olav r. øyehaug
Stupet og handa Roman
:k
kolon forlag
© Kolon forlag, eit imprint i Gyldendal Norsk Forlag AS, Oslo 2022 Omslagsdesign: Christian Bergheim Sett med: 10/13 pkt. Sabon hos Type-it AS, Trondheim Trykk og innbinding: Scandbook UAB, Litauen 2022 Papir: 100 g Munken Print Cream ISBN 978-82-05-54436-9 Alle spørsmål om denne boka kan ein rette til: Kolon forlag, Sehesteds gate 4 Postboks 6860 St. Olavs plass, 0130 Oslo E-post: redaksjon@kolonforlag.no www.kolonforlag.no Alle Kolons bøker er produsert i miljøsertifiserte trykkeri. Sjå www.gyldendal.no/miljo
av olav r. øyehaug Kodane. Forteljingar, 2008 Essensen. Forteljingar, 2011 Botnen. Forteljingar, 2016
I
Ei hytte på toppen av eit fjell, så høgt oppe i lufta ei hytte kan kome ved hjelp av det fjellet, og midt på hytteveggen ei dør. Døra går opp. Der står eg. Eg ser rådvill ut. Eg forsvinn inn, og kjem til syne att med ei kraftig jakke. Eg går ustø inn i tjukk skodde. Ei stor hand, ho held meg over stupet bak hytta. Eg ser ned i vatnet to tusen meter ned. Slepp då, seier eg, og set uforvarande handa i ein vanskeleg situasjon: Å sleppe vil vere å lyde. Ikkje å sleppe vil vere som å falle for eit triks. Kva anna kan handa då gjere, enn å gjere meg i stand til å sveve, slik at sleppet får ei uransakeleg meining eg ikkje kunne ha føresett. Eg flyg inn på trygg grunn, forvirra og sint. Ech! ropar eg, skitne hand! Kva er det for slags opplegg, dette? Sjå, no skal …
7
Sjå, ned fjellsida renn eg, på ei sky av semska lava. Eg er Olav Øyehaug, diabetes. Ja, eg er diabetikaren Øyehaug, og når eg finn den handa, skal eg knuse ho! Om eg så må leite gjennom heile verda, skal eg ta deg i denne neven og knuse deg! Oi, der snublar eg i ein einebærbusk og rutsjar nedover tverrberget medan eg trekker skuldrene opp til øyrene og smiler skeivt. Midtvegs i dette strekker eg ut handa og stryk ein orre medfjørs, før eg fer utfor ein kant og landar med ansiktet først i ei myr. Noko smell, ei stund fryktar eg at foten knakk i to. Men eg får meg opp. Korleis skal eg liksom meistre lufta, når eg ikkje eingong meistrar bakken? Eg er Øyehaug, ikkje ein sporv, ikkje ein engel! Så går lyset ut for meg, eg slår ut med hendene og dett baklengs og landar flatt ut på ryggen, med tunga ut.
8
Eg er ein sporv, eg er ein engel, for her flyg eg innover månen, på skrått, i noko eg kallar lik-flukt. Målet er å likne mest mogleg på eit lik kasta gjennom lufta frå eit eksploderande fly. Svai i ryggen, hendene bak over hovudet som ein dirigent, føter i sykkelpositur. Kor lenge har eg levd, tenker eg, og set kurs mot ein fjellformasjon. Eg tel på fingrane bak hovudet, men dei er mjuke og tynne som spagetti. Over eit hav av ro sperrar eg opp auga og skrik. Eg bråsnur og flyg heimover, men så, i dette stikkande mørket, smell det, og eg fell mot bakken.
9
Eg vaknar i ei sjukeseng, månen var berre ein draum som skulle vekke meg. Det er berre når eg må på toalettet eller har føling eg har mareritt, og no er det begge deler. Ein sjukepleiar som har høyrd skriket frå månen i draumen, glid inn i rommet. «Tansport», seier ho og gir meg handa. Skal eg tolke ut frå det at ho heiter Tansport? «Er alt i orden?» seier ho. «Er her toalett?» spør eg. «Sjukehus», svarar ho, eg må ha mumla spørsmålet. Men der ser eg ei brun dør som kan vere toalettet; eg lempar meg ut av senga og forsvinn inn der. Sjukepleiaren rotar i lommene på skinnjakka mi, tek ut det krøllete diabeteskortet mitt og studerer det. «Ptav?» seier ho, men eg høyrer det ikkje gjennom urinstøyen. Ho ser igjen på kortet, lyser opp. «Olav», seier ho då det blir stille. Korleis veit ho kva eg heiter? «Ja», svarar eg. «Veit du kvar du er?» «Du sa sjukehus,» seier eg. «Å ja, riktig! Du følger godt med!» «Og du er Tansport», svarar eg, og kjem ut. Ho hjelper meg tilbake til sjukesenga. «Knakk foten?» spør eg. «Nei, foten held. Sterk, dødeleg hypoglykemi, det var det du hadde. Eg har sjølv sukkersjuke, men slik sterk føling har eg aldri, korleis er det? Ifølge Diabetesforbundet …» «Men ulukka hende jo i skogen, langt unna her?» bryt eg av. 10
«Langt unna her svima du av, ja visst. Du vart funnen av ein rypejeger. Slike sterke følingar du fekk, dei minner så mykje om døden at dei ifølge Diabetesforbundet har sitt eige vesle hinsidige.» «Det er søkt. Forbundet kan ha slått ein vits. No er det på tide å sove, god natt, Tansport», seier eg og smiler venleg. «Det er ikkje natt.» «Det er ikkje dag.» «Kan hende er du allereie svaksynt av uregulert diabetes. Då framstår alt dunkelt og tåkete. Og kan hende lid du under diabetisk fatigue. Då framstår alt traurig. Eg skal sette opp ein time til fundusfotografering», seier ho, og opnar døra for å gå, men så hugsar ho at ho ikkje har målt blodsukkeret, og kjem tilbake. «Ein kan bli blind av diabetes, visste du ikkje det?» seier ho og stikk meg i fingeren. «Og no har du føling att, Øyehaug!» Ho spurtar ut døra og kjem straks tilbake med eit glas sukkervatn. «Her, drikk dette, Øyehaug!» Eg drikk sukkervatnet. Så sovnar eg.
11
Eg merkar ikkje at Tansport og ein lege kjem inn i rommet mitt. «Han er den verste diabetikaren i verda», seier legen. «Desse unge sukkersjuke trur dei kan gjere opprør mot naturen utan at det får følger.» «Jau, det kan virke slik. Eg fekk faktisk inntrykk av at han var meir eller mindre blind allereie», seier Tansport. «Meir eller mindre …?» seier legen. «Blind allereie!» seier Tansport. «Å herregud! Kva? Er det sant? Ohh! Verkeleg, verkeleg? Ja, men nettopp, der ser du. Unge diabetikarar som … Ja.» «Øyehaug er fattig. Han har ikkje råd til insulin. Ingen har råd til insulin i denne dystopien», seier Tansport. «Ja, det var dét, huff», seier legen og gnurar panna mot ein skulptur i vindaugskarmen og ser skrått mot Tansport med triste hundeauge. «Huff, huff, huff, huff, huff, huff, søster mi, kvar vart alt det gode av? Vi var englar, men nokon klipte visst vengene våre av.» Tansport seier: «Men det var nettopp det eg ville snakke med deg om. Ville det ikkje vere godt om nettopp unge Øyehaug her, og ikkje ein millionær, var prøvekanin for REMA 1000 sin digitale bukspyttkjertel? Kor deilig ville det ikkje vere om eg og du ei stakka stund kunne gjenopplive velferdsstaten, og heller operere den pipande insulinmaskina inn i magen på ein hjelpelaus?» «Gjerne det, altså», mumlar legen. 12
Legen set seg på huk og teiknar med fingeren på golvet. «Denne unge mannen», kviskrar han. «Tenk på det: Kven skal yte denne vesle velferda om ikkje oss, nett no?» seier Tansport. «Kven skal yte denne … vesle velferda, du seier det så nydeleg. Du har kanskje rett. Vi gjer det i skjul, kanskje i morgon, søster.» Men morgonen etter er eg ikkje der lenger, eg har klatra ut vindauget, ut på stillaset og ut, utan å ane kva eg nesten fekk utdelt.
13
Å flyge er ikkje som i draumar. Eg meistrar knapt bakken, korleis skal eg meistre lufta i tillegg? Kor langt verkar det kanskje ikkje, på ein dårleg dag, berre det å sjå nedover den øyehaugske kropp? Og så skal ein liksom metervis opp i lufta, utan noko å halde fast i? Men på tunge dagar, slik som denne, kjem det likevel godt med å kunne flyge, for så lenge hælane tek nedi bakken, kan eg skrape trygt av garde, som om eg hadde slike sko med små hjul, slike som alle dei små jentene hadde. Når eg halvflyg rundt i byen slik, flyg eg alltid rett på ein naken mann. Det er alltid den same nakne. Han slår meg alltid over ende. «Og du er alltid naken?» seier eg no. «Alltid naken», svarar den nakne og blæs opp eine kinnet. Eg skal til å spørje meir om dette, men akkurat då klapsar han hendene saman og seier: «Vi kolliderer!» «Ja, så slutt å slå kvar bidige gong!» seier eg. «Panikk avlar vald», seier den nakne, «ein føler seg kanskje meir sårbar utan klede. Det er det som gjer mordscener i dusjar så allment kjennelege!» «Bortsett frå at det ikkje er ho nakne i dusjen som angrip inntrengaren», seier eg. «Nei, nei, men ho FÅR panikk», svarar den nakne, og dermed ler vi. Dermed blir vi vener. Eg ser nokon små prikkar på huda hans, og spør om han også har diabetes. «Ja», seier den nakne.
14