Konstantinos Stefanidis / Η τεκτονική της σκόνης by Konstantinos Stefanidis

Η ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΣΚΟΝΗΣ

Κωνσταντινος Στεφανιδης

Η ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΣΚΟΝΗΣ Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο θεσσαλονίκης Πολυτεχνική σχολή τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ερευνητική εργασία Κωνσταντίνος Στεφανίδης επίβλεψη Καλφόπουλος Απόστολος, Τέλλιος Αναστάσιος

Φεβρουάριος 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ_ (σελ. 4-7) / Ένα οριακό υλικό. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ_ Η ΣΚΟΝΗ ΩΣ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ. (σελ. 8-25) / Το υλικό ως αρχείο πληροφοριών και δεδομένων. i) H ανάλυση των πληροφοριών που φέρει η σκόνη. το αρχείο. ii) Η αξιοποίηση της ιδέας του μικροσκοπικού αρχείου από την νανοτεχνολογία. Το παράδειγμα της Έξυπνης Σκόνης (Smart Dust).

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ_ ΤΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΚΟΝΗΣ ΩΣ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΥΛΙΚΕΣ ΤΗΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ (σελ. 26-49) / Υλικότητα και ατμόσφαιρα· μία συνύπαρξη. / Η υλική διαβάθμιση της σκόνης στη χρήση της ως οικοδομικού υλικού. i)1η φάση υλικής διαβάθμισης: πυκνές δομικές σχέσεις μεταξύ σωματιδίων του υλικού με αποτέλεσμα μία συμπαγή και σκληρή μάζα. ii) 2η φάση υλικής διαβάθμισης: χαλαρές δομικές σχέσεις μεταξύ σωματιδίων του υλικού με αποτέλεσμα την δημιουργία μίας εύθραυστης και ευμετάβλητης μάζας· το Dust Bunny. iii) 3η φάση υλική διαβάθμισης: ελεύθερη κίνηση των σωματιδίων της σκόνης μέσα σε ένα νέφος.

/ Η χρήση της σκόνης ως οικοδομικού υλικού· η υπόσχεση νέων αναδυόμενων αρχιτεκτονικών. i) 1η περίπτωση: Η σκόνη ως συμπαγής μάζα. ii) 2η περίπτωση: Η σκόνη ως ''Dust Bunny'' και ο επεναπροσδιορισμός των ορίων. iii) 3η περίπτωση: Η σκόνη ως νέφος.

/ Σημειώσεις γύρω από την υλικότητα και την πολυπλοκότητα (Manuel de Landa, Gilles Deleuze, Felix Guattari).

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ_ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ. ΜΙΑ ΝΕΑ ΣΥΝΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΕΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. (σελ. 50-55) /Η δυναμική μίας καταιγίδας σκόνης. /Η μετατροπή του υλικού σε μία εναλλακτική πηγή ενέργειας. Το σύννεφο σκόνης γίνεται μία μεγάλη μπαταρία.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ_ (σελ. 56-61)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ_ (σελ. 64-65)

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ_ (σελ. 66-67)

/ ΕΙΣΑΓΩΓΗ /

Ένα οριακό υλικό. Η σκόνη είναι παντού. Η εμφάνιση της αυξάνεται σταθερά, καθώς και οι στρατηγικές για την αποφυγή της από τον άνθρωπο. Το πολύ μικρό μέγεθος και βάρος της, καθιστούν τη διανομή της αυτόματη και αυθόρμητη, καθώς τα σωματίδια που την απαρτίζουν είναι ελαφρώς βαρύτερα από τον αέρα. Στην πραγματικότητα τα σωματίδια αυτά αποτελούν την μικρότερη δυνατή ορατή μονάδα ύλης από τον άνθρωπο με γυμνό μάτι. Η συσσώρευση και η προσκόλληση των σωματιδίων μεταξύ τους κάνουν μετέπειτα σαφώς ευκολότερη την παρατήρηση της σκόνης σαν υλικό. Θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε αν πρόκειται για την αρχική δομή της ύλης. Πρόκειται σίγουρα για ένα ''οριακό υλικό'', τόσο σε επίπεδο χρήσης κι επεξεργασίας της υλικής του υπόστασης, όσο και της εννοιολογικής του μεταχείρισης στην αρχιτεκτονική. Τα σωματίδια σκόνης στη φύση, αποτελούν στοιχεία διαφόρων πηγών προέλευσης, όπως το χώμα, στερεά σωματίδια που προέρχονται από την περιβαλλοντική ρύπανση και τα καυσαέρια, τα υπολείματα ηφαιστειακών εκρήξεων που ταξιδεύουν χιλιάδες μίλια κ.α. Στην πραγματικότητα όμως η σκόνη δεν μπορεί να περιγραφεί ως ένα υλικό συγκεκριμένης σύστασης, ούτε εντοπίζεται συγκεκριμένη ''συνταγή'' για την αναπαραγωγή της. Αποτελεί την απεικόνιση μίας συνθήκης, της μη αντιληπτής αποδόμησης του περιβάλλοντος μας, μέσα στην οποία τα ελάχιστα εναπομείναντα τμήματα αυτής της διαδικασίας συνυπάρχουν. Η συνθήκη αυτή θα μπορούσε να περιγραφεί ως η διαδικασία αποϋλοποίησης των τμημάτων, της οποίας τα αποτελέσματα εντάσσονται σε ένα δομημένο χάος, μέσω μίας φαινομενικής εντροπικής τάσης. Η εντροπία υποδηλώνει αυτομάτως την ανάμειξη των σωματιδίων που συναποτελούν την σκόνη μέσα σε φυσικό σύστημα, στην οποία τα συστατικά στοιχεία διαντιδρούν συνεχώς τόσο μεταξύ τους, όσο και με τις δυνάμεις της φύσης. Δημιουργείται έτσι, ένα σύστημα στοιχείων, με μη ορατές μεταξύ τους διασυνδέσεις που αντιστοιχούν σε δυναμικές σχέσεις. Η βασική φυσική δύναμη που ευθύνεται για την δημιουργία, την ύπαρξη και την αναδιανομή της σκόνης είναι ή κίνηση του αέρα και πολύ γενικότερα οι καιρικές συνθήκες. Επιπλέον, συνυπολογίζονται άλλες δυνάμεις, όπως αυτές από τα ηλεκτροστατικά πεδία που εμφανίζονται ως αποτέλεσμα των σχέσεων μεταξύ των σωματιδίων. Συνεπώς, επιχειρώντας μία πρώτη αποσαφήνιση του “δομικού συστήματος” της σκόνης, θα μπορούσε να συνοψιστεί πως αυτό αποτελείται τόσο από την ύλη όσο και από τις δυνάμεις που διαρκώς ασκούνται πάνω της. Είναι ένα σύστημα ύλης κι ενέργειας. Η ίδια λογική παρουσιάζεται σε οποιοδήποτε δείγμα οποιασδήποτε προέλευσης, άρα και στην οικιακή σκόνη. Εκεί, συστατικά της σκόνης όπως γύρη, ανθρώπινες και ζωικές τρίχες και δέρμα, χώμα, ξύλο, χαρτί, ύφασμα, ορυκτά, εμπλέκονται σε ένα δίκτυο συνεχούς αλληλεπίδρασης. Δυνάμεις αντιδρούν μεταξύ τους και έναντι του χώρου ο οποίος τα εμπεριέχει δημιουργώντας το πλαίσιο άσκησης εξωτερικών δυνάμεων. Όσον αφορά στη “μακρογεωγραφία” που στοιχειοθετείται από τα σημεία εντοπισμού σκόνης, πηγή εκπομπής της σκόνης μπορεί να είναι οποιαδήποτε μορφή ύλης υπάρχει στον πλανήτη συνεπώς δεν υπάρχει σημείο χωρίς αυτήν. Η ύπαρξη ύλης σηματοδοτεί και την ύπαρξη σκόνης, καθώς τα σωματίδιά της είναι μικροσκοπικά υπολείμματα του υλικού κόσμου τα οποία συνεχώς εκπέμπονται. Έτσι, μέρος της υπάρχει και μέσα σε οποιονδήποτε οργανισμό, γεγονός που συντηρείται μέσω της αναπνοής, με εκατομμύρια σωματίδια σκόνης να εισέρχονται. Ακόμα και οι πιο σχολαστικοί με την καθαριότητα δεν καταφέρνουν να μην διατηρούν ένα ''προσωπικό'' μη ορατό σύννεφο

σκόνης να τους περιβάλλει. Η παρατήρηση αυτή, δηλαδή το πόσο διαδεδομένη είναι η σκόνη και το πόσο συχνά ερχόμαστε σε επαφή μαζί της χωρίς να το γνωρίζουμε, σε αντίθεση με το συναίσθημα απέχθειας που μας προκαλεί μόλις την αντιληφθούμε, αποτελεί σημείο στοχασμού στην παρούσα έρευνα. Συνεχίζοντας την παραπάνω συλλογιστική, γεγονός είναι πως όλες οι προσπάθειες απομάκρυνσης της σκόνης από έναν χώρο αποτυγχάνουν, καθώς δυνατή είναι μόνο η μετακίνηση της σκόνης από ένα σημείο σε κάποιο άλλο. Ο καθαρισμός ενός χώρου δεν εξαφανίζει την σκόνη, αλλά κατά κανόνα, την ανασηκώνει από τις επιφάνειες που προϋπήρχε για να αναδημιουργήσει νέες συσσωρεύσεις σε ποσότητα μετά την διάχυσή της. Γι αυτόν τον λόγο επιστήμονες συνιστούν σε άτομα με αναπνευστικά προβλήματα ή αλλεργίες να μην επιχειρούν να καθαρίζουν τα σπίτια τους. Συγκεκριμένα, ο καθαρισμός από την σκόνη, καταλήγει να αποτελεί μία πρακτική για την μεταφορά της σκόνης από το έδαφος στον αέρα, με αποτέλεσμα να είναι διαθέσιμη για να εισπνευσθεί. Έτσι, όσο συχνά κι αν ακολουθείται σε ένα χώρο η πρακτική αυτή για λόγους κατανόησης της υγιεινής, η σκόνη επανεμφανίζεται τόσο γρήγορα ώστε πεντακάθαρες φαινομενικά επιφάνειες επικαλύπτονται ξανά, σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, από αυτήν.

Oικιακή σκόνη κάτω από το μικροσκόπιο.

/ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ_ Η ΣΚΟΝΗ ΩΣ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ /

Το υλικό ως φορέας πληροφοριών και δεδομένων. Σε προέκταση της ανθρώπινης λογικής, η αρχιτεκτονική καταβάλλει πράγματι, αξιοσημείωτες προσπάθειες (αλλά πάντα μάταιες) για την απομάκρυνση της σκόνης από τα κτίρια. Όμως αυτό το ανεπιθύμητο και αυτοδημιούργητο υλικό είναι αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής. Υπάρχει σε κάθε κτίσμα και παράγεται από κάθε κτίσμα επίσης. Παρόλα αυτά, οι διαδικασίες αποβολής του μοιάζουν να αποτελούν αντικείμενο διαρκούς μελέτης (εξελιγμένος σχεδιασμός εξοπλισμών καθαρισμού, μελέτη κι εφαρμογή αυτοκαθαριζόμενων επιφανειών και υλικών). Ίσως όμως μέσα από την αναθεώρηση της σύγχρονης σκέψης γύρω από το βρώμικο, που αντιμετωπίζεται σήμερα ως ''ταμπού'', και με σκοπό την μελέτη και επεξεργασίας της, να εξεταστεί η μετατροπή της σε αξιοποιήσιμο υλικό. Η σκόνη είναι η ελάχιστη μορφή οποιασδήποτε ύλης του πλανήτη. Μικροσωματίδια που προκύπτουν από ''ανεπαίσθητα'' συντρίμμια του περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκονται, δίνουν ένα ευρύ δειγματολόγιο συνθέσεων σκόνης, με διαφοροποιημένα μοντέλα από περιβάλλον σε περιβάλλον. Στην περίπτωση και κλίμακα των πόλεων η σκόνη υποδεικνύεται ως υπόλειμμα της αρχιτεκτονικής. Η αστική αυτή σκόνη, μικροσκοπικά απαρτίζεται από πλήθος ιχνών των διαφόρων πτυχών της ίδιας της πόλης, όπως τα κτίρια, οι δρόμοι, οι υποδομές, κάθε λογής παραγώμενο υλικό προς κατανάλωση, τα εργοστάσια, τα απόβλητα, οι άνθρωποι, λοιποί έμβιοι οργανισμοί κ.α.. Αντίστοιχα σε ένα μη αμιγώς αστικό έως και φυσικό περιβάλλον, τα συστατικά περιεχόμενα δείγματος σκόνης είναι κατά βάση φυσικά και οργανικά υπολείμματα. Όλα τα παραπάνω, εξίσου και στις δύο περιπτώσεις, ενυπάρχουν μέσα στο μικρόκοσμο και την τυχαιότητα οποιασδήποτε ελάχιστης ποσότητας συσσωρευμένης σκόνης. Η “απενοχοποίηση” της σκόνης έγκειται στην μελέτη της ως ένα τέτοιο υπόλειμμα της αρχιτεκτονικής. Καθώς κάθε ένας από τους κόκκους- τα συστατικά της σκόνης δεν δύναται να προκαλεί την δυσαρέσκεια όταν παρατηρείται στην αρχική πηγή από την οποία αποκολλήθηκε στην συνέχεια, η “δαιμονοποίησή” του ως ακάθαρτο σημειώνει ένα παράδοξο· μία λανθάνουσα επεξήγηση κάποιας στερεοτυπικής λογικής και δεισιδαιμονίας-ταμπού.

Στην ταινία-ντοκιμαντέρ Οι τέσσερις φορές (Le quattro volte, 2010) του Michelangelo Framantino, παρουσιάζεται μία σχεδόν υπερφυσική αντίφαση στην ιδιότητα της σκόνης ως υπολείμματος. Στην ταινία, ένας γέρος και άρρωστος βοσκός, που ζει στο ήσυχο μεσαιωνικό χωριό Καλαβρία, στην νότιο Ιταλία, καταναλώνει κάθε μέρα, εν είδει φαρμάκου, σκόνη μαζεμένη κατά την καθαρισμό του εσωτερικού της εκκλησίας,διαλυμένη μέσα σε νερό. Μέσα σε αυτό το, σχεδόν λογοτεχνικό, σχήμα, αποδίδεται στην σκόνη μία “θεϊκή” υπόσταση, άμεσα πάντα συνδεδεμένη με την αρχιτεκτονική. Η σκόνη δεν μαζεύεται από οπουδήποτε, αλλά μόνο από το εσωτερικό της εκκλησίας, που είναι ο “οίκος τους θεού”· ένας τόπος μυστηρίου. Κάθε υπόνοια ακαθαρσίας αυτής της ύλης, εξαλείφεται όταν προσβάλλεται από το Θείο, χωρίς ωστόσο να υπάρχει η παραμικρή επεξεργασία της προς μία αποστείρωση. Μέσα σ' αυτήν την μάζα, όπως πιστεύεται από τους κατοίκους του χωριού, υπάρχουν ψήγματα μίας ανώτερης ύπαρξης που είναι ταυτισμένη με τα υπολείμματα του χώρου της εκκλησίας, και που φυσικά, ο λόγος περί του βρώμικου δεν την αγγίζει. Μάλιστα η ποσότητα της σκόνης αυτής, αποτελεί υλικό αγαθό πλέον, το οποίο διατίθεται προς πώληση ή ανταλλαγή. Η πλήρης αποποίηση της ακαθαρσίας της σκόνης σκηνοθετείται στην ταινία με τον πιστό που την αγόρασε να διατίθεται να την καταπιεί, διαλυμένη μέσα σε νερό, σαν γιατρικό για την αρρώστια του.

Στιγμιότυπα από την ταινία ''Le Quattro Volte'' (Michelangelo Framantino, 2010).

i) H ανάλυση των πληροφοριών που φέρει η σκόνη. το αρχείο Προς μία άλλη συλλογιστική κατεύθυνση, η σημασία της σκόνης ως υλικής υπόστασης, εντοπίζεται στην ίδια την φύση της σύστασης-δομής της, δημιουργώντας ένα ποικιλόμορφο και μεταβλητό πλαίσιο "εσχάτων" στον μικρόκοσμο της. Κάτω από το φως της μικρο-κλίμακας, μπορεί να παρατηρηθεί οποιαδήποτε εκδοχή ύλης, χρήσιμα ή μη υλικά, πολύτιμα ή μη, από κομμάτια λουλουδιών και φυτικά οργανικά υλικά, μέχρι κομμάτια πολύτιμων λίθων και οποιασδήποτε μορφής ορυκτών. Η συλλογή αυτή επομένως, μπορεί να παρέχει σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το εκάστοτε περιβάλλον. Αποτελεί κατά κάποιον τρόπο ένα αυτο-δημιούργητο και κωδικοποιημένο δειγματολόγιο του κόσμου στον οποίο βρίσκεται, με ιδιαίτερη ισχύ και δυναμική όσον αφορά στην συλλογή δεδομένων συστήνωντας, θα έλεγε κανείς, την έννοια του ανοιχτού αρχείου και της αρχειοθέτησης1. Ένα ανοιχτό αρχείο ικανό να νοηματοδοτήσει και να αποτελέσει έναν υλικό συλλέκτη δραστηριοτήτων και διαδικασιών. Έτσι η μελέτη του υποδεικνύει, πέρα από τα προφανή, και έναν πρώτο εσωτερικό κόσμο από χωρικότητες και συμβάντα. Η ιδιότητα αυτή της σκόνης, ως αρχείο δηλαδή αποθηκευμένων πληροφοριών, ταξινομημένων με μία φαινομενική τυχαιότητα, μπορεί να μοιάζει αρχικά χαοτική. Στην πραγματικότητα όμως, και καθώς οι συσσωρεύσεις των σωματιδίων μέσα στην μάζα είναι απόρροια εξωτερικών και εσωτερικών δυνάμεων που ασκούνται σ' αυτά ή μεταξύ αυτών αντίστοιχα, μία λογική τάξης μπορεί να αρχίσει να διαφαίνεται. Η κατανόηση αυτής της ιδιότητας, είναι υπεύθυνη για την έναρξη της πρώτης επιτυχημένης διαστημικής αποστολής με στόχο την συλλογή και κατάθεση δείγματος σκόνης από αστεροειδή προς ανάλυση. Η αποστολή ανατέθηκε στο Ιαπωνικό διαστημόπλοιο Hayabusa το 2003 κι έληξε μετά από 7 χρόνια ταξιδιού το 2010, με την επιστροφή αυτού στην γη, έχοντας στην κατοχή του ένα δείγμα σκόνης από τον αστεροειδή 25143-Ιtokawa2. Παρότι η αποστολή του διαστημοπλοίου Hayabusa δεν ήταν η πρώτη, αλλά είχαν προηγηθεί άλλες δύο από την NΑSA (τα διαστημόπλοια Galileo και Near Shoemaker) για τον ίδιο σκοπό χωρίς όμως επιτυχία,και παρά τις υψηλότατες οικονομικές δαπάνες κατά την διάρκεια του επτάχρονου ταξιδιού της αποστολής, το δαπανηρό αυτό εγχείρημα θέτει ως καίρια, προσπερνώντας την σημασία που της έχουμε αποδώσει στην καθημερινότητα μας, την προσέγγιση και αξιοποίηση της σκόνης ως δειγματολογίου του υλικού κόσμου.

_____________________________________ 1 Ο όρος ''ανοικτό αρχείο'', ορίζεται στο κείμενο ''Συλλογή Πανικός'' του αρχιτέκτονα Γιώργου Τζιρτζιλάκη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Kaput art magazine. Αναφέρονται ορισμένα χαρακτηριστικά της τριπλής προϋπόθεσης της λειτουργίας ενός αρχείου, όπως τα όρισε ο Jacques Derrida, που είναι ο τόπος του αρχειακού υλικού, η ερμηνεία και η συλλογή του, ωστέ να αναλυθεί στην συνέχεια η συλλεκτική δραστηριότητα (η τελευταία από τις τρεις προϋποθέσεις) ως διαχείριση του ίδιου του αρχείου. 2 Ο αστεροειδής ανακαλύφθηκε το 1998 από την διαστημική αποστολή LINEAR και του δόθηκε η προσωρινή ονομασία 1998 SF36. Τον Αύγουστο του 2003, ο αστεροειδής έλαβε την οριστική του ονομασία από τον, Ιάπωνα επιστήμονα πυραύλων, Hideo Itokawa.

Aστεροειδής 25143 Itokawa.

Σε μία πιο ελεύθερη και φιλολογική αναφορά στην ιδιότητα της σκόνης ως αρχείο, η Γερμανίδα εικαστικός Jennifer Michel παραθέτει μία σειρά από έργα στα οποία αρχειοθετεί μάζες σκόνης/χνούδια, που σύλλεξε από σπίτια ή δημόσιους χώρους, αναλόγως τις μορφολογικές τους ομοιότητες και τα συστατικά τους γνωρίσματα, όπως ακριβώς θα έκανε ένας βιολόγος στο εργαστήριο του. Δημιουργεί επομένως, μέσω του εικαστικού εγχειρήματος, μία νοηματική γέφυρα μεταξύ της επιστημονικότητας που διέπει την μελέτη των συστατικών της σκόνης ή την εργαστηριακή αρχειοθέτηση της και της έννοιας της βρωμιάς που φέρει ως υλικό, εξορισμού αντίθετης με την συνθήκη αποστείρωσης ενός εργαστηριακού περιβάλλοντος. Θεωρεί λοιπόν την σκόνη σαν ένα πεδίο διεπαφής αντιφατικών στοχασμών, όπως είναι η φιλοσοφική προσέγγιση της, η επιστημονική προσέγγιση της αλλά και η ύπαρξη της τριγύρω μας στην καθημερινότητα. Όπως λέει η ίδια η καλλιτέχνης για την νοηματική προσέγγιση της σκόνης πρόκειται για μία επανάσταση που πασχίζει να κατευθυνθεί προς την επιτυχία, αλλά στην πορεία κάτι συμβαίνει και πάει στραβά 3. Αν και η σκόνη υπάρχει παντού κι όλα τα υλικά πράγματα αποτελούνται ή εμπεριέχουν αυτήν, υπάρχει μία απέχθεια προς αυτήν. Σαν να αηδιάζουμε μ'ένα κομμάτι του εαυτού μας. Το αρχείο της σκόνης που δημιουργεί η Jennifer Michel, προσπαθεί να κατασκευάσει ταυτότητες για κάθε ένα από αυτά τα άμορφα χνούδια/μάζες που συλλέγονται. Η ταυτότητα της κάθε μάζας ορίζεται και διαφοροποιείται από άλλες, με βάση την μορφή της αλλά και με τις πληροφορίες που κουβαλάει επάνω της. Οι πληροφορίες αυτές που χαρακτηρίζουν την αρχειοθέτηση της σκόνης, εμπλουτίζονται με πληροφορίες από εμάς τους ίδιους, καθώς η σκόνη δημιουργεί για τον καθένα μας ένα αόρατο προσωπικό σύννεφο. Άρα σ' ένα άλλο επίπεδο σκέψης, αυτά τα σύννεφα σκόνης μπορούν να αποτελούν τις προσωπικές ταυτότητες του καθενός μας. Η σκόνη μεταλλάσσεται έτσι σε ένα είδος προσωπικού εγγράφου κι άρα, κατά τον αντίστροφο τρόπο, η σκόνη αρχειοθετεί εμάς. Στην σκόνη καταγράφονται τα πάντα με τις συνεχείς προσθέσεις νέων στοιχείων/συστατικών, που αν αποκωδικοποιηθούν θα είναι δυνατή η ανάγνωση των παρελθοντικών καταγραφών. Κάθε ένα στοιχείο μπορεί να αποκαλύψει μία σειρά αποτυπωμένων δεδομένων. Σε αντίθεση με τη ''γραφειοκρατία'' και την στατικότητα που παρουσιάζουν τα συστήματα αρχειοθέτησης που έχουμε ορίσει μέχρι στιγμής, το σύστημα της σκόνης/αρχείο παρουσιάζει διαφορές τόσο ως προς τον αυθόρμητο εμπλουτισμό πληροφοριών, όσο και στην δυναμικότητα, την εφημερότητα και την μεταβλητότητα του τρόπου ανάγνωσης του. Επιπλέον, αρχίζει να αναδεικνύεται ένα κεντρικό εργαλείο στο οποίο η δομική σύσταση και η νοηματοδότηση που φέρει το κάθε συστατικό ακολουθούν κοινή πορεία και κοινή λογική συσσώρευσης. Το εργαλείο αυτό περιγράφεται ως η ανάμειξη και συνεχής προσθαφαίρεση συστατικών που ενδεχομένως μπορούν να ταυτιστούν με άλλη πληροφορία ή δεδομένο, το οποίο προέρχεται από οποιαδήποτε πηγή, μέσω της κίνησης και της κυκλοφορίας του αέρα. Έτσι το τελικό αρχείο/δειγματολόγιο που δημιουργείται είναι ένα πεδίο γνώσεων, και πληροφοριών που ακολουθούν την δομική ακολουθία της ίδιας της σκόνης. Εκεί, η φερόμενη σημασία/νόημα ταυτίζεται καθολικά με την ίδια την κατασκευαστική δομή του υλικού, που όμως από την φύση του είναι διαρκώς μεταβαλλόμενη.

_____________________________________ 3 Έρευνα πάνω στα ''μυστικά'' ή μη-αντιληπτά φαινόμενα. Στην δουλεία της, η Jenny Michel, διερευνά τις συμβάσεις και τις ανθρώπινες συμπεριφορές που διαιωνίζονται από γενιά σε γενιά, και που φαίνεται να αντικατοπτρίζουν το πλαίσιο της ανθρώπινης ύπαρξης. Phantomteilchen.de

Jenny Michel, ''Pulvarium'', 2005 (detail).

Jenny Michel, ''Pulvarium'', 2005.

Η σκόνη δεν είναι μόνο ένα σημάδι στο χώρο που μαρτυρεί την υλική της υπόσταση και την εκπομπή της από κάποια αρχική πηγή, αλλά αποτελεί την βάση για τις επιγραφές πληροφοριών, στα κομμάτια που η σκόνη γίνεται ορατή. Σαν μία παράπλευρη λειτουργία επομένως, οι λειτουργίες εγγραφής δεδομένων (Data) στην σκόνη, είναι μία άλλη πτυχή προσέγγισης και χρήσης της σκόνης στο μέλλον. Μία διαφορετική αλλά παρόμοιας λογικής κατεύθυνση έχει ήδη υποδηλωθεί με την πειραματική χρήση της μοριακής βιολογίας και της νανοτεχνολογίας τις τελευταίες δεκαετίες, με εγραφές πληροφοριών σε μορφή κώδικα σε δείγμα DNA. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου πειραματισμού που έγινε ευρύτερα γνωστό στον εικαστικό κόσμο, αποτελέι το έργο βιο-τέχνης Microvenus (1986) του καλλιτέχνη κι ερευνητή Joe Davis4. Σ' αυτό το έργο ο Joe Davis έχει κρυπτογραφήσει εικόνες-σχήματα μετατρέποντας τα σε κώδικα προσομοιωμένο στην αλληλουχία του κώδικα του DNA συνθετικού μορίου. Προς αυτήν την λογική λοιπόν θα αναλυθούν τα σενάρια χρήσης της σκόνης από την νανοτεχνολογία, για την καταγραφή πληροφοριών και δεδομένων σ' αυτήν, στο επόμενο μέρος αυτού του κεφαλαίου.

_____________________________________ 4 Το έργο Microvenus πραγματοποιήθηκε με την βοήθεια του μοριακού γενετιστής Dana Boyd στο εργαστήριο Jon Beckwith στο Harvard Medical School και στο εργαστήριο Hatch Echol στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Μπέρκλεϊ. viewingspace.com/genetics_culture

Joe Davis, ''Microvenus'', 1986.

ii ) Η αξιοποίηση της ιδέας του μικροσκοπικού αρχείου από την νανοτεχνολογία. Το παράδειγμα της Έξυπνης Σκόνης (Smart Dust). Μία διαφορετική εκδοχή της χρήσης των ιδιοτήτων της σκόνης στην πρακτική, είναι αυτή που εστιάζει στις σχέσεις που απορρέουν σε σχέση με το περιβάλλον, σε επίπεδο μικροκλίμακας. Οι ιδιότητες της σκόνης σ' αυτό το επίπεδο, έχουν δώσει ήδη το έναυσμα στις νέες και συνεχώς εξελισσόμενες εφαρμογές της νανοτεχνολογίας για την εκτενή μελέτη και αξιοποίησή τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανάπτυξη ενός συστήματος μικροαισθητήρων, ονομαζόμενο ''Smart Dust'' 5 (''έξυπνη σκόνη''). Πρόκειται για τεχνητή σκόνη, σκοπός της οποίας είναι να αναμειχθεί με την φυσική καμουφλάροντας τον εαυτό της ώστε να μην γίνεται αντιληπτή. Η τεχνολογία ''Smart Dust'', η οποία αναπτύχθηκε την δεκαετία του 1990 από τον ερευνητή του πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ, Kristofer Pister, στηρίζεται στη χρήση μικροσκοπικών αισθητήρων. Οι αισθητήρες αυτοί είναι μικροηλεκτρομηχανικοί, οι οποίοι παρομοιάζονται, τόσο σε μέγεθος όσο και σε δομή, με τα σωματίδια της σκόνης και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διάφορες μετρήσεις, όπως μέτρηση θερμοκρασίας, δονήσεων, και πίεσης. Επιπλέον, επικοινωνούν ασύρματα μεταξύ τους σχηματίζοντας επιτόπου διαδικτυακά συστήματα μεταφοράς και αποστολής πληροφοριών. Ένα είδος ανοικτής διαδικτυακής σύνδεσης τόσο των σωματιδίων μεταξύ τους, όσο και οποιασδήποτε άλλης ύλης έρθει σε επαφή με αυτά, προτείνοντας μία ριζοσπαστική προσαρμοστικότητα σε θέματα υποδομής ενός ασύρματου δικτύου. Τα σωματίδια της ''έξυπνης σκόνης'' μπορούν να παρακολουθούν οποιοδήποτε είδος πληροφορίας ενεργώντας σαν νευρικές απολήξεις ενός τόπου. Διαθέτουν υπολογιστική ισχύ, αισθητήρες, εξοπλισμό ασύρματης εκπομπής και λήψης σήματος και μεγάλη διάρκεια ζωής της μπαταρίας. Η ''Smart Dust'' παρατηρεί και συλλέγει πληροφορίες και δεδομένα σε πραγματικό χρόνο για τους ανθρώπους, τις πόλεις και το φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποία διαχέεται. Έτσι, ο,τιδήποτε έρθει σε επαφή με την τεχνολογία γίνεται ταυτόχρονα αισθητήρας και αποστολέας πληροφοριών και παραλήπτης δεδομένων όπως η θερμοκρασία, η φωτεινότητα, οι δονήσεις και οι παλμοί, η μυρωδιά, η βαρομετρική πίεση, τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα και η ανάλυση χημικής σύστασης. Η λογική πάνω στην οποία βασίζεται το λογισμικό του ''Smart Dust'' είναι αυτή της ανάπτυξης σχέσεων μεταξύ κόμβων. Ο κάθε ένας επικοινωνεί με τους γειτονικούς του, αλλά δεν έχει καμία επίγνωση του συνόλου των κόμβων που απαρτίζουν όλο σύστημα· αντίστοιχα με τον προγραμματικό αλγόριθμο του σμήνους (swarm robotics). Κάθε κόκκος ''έξυπνης σκόνης'', που αντιστοιχεί στην πραγματικότητα σε ένα νανο-ρομπότ (mote), αποστέλλει και λαμβάνει σήματα από και προς άλλα νανο-ρομπότ /μικρο-αισθητήρες. Το σύστημα/μηχανισμός καθενός τέτοιου κόκκου, δεν είναι μεγαλύτερο από έναν κόκκο άμμου. Οι εργασίες που τελικά μπορούν να εκτελεστούν από αυτήν την τεχνολογία αφορούν σε μαζικές αναγνώσεις ανίχνευσης, εντοπισμού και συλλογής πληροφοριών.

_____________________________________ 5 Η ιδέα της ''Smart Dust'' επηρεάστηκε έντονα από τις έρευνες που γινόντουσαν στο πανεπιστήμιο UCLA στην Καλιφόρνια και στο Πανεπιστήμιο του Michigan κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 90, καθώς και από τους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας Neal Stephenson και Vernor Vinge. Η πρώτη δημόσια παρουσίαση της ιδέας με αυτό το όνομα ήταν στο συνέδριο American Vacuum Society στο Anaheim το 1996.

Έξυπνη σκόνη / μικρο-αισθητήρας κάτω από το μικροσκόπιο.

Η ενοποίηση των νανομηχανών μέσα σε κάποια ποσότητα σκόνης, πέρα του καμουφλαρίσματος που επιτυγχάνεται, υποδεικνύει και τον τρόπο κίνησης αυτού του συστήματος· της αιώρησής του, δηλαδή, μέσω του αέρα όπως ακριβώς καταλήγουν να μετακινούνται τα σωματίδια σκόνης. Το πιο ενδιαφέρον σημείο ωστόσο, είναι ότι ένα τεχνητό, ρομποτικό σύστημα, ενσωματώνεται σε τέτοιο σημείο με τον φυσικό κόσμο που τείνει να ταυτιστεί με αυτόν, και στην περίπτωση της ταύτισής του με ένα υλικό όπως η σκόνη, η οποία δύναται να βρίσκεται παντού ελεύθερη, να καταλήγει στην δικτύωση ενός υβριδικού απεριόριστου περιβάλλοντος. Με αυτά τα δεδομένα μπορούμε να μιλήσουμε για την ''έξυπνη σκόνη'' ως τη δημιουργία ενός νέου cyborg σκόνης. Αρχικά η “έξυπνη σκόνη” σχεδιάστηκε για να αξιοποιηθεί από τις στρατιωτικές δυνάμεις των Η.Π.Α., χωρίς να είναι ξεκάθαρος ο αρχικός σκοπός της χρήσης του. Το σύστημα βρίσκεται ακόμα σε πειραματικό στάδιο, και γι αυτό υποθετικό, παρόλο που πρώτες δοκιμές του έχουν πραγματοποιηθεί από τον στρατό, χωρίς όμως να έχουν επιβεβαιώσει όλες τις υποσχόμενες δυνατότητές του. Η φιλολογία γύρω από την αξιοποίηση της σκόνης, για την παραγωγή μίας ευέλικτης και ανεξάρτητης από σκληρές τεχνολογικές υποδομές διαδικτυακής μήτρας (Matrix) στην οποία η αλληλεπίδραση ύλης κι ενέργειας έχει το πρώτο λόγο, είναι φυσικό να δίνει έναυσμα σε σενάρια επιστημονικής φαντασίας, ωστόσο πολλά από αυτά δεν είναι απόλυτα διαψεύσιμα από τις τεχνολογικές εξελίξεις. Μία νέα συνθήκη βίωσης ενός τόπου, πέρα των γεωγραφικών χαρακτηριστικών του, βασιζόμενη στην πολυπλοκότητα της σκόνης ως αυτοοργανωτικό νοήμον σύστημα, θα μπορούσε να αποτελεί μία νέα κατεύθυνση για την επαναδιαπραγμάτευση εννοιών και συστημάτων όπως η εικονική πραγματικότητα ή η χρήση του ίντερνετ, με σκοπό πάντα την ευρύτερη και δυναμικότερη αλληλεπίδραση μεταξύ συστήματος και χρήστη. Σε συνέντευξη του, στον εικαστικό Γιάννη Μελανίτη, ο περφόρμερ-ερευνητής και καλλιτέχνης Stelarc6 απαντά σε ερώτημα όσον αφορά στην έννοια του Cyborg και τις μορφές που μπορεί να πάρει στις μέρες μας, δεδομένων των τεχνολογικών εξελίξεων, κυρίως στον χώρο της νανοτεχνολογίας 7: Η ιδέα για τη μορφή του cyborg μπορεί να έχει ποικίλες μορφές. Έτσι ένα σενάριο είναι η ιατρική - στρατιωτική εκδοχή του cyborg (Terminator 2), ένα άλλο είναι ένα σύστημα ενωμένων εξ' αποστάσεως και συνεργαζόμενων σωμάτων. Υπάρχει και ένα τρίτο, όπου η μικροτεχνολογία με τη μορφή νανομηχανών μπορεί να εισχωρήσει στο εσωτερικό του σώματος. Σε αυτή την περίπτωση η τεχνολογία στο μέλλον θα είναι σε μεγάλο βαθμό αθέατη γιατί θα βρίσκεται μέσα στο σώμα. Το σώμα θα φιλοξενήσει την μικροτεχνολογία, το σώμα θα γίνει ξενιστής όχι μόνο για βακτήρια και ιούς αλλά και για αποικίες νανομηχανών. Μπορούμε να εγκαταστήσουμε νέες αποικίες στο ανθρώπινο σώμα. Μπορούμε να κατασκευάσουμε πιό προηγμένα συστήματα επιτήρησης της εσωτερικής δομής αυτού του διαφοροποιημένου ανθρώπινου σώματος που γίνεται ξενιστής. Το σώμα γίνεται το τοπίο των μηχανών, οι μηχανές δεν βρίσκονται πιά στο οπτικό πεδίο του ανθρώπου αλλά στο εσωτερικό του ίδιου του σώματος. Κατά αντιστοιχία, λοιπόν, με τα λεγόμενα του Stelarc και σε συνδυασμό με την τεχνολογία της ''Smart Dust'', ίσως ένας προσανατολισμός για την αρχιτεκτονική αξιοποίηση της σκόνης με τεχνολογικούς όρους θα ήταν η δημιουργία ενός νέου δυναμικού διαδραστικού πεδίου αναδεικνύοντάς την σε μηχανισμό προσομοίωσης και αφομοίωσης, όχι μόνο χωρικών εμπειριών αλλά και νέων συνθηκών συμβίωσης με άλλα συστήματα και εξωγενείς παράγοντες.

_____________________________________ 6 Η δουλειά του Stelarc επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στην επέκταση των δυνατοτήτων του ανθρώπινου σώματος. stelarc.org 7 Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε από το Γιάννη Μελανίτη, στην Αθήνα στις 27 Οκτωβρίου του 1999. melanitis.com/StelarcInter2.html

Aναλογία ενός κόκκου έξυπνης σκόνης με ένα ανθρώπινο δάκτυλο.

/ ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ_ ΤΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΚΟΝΗΣ ΩΣ ΥΛΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΥΛΙΚΕΣ ΤΗΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ. /

Υλικότητα και ατμόσφαιρα· μία συνύπαρξη. Η σκόνη συνήθως παρομοιάζεται ή αναλύεται ως παράπλευρη και υπολειμματική κατάσταση ενός χώρου ή ενός τοπίου, που συνεπάγεται περισσότερο μία εφήμερη κατάσταση του χώρου διαμορφώνοντας την στιγμιαία εμπειρία αυτού, παρά ως αναγκαίο συστατικό του ίδιου. Αυτή η αμφιβολία και σύγχυση μεταξύ υλικού και ατμόσφαιρας, μεταξύ δηλαδή, περιέχοντος και περιεχομένου, δίνει επίσης μία άλλη υπόσταση γύρω από την έρευνα και την εύρεση καινοτόμων χωρικών συνθηκών. Νέων αρχιτεκτονικών συνθηκών. Έτσι μία νέα προσέγγιση θα μπορούσε να μελετήσει συνδυαστικά τις δύο αυτές φύσεις (υλικό και ατμόσφαιρα), ώστε εν δυνάμει, το καλούπι, η υφή κι η εμπειρία του χώρου να αποτελέσουν μία ολότητα. Για να αποδεχθούμε την σκόνη ως ''οικοδομικό'' υλικό που εμπεριέχει ταυτόχρονα και την εμπειρία του χώρου που το περιέχει, η βρετανή καλλιτέχνης Ruth Silver συλλέγει σκόνη από συσκευές και την χρησιμοποιεί αποδίδοντας μία αντίφαση στην χρήση της. Καθώς κινούμαστε μέσα σε μία κατοικία ερχόμαστε σε άμεση επαφή με ελάχιστες επιφάνειες του χώρου. Το χερούλι από τις πόρτες ενός σπιτιού είναι μία από τις ελάχιστες εξαιρέσεις. Η Ruth Silver κατασκευάζει ένα χερούλι πόρτας εξολοκλήρου από οικιακή σκόνη, έτσι ώστε να εφαρμόζει πάνω σε ένα υπάρχον (Dust Door Handle, 2004). Ακουμπώντας και γυρνώντας το συγκεκριμένο χερούλι, το δέρμα του χεριού έρχεται σε επαφή με μία ασυνήθιστη, μαλακή, εύθραυστη και χνουδωτή επιφάνεια. Ο χρήστης μετά από αυτήν την εμπειρία λοιπόν, για κάθε επόμενη φορά έχει να αποφασίσει ανάμεσα σε έναν αριθμό επιλογών· να ακουμπήσει το χερούλι και να πλυθεί αμέσως, να φορέσει γάντια για να το ακουμπήσει, να αφήσει ανοιχτές τις πόρτες και να αποδεχτεί μία συνθήκη λιγότερης ιδιωτικότητας μέσα στο ίδιο του το σπίτι, ή να αποδεχτεί να ζήσει με την σκόνη. Τοποθετώντας το συγκεκριμένο χερούλι μέσα κι έξω από σπίτι, θα επηρεαστούν ομοιόμορφα όλες οι κινήσεις που λαμβάνουν χώρα σε αυτό. Χρησιμοποιώντας το σημειακά, δηλαδή μόνο σε μία πόρτα, το δωμάτιο αυτό θα γίνει αυτόματα περισσότερο ή λιγότερο ιδιωτικό από άλλα μέρη του σπιτιού. Αλλά όσο πιο συχνά χρησιμοποιηθεί τόσο πιο γρήγορα και θα καταστραφεί, μέχρις ότου να αντικατασταθεί με ένα άλλο.

Ruth Silver, ''Dust door handle'', 2004.

Η υλική διαβάθμιση της σκόνης στη χρήση της ως ''οικοδομικό'' υλικό. Για να κατανοήσουμε την σκόνη ως εν δυνάμει ''οικοδομικό υλικό'', σημαντική παράμετρος είναι να παρατηρηθεί η ενδιαφέρουσα υλική της διαβάθμιση. Αυτή η διαβάθμιση αποτελεί για την σκόνη μία πολλή σημαντική αν όχι και μοναδική υλική ιδιότητα. Ήδη από την φύση της, χωρίς να υποβληθεί σε κάποια επεξεργασία, μπορεί να εμφανίζει μία διαβάθμιση στην πυκνότητα της δομής της· από πολύ πυκνή σε πολλή αραιή. Η ιδιότητα αυτή σε επίπεδο οπτικού αποτελέσματος δίνει την αίσθηση περισσότερο με διαβάθμιση της ίδιας της ύλης. Από σκληρή στερεά, σε όλο και περισσότερο εύθραυστη ύλη και τελικά σε ''αιθέρα'' - ένα έγχρωμο ομιχλώδες νέφος. Η ιδιότητα αυτή δεν συναντάται εύκολα σε κάποιο άλλο γνωστό υλικό. Στην πραγματικότητα αυτό που το κάνει μοναδικό, είναι η ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ της στερεάς συμπαγούς και της αέρινης μορφής της· της χαλαρής χνουδωτής κι εύθραυστης δομής, που ωστόσο έχει την δυνατότητα να κρατάει ενωμένα όλα τα συστατικά και τα σωματίδια της. Σχεδόν όλα τα υπόλοιπα παραδείγματα υλικών που υπάρχουν διατηρούν είτε μία σκληρή δομική συνοχή, είτε είναι σε μορφή ελεύθερων σωματιδίων/ κόκκων μη συγκρατημένα μαζί σαν μάζα (όπως η σκόνη του τσιμέντου).

i) 1η φάση υλικής διαβάθμισης: πυκνές δομικές σχέσεις μεταξύ σωματιδίων του υλικού με αποτέλεσμα μία συμπαγή και σκληρή μάζα. Η σκληρή στερεά ύλη παρατηρείται όταν μία μάζα από σκόνη βραχεί και στην συνέχεια στεγνώσει. Έχουμε έτσι ένα είδος πηλού το οποίο, όσο πιο φυσικό το περιβάλλον από το οποίο προέρχεται η αρχική σκόνη, τόσο τείνει να μοιάζει στην κλασσική εκδοχή του πηλού. Στην πρώτη από τις τρεις κατηγορίες αυτής της διαβάθμισης [α) σκληρή κατάσταση, β) μαλακή κι εύθραυστη κατάσταση και γ) αέρινη κατάσταση] ανήκουν παραδείγματα τόσο φυσικά, όσο και τεχνητά, όπως οι πρώτες στρώσεις ενός ξερού χωμάτινου εδάφους, ο πηλός ή ακόμα και το τσιμέντο. Ίσως αυτή η κατηγορία είναι και η πιο απομακρυσμένη από τον συσχετισμό της σκόνης με την ακαθαρσία. Αποτελώντας την πιο κρυσταλλοποιημένη μορφή στην οποία η σκόνη μπορεί να εμφανιστεί, μετατρέπεται, ή έστω φαντάζει, περισσότερο αποστειρωμένη. Από την άλλη, αυτός είναι και ο λόγος που αυτή η κατάσταση σπάνια συσχετίζεται με την σκόνη, καθώς βρίσκεται εκτός του πλαισίου της διαμορφωμένης εικόνας για αυτήν, γεγονός που καθιστά τις συμπαγείς εκδοχές της μη αντιληπτές ως παράγωγα της πρώτης αυτής ύλης. Συμβολικά, στην προαναφερθείσα κατηγορία, η αγγλικής καταγωγής εικαστικός Serena Korda παράγει για τις ανάγκες του έργου της Laid to rest (2011), πλήθος τούβλων έτοιμων για χρήση, των οποίων τα συστατικά περιορίζονται σε οικιακή σκόνη ή οικιακή σκόνη αναμεμειγμένη με πηλό. Το τελικό αποτέλεσμα έχει υποστεί διαδικασία επεξεργασίας αντίστοιχη μ' αυτήν της παραγωγής οικοδομικών τούβλων, με αποτέλεσμα να παράγονται πλίνθοι οι οποίοι δεν δείχνουν να παρουσιάζουν διαφορές ως προς την ανθεκτικότητα τους. Η εικόνα των τελικών αντικειμένων δεν μαρτυρά την ακάθαρτη ιδιότητα των αρχικών συστατικών.

Serena Korda, ''Laid to rest'', 2011 (bricks made from domestic-dust).

Σε αυτό το σημείο και δεδομένης της διαδεδομένης χρήσης εξελιγμένης ρομποτικής τεχνολογίας στην αρχιτεκτονική, πρέπει να σημειωθούν οι διαδικασίες τρισδιάστατης εκτύπωσης (3d printing) υπό κλίμακα, από εκτυπωτές/ρομπότ, που χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη επεξεργασμένη σκόνη. Η κατασκευαστική λογική της παραγωγής μορφών από τέτοιους εκτυπωτές συνάδει απόλυτα με την λογική πύκνωσης της δομής μίας μάζας σκόνης μέσω της συγκόλλησης των σωματιδίων μεταξύ τους, με αποτέλεσμα την παραγωγή σκληρών συμπαγών όγκων. Βέβαια, στην εν λόγω τεχνολογία χρησιμοποιείται ιδιαίτερα επεξεργασμένη σκόνη, τόσο λόγω ευκολίας στη χρήση συγκεκριμένης διατομής κόκκων, όσο και για λόγους αποστείρωσης. Έτσι, δεν γίνεται ακόμα λόγος στο επίπεδο της ρομποτικής βιομηχανίας για την χρήση σκόνης που παρέχεται από το περιβάλλον ωστόσο οι δυνατότητες προσαρμογής της αρχιτεκτονικής σύνθεσης σε αντίστοιχα σενάρια κατευθύνονται ενδεχομένως προς την παραδοχή μίας τέτοιας συνθήκης.

3D-printing σε εξέλιξη.

ii) 2η φάση υλικής διαβάθμισης: χαλαρές δομικές σχέσεις μεταξύ σωματιδίων του υλικού με αποτέλεσμα την δημιουργία μίας χνουδωτής, εύθραυστης και ευμετάβλητης μάζας· το Dust Bunny. Η εύθραυστη μάζα σκόνης, είναι η κατηγορία με την οποία είμαστε πιο εξοικειωμένοι όντας, κατά βάση, σε επαφή μαζί της. Τέτοιες ασταθείς συσσωρεύσεις βρίσκουμε να ''έρπονται'', κάτω από τα έπιπλα και στις γωνίες ενός σπιτιού, τις οποίες μπορεί να έχουμε ξεχάσει να καθαρίσουμε. Σ' αυτό το στάδιο, οι διάσπαρτες μάζες σκόνης αποτελούνται από ανθρώπινες τρίχες και νυφάδες δέρματος, ιστούς αράχνης, χώμα, ίνες υφάσματος, γύρη και άλλα υπολείμματα του περιβάλλοντος μας, όπως τροφές, σοβά, τσιμέντο, διατηρούμενα όλα ενωμένα λόγω ηλεκτροστατικής ενέργειας. Το κάθε ένα από τα παραπάνω σωματίδια, είναι αρκετά ελαφρύ αρχικά ώστε να κινηθούν ελάχιστα λόγω του αέρα, δημιουργώντας μία αλυσιδωτή αντίδραση και στα υπόλοιπα. Η διαδοχική αυτή κίνηση οδηγεί, λόγω της τριβής, στην φόρτιση των σωματιδίων και παράγει ένα ηλεκτροστατικό πεδίο, το οποίο με την σειρά του έλκει/μαγνητίζει το ένα σωματίδιο με το άλλο, οδηγώντας στη γνωστή δομή της συσσωρευμένης μάζας σκόνης. Οι οικιακές ηλεκτρικές συσκευές (τηλεόραση, υπολογιστής, κ.α.) παράγοντας το δικό τους μαγνητικό πεδίο, έλκουν με τη σειρά τους αυτές τις συσσωρεύσεις σκόνης, διευκολύνοντας σημειακά την μεταχείριση και συλλογή της. Μεταφρασμένη ελεύθερα από την διαδεδομένη αγγλική ορολογία, η ενδιάμεση αυτή κατάστασης αναφέρεται ως ''λαγουδάκια σκόνης'' ή ''ποντίκια σκόνης'' (''dust bunnies'' ή ''dust mice'' αντίστοιχα). Ένα είδος μακάβριου κατοικίδιου, αν σκεφτεί κανείς τη ρητορική που θέλει τη σκόνη να απαντά σε ένα είδος ζωής, λόγω της ελεύθερης κίνησης της στον χώρο.

Paul Hazelton, ''Moth-er'', 2006

iii) 3η φάση υλικής διαβάθμισης: ελεύθερη κίνηση των σωματιδίων της σκόνης μέσα σε μία αέρινη κατάσταση· η δημιουργία ενός νέφους. Η τρίτη υλική διαβάθμιση της σκόνης, η ελεύθερη αιώρηση των σωματιδίων στον αέρα, οδηγεί μετά από μεγάλες συσσωρεύσεις στο φαινόμενο του νέφους σκόνης. Στην εκδοχή αυτή η σύσταση περιγράφεται από την πλήρη αποδόμηση μίας αρχικής μάζας, διατηρώντας την δυνατότητα όμως να κρατάει όλα τα συστατικά μαζί, σε απόσταση μεταξύ τους με αποτέλεσμα να προσομοιώνει, σε παρατήρηση από απόσταση, ένα συμπαγές μόρφωμα. Πλησιάζοντας το νέφος μεταβάλλεται και η ψευδής αίσθηση του συμπαγούς αντικαθίσταται από την πραγματική του κατάσταση ως πυκνού έγχρωμου αέρα. Η επεξήγηση με βάση την οποία τα σωματίδια βρίσκονται σε κίνηση κι αιώρηση το ένα κοντά στο άλλο, χωρίς τάση να ενώνονται πλήρως αλλά και χωρίς τάση να απομακρύνονται υπερβολικά το ένα από το άλλο, είναι γι άλλη μία φορά η επίδραση του ηλεκτροστατικού πεδίου. Αν το ηλεκτροστατικό πεδίο είναι ιδιαίτερα ισχυρό, τότε και το μαγνητικό πεδίο που δημιουργείται μεταξύ των σωματιδίων είναι ανάλογα ισχυρό με αποτέλεσμα να συναντώνται περισσότερες συγκρούσεις μεταξύ σωματιδίων. Σ' αυτήν την περίπτωση, χωρίς την παρεμβολή κάποιας εξωτερικής δύναμης όπως του ανέμου, η κινητική ενέργεια του συγκεκριμένου συστήματος της σκόνης θα τείνει να μηδενιστεί. Άρα θα σταματήσει η αιώρηση των σωματιδίων και θα προσγειωθούν, λόγω βαρύτητας, ξανά στο έδαφος ή σε κάποια επιφάνεια. Όλη αυτή η διαδικασία αλληλεπίδρασης εσωτερικών κι εξωτερικών δυνάμεων ενός νέφους σκόνης δίνουν την αίσθηση ενός συστήματος που λειτουργεί αντίστοιχα με αυτό του σμήνους (swarm). Αυτή η τρίτη κατάσταση της σκόνης είναι ίσως που μπορεί συναντηθεί στις περισσότερες μεταφορές, με την πλήρη αποδόμηση να σκηνογραφεί ατμόσφαιρες αισθήσεων αντί υλικότητας. Έτσι, αναλόγως τις δυνάμεις που επιδρούν σε μία μάζα αιωρούμενης σκόνης, μεταβάλλεται η θεώρηση μας για αυτό, από υλικό με συγκεκριμένη δομή, σε ένα φυσικό αισθητηριακό μηχανισμό. Η μεταπήδηση από την μία υλική κατάσταση της σκόνης στην άλλη δεν είναι σε καμία περίπτωση γραμμική, καθώς η κινητικότητα των διαφόρων σταδίων της, της δίνει την δυνατότητα για μεταβολές και μετατροπές, σε οποιοδήποτε σημείο της σύνθεσης και προς κάθε υλική κατεύθυνση (από στερεά σε αέρινη και αντίστροφα). Από την στιγμή που στην φύση οι τρεις καταστάσεις της δομής της σκόνης που προαναφέρθηκαν παρουσιάζονται και αντιστρόφως ακολουθώντας τη διαδικασία της συνεχούς προσθαφαίρεσης σωματιδίων στην αρχική μάζα, για την δομική ισχυροποίηση ή αποδυνάμωση της δομής τους το δομικό σύστημα μορφοποίησης και αποδόμησης ενός όγκου από σκόνη, είναι αμφίδρομο καθ'όλη τη διάρκεια του εγχειρήματος.

_____________________________________ 8 H Dust Bowl ήταν μια περίοδος έντονων καταιγίδων σκόνης που προκαλούν σημαντικές οικολογικές καταστροφές και αγροτικές ζημιές στην αμερικανική και καναδική γη, τη δεκαετία του 1930. Οι καταιγίδες σκόνης που προκλήθηκαν έχουν χαρακτηριστεί ως η ''πιο ακραία φυσική εκδήλωση των τελευταίων 350 χρόνων'' στην Αμερική.

DUST BOWL 8/ dust storm in Cimarron County, Oklahoma, 1935 (Archive photo)

Η χρήση της σκόνης ως οικοδομικού υλικού· η υπόσχεση νέων αναδυόμενων αρχιτεκτονικών. (Συσχετισμός με την προηγούμενη ενότητα) Βασική παρατήρηση για όλες τις κατηγορίες που πρόκειται να επεξηγηθούν είναι ότι η πρόταση αντιμετώπισης και χρήσης της σκόνης ως οικοδομικό υλικό ενεργοποιεί πρακτικές όπως αυτή της ανακύκλωσης, επανάχρησης μέσω της αξιοποίησης αχρηστευμένων πλέον υλικών και οικονομίας. i) 1η περίπτωση: Η σκόνη ως συμπαγής μάζα. Μία τέτοια πρόταση εφαρμογής, και σε συσχέτιση με την λογική της τρισδιάστατης εκτύπωσης που προαναφέρθηκε, ο άγγλος αρχιτέκτονας John Lonsdale προτείνει μία μελλοντική βιώσιμη αποικία στο φεγγάρι η οποία θα σχεδιάζεται από τους αστροναύτες και θα κατασκευάζεται από σεληνιακή σκόνη μέσω ενός τρισδιάστατου εκτυπωτή. Πιο συγκεκριμένα οι αστροναύτες θα συνδέονται με ένα μηχάνημα καταγραφής κινήσεων, όσο ακόμα βρίσκονται στην γη, το οποίο θα καταγράφει και απομνημονεύει τις κινήσεις τους σε διάρκεια μία ημέρας. Στην συνέχεια αυτές οι κινήσεις θα μετατρέπονται σε ψηφιακό δεδομένο για να παραχθούν μορφές καλουπιών που μπορούν αν τις περιλαμβάνουν και θα αποστέλλονται ηλεκτρονικά σε έναν τρισδιάστατο εκτυπωτή (3d printer), ο οποίος θα έχει την ικανότητα να τις αναπαραγάγει σε κλίμακα 1:1, χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη σεληνιακή σκόνη. Καθώς η χημική σύσταση του σεληνιακού εδάφους φιλτράρει την ακτινοβολία και προστατεύει από τις ηλιακές καταιγίδες, οι παραγόμενες χωρικές μονάδες, διατηρούν τις ιδιότητες αυτές. Κατά τα λεγόμενα του John Lonsdale μάλιστα, μία τέτοια δομική λογική στο μέλλον, θα μπορούσε να ελαχιστοποιήσει την δυσκολία και την πιθανότητα αποτυχίας ενός κατασκευαστικού εγχειρήματος σε ακραία περιβάλλοντα, καθώς το μόνο προαπαιτούμενο για την ολοκλήρωσή του είναι η εκ των προτέρων αποστολή των τρισδιάστατων εκτυπωτών.

John Lonsdale, ''Moon dust'', 2009.

ii) 2η περίπτωση: Η σκόνη ως ''Dust Bunny'' και ο επεναπροσδιορισμός των ορίων. Στην ενδιάμεση εύθραυστη κατάσταση του ''dust bunny'', η ύλη αποδομείται και αραιώνει, τείνει να αποδομηθεί χωρίς όμως να μεταλλάσσεται και να διαφοροποιείται ριζικά από το προηγούμενο στάδιο. Η χαλάρωση της πυκνότητας στη δομή της ύλης της σκόνης αρχίζει να δίνει τα πρώτα ιδιαίτερα γνωρίσματα της. Βασική έκφραση της αραίωσης είναι ότι επιτυγχάνεται ένα είδος διατρητότητας της μάζας/όγκου, υπονοώντας παράλληλα την διαφάνεια, ή την εισαγωγή φυσικού και τεχνητού φωτισμού. Τα όρια της ιδιωτικότητας βρίσκονται σε ένα μεταβατικό στάδιο, σε κάποια διαβάθμιση, δίνοντας μία νέα αντίληψη γύρω από την έννοια του εμποδίου αυτή την φορά. Το αποτέλεσμα της δομικής λογικής του ''dust bunny'', που αποτελεί έυθραυστή ύλη, θεωρητικά αποτρέπει την επαφή μαζί του. Αυτή η αρχή της εύκολης καταστροφής της σκόνης σε αυτή της την κατάσταση, αλλά και της αυτόματης αναδιαμόρφωσης της αναδεικνύει μία κινητικότητα και μεταβλητότητα που είναι ζητούμενα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης σήμερα. Υποστηρίζοντας τον ρόλο του αποσταθεροποιητή των λειτουργιών και των ορίων ενός περιβάλλοντος δίνεται οι δυνατότητα να προσαρμοστούν σε σχέση με τον χρόνο και την μεταβατικότητα του. Έτσι μία χωρική δομή μπορεί να ξεκινήσει μια διαδικασία αποσύνθεσης ώστε να αρχίσει να μετατρέπεται σιγά σιγά σε ανοιχτό χώρο. Με μία εικασία εφαρμογής των όσων ειπώθηκαν μέχρι στιγμής προτείνεται ένα απολύτως ρευστό και δυναμικό πλαίσιο παραγωγής ενός τεχνητού οικοσυστήματος.

Υλικό για την έλξη της σκόνης μέσω του ηλεκτρομαγνητισμού.

Η αρχιτεκτονική ομάδα R&sie, στην πρόταση της ''Dusty Relief'' (2002) για ένα μουσείο στη Μπανγκόκ, προτείνουν ένα κτίριο το οποίο επικαλύπτεται από ένα υλικό με ιδιότητες ηλεκτροστατικού πεδίου ούτως ώστε να μαγνητίζει και να έλκει ιπτάμενα σωματίδια σκόνης της πόλης. Η πρόταση δεν στοχεύει μόνο στην δημιουργία μίας εξωτερικής επιδερμίδας του κτιρίου από σκόνη, αλλά στο να υπάρξει μία διαντίδραση μεταξύ κτιρίου και γενικότερου περιβάλλοντος με συνδετικό κρίκο την υλική αυτή επιδερμίδα. Η Μπανγκόκ είναι μία από τις πόλεις με την μεγαλύτερη περιβαλλοντική ρύπανση από καυσαέρια, γεγονός που σε συνδυασμό με τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής βοηθά στην αύξηση της παραγωγής σκόνης. Όλη αυτή η ποσότητα σκόνης που αιωρείται στην ατμόσφαιρα της πόλης, παράλληλα με την γενικότερη ρύπανση, οδηγεί σε μία μόνιμη αποχρωματοποίση του ουρανού δίνοντας του διαρκώς χρώμα γκρι. Το ''Dust Relief'', όπως δηλώνει το όνομα του, έχει σκοπό να εξυγιάνει όσο μπορεί αυτήν την κατάσταση, δίνοντας μία ανάσα ανακούφισης στην περιοχή, μαγνητίζοντας όσα περισσότερα αιωρούμενα σωματίδια μπορεί, επάνω του και άρα αποφορτίζοντας την ατμόσφαιρα. Το υλικό που μαζεύεται πάνω στο κτίριο, πλέον δεν αποτελεί κίνδυνο για την ατμόσφαιρα κι αξιοποιείται ως οικοδομικό υλικό που δεν κοστίζει καθόλου κι είναι προϊόν της ίδιας της πόλης, με γνώρισμα τις διαβαθμίσεις της διαφάνειας που αποδίδει πάνω στην επιδερμίδα του κτιρίου.

R&sie, ''Dusty Relief'', 2009.

iii) 3η περίπτωση: Η σκόνη ως νέφος. Στο τελευταίο και οριακό στάδιο της διαβάθμισης της υλικότητας της σκόνης, το οποίο είναι το σχεδόν αποϋλοποιημένο σύννεφο σκόνης, η λειτουργικότητα μίας χωρικής ενότητας όπως την ξέρουμε έχει εξαφανισθεί· έχει υποστεί αποσύνθεση όπως η ίδια η δομή. Σ' αυτό το σημείο τα όρια είναι τελείως ρευστά προς κάθε κατεύθυνση και ο όγκος πλέον δεν υφίσταται. Η εν δυνάμει χωρικότητα που μπορεί να υπονοείται εδώ, είναι στην πραγματικότητα οριακή. Μέσα στο νέφος της σκόνης, ως προέκταση των προηγουμένων δομικών καταστάσεων, η εμπειρία και η βίωση του χώρου γίνονται ένα, με τον ίδιο τον χώρο. Έτσι εμφανίζεται τελικά ένα νέο πεδίο δράσης, ανοιχτό σε όλα τα σενάρια της παραγωγής νέων καταστάσεων ενός χώρου/τόπου. Βασιζόμενο στην εμπειρία και μόνο, το φαντασιακό κομμάτι της αρχιτεκτονικής σύνθεσης μπορεί να αρχίσει να παίρνει σάρκα κι οστά, με εργαλείο το μυστήριο και την αντι-φυσική. Ακόμα πιο απομακρυνσμένη από την έννοια της λειτουργικότητας και της εργονομίας, κατά τα Πλατωνικά πρότυπα διαχωρισμού της σκέψης από το σώμα, της νόησης από την ύλη, μπορεί να προτείνεται η ''κατοίκηση'' αυτής της κατάστασης. Ένα είδος φυσικής διαδικτιακής μήτρας (Matrix), που αποτελεί υπερ-ενεργό πεδίο δράσης για την νοητική λειτουργία, ενώ για το υλικό σώμα, αποτελεί τον θάλαμο προσομοίωσης της νέας εμπειρίας. Όπως είναι προφανές, το νέφος της σκόνης μπορεί να εξυπηρετήσει επίσης την οπτική απόκρυψη χωρικών ενοτήτων, διαφορετικής υλικής κατάστασης, καθώς αποτελεί φαινόμενο παρόμοιο της ομίχλης.

DUST BOWL / dust storm in Cimarron County, Oklahoma, 1935 (Archive photo)

Η μεταπήδηση από την μία υλική κατάσταση της σκόνης στην άλλη δεν είναι σε καμία περίπτωση γραμμική, καθώς η κινητικότητα των διαφόρων σταδίων της, της δίνει την δυνατότητα για μεταβολές και μετατροπές, σε οποιοδήποτε σημείο της σύνθεσης και προς κάθε υλική κατεύθυνση (από στερεά σε αέρινη και αντίστροφα). Από την στιγμή που στην φύση οι τρεις καταστάσεις της δομής της σκόνης που προαναφέρθηκαν παρουσιάζονται και αντιστρόφως ακολουθώντας τη διαδικασία της συνεχούς προσθαφαίρεσης σωματιδίων στην αρχική μάζα, για την δομική ισχυροποίηση ή αποδυνάμωση, η διαδικασία μορφοποίησης και αποδόμησης ενός όγκου από σκόνη, είναι αμφίδρομη.

Σημειώσεις γύρω από την υλικότητα και την πολυπλοκότητα (Manuel de Landa, Gilles Deleuze, Felix Guattari). Στο κείμενο ''Ομοιομορφία και μεταβλητότητα'' (Uniformity and Variability), ο Manuel De Landa μιλώντας για την επιστήμη της ύλης, προσπαθεί να μελετήσει την κατεύθυνση που θα μπορούσε να πάρει μέσα από την φιλοσοφική και την πρακτική αναθεώρηση της. Η κατεύθυνση που θέτει ο ίδιος είναι η αναγκαιότητα και η σημαντικότητα της μελέτης της συμπεριφοράς της ύλης, αναλύοντας όλη την πολυπλοκότητα που υπάρχει σ' αυτήν, κι όχι την ύλη αυτή καθ΄αυτή σαν μάζα. Έτσι, επιχειρεί πειραματικές μελέτες σε υλικά που εμπεριέχουν ετερογενές πλέγμα συστατικών (το παράδειγμα που δίνει είναι αυτό του υαλοβάμβακα), αντί άλλων με ομοιογενή σύσταση, που έχουν πολύ απλές και προβλέψιμες συμπεριφορές (όπως το ατσάλι) υποστηρίζοντας πως η επιστήμη της ύλης πρέπει να σταματήσει να μελετάει στατικά τα υλικά με την ετερογενή σύσταση και να αφήσει να αναδυθούν οι ιδιότητες τους προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως δυναμικά συστήματα κι όχι αποκλειστικά ως υλικά πλήρωσης. Στην προέκταση αυτής της λογικής της αναζήτησης μίας δυναμικής ύλης, ο Gille Deleuze και ο Felix Guattari (A Thousand Plateaus, 1980), με βάση τις φιλοσοφικές θεωρείες της πολυπλοκότητας και της ανάλυσης δυναμικών συστημάτων και σχέσεων, καταλήγουν στην ιδέα ότι όλες οι φυσικές δομές είναι εκφράσεις της σχέσης μεταξύ μιας κοινής αρχικής ύλης και κάποιας ενέργειας με την οποία αυτή αλληλεπιδρά. Επισημαίνεται πως όλα έχουν ως αρχή ένα κοινό σύστημα ύλης-ενέργειας που διαρκώς μεταβάλλεται ανάλογα με τις δυνάμεις που δέχεται και άρα διαρκώς δίνει διαφορετικές τιμές. Αυτό το κοινό αρχικό δυναμικό σύστημα ονομάζουν ''machinic phylum'' 9, δανειζόμενοι εν μέρει από την βιολογία τον όρο ο οποίος περιγράφει πως βιολογικοί οργανισμοί έχουν μεταξύ τους κοινή μοριακή σύσταση και δομή στην αρχική εμβριακή τους φάση, που στην συνέχεια μεταβάλλεται με αποτέλεσμα να παράγονται τελείως διαφορετικά είδη μεταξύ τους. Η βασική ιδέα είναι η κοινή πηγή μίας πρωταρχικής μορφής/σώματος για τα βιολογικά είδη, η οποία στην πορεία, αναλόγως το είδος, υφίσταται διαφορετικές αναδιπλώσεις και πιέσεις, καταλήγοντας σε διαφορετικούς οργανισμούς. Σαν να έχουμε το ίδιο υλικό τόσο ευπροσάρμοστο με το οποίο αναλόγως τις αναδιπλώσεις και τα τεντώματα που θα υποστεί, να μπορεί να κατασκευαστεί κάθε είδος δομής που συναντάμε στο περιβάλλον μας. Εδώ ακριβώς διαφαίνεται μία αντιστοιχία των όσων προσεγγίζουν οι παραπάνω γύρω από την έννοια της υλικότητας, με τις ιδιότητες της ύλης της σκόνης όσον αφορά στην μη γραμμική κινητικότητα που παρουσιάζει ως δομικό σύστημα και την ευαισθησία της στην αλληλεπίδραση με εξωγενείς δυνάμεις. Ένα δομικό σύστημα, του οποίου οι δυναμικές διαδικασίες μεταβολής φαίνεται να λειτουργούν με άξονα την αυτοοργάνωση, υποσχόμενο την ανάδυση κάποιας μορφής τάξης, μέσα στο χάος.

_____________________________________ 9 Η χρήση της συγκεκριμένης ορολογίας παρουσιάζεται αρχικά στην έκδοση του Deleuze και Guattari: A Thousand Plateaus (1980) και στην συνέχεια υιοθετείται και στο βιβλίο του Manuel De Landa: War in the age of the intelligent machines (1991).

Αναπαράσταση της διαδικασίας παραμόρφωσης της σωματικής δομής ενός εμβρύου κατά την ανάπτυξη του/ το ''Machinic Phylum''.

/ ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ_ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ. ΜΙΑ ΝΕΑ ΣΥΝΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΕΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. /

Η δυναμική μίας καταιγίδας σκόνης. Οι καταιγίδες σκόνης είναι ένα μετεωρολογικό φαινόμενο, κατά το οποίο δημιουργείται ένα ορατό σύννεφο σκόνης, αποτελούμενο από τεράστιο αριθμό σωματιδίων που ανασηκώθηκαν από τις επιφάνειες τους, κατά κανόνα λόγω καιρικών συνθηκών. Συνήθως τέτοιες καταιγίδες εμφανίζονται ή ξεκινούν σε περιοχές που πλήττονται από ξηρασία. Η φυσική δύναμη που προκαλεί την έναρξη αυτού του φαινομένου προέρχεται από υπερβολικά ισχυρούς ανέμους που εμφανίζονται στην περιοχή και έχουν την δύναμη να ανασηκώσουν τα σωματίδια εκείνα που είναι τόσο ελαφριά ωστε να μπορούν να αιωρηθούν και να παρασυρθούν από τον αέρα. Τα βαρύτερα, πάλι, σωματίδια καταλήγουν να έρπονται στο έδαφος και να συγκρούονται το ένα σωματίδιο με το άλλο καταλήγοντας να διασπώνται σε μικρότερα για να αιωρηθούν τελικά και αυτά. Ωστόσο όταν ο άνεμος είναι αρκετά δυνατός και το φαινόμενο βρίσκεται σε έξαρση, παρατηρείται ένα συγκεκριμένο μοτίβο με βάση το οποίο συντελείται η κίνηση και μετατόπιση των σωματιδίων της σκόνης. Το μοτίβο περιγράφεται από τρεις τρόπους κίνησης· αιώρηση για τα ελαφρύτερα σωματίδια, αναπήδηση για λιγότερο ελαφρά και ερπυσμός για τα πιο βαριά. Το φαινόμενο της καταιγίδας σκόνης έχει σαν αποτέλεσμα την μετακίνηση τεράστιων ποσοτήτων χώματος από μία περιοχή σε μία άλλη κατά χιλιάδες χιλιόμετρα μακρυά. Παρόλο που σαν μηχανισμός μετακίνησης μαζών φαίνεται πολύ λειτουργικός, τέτοιες μετακινήσεις χώματος, μπορεί να οδηγήσουν σε έλλειψη αξιοποιήσιμου ποσοστού χώματος. Αντίστροφα η απρόσμενη παραλαβή τεραστίων ποσοτήτων σκόνης σε μία άλλη περιοχή δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην εύρυθμη λειτουργία της. Σοβαρότατα προβλήματα έλλειψης χώματος αντιμετώπισε η Νιγηρία και η Burkina Faso την δεκαετία του 1950, μετά από μία σειρά συχνών καταιγίδων σκόνης, προερχόμενες από την έρημο Σαχάρα. Στην Νέα Υόρκη μετά το πέρασμα του πανίσχυρου τυφώνα Sandy, τον Ιανουάριο του 2013, χιλιάδες τόνοι χώματος-σκόνης αποθηκεύτηκαν σε διάφορες περιοχές, σχεδόν αλλάζοντας την γεωγραφία τους σημειακά. Χαρακτηριστικές ήταν οι προσπάθειες μίας οργανωμένης αποθήκευσης της νεόφερτης σκόνης στην Πενσυλβάνια, όπου βουνά σκόνης στοιβάχτηκαν σε διάφορα σημεία, διαμορφώνοντας αυθόρμητα ένα ιδιαίτερο ανάγλυφο, κάνοντας όμως ταυτόχρονα αντιληπτό το μέγεθος των δυνατοτήτων και της φυσικής δύναμης που έχει μία τέτοια καταιγίδα.

Δημιουργία μικρών βουνών από σκόνη σε πάρκινγκ, ως αποτέλεσμα του καθαρισμού περιοχής μετά απο τον τυφώνα Sandy - Peninsula, New York, 2013 (Photo by Seth Wenig).

Τέλος, στην ιστορία έχει μείνει η καταστροφική περίοδος ''Dust Bowl'' 8 του 1934 με 1936, όπου έλαβαν χώρα μεγάλος αριθμός καταιγίδων σκόνης στην Αμερική με καταστροφικές συνέπειες σε τεράστιο μέρος του οικοσυστήματος και των αγροτικών καλλιεργειών των Η.Π.Α.. Το φαινόμενο ξεκίνησε σαν απόρροια της υπερβολικής ξηρασίας που έπληττε προηγουμένως όλη την χώρα. Χαρακτηριστικότερο σημείο αυτής της περιόδου παρέμεινε η καταιγίδα της 14ης Απριλίου του 1935, γνωστή ως Βlack Sunday και καταστροφικότερη στην ιστορία της Αμερικής. Υπολογίζεται ότι σ' αυτήν την καταιγίδα μετακινήθηκαν συνολικά 300 χιλιάδες τόνοι χώματος σε μορφή σκόνης, από τις έρημες περιοχές στις κατοικημένες.

DUST BOWL / dust storm in Spearman, Texas, April 14, 1935 (Archive photo)

Η μετατροπή του υλικού σε μία εναλλακτική πηγή ενέργειας· το σύννεφο σκόνης γίνεται μία μεγάλη μπαταρία. Λόγω της αυθόρμητης τριβής που υπάρχει μεταξύ των σωματιδίων κατά την κίνηση τους σε ένα νέφος σκόνης, δημιουργείται ένα ισχυρό ηλεκτροστατικό πεδίο με αντίστοιχα ισχυρό ηλεκτρικό φορτίο στο εσωτερικό του νέφους, όπως θα συνέβαινε σε ένα τυπικό νέφος. Το παραγόμενο ηλεκτροστατικό πεδίο είναι υπεύθυνο για την έλξη του καθενός σωματιδίου από οποιοδήποτε άλλο, που σημαίνει ότι όλα τα σωματίδια ''κρατιούνται'' γερά μεταξύ τους παρόλο που δεν έχουν επαφή όπως επίσης είναι υπεύθυνο και για τον τελικά ορισμένο όγκο που περιγράφει το νέφος, αφού το σύνολο των συστατικών του παραμένει προσκολλημένος μέσα σε αυτό. Η πυκνή ομίχλη, για την οποία ουσιαστικά γίνεται λόγος, συγκρατείται από τα σωματίδια που έλκουν διαρκώς νέα κατά την πορεία τους, από τα εδάφη που βρίσκονται στο πέρασμα τους εμπλουτίζοντας συνέχεια το νέφος με ύλη. Σημαντικό στοιχεία για την κατανόηση του μηχανισμού της κίνησης και της σύστασης του νέφους σε μία καταιγίδα σκόνης είναι, ότι όσο πιο δυνατός είναι ο άνεμος που παρακινεί το φαινόμενο, τόσο πιο έντονη η τριβή που παρουσιάζεται μεταξύ των σωματιδίων κι άρα τόσο μεγαλύτερο το ηλεκτρικό φορτίο και το μαγνητικό πεδίο που παράγεται. Η βαρύτητα, ωστόσο, όσον αφορά στο ενδιαφέρον γύρω από το φαινόμενο των νεφών σκόνης, έγκειται στην ενέργεια που αυτό το σύστημα δείχνει να μπορεί να παράξει αλλά και να απορροφήσει από άλλες πηγές. Πειραματικές μελέτες, τις τελευταίες δεκαετίες, ερευνούν την πιθανή αξιοποίηση τόσο της ηλεκτροστατικής ενέργειας των νεφών, όσο και της ηλιακής ενέργειας που δείχνει να μπορεί να απορροφάει. Η ενέργεια που παράγουν οι κεραυνοί ή οι υπόλοιπες ηλεκτρικές εκκενώσεις ηλεκτροστατικού πεδίου, είναι κατά χιλιάδες φορές ισχυρότερης τάσης, από ότι οποιαδήποτε άλλη μορφή ενέργειας μπορεί να αξιοποιηθεί ή να παραχθεί. Ωστόσο η δυσκολία έγκειται στο ότι η ενέργεια αυτή σε αντίθεση με άλλες, μπορεί μόνο να χρησιμοποιηθεί στιγμιαία και όχι να αποθηκευτεί με τα υπάρχοντα τεχνολογικά μέσα. Η ηλιακή ενέργεια που αντανακλάει ένα νέφος σκόνης είναι μία σχετικά πρόσφατη παρατήρηση των εν λόγω ερευνητών. Η αρχική μελέτη περιοριζόταν στην παρατήρηση πως ένα σύννεφο μπορεί να απορροφήσει και να αντανακλάσει την εισερχόμενη ηλιακή ενέργεια, με αποτέλεσμα να μπορεί να ψύχει το περιβάλλον κάτω από αυτό. Έτσι, όπως προκύπτει από την έρευνα η παραγωγή τεχνητών νεφών θα ήταν μία πιθανή πρόταση για την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Το σύννεφο σκόνης λειτουργεί κατά παρόμοιο τρόπο. Η μετατροπή ουσιαστικά της σκόνης σε μπαταρία, της οποίας η ισχύς και το μέγεθος είναι ανάλογα του μεγέθους του νέφους, δίνει μία νέα κατεύθυνση στην μελέτη της συμπεριφοράς της ως σύστημα και υλικό, δεδομένης της ανάγκης εύρεσης εναλλακτικών μεθόδων παραγωγής ενέργειας, πιθανώς οικονομικότερων και κυρίως φιλικότερων προς το περιβάλλον.

Το φορτίο και οι δυνάμεις που αναπτύσσονται λόγω του ηλεκτροστατικού πεδίου

/ ΕΠΙΛΟΓΟΣ /

_ Μία νέα πρόταση, λοιπόν, διαφαίνεται στη σύσταση του αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος. Η αλλαγή παραδείγματος που παρατηρείται στον σχεδιασμό αποτυπώνεται τα τελευταία χρόνια μέσα από μία διεπιστημονική προσέγγιση της σύνθεσης και της υλικότητας. Το βιολογικό, μικροβιολογικό, βιοτεχνολογικό και ιατρικό αντικείμενο νοηματοδοτεί την αρχιτεκτονική έρευνα και διαχείριση με όρους που αφορούν τόσο στην τεχνολογική εφαρμοσιμότητα όσο και στην πολιτισμική και αισθητική κριτική, συστήνοντας την προβληματική της “ζωντανής” πρώτης ύλης, όπως αναφέρει μεταξύ άλλων και ο βρετανός αρχιτέκτονας Marcos Cruz 10. Ύλη και ενέργεια γίνονται αντιληπτά ως ένα, υποδεικνύoντας την ανάδυση νέων σεναρίων γύρω από τους αρχιτεκτονικούς άξονες της λειτουργικότητας και της εργονομίας· ανάδυση άρα, νέων περιβάλλοντων κι αρχιτεκτονικών. Το σημαντικότερο όμως είναι ίσως, ότι στα νέα αυτά περιβάλλοντα συστατικά στοιχεία παύουν να αποτελούν αποκλειστικά τα υλικά χαρακτηριστικά, αλλά το σύμπλεγμα μεταξύ αυτών και των αντίστοιχων ενεργειακών και αισθητηριακών. Η πολυπλοκότητα του συμπλέγματος αυτού αντανακλάται έτσι και στην πολυπλοκότητα των καταστάσεων και αναγκών που μπορεί να υποδεχτεί και να ικανοποιήσει αντίστοιχα. Η αποδέσμευση της σκόνης από την ιδιότητά της, κατ' αποκλειστικότητα, ως ακάθαρτη ύλη, και η αναγνώριση της τεκτονικής της ως ικανή να συστήσει ένα νέο υλικό, φαίνεται να υποδηλώνει την πιθανότητα μιας αρχιτεκτονικής που μπορεί να είναι ταυτόχρονα ανοιχτή προς κάθε κατεύθυνση, στατική ή δυναμική, μνημειώδης αλλά κι εύθραυστη, καθολική και προσωπική. Η αποϋλοποίηση και αποαισθητικοποίηση απαντά σε ένα μετανεωτερικό πλαίσιο συσσώρευσης τόσο του υλικού όσο και πολιτισμικού δεδομένου. Ο αρχιτεκτονικός χρόνος έτσι επαναπροσδιορίζεται ως μέτρο σταδιακής επικάλυψης, φθοράς και αρχειοθέτησης. Από την αισθητική της καθαρότητας και της αποστείρωσης, κατάλοιπο κατά βάση μοντερνίστικης προέλευσης που απαντά σε ορθολογικά αρχιτεκτονικά εγχειρήματα, συντελείται το πέρασμα στην αισθητική του disgust και ίσως πιο πρωτογενών και κατά φύσιν εγχειρημάτων τέτοιων που δύνανται να συμπλέξουν την οικονομία της επανάχρησης με το αισθητηριακό και εμπειρικό κριτήριο. Ο υβριδισμός του σχεδιασμού με τις αναπτυσσόμενες βιοτεχνολογίες, αντιμετωπίζοντας το αρχιτεκτονικό αντικείμενο ως ζωντανό στοιχείο (neoplasmatic), διερευνά την ένταξη, μέσα σε αυτό το πλαίσιο των συσσωρεύσεων, ενός χαμένου αντιληπτικού πρωτογονισμού. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο λοιπόν, η σκόνη, ως πρώτη ύλη σε αποβολή, είναι το υπόλειμμα των δραστηριοτήτων που ακούσια το περιλαμβάνουν. Πρόκειται για ένα λανθάνον στοιχείο, μακρυά από το μέσο μάτι, σαν μία εξέλιξη που κατέληξε σε απόρριμα. Ακριβώς ως τέτοιο όμως πρόκειται παράλληλα και για τον απαρατήρητο και αυτόνομο συλλέκτη των γεγονότων που έτυχε να ακολουθήσει. Ένα ημι-ζωντανό αρχείο συλλογικής μνήμης. Ένα καλούπι του φαντασιακού όπως άλλωστε ο,τιδήποτε βρώμικο.

_____________________________________ 10 Marcos Cruz, Neoplasmatic design, AD magazine Νοεμβριος/Δεκεμβριος 2008, σελ 6-7, 36-43. marcoscruzarchitect.blogspot.gr/

**Intervention / Στιγμιότυπα από ένα βίντεο.

Jenny MIchel, ''Intervention / Memory'', 2005. [ Η σκόνη που βρίσκεται πάνω σε ένα χρησιμοποιημένο βιντεο-φιλμ 8 χιλιοστών παράγει μία νέα αφήγηση σε σχέση με την ταινία που ήταν αρχικά εγγεγραμμένη σ' αυτό. Η σκόνη ''καταστρέφει'' τόσο το ίδιο το φιλμ όσο και τον πρωταγωνιστή της ιστορίας. Το υλικό της σκόνης διαντιδρά με το παλιό υλικό του φιλμ καθώς μαγνητίζεται από αυτό και συσσωρεύεται στα σκούρα σημεία του, τα οποία και καταστρέφoνται λόγω χημικής αντίδρασης. Ωστόσο, στην συγκεκριμένη περίπτωση, τα σκούρα αυτά σημεία του φιλμ ταυτίζονται με την φιγούρα του πρωταγωνιστή, με αποτέλεσμα η παρουσία της σκόνης όχι μόνο να επεξεργάζεται την υλικότητα του φιλμ, αλλά να δίνει την εντύπωση εξαϋλωσης της εικονιζόμενης μορφής. _Ένα υλικό που αναζητά την δική του ζωή. ]

Jenny MIchel, ''Intervention / Memory'', 2005. (one channel video â&#x20AC;&#x201C; super 8 movie transferred to dvd 2:20 min).

Jenny MIchel, ''Intervention / Memory'', 2005. ( Στιγμιότυπa από το ντοκιμαντέρ ''Staub'' του Hartmut Bitomsky, 2007)

/ ΤΕΛΟΣ /

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

_ A. D. Zimon, ADHESION OF DUST AND POWDER, Springer, New York 1982 _Anastasia Karandinou – Christina Achtypi – Stylianos Giamarelos, ATHENS BY SOUND, κατάλογος του Ελληνικού περιπτέρου της 11ης διεθνούς έκθεσης αρχιτεκτονικής Μπιενάλε Βενετίας, Fututa, Αθήνα 2010 _Danid Gissen, SUBNATURE – Architecture's other environments, Princeton Architectural Press, Νew York 2009 _Gilles Deleuze - Felix Guattari, A THOUSAND PLATEAUS, University of Minnesota Press, Minnesota 1993 (First original edition in French: 1980) _Hannah Holmes, THE SECRET LIFE OF DUST - From the cosmos to the kitchen counter, the big consequences of little things, John Wiley & Sons, Canada 2001 _ Jonathan Hill, IMMATERIAL ARCHITECTURE, Routledge, New York 2006 _Junichiro Tanizaki, μετάφραση: Παναγιώτης Ευαγγελίδης, ΤΟ ΕΓΚΩΜΙΟ ΤΗΣ ΣΚΙΑΣ, Άγρα, Αθήνα 1992 _ Mary Douglas, PURITY AND DANGER: An Analysis of Concepts of Pollution and Taboo, Routledge, New York 2002 _Matthew J. Collof, DUST MITES, Springer, London 2009 _Francois Roche, CORRUPTED BIOTOPES - R&sie...architects, DESIGN DOCUMENT SERIES #05, Damdi publications, Korea 2004 _Architectural Design magazine, επιμέλεια: Marcos Cruz, Steve Pike, NEOPLASMATIC DESIGN – AD VOLUME #78 No 6, John Wiley and Sons, London 2008 _Περιοδικό Futura, επιμέλεια: Μιχάλης Παπαρούνης, FUTURA - The mind setting magazine - τεύχος #08, Futura, Αθήνα 2002

_Volume Magazine, επιμέλεια: Arjen Oosterman, GETTING THERE, BEING THERE - VOLUME #25, Archis, New York 2010 _San Rocco Magazine, επιμέλεια: Matteo Ghidoni, ISLANDS - SAN ROCCO #01, San Rocco, Venice-Italy 2011 _ Manuel De Landa, WAR IN THE AGE OF INTELLIGENT MACHINES, Zone Books, New York1991 _Manuel De Landa, UNIFORMITY AND VARIABILITY: An Essay in the Philosophy of Matter, Presented at Doors of Perception 3- On Matter Conference, Netherlands Design Institute, Amsterdam-Holland 1995 _Manuel De Landa http://www.t0.or.at/delanda/matterdl.htm _Kas Oosterhuis, A NEW KIND OF BUILDING, Delft 2004 _Kas Oosterhuis http://www.oosterhuis.nl/quickstart/index.php?id=540 _Γιάννης Μελανίτης http://www.melanitis.com/StelarcInter2.html _ Walter benjamin http://issuu.com/kouros/docs/unpacking (Walter benjamin, ΑΠΟΣΥΣΚΕΥΑΖΩ ΤΗΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΜΟΥ)

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

σελίδα 7_ http://www.funsci.com/fun3_en/dust/dust.htm σελίδα 10, 11_ στιγμιότυπα από την ταινία-ντοκιμαντέρ LE QUATTRO VOLTE (Michelangelo Framantino, 2010) σελίδα 13_ http://en.wikipedia.org/wiki/File:Itokawa4.jpg σελίδα 15_ 1) http://www.phantomteilchen.de/pages_staub/pulv/pulvarium6.html 2) http://www.phantomteilchen.de/pages_staub/pulv/pulvarium7.html σελίδες 16, 17_ http://www.phantomteilchen.de/pages_staub/pulv/pulvarium1.html σελίδα 19_ http://www.viewingspace.com/genetics_culture/pages_genetics_culture/gc_w03/davis_microvenus.htm σελίδα 21_ http://www.nanotech-now.com/smartdust.htm σελίδα 23_ http://www.federaljack.com/smart-dust-aims-to-monitor-everything-2/ σελίδα 25_ Jonathan Hill, IMMATERIAL ARCHITECTURE, Routledge, New York 2006, σελ. σελίδα 27_ http://www.serenakorda.com/projects-%20laidtorest.htm σελίδα 29_ http://blog.ponoko.com/2009/04/14/3d-printing-clay-like-an-archaeological-process/ σελίδα 31_ http://www.neatorama.com/2009/12/12/the-dust-art-of-paul-hazelton/ σελίδα 33_ http://midatlanticgardening.com/wp-content/uploads/2011/12/dustbowl14.jpg

σελίδα 35_ 1) http://www.johnlonsdale.org/index.php?/works/building-moon-dust/ 2) http://www.johnlonsdale.org/index.php?/works/building-moon-dust/ σελίδες 37, 38_ http://www.new-territories.com/roche2002bis.htm σελίδες 40, 41_ http://news.fredericksburg.com/features/2012/11/18/dust-bowl-swirls-anew-with-ken-burns/# σελίδες 42, 43_ πνευματική ιδιοκτησία και προσωπικό αρχείο του συγγραφέα της παρούσας ερευνητικής εργασίας, Κωνσταντίνου Στεφανίδη, 2012-2013 σελίδα 45_ http://iaac-readings.wikidot.com/words:machinic-phylum σελίδα 47_ http://wodumedia.com/hurricane-sandy-80-days-later/sand-is-piled-in-small-mountains-in-a-parking-lotas-part-of-the-superstorm-sandy-clean-up-effort-on-the-rockaway-peninsula-in-new-york-on-january-32013-ap-photoseth-wenig/ σελίδα 49_ http://science.howstuffworks.com/environmental/green-science/dust-bowl-cause.htm σελίδα 51_ πνευματική ιδιοκτησία και προσωπικό αρχείο του συγγραφέα της παρούσας ερευνητικής εργασίας, Κωνσταντίνου Στεφανίδη, 2013 σελίδα 54, 55_ http://www.phantomteilchen.de/pages_staub/mem/memory6.html σελίδες 56, 57_ στιγμιότυπα από το ντοκιμαντέρ STAUB (Hartmut Bitomsky, 2007)

Στεφανίδης Κωνσταντίνος 2013

stefanidiskg@gmail.com