អបចាយនកថា
សម្តតងអំពីការរររពឹ ត្កតិ កាត្ម្រែង ដែរសងៀកចញពី ជីវររវត្តិ នៃរពះររូសុវណ្ណរងសី អៃុរណ្ ប ៉ែន-ឃឹម វត្តររិវាស ឃុំសំកោង រសុែរន្ទទយមាស កេត្តែព ំ ត្
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ វត្តឧណ្ណ ណ កោត ភ្នកំ ពញ ករៀរករៀងអធិរាយ
ធតមទាៃកាលរុណ្យចករតើៃរពះជៃម
ព.ស.២៤៩៥ រ.ស.១៩៥៣
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
អបចាយនកថា នមោ តសស ភគវមោ អរហមោ សោាសមពទ្ ុ ធសស អភិវាទ្នសីលសស
និច្ចំ វុឌ្ឍា ចាយិមោ
ច្ោាមោ ធោា វឌ្ឍឍនាិ
អាយុ វមណ ោ សុខំ ពលំ។
ពុ េសា ធ សៃសុភាសិត្ម្ដលមាៃតែែនុងរតពីរធតមរេដឋែថា
ជាសុភាសិត្គាថា
មាៃកសចែតដ ី ព ៏ ី កោះ រួរជាេីកពញចិត្រត ជះថាលចងៀសាតរ់ កោយកេត្ុថា ធត៌កៃះម្ដល ររជាជៃែនុងសែលកោែ ម្ត្ងរត្ូវការ ម្ត្ងរាថានចងៀាៃរររ់ ៗគាន។ ធត៌ម្ដលមាៃ កៅែនុងនទទនៃរពះពុ េគា ធ ថាកៃះ ក្មះថា ពរ ម្ររថា “ធត៌ដ៏ររកសើរ” ជាធត៌កែើត្មាៃ កោយអរចាយៃៈ រឺការកកាត្ម្រែង, ៃ័ យេលះក្មះថា “ឥដឋែៃតធត៌” រឺធត៌ជាេី រាថាន ជាេីករត្ែអរ
ជាេីកពញចិត្នត ៃតៃុសសសត្វទាំងអស់
រិណ្ឌិែសូរត្ ម្ដលរពះសមាមសតពុេស ធ ម្តតងចំក
សតដូចរពះពុ េដ ធ កា ី ែនុងអន្ទថ-
ះរេរត្ីអន្ទថរិណ្ឌិែថាៈ
“ ញ្ចិ មម គហ តិ ធោា ឥដ្ឋា កោា មោបា ទ្ុលលភា មោកសា”ឹ រ៉ុកណ្ណះជាកដើត កសចែតី ថា “មានលរេរត្ី ធត៌ទាំងឡាយ៥ររការកៃះរឺ អាយុ ១ វណ្ណៈ១ សុ េៈ១ យស១ សួ រ៌១ ជាធត៌ម្ដលតៃុសស កេវត្ថ ម្ត្ងរាថានករត្ែអរកពញចិត្ត រែាៃកោយរែែនុងកោែ”។ ធត៌ទាំង៥ររការកៃះ ែ៏រម្តងចករតើៃក ើង ករ
ះរុណ្នៃអរចាយៃធត៌ តិៃម្តៃកែើត្
ក ើងដល់ តៃុសសសត្វ កោយអារស័យការអងវរែររៃ់ រសៃ់ ចកំ
ះវត្ថុម្ដលករសមាាល់
ថា ជាររស់ ស័ែស តិ ិេណ្ណ ធ តួយក ើយ។ ធត៌ទាំងកៃះរម្តងចករតើៃដល់ តៃុសស កេវត្ថកៅ ាៃ ែ៏ករ
ះអារស័យកេត្ុលឡ ម្ដលករាៃរំកពញតែកេើ យ។ ធត៌ទាំង៥ររការមាៃ
អាយុ ជាកដើតកៃះ ក្មះថាជាលេធទលររស់ តៃុសសសត្វ ម្ដលមាៃការរររពឹ ត្រតិ ត្ូវលឡ សតរួរត្ថតកេត្ុរចចយ ័ មាៃការកកាត្ម្រែងជាកដើត តែអំពីកាលតុៃឬែនុងកាលឥ ូវ ០១
អរចាយៃធត៌
កៃះ
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
កេើរកេត្ុរចចយ ័ ដ៏លឡកន្ទះ
រណ្ណ ត លន្ទំឱ្យមាៃធត៌ទាំង៥ររការកែើត្ក
ើងដល់
តៃុសស កេវត្ថកៅាៃ។ ម្ដលកៅថា “កេត្ុលឡកន្ទះ” សកតតយែការរររពឹ ត្កតិ កាត្ម្រែង រពតទាំងតិៃ ររមាេែនុងរុញ្ដែរិ យា ិ វត្ថុ រឺកេត្ុការម្ដលរុរល ា ររបីកធវើ រួររំកពញ ឱ្យកែើត្ក
ើងកៅ
ជារុណ្យ មាៃការកធវទា ើ ៃ រែាសីលជាកដើត ដូកចនះក្មះថា កេត្ុលឡម្ដលកររំកពញ កេើ យ។ តួយកេៀត្ ចំម្ណ្ែកសចែតកី រត្ែអរចំក
ះធត៌ទាំង៥យា៉ងមាៃអាយុ ជាកដើត
ម្ដលកររត្ូវាៃ រត្ូវជួរររេះកន្ទះ រម្តងកែើត្ក ើងកោយទោៃិសងសនៃអរបមាេធត៌ សតដូចពុ េគា ធ ថាែនុងអន្ទថរិណ្ឌិែសូរត្ថាៈ អាយុំ វណ្ោ ំ យសំ កិតាឹ សគគំ ឧចាចកុលីនតំ រតិមោ អ បោទ្ំ
តថោមនន
ឧឡាោ អ ោ ោ
សំសនាិ
ុញ្ញកិ រិោសុ
ណ្ឌិោ។
កសចែតថា ី “កាលករើរុរសស្តសតីរាថាន អាយុ វណ្ណៈ យសររិវារ កែរកតិ៍ ្មះ ឋាៃ សួរ៌ ជាត្ិរត្ែូលេពស់ៃិងកសចែតកី រត្ែអរដ៏កលើសលរ់ រណ្ឌិត្ទាំងឡាយម្ត្ងសរកសើរ ៃូវអរបមាេធត៌ែុង ន រុញ្ដែរិ យា ិ វត្ថ”ុ ។ រពះពុ េភា ធ សិត្រ៉ុកណ្ណះរំភ្កលឺ សចែតឱ្ ី យកឃើ ញថា “ធត៌ជាឥោឋរតមណ្៍ទាំងឡាយ រឺ អារតមណ្៍ជាេី ករត្ែអរ មាៃអាយុ ម្វងជាកដើតកៃះ រម្តងកែើត្មាៃដល់ តៃុសសែនុងកោែកៅ ាៃ ែ៏ ករ
ះទលនៃរុណ្យែុសលម្ដលករររែរេលួៃកៅែនុងកសចែតីតិៃររមាេេនឹ ងឯង”។
រពះពុ េភា ធ សិត្ៃិកែេររេខាងកដើតកន្ទះ កសចែតថា ី “ធត៌៤យា៉ងរឺ អាយុ ១ វណ្ណៈ ១ សុេៈ១ ពលៈ១ រម្តងចករតើៃដល់ ររ ុ ល ា អនែមាៃែិរយា ិ រការថាវយរងាៃ ើ ិងការកកាត្ ម្រែងចំក
ះរុរល ា ចាស់ េំជា ុ រររែត្ីអស់ កាលជាៃិច”ច ធត៌ទាំង៤យា៉ងកៃះ ក្មះថា
០២
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
“ពរឬឥដឋែៃតធត៌ រឺធត៌ដរ៏ រកសើរ ជាេីរាថាន ជាេីករត្ែអរនៃតៃុសសសត្វេកួ ៅ” ដូច កសចែតអ ី ធិរាយត្កៅកៃះ។ សេចកតី អធិបាយពរ៤ប្បការ ១-ពាកយថា “អាយុ” ជាពរដើរង ូ ាៃដល់ ឥស្តៃទីយ រឺធតមជាត្ជាធំតយ ួ ម្ដលមាៃ កៅែនុងេៃធសន្ទតៃនៃតៃុសសសត្វ ជាធតមជាត្ជួយជីវត្ ិ ឱ្យរររពឹ ត្កត ៅាៃ។ អាយុ កៃះ មាៃធត៌ជារចចយ ័ ដនេកេៀត្ ម្ដលជារៃាច់ រររស័យទាែ់ េងជាតួយគាន, ធត៌ជារចចយ ័ នៃអាយុ កន្ទះ រឺ ឧសាម ម្ដលម្ររថា “ចំហាយកភ្លង ើ ធាត្ុ” ឧសាម កៃះែ៏ររោរ់ កោយ អសាសរបសាសៈ រឺេយល់ ដកងហត ើ កចញៃិងេយល់ ដកងហត ើ ចូល។ ចំម្ណ្ែខាងវិញ្ញដណ្ ជាត្ួធតមជាត្ ម្ដលមាៃន្ទេីជាអនែេេួលដឹងៃូវអារតមណ្៍ត្ថតទាវរទាំង៦ មាៃចែេុទាវរជា កដើត។ ធត៌ទាំង៣យា៉ងរឺ អាយុ ១ ឧសាម១ វិញ្ញដណ្១ កាលករើមាៃែមាលំងខាជរ់ េជួៃឋិ ត្កៅ ែនុងោងកាយររស់ តៃុសសសត្វដោរណ្ណ, ោងកាយែ៏ រត្ូវាៃេេួលសៃមត្ថា ិ មាៃសុេ ភាព; ថាមាៃជីវត្ ិ រស់ កៅដោរកន្ទះ។ កាលករើធត៌ទាំង៣យា៉ងកៃះឬធត៌ណ្ណតួយម្រែសាតរាអ ី ំពីគាន
ែ៏ន្ទំឱ្យកេសោយ
ែមាលំង អាចកធវោ ើ ងកាយឱ្យញារ់ ញ័រ ឱ្យចុែកោយ ឱ្យអស់ ែមាលំងរេិ ត្រនេ ម្ដលករ ម្ត្ងសៃមត្ថា “ោងកាយមាៃជើងឈ ឺ ឺ ចារ់ ”, ោងកាយម្ដលឈឺ ចារ់ ចាែ់ កោត្ មាៃ អាការេៃ់ កេសោយកោយរសពៃ់ រកសះរកសាះ ែ៏ករ
ះកេត្ុម្ត្ធត៌៣យា៉ង ម្រែសាតរាី
រសាត្់ រម្សងឬេួ ត្ម្េងកេសោយអស់ ពីសរីរយៃត អាចន្ទំរណ្ណ ត លឱ្យករះដូង រឺញាុំង ករះដូងឱ្យពិ ការ តិៃឱ្យកដើរកៅាៃ ម្ដលកៅថា “គាំងករះដូង” សរីរកាយររស់ កយើ ង ែ៏ដច ូ គានៃឹងកររឿងចរែមាៃន្ទ ិកាជាកដើតម្ដរ។
កររឿងចរែន្ទ ិកាមាៃកចចទសំករចើៃ
តុេែ៏ពិត្ម្តៃ ម្ត្ករើរគាៃ់ ម្ត្ធូរម្ដែឡាៃឬោច់ នយ៉ រ៉ុកណ្ណ ណ ះ ែ៏តិៃអាចកដើរវិលកៅាៃ
០៣
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
ក ើយ។ ដើកណ្ើ រកៃះយា៉ងណ្ណ; សរីរកាយររស់ កយើ ងែ៏យា៉ងកន្ទះម្ដរ។ កររឿងររោរ់ កភ្លើងតយ៉ងម្ដលករកៅថា “ធុងអរាុយឬេិ រអរា”ី រឺជាេិ រសរមារ់ ោែ់ ធាត្ុកភ្លើង កដើតបីកររើកររឿងចរែមាៃរថយៃតឬវិេយុជាកដើត។ ធាត្ុកភ្លើងម្ដលឋិ ត្កៅ ែនុងេិ រអរាីកន្ទះកាលករើកេសោយកៅ; ករម្ត្ងៃិ យាយថា “ធុងអរាុយអុីវ” ាៃដល់ ការ រលត្់ ាត្់ ចំហាយ រឺថាអស់ កភ្លើងធាត្ុ េឹ ន ងឯង, កាលករើអស់ ធាត្ុកភ្លើងកេើ យតិៃអាច ៃឹ ងយែកៅររែរែនុងកររឿងចរែាៃក ើយ រ៉ុម្ៃតេិរអរាីកន្ទះ ករកៅមាៃកររឿងយៃត កោយម្ ែសរមារ់ រញ្ច ូ លធាត្ុកភ្លើងរម្ៃថតកេៀត្ាៃ ម្ដលករកៅថា “សាែធុងអរាុយ” រឺថារញ្ច ូលកភ្លើងថមីពីខាងករៅឱ្យចូលកៅែនុងេិ រអរាីកន្ទះក ើងវិញ។ េិ រអរាី (េិ រសរមារ់ ោែ់ ធាត្ុកភ្លើង) កាលករើអុីវអស់ កភ្លើងកេើ យ ករអាចយែកៅ សាែរញ្ច ូលកភ្លើងវិញាៃ កេើ រឯោងកាយររស់ កយើ ងកៃះម្ត្អស់ ធត៌៣យា៉ងកេើ យៃឹ ងរែ កររឿងយៃតណ្ណតួយ តែសាែរញ្ច ូលែនុងោងកាយកន្ទះឱ្យមាៃក ើងវិញពុំ ាៃក ើយ។ ែយថា “អាយុ ” កៃះ រឺធត៌ជាកររឿងញាុំងកាយឱ្យរស់ កៅ ឱ្យរររពឹ ត្ជា ត រ់ ត្កៅ ត្ថតរយៈនៃកាលកវោ។ អាយុ កៃះមាៃករចើៃយា៉ងរឺ អាយុ ររស់ តៃុសសសត្វ; អាយុ ររស់ កេវត្ថ; អាយុ ររស់ ការងារ; អាយុ ររស់ ម្ទៃដី; អាយុ ររស់ សាសន្ទ; អាយុ ររស់ ររកេសជាត្ិ; អាយុ នៃវត្ថុកទសងៗមាៃកដើតកឈើ ជាកដើត។ តៃុសសត្វម្ដលរស់ កៅាៃ ករចើៃឆ្នំ; ករកៅថា មាៃអាយុ ម្វង។ តៃុសសែនុងរចចុរបៃនតិៃសូវមាៃៃរណ្ណតួយមាៃ អាយុ ដល់ ១០០ឆ្នំកេ យា៉ងករចើៃរត្ឹតម្ត្៨០ឬ៩០ឆ្នំរ៉ុកណ្ណ ណ ះ ែ៏ក្មះថាមាៃអាយុ ម្វង ណ្ណស់ កៅកេើ យ។ ចំម្ណ្ែខាងអាយុ កេវត្ថម្វងជាងអាយុ ររស់ តៃុសសករចើៃជាងរយ ភារ។ តៃុសសត្វទាំងអស់ សុេម្ធ ត្រាថានចងៀាៃអាយុ ម្វងកសទើរម្ត្រររ់ ៗគាន តិៃសូវមាៃ ៃរណ្ណតួយសឡរ់អាយុ ម្វងក ើយ។
អនែម្ដលចងៀាៃអាយុ ម្វងរត្ូវរររពឹ ត្តឱ្យសតរួរ
០៤
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
ត្ថតកេត្ុរចចយ ័ ដូចកសចែតព ី ណ្៌ ន្ទត្កៅកៃះ។ ែយថា
“អាយុ ម្វង”
កោយឥត្កេត្ុកេ។
កៃះជាទលកែើត្តែអំពីកេត្ុ
តិៃម្តៃាៃអាយុ ម្វង
កេត្ុម្ដលន្ទំឱ្យមាៃអាយុ ម្វងកន្ទះសកតតយែការរររពឹ ត្កតិ កាត្
ម្រែង២យា៉ងរឺៈ ១—វុឌ្ឍាបចាយនៈ កកាត្ម្រែងចំក
ះរុរល ា អនែចករតើៃ
២—ធម្មាបចាយនៈ កកាត្ម្រែងចំក
ះធត៌។
រុរសស្តសតីណ្ណ ចំក
ជាអនែមាៃរាជាញ្លសនវ
មាៃកសចែតកី គារពចំក
ះរុរល ា
ះធត៌ រុរសស្តសតីកន្ទះរណ្ឌិត្រម្តងសរកសើរែនុងរចចុរបៃន លុះកៅររកោែែ៏រត្ូវាៃ
សុរត្ិភ្ពកេៀត្។ ការសកាតក្ប្កងចំស ពុ េភា ធ សិត្ថា “មយ វុឌ្ឍឍម ចាយនាិ ទ្ិមឋា ធមមា ច្ បាសំ សា កសចែតថា ី
ោះបុ គ្ល គ
នោ ធមាសស មោ វិមោ សមបោមោ ច្ សុគតិ”។
“ពួ ែជៃណ្ណជាអនែ្លសនវចំក
ះធត៌
កគារពកកាត្ម្រែងចំក
ះ
រុរល ា អនែចករតើៃ, ពួ ែជៃកន្ទះរណ្ឌិត្ទាំងឡាយម្ត្ងសរកសើរែនុងកាលរចចុរបៃន លុះ ចំកណ្រកៅែនុងររកោែែ៏រត្ូវជួរររេះសុរត្ិ រឺឋាៃសួរឬ ៌ ឋាៃតៃុសស”។ ែយថា “រុរល ា អនែចករតើៃ” កន្ទះ ាលី ថា “វ ុឌឍរុរល ា ” ម្ររថា “រុរល ា ចករតើៃ ឬចាស់ េំ”ុ ។ វុឌ្ឍឍបុ គ្ល គ សនោះម្មន៣ពួកគ្ៈ ១-ជាតិ វសុ ឌ្ឍា អនែចករតើៃកោយជាត្ិ ាៃដល់ ជាត្ិែសរត្ ម្ដលជារ់ ទាែ់ េង កោយោជរត្ែូលររិសុេទា ធ ំងពី រចំម្ណ្ែរឺ ទាំងខាងរពះមាត្ថ ទាំងខាងរពះរិត្ថ ម្ដល ០៥
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
កៅថា ឧភ្កត្ថសុជាត្ិ (មាៃែំកណ្ើ ត្លឡ ទាំងពី រចំម្ណ្ែ) កទាះរីជាត្ិែសរត្ជាឯែកត្ថសុជាត្ិ ែ៏ោរ់ ថាជាជាត្ិជារ់ កោយោជរត្ែូលម្ដរ តួយកេៀត្ ជាត្ិវ ុឌឍៈ កៃះ រឺកោែ សកតតយែទាំងជាត្ិែសរត្ៃិ ងជាត្ិរ
េម ណ្តហាសាល។
២-វយវុសឌ្ឍា អនែចករតើៃកោយវ័យ ាៃដល់ រុរល ា ចាស់ េំមា ុ ៃអាយុ ករចើៃទង មាៃការរររពឹ ត្ល តិ ឡសតរួរត្ថតវ័យររស់ េលួៃទង។ ៣-គ្ុណវុសឌ្ឍា អនែចករតើៃកោយរុណ្ ាៃដល់ រុរល ា អនែរររពឹ ត្ធ ត ត៌លឡ មាៃ ែលយណ្ធត៌ែុង ន សន្ទតៃ មាៃមាត្ថរិត្ថ ររូឧរជាយាចារយឬរពវ ជត្ ិ ជាកដើត ម្ដលររែរ កោយរុណ្មាៃសី លរុណ្ ែរ ុណ្ណរុណ្ ជាកដើត ចំក
ះេលួៃៃិ ងចំក
ះតៃុសសសត្វដនេ។
វ ុឌឍរុរល ា ៣ពួ ែកៃះ ជារុរល ា ជាៃ់ េពស់ររួ ដល់ រចាយៃែតម រឺអំកពើ ម្ដលរួរ ដល់ ការកគារពកកាត្ម្រែង ដូចាលីថា “អភិវាទ្នំ” ការសំពះឬថាវយរងា,ើ ករកាែក ើងេេួលចំក
ះតុេែនុងេីណ្ណតួយ,
គមនំ ការជូៃដើកណ្ើ រម្ដលរួរជូៃ,
ច្ចដ្ឋ ុ ា នំ ការ
ច្ចគ ុ ម គ នំ ការកចញកៅេេួលពី ចមាាយ, អនុ-
អាសនោនំ ការឱ្យអាសៃៈឬចងឡុលរារ់ អាសៃៈ
កោយរេ័ ស, មគគោនំ ការឱ្យទលូវឬកជៀសកចញសិៃកដើតបីេែ ុ ទលូវឱ្យ, សោារគរុោរោនូជា ការកធវស ើ កាារៈ កគារព ោរ់ អាៃរូជា។ ការរររពឹ ត្កតិ ធវៃ ើ វូ អំកពើ លឡទាង ំ កៃះ មាៃែិចច សំពះឬថាវយរងាេ ើ េួលរដិសណ្ណ ឋ រៈ ត្ថតសតរួរដល់ ឋាៃៈនៃរុរល ា ជាកដើតចំក រុរល ា ៣ពួ ែដូចក
លតែកៃះ
ក្មះថាជាការកគារពកកាត្ម្រែងចំក
ះវ ុឌឍ-
ះរុរល ា ត្ថត
ររនពណ្ី ទលូវកោែៃិងទលូវធត៌។ អនែម្ដលមាៃែិរយា ិ រររពឹ ត្ល ត ឡកោយកាយវាចា ជាអនែតិៃមាៃកសចែតរី រកាៃ់ រឹងរ ូសកឆមង ើ នឆមចកំ
ះរុរល ា អនែចករតើៃកោយជាត្ិ កោយវ័យចាស់ េំឬ ុ កោយរុណ្ធត៌
ដូចករៀរោរ់ តែកៃះ
ក្មះថាជាអនែកគារពកកាត្ម្រែងឱ្ៃលំកទាៃចំក
ះរុរល ា ត្ថត ០៦
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
ចារ់ ឬក្មះថាអនែកាៃ់ អរចាយៃធត៌។ ការកគារពកកាត្ម្រែងចំក
ះវ ុឌឍរុរល ា កៃះ
េុែថាជាសីលធត៌តួយដ៏ររកសើរ
ររស់ តៃុសសសរបុរសម្ដលជាកេត្ុន្ទឱ្ ំ យមាៃអាយុ ម្វង ដល់ អនែកកាត្ម្រែង ករ
ះថា
ការរររពឹ ត្កតិ កាត្ម្រែងត្ថតសតរួរដល់ គានៃិងគានកៃះ កោែោរ់ ថាជាែរណ្ី យែិចត ច ួយ ម្ដលអាចចងសាតរាែ ី ុង ន រវាងអនែធំៃិងអនែត្ូចឱ្យមាៃចិត្កត សនហាោរ់ រែជិត្សនិេ ធ តិៃឱ្យ មាៃការេឹងសំារអាែ់ អៃ់ , តិៃឱ្យមាៃការចងរំៃំកុ រៀត្ករៀៃគាន ឱ្យមាៃម្ត្សាតរាភា ី ព រសឡាញ់គានកៅវិញកៅតែ។ ការសកាតក្ប្កងចំស ធម្មាបចាយនៈ
រឺការកគារពកកាត្ម្រែងចំក
ររកសើររំទត្ ុ ជាងការកកាត្ម្រែងចំក ឱ្វាេទាំងអស់
ោះធម៌
ះរុរល ា ។
ះធត៌
េុែជាកេត្ុខាងែនុងដ៏
ែយថា “ធត៌” សកតតយែរពះពុ េ ធ
ម្ដលរពះអងារេងៀសម្តតងរញ្ដ ត្េ ត ែ ុ តែ
កដើតបីេន្ទ ូ ម ៃកររៀៃររកៅពុ េ ធ
ររិស័េ ទាំងរពវ ជត្ ិ ទាំងររេសថ ឱ្យមាៃកាយវាចាចិត្រត ររពឹ ត្ស ត ុចរិត្ករៀររយ។ តួយកេៀត្
ែយថា “ធត៌” កៃះ ករើម្ចែត្ថតមាត្ិកានៃរពះសេធតមមាៃ៣យា៉ងរឺៈ
១-បរិយតតិ ធម៌ ធត៌ម្ដលរុរល ា រត្ូវសិែាករៀៃសូរត្ឱ្យកចះចាំ ទាំងរញ្ដ ត្ទា តិ ំង អៃុញ្ញដត្ឬកតើលពិ ៃិត្យ
ពិ ចារណ្ណឱ្យយល់ ចាស់ យែកសចែតា ី ៃលមតៃិយាយរារ់
ករកែើត្ឬែ៏លមតរករងៀៃករ សម្តតងឱ្យករសាតរ់ យល់ ចល ូ ចិត្ា ត ៃ។ ២-បដិបតតិ ធម៌ ធត៌ម្ដលរត្ូវររត្ិរត្តត្ថ ិ តកាៃ់ ត្ថតចំក រររពឹ ត្ត
ះែរណ្ី ែិចម្ច ដលរួរ
រឺរត្ូវកវៀរឬលះរងៀអំកពើ អារែែ់ េុសឆាងកេើ យរររពឹ ត្កា ត ៃ់ ត្ថតម្ត្អំកពើ លឡជា
សុចរិត្។ ៣-បដិសវធធម៌ ធត៌ម្ដលសរមារ់ យល់ ចាស់ ចាំជាែ់ ែុង ន ចិត្តាៃដល់ តរាទល ០៧
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
ៃិ វ ៃ ជាធត៌ម្ដលរពះសមាមសតពុេរធ ត្ថស់ ដង ឹ , តរាទលៃិ វ ៃកៃះជាកោែុត្រត ធត៌ ជា លេធទលដ៏ររកសើររំទត្ ុ ររស់ ពុេរ ធ រិស័េ។ ការយែចិត្តេែ ុ ោែ់ រសវាឿរសកេញកោយរំណ្ងចងៀកចះដឹង ចងៀររត្ិរត្តិឱ្យាៃ រត្ឹតរត្ូវ ចំក
កេើ យេំររឹងម្ររងករៀៃសូរត្
រត្ិះរិះរររពឹ ត្តកោយអំកពើ ឥត្កធវសររម្េស
ះធត៌ទាំងឡាយកន្ទះៗ កៅថា “កកាត្ម្រែងចំក តួយកេៀត្
ការរររពឹ ត្តិ
ះធត៌”។
ការកវៀចាែាណ្ណត្ិាត្,
កវៀរចាែការករៀត្ករៀៃ
តៃុសសសត្វដនេ កោយតិៃាៃកធវត ើ ៃុសសសត្វឱ្យកែើត្េុែេឈឺចារ់ រ ចាែរូរសែរ រងរឡូៃែូៃកៅ ែ៏ក្មះថា “កកាត្ម្រែងចំក ការកគារពកកាត្ម្រែងចំក
ះធត៌កៃះ
ត្់ រាសៃិោស
ះធត៌”។
ជាសតុោឋៃកេត្ុតួយដ៏េពងេ ៀ ពស់រំទត្ ុ ន្ទំ
ឱ្យមាៃទោៃិសងសដល់ រុរល ា អនែរររពឹ ត្ម្ត ដលជាទលេូ រជូៃតែឱ្យមាៃអាយុ ម្វង។ តួយវិញកេៀត្ អាយុ សសធត៌ រឺធត៌ជាកេត្ុម្ដលន្ទំឱ្យអាយុ ម្វងមាៃ៥យា៉ងៈ ១-េបាយការិ សោតិ ជាអនែកចះរែឧាយកធវេ ើ លួៃឱ្យមាៃកសចែតស ី រាយ ២-េបាសយ មតតំ ជានាតិ សាាល់ ររមាណ្កចះនលែនុងកសចែតស ី រាយ ៣-បរិណតសោជី សោតិ ជាអនែររិកភារអាហារម្ដលមាៃកភ្លង ើ ធាត្ុកធវើឱ្យ រោយាៃ ៤-កាលចារី សោតិ ជាអនែរត្ថច់ កៅែនុងកាលដ៏ររួ ៥-ប្ពហ្ា ចារី សោតិ ជាអនែរររពឹ ត្ធ ត ត៌ដរ៏ រកសើរ អធិបាយសេចកតី ធត៌េី១ ម្ដលថា “កធវេ ើ លួៃឱ្យមាៃកសចែតស ី រាយ” កន្ទះសកតតយែការររែរ កោយែិចកច ធវកា ើ រណ្ណតួយ កដើតបីោងកាយម្រែកញើសរសួត្សរម្ស ឱ្យក ើងសាច់ ្ត ០៨
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
ធាត្់ ធឬ ំ ររែរែីឡាម្លបងណ្ណតួយ ជាការហាត្់ រាណ្មាៃការតិៃពត្់ រត្់ ទាត្់ ដច ូ ែីឡាទាត្់ សីជាកដើតឬថាករើកាយេត្់ កៃឿយណ្ណស់
រត្ូវម្ត្សរមាែលំម្េកាយែនុង
កពលតតងៗ។ ធត៌េី២ ម្ដលថា “សាាល់ ររមាណ្ែនុងកសចែតីសរាយ” កន្ទះសកតតយែការ ហាត្់ រាណ្កោយែិចចកធវើការណ្ណតួយឱ្យលម តររមាណ្នៃែមាមំងកាយ រឺែុំឱ្យកាយេត្់ កៃឿយធាៃ់ខាលំងកពែម្ដលជាកេត្ុន្ទំឱ្យរែំោងកាយ ករ
ះថាោងកាយកយើ ងកាល ករើកធវើ
ការឱ្យកៃឿយេួ សកពែែ៏ ន្ទំឱ្យមាៃជើង,ឺ រត្ូវម្ត្នលលែឱ្យសតរួរដល់ ែមាលំងកាយ ែុឱ្ ំ យ លងៀរជុលទាំងការកសាមែករគាែែ៏ រត្ូវររយ័ ត្នឱ្យណ្ណស់ រត្ូវររត្ិរត្តិត្ថតរករៀរអន្ទត័យ មាៃវិធីសមាឡត្េលួៃជាកដើត។ ធត៌េី៣ ម្ដលថា “ររិកភារអាហារមាៃកភ្លង ើ ធាត្ុកធវឱ្ ើ យរោយ” កន្ទះសកតតយែ ធាត្ុកភ្លង ើ ែនុងោងកាយ កេត្ុកន្ទះ ាៃក ើយ,
អាចែកតតរមាាស់ រោ ំ យអាហារឱ្យសុះរលួយកៅាៃ
ករ
ះ
រុរល ា អនែមាៃកភ្លង ើ ធាត្ុកេសោយពុំ អាចៃឹងែកតតរំោយអាហារែនុងរែពះ កាលករើយា៉ងកៃះរុរល ា រួរេំ
រអាហារឱ្យលឡិត្េម ត្់ចត្់ សិៃសឹតកលរឬ
ររិកភារម្ត្អាហារណ្ណតួយម្ដលេៃ់ រជាយ រួរឆ្រ់ សុះរោយកៅាៃ កាលករើអាហារតិៃរោយែ៏រត្ូវម្ត្ររញារ់ រែថានំរោ ំ យ។ ធត៌េី៤
ម្ដលថា
“អនែរត្ថច់ កៅែនុងកាលដ៏ររួ ”
កន្ទះសកតតយែការកដើរកៅ
កោយមាៃការឬកដើរកលងែនុងកាលដ៏ររួ រឺតិៃកចះម្ត្កដើររ ុែត្រត្ុែទាំងយរ់ ងងិត្េួ ស កពលកវោកោយឥត្រំៃិត្កៃះ ោងកាយ ករ
ជាកេត្ុន្ទំឱ្យររេះករគាះថានែ់ ឧរសរាណ្ណតួយដល់
ះកេត្ុកន្ទះ ការរត្ថច់ កៅកាៃ់ េីណ្ណតួយម្ដលរួរកៅ មាៃេំៃង មាៃ
កាលកវោរួររត្ថច់ កៅកេើរជាការររកសើរ ករ
ះការកដើរកៃះជួៃកាលររេះអៃតោយ។
០៩
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
ធត៌េី៥ ម្ដលថា “រររពឹ ត្ធ ត ត៌ររកសើរ” កន្ទះសកតតយែការកាៃ់ សីលកោយ ខាជរ់ េជួៃ
មាៃការកវៀរចាែសមាលរ់ សត្វជាកដើត
រពតទាំងការតិៃកោមភ្ែនុងកាតេួ ស
កពែ។ ធត៌ទាំង៥យា៉ងខាងកលើកៃះ ជាធត៌ន្ទំឱ្យមាៃអាយុ ម្វងកោយពិ ត្។ ចំម្ណ្ែខាង អន្ទយុ សសធត៌ រឺកេត្ុម្ដលន្ទំឱ្យអាយុ េ៥ លី យា៉ងៈ ១-អេបាយការី សោតិ ជាអនែតិៃកចះកធវេ ើ លួៃឱ្យមាៃកសចែតស ី រាយ ២- េបាសយ មតតំ ន ជានាតិ តិៃសាាល់ ររមាណ្តិៃកចះនលែនុងកសចែតី សរាយ ៣-អបរិណតសោជី សោតិ ជាអនែររិកភារអាហារម្ដលតិៃមាៃកភ្លង ើ ធាត្ុ កធវឱ្ ើ យរោយ ៤-អកាលចារី សោតិ ជាអនែរត្ថច់ កៅែនុងកាលតិៃរួរ ៥-អប្ពហ្ា ចារី សោតិ ជាអនែរររពឹ ត្ធ ត ត៌តិៃររកសើរ។ អន្ទយុ សសធត៌៥យា៉ងកៃះ តិៃាច់ អធិរាយកេ ករ
ះជាធត៌ទុយ ទ គានៃឹងអាយុ -
សសធត៌ខាងកដើតម្ដលាៃអធិរាយរ ួចកេើ យ។ ២-ពាកយថា វណ្ោ ៈ ម្ររថា “ពណ្៌ សតបុរ, សរកសើរ, រុណ្ម្ដលរួរោរ់អាៃ, ជាត្ិ រត្ែូល, អែសរ, កេត្ុ, ការក
លករៀរោរ់ ”។ វណ្ណៈែនុងធត៌កៃះ កោែសកតតយែពណ្៌
សតបុរកាយ, ការសរកសើរៃឹងរុណ្ម្ដលរួរោរ់ អាៃ។ សតបុរកាយររស់ តៃុសសមាៃករចើៃម្រររឺ
សតបុរសែបុះសាឡត្រកលើរភ្លថា ឺ ល ដូច
ពណ្៌ មាសផ្កាែរាសទាំងជារ់ ចាំាៃយូ រ រេូ ត្ដល់ តជឈិតវ័យឬរចឆត ិ វ័យ ម្ដលករ ធាលរ់ ៃិយាយថា “អនែកៃះមាៃសតបុរចាំលឡ”, សតបុរកៃះករោរ់ ថាជាសតបុរលឡ, តួយ ១០
អរចាយៃធត៌
កេៀត្ លឡ។
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
ែនុងសត័យពុ េកា ធ លកៅររកេសឥកណ្ឌៀ, សតបុរកាយម្ដលករោរ់ ថាលឡកន្ទះ
ករៃិយតយែសតបុរនថាថាជាសតបុរ
ករសចម្ត្អនែររកេសជាត្ិកន្ទះ។
ករ
ះ
តៃុសសទាំងអស់ ែុង ន ររកេសៃីតួយៗ មាៃសតបុរកាយកទសងៗគាន។ កាលករើអនែររកេស ៃិយតោរ់ អាៃសតបុរកាយម្ររណ្ណថាជាសតបុរលឡ
ករែ៏យែសតបុរកន្ទះថាជាសតបុរ
លឡ។ សតបុរកាយលឡសរមារ់ ររកេសកយើ ងកៃះករចើៃម្ត្សរកសើរថា សតបុរស រ៉ុម្ៃតតិៃ ម្តៃពណ្៌ សដូចរែោសកេ។ សតបុរកាយលឡកៃះ ោរ់ ថាជាេីរាថាន ជាេីរសឡាញ់ររស់ តៃុសស ឯសតបុរកាយ ករៅពី កៃះ រឺសតបុរកចម សតបុរររកទះ សតបុរសកភ្ឿែឬសតបុរករគាត្រគាត្ ករោរ់ ថា ជាសតបុរអារែែ់ តិៃជាេីរាថានរត្ូវការនៃតៃុសសក ើយ។ តួយកេៀត្
ែយ “វណ្ណៈ” ម្ររ
ថា “ការសរកសើរ” សកតតយែរុណ្សតបត្តរិ រស់ រ ូរកាយររែរកោយលែេណ្ៈ ម្ដល រួរឱ្យអនែទងសរកសើរ រឺាៃដល់ រ ូរកាយរុរសស្តសតីម្ដលមាៃរុណ្សតបត្តិរួរឱ្យករសរកសើរកោយកសចែតរី សឡាញ់កពញចិត្រត ជះថាលចងៀកឃើញចងៀកតើល
ជារ ូរកាយររិសុេ ធ
ទុត្ចាែការត្ិះកដៀល រិះរៃ់ ។ ៣-ពាកយថា សុខៈ ម្ររថា “រសួល, សរាយ”។ កសចែតរី សួល សរាយកាយចិត្ត ឥត្មាៃកោគា
ធពយធិឬឧរសរា ណ្ណតួ យកៅថា “សុ េ”។ សុ េកៃះកោយសកងេរមាៃ
២យា៉ង កាយិ ែសុេ រសួលសរាយែនុងោងកាយ១, កចត្សិែសុេ រសួលសរាយែនុង ចិត្១ ត ។ ោងកាយររស់ កយើ ងជាលំកៅនៃសុេេលះ េុែេ េ លះ, ែនុងកពលណ្ណតួយម្ដលកយើ ង រត្ូវការេេួលធុរៈធាៃ់េួសររមាណ្ ខាៃតិៃកែើត្ន្ទំឱ្យោងកាយលំាែជាកេត្ុឱ្យចុែ កោយរសពៃ់ រែំោងកាយ, កៃះកៅថា “កាយិ ែេុែេ រឺកសចែតីលំាែជារ់ ក ៅែនុង កាយ”។ ែនុងកពលណ្ណម្ដលកយើ ងរ៉ះររេះៃូវអារតមណ្៍តិៃលឡ តិៃជាេីកពញចិត្ត ដូចយា៉ងរាូ
១១
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
រតមណ្៍ជាេីរសឡាញ់រសារ់ ម្ត្រ
ត្់ រាសវិន្ទសាត្់ កៅែតី ម្ដលតិៃជាេីរសឡាញ់តិៃ
រត្ូវការចងៀជរ ួ ររេះរសារ់ ម្ត្ជួរររេះករចតិៃទុត្ែតី កៃះកៅថា “កចត្សិែេុែេ រឺ កសចែតីលំាែជារ់ កៅែនុងចិត្”ត ។ កសចែតីលំាែកាយចិត្តកៃះ ទទុយគានៃឹ ងកសេែតីសុេ។ ម្ដលកៅថា សុេៈ ជាពរេី៣ កៃះជារុណ្ជាត្តួយម្ដលតៃុសសសត្វម្ត្ងរាថានចងៀ ាៃរររ់ ៗគាន។ កសចែតស ី ុេកៃះជាលេធទលររស់ រ ូរកាយនៃតៃុសស កោយការរំកពញសាងកសចែតល ី ឡតែជាករចើៃ។ េុែជាតូលកេត្ុ, កាលករើកេត្ុលឡ ទលលឡ។ ជារុណ្យឬជាសុចរិត្។ ទលម្ដលកែើត្ក
ជាអនែមាៃភ្័ពវសំណ្ណង
កសចែតល ី ឡម្ដលកររររពឹ ត្ត ត ែកន្ទះ ែយថា “កេត្ុលឡ” កន្ទះ ាៃដល់ កេត្ុ
ើងដល់ សាតីរ ូរអនែររែរកេត្ុលឡ ែ៏ជៃ ួ ជួយ
ទតល់ឱ្យាៃេេួលទលលឡ រឺកសចែតស ី ុេរសួលកាយចិត្េ ត ឹ ន ងឯង។ កសចែតស ី ុេ ក្មះ ថាជាទលម្ដលកែើត្តែអំពីកេត្ុ ពុំ ម្តៃកែើត្ក ើងឯងៗ កោយឥត្កេត្ុក យ ើ ឬថា កសចែតស ី ុេៃឹងកែើត្មាៃតែកោយការរៃ់ រសៃ់
អងវរែរសុំអំពីវត្ថុស័ែស តិ ិេិណ្ណ ធ តួយ
កន្ទះពុំ មាៃក ើយ។ ការរររពឹ ត្តិរត្ូវររត្ិរត្តធ ិ ត៌លឡ កោយកាយវាចាចិត្ផ្ក ត ទ ល់ េលួៃ មាៃការកគារព កកាត្ម្រែងចំក
ះរុរល ា ម្ដលរួរកគារព ទាំងចំក
ះធត៌ម្ដលរួរលះរួរចករតើៃ កេើរជា
កេត្ុន្ទំតែៃូវកសចែតស ី ុេ កសចែតច ី ករតើៃកោយពិ ត្។ ែិចកា ច រឬសមាារៈណ្ណតួយែនុងកោែម្ដលករររែរ កធវកើ ើងទាំងរ៉ុន្ទមៃែ៏សុេម្ធ ត្ កដើតបីម្សវងរែកសចែតស ី ុេ-ចករតើៃទាំងអស់ ។ ែិចកា ច រឬសមាារៈកន្ទះៗក្មះថាជាកេត្ុ សរមារ់ កដើរឈតម្ររតុេកៅរែទល
រឺកសចែតស ី ុេ-ចករតើៃម្ត្តយ៉ង
សូតបីសាសន្ទ
ទាំងអស់ ែនុងសែលកោែម្ដលសាសាតសម្តតងរញ្ដ ត្ម្ត ត្ងត្ថំងក ើងឱ្យររជាជៃសិែា
១២
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
ររត្ិរត្តិ ែ៏កដើតបីឱ្យាៃជួរររេះកសចែតស ី ុេម្ត្រ៉ុកណ្ណ ណ ះឯង, ម្ត្សាសន្ទេលះែ៏កររៀៃ ររកៅររែរកោយកេត្ុទលលឡ, សាសន្ទេលះែ៏តិៃសូវមាៃកេត្ុទលលឡ។ កសចែតីសុេែនុងេី កៃះ កោែសកតតយែសុ េកាយសុ េចិត្ត រឺកាយមាៃសុ េភាព លឡរាសចាែែិចចធរុ ៈធាៃ់ៗម្ដលរត្ូវកធវើផ្កទល់ កាយ, រាសចាែអារតមណ្៍តួយដ៏ររកសើរ រំទត្ ុ ររស់ តៃុសសសត្វម្ដលឥត្មាៃៃរណ្ណមានែ់ សឡរ់កេពើតក ើយ។ កសេែតស ី ុេកៃះ ករើក
លកោយលំកៅមាៃ៣អកៃលើ រឺកសចែតស ី ុេែនុងតៃុសស
កោែ១ ែនុងកេវកោែ១ ែនុងរពះៃិ វ ៃ១។ អនែម្ដលាៃជួរគានករចើៃម្ត្ជូៃពរដល់ គាន ៃឹងគានថា
“សូតឱ្យអនែាៃកសចែតស ី ុេឬថាសូតឱ្យអនែមាៃអាយុ ម្វង”
សកតតយែម្ត្សុេៃឹងអាយុ ែុង ន តៃុសសកោែរ៉ុកណ្ណ ណ ះ។
ករ
ររម្េលជា
ះកេត្ុកន្ទះ
កយើ ងអនែ
ឱ្យពរ-ជូៃពរដល់ គានរួរឱ្យជូៃថា “សូតឱ្យអនែាៃកសចែតស ី ុេត្ថំងពី ជាត្ិកៃះរេូ ត្ដល់ រពះៃិ វ ៃ” កដើតបីឱ្យចាំជាែ់ ថា “ៃិ វ ៃ” រររ់ ៗគានក ើងែុឱ្ ំ យកភ្លច។ ៤-ពាកយថា “ពលៈ” ម្ររថា “ែមាលង ំ , ការរឹងរុង ឹ , ពូ ម្ែ, មាំតៃ ួ , អងៀអាច”។ ពលៈ កៃះសកតតយែទាំង កាយពលៈ (ែមាលំងកាយ) ញាណ្ពលៈ (ែមាលំងរាជាញ)។ ែមាលំង២ យា៉ងកៃះជារុណ្ជាត្ដ៏ររកសើរែនុងការររែរែិចកា ច ររររ់ យា៉ង ករ
ទាំងទលូវកោែទលូវធត៌
ះថារុរល ា អនែចុះនដចារ់ កធវកា ើ រណ្ណតួយ ែ៏រត្ូវអារស័យែមាលំងកាយដោរ កទាះរី
ការងារម្ដលរត្ូវចាត្់ ម្ចងទទុែផ្កតែ់ ឱ្យករកធវើ
ែ៏រត្ូវកររើែមាលំងកាយៃិងែមាលំងរាជាញជា
ដោរ កេើរចាត្់ ការកន្ទះៗឱ្យសករតចររកយាជៃ៍កៅាៃ រ៉ុម្ៃតែមាលំងរាជាញររកសើ រជាង ែមាលំងកាយ កោយកេត្ុថា រុរល ា កាលករើរាសចាែរាជាញកេើ យ សូតបីរគាៃ់ ម្ត្ រត្ួត្រត្ថចាត្់ ការឱ្យករែ៏ពុំាៃកោយរសួល ែមាលំងរាជាញកៃះ កោែោរ់ ថាជាែមាលំង ររកសើរជាងែមាលំងកាយករចើៃភារណ្ណស់
ករ
ះថាែមាលំងកៃះរែណ្ណស់ តិៃអាចៃឹង
១៣
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
រំកពញាៃកោយងាយក ើយ; ចំម្ណ្ែខាងែមាលំងកាយ ជាែមាលំងម្ដលកែើត្ក ើងអំពី ោងកាយ; កាលករើោងកាយររែរកោយសុេភាពរាសចាែកោគា
ធ ជាកាយាៃ
សុេសរាយ; ែមាលំងកាយែ៏អាចកែើត្មាៃក ើងជារាែដ។ តួយកេៀត្ រត្ងៀ
ែយថា
“ែមាលំងកាយ” កៃះ សកតតយែកសចែតស ី ុេសរាយររស់ កាយ ាៃដល់ ោងកាយ ម្ដលរាសចាែជើងត្ ឺ មាាត្់
ជាកាយម្ដលមាៃសាច់ ្តធំធាត្់ លមតលឡររួ េេួលធុរៈ
ររស់ ែច ិ កា ច រាៃ សូតបីមាៃវ័យចាស់ ជោរជុលចូលដល់ រចឆត ិ វ័យកេើ យ ែ៏កៅរឹងរុឹង ពូ ម្ែមាំតួៃ អាចកធវកា ើ រធាៃ់ៗែ៏កចះម្ត្ាៃទាំងអស់
កោយកេត្ុែមាលំងកាយកៅមាៃ
ររិរូណ្៌ កទាះរីកដើរឈរែ៏កៅរេ័ សរេួ ៃរឹងរុឹងកៅរុិលជារររែត្ី ដូចតៃុសសកៅែនុង រឋតវ័យឬតជឈិតវ័យ។ កាយពលៈៃិងញាណ្ពលៈកៃះ
ោរ់ ថាជាពរ
រឺជារុណ្ជាត្ដ៏ររកសើរ
ជាេី
រាថាន ជាេីរត្ូវការចងៀាៃរររ់ ៗគាន កោយកេត្ុថាពរកៃះ កាលករើមាៃររិរណ្ ូ ៌ ែនុង កាយ រម្តងសករតចររកយាជៃ៍ដធ ៏ េ ំ ោ ូ យ កោយកេត្ុរត្ូវការកដើរ ឈរ អងាុយ កដែ ររែរែិចា ច ៃ។ ពរ៤ររការដូចកសចែតអ ី ធិរាយតែកៃះ ម្ដលអាចកែើត្មាៃដល់ រុរសស្តសតីែុង ន កោែកៃះកៅាៃ ម្រែងចំក
កោយអំណ្ណចទោៃិសងសនៃអរចាយៃធត៌
ះរុរល ា ទង ចំក
រឺការកគារពកកាត្
ះធត៌ទង ជាតូលកេត្ុតិៃម្តៃរុរសស្តសតីរត្ូវម្ត្ាៃពរ
ទាំងកៃះកោយឥត្កេត្ុក ើយ។ ត្ថតររនពណ្ី នៃរពះសងឃែនុងរពះពុ េសា ធ សន្ទ ម្ដល េេួលទាៃអំពីររេសថែុង ន េីណ្ណតួយ ម្ត្ងសូរត្ធត៌អៃុកមាេន្ទេេួលអំណ្រជូៃពរដល់ ររេសថជាធតមត្ថ ម្ដលកៅថា “កធវភ្ ើ ត្ថតៃុកមាេន្ទ” កដើតបីត្រឧរការែិចនច ៃររេសថ អនែមាៃសទាធ។ ែនុងនទទធត៌ភ្ត្ថតៃុកមាេន្ទកន្ទះ សុេម្ធ ត្ររកាសរារ់ អំពីអាៃិ សងសទាៃ
១៤
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
ដល់ អនែមាចស់ ទាៃ រពតទាំងរំឭែោស់ កត្ឿៃឱ្យរររពឹ ត្ល ត ឡ េលះ អំ
វន្ទវសតបូងសរងូង
ជូៃពរដល់ អនែមាចស់ ទាៃេលះ។ កទាះរីររេសថអនែមាចស់ ទាៃកន្ទះាៃេេួលពរ៤ររការ ដូចរំណ្ងែតី
តិៃទាៃ់ ាៃដូចរំណ្ងែត;ី
រពះសងឃែ៏ រត្ូវម្ត្សូរត្ភ្ត្ថតៃុកមាេន្ទែនុង
កពលកន្ទះ កដើតបីេេួលអំណ្រនៃទាៃររស់ ររេសថទង កដើតបីោស់ កត្ឿៃែនុងទលូវលឡ រពត ទាំងញាុំងសទាធរជះថាលររស់ ររេសថតិៃឱ្យធាលែ់ ចះុ ទង។ រុញ្ដែិរយា ិ វត្ថុេី៤ែនុងរុញ្ដែិរយា ិ វត្ថុ១០យា៉ងកន្ទះថា “អរចាយៃៈ” ម្ររថា “រុណ្យ សករតចអំពីការកគារពកកាត្ម្រែង”។ ការកគារព រឺការកធវច ើ ត្ ិ ឱ្ ត យធាៃ់ ឱ្យកទារេៃ់ កោយ ការោែ់ េលួៃឱ្ៃលំកទាៃ
តិៃររកាៃ់ មាំកោយអសមិមាៃះចំក
ះរុរល ា ចាស់ េំឬ ុ ចំក
ះ
ធត៌កៃះ េុែជាកេត្ុតួយដ៏ររកសើរម្ដលអាចឱ្យកែើត្រុណ្យែុសលដល់ អនែកធវើឥត្អាែ់ ។ កាលករើរុរាលមាៃរុណ្យែុសលែនុងេៃធសន្ទតៃកេើ យ, រុណ្យែុស លកន្ទះែ៏ រម្តងរណ្តុះ រណ្ណ ត លែសាងពរ៤ររការឱ្យកែើត្មាៃដល់ រុរល ា អនែម្ដលរររពឹ ត្ត អរចាយៃធត៌ក្មះថាជាែុសលដ៏ឧត្តត
ករ
ះកេត្ុកន្ទះ
សរមារ់ ែសាងសៃសំេែ ុ ៃូវពរ៤ររការដូច
ាៃសម្តតងតែកៃះឯង។ តួយកេៀត្ អរចាយៃធត៌ តិៃម្តៃរត្ឹតម្ត្សរមារ់ ែ សាងៃូវពរ៤ររការរ៉ុក ណ្ណ ណ ះ ក ើយ, កាលករើរុរសស្តសតីណ្ណតួយាៃររត្ិរត្តិត្ថតែរណ្ី យែិចចកោយររនពលឡកេើ យ រម្តងាៃេេួលលេធទលកឃើញជាែ់ ចាស់ ែុង ន រចចុរបៃនកៃះ រឺជាកេត្ុន្ទំតែៃូវសាតរាី ភាពជិត្សនិេែ ធ ុង ន រវាងអនែធំៃិងអនែត្ូច
តិៃឱ្យមាៃចិត្ព ត យាេរុរ ំ ៃ ួ ចងកពៀរឬរកងាៀស
ដល់ គានៃិងគាន មាៃម្ត្កសចែតស ី និេសា ធ ន លកសនហាេុែចិត្កត ជឿគានកៅវិញកៅតែជាដោរ។ ររជាជៃទាំងរពវ ជត្ ិ ទាំងររេសថែុង ន វត្ត ែនុងសងាតណ្ណតួយ កាលករើមាៃសាតរាភា ី ព កសាមះកសមើចត្ ិ គា ត ន យា៉ងកៃះកេើ យ,
កសចែតស ី ុេ-ចករតើៃែ៏រម្តងកែើត្ក ើងដល់ វត្តកន្ទះ
១៥
អរចាយៃធត៌
រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ
សងាតកន្ទះពុំ ខាៃ។ តួយកេៀត្ អរចាយៃធត៌ ក្មះថាជាធត៌សរមារ់ កោះរសាយរញ្ញហវិវាេ រឺថា ជាធត៌សរមារ់ ការ
រររជាជៃតិៃឱ្យមាៃការក្លះទាស់ ម្េងគានឬថាជាធត៌សរមារ់
ទសះទារចិត្គា ត ន តិៃឱ្យមាៃការកចាេចារ់ ថានែ់ អាែ់ អៃ់ ៃឹងគានកៅវិញកៅតែ ជាធត៌មាៃ រុណ្ណៃិសងសដ៏ធេ ំ ោ ូ យ េុែដូចជាតៃតអារតឬជាកសនេ៍តុេសរមារ់ ដែ ឹ ន្ទំរញ្ច ល ូ ចិត្ត គាន ឱ្យមាៃសតព័ៃកធ តរត្ីរសឡាញ់ោរ់ អាៃគាន រោយចូលគានដូចេឹែៃិ ងេឹែ ករ
ះថា
ររជាជៃែនុងរសុែៃីតួយៗ ម្ដលរររពឹ ត្កត ធវកើ ចារែតមលួចរលៃ់គានទាំងរ៉ុន្ទមៃកន្ទះ កោយ កេត្ុតែម្ត្អំពីកទាសម្ដលេវះអរចាយៃធត៌េឹ ន ងឯង។ តួយវិញកេៀត្ អរចាយៃធត៌ ជាធត៌ញាុំងេឹែចិត្នត ៃររជាជៃែនុងកោែឱ្យមាៃពណ្៌ េឹ ែចិត្រត ោយចូលគានកៅវិញកៅ តែ កោែកររៀរថា ធតមត្ថេឹែកាលករើយែកៅោែ់ ែុង ន ទតល ិ េុែអស់ តួយនថាឬយូ រនថា, លុះករយែេឹែថមកី ៅចាែ់ រម្ៃថតកលើេឹែពី តុៃកន្ទះឱ្យកពញទតល ិ ែ៏េឹែចាស់ ពីតុៃៃិងេឹែ ថមអា ី ចរោយចូលគានាៃភាលត, រុរល ា តិៃអាចៃឹងពិ ៃិត្យដឹងថា “េឹែតុៃកៅខាងករកាត េឹែករកាយកៅខាងកលើាៃក ើយ” កសចែតកី ៃះយា៉ងណ្ណតិញ ររជាជៃែនុងេីៃីតួយៗ ចាស់ េលះ កែមងេលះ កៅតុៃេលះ កៅករកាយេលះពិ ត្ម្តៃ ម្ត្កាលករើររែរកោយអរចាយៃធត៌ ររិរូណ្៌កេើ យ ែ៏រម្តងមាៃចិត្ស ត លួត្រត្ងៀដច ូ គាន រោយចូលគានាៃយា៉ងកន្ទះម្ដរ។ ពណ្៌ ន្ទអំពីអរចាយៃធត៌ចរ់ ម្ត្រ៉កុ ណ្ណះ នថា ᧨ ៤ ឆ្នំកោងចត្ថវស័ែ ព.ស.២៤៩៥ រពះកេពសត្ថថ សូរ-ហាយ វត្តឧណ្ណ ណ កោត រែុងភ្នកំ ពញ
រសាវរជាវកោយៈ ថាច្់ សុតឹម ១៦