W I L D VA N N AT U U R
ERIK COOMAN
TERUG NAAR DE MOEDERBOOM Exact vijf jaar geleden kon je in Klimop een boekbespreking lezen over “Het verborgen leven van bomen” van Peter Wohlleben. Wij maakten kennis met nieuwe, opzienbarende feiten en inzichten over die wonderlijke organismen die bomen nu eenmaal zijn: hoe ze samenwerken, hoe ze hun nakomelingen voeden… Alsof Wohlleben over mensen bezig was. Voor sommigen klonk dat zweverig. Hij had dat evenwel niet uit zijn duim gezogen vanuit een New Age reflex, maar handig wetenschappelijk onderzoek zoals van Suzanne Simard populair hertaald. Nu is de wetenschapster zelf aan zet. Simard schreef een toegankelijk boek over haar baanbrekend onderzoek “Finding the mother tree: discovering the wisdom of forests”. Voor ons, met natuur en milieu begaan, uitermate relevant en richtinggevend. .
CONCURRENTIE ALS HET MOET, SAMENWERKING ALS HET KAN Van bomengemeenschappen is ons geleerd dat er een onderlinge strijd heerst, om het licht bijvoorbeeld. Dat is eenzijdig. Naast “struggle for life” is er samenwerking. Darwin had het er trouwens ook over, maar dat aspect is wat ondergesneeuwd geraakt. Bomen helpen elkaar, en niet alleen van dezelfde soort. Het begrip “wood wide web”, een vergelijking met het internet, is niet overdreven. Alle bomen in de wereld zijn afhankelijk van mycorrhiza, een ondergrondse samenwerking tussen schimmels en de wortels van die planten.
→
Moederboom (linde) van meer dan 500 jaar oud © Herman Nachtergaele
20
•
De moederbomen verbinden het bos en staan in het centrum van het netwerk. Jawel, de grootste én oudste bomen. Ze staan letterlijk aan de top. In hun enorme kruinen vindt een fascinerend biochemisch proces (fotosynthese) plaats, wat resulteert in voedingsstoffen, die ook aan de zaailingen worden doorgegeven die ontkiemen in hun schaduw. “The place to be” voor jonge boompjes, maar ook voor schimmels en bacteriën die zich rondom hen organiseren. Ook verstrekken ze via het netwerk onderling informatie over aanvallen van insecten en droogte door chemische en elektrische signalen. Een voorbeeld: door droogte wordt de sapstroom naar de bladeren onderbroken. Dat brengt stress mee, en resulteert in ultrasone trillingen. Moederbomen kunnen ook het meeste koolstof opslaan, en zijn van levensbelang voor de biodiversiteit, omdat ze een niet te vatten soortenrijkdom huisvesten. De onzalige nadruk op concurrentie sijpelde door tot in de bosbouw: verwijdering van alle ongewenste bomen en struiken, rijenaanplant en uitdunning. Monoculturen werden de norm. De aanpak was gericht op snelle en maximale opbrengst. In zo’n boomplantages had je als fatale keerzijde ziekten en infecties. Slimme combinaties toepassen, zo is ondertussen aangetoond, houden bomen gezond
en geven hoger rendement. Zo moeilijk is dat niet: je hoeft alleen maar heel aandachtig te kijken hoe de natuur zich organiseert. En panikeer om te beginnen niet bij deze schijnbare chaos.
STOP HET WERELDWIJDE KAPPEN VAN OUDE BOSSEN! Die oproep is heel dringend en dwingend geworden door de klimaatverstoring. Door stress (genetisch) en begeleidende calamiteiten zoals de bosbranden en insecteninvasies (door de opwarming versnelt hun reproductiecyclus) geraken de bosecosystemen zwaar in de problemen, takelen af. Verjonging laat het dan afweten. “Een wereld zonder bossen en wouden is een wereld zonder mensen en andere levende wezens”. Simard stelt het scherp: “Zonder kunnen we niet overleven”. Zo zijn wouden een essentiële CO2-regulator in de ontsporende klimaatopwarming.
VLUCHTEN KAN IK NIET Bomen kunnen zich niet tijdig uit de voeten maken en “verkassen” naar hoger gelegen gebieden en het noorden, waar de temperatuur iets lager is. Ze doen het, maar te langzaam. Zich aanpassen duurt vele duizenden jaren. Daar is niet meer de tijd voor. Dan blijft de fatale en helaas heel reële optie over dat ze sterven. De mens kan de migratie een handje helpen door zaden die aan een warmer klimaat aangepast zijn, noordelijk te planten. Zo kunnen de bossen langzaam veranderen en in stand blijven. De nefaste klimaatverstoring mag ons niet doen vergeten dat geboorte en dood, ook van bomen, een natuurlijk proces is. Maar – een beetje laconiek uitgedrukt - een boom was in oorsprong niet bedoeld om geveld te worden. En al zeker niet op de huidige schaal. Als je een boom velt, gaat alle CO2 de lucht in en draagt bij tot … juist, ja. Als je een boom niet velt, blijkt dat hij bij het afsterven een groot deel
