÃù Öåî ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂà ÕÆà ù Ç÷ÁÅçÅ Ô°³îà òÅñÅ òÅåÅòðä ÚÅÔÆçÅ Ô°³çÅ þ
Çéîë B@-C@ Ççé
Áå¶ Ö¶å Çò¼Ú Öó·Å êÅäÆ ÇÂÃù òèä-ë°¼ñä Çò¼Ú î¼çç ÕðçÅ þÍ
Á³â¶
Ÿ êéÆðÆ ñÅÀ°ä Ã Ôð B îÆàð ìÅÁç ÇÂ¼Õ Û¯àÅ ðÃåÅ ìäÅÇÂÁÅ ÜÅò¶ ÇÜà éÅñ ÔòÅ ×°÷ð ÃÕ¶ Áå¶ Ô°³îà ؼà Ô¯ ÜÅò¶Í Ÿ êÌåÆð¯èÕ ÇÕÃî» ìÆÜ¯Í Ÿ Çé³î ç¶ å¶ñ éÅñ ð¶å ù E:A Áé°êÅå éÅñ ÇîñÅÕ¶ ÃÅðÆ ðÅå ð¼Ö¯ Áå¶ ç±Ü¶ Ççé Ö¶å Çò¼Ú êÅ Çç¼åÅ ÜÅò¶ å» ÕÆà» çÆ Ã³ÇÖÁÅ Øà ÃÕçÆ þÍ Ÿ ÇÂÔé» ç¶ ìÅñ× ð½ôéÆ ò¼ñ ÁÅÕðÇôå Ô°³ç¶ ÔéÍ ÇÂà ñÂÆ Ö¶å Çò¼Ú A@@ å¯ B@@ òÅà çÅ ì¼ñì òðÖÅ ç¶ å°ð³å ìÅÁç ñ×ÅÀ°Í ÇÂÃ ç¶ æ¼ñ¶ Çî¼àÆ
ç¶ å¶ñ Áå¶ êÅäÆ çÅ Çîôðä ð¼Ö¯ å» ÇÕ êå³×¶ Üç ð½ôéÆ ò¼ñ ÁÅÀ°ä å» ÇÂà Çîôðä Çò¼Ú Çâ¼× Õ¶ îð ÜÅäÍ Á¼× òÆ ÜñÅÂÆ ÜÅ ÃÕçÆ þÍ
ðÅÂÆà à³×ð¯
p`qw mroV suMfI
July - September
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
é°ÕÃÅé
- upvjHg a'G la.Wi
ìÅñ× B-E Ççé
ìÅñ×
í±ð¶ óåðÆ ð³× çÅ êå³×Å ÇÜÃç¶ Ö³í» À°¼êð ç¯ ñÇÔðçÅð ð¶ÖÅò» Ô°³çÆÁ» ÔéÍ
Á³â¶
ê¼ÇåÁ» ç¶ ÇòÚÕÅð À°¼êðñÆ Ãå·Å Óå¶ Á³â¶ Çç³ç¶ ÔéÍ
ñÅðòÅ
Ôð¶ ð³× çÅ ñÅðòÅ ê¼ÇåÁ» ù î¯ó ñ˺çÅ þ Áå¶ Á³çð ðÇÔ Õ¶ Ö»çÅ þÍ
ÇêÀ±êÅ
î°ó¶ ԯ¶ ê¼å¶ Çò¼Ú ðÇÔ³çÅ þÍ
é°ÕÃÅé
ñÅðòÅ ç¶ ê¼ÇåÁ» ù Öð¯Ú Õ¶ ÖÅä éÅñ ê¼å¶ ð¼Õ Ü»ç¶ ÔéÍ
Á³â¶ F-H Ççé
ÇêÀ±êÅ A@ Ççé 寺 F îÔÆé¶
31
Õ³àð¯ñ Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Ÿ ÇîðÚ-ñÔ°Ãä ç¶ Ø¯ñ ù ÇÛóÕ Õ¶ éò¶º ñÅðò¶ Öåî ÕÆå¶ ÜÅ ÃÕç¶ ÔéÍ
ñÅðòÅ B@-C@ Ççé
é°ÕÃÅé¶ ê¼å¶
30
p`qw mroV suMfI
Rice Leaf Folder
Ÿ Õ³ÇâÁÅñÆ ÞÅóÆ ù øÃñ çÆÁ» ñÅÂÆé» Çò¼Ú¯º ñ³ØÅÀ°ä éÅñ ñÅðòŠԶỠÇâ¼× êËºç¶ ÔéÍ Ÿ Öó·¶ êÅäÆ Çò¼Ú ï±ðÆÁÅ éÅ êÅÀ°Í ÇÕÀ°ºÇÕ Öó·¶ êÅäÆ Çò¼Ú ï±ðÆÁÅ êÅÀ°ä éÅñ ê¼åÅ îð¯ó ð³âÆ ç¶ ñÅðÇòÁ» ù ÖÅä òÅñ¶ âÌË×é Áå¶ âËîÃñ î¼ÖÆ
ç¶ êÅäÆ Çò¼Ú Çç¼å¶ Á³â¶ éôà Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ
Jony dw ihspw
Jony dw ihspw
Rice Hispa Mid June - October
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- b,Z uPV a'G bwaPWi
é°ÕÃÅé ìÅñ× F-A@ Ççé
32
ìÅñ×
éÆñ¶ ð³× çÆ ìÆàñ ÇÜÜçÆ Çê¼á ç¶ ÇêÛñ¶ ÇԼö Óå¶ Ö³í Ô°³ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
ê¼ÇåÁ» ç¶ ÇôÖð ç¶ Õ¯ñ Ô¶áñ¶ êÅö ÇÞ¼ñÆ Çò¼Ú Á³â¶ Çç³çÆ þÍ
×ð¼ì (ì¼Ú¶)
ê¼å¶ çÆÁ» êðå» Çò¼Ú ðð³× ìäÅÀ°ç¶ ÔéÍ
ÇêÀ±êÅ
ê¼å¶ çÆ Õ¯ÇôÕÅ Óå¶ ðÇÔ³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
Öð¯Úä ÕðÕ¶ ê¼å¶ ð¼Õ Ü»ç¶ Ôé Áå¶ ç±ð 寺 Çڼචè¼ì¶ é÷ð ÁÅÀ°ºç¶ ÔéÍ
33
Á³â¶ C-E Ççé
ÇêÀ±êÅ C-E Ççé
Õ³àð¯ñ Ÿ ÕÆà» ù øÃñ Óå¶ ÁÅÀ°ä 寺 ð¯Õä ñÂÆ Á׶åÆ ÇìÜÅÂÆ Õð¯Í Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ
×ð¼ì AE Ççé ðð³× Áå¶ Öð¯Ú¶ ê¼å¶
Jony dw gwl imj (gMgeI)
Jony dw gwl imj (gMgeI)
Rice Gall Midge Mid June - October
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- b,Z uPV a'G bwaPWi
ìÅñ×
óåðÆ ð³× ç¶, ñ³ìÆÁ» ñ¼å» òÅñ¶ ÇÂÔ î¼Ûð ò»× ÇçÃç¶ ÔéÍ
Á³â¶
ê¼ÇåÁ» ç¶ î°¼Ö ÇԼö å¶ ÇÂ¼Õ Á³âÅ Çç³ç¶ ÔéÍ
îË×à(ì¼Ú¶)
ÔñÕ¶ êÆñ¶ ð³× çÅ ñÅðòÅ åÇäÁ» ç¶ À°¼êðñ¶ íÅ× ù Ö»çÅ þ ÇÜà éÅñ åäÅ ÇêÁÅ÷ ç¶ åÇäÁ» ò»× ÖÅñÆ é÷ð ÁÅÀ°ºçÅ þÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ ÇêÁÅ÷ ç¶ åÇäÁ» ò»× é÷ð ÁÅÀ°ä òÅñ¶ åÇäÁ» Çò¼Ú ðÇÔ³çÅ þÍ
é°ÕÃÅé
ì¼ñÆÁ» Çò¼Ú çÅä¶ éÔÆ ìäç¶Í Ãå·Å çÆÁ» ê¼åÆÁ» ÇêÁÅ÷ çÆÁ» í±Õ» ÇÜÔÆÁ» ìä Ü»çÆÁ» ÔéÍ
é°ÕÃÅé
ìÅñ× E-A@ Ççé
34
35 ÇêÀ±êÅ D-H Ççé
Á³â¶ C-E Ççé
Õ³àð¯ñ Ÿ êÌåÆð¯èÕ ÇÕÃî» ìÆÜ¯Í Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä å¯ ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ
îË×à A@-AE Ççé
ÇêÁÅ÷ çÆÁ» í±Õ» ÇÜÔÅ é÷ð ÁÅÀ°çÅ Þ¯é¶ çÅ ê½çÅ
Jony dw gMDI b`g
September - November
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- la.Wi a'G Vr.Wi
é°ÕÃÅé
36
Jony dw gMDI b`g
Rice Gundhy Bug ìÅñ×
êåñÅ, ñ³ìÅ Ôð¶ í±ð¶ ð³× çÅ ì¼× Ô°³çÅ þÍ ÇÂÔ ÇÂ¼Õ åð·» çÆ ç°ð׳è Û¼âç¶ ÔéÍ
Á³â¶
îÅçÅ ÇÂ¼Õ ñÅÂÆé Çò¼Ú ÚêචÁÅÕÅð ç¶ Á³â¶ Çç³çÆ þÍ
Çéîë
ÁòÃæÅ Çò¼Ú ÇòÕÇÃå Ô¯ ðÔ¶ Ö³í» òÅñ¶ Ôð¶ ð³× ç¶ ñ³ì¶ êåñ¶ ÕÆà Ô°³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
ç¯èÅ êËä çÆ ÁòÃæÅ Çò¼Ú ðà ڱÃç¶ Ôé ÇÜÃç¶ ÕÅðé çÅÇäÁ» å¶ è¼ì¶ ÇçÃç¶ Ôé Áå¶ øÃñ çÆ ×°äò¼åÅ éôà Ô°³çÆ þÍ
ìÅñ× G-A@ Ççé
37
Õ³àð¯ñ Ÿ ì¼çñÆ çÆ òÜ·Å éÅñ ÇÂÔ ò¼èç¶ Ôé êð å¶÷ ìÅÇðô éÅñ ÕÅì± Õðé¶ ÁÅÃÅé Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ
Çéîë BE-C@ Ççé
Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ
Á³â¶ F-G Ççé
é°ÕÃÅÇéÁ» ÁéÅÜ
jvwr qxw Cydk
June - September
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- uPV a'G la.Wi
é°ÕÃÅé
ìÅñ× B-E Ççé
38
ÇêÀ±êÅ G-AD Ççé
jvwr qxw Cydk
Sorghum Stem Borer Çéîë
ñ³ì¶, êåñ¶ ÕÆà Ô°³ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
îÅçÅ ê¼ÇåÁ» çÆ Ô¶áñÆ Ãå·Å Óå¶ îÛñÆ çÆ åð·Å ÚêචÕðÆì E@@ Á³â¶ ÇÂ¼Õ æ» Çç³çÆ þÍ
ñÅðòÅ
ñÅðòÅ è¼ÇìÁ» òÅñÅ ÔñÕ¶ êÆñ¶ ð³× çÅ Ô°³çÅ þÍ
é°ÕÃÅé
åä¶ ç¶ À°¼êðñ¶ íÅ× Çò¼Ú ñÅðòÅ î¯ðÆ ÕðçÅ þ ÇÜà ÕðÕ¶ åäÅ ê±ðÆ åð·Å ÖðÅì Ô¯ Ü»çÅ þÍ ÇÂÔ ÇÖ¼Úä Óå¶ ÁÅÃÅéÆ éÅñ ìÅÔð éÔÄ ÁÅÀ°ºçÅÍ åä¶ ç¶ Ô¶áñ¶ íÅ× Çò¼Ú ñÅðòŠðð³× ìäÅÀ°ºçÅ þ ÇÜà éÅñ ê½çÅ îð Ü»çÅ þÍ
îÇðÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ Õ¶ºçðÆ ÇÔ¼ÃÅ
39
Á³â¶ C-H Ççé
Õ³àð¯ñ Ÿ êÌÇå ¶Õó Ç÷ÁÅçÅ ìÆÜ ñ×ÅÀ° Áå¶ é°ÕÃÅé¶ Ô¯Â¶ ê½ÇçÁ» ù Õ¼ã ÇçÀ°Í Ÿ Á׶åÆ ÇìÜÅÂÆ Õð¯Í Ÿ ñÅðò¶ Áå¶ ÇêÀ±êÅ ÁòÃæÅ ù Öåî Õðé ñÂÆ é°ÕÃÅé¶ ê½ç¶ ù ÔàÅÀ°ä Áå¶ Ö¶å Çò¼Ú¯ øÃñ çÆ ðÇÔ³ç-Ö±³Ôç ù Õ¼ã ÇçÀ°Í Ÿ êÌåÆð¯èÕ ÇÕÃî» ìÆÜ¯Í Ÿ Ö¶å Çò¼Ú ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆà ÇÜò¶º àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ, ìÌËÕÃ, ñ¶âÆ ìðâ ìÆàñ ÁÅÇç çÆ Ã³ÇÖÁÅ òèÅÀ°Í
ñÅðòÅ BH-CE Ççé
åä¶ Çò¼Ú ððÅÖ Áå¶ Ã°ð³×
jvwr dy qxy nUM Krwb krn vwlI m`KI
June - July
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- uV a'G upvjHg
é°ÕÃÅé
ìÅñ× B-E Ççé
40
jvwr dy qxy nUM Krwb krn vwlI m`KI
Sorghum Shoot Fly
îÇðÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ Õ¶ºçðÆ ÇÔ¼ÃÅ
ìÅñ×
ððîÂÆ ð³× çÆ Û¯àÆ î¼ÖÆ
Á³â¶
îÅçÅ Û¯à¶,ñ³ì¶, ÇڼචÁ³â¶ ê¼ÇåÁ» ç¶ Á³çðñ¶ êÅö Üî·Å ÕðçÆ þÍ
îË×à
ñÅðòÅ ÔñÕ¶ êÆñ¶ ð³× çÅ F Çî.îÆ. ñ³ìÅ Ô°³çÅ þ Áå¶ åä¶ ç¶ À°¼êðñ¶ íÅ× Çò¼Ú î¯ðÆ ÕðçÅ þ Áå¶ H-A@ Ççé å¼Õ Ö»çÅ þÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ ê½ÇçÁ» À°å ¼ ¶ Ü» Çî¼àÆ Çò¼Ú ðÇÔ³çÅ þÍ
é°ÕÃÅé
ñÅðò¶ ç¶ åä¶ ç¶ À°¼êðñ¶ íÅ× ù ÖÅä ÕðÕ¶ Õ¶ºçðÆ ê¼åÅ îð Ü»çÅ þ Áå¶ ÇÖ¼Úä Óå¶ ÁÅÃÅéÆ éÅñ ìÅÔð ÁÅ Ü»çÅ þ Áå¶ î°ð×Æ òð×Æ ÔòÅó ÁÅÀ°ºçÆ þÍ
ÇêÀ±êÅ G Ççé
41 Á³â¶ B-C Ççé
Õ³àð¯ñ Ÿ AE Ü°ñÅÂÆ å¯º êÇÔñ» ÇìÜÅÂÆ Õð¯Í Ÿ ÇÜÁÅçÅ ìÆÜ» çÆ ÇìÜÅÂÆ Õð¯Í Ÿ êÌåÆð¯èÕ ÇÕÃî» ìÆÜ¯Í Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä å¯ ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ
îË×à A@-AB Ççé
êÌåÇð¯èÕ ÇÕÃî
jvwr qxw cUsk b`g
jvwr qxw cUsk b`g
Insectivorous Birds September - July
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- la.Wi a'G uPvjHg
ìÅñ×
êÆñ¶ 寺 ×±ó·¶ ð³× çÅ Ö³í» òÅñÅ ì¼× Ô°³çÅ þÍ îÅçÅ êå³×Å éð êå³×¶ 寺 A.E ×°äÅ ò¼âÆ Ô°³çÆ þÍ
Á³â¶
îÅçÅ ñ³ì¶ ÁÅÕÅð ç¶ A@@ å¯ Ç÷ÁÅçÅ Á³â¶ ê¼ÇåÁ» ç¶ Çò¼Ú Çç³çÆ þÍ
Çéîë
òÅè¶ çÆ ÁòÃæÅ Çò¼Ú êÆñ¶ ð³× ç¶ Ö³í Ô°³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
ìÅñ× Áå¶ ì¼Ú¶ ê¼ÇåÁ» çÅ ðà ڱÃç¶ Ôé ÇÜà éÅñ ê½ç¶ îð Ü»ç¶ ÔéÍ
ÕËêôé A
42
ìÅñ× G-A@ Ççé
43
Á³â¶ E Ççé Çéîë AF-AH Ççé ÕËêôé B ð¼ÇÕÁÅ ê½çÅ ÜòÅð åäÅ Ú±ÃÕ ì¼× ç¶ ÁÅÀ°ä çÅ Ãî» - Ãå³ìð 寺 Ü°ñÅÂÆ
Õ³àð¯ñ ¼ Õ¶ Çéîë Áå¶ ìÅñ×» ù ÕÅì± ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Ÿ Çéð×°³âÆ ç¶ ê¼ÇåÁ» çÅ E êÌåÆôå دñ ÇÛóÕ Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ
ic`tw gr`b
ic`tw gr`b (suMf)
White Grub June - November
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- uPV a'G Vr.Wi
é°ÕÃÅé
ìÅñ×
ÇÂÔ ÕÆà Çé³î Áå¶ ÇÕ¼Õð ç¶ çð¼Öå» å¶ Üî·Å Ô°³ç¶ Ôé Áå¶ ê¼å¶ Ö»ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
Õ³ê¯Ãà /ÖÅç ç¶ Ö¼ÇâÁ» Çò¼Ú Á³â¶ Çç³ç¶ ÔéÍ
ñÅðòÅ
ñÅÇñîÅ òÅñ¶ í±ð¶ ð³× ç¶ ÇÃð òÅñÅ ÇÚ¼àÅ, Á³×ð¶÷Æ ç¶ ÒC Ó Á¼Öð ç¶ ÁÅÕÅð çÅ Ô°³çÅ þ ܯ ÇÕ øÃñ çÆÁ» Üó·» ù Ö»çÅ þÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ Çî¼àÆ Çò¼Ú ðÇÔ³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
Üó·» ç¶ Õ¼àä çÆ òÜ·Å ÕðÕ¶ ìÔ°å ÃÅð¶ ê½ç¶ Öó·Æ ÁòÃæÅ Çò¼Ú îð Ü»ç¶ ÔéÍ ÇÂÔ î±³×ëñÆ Çò¼Ú î¯ðÆ Õðç¶ Ôé Áå¶ é°ÕÃÅé êÔ°³ÚÅÀ°ºç¶ ÔéÍ
ìÅñ× G-A@ Ççé
45
44 ÇêÀ±êÅ AD-B@ Ççé
Á³â¶ D-H Ççé
î±³×ëñÆ
Õ³àð¯ñ Ÿ ×ðîÆÁ» Çò¼Ú â±³ØÆ òÔÅÂÆ Õð¯ å» ÇÕ ×ð¼ì ç¶ ÇêÀ±êÅ õåî Ô¯ ÜÅäÍ
ñÅðòÅ F@-H@ Ççé
Ÿ êÌÇå ¶Õó Çò¼Ú B@@ ÇÕñ¯ Çé³î çÆ õñ êÅÀ° Ü» ؼà îÅåðÅ Çò¼Ú ê½ÇçÁ» ç¶ åÇäÁ» ç¶ ç°ÁÅñ¶ êÅÀ°Í Ÿ øÃñ» ç¶ ÇÕéÅÇðÁ» Óå¶ ñ¼×¶ Çé³î Ü» ì¶ñ ç¶ çð¼Öå» ù ÷¯ð çÆ ÇÔñÅÀ° Áå¶ ÕÆà» ù éôà Õð¯Í Ÿ ܱà çÆ øÃñ ÜÅñ ç¶ ð±ê Çò¼Ú ñÅÀ° å» ÇÕ ÕÆà» å¶ ÕÅì± ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕ¶Í
ÜòÅð
bYNgx dw qxw Aqy Pl Cydk
bYNgx dw qxw Aqy Pl Cydk
Shoot & Fruit Borer of Brinjal ìÅñ×
êå³×¶ ç¶ ÇÚ¼à¶ Ö³í» Óå¶ ò¼â¶ í±ð¶ è¼ì¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
ÇÂÔ ÚêචÁ³â¶ ǼÕ-ÇÂ¼Õ ÕðÕ¶ åÇäÁ» ç¶ À°¼êðñ¶ íÅò Çò¼Ú Ü» ë°¼ñ·» çÆÁ» â¯âÆÁ» Óå¶ Çç³çÆ þÍ
ñÅðòÅ
×°ñÅìÆ íÅÁ îÅðç¶ ì˺×äÆ ð¶ÖÅò» òÅñ¶ Çڼචð³× ç¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
åÇäÁ» ç¶ À°¼êðñ¶ íÅ× ÖÅä ÕðÕ¶ åä¶ Çâ¼× êËºç¶ ÔéÍ ìÅÁç Çò¼Ú ëñ Çò¼Ú î¯ðÆ ÕðÕ¶ ëñ Ö»ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
ìÅñ× B-E Ççé
Adult 2-5 Days
ÇêÀ±êÅ G-AA Ççé
46
Á³â¶ C-E Ççé
47
Pupa Þ°Õ¶ ԯ¶ åä¶
7-11 Days
Drooping shoot tips
Eggs 3-6 Days
Õ³àð¯ñ Ÿ øÃñ Ú¼Õð éÅñ ÇÂÃù ÕÅì± ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ ÇÃðë ì˺×ä çÆ øÃñ Óå¶ ÔÆ ÁÅÀ°ºç» þÍ Ÿ é°ÕÃÅé¶ åä¶ Áå¶ ëñ» ù ÇÂռᶠÕðÕ¶ éôà Õð ÇçÀ°Í Ÿ êÌÇå ¶Õó E ëËð¯î¶é àðËê ñÅÀ° ÇÜà éÅñ é¶ó¶ ç¶ E@ ¶Õó å¼Õ ÇÂà ÕÆà å¶ ÕÅì± êÅÇÂÁÅ ÜÅ ÃÕ¶Í Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ
ñÅðòÅ AD-B@ Ççé
Larva 14-20 Days
ëñ» Çò¼Ú Û¶ç
Bored Fruits
mUMgPlI lIP mweInr
mUMgPlI lIP mweInr
Groundnut Leaf Miner
é°ÕÃÅé ìÅñ×
48
ìÅñ×
í±ðÆ íÅÁ îÅðçŠððîÂÆ ð³× çÅ êå³×Å
Á³â¶
îÅçÅ ÕðÆì B@@ ÚîÕÆñ¶ Ãë¶ç ð³× ç¶ Á³â¶ ǼÕ-ÇÂ¼Õ ÕðÕ¶ ê¼ÇåÁ» ç¶ ÇêÛñ¶ ÇԼö Çò¼Ú ê¼ÇåÁ» çÆ ÇòÚÕÅðñÆ ñÅÂÆé Õ¯ñ Çç³çÆ þÍ
ñÅðòÅ
ÕÅñ¶ ÇÃð òÅñÅ ÔñÕ¶ Ôð¶ ð³× çÅ ñÅðòÅ Ô°³çÅ þÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ ê¼ÇåÁ» ù ÇÃÇðÁ» 寺 ÇÂ¼Õ Ã°ð³× ò»× î¯ó Õ¶ Á³çð ðÇÔ³çÅ þÍ
é°ÕÃÅé
éò¶º ñÅðòÅ ê¼ÇåÁ» çÆ À°¼êðñÆ Ãå·Å Óå¶ Ã°ð³× ìäÅÀ°ºç¶ ÔéÍ ÇòÕÇÃå Ô¯ÇÂÁÅ ñÅðòÅ ìÅÔð ÁÅÀ°ºçÅ þ Áå¶ ê¼ÇåÁ» ù ÇÂռᶠÕðç¶ Ôé Áå¶ À°Ã Çò¼Ú ðÇÔ Õ¶ Ö»ç¶ ÔéÍ ÇÂà éÅñ ê¼å¶ î°ðÞÅ Ü»ç¶ Ôé Áå¶ ìÅÁç Çò¼Ú ð¼Õ Ü»ç¶ ÔéÍ
49
ð³×ó¶ ê¼å¶ Á³â¶ ÇêÀ±êÅ
Õ³àð¯ñ Ÿ øÃñ Ú¼Õð éÅñ ÇÂÃù ÕÅì± ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þ ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ ÇÃðë î±³×ëñÆ çÆ øÃñ å¶ ÔÆ ÁÅÀ°ºç» þÍ
ñÅðòÅ
Ÿ ðÃÅÇÂÇäÕ ÕÆàéÅôÕ éÅ ÇÛóÕ Õ¶ Çî¼åð ÕÆÇóÁ» çÆ Ã³ÇÖÁÅ ù òèÅÀ°äÅ ÚÅÔÆçÅ þÍ Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ Ÿ Õ³ÇâÁÅñÆ ÞÅóÆ ù øÃñ çÆÁ» ñÅÂÆé» Çò¼Ú¯º ñ³ØÅÀ°ä éÅñ ñÅðòŠԶỠÇâ¼× êËºç¶ ÔéÍ Ÿ
ð¼ÇÕÁÅ Ö¶å
Ö¶å Çò¼Ú A@@ 寺 B@@ òÅà çÅ ì¼ñì ñ×ÅÀ°Í ÇÂÃ ç¶ æ¼ñ¶ Çî¼àÆ ç¶ å¶ñ Áå¶ êÅäÆ çÅ Çîôðä ð¼Ö¯ å» ÇÕ êå³×¶ Üç ð½ôéÆ ò¼ñ ÁÅÀ°ä å» ÇÂà Çîôðä Çò¼Ú Çâ¼× Õ¶ îð ÜÅäÍ Á¼× òÆ ÜñÅÂÆ ÜÅ ÃÕçÆ þÍ
AirMf dw sYmIlUpr
February - October
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- xirig a'G bwaPWi
é°ÕÃÅé ìÅñ× E-F Ççé
50
AirMf dw sYmIlUpr
Castor Semilooper ìÅñ×
êå³×Å ×±ó·¶ í±ð¶ ð³× çÅ Ô°³çÅ þ ÇêÛñ¶ Ö³í» Óå¶ Ãë¶ç Áå¶ ÕÅñ¶ è¼ì¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
Á³â¶
îÅçÅ ê¼ÇåÁ» çÆ Ãå·Å ç¶ ç¯ò¶º êÅö éÆñ¶-Ôð¶ ð³× ç¶ Á³â¶ ǼÕ-ÇÂ¼Õ ÕðÕ¶ Ü» ÇÂ¼Õ Ãî±Ô Çò¼Ú Çç³çÆ þÍ
ñÅðòÅ
ÕÅñÆÁ» ñÕÆð» òÅñÅ í±ð¶ ð³× çÅ Ü» Çڼචè¼ÇìÁ» òÅñÅ ÕÅñ¶ ð³× çÅ ñÅðòÅ Ô°³çÅ þÍ
ÇêÀ±êÅ
Çâ¼×¶ ԯ¶ ê¼ÇåÁ» Çò¼Ú ð¶ôîÆ èÅ׶ ç¶ ìä¶ Õ¯Õ±é Çò¼Ú Çî¼àÆ Çò¼Ú ðÇÔ³çÅ þÍ
é°ÕÃÅé
ÁÇð³â ç¶ ê¼ÇåÁ» ù Ö»ç¶ Ôé Áå¶ ÇÃðë ê¼ÇåÁ» çÅ ã»ÚÅ é÷ð ÁÅÀ°ºçÅ þÍ
Á³â¶ C-E Ççé
ÇêÀ±êÅ AE-B@ Ççé
51
Õ³àð¯ñ Ÿ ×ðîÆÁ» Çò¼Ú ×ÇÔðÆ ×ÔÅÂÆ Õðé éÅñ ÇêÀ±êÅ éôà Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ
ñÅðòÅ AE-B@ Ççé
Ÿ ðÃÅÇÂÇäÕ ÕÆàéÅôÕ» ç¶ ÇÂÃå¶îÅñ ù ì³ç ÕðéÅ ÚÅÔÆçÅ þ ÇÜà éÅñ Ö¶å Çò¼Ú ÇÕÃÅé» ç¶ Çî¼åð ÕÆà ÇÜò¶º àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ, ÕðÅÂÆïêÅ, ñ¶âÆ
ìðâ ìÆàñ ÁÅÇç çÆ Ã³ÇÖÁ» òè ÃÕ¶Í àÌÅÂÆÕ¯×ÌÅîÅ ç¶ êÌÇå ¶Õó F@ Ô÷Åð Á³â¶ Û¼âä éÅñ ÕÆÇóÁ» ù ÕÅì± ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ ÇÂà åð·Å A@ 寺 AE Ççé» ç¶ Á³åðÅñ Óå¶ Çëð Õð¯Í Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä å¯ ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ
ÁÇð³â
Ÿ ÇîðÚ-ñÔ°Ãä ç¶ Ø¯ñ ÇÛóÕ Õ¶ éò¶º ñÅðò¶ Öåî ÕÆå¶ ÜÅ ÃÕç¶ ÔéÍ Ÿ Ö¶å Çò¼Ú A@@ 寺 B@@ òÅà çÅ ì¼ñì ñ×ÅÀ°Í ÇÂÃ ç¶ æ¼ñ¶ Çî¼àÆ ç¶ å¶ñ Áå¶ êÅäÆ çÅ Çîôðä ð¼Ö¯ å» ÇÕ êå³×¶ Üç ð½ôéÆ ò¼ñ ÁÅÀ°ä å» ÇÂÃ
Çîôðä Çò¼Ú Çâ¼× Õ¶ îð ÜÅäÍ Á¼× òÆ ÜñÅÂÆ ÜÅ ÃÕçÆ þÍ Ÿ ñÅðò¶ Õ³àð¯ñ Õðé ñÂÆ ÇÂ¼Õ Â¶Õó Çò¼Ú ê³ÛÆÁ» ç¶ ìËáä ñÂÆ A@ ñ¼ÕóÆ ç¶ â³â¶ ×¼â¯Í
AirMf dy qxw Aqy bIj Cydk
September - March
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- la.Wi a'G qjiy
é°ÕÃÅé ìÅñ× C-D Ççé
52
AirMf dy qxw Aqy bIj Cydk
Castor Shoot & Capsule Borer ìÅñ×
êå³×Å ÕÅñÆÁ» Çì³çÆÁ» òÅñÅ êÆñ¶ ð³× çÅ Ô°³çÅ þÍ
Á³â¶
îÅçŠǼÕ-ÇÂ¼Õ ÕðÕ¶ ×°ñÅìÆ ð³× ç¶ Á³â¶ ë°¼ñ» çÆÁ» ÕñÆÁÅ Ü» éò¶º ìÆÜ Õ¯ô» Çò¼Ú Çç³çÆ þÍ
ñÅðòÅ
ñÅðòÅ ôðÆð Óå¶ ÕÅñ¶ è¼ÇìÁ» Áå¶ Ç×ñ·àÆÁ» òÅñ¶ Áå¶ ÔñÕÆ ñÅñ íÅÁ îÅðç¶ í±ð¶ ð³× ç¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ
ÇêÀ±êÅ
ÇêÀ±êÅ ìÆÜ Õ¯ô Çò¼Ú Ü» åä¶ Çò¼Ú ðÇÔ³ç¶ ÔéÍ
é°ÕÃÅé
Üç ñÅðòÅ åä¶ Çò¼Ú î¯ðÆ ÕðçÅ þ å» ÇÂÔ Ã°¼Õ Ü»çÅ þ Áå¶ ìÅÁç Çò¼Ú ìÆÜ ù òÆ ÖðÅì ÕðçÅ þÍ
53
Á³â¶ B-F Ççé
ÇêÀ±êÅ G-A@ Ççé
Õ³àð¯ñ Ÿ ñÅðòÅ Áå¶ ÇêÀ±êÅ ù Öåî Õðé ñÂÆ Ã°¼ÕÆÁ» àÇÔäÆÁ» Áå¶ ÖðÅì ìÆÜ» ù ÇÂÕ¼áÅ ÕðÕ¶ éôà Õð ÇçÀ°Í
ñÅðòÅ F@-H@ Ççé
Ÿ Çéî¯ñÆ ç¶ E% دñ ù ÇÛóÕ Õ¶ îÅçÅ ù Á³â¶ ç¶ä 寺 ð¯ÇÕÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ þÍ
é°ÕÃÅéÆ àÇÔäÆ
ìÆÜ» Çò¼Ú Û¶ç
kpwh dw imlI b`g
kpwh dw imlI b`g
May - October
îÅçÅ
éð
ÇÂà ÇîñÆ ì¼× çÆ îÅçÅ Çìé» Ö³í» å¯º Ô°³çÆ þÍ ÇÂÔé» çÅ Á³âÅÕÅð ôðÆð C 寺 D Çî. îÆ. ñ³ìÅ Ô°³çÅ þÍ îÅçÅ ÇîñÆì¼× çÅ ÇÂÔ ôðÆð Ãë¶ç ð³× ç¶ î¯îÆ êÅÀ±âð éÅñ ãÇÕÁÅ Ô°³çÅ þÍ îÅçÅ ç¶ ê¶à Áå¶ èó Óå¶ ÕÅñ¶ è¼ì¶ Ô°³ç¶ Ôé ܯ ×±ó·ÆÁ» ñÅÂÆé» ç¶ ð±ê Çò¼Ú ÇçÖÅÂÆ Çç³ç¶ ÔéÍ îÅçÅ î¯îÆ Á³â¶çÅéÆ Çò¼Ú AE@ 寺 F@@ å¼Õ Á³â¶ Çç³çÆ þÍ îÅçÅ ÇÂà Á³â¶çÅéÆ ù ÁÅêäÆ ÛÅåÆ ç¶ Ô¶á» ñ°Õ¯ Õ¶ ð¼ÖçÆ þÍ C 寺 I Ççé» Çò¼Ú ÇÂÔé» Á³ÇâÁ» Çò¼Ú¯º Çéîë ÇéÕñç¶ ÔéÍ ÇîñÆì¼× ç¶ ÇÂÔ Çéîë ìÔ°å Ú³Úñ Áå¶ ÇÕÇðÁÅôÆñ Ô°³ç¶ ÔéÍ ÇÂÔé» ù ÕÌÅñð ÕÇÔ³ç¶ ÔéÍ ÇîñÆì¼× çÆ ÇÂÔ ÁòÃæÅ B@ 寺 BB Ççé çÆ Ô°³çÆ þÍ
ÇÂà ÇîñÆì¼× ç¶ ìÅñ× éð A Çî.îÆ. ñ³ì¶ Ô°³ç¶ ÔéÍ ÇÂÔé» çÅ ôðÆð í±ð¶ ð³× çÅ Ô°³çÅ þÍ ÇÂÔé» ç¶ ÇÂ¼Õ Ü¯óÆ êÅðçðôÆ Ö³í Ô°³ç¶ ÔéÍ ÇÂÔé» ç¶ ê¶à ç¶ ÁÖÆðñ¶ ÇԼö 寺 î¯î ç¶ ç¯ å³å± ÇéÕñ¶ ðÇÔ³ç¶ Ôé ܯ À°¼âä Ã óå°ñé ìäÅÀ°ä Çò¼Ú î¼çç Õðç¶ ÔéÍ ÁÇòÕÇÃå î±³Ô ç¶ ÕÅðä ÇÂÔ ìÅñ× éð Õ°¼Þ ÖÅ éÔÄ ÃÕç¶Í ÇÂÔé» çÆ À°îð î°ôÇÕñ éÅñ ç¯-ãÅÂÆ Ççé çÆ ÔÆ Ô°³çÆ þÍ ÇÂà Ã ç½ðÅé ÇÂÔ ÇÃðë îÅçÅò» éñ ÃÇÔòÅà Õðç¶ ÔéÍ
wgdCbJ s[ bjRpS sj lqJ
- qHg a'G bwaPWi
ÜÆòé Ú¼Õð
Ÿ ÇîñÆ ì¼× ÕêÅÔ çÅ ÇÂ¼Õ îÔ¼åòê±ðé ÕÆà þÍ Ÿ ÇîñÆ ì¼× Çò¼Ú êÌÜäé ÇÕÇðÁÅ Ç÷ÁÅçÅåð êÅðæËé¯ÜÇéÕ Ô°³çÆ þÍ Ÿ îÅçÅ Á³â¶çÅéÆ Çò¼Ú Á³â¶ Çç³çÆ þÍ ÇÂ¼Õ Á³â¶çÅéÆ Çò¼Ú AE@-F@@ Á³â¶ Ô°³ç¶ Ôé ÇÜ³é» Çò¼Ú¯º Ç÷ÁÅçÅåð îÅçÅ Ô°³ç¶ ÔéÍ
54
Ÿ Á³ÇâÁ» Çò¼Ú¯º Çéîë C 寺 I Ççé» Çò¼Ú ìÅÔð ÇéÕñ ÁÅÀ°ºç¶ Ôé Çܳ鷻 ù ÕÌÅÀ±ñð ÕÇÔ³ç¶ ÔéÍ Ü¯ ìÔ°å ×åÆôÆñ ðÇÔ³ç¶
ÔéÍ Çéîë ÁòÃæÅ BB 寺 BE Ççé çÆ Ô°³çÆ þÍ Ÿ ÃÅèÅðé êÇðÃÇæåÆÁ» Çò¼Ú ÇÂ¼Õ ÇîñÆ ì¼× BE 寺 C@ Ççé» Çò¼Ú ìÅñ× Ô¯ Ü»çÆ þÍ
î¶÷ìÅé ê½ç¶ Çí³âÆ, àîÅéð, ì˺×ä, ÃÜÅòàÆ ê½ç¶ Áå¶ éçÆé
é°ÕÃÅé Ÿ ìÅñ× Áå¶ ì¼Ú¶ åä¶, ê¼ÇåÁ», Üó·»,
àÇÔäÆÁ» Áå¶ ëñ çÅ ðà ڱà ն ê½ç¶ ù Õî÷¯ð Õðç¶ Ôé Í Ÿ àÄÇâÁ» çÆ ôÕñ Çò×ó Ü»çÆ þ Áå¶
ÁÅÕÅð Çò¼Ú ۯචðÇÔ Ü»ç¶ ÔéÍ
Õ³àð¯ñ Ÿ Ö¶å ç¶ ÚÅð¶ êÅÇÃÁ» å¯ éçÆé» ù À°ÖÅó ÇçÀ°Í Ÿ ð¯÷ÅéÅ Ö¶å ÚË¼Õ Õð¯Í êÌíÅÇòå ê½ÇçÁ» Óå¶ Õ°çðåÆ
ÕÆàéÅôÕ ÇÛóÕ¯ å»ÇÕ ÇîñÆ ì¼× ç±Ü¶ ê½ÇçÁ» å¶ éÅ ëËñ ÃÕ¶Í Ÿ ìÔå ° Ç÷ÁÅçÅ éîÆ òÅñ¶ Ççé» ÇòÚ ¼ E ×ÅÌî Ü» Çî.Çñ.
òðàÆÇÃñî ñÕ ¶ ÅéÆ êÇÌå Çé. êÅäÆ ÇòÚ ¼ ÇîñÅ Õ¶ ÇÛóÕͯ Ÿ ÇîñÆ ì¼× òÅñ¶ Ö¶å» Çò¼Ú êô± éÅ ÚÅð¯Í
55
lwl BUMfI
lwl BUMfI ÇÂÃçÅ Á³×ð¶÷Æ éÅî ÇìñÃàð ìÆàñ þÍ ÕÆà ÇòÇ×ÁÅéÕ ÇÂÃù îËñÅìÇðà êÌÜÅåÆ çÆ ìÆàñ ÕÇÔ³ç¶ ÔéÍ ÇÂÃç¶ ôðÆð Çò¼Ú¯º Õ˺æÅÇðÇâé éÅî çÅ ÷ÇÔðÆñÅ ðÃÅÇÂä ÇéÕñçÅ þ ܶ ÇÂÔ ðÃÅÇÂä îé°¼ÖÆ ÚîóÆ Óå¶ ñ¼× ÜÅò¶ å» ë¯ó¶ Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ Áå¶ Ü¶ ÚÅð¶ ç¶ éÅñ êô± ÇÂÔé» ÕÆà» ù òÆ ÖÅ ÜÅò¶ å» êô± ÇìîÅð Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ í¯Üé çÆÁ» ÁÅçå»
56
ìÅñ× çÆÁ» í¯Üé ÁÅçå»
ÇÂà ìÆàñ ç¶ ìÅñ× éðî·¶-ÕêÅÔ çÆ øÃñ Çò¼Ú ë°¼ñ» çÆÁ» ê³ÖóÆÁ», ê°³Õ¶Ãð Áå¶ ÇÂÃåðÆ Õ¶Ãð ÖÅ Õ¶ ×°ÜÅðÅ Õðç¶ ÔéÍ éðî·¶-ÕêÅÔ å¯º ÇÂñÅòÅ ÇÂÔ Ã¯ÇÂÁÅìÆé, àîÅàð, ÁÅñ±, ì˺×ä Áå¶ Õ¼ç±-å¯ðÆ ÁÅÇç Óå¶ òÆ ÔîñÅ ÕðçÆ þÍ
×ð¼ì (ì¼Ú¶) çÆÁ» í¯Üé ÁÅçå»
ÇÂÃç¶ ì¼Ú¶ î»ÃÅÔÅðÆ Ô°³ç¶ ÔéÍ ÷îÆé ç¶ Á³çð ðÇÔ³ç¶ Ô¯Â¶ ÇÂÔé» ù ÖÅä ñÂÆ Çà¼â¶, í±³â, îËçÅéÆ ìÆàñ Áå¶ ì¼× ç¶ Á³â¶ Áå¶ ì¼Ú¶ Çîñ Ü»ç¶ ÔéÍ
ÜÆòé Ú¼Õð ÇÂà çÅ ÜÆòé Ú¼Õð æ¯ó·Å ÇÜÔÅ ÁÃèÅðä Ô°³çÅ þÍ ÇÂÃç¶ ìÅñ× Ü±é ç¶ îÔÆé¶ ÷îÆé Çò¼Ú¯º ÇéÕñäÅ ô°ð± Õðç¶ Ôé Áå¶ Ü°ñÅÂÆ Çò¼Ú ò¼âÆ Ç×äåÆ Çò¼Ú ìÅÔð ÇéÕñç¶ ÔéÍ îÅçÅ ÃÇÔòÅà 寺 AE-B@ Ççé ìÅÁç Á³â¶ ç¶ä¶ ô°ð± ÕðçÆ þÍ îÅçÅ ÁÅêä¶ Á³â¶ ÜîÆé ç¶ Á³çð E-F Ü×·Å ×°¼ÇÛÁ» Çò¼Ú ð¼ÖçÆ þÍ Ôð ×°¼Û¶ Çò¼Ú E@ 寺 C@@ Á³â¶ Çç³çÆ þÍ Á³ÇâÁ» çÆ Ã³ÇÖÁ» îÅçÅ ç¶ í¯Üé , Ô¯ä òÅñ¶ ì¼ÇÚÁ» ñÂÆ í¯Üé çÆ À°êñìèåÅ Áå¶ î½Ãî çÆ Áé°Õ±ñåÅ å¶ Çéðíð ÕðçÆ þÍ í±îÆ ç¶ Á³çð ÔÆ ÇÂÔé» Á³ÇâÁ» Çò¼Ú¯º AE-B@ Ççé Çò¼Ú ÇÂÃç¶ ì¼Ú¶ ÇéÕñç¶ Ôé Çܳ鷻 ù ×ð¼ì ÇÕÔÅ Ü»çÅ þÍ êËçÅ Ô°³ç¶ ÔÆ ÇÂÔ ×ð¼ì ÁÅêä¶ êóçÆçÅ í¯Üé ÒÇà¼ÇâÁ» ç¶ Á³â¶Ó ñ¼íä ñÂÆ Ç¼èð-À°¼èð ÇéÕñç¶ ÔéÍ ÇÂà åð·» ÇÂÔ ì¼Ú¶ í±îÆ Çò¼Ú êŶ ÜÅä òÅñ¶ ÇòÇí³é ÕÆà» ç¶ Á³â¶ Áå¶ ì¼Ú¶ ÖÅ Õ¶ êñç¶ Áå¶ òèç¶ ðÇÔ³ç¶ ÔéÍ ÁÅêä¶ ÜÆòé Çò¼Ú ÚÅð òÅð Õ³Ü À°åÅðé 寺 ìÅÁç ÇÂÔ í±îÆ ç¶ Á³çð ÔÆ ðÇÔä ñÂÆ ÇêÀ±êÅ ìäÅÀ°ºç¶ ÔéÍ ê³ÜòÆ Õ³Ü À°åÅðé 寺 ìÅÁç ñÅðòÅ ÇÂö ÇêÀ±êÅ Çò¼Ú ðÇÔ³çÅ þÍ ÇÂà åð·» ÇÂÔ ÕÆà ÃðçÆÁ» ÜîÆé ç¶ Á³çð ÁÅêäÆÁ» ê³Ü ճܻ À°åÅð Ú°¼Õ¶ ñÅðòÅ ç¶ ð±ê Çò¼Ú ÇìåÅÀ°ºçÅ þÍ ÇÂÔ ñÅðòÅ ÷îÆé ç¶ Á³çð C-D Ã˺.îÆ.çÆ ×ÇÔðÅÂÆ Çò¼Ú ðÇÔ³çÅ þÍ ìóå ð°¼å Çò¼Ú ÇÂà êÌÕ¯ôá Çò¼Ú ÔÆ ÇÂà ÕÆà çÆ ÇêÀ±êÅ ÁòÃæÅ Ô°³çÆ þÍ Áå¶ Á³å ܱé Çò¼Ú ìÅñ× ÇéÕñä¶ ô°ð± Ô¯ Ü»ç¶ ÔéÍ
57