Η κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον by Kondyli.gr

Εκδόσεις Κοντύλι – Ιούλιος 2019 Α΄ έκδοση Copyright 2019 για όλο τον κόσμο ISBN 978-960-9661-35-5 Τίτλος: Η Κοινωνική Ανάπτυξη των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον. Οδηγός εκπαιδευτικού & εκπαιδευτικό υλικό Συγγραφείς: Ανδρικοπούλου Κάλλια, Αντωνοπούλου-Στεφανή Γιώτα, Κατσιφή-Χαραλαμπίδη Σπυριδούλα, Ντιντή Άννα Επιμέλεια έκδοσης: Κατσιφή-Χαραλαμπίδη Σπυριδούλα, Ντιντή Άννα Επιμέλεια Παραγωγής: ∆ημήτρης Παντελής Κοντύλι Πινακάτες Πηλίου, 370 10 Μηλιές T/F: +30 24230 86995 info@kondyli.gr www.kondyli.gr

Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε με τη συμβολή του: Ελληνικού Ινστιτούτου Παιγνιοθεραπείας & Δραματοθεραπείας Ε.Π.Ε. Κέντρο Δια Βίου Μάθησης 1 - Πιστοποιημένο Κέντρο Εκπαίδευσης από την E.A.P (European Association for Psychotherapy) Α. Μαντζουράκη 14, Αθήνα, τηλ.210 6921162, info@playtherapy.gr, info@dramatherapy.com.gr, www.playtherapy.gr, www.dramatherapy.com.gr Το λογότυπο Κοντύλι είναι εμπορικό σήμα κατατεθειμένο και ανήκει στην ατομική επιχείρηση Δημήτρης Νικ. Παντελής. Σύμφωνα με τον Νόμο 2121/1993 και τους σχετικούς διεθνείς κανονισμούς που ισχύουν στην Ελλάδα, απαγορεύεται η αναδημοσίευση και η αναπαραγωγή –ολική, μερική ή περιληπτική– ή η κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου του παρόντος βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο –μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης– χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη.

Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα

Η Κοινωνική Ανάπτυξη των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον Οδηγός εκπαιδευτικού & εκπαιδευτικό υλικό

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ

Κατσιφή- Χαραλαμπίδη Σπυριδούλα Ντιντή Άννα

Ανδρικοπούλου Κάλλια ✤ Αντωνοπούλου-Στεφανή Γιώτα Κατσιφή-Χαραλαμπίδη Σπυριδούλα ✤ Ντιντή Άννα

Πρόλογος

ο προτεινόμενο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα για την κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών προέκυψε από την αναγνώριση της έλλειψης κοινωνικής εκπαίδευσης και την ανάγκη να καλυφθεί το κενό αυτό. Στόχος του

παρόντος προγράμματος είναι να καλλιεργήσει βασικές κοινωνικές δεξιότητες και να συνδράμει στην ευαισθητοποίηση της εκπαιδευτικής κοινότητας όσον αφορά την κοινωνική νοημοσύνη και εκπαίδευση των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον. Ενώ η στόχευση της διδασκαλίας στο σχολικό περιβάλλον εξακολουθεί να εξαντλείται στη γλωσσική και λογικομαθηματική νοημοσύνη, τα πιο πρόσφατα ευρήματα των νευροεπιστημών και της ψυχολογίας επιβεβαιώνουν, όχι μόνο τη σημασία της κοινωνικής νοημοσύνης ως δια βίου δεξιότητα αλλά και την -κρίσιμη

για την εκπαίδευση- δυνατότητα των κοινωνικών δεξιοτήτων να αναπτύσσονται και να διδάσκονται (Saxena & Jain 2013, Bar-On 2003). Το ειδικό βάρος της κοινωνικής νοημοσύνης επιβεβαιώνεται από τις έρευνες που δείχνουν ότι, παρότι ο δείκτης γενικής νοημοσύνης των μαθητών είναι υψηλότερος από το παρελθόν, τα παιδιά δεν ξέρουν να επικοινωνούν και να συνεργάζονται (Goleman 1998). Αυτό υποδεικνύει ότι ο αναμφισβήτητος συσχετισμός ανάμεσα στην κοινωνική και τη γνωστική ανάπτυξη Goleman & Dalai Lama 2005, Jones & Day, 1997; Marlowe, 1986) δεν αναιρεί τη διακριτή τους λειτουργία και επομένως την ανάγκη για στοχευμένη εκπαίδευση των αντίστοιχων δεξιοτήτων. Για τον σχεδιασμό του προγράμματος οι συγγραφείς στηρίχτηκαν στη Παιγνιοθεραπεία (O’ Connor &

Braverman 2009), τη Βιοσύνθεση (Boadella

1987), τη Φιλοσοφία για παιδιά, την Εκπαιδευτική Ψυχολογία (Woolfolk 2007), την

Κοινωνική

Ψυχολογία

(Παπαστάμος

2006),

την

ανάπτυξη

της

Συναισθηματικής και Κοινωνικής Νοημοσύνης (Goleman 1998, 2000, 2006), τη Διοίκηση

Ανθρώπινου

Δυναμικού

(Μπουραντάς

2002),

τη

Διαχείριση

Συγκρούσεων (Νικολόπουλος 2003), τη Διοίκηση της εκπαίδευσης καθώς και στις έρευνες για τον Εκφοβισμό (Olweus 2009) και στην Ενδυνάμωση του εκπαιδευτικού (Hohler & Goodbread 2010).

Περιεχόμενα Οι κατευθύνσεις των συγγραφέων Εισαγωγή

1ο Σχέδιο Εργασίας: συναισθήματα Επεξεργασία 1ου Σχεδίου Εργασίας

Φιλοσοφούμε: Η αριστοτελική μεσότητα

Παιχνίδια αναγνώρισης συναισθημάτων

Ειδικά σχέδια εργασίας

Φόβος - Άγχος

Θυμός

Δραστηριότητες διαχείρισης συναισθημάτων

Υλικό για ανάρτηση

2ο Σχέδιο Εργασίας: ο εαυτός Επεξεργασία 2ου Σχεδίου Εργασίας

37 39

Φιλοσοφούμε: Ταυτότητα και αυτογνωσία

Δραστηριότητες για συζήτηση

Αυτοεκτίμηση

Αφήγηση για την αυτοεκτίμηση

Διεκδικητικότητα Παιχνίδια διεκδικητικότητας

47 49 50

Δραστηριότητες αυτογνωσίας & αυτοεκτίμησης

Υλικό για ανάρτηση

3ο Σχέδιο Εργασίας: οι άλλοι Επεξεργασία 3ου Σχεδίου Εργασίας

65 67

Ασκήσεις αντιστοίχισης

Παιχνίδια επικοινωνίας

Παιχνίδια μη λεκτικής επικοινωνίας

Ενεργή ακρόαση Δραστηριότητες ενεργής ακρόασης

73 74

Φιλοσοφούμε: Προσδοκίες και αντιλήψεις

Δραστηριότητες κατηγοριοποίησης και προσδοκίας

Υλικό για ανάρτηση

4ο Σχέδιο Εργασίας: μαζί Επεξεργασία 4ου Σχεδίου Εργασίας

87 89

Παιχνίδια συνεργασίας

Φιλοσοφούμε: Όρια και ανταλλάγματα

Φιλοσοφούμε: Επιλογή και ευθύνη

Διαχείριση συγκρούσεων

Δραστηριότητες για τη διαχείριση συγκρούσεων

Φιλοσοφούμε: Οι φίλοι

96 99

Δραστηριότητες για την ανάπτυξη της φιλίας

101

Κοινωνιόγραμμα

103

Υλικό για ανάρτηση

104

5ο Σχέδιο Εργασίας: η ομάδα Επεξεργασία 5ου Σχεδίου Εργασίας

109

1ο στάδιο: Από το άτομο στην ομάδα

111

2ο στάδιο: Λειτουργία ομάδας

114

3ο στάδιο: Δέσμευση στην ομάδα

118

Φιλοσοφούμε: Δίκαιοι κανόνες

121

Διαδικασία κατάρτισης κανόνων

124

Βιβλιογραφία Σύντομα βιογραφικά συγγραφέων

107

131 135

Οι κατευθύνσεις των συγγραφέων Βιοσύνθεση: Σωματική Ψυχοθεραπεία Βιοσύνθεση σημαίνει ένταξη στη ζωή. Πρόκειται για ένα ολιστικό μοντέλο προσωπικής ανάπτυξης, κοινωνικής ενσωμάτωσης και πνευματικής εξέλιξης. Η καλή υγεία κι η αρμονία της πνευματικής και σωματικής λειτουργίας συνθέτουν μια ολοκληρωμένη οντότητα. Όταν αυτό συμβαίνει, η αναπνοή, η κίνηση, ο λόγος και η δράση εναρμονίζονται. Στα

συγκεκριμένα

σχέδια

εργασίας

προτείνονται

βιοσυνθετικές

και

κινησιολογικές ασκήσεις, που απευθύνονται σε μαθητές κάθε ηλικίας. Οι βιοσυνθετικές ασκήσεις προέρχονται από το εκπαιδευτικό υλικό του Ελληνικού Κέντρου Βιοσύνθεσης και του Διεθνούς Κέντρου Βιοσύνθεσης και έχουν τροποποιηθεί κατάλληλα από τη συγγραφέα. 1 Οι φυσικές αυτές ασκήσεις είναι απλές, ευχάριστες, ασφαλείς και αποτελεσματικές για όλα τα παιδιά, ακόμη και γι’

αυτά

που

παρουσιάζουν

ελλειμματική

προσοχή,

υπερκινητικότητα,

παρορμητική συμπεριφορά κι άσκοπη υπερδραστηριότητα. Στόχος των ασκήσεων είναι η αναδιοργάνωση κι η καλύτερη συνεργασία των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου. Με τη χρήση της ολότητας του εγκεφάλου επιτυγχάνεται υψηλότερος βαθμός συγκέντρωσης, επικεντρωμένης εστίασης κι ελέγχου της παρορμητικότητας. Παράλληλα, διευκολύνεται η διαδικασία μάθησης, η εσωτερική οργάνωση, η ενεργητική ακρόαση και ο συντονισμός των κινήσεων. Οι συγκεκριμένες ασκήσεις αναπτύσσουν τους νευρικούς διαύλους του εγκεφάλου με τον τρόπο που ακολουθεί η ίδια η φύση, δηλαδή μέσω της κίνησης. Έχουν δοκιμαστεί σε παιδιά, εφήβους κι ενήλικες και τα αποτελέσματά τους είναι εμφανή, άμεσα κι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά.

Βλ. www.biosynthesis.gr και www.biosynthesis.org.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ | 7

Εισαγωγή

Όταν μιλάμε για κοινωνική ανάπτυξη αναφερόμαστε στην ανάπτυξη δεξιοτήτων που σχετίζονται με τη συμβίωση και την επικοινωνία με τους άλλους. Παρότι στον επιστημονικό κόσμο εξακολουθούν να υπάρχουν διαφωνίες ως προς το ποιες δεξιότητες πρέπει να θεωρούνται αποκλειστικά «κοινωνικές», υπάρχει μια σχετική συναίνεση ότι πρόκειται για δεξιότητες που εκπληρώνουν την αποτελεσματική και ποιοτική αλληλεπίδραση με τους άλλους στο εκάστοτε περιβάλλον (Sheridan & Walker 1999). Καθώς η κοινωνική αλληλεπίδραση συνιστά ένα σύνθετο και δυναμικό φαινόμενο, η πραγμάτωσή της απαιτεί την επιστράτευση ενός πλήθους δεξιοτήτων, που θα μπορούσαν σχηματικά να παρουσιαστούν ως εξής: α) επικοινωνιακές: επιτυχημένη πρόσληψη και αποστολή μηνυμάτων, λεκτικών όσο και μη λεκτικών. Σε αυτές τις δεξιότητες συμπεριλαμβάνονται η δυνατότητα έκφρασης συναισθημάτων, η αποτελεσματική ακρόαση, η κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση σημάτων που οριοθετούν την κοινωνική αλληλεπίδραση. β) εσωτερίκευση ρόλων και αξιών: δεξιότητες κατανόησης και προσαρμογής στους κοινωνικούς κανόνες, τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και τα συμφραζόμενα της εκάστοτε κοινωνικής κατάστασης. γ) ενσυναίσθηση: ικανότητες αντίληψης των ενδείξεων για τη συναισθηματική κατάσταση

του

άλλου,

αποδοχή

και

ανεκτικότητα

στο

διαφορετικό,

συνεργατικότητα, εκδήλωση του ενδιαφέροντος για τον άλλον. δ) αυτοδιαχείριση: προϋποθέτει την αυτοεπίγνωση και περιλαμβάνει τις ικανότητες αυτοελέγχου -ελέγχου των παρορμήσεων και της εκδήλωσης συναισθημάτων, αυτορρύθμισης της συμπεριφοράς απέναντι στους άλλους. Σε αυτές εντάσσεται και η ικανότητα διαχείρισης άγχους και θυμού, η ικανότητα δέσμευσης σε έναν σκοπό και επίτευξης των προσωπικών και ομαδικών στόχων, η αυτοπαρακίνηση –την ικανότητα του ατόμου να δημιουργεί κίνητρα για τον εαυτό του ώστε να επιτυγχάνει τους στόχους του και να ξεπερνά τις δυσκολίες.

1Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: συναισθήματα | 13

1ο Σχέδιο Εργασίας

συναισθήματα

Σκοπός: Η αναγνώριση των συναισθημάτων και η διαχείρισή τους. Επιμέρους στόχοι: Η κατανόηση της σχέσης των συναισθημάτων με τα γεγονότα και τις καταστάσεις, η ρύθμιση της συμπεριφοράς που εκφράζει αρνητικά

ΕΠΙΠΕΔΟ

συναισθήματα, η άσκηση σε τεχνικές ηρεμίας.

ΤΑΞΗ

ΣΠΙΤΙ

ΣΧΟΛΕΙΟ

Κόβουν εικόνες με πρόσωπα που δείχνουν συναισθήματα από περιοδικά

Ομαδική Τοιχοκόλληση: Φτιάχνουν κολλάζ με τις κομμένες εικόνες των περιοδικών

Βρίσκουν φράσεις με συναισθήματα π.χ. κιτρίνισε από το φόβο του

Τοιχοκολλούν τις φράσεις των συναισθημάτων

Αναγνωρίζουν πραγματικά συναισθήματα σε φωτογραφίες ή εικόνες Ζωγραφίζουν φατσούλες με τα βασικά συναισθήματα (προχωρώντας σε πιο σύνθετα συναισθήματα ανάλογα με την ηλικία) και τις κρεμούν σε κρίκο φτιάχνοντας μπρελόκ Κατασκευάζουν δακτυλόκουκλες με τις φατσούλες και παίζουν

Εστιάζουν στον εαυτό τους: α) πότε αισθάνονται τα συναισθήματα και β) αναπαριστούν πώς είναι το σώμα τους βιώνοντας κάθε συναίσθημα χωριστά Καθρεπτίζονται και παρατηρούν τις εκφράσεις τους

1Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: συναισθήματα | 19

παιχνίδια Καθρεφτίζω το συναίσθημά σου Σκοπός: ενσυναίσθηση. Οι μαθητές χωρίζονται σε ζευγάρια και καθρεφτίζουν ο ένας τα συναισθήματα του άλλου. Παραλλαγή: Ο δάσκαλος της τάξης διηγείται διαφορετικά σενάρια και οι μαθητές εκφράζουν τα συναισθήματα που τους προκαλούνται μέσω των ανάλογων εκφράσεων.

Πώς ένιωσες; Σκοπός: Η η αναγνώριση της σχέσης των συναισθημάτων με τα γεγονότα και η κατανόηση

των

διαφορετικών

λεκτικών

τρόπων

έκφρασης

παρόμοιων

συναισθημάτων. Κάθε παιδί γράφει σε ένα χαρτί/κάρτα κάτι καλό ή κακό που τους έκανε κάποιος π.χ. ο γονιός τους, ο φίλος τους, ένας ξένος κλπ. Στο πίσω μέρος του χαρτιού κάθε παιδί γράφει πώς ένιωσε όταν συνέβη το γεγονός. Για παράδειγμα, στη μία πλευρά του χαρτιού ένα παιδί γράφει: «Η μαμά μου με τιμώρησε για κάτι που έκανε ο μικρός μου αδελφός» ή «Ο φίλος μου με κάλεσε στα γενέθλιά του». Στο πίσω μέρος του χαρτιού γράφει το αντίστοιχο συναίσθημα: «Θύμωσα» και «Χάρηκα». Στη συνέχεια συγκεντρώνουμε τις κάρτες και χωρίζουμε τα παιδιά σε δύο ομάδες, την Α και τη Β. Διαβάζουμε την μπροστινή πλευρά (το τι συνέβη) από τις κάρτες της ομάδας Α στην ομάδα Β. Η ομάδα Β θα πρέπει να μαντέψει ακριβώς το συναίσθημα που περιγράφεται στην πίσω πλευρά της κάρτας. Αν τα καταφέρει παίρνει την κάρτα, αν όχι την χάνει. Κερδίζει όποια ομάδα συγκεντρώσει τις περισσότερες κάρτες. Ο βαθμός δυσκολίας μπορεί να αυξάνεται ανάλογα με την ηλικία και την εμπειρία των παιδιών στη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Τα παιδιά θα

32 | 1Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: συναισθήματα

Θερμόμετρο συναισθήματος Επιλέξτε όποιο συναίσθημα θέλετε από τα «φόβο, άγχος, θυμό, στενοχώρια, ντροπή, ζήλεια» και γράψτε σε κάθε σειρά ένα γεγονός που σας το προκαλεί, αλλά με διαβάθμιση. Δηλαδή στο 1 θα γράψετε ένα γεγονός που σας προκαλεί πολύ λίγο το συναίσθημα αυτό, ενώ στο 5 ένα γεγονός που σας προκαλεί πάρα πολύ το συναίσθημα αυτό.

ένταση

γεγονός

5 4 3 2 1

Σκοπός: Η συνειδητοποίηση της έντασης ενός συναισθήματος και η σχέση της έντασης με τα γεγονότα που το δημιουργούν.

34 | 1Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: συναισθήματα

Ασχολούμαι με αθλητικές δραστηριότητες (κολύμβηση, καταδύσεις, πολεμικές τέχνες -καράτε, τζούντο, κung fu-, τένις, αναρρίχηση, μπάσκετ). Προσποιούμαι ότι χασμουριέμαι και πιέζω ελαφρά με τις άκρες των δαχτύλων μου τα μάγουλα στα πιο σφιχτά τους σημεία, χαϊδεύοντάς τα παράλληλα. Κάνω χαλαρωτικές ασκήσεις, όπως δείχνει η εικόνα αργά και παίρνοντας βαθιές αναπνοές:

1Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: συναισθήματα | 35

λικό για ανάρτηση Έχουμε δικαίωμα να θυμώνουμε, αλλά…

Δεν καταπνίγουμε τον θυμό μας,

Διαχείριση θυμού

αλλά ούτε τον αφήνουμε να μας κυριεύει

Διατηρούμε την ψυχραιμία με τεχνικές ηρεμίας

Τον αντιμετωπίζουμε όπως όλα τα προβλήματα που μας δημιουργούν οι άλλοι: Λέμε στους άλλους τι ακριβώς μας κάνουν Τι δεν θέλουμε να μας κάνουν Τι συναίσθημα μας δημιουργούν

Αν δεν μπορέσουμε να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας, τότε δε βρίζουμε, δηλαδή, δεν αναφερόμαστε στο πρόσωπο του άλλου, αλλά στη συμπεριφορά του Ψάχνουμε να βρούμε λύσεις ώστε να μην επαναληφθεί το πρόβλημα που μας θυμώνει

2Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ο εαυτός | 37

2ο Σχέδιο Εργασίας

ο εαυτός

Σκοπός: Η ανάπτυξη της αυτογνωσίας και της αυτοεκτίμησης των μαθητών. Επιμέρους στόχοι: Η κατανόηση της σημαντικότητας που έχει η ύπαρξη των

ΕΠΙΠΕΔΟ

μαθητών στους αγαπημένους τους

ΤΑΞΗ

ΣΠΙΤΙ

ΤΑΞΗ/ΣΧΟΛΕΙΟ

Φιλοσοφούμε περί ταυτότητας και αυτογνωσίας: Σχέδιο φιλοσοφικής συζήτησης: «Ποιος νομίζεις ότι είσαι;»

Φιλοσοφικό παιχνίδι: «Και αν...;» Δραστηριότητες για συζήτηση: α) Κάρτες αυτογνωσίας με προτάσεις β) Κάρτες αυτογνωσίας με μισοτελειωμένες φράσεις Διεκδικητικότητα:

Διακινείται το λεύκωμα των οικογενειών

α) Γνώσεις δασκάλου β) Παιχνίδι: «Υπεράσπιση του χώρου μου»

Ανάρτηση: «Διεκδικητικότητα»

γ) Παιχνίδι: «Ο Πύργος» Αφήγηση & σχέδιο συζήτησης: «Η ιστορία του Πανσέ» ο

Παιχνίδι: «Φράσεις που γράφουν οι φίλοι μου: είσαι ξεχωριστός γιατί…» Κατασκευή & συζήτηση: «Το μετάλλιό μου» Δραστηριότητα: «Τα τεταρτημόριά μου»

Παιχνίδι: Φράσεις που γράφει η οικογένειά μου: «είσαι ξεχωριστός γιατί…»

Φορούν τα μετάλλιά τους και την άλλη μέρα τα αναρτούν στην τάξη Αναρτούν τα κολάζ

38 | 2Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ο εαυτός

του εαυτού τους

Κατασκευή: «Ο εαυτός μου με… κολάζ»

Φτιάχνουν δύο ξεχωριστά δέντρα στο τοίχο της τάξης με τις φράσεις

Κατασκευή: Τα δέντρα του «μπορώ να κάνω…» & «θα ήθελα να…»

Επεξεργάζονται βιβλία με ήρωες που βρήκαν τρόπους να αναπτύξουν την αυτοεκτίμησή τους

Διαβάζουν βιβλία με ήρωες που βρήκαν τρόπους να αναπτύξουν την αυτοεκτίμησή τους

Επεξεργάζονται όλες οι τάξεις το ίδιο βιβλίο και παράγουν διαφορετικά πράγματα π.χ. ποίημα, ζωγραφική, κολάζ, τραγούδι, άλλη ιστορία, δραματοποίηση κλπ. και το παρουσιάζουν σε εκδήλωση όλοι μαζί Ανάρτηση στο προαύλιο και στην τάξη: «Ενίσχυση αυτοεκτίμησης»

2Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ο εαυτός | 53

64 | 2Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ο εαυτός

Διεκδικητικότητα

Να αποφασίζω

Να είμαι

ο εαυτός μου

65 | 3Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: οι άλλοι

3ο Σχέδιο Εργασίας

οι άλλοι

Σκοπός: Η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Επιμέρους στόχοι:  Η κατανόηση της σχέσης της μη λεκτικής και λεκτικής επικοινωνίας

με τα

συναισθήματα  Η

ανίχνευση

του

υποκειμενικού

τρόπου

κατανόησης

των

άλλων,

κατηγοριοποίησης και της προσδοκίας  Η κατανόηση της διαφορετικότητας και η άρση των στερεοτύπων  Η ανάπτυξη της δεξιότητας της ενεργής ακρόασης

ΕΠΙΠΕΔΟ

 Η εξάσκηση στη σαφήνεια της έκφρασης και στη συνεργασία

ΤΑΞΗ Ασκήσεις επικοινωνίας: 1) Μαντέματα 2) «Τι λέει... τι νιώθει»

Παιχνίδια επικοινωνίας: 1) «Διαλέγω χέρια» 2) «Τι πιστεύω για σένα» Παιχνίδια μη λεκτικής επικοινωνίας: 1) «Καθρέπτης» 2) «Ναι – Όχι χωρίς λόγια» 3) «Επικοινωνώ χωρίς λόγια» Σωματική άσκηση: «Επικοινωνία μέσω σώματος»

ΣΠΙΤΙ

ΣΧΟΛΕΙΟ

της

4Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: μαζί | 99

Φιλοσοφούμε Οι φίλοι

Σκοπός της ενότητας αυτής είναι να βοηθήσει τα παιδιά να αντιληφθούν τον κύκλο των φίλων τους και το είδος της σχέσης τους αλλά και να κατανοήσουν ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις μπορεί να έχουν πολλές μορφές και διαβαθμίσεις. Η συζήτηση που ακολουθεί στοχεύει στο να προετοιμάσει τα παιδιά για το ερώτημα «τι είναι αυτό που κάνει κάποιον φίλο μου».

Το δέντρο της φιλίας Ο σκοπός αυτής της δραστηριότητας είναι να απεικονίσουν τα παιδιά τις σχέσεις που έχουν με τους φίλους τους εν είδει γενεαλογικού δέντρου. Εκτυπώνουμε τη σελίδα με την εικόνα του δέντρου και δίνουμε από μία σε κάθε παιδί (εναλλακτικά μπορούν να το ζωγραφίσουν το καθένα μόνο του). Στο κέντρο, στον κορμό του δέντρου, τοποθετούν στον κύκλο την πιο στενή φιλία τους και όσο απομακρύνονται προς τα κλαδιά γράφουν τα ονόματα των φίλων τους που δεν είναι τόσο στενά συνδεδεμένοι ή είναι απλώς συμμαθητές, συμπαίκτες σε μια ομάδα, γείτονες κτλ. Στο τέλος ακολουθεί συζήτηση, κατά την οποία τα παιδιά εξηγούν τις επιλογές τους. Αξιοποιούμε το σχέδιο συζήτησης για να διερευνήσουμε με τα παιδιά την έννοια της φιλίας.

100 | 4Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: μαζί

Το δέντρο της φιλίας

Όνομα .............................................................

4Ο ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: μαζί | 101

Σχέδιο συζήτησης: Το δέντρο της φιλίας 1. Ποιες διαφορές έχουν οι φίλοι από τους γνωστούς σου; Από τους συμμαθητές του σχολείου; Από τυχόν συμπαίκτες σου σε κάποια ομάδα; Από τα παιδιά που μένουν στη γειτονιά σου; 2. Ποια χαρακτηριστικά έχει ο καλός φίλος; 3. Ποια από αυτά είναι απαραίτητα; Ποια επιθυμητά; Ποια περιττά; 4. Είναι δυνατό να έχουμε κακούς φίλους; 5. Πώς ξέρεις ότι κάποιος είναι φίλος σου; 6. Πώς κάνω κάποιον φίλο; 7. Πώς διατηρώ τις φιλίες μου; 8. Γιατί είναι σημαντικοί οι φίλοι; 9. Είναι απαραίτητο να έχεις κοινά χαρακτηριστικά/ενδιαφέροντα με τους φίλους σου; 10. Συμφωνείς πάντα με τους φίλους σου; 11. Ποιοι λόγοι μπορεί να διακόψουν μια φιλία; 12. Γιατί μπορεί κάποιος να μην έχει φίλους; 13. Μπορούμε να έχουμε παρά πολλούς καλούς φίλους;

Δραστηριότητες για την ανάπτυξη της φιλίας Στόχος των δραστηριοτήτων αυτών είναι να βοηθήσει τα παιδιά να ξεκινήσουν νέες φιλίες, να ασκηθούν στο να παρουσιάζουν τον εαυτό τους και στο να επιλέγουν στοχευμένα τους ανθρώπους με τους οποίους θέλουν να σχετιστούν. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμες στην αρχή της σχολικής χρονιάς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ | 131

Βιβλιογραφία Albrecht, K. (2006). Social intelligence: The New Science of Success. San Francisco: Jossey-Bass. Alessandri, S.M. (2002). “Attention, Play, and Social Behavior in ADHD Preschoolers.” Journal of Abnormal Child Psychology 20(3): 289-302. Aρχοντάκη, Z. - Φιλίππου, Δ. (2003). 205 Βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων. Αθήνα: Καστανιώτης. Ballinger, E. (1992). The Learning Gym. Fun-to-Do Activities for Success at School. USA: Edu–Kinesthetics. Βάρβογλη, Λ. (2005). Τι συμβαίνει στο παιδί; Νευροεξελικτικές διαταραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Αθήνα: Καστανιώτης. Bar-On, R. (2003). “How important is it to educate people to be emotionally and socially intelligent and can it be done?” Perspectives in Education 21: 3-13. Βατζλάβικ Π. (2008). Η γλώσσα της αλλαγής. Αθήνα: Κέδρος. Boadella, D. (1987). Lifestreams: An introduction to Biosynthesis. London: Routledge and Kegan Paul Ltd. Γέρου, Θ. (1984). Το συμβολικό παιχνίδι βάση και αφετηρία καλλιτεχνικής δραστηριότητας στο σχολείο. Αθήνα: Δίπτυχο. Cattannach, A. (1994). Θεραπεία μέσω του παιχνιδιού (μτφρ. Μεγαλούδη, Φ.). Αθήνα: Σαββάλας. Cattanack, A. (2008). Narrative Approaches in Play with Children. London: Jessica Kingsley Publ. Dennison, E.P., Dennison, E.G. (1985). Personalized Whole Brain Integration. USA: Edu–Kinesthetics. Deutsch, M., Coleman, P.T., Marcus, E.C. (επιμ.) (2006). The handbook of conflict resolution: Theory and practice. San Francisco: Jossey-Bass. Elias, M.J., Zins, J.E. Weissberg, R.P., Frey, K.S., Greenberg, M.T., Haynes, N.M., Kessler, R., Schwab-Stone M.E., Shriver, T.P. (1997). Promoting social and

Σύντομα βιογραφικά συγγραφέων

Ανδρικοπούλου Κάλλια Ειδική Παιδαγωγός Π.Ε. Πτυχιούχος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετεκπαιδευμένη στην Ειδική Αγωγή στο Μαράσλειο. Έχει ολοκληρώσει πενταετή κύκλο σπουδών στη Σωματική Ψυχοθεραπεία στο Ελληνικό Κέντρο Βιοσύνθεσης. Ασχολείται με τη σωματοθεραπευτική προσέγγιση παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, συναισθηματικές διαταραχές και με τη βελτίωση εστίασης και συγκέντρωσης παιδιών με ΔΕΠ-Υ.

Αντωνοπούλου-Στεφανή Γιώτα Ψυχοπαιδαγωγός, παιγνιοθεραπεύτρια, ψυχοθεραπεύτρια, κάτοχος του Ευρωπαϊκού Πιστοποιητικού Ψυχοθεραπείας ECP. Ιδρυτικό στέλεχος, Διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Παιγνιοθεραπείας και Δραματοθεραπείας: «Το Άθυρμα», Κέντρο δια Βίου Μάθησης,

πιστοποιημένο εκπαιδευτικό ψυχοθεραπευτικό κέντρο στην Ελλάδα και

Ευρώπη από την ΕΕΨΕ και ΕΑΡ. Επόπτρια παιγνιοθεραπευτών, ψυχοθεραπευτών, συντονίστρια

παιγνιοθεραπευτικών-ψυχοθεραπευτικών

ομάδων.

Μέλος

της

Πανελλήνιας Επαγγελματικής Ένωσης Δραματοθεραπευτών-Παιγνιοθεραπευτών ΠΕΕΔΠ και Αντιπρόεδρος της ΕΕΨΕ (Εθνική Ένωση Ψυχοθεραπευτών Ελλάδας).

Κατσιφή-Χαραλαμπίδη Σπυριδούλα Σχολική Σύμβουλος Π.Ε. Είναι εξειδικευμένη στην επικοινωνία του εκπαιδευτικού με Μεταπτυχιακό στη «Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού» και Διδακτορικό στην Ψυχολογία. Είναι ερευνήτρια εκπαιδευτικής ψυχολογίας και διδάσκει Εκπαιδευτική Ψυχολογία στην ΑΣΠΑΙΤΕ.

Ντιντή Άννα Φιλόλογος με μεταπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφία της Επιστήμης και την Αρχαία Φιλοσοφία. Διδάσκει φιλοσοφία, συντονίζει ομάδες φιλοσοφίας με παιδιά και οργανώνει επιμορφωτικά σεμινάρια φιλοσοφίας για εκπαιδευτικούς. Συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο Κρήτης στην έρευνα της Φιλοσοφίας με Παιδιά. Μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου για την Ανάπτυξη της Φιλοσοφίας με τα Παιδιά SOPHIA και της Διεθνούς Επιτροπής της Φιλοσοφικής Έρευνας με Παιδιά ICPIC.