WROCﾅ、W, 25 CZERWCA 2008
2
WPROWADZENIE ...............................................................................3 INFORMACJE DOTYCZĄCE BADANIA ........................................................4 ANALIZA STRUKTURY .........................................................................9 REALNE OCZEKIWANIA PŁACOWE........................................................11 ATRAKCYJNOŚĆ BRANś....................................................................18 ANALIZA CECH UKRYTYCH ...................................................................25 PREZENTACJA GRAFICZNA CECH UKRYTYCH ..........................................26 PODSUMOWANIE ...............................................................................30 AUTORZY BADANIA ............................................................................30 KONTAKT ........................................................................................30
3
WPROWADZENIE Pragniemy przedstawić Państwu raport z projektu STER – Students` Expectations Research 2008, który to w dniach od 3 do 17 marca 2008 juŜ po raz szósty przeprowadziło Stowarzyszenie Studenckie WIGGOR, działające przy Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu. Cechą szczególną projektu STER jest fakt, Ŝe badanie zostało przeprowadzone, podobnie jak we wcześniejszych edycjach, podczas I etapu ogólnopolskiego Konkursu Wiedzy Ekonomicznej, organizowanego przez Stowarzyszenie Studenckie WIGGOR oraz współorganizatorów działających przy Uniwersytecie Gdańskim, Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie, Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Uniwersytecie Łódzkim, Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II, Uniwersytecie Szczecińskim, Uniwersytecie w Białymstoku oraz Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Pierwsza edycja badania miała miejsce w 2001 roku i opracowana została we współpracy z Instytutem Badania Opinii i Rynku PENTOR oraz wydana jako publikacja naukowa Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu. Podczas tegorocznej edycji projektu prace na kaŜdym etapie tworzenia badania wspierała merytorycznie kadra naukowa Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Tegoroczne badanie STER zostało unowocześnione oraz rozszerzone tak, aby dawało pracodawcom więcej informacji na temat potencjalnych pracowników oraz ich preferencji i oczekiwań. Jako grupa tworząca badanie STER zdajemy sobie sprawę z tego, Ŝe studenci spotykają się z wieloma ofertami pracy, a ich oczekiwania zmieniają się wraz ze zmianami zachodzącymi na rynku pracy. W badaniu STER wskazujemy czynniki kształtujące atrakcyjną ofertę pracy i dajemy moŜliwość rozpoznania determinantów wpływających na decyzje studentów o wyborze pracy. W badaniu STER wskazujemy czynniki kształtujące atrakcyjną ofertę pracy i dajemy moŜliwość rozpoznania determinantów, wpływających na decyzje studentów o wyborze pracy. Dla zwięzłości raportu zaprezentowano w nim głównie zobrazowanie wyników oraz wskazówki, które mogą okazać się przydatne przy wnioskowaniu. Nie koncentrowano się tu na opisie metod badawczych. Wyjątek stanowi opis nowej metody analizy cech ukrytych. Jeśli w przyszłości chcieliby Państwo otrzymywać raport o innym stopniu szczegółowości, to oczywiście będzie on dostosowywany do Państwa potrzeb.
4
INFORMACJE DOTYCZĄCE BADANIA
1. CEL BADANIA Poznanie preferencji i oczekiwań studentów wobec przyszłych pracodawców.
2. PROBLEMY DECYZYJNE: 1) Wskazanie czynników zachęcających i zniechęcających studentów do korzystania z ofert pracy. 2) Określenie czynników kształtujących pozytywny wizerunek potencjalnego pracodawcy. 3) Podkreślenie róŜnic występujących pomiędzy grupami studentów, które byłyby pomocne w polityce kadrowej i marketingowej firm.
3. ZAŁOśENIA BADAWCZE: 1) Pracodawca chce dostosować ofertę pracy do oczekiwań studentów. 2) Studenci będący respondentami badania aktywnie szukają moŜliwości zdobycia doświadczenia zawodowego.
4. HIPOTEZY BADAWCZE 1) Nie ma istotnych róŜnic między miastami w oczekiwaniach co do realnej płacy tuŜ po studiach. (odrzucono) 2) MęŜczyźni częściej niŜ kobiety maja zamiar pracować we własnej firmie tuz po studiach. (nie odrzucono) 3) Organizowane przez firmy szkolenia i eventy na uczelniach zachęcają studentów do aplikowania do pracy. (nie odrzucono) 4) MoŜliwość doszkalania się w miejscu pracy wpływa pozytywnie na podjęcie decyzji o wyborze pracodawcy. (nie odrzucono) 5) Elementy procesu rekrutacyjnego róŜnie wpływają na zniechęcenie kobiet i męŜczyzn do składania aplikacji. (nie odrzucono) 6) Występują istotne róŜnice w postrzeganiu atrakcyjności branŜ pomiędzy miastami. (nie odrzucono) 7) Studenci róŜnych kierunków korzystają z róŜnych źródeł ogłoszeń pracy. (odrzucono) 8) Studenci róŜnych miast korzystają z róŜnych źródeł ogłoszeń pracy. (odrzucono) 9) Studenci róŜnych miast charakteryzują się róŜną skłonnością do poświęceń w poszukiwaniu i podejmowaniu pracy. (nie odrzucono) 10) Studenci róŜnych kierunków charakteryzują się róŜną skłonnością do poświęceń w poszukiwaniu i podejmowaniu pracy. (nie odrzucono) 11) Studenci róŜnych lat studiów charakteryzują się róŜną skłonnością do poświęceń w poszukiwaniu i podejmowaniu pracy. (odrzucono) 12) Studenci róŜnych płci charakteryzują się róŜną skłonnością do poświęceń w poszukiwaniu i podejmowaniu pracy. (nie odrzucono) 13) Studenci o róŜnych oczekiwaniach płacowych charakteryzują się róŜną skłonnością do poświęceń w poszukiwaniu i podejmowaniu pracy. (nie odrzucono)
5
5. PROBLEMY BADAWCZE: 1) Jakie świadczenia dodatkowe powinny zawierać się w ofercie pracy, by skłoniła ona studentów do skorzystania z oferty pracy? 2) Co zachęca lub zniechęca studentów w rozbudowanym procesie rekrutacyjnym do poszukiwania pracy? 3) Które branŜe uznawane są za najbardziej atrakcyjne dla studentów? 4) Jaka jest realna oczekiwana płaca tuŜ po studiach? 5) Jakie kanały komunikacji są najbardziej skuteczne w przekazywaniu informacji o ofertach pracy? 6) W jaki sposób studenci rozwijają swoje zainteresowania zawodowe? 7) Jaki odsetek studentów zamierza prowadzić własną firmę tuŜ po studiach?
6. RODZAJ ZEBRANYCH DANYCH: W badaniu wykorzystane zostały dane pochodzące z źródeł pierwotnych. Takie informacje pozyskano bezpośrednio od potencjalnych pracowników, czyli obecnych studentów.
7. METODA BADAŃ: Wybrana metoda badawcza to ankieta internetowa dostępna tylko dla uczestników konkursu po wcześniejszym zalogowaniu się na stronie internetowej. Na wybór tej metody decydujący wpływ miały takie czynniki jak: • niski koszt, • moŜliwość pozyskania duŜej ilości informacji, • moŜliwość poddania pomiarowi duŜej próby badawczej, • moŜliwość bezpośredniego doboru respondentów, • bezpieczeństwo danych, • łatwość przetworzenia wyników. Opracowany kwestionariusz ankietowy składał się z 24 pytań o charakterze zamkniętym lub zamknięto-otwartym z moŜliwością dopisania odpowiedzi spoza listy. Respondenci wypełniali ankietę na stronie www.kwe.wiggor.pl jeszcze przed przystąpieniem do właściwej części pierwszego etapu Konkursu Wiedzy Ekonomicznej 2008. Był to warunek konieczny przystąpienia do konkursu. Na podstawie przeprowadzonej ankiety opracowano komputerową bazę wyników. Następnie dokonano analizy wyników badania oraz opracowano raport. Zebrany materiał badawczy został opracowany w formie graficznej i przedstawiony w dalszej części niniejszego opracowania.
8. CHARAKTERYSTYKA PRÓBY BADAWCZEJ Badanie przeprowadzone zostało na próbie 3046 respondentów. Badanymi byli studenci uczelni wyŜszych działających na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, legitymujący się waŜnym dokumentem potwierdzającym status studenta studiów stacjonarnych, wieczorowych lub zaocznych, którzy wzięli udział w Konkursie Wiedzy Ekonomicznej 2008. Studenci biorący udział w KWE 2008 to osoby sprawdzające swoją wiedzę w dziedzinach takich jak: finanse – bankowość i ubezpieczenia, audyt, marketing, sprzedaŜ, zarządzanie strategiczne, zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Information Technology. Jednostką próby w przeprowadzonym przez nas badaniu jest student aktywnie szukający moŜliwości zdobycia doświadczenia zawodowego.
6
PoniŜej przedstawiono strukturę respondentów badania.
Płeć
kobiety 48% męŜczyźni 52%
Miasto studiów Warszawa
23% 14%
Kraków Wrocław
13,4% 10%
Poznań Toruń
9,5%
Trójmiasto
7%
Łódź
6%
Katowice
4,8%
Szczecin
3,6%
inne
3,4%
Lublin
3,1%
Białystok
2,3% 0%
5%
10%
15%
20%
25%
7
Rok studiów
12,6%
V
26,7%
IV
III
28%
II
20%
I
12,8%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
Kierunek studiów najbliŜej związany z zarządzaniem
22%
rachunkowością/księgowością
14%
bankowością
14%
rynkami kapitałowymi
10% 8%
ekonometrią 6,2%
marketingiem stosunkami międzynarodowymi
5,6%
konsultingiem finansowym
5,5%
informatyką
3,7%
nieruchomościami/developingiem
2,7%
inne
2,7%
handlem
2,7% 2,5%
polityką/ administracją 0%
5%
10%
15%
20%
25%
8
Województwo pochodzenia mazowieckie
13,4%
dolnośląskie
9,3%
kujawsko-pomorskie
9,1% 8,7%
śląskie łódzkie
8,3%
małopolskie
7,5%
wielkopolskie
7,1%
pomorskie
6,3%
lubelskie
6,3% 5,2%
podlaskie
4,5%
podkarpackie
4,1%
zachodniopomorskie
3,3%
warmińsko-mazurskie
2,7%
świętokrzyskie lubuskie
2,3%
opolskie
2% 0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
9
ANALIZA STRUKTURY Jako pierwsze przedstawiono wyniki dotyczące odpowiedzi udzielanych na skalach alternatywnych, tzn. respondenci mieli moŜliwość udzielenia tylko jednej odpowiedzi. Skale w większości przypadków nie były wymuszające – respondenci mogli powstrzymać się od udzielenia odpowiedzi w kwestiach, co do których nie mają zdania. Przesłanką do sformułowania pozycji ankiety w postaci stwierdzeń, a nie pytań, było oczekiwane większe zaangaŜowanie respondentów w wyraŜenie swojego zdania w tej formie, niŜ odpowiedzi na hipotetyczne pytania. Spośród Partnerów KWE najchętniej podjąłbym/podjęłabym pracę w
Accenture 9%
ICON Consulting Group 3%
Ernst & Young 24%
Ŝadna z powyŜszych 9%
Colgate & Palmolive 12% Grupa ING 24%
The Boston Consulting Group 19%
TuŜ po studiach mam zamiar pracować we własnej firmie
TAK 13%
NIE WIEM 46%
NIE 41%
10
Analiza wariancji wskazuje na istnienie istotnych róŜnic pomiędzy kobietami a męŜczyznami w tej kwestii. MęŜczyźni częściej niŜ kobiety deklarują zamiar pracy na własną rękę. Wyniki przedstawiono poniŜej.
TuŜ po studiach mam zamiar pracować we własnej firmie (kobiety)
TAK 9%
NIE WIEM 45%
NIE 46%
TuŜ po studiach mam zamiar pracować we własnej firmie (męŜczyźni)
TAK 17%
NIE WIEM 47%
NIE 36%
11
Oczekiwania studentów co do ich pierwszych zarobków po zakończeniu studiów przeanalizowano w kilku konfiguracjach. Zaprezentowano wynik ogólny, rozkłady względne oczekiwanych zarobków dla preferowanych firm oraz dla miast, w których respondenci studiują – wszystkie podane w PLN. Rozszerzenie analizy podyktowane zostało istotnym zróŜnicowaniem w tych grupach. NaleŜy pamiętać, Ŝe odpowiedzi dotyczą realnie oczekiwanej płacy po studiach, a nie płacy satysfakcjonującej, czy teŜ wymarzonej. Wymagane było zaznaczenie jednego z pięciu przedziałów kwotowych.
Realne oczekiwania płacowe tuŜ po studiach
4500 – 6000 8%
pow. 6000 4%
do 2000 13%
3000 – 4500 28%
2000 – 3000 47%
Realne oczekiwania płacowe tuŜ po studiach Accenture
Colgate&Palmolive
ICON Consulting Group
57%
46%
39% 31% 17% 8% do 2000
20003000
30004500
45006000
4%
17%
pow . 6000
do 2000
Grupa ING
22%
20003000
30004500
18% 3%
1%
45006000
pow . 6000
Ernst&Young
11% do 2000
20003000
50%
15% 7% 20003000
30004500
45006000
pow . 6000
36%
28%
26%
do 2000
12%
The Boston Consulting Group 38%
50%
30004500
13%
45006000
2%
10%
pow . 6000
do 2000
5% 7% 20003000
30004500
45006000
pow . 6000
12%
5%
45006000
pow . 6000
9% do 2000
20003000
30004500
12
NaleŜy pamiętać, Ŝe odpowiedzi na temat oczekiwanej płacy oraz preferowanej firmy były udzielane w niezaleŜnych pozycjach ankiety, tzn. oczekiwana płaca niekoniecznie musi dotyczyć pracy w podanej firmie, lecz z pewnością w pewien sposób charakteryzuje potencjalnych kandydatów do pracy. NaleŜy zwrócić takŜe uwagę na rosnące szerokości przedziałów klasowych. PoniŜej przedstawiamy te same dane w przekroju dla miast studiów respondentów. Realne oczekiwania płacowe tuŜ po studiach Białystok
Katowice
Kraków
52%
49%
50%
28%
27% 12%
do 2000
2000 – 3000
9%
3000 – 4500 – 4500 6000
3%
17%
pow . 6000
do 2000
21%
2000 – 3000
Lublin
3000 – 4500
6%
3%
13%
4500 – 6000
pow . 6000
do 2000
5%
2000 – 3000
Łódź
pow . 6000
Poznań
52%
48%
3000 – 4500 – 4500 6000
4%
48% 34%
28% 5%
14% do 2000
2000 – 3000
3000 – 4500 – 4500 6000
4%
18%
pow . 6000
do 2000
21%
2000 – 3000
Szczecin
3000 – 4500
5%
4%
4500 – 6000
pow . 6000
5%
10% do 2000
2000 – 3000
Toruń
pow . 6000
Trójmiasto 47%
56%
61%
3000 – 4500 – 4500 6000
2%
30%
19% do 2000
13% 2000 – 3000
5%
3000 – 4500 – 4500 6000
21% 3% pow . 6000
do 2000
2000 – 3000
Warszawa
18%
3%
2%
10%
3000 – 4500
4500 – 6000
pow . 6000
do 2000
10% 2000 – 3000
Wrocław
pow . 6000
inne
50%
40%
3000 – 4500 – 4500 6000
3%
49%
32% 28% 17%
6%
5% do 2000
11% 2000 – 3000
3000 – 4500 – 4500 6000
pow . 6000
do 2000
2000 – 3000
3000 – 4500
25%
5%
6%
4500 – 6000
pow . 6000
13% do 2000
7%
2000 – 3000 – 4500 – 3000 4500 6000
6%
pow . 6000
13
Ostatni przekrój dla tego samego pytania, lecz ze względu na płeć respondenta, podkreśla duŜe róŜnice w postrzeganych szansach zarobkowych po zakończeniu studiów.
Realne oczekiwania płacowe tuŜ po studiach (kobiety)
pow. 6000 6% 4500 – 6000 11%
do 2000 8%
2000 – 3000 40% 3000 – 4500 35%
Realne oczekiwania płacowe tuŜ po studiach (męŜczyźni)
pow. 6000 2% 4500 – 6000 5%
do 2000 19%
3000 – 4500 20%
2000 – 3000 54%
14
Zaprezentowane poniŜej wyniki dotyczą pytań, na które odpowiedź moŜe być bardziej kłopotliwa, a problem złoŜony. Metodę wykorzystaną do wnioskowania na podstawie tego typu „miękkich” pytań przedstawiono w rozdziale „Analiza cech ukrytych”. PoniewaŜ niektóre z odpowiedzi mimo wszystko mogą być waŜnym sygnałem dla Państwa, przedstawiamy wybrane wyniki poniŜej.
Organizowane przez firmy szkolenia i eventy na uczelniach zachęcają mnie do aplikowania do pracy
zdecydowanie nie 3% raczej nie 10%
nie mam zdania 7%
zdecydowanie tak 31%
raczej tak 49%
Wybieram oferty pracy tych firm, które zapewniają szkolenia
nie mam zdania 18%
zdecydowanie tak 20%
zdecydowanie nie 2%
raczej nie 12%
raczej tak 48%
15
Omawiane dotąd problemy były prostą analizą wyników otrzymanych za pomocą skal alternatywnych (moŜliwy wybór tylko jednego wariantu odpowiedzi). Przejdźmy teraz do analizy odpowiedzi udzielanych na skalach umoŜliwiających wybór wielu odpowiedzi. Wartość procentowa prezentowana na wykresach to stosunek liczby respondentów, którzy wybrali dany wariant, do sumy wszystkich udzielonych odpowiedzi w badaniu. Suma wszystkich wybranych wariantów w badaniu = 100%. Warianty odpowiedzi na wykresach uporządkowano malejąco.
Swoje zainteresowania zawodowe rozwijam na szkoleniach i warsztatach
25% 20%
na praktykach i staŜach w kole naukowym
18%
w szkole językowej
12%
w organizacji studenckiej
9%
nie mam zainteresowań zawodowych
6%
inne
6%
w organizacji pozauczelnianej
5% 0%
5%
10%
15%
20%
25%
W kategorii „inne” najczęściej padały odpowiedzi związane z róŜnego rodzaju samokształceniem w domu (ksiąŜki, internet), pracą (w tym prowadzeniem własnej działalności gospodarczej) oraz studiowaniem na drugim kierunku studiów wyŜszych. Pierwsze dwie pozycje w powyŜszym rankingu potwierdzają charakterystykę próby badawczej – studentów o wysokim stopniu zainteresowania ponadobowiązkowymi zajęciami na uczelni oraz o dość duŜym doświadczeniu w temacie praktyk i staŜy, a pamiętajmy, Ŝe badaniem objęci są studenci wszystkich lat studiów
Do aplikowania do pracy zniechęcają mnie następujące elementy procesu rekrutacyjnego Ŝaden element mnie nie zniechęca
37% 30%
pisanie listu motywacyjnego 11%
rozmowy kwalifikacyjne 7%
praca w grupie test myślenia analitycznego
6%
test wiedzy
6% 3%
inne 0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
16
W kategorii „inne” najczęściej padały odpowiedzi: „rekrutacja w języku obcym”, „długi czas trwania rekrutacji” oraz „wymagane doświadczenie”. Warto zwrócić uwagę na silnie zniechęcający kandydatów list motywacyjny. Na kolejnym wykresie widać, Ŝe kobiety, poza jednym wyjątkiem, jakim jest pisanie listu motywacyjnego, są bardziej zniechęcane rozmaitymi czynnikami procesów rekrutacji niŜ męŜczyźni. Do aplikowania do pracy zniechęcają mnie następujące elementy procesu rekrutacyjnego kobiety
męŜczyźni
Ŝaden element mnie nie zniechęca
33% 41%
pisanie listu motywacyjnego
29% 32% 13%
rozmowy kwalifikacyjne
8,2% 7,9% 6%
praca w grupie
6,7% 5,1%
test wiedzy
7,4%
test myślenia analitycznego inne
4,7% 3,5% 3% 0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
W następnej pozycji liczba zaznaczonych wariantów przez jednego respondenta została ograniczona do trzech, aby uzyskać tylko te najwaŜniejsze czynniki mogące odzwierciedlać oczekiwania studentów.
Najbardziej zaleŜy mi na następujących świadczeniach dodatkowych w firmie 17%
dofinansowanie opieki zdrowotnej samochód słuŜbowy
13% 11%
dofinansowanie wypoczynku i rekreacji dofinansowanie kosztów mieszkaniowych
10,4% 9,6%
dodatkowe dni wolne laptop
9%
telefon komórkowy
7,4%
bilety na imprezy sportowe, kulturalne
7,4% 6,9%
imprezy integracyjne preferencyjne kredyty
5% 3%
nie zaleŜy mi na świadczeniach dodatkowych inne
2% 0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18%
17
Kategoria „inne” na powyŜszym wykresie została zdominowana róŜnego rodzaju dofinansowaniami kursów, szkoleń, studiów MBA. W następnych dwóch pozycjach ankiety (tak jak w poprzedniej) wymagane było od respondentów określenie maksymalnie trzech wariantów odpowiedzi, z którymi się zgadzają, jednak tym razem naleŜało określić równieŜ preferencje pomiędzy wybranymi wariantami. PoniŜsze wykresy umoŜliwiają bardziej szczegółowe wnioskowanie. Długość całego słupka wykresu odpowiada skali podanej na podziałce i informuje nas – tak samo jak we wcześniejszych wykresach - o częstości brzegowej danego wariantu. Suma liczby wszystkich odpowiedzi = 100%. ZauwaŜmy ponadto, Ŝe kaŜdy słupek podzielony jest na trzy serie. Seria pierwsza (Ŝółta) odpowiada odsetkowi odpowiedzi oznaczonych jako istotne, ale najmniej waŜne spośród trzech wybranych. Jest to trzecia preferowana odpowiedź. Seria druga (zielona) odpowiada odsetkowi odpowiedzi oznaczonych jako waŜne, ale nie najwaŜniejsze. Jest to druga preferowana odpowiedź. Seria trzecia (czerwona) odpowiada odsetkowi odpowiedzi oznaczonych jako najwaŜniejsze. Jest to pierwsza – najbardziej preferowana odpowiedź. W ten oto sposób otrzymaliśmy informacje dotyczące preferencji z uwzględnieniem ich hierarchii. Dla przykładu zinterpretowaliśmy poniŜszy wykres przedstawiający preferencje studentów co do źródeł informacji o ofertach szeroko pojętej pracy.
Najpopularniejsze źródła ogłoszeń pracy popularne portale internetowe z ofertami pracy
3,6
bardzo popularne
7,4
16,4
strony internetowe danych firm
4,9
7,4
czasopisma i gazety
5,3
6,2
biura karier
4
targi pracy
4
5,2
6,7 4,4
2,3 3
4,7
znajomi
najbardziej popularne
2,9
2 1,8
Urząd Pracy 1,3 broszury 1,1 biura pośrednictwa pracy 1,4 inne 0
5
10
15
20
25
30
odsetki w ramach danej kategorii
Widzimy, Ŝe około 28% respondentów wśród najwaŜniejszych dla nich źródeł ogłoszeń pracy wymieniło portale internetowe, z czego aŜ 16,4% uznało je za najczęściej uŜywane, co umiejscawia ten wariant odpowiedzi na pierwszym miejscu zarówno ze względu na ogólny odsetek odpowiedzi, jak i ze względu na jego wagę dla respondenta.
18
W tym miejscu koniecznie naleŜy wyjaśnić, Ŝe warianty uporządkowane są w kolejności malejącej ze względu na odsetek najwaŜniejszej serii (częstości warunkowej pierwszej preferencji), a nie odsetka odpowiedzi w ramach danej kategorii (częstości brzegowej). Widać to lepiej na niektórych wykresach dotyczących popularności branŜ (Kraków, Wrocław), gdzie analogicznie kluczowe znaczenie będzie miał fakt bycia branŜą pierwszego wyboru dla respondenta, a nie sam fakt bycia popularnym wyborem róŜnej rangi. Ze względu na jak największą czytelność wykresów wyświetlono na słupkach jedynie wartości procentowe większe od 1%.
Atrakcyjność branŜ atrakcyjna
bardzo atrakcyjna
5,3
Bankowość Konsulting finansowy
3,9
Rachunkowość/Księgowość
4,1
7,2
Konsulting zarządczy IT Nieruchomości/Developing Handel
2,6
1,4 1,3
2,3
Inne
5,5
4,1
1,7
2,7
5,9
3,9
2,5
2
8,1
6,4
3,2
Marketing
najbardziej atrakcyjna
4,4 3
2 2,8
1,8
1,5
Logistyka
1,4 1,7 1,2
Prawo/Administracja 2,2
Ubezpieczenia
1,3
Polityka 1,1 Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja
1,5 1,1
Szkolnictwo 0
5
10
15
20
25
odsetki w ramach danej kategorii
Ze względu na statystycznie istotne zróŜnicowanie udzielanych odpowiedzi przez respondentów studiujących w róŜnych miastach w Polsce, przedstawiono osobno wyniki dla kaŜdego z tych miast. Pierwotna hipoteza o wyłączeniu z badania respondentów studiujących na pierwszym i drugim roku studiów została odrzucona ze względu na brak istotniejszych róŜnic, co moŜe świadczyć o tym, Ŝe obecnie juŜ nawet studenci pierwszych lat studiów (ci startujący w konkursie KWE) są zainteresowani podobnymi branŜami, co ich starsi koledzy.
19
Atrakcyjność branŜ (Białystok) atrakcyjna Bankowość
bardzo atrakcyjna
6
Marketing
Rachunkowość/Księgowość
5,5
4,9
4,9
Konsulting zarządczy 1,1 2,2 Konsulting finansowy 1,1
11
6,6
4,4
najbardziej atrakcyjna
4,4
4,4
6
3,3
4,4
1,6
Inne Nieruchomości/Developing
2,2 1,1
2,2
2,2 1,1
Logistyka
IT 1,11,1 Polityka 1,11,1 Handel
2,7
Prawo/Administracja
2,7
2,2 1,1
Ubezpieczenia 1,1 Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja 1,1 Szkolnictwo 1,1 0
5
10
15
20
25
odsetki w ramach danej kategorii
Atrakcyjność branŜ (Katowice) atrakcyjna
bardzo atrakcyjna
Bankowość
5,5
8
Konsulting finansowy
6
6,3
2
Marketing Rachunkowość/Księgowość
4,3 3,5
Nieruchomości/Developing 1,3 1,5 2,3 1,3
Konsulting zarządczy
3,3
Handel Inne
najbardziej atrakcyjna 8
5
4,8
2,5
4,3
3,3 3,3 3,8
3
1,8
Logistyka
1,3
IT Prawo/Administracja Ubezpieczenia
2
Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja
1,5
1,3
Szkolnictwo Polityka 0
5
10
15
odsetki w ramach danej kategorii
20
25
20
Atrakcyjność branŜ (Kraków) atrakcyjna 3,3
Rachunkowość/Księgowość
bardzo atrakcyjna
4,2
6,7
Bankowość
4,6
6
Konsulting finansowy
4,7
6,7
Konsulting zarządczy
2,1
Marketing
2,5
3,5
1,4 1,3
3,1
IT
3,1
6,4 5,8
3,1 3,1
2,5
2,1
Handel
najbardziej atrakcyjna
2
Nieruchomości/Developing 1,2 1,2 1,4 Inne Prawo/Administracja
1,4
Polityka 1,9 1,1
Logistyka Ubezpieczenia
2
Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja
1,4
Szkolnictwo 0
5
10
15
20
25
odsetki w ramach danej kategorii
Atrakcyjność branŜ (Lublin) atrakcyjna Bankowość
4,4
Rachunkowość/Księgowość
4,8
5,2
6,3 4,1 3,3
2,6
Prawo/Administracja 2,2
Ubezpieczenia
2,6
1,8
1,8 1,5 1,8
Logistyka
1,5 1,1 1,8 2,2 1,5 1,5
Handel
1,5
Inne
3
Konsulting zarządczy
2,2 1,1
1,8 1,5 1,1
Nieruchomości/Developing Polityka
4,4
najbardziej atrakcyjna
6,6
3
2,2
Konsulting finansowy
IT
5,9
3,3
Marketing
bardzo atrakcyjna
1,5 1,1
Szkolnictwo 1,1 1,8 1,5
Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja 0
5
10
15
odsetki w ramach danej kategorii
20
25
21
Atrakcyjność branŜ (Łódź) atrakcyjna Konsulting finansowy
4,8
Bankowość
5,2 3,4
Nieruchomości/Developing
1,5 1,5 2,5
Marketing
2,9
6,1
najbardziej atrakcyjna
7,6
6,3
5,9
5,3
Rachunkowość/Księgowość
Konsulting zarządczy
bardzo atrakcyjna
4,4
3,2 2,5
3,1
3,6
2,7
1,3 2,1
Inne
1,5 1,9
IT
3,2
Handel
Polityka 1,1
3,6
1,7
1,1
Prawo/Administracja Logistyka 1,1 1,5
Ubezpieczenia Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja Szkolnictwo 0
5
10
15
20
25
odsetki w ramach danej kategorii
Atrakcyjność branŜ (Poznań) atrakcyjna
7
3,6
Konsulting finansowy Rachunkowość/Księgowość
3,0
Bankowość
3,5 1,9
Marketing
3,8
Inne 1,1
najbardziej atrakcyjna
7,2 5,3
4,8
5,2
3,7
2,8 4
3,5
Konsulting zarządczy
3,0
2,3
IT
2,2
2,2
Handel
2,0
3,7
Logistyka 1,3
1,9
1,6
1,6 1,4 1,1
Nieruchomości/Developing Prawo/Administracja
bardzo atrakcyjna
1,4 1,2 1,1
Ubezpieczenia 1,3
1,1
Szkolnictwo 1,2
Polityka
1,6
Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja 0
5
10
15
odsetki w ramach danej kategorii
20
25
22
Atrakcyjność branŜ (Szczecin) atrakcyjna
bardzo atrakcyjna
4,2
Bankowość
8,3
6,7
4,5
5,8
Konsulting finansowy
3,8
najbardziej atrakcyjna
5,8
4,8
Rachunkowość/Księgowość
2,2
Nieruchomości/Developing
2,6
Marketing
2,9
Konsulting zarządczy
2,6
2,2
2,9
IT
2,2
2,6
2,6
Ubezpieczenia
2,6
1,6 1,3
1,6
3,5 3,2
2,9
2,6
Handel
1,3
Logistyka Szkolnictwo Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja Prawo/Administracja Inne
1,9
Polityka 0
5
10
15
20
25
odsetki w ramach danej kategorii
Atrakcyjność branŜ (Toruń) atrakcyjna
bardzo atrakcyjna 8,4
5,4
Bankowość
3,8
4,2
Rachunkowość/Księgowość
5
2,3
Konsulting finansowy
1,6
Konsulting zarządczy
2,2
2,7
Handel
2,0
Nieruchomości/Developing
8,4 6,8
4,9
3,1
4,1
Marketing
najbardziej atrakcyjna
4,2
3 2,3
2 2,7
1,7
1,6
IT
1,7 1,7
Logistyka
3,1
Ubezpieczenia
1,5
1,6 1,2
Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja Prawo/Administracja Polityka Szkolnictwo Inne 0
5
10
15
odsetki w ramach danej kategorii
20
25
23
Atrakcyjność branŜ (Trójmiasto) atrakcyjna
6,2
4,9
Bankowość Konsulting finansowy
3,4
Rachunkowość/Księgowość
3,2 2,1
Konsulting zarządczy
2,5
5,8 5,1
3,2
4,9 3,5
1,8
1,8 1,4
IT
najbardziej atrakcyjna
6,3
7,2
3,5
Marketing
2,8
1,8
Inne
1,1 1,4
Polityka Nieruchomości/Developing
bardzo atrakcyjna
1,4 1,1 1,2 2,3 1,1
Logistyka
2,1 1,6 1,1
Ubezpieczenia
3
Handel
1,6
1,9 1,6
Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja Prawo/Administracja Szkolnictwo
1,4 0
5
10
15
20
25
odsetki w ramach danej kategorii
Atrakcyjność branŜ (Warszawa) atrakcyjna Bankowość
4,4
Konsulting finansowy
4,3
Rachunkowość/Księgowość
4 3,1
3,4
3,1
3,1
2,2
Inne
1,2 2
Nieruchomości/Developing
6,5
3,7
Handel
Ubezpieczenia
7,7 3,7
1,4 1,7
najbardziej atrakcyjna 9,8
3
Marketing
IT
6
3,3
Konsulting zarządczy
bardzo atrakcyjna
2,2
1,7 1,3
1,3 1,1
1,4 1,5
Prawo/Administracja Polityka Logistyka 1,3 1,2 Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja 1,1 Szkolnictwo 0
5
10
15
odsetki w ramach danej kategorii
20
25
24
Atrakcyjność branŜ (Wrocław) atrakcyjna
bardzo atrakcyjna 7,3
2,8
Konsulting finansowy
3,6
Rachunkowość/Księgowość
6,4
4,4
3,7
1,9
Marketing
6,4 6,4
4,8
Bankowość
najbardziej atrakcyjna
4,4
3,1 3
IT 1,1 1,1 Handel
2,2
2,6
Konsulting zarządczy
2,3
2,3
2,5 2,5
1,8 1,8 1,6
Logistyka Inne
1,4
Nieruchomości/Developing
3,2
2,3 1,1 1,3
2,5
Ubezpieczenia
Polityka 1,1 Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja 1,3 Prawo/Administracja Szkolnictwo 0
5
10
15
20
25
odsetki w ramach danej kategorii
Atrakcyjność branŜ (niewymienione miasta) atrakcyjna
bardzo atrakcyjna 6,6
4,8
Bankowość
7,9
Rachunkowość/Księgowość
4,1
3,8
5,2
Marketing
4,1
4,1
4,8
2,1
Konsulting finansowy
2,4
IT Turystyka/Hotelarstwo/Rekreacja
2,1
Prawo/Administracja
1,7
2,4
Logistyka
2,4
3,4 2,4 2,1
2,1 2,1
3,1
Handel
najbardziej atrakcyjna
2,4 2,1
1,7
1,7
1,7 1,7
Konsulting zarządczy
Nieruchomości/Developing 1,4 Inne
1,4
Polityka
1,7
1,7
Szkolnictwo 2,1
Ubezpieczenia 0
5
10
15
odsetki w ramach danej kategorii
20
25
25
ANALIZA CECH UKRYTYCH W niniejszym badaniu postanowiono wprowadzić pewną innowację, dzięki której moŜna zbadać pewną trudną do zmierzenia, ukrytą część ludzkiej świadomości, stosując jednocześnie metody na tyle obiektywne, by móc wyciągać rzetelne wnioski. Ze względu na złoŜoność problemu i komplikację obliczeń skupiono się tylko na wyjaśnieniach koniecznych do zrozumienia otrzymanych wyników. O ile wcześniejsze pytania mające na celu zbadanie jak największego zakresu informacji opierały się na wzajemnie niskich korelacjach i postulacie niezaleŜności odpowiedzi, tak prezentowane teraz metody bazują na wielokrotnym pomiarze za pomocą grup pytań wzajemnie niezaleŜnych między grupami, lecz silnie zaleŜnych wewnątrz nich. Pytania zostały tak sformułowane, aby w róŜny sposób badać trzy sfery ludzkiej świadomości – dyspozycyjność czasową w pracy, zdolność do przeprowadzek i wyjazdów, oraz nastawienie na rozwój osobisty w pracy. Mówiąc w skrócie – pytania z kaŜdej grupy miały na celu pytać o to samo, lecz w róŜny sposób. W celu potwierdzenia sensowności otrzymanych wyników, a takŜe ograniczenia subiektywności doboru pytań do kaŜdej z trzech grup, wykorzystano wielowymiarowe metody statystyczne: eksploracyjną i konfirmacyjną analizę czynnikową oraz analizę rzetelności. Respondenci określali stopień, w jakim zgadzają się z poniŜszymi stwierdzeniami: 1. Organizowane przez firmy szkolenia i eventy na uczelniach zachęcają mnie do aplikowania do pracy. 2. Byłbym/byłabym w stanie przekwalifikować się w celu podjęcia nowej pracy. 3. Pracodawca musi oferować mi więcej niŜ samo wynagrodzenie finansowe. 4. Rekrutacja w języku obcym zniechęca mnie do aplikowania. 5. Praca w małej firmie (poniŜej 50 osób) jest dla mnie bardziej atrakcyjna niŜ praca w korporacji. 6. Jestem w stanie podjąć pracę, która wymaga ode mnie pełnej dyspozycyjności (7 dni w tygodniu). 7. Dojazd do innych miast na kolejne etapy rekrutacji zniechęca mnie do aplikowania. 8. Mogę pracować więcej niŜ 40 godzin tygodniowo. 9. Wyjazdy słuŜbowe częściej niŜ raz w tygodniu zniechęcają mnie do podjęcia pracy. 10. Jestem skłonny/skłonna poświęcać część urlopu wypoczynkowego na sprawy zawodowe. 11. Czuję się silnie związany/związana z miastem, w którym studiuję. 12. Wybieram oferty pracy tych firm, które zapewniają szkolenia. 13. Perspektywa pracy w międzynarodowym gronie zachęca mnie do podjęcia pracy. 14. Przeprowadzka do innego miasta w Polsce stanowi dla mnie problem w podjęciu nowej pracy. 15. Przeprowadzka za granicę stanowi dla mnie problem w podjęciu nowej pracy. Do określenia stopnia, w jakim respondent zgadza się ze stwierdzeniem wykorzystano czterostopniową skalę Likerta. Respondent mógł takŜe powstrzymać się od odpowiedzi. MoŜliwe odpowiedzi to: zdecydowanie tak, raczej tak, raczej nie, zdecydowanie nie, nie mam zdania. Na podstawie odpowiedzi udzielanych przez respondentów na wymienione piętnaście pytań stworzono model o trzech niezaleŜnych czynnikach.
26
(1) Pierwszy z nich, wyjaśniający w największym stopniu ogólną wariancję odpowiedzi, ostatecznie okazał się najsilniej zaleŜny od pięciu pytań: 7, 9, 11, 14, 15. Ze względu na treść pytań składowych wiemy, Ŝe pierwszy czynnik jest odzwierciedlany przez zdolność respondentów do podróŜy, zmiany miejsca pracy, tymczasowego pobytu, czy stałego zamieszkania. Skala została odwrócona tak, aby wysokie wartości czynnika odpowiadały silnie deklarowanej chęci respondenta do wymienionych składowych, stąd czynnik pierwszy nazwano umownie „mobilnością” respondenta. (2) Drugi co do stopnia wyjaśnianej ogólnej wariancji czynnik okazał się silnie zaleŜny od trzech pytań: 3, 12, 13, jednak został zdyskwalifikowany w analizie rzetelności. (3) Trzeci czynnik wskazuje na silną zaleŜność głównie od trzech innych pytań: 6, 8, 10, czyli zaleŜy od dyspozycyjności czasowej respondenta. Skala przyjmuje wysokie wartości dla silnie deklarowanej dyspozycyjności czasowej, stąd czynnik trzeci nazwano „dyspozycyjnością” respondenta. Wycentrowane średnie wartości cech ukrytych względem płci respondenta mobilność
dyspozycyjność
0,20 0,12
-0,06
W ten sposób otrzymaliśmy silne narzędzie mogące słuŜyć do wnioskowania o trudno mierzalnych cechach osobowości. Sukcesem okazał się takŜe fakt wydzielenia dwóch czynników, które w przypadku niezastosowania pomiaru za pomocą wielokrotnych odpowiedzi mogą być często mylone, a odpowiedzi niejednoznaczne. Dyspozycyjność miejsca (1) względem dyspozycyjności czasu (3) okazuje się jedynie w niewielkim stopniu zaleŜna (zmienność jednego czynnika tylko w 14% wyjaśnia zmienność drugiego).
męŜczyzna
kobieta
kobieta
męŜczyzna
-0,25
Wycentrowane średnie wartości mobilności względem oczekiwanej płacy 0,28 0,22 0,15
4500 – 6000
3000 – 4500
2000 – 3000
do 2000
pow. 6000
0,08
0,05
Skala wartości średnich na wszystkich wykresach została wycentrowana tak, aby wartości dodatnie świadczyły o pozytywnym zabarwieniu cech, natomiast wartości ujemne o zabarwieniu negatywnym. Innymi słowy wartość skali równa 0,5 odpowiada wariantowi odpowiedzi raczej tak, a wartość równa -0,5 odpowiada wariantowi raczej nie. RóŜnice między kobietami a męŜczyznami są istotne zarówno pod względem mobilności (1), jak i dyspozycyjności (3) respondentów, przy czym po wartościach skali moŜna zauwaŜyć, Ŝe ogólna mobilność respondentów jest wyraŜona pozytywnie (wartości powyŜej środka skali), natomiast ogólna dyspozycyjność jest wyraŜona negatywnie (wartości ujemne). Świadczy to o ogólnej zdolności respondentów do migracji w celu znalezienia odpowiedniej pracy oraz o ich niechęci do pracy w wolnym czasie.
27
Mobilność (1) respondentów została takŜe przeanalizowana względem omawianej juŜ wcześniej oczekiwanej płacy tuŜ po studiach. Mobilność rośnie proporcjonalnie do oczekiwań płacowych. Wyjątkiem są respondenci z najwyŜszego, mało licznego przedziału klasowego, który mogą stanowić ludzie o bardzo wygórowanych wymaganiach np. wysokiej klasy specjaliści. Podobnej analizy dla dyspozycyjności (3) nie przeprowadzono ze względu na brak występowania istotnych róŜnic. Dzięki analizie czynnikowej dokonała się waŜna dla celów interpretacyjnych redukcja wymiaru odpowiedzi, dzięki czemu moŜna przedstawić grupy respondentów w rozmaitych przekrojach na prostej mapie dwuwymiarowej, gdzie oś X to średnia mobilność (1) w grupie, oś Y to średnia dyspozycyjność (3) w grupie, a czerwone linie to wartości średnie dla całej próby. Prezentację graficzną opracowano dla grup respondentów, co do których przy pomocy analizy wariancji zaobserwowano występowanie istotnych róŜnic. Zdolność do zmiany miejsca zamieszkania w celu podjęcia pracy (1) najsilniej deklarują studenci uczelni w Katowicach, Lublinie, Szczecinie oraz w niewymienionych miastach (filie uczelni biorących udział w KWE). Najmniej chętnie przeprowadzą się studenci z Wrocławia i Białegostoku. Do największego zaangaŜowania swego czasu wolnego w pracy (3) są skłonni studenci Katowic i Szczecina, a najmniej studenci z Warszawy. Studentów uczelni miast: Białystok, Szczecin oraz „inne” nie naleŜy interpretować ze względu na zbyt wysokie błędy ocen. Warto zwrócić takŜe uwagę na podobieństwa pomiędzy studentami względem obu cech łącznie np. z Poznania, Łodzi i Torunia. Mapa wartości średnich cech ukrytych dla miast studiów
28
Mapa wartości średnich cech ukrytych dla kierunków studiów związanych z
Najbardziej „mobilni” okazali się studenci kierunków związanych z handlem, a najmniej – związanych z rachunkowością, ekonometrią i marketingiem. Wysoką dyspozycyjnością charakteryzuje się niewielka grupa respondentów związanych poprzez studia z polityką i administracją, natomiast najmniej dyspozycyjni są informatycy, marketingowcy i ekonometrycy. Ostatnia mapa pozycjonowania obejmuje analizę odpowiedzi respondentów względem ich wcześniej deklarowanych preferencji co do firmy (spośród partnerów KWE 2008). Poza interpretacją przeprowadzoną analogicznie do poprzednich dwóch przykładów, otrzymano wyraźną informację o tym, Ŝe studenci, którzy nie wyrazili zainteresowania Ŝadną z podanych firm, bardzo znacząco odstają in minus od reszty respondentów. Przy interpretacji podanych map warto zwrócić uwagę na wartości skali, które mówią o pozytywnym (wartości dodatnie) bądź negatywnym (wartości ujemne) zabarwieniu cech. Zachęcamy takŜe do analizowania zaprezentowanych map łącznie.
29
Mapa wartości średnich cech ukrytych dla preferowanego pracodawcy
30
PODSUMOWANIE Tegoroczna edycja badania STER wprowadziła wiele zmian w podejściu do badanego problemu. W kolejnych edycjach większość pytań zostanie zachowana bądź nieznacznie zmodyfikowana w celu utrzymania ciągłości i spójności badania, co z kolei umoŜliwi obserwację zmian zachodzących w czasie. Wszystkie odpowiedzi zostały przeanalizowane metodami statystycznymi odpowiednimi dla danej skali, a przedstawiane wyniki obejmują jedynie te istotne statystycznie i porównywalne zaleŜności. Analizy przeprowadzono korzystając ze specjalistycznych pakietów statystycznych - STATISTICA oraz SPSS, a takŜe z arkusza kalkulacyjnego MS Excel. Analiza cech ukrytych została tu zastosowana w formie eksperymentu, który przyniósł ciekawe rezultaty. Zakładana jest moŜliwość kontynuowana tego typu analiz w przyszłości. Na kaŜdym etapie wnioskowania naleŜy jednak pamiętać o specyficznej charakterystyce próby badawczej, która mimo braku reprezentatywności na całą populację studentów w Polsce, jest reprezentatywna na tych studentów, którzy mogą być potencjalnie najbardziej zainteresowani pracą w tak znanych i szanowanych firmach, jak Państwa. Jeśli mają Państwo uwagi bądź Ŝyczenia co do przyszłego kształtu podobnych raportów i prowadzonych badań, prosimy o kontakt z przedstawicielami Stowarzyszenia Studenckiego WIGGOR. Zapraszamy serdecznie do wspierania przyszłych inicjatyw Stowarzyszenia Studenckiego WIGGOR, a szczególnie tak prestiŜowego konkursu, jakim do tej pory stał się i jakim będzie takŜe w 2009 roku KWE - Konkurs Wiedzy Ekonomicznej®.
AUTORZY BADANIA Aleksandra Szyszka – koordynator projektu Konrad Wojciechowski – analizy statystyczne i opracowanie graficzne BłaŜej Górski Kamil Sułkowski - programista Rafał Utrata Ewelina Wrzosek Agnieszka Zalesińska
KONTAKT wiggor@wiggor.pl www.wiggor.pl