ı KAZIÇUKURU
53980 53980
THEODOSIUS LİMAN ALANI’NIN DERİN KESİTİNİ ORTAYA ÇIKARAN KAZI ALANININ TÜMLEYENİ VE BAĞLAYICISI
İstanbul’un Fatih ilçesi sınırları içinde ve Marmara Denizi kıyısında konumlanan Yenikapı, Tarihi Yarımada’nın sur içi bölümünde, Samatya ile Kumkapı semtleri arasında yer almaktadır. Günümüzde Marmaray, Metro, otobüs, deniz otobüsü ve feribot hatlarının kesiştiği bir düğüm noktası olarak İstanbul’un aktarma merkezlerinden olan Yenikapı, kentli tarafından kesintisiz ve yoğun bir biçimde kullanılmaktadır. İlçenin sözü edilen ulaşım odaklı kimliği için başlatılan inşaat çalışmaları sırasında yapılan öncül sondajlar, kent özelinde gerçekleştirilen en kapsamlı arkeolojik araştırmalarının Yenikapı’da başlamasına aracı olmuştur. Nitekim 2004-2013 yılları arasında İstanbul 1 ve 3 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu kararları ile Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü izinleri kapsamında, İstanbul Arkeoloji Müzeleri tarafından 58.500 m2’lik bir alan üzerinde gerçekleştirilen kurtarma odaklı kazı çalışmaları sırasında sadece alanın değil İstanbul’un ve bu bölgenin tarihsel gelişimine ve katmanlaşmasına ışık yutacak çok önemli buluntular ortaya çıkarılmıştır. Kentin günümüzden 8000 yıl öncesine kadar inen yerleşimi hakkında zengin bir bilgi arşivi sunması sebebiyle Yenikapı Kazıları yalnızca İstanbul değil dünya genelinde yoğun ilgiyle karşılanmış, önemli bir gündem yaratmıştır. Kazılar öncesinde alanda herhangi bir izi olmayan ve bilimsel yayınlarda kaleme alınmamış bu gibi yeni bulguların tümü, süreçte derinleştirilen araştırmalar aracılığıyla İstanbul’un geçmişi hakkındaki bilgi birikimini güncelleyerek Yenikapı’yı kent arkeolojisinin en iyi temsil edildiği alanlardan birine dönüştürmüştür. Tüm bu arkeolojik kazıları başlatan jeoarkeolojik ve arkeolojik verilerin ortaya çıkmasına neden olan Marmaray’ın hizmete açılması ile birlikte farklı ulaşım hatlarının kesiştiği Yenikapı Transfer Merkezi’ne dönüşen alanın bu özelliği öne çıkarak, alanin tarihsel ve kültürel derinliğinin somut isleri olarak alanda bulunan in-situ buluntular ve kazı çukuru ikinci planda kalmıştır.
İstanbul Arkeoloji Müzeleri tarafından 58.500 m2’lik bir alan üzerinde gerçekleştirilen kurtarma odaklı kazı çalışmaları sırasında 5. yüzyıldan 11. yüzyıl başlarına tarihlenen her biri farklı nitelikteki 37 adet Bizans Dönemi gemi batığı, onlarca mimari eser ve çok sayıda arkeolojik obje içeren buluntu grubu gün yüzüne çıkartılmıştır. “Theodosius Limanı Arkeolojik Alanı Mimari Proje Yarışması” kapsamında sunulacak öneri hem alanın tarihsel ve kültürel katmanlaşmasını ortaya çıkarmayı ve bu katmanlaşmanın izlerini birbirleri ile bağlamayı, hem alanın güncel fiziksel, sosyal ve işlevsel bağlamı ile ilgili temel sorunları çözmek için jeneratör olmayı, hem de geçmişle bugünü ve geleceği birbirine bağlayarak zaman-mekansal sürekliliği farkedilir kılmaya ve devam ettirmeye katkı sağlamayı hedeflemektedir. Bunun için proje kapsamında alanın geçmiş, bugün ve geleceğine dair araştırma ve değerlendirmeler yapılmıştır. TARİHİ BAĞLAM: NEOLİTİK ÇAĞDAN GÜNÜMÜZE İSTANBUL’UN DERİN KESİTİNİN TEMSİL ALANI OLARAK THEODOSIUS LİMAN ALANI Yenikapı İstanbul’un tarihini değiştirecek kadar önemli olan çok katmanlı bir alandır. Alan, sadece İstanbul’un kent tarihi için değil, aynı zamanda dünya tarihi için oldukça önemlidir. Ancak katmanlaşma, alanın bütününde homojen değildir. Alanın farklı parçalarının kendine özel farklı bir katmanlaşması vardır. Ayrıca bu katmanlaşmanın fiziksel izleri de mekanın farklı noktalarına yayılmış olup farklı niteliklere sahiptir. Bu nedenle Theodosius Liman Alanı gibi bir alanda katmanlaşmayı bir değer olarak ortaya çıkarmak, sunmak ya da temsil edebilmek için, öncelikle yere özgü katmanlılığı tanımlayabilmek gerekir. Katmanlı bağlamlarla uğraşan her çalışmada olduğu gibi, bunun da ilk aşaması, projenin amaç ve hedefleri doğrultusunda, kentin tarihsel sürekliliği içinde fiziksel farklılaşmalara neden olan dönemleri, yani katmanları, ve bunların kronolojik dizilimini belirlemektir.
53980
IN-SITU EX-SITU
Mevcut kazı çukurunu yineleyerek oluşan KAZIÇUKURU’, kazı çukurunun tümleyeni olarak projenin odağını oluşturmaktadır. Kazı çukuru Theodosius Liman Alanı’nındaki katmanlaşmanın izlerini in-situ olarak barındırırken, kazı çukurunun tümleyeni olan KAZIÇUKURU’ bunların dışında kalan alana dair ex-situ verilerin temsil mekanıdır.
GELECEK BAĞLAM: Theodosius Liman Alanının Tümleyeni ve Bağlayanı olarak KAZIÇUKURU’ Theodosius Liman Alanı hem tarihsel açıdan İstanbul’un kent arkeolojisine önemli veriler sunmuş olan değerli bir alan, hem de güncel açıdan kentte var olan ulaşım hatlarının kesiştiği önemli bir düğüm ve transfer noktasıdır. Diğer taraftan alan, hem tarihsel katmanlaşması hem de güncel fiziki, sosyal ve işlevsel bağlamı açısından çok sayıda sorun barındırmaktadır. Bu alana yapılacak yeni proje önerisinin alanın değerlerini sürdürürken, sorunlarını çözmesi ve alanın gelecek katmanının nitelikli bir şekilde oluşmasına katkı sağlaması hedeflenmektedir. KAZI ÇUKURU Katmanlı bağlamda zaman-mekansal veri elde etmenin temel aracı kazmak, yani alanı katman katman sıyırarak tarihsel ve kültürel derinliği ortaya çıkarmaktır. Bu nedenle, günümüz Theodosiu s Liman Alanı’ndaki en önemli şey de bilgi ve belgelemenin temeli olan kazı alanıdır.
Kazı çukuru, Theodosius Liman Alanı’nın tarihsel ve kültürel derinliğini; Jeolojik – arkeolojik katmanlardan günümüze kadar devam eden sürekliliğini somut olarak ortaya koymaktadır. Kazı Çukuru’nun kendisi de bu tarihsel sürekliliğin bir parçası olmuştur. Bugün güncel bağlamından kopuk bir çukur / boşluk olarak algılansa da, içinde barındırdığı in-situ veriler ile orada yapılan kazılar sonucunda elde edilmiş, ancak şu anda yerinde varolmayan, ex-situ verilerin kaynağı olması nedeniyle, Kazı Çukuru alanın en önemli öğelerinden biridir. Bu nedenle projenin hareket noktası mevcut kazı çukuru olmuştur. KAZIÇUKURU’ Theodosius Liman Alanı’nın in-situ ve ex-situ bileşenlerinin bütüncül olarak korunması, erişilebilir olması ve deneyimlenebilir kılınarak gelecek kuşaklara aktarılması için bu proje, KAZIÇUKURU’ isimli kent ve kentli ile bütünleşmiş ve tüm proje alana yayılan bir tanıtım merkezi önermekte ve alanın farklı katmanlarıyla temas ettiği bir deneyim mekanına dönüştürmektedir.
Bunun yanı sıra, KAZIÇUKURU’ hem alanın farklı noktalarında birlerinden kopuk olarak yer alan katmanlaşmanın izlerini bağlayıcı, hem de farklı ulaşım sistemlerinin düğüm noktası olan alandaki güncel tanımsızlık, ilişkisizlik ve karmaşayı da yeniden düzenleyici bir odak rolü üstlenmiştir. Bu doğrultuda, KAZIÇUKURU’ çeşitlilik / kendine özgülük bütünlüğü içerisinde geçmişten bugüne kadarki farklı dönemlerin ve farklı ölçeklerin arasında bir süreklilik hattı oluşturmayı amaçlamaktadır. KAZIÇUKURU’, yere ait ve liman belleğinde olanları birbiri ile ilişkilendirerek ve vurgulayarak ortaya çıkaracak; yere ait olmayanları ise kentsel ve mimari tasarım yoluyla alana entegre edecektir. Böylece KAZIÇUKURU’ yakın çevredeki tarihi kalıntı ve izler ile birlikte demiryolu, deniz yolu ulaşım hatlarının, Metro/Marmaray giriş çıkışlarının yapının ortasında oluşan meydana bağlanması ile alanın yakın çevresiyle etkileşimini yeniden kurgulayarak kente eklemlenmesini sağlayacaktır. Referansını kazı alanından alarak bu çevre ile eklemlenme durumu, etaplar halinde gerçekleştirilmesi planlanan yakın çevrenin dönüşümü için de bir potansiyele sahiptir.
Güney Cephesi
1
4 2
5
YK 37-10.YY I Ticaret Gemisi
LAB ZU KL
ARAÇLAR
6
AA Kesiti 1/200
YK 11-7.YY I Ticaret Gemisi
YK 10-8-9.YY I Ticaret Gemisi
YK 22-6.YY I Ticaret Gemisi
YK 26-6.YY I Ticaret Gemisi
7. YÜZYIL
YK 34-6.YY I Ticaret Gemisi
8-9. YÜZYIL
YK 35-6.YY I Ticaret Gemisi
I R A
YK 15-8-9.YY I Ticaret Gemisi
YK 17-8-9.YY I Ticaret Gemisi
YK 27-8-9.YY I Ticaret Gemisi
YK 28-8-9.YY I Ticaret Gemisi
9. YÜZYIL
YK 29-8-9.YY I Ticaret Gemisi
YK 30-8-9.YY I Ticaret Gemisi
YK 31-8-9.YY I Ticaret Gemisi
YK 32-8-9.YY I Ticaret Gemisi
YK 23-9.YY I Ticaret Gemisi
YK 12-9-10.YY I Ticaret Gemisi
9-10. YÜZYIL
YK 14-9.YY I Ticaret Gemisi
10. YÜZYIL
YK 18-9-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 20-9-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 21-9-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 01-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 02-10.YY I Kadırga
YK 03-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 04-10.YY I Kadırga
YK 05-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 06-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 04-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 08-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 09-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 13-10.YY IKadırga
YK 16-10.YY I Kadırga
YK 24-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 25-10.YY I Kadırga
YK 33-10.YY I Ticaret Gemisi
YK 36-10.YY I Kadırga
53980
6. YÜZYIL DÖNEMLER
BATIK KOTLARI
DENİZ SEVİYESİ -0.70
-1.90
-4.80
-3.60
N LU
İU
M E G
YENİKAPI BATIKLARI VERİ HEYKELİ
SİSTEMLER BİZANS
SERGİ KURGUSU TÜRLER (G)İZLER
3 NEOLİTİK
DENİZ SEVİYESİ
MARMARAY
MEYDAN
53980
Koçibe
Valide Cami
53980
Taş İskele Kalıntısı
Meydan / Seyir Mermer
Kazı Çukuru
+ 7.40
Bağlantı Köprüsü
Metro Girişi 4.40
Taş İskele Kalıntısı
A
+ 3.20
Bağlantı Köprüsü + 3.20
Bizans Kilise Kalıntısı
+ 6.40
Liman Meydanı
Kafe / Satış Birimi
+ 5.80
+ 3.90
+ 3.20
+ 4.00
+ 5.20 + 4.90 + 4.70 + 4.50
Amfi
işi r i G o Metr 0 3.6
irişi G o r t Me 3.60
+ 4.20
irişi G o r Met 3.60
işi r i G o Metr 0 3.6
şi
Giri y a r a Marm .20 4
A
Meydan / Oturma
Zemin Kat Planı 1/200
Marmaray Metro
Kazı Çukuru Kesiti / Kuzey Cephesi
53980 A
-3.60 kotu Biletleme Holü Planı 1/200
A
Kent Ekranı
Yenikapı Batıkları Veri Heykeli
Liman Zemin Dolgusu
AA Kesiti 1/200
Deniz surlarının kuzeyinde kalan alan ve günümüzde uluslararası otobüs terminali gibi farklı kullanımlara ev sahipliği yapan geçmişin Langa Bostanları alanı ise, yıllar içinde dönüştürülerek yeşil bir ARKEOekoPARK olarak kentliye tekrar kazandırılacak. Theodosius limanının fiziksel izleri ve kalıntıları ile birlikte batıkların günümüze kadar gelen parçalarının konservasyon laboratuvarındaki koruma çalışmaları, liman belleğinin farklı hallerini toplumla bütünleştiren KAZIÇUKURU’ aracılığıyla bütünleştirilecektir. Böylece liman tarihinin farklı halleri [limanın fiziksel izleri, arkeolojik kalıntılar, konservasyon çalışmaları] birbiri ile ilişkilenecek ve bütüncül bir anlatım senaryosu dahilinde toplumla paylaşılacaktır. Diğer bir deyişle; batıklar, taş iskele, deniz suru duvarı kalıntıları/izleri, Lykos deresi, alandaki batık koruma çalışmaları, 100 Ada’daki kalıntılar gibi alanda in-situ olarak varlığını sürdüren ya da ex-situ olarak izler sunulacaktır. KAZIÇUKURU’nin parçası olarak ziyaretçiler, limanın farklı halleri ile yüzleşecekler ve alanın belirlenen kimlik alanlarına yaklaştıkça Theodosus Limanı’nın çok katmanlı geçmişi hakkında bilgi alacaklar.
Günümüzde Yenikapı, metropolün gündelik yaşamı içinde sıkça kullanılan bir geçiş noktasıdır. KAZIÇUKURU’ ile transfer alanının farklı kotları birbiri ile ilişkilendirilmiş, yer üstüne çıkmadan Yenikapı Transfer noktasını kullanan yolcuların liman tarihinin bir parçası olması amaçlanmıştır. Bu hedef doğrultusunda; biletleme holü, zemin kotu ve kazı çukurunu ortak bir anlatım senaryosu ile birbirine entegre edilmiştir. Günümüzde Yenikapı Transfer Merkezi alanı, çok farklı ulaşım modlarının çakıştığı, yayalar tarafından yoğun olarak kullanılmasına rağmen açık alan düzenlemelerinin ve yaya yönlendirmelerinin yetersiz olduğu çok katmanlı bir alandır. Alanın bir açık alan olarak tanımsızlığının yanında; alanın tarihi öneminin kullanıcılara aktarılmaması ve bilginin kaynağı kazı çukurunun yalnızlaştırılarak beton duvarlar ile çerçevelenmiş olması nedeniyle alanın tarihinin meydan ile bütünleştirilmemiş olması alanın diğer bir sorunudur. KAZIÇUKURU’ ile bütünleşen yeni peyzaj düzenlemeleri önerileri sosyo-kültürel yeni kullanımları alan ile entegre ederek alanın tarihi ile ilgili bilgi vermekte, meydanı ölçeklendirme ve Yenikapı’yı “geçip gidilen” ve sadece gündüz kullanılan bir alan olarak değil, günün her vakti keyifle vakit geçirilecek hem kent ile entegre hem de kentten izole olan bir alana dönüştürmeyi amaçlamaktadır.