Gunnhild Øyehaug: Vonde blomar by Kolon forlag

«Ein norsk novellemeister.» JAMES WO OD, THE NE W YORKER

«Frå første gong eg las Knutar på originalspråket nynorsk, har eg vore fanga av Gunnhild Øyehaugs vidd, fantasi, ironiske samfunnskommentar, og fryktlause omfamning av ei kvar form for historieforteljing. Dette er historier å nyte, inspirerande både som kunstverk og i menneskeinnsikt.»

Gunnhild Gunnhild Øyehaug Øyehaug

Om Presens Maskin, 2018 «Roman som utvider tankene.» GRO JØRSTAD NILSEN, BERGENS TIDENDE

«Gjennomlyst og virtuost.» FREDRIK WANDR UP, DAGBL ADET

«Øyehaugs bøker er virkelighetsutvidende på flere plan; de er fulle av overraskende innfall og assosiasjoner, og rommer både alternative verdener og språklig spenst.» CARINA ELISABET H BEDDARI , MORGENBL ADET

Om Miniatyrlesingar, 2017 «Øyehaug kombinerer lettsinn med eit alvorleg blikk på røynda – det akutte ærendet hennar er korleis ein ser på verda.»

Vonde blomar

Om Knutar +, 2004/2012

Gunnhild Øyehaug

Gunnhild Øyehaug er fødd i 1975, oppvaksen i Ørsta, busett i Bergen. Ho debuterte med ei diktsamling i 1998 og har sidan gitt ut noveller, romanar og essays. Ho har fått mellom anna Sultprisen og Doblougprisen for forfattarskapen sin. Den amerikanske utgåva av Vente, blinke (2008) blei nominert til National Book Award i 2018. Ho er omsett til fleire språk.

Kjøtmeiser, mygg og menneske med store lengslar, store sorger, små problem og store og små tankar spelar seg ut i novellesamlinga Vonde blomar. Kva skal du til dømes gjere når du plukkar vonde blomar? Kva skal du seie i opningstalen din når det flunkande nye museet ditt har sokke i jorda? Kva skal du gjere når alt du tek i, blir til slimål? Og kva er løysinga når du har lengta etter å besøke dei kvite klippene ved Dover, men no er død? Vonde blomar handlar om kjærleik, død og opprør, om å skifte form eller å bli verande den same, om flokane i det arbeidet som heiter å forstå.

BJÖRN KOHLST RÖM, BERNUR

Om Draumeskrivar, 2016 «En drøm av en novellesamling, velskrevet og medrivende.» FREDRIK WANDR UP, DAGBL ADET

«Øyehaug er sannsynligvis Norges beste forfatter under 42, en intelligent, eksperimentell, uhyre selvrefleksiv humorist som er blitt oversatt til flere språk [...] I Draumeskrivar fortsetter hun å imponere med sin kombinasjon av hverdagsrealisme og smått billedstormende surrealisme med politisk, gjerne feministisk brodd.» FRODE JOHANSEN RIOPELLE, MORGENBL ADET

Om Undis Brekke, 2014 «Få skildrer livets alvor med en mer befriende letthet enn Gunnhild Øyehaug her til lands.» MARI NYMOEN NILSEN, VG

«Gunnhild Øyehaug skriv presist og tragikomisk om ein julefrokost frå helvete.»

LYDIA DAVIS, FORFAT TAR

«Norsk litteratur på dansk er ikkje lenger den same etter omsetjinga av Øyehaug. Ho er rett og slett eit praktfullt nytt litterært kjennskap.»

JEPPE KROGSGA ARD CHRIST ENSEN, BERLINGSKE

MICHAEL BACH HENRIKSEN , KRISTELIGT DAGBL AD

Om Vente, blinke, 2008 «Om boka ikkje er perfekt, er ho søren så nærme.» KIRKUS RE VIE WS

«Øyehaug vever karakterane og verdene deira inn i ein roman som kjennest like mykje som eit verkeleg bilete av indre liv, som ein forfattars vakre spel.» CL AIRE BENOIT, THE PARIS REVIEW

OMSL AG: CHRISTIAN STRAND BERGHEIM FORFAT TARPORT RE T T : HELGE SKODVIN

Vonde Vonde blomar blomar NNOV OVEELLE L L ERR

gun nhild Ă¸yehaug

Vonde blomar Noveller

kolon forlag

© Kolon forlag, eit imprint i Gyldendal Norsk Forlag AS, Oslo 2020 Omslagsdesign: Christian Bergheim Sett med 10,5/13 pkt. Sabon Trykk og innbinding: ScandBook UAB, Litauen 2020 Papir: 100 g Munken Premium Cream (1,3) ISBN 978-82-05-53911-2 Alle spørsmål om denne boka kan rettast til: Kolon forlag, Sehesteds gate 4 Postboks 6860 St. Olavs plass, 0130 Oslo E-post: redaksjon@kolonforlag.no www.kolonforlag.no Alle Kolons bøker er produserte i miljøsertifiserte trykkeri. Sjå www.gyldendal.no/miljo

av gunnhild øyehaug Slaven av blåbæret. Dikt. Det Norske Samlaget, 1998 Knutar. Noveller. Cappelen, 2004 Stol og ekstase. Essay og noveller. Cappelen, 2006 Vente, blinke. Eit perfekt bilete av eit personleg indre, roman, 2008 Knutar +. Noveller, 2012 Undis Brekke. Roman, 2014 Kvinner i for store herreskjorter (med Yngvild Sve Flikke). Filmmanuskript, 2015 Draumeskrivar. Noveller, 2016 Miniatyrlesingar. Essay, 2017 Presens Maskin. Roman, 2018 Stol og ekstase +. Essay og noveller, 2019

innhald

Fuglar Tråden Tråden 2 Tråden 3 Tråden 4 Vonde blomar Omtrent slik Protest Sleppe unna Klippene, som død Kvit due blir til svart kråke Masjonalnuseet Norden sett utanfrå Blodigler på villspor Ved skjulet Digressivt anfall Slimålar i mørke Kort monsteranalyse Eit besøk til Monk’s House Ønske, draum, observasjon Punktet Bakdøra Protest Nypotetene Feilvare Notar

7 14 18 21 23 25 32 33 36 41 45 49 54 58 61 69 70 73 78 88 90 92 96 97 100 101

fuglar

Då eg sat på doen og menstruerte, fall ein ganske stor bit av hjernen min ned i doskåla. Eg hadde jo sett hjernar på tv og kunne lett skilje hjernebit frå slimhinnebit. Der låg han, ikkje svart og klumpete, men brunrosa og skinande. Eg sa ingenting om det då eg kom inn att på kjøkkenet, berre sette meg til å ete taco som vanleg. Eg testa ut om eg framleis fungerte, forstod eg oppmodingar som «send meg rømmen» eller «kan eg få tacosausen»? Eg undersøkte om eg kunne namna og alderen på dei rundt bordet, mann og tre barn, eg såg ut vindauget og sjekka om eg framleis visste kvar eg var. Deretter, mens eg togg, gjorde eg eit raskt overslag over arealet på kjøkkenet, sa alfabetet innvendig, tenkte over slektslinjer på både mi og Tom si side. Alt verka å vere på plass. Men då eg seinare kom opp på kontoret mitt og skulle sette meg til å arbeide, såg eg ein ting henge frå den gule arbeidslampa mi som eg ikkje forstod kva var. Han hang der, så han må ha vore der før, han var ikkje ny. Tingen hadde ei merkeleg form, som ein slags halvmåne, men med ujamn boge, og med ein liten tupp fremst på den eine kanten. Tuppen var svart og spiss. Undersida var gul, oversida hadde fleire fargar, mørkegult og svart, og noko kvitt med noko som når eg såg nærare på det, likna eit menneskeleg auge, berre at det mangla det kvite. Bak7

over på det eg kalla ryggen på denne halvmånen, var det nokre utskjeringar som likna parallelle riller bak mot ein flat ende. Då Hans kika inn døra litt seinare, tok eg tingen frå lampa og heldt han fram, Hans var ti år, og det kunne jo hende han visste kva dette var, viss han ikkje var for liten. Kva er dette, eigentleg, Hans? sa eg. Hans såg litt engsteleg på meg. Det er, det er ei slags meis, men eg er usikker på kva type, ikkje bli sint. Sint, sa eg, kvifor skulle eg bli sint? Du brukar å bli sint når eg ikkje veit nøyaktig kva fugletype det er, eller kva type lyd dei lagar. Å, sa eg, men kva er ei meis? Å mamma, sa Hans oppgitt, det er det jo du som kan svare på, eg kan berre seie at det er ein fugl! Ein liten fugl i meisefamilien. Han slo ut med begge armane og lukka døra. Dette eg heldt framfor meg, var altså det han kalla ein fugl, i meisefamilien, ingen av orda gav meining for meg. Eg googla. Fugl. Eg fekk opp ei rad ulike slike ting som altså var dette som i eintal blei kalla fugl, fleirtal fuglar. Det var levande vesen, og eg såg at dei alle hadde denne spissen ut frå det eg etter kvart forstod var hovudet, at spissen varierte i storleik og form og blei kalla nebb. Og fuglar kunne faktisk flyge, dette måtte eg le høgt av då eg oppdaga det. Her fanst det altså vesen som kunne flyge! Det banka på døra. Inn stakk hovudet til mannen min. Hans seier at du spurde han om kva type meis det var, men Nina, sa Tom, ærleg tala, det får vere grenser for kategoriar dei skal kunne, held det ikkje at dei veit at det er ei meis? Jau, sjølvsagt, sa eg. Han såg litt mjukare på meg. Det nærmar seg disputas, eg forstår jo det. Men du kan trøyste deg med at du ikkje vil få spørsmål om å klassifisere meiser. Han kom bort og gav meg ein klem. Han såg på skjermen min, han var full av bilete 8

av ulike fuglar. Han lo. Back to basics, altså, sa han og gjekk ut. Eg såg at nede på verktøylinja låg det eit word-dokument. Det viste seg å vere mi eiga avhandling, for namnet mitt stod på framsida. Det viste seg at eg hadde skrive ei doktoravhandling om revmatisme i bekkasinfamilien. Det viste seg at eg var ornitolog, eg googla meg sjølv og fann ut at eg var tilsett på Universitetet i Bergen, i ei forskarstilling, og at eg skulle disputere for doktorgraden om tre veker. Eg tenkte på hjernebiten eg hadde skylt ned i do. Det var openbert at eg hadde mista den delen av hjernen der all kunnskapen om fuglar låg. Det er sikkert unødvendig å seie at eg kjende sterk angst der eg sat. Eg kjende meg lamslått, kvalm og redd, men plutseleg kom det eit vesen flygande gjennom lufta og landa på verandaen utanfor kontorvindauget mitt, og såg på meg gjennom vindauget. Eg måtte le høgt, eg hadde aldri sett noko slikt før. Det var ein svart og kvit fugl, og han tok til å hoppe litt liksom ertande bortetter rekkverket på verandaen før han letta og flaug vekk. Eg lo så høgt at Tom stakk hovudet inn igjen med ei bretta T-skjorte i hendene. Kva skjer? sa Tom. Eg såg ein slik svart og kvit fugl lande på verandaen her ute, sa eg. Svart og kvit fugl, sa Tom og såg tenksamt på meg mens han la den bretta T-skjorta på stabelen av bretta klede som låg på ein stol ved verandadøra. Ei skjor, meiner du? Ja, ei skjor, sa eg og kjende at eg raudna. Nina, eg trur du treng å ta deg ei veke fri, sa han. Reis heim til foreldra dine, gå litt turar, slapp av, ikkje tenk på disputasen.

Slik blei det til at eg reiste heim ei veke, til foreldra mine. Eg prøvde å sette meg inn i bekkasinfamilien mens pappa øvde til ein julekonsert med Händels Messias og mamma var på ulike møte. Dei prøvde å få meg til å gjere slik Tom i all løynd hadde ringt til dei og bede dei om, sa mamma, å få meg til å ikkje tenke på fuglar, få meg til å gå tur, gå på kino, ete mat, sove. Mamma tok meg med på diverse kanoturar, men eg mista heile tida retninga då ulike fuglar landa på vassflata og eg blei stressa fordi eg ikkje visste kva type fugl det var. Mamma lét som om der ikkje var nokon fuglar, uansett kva som hende, ikkje ein gong då vi gjekk tur i skyminga ein dag og fekk auge på ein nesten halv meter stor, lubben fugl med store, trillrunde auge oppe i eit tre, lét ho til å sjå han, eg peika, mens ho blei opptatt med å hente ein kvikklunsj fram frå anorakklomma, ho knekte av ein bit og sa: Her. Då vi kom heim, overhøyrde eg henne seie til pappa at vi hadde sett ein hubro, og det hadde jo aldri hendt før, det hadde gått rykte om at der var ein hubro i det området, men mamma hadde i alle fall aldri sett ein hubro før. Eg googla «hubro» og såg at det stemde: Vi hadde sett ein hubro. No, då eg ikkje lenger forstod å sette pris på det. Eg hadde ikkje eingong klart å plassere den lubne og visstnok svært sjeldne fuglen i ugle-familien. Ein av dagane eg sat ved stovebordet med laptopen open, kom mamma bakfrå utan at eg oppdaga det, ho såg kva eg sat og las om på nettet: bekkasin-familien. Ho sa at ho hadde lurt på om eg kunne ta og sortere dei gamle familiebileta som berre låg i ei kasse på loftet, og lage album? Ho løfta fram ein stor plastpose som det viste seg at det låg fem store, svarte fotoal10

bum oppi. Det er greitt, sa eg mens eg lukka laptopen. Mamma hadde nok gløymt at der også var bilete frå då vi var små og var på tur til fuglefjellet på Runde. Eg heldt biletet fram for pappa, og han myste over brillene og såg på oss tre søskena liggande framover ein kant, håret vårt blåste i vinden, og vi smilte og lo til fotografen. Nedanfor oss var det ein bratt fjellvegg, med tusenvis av kvite prikkar. Kva er desse prikkane? spurde eg pappa der han sat og øvde på Händels Messias. Det er sanneleg ikkje godt å seie, sa pappa og lét som om han strevde med å sjå kva det var. Er det fuglar? spurde eg og peika på ein fugl som var nærare oss, og gjenkjenneleg som akkurat det: ein fugl i lufta. Ja, det kan vel hende, sa pappa før han sukka og sa at det var fuglefjellet på Runde, dit vi ofte drog då vi var små. Hm, sa eg. Han klappa meg på kinnet. Det går bra, sa han. Det kjem til å gå bra. Du treng ikkje grue deg. Han gav meg ein klem, og eg måtte gråte litt. Eg sa ikkje at ein bit av hjernen min hadde falle ut, og at eg hadde mista absolutt all kunnskap om fuglar eg noko sinne hadde hatt, og at eg hadde hysterisk lite tid til å opparbeide meg all kunnskapen igjen, for å kunne forsvare oppgåva mi. At det ikkje kom til å gå, at eg kom til å stå der som ein idiot, med spreidd kunnskap om bekkasinfamilien. Etter å ha lese litt om bekkasinfamilien kunne eg elles godt forstå kvifor eg hadde late meg fascinere av denne fuglen ein gong i tida. Der fanst ulike typar, og dei var fascinerande berre gjennom namna. Der fanst til dømes enkelbekkasin og dobbelbekkasin. Det var litt som om, hadde eg tenkt, der skulle finnast eit enkelt-eg og eit dobbelt-eg. Eg såg eit bilete på internett av dobbelbekkasinen, og då trudde eg at grunnen til at dobbelbekka11

sinen hadde dette doble i namnet sitt, var at han hadde eit dobbelt sett med nebb. Enkelbekkasinen hadde jo eit langt, krumma nebb, og på dette biletet såg det ut som om dobbelbekkasinen hadde eitt nebb oppe i ansiktet og eit anna eitt som vaks ut litt lenger nede, på halsen. Men så forstod eg at denne dobbelbekkasinen stod og gapte, og at det ikkje var eit dobbelt nebb, men overog underdelen av eitt og same nebb eg såg. Der fanst også ein kvartbekkasin, som også blei kalla halvenkel bekkasin. Halvenkel bekkasin! Samanlikna med enkelbekkasinen var kvartbekkasinen mindre og hadde «forholdsvis kortere ben», sa Store norske leksikon. Men det mest fantastiske med kvartbekkasinen, i tillegg til namnet, syntest eg var at han under stup høyrest ut som ein galopperande hest. Eg såg for meg dette: at eg stod på ei vidde og høyrde ein galopperande hest nærme seg, så eg snudde meg etter lyden, men der såg eg i staden ein stupande fugl. Eg måtte gråte igjen. Dette var meg. Eg stod på ei slette og lytta etter den eg hadde vore, men så var det den eg var no, som kom gåande. Ikkje ein galopperande hest, men ein stupande fugl. Rettleiaren min ringde ein dag eg gjekk på fjellet åleine, eg såg namnet hennar renne om igjen og om igjen over skjermen, men eg kunne ikkje svare. Kva skulle eg svare? At eg hadde hatt mensen, og at han i dragsuget hadde tatt med seg all informasjonen om fuglar? Ja, eg veit det er utruleg. Ja, det er veldig synd. Ja, eg driv og les meg opp no. Eg kan forskjellen mellom enkel-, dobbel- og kvartbekkasin. Eg nådde fram til vatnet eg hadde tenkt meg til. Vassflata var stille, men der, på ein liten stein ute i vatnet, fekk eg utruleg nok og av alle ting auge på det eg meinte var ein enkelbekkasin. Han 12

stod stille, på éin fot, og såg ut til å vade, altså det vi seier om fuglar som kikar ut over vassflata etter mat. Fordi eg ikkje rakk å stanse meg sjølv i å gå framover idet eg oppdaga han, høyrde han meg og skvatt opp. Og då var det eg fekk stadfesta at det var ein enkelbekkasin og ikkje ein dobbelbekkasin. For i motsetnad til dobbelbekkasinen lettar ikkje enkelbekkasinen rett opp, men flaksar liksom formålslaust hit og dit, nett slik dette eksemplaret av bekkasinfamilien gjorde. Yes, sa eg til meg sjølv, som om eg nettopp hadde vunne ein konkurranse. Men vatnet låg stille. Fjella rundt meg var oransje, og kvite på toppane, det var ein kald og klar oktoberdag, og der var ingen andre vitne til at eg hadde klart å gjette rett, og for dei var det det same. Var det difor eg kjende meg så trist? Eg såg med eitt for meg det litt redde ansiktet til Hans i døropninga då han trudde at eg ville at han skulle klassifisere meisa eg heldt fram for han, mens eg berre lurte på kva det i det heile var. Kven hadde eg eigentleg blitt, tenkte eg mens eg sat på ein stein ved vatnet og skrella ein appelsin, som blei sint på ungane mine fordi dei ikkje kunne klassifisere ei meis? Eg drog pusten djupt. Kva var det eg kjende, kvifor måtte eg plutseleg gråte, kvifor kjendest det som om eg hadde kjærleikssorg, som jo er ei merkeleg form for sorg sidan det du har mista, framleis finst? Vatnet svarte ikkje, ikkje fjella heller, men lufta rundt meg var heilt tindrande klar.