Kijk op Valkenburg 3-2013

GRATIS MAGAZINE UIT VALKENBURG AAN DE GEUL

Valkenburg JA ARGANG 4

2013

LIFESTYLE + VRIJE TIJD + TOERISME + SPORT + CULINAIR + KUNST + CULTUUR + HISTORIE

3

26e Heuvelland4daagse

Valkenburg wandelen, genieten en sfeer

Eerste Amerikaan in 1944

AUG - SEPT - O K T

werd bergroet door Sjeng Meurders

k j i k e g i De klelukrenburg! op Va

Versteende archieven kijk op de historie van Valkenburg

Kalkbranderij America vergane glorie in de Sibbergrubbe

Creatieve genen tatoeages van Erik Lemeer

Struikelstenen in Valkenburg

Kijk op Kastelen kasteel Geulzicht

Woordzoeker

Waardebon

e 25.-

t.w.v.

aangeboden door

Dr. Erensstraat 6

slippertje Een

op pagina 35

Maak kans op een

is zo gemaakt

COLOFON

KIJK o p Valkenb urg 2

Uitgave en vormgeving:

INHOUD

Ivographic Reclamemakers Hekerweg 43, 6301 RJ Valkenburg aan de Geul Telefoon: 045 - 405 23 29 Advertenties: advertenties@kijkopvalkenburg.nl Redactie: redactie@kijkopvalkenburg.nl Ivo Benders (coördinator) met medewerking van; Rob Dijksman, Jan Schurgers, Hans van Helmond, Daniëlle Schurgers, Jan Vermeer, Henk Kwakkernaat en Jan Diederen.

4. Ontmoeting eerste Amerikaan 1944

21. Kunst boven de Bieb

Oplage: 10.000 exemplaren

7. Creatieve genen

22. Zomergedicht

© Overname van artikelen, foto’s e.d. uitsluitend

10. 26e Heuvelland4daagse

23. Een slippertje is zo gemaakt

13. Programma Openluchttheater Kijk op Vandaag volgens JEES

24. Kalkbranderij America

bezorgd bij alle abonnees van Dagblad

29. Museum Land van Valkenburg

hele gemeente Valkenburg aan de Geul.

14. Struikelstenen in Valkenburg

30. Kijk op Kasteel Geulzicht

16. Versteende Archieven (3)

35. Kijk op Valkenburgse schrijvers Woordzoeker

20. Bokkemert 2013

Website: www.kijkopvalkenburg.nl na schriftelijke toestemming van de uitgever.

KijK op Valkenburg wordt GRATIS De Limburger en Limburgs Dagblad in de

KijK op onze website www.kijkopvalkenburg.nl

4

7

10

13

14

16

Bezienswaardigheden in Valkenburg

23

P2

P8

P3

P12

Parkeren in Valkenburg

P10

Lang parkeren tot maximaal 1 dag

1 Spoorlaan P+R station 2 Prinses Margrietlaan 4 Geulpark 6 Burgemeester Hensingel

1 uur 1 dag

1,70 1,70 1,70 1,70

8

7

7,00 7,00 7,00 7,00

P7

4

P11 P14 P9

2

Kort parkeren tot maximaal 2 uur

1 uur 3 Bernhardlaan 1,70 5 Berkelplein 1,70 7 Cauberg 1,70 8 Villa Via Nova 1,70 9 Walramplein 1,70 10 Louis v.d. Maesenstraat (+AH-dek) 1,70 11 Dr. Erensstraat 1,70 14 Gosewijnstraat 1,70 Verder alle openbare parkeerstroken 1,70

30

1

P1

1 Station Valkenburg 2 Grendelpoort 3 Ruïne Valkenburg 4 Gemeentegrot 5 Fluwelengrot 6 Wilhelminatoren 7 Kasteel Den Halder 8 Weekmarkt (maandagmorgen) 9 Kasteel Genhoes 10 Berkelpoort

24

P6

3 10 5

9 P5

6 P4

STEAKS& SEAFOOD VAN DE ECHTE HOUTSKOOLGRILL

GRILL-RESTAURANT BUEN PROVECHO! DAGELIJKS GEOPEND MET VERWARMD TERRAS! GROTESTRAAT-CENTRUM 18 VALKENBURG 043 601 23 00 WWW.BRAZZAVALKENBURG.NL

4 K IJK o p Valken b urg

Dertienjare Sjeng Meurders Pas nu, 69 jaar later, blijkt dat een ander hem voor is geweest: de destijds dertienjarige Sjeng Meurders is degene die in de prille ochtend van die donderdag de eerste Amerikaan tegen het lijf liep.

Sjeng had met zijn ouders, acht broertjes en zusjes een schuilgelegenheid in de Steenkolenmijn. Als avontuurlijk aangelegde knaap was Sjeng op de ochtend van de veertiende in alle vroegte al buiten de grot, nieuwsgierig naar wat zich daar afspeelde en of de bevrijders er nog niet waren.

Sjeng: “Plots stond er een boomlange Amerikaan vóór me, het geweer in de aanslag.

Hij vroeg in gebroken Nederlands wie daar binnen was. Ik zei: oude mensen en kinderen, geen Duitsers.”

Met een krukje en een voetenbankje posteerde Sjeng zich in de bevrijdingstijd, toen heel Valkenburg een ‘restcentre’ was, aan de deur van een kapsalon om op verlof komende Amerikanen de schoenen te poetsen en zo wat zakgeld te verdienen. Hij kreeg al gauw de naam van ‘shoeshineboy’.

Het gezin Meurders met bovenaan in het midden oudste zoon Sjeng.

tekst: Sjeng Meurders; bewerking: Jan Diederen

Er is altijd verondersteld dat Pierre Schunck de eerste was

die op donderdag 14 september 1944 de Amerikanen zag bij de bevrijding van Valkenburg. Hij was inderdaad de verzetsman die de Amerikanen tegemoet ging om hen wegwijs te maken in Valkenburg en strategische informatie te geven. Maar de troepen daalden toen al de Daalhemerweg af.

Blijkbaar heeft hij toen een sein gegeven want meteen daarop kwamen de Amerikanen uit het Vogelbos naar beneden in twee rijen, links en rechts van de grotingang. ”Daar waren ze dan eindelijk: de bevrijders na een oorlogstijd van vier jaren, vier maanden en vier dagen. Een triomfantelijk gevoel”. De Amerikaan, die Meurders als eerste tegen het lijf liep, had volgens hem Nederlandse voorouders en was daarom vooruit gestuurd om poolshoogte de nemen.

KI J K o p Va l k e n b ur g 5

ontmoette eerste Amerikaan

De vernielde woning Meurders in de Pelerinstraat. Het is het rechtse van de dubbele blok onder de kerktoren. Links woonde het gezin van de befaamde Valkenburgse parkeerwachter Joep (Zjietske) Hermans. De foto werd gemaakt bij een begrafenis in januari 1947.

Brug de lucht in Een paar dagen vóór de bevrijders in aantocht waren werd het gezin Meurders uit veiligheidsoverwegingen naar de Steenkolenmijn gestuurd. “Op een avond had moeder rijstepap gemaakt en wij wilden net aan tafel toen de deurbel ging. Er stond een Duitse soldaat. Wij moesten ‘sofort’ weg want de brug ging de lucht in,” herinnert Sjeng zich. De brug aan de Grotestraat lag maar vijftig meter van huize Meurders aan de Pelerinstraat.

Het was maar goed dat het gezin moest vertrekken, want door het opblazen van de brug raakte het pand onbewoonbaar.

De keus welke grot als schuilplaats moest dienen was snel gemaakt. De grootouders van moederskant zaten al in de Steenkolenmijn. Sjeng vertelt: “In die grot schuilden ongeveer 160 mensen, sommigen met hun huisdieren. Er was stro uitgespreid. Wij als kinderen hadden alle ruimte om te spelen.

Het eten kregen we van de oude heer Lechanteur uit diens café tegenover de grot.

De eerste Amerikaanse soldaat kijkt de Daalhemerweg op naar het peloton dat hem volgt.

Onverschrokken bleef hij in huis, oogstte in zijn tuin en kookte voor ons.”

Geen onderdak Nadat de infanteristen (van het 119de regiment) bij de Steenkolenmijn te voorschijn waren gekomen daalden zij de Daalhemerweg af om Valkenburg te bevrijden. Tijdens de gevechten, die nog ruim drie dagen duurden, brachten de Amerikanen elke dag gesneuvelden tot bij de grot die in rijen onder een zeil werden gelegd. “Je zag alleen de voeten.”

Meteen na de bevrijding zat het gezin Meurders met een probleem: het had geen onderdak. Het huis in de Pelerinstraat was door het opblazen vernield en dat van opa en oma, hogerop aan de Daalhemerweg, was in brand geschoten.

Gelukkig kon het gezin tijdelijk terecht in het klooster op de Cauberg en later in een huis aan de Wilhelminalaan dat leegstond na de deportatie van de Joodse familie Benedik.

Foto: Frans Hofman

Voor de familie Meurders had het allemaal slechter kunnen aflopen. “Maar dankzij de gastvrijheid van de familie Caselli in de Steenkolenmijn hebben wij het gezond en wel kunnen overleven,” besluit de nu bijna 82-jarige Sjeng Meurders. <<

welkom in MOTORHERBERG • Hoge kwaliteit van de rijopleiding • • Stap-voor-stap aanpak • • Ook autorijles volgens de RIS methode •​ • Gevorderde Kennis Autisme en AD (H) D •

Alfred Gruisen • Roggeveld 31 • 6336 WJ Hulsberg​• • info@live2drive.nl • www.live2drive.nl •

BEL NU...

06-37323982

Waar de motorrijder zich thuis voelt!

Auberge La Chaussee is sinds 2001 hét pension voor vele motorrijders die in Zuid-Limburg een goed onderkomen zoeken. Kortom: voor iedere motorliefhebber die heerlijk wil genieten van de omgeving op de motor en daarna lekker wilt ontspannen in huiselijke sfeer. Interesse in een aangenaam verblijf voor u én uw motor in Zuid-Limburg? Kijk dan eens verder op onze website en... wellicht tot ziens in onze herberg waar iedere motorrijder zich thuis voelt.

Sibberkerkstraat 79 6301 AV Sibbe

06 46 36 26 20 w w w. l a c h a u s s e e . n l

Zachte landing gemaakt?

Bij ons vervangend vervoer!

KI J K o p Va l k e n bur g 7

Creatieve

genen!

an politieagent tot boef, antwoordt Erik op de vraag wie V klant bij hem zijn. Dat we anno 2013 niet meer over stigma’s

hoeven te praten is duidelijk. Tatoeages zijn ‘hot’ en niet meer weg te denken uit het straatbeeld. Valkenburger Erik Lemeer vierde afgelopen mei zijn 10-jarig ondernemerschap als tattoo artiest. Een bijzonder interview met een bijzonder talent. tekst: Danielle Schurgers; foto’s: Ivo Benders Bij binnenkomst bij South Side Tattoo aan de Wilhelminalaan word ik hartelijk ontvangen met een kop koffie. Medewerkers Mike Dando, Sid Boltong en Ivo Vleugels zijn op zaterdagochtend al druk in de weer met de eerste klanten. Erik gaat er eens goed voor zitten en vertelt; ‘ik was 9 jaar toen ik mijn eerste tattoo zette op de pols van mijn pa. Mijn vader is al meer dan 30 jaar tatoeëerder. In mei 1999 ben ik bij hem in de leer mogen gaan.’ Tatoeëren is iets wat hem met de paplepel is ingegoten.

Erik ging al op zijn vijfde mee naar de werkplek van zijn vader Will en leerde hier tekenen. Oefenen deed hij vaak op papier of fruit, zoals pompoenen en meloenen.

Op zijn zevende kreeg hij al zijn eerste tattoomachine. Vanaf dat moment ging alles vanzelf. Erik reisde op zeer jonge leeftijd

naar België, Italië, Duitsland en Nederland om diverse tattooconventies te bezoeken en hierdoor is zijn kennis alleen maar gegroeid. Hij is al meerdere malen in de

prijzen gevallen tijdens deze conventies; een mooie kroon op zijn werk. Erik werd op zijn zestiende zelfstandig ondernemer en heeft op zijn achttiende de zaak van zijn vader overgenomen. Zijn ouders steunen hem nog altijd en helpen allebei mee uit in de zaak.

Erik houdt voornamelijk van het zetten van de meer traditionele tattoo’s. Hij staat dan ook bekend om verschillende stijlen zoals Old school, Japanse en Polynesische tattoo’s. ‘Mijn voorbeelden zijn Sailor Jerry en mijn vader, beiden hebben ze een eigen stijl die ik kan waarderen. >>

Italiaanse Specialiteiten

Heerlijke mosselen, King crab, kreeft, oesters, steaks, pasta’s en nog veel meer. Kom eens proeven en laat u verrassen met datgene wat wij u te bieden hebben.

U bent van harte welkom!

Grendelplein 15 • Telefoon 043 - 609 00 43 w w w. h o t e l m o n t a g n a . n l

Dé manier om van de natuur te genieten!

De tweewieler- en Vespaverhuur specialist!

De Valkenberg 8b • Valkenburg aan de Geul

043 - 60 153 38 • info@fietshuur.nl • www.fietshuur.nl

• Stichting Buitenevenementen Valkenburg aan de Geul • Stichting Wielrennen Valkenburg aan de Geul • www•valkenburgpromotion•nl

KI J K o p Va l k e n b ur g 9

Hier kan ik inspiratie uit halen, het liefste teken ik eigen ontwerpen of werk ik freehand. Het mooiste aan mijn werk is dat ik elke dag iets nieuws kan creëren voor een klant. Als een klant ontzettend blij en tevreden met het eindresultaat naar buiten loopt dan kan mijn dag niet meer stuk.’

Moeilijkere momenten beleeft Erik tijdens zijn werk als hij emotionele verzoeken krijgt van klanten. ‘Zo belde een keer een jongen wiens vader op sterven lag, hij wilde graag een portret van zijn vader en hem dit nog laten zien voordat hij stierf.’

Erik maakt dan tijd om anderen te helpen in een moeilijk periode. ‘Veel mensen die een geliefde hebben verloren willen dit afsluiten met het nemen van een persoonlijke tattoo.’

Toch zijn er ook in de tattoo wereld veel verschillende soorten trends. Op het moment zijn voornamelijk het Infinity-teken (dat in het Nederlands “oneindigheidsteken” betekent) en de gangster-achtige tattoostijl Chicano en Sugarskulls populair.

Erik zet bijna alles, behalve racistische teksten, op elk lichaamsdeel. Daarnaast geeft hij de klant ook advies om ontwerpen te verbeteren of bij te schaven. ‘Ik zet pas een tattoo als de klant voor 100% achter het ontwerp staat. Sommige klanten hebben veel vertrouwen in je en vragen dan of ik nog een idee of ontwerp heb. Ik maak de tattoo pas helemaal af als ik op de huid

zelf aan het tatoeëren ben. Er zijn ook veel klanten die komen voor een zogenaamde ‘cover-up’ of het herstellen van een minder goed gelukte tattoo.’ Erik heeft klanten uit heel het land. ‘Mensen uit Friesland, Groningen en Amsterdam weten hun weg te vinden naar South Side Tattoo.’ Hoe dat kan? Waarschijnlijk door de kwaliteit en service die Erik en de mannen van South Side Tattoo leveren. ‘We hebben een grote klantenkring en hebben veel aan mond-opmond reclame. Ook hebben we klanten die in Valkenburg op vakantie zijn en even binnenlopen voor een afspraak. Elk van ons heeft een eigen specialiteit qua stijl of ontwerpen, blijkbaar trekt dit klanten aan.

Daarnaast hebben we hygiëne hoog in het vaandel staan. We voldoen aan alle eisen en zijn hier dag in dag uit mee bezig.’

‘Vanaf 16 jaar kunnen tieners bij mij terecht, mits beide ouders erbij zijn om toestemming te geven. Vanaf 18 jaar is uiteraard iedereen vrij om een tattoo te laten

zetten. Zelf was ik ook 18 jaar toen ik mijn eerste tattoo kreeg. Mijn vader hanteerde deze regel in de zaak en maakte daarom geen uitzondering voor mij. Mijn vader zette vier skulls die ons gezin symboliseren.’ Sinds kort is ook zijn Italiaanse vrouw Sara bij Erik in de leer. ‘Ik heb Sara leren kennen tijdens een tattooconventie in Italië.

Ze is zeer kunstzinnig en heeft absoluut talent. Het is fijn dat we deze passie delen.’

Op de vraag of dochter Rio later ook net zoals papa met school mag stoppen om te gaan tatoeëren antwoordt hij resoluut: ‘Nee dacht het niet, ze moet eerst haar school afmaken’. Op de vraag wat dan het geheim van zijn eigen succes is, antwoordt Erik; ‘Ik ben altijd met twee benen op de grond blijven staan en heb hard gewerkt.

Ik heb risico’s durven nemen en ben een positief persoon; laat je nooit vertellen dat je iets niet kunt of mag doen!’

En jij beste lezer? Nu ook aan de tattoo?

Tattoo of niet…de koffie staat klaar bij South Side Tattoo! <<

1 0 K IJK o p Valk e n burg

Wandel 26 Heuvelland 4daagse e

van donderdag 8 t/m zondag 11 augustus

Jubileumjaar 2012 Onder uitstekende weersomstandigheden heeft verleden jaar de 25e Heuvelland4daagse plaatsgevonden. Tijdens de openingsavond was er na het officiële gedeelte met de traditionele toespraken een spectaculaire luchtshow. Een internationaal gezelschap uit Spanje en Argentinië trakteerde het massaal opgekomen publiek op schitterende luchtacrobatiek gecombineerd met dans, muziek en performance.

Deze wereld act Voalá bracht ruim 30 meter boven de hoofden van het publiek, de toeschouwers naar een bijzondere en adembenemende voorstelling van poëzie en magie. Tijdens de 4 wandeldagen die hierna volgden hebben de wandelaars onder stralend weer, genoten van mooie wandelroutes én van een heerlijke en ontspannen sfeer.

Historie

N

a de uiterst succesvol verlopen jubileum-editie verleden jaar: perfecte en zonnige wandel-omstandigheden én bijna 6400 wandelaars, staat dit jaar de 26e editie van de Heuvelland4daagse op het programma. Deze wordt gehouden van donderdag 8 tot en met zondag 11 augustus 2013. En natuurlijk hoopt iedereen ook dit jaar weer op 4 mooie en gezellige wandeldagen.

De eerste Heuvelland4daagse ging van start op dinsdag 16 augustus 1988 en hieraan hebben ca. 400 wandelaars deelgenomen. In de loop der jaren hebben er tal van veranderingen plaatsgevonden in de organisatie en uitvoering van deze 4daagse. Werd er oorspronkelijk nog gestart in Valkenburg, werd er gewandeld van dinsdag t/m vrijdag en waren er slechts 3 wandelafstanden, anno 2013 is de startlocatie al weer een groot aantal jaren bij café-zaal ’t Vöske in Berg & Ter-

KI J K o p Va l k e n b ur g 11

l en, genieten en sfeer! blijt, wordt er gewandeld van donderdag t/m zondag en kunnen de wandelaars kiezen uit 5 afstanden. Het aantal deelnemers is die jaren gestegen tot een record aantal wandelaars van bijna 6400 in het afgelopen jubileumjaar.

Hetzelfde zijn gebleven de mooie wandelroutes, de gezellige sfeer tijdens deze 4daagse én de hulp van de vele vrijwilligers die meehelpen de Heuvelland4daagse tot een prachtig evenement te maken, waar iedereen trots op is!

Deelnemers Heuvelland4daagse 1988-2012

panorama’s en een rustgevende omgeving.

Bent u er dit jaar ook weer bij? De routes zijn aangegeven met pijlen en na elke 7 à 8 kilometer is er een rust- en verzorgingsplaats. Voor de wandelaars van de 7 kilometerroute na ca. 3,5 km.

Startlocatie De start- en finishlocatie deze 4 dagen is weer nabij café-zaal ’t Vöske aan de Grote Straat 8 te Berg & Terblijt. Vanaf hier zullen de wandelaars elke dag, vanaf 07.00 uur (de wandelaars van de 7 km vanaf 09.00 uur) beginnen aan hun vierdaagse wandelkilometers. Vanzelfsprekend worden hier ook alle wandelaars steeds vóór 18.00 uur terugverwacht; op zondag 11 augustus vóór 17.00 uur. Deze startlocatie is centraal gelegen en er zijn voldoende parkeermogelijkheden, zowel voor auto’s als voor fietsen. Ná elke wandeling even lekker ontspannen bij het feestpaviljoen, genieten “na voldane arbeid” én genieten van de gezellige sfeer en muziek.

Programma 26e Heuvelland4daagse Woensdag 7 augustus om 20.30 uur:

jaren

Wandelafstanden Ook bij de komende Heuvelland4daagse kunnen de wandelaars weer kiezen uit 5 wandelafstanden: 7, 14, 21,28 en 42 kilometer. Elke wandelaar kan die afstand kiezen waar hij of zij zich het prettigste bij voelt.

Omgeving Al vanaf de beginjaren houdt de organisatie vast aan haar uitgangspunten: wandelen over bospaden en veldwegen in een afwisselend en glooiend landschap en genieten van die mooie vergezichten én van de onderlinge sfeer. Én er kan tijdens de komende 4daagse weer volop genoten worden. Elke dag weer andere wandelroutes en soms met nieuwe wandelpaden. Steeds weer uitkijkend op mooie

Officiële opening door burgemeester Martin Eurlings met muziek van de harmonieën ‘Amicitia’ uit Vilt, ‘Concordia’ uit Berg & Terblijt én het Nachtwachtgilde. Aansluitend een mooie lasershow met als titel: “Heuvelland4daagse”.

Donderdag 8 t/m zondag 11 augustus:

Start van de wandelingen vanaf 07.00 uur (7 km 09.00 uur). Van 13.00 tot 18.00 uur is er elke dag muziek van een dj. in het feestpaviljoen.

Zondag 11 augustus:

Feestelijke en muzikale binnenkomst van alle wandelaars met overhandiging van de roos voor de geleverde prestatie. Voor de kinderen is er een springkussen en een ballonnenclown en voor iedereen barbecue en eet- en drinkbuffetten. <<

Inschrijven en kosten Inschrijven voor de Heuvelland4daagse in café-zaal ’t Vöske is nog mogelijk op woensdag 7 augustus tussen 13.00 en 17.00 uur of op donderdag 8 augustus tussen 07.00 en 12.00 uur vóór het vertrek.

4daagse kaart zonder herinnering voor volwassenen kost €20,-; met herinnering €24,-.

4daagse kaart zonder herinnering voor jeugd tot 15 jaar kost € 5,-; met herinnering € 6,-.

Informatie Meer info over de 26e Heuvelland4daagse: 043 - 604 08 85 of

www.heuvelland4daagse.nl

Kwaliteit, advies en service is hier de beste investering!

Weilanden, holle wegen en door landbouwmachines bewerkte wandelpaden zijn het beste met hoge wandelschoenen te lopen.

Griekse specialiteiten restaurant

Waar de goden eten!

Exclusief genieten van Griekse specialiteiten in het monumentaal kerkje uit 1891 in het hart van Valkenburg!

Welkomstdrankje bij binnenkomst.

Ook voor feesten, recepties, bruiloften, partnerregistraties en vrijgezellenparty’s.

Dagelijks geopend van 16.30 tot 23.00 uur.

Bij ons vindt u een uitgebreide collectie wandelschoenen van o.a. Lowa en Meindl

Officiële Trouwlocatie

Sint Pieterstraat 6 • Valkenburg aan de Geul • Telefoon 043 - 601 35 67

Plenkertstraat 45, Valkenburg 043 - 601 14 32

www.restauranteklisia.nl, eklisia@live.nl

In en om Valkenburg al decennia lang hét adres voor uitstekend advies en uitmuntende service!

Audio & Video

Koelkasten In Europa de grootste, in uw regio de beste!

Wasautomaten

Wat men vaak niet verwacht van een bedrijf als het onze, is dat wij vaak groter inkopen dan de grotere welbekende ketenzaken.

Toch is dit zo. Doordat wij lid zijn van Europa’s grootste inkooporganisatie kunnen wij u alle producten aanbieden tegen zeer scherpe prijzen, die heel makkelijk met alle ketens kunnen concurreren. Alleen krijgt u bij ons altijd gratis een veel betere service cadeau.

L. vd Maesenstraat 11a | 6301 EA Valkenburg aan de Geul | Tel. 043-60 123 78 | www.wouters-zn.nl

KI J K o p Va l k e n b u r g 13

Heel wat spraakmakende voorstellingen zijn er in de afgelopen maanden al in het Openluchttheater in Valkenburg voorbij gekomen. De aandacht gaat nu uit naar de laatste maand, de maand augustus waarin het programma ook nog heel wat te bieden heeft.

Zo is er op 10 augustus een optreden van de Portugese in Nederland woonachtige fadozangeres Maria de Fatima en op 15 augustus klinken er Braziliaanse klanken van Josée Koning en flamenco gitarist Eric Vaarzon Morel.

Voor liefhebbers van de liedjes van Johnny Cash is er op 17 augustus de unieke kans om de Britse tribute act “Keep it Cash” te gaan beluisteren en op 29 augustus laat Jan Rot zijn fascinatie voor nummer 1-hits blijken. Nummers als “Vous permettez monsieur” tot Hair en knallers van Police en Bruce Springsteen komen voorbij.

Een hoogtepunt zal zeker ook het optreden van Ali B met harmonie St. Joseph uit Sittard en de popband 10 Feet Up worden als afsluiting van het seizoen op 31 augustus. Alle podia zullen dan nodig zijn om de muzikanten een plaatsje te geven en genoeg ruimte te laten voor de bekendste rapper -tevens televisiepresentator en standupcomedian- van Nederland.

Ook liefhebbers van klassieke muziek zullen aan hun trekken komen.

Op 11 augustus is er het Orlando Festival Orkest met jonge Limburgse muzikanten en op 18 augustus het Orlando Festival Strijkkwartet. Op 23 augustus komt het orkest van het Zuiden naar Valkenburg. Het is de voorlopige naam voor het Limburgs Symfonieorkest en het Brabants Orkest die onlangs zijn samengevoegd. Het staat onder leiding van dirigent Dirk Brossé en brengt die avond een populair-klassiek repertoire.

Al met al genoeg om naar uit te zien. <<

Programma 1 aug.: 4 aug.: 8 aug.: 10 aug.: 11 aug.: 15 aug.: 17 aug.: 18 aug.: 22 aug.: 23 aug.: 29 aug.: 31 aug.:

Erwin van Ligten, gitaar, 20.30 uur.

Poppentheater Piepmuis, peuter en kleutervoorstelling, 11.00 uur.

Concert in Bosbes majeur, muziektheater, 20.30 uur.

Maria De Fatima, fado, 20.30 uur.

Orlando Festival Jeugd Orkest, klassiek, 11.00 uur.

Josée Koning en Eric Vaarzon Morel, flamenco/samba, 20.30 u.

Keep it Cash, pop, 20.30 uur.

Orlando Festival Strijkkwartet, klassiek, 11.00 uur.

Dwayne Verheyden, tex/mex, 20.30 u.

Het orkest van het Zuiden, klassiek, 20.30 uur.

Nummerrrr 1 met Jan Rot, pop, 20.30 uur.

Ali B met harmonie St. Joseph Sittard en popband 10 Feet Up, rap/blaas- muziek, 20.30 uur.

Voor meer informatie: www.openluchttheatervalkenburg.nl

kijk op < vandaag

volgens

jees> Hebt u dat nou ook wel eens?

Dat u een wachtkamer binnen stapt en dat er meteen een deken van mismoedigheid over u heen valt. U begroet de aanwezigen met een enthousiast “Goede morgen” en krijgt er alleen maar enig binnensmonds gemompel voor terug. U gaat zitten en bemerkt dat uw geestdrift snel bekoeld is. Binnen enkele minuten hebt u zich aangepast aan de situatie, maakt er meteen deel van uit en zakt weg in de dezelfde lethargie. En dat is begrijpelijk. Hier kom je niet voor niets en zeker niet voor je plezier. Het is geduldig afwachten tot je aan de beurt bent.

Totdat er een belletje rinkelt of de dokter zijn hoofd om de deur steekt en een naam roept. In de tussentijd ben je alleen met je gedachten.

Net als bij iedereen hier, zijn kwaaltjes de reden van het bezoek. De een maakt zich meer zorgen dan de ander. Zal dat eczeem nog weg te krijgen zijn en de daarmee gepaard gaande jeuk. Zullen de overslagen in het hart je binnenkort niet fataal kunnen worden. Zal de pijn in de knie of schouder vanzelf overgaan of is een smeerseltje voldoende. En hoe kom ik van die zweetvoeten af. Allemaal gedachtes die in de hoofden van de weggezakte aanwezigen kunnen rondspelen. Intussen bekijk je de matige kunst aan de muur, je bladert lusteloos in een blad dat natuurlijk over mode gaat en slaat als man snel de bladzijde om als de modellen met lingerie voorbijkomen. Je zucht eens diep, begroet een nieuwkomer, slaat je ene been maar weer eens over het andere en hoopt op het hoofd van de dokter bij de deur. Dan rinkelt er een belletje en noemt een assistente je naam. Je bent aan de beurt en het leek of het kwartier een uur duurde.

Overkomt u dat nou ook wel eens? <<

14 KIJK o p Valke n burg

Een mens is pas vergeten als

Struikelstenen in Valkenburg V

eertigduizend struikelstenen liggen er inmiddels in Europese trottoirs. Ter herinnering aan weggevoerde slachtoffers van de nazi’s. Vier Valkenburgers hebben het idee van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig enthousiast opgepakt en willen ook in Valkenburg deze herinneringsstenen plaatsen.

Dat lukt natuurlijk niet zonder de hulp van sponsors.

Ook u kunt er uw struikelsteentje aan bijdragen. tekst: Rob Dijksman; foto’s: Karin Richert en Rob Dijksman

Weggevoerd De Duitse kunstenaar Gunter Demnig (Berlijn, 1947) kon in 2000 bij de officiële start in Keulen van zijn Stolpersteine-project niet bevroeden dat zijn idee zo zou aanslaan. Op honderden plaatsen in Europa vind je tegenwoordig messingplaatjes in trottoirs voor huizen waar in de Tweede Wereldoorlog door de nazi’s weggevoerde Joden, Sinti en Roma, politieke gevangenen, Jehova’s getuigen en euthanasieslachtoffers woonden. Alleen in Berlijn al liggen tweeduizend plaatjes.

De eerste Nederlandse steentjes werden in november 2007 in het Overijsselse Borne geplaatst. Tot nu toe zijn er in Nederland zo’n achttienhonderd plaatjes aangebracht. Ook in Zuid-Limburg: in Vaals (6), Kerkrade (7, gepland 35) Heerlen (25) en Maastricht (22, gepland 300). Hilversum spant voorlopig de kroon met duizend geplande stenen. Met de verruwing van onze maatschappij, waarin zelfs bronzen platen van oorlogsmonumenten worden gesloopt, zal het niet verbazen dat inmiddels al in twee steden plaatjes zijn gestolen.

Niet vergeten ‘Een mens is pas vergeten als men zijn naam niet meer kent’, is Demnigs motto.

Zijn eerste aktie in 1990 stond in het teken van de deportatie van Sinti en Roma uit Keulen in 1940. Drie jaar later werkte hij zijn Stolpersteine-plan definitief uit. In 1997 legde hij de eerste stenen, zonder vergunning, in Berlijn-Kreuzberg. Met terugwerkende kracht kwam die toestemming er later wel.

KI J K o p Va l k e n b u r g 15

men zijn naam niet meer kent Vanaf dag één plaatst Demnig de stenen zelf. Soms bieden plaatselijke stratenmakers hulp als een project voor hem te omvangrijk is. Zoals in Eindhoven waar 244 stenen in een keer werden gelegd. Ook kan hij tegenwoordig vanwege het grote succes de productie niet meer alleen aan.

Een bevriende kunstenaar biedt uitkomst.

Demnigs activiteiten kregen ook officiële erkenning. In 2005 werd hem de hoge Duitse onderscheiding Verdienstorden der Bundesrepublik Deutschland verleend.

In mei 2008 benoemde minister van Binnenlandse Zaken Wolfgang Schäuble hem tot Ambassadeur voor Democratie en Tolerantie.

41 stenen ‘De kunstenaar noemt ze Stolpersteine omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen. Op de stenen zit een messing plaatje van 10 x10 cm.

Op de Valkenburgse steentjes komen de voor- en achternaam. Bij de getrouwde vrouwen, dit in tegenstelling tot het gedenkbord op de Joodse begraafplaats, hun meisjes-achternaam en de naam van hun man. Er komt geen geboortedatum op, wel de leeftijd. Het spreekt immens veel meer aan om te zien hoe oud de slachtoffers waren: een jongen van 17, een man van 87!

Omdat niet van iedereen de deportatiedatum bekend is, is besloten die vanwege de uniformiteit weg te laten. Als laatste komt er natuurlijk wel de datum van overlijden en de naam van het vernietigingskamp op’, vertelt initiatiefnemer Henk Vossen. Samen

met Dr. Herman Mücher, Laurens Loozen en Jan Diederen werkte hij vorig jaar het plan uit ook in Valkenburg zulke stenen te plaatsen.

Jan Diederen ploos in de archieven na wie waar woonde. De Joodse namen op de plaquette op de algemene begraafplaats op de Cauberg waren zijn startpunt. ‘Die plaquette is uit 1955. Er staan vijfenveertig namen op, maar dat klopt niet. Vier staan er ten onrechte op. Een heeft zelfs de oorlog overleefd.

Twee anderen kwamen niet uit Valkenburg, maar uit Klimmen en Amsterdam.

Ook staat Eva de Wilde, de vrouw van Machiel Cok er niet op. Eva werd bij toeval uit Valkenburg gedeporteerd. De Amsterdamse zangeres was in Valkenburg voor optredens in de toenmalige dancing Pavillon. Zij logeerde bij de familie Bemelmans in de Walravenstraat en werd daar opgepakt’, vertelt Diederen.

Laurens Loozen en Herman Mücher herinneren zich nog goed hun Joodse speelkameraden. Loozen: Overbuurman Cahn stuurde me soms naar de groenteman voor het een en ander. Ik kreeg een keer precies gepast 12 cent mee voor een bloemkool. Als beloning beloofde hij me de volgende keer een ei van zijn haan.’

De gemeente Valkenburg aan de Geul heeft inmiddels vergunning gegeven de stenen te plaatsen. Een gemeentelijke donatie van vijfhonderd euro ondersteunt dit prijzenswaardige burgerinitiatief. Ook vereniging Niks aan de Hand doneerde vijfhonderd euro.

Kunstenaar Gunter Demnig bezig met het leggen van Stolpersteine.

(foto: Karin Richert)

De totale kosten zijn geraamd op achtduizend euro. Daarin zijn ook de uitgaven voor de ceremoniële onthulling en ontvangst van nabestaanden begrepen. Er is dus nog een lange weg te gaan.

Streefdatum voor de plaatsing van de eerste stenen is mei 2014. << Kijk voor meer informatie op www.struikelstenenvalkenburg.nl Wilt u een of meerdere stenen steunen dan kunt u uw bijdrage storten op Rabobank-rekening 148 3010 02 t.n.v. Stichting Struikelstenen.

Een steen kost €120,-.

Elke bijdrage is natuurlijk welkom.

Informatie over hulp aan Joden, Joodse Valkenburgers die de Holocaust hebben overleefd en onderduikadressen is meer dan welkom bij voorzitter Henk Vossen van Stichting Struikelstenen Valkenburg aan de Geul. Zijn adres is: Prinses Christinalaan 3, 6301 VV Valkenburg, tel.: 043 - 451 13 12, e-mail: vosje-108@hotmail. com

16 KIJK o p Valke n burg

Kijk op de historie van Valkenburg

Versteende Archieven (3)

De Geulpoort W

tekst: Henk Kwakkernaat (Archeovalk)

“ e weten dat de stadsmuur glad aansloot aan de oude Geulpoort m.a.w. dat muur en front van de Geulpoort op een lijn lagen. Aan de westkant van de Geulpoort versprong de stadsmuur naar het zuiden, richting Oude Kerk.” Dat schreven we in de vorige aflevering van “Versteende Archieven”.

In aflevering 1 beschreven we de opgravingen van stads- en kademuren in 2008, langs het Walramplein. Het tweede artikel besloeg het traject langs de Bogaerdlaan tot aan de verdwenen Geulpoort. Dit artikel gaat over de Geulpoort zelf.

De bestudering van schriftelijke bronnen en latere archeologische bevindingen hebben geleid tot een stoutmoedig herbouwplan voor de Geulpoort (en de Grendelpoort).

Toch zal dat laatste niet de hoofdmoot vormen van dit artikel. Ik zal het voornamelijk over de historische en archeologische feiten hebben.

Tijdens de blootlegging van de funderingen van de Geulpoort riep een Valkenburgse “Vreigelaer” mij toe dat daar nooit een poort had gestaan, want zijn grootvader had daar gewoond en had nooit over een poort gerept. “Nee dat kan ook niet, tenzij je opa 240 jaar is geworden!” was mijn antwoord. In 1782 is namelijk het laatste restant van de Geulpoort afgebroken.!”

“Vreigelaer” af door de zijdeur!

Dat is ook de reden dat de Geulpoort uit het collectieve geheugen van de Valkenburgers is verdwenen. In 1990 heeft de schrijver een afbeelding van de poort herontdekt in de Brusselse Rijksarchieven.

In een document uit de Bourgondische tijd (1438) werd een opsomming gegeven van de voornaamste steden en feodale territoria van de Lage Landen. Elk hoofdstuk begon met een fraaie miniatuur van de stad of een deel ervan.

Over de interpretatie van dit kostelijk initiaal schreven we ooit een uitvoerig verhaal in Geulrand, de voorganger van dit blad. Samengevat: bestudering van een paar andere miniaturen uit de Euregio, die ook in dit manuscript voorkomen en raad-

Miniatuur (1438) Brussels Handschrift. (research en foto: auteur) pleging van lokale deskundigen versterkten ons in de mening dat deze afbeeldingen wel degelijk grote topografische waarde hebben. Wat de Geulpoort betreft zien we o.a. een hoge torenpoort met kantelen en een weergang rond het pyramide-dak met een korte nok. De poort heeft net als de stadsmuren een talud dat afloopt naar de Geul, hetgeen door de opgravingen van de twee laatste decennia bevestigd is.

Voor we verder gaan met feiten rond de Geulpoort moeten we ons eerst serieus verantwoorden, want al die ontdekkingen hebben grote gevolgen gehad.

De bronnen waaruit we de gegevens afleidden, omvatten schriftelijke bronnen als stads-rekeningen, kronieken en secundaire literatuur, afbeeldingen in manuscripten, kaarten en tekeningen. Daarnaast is ook specifieke literatuur geraadpleegd over stadspoorten en verdedigingswerken.

Een zeer belangrijke bron is het archeologisch onderzoek in 1948 en vooral in 2010 (ADC). Tot slot is een vergelijkend onderzoek gedaan in de Euregio naar stadspoorten. Natuurlijk kun je daarmee niet tot in detail de Geulpoort reconstrueren, maar wie beweert dat we over één nacht ijs willen schaatsen, moet eerst maar eens de dikte van dit ijs komen meten, want de ruimte daarvoor is in dit blad niet toereikend. Hieronder volgen de voornaamste feiten, kort samengevat.

Datering van de Geulpoort De Geulpoort dateert uit het einde van de 13e eeuw of de eerste decennia van de 14e eeuw. Het is een van de drie poorten van middeleeuws Valkenburg. Omdat de stads-herstelrekeningen van Valkenburg (Rijksarchief Brussel) pas in 1398 beginnen kan er geen exact jaar aan de bouw van de poorten verbonden worden.

Bij recent archeologisch onderzoek zijn resten van een middeleeuwse omwalling uit 1334 ontdekt maar ook fragmenten van een oudere omwalling. De resten van 1334/1340 hebben te maken met een grootscheepse restauratie en herbouw van de verdedigingswerken van Valkenburg na een grondige verwoesting door Jan van Brabant in 1328/29. Ook het kasteel is toen grondig verbouwd. Dat alles werd gefinancierd door een aanzienlijke herstelbetaling, afgedwongen door het Parlement van Parijs (een rechtbank). De drie Valkenburgse poorten zouden dus uit die tijd kunnen dateren. Maar er is een vroegere stadswal-campagne bekend uit de tijd van Walram de Rosse, Heer van Valkenburg in de tweede helft van de dertiende eeuw. Een Seigneur van aanzien, die ook in andere steden die hem toebehoorden poorten en wallen bouwde. Die theorie wordt ondersteund door de datering van een heipaal langs de Geul bij de Geulpoort. (1283). We hebben dus een halve eeuw, tussen 1283 en 1334 als mogelijke periode waarin de Geulpoort gebouwd is. De bouwkundige kenmerken van de drie poorten stemmen daarmee overeen, hoewel er ook stilistische en archeologische argumenten zijn voor een bouwperiode tijdens de laatste decennia van de dertiende eeuw. We neigen er steeds meer toe om Walram als bouwheer van de Geulpoort te beschouwen.

De Plaats van de Geulpoort De plaats van de Geulpoort is af te leiden

KI J K o p Va l k e n b ur g 17

A I B Detail van de kaart van Valkenburg uit 1540 (Van Deventer) Het traject A-B is de noordelijke stadswal. I. is de Geulpoort. (Foto: auteur) uit de naam: aan de Geul. En dan vervolgens in de lijn van de oversteek van de grote doorgaande weg Maastricht-HeerlenSittard/Heinsberg. Een tweede zeer belangrijk document is de kaart van Van Deventer uit 1540. Deze kaart gemaakt in opdracht van Keizer Karel V had een miltair oogmerk. Op de kaart is te zien dat de Geulpoort een slanke, zeer hoge poort was. Wanneer we ze vergelijken met de kerk zal ze zeker net zo hoog zijn geweest als de onderbouw van de kerktoren. Ruim twintig meter. Verder valt de verspringing op van de Geul, westelijk van de poort.

Daar zit een fikse inham die op alle latere kaarten staat en tot op de dag van vandaag (gedeeltelijk) gehandhaafd is.

Er is recent een kaart opgedoken uit het begin van de zeventiende eeuw (met dank aan Jan Diederen) die de Geulpoort op dezelfde plaats situeert maar dan lager van opbouw. Daarover straks meer. Dan valt er een gat in de iconografie van de Geulpoort van ruim een eeuw. Een tekening van de kerk van Valkenburg van J. van Dijk uit de 18e eeuw laat helemaal links de resten zien van de “gedemollierde” Geulpoort (hier niet afgebeeld). De poort is waarschijnlijk in twee etappes geslecht: in 1644 en in 1672, samenvallend met de twee laatste verwoestingscampagnes door de Hollanders in Valkenburg Vestingstad.

Ook hier wordt de plaats van de Geulpoort bevestigd.

Voor een exacte plaatsbepaling van de Geulpoort moeten we wachten tot de 20e

en 21e eeuw. Na de verwoestingen van 1944 moest de Geulbrug in 1948 definitief hersteld worden. Bij het vervangen/restaureren van het bruggehoofd aan de stadszijde maakte Marres voor de Rijksdienst een snelle schets van de fundering van de Geulpoort, staande in de Geul met de blik naar het zuiden (richting Groote Straat).

Hij relateerde dit profiel ook aan het pand Vijghen, tegenwoordig Botterweck op de hoek van de Grote Straat/Bogaerdlaan.

Daarmee was de eerste -ietwat onnauwkeurige- inmeting van de plaats van de Geulpoort een feit. Met dien verstande dat hij de oostelijke wang van de poort iets te breed weergaf omdat hij abusievelijk de fundering van het verdwenen hotel Dupont erbij rekende! Die was ooit tegen de fundering van de Geulpoort aangelegd!

Het laatste woord had de opgraving van 2010 door het ADC, voorbereid door senior-archeoloog Stoepker en de Archeologische Werkgroep Valkenburg.

De poort bleek iets kleiner dan verwacht op grond van de schets van Marres uit 1948 en de poort lag onverwacht wat meer oostelijk. Nu lag de fundering vast op het rijks-coordinatenstelsel. Met toch een laatste onzekerheid: de beeindiging van de poort naar het noorden kon niet exact worden vastgesteld omdat de boog van de betonnen boogbrug niet doorgraven kon worden. Bij de aanleg van de versmalde brug zou mogelijk de noordelijke beeindiging vastgesteld kunnen worden. Helaas bleek dat toch niet mogelijk.

Fundering Geulpoort (ADC). (Foto: W. Felder, legenda: auteur)

Th. Dorrenplein

Grote Straat

Het type poort In de (Duitse) vakliteratuur wordt deze poort gerekend tot het genre “Turmtor”. Een torenpoort van het hoge slanke type. Het is het meest voorkomende type in de Euregio.

De weergang met kantelen aan de dakvoet werd na de tweede helft van de 15e eeuw meestal bij het dak getrokken wegens voortdurende inwateringsproblemen en nieuwe strategische concepten vanwege de verbeterde kanonnen van de aanvaller. Om dezelfde reden werden veel van dit soort poorten in de 16e eeuw verlaagd!

De Hoogte Wat betreft de hoogte van muurwerk en dak zijn uiteraaard geen exacte maten te geven. We zijn afhankelijk van de schaarse afbeeldingen en vergelijkend onderzoek in de Euregio. Wanneer we poorttoren bekijken op de miniatuur van 1438 en op de kaart van Van Deventer zien we dat het een hoge toren was. Minstens zo hoog als de onderbouw van de kerktoren, ruim 20 meter. Dat wordt ook bevestigd door onderzoek in de regio naar vergelijkbare “Turmtore” in Münstereiffel en Nideggen o.a. zoals we hiervoor al stelden.

Bovendien zal de poort, zeker voordat kanonnen een belangrijke rol gingen spelen, strategisch gezien behoorlijk hoog geweest zijn om goed uitzicht en schootsveld te hebben naar het noordelijk gelegen plateau. Verder speelde status een zekere rol: het was de belangrijkste toegangspoort van de vestingstad, bovendien gericht op het stamslot van de Heren van Valkenburg: Heinsberg. Tenslotte speelt de middeleeuwse pre-occupatie met symboliek een rol. Die is kort samen te vatten als een sterk gevoel voor reciprociteit.

Een soort wederkerigheid gebaseerd op banden tussen steden. Zo is de Berkelpoort in Valkenburg (eigenlijk Akenerpoort) het beginpunt van de weg naar Aken. De ontvangende poort in Aken (afgebroken in de 19e eeuw) lijkt als twee druppels water op onze Berkelpoort/Akenerpoort. De Grendelpoort van Valkenburg, die lang de Maastrichterpoort werd genoemd had zijn pendant in een poort van een vergelijkbaar type aan de Maasbrug (poort met ronde flankerende torens).

Er zou nog een kort onderzoek gedaan kunnen worden naar wat de ontvangende poort van de Geulpoort geweest is: Heinsberg en Sittard komen in aanmerking. >>

Ge woo nl ekk er!

N I N E T E I N E G ZOT G R U B N E K L A V HARTJE

De Zotte Zus is welkom in de Grotestraat en u bent dat uiteraard ook.

De bierkaart biedt een waaier aan keuzemogelijkheden. Van speciaal Brand en Maes pilsener tot de bijzondere Belgische Rochefort abdijbierencollectie.

Neem daarnaast een kijkje in onze zotte menukaart en laat u verleiden met o.a. lunch-, voor-, hoofd- en nagerechten en borrelhapjes!

De Zotte Zus zit er dagelijks vanaf 11.00 uur. Grotestraat Centrum 14, 6301 CX Valkenburg, 043-601 15 64, info@dezottezus.nl, www.dezottezus.nl

De meest verrassende trouwen feestlocatie van Limburg

Het hele jaar door genieten van mediterrane specialiteiten

• Met zeer bijzondere trouwzaal •

Welkom bij restaurant Portobello!

Wij zijn gevestigd aan de rand van het centrum van Valkenburg aan de Geul. Hier kookt men gewoon op zijn “Hollands” maar met een knipoog naar de Franse en Mediterrane keuken.

Geopend van woensdag t/m Zondag: 12:00 tot 21:00 uur.

W W W. F E E S TG R OT. N L

Een eeuwenoude locatie met hedendaagse allure!

Daalhemerweg 31A (direct naast de steenkolenmijn) 043 601 47 38

Neerhem 25, 6301 CD Valkenburg, Tel: 043-6090025

reserveren@portobellovalkenburg.nl www.portobellovalkenburg.nl

KI J K o p Va l k e n b u r g 19

Details Wanneer we de twee andere poorten in Valkenburg bekijken, zal het metselwerk van de Geulpoort eveneens een hoge plint hebben gehad uit hardere steen dan mergel. Daar was inderdaad nog een enkele steen van over. Die kon zelfs door een hardsteendeskundige niet thuisgebracht worden, althans voorlopig niet. Bij de gefaseerde afbraak in de 17e en 18e eeuw, zijn deze kostbare harde stenen natuurlijk zorgvuldig bewaard en hergebruikt. Of er een “Hoheitsbogen” aan de veldzijde van de Geulpoort aanwezig was weten we niet zeker. In de Berkelpoort bevindt die zich wel. Een “Hoheitsbogen” is een ondiepe rondboognis, die via de Dom van Aken en daarna via de Akense poorten in veel poorten terecht zijn gekomen van steden die betrekkingen hadden met Aken. De betrekkingen tussen Aken en Valkenburg waren zeer hecht. De heren van Valkenburg waren voogd van Aken. Engelbert van Valkenburg uit het huis Valkenburg en aartsbisschop van Keulen, kroonde de eerste Habsburger Rudolf I in Aken. Bij veel keizerskroningen in Aken hadden de Valkenburgse Heren een belangrijke ceremoniele functie. In de doorgang van de poort zijn bij de opgraving van 2010 aan weerszijde boognissen gevonden die ook bij de Grendelpoort aanwezig zijn.

Ze dienen o.a. als nis om opzij te springen bij doorrijdende karren en paarden. Aan de stadszijde hebben de onderzoekers de draaistenen gevonden van een tweedelige houten poort. Aan de veldzijde hebben we geen zekerheid. De miniatuur van 1438 suggereert een ophaalbrug uit twee delen.

Dat is bij een rivierovergang gebruikelijk.

Maar het kan ook een valhek zijn geweest, net als bij de Grendelpoort. Of een combinatie van beiden zoals bij de Grendelpoort. Heel bijzonder vond ik, dat bij het onderzoek aan de Geulkant van de poort (2012) , mijn mentor ir. T. Bauer (T.U. Delft) en ondergetekende het originele loopvlak van de poortdoorgang terugvonden, compleet met een paar bestratingskeien.

Op een diepte die correspondeerde met het oude niveau van de Grote Straat. Een enkele aardewerkscherf daterend uit plusminus 1300 ondersteunde onze hypothese dat Walram begonnnen is met de bouw van deze poort. Een paar maanden geleden werd in het vervolg van die weg, in de bocht naar de Gosewijnstraat dat loopvlak met keien ook weer teruggevonden. N.B. Zoals men op de kaart van Van Deventer kan zien was het traject St.Pieterstraat/Gosewijnstraat de enige toegang tot de Geulpoort. Dat hele traject tussen Grendelpoort, via de Grootestraat, de Geulpoort en de huidige Gosewijnstraat/St.Pieterstraat heette trouwens ooit: De Stadstraat. Een naam voor het hele traject!

Tot slot heeft de poort een Maria-nis gekend zoals de twee andere poorten. Daar wordt expliciet gewag van gemaakt in de stadsrekeningen. En… bij het vervolgonderzoek langs de Pelerinstraat bleek het miniatuur van 1438 weer eens waardevolle informatie te bevatten: vóór poort en muur bevond zich ooit een talud beschermd door fikse eikenhouten palen. Dat hadden we eigenlijk al geconstateerd bij ons onderzoek in de Geul in 1990. Maar daarover in ons laatste artikel. De Poortcommissie bestaande uit prof. Asselbergs (voormalig directeur Monumentenzorg), ir. Cuijpers (stedenbouwkundige), ir. Bauer (Middel-

Reconstructie Kwakkernaat/Diederen.

Hier onze reconstructie van de Geulpoort en hieronder wat de voortreffelijke architecten van bureau van Hoogevest er mee gedaan hebben. eeuwse Bouwkunde), dhr. Oostwegel en ondergetekende hebben in lange sessies de herbouwplannen kritisch bekeken samen met twee enthousaiste gemeente-ambtenaren. Daarover wil ik over enige jaren nog wel eens een artikel schrijven want dat is ook geschiedschrijving, maar daarvoor past enige afstand in tijd! Zeker wanneer we de politieke dimensie erbij betrekken, want eerlijk is eerlijk: zonder de inventiviteit van het gemeentbestuur van Valkenburg zou de Geulpoort en de restauratie van de Grendelpoort er nooit gekomen zijn.

Succes heeft vele vaders!

Bij een bezoek twee jaar geleden aan Guédelon (in Bourgogne) legden we de plannen voor aan een van de stafleden van het grootste reconstructie-project van Europa. Daar wordt bij een steengroeve een middel-eeuws kasteel gebouwd, geheel handmatig en ambachtelijk. Na een lang exposé onzertijds, in ons beste schoolfrans, zuchtte hij eens diep en zei: “C‘est une folie, mais une folie raisonnèe“! En dan met een glimlach: “Maar wij zijn nog gekker!“ (wordt vervolgd) <<

20 KIJK o p Valke n burg

Valkenburg opnieuw in de ban van

de Bokkemèrt O p zondag 13 oktober 2010 zal voor de 31ste keer de Valkenburgse jaarmarkt, de Bokkmèrt worden gehouden.

Als publiekstrekker in de z.g. ‘stille’ periode tussen zomer - en herfstvakanties heeft deze jaarmarkt zijn bestaansrecht reeds lang bewezen. Het is een publiekstrekker bij uitstek geworden. Elk jaar bezoeken meerdere tienduizenden bezoekers deze markt.

De Bök Waarom heet de Valkenburgse jaarmarkt ‘Bokkemèrt’? Omdat het er letterlijk wemelt van de Bokken. En die Bokken (of Bök in Valkenburgs dialect), dat zijn de Valkenburgers zelf, die hun scheldnaam tot geuzennaam verhieven. De Valkenburgse Bokkemèrt, eerste editie anno 1982, is uitgegroeid tot een van de grootste jaarmarkten van Limburg, met z’n tweeëneenhalve kilometer straatlengte en z’n driehonderzeventig kramen. Dag waarop (zondag) en week waarin (herfstvakantie) zijn zorgvuldig gekozen. Zuid-Limburg biedt op dat moment onderdak aan duizenden gezinnen met schoolgaande kinderen die hier een korte vakantie komen doorbrengen en die vooral op zondag behoefte hebben aan een gezellig familie-uitje.

Streekproducten Een onderdeel van de Bokkemèrt is de Boerenmarkt, geconcentreerd op het oude marktplein van Valkenburg, waar Limburgse boeren zelf hun producten aan de

man proberen te krijgen. Behalve typische streekproducten als Limburgse kaas en appelstroop, zijn dat ook geiten- en schapenkaas producten van het land.

Ook dit jaar is er weer een groot aantal buitenlandse marktkooplieden aanwezig met name uit Eupen(België) en Monschau (Duitsland). De diversiteiten in het aanbod aan koopwaar is, zoals altijd zo groot mogelijk. Dat is nu eenmaal een kenmerk van deze markt.

doen ook mee. Terrasmogelijkheden blijven daarbij voor een deel aanwezig, zodat men, zelfs ook bij slecht weer, rustig van een drankje en een hapje kan genieten.

De kindermarkt is ook nu weer ‘van de partij’. Op hun eigen manier bieden de kinderen ‘hun koopwaar’ aan.

De markt zal plaatsvinden in het centrum.

Specifiek in de straten: Louis van der Maessenstraat, dr. Erenstraat, St. Pieterstraat, Walramplein, Hovetstraat, Berkelstraat, Grotestraat, Neerhem, Pelerinstraat, Theod.

Dorrenplein, Jan Deckerstraat, Lindelaan, Gozewijnstraat en de Poststraat.

Valkenburgse ondernemers Veel Valkenburgse ondernemers, die met hun bedrijven aan de marktstraten liggen,

Er wordt GEEN entree geheven. De markt begint om 10.00 uur en eindigt om 18.00 uur. Geadviseerd wordt om, als U de markt wilt bezoeken, zoveel mogelijk gebruik te maken van het openbaar vervoer. Als dat niet kan zijn er uiteraard nog altijd de parkeerplaatsen aan de rand van het centrum voorhanden. Deze zijn allemaal op een loopafstand van ca. 10 minuten gelegen.

Tot ziens op de gezelligste jaarmarkt van de Euregio... “de Bokkemèrt”! <<

KI J K o p Va l k e n b ur g 21

Kunst boven de Bieb T

ot 1 september 2013 is nog de tentoonstelling met werk van

twee leden van de Kunstkring Henri Jonas te zien in de ‘bovenzaal’ van de Openbare Bibliotheek Valkenburg.

Ton Luijten (1938) Ton groeide op in een artistiek gezin, waarbij zijn vader de kinderen inspireerde tot verschillende creatieve richtingen. Van hem leerde hij z’n eerste ‘schilderstreken’ waarna Ton zich tot een impressionistisch

schilder “van niveau” ontwikkelde. Al meer dan vijftig jaar schildert hij het ZuidLimburgse landschap en bloemstillevens op zijn eigen frisse manier. Ton is sinds 1960 lid van de Kunstkring.

“Landschap” van Ton Luijten.

Van Sjin? deel 2 nu verschenen Vol trots presenteert Heemkundevereniging Schin op Geul het tweede deel van het kwartierstatenboek “Van Sjin?”. Wederom zijn hierin de voorouders van 75 families in beeld gebracht.

Jean Spronck (1950) Het werk van Jean Spronck heeft een decoratief karakter, waarbij compositie en vlakverdeling de hoofdrol spelen. Opvallend is zijn kleurgebruik in olieverf en krijt die zijn liefde voor het mediterrane gebied verklaart. Hij volgde de opleiding aan de Kunstacademie van Maastricht en is bijna vijfentwintig jaar lid van de Kunstkring Henri Jonas. <<

Openingstijden Tentoonstelling Ma: 14-18 uur. wo: 10-13 uur en 14-18 uur. do en vrij: 14-20 uur. za: 11-14 uur.

Bibliotheek Valkenburg, Berkelplein 99, 6301 ZC Valkenburg heuvellandbibliotheken.nl/valkenburg

“Alhambra” van Jean Spronck.

henrijonas.nl 043 - 601 59 27

Het eerste deel is in 2011 verschenen, in het kader van ons 20-jarig jubileum. Bij deze kwartierstatenboeken gaat het niet alleen om een verzameling namen, tevens wordt er goed inzichtelijk gemaakt welke familieverbanden er bestaan. Ook in dit deel blijkt dat het overgrote deel van de ‘Sjinse’ families niet oorspronkelijk uit Schin op Geul stammen; wel komen zij veelal van plaatsen uit de directe omgeving.

Maar daarnaast eveneens van ver over de provincie- of landsgrenzen...

Deze tweede uitgave omvat 324 pagina’s op A4-formaat. Naast een uitgebreide namen- en plaatsnamenindex, is dit deel tevens voorzien van vele foto’s.

De verkoopprijs is vastgesteld op slechts €16,00. Het boek is te bestellen via de website www.heemkundesjin.nl of te verkrijgen bij gemeenschapshuis ’t Geboew in Schin op Geul (let op: beperkte openstelling).

In Schin op Geul, Oud-Valkenburg en direct aangrenzende plaatsen (Wijlre, Ransdaal, Klimmen, Hulsberg, Valkenburg en Sibbe) kunnen de boeken worden thuisbezorgd; buiten deze gebieden bedragen de verzendkosten €4,00 per exemplaar. Uiteraard bestaat ook de mogelijkheid dit zelf te komen afhalen. <<

Augustus Valkenburg

2 2 KIJK o p Valke n burg

Liefste,

n og zo groe n n e ld e z ier Het was h gustus au In juli en sig en zo bos boom Zo grazig en aan de , n a a r g d n Het golve terddikke. s a B e d g o Rijpt n oeld ben ze gek b e h r e m o ren De z kwam loge r e e w ik t To k op dronk o o n a d ij h Maar nu is klaar om hier n e ten.

Ontkurkt an te genie v n e g u e t met volle

2013

nd t heuvella e h h ic z jt Voldaan vli oor vakantie r v Bevrijd nee weldra binnen is onnegloed De oogst z e d in t e t h Naakt baad melk en honing an Het land v ik haren zie g o o n ij m n En door we verlore t a d s ij d a r Het pa d verlangen m e r e g n o n h Ik voel ee ling en toc e h c o o g e b n Naar zins t zo blijve e h t a la : Hoop ik elmond Hans van H

Word jij Stoomtrein Conducteur deze zomer?

O p zoek naar een ge-

zellig dagje uit met je hele familie? Word dan onze

Informatie over de rijdagen, vertrektijden en alle leuke arrangementen: Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij De Miljoenenlijn , Stationstraat 20, 6369 VJ Simpelveld.

Tel. 045-544 00 18 info@miljoenenlijn.nl. www.miljoenenlijn.nl

stoomtrein-conducteur voor een dag bij de Miljoenenlijn.

Voor onze jongste reizigers, in basisschoolleeftijd, organiseren wij op alle rijdagen in de zomervakantie het kinderprogramma ‘Op Conducteursavontuur langs de Miljoenenlijn’. Kinderen in het bezit van een geldig plaatsbewijs kunnen, zonder te reserveren, kosteloos deelnemen aan dit speciale kinderarrangement, dat gecombineerd kan worden met elke treinrit.

Zomervakantie In de zomervakantie rijden we onze vaste dienstregeling op woensdag, donderdag en zondag. Je kunt zonder reservering instappen op alle stations langs het traject en een kaartje kopen aan het loket van station Simpelveld en Valkenburg of bij de conducteur in de trein. <<

urg b n e k l a V Lezeractie r t met kor ting Familiekaa 5.-nburg Valke

.

0 3

bon ring van de Tegen inleve aart ek ili m le fa een specia ontvangt u voor... ) en er nd nen en 2 ki se as lw vo (2

€

binatie ldig in com 13 en niet ge 20 s stu gu in au re rijdagen alle regulie (geldig op

Dat is

l voorderie ef

e ta op het loss €

rtingen). acties en ko met andere

KI J K o p Va l k e n b ur g 23

slippertje Een

A

is zo gemaakt

ls je bladmanager van een magazine bent en je wilt in de eerstvolgende editie een artikel over teenslippers hebben, dan vraag je dat aan een hippe, jonge vrouw die zich gedwee op sleeptouw heeft laten nemen door de laatste mode. Als je deze logica negeert door deze opdracht op de schouders van een man van middelbare leeftijd te leggen dan heb je, op z‘n zachts gezegd, nogal wat lef.

Welnu, dat laatste kan de baas van „Kijk op Valkenburg“ kennelijk niet ontzegd worden want het verzoek om dit artikel te schrijven, kwam doodleuk op het bordje van ondergetekende te liggen. En zoals een vertwijfelde zwerver naar de fles grijpt, een agressieveling naar een wapen, zo grijpt een onthutste stukjesschrijver naar de Google-machine. Maar wat levert dat op? Massa‘s modellen, talloze merken en de meest uiteenlopende aanschafprijzen.

En dat varieert dan van een simpel zooltje met een teenstukje en twee hengsels, tot een halfabstracte creatie van een onbereikbare bekendheid die, behalve wat frutsels en een exorbitante prijs, niets toevoegt aan het loopcomfort van het stukje schoeisel.

Ipanema, Tommy Hilfiger, Rapisardi, Havaianas, Birkenstok, Lazamani, Rieker, Alba Moda, Juicy Couture, Scorpion Bay en nog een paar dozijn van een soort namen die net zo goed dienst zouden doen als merknaam van een mooie sigaar, een

fles parfum of een boxershort. Maar nee, teenslippers, de eenvoudigste oplossing om pijnloos met blote voeten te kunnen lopen.

Toch heeft het fenomeen internationale erkenning verworven. In elk land heeft men er zelfs een eigen soortnaam voor bedacht. Zo heten die dingen bijvoorbeeld in Duitsland “Flipflops”, in Zwitserland “Schlarpen”, in Frankrijk “Claquettes”, in Zuid-Africa “Plakkies” en in België “Sleffers”. De overeenkomst laat echter niets te wensen over want alle benamingen hebben iets slipperigs, iets dat het slepen van de achterflap over de ondergrond aanschouwelijk maakt.

Teenslippers, dus. Eenvoudige attributen die 50 jaar geleden enorm in de mode waren en nu opnieuw. Toen hebbedingetjes en nu gadgets die meer bloot geven dan alleen de voeten van de drager of draagster. Er zijn hele verhandelingen geschreven over de vorm van voeten en de onderlinge stand van de tenen waarbij

tekst: Jan Vermeer

wordt verwezen naar ras, geslacht, afkomst en andere eigenschappen die zijn opgehangen aan de erfelijkheidsleer. De schrijver dezes heeft er echter een eigen studie van gemaakt. Onafhankelijk van alle vooroordelen. Helaas heeft dit niet tot echte conclusies geleid. Een teenslipper geeft veel bloot, maar niet wie er op te grote voet leeft, wie snel op zijn teentjes is getrapt, wie naast zijn schoenen loopt of wie zichzelf ten onrechte op een voetstuk heeft geplaatst. Wat wel vast is komen te staan is dat ruim 80% van het aanbod schandalig duur in de markt wordt gezet.

De prijsstelling is immers opgebouwd uit een vast aantal componenten met als belangrijke medebepaler, het arbeidsloon bij fabricage. En dat is het bewijs dat de prijs vaak veel te hoog is, immers, een slippertje is zo gemaakt… <<

24 K IJK o p Val k e n b urg

Kalkbranderij

America

Mysterieuze rondingen in bakstenen omhulsels verraden de activiteiten die er ooit plaatsvonden. Hier werd tussen 1937 en 1961 de kalkoven “Biebosch” van Eduard America geëxploiteerd. Tijd voor “Kijk op Valkenburg” om eens terug te stappen in de tijd en een terugblik te werpen op de werkzaamheden van toen.

Eduard America Eduard Hubert Leonard America wordt op 6 juli 1877 in Valkenburg geboren.

In 1900 huwt hij Bernardina Bokern uit leiden. Ze krijgen drie kinderen, maar op 6 augustus 1908 overlijdt Bernardina, slechts 38 jaar oud. Eduard trouwt in 1914 opnieuw, nu met Maria Anna Thomassen, in Valkenburg geboren op 30 oktober 1888. Uit dit huwelijk worden vijf kinderen geboren, allen jongens.

Hij bouwt een slachterij en slagerij in de Gosewijnstraat, die zich steeds verder uitbreiden. Er komt een paardenstal bij, een ijsfabriek en een worstfabriek. In 1920 bouwt architect Jos Luijten een woonhuis voor het grote gezin.

Eduard blijkt een ondernemend baasje te zijn, die steeds weer nieuwe mogelijkheden zoekt om zaken te doen. In 1937 besluit hij om een kalkoven te gaan exploiteren in de Sibbergrubbe. Op die manier zijn korrels te produceren als kunstmest die erg in trek zijn bij de landbouwers in de omgeving.

Hij is dan 60 jaar oud, maar schrikt er niet voor terug om deze nieuwe uitdaging met volle overtuiging aan te pakken.

Eduard America in het midden.

W

ie een wandeling maakt over de Sibbergrubbe naar Sibbe of andersom richting Valkenburg, heeft grote kans dat hij de ruïnes van de kalkbranderij “Biebosch” over het hoofd ziet. Zeker in de zomermaanden als de bomen en struiken in volle bloei staan en het uitzicht op de helling belemmeren.

In de herfst en winter, als de takken kaal zijn, zijn de brokstukken wel zichtbaar. tekst: Jan Schurgers; foto’s: Ivo Benders en archief familie America

KI J K o p Va l k e n b u r g 25

Bezwaren Op 11 februari gaat de aanvraag, gericht aan de burgemeester en wethouders van Oud-Valkenburg, voor de aanleg van twee ovens de deur uit. De vergunning komt er echter niet zonder slag of stoot.

Meteen komen de bezwaren los, die vooral gebaseerd zijn op de verontreiniging door stof en de beschadigingen aan natuur en milieu. Ze worden ingediend door de zussen Eugenie en Paula van Pelser Berentsberg, door wethouder J. Curvers, door P. Lacroix uit Berg en Terblijt, door familie Fransen-Beckers uit Sibbe, door F. Kreijen uit de Sibbergrubbe en door J. Rocks van het Samoshuis in Oud-Valkenburg. Deze

Het vullen van de ovens was zwaar werk. laatste trekt zijn bezwaar twee weken later echter weer in. Alle spreken ze over de inbreuk op het natuurschoon en de stilte in het gebied. Dan mengt zich ook de R.K. Werkliedenvereniging in de strijd, bij monde van de heer P. Delnoy uit Sibbe. Hij pleit voor de bouw van de ovens vanwege de werkgelegenheid die ze opleveren voor zo’n 25 arbeiders en vanwege de productie van hoogwaardige kalk voor landbouwdoeleinden.

Het gevolg is dat de vergunning op 23 maart voorlopig wordt verleend voor de duur van één jaar. >>

De ovens zoals ze er nu bij liggen als herinnering aan vervlogen tijden vol bedrijvigheid.

Van al dat stof, rook en zweet is tegenwoordig niets meer te zien.

Contact met Ăşw wijkverpleegkundige Heeft u een hulpvraag voor uzelf of voor iemand anders uit de buurt? Neem dan contact met mij op. Ik help u graag.

Marion Lambrichs wijkverpleegkundige Valkenburg aan de Geul T 06 5198 8777 E m.lambrichs@gkdzorg.nl

Proef de mediterrane sfeer in ons restaurant met open keuken aan het mooiste plein van Valkenburg! idee.indd 1

3 gangen keuzemenu vanaf 17.95

Onze bovenverdieping met Vide is uitermate geschikt voor privat dining en vergaderingen.

Steeds wisselende dagschotels vanaf 9.95 Onze koffies van PIU zijn een genot!

Uitgebreide vlees- en visgerechten.

Met groot verwarmd terras.

Dinsdag rustdag.

Berkelstraat 8 6301 CC Valkenburg 043 - 850 58 59 mercidiner.nl

Onbeperkt steengrillen voor 14.95 p/p 3 gangen wandelmenu voor 12.95

BRASSERIE

DINER

PIZZA

PA S TA

TA PA S

06-07-13 15:

KI J K o p Va l k e n b ur g 27

De hele procedure wordt een jaar later nog eens dunnetjes overgedaan. De bezwaarmakers zijn dan ongeveer dezelfde personen. Op 18 april wordt er nog een procesverbaal opgemaakt door rijkswachter Pieter van Pie, omdat er in de open lucht gebluste kalk gezeefd zou worden, iets wat in strijd is met de hinderwetvergunning. Nog geen drie weken later wordt de vergunning definitief verstrekt en kan de exploitatie van de groeve voortgezet worden.

De zaken floreren en in januari 1939 vraagt Euduard America vergunning aan voor de aanleg van een derde oven met daarbij de plaatsing van een benzinemotor van 8 tot 10 PK. Die wordt verleend in november, maar nu rondkijkend op het vroegere werkterrein, maakt duidelijk dat die derde oven er nooit gekomen is.

Kalkovens De ovens hadden een hoogte van 6 tot 7 meter. Ze waren aan de voorkant open en werden aan de achterkant omsloten door aarde, waardoor daar het werkterrein ontstond. Hier werkten de meeste arbeiders die slechts met een zakdoek voor de mond gebonden, hun stoffige werk deden.

Ze voerden de mergel en de brandstof in de vorm van cokes aan en stortten die in verschillende lagen in de ovens. De hele inhoud zakte langzaam naar het rooster beneden waar de gebrande kluiten dan “getrokken” werden en meteen daarop geblust met water. De ontstane poederkalk werd daarna gezeefd om de laatste ongerechtigheden te verwijderen. Dat werd vervolgens in zakken gedaan en via een transportband naar de vrachtwagens geleid.

In de hoogtijdagen, na de tweede wereldoorlog, zijn er bij de kalbranderij “Biebosch” zo’n 25 arbeiders, afkomstig uit Sibbe en Oud-Valkenburg, werkzaam geweest. De zaak floreert en er wordt goed geld verdiend. Het blijkt opnieuw dat Euard America een goede neus heeft gehad met het opstarten van dit bedrijf.

In 1948 komt er een eigen ingang naar de Sibberberg om daar de benodigde mergelsteen te breken. Met vrachtwagens uit het Amerikaanse leger waarvan het bovenste deel van de cabine is afgezaagd worden de brokken naar de ovens vervoerd. Zo kunnen ze gemakkelijk door de gangen

rijden, waarvan de plafonds nooit meer dan 2 meter hoog zijn.

Op zondag 10 oktober 1954 vindt er een merkwaardig incident plaats dat zelfs de krant haalt van de dag erna: “De 77-jarige E.A. uit Valkenburg, die in de Biebosch te Valkenburg een kalkbranderij exploiteert, had Zondagmorgen enkele slaghoedjes in zijn zak welke nodig zijn bij mergel schietwerkzaamheden. Terwijl hij zijn hand in de zak had, zijn de slaghoedjes tot ontploffing gekomen. De heer A. liep zo ernstige verwondingen aan zijn vingers op, dat hij naar het ziekenhuis te Heerlen moest worden vervoerd.” (Limburgs Dagblad 11 oktober 1954).

En E.A. is natuurlijk Eduard America die bij dit ongelukje een deel van een vinger verliest.

Zoon Harry (Riet) geboren in 1920 gaat zijn vader assisteren en neemt gaandeweg de leiding van het bedrijf over. De andere zoon George gaat de administratie verzorgen en hij herinnert zich dat er goede en minder goede tijden waren. “Er werd ook aan de Staatsmijnen geleverd, maar soms was er minder vraag vanuit de landbouw.

Toch slaagden we er altijd weer in om aan het eind van de maand de loonzakjes gevuld te krijgen.”

Het einde Dat duurt tot 1961 als de concessie afloopt en niet meer verlengd wordt. Het is het begin van de later steeds strenger wordende milieueisen die er uiteindelijk voor zorgen dat de kalkbranderij “Biebosch”, na 25 jaar de ovens moet doven.

De arbeiders vertrekken, de nog bruikbare machines en gereedschappen worden weggehaald en het hele complex wordt overgelaten aan de natuur. De weerselementen en de jaargetijden doen zich gelden.

De stenen verweren en gedeeltes storten in. Bomen en struiken overwoekeren het vroegere werkterrein steeds meer. Eduard America heeft dat niet meer mee gemaakt.

Hij overlijdt op 25 februari 1964 en is dan 86 jaar oud.

Nu, meer dan vijftig jaar later, rest er alleen nog een ruïne, brokken puin, verweerde stenen en een rond gapend gat in de helling daarachter. << Bronnen: - Archief Jac America - Gesprek met George America op 28 mei 2013.

- H.W.A. Lemmerling. Oet vreuger jaore deel 2. Volksleven en volkscultuur in en om het mergelland. Oirsbeek 1978 p. 37-44

Een oude legertruck met afgezaagde cabine deed dienst als vervoer in de grot.

Beneden werden de gebrande kluiten dan “getrokken” en geblust met water.

28 KIJK o p Valke n burg

Samen door het vuur

Valkenburg tijdens de 2e Wereldoorlog

O

p 15 september aanstaande verschijnt het nieuwe boek van historicus/schrijver Jacquo Silvertant. Het boek “Samen door het vuur” beschrijft Valkenburg tijdens de 2e Wereldoorlog. Nooit eerder verscheen er een boek dat de hele oorlog omvatte.

Silvertant werkt in zijn boek met thema’s die de geschiedenis van het stadje in de periode 1940-1946 hebben getekend. Aan bod komen: de Duitse inval en inkwartiering, de ballingschap van minister-president Colijn in Valkenburg, de NSB, de SS-Reichsschule, de Duitse school, het dagelijks leven tijdens de bezetting, de onderaardse oorlogsfabrieken, de jodenvervolging, de rol van de Horeca en middenstand, de executies op Grendelplein en Cauberg, de bevrijding, oorlogsschade, het Amerikaanse militair hospitaal in het Ignatiuscollege, de repatriëringsdienst, het interneringskamp “Voor Galg en Rad” in Vilt en vele andere zaken die zich gedurende die tijd hebben afgespeeld.

Het boek is 204 pagina’s dik en fraai gebonden uitgevoerd in hardcover. Rijk geïllustreerd in kleur en zwart/wit met veel onbekend beeld- en bronnenmaterialen. Er wordt naast het historisch archiefmateriaal veel gebruik gemaakt van dagboekfragmenten en ooggetuigenverklaringen, die de lezer op een levendige wijze meenemen naar een roerige periode uit ons recente verleden. Via nieuwe technieken zijn een aantal zwart/wit foto’s ingekleurd, die vooral de belevingswaarde groter maakt voor mensen die de tijd niet hebben meegemaakt.

“Samen door het vuur” wordt door Silvertant in eigen beheer uitgegeven in een kleine oplage. U kunt nu voorintekenen op

dit unieke boek, zodat u van een exemplaar verzekerd bent. Mensen die vóór 15 augustus inschrijven, ontvangen tevens een speciaal voor deze gelegenheid gebottelde bevrijdingseditie van het “Vallekebergs Gringelbier”; een blond speciaalbier gebrouwen door Paul Vranken van Café de Grendelpoort. De bierfles is voorzien van een eenmalig etiket, dat de bevrijding van Valkenburg door de Amerikanen in september 1944 herdenkt.

Het boek kost E39,95 en kan worden besteld door een mail te sturen naar: samendoorhetvuur@gmail.com of een briefje naar de auteur Jacquo Silvertant, Van Peltstraat 20, 6301 JT Valkenburg <<

Museum Land van Valkenburg. Grotestraat C 31 Dinsdag t.m. vrijdag 11.00 – 17.00 uur Zaterdag en zondag 13.00 – 17.00 uur Maandag gesloten. Entree €6,- , museumkaart geldig.

Info: www.museumlandvanvalkenurg.nl

KI J K o p Va l k e n b u r g 29

Kunstenaars opgeleid in Maastricht tekst: Jan Schurgers

Fons Bemelmans

Patrick Creyghton. “Natuurlijke Maas bij St. Pieter-Maastricht”, 1985, olieverf op doek.

Collectie Waterschap Limburg.

Touw aan traditie Nog tot 18 augustus duurt in het museum Land van Valkenburg de tentoonstelling die als titel “Trouw aan de traditie” meekreeg.

Daarin is werk te zien van twaalf kunstenaars waaronder Patrick Creyghton, Leendert van Dijk, Jan van Helden, Will Eggen en Hans Hansen.

Ze studeerden allen in de jaren vijftig aan de kunstnijverheidsschool in Maastricht en zijn de daar verworden kennis en vaardigheden als een groot goed blijven koesteren. Ze zijn de traditie trouw gebleven en werden eerder geïnspireerd door de oude meesters dan door de opeenvolgende vernieuwingen in de kunst. Met in perfecte olieverftechniek geschilderde landschappen en stillevens tonen zij hun meesterschap.

Een van hen is Patrick Creyghton ( Nijmegen, 1934), een schilder die zijn werk slechts sporadisch laat zien. Hij volgde zijn eerste schilderlessen bij de priester-schilder Jean Adams in Nunhem. Na zijn opleiding aan de kunstnijverheidsschool studeerde hij nog enkele jaren aan de Jan van Eyckacademie. Veel van zijn schilderijen zijn ontstaan uit observaties van landschappen langs de Maas en het Zuid-Limburgse heu-

velland met hun knoestige boomgaarden en bomen vol bloesem. Hij geeft met zijn techniek in bijna fotografische nauwkeurigheid een winterlandschap weer, een boom of een veldboeket. In deze tentoonstelling is, in een aparte zaal, een tiental monumentale werken te zien die representatief zijn voor zijn oeuvre. <<

“Tweedelige kop” van Fons Bemelmans.

Deze expositie wordt op 25 augustus opgevolgd met het tonen van werken van Fons Bemelmans. Fons Bemelmans ( Maastricht, 1938) is beeldhouwer, maar daarnaast ook werkzaam als edelsmid, kunstschilder, graficus en penningkunstenaar. Hij ontving zijn opleiding aan de Stadsacademie in Maastricht waar hij in 1958 de St. Lucasprijs won. Van 1960 tot 1962 studeerde hij bij professor Gies in Keulen en in 1963 aan de Brera Academie in Milaan.

Sinds de jaren zeventig woont en werkt hij in Eysden. Zijn werk is geabstraheerd figuratief en vaak geïnspireerd op klassieke thema’s van mythen en sagen en gevangen in dromerige, maar krachtige vormen. Die vorm staat altijd gespannen als een boog in de ruimte en dwingt de voorbijganger tot aandacht, tot nader kijken, totdat de vorm zijn eigen gestalte krijgt. En is het dàt niet wat echte kunst vermag.

Veel van zijn creaties zijn in de openbare ruimte terechtgekomen. In heel Nederland, maar ook in onze omgeving. Zo staan er beelden op de markt in Geleen (Jonas en de walvis, 1976), bij het busstation in Gulpen (paard in brons, 1988), op het Onze Lieve Vrouwe Plein in Maastricht (Jupiter, 1984) en in de Smedenstraat (Henri Jonasfontein), in de Beekstraat in Meerssen (de Gemeenschap, 1990), in Wijlre (het ezeltje als herinnering aan Antoon Coolen, 1997) en bij het kasteel in Wijnandsrade (De vrouw met de harp, 1994).

In deze tentoonstelling die duurt tot 10 november zijn vooral beelden te zien, maar ook van zijn andere kunstzinnige uitingen toont Fons Bemelmans enkele voorbeelden. <<

30 KIJK o p Valke n burg

Familie Zuyderhoudt

Kasteel Geulzicht

Het gebouw is bijna honderd jaar oud.

Het werd gebouwd in opdracht van Pieter Carel Zuyderhoudt (ook wel Zuiderhoudt en Zuijderhoudt) uit Maastricht, naar een ontwerp uit 1918 van de eveneens uit Maastricht afkomstige architect Henri Reek.

Pieter Carel Zuyderhoudt (1878 - 1925) De bouw begon een jaar later en in 1921 was de villa, opgetrokken uit mergelblokken uit de Barakkenberg gereed. Architect Reek ontwierp een gebouw in Engelse Neogotische stijl, evenals twee woningen aan de overkant van de weg. Het ene bedoeld als garage en verblijf voor de chauffeur van de auto en het andere voor het rijtuig en de koetsier. In de beginfase werd het Huize Barakken, Huize Zuyderhoudt, villa Zuyderhoudt en kasteel Zuyderhoudt genoemd.

K

ijk op Valkenburg richt in haar driemaandelijkse afleveringen de

blik op de kastelen van Valkenburg. “Kasteel” is vaak een te groots begrip voor de bedoelde gebouwen, al wordt het in de volksmond regelmatig gebruikt. Een vergrote herenboerderij wordt al gauw als zodanig aangeduid of een uitgebouwd landhuis of zelfs een verstevigde hoektoren. Dat geldt zeker als ze ook nog bewoond werden door leden van een adellijke familie of een rijke historie hebben. In dit achtste deel komt “kasteel Geulzicht” aan bod, gelegen aan de Vogelzangweg in Geulhem, op de helling naar Berg en Terblijt. tekst: Jan Schurgers; bron: Archief Jan G. van Kuik

KI J K o p Va l k e n b ur g 31

Pas later kreeg het zijn definitieve naam “kasteel Geulzicht.”

Pieter Carel Zuyderhoudt (van Balgoy en Keent) was op 25 februari 1878 geboren in Batavia als zoon van scheepsgezagvoerder Teunis Christiaan en Trijntje Swart. Kort daarop kwam het gezin terug naar Nederland, vestigde zich eerst in Amsterdam en daarna in Hatert bij Nijmegen. Pieter Carel vertrok in 1897 naar Delft, waar hij afstudeerde als werktuigkundig ingenieur.

Samen met compagnon Johannes Houwing richtte hij in Den Haag de Holland Coal en Fuel Company Houwing en Co op, waarna er belangstelling ontstond voor de mergelwinning in Zuid-Limburg.

In 1910 trouwde hij met de acht jaar jongere Fanny Enthoven, dochter uit een gefortuneerde familie.

Het stelde hem in staat om te verhuizen naar Maastricht, eerst enkele maanden in de Stationsstraat en begin 1912 naar de villa “Wijckerveld” aan de Steenstraat in Meerssen. Daar werd op 27 januari 1914 dochter Yvonne Jeannette geboren. Op 14 maart 1918 werd in Scheveningen dochter Melanie Christine geboren, maar dit meisje werd slechts 13 maanden oud en overleed plotseling op 4 april 1919.

De villa werd gebouwd met mergelblokken die afkomstig zijn uit de Barakkenberg zelf.

Kosten noch moeite werden gespaard om er iets bijzonders van te maken. Zuyderhoudt liet een smalspoor aanleggen vanaf het station van Meerssen, langs de Veeweg en het Meerssenerbroek, tot aan de hel-

ldarch Foto: Bee

burg ief Valken

ling waarop zijn nieuwe woning moest komen. Zo konden materialen worden aangevoerd en het was de bedoeling die lijn later te gebruiken voor het vervoer van mergel en gebluste kalk. Er ontstond een uniek gebouw met een hoge toren naast de baldakijnachtige ingang en de dakranden werden afgezet met trapgevels en kantelen. De entreehal werd een grootse zaal, met een rijk versierde open haard en fraaie plafondschilderingen van de hand van kunstenaar Adrianus Hartigh. Op de vloer kwamen tegels in wit marmer en zwarte Naamse steen. In de naastgelegen bibliotheek werden zware houten kasten geplaatst met rijk houtsnijwerk, in de loop van de jaren gevuld met indrukwekkende rijen boeken. Ook hier werd de haardpartij bekleed met geglazuurde tegeltjes en een houten omlijsting.

In 1921 nam het gezin haar intrek in het kasteeltje en het plan was er heel wat jaren te blijven wonen. Pieter Carel vroeg een vergunning aan voor de winning van mergel voor de duur van 15 jaar, hij had het smalspoor naar Meerssen aangelegd en hij had een pachtovereenkomst afgesloten met de gemeente Berg en Terblijt voor een terrein in Vilt voor de duur van 12 jaar.

En alsof dat nog niet genoeg was, kocht zijn echtgenote in 1920 de nabijgelegen Geulhemermolen met huis, stal, schuur, erf, boomgaard, weiland en bouwland.

Toch bleken uiteindelijk de financiële lasten te zwaar te zijn, zeker toen zijn vrouw de geldkraan grotendeels dichtdraaide. Twee jaar later vertrok het gezin naar Ukkel in België. Daar overleed Pieter Carel Zuyderhoudt op 23 januari 1925 op 46-jarige leeftijd, naar men zegt door een val uit een

raam. Zijn vrouw zou hem lang overleven.

Ze werd 84 jaar oud en overleed op 13 januari 1971 in Brussel.

Familie Theunissen Na hun vertrek werd het kasteeltje met tussenpozen bewoond door het gezin van Gerardus Johannes Teunissen. Hij was op 15 april 1898 in Den Haag geboren en gehuwd met Elisabeth Maria Boets. Hij was rentmeester en dat betekende dat het gezin in goede doen was. Het behoorde tot de gefortuneerden van die tijd, waardoor het mogelijk was langdurige vakanties te ondernemen door heel Europa. Ze kwamen van Whalton on Thames in Engeland, waar op 1 oktober 1921 zoon John geboren was en op 18 september 1922 zoon Dick.

Bovendien was er stiefdochter Ellen Joy Wegeriff, die in 1920 geboren was. Tot het personeel in “Geulzicht” behoorden een Engelse huisknecht en kindermeid. De vakanties voerden hen voor langere periodes naar de wintersport in Zwitserland, naar de Middellandse Zeekust, naar Parijs, Brussel, Londen, Scheveningen en naar de familie in Engeland.

Op 24 mei 1927 vertrokken ze naar Wassenaar. Jan Teunissen filmde in die dagen al en zou uitgroeien tot een vooraanstaand filmer. Hij maakte documentaires als “Fragmenten” (1928), “Pierement” (1931) en “Vrijdagavond” (1932). In 1933 was er zijn eerste speelfilm “Willem van Oranje”.

In 1940 werd hij lid van de NSB en binnen de kortste keren was hij het hoofd van de Filmdienst van deze beweging en voorzitter van de Rijksfilmkeuring. Na de oorlog was hij tweeëneenhalf jaar gedetineerd en mocht daarna tien jaar lang niet werkzaam zijn in de filmindustrie. Hij overleed op 24 december 1975. >>

3 2 KIJK o p Valke n burg

Familie Weinberg Na het vertrek van de familie Teunissen stond het kasteel bijna tien jaar lang leeg.

Onderhoud van het gebouw en de omliggende tuin bleef achterwege en het verval sloeg toe. In 1937 werden de bezittingen van Zuyerhoudt door de Haarlem Hypotheekbank geveild omdat mevrouw Zuyderhoudt haar hypotheekverplichtingen niet meer kon nakomen. De openbare verkoop vond plaats in hotel Berg en Dal in Geulhem. De Geulhemermolen werd gekocht door de gemeente Berg en Terblijt en voor het kasteeltje was er slechts één bieder. Dat was Josef Caspar Weinberg afkomstig uit Vaals. Hij exploiteerde hotel “Wilhelmina” in Aken samen met zijn vrouw Maria Catharina Cransveld en kocht “Geulzicht” met geleend geld voor negenduizend gulden.

Hij wilde ook hier een hotel beginnen maar moest eerst voor een grootscheepse opknapbeurt zorgen. Het gezin vestigde zich er met zoon Willem die in 1917 geboren was en dochter Maria geboren in 1934. Een jaar later hadden ze de dood te verwerken gekregen van zoontje Herbert die slechts negen jaar oud werd.

In 1938 vroeg Josef Weinberg de hotelvergunning aan die hem in juni verleend werd.

Foto: Beeldarchief Valkenburg

derduikers onder hetzelfde dak verbleven.

Ze ontmoetten elkaar en dreigde de situatie gevaarlijk te worden dan slaagde Josef er steeds weer in de spanning weg te nemen.

Iedereen noemde hem “Ome Joep” zodat de Duitsers in de veronderstelling verkeerden dat de aanwezigen familieleden waren.

Jozef Weinberg - Ome Joep (1896-1965) Het werd een moeilijke tijd voor het ondernemende echtpaar.

Door de dreigende politieke situatie kwamen er weinig gasten en eigenlijk zorgde de inval van de Duitsers op 10 mei 1940 voor een ommekeer. Diezelfde dag nog confisqueerden de Duitsers het gebouw en vestigden er een hoofdkwartier onder de leiding van overste Von Brauchitz. Er werden tientallen verbindingslijnen aangelegd en het kasteel werd een belangrijke centrale commandopost waar dagelijks Duitse officieren in en uit liepen. Films met opnames van de frontlinies werden door verkenningsvliegtuigen afgeworpen en in de kelders verder ontwikkeld en afgewerkt.

Josef Weinberg schrok er niet voor terug om in zijn hotel onderduikers en gevluchte Joden onder te brengen. Zo deed zich het opmerkelijke feit voor dat Duitsers en on-

Ook kunstenaars uit het westen die weigerden zich aan te sluiten bij de Duitse Kultuurkamer vonden bij hem bescherming en onderdak. Een van hen was Henk van Gemert die in het laatste oorlogsjaar Karel Appel mee naar “Geulzicht” nam. En toen een Engels vliegtuig in de omgeving werd neergehaald werden ook de vijf Engelse bemanningsleden er ondergebracht. Vijftig jaar later bezocht schilder Henk van Gemert de plek waar hij in de oorlog verbleven had en zei daar toen over: “Ze zaten met elkaar te kaarten en de Duitsers hadden niet door dat het Joden waren.

En als een officier soms zijn twijfels had maakte ome Joep een echt Limburgs geintje en dan was de achterdocht verdwenen. Ik beefde op zulke momenten van angst, want het leven van ome Joep hing ervan af.”

(Dagblad de Limburger, 30-12-1992).

Josef Weinberg en zijn vrouw zetten na de oorlog het hotel met veel succes voort.

KI J K o p Va l k e n b ur g 33

Jean Nelissen (1936 - 2010) Gasten kwamen voor de goede keuken, de uitstekende wijnen en de vriendelijke sfeer gecreëerd door het echtpaar. Josef nam ook uitgebreid deel aan het verenigingsleven. Zo was hij beschermheer van zanggezelschap “Orphee” in Houthem, erevoorzitter van de verkenners in Berg en Terblijt en bekleedde hij diverse functies bij verenigingen in Vaals, de stad waar hij geboren was. Hij overleed op 5 april 1965 op 69-jarige leeftijd en werd in Houthem begraven.

Het hotel werd overgenomen door zijn dochter Maria, die getrouwd was met Bernardus de Bresser, kok in het hotel.

Ze exploiteerden het hotel tot 1971 toen besloten werd het te verkopen. De openbare verkoop vond plaats in hotel Garritsen in Houthem. Er waren slechts twee bieders en het hoogste bod kwam tot f.159.000,- .

Het minimumbedrag tot verkoop was echter gesteld op f.

399.000,- en dus ging de verkoop niet door.

Twee jaar later kocht sportjournalist Jean Nelissen (1936 2010) het kasteeltje voor een bedrag van f. 600.000,-.

Hij zou later furore maken als tv-commentator bij grote wielerwedstrijden.

Familie van Kuik Nelissen woonde er tien jaar en verkocht het kasteel en de bijbehorende

gronden in 1983 aan Jan van Kuik en zijn echtgenote Rita. Beiden waren werkzaam in de gezondheidszorg en exploiteerden sinds 1978 het hotel “Het Huis aan de Rots” in Geulhem. Ze wilden echter meer ruimte, vooral om tegemoet te kunnen komen aan de behoeften van gehandicapte gasten. Daarbij viel hun oog op het nabijgelegen “kasteel Geulzicht”. Er volgde een grondige opknapbeurt en er werden extra voorzieningen aangebracht. Er kwamen nieuwe waterleidingen, rioleringen en elektriciteitsvoorzieningen, met volledige instandhouding van de oorspronkelijke stijl en sfeer. En net als ooit bouwer Zuyderhoudt verkreeg Jan van Kuik een concessie om mergel te mogen winnen en champignons te gaan kweken. In 1992 werd er een liftschacht bijgebouwd waardoor iedere verdieping nog beter toegankelijk werd voor mindervaliden. In 1994 werd het kasteel op de Monumentenlijst geplaatst, belangrijk vanwege de extra mogelijkheden die dat opleverde.

En nu, na ruim dertig jaar, vinden Jan van Kuik en zijn vrouw het welletjes geweest.

Ze gaan ermee stoppen. Hij is inmiddels 67 jaar oud en wil zich nog meer gaan toeleggen op zijn grote liefhebberij; het bereizen van de wereld. Samen met zijn vrouw is hij al decennialang vier tot vijf maanden per jaar op reis door de wereld.

Er zijn veel plekken waar ze al geweest zijn, maar er blijven er nog genoeg over.

Een grote wereldkaart in hun woning geeft met kleine lampjes de routes aan die ze al hebben afgelegd. En dat zijn er inmiddels honderden in diverse kleuren.

Kasteel te koop Het kasteel staat sinds kort te koop. Wie er ruim twee miljoen Euro voor over heeft mag zich kasteelheer noemen. “Het zou mooi zijn als het interieur in stand blijft en dat dit gebouw de uitstraling behoudt die het altijd gehad heeft. Het hoeft niet per se een hotel te blijven, maar de nieuwe bewoners moeten er wel met liefde en respect mee omgaan. En misschien zijn er wel kopers te vinden die dat met me eens zijn”, mijmert hij. Ze zullen in ieder geval kunnen genieten van een idyllisch uitzicht over de Geul, over Houthem, over het château St. Gerlach en de aloude kerk. En van de glooiingen van de heuvels daarachter, met groen en geel tot aan de horizon, zeker in de zomerse pracht van nu. <<

Geniet op het terras van lekker eten, een heerlijk glas wijn en een prachtig uitzicht over het mooie Heuvelland Parkhotel Valkenburg Neerhem 68 6301 CJ Valkenburg T: 043-6013241 E: info@parkhotelvalkenburg.nl www.parkhotelvalkenburg.nl

Plan uw volgende vergadering in Parkhotel Valkenburg. De Skybox en de Panorama zijn modern van ontwerp met veel licht en een prachtig uitzicht over het Heuvelland dat inspireert tot creatieve sessies. De Rosalia en Cuypers daarentegen hebben meer de klassieke sfeer uit de tijd van Cuypers. Er is vergadercapaciteit van 3 tot 450 personen. Met alle plezier nodigen we u uit om in Parkhotel Valkenburg te komen bekijken. We helpen u graag verder met de organisatie van uw bijeenkomst.

Schrijvende

KI J K o p Va l k e n b u r g 35

Valkenburgers kijk op

Eind vorig jaar verscheen ter gelegenheid van zijn honderdste geboortedag het verzameld proza van Jan Hanlo (1912-1969) onder de titel “Een erwt zo groot als een voetbal is geen erwt.”

Het is een citaat uit zijn bundel “In een gewoon rijtuig” die in 1966 verscheen.

Daarnaast bevat de nieuwe uitgave het brievenboek “Go to the Mosk” (1971), de autobiografische roman “Zonder geluk valt niemand van het dak” (1972) en “Mijn benul” (1974) waarin dan weer is opgenomen het bundeltje “Moelmer”, dat in 1967 verscheen.

kijk op

Voor vroege bewonderaars van Hanlo’s werk bevat deze uitgave weinig nieuws, maar voor nieuwe geïnteresseerden die alles wat zijn proza betreft in bezit willen

hebben, is het een uitgelezen mogelijkheid om in één klap alles in huis te halen en te ontdekken dat naast zijn hoogstaande poëzie ook het proza van Jan Hanlo van hoog gehalte is.

Eindelijk zijn daarmee nu al de teksten van deze unieke, een groot deel van zijn leven in Valkenburg woonachtige buitenbeen in de Nederlandse literatuur voor iedereen beschikbaar.

Een boek van een Valkenburger dus, weliswaar postuum uitgegeven, maar beslist de moeite waard om er aandacht voor te vragen.

Jan Hanlo, “Een erwt zo groot als een voetbal is geen erwt”. Uitg. G.A. van Oorschot, 445 pagina’s. Prijs € 45,-

doe mee

Maak kans op een

WOORDZOEKERS

Waardebon t.w.v.

e 25.-

aangeboden door

Woordzoeker 11

Oplossing woordzoeker 10

Elk woord komt eenmaal voor in het diagram. De woorden kunnen zowel horizontaal, verticaal als diagonaal staan. Sommige woorden staan achterstevoren. Streep alle woorden door. De overgebleven letters vormen de oplossing. Stuur de oplossing/ slagzin met uw adresgegevens, E-mailadres en telefoonnummer op een voldoende gefrankeerde briefkaart naar;

De oplossing van woordzoeker 10 is: “GEWOON LEKKER ETEN”. De pijs is aangeboden door Eetcafé Bonne Aparte Valkenburg.

KijK op Valkenburg Hekerweg 43 6301 RJ Valkenburg aan de Geul.

Eind oktober 2013 krijgt de winnaar automatisch bericht via E-mail of per post en wordt het verder bekend gemaakt op onze website kijkopvalkenburg.nl. Veel Succes!

STAATSLOTEN

PINAUTOMAAT

RODDELBLADEN

POSTAGENTSCHAP

HOBBYBOEK

RECEPTEN

SCHRIJVEN

ROMANS

INTERIEURBOEK

SCHRIJFPAPIER

KALENDERS

KERSTKAARTEN

POSTZEGELS

SCHRIJFWAREN

KLEURPOTLOOD

STAATSLOTERIJ

SIGARETTEN

TIJDSCHRIFTEN

KRANTEN KARTON LEZEN LOTTO

LEESBLAD

Dr. Erensstraat 6

De winnaar is: Renate Schrooders uit Berg en Terblijt. Proficiat Renate!

P M S N E T R A A K T S R E K

K A N C N E T O L S T A A T S

E D H E H O B B Y B O E K T K

O O P C D R L E E S B L A D S

B O O T S A I N O T R A K I C

R L S K A T L J J T T E G N H

U T T R A A N B F S T A L E R

E O Z A A L M E L P R O E T I

I P E N K E E O G E A N L P J

R R G T K Z T N T A D P U E F

E U E E E E L T D U T D I C W

T E L N R N E I K E A S O E A

N L S I S N A M O R R N O R R

I K J N E V J I R H C S I P E

N E T F I R H C S D J I T P N

. . . o t i t e p p a n o u B ! o h c e v o r Buen p

Met gerechten als een prachtige lamsbout, verse kreeft, tapas, verschillende pasta’s en traditionele desserts hopen wij u mee te mogen nemen voor een avond om nooit te vergeten.

Grotestraat Centrum • 043 - 601 26 20 • latinos-valkenburg.nl