ZUS: zmiany dla przedsiębiorców w 2022 roku

Rok 2022 przyniósł szereg zmian w przepisach dotyczących ubezpieczeń społecznych. Obejmują one składkę zdrowotną, dokumenty rozliczeniowe, a także naliczanie zasiłków z ubezpieczenia chorobowego. Podsumowujemy najważniejsze z nich.

Składka zdrowotna

Do końca 2021 roku przedsiębiorcy opłacali składkę na ubezpieczenie zdrowotne w ryczałtowej wysokości, takiej samej przez cały rok. Od 1 stycznia 2022 roku zmieniło się to w związku z ustawą Polski Ład. Zasady obliczania składki zdrowotnej zależą teraz od formy opodatkowania, jaką wybrał przedsiębiorca.

Zasady ogólne (skala podatkowa lub podatek liniowy)

Przedsiębiorcy opodatkowani na zasadach ogólnych (skalą podatkową lub podatkiem liniowym) obliczają składkę zdrowotną od dochodu z działalności gospodarczej z miesiąca poprzedniego. Na przykład składkę za luty obliczają od dochodu ze stycznia (a opłacają ją w marcu). Jeżeli dochód jest niższy od minimalnego wynagrodzenia krajowego, to 9% składkę zdrowotną należy obliczyć od minimalnego wynagrodzenia. W 2022 roku minimalne wynagrodzenie wynosi 3 010 zł, więc składka w tej sytuacji wyniesie co najmniej 270,90 zł. Przedsiębiorcy na podatku liniowym mają dodatkowo obniżoną stopę procentową składki – z 9% na 4,9%. Tak wyliczona składka nie może być jednak niższa niż 9% minimalnego wynagrodzenia. Ta grupa przedsiębiorców ma też obowiązek ustalania rocznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne – od dochodu rocznego. Nie może to być mniej niż minimalne wynagrodzenie miesięczne pomnożone przez liczbę miesięcy podlegania ubezpieczeniu. Umożliwi to rozliczenie składki zdrowotnej po zakończeniu danego roku. Przedsiębiorcy dopłacą wtedy brakującą kwotę lub wystąpią o zwrot nadwyżki. Jeśli przedsiębiorcy prowadzili działalność przez cały poprzedni rok, mogą ustalić miesięczną podstawę wymiaru składki na podstawie przychodów z poprzedniego roku.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych

W przypadku ryczałtowców składka zdrowotna zależy obecnie od przychodu. Jeśli przychody z działalności gospodarczej od początku roku:

• nie przekroczyły 60 tys. zł – podstawą wymiaru składki zdrowotnej jest 60% przeciętnego wynagrodzenia;

• przekroczyły 60 tys. zł, ale nie więcej niż 300 tys. zł – podstawą wymiaru składki zdrowotnej jest 100% przeciętnego wynagrodzenia;

• przekroczyły 300 tys. zł – podstawą wymiaru składki zdrowotnej jest 180% przeciętnego wynagrodzenia.

Ta grupa przedsiębiorców od początku 2022 roku ma obowiązek ustalania rocznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. W tym celu mnożą liczbę miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym przez 60%, 100% lub 180% przeciętnego wynagrodzenia – w zależności od wysokości swoich przychodów. Po raz pierwszy roczną podstawę wymiaru składki ustalą w 2023 roku. Przedsiębiorcy, którzy prowadzili działalność gospodarczą przez cały poprzedni rok, będą mogli ustalać miesięczną podstawę wymiaru składki na podstawie przychodów z poprzedniego roku.

Uwaga!

Obowiązujące od 1 lipca 2022 roku zmiany w PIT, które wyłączają składkę zdrowotną z opodatkowania, nie mają wpływu na sposób naliczania składki zdrowotnej w ZUS.

Karta podatkowa

Firmy korzystające z karty podatkowej obecnie obliczają składkę zdrowotną od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. W 2022 roku wynagrodzenie minimalne to 3 010 zł, więc składka zdrowotna wynosi 270,90 zł miesięcznie.

Pozostali prowadzący działalność Dla pozostałych podstawą wymiaru składki zdrowotnej jest kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku. Na stronie www.zus.pl znajduje się poradnik o szczegółach zmian w składce zdrowotnej. ZUS udostępnia też kalkulator, który pomaga w prawidłowym obliczeniu składki zdrowotnej na nowych zasadach. Kalkulator jest „zaszyty” w dokumentach rozliczeniowych w programie Płatnik i ePłatnik. Jest także na stronie internetowej ZUS.

Terminy w ZUS i dokumenty

Dla większości przedsiębiorców zmienił się termin opłacania wszystkich składek i przesyłania do ZUS dokumentów rozliczeniowych:

• do 15. dnia następnego miesiąca opłacają i rozliczają składki m.in. spółki kapitałowe (spółki akcyjne i spółki z o.o.), spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje;

• do 20. dnia następnego miesiąca – pozostali płatnicy, np. opłacający składki wyłącznie na własne ubezpieczenia, spółki osobowe (jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne).

Nowe terminy obowiązują dla składek za styczeń 2022 roku, które przedsiębiorcy rozliczają w lutym, oraz za kolejne miesiące. Zmieniły się również wzory dokumentów rozliczeniowych. Zaczynając od rozliczeń za styczeń, przedsiębiorcy podają w nich dodatkowe informacje niezbędne do wyliczenia składki zdrowotnej, m.in. o formie opodatkowania, przychodzie lub dochodzie z działalności gospodarczej. Polski Ład wprowadził też obowiązek comiesięcznego przekazywania dokumentów rozliczeniowych do ZUS. Od 2022 roku dokumenty rozliczeniowe muszą przesyłać do ZUS także przedsiębiorcy, którzy opłacają składki tylko za siebie. By ułatwić sobie to zadanie, warto założyć profil na Platformie Usług Elektronicznych ZUS i aktywować w tym portalu aplikację do rozliczania składek, czyli ePłatnika. ePłatnik zawiera między innymi kreatory dokumentów rozliczeniowych, które pomagają przygotować odpowiedni dokument. Jeśli przedsiębiorca korzysta z obsługi księgowej lub biura rachunkowego, to może upoważnić swoją księgową do tego, by składała dokumenty przez PUE ZUS w jego imieniu. Do upoważnienia służy formularz pełnomocnictwa, czyli ZUS PEL.

Inne nowości w składce zdrowotnej

Od Nowego Roku składki zdrowotnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej nie musi opłacać osoba zatrudniona dodatkowo na umowę o pracę, jeśli jej wynagrodzenie nie przekracza minimalnej krajowej pensji. Chodzi tu wyłącznie o przedsiębiorcę korzystającego z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, którego przychody z działalności nie przekraczają 50% minimalnego wynagrodzenia. Od 1 stycznia 2022 roku składkę zdrowotną trzeba płacić również za osoby pełniące funkcję na mocy aktu powołania (np. powołany członek zarządu). Obowiązek ubezpieczenia powstaje z dniem powołania, a wygasa z dniem odwołania. Składkę należy ustalać od wypłaconego wynagrodzenia.

Pozostałe zmiany w składkach na ubezpieczenia

Polski Ład wprowadził także nowe zasady finansowania składek w przypadku, gdy kontrolerzy Państwowej Inspekcji Pracy stwierdzą, że pracodawca zatrudnia pracownika „na czarno” lub wypłaca część wynagrodzenia pracowniczego „pod stołem”. Od 2022 roku wszystkie składki liczone od takich wypłat będą w całości finansowane przez pracodawcę. Nie będą obciążały pracownika. Kolejna zmiana, już bez związku z Polskim Ładem i obowiązująca już od kilku miesięcy przed jego wprowadzeniem, dotyczy zwolnienia z naliczania i opłacania odsetek za zwłokę. Od wpłat dokonanych po 18 września 2021 roku nie trzeba naliczać i opłacać odsetek za zwłokę, jeżeli wysokość odsetek nie przekracza 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2022 roku to kwota 30,10 zł). Przed 18 września przepisy pozwalały nie naliczać i nie opłacać odsetek, jeśli ich wysokość nie przekraczała 6,60 zł. Jeśli na koncie płatnika składek jest nadpłata, ZUS musi go powiadomić o tym fakcie, gdy jej wysokość przekracza dziesięciokrotność kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym (obecnie jest to kwota 160 zł). Jeśli przedsiębiorca wystąpi o zwrot nadpłaty, to ZUS przekaże środki na rachunek bankowy. 1 kwietnia 2022 roku zmieniła się forma, w jakiej ZUS informuje płatników składek o wysokości obowiązującej ich stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Zamiast informacji w formie papierowej przedsiębiorcy otrzymują ją przez internet, na Platformie Usług Elektronicznych ZUS. Jeśli przedsiębiorca nie ma jeszcze profilu na PUE ZUS, to warto, by go założył jeszcze w tym roku. Od 1 stycznia 2023 roku posiadanie profilu na Platformie Usług Elektronicznych ZUS będzie obowiązkowe dla każdego płatnika składek.

Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe

Te informacje są ważne dla osób, które podlegają ubezpieczeniu chorobowemu. Pracownicy podlegają mu obowiązkowo, zleceniobiorcy i osoby prowadzące działalność gospodarczą – dobrowolnie. Poniższe zmiany obowiązują od 1 stycznia 2022 roku. Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje obecnie tylko na podstawie zgłoszenia złożonego na dokumencie ZUS ZUA. Nie jest już możliwe objęcie ubezpieczeniami na podstawie tzw. wniosku dorozumianego, gdy przedsiębiorca opłacił i rozliczył składki, ale nie złożył dokumentu zgłoszeniowego. Ubezpieczenia dobrowolne ustają – tak jak dotychczas – wraz z ustaniem tytułu podlegania tym ubezpieczeniom albo na podstawie złożonego wyrejestrowania na dokumencie ZUS ZWUA. W okresie od dnia objęcia dobrowolnymi ubezpieczeniami do dnia ich ustania ubezpieczony musi rozliczać i opłacać składki za każdy miesiąc. Aby nie płacić składek na te ubezpieczenia, konieczne będzie wyrejestrowanie się z nich. Pozytywnym skutkiem zmian w dobrowolnym ubezpieczeniu chorobowym jest to, że takie ubezpieczenie nie ustanie z automatu, gdy przedsiębiorca nieterminowo zapłaci składki. Przedsiębiorcy mogą otrzymać świadczenia chorobowe również w przypadku opłacenia składek po terminie. Od tego roku nie trzeba w tej sprawie składać wniosku o przywrócenie terminu na zapłacenie składek. Jeśli jednak ubezpieczenie ustało z powodu spóźnienia w opłaceniu składek jeszcze przed 2022 rokiem, to przedsiębiorca może złożyć wniosek o przywrócenie terminu płatności maksymalnie do końca czerwca 2022 roku.

Zasiłki chorobowe po nowemu

Jest też dobra wiadomość dla firm z zadłużeniem składkowym. Jeśli przedsiębiorca stanie się niezdolny do pracy w czasie, gdy będzie mieć zaległości z tytułu składek wyższe niż 1% minimalnego wynagrodzenia (w 2022 roku wyższe od 30,10 zł), będzie mógł otrzymać zasiłek chorobowy po spłacie zadłużenia. Ważne, by spłata nastąpiła najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od powstania prawa do świadczenia. Przeszkodą w wypłacie zasiłku nie będzie natomiast zadłużenie wynoszące maksymalnie 1% minimalnego wynagrodzenia. To zasady analogiczne jak w przypadku świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Zasiłek chorobowy za czas pobytu w szpitalu jest od tego roku wyliczany na korzystniejszych zasadach. Wcześniej był niższy od standardowej stawki procentowej i wynosił co do zasady 70% podstawy wymiaru zasiłku (średniej z wynagrodzeń z ostatnich 12 miesięcy). Obecnie miesięczny zasiłek chorobowy przysługuje w wysokości 80% bez względu na to, czy dotyczy osoby hospitalizowanej czy przebywającej w domu. Zgodnie z kolejną zmianą od 2022 roku podstawę wymiaru zasiłku trzeba obliczać na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków (bez względu na ich rodzaj) była przerwa wynosząca co najmniej 1 miesiąc kalendarzowy. Wcześniej w przepisach była mowa o przerwie wynoszącej co najmniej 3 miesiące kalendarzowe. Tak zwany okres zasiłkowy wynosi standardowo 182 dni i określa łączny czas, przez który można pobierać zasiłek chorobowy. Do tego samego okresu zasiłkowego wlicza się wszystkie zwolnienia lekarskie, między którymi nie ma przerw. Sumuje się też zwolnienia, jeśli przerwa między nimi wynosi do 60 dni. Od stycznia nie ma znaczenia, jaka choroba była powodem niezdolności do pracy przed i po takiej przerwie. Nawet jeśli to są to różne choroby, zwolnienia trzeba sumować. Według nowych przepisów, po ustaniu zatrudnienia można pobierać zasiłek chorobowy do 91 dni. Ta zasada nie dotyczy m.in. osób chorych na gruźlicę lub niezdolnych do pracy w okresie ciąży. Osoba, której wyczerpał się okres zasiłku, może wystąpić o świadczenie rehabilitacyjne na dotychczasowych zasadach. Przysługuje ono maksymalnie przez 12 miesięcy osobie, która dalej choruje, jednak rokuje odzyskanie zdolności do pracy w wyniku dalszego leczenia lub rehabilitacji.

Małgorzata Korba, Zakład Ubezpieczeń Społecznych