konteiner6

πολιτική / πολιτισμός / τέχνες Απρίλιος 2010

6

αντί_editorial

«Στην αλήθεια όλα γίνονται παρόν» _Δημήτρης Δαλδάκης

«Αν είναι αυτό η δικαιοσύνη, προτιμώ τη μητέρα μου» 50 χρόνια από το θάνατο του Καμύ

www.melanibooks.gr

Η θέση στον καναπέ της δημοκρατίας έχει βουλιάξει. Η μαζική επικαιρότητα, απέναντι, νοσεί. –Οι δρόμοι όπου βαπτίζονται η εμπιστοσύνη και η εξέγερση έχουν ανάγκη από περισσότερο κόσμο. * Έχουμε δύο αδυναμίες: δεν μιλάμε πολύ και δεν ασχολούμαστε με τους άλλους. –Το να αναμασάς το αριστούργημα ή την αποτυχία είναι δείγμα δυσπεψίας ή ανικανοποίητης πείνας· χρόνος κλεμμένος απ’ την πράξη. * Η δειλία καταλήγει σε ντροπή. Να βλέπεις τον εαυτό σου και να μην τον αναγνωρίζεις. Και το αγνώριστο τούτο είδωλο να μη φεύγει. –Έτσι σας μάθαμε, αγαπητοί υπεύθυνοι, αγνώριστους... * Ας μην ολοκληρώσουμε ποτέ τα μουσεία. Εμείς είμαστε τα μνημεία του παρόντος. / Ξέρουμε ότι αν δώσουμε ένα άγαλμα στο παιδί για να παίξει, θα το σπάσει. –Είμαστε με τα παιδιά· ή με τους ελαφρείς. * Οι χώρες φτιάχνονται όπως και οι γειτονιές. Θησείο, Ψυρρή, Γκάζι... Πρώτα ερήμωση και μετά κατάληψη. Κάπου ανάμεσα στην κερδοσκοπία, κάτι που έρχεται για να μείνει. * Τα δύσκολα μέτρα που πάρθηκαν, που παίρνονται. Ας πούμε ότι ο καιρός χαλάει. Πάντα κακοκαιρία από εκεί που δεν κατέχω. Όσο το ξεπούλημα ψυχών πληρώνεται με ασθένεια, θα επιβιώνω δημιουργικά στηρίζοντας το σώμα μου. Θα αντέχω τη δυσκολία όπως αντέχω, σπαραχτικά, τον φίλο που κλαίει. Αν η κακοκαιρία φέρει κανέναν κορμό στο κεφάλι μου, δεν πειράζει, θα ’ναι από εκεί που δεν κατέχω. * Σε μαθαίνουν από μικρό ποιο οικόπεδο θα προστατέψεις. Σε μπολιάζουν με το ιδανικό του καλού στρατιώτη. Αυτά παθαίνουν όσοι παίρνουν τους δασκάλους στα σοβαρά. –Η ελληνικότητα δεν είναι συνταγή· είναι γεύση. * Μετανάστης ονομάζεται η καινούργια λέξη που δυσκολεύεσαι να προφέρεις. Όταν ο ουρανίσκος συνηθίσει και η λέξη βγει καθαρή, μιλάμε για μια πλουσιότερη αρχή. * Η στιγμή σού μαθαίνει ό,τι χρειάζεσαι. Μ’ αυτή τη λογική, «προτιμώ τη μάνα μου» από τις κατατακτήριες της δικαιοσύνης. * Ας κάνει, επιτέλους, ο καθένας το μικρό ή το μεγάλο βήμα του. Χρειαζόμαστε τα χαμόγελα που η κρεβατομουρμούρα θανατώνει.

K Y K Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι

Α Π Ο

Τ Ι Σ

M I X A Λ Η Σ Γ ΚΑ ΝΑ Σ

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Μ Ε Λ Α Ν Ι

γυναικών μικρές και πολύ μικρές ιστορίες

Δεκαέξι ιστορίες γυναικών. Γυναίκες σε café, στον απέναντι δρόμο, μπροστά σε έναν υπολογιστή, στη βρεγμένη θάλασσα της μνήμης, γυναίκες με τ’ όνομα Κυμοθόη, γυναίκες στο τηλέφωνο, μα πάντα γυναίκες, μέσα στη μοναξιά και τον έρωτα, την απόγνωση και τη χαρά τους.

κοντέινερ Απρίλιος 2010 | 3

V NA

I T A IG

ON Έκθεση

Θέατρο

KEITH SONNIER

«Ντε Σαντ. Στη Ζυστίν…»

Ο πρωτοπόρος Keith Sonnier, ένας από τους πρώτους καλλιτέχνες της δεκαετίας του 1960 που χρησιμοποίησε το φως ως καλλιτεχνικό μέσο στη γλυπτική, στην πρώτη του ατομική στην Ελλάδα, παρουσιάζει έργα από το 1996 έως το 2008, γλυπτά φωτός σε μεγάλη κλίμακα και πρωτοεμφανιζόμενα σχέδια. Ο καλλιτέχνης θα παρευρίσκεται στα εγκαίνια.

Κωμικός μονόλογος βασισμένος στο «La Nouvelle Justine» και άλλα έργα του Ντε Σαντ. Κείμενο-Σκηνοθεσία: Cezaris Grauzinis Ερμηνεύει: Μάρω Παπαδοπούλου

Γκαλερί Bernier / Eliades 15 Απριλίου - 27 Μαΐου 2010 Εγκαίνια Πέμπτη 15 Απριλίου στις 20:00 – 22:00 Επταχάλκου 11, Θησείο

ο Cezaris Grauzinis διασκευάζει Μαρκήσιο Ντε Σαντ. Από 28 Απριλίου - 16 Μαΐου Τετάρτη ως Σάββατο για 12 παραστάσεις, ώρα έναρξης : 21:00

Θέατρο Εξαρχείων Θεμιστοκλέους 69 Τηλ. ταμείου 210-3300879, πληροφορίες στο 6974-796404

Έκθεση/ Συναυλία

Θέατρο

Διαδίκτυο

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΑΜΠΑΤΗΣ

Les Adieux

Six D.O.G.S. 16 Απριλίου - 30 Απριλίου 2010 Εγκαίνια Παρασκευή 16 Απριλίου στις 21:00 Το πρώτο ατομικό project του Ευριπίδη Σαμπάτη (γνωστό ως frontman των Evripidis and his Tragedies) παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Αβραμιώτου 6 – 8, Μοναστηράκι

(σχεδιάσματα πάνω στο Νεκρό του Bataille) ΚΝΟΤ Gallery 17 - 20, 24 - 27 Απριλίου και 1 - 4 Μαΐου 2010 στις 9:30

PlagueOfFantasy.com Στη παραπάνω διεύθυνση θα βρείτε το νέο website του εικαστικού Άγγελου Πλέσσα, που δημιουργεί ζωγραφικούς πίνακες στο Ίντερνετ.

*Μετά τα εγκαίνια θα ακολουθήσει live από τον Evripidis and his Tragedies, με τίτλο The Night Of The Living Covers.

Συναυλία

DJANGOFEST

1ο Gypsy Jazz Fest «100 χρόνια Django Reinhardt» Σάββατο, 1η Μαΐου στις 21:00 Με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη γέννηση του Django Reinhardt, οι μουσικοί, που με αγάπη ασχολούνται με αυτό το είδος στην Ελλάδα πραγματοποιούν μια «γιορτή» αφιερωμένη στον Django Reinhardt και τη gypsy jazz. Στο φεστιβάλ θα συμμετάσχουν επτά σχήματα, το dj set των Swing Riot! και η ομάδα χορού Athens Swing Cats.

GAGARIN 205 (Λιοσίων 205), τηλ.: 210 8547 600 - 1 Είσοδος: 12 ευρώ

4 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Μια επεξεργασία πάνω στην ερωτική νουβέλα του Georges Bataille Ο Νεκρός. Η παράσταση, με αφορμή το κείμενο του Γάλλου συγγραφέα, κατασκευάζει ένα σκοτεινό παραμύθι για τη διεργασία του πένθους. Σύλληψη - σκηνοθεσία: Ντίνος Νικολάου Ερμηνεύουν: Βασιλική Ανδρέου και Θέμελης Γλυνάτσης τηλ. κρατήσεων: 6974562811 Μιχαλακοπούλου 206 & Πύρρου (εισ. από Πύρρου)

Διαδίκτυο

Esse, nosse, posse common wealth for common people

Από τις 19 Απριλίου στο www.emst.gr/commonwealth Μία διαδικτυακή πλατφόρμα με προτάσεις και πρωτοβουλίες δημιουργών για τις νέες μορφές οικονομίας και παραγωγής της δικτυωμένης κοινωνίας. Η οικoνομία της προσοχής, η οικονομία του δώρου, ο κοινός πλούτος, η κοινή γνώση, η άυλη και συγκινησιακή εργασία… Διέξοδοι και ψευδαισθήσεις στην περίοδο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Φωτογραφία Εξωφύλλου πολιτική / πολιτισμός / τέχνες Απρίλιος 2010

info@konteiner. gr Τ: 211 402 92 77

6

ΕΚΔΟΤΗΣ: Στέφανος Νόλλας ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Ευγενία Μπόζου e.bozou@konteiner.gr ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ: Γιώργος Διβάνης g.divanis@konteiner.gr ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΚΔΟΣΗΣ: Ηλίας Μαρμαράς Σεραφείμ Κεντεποζίδης CREATIVE DIRECTION: Γιώργος Κωνσταντινίδης g.konstantinidis@konteiner.gr ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΤΕΥΧΟΥΣ: Γιώργος Βαλαής, Λευτέρης Βασιλόπουλος, Βένια Βέργου, Αλέξανδρος Βούλγαρης, Δημήτρης Δαλδάκης, Άντζελα Δημητρακάκη, Δάφνη Δραγώνα, Πάνος Δραγώνας, Σπύρος Ζουμπούλης, Γιάννης Θωμάς, Χρήστος Καρράς, Λένα Κιτσοπούλου, Γιώργος Κοκκινάκος, Γιώργος Κοροπούλης, Θάνος Κουτσιανάς, Γιάννης Μαλογιάννης, Άρης Μαραγκόπουλος, Ηλίας Μαρμαράς, Αστέρης Μασούρας, Μωυσής Α. Μπουντουρίδης, ΜαρίαΛουίζα Παπαδοπούλου, Γιώργος Παπανικολάου, Κλειώ Παπαπαντολέων, Κορίννα Πατέλη, Γιώργος Πολυκράτης, Μάνθος Σαντοριναίος, Μάνος Σιφονιός, Γιάννης Υφαντής, Δημήτρης Χαρίτος, Αντωνάκης Χριστοδούλου, errands, Geert Lovink, htpp, Jose Perez de Lama, Michel Bauwens, Trebor Scholz, #712973 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: Juliette van Dorst j.vandorst@konteiner.gr

Κολάζ, Voltnoi Brege, για το αφιέρωμα στα Δίκτυα.

«The revolution will be tweeted, but not facebooked», ήταν ο τίτλος ενός post στο worldblog του διεθνούς ειδησεογραφικού πρακτορείου του NBC, κατά τη διάρκεια των τελευταίων γεγονότων στο Κιργιζιστάν. Σχολίαζε με αριθμούς και στατιστικές τα tweets που ενημέρωναν για τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις σε αντιδιαστoλή με την fan page της αντιπολίτευσης. Το παιδί της φωτογραφίας μάλλον θα προτιμούσε να παίζει μπάλα σε κάποια αλάνα στη γειτονιά του (αν τριγύρω δεν έσκαγαν νάρκες και βόμβες) από το να παρακολουθεί τα posts, τα tweets και τις fan page στο facebook. Κι όμως, είναι ακριβώς αυτά που κάνουν τόσο το ίδιο το παιδί, όσο και την σκληρή πραγματικότητά του σε κάποια χώρα της Μέσης Ανατολής (σε άλλη μια εμπόλεμη ζώνη) να έρχεται πιο κοντά στον δικό μας κόσμο. Τελικά, πίσω από τα απροσπέλαστα συρματοπλέγματα και το χάος των πληροφοριών που μας κατακλύζουν στο διαδίκτυο, μπορούμε, εμείς, εδώ, μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή να συναισθανθούμε ή έστω να συμπονέσουμε;

Περιεχόμενα ΣΤΗΛΕΣ 03

Αντι-editorial

04

Navigation

06

Άτακτες Σκέψεις

07

Μινεράλια

08

Δικηγόροι με γυαλιά

09

Διάβαση πεζών

10 Ό,τι είναι σταθερό κλονίζεται 11

Παρέμβαση

12

Λαβύρινθος της Λογικής

12

Πάντα Εδώ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Ηρώ Μακρή, Λευτέρης Βασιλόπουλος

13

Το ένα και το άλλο

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ: Γιώργος Πολυκράτης

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΑΤΕΛΙΕ: Ελένη Σγόντζου

ΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ: Γιάννης Μπάστας ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ADVERTISING EXECUTIVE: Πόπη Κουδούνη T: 210 92 96 377 ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Κώστας Καλόγερος T: 210 92 96 114 ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α. Ε. ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: Διάδραση Α. Μ. Κ. Ε. Ευριπίδου 57-59-61 105 54, Αθήνα

Μια προσφορά από την

14 - 33 Δίκτυα

ΒΛΕΜΜΑ 34-35 Δωμάτιο Φιλοξενίας 36

Αποστολή

38

Κινηματογράφος

39

Κριτική Κινηματογράφου

40

Θεωρία της Γαίας

41

Αρχιτεκτονική

42

Θέατρο

43

Μουσική

43

Media

44

Λογοτεχνία

46

Κριτική Βιβλίου

Διανέμεται με την Ελευθεροτυπία κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα

κοντέινερ Απρίλιος 2010 | 5

ά τ α κ τ ε ς σ κ έψε ι ς

www.twitter.com/konteinergr _Η συντακτική ομάδα του κοντέινερ στο twitter

στη

pre

κυκ

ν πό

ss σ

λοφ

λη!

ε επ

Ανα

Το κ

ορε

Δια

ήστ

έινε

ί ελ

νέμ

ιλεγ

ζητ

οντ

εύθ

ετα

μέν

!

ερο

ι ως

ασ

ε το

ρ

ημε

free

ία.

Graveyard songs _Γιώργος Βαλαής

Σε ποιόν απευθύνεται κανείς σε τέτοιες στιγμές; Και εν ονόματι τίνος θα αντλούσε το κύρος για να το κάνει; Ο Jacques Derrida ξαφνικά αναρωτήθηκε καθώς διάβαζε τον επικήδειο του Emmanuel Levinas.

Μετά από 13 χρόνια το Hong Kong γίνεται one more time a Hot Kong. Αχ! αυτή η Βρεττανική αυτοκρατορία για πόσα χρόνια θα «καθαρίζει» ακόμα. Αυτή λοιπόν την περίοδο τα εμπλεκόμενα «άβαταρ» θα μπορούσαν να λέγονται «Google Kong» και «Chinet Kong». Έτσι λοιπόν, από τη μια πλευρά έχουμε αναγκαστική επιστράτευση του προέδρου Ομπάμα με -τι άλλο- μια ρητορική τύπου Thomas Jefferson: The human rights blah blah blah, η ελευθερία του λόγου blah blah blah, (φυσικά κουβέντα για τη σύγχρονη φεουδαρχική οργάνωση της εργασίας των clickworkers, τέτοια θα λέμε τώρα;) Και από την άλλη η αντίδραση στην κατά 60% ή 70% αποχώρηση της «Εταιρίας» (που είναι όμως 99% σίγουρη για την αποχώρηση της) του Κ.Κ.Κ με Κομφουκιανική ΄΄κατανόηση» συμπληρωμένη με μερικές πινελιές Lao Tse, δηλαδή εν ολίγοις: ας μην το κάνουμε πολιτικό το θέμα. (Όχι ακόμα τουλάχιστον) Να πως αποφασίζεται τι είναι δημόσιο αγαθό σήμερα και τι είναι δημόσιο και κοινό γενικώς; Για μας τους κοινούς θνητούς. Και με την απειλή της επερχόμενης βαλκανιοποίησης του Ίντερνετ τι γίνεται; Είναι θέμα που αφορά το δημόσιο χώρο, την «Εταιρία» την Κίνα ή το «general intellect»; Και οι clikcworkers τι θα απογίνουν; Η.Μ. Μακριά από μεταμοντέρνες επιδείξεις, από γεροντικούς εμμονικούς προβληματισμούς περί αρχαίου δράματος, η παράσταση ΒΑΚΧΕΣ σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη ήταν μια ευχάριστη καλοδουλεμένη άποψη για το πως μπορείς να αναπαραστήσεις μια παλιά ιστορία χωρίς να σπας τα μούτρα σου. Μακάρι να επαναληφθεί. Γ.Β. ΔΡΑΣΕ Η' ΣΚΑΣΕ Γ.Π.

6 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Τα πράγματα δεν αγγίζουν την ψυχή αλλά στέκουν ακίνητα έξω από αυτήν...όλα τούτα που βλέπεις αλλάζουν στη στιγμή και δεν θα υπάρχουν άλλο να έχεις συνεχώς κατά νου σε πόσων πραγμάτων τις μεταβολές υπήρξες μάρτυρας. Ο κόσμος είναι μεταβολή, η ζωή υποκειμενική ιδέα. Ο Μάρκος Αυρήλιος κρατάει σημειώσεις για τον εαυτό του. Εάν υπάρχει αίσθηση της πραγματικότητας, πρέπει επίσης να υπάρχει και αίσθηση του δυνατού...η αίσθηση του δυνατού θα οριζόταν όντως ως η ικανότητα να σκέφτεται κανείς όλα όσα θα μπορούσαν εξίσου καλά να υπάρχουν, καθώς και να μη θεωρεί σπουδαιότερο το υπάρχον από το μη υπάρχον... είναι η πραγματικότητα που αφυπνίζει τις δυνατότητες, και τίποτε δεν θα ήταν τόσο λανθασμένο όσο να το αρνούμαστε. Δημήτρης Ταξής: flickr.com/dimitristaxis

Ο Robert Musil κοιτά κατάματα την πραγματικότητα.

Το τέλος της Αθωότητας.

Εδώ και έναν μήνα, ο Μάριος Ζέρβας βρίσκεται προφυλακισμένος στον Κορυδαλλό, καθώς συνελήφθη αναίτια στη μαζική πορεία στις 11 Μαρτίου. Αυτή τη φορά αφορμή ήταν τα ράστα μαλλιά του – σε προηγούμενες περιπτώσεις, μια φόρμα με τον Tweety, ένα ζευγάρι πράσινα παπούτσια και πράσινα άλογα. Κάθε φορά όμως ο σκοπός παραμένει ο ίδιος: ο εκφοβισμός των νέων που βγαίνουν στον δημόσιο χώρο διεκδικώντας τα όνειρά τους. Η διαδικασία πάντα ταυτόσημη: ένα «μαγικό» μπουκάλι μολότοφ –στη συγκεκριμένη περίπτωση μεταμορφωμένο σε σαμπουάν/ μαλακτικό μαζί– και ένας Προστάτης που εκτελεί και χρέη μάρτυρα – ίσως για να λάβει και το επίδομα σύλληψης. Αλλά τη χαριστική βολή την δίνει πάντα η «τυφλή» δικαιοσύνη που όπως φαίνεται, λόγω στραβομάρας, αδυνατεί να διαβάσει τις διατάξεις περί προφυλάκισης σύμφωνα με τις οποίες για να επιβληθεί προφυλάκιση απαιτείται να είναι κάποιος ύποπτος φυγής, ή να έχει αμετάκλητες καταδίκες στο ιστορικό του. Στην περίπτωση του Μάριου τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Στη δική σου περίπτωση; (freemariosz.wordpress.com) Γ.Δ.

Yeah yeah yeah yeah Yeah yeah yeah yeah Yeah yeah yeah yeah Yeah yeah yeah yeah Yeeeaah Ο Kurt Cobain μετατρέπει την κατάφαση σε πλήρη άρνηση πριν πει το ρεφρέν του Lithium.

jukeboxbaby April: The office ambience Autumn Gone: Villa Nah ASTE: Pakkashera Mika Vainio: Vandals Pan Sonic: Lahetys Byetone: Grand style ESG: Chistelle drog_A_tek: untitled #23 Martin Rev: Mari Plastikman: Consumed

μινεραλ ια

Όσο χειρότερα τόσο καλύτερα _Δημήτρης Νόλλας

Με αφορμή την οικονομική κρίση που γέννησε ο αδηφάγος καπιταλισμός ΜΑΖΙ με τη δική μας, ΟΛΩΝΩΝ μας, απληστία για όλο και περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες, είναι μια καλή ευκαιρία να ασκηθεί κανείς στον έλεγχο των προσωπικών του ευθυνών και συμπεριφορών. Δεν συμβαίνει συχνά, γι’ αυτό και είναι χρήσιμο να επωφελείται κανείς, όταν η ευκαιρία παρουσιάζεται, όπως τώρα. Ξέρουμε πως οι εκπρόσωποί μας –αυτοί που με τόση μοχθηρία οι δημοσιογράφοι αποκαλούν «πολιτικό προσωπικό», και τους οποίους εκλέγουμε κάθε τόσο για να διαχειριστούν το σπίτι μας, τις περισσότερες φορές ενδιαφέρονται κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, για το δικό τους διαμέρισμα. Το χειρότερο είναι πως κλείνουν τα μάτια στις ληστρικές επιδρομές των προμηθευτών της πολυκατοικίας με αντάλλαγμα μίζες, δωράκια και είδη κουζίνας. Οι λιγούρηδες. Αυτοί που εκλέχτηκαν για να φροντίζουν το κοινό μας σπίτι. Τώρα, το σύνθημα «να πληρώσουν όσοι φταίνε για την κρίση», κατά βάθος θα πει: να πεθάνει η χώρα. Να φουντάρει. Ασφαλώς απ’ τη μια μεριά έχουμε αυτούς που έχουν συμφέρον, τους τοκογλύφους, ναι, τους τραπεζίτες, που πλουτίζουν με το να δανείζουν τον πάσα ένα δυστυχή κι αυτό σε συνεργασία με το «πολιτικό προσωπικό» που μεσολαβεί και αβαντάρει ένα τέτοιο πάρε-δώσε, κερδίζοντας προνόμια και εξουσία. Κι από την άλλη έχουμε τους αχόρταγους, τους φαντασμένους, όλους αυτούς που το ’99 εξεγέρθηκαν κατά του Χρηματιστηρίου επειδή δεν τους εξασφάλιζε τα κέρδη που είχαν ονειρευτεί. Όλους αυτούς, που ενώ τα έσοδά τους (δηλ. αυτό που οι ίδιοι παράγουν) δεν το επέτρεπαν, εκείνοι εξακολουθούσαν να ζουν με δανεικά σε κόσμους φανταστικούς, γεμάτους πράντα, γκούτσι, μούτσι και πορτοφόλια φουσκωμένα κάρτες. Αν την κρίση πρέπει να την πληρώσουν αυτοί που την δημιούργησαν, γιατί πρέπει να εξαιρέσουμε τους δεύτερους απ’ το μερίδιό τους; Για την εξάρτηση που τους δέρνει, δεν έχουν προσωπική ευθύνη; Είναι νήπια, και το λογαριασμό τους θα τον καλύψει κάποιος πατερούλης, για να μπορούν στον αιώνα να συνεχίζουν να ζουν με δανεικά; Ποιος έχει συμφέρον να τους αφήνει να υπάρχουν ως νήπια; Και στο κάτω κάτω πότε πλήρωσαν εξίσου τη ζημιά πατρίκιοι και πληβείοι, φεουδάρχες και κολλήγοι, τοκογλύφοι και ξωμάχοι, αφεντικά και σκλάβοι; ΑΒΓ. Ακόμα κι όταν προς στιγμήν(1917) ανατράπηκε το ισοζύγιο πληρωμών, όταν ήρθε ο λογαριασμός μετά από 72 χρόνια (γιατί ο λογαριασμός ο κερατένιος την βρίσκει την διεύθυνση κι έρχεται πάντα), ήταν οι εξουσιαζόμενοι εντέλει που πλήρωσαν τη ζημιά, πληρώνοντας για όλους μας. Και νομίζω πως όσοι προπαγανδίζουν μια τέτοια θέση «να πληρώσουν την κρίση εκείνοι που την δημιούργησαν», είναι εκείνοι που σε καταστρέφουν πρώτα, προκειμένου να σε σώσουν αργότερα. Όταν τα ερείπια θα στοιβάζονται γύρω μας (εάν τα αφήσουμε να σωρεύονται, παρατηρώντας τα απαθείς), θα παρουσιαστούν αυτοί οι ίδιοι και θα προσφερθούν να μας σώσουν, παίρνοντας τη θέση των προηγούμενων αφεντικών. Όπως γινόταν, και θα γίνεται πάντα. Κι αυτό γιατί ο επί της γης παράδεισος έχει την οσμή σφαγείου και τη γεύση συρματοπλεγμάτων. Κι αυτό κανένας δεν το θέλει. Χριστός Ανέστη.

κοντέινερ Απρίλιος 2010 | 7

Δ ικ η γ ό ρ οι με γυαλ ιά

«Ένα μικρό δήγμα* του λίαν ευαίσθητου γεννητικού οργάνου...» _Κλειώ Παπαπαντολέων, δικηγόρος

Η διακίνηση προσώπων με σκοπό τη σεξουαλική ή εργασιακή τους εκμετάλλευση είναι πλέον ένα φαινόμενο τόσο «κανονικό» που σχεδόν δεν το βλέπουμε. Από τις φράουλες της Μανωλάδας μέχρι το ιστορικό κέντρο της Αθήνας, η μόνη διαφορά είναι η ένταση της αλληλεγγύης των κατοίκων υπέρ των διακινητών. Στην κάθε Μανωλάδα η υποστήριξη του διακινητή είναι εντονότερη, ενώ στο κέντρο των Αθηνών η αποξένωση μας έχει καταστρέψει. Μεταξύ διακινητών και θυμάτων trafficking, υπάρχει, από νομική σκοπιά, ένα κοινό σημείο: έχουν διαφορετική νομική μεταχείριση από άλλους στην ίδια θέση. Σπανίως −για παράδειγμα οι διακινητές, κρατούνται προσωρινά, σε μια χώρα που έχει κουλτούρα να προφυλακίζει αδιακρίτως και παρανόμως τους πάντες. Τα δε θύματα, για να αποδείξουν ότι είναι πράγματι θύματα, πρέπει να αποδείξουν ότι καίτοι κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες, παρά ταύτα δεν μπόρεσαν π.χ. να διαφύγουν. Αδυνατώ να φανταστώ Πρόεδρο Δικαστηρίου¹ να ρωτάει απαχθέντα επιχειρηματία, σε ποιο όροφο τον κρατούσαν οι απαγωγείς του, για να κρίνει από αυτό το στοιχείο, εάν πράγματι συντελέστηκε η αρπαγή του (4ος όροφος) ή καθόταν στο διαμέρισμα οικειοθελώς (1ος όροφος, άρα μπορείς να πηδήξεις). Η ιδέα ότι τα θύματα πρέπει να αποδείξουν ένα «επιπλέον», σχετίζεται με την όλη εξαιρετικότητα της κατάστασής τους: παράνομοι μετανάστες που κάνουν «ανήθικες» ή χειρωνακτικές δουλειές, άρα, το όριο ανοχής τους (οφείλει να) είναι αυξημένο, η αξιοπρέπεια μειωμένη και εντέλει οι προσβολές που δέχονται νόμιμες.

8 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Η Μ. είναι θύμα trafficking. Η ίδια το διαπιστώνει, όταν το πρώτο βράδυ που θα δούλευε ως σερβιτόρα, τα αφεντικά της στο μπαρ την επιβιβάζουν με τη βία στο αυτοκίνητο και την παραδίδουν σε πελάτη. Ο πελάτης, παρ’ όλο που η ίδια προβάλλει αντίσταση και κλαίει, την εξαναγκάζει σε συνουσία χρησιμοποιώντας σωματική βία. Συνιστά η πράξη αυτή βιασμό; Εξαρτάται ποιο είναι το φερόμενο ως θύμα απαντάει το Συμβούλιο Εφετών: «(ενν. επειδή η Μ.) παρασύρθηκε σε γενετήσια εκμετάλλευση του σώματός της, είναι επόμενο να αποδέχεται τις όποιες σεξουαλικές ορέξεις και γενετήσιες διαστροφές των εκάστοτε “αξιότιμων πελατών”, οι οποίες πολλές φορές κατά την εκτέλεση των ασελγών πράξεων ούτε ευγενείς είναι, ούτε τρυφεροί αλλά απότομοι και βίαιοι, όπως ενδεχομένως στη συγκεκριμένη περίπτωση». Έτσι αθωώθηκε ο κατηγορούμενος, αφού το θύμα, «παρασυρμένο» στην ακολασία, απώλεσε το δικαίωμά του στη σωματική του ακεραιότητα και τη σεξουαλική του ελευθερία. Το ίδιο βράδυ, ένα από τα αφεντικά της, την εξαναγκάζει − ακινητοποιώντας την και τραβώντας την από τα μαλλιά− να του κάνει στοματικό έρωτα. Το Συμβούλιο Εφετών αθωώνει και αυτόν τον κατηγορούμενο: «Με βάση την κοινή πείρα και λογική το θύμα μπορεί πιο εύκολα να αντιδράσει αν πραγματικά το θελήσει, αφού ένα μικρό δήγμα του λίαν ευαίσθητου γεννητικού οργάνου, αν όχι ελαφρά μετατόπιση της κεφαλής εν σχέσει με τη φορά τούτου, αρκεί να αποτρέψει τον δράστη από κάθε μελλοντική προσπάθεια εισδοχής τούτου εντός της στοματικής κοιλότητας...» Συμπέρασμα: τα θύματα trafficking είναι ανεπίδεκτα βιασμού. Για την ιστορία, αναφέρουμε ότι η κατάληξη της δίκης αυτής, η οποία είχε ξεκινή-

σει με βαρύτατα κακουργήματα σωματεμπορίας, εγκληματικής οργάνωσης, αρπαγής κ.λπ., ήταν εξίσου καλή για τους κατηγορούμενους: καταδικάστηκαν σε 27 μήνες φυλάκιση για το πλημμέλημα της μαστροπείας...² Ένας σπουδαίος ζωγράφος, ο René Magritte, έκανε μια σειρά από πίνακες, οι οποίοι είναι μάλλον οι καταλληλότεροι για να περιγράψει κανείς το πώς η ελληνική πολιτεία προσεγγίζει το θέμα του trafficking: Αναφέρομαι στους πίνακες που αναπαριστούν ένα αντικείμενο, για παράδειγμα μία βαλίτσα ή μία πίπα, ενώ ταυτόχρονα αναγράφεται η άρνηση της ταυτότητας του απεικονιζόμενου αντικειμένου: «ceci n’ est pas une pipe». Με τον ίδιο τρόπο, ενώ η ελληνική πολιτεία ποινικοποιεί σε βαθμό κακουργήματος όλη τη δράση των διακινητών και προβλέπει ευνοϊκές ρυθμίσεις για τα (αναγνωρισμένα) θύματα σε θέματα νομιμότητας διαμονής, κ.λπ., ενώ δηλαδή νομοθετικά απεικονίζεται το φαινόμενο αυτό, την ίδια στιγμή ο αριθμός των αναγνωρισμένων θυμάτων, ο αριθμός των δικών που διεξάγονται για τα ζητήματα αυτά και τα πενιχρά τους αποτελέσματα, αποδεικνύουν πλήρη άρνηση του φαινομένου στην πράξη. «Αυτό δεν είναι trafficking» όπως δεν είναι και βιασμός. Είναι άλλο πράγμα. Οπωσδήποτε…

* Δήγμα = δάγκωμα 1 Η ερώτηση αυτή έγινε από την Πρόεδρο του Μικτού Ορκωτού Δικαστηρίου Αθηνών σε θύμα trafficking κατά την ακροαματική διαδικασία σε δίκη που διεξήχθη το 2007.

2 Για την υπόθεση αυτή, ευχαριστούμε θερμά τη μη κυβερνητική οργάνωση «Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες», η οποία προσφέρει νομική στήριξη κα εκπροσώπηση σε θύματα trafficking. Τα πλήρη στοιχεία της δικογραφίας είναι στη διάθεση της στήλης.

ΔΙΑΒΑΣΗ ΠΕΖΩΝ

«Πρώτα ο πολίτης!» _Γιώργος Κοροπούλης

ταστολή... Τα ονόματα είναι κρίσιμη υπόθεση: από κει αρχίζει το ψέμα.

Η ελπίδα του ανθρώπου που πνίγεται και η «παράσταση νίκης» έχρισαν τον κατ’ ουσίαν Γιωργάκη πρωθυπουργό ανεξέλεγκτο. Το ότι η παντοδυναμία του ήταν ψευδεπίγραφη (και η αυτοδυναμία του ΠΑΣΟΚ φευγαλέα: το screen story που καλύπτει μια μορφή άτυπης συγκυβέρνησης, και αυτής υπό επιτροπείαν) ήταν ολοφάνερο ήδη κατά την πρώτη on line συνεδρίαση του νέου υπουργικού συμβουλίου, φτιαγμένου κατά το ήμισυ στο παιδικό δωμάτιο του Γιωργάκη και κατά το ήμισυ στην πίσω αυλή της διαπλοκής. Κανείς ωστόσο δεν ήθελε να φανταστεί την απόλυτη διάψευση, το γενικό ψεύτισμα που επακολούθησε...

Κι έπειτα γενικεύεται: Η μνήμη, σε όλα τα επίπεδα, πρέπει να εξαλειφθεί και ή απλώς να ξεχάσουμε (και να ξεχαστούμε) ή, ακόμη καλύτερα, να δεχτούμε το εμφύτευμα άλλης μνήμης, πλαστής. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός είναι το αποτέλεσμα τέτοιας επέμβασης: θα συνεχίσω να το λέω, γιατί η «επιχείρηση Λήθη», πολλώ μάλλον η εμφύτευση ψεύτικης Μνήμης, βρίσκεται στο επίκεντρο του μεταμοντέρνου κυβερνο-πραξικοπήματος.

Οι μετονομασίες θα έφταναν βέβαια: Τα υπουργεία «διά βίου μάθησης», «ηλεκτρονικής διακυβέρνησης», «προστασίας του πολίτη» μετονόμασαν, αντιστοίχως, την προέλαση των ιδιωτικών πανεπιστημίων, τη μετατροπή του Πρωθυπουργικού Γραφείο σε οφθαλμό ος τα πανθ’ ορά (μεταφορά της ηλεκτρονικής παρακολούθησης στο επίπεδο της διακυβέρνησης δηλαδή) και τη γενικευμένη κα-

Που ήταν πια επί θύραις αφ’ ης στιγμής η ανάρρηση του Γιωργάκη στον κομματικό θρόνο είχε επιτευχθεί μέσω της διάλυσης της ίδιας της έννοιας του εκλογικού σώματος κι εντέλει της απαξίωσης του νεωτερικού θεσμού του πολιτικού κόμματος. Αναμενόμενο ήταν να αχρηστευθεί κι η Βουλή, ως συμβολική διαδικασία έστω: Το δημοκρατικό «παράδειγμα» ξεθώριαζε, η κοινωνία καλυπτόταν αργά

και σταθερά από ένα ψηφιακό νέφος αερολογίας, μέσα στο οποίο σπινθήριζαν ιδέες περί «πράσινης ανάπτυξης». Γελάσαμε, θυμώσαμε, γελάσαμε πάλι: παραήταν κωμική η πρόταση να βουλεύονται οι πολίτες μέσω Διαδικτύου την ίδια ώρα που κανενός η βούληση δεν μετρούσε ούτε συνέκλινε με τη βούληση άλλου, μια και καθένας σερφάριζε στην Πνύκα μόνος του κι αλλάζοντας πίστα. Όμως αυτό το ψηφιακό νέφος ψεύδους δεν διέβρωνε μόνον τη σφαίρα του συμβολικού: υπό διωγμόν βρισκόταν η ίδια η πραγματικότητα, καθώς και η δεδομένη άλλοτε, εγγυημένη ώς χθες δυνατότητα καθενός να σκέπτεται, να αντιδρά, να μιλάει. Ώσπου, μέσω του ψεύδους, πίσω απ’ τα ψέματα – η κοινωνία βρέθηκε σε «κατάσταση πολέμου»: Όσον αφορά τη γενική συνθήκη, θυμίζει όντως τη φυσική κατάσταση όπως την είδε σ’ εφιάλτη ο Hobbes. Τα πυρά είναι πραγματικά – καταπάνω μας. Όταν τα κανάλια πέτυχαν πια να μουδιάσουμε, τα αναγκαία, υποτίθεται, μέτρα, εκφωνήθηκαν υπό μορφήν διαγγέλματος. Και δεν μπορούμε να πούμε καν ότι τα ψέματα τέλειωσαν.

orlando ad 23.8x15:Layout 1 4/7/10 6:24 PM Page 1

Μετάφραση: ΘανάσηςΧατζόπουλος Σκηνικά - Κοστούμια:Άση Δημητρολοπούλου Μουσική: Νίκος Βελιώτης Φωτισμοί: Φίλιππος Κουτσάφτης ΠαίζειηηθοποιόςΕλένηΜακρή

BIΡΤΖΙΝΙΑ γουλφ

Παραστάσεις από 11/4 έως 12/5 Κυριακή, Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη, 21:15

Σκηνοθεσία: Μίρκα γεμεντζάκη

Θέατρο του Νέου Κόσμου Κάτω Χώρος Αντισθένους 7 & Θαρύπου, Tηλ.:210-9212900 Παραγωγή Χορηγός επικοινωνίας κοντέινερ Απρίλιος 2010 | 9

Ό ,τ ι ε ί ν α ι σ ταθερό κλ ο νί ζετα ι

στην Κινηματογραφική Διάσταση _Άντζελα Δημητρακάκη

www.paperdonut.com

Αν η Ελλάδα ήταν κινηματογραφική ταινία, ρώτησε μια αλλοδαπή φίλη ορμώμενη από το αρνητικό οικονομικό προφίλ της χώρας στα διεθνή ΜΜΕ, ποια θα ήταν; Πράγματι, γιατί να μη δει κανείς το όλο θέμα μεταφορικά; Το ευρωπαϊκό δίλημμα «βοήθεια ή όχι στην Ελλάδα» υπήρξε αποκαλυπτικό συνθέτοντας ένα ηθικοπλαστικό δράμα – όχι τόσο ως προς το αδιέξοδο της ελληνικής οικονομίας αλλά ως προς το ιδεολογικό υπόβαθρο της έννοιας μιας «ευρωπαϊκής κοινότητας»: του ποιος ανήκει πού, με ποια κριτήρια και για ποιο λόγο. Οι εναπομείναντες αφελείς οφείλουν να παραδεχτούν ότι επρόκειτο περί πλάνης: η κοινότητα Ευρώπη συνδέεται μάλλον μέσω οικονομικών παρά πολιτισμικών όρων και θεσμών. Η δημοσίευση «Κρίση Ευρωζώνης: Φτώχεια του δυνατού, πτώχευση του αδύνατου» του διεθνούς δικτύου Research on money and finance έθεσε το πρόβλημα στις δυσοίωνες διαστάσεις του, προτείνοντας και την προοπτική της εξόδου από την Ευρωζώνη, όχι βέβαια για τους λόγους που έθεσε η Γερμανία (για την ελληνική γλώσσα βλ. http://researchonmoneyandfinance.org/media/reports/eurocrisis/e_summary_ gre.pdf). Υπό αυτή την οπτική, η σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα φαίνεται να εντάσσεται σ’ ένα κωμικοτραγικό σενάριο τύπου The Truman Show. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις γενιές που έχουν γεννηθεί σε αυτό το αμφιλεγόμενο πλέον καθεστώς του «ανήκειν», και το οποίο έχει μέχρις στιγμής καθορίσει τον κοινωνικό, εργασιακό και προσωπικό τους ορίζοντα δράσης. Για όσους αγνοούν την ενδιαφέρουσα αυτή ταινία, ο τριάντα και κάτι πρωταγωνιστής Τρούμαν (Τζιμ Κάρεϊ) του The Truman Show φαίνεται να ζει μια φυσιολογική ζωή ενώ όλοι οι υπόλοιποι γνωρίζουν ότι από τη στιγμή της γέννησής του η ζωή του ανήκει σε ένα τηλεοπτικό κανάλι. Ο κόσμος του Τρούμαν είναι απολύτως ψευδαισθητικός και οι επιλογές του αυστηρά περιχαρακωμένες (αν και ο ίδιος πιστεύει ότι είναι «ελεύθερες» και «απεριόριστες»), καθώς ένα ολόκληρο πλέγμα υλικών και ιδεολογικών μηχανισμών έχει

10 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

συσταθεί για να τον κρατάει δέσμιο εν αγνοία του. Καθώς η ταινία είναι χολιγουντιανή, δεν μπορούσε παρά να έχει αίσιο τέλος, το οποίο προβλέψιμα τονίζει τελικά την αυτοδιάθεση του πρωταγωνιστή. Έτσι παρά τη συνοχή και το αδιάβλητο των μηχανισμών, ο Τρούμαν ανακαλύπτει το μέγεθος της απάτης όταν, σε μία απόπειρα απόδρασής του από τον «κόσμο» του, η βάρκα του προσκρούει κυριολεκτικά στον ορίζοντα με τον οποίο έχει περιβάλει αυτόν τον κόσμο το τηλεοπτικό στούντιο. Χωρίς ενδοιασμούς, ο Τρούμαν επιλέγει να μεταβεί στο «μεγάλο έξω»: είναι η μόνη αληθινή επιλογή της ζωής του, η οποία ολοκληρώνει την αφήγηση. Από μία άποψη, στο σημείο αυτό εξαντλούνται οι δυνατοί παραλληλισμοί Τρούμαν και ελληνικής πραγματικότητας, καθώς η τελευταία δεν βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν χειροπιαστό ορίζοντα από σιέλ κόντρα-πλακέ τον οποίο δύναται να διαρρήξει με μια μπουνιά (!) ενώ αντίθετα γνωρίζει ότι το «μεγάλο έξω» αποτελεί μια χειρότερη εκδοχή του «μέσα» των τελευταίων τριάντα χρόνων. Από μία άλλη άποψη όμως οι παραλληλισμοί δεν εξαντλούνται. Σε τελική ανάλυση, η εταιρεία παραγωγής που κατέστησε τον Τρούμαν ιδιοκτησία της δρα και στον μεγάλο κόσμο, εκεί «έξω». Αν ο Τρούμαν ήταν σε θέση να σκεφτεί λίγο πιο κριτικά, θα κατανοούσε ότι η αναμέτρησή του είναι με ό,τι συνδέει το μέσα με το έξω: τις δομές που επέτρεψαν την ιδιοκτησία της ίδιας του της ζωής από μία εταιρεία. Κατ’ αναλογία, το πρόβλημα της ελληνικής πραγματικότητας στο ρόλο του Τρούμαν είναι οι δομές που συνδέουν το «μέσα» μιας Ευρωπαϊκής κοινότητας με το «έξω». Αν η αποκαλυπτική συνθήκη Τρούμαν, την οποία βιώνει η ελληνική κοινωνία σήμερα, εγείρει την προοπτική αφύπνισης από το λήθαργο του ανήκειν, ίσως το θέμα να είναι πώς να μην παγιδευτεί η προοπτική αυτή σε ένα άλλο γνωστό, κωμικοτραγικό σενάριο με τον τίτλο Η Μέρα της Μαρμότας. Για όσους δεν είναι φαν του Μπιλ Μάρεϊ, πρόκειται για μία μέρα που ο πρωταγωνιστής βιώνει ξανά και ξανά, πάντα απ’ την αρχή.

παρέ μβαση

Δημήτρης Ταξής: flickr.com/dimitristaxis

Για μια εμπειρική και ανθρωπιστική προσέγγιση της αυτοκτονίας _Γιάννης Μαλογιάννης, Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής Στις 16/3/2009, ο Νίκολας Χιουζ γιος της αυτόχειρας ποιήτριας Σύλβια Πλαθ και του συζύγου της Τεντ Χιουζ αυτοκτόνησε σε ηλικία 46 ετών. Ο Νίκολας Χιουζ καθηγητής Ωκεανολογίας στο πανεπιστήμιο Φέρμπανκς της Αλάσκας έπασχε από κατάθλιψη και ακολούθησε την πορεία της μητέρας του, σαρανταέξι χρόνια μετά. Τι τον οδήγησε στην αυτοκτονία; Ήταν η πράξη του αποτέλεσμα ενός ισχυρού γονιδιακού ντετερμινισμού ή όχι; Η απάντηση σε κάθε τέτοιο ερώτημα παραμένει μετέωρη.

εξέτασης προσφιλών τους προσώπων, όπως βέβαια είναι σαφές στους ψυχοθεραπευτές ότι δεν μπορούν να ασχοληθούν με τις περιπτώσεις ανθρώπων που γνωρίζουν και εμπλέκονται συναισθηματικά μαζί τους.

Η ιατρική σήμερα γνωρίζει ότι ο ισχυρότερος προβλεπτικός παράγοντας κινδύνου αυτοκτονίας είναι η ύπαρξη κληρονομικού ιστορικού. Επίσης η σύγχρονη έρευνα συσχετίζει τις αυτοκτονίες με βιολογικά καθοριζόμενη παρορμητικότητα ή επιθετικότητα. Ακόμα ψυχολογικές μελέτες υπογραμμίζουν την ύπαρξη της έννοιας της «απελπισίας» ως σημαντικού προβλεπτικού παράγοντα κινδύνου αυτοκτονίας. Την ορίζουν ως σταθερή νοητική κατασκευή, η οποία περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το άτομο στο παρόν δεν πρόκειται να βρουν λύση στο μέλλον.

Από την άλλη δεν κρύβω τη γοητεία που ασκούν πάνω μου τα κείμενα του Διαφωτισμού, όπου για πρώτη φορά εμφανίζεται συστηματικά μία μη αξιολογική προσέγγιση της αυτοκαταστροφικής πράξης, θεμελιώνοντας τον προβληματισμό που ξεκινάει με το ερώτημα «να ζει κανείς ή να μη ζει;» στην όψιμη Αναγέννηση. Κι ακόμα εκτιμώ βαθιά και πάντα επιστρέφω στην κλασική και πρώτη επιστημονικά και μεθοδολογικά άρτια μελέτη της αυτοκτονίας που δημοσίευσε το 1897 ο κοινωνιολόγος Εμίλ Ντυρκέμ. Διέκρινε την αυτοκτονία σε εγωιστική που αναφέρεται στα λιγότερο ενταγμένα κοινωνικά άτομα, σε αλτρουιστική που αναφέρεται στα άτομα κοινωνιών με ισχυρούς συνεκτικούς δεσμούς και λαμβάνει τη μορφή πράξης αυταπάρνησης και αυτοθυσίας και στην ανομική, η οποία επέρχεται ως αποτέλεσμα κατάρρευσης των θεσμών και της κοινωνικής συνοχής.

Με ποιο τρόπο όμως διαβάζουμε σήμερα την αυτοκτονία και πως η ανάγνωση αυτή καθορίζει τη δυνατότητα κατανόησης και συνάντησης του ανθρώπου που εκφράζει αυτοκτονικό ιδεασμό;

Γράφοντας όλα αυτά θα ένιωθα βέβαια προδότης, αλλά θα είχα διαπράξει και ουσιώδες ατόπημα, αν δεν ανέφερα την αυτοκτονία ως ενδοβαλλόμενη προς το ίδιο το υποκείμενο επιθετικότητα σύμφωνα με τον Φρόυντ.

Σίγουρα όλες οι αυτοκτονίες δεν είναι ίδιες. Διαφέρει η αυτοκτονία του Αίαντα που ατιμασμένος, νιώθοντας ντροπή, στερεώνει το ξίφος του στο έδαφος και καρφώνεται πάνω του, από τις σύγχρονες επιθέσεις αυτοκτονίας των καμικάζι που ζώνονται με εκρηκτικά και ανατινάζονται, την αυτοκτονία του εφοπλιστή που η οικονομική καταστροφή και η αποκάλυψη των σκανδάλων τον οδηγούν στην ταράτσα απ΄όπου πέφτει στο κενό και την αυτοκτονία του ανθρώπου που έχει επανειλημμένως νοσηλευτεί και λαμβάνει ψυχοφαρμακευτική αγωγή.

Διατρέχοντας στο κείμενο αυτό επιμέρους προσεγγίσεις και ονόματα αυτόχειρων και περνώντας από τη φιλοσοφία ως την ιατρική, μου είναι σαφές ότι παρά την πρόοδο που έχει επιτελεστεί και τη γνώση, επιδημιολογική και βιολογική, που έχει προστεθεί στο προϋπάρχον σώμα φιλοσοφικών και κοινωνιολογικών θεωρήσεων, η στάση απέναντι στο φαινόμενο παραμένει βαθιά αντιφατική, συντηρητική και αξιολογική (και δεν αναφέρομαι καν στις θρησκευτικές απόψεις περί του θέματος). Τι εννοώ αξιολογική: Συχνά γοητεία και θαυμασμός για τους αυτόχειρες λογοτέχνες, ήρωες, καμικάζι και ακόμα συχνότερα καταδίκη για τους αυτόχειρες κοινούς θνητούς. Οι αυτοκτονίες των τελευταίων φαίνεται να αποτελούν το προλεταριάτο αν όχι το λούμπεν προλεταριάτο στη «διαστρωμάτωση» των αυτοκτονιών. Ο θάνατος είναι σκότος και φοβίζει και σαλός όποιος τον επιλέγει. Έτσι το κακό ξορκίζεται και απομακρύνεται από εμάς. Η στάση αυτή όμως ουδόλως συνάδει με τη γνώση.

Την ίδια στιγμή αναδύεται το ερώτημα εάν υπάρχουν κοινά στοιχεία μεταξύ τους και τελικά αν αυτά μπορούν να φωτίσουν το φαινόμενο ή να αποσοβήσουν την καταστροφική αυτενέργεια. Μιλώντας για αυτοκτονία η σκέψη οδηγείται στο πλήθος των αυτόχειρων ηρώων, καλλιτεχνών και λογοτεχνών. Από τον Βέρθερο του Γκαίτε, μέχρι τη Σάρα Κέιν, τον Ίαν Κέρτις και τον Ντέιβιντ Φόστερ Ουάλλας, αναφέροντας μόνο κάποιους ενδεικτικά, χωρίς να επιχειρώ την παρουσίαση ενός καταλόγου ανθρώπων της τέχνης που έδωσαν τέλος στη ζωή τους ούτε να επιλέγω με κριτήριο τους ήρωες των δικών μου αναγνωστικών και μουσικών περιπλανήσεων. Ώς ψυχίατρος οφείλω να πω ότι τελώ πάντα εν αμηχανία όταν καλούμαι να σχολιάσω το θέμα της αυτοκτονίας, τις αιτίες, τα συστατικά της πορείας προς αυτή, που περικλείει ερμητικά ενίοτε, κάθε περίπτωση εξατομικευμένα. Και πάντως στέκομαι μακριά από κάθε ιατρική ή ψυχολογική και ψυχαναλυτική προσέγγιση όταν αντικρίζω την περίπτωση αυτοκτονιών ...των δικών μου ηρώων. Είναι γνωστή στους γιατρούς η δυσκολία αν όχι αδυναμία κλινικής

Όταν στο τμήμα ψυχιατρικών επειγόντων του νοσοκομείου ή στο ιδιωτικό γραφείο, ένας άνθρωπος προσέρχεται εκφράζοντας αυτοκτονικό ιδεασμό, γνωρίζω ότι ακόμα δεν έχει αποφασίσει να θέσει τέλος και ζητάει βοήθεια. Το άτομο το οποίο έχει αποφασίσει οριστικά και αμετάκλητα να προχωρήσει στην αυτοχειρία δεν πρόκειται να επισκεφθεί κανέναν ειδικό προς συζήτηση. Αν υπάρχει έστω και μία δυνατότητα συνεργασίας και ανακούφισης της οδύνης του ατόμου που εκφράζει την αυτοκαταστροφική σκέψη, αυτή περνάει μόνο μέσα από την πλήρη απέκδυση κάθε αξιολογικής στάσης από πλευράς θεραπευτή και την πλήρη αποδοχή της δυνατότητας του υποκειμένου να επιθυμεί ακόμα και το τέλος του.

κοντέινερ Απρίλιος 2010 | 11

λ α βύρι ν θο ς της λ ο γ ικ ής

Πέρδικες ήσαν κι έφυγαν… _Γιώργος Κοκκινάκος

Πενθώ τον ήλιο και πενθώ τα χρόνια που έρχονται χωρίς εμάς και τραγουδώ τ’ άλλα που πέρασαν εάν είναι αλήθεια Ο. Ελύτης (Μονόγραμμα)

Απ’ τα χρόνια του πολυτεχνείου, φοιτητής της νομικής τότε, μπήκε στην τρέλα ο Νίκος. Άνθρωπος βαθύς, στοχαστικός, είρων και χιουμορίστας. Η αρρώστια δεν κατόρθωσε να τον ισοπεδώσει. Παρ’ όλο που τριάντα χρόνια τώρα ζούσε έγκλειστος στο ψυχιατρείο, διατήρησε τις ανησυχίες του, τις αγωνίες του, τις επιθυμίες του. Πού να τα βγάλει πέρα ο Νίκος με τη σκληρότητα του κόσμου. Το κέλυφός του λεπτοκάμωτο, εύθραυστο. Μπήκε λοιπόν στην τρέλα και «γλίτωσε». Τα τελευταία χρόνια ζει σε έναν ξενώνα, στο κέντρο της πόλης. Ζει μέσα στην κοινότητα, ενσωματωμένος στους ρυθμούς της κοινότητας, αλλά και αναγκασμένος να προσαρμόζεται στους κανόνες μιας «κοινοβιακής» ζωής. Κάθε μεσημέρι ο Νίκος, όταν σχόλαγε το γειτονικό λύκειο, έβγαινε στο μπαλκόνι και έβλεπε τα κορίτσια να περνούν… Ήταν η ώρα του έρωτα. Έλα όμως που η ώρα

δεν ήταν η «κατάλληλη» σύμφωνα με τους ρυθμούς του ξενώνα και δώσ’ του καβγάδες με τη βάρδια του προσωπικού για να σταματήσει ο Νίκος τη συνήθεια. Συνήθεια την έλεγε το προσωπικό, αναπνοή ήταν για τον Νίκο. Ήταν αδύνατο να υποχωρήσει και να υποταχθεί ο Νίκος. «Όλα τα έχω χάσει αλλά αυτό δεν θα μου το πάρετε», φώναζε εξοργισμένος και ήταν παντοδύναμος. Ανίκητος μπροστά στις κανονιστικές αρχές και τις απαγορεύσεις του θεσμού. Ο έρως βλέπεις… Έξω από όρια, όρους και κανόνες. Έξω και πάνω από τα πρέπει και τα μη. Ένας έρωτας χωρίς τη δωροδοκία της ύλης, πνευματικοποιημένος, ανιδιοτελής, χωρίς αντάλλαγμα, χωρίς όφελος. Ένας έρωτας αντάρτης, ανορθόγραφος – μόνο έτσι άλλωστε δεν ορίζεται; Αυτενεργός και αυτεξούσιος. Ένας έρωτας ανέλεγκτος, αιρετικός, παράδοξος. Έξω από τη λογική, το πρόγραμμα, τη διεκπεραίωση και τη

συμβατικότητα. Μακριά από την πολυκοσμία, την κοσμικότητα, τη γιορτή, το πανηγύρι. Να ακροβατεί, να τρέχει.. Ένας έρως πυρπολητής, φίλος των έσω σπαραγμάτων, μύχιος, σκοτεινός, πρωτόγονος, μυστηριακός και μυστήριος. Μακριά απ’ τη φιληδονία, την υλοφροσύνη, την υποτακτικότητα. Υπερβατικός και σπάταλος. Ανικανοποίητος, ανολοκλήρωτος. «Πέρδικες ήσαν και έφυγαν», μου είπε μια μέρα ο Νίκος, όταν με είδε να τον παρατηρώ από απόσταση, όταν «ιερουργούσε» ενώ οι κοπέλες έφευγαν και απομακρύνονταν στο δρόμο… «Στιγμιαίος ο έρως και ακριβώς γι’ αυτό αιώνιος», σκέφτηκα. Γεια σου Νίκο που κατοικείς στον έρωτα. Γνήσιε χρήστη του, μακριά από τους πολυπληθείς σημερινούς εμπόρους του...

πά ν τ α ε δώ

ΑΝΘΟΛΟΓΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ _Γιάννης Υφαντής, www.yfantis.gr

Επιτέλους, όχι άλλη δυσφήμηση της ποίησης, μέσω αυτών των εκτρωμάτων που βάζουν στα σχολικά βιβλία, οι κακούργοι των εκκλησιαστικών και κομματικών κύκλων, που θέλουν τα παιδιά μας να ζουν στην γκρίζα και θλιβερή κοινωνία του Πενθέα (βλ. Βάκχες). Επιτέλους, στα σχολικά βιβλία των τελευταίων χρόνων, μαζί με τα ποιήματα της θαυμάσιας γενιάς του τριάντα και των προηγούμενων γενεών, μπορείς να βρεις ποιήματα σύγχρονων ποιητών, αληθινά ποιήματα, σαν αυτά που ανθολόγησα εδώ. Όντα μικρά που κάποτε μπερδεύεστε στα δάση του κορμιού μου ή που διαβαίνετε / τρεχάλα μέσα στο ανοιχτό βιβλίο μου ή που χάνεστε / στην έρημο του τραπεζιού μου ή στις λειχήνες χώρες ενός βράχου ή που σας βρίσκω / πάνω σ’ ένα λουλούδι να μαζεύετε σοφία και ηλιόσκονη· αχ όντα / υδρόβια, μες στο χώμα ή φτερωτά, όντα της νύχτας / παιχνίδια των σεληνιακών αγγέλων με τη βούλα πάνω σας του Σκότους, / ψήγματα της δημιουργίας και που εν τούτοις και μ’ αντένες των υπόηχων και ραντάρ του πράσινου ή του γκρίζου· όντα / άλλοτε μ’ ένα σάκκο καφετί στον ώμο μπαλωμένο κι άλλοτε φορώντας / ένα κογχύλι κατ’ ομοίωση του χρόνου ή μι’ ασπίδα του Μεσαίωνα ή / μια κερασφόρα προσωπίδα ηλιακού πολεμιστή· όντα μικρά / που τα φτερά σας έχουν τ’ άστρα πάνω τους της Μνήμης κι ερυθρούς / κύκλους μικρούς ενιαυτούς και αριθμούς του Μηδενός μεταμορφώσεις ή / στιγμές καρφιά πάνω στην πύλη της Ιστάρ· όντα της μέρας / παιχνίδια των ηλιακών αγγέλων με τη βούλα του Φωτός,

12 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

μεγάλα όντα / που ερωτεύεστε και ζείτε και πεθαίνετε μη ξέροντας / μη καταδέχοντας να ξέρετε ποιος είμαι και πού πάω και τι θέλω αραδιάζοντας εδώ / τα μαύρα ετούτα κόκκαλα της σκέψης μου. ΤΟ ΠΑΡΚΙΝΓΚ: Μαθαίνω τελευταία πως οι άνθρωποι / πολύ συχνά πεθαίνουν από έμφραγμα / ή εγκεφαλικά κι απελπισία επειδή / δε βρίσκουν πάρκινγκ. Ναι, δεν βρίσκουν πάρκινγκ. / Ο άλλος, κάποιος μ’ αριθμό τον ΑΒΓΔΖΗΘΙΚΛΜ / 9.099.843.211.507.9887 / έψαξε όλη τη Γαλλία, δεν βρήκε τίποτε, / ανέβηκε στις Άλπεις, τίποτε, κατέβηκε Ιταλία, έφτασε / μέχρι την Αίτνα, το ηφαίστειο / όλο κατειλημμένο, έφυγε προς Ρώμη, Βενετία, πέρασε ψηλά / στο Βελιγράδι, έφτασε στα Σκόπια, διάβηκε / προς την Κωνσταντινούπολη, επιτέλους / στο Κουρδιστάν / βρήκε και πάρκαρε ψηλά / σε ένα δέντρο. // Όμως αυτό ήταν το δέντρο τ’ ουρανού / όπου παρκάρουν μόνο οι πεθαμένοι.

TEΛEIA ME ΠOΔIA: Ένα ζωύφιο περπατά πάνω στο χάρτη αυτού του βράχου. / Είναι μια κόκκινη τελεία με πόδια. / Περπατά. / Δε σταματάει· περπατά· γιατί το τέλος / του Κόσμου βρίσκεται παντού / και μια τελεία που περπατά / δεν ξέρει πού να σταματήσει.

TO TEΛOΣ TOY TEPATOΣ: Σαν έφτασε το τέρας στην πλατεία / όλοι κρυφτήκαν έντρομοι στα σπίτια τους./ Κανείς δεν έβγαινε μ’ αυτό να πολεμήσει. / Δε βγήκ’ ο άγιος, δε βγήκε ο βασιλιάς, / δε

βγήκανε οι νέοι, κι ούτε οι γέροι, / ούτε οι ξορκιστές, ούτε οι μάγοι. / Έτρεμαν όλοι εκτός από το τέρας / που είχε θρονιαστεί και καρτερούσε. / Tότες ένα κορίτσι έξι χρόνων / βγήκε μ’ έναν καθρέφτη. Θαρρετά / πλησίασε το τέρας και κρατά / μπροστά του τον καθρέφτη. Ξαφνικά / το τέρας βλέπει μπρος του ένα τέρας. / Τόσο τρομάζει που του κόβεται η ανάσα. / Δε μπόρεσε ούτε καν να κουνηθεί. / Έτσι με όπλο μόνο έναν καθρέφτη / το κοριτσάκι σκότωσε το τέρας. ΤΑ ΔΙΑΛΥΤΙΚΑ: Εγκαταλείψανε τους τόνους, την παράγραφο κι ακόμη / τα διαλυτικά / (αυτούς τους τέλειους διδύμους της γραφής μας). / Έτσι στις ψησταριές και στις ταβέρνες τους δεν θα ’βρεις παϊδάκια· / όλοι τους πια σερβίρουνε παιδάκια. ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΙ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ: «Βγάζεις λεφτά» μου λένε «από την ποίηση;» / «Λεφτά;» τους απαντώ, «λεφτά; / Βγάζει λεφτά ποτέ ο εραστής; / Λεφτά βγάζει μονάχα ο νταβατζής». ΠΥΓΟΛΑΜΠΙΔΕΣ Πυγολαμπίδες μπρος στην πόρτα μου περνούν / με βελονιές φωτιάς κεντούν το σούρουπο. ΤΩΡΑ ΠΛΑΓΙΑΖΕΙ Τώρα πλαγιάζει εκεί μες στα βουνά / σε μια σπηλιά που ’χει κουρτίνα καταρράχτη.

Το ένα και το άλλο

ΧΡΥΣΟΣ ΑΙΩΝΑΣ _Λένα Κιτσοπούλου

www.seacreative.net

Αγαπητοί φίλοι, αναγνώστες, υπάρχει μεγάλη κρίση, πάμε από το κακό στο χειρότερο, ακόμα δεν έχουμε δει τίποτα. Τώρα θα αρχίσουν τα δύσκολα, τώρα. Ετοιμαστείτε, θα γίνει της πουτάνας. Ήδη πολλοί από εσάς έχετε απολυθεί από τις δουλειές σας και απορώ και πού βρήκατε τα χρήματα να αγοράσετε αυτήν την εφημερίδα. Μην κάνετε σπατάλες, φίλοι. Φυλαχτείτε. Αρχίζει και η μεγάλη εγκληματικότητα. Κλειδωθείτε μέσα στα σπίτια σας, βάλτε συναγερμούς. Αν δεν έχετε λεφτά για συναγερμούς, σταματήστε να κοιμάστε, στηθείτε όλη τη νύχτα κοντά στα παράθυρά σας και μόλις ακούσετε κάποιον θόρυβο ή αισθανθείτε την παρουσία αλλοδαπού στοιχείου πίσω από τα κουφώματά σας, αρχίστε με ψιλή φωνή να κάνετε ίου ίου ίου ίου ίου. Ο αλλοδαπός θα ακούσει τον συναγερμό και θα φύγει. Πάρτε την κατάσταση στα χέρια σας. Πουλήστε ό,τι αντικείμενο αξίας έχετε και τα χρήματα που θα πάρετε βάλτε τα στον ειδικό λογαριασμό του κράτους για να σωθούμε. Πουλήστε και τα σώβρακά σας, ή πηγαίντε τα κατευθείαν, έτσι όπως είναι, χεσμένα και καταθέστε τα στον ειδικό λογαριασμό του κράτους. Δώστε τα στον Γιωργάκη. Να βοηθήσουμε το κράτος, φίλοι. Βουλιάζει. Βγείτε στους δρόμους, βοηθάει, θα ακουστείτε σίγουρα. Όλοι όσοι βγήκαν στους δρόμους βοηθήθηκαν. Μην κηδεύετε τον δέκατο τέταρτο μισθό σας, μην κάνετε έξοδα σε κηδείες, μην τα δίνετε στους παπάδες. Λυπηθείτε τους κι αυτούς. Θα φορολογηθούνε. Ή, έστω, κάντε μία κηδεία. Μία και καλή για όλους τους μισθούς σας. Και για τους δεκατέσσερις. Αφού

όλους θα τους χάσετε. Θα είστε άνεργοι, καταλάβετέ το. Όσοι έχετε σπίτια σε χωριά, φύγετε όσο είναι καιρός. Ζήστε όλοι μαζί στο σπίτι του χωριού. Ξαδέρφια, μανάδες, γιαγιάδες, πεθερές, όλοι. Γαμηθείτε και μεταξύ σας, καλό κάνει, να ανακυκλώνεται το σπέρμα, δεν πειράζει η αιμομιξία, δεν πειράζει, δεν πρόκειται να γεννηθούν χειρότεροι βλάκες από αυτούς που ήδη υπάρχουν. Αποκλείεται. Γαμηθείτε, μη χαθεί κι αυτό το ελληνικό DNA. Είναι κρίμα. Φάτε βρούβες, φάτε φακές, καλλιεργείστε ό,τι χωραφάκι έχετε, φάτε από εκεί, θα είναι ωραία, θα δείτε. Θα ξαναζήσουμε το όμορφο ρομαντικό παρελθόν. Χωρίς κινητά, χωρίς αυτοκίνητα, με τα γλέντια στις αυλές μας, όλοι μαζί, ενωμένοι θα ξαναβρούμε την ανθρωπιά μας, αυτή την παλιά ανθρωπιά και αξιοπρέπεια του Έλληνα, τα παλιά όμορφα σχολεία υπο δέρνανε και μαστιγώνανε τους ανθρώπους, έτσι μπράβο, επιτέλους θα ξαναγεννηθεί η παλιά ελληνική οικογένεια, έτσι πρέπει, η γυναίκα στο σπίτι, ό άντρας στο καφενείο, τα παιδιά ξυπόλητα, να σκληραγωγηθούν, να μάθουν τι θα πει δουλειά. Έτσι, με αξίες. Με ήθος. Με τους ωραίους χαρακτήρες της παλιάς καλής ελληνικής κοινωνίας. Πάνω στους οποίους στηρίχτηκε η σημερινή πρόοδος και ευημερία. Με τον ρουφιάνο μας, με τον καραγκιόζη μας, με τον μαυραγορίτη, με τον δοσίλογο, με τον παπατζή μας και με το κουτσαβάκι μας. Είμαστε αλάνια, φίλοι. Διαλεχτά παιδιά μέσα στην πιάτσα. Εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί. Θα είναι ωραία. Θα δείτε. Θα ξαναβγούν επαναστάτες καλλιτέχνες με επαναστατικά τραγού-

δια, θα κάνουν αυτοί την επανάστασή τους από το Παρίσι, από κάποιο νέο Παρίσι, από το Ντουμπάι π.χ., από κει θα έρχονται τα επαναστατικά τραγούδια, εκεί θα μεγαλουργούν οι ήρωές μας κι εμείς θα τρώμε χαρούπια. Η κρίση έρχεται. Προσδεθείτε. Πάρτε από τώρα σφουγγαρόπανα στα χέρια και κάντε ασκήσεις. Αρχίστε από τις σκάλες της πολυκατοικίας σας, πάνω - κάτω, πάνω - κάτω, γιατί μπορεί να χρειαστεί να καθαρίσετε σκάλες, σε άλλες χώρες που θα πάτε μετανάστες. Όπως κάποιοι μετανάστες καθάρισαν τις δικές μας κι ας ήταν καθηγητές πανεπιστημίου. Έτσι είναι το δίκαιο, έτσι είναι το σωστό, έτσι είναι το ωραίο. Στο κάτω κάτω η μαγκιά είναι να μπορείς να είσαι και του αλωνιού και του σαλονιού. Και μετά απ’ όλα αυτά, φίλοι αναγνώστες, μέσα από την ανέχεια και τη φτώχεια, η Ελλάδα θα γεννήσει και πάλι έναν σπουδαίο ηγέτη, δημοκράτη και προοδευτικό, ένα παλλικάρι, που μπορεί να μη φοράει ζιβάγκο, γιατί εν τω μεταξύ θα έχει έρθει και η μεγάλη ξηρασία στον πλανήτη και η γη θα έχει στερέψει και η χώρα μας θα έχει φτάσει πια τον χειμώνα τους 50 βαθμούς υπό σκιάν, θα έρθει αυτός λοιπόν με την κελεμπία του, ή με το νεγκλιζέ του, ή τέλος πάντων με ό,τι πιο αντισυμβατικό θα υπάρχει τότε στη μόδα και θα ζήσουμε και πάλι την αλλαγή. Τη μεγάλη αναγέννηση του ελληνικού κράτους. Τον χρυσό αιώνα του Μερακλή.

Όσκαρ Γουάιλντ De Profundis το βιβλίο πλαισιώνεται απο έργα Ελλήνων εικαστικών

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Δ. ΚΟΡΟΝΤΖΗ, ΚΑΣΑΜΠΑ 58 ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ, ΤΗΛ. 210 722 5690 email: ekdosiskorontzi@yahoo.gr κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 13

αφιέρωμα_Δίκτυα

Βρισκόμαστε πια για τα καλά μέσα σε μία πραγματικότητα που καθορίζεται από την επανάσταση των νέων τεχνολογιών επικοινωνίας και οι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι αισθάνονται, σκέφτονται και συμπεριφέρονται φαίνεται να αλλάζουν ριζικά. Το σύγχρονο πλήθος κινείται στο χρόνο και το χώρο των ροών, στο ψηφιακό περιβάλλον του διαδικτύου και των συστημάτων κινητής επικοινωνίας. Ο νέος «κοινός» τόπος του διαδικτύου ξεπερνά γεωγραφικά σύνορα, μοιάζει ριζωματικός, και μας αρέσει γιατί είναι ετερογενής και ευμετάβλητος, όπως εμείς οι ίδιοι που τον διαμορφώνουμε. Συμμετέχουμε σε δίκτυα κατανεμημένα ανά τον κόσμο, που θεωρούμε ότι μας προσδιορίζουν και τα προσδιορίζουμε. Ταυτόχρονα όμως γνωρίζουμε πως τα περισσότερα δίκτυα ελέγχονται από τρίτους και πως νέες σχέσεις εξουσίας, επίσης κατανεμημένες τα χαρακτηρίζουν. Όταν αντιλαμβανόμαστε πλέον πως το περιεχόμενο που διαθέτουμε αξιοποιείται από

τρίτους ενώ συνεχώς νέες ανάγκες δημιουργούνται από εμάς για εμάς, τι θέσεις παίρνουμε μέσα στα δίκτυα; Αν όπως λέει ο Manuel Castells, στο νέο του βιβλίο Communication Power, η εξουσία που παράγεται εντός των διαφόρων δικτύων ασκείται μέσω του προγραμματισμού και της διαρκούς αλλαγής κατεύθυνσης των ροών τους, η αντίσταση και η ανατροπή των θέσεων που επιβάλλει αυτή η εξουσία πρέπει να βρίσκεται στον αναπρογραμματισμό των δικτύων με βάση εναλλακτικά ενδιαφέροντα και αξίες και στην «αναστάτωση» των κυρίαρχων τάσεων και κατευθύνσεων. Μπορούν όμως να μετατραπούν τα υπάρχοντα δίκτυα σε δίκτυα αντίστασης ή ακόμα περισσότερο σε φορείς κοινωνικής αλλαγής; Για να συμβεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητη η βαθιά κατανό-

ηση της δομής των δικτύων, δηλαδή του τρόπου που αναπτύσσονται και μεταβάλλονται. Όπως επίσης σημαντικό είναι να κατανοήσουμε ποιοι ωφελούνται από αυτά καθώς και πού βρίσκονται(μέσα στα δίκτυα). Μπορούμε να τους αναζητήσουμε στις συνδέσεις ανάμεσα στα εταιρικά δίκτυα επικοινωνίας, στους οικονομικούς, πολιτιστικούς και μετά -βιομηχανικούς κόμβους. Πάνω απ’ όλα, αυτό που προέχει, είναι να αναγνωρίσουμε τα πλαίσια της αρχιτεκτονικής της συμμετοχής που καθορίζουν τη σκέψη μας. Στο αφιέρωμα αυτού του τεύχους αναζητούμε τα χαρακτηριστικά των δικτύων. Ψάχνουμε απαντήσεις, εναλλακτικές προσεγγίσεις, τακτικές χρήσης και εξόδου ενώ σκοντάφτουμε πάνω σε νέες ερωτήσεις που προκύπτουν από τη διερεύνηση των δομών της σύγχρονης επικοινωνίας. Σίγουρο παραμένει πάντως, πως αν σκεφτούμε διαφορετικά, τα δίκτυα επικοινωνίας θα λειτουργήσουν διαφορετικά…

Συνεργάστηκαν: _Geert Lovink _Σπύρος Ζουμπούλης _Δάφνη Δραγώνα _Ηλίας Μαρμαράς _Μωυσής Α. Μπουντουρίδης _Μάνθος Σαντοριναίος _Trebor Scholz _htpp _Αστέρης Μασούρας _Jose Perez de Lama _Πάνος Δραγώνας _Δημήτρης Χαρίτος _Michel Bauwens _Γιώργος Παπανικολάου _Κορίννα Πατέλη _#712973 _Μάνος Σιφονιός Eπιμέλεια αφιερώματος Δάφνη Δραγώνα, Ηλίας Μαρμαράς Εικονογράφηση αφιερώματος Voltnoi Brege, Θάνος Ευγενίου

14 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Δ ίκ τ υα _ Αφιέ ρ ω μ α

15 | κοντέινερ Μάρτιος 2010

κοντέινερ Απρίλιος 2010 | 15

Αφιέ ρ ω μ α _ Δ ίκ τ υα

Στρατηγικές εξόδου από τη δικτυωμένη έρημο

_Συνέντευξη: Ο Geert Lovink συνομιλεί με τη Δάφνη Δραγώνα και τον Ηλία Μαρμαρά, αποκλειστικά για το Κοντέινερ

Ο Geert Lovink είναι Ολλανδός/Αυστραλός θεωρητικός των Μέσων και κριτικός του διαδικτύου. Είναι ο διευθυντής του Ιnstitute of Network Cultures στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών του Άμστερνταμ (HvA) και διδάσκει Νέα Μέσα/Θεωρία των Μέσων στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ(UvA). Η συνέντευξη που ακολουθεί έγινε μέσω email, στις 26 Φεβρουαρίου 2010.

_Κοντέινερ: Είκοσι χρόνια πολιτισμού δικτύων: Δικτυακού με την ψηφιακή έννοια όπως έχετε διευκρινίσει, δηλαδή από τότε που το δια-ανθρώπινο δυναμικό άρχισε να συνδέεται και να εξελίσσεται με διάμεσο διάφορα συστήματα λογισμικού που μας έμαθαν να ζούμε και να μοιραζόμαστε μέσα στα ψηφιακά περιβάλλοντα. Είστε ένας από αυτούς που ακολούθησαν αυτή την εξέλιξη από την αρχή ως ερευνητής, συγγραφέας και καθηγητής. Πόσο νομίζετε ότι τα δίκτυα και οι χρήστες τους έχουν αλλάξει μέσα σ΄αυτήν την περίοδο; _Geert Lovink: Δίκτυα που συνδέουν τους ανθρώπους έχουν υπάρξει σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, αλλά τα σημερινά είναι τεχνολογικά. Οι παγκόσμιες ψηφιακές πλατφόρμες επικοινωνίας, έχουν επιταχύνει, επεκτείνει και εντείνει την παρουσία των δικτύων στην καθημερινή ζωή. Τα νιώθουμε στο πετσί μας. Έχουμε να κάνουμε με μια πολιτική της ταχύτητας εδώ, στο πνεύμα του Paul Virilio: Τα media του πραγματικού χρόνου έχουν καταστρέψει την αίσθησή μας για το χώρο και το χρόνο. Με πολλή ευκολία εξοικειωνόμαστε με τις νέες συνθήκες. Αυτό που είναι δύσκολο είναι να διαχειριστούμε τις πιο ενδόμυχες πτυχές. Η επιτελεστική πλευρά είναι ουσιαστικά η πραγματικά ελκυστική. Έχουμε πιαστεί στο μύλο της εξουσίας (όπως λέει ο Μ. Φουκώ) που αναπαράγει φλύαρα υποκείμενα. Η διαφάνεια της κατάστασης είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτή – ακόμα και από όσους είναι «χωμένοι». Δεν υπάρχει ιδιωτικός χώρος στα δίκτυα και αυτό μας κάνει ευάλωτους τόσο στις επιδιώξεις των εταιρειών όσο και στον κρατικό έλεγχο. Αυτό που με ενοχλεί όλα αυτά τα χρόνια είναι το πόσο γρήγορα εξοικειωνόμαστε από τη μία και πόσο αργά κατανοούμε από την άλλη. Τα γραφικά που διαμεσολαβούν έχουν γίνει φιλικά στους χρήστες, αλλά την ίδια στιγμή γίνεται όλο και πιο δύσκολο να κατανοήσουμε την αρχιτεκτονική των δικτύων που βρίσκεται από κάτω. _Κ : Η δικτυωμένη κοινωνία μάς έκανε περισσότερο κοινωνικά και πολιτικά ευαισθητοποιημένους, μιλώντας ειδι-

16 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

κότερα για τη νεότερη γενιά χρηστών; Ή θα λέγατε πως υπάρχει πιο πολύ από ποτέ η ανάγκη για κριτική σκέψη σε σχέση με το Ίντερνετ; _GL: Μια κριτική επαγρύπνηση δεν έχει σαν επωδό απλά τη χρήση του Ίντερνετ. Μπορεί να σημαίνει επίσης την ανάπτυξη κάποιου γούστου και μιας ηθικής. Μπορεί οι πλατφόρμες του Web 2.0 σαν το Facebook και το Twitter, να μη φέρνουν τίποτα καινούργιο, αλλά υπάρχουν τόσες άλλες πλατφόρμες και εφαρμογές για εξερεύνηση. Αυτό που πρέπει να σταματήσει είναι η «γοητεία» (hype) του μάρκετινγκ. Πρέπει να γίνουμε ικανοί να διακρίνουμε ανάμεσα σε υπηρεσίες που είναι χρήσιμες ή όχι. Εγγραφόμαστε απλά επειδή κάποιοι άλλοι το έκαναν επίσης; Όσο πιο πολύ Ίντερνετ υπάρχει γύρω τόσο καλύτερα θα ήταν να γνωρίζουμε για ποιο λόγο το χρησιμοποιούμε. Η μη συμμετοχή σε κάποιες περιπτώσεις δεν σημαίνει πως είμαστε εκτός, ή πως γίναμε Λουδίτες¹. _Κ: Μέχρι ποιου σημείου η «κοινωνία των δικτύων» επηρεάζει την πραγματικότητα; Τα δίκτυα σπάνε όντως τις ιεραρχίες; Μπορούν για παράδειγμα να αλλάξουν τη μορφή των θεσμών; Μπορούν οι αγκυλώσεις της κοινωνίας να αλλάξουν και να γίνουν πιο ριζωματικές στα δικτυωμένα χρόνια που έρχονται; GL: Στην καθημερινότητά μας δεν μπορούμε να διακρίνουμε πια μεταξύ πραγματικού και εικονικού. Με αυτή την έννοια όλα είναι «πραγματικά σκατά». Σε επίπεδο θεσμών και κοινωνίας είναι αλλιώς το θέμα. Εκεί τα πράγματα είναι αξιοπρόσεκτα ανθεκτικά. Αυτό είναι και το χάσμα που νιώθουμε όλοι: οι ζωές μας τρέχουν αλλά η κοινωνία δεν μπορεί να κρατήσει το «βήμα». Αυτή η αντίφαση θα γίνεται όλο και πιο φανερή. Μπορούμε να το δούμε καθαρά στη γρήγορη πορεία παρακμής της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου και του έντυπου τύπου ενημέρωσης. Όχι μόνο καταναλώνουμε λιγότερα «παλιά μέσα», αλλά δεν πιστεύουμε πια και στην εγκυρότητά τους. Τα εργαλεία που

διατίθενται είναι πραγματικού χρόνου, αλλά η δημοσιογραφία ζορίζεται να αντιμετωπίσει την καινούργια κατάσταση. Με αυτή την έννοια δεν ζούμε ακόμα σε δικτυωμένη κοινωνία. Οι κυβερνοπροφήτες και οι περισσότεροι επιστήμονες τραβάνε ζόρι να αντεπεξέλθουν στις νέες αντιπαραθέσεις και τις άνισες εξελίξεις. Δεν θέλουν να παραδεχτούν πως τα νέα μέσα όχι μόνο διαλύουν αλλά και δημιουργούν νέες μορφές εξουσίας. _Κ: Και τι γίνεται με τους bloggers; Βλέπετε να παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στο μέλλον; Στην Ελλάδα ξέρετε μετά τις πρώτες στιγμές επιτυχίας του blogging, εμφανίστηκαν φαινόμενα ελέγχου και συγκεντρωτισμού από τα πολιτικά κόμματα και τα επικρατούντα media. Παρ΄όλα αυτά, σε άλλα μέρη του κόσμου όπως π.χ., στο Ιράν ή στην Αίγυπτο το blogging φαίνεται να είναι πολύ σημαντικό για την κυκλοφορία της πληροφορίας και την κοινωνικοπολιτική οργάνωση. Τι ρόλο παίζει η τοπικότητα για το μέλλον των blogs; GL: Τα blogs είναι η σύγχρονη πλατφόρμα για δημοσίευση στο Web. Συνιστά την «κάντο μόνος σου» (DIY) μιντιακή εμπειρία. Το blogging δεν είναι ένα σύστημα πεποιθήσεων, και δεν παράγει «νέα» εξ ορισμού. Αυτό που κάνει καλά είναι να ενθέτει ιστορίες εντός του ευρύτερου πλαισίου του Web μέσω δημιουργίας συνδέσμων και ετικετών (tagging). Σε μια μελέτη της η Anne Helmond² έδειξε πως το blogging ενσωματώνεται όλο και περισσότερο στις μηχανές αναζήτησης. Τα blogs είναι καλά για έναν ειδικό τρόπο γραψίματος: σύντομες αναρτήσεις με προσωπικό ύφος, δημιουργία συνδέσμων και σχολίων σχετικά με πληροφορίες που βρίσκονται αλλού στο Web. Eίναι o βασικός τρόπος προσωπικής δημοσίευσης, επίσης στο Ιράν και στην Αίγυπτο. Δεν υπάρχει κάτι τόσο ιδιαίτερο, εκτός του ότι είναι εύκολα στη χρήση. Με όρους τοπικής κουλτούρας μπορεί να πει κανείς πως είναι δημοφιλή σε κάποιες χώρες, και σε καθεστώς περιφρόνησης σε άλλες. Οι Γερμανοί είναι επιφυλακτικοί με το blogging. Λατρεύ-

Δ ίκ τ υα _ Αφιέ ρ ω μ α

CRYSTALS & LASERS, www.MWMgraphics.com

ουν τη συλλογική εμπειρία του λογισμικού του forum. Στους Γάλλους αρέσει και αγκαλιάζουν το δραματικό προσωπικό στυλ. Σαν μόδα τα blogs βρίσκονται προς το τέλος τους, αλλά η ατομική δημοσίευση στο Web δεν θα εξαφανιστεί τόσο γρήγορα. _Κ: Αναφέρεστε συχνά στα κείμενά σας στην έννοια των δικτύων όπως την εννοούν οι Toni Negri και Michael Hard. Γι΄αυτούς τα δίκτυα είναι παράγωγα ενός μηχανισμού που είναι ταυτόχρονα δημοκρατικός και ολιγαρχικός. Αλλά πώς μπορούν οι χρήστες να κατανοούν πότε τελειώνει ο ένας μηχανισμός και αρχίζει ο άλλος, όταν και τα δύο στοιχεία εμφανίζονται εντός της ίδιας δομής; GL: Είμαστε πολύ καλοί στο να διαπλέουμε παράδοξα και με αντιθέσεις. Τα δίκτυα είναι μεν εσωστρεφή αλλά αποτελούν και γέφυρες προς άλλους κόσμους. Μέσω των «αδύναμων δεσμών» προσεγγίζουμε άλλα κοινωνικά πλαίσια ενώ απορροφόμαστε μέσα σε κάθε ανθρώπινο δράμα που χαρακτηρίζει τις φυλές στις οποίες εγγραφόμαστε. Το θέμα με τα τεχνολογικά δίκτυα είναι πως μπορούμε με χαρακτηριστική ευκολία να απεγγραφούμε και να εξαφανιστούμε. Αυτό δεν είναι τόσο εύκολο να γίνει στις παραδοσιακές κοινωνικές ζωές μας. Κατά πόσο τα δίκτυα είναι δημοκρατικά, αμφιβάλλω πολύ....Ίσως οι αυτόνομες ομάδες των ακτιβιστών να είναι εδώ μια εξαίρεση. Τους αρέσει να διαφωνούν μέχρι, ώρες μετά, οι επιζώντες της διαμάχης να φτάσουν σε κοινή συναίνεση. Οι χάρτες των δικτύων μπορεί να μοιάζουν αποκεντρωμένοι και πολύπλοκοι αλλά η διανομή της εξουσίας είναι μια τραγωδία. Η ενεργός συμμετοχή είναι συχνά πολύ χαμηλή (γύρω στο 1%) με μόνο μια χούφτα ανθρώπων επικεφαλής. Με αυτή την έννοια η δημοκρατικοποίηση πρέπει τώρα να ξεκινήσει. Αυτό δεν είναι καθόλου απογοητευτικό. Δεν πρόκειται για κάποιο εγγενές λάθος της ανθρώπινης φύσης. Μάλλον μας δείχνει πως βρισκόμαστε μόλις στην αρχή της διαδικασίας του μετασχηματισμού της κοινωνίας μας σε δικτυακή.

_Κ: Σύμφωνα με τον Hobbes, η απόλυτη κυριαρχία και ο έλεγχος μπορούν να επιτευχθούν διά μέσου του φόβου, του φόβου που εγγυάται την κοινωνική τάξη. Οι μηχανισμοί του ελέγχου βασίζονται σήμερα κατά πολύ ακόμα στο φόβο. Ποιος είναι ο φόβος που διαπερνά το σύγχρονο πλήθος; Είναι ο φόβος της αποσύνδεσης, της μη συμμετοχής, του αποκλεισμού από τα δίκτυα, από τους άλλους, τους «ψευτοάλλους» όπως λέγατε; Πώς μπορούν εξωτερικοί τρίτοι παράγοντες να εκμεταλλευτούν αυτό το στοιχείο; GL: Καταρχήν ας ξεκινήσουμε με την τάση της «αργής επικοινωνίας», του «defriending» και του να βγούμε offline. Είναι αξιοσέβαστες στρατηγικές για τους λίγους που μπορούν να αντέξουν τη μη συμμετοχή. Όλο και περισσότεροι εξαρτώνται από δίκτυα κινητής τηλεφωνίας για να παραμείνουν σε επαφή με τις οικογένειές τους και τους πελάτες τους. Είναι ζωτικό για τους αστικοποιημένους μετανάστες προκειμένου να επιβιώσουν. Εάν και κατά πόσον το πλήθος υπάρχει πραγματικά ή όχι, μένει να αποδειχθεί. Το διαβάζω πιο πολύ σαν πρόταση. Είναι ένα κοινωνικό γλυπτό, το τέλειο concept. Τα πλήθη υπάρχουν κατά τη διάρκεια του Συμβάντος, και μόνο για ένα μικρό κλάσμα του χρόνου, με πολύ διαφορετικό τρόπο απ’ ότι το κόμμα ή τα κοινωνικά κινήματα. Η μεγάλη διαμάχη εδώ είναι πώς γεννιούνται στις μέρες μας τα κοινωνικά κινήματα. Δεν είναι δύσκολο να στηθεί μιας μέρας απεργία, να σχεδιαστεί μια παρέμβαση με τακτικές χρήσεις των μίντια ή να καταληφθεί ένα κτήριο. Αυτό που έχουμε δει να χάνεται είναι η ικανότητα δημιουργίας πιο σταθερών δομών που να διατρέχουν τις διάφορες σκηνές, τις τάξεις και τις εθνικότητες. Το βασικό στοιχείο που λείπει είναι ο Χρόνος. Η αναστάτωση δεν φτάνει. Μερικοί προσπαθούν να φέρουν τους ανθρώπους κοντά μέσω εργαλείων κοινωνικής δικτύωσης αλλά είμαι πολύ σκεπτικός γι’ αυτό. Τα τεχνικά εργαλεία λειτουργούν τέλεια όταν τα αποτελέσματα της αλληλοκάλυψης είναι παρόντα αλλά πώς φτάνουμε ως εκεί; _Κ: «Κάθε εργαλείο είναι ένα όπλο αν το κρατάς σωστά» είπε η Ani Di Franco³. Πώς μπορεί ένα δίκτυο να «κρατιέται σω-

στά» ή πώς πρέπει κάθε μονάδα μέσα από το πλήθος ενός δικτύου να κρατά τον εαυτό της (την υποκειμενικότητά της) σωστά; Ποιες μορφές αντίστασης μπορούν να παίξουν ένα ρόλο σήμερα; Τι γίνεται με την τέχνη, τα τακτικά μέσα (tactical media) ή το hacking; Έχουν ακόμα κάποια σημασία; GL: Τα δίκτυα είναι κλίνες δοκιμών για τη μη-δέσμευση. Είναι αόριστοι χώροι, κοινωνικά σύννεφα αν θέλετε, που σπάνια μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να πάει κανείς από το Α στο Β. Προσπαθήστε να τα ενορχηστρώσετε και θα διαλυθούν, θα αντισταθούν, θα γελοιοποιήσουν τους σκοπούς σας, κ.λπ. Παρ΄όλα αυτά, αν κάποιοι θέλουν να συνεργαστούν με βάση καλά ορισμένους στόχους, μπορούν να φανούν χρήσιμα. Και πάλι, υπάρχει και θα υπάρξει πολύς θόρυβος στη γραμμή. Η επανάσταση είναι καθ’ολοκληρία κάτι άλλο και γρήγορα θα ξεπεράσει την τρέχουσα θολή κατάσταση. Έχουμε κολλήσει στη νεο-φιλελεύθερη έρημο και λίγο από τέχνη εδώ κι εκεί δεν βοηθάει. Αυτή είναι η εποχή της μεγαλειώδους στασιμότητας στην οποία η πραγματική φθορά παραμένει αόρατη. Η σήψη είναι πολύ βαθιά. Η απάντηση στην οικονομική κρίση που άρχισε το 2008 το δηλώνει. Οι άνθρωποι γνωρίζουν πως δεν πάει άλλο, αλλά το ανέχονται. Τα δίκτυα εντείνουν αυτήν την κατάσταση αναποφασιστικότητας. Το να προτείνει κανείς μερικούς θύλακες αντίστασης, τροτσκιστικού στυλ, δεν μοιάζει δημοφιλές αλλά ίσως είναι ένας δρόμος. Η ζωτική αισιοδοξία των Hardt & Negri μπορεί να φανεί χρήσιμη εδώ. Συμφωνώ: το Κοινό πρέπει να υπάρχει έξω από την Αγορά και το Κράτος. Έξοδος, Ναι, Μπορούμε! Αλλά, φαίνεται πως είναι αδύνατον να παραμείνει κανείς απαρατήρητος και αόρατος. Η διαμάχη πρέπει να τελειώσει εδώ. Ας στραφούμε στην offline εκδοχή. Τα λέμε εκεί!

1. http://en.wikipedia.org/wiki/Luddite 2. http://www.annehelmond.nl/ 3. http://en.wikipedia.org/wiki/Ani_DiFranco

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 17

Αφιέ ρ ω μ α _ Δ ίκ τ υα

Κοινωνικά Δίκτυα _Σπύρος Ζουμπούλης, szoumpou@mit.edu

Τα δίκτυα είναι αποτέλεσμα εφαρμοσμένων μαθηματικών αλλά αυτό που τρέχει «μέσα τους» είναι οι ανθρώπινες απόψεις και αλήθειες.

Συμμετέχεις σε κοινωνικά δίκτυα. Για κάθε ένα από τα δίκτυα στα οποία συμμετέχεις είσαι ένας κόμβος που συνδέεται με άλλους κόμβους σε σχέσεις αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης. Η αναπαράσταση μπορεί να μοντελοποιήσει οποιοδήποτε είδος διανθρώπινης σχέσης. Αισθάνεσαι, δουλεύεις, αγοράζεις, σκέφτεσαι, βγαίνεις, ερωτεύεσαι, παράγεις, κάνεις σεξ, μοιράζεσαι, παίζεις, βλέπεις, θεωρείς, ακούς, πιστεύεις. Για κάθε πιθανό είδος σχέσης, αν οι κόμβοι στο γράφημα είναι άτομα όπως εσύ, οι ακμές ενώνουν άτομα που συσχετίζονται. (Από ένα δίκτυο που αναπαριστά χρηματοοικονομικές ανταλλαγές και ένα που αναπαριστά ανταλλαγή ιδεών, και τα δύο στην κοινωνία σου, ποιο είναι πυκνότερο;) Απόσταση μεταξύ μας στο δίκτυο ορίζεται ο αριθμός των ακμών στο συντομότερο μονοπάτι που μας ενώνει. Διάμετρος του δικτύου είναι η μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ δύο οποιωνδήποτε κόμβων. Μέσο μήκος μονοπατιού είναι ο μέσος όρος των αποστάσεων μεταξύ όλων των πιθανών ζευγαριών κόμβων. Το κοινωνικό δίκτυο που αναπαριστά κάποιο είδος σχέσης στην κοινωνία σου μπορεί να είναι τεράστιο, κι όμως έχει χαρακτηριστικά που παραπέμπουν σε μικρόκοσμο. Συγκεκριμένα, έχει μικρή διάμετρο και μικρό μέσο μήκος μονοπατιού. Για μία γρήγορη εξήγηση, αν κάθε άνθρωπος συναναστρέφεται με 100 άτομα - μία μάλλον συντηρητική εκτίμηση, ένας πρόχειρος υπολογισμός για δίκτυο-δέντρο δίνει 10.000 γνωστούς/φίλους γνωστών/φίλων, και 1.000.000 φίλους φίλων φίλων. (Σου αρέσει ο μικρόκοσμός σου;) Στο κοινωνικό σου δίκτυο μεταξύ άλλων ανταλλάσσεις ιδέες, πληροφορίες, γνώσεις και πιστεύω. Η μορφή του δικτύου σου επηρεάζει το σχηματισμό των απόψεων και πεποιθήσεών σου, άρα και των συμπεριφορών σου. Σε ένα απλοϊκό μαθηματικό μοντέλο της μετάδοσης και συγκέντρωσης της πληροφορίας και της άσκησης κοινωνικής επιρροής, εσύ ως κόμβος στο δίκτυο έχεις τις αρχικές σου πεποιθήσεις, και για κάθε «γείτονά» σου στο δίκτυο εκχωρείς έναν αριθμό-δείκτη της εμπιστοσύνης σου στο πρόσωπό του, ή της βαρύτητας που αποδίδεις στη γνώμη του. Η γνώμη σου σήμερα προκύπτει από τη γνώμη τη δική σου και των «γειτόνων» σου χθες, με συντελεστές βαρύτητας που εσύ επιλέγεις. Σε αυτή τη θεώρηση, τα κέντρα διαμόρφωσης της κοινής γνώμης μπορεί να είναι κόμβοι στο κοινωνικό δίκτυο που αφενός δεν λαμβάνουν υπόψη παρά σε μικρό βαθμό τις απόψεις της υπόλοιπης κοινωνίας· αφετέρου έχουν μεγάλη κεντρικότητα στο δίκτυο, δηλαδή «μιλούν» σε πολλούς άλλους κόμβους, που μάλιστα αποδίδουν μεγάλο συντελεστή βαρύτητας στην άποψη των κέντρων. Ανεξάρτητα από τη δράση των κέντρων διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, με την πάροδο

18 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

του χρόνου η κοινωνία σου μπορεί να συναινεί ή να μη συναινεί· στην προσομοίωση του αληθινού κοινωνικού δικτύου με κόμβους και ακμές αντί για ανθρώπους και σχέσεις, τα μαθηματικά δίνουν σαφείς συνθήκες για τη μορφολογία του δικτύου υπό τις οποίες μπορεί να επέλθει ομοφωνία, και προβλέπουν πόσο γρήγορα θα γίνει (αν γίνει) η σύγκλιση των απόψεων. Θεωρώντας ότι υπάρχει αντικειμενική αλήθεια, τα μαθηματικά εξηγούν πότε το πλήθος συναινεί σε «σωστή» πεποίθηση φτάνοντας σε «σοφία» που δεν υπήρχε σε μεγάλο βαθμό στις αρχικές απόψεις των μελών της κοινωνίας, και πότε το πλήθος γίνεται κοπάδι. (Ακόμα και αν υπάρχει αντικειμενικά «σωστή» αλήθεια, θέλεις να συναινεί όλη η κοινωνία σου σε αυτή;) Ίσως να μη σου αρέσει που τα μαθηματικά μπορούν (έστω και σε μοντέλα που είναι μόνο απλοϊκές προσομοιώσεις της πραγματικότητας) να εξηγήσουν τη δυναμική του πλήθους. Άλλωστε δεν πιστεύεις πως υπάρχει το «σωστό» σε ζητήματα που σε ενδιαφέρουν. Δεν υπάρχει, και αυτή είναι η ομορφιά. Τα εφαρμοσμένα μαθηματικά ασχολούνται με τη διάχυση των απόψεων στο κοινωνικό δίκτυο εμπνευσμένα από την επανάσταση της πληροφορίας. Η πληροφορία δεν είναι μέσο ή όχημα, αλλά αποκτά κοινωνικό ρόλο. Τα σημερινά τεχνολογικά δίκτυα πραγματώνουν μια καινούργια συλλογικότητα, καθώς το μοίρασμα της πληροφορίας δημιουργεί ένα γνωσιακό κοινόβιο που επαναπροσδιορίζει τις κοινωνικοοικονομικές σχέσεις: στο νέο παράδειγμα σημείο αναφοράς γίνεται η σχέση με την πληροφορία και υποβιβάζεται ο ρόλος της σχέσης με τα μέσα παραγωγής. Το Ίντερνετ και οι εφαρμογές του συχνά υποκινήθηκαν και υποκινούνται από καπιταλιστικό οπορτουνισμό, κι όμως αποτελούν την πιο κατάλληλη πλατφόρμα για την πραγμάτωση του νέου κοινωνικού γίγνεσθαι. Εύκολη πρόσβαση σε πολλή πληροφορία για όλους, «ζωντανή» αναθεώρηση της γνώσης, νέα μορφή διαλογικής συμμετοχικότητας. Για να περιγράψεις το ιδεολογικό εκτόπισμα αυτής της αλλαγής μπορεί να αισθάνεσαι πιο άνετα με τη φράση «ρητορική μιας νέας Αριστεράς» ή «θεωρία της οικονομίας της πληροφορίας» ή «διαλεκτική μιας νέας μορφής αμεσοδημοκρατίας» ή «τεταρτογενής τομέας της οικονομίας». Συμμετέχεις σε κοινωνικά δίκτυα. Για κάθε ένα από τα δίκτυα στα οποία συμμετέχεις είσαι ένας κόμβος που συνδέεται με άλλους κόμβους σε σχέσεις αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης. Τα τεχνολογικά δίκτυα υπερτίθενται στα κοινωνικά, με τη δυνατότητα να τα κάνουν πιο συλλογικά. Είναι κρίμα να χαθεί το ιστορικό και τεχνολογικό μομέντουμ. (Ποια φράση προτιμάς;)

Ακόμα και αν υπάρχει αντικειμενικά «σωστή» αλήθεια, θέλεις να συναινεί όλη η κοινωνία σου σε αυτή;

Δ ίκ τ υα _ Αφιέ ρ ω μ α

Κοινωνικά Δίκτυα, Κοινωνικά Κινήματα και Ακτιβισμός

_Μωυσής Α. Μπουντουρίδης. Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, http://thrymmata.blogspot.com

Τι είναι ένα κοινωνικό δίκτυο; Βασικά, συγκροτείται σαν ένα διαπλεκόμενο μόρφωμα, που συντίθεται από τρία πράγματα: (1) τους παράγοντες κάποιας δράσης, που τους λέμε δρώντες, (2) τους δεσμούς κάτω από μια ή περισσότερες κοινωνικές σχέσεις, που αναπτύσσουν οι δρώντες μεταξύ τους, και (3) τις καταστάσεις, στις οποίες βρίσκονται ή οι οποίες χαρακτηρίζουν τους ποικίλους προσανατολισμούς των δρώντων.

Γενικώς, σαν δράση καταλαβαίνουμε μια οποιαδήποτε ενέργεια, η οποία αποσκοπεί στη δημιουργία ή καταστροφή ή διαφοροποίηση των μορφών ή των στοιχείων ή των καταστάσεων του κόσμου ή και της συνείδησης γι’ αυτά. Δηλαδή, κάτι τόσο γενικό ώστε να περικλείει σχεδόν οτιδήποτε κινείται ή αλλάζει ή φαίνεται έτσι –από μια εκφραστική χειρονομία ή τις σκέψεις τού νου ως τους μετασχηματισμούς των σωμάτων, της ύλης, των καταστάσεων, της κοινωνίας και του κόσμου. Οι παράγοντες μιας δράσης, οι δρώντες, μπορεί να είναι άτομα (άνθρωποι, ζώα, μηχανές κ.λπ.) ή ομάδες ατόμων (συλλογικότητες, οργανώσεις, κοινότητες κ.λπ.). Οι δεσμοί μεταξύ δρώντων μπορούν να προέρχονται από θετικές ή αρνητικές σχέσεις, που οι δρώντες συντηρούν μεταξύ τους, όπως σχέσεις φιλίας ή εχθρότητας, συνεργασίας-συμμαχίας ή αντιπαλότητας-ανταγωνισμού, αλληλεγγύης-βοήθειας ή εκμετάλλευσης-αδιαφορίας, προσήνειας ή αυταρχισμού, συναίνεσης ή σύγκρουσης, εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας, συντονισμού ή απομονωτισμού κ.ο.κ. Τα χαρακτηριστικά των καταστάσεων των δρώντων μπορεί να είναι μια μεγάλη γκάμα από μοτίβα ή ρεπερτόρια ή πλαίσια διακριτών συμπεριφορών ή ιδεών, όπως τοποθετήσεις ή στάσεις, απόψεις ή κρίσεις, προτεραιότητες ή προτιμήσεις, αιτιολογήσεις ή ερμηνείες, αξίες ή αξιώσεις, νοηματοδοτήσεις ή πεποιθήσεις, σύμβολα ή συνθήματα, προδιαθέσεις ή κίνητρα, σκοποί ή προθέσεις, διεκδικήσεις ή απαιτήσεις, ανάγκες ή επιθυμίες, τακτικές ή στρατηγικές, έγνοιες ή ανησυχίες, ενδιαφέροντα ή συμφέροντα, ελπίδες ή απογοητεύσεις, οραματισμοί ή παραπλανήσεις, εμπνεύσεις ή αντιφάσεις, ενδεχομενικότητες ή τελικότητες κ.λπ. Όλα αυτά μαζί είναι ένα κοινωνικό δίκτυο. Και τα κοινωνικά κινήματα δίνουν ένα καλό παράδειγμα. Γιατί ένα κοινωνικό κίνημα αποτελεί ένα μόρφωμα κάποιων συγκεκριμένων τύπων συλλογικών δράσεων, που αποσκοπούν στην κοινωνική αλλαγή, ακολουθώντας κάποιους λίγο-πολύ συγκρουσιακούς τρόπους δικτυωμένης δράσης: με τις δικτυακά συντονισμένες μορφές αντίδρασης στον καταναγκασμό της κατεστημένης εξουσίας και διεκδικήσεων διάφορων αιτημάτων ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής. Π.χ., το εργατικό κίνημα, τα διάφορα εθνικά ή εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα, το φεμινιστικό κίνημα, το περιβαλλοντικό κίνημα, το φοιτητικό κίνημα, το κίνημα των LGBT κ.ο.κ.

Ένα κίνημα συγκροτεί ένα δίκτυο με βάση την αίσθηση της αλληλεγγύης και της κοινής συνείδησης για τον κόσμο, που οι κινηματίες αποκτούν μέσα από τις κοινές εμπειρίες και τις συλλογικές δράσεις του αγώνα τους. Επιπλέον, η κινηματική δράση εμψυχώνεται από την επινόηση και τη χρήση κάποιων κοινών αγωνιστικών συμβόλων και κωδίκων, με τα οποία εκδηλώνεται η δημιουργική υποκειμενικότητα των κινηματιών και αναπαριστάται ο πόθος και η αγωνία τους για ρήξεις και ανατροπές, που θα φέρουν την κοινωνική αλλαγή. Με τα σύμβολα και τους κώδικες αυτούς σφυρηλατείται η συγκεκριμένη πολιτιστική ταυτότητα και ιδιαιτερότητα, η οποία εκφράζει μια κοινή κινηματική φυσιογνωμία, όπως είναι κατανεμημένη-εμφυτευμένη πάνω σ’ ένα στιβαρό ρίζωμα συλλογικών συγκρουσιακών δικτυακών δράσεων. Από την άποψη αυτή, τα συναισθήματα –όπως του θυμού, της αγανάκτησης, του αποτροπιασμού, της λύπης, της χαράς, της υπερηφάνειας, του θάρρους, της εντιμότητας κ.λπ.– αποτελούν ένα σύνολο πρακτικών σωματικής νοηματοδότησης, οι οποίες υλοποιούν στην πράξη τη διαλεκτική σχέση μεταξύ της ρηξικέλευθης δικτυακής δράσης και της χειραφετικής δομής των κοινωνικών κινημάτων. Ο ακτιβισμός αποτελεί μια τέτοια έμπρακτη και ενσώματη εμπλοκή και συμμετοχή στους αγώνες των κοινωνικών κινημάτων. Πέρα από τις συγκρουσιακές δραστηριότητες, ο ακτιβισμός εγείρει και ζητήματα οργανωτικών δομών και ηγεσίας μέσα από συζητήσεις για την αναγκαιότητα να δημοκρατικοποιηθεί το κοινωνικό δίκτυο της αντισυστημικής πάλης, για να ανοίξουν οριζόντια οι κατακόρυφες ιεραρχικές γραφειοκρατικές δομές των μηχανισμών, που αναπαράγουν τα διάφορα κλειστά κομματικά στεγανά. Μ’ αυτήν την έννοια, στην πραγματικότητα, και οι ακτιβιστές παράγουν θεωρία –σε διάφορα επίπεδα αφαίρεσης– μέσα στις διαδικασίες των πρακτικών δικτυακών δράσεων, στις οποίες εμπλέκονται και με την πραγματοποίηση των οποίων είναι στενά δεσμευμένοι. Αυτή η ακτιβιστική συνένωση πράξης και θεωρίας, η ακτιβιστική «γνωσιακή πράξη», αναπτύσσεται σε τρεις άξονες. Πρώτα, υπάρχει μια κοσμοθεωρητική διάσταση της αγωνιστικής αλήθειας, που αποκομίζουν οι ακτιβιστές από τα συγκεκριμένα μαθήματα της ιστορίας, από τα συμβάντα των ρήξεων και ανατροπών, μέσα από τα οποία διαμορφώνουν τη μαχητική υποκειμενι-

κότητά τους. Μετά, είναι το ζήτημα της οργανωτικής δομής του ανοιχτού μοντέλου του δικτύου, που έχει μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στις επιθέσεις του αντίπαλου, πλουσιότερη πλαστικότητα στον πειραματισμό νέων πολιτικών λύσεων και καλύτερη αξιοπιστία στην προσέλκυση, τη συμπαράσταση και τη συστράτευση ενός μεγαλύτερου πλήθους του λαού, απ’ ό,τι το ιεραρχικό αντιπροσωπευτικό μοντέλο των κλειστών κομματικών οργανώσεων. Και τρίτο, οι ακτιβιστές κάνουν μια καινοτόμο και δημιουργική χρήση διάφορων τεχνολογιών δικτυακής πληροφόρησης κι επικοινωνίας του Ίντερνετ (σάιτ, μπλογκ, βίντεο, φωτογραφίες, Τουίτερ κ.λπ.), για να προωθήσουν τα αιτήματά τους και για να συντονίσουν τους αγώνες τους. Γι’ αυτό, οι ακτιβιστές προτιμούν τη συν-έρευνα (conricerca με την ορολογία των Ιταλών εργατιστών κι αυτονομιστών) ή τη μαχητική έρευνα (militant research) σαν διαδικασίες και μεθοδολογίες της δικτυακής αυτομόρφωσης, οι οποίες αναπτύσσονται αυθόρμητα έξω από τα θεσμικά πειθαρχικά πλαίσια. Με τον τρόπο αυτό, οι ακτιβιστές, όπως και κάθε συλλογικό υποκείμενο, που αυτο-οργανώνεται δικτυακά στα πλαίσια της χειραφετικής του πάλης, μπορεί (κι άρα πρέπει) να αναπτύξει τον «γενικό νου», τη «συλλογική ευφυΐα» του. Να οικοδομήσει, δηλαδή, την ικανότητά του να ψάχνει να βρίσκει και να επεξεργάζεται όλα τα δεδομένα, που οδηγούν στην αλήθεια του κόσμου, αυτόνομα, από μόνο του, μόνο μέσα στα δίκτυα των σχέσεών του, χωρίς καμιά εξάρτηση από τους μεροληπτικούς ταξικούς θεσμούς της ελεγχόμενης επιστήμης ή της κατευθυνόμενης έρευνας. Κι αυτή την αλήθεια των συμβάντων των ρήξεων και των ανατροπών οι ακτιβιστές την αναζητούν ενάντια σ’ όλες τις διαστρεβλώσεις ή τις αντιστροφές, με τις οποίες το σύστημα της κυρίαρχης ιδεολογίας και πολιτικής την συγκαλύπτει. Γιατί, για τους ακτιβιστές, η αλήθεια αποκαλύπτεται αυτόνομα κι αυθεντικά μέσα από τη δέσμευσή τους στα συμβάντα της συλλογικής δράσης για τον κοινωνικό μετασχηματισμό, μέσα από μια οριζόντια, ανοιχτή και αδέσμευτη κατανόηση του μαθήματος της ζωής, δηλαδή, της άμεσης, πλαστικής, βιοπολιτικής δικτυακής μάθησης.

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 19

Αφιέ ρ ω μ α _ Δ ίκ τ υα

«Εγώ είμαι Ίντερνετ»

_Μάνθος Σαντοριναίος Καλλιτέχνης των νέων μέσων–ερευνητής, Επίκουρος Καθηγητής Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών–Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Κέντρου για τον Ψηφιακό Πολιτισμό «Φούρνος»

Λένε πώς το διαδίκτυο είναι πλέον το τηλέφωνο του 21ου αιώνα. Όμως ο ανεξερεύνητος κυβερνοχώρος παραμένει χαοτικά μεγάλος, όσο και αν εμείς και οι ζωές μας γινόμαστε ολοένα και περισσότερο ένα με το δίκτυο. Οπότε, ναι, σήμερα, μπορείς να ισχυριστείς, «είμαι το δίκτυο» βγάζοντας βόλτα τη ζωή σου εκεί «έξω». Όμως τελικά, πόσο πολύ «δίκτυο» μπορείς να είσαι;

Πόση σημασία έχει το καινούργιο όταν είμαστε καταδικασμένοι να σέρνουμε μαζί μας προπατορικά αμαρτήματα…. Είμαι μέσα στο γαλλικό μετρό με κατεύθυνση το Πανεπιστήμιο της Βενσέν που βρίσκεται πλέον στο Σαιν Ντενί. Δύο γυναίκες μπροστά μου κουτσομπολεύουν, για τις παρέες, τους άντρες, τη βαρετή κοινότοπη ζωή τους. Δύο γυναίκες που θα έπαιρνες όρκο ότι δεν έχουν καμιά σχέση με τους υπολογιστές. Όμως οι περιγραφές τής μιας διαπλέκονται με το δίκτυο: οι μισές βόλτες της, οι αγορές της, οι μισοί τσακωμοί, οι μισοί έρωτες είναι μέσα στο δίκτυο… Όταν το παρατηρεί η συνομιλήτριά της απαντά: -« Α!! Εγώ είμαι Ίντερνετ !!». Αυτή η φράση, γαλλικός ιδιωματισμός, μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση, μήπως τελικά γινόμαστε Ίντερνετ; Πριν όμως τι είμαστε; Τηλεόραση; Ραδιόφωνο; Σκέφτομαι τα λεγόμενα του Λακάν ότι «η γλώσσα είναι η πιο ισχυρή τεχνολογία του ανθρώπου»… Στην ουσία το Ίντερνετ δεν είναι μεγαλύτερο δίκτυο από τα ήδη υπάρχοντα σε σχέση με την εποχή του, απλά επαναφέρει τη συζήτηση και δίνει νέες ευκαιρίες, στο οτιδήποτε, και είναι της μόδας. Δεν θα σοκάριζε κανέναν η κατάληξη «Εγώ είμαι γλώσσα». Το μεγαλύτερο δίκτυο είναι η γλώσσα, η ισχυρότερη «τεχνολογία» επικοινωνίας που έφτιαξε ποτέ ο άνθρωπος, ένα σύστημα σημείων που μπόρεσε και περιέγραψε πολύπλοκες έννοιες και κυρίως τις αδυναμίες του, τι δεν μπορεί να κάνει, αλλά και την ελπίδα: να φτάσει εκεί που δεν μπορεί. Πολύ συχνά διάφορα δίκτυα παρακμάζουν και εξαφανίζονται. Φτάνω στο Πανεπιστήμιο της Βενσέν στο Σαιν Ντενί για να στήσουμε ένα δίκτυο, ένα ευρωπαϊκό μάστερ για «Εικονικό κόσμο και πολυχρηστικά δίκτυα». Ένα δίκτυο βασισμένο στη σύγχρονη τεχνολογία. Αναρωτιέμαι αν αυτό προσφέρει κάτι στο αδιέξοδο μέσα στο οποίο βρισκόμαστε, το σίγουρο όμως είναι ότι τα δίκτυα της προηγούμενης γενιάς, που διαπραγματευόταν μια ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο δεν μπόρεσαν να ολοκληρώσουν το έργο τους.

20 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Παρευρίσκομαι σε μια συνάντηση διαμαρτυρίας των καλλιτεχνικών τμημάτων του Πανεπιστημίου της Βενσέν γιατί το κράτος θέλει να απομονώσει αυτά τα τμήματα θεωρώντας ότι οι καλλιτέχνες δεν είναι ερευνητές. Στην αίθουσα συναντώ άτομα που κάτι μου θυμίζουν, είναι οι καθηγητές μου του κινηματογράφου 25 χρόνια μετά. Παρακολουθώ μια συνάντηση που ξαναγίνεται μετά από ένα τέταρτο του αιώνα. Το δίκτυο Βενσέν όμως που ενέπνεε μια επαναστατικότητα δεν υπάρχει. Όπως το δίκτυο Μάης του ’68, όπως τα περισσότερα φεστιβάλ της Τέχνης και της Τεχνολογίας του ’80 που εξερευνούσαν τη νέα Ψηφιακή Τέχνη. Μετά από δύο δεκαετίες το σύστημα αναπληρώνει όλες αυτές τις πειραματικές, ερευνητικές, πρωτοπόρες προσπάθειες με αυτό που ξέρει να κάνει καλά: με φεστιβάλ διασκέδασης, με Ντίσνεϊλαντ Τέχνης με καλλιτέχνες-διασκεδαστές, σαλτιμπάγκους-μάνατζερς και βέβαια με απώτερο στόχο αυτό που ξέρει καλύτερα απ’ όλα «με οικονομικό άμεσο κέρδος». Δεν θα μπορούσα να πιστέψω αν δεν το έβλεπα πως ένα ολόκληρο δίκτυο, διανοουμένων, τέχνης, συζητήσεων, δράσης μπορεί να εξαφανιστεί. Τελικά μήπως η πραγματικότητα που περιέγραφε τόσο αποτελεσματικά η κυρία του μετρό με τρείς λέξεις ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΙΝΤΕΡΝΕΤ είναι πιο ισχυρή από πολλές προσπάθειες επαγγελματιών καλλιτεχνών ή διανοούμενων να δημιουργήσουν στο δίκτυο; Βαδίζουμε σ’ έναν αιώνα δίχως νόημα, ενώ το διαδίκτυο με όλα τα υποσυστήματα γύρω του γίνεται το τηλέφωνο του 21ου αιώνα που ελάχιστα θυμίζει το τηλέφωνο που εφεύρε ο Μπελ στις προσπάθειές του να μπορέσουν οι κουφοί να ακούσουν μουσική. Ο ανεξερεύνητος κυβερνοχώρος των περιθωριακών, των ευαίσθητων και των καλλιτεχνών μετατρέπεται σε μια νέα Γη της Επαγγελίας που απέχει ελάχιστα από την κόλαση, που δίνει τις ίδιες ελευθερίες στον φιλόσοφο και στον παιδεραστή, στον ρομαντικό και στον πολιτικό, στον οραματιστή και στον χυδαίο. Η αιώνια μάχη του καλού και του κακού με διαστάσεις βίντεο παιχνιδιού με δυνατότητες όμως μιας και μόνης ζωής, της ζωής μας.

Το μεγαλύτερο δίκτυο είναι η γλώσσα, η ισχυρότερη «τεχνολογία» επικοινωνίας που έφτιαξε ποτέ ο άνθρωπος, ένα σύστημα σημείων που μπόρεσε και περιέγραψε πολύπλοκες έννοιες και κυρίως τις αδυναμίες του.

Δ ίκ τ υα _ Αφιέ ρ ω μ α

Το Διαδίκτυο ωσ χώρος παιχνιδιού και ωσ χώρος παραγωγής _Trebor Scholz, digitallabor.org

_Συνέντευξη στη Δάφνη Δραγώνα και στον Ηλία Μαρμαρά

O Trebor Scholz διδάσκει στο Τμήμα Πολιτισμού και Θεωρίας των Μέσων στο Eugene Lang College The New School for Liberal Arts στη Νέα Υόρκη. Η έρευνά του επικεντρώνεται στα δίκτυα σε σχέση με την εκπαίδευση, την τέχνη και τον ακτιβισμό στην Αμερική και την Ευρώπη. Μιλήσαμε μαζί του στο διαδίκτυο με αφορμή το πολύ επιτυχημένο συνέδριο που διοργάνωσε με τίτλο «Internet as Playground and Factory» τον περασμένο Νοέμβριο.

Κοντέινερ: To Νοέμβριο που μας πέρασε οργανώσατε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο πετυχημένα συνέδρια για τα κοινωνικά μέσα. Με τίτλο «Internet as Playground and Factory» το συνέδριο προσέγγισε με κριτικό τρόπο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του σημερινού διαδικτύου: Συμμετοχή, συνεισφορά, ανταγωνισμός, και η δυνατότητα να μοιράζεσαι: Πρόκειται για μια μορφή παιχνιδιού ή εργασίας τελικά; Trebor Scholz: Πρόκειται και για τα δύο. Σκεφτείτε μόνο το εξής: Ένα δισεκατομμύριο άτομα έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και ο τετραπλάσιος αριθμός αυτών των ατόμων έχει κινητό τηλέφωνο. Αυτό δεν είναι απλώς ένα σενάριο απόλυτου ελέγχου και κατανάλωσης, άλλα ένα νέο σκηνικό όπου τα άτομα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τρίτους με πρωτοφανή τρόπο. Η ψηφιακή εργασία παίζει πρωταρχικό ρόλο στο διαδίκτυο καθώς καθορίζεται από εταιρικά συμφέροντα. Μια μερίδα ανέργων μάλιστα βλέπει μια νέα καριέρα στη νέα αυτή μορφή ελεύθερης εργασίας, μία full time εργασία προβολής και προσφοράς του εαυτού τους για δημόσια κατανάλωση, συχνά χωρίς κάποια πληρωμή ή ασφάλεια.

K: Θα περιγράφατε την ψηφιακή εργασία σαν την απόλυτη έκφραση της άυλης και συγκινησιακής εργασίας; Πώς διαφοροποιείται από αυτές; TS: Αυτή η «νέα ψηφιακή εργασία» δεν είναι καθόλου νέα. Απλά η αγορά εργασίας πέρασε σε νέους χώρους όπου η εργασία δεν θυμίζει πλέον εργασία. Είμαστε όλοι ψηφιακοί εργάτες σήμερα. H παραδοσιακή εκμετάλλευση της εργασίας ολοκληρώθηκε με τη μονεταριστική ρευστοποίηση της προσοχής ανάμεσα στο 1880 και το 1950. Αργότερα, από το 1990 τα εκμεταλλευτικά καπιταλιστικά μοντέλα λειτουργίας στράφηκαν στο δίκτυο. Σήμερα, η ψηφιακή εργασία έχει διαφορετικές μορφές. Μπορεί να είναι έμμισθη, να παρέχει πληροφορίες, να σχετίζεται με την απόσπαση της προσοχής και να ξεπερνά γεωγραφικά σύνορα και όρια. Πολλά άτομα για παράδειγμα, π.χ., στο Facebook παίζουν το Farmville χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι συμμετέχοντας ενισχύουν τελικά επιχειρήσεις προσδίδοντάς τους αξία. Άλλοι ψηφιακοί εργάτες δουλεύοντας στο Amazon.com’s Mechanical Turk (MTurk), κερδίζουν μόλις 1.14 $ την ώρα. Στηρίζονται στις γνωστικές τους ικανότητες. To σλόγκαν του MTurk «Why work if you can turk?» αποκρύπτει περαιτέρω αυτές τις μορφές εργασίας. Αυτές οι διαδικασίες μονεταρισμού και εξαναγκασμού ελεύθερων σχέσεων ανταλλαγής στο κοινωνικό διαδίκτυο δεν είναι μόνο

πρόβλημα του υπερανεπτυγμένου κόσμου. Η Txteagle, για παράδειγμα αναγκάζει αντίστοιχα τους συνδρομητές στις αφρικανικές χώρες να κερδίσουν πολύ μικρά ποσά στον ελεύθερο χρόνο τους. Η Samasource βάζει πρόσφυγες στην Κένυα να εργάζονται για 2 $ την ώρα. H εναλλακτική όμως που θα ’χαν αυτά τα άτομα θα ήταν να εργαστούν σε λατομείο για λιγότερο και από αυτά. Το Liveops επιτρέπει στα άτομα να δουλέψουν από το σπίτι τους ως τηλεφωνητές για τον Ερυθρό Σταυρό. Η εργασία αυτή καθώς και η παροχή πληροφοριών αλλά και οι διαφημίσεις εντός των κοινωνικών δικτύων, όλα αυτά τα στοιχεία προσδίδουν αξία στη νέα ψηφιακή οικονομία. Ο Andrew Ross πρόσφατα τόνισε ότι οι μορφές ψηφιακής εργασίας και η εντατικοποίηση και εξάπλωσή τους έχει πολλά κοινά με την παραδοσιακή οικονομία της οικιακής εργασίας (π.χ., νταντάδες, νοσοκόμες). Παρ ’όλα αυτά το διαδίκτυο δεν σταματά μόνο στην οθόνη του υπολογιστή. Έχει να κάνει και με την ασύρματη τεχνολογία, την κινητή τηλεφωνία, τα γεωγραφικά πληροφορικά συστήματα και άλλες φορητές συσκευές. Οι τεχνολογίες που εντοπίζουν αυτόματα και τη γεωγραφική θέση κάποιου, όπως η Digital Angel, το Flickr, ή η Google Latitude σχετίζουν το περιεχόμενο που προσφέρουν οι χρήστες με τη γεωχωρική τους θέση. Χωρίς να χαρακτηριστούν ως εργασία, οι τεχνολογίες εντοπισμού θέσης και κίνησης μπορούν και προσφέρουν κέρδη στις εταιρείες. Το Facebook σχεδιάζει να ενώσει τις δυνάμεις του με το Foursquare για να παρέχονται πληροφορίες για το πού βρίσκονται κάθε στιγμή οι χρήστες. Τα πανταχού παρόντα συστήματα πληροφορικής / Ubiquitous computing μετατρέπουν το αστικό περιβάλλον σε ζώνες παραγωγής αξίας και συγκέντρωσης πληροφοριών μεταξύ εταιρειών και κυβερνήσεων. Οι ελεύθερες υπηρεσίες του Foursquare ή του Gowalla διακινούν ιδιωτικές πληροφορίες σχετικά με το πού βρίσκεται ο καθένας μας. Η σκοτεινή σκέψη του John Poindexter για την απόλυτη πληροφορική συνειδητοποίηση / total information awareness γίνεται πλέον πραγματικότητα, ενώ ο Orwell, ο J. Edgar Hoover, ή τα αρχεία ανίχνευσης της Stasi φαίνονται ξεπερασμένα μπροστά στις πληροφορίες για τον εντοπισμό της θέσης φίλων στο Facebook.

Από την άλλη πώς να αγνοήσουμε ότι κάποια θύματα του σεισμού της Αϊτής εντοπίστηκαν και σώθηκαν μέσω των κινητών τους; Η ασφάλεια πάει πακέτο με την τεχνολογία, η ζωή γίνεται πιο αποτελεσματική και βολική όταν το θέαμα εξατομικεύεται. Ο εικονικός εθελοντισμός, η στοχευμένη διαφήμιση και η κοινωνική παραγωγή, που υποκινούνται από την επιθυμία για διάκριση, ψυχαγωγία και αναγνώριση γίνονται τελικά βασικές κινητήριες δυνάμεις του καπιταλισμού του καταναλωτή και μιας οικονομίας με ναρκισσιστικό χαρακτήρα. Το «Every step you take, every move you make» γίνεται μέρος ενός νέου τανγκό εντοπισμού θέσεων και εμπορευματοποίησης.

K: Πώς αυτή η νέα μορφή εργασίας επηρεάζει τους χρήστες; Κατά πόσο αντιλαμβάνονται οι χρήστες ότι εργάζονται και ότι υπόκεινται σε μία μορφή εκμετάλλευσης; Υπάρχει κάποια δυνατότητα αλλαγής των δεδομένων; TS: Ο όρος εκμετάλλευση είναι κάπως αμφιλεγόμενος γι' αυτό που συμβαίνει σήμερα στο διαδίκτυο. Ειδικά οι νέοι είναι πρόθυμοι να βλέπουν κι αλλιώς τα πράγματα. Οι χρήστες αξιοποιούν τις γνωστές εμπορικές πλατφόρμες για να προωθήσουν τους εαυτούς τους και μόνο λίγοι από αυτούς νιώθουν θύματα ή πιστεύουν ότι έπρεπε να πληρώνονται. Τι μπορεί να γίνει γι’ αυτό; Υπάρχουν νέες προκλήσεις για δικηγόρους, για να προτείνουν π.χ., νέες ρυθμίσεις για την παραδοσιακή εργασία σε σχέση με το διαδίκτυο ώστε να αποκτήσουν οι εργάτες τα δικαιώματα που θα είχαν σε μη–διαμεσολαβημένα περιβάλλοντα. Όλοι εμείς στο διαδίκτυο πρέπει να ξυπνήσουμε και να απαιτήσουμε τη διαφάνεια των πληροφοριών που καταγράφονται και να έχουμε λόγο για τη μετέπειτα χρήση τους. Θέλουμε να γνωρίζουμε τι στοιχεία κρατούνται για μας. Θέλουμε να γνωρίζουμε αν οι ιστορίες που λένε για μας είναι σωστές και σε ποιον πρόκειται να πωληθούν. Και αν όντως υπάρχουν μη κερδοσκοπικά αντίστοιχα κοινωνικά δίκτυα, ας γραφτούμε σε αυτά. Και για όσους μπορούν… απλά φύγετε από τα μεγάλα κοινωνικά δίκτυα!

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 21

Αφιέ ρ ω μ α _ Δ ίκ τ υα

Το δικαίωμα της εξόδου

_Δάφνη Δραγώνα, Επιμελήτρια τέχνης και νέων μέσων, www.ludicpyjamas.net

Με αφορμή την αποχώρηση χιλιάδων συντακτών της Wikipedia τον χρόνο που μας πέρασε, εξερευνούμε τις τακτικές «απείθειας» και αποσκίρτησης από τα ψηφιακά δίκτυα καθώς και τους λόγους που οδηγούν ένα κομμάτι του ψηφιακού πλήθους να ξεκινάει διαδικασίες αποχώρησης. Κι όμως, πολλές φορές η ίδια η διαδικασία αποχώρησης δεν είναι τόσο απλή όσο κανείς θα φανταζόταν.

Διαβάζω σε ένα άρθρο της Wall Street Journal πως σε διάστημα τριών μηνών του 2009 αποχώρησαν από την αγγλική Wikipedia 49.000 εθελοντές συντάκτες. Μεγάλη απώλεια για τη δημοφιλή, ελεύθερου περιεχομένου εγκυκλοπαίδεια. Το προηγούμενο έτος σε αντίστοιχο διάστημα είχαν αποχωρήσει 4.900 συντάκτες. Τι συνέβη; Οι δημιουργοί της αναφέρουν πως η αποχώρηση τόσων χρηστών οφείλεται αφενός στο γεγονός ότι πλέον τα δημοφιλή και πιο ενδιαφέροντα λήμματα έχουν ήδη καλυφθεί και αφετέρου στο ότι χρειάστηκαν να τεθούν πολλοί νέοι περιορισμοί για να μειωθούν οι αντιπαλότητες μεταξύ χρηστών με αφορμή σελίδες για αμφιλεγόμενα ζητήματα… Πάντως, συμπληρώνουν, και η τόση πολυφωνία δεν βοηθούσε ιδιαίτερα! Πώς να συντονιστεί η προσφορά γνώσης και εργασίας τόσων πολλών συντακτών; Και έτσι 49.000 ενεργοί χρήστες έφυγαν γιατί έχασαν το ενδιαφέρον τους και πιθανώς αναζητήσαν κάποια άλλη πλατφόρμα πιο φιλική, ενδεχομένως και πιο αξιόπιστη και ειλικρινή ως προς τους τρόπους λειτουργίας της. Παρά τον ανοιχτό και δημοκρατικό χαρακτήρα που υποστηρίζει ότι έχει η Wikipedia, ο έλεγχος συγκεκριμένων σελίδων από εταιρικούς, στρατιωτικούς και κυβερνητικούς συντάκτες και ο αποκλεισμός της δυνατότητας παρέμβασης των απλών συντακτών σε αυτές άρχισε να γίνεται πλέον όλο και περισσότερο αντιληπτός. Και οι χρήστες των οποίων η συμβολή είναι εθελοντική, δεν έχουν κάποιο λόγο να παραμείνουν. Στην πραγματικότητα, φαίνεται πως η ανάγκη της εξόδου, της αποσκίρτησης αλλιώς, από τα δημοφιλή κοινωνικά δίκτυα δεν διαφέρει από την έννοια της έξοδου που περιγράφουν για το σύγχρονο πλήθος οι Hardt & Negri*. H αποσκίρτηση, η κινητικότητα, η αναζήτηση της απελευθέρωσης σχετίζονται με την εμπόδιση μεταφοράς του πλούτου που βασίζεται στη γνώση, τη συνεργασία και την επιστήμη σε μορφές εξουσίας. Ο Virno** γράφει πως η έξοδος είναι «η πολιτική δεξιοτεχνία του πλήθους». Το ζήτημα όμως είναι πώς επιτυγχάνεται και ποιες υποκειμενικότητες από το ψηφιακό πλήθος μπορούν να ενθαρρύνουν αυτή τη δεξιοτεχνία. Γιατί πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι έξοδος από τα κοινωνικά δίκτυα δεν σημαίνει παραίτηση και αποχώρηση από τον ψηφιακό διαδικτυακό χώρο, αλλά σπάσιμο των ορίων και των φραγμών των κλειστών ψηφιακών κοινωνικών περιβαλλόντων. Πώς καλλιεργείται η απείθεια ή μάλλον το δικαίωμα σ’ αυτή; Αρκετοί δημιουργοί από το χώρο των νέων μέσων κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση τα τελευταία χρόνια. Projects όπως το Friendster Suicide, το Seppukoo, το Delete from the Internet, το Diespace ή το Quitter όπως φανερώνουν και οι τίτλοι τους με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, παρακινούν τους χρήστες σε μια διαδικασία αποχώρησης, διαγραφής, εξόδου. Γνωστότερο ίσως παράδειγμα αποτελεί το Suicide Machine της ομάδας Worm που δίνει τη δυνατότητα στον χρήστη να διαγραφεί από

22 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

το Facebook, «αυτοκτονώντας» και σβήνοντας όλα τα στοιχεία τού προφίλ του, κάτι που η ίδια η πλατφόρμα απαγορεύει. Το project έγινε διάσημο γιατί αντιμετωπίστηκε σαν απειλή από το ίδιο το Facebook που προσπάθησε αμέσως να το απαγορεύσει. Η είδηση έκανε το γύρο του κόσμου σε μία μόλις μέρα και χιλιάδες χρήστες το ανέβασαν στις σελίδες τους και μίλησαν γι’ αυτό… Λίγοι το δοκίμασαν αλλά έτσι κι αλλιώς στόχος των δημιουργών του ήταν να κάνουν τον κόσμο να αντιληφθεί πώς χρησιμοποιούνται τα προσωπικά τους δεδομένα και να προκαλέσουν αντιδράσεις που μπορεί να φέρουν πραγματικές αλλαγές στους όρους χρήσης ενός τέτοιου δικτύου. Παλεύοντας γι’ αυτές τις αλλαγές όμως, η Worm τελικά αποκλείστηκε από το Facebook. Οι δημιουργοί έχασαν το δικαίωμα πρόσβασης και τον περασμένο Φεβρουάριο ανακοίνωσαν πως ο «αποκλεισμός τους δείχνει ότι η λεγόμενη ελευθερία του διαδικτύου είναι μία ψευδαίσθηση των χρηστών. Όχι μόνο δεν επιτρέπεται οι χρήστες να αφαιρέσουν φίλους και να διαγράψουν το προφίλ τους, άλλα οι εταιρείες έχουν το αυθαίρετο δικαίωμα να πετάνε έξω όποιον δεν τους αρέσει.» Η Worm δεν θέλει να συνεχίζει να ζει σε αυτόν τον 2.0 κόσμο οπότε χαιρετούν τους φίλους τους και αποχωρούν για τα καλά. Δεν έχω κοιτάξει αν οι δημιουργοί όντως έφυγαν από τις γνωστές κοινωνικές πλατφόρμες ή όχι. Θέλω να πιστεύω ότι έφυγαν για να αναζητήσουν ή να σχεδιάσουν νέες, ανοιχτές πλατφόρμες συμμετοχής. Γράφω όλα αυτά ενώ ταυτόχρονα διατηρώ λογαριασμούς σε όλα τα γνωστά κοινωνικά δίκτυα. Έχω καλή δικαιολογία – η συμμετοχή είναι αναγκαία για την έρευνα που κάνω. Το ίδιο συμβαίνει και με τους περισσότερους από τους ερευνητές και καλλιτέχνες του χώρου. Μιλάμε για απείθεια, αντίσταση, αποσκίρτηση αλλά ποιος φεύγει πραγματικά; Πού πήγαν τελικά οι φυγάδες – συντάκτες της Wikipedia; Πιθανώς στράφηκαν στην αναζήτηση νέων «κοινών τόπων» απελευθερωμένων από περιορισμούς και εταιρικά συμφέροντα. Η έξοδος μπορεί να βρίσκεται σε αυτή ακριβώς την επιθυμία της μετακίνησης και την ανάδυση νέων μορφών ψηφιακού νομαδισμού.

* Hardt, Michael & Negri, Toni. Αυτοκρατορία, Scripta, Αθήνα, 2002 ** Virno, Paolo. Γραμματική του πλήθους. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2007

Το Suicide Machine της ομάδας Worm δίνει τη δυνατότητα στον χρήστη να διαγραφεί από το Facebook, «αυτοκτονώντας» και σβήνοντας όλα τα στοιχεία τού προφίλ του, κάτι που η ίδια η πλατφόρμα απαγορεύει.

Δ ίκ τ υα _ Αφιέ ρ ω μ α

WarGames Networks: το παγκόσμιο στρατιωτικό-ψυχαγωγικό σύμπλεγμα _Ηλίας Μαρμαράς media artist, http://www.foldedin.blogspot.com/

Ο πολιτισμός της χρήσης των ίδιων ακριβώς μηχανών είτε πρόκειται για εργασία, για δημιουργία ή για πόλεμο. Ή αλλιώς πώς μαθαίνουμε τον πόλεμο, ανώδυνα, εύκολα και γρήγορα, σε καιρό ειρήνης παίζοντας από το σαλόνι του σπιτιού μας ή από τα ...χαρακώματα των ίντερνετ καφέ.

Αντίθετα με τις προσδοκίες που ήθελαν το ΣτρατιωτικόΒιομηχανικό Σύμπλεγμα (ΣΒΣ) να εξαφανίζεται με το τέλος του ψυχρού πολέμου, μπροστά σε ένα ολοφώτεινο μέλλον διαρκούς φιλελεύθερης ανάπτυξης και ευημερίας, κάτι τέτοιο φυσικά δεν συνέβη. Απλά αναδιοργανώθηκε. Μάλιστα, οργανώθηκε καλύτερα και πιο αποτελεσματικά από ποτέ. Μπορεί να πει κανείς πως αν το ΣΒΣ ήταν λίγο-πολύ ορατό και αναγνωρίσιμο κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, σήμερα είναι εντελώς αόρατο παρότι την ίδια στιγμή διατρέχει την καθημερινότητά μας. Κι αυτό, γιατί το ΣΒΣ μεταλλάχθηκε σε ΣτρατιωτικόΨυχαγωγικό Σύμπλεγμα (ΣΨΣ). Ήδη, το 1998, το συγκρότημα Rage Against the Machine είχε προειδοποιήσει για την όλο και «πιο λεπτή γραμμή που χώριζε πια τη διασκέδαση από τον πόλεμο». Ένα χαρακτηριστικό σημάδι αυτής της νέας κατάστασης είναι η διαρκώς αυξανόμενη συνεργασία μεταξύ των στρατών και της βιομηχανίας των videogames, με προεξάρχουσες −αλλά όχι και μοναδική περίπτωση− τις Η.Π.Α. Μαζί, έχουν «κατασκευάσει» μια κουλτούρα Νέων Μέσων που σκοπό έχει να προετοιμάζει τους «νέους Αμερικανούς για εμπόλεμες καταστάσεις». Ο λόγος που τα videogames τράβηξαν −σε υπερθετικό βαθμό− το ενδιαφέρον του στρατού είναι απλός. Οι ψηφιακές τεχνολογίες των κινητών τηλεφώνων, του Internet και των videogames, διεγείρουν το στοιχείο του παιχνιδιού (play) στις κουλτούρες μας και βοηθούν στην κατασκευή «παιχνιδιάρικων» ταυτοτήτων. Αλλά επίσης, συμβάλλουν στην παιχνιδοποίηση του πολιτισμού με τον τρόπο που έχει περιγράψει ο Johan Huizinga1 Πράγματι, τα Νέα Μέσα επεκτείνουν την κατανόηση της ταυτότητάς μας μέσω των στοιχείων του παιχνιδιού. Όμως, αν βλέπουμε τα videogames σαν παιχνίδι και όχι σαν μύθο ή αφήγηση που διαμορφώνει την ταυτότητά μας, θα πρέπει να δούμε κριτικά τι είναι αυτή η ταυτότητα και πόσο βουτηγμένη είναι στη μιλιταριστική νοοτροπία. Θα πρέπει να αναρωτηθούμε μέχρι ποιο σημείο η μεταφορά του παιχνιδιού, γίνεται το βασικό μας μέσο κατανόησης του κόσμου, και πώς αυτό λειτουργεί μέσα σε μια μιλιταριστική κοινωνία. Αν ρίξουμε μια ματιά στην παραγωγή war videogames τα τελευταία 15 χρόνια, βλέπουμε πως μέχρι το τέλος των 90’s, τα σενάρια είχαν μια διπολική αντίληψη του πολέμου και των γεωπολιτικών σχέσεων, του τύπου: Η.Π.Α εναντίον Σοβιετικής Ένωσης ή Κίνας. (Balance of Power, Red Alert κ.λπ). Από την 11/9/2001 εμφανίζεται ένα καινούργιο στρατόπεδο που αλλάζει τις ιδέες του gameplay. Δεν πρόκειται για τίποτα άλλο από τον παράγοντα του φόβου της «Ισλαμικής τρομοκρατίας» που δίνει την ευκαιρία στο ΣΨΣ να εμπνεύσει σεβασμό για τους παλιούς εχθρούς ξαναγράφοντας τα σενάρια των παιχνιδιών.

Για παράδειγμα, στο videogame Command and Conquer (Electronic Arts 2003) οι Η.Π.Α και η Κίνα γίνονται φίλοι και πολεμούν δίπλα δίπλα εναντίον ενός γκρουπ τρομοκρατών που είναι κοντά ή μέρος του δικτύου της Αλ Κάιντα και που συμπεριφέρονται φυσικά σαν βάρβαροι. Ή σε μια άλλη περίπτωση παιχνιδιού, στο Act of War (Atari 2005) οι ισλαμιστές τρομοκράτες καταλαμβάνουν μερικές πετρελαιοπηγές και αντιστέκονται στα σχέδια της Αμερικής. Σ’ αυτό το παιχνίδι έχουμε μια έκπληξη στο σενάριο. Οι Αμερικανοί δέχονται ενισχύσεις από ένα παραστρατιωτικό/αστυνομικό σώμα που αποτελείται από διάφορα είδη ειδικών που δρουν σε μυστικές επιχειρήσεις. Το σενάριο τους εμφανίζει σαν «παλιά εμπόδια» για το παγκόσμιο δίκαιο και την ειρήνη, αλλά που από εδώ και εμπρός έχουν ταχθεί στην πλευρά του καλού. Όπως αναφέρει ο Andy Deck2 «σχεδόν μόλις η Ουάσινγκτον αποφασίζει να ονομάσει ένα νέο κράτος “παρία”, εμφανίζεται ένα war game φτιαγμένο έτσι, ώστε να γνωρίσουν οι παίκτες τις δυνατότητες να γευτεί κανείς τη γλυκιά ανατριχίλα που προσφέρει η δράση τού να σφάζεις τους κατοίκους του. Φρέσκες λέξεις μιλιταριστικής αργκό όπως “blackhawk down” και “collateral damage” ρέουν ελεύθερα μεταξύ Πενταγώνου, Χόλιγουντ και της βιομηχανίας των wargames». Σε γενικές γραμμές, τα δίκτυα των war videogames εδώ και καιρό δεν αποσκοπούν τόσο πια στο να εκπαιδεύουν στρατιώτες σε συνθήκες προσομοιωμένων περιβαλλόντων, αλλά να στρατολογήσουν και να εξελίξουν μελλοντικούς πολεμιστές, ενώ ταυτόχρονα να καλλιεργήσουν αισθήματα υποστήριξης στους πολίτες για να αυξηθεί η χρήση στρατιωτικών δυνάμεων. Μ’ αυτό τον τρόπο οι Αμερικανοί κάθε ηλικίας θα μπορούν να συμμετέχουν συλλογικά στον «πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία» ή στην «αποκατάσταση της δημοκρατίας και του δικαίου στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν», σαν να ήταν μέρος των εκστρατευτικών σωμάτων. Ένα άλλο βασικό συστατικό των wargames είναι ο τρόπος που αναπαριστούν μέσα στην πλοκή τού gameplay τους άμαχους. Οι πολίτες είναι σχεδόν εντελώς απόντες και φαίνεται πως μόνο οι αντίπαλοι στρατιώτες μπορούν να σκοτωθούν από τους παίκτες των παιχνιδιών. Για παράδειγμα στο παιχνίδι Conflict Desert Storm εμφανίζονται το Ιράκ, το Κουβέιτ και η Σαουδική Αραβία σαν χώρες που δεν έχουν καθόλου κατοίκους, μόνο στρατιώτες και τρομοκράτες. Έτσι, οι «συμμαχικές δυνάμεις» εμφανίζονται να «μοχθούν πολεμικά» ενώ δεν βλάπτουν κανένα πολίτη. Η αμερικανική εξωτερική πολιτική απεικονίζεται σαν μια αγαθή δύναμη. Βέβαια η ιδέα κατασκευής τέτοιων παιχνιδιών −μέσων προπαγάνδας στην ουσία− που να αντιστρέφουν αυτό που γίνεται αντιληπτό σαν «οι δυτικές αξίες» δεν έχουν ξεφύγει της προσοχής του αντιπάλου, όπως για παράδειγμα της Hezbollah, που έχουν δημιουργήσει τα δικά τους δίκτυα παιχνιδιών τα

οποία εξυπηρετούν τους δικούς τους στόχους, με τους ίδιους τρόπους, επιχειρώντας την πλήρη αντιστροφή των προσπαθειών του στρατού των Η.Π.Α. Ένα τέτοιο game είναι παραγωγή της εταιρείας Afkar Media, που ιδρύθηκε στη Σαουδική Αραβία από τον Radwan Kasmiya3. Το πρώτο παιχνίδι που έκανε παραγωγή η εταιρεία ήταν το Tahta al-Ramad, (Under the Ash) το 2002, ένα παιχνίδι δράσης που αρχίζει με τον πόλεμο μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών στρατιωτών στο Al Aqsa Mosque στην Ιερουσαλήμ. Το παιχνίδι απευθύνεται σε εφήβους από 13 χρονών και πάνω και στο σενάριο συμπεριλαμβάνονται γεγονότα και ιδέες που συνδέονται με τα εγκλήματα και τη βία που έχουν ασκήσει οι Ισραηλινοί, σε συνδυασμό με κάποια ευαίσθητα σημεία σχετικά με δολοφονίες και βασανισμούς παιδιών εκ μέρους των Ισραηλινών, που δυστυχώς αναπαριστούν αλήθειες βασισμένες σε αξιόπιστες πηγές. Ο βασικός λόγος παραγωγής τέτοιων παιχνιδιών λέει ο Radwan Kasmiya είναι να καλύψει το χρόνο των νέων παιδιών που πριν έπαιζαν ασταμάτητα τις δυτικές παραγωγές videogames, τα οποία παραμορφώνουν τα γεγονότα και την ιστορία και εμφυτεύουν την αντίληψη πως: η κυριαρχία δεν σημαίνει τίποτα άλλο από την εξουσία και τη βία σύμφωνα με το αμερικάνικο στυλ. Σε τελευταία ανάλυση, όλο αυτό το στρατιωτικόψυχαγωγικό δίκτυο που έχει ξεπηδήσει τα τελευταία χρόνια, επιβεβαιώνει τον Φουκώ που έλεγε πως: «η ιστορία είναι η ιστορία του πολέμου και η ιστορία συμπλέκεται με τον πόλεμο και μόνο τον πόλεμο, αλλά δεν μπορεί ποτέ να κυριαρχήσει επάνω του συνολικά. Δεν μπορεί να τον ξεπεράσει, να ανακαλύψει τους στοιχειώδεις κανόνες του και να θέσει όρια, γιατί είναι ο πόλεμος που συνηγορεί την ίδια τη γνώση της ιστορίας, φέρνει αυτή τη γνώση, τη διατρέχει και την ορίζει.» Αυτό μας πηγαίνει κατευθείαν στη βασική ειρωνεία των καιρών μας: πώς μπορούν οι διάφορες γεωπολιτικές να στηριχτούν σε συνεργασίες, τη στιγμή που η ευρύτερη οικονομία βασίζεται στην κατανάλωση στρατιωτικών προϊόντων; Πώς γίνεται να διατηρούνται δομές απόλυτου πολέμου σε περίοδο ειρήνης; «Αυτό που είδαμε στη φυλακή του Abu Ghraib δεν ήταν παρά η κορυφή του παγόβουνου— ήταν μια ματιά στη γενιά των war gamers που μόλις ενηλικιώνονται», είπε η Mary Spio4, πιλότος της U.S. Air Force, στον πρώτο πόλεμο του κόλπου. Και όπως λέει και ο τίτλος της συνέντευξής της στην εφημερίδα USA Today: «μεγάλες πωλήσεις wargames μπορούν να φέρουν ακόμα μεγαλύτερο κόστος».

1.

2.

3.

4.

http://en.wikipedia.org/wiki/Johan_Huizinga http://artcontext.org/crit/essays/noQuarter/ http://uisk.jinonice.cuni.cz/sisler/publications/kasmiya.htm http://www.usatoday.com/tech/news/2004-06-09-war-videogames-inside_x.htm

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 23

Αφιέ ρ ω μ α _ Δ ίκ τ υα

Αφηγηματικά δίκτυα Ή' δίκτυα υποταγής; _#712973

Όταν ακόμα και οι αναζητήσεις μιας τυχαίας χρήστριας σε μια μηχανή αναζήτησης γίνονται ντοκιμαντέρ, συνειδητοποιούμε ξεκάθαρα ότι οι υβριδικές ζωές μας είναι ζωές που ζούμε μέσα στο «γενικό», σε αυτό το γκρίζο χώρο, ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο.

CRYSTALS & LASERS, www.MWMgraphics.com

Το 2009 κυκλοφόρησε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο I Love Alaska. Θέμα της ταινίας είναι οι αναζητήσεις της χρήστριας με τον κωδικό αριθμό #711391 στη μηχανή αναζήτησης της America On Line. Οι −επί τρεις μήνες− λέξεις και φράσεις κλειδιά που χρησιμοποίησε η ίδια καθώς και μερικές δεκάδες χιλιάδες άλλοι, δημοσιεύτηκαν κατά λάθος επί τρεις ημέρες στο διαδίκτυο, προτού η εταιρεία ανακαλύψει τη διαρροή και αποσύρει το σχετικό αρχείο. Πλην μάταια, αφού στο μεταξύ είχε αντιγραφεί και αναπαραχθεί σε χιλιάδες άλλους ιστοτόπους. Στην ταινία (που μπορεί να δει κανείς στη διεύθυνση minimovies.org) παρουσιάζονται μόνο φωτογραφικά τοπία της Αλάσκα, ενώ ένα πρόγραμμα συνθετικής φωνής αναπαράγει σε ημερολογιακή σειρά τις αναζητήσεις. Η χρήστρια #711391 χρησιμοποιεί το πεδίο αναζήτησης περίπου σαν ένα ημερολόγιο ερωτήσεων μέσα από τις οποίες αφηγείται τη ζωή της. Έτσι πληροφορεί τη μηχανή ότι ο σύζυγός της ροχαλίζει, ότι ψάχνει τρόπους να σκοτώσει τα ενοχλητικά πουλιά στην αυλή της και αναρωτιέται αν μπορεί ο γιατρός της να της συνταγογραφήσει χάπια για αύξηση του στήθους της. Το φιλμ είναι γυρισμένο σε δεκατρία, τρίλεπτα και τετράλεπτα επεισόδια με αυτόνομους τίτλους και χαρακτηρισμούς στην περιγραφή που τα καθιστούν εύκολα ανευρέσιμα στο youtube ή τις μηχανές, όπως το Google. Η εταιρεία που παράγει αυτού του είδους τα ντοκιμαντέρ, έχει υιοθετήσει αυτό το είδος γραφής ακριβώς για να προβάλλονται και να διακινούνται εύκολα οι ταινίες της στο διαδίκτυο.

24 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0

Αν πληκτρολογήσετε στο Google τις λέξεις «αγάπη» και «Αλάσκα» σε οποιοδήποτε νοηματικό πλαίσιο ή μόνες τους θα πάρετε πίσω σαν αποτελέσματα της αναζήτησης σας, έναν ταξιδιωτικό οδηγό, την ιστοσελίδα μιας κοινότητας του παγωμένου βορρά με τα νέα και τις εκδηλώσεις της, την είδηση της υπόθεσης της AOL, βίντεο επεισόδια της ταινίας, ιστοσελίδες γνωριμιών (dating sites), το blog ενός Εσκιμώου που αφηγείται τη ζωή του κ.ά. Το μείγμα πληροφοριών μοιάζει ανεξέλεγκτο. Αν αλλάξετε τις παραμέτρους ζητώντας περισσότερα αποτελέσματα από blogs ή social media (π.χ. Facebook) θα πάρετε μια άλλη εικόνα από ότι αν ζητήσετε βίντεο ή τίτλους βιβλίων, όμως στη γενική αναζήτηση ο αλγόριθμος μετράει τα επεισόδια της ταινίας ανάμεσα στους δέκα πιο δημοφιλείς όρους. Κάθε σελίδα αποτελεσμάτων, είναι ένα «σενάριο» γύρω από την πραγματικότητα, όπως αυτή τεκμηριώνεται κάθε ώρα και κάθε λεπτό από όλους όσοι χρησιμοποιούν το διαδίκτυο. Κάθε χρήστης του διαδικτύου, είτε είναι blogger, είτε απλώς καταχωρίζει πληροφορίες σε κοινωνικά δίκτυα τύπου facebook, αναπαριστά δημόσια την προσωπική του ζωή καθώς αυτή εκτυλίσσεται. Δημιουργούμε σήμερα, μια νέα κουλτούρα τεκμηρίωσης των υβριδικών ζωών που όλοι ζούμε εντός και εκτός Δικτύου. Κινητήριος δύναμη αυτής της κουλτούρας είναι η «αλληλεπίδραση», η «διαφάνεια» και η κατάργηση του ορίου ανάμεσα στη δημόσια και την ιδιωτική σφαίρα.

Δ ίκ τ υα _ Αφιέ ρ ω μ α

Η εμπειρία της υβριδικής ζωής μας, είναι αποκολλημένη από την πραγματικότητα, σκηνοθετημένη πάνω στο ρόλο που υιοθετούμε. Καθώς αναμεταδίδεται στο Διαδίκτυο θρυμματίζεται μέσα σε χρονικές ή χωρικές κατατμήσεις (κείμενα περιορισμένου όγκου λέξεων, μικρά βίντεο) μικρά τμήματα που συνοδεύονται από μεταδεδομένα (π.χ. κατηγορίες, τίτλος, περιγραφή) που τα καθιστούν ανευρέσιμα από άλλους. Ο λόγος ενός άρθρου μέσα σε μια εφημερίδα, μια ταινία που προβάλλεται σε σκοτεινή αίθουσα, ένα κεφάλαιο που ακολουθεί άλλα κεφάλαια μέσα σε ένα βιβλίο, είναι συνεκτικές μορφές επικοινωνίας που διασφαλίζουν τη μετάδοση ενός νοήματος, την ανάπτυξη της κτητικής ικανότητας. Για πρώτη φορά στην ιστορία των Μέσων Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, αυτό σπάει, υπέρ ενός κατακερματισμένου διαρκούς remix της πραγματικότητας. Τμήματα ιδιωτικών (blogs, προσωπικά ημερολόγια) ή δημοσίων αφηγήσεων (ειδήσεις, ταινίες, μουσική) συνδέονται με τμήματα, άλλων αφηγήσεων μέσω υπερκειμένου (hypertext, links) σε ένα μη γραμμικό και μη ολοκληρώσιμο «ντοκιμαντέρ». Η πραγματικότητα «αυτοαναφέρεται» μέσα από μια διαρκή διαπραγμάτευση, την κατοχύρωση υποκειμενικών αληθειών γύρω από το πραγματικό. Αυτό «είναι» το Διαδίκτυο, ένας δαιδαλώδης λαβύρινθος αφηγήσεων που τέμνονται, και αυτές οι αφηγήσεις «είναι» καθοριστικό μέρος των υβριδικών μας ζωών.

Πολλοί (ιδιαίτερα οι προπαγανδιστές των νέων τεχνολογιών) βλέπουν σε αυτό μια άνευ προηγουμένου απελευθέρωση του ατόμου από τις κοινωνικές συμβάσεις, έναν χώρο ελευθερίας. Όμως η πραγματικότητα αποδεικνύεται πολύ διαφορετική. H επικοινωνία μας είναι το εργοστάσιο παραγωγής κέρδους για τη νέα τάξη των δικτυοκρατών (google, youtube, blogger, facebook, microsoft – όσους μας παρέχουν τα μέσα να ζήσουμε αυτή τη ζωή). Οτιδήποτε απειλεί τη λειτουργία αυτού του εργοστασίου απομακρύνεται με νομικά κείμενα, αστυνομική επιτήρηση, ή τη διάδοση ενός ηθικού κώδικα που επιβάλλει οι ίδιες οι κοινότητες των αφηγούμενων να αυτοεπιτηρούνται. Το κάλεσμα είναι να μετατραπούμε όλοι σε brand names, σε προϊόντα που απευθύνονται σε μια μικρή δυνητική αγορά. Οι δικτυοκράτες γνωρίζουν πως ο έλεγχος αυτής της πηγής πλουτισμού για να είναι αποτελεσματικός πρέπει να είναι καθολικός και γι’ αυτό αποκεντρωμένος. Στις κοινωνίες ενός εκτεταμένου ελέγχου, πρέπει να είμαστε ελεύθεροι να επικοινωνήσουμε, αλλά η ελευθερία αυτή να μη συγκροτεί (πολιτικό τουλάχιστον) νόημα. Ζούμε μέσα στην αφήγηση της ζωής μας ή στην υποταγή της;

Θα χρειαστεί μια μικρή αναζήτηση στο Ίντερνετ για να βρείτε τον αρθρογράφο: http://www.youtube.com/watch?v=_LDfaTVvlTA&feature=player_embedded

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 25

Αφιέ ρ ω μ α _ Δ ίκ τ υα

Ευκαιρίες και επιθυμίες _htpp

Ο ιός, αυτή η μορφή που δεν έχει προβλέψει ο σχεδιασμός ενός δικτύου είναι μια απροσδόκητη μετάλλαξη. Μπορεί όμως και να αποτελέσει και μια νέα μορφή αντίστασης.

Το αφιέρωμα αυτό είναι μια ευκαιρία. Το έντυπο σοβαρό, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα ανήσυχη, το θέμα (κινήματα, ψηφιακά δίκτυα και παγκοσμιοποίηση) αρκούντως γενικό, οι υπεύθυνοι του αφιερώματος απαιτητικοί.

τόν και προσαρμόζονται πολύ γρήγορα στους νέους χώρους που με τη συμβολή τους αλλάζουν. Με έναν όρο: ότι συνεχίζουν να υπάρχουν μέσα από τη ριζική αλλαγή των συνηθειών τους και επομένως των τακτικών και στρατηγικών κινήσεών τους.

Το άρθρο αυτό είναι η ευκαιρία. Είναι η ευκαιρία μας για να γράψουμε κάτι που θα τραβήξει την προσοχή, που θα ταρακουνήσει τις βασικότερες των θέσεών σας... και μετά να εξαφανιστούμε.

Είναι οργανισμοί σε κίνηση, χωρίς σταθερά αιτήματα και κώδικες επικοινωνίας. Για την ακρίβεια δεν έχουν τίποτα το συγκεκριμένο να επικοινωνήσουν πέρα από τη δική τους πλαστικότητα. Μαζί τους, δεν υπάρχει χώρος για σταθερή γνώση, πεδίο για μια ασφαλή διαμεσολάβηση.

Κάπως όπως θα μπορούσε να συμβαίνει και με τα κινήματα της εποχής μας. Να έχουν την προνοητικότητα να αφήσουν τις θέσεις τους να μετασχηματιστούν, τις ροές που προκαλούν να χαθούν, τα συνθήματα που διατυπώνουν να σιγήσουν. Αν μία βασική λειτουργία της σύγχρονης μορφής εξουσίας είναι η διαρκής ενσωμάτωση και οικειοποίηση της αντίστασης απέναντι σε αυτή, πώς μπορεί ένα κίνημα να αποδράσει από την πίεση υπαγωγής του ή την ομοιοποίησή του από τις δομές εξουσίας;

Γιατί όμως ένα ανθρώπινο σώμα να επιθυμήσει να μεταμορφωθεί σε μεταμορφικό ιό; Αν τα κοινωνικά κινήματα ενσάρκωσαν την επιθυμία των ανθρώπινων σωμάτων για κοινωνική μεταμόρφωση...Αν, για παράδειγμα, το κομμουνιστικό κίνημα ενσάρκωσε την επιθυμία για την απελευθέρωση του ανθρωπίνου σώματος από τον εγκλεισμό της βιομηχανικής εργασίας και την κατάργηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης... Αν, για παράδειγμα, το κίνημα για μια εναλλακτική παγκοσμιοποίηση ενσάρκωσε την επιθυμία για τη δημιουργία ενός αυτόνομου παγκοσμιοποιημένου δικτύου κοινωνικής οργάνωσης...Αν, το Indymedia ενσάρκωσε στη δικτυωμένη εποχή την επιθυμία για την απελευθέρωση της μαζικής νοημοσύνης (general intellect) από τα υπάρχοντα δίκτυα επικοινωνίας και τη μετατροπή του σε αυτόνομο δίκτυο παραγωγής και μετάδοσης πληροφορίας, τότε τι είδους επιθυμία είναι αυτή που εμπεριέχει τη μετατροπή του ανθρώπινου σώματος σε ιό;

Τα καλά ή τα κακά νέα είναι ότι υπάρχει ένα τέτοιο κίνημα ή έστω υπάρχει μια τέτοια μορφή (τεχνητής) ζωής που δεν είναι όμως αμιγώς ανθρώπινη αλλά ενσαρκώνεται από έναν ιό υπολογιστών. Είναι, πιο συγκεκριμένα, οι ιοί πέμπτης γενιάς: οι λεγόμενοι μεταμορφικοί ιοί.* Οι προηγούμενες τέσσερις γενιές ιών υπολογιστών βασίζονταν στο μηχανισμό του αέναου πολλαπλασιασμού του ίδιου κακόβουλου κώδικα. Οι ιοί αυτοί είχαν ως στόχο την αυτοαναπαραγωγή τους είτε μένοντας κρυφοί στο σύστημα, είτε ξεγελώντας το, είτε επιτιθέμενοι μετωπικά εναντίον του. Οι μεταμορφικοί ιοί, αντιθέτως, βασίζονται στο μηχανισμό της αέναης μετάλλαξης της ταυτότητάς τους. Είναι με άλλα λόγια, ιοί, ή τεχνητές μορφές ζωής που αναπαράγουν τη διαφορετικότητα. Έχουν τη δυνατότητα να μεταμορφώνουν την ταυτότητά τους την ίδια στιγμή που αναπαράγονται και διανέμονται μέσα σε ένα δίκτυο. Στόχος τους είναι να εκμεταλλευτούν το δίκτυο, όχι απαραίτητα για να το καταστρέψουν, αν και μπορούν να το κάνουν και αυτό, αλλά πιθανόν και για να αποκτήσουν πρόσβαση σε χώρους του δικτύου όπου η πρόσβαση απαγορεύεται σε κάποιους, ή για να αλλάξουν τις ροές που το διαμορφώνουν. Η ταυτότητα ενός μεταμορφικού ιού είναι ήδη έτοιμη προς θυσία με την κάθε νέα γέννησή του, τα ίχνη της ζωής του είναι ήδη προγραμματισμένα να αφανιστούν. Οι μεταμορφικοί ιοί έχουν, επομένως, τρία πολύ βασικά χαρακτηριστικά: βρίσκονται σε συνεχή κίνηση, δεν αντιτίθενται σε έναν συγκεκριμένο στόχο αλλά λειτουργούν, διαφοροποιούμενοι, μέσα σε αυ-

26 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Ίσως, όμως, πρέπει να αντιστρέψουμε τη φαινομενική ασυμβατότητα που συνοδεύει αυτό το ερώτημα. Ο ιός και το ανθρώπινο σώμα δεν συνδέονται με μία αμοιβαία ανταγωνιστική σχέση. Όπως και ο ιός υπολογιστών δεν είναι μία προσπάθεια κατάργησης του ψηφιακού δικτύου, αλλά η προσπάθεια εκμετάλλευσής του για σκοπούς που είχαν αποκλειστεί από τον σχεδιασμό του. Όπως ο ιός είναι ένας φορέας μιας πιθανής επανοηματοδότησης του σώματος, έτσι και ο ιός υπολογιστών είναι ένας φορέας μιας πιθανής μετάλλαξης του δικτύου. Η μετατροπή του ανθρώπινου σώματος σε μετατροπικό ιό δεν είναι μια παραδοξότητα, αλλά μία συνθήκη αντίστασης απέναντι σε μία δικτυωμένη εξουσία. Αυτός είναι και ο μόνος τρόπος που λειτουργεί η (ανθρώπινη) φύση— ενάντια στον εαυτό της.**

* http://en.wikipedia.org/wiki/Metamorphic_code ** Gilles Deleuze και Felix Guattari, A Thousand Plateaus. Capitalism and Schizophrenia(Minneapolis: University of Minnessota Press, 1987), σ. 242.

Στόχος των μεταμορφικών ιών είναι να εκμεταλλευτούν το δίκτυο, όχι απαραίτητα για να το καταστρέψουν, αλλά και για να αποκτήσουν πρόσβαση σε χώρους του δικτύου όπου η πρόσβαση απαγορεύεται.

Δ ίκ τ υα _ Αφιέ ρ ω μ α

Κυβερνοακτιβισμός και ψηφιακή δικτατορία _Αστέρης Μασούρας, (http://oneiros.gr/blog, http://twitter.com/asteris), blogger, πολίτης φωτορεπόρτερ και ανταποκριτής του δικτύου Global Voices Online

Η πολιτική και κοινωνική διαμάχη διεθνώς έχει λάβει νέες, δραματικές και δημόσιες μορφές έκφρασης τα τελευταία χρόνια, καθώς λαοί, εταιρείες και κυβερνήσεις έχουν αναγάγει τα κοινωνικά διαδικτυακά μέσα σε παλαίστρα ιδεολογιών, πολιτικών, επιχειρηματικών πρακτικών και αγώνων σε πραγματικό χρόνο.

Η «σαφρανί επανάσταση» των βουδιστών μοναχών στη Βιρμανία ήταν η πρώτη εξέγερση που καλύφθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου από πολίτες δημοσιογράφους, λόγω της ολοκληρωτικής απαγόρευσης εισόδου δημοσιογράφων στη χώρα. Παρά τις δυσμενέστατες συνθήκες πρόσβασης στο διαδίκτυο, bloggers οπλισμένοι με κάμερες καθώς και ένα δίκτυο από εξόριστους Βιρμανούς με συνδέσμους στο εσωτερικό της χώρας, κατάφεραν να μεταδώσουν −μέσω του YouTube− έναν καταιγισμό από εικόνες τις πρώτες μέρες της ειρηνικής εξέγερσης, συμπεριλαμβανομένης και της στιγμής της δολοφονίας του Ιάπωνα δημοσιογράφου Kenji Nagai από βιρμανικά στρατεύματα. Η στρατιωτική χούντα αντέδρασε κόβοντας πλήρως τη σύνδεση της χώρας με το διαδίκτυο, «εξαφανίζοντας» τους ακτιβιστές και καταστέλλοντας βιαίως την εξέγερση. Δύο χρόνια μετά, η οργάνωση, κάλυψη και προβολή των μαζικών διαδηλώσεων στο Ιράν κατά της θρυλούμενης εκλογικής νοθείας, σε παρόμοιες συνθήκες, αποτέλεσε την πιο πολυσυζητημένη και διφορούμενη έκφανση ψηφιακού πολιτικού ακτιβισμού, και το διαρκές αντικείμενο μελέτης θεωρητικών του χώρου, σε πραγματικό χρόνο διά των ιδίων μέσων. Ενώ η «πράσινη επανάσταση» βρισκόταν σε εξέλιξη, ο guru της κοινωνιολογίας των social media, Clay Shirky παρουσίαζε τη χρήση των social media για πολιτικό και κοινωνικό ακτιβισμό στην Κίνα, τη Νιγηρία και τις ΗΠΑ σε ομιλία στο State Department, που εκείνες τις μέρες παρενέβη για να αναβληθεί η συντήρηση του Twitter, της πιο δημοφιλούς υπηρεσίας microblogging, ώστε να μην παρακωλύσει την επικοινωνία των Ιρανών ακτιβιστών που το χρησιμοποιούσαν. Ο όρος «επανάσταση του Twitter» αποδόθηκε στην ιρανική εξέγερση, αλλά πρωτοχρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τις διαδηλώσεις κατά του εκλογικού αποτελέσματος στη Μολδαβία, λίγους μήνες πριν, από τον διάσημο κυβερνοσκεπτικιστή Evgeny Morozov, ο οποίος αποδόθηκε σε διαρκή «φιλιππικό» κατά του Shirky και άλλων ένθερμων ακαδημαϊκών υποστηρικτών του ψηφιακού ακτιβισμού, υποστηρίζοντας ότι το διαδίκτυο χρησιμοποιείται εξίσου από καταπιεστικές κυβερνήσεις για να καταστείλει εξεγέρσεις και να αλώσει συνειδήσεις. Ο Morozov αναπτύσσει τη δική του προπαγάνδα κατά της κρατικής προπαγάνδας στο διαδίκτυο, μιλώντας για spinternet (το διαδίκτυο της παραπληροφόρησης) και slacktivism (ο ακτιβισμός των νωθρών), εκθέτοντας πρακτικές καταστολής και στατιστικά που θέτουν σε αμφισβήτηση το μύθο της ψηφιακής χειραφέτησης, ιδίως σε «μη-δυτικές» χώρες.

παγκόσμιας κοινής γνώμης, όσο κατά τον πόλεμο της Γάζας. Για τις 22 μέρες που διήρκεσε η ολομέτωπη επίθεση του Ισραήλ, το δίκτυο πολιτών δημοσιογράφων Global Voices Online συνεισέφερε στην κάλυψη και προβολή των αντιδράσεων εντός κι εκτός της Λωρίδας της Γάζας, παράλληλα με το ειδησεογραφικό δίκτυο Al Jazeera −το μοναδικό που διατηρούσε ανταποκριτές εκεί τις μέρες του πολέμου− αλλά και το Διεθνές Κίνημα Αλληλεγγύης, του οποίου οι εθελοντές τραυματιοφορείς και ανταποκριτές βάλλονταν από τον ισραηλινό στρατό. Παρ' όλα αυτά, η κολοσσιαία επιχείρηση προπαγάνδας των Ισραηλινών, που αναπτύχθηκε και στο διαδίκτυο, είχε ως αποτέλεσμα να ευτελιστεί ο δημόσιος διάλογος και η πληροφόρηση σε μια μανιχαϊστική «μάχη λέξεων», αποπροσανατολίζοντας το ενδιαφέρον από τα καταγεγραμμένα εγκλήματα πολέμου και τις ολέθριες συνέπειες για τις ζωτικές υποδομές των πολιορκημένων Παλαιστινίων. Τα στοιχεία που προκύπτουν φαίνονται να δικαιώνουν τον Morozov. Η έρευνα της Γαλλίδας δημοσιογράφου Claire Ulrich για την έκταση της κυβερνολογοκρισίας αναδεικνύει ότι το φαινόμενο της κρατικής και εταιρικής καταστολής της έκφρασης στο διαδίκτυο είναι παγκόσμιο και εξελισσόμενο. Η Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων σημειώνει ότι οι ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι και bloggers διεθνώς βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο από ποτέ. Δώδεκα χώρες χαρακτηρίστηκαν και φέτος «εχθροί του διαδικτύου», από την οργάνωση Ρεπόρτερς χωρίς Σύνορα, ενώ αναπτυγμένες δυτικές χώρες βρίσκονται στο «κατώφλι της καταστολής», καθώς παρατηρείται επέλαση αντιδραστικών νομοθεσιών και εμπορικών συμφωνιών με το πρόσχημα της προστασίας του copyright και την καταπολέμηση της παιδικής πορνογραφίας. Σχολιάζοντας την «ξαφνική» διένεξη της Google με την κινεζική κυβέρνηση σχετικά με τη λογοκρισία, η συνιδρύτρια των Παγκόσμιων Φωνών Rebecca McKinnon προτείνει στους ψηφιακούς πολίτες διεθνώς να παρέχουν κίνητρα σε κυβερνήσεις και εταιρείες ώστε να συμβάλουν στην υποστήριξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο διαδίκτυο για τα δικά τους οφέλη. Ίσως όμως αυτό δεν είναι δυνατό όπου η ελεύθερη έκφραση αναδεικνύει λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις απέναντί τους, όπως στην περίπτωση των δικών μας «Δεκεμβριανών», με αφορμή τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από την αστυνομία. Πέρα από την κατάδειξη, η αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων της κοινωνικής αδικίας παραμένει το ζητούμενο, εντός και εκτός της παλαίστρας του διαδικτύου.

How social media can make history (Clay Shirky) http://is.gd/aQ8cE How the Net aids dictatorships (Evgeny Morozov) http://is.gd/aQ8DI Morozov vs Shirky on Digital Activism (Patrick Meier) http://is.gd/aQ8UR Censors of the Net (Claire Ulrich / Le Monde) http://is.gd/aQ8XI Gaza Strip Bombings 2008-09 (Global Voices Online) http://is.gd/aQ9H5 Twittering away - the social media and the war in Gaza (Αστέρης Μασούρας) http://is.gd/aQ8ZQ Attacks on the Press 2009 (CPJ) http://www.cpj.org/attacks/ Web 2.0 versus Control 2.0 (RSF) http:// www.rsf.org/ennemis.html Google, China, and the future of freedom on the global Internet (Rebecca McKinnon) http://is.gd/aQ93E

Ίσως πουθενά δεν ήταν πιο εμφανής η αδυναμία των κοινωνικών μέσων να καταδείξουν την αδικία και να επισύρουν την κατακραυγή της

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 27

Αφιέ ρ ω μ α _ Δ ίκ τ υα

Δικτυωμένες μορφές ζωής _Του Jose Perez de Lama, (a.k.a. osfa), www.hackitectura.net

Ένα ψηφιακό πείραμα από την ομάδα hackitectura στα στενά του Γιβραλτάρ ένωσε για πρώτη φορά την Ευρώπη και την Αφρική χωρίς την διαμεσολάβηση και εμπλοκή εταιρικών ή κρατικών φορέων.

Στο βιβλίο τους, Commonwealth/ Κοινός Πλούτος (2009), οι Michael Hardt και Antonio Negri προτείνουν ως κυρίαρχη συνθήκη της σύγχρονης καθημερινής ζωής τη «βιοπολιτική παραγωγή». Ο όρος αυτός αφενός σημαίνει πως η πολιτική και η εξουσία επιδιώκουν έναν καθολικό έλεγχο της ζωής και αφετέρου πως η παραγωγή σήμερα δεν επικεντρώνεται πλέον στην κατασκευή αγαθών αλλά στην παραγωγή του ίδιου του ατόμου. Παρότι δηλαδή τα τρόφιμα, τα υλικά αγαθά, οι κατοικίες και τα αυτοκίνητα παίζουν ακόμα σημαντικό ρόλο, ο βασικός στόχος της σύγχρονης παραγωγής είναι η δημιουργία μορφών ζωής, κοινωνικών και ατομικών.

γίας και πολιτικής που αφορούσε στα σύνορα της Νότιας Ισπανίας με το Βόρειο Μαρόκο και ειδικά στο στενό του Γιβραλτάρ. Είχαμε τη διαίσθηση στην ομάδα ότι τα σύνορα τέτοιου τύπου που χωρίζουν και ταυτόχρονα ενώνουν πολύ διαφορετικούς κόσμους, αποτελούν ταυτόχρονα και εργαστήρια σχηματισμού της σύγχρονης ζωής γιατί τα σύνορα ήταν και είναι σημαντικές θέσεις διαμάχης για τον ορισμό νέων μορφών ιθαγένειας, εργασίας και κοινωνικής οργάνωσης. Εμπλεκόμενοι στις διαδικασίες αυτές, θεωρήσαμε λοιπόν ότι θα μπορούσαμε να επηρεάσουμε την κατεύθυνση αυτών των μεταμορφώσεων.

Μαρόκου και διοργανώθηκαν παράλληλα πολλές δραστηριότητες με καλλιτεχνικό, τεχνολογικό, επικοινωνιακό ή πολιτικό χαρακτήρα. Η δράση που θα μπορούσαμε να πούμε ότι ξεχώρισε στη διάρκεια του έργου, σίγουρα ήταν η ανάπτυξη του δικτύου WIFI κατά μήκος του ωκεανού και η σύνδεση των δύο ηπείρων, κάτι που γινόταν για πρώτη φορά χωρίς να εμπλέκονται εταιρικοί ή κρατικοί φορείς. Κατά κάποιο τρόπο δημιουργήθηκε ένα media lab κατανεμημένο, σαν δίκτυο, με κόμβους και στις δύο πλευρές του περάσματος, ορίζοντας τελικά σαν πεδίο δράσης το χώρο ανάμεσα στα σύνορα και το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο.

Η νέα ηγεμονική μορφή παραγωγής βασίζεται σε τρία αλληλένδετα χαρακτηριστικά. Το πρώτο και ίσως βασικότερο είναι ότι η παραγωγή γίνεται όλο και πιο άυλη καθώς τα προϊόντα της σχετίζονται με τη γνώση, την πληροφορία, τις υποκειμενικότητες, τις σχέσεις, τις εμπειρίες, τα συναισθήματα και το πάθος. Δεύτερο χαρακτηριστικό της είναι η εκθήλυνση της εργασίας, η μεταμόρφωσή της σε ένα μοντέλο που μοιάζει όλο και περισσότερο με αυτό της παραδοσιακής εργασίας της γυναίκας στο σπίτι, της φροντίδας για την οικογένεια, της συνεχούς αφοσίωσης, της άσκησης πολλαπλών καθηκόντων και της συναισθηματικής εμπλοκής, στοιχεία που συνδέονται συχνά με τον ολοένα και περισσότερο επισφαλή χαρακτήρα της σύγχρονης εργασίας. Τρίτο στοιχείο τέλος, αποτελεί η παγκοσμιοποίηση και η κινητικότητα της εργασίας, που σχετίζεται με τη μετακίνηση και τη μετανάστευση ατόμων ανά τον κόσμο.

Το πρώτο βήμα αυτής της πρωτοβουλίας ήταν η δημιουργία το 2003 μιας ανεξάρτητης πλατφόρμας επικοινωνίας στο διαδίκτυο, το Indymedia Estrecho (estrecho από το στενό), που διαμορφώθηκε από ένα δίκτυο ακτιβιστών και καλλιτεχνών πιστεύοντας πως η λογική του δικτύου θα μπορούσε να παραγάγει μία νέα αναδυόμενη περιοχή που θα σχετίζεται με τους μετανάστες, τα νέα κοινωνικά κινήματα και το χώρο της πληροφορίας. Αντί για τα σύνορα της Οχυρωμένης Ευρώπης που η εξουσία προωθούσε τότε, εμείς βλέπαμε έναν κοινωνικό χώρο ανταλλαγής, συνεργασίας και αυτο-οργάνωσης εκμεταλλευόμενοι το διαδίκτυο, τη δορυφορική τηλεόραση και την κινητή τηλεφωνία. Επρόκειτο όπως μας άρεσε να λέμε για ένα νέο cyborg έδαφος.

Το Indymedia Estrecho και το Fadaiat επεδίωξαν και κατάφεραν πιστεύω να προωθήσουν μια διαφορετική ερμηνεία των συνόρων, Βοήθησαν ουσιαστικά στην οργάνωση ενός ισχυρού δικτύου με πολλαπλές συνδέσεις με κινήματα στην Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη καθώς και στην ανάπτυξη νέων πολιτικών συνεργασιών διαφορετικών κοινωνικών φορέων από τις δύο μεριές του Γιβραλτάρ. Ο ερευνητής Sandro Mezzadra περιέγραψε το όλο εγχείρημα σαν «έναν ανεστραμμένο καθρέφτη της ηγεμονικής κατασκευής των συνόρων». Γιατί ναι, είδαμε την αλληλουχία των γεγονότων σαν ένα εργαστήριο βιοπολιτικής παραγωγής, σαν ένα εργαστήριο νέων μορφών ζωής για μία νέα περιοχή. Και αυτό είναι που μπορεί η πολιτική τέχνη και δράση να κάνει σήμερα, να προσφέρει νέες συνδέσεις και νέους κόμβους που θα αλλάξουν τα δεδομένα της υπάρχουσας πραγματικότητας.

Από το 2003 έως και το 2007, με την ομάδα hackitectura. net και ένα ευρύ δίκτυο ακτιβιστών, χάκερς και καλλιτεχνών συμμετείχα σε μία πρωτοβουλία τέχνης, τεχνολο-

28 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Ξεκινήσαμε επίσης τη διοργάνωση μιας ετήσιας συνάντησης, της λεγόμενης Fadaiat. Η λέξη Fadaiat, που μεταφράζεται ως «outer space» στα κλασικά αραβικά, έφτασε να σημαίνει οτιδήποτε σχετίζεται με την ηλεκτρομαγνητική επικοινωνία. Κάποιες συναντήσεις έγιναν στα σύνορα, ανάμεσα στην Ταρίφα της Ισπανίας και την Ταγγέρη του

http://mcs.hackitectura.net http://estrecho.indymedia.org

Δ ίκ τ υα _ Αφιέ ρ ω μ α

Χάρτες διαφυγής

_Πάνος Δραγώνας, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών, panosdragonas.net

Στην εποχή της ηλεκτρονικής χαρτογράφησης και των συστημάτων GPS, οι δυνατότητες αναπαράστασης του αστικού χώρου πολλαπλασιάστηκαν, μεταβάλλοντας ριζικά τον τρόπο που τον αντιλαμβανόμασταν μέχρι σήμερα.

Ένας χάρτης δεν είναι ποτέ αθώος. Οι χάρτες επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε το χώρο και, σε μεγάλο βαθμό, προκαθορίζουν τις δυνατότητες παρέμβασής μας σε αυτόν. Στον σύγχρονο κόσμο, όπου οι αναπαραστάσεις έχουν μεγαλύτερη δύναμη από την ίδια την πραγματικότητα, ο χάρτης προκαταλαμβάνει την αντίληψη της πραγματικότητας. Όπως έχει πει χαρακτηριστικά ο Jean Baudrillard: «ο χάρτης προηγείται του εδάφους»1. Οι χάρτες βασίζονται σε αφαιρέσεις και συμβάσεις που συνηθίζουμε να αντιλαμβανόμαστε ως δεδομένες. Στη μεγάλη πλειοψηφία των χαρτών, που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας, η πόλη παρουσιάζεται ως ένα σύνολο στατικών αντικειμένων. Η καρτεσιανή προβολή των δρόμων και των οικοδομικών τετραγώνων αποκαλύπτει ελάχιστες πληροφορίες για τη ζωή της πόλης. Ακόμη και στο εξελιγμένο και δημοφιλέστατο Google Earth, η πόλη εξακολουθεί να αναπαρίσταται ως μια εκτεταμένη φωτογραφική αποτύπωση κτηριακών συγκροτημάτων και δρόμων. Είναι, όμως, επαρκής ο συγκεκριμένος τρόπος αναπαράστασης για την κατανόηση της σύγχρονης πόλης; Στο σύγχρονο αστικό τοπίο, τα γεγονότα αποκτούν μεγαλύτερη σημασία από τα κτήρια, ο χρόνος αποτελεί σημαντικότερη παράμετρο από το χώρο και τα δίκτυα κυριαρχούν των μεμονωμένων αντικειμένων. Οι σύγχρονες πόλεις διαχέονται στην ύπαιθρο και επεκτείνονται στον ερτζιανό χώρο, αντιμετωπίζοντας νέες προκλήσεις αλλά και απειλές. Οι κυρίαρχες συμβάσεις χαρτογράφησης δείχνουν αδύναμες να αποτυπώσουν τα νέα χαρακτηριστικά των πόλεων και να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των αδιεξόδων τους.

Η διερεύνηση της σύγχρονης αστικής πραγματικότητας προϋποθέτει την επινόηση νέων μεθόδων χαρτογράφησης, ικανών να εικονογραφήσουν την πολυπλοκότητα και τις αντιφάσεις των σύγχρονων πόλεων. Ανάλογα παραδείγματα υπήρξαν στο παρελθόν: Ο χάρτης τού μετρό του Λονδίνου από τον Harry Beck αμφισβήτησε τις καρτεσιανές συμβάσεις, δίνοντας προτεραιότητα στην τοπολογία του δικτύου αντί της γεωγραφίας του χώρου. Οι νοητικοί χάρτες του Kevin Lynch προέβαλλαν την εμπειρία της διαδρομής αντί της μονοσήμαντης απεικόνισης των αστικών δρόμων. Ενώ οι καταστασιακοί, και πιο συγκεκριμένα ο Guy Debord, ανέδειξαν μέσα από τους χάρτες τους την ψυχογεωγραφική δύναμη της πόλης του Παρισιού, αποδομώντας τις σχέσεις εξουσίας της πόλης του θεάματος και των επίσημων χαρτών της. Η χαρτογράφηση μπορεί, ακόμη, να λειτουργήσει ως κριτική αφήγηση, και να λάβει πολιτική διάσταση, όταν αποκαλύπτει τα κρυμμένα κοινωνικά χαρακτηριστικά του χώρου. Όπως, για παράδειγμα, συμβαίνει στη χαρτογράφηση της Μεσογείου Θαλάσσης από τον Stefano Boeri, η οποία αναδεικνύει τη θλιβερή κοινωνική πραγματικότητα της σύγχρονης Μεσογείου ως χώρου διέλευσης και εκμετάλλευσης οικονομικών μεταναστών. Σήμερα, η ηλεκτρονική χαρτογράφηση, με τη βοήθεια των συστημάτων GPS και των νέων μέσων επικοινωνίας διά εντοπισμού, πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες ανάλυσης και αναπαράστασης του αστικού χώρου. Η δυνατότητα εισαγωγής της παραμέτρου του χρόνου, καθώς επίσης και η δυνατότητα συγκέντρωσης δεδομένων από πολλαπλούς χρήστες, μεταβάλλουν ριζικά τον τρόπο αντίληψης του αστικού χώρου και επαυξάνουν τις φυσικές ικανότητες του υποκειμένου. Οι δυνατότητες αυτές, βέβαια, δεν

είναι επαρκείς ώστε να οδηγήσουν στον απεγκλωβισμό από τις συμβάσεις του παρελθόντος.2 Αντιθέτως, πολλαπλασιάζουν τους κινδύνους επιβολής νέων ισχυρών προτύπων ή και μηχανισμών ελέγχου. Η κριτική προσέγγιση του σύγχρονου αστικού τοπίου και η απελευθέρωση των δυνατοτήτων παρέμβασης σε αυτό, προϋποθέτουν την αποδόμηση των συμβάσεων της χαρτογράφησης. Η επιλογή των νέων παραμέτρων είναι κρίσιμη και δεν μπορεί παρά να είναι υποκειμενική και ιδεολογικά προσδιορισμένη. Ο επαναπροσδιορισμός των συμβάσεων της χαρτογράφησης μπορεί να συμβάλει στην ανάδυση νέων δημιουργικών πρακτικών με πολιτική διάσταση, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στο έργο της ομάδας ακτιβιστών και αρχιτεκτόνων hackitectura. Καθώς επίσης και στη διερεύνηση νέων στρατηγικών παρέμβασης στην αστική πραγματικότητα, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην τρέχουσα τάση της «Τοπιακής Πολεοδομίας» και το έργο του σημαντικότερου εκπροσώπου της James Corner. Ο χάρτης είναι ένα πολύτιμο εργαλείο διερεύνησης νέων δυνατοτήτων.3 Η ανανέωση της χαρτογράφησης μπορεί να αποτελέσει μια απελευθερωτική διαδικασία και να συμβάλει στη διαφυγή από τα αδιέξοδα της σύγχρονης πόλης.

1 Βλ. Jean Baudrillard, Simulations, Νέα Υόρκη: Semiotext(e), 1983, σ.2.

2 Βλ. Alison Sant, “Redefining the Basemap”, Intelligent Agent vol. 6 No. 2 (2006).

3 Βλ. James Corner, “The Agency of Mapping: Speculation, Critique and Invention” στο Denis Cosgrove (Επιμ.), Mappings, Λονδίνο: Reaktion Books, 1999, σ. 252.

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 29

Αφιέ ρ ω μ α _ Δ ίκ τ υα

Τα μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπισμού (locative media) και η ανάδυση ενός υβριδικού αστικού τοπίου _Δημήτρης Χαρίτος, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αθηνών, http://www.media.uoa.gr/~charitos

Οι σύγχρονοι νομάδες των πόλεων στον 21ο αιώνα ζουν, σχετίζονται, αλληλεπιδρούν, δημιουργούν και ανακαλύπτουν νέους τρόπους επανασύνδεσης με τους συμπολίτες τους, νιώθουν ξανά τη χαρά της αυθόρμητης διαπροσωπικής επικοινωνίας μέσα από τις συσκευές κινητής επικοινωνίας,

Το αστικό τοπίο, στο οποίο η πλειοψηφία του πληθυσμού παγκοσμίως, πλέον, ζει καθημερινά, πέρα από τη φυσική και υλική του υπόσταση, λειτουργεί και ως επικοινωνιακό πλαίσιο. Στο κατώφλι του 21ου αιώνα, η εκτεταμένη διείσδυση τεχνολογικών συστημάτων και δικτύων επικοινωνίας σε πολλούς τομείς της καθημερινής ανθρώπινης δράσης, μεταλλάσσει και επαναπροσδιορίζει τον τρόπο που προσλαμβάνουμε το περιβάλλον της πόλης, ενώ ταυτόχρονα επιδρά στον τρόπο που επικοινωνούμε με άλλους ανθρώπους που δρουν μέσα σε αυτό το περιβάλλον. Στην πιο εύληπτή τους έκφραση σήμερα, τα κινητά τηλέφωνα, έχουν από καιρό υπερκεράσει την πρωταρχική τους λειτουργία. Η σύγκλιση νέων τεχνολογιών κινητής τηλεπικοινωνίας και εντοπισμού θέσης (π.χ.

GPS), φορητών και φορετών υπολογιστών (wearable computing) καθώς και η δυνατότητα αλληλεπίδρασης με γραφικά και video σε αληθινό χρόνο, καθιστούν πλέον τις κινητές συσκευές επικοινωνίας δικτυωμένους υπολογιστές. Οπότε πλέον, όταν πολλοί απομακρυσμένοι άνθρωποι, κινούμενοι στην πόλη, χρησιμοποιούν ταυτόχρονα αυτά τα συστήματα, αποκτούν νέες δυνατότητες επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ τους. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα, τόσο στον φορέα που υποστηρίζει τη λειτουργία του συστήματος όσο και στους απλούς συμμετέχοντες, για επικοινωνία ψηφιακής πληροφορίας και συμβολικού περιεχομένου, που συσχετίζονται με πραγματικούς τόπους. Οι τεχνολογικές αυτές εξελίξεις έχουν οδηγήσει στην έλευση των μέσων επικοινωνίας δι’ εντοπισμού (ΜΕΔΕ) ή locative media (Tuters, 2004). Τα ΜΕΔΕ είναι συστήματα τεχνολογικά διαμεσολαβημένης επικοινωνίας που υποστηρίζουν καταγραφή και ανάκτηση της πληροφορίας σε σχέση με πραγματικούς τόπους. Μέσω της λειτουργίας τους τοποθετούν την ψηφιακή πληροφορία επί των πραγματικών αυτών τόπων, αντιστοιχίζοντας την εμπειρία του φυσικού περιβάλλοντος με αυτή του ψηφιακού. Δημιουργούνται κατ’ αυτόν τον τρόπο υβριδικές χωρικές εμπειρίες οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν ως πλαίσια για αληθινές κοινωνικές δραστηριότητες και αλληλεπιδράσεις. Η χρήση αυτών των μέσων μπορεί να οδηγήσει σε νέους τρόπους αναπαράστασης και νοηματοδότησης του χώρου και κατά συνέπεια στην ανάδυση νέων δημιουργικών και καλλιτεχνικών πρακτικών. Τα τεχνοκοινωνικά αυτά συστήματα βρίσκουν εφαρμογή στις μέρες μας σε μία σειρά απο δραστηριότητες όπως: εντοπισμένα κοινωνικά δίκτυα (location-based social networks), προβολή εμπορικής ή τουριστικής πληροφορίας σε ψηφιακές αναπαραστάσεις του φυσικού περιβάλλοντος, πανταχού διαχεόμενα παιχνίδια (pervasive games)1, καλλιτεχνικές παρεμβάσεις και δρώμενα2, κ.λπ. Ενδεικτικοί των προσεγγίσεων που ακολουθούνται ως προς την ανάπτυξη αυτών των εφαρμογών και τη διερεύνηση της λειτουργίας τους είναι οι όροι που χρησιμοποιούνται στη διεθνή βιβλιογραφία για τα συστήματα αυτά. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του πεδίου της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών αναπτύσσονται συνήθως εφαρμογές που αφορούν έναν

30 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

χρήστη και χρησιμοποιείται ο όρος πληροφοριακά συστήματα και υπηρεσίες επίγνωσης θέσης (location-based systems and services), που φανερώνει μία εφαρμοσμένη ματιά και μία σαφή πρόθεση για δημιουργία οικονομικά αξιοποιήσιμων προϊόντων. Από την άλλη, στο πλαίσιο κοινωνικών, πολιτισμικών και καλλιτεχνικών προσεγγίσεων, τα συστήματα αυτά συνήθως αποκαλούνται ΜΕΔΕ (locative media) και η ανάπτυξή τους στοχεύει στη διερεύνηση των δυνατοτήτων για νέες μορφές κοινωνικής αλληλόδρασης και αντίστοιχα για νέες πολιτισμικές πρακτικές που υποστηρίζουν. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι η ραγδαία εξάπλωση της κινητής επικοινωνίας δεν έχει απαραίτητα θετικά αποτελέσματα για την κοινωνική ζωή στη σύγχρονη πόλη. Η υπερβολική χρήση του κινητού τηλεφώνου προκαλεί ή εντείνει την απομόνωση από το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον και περιορίζει την πιθανότητα για αυθόρμητη πρόσωπο-με-πρόσωπο κοινωνική αλληλόδραση. Επίσης, η λειτουργία εντοπισμού θέσης μπορεί να οδηγήσει σε μη επιθυμητή παρακολούθηση της δραστηριότητας του χρήστη. Είναι σημαντικό λοιπόν ο έλεγχος της λειτουργίας αυτής να βρίσκεται στα χέρια του χρήστη κάθε στιγμή. Σε μία δραστηριότητα που υποστηρίζεται από ΜΕΔΕ όμως, ο τόπος γίνεται πάλι μια ουσιαστική παράμετρος της από υπολογιστή διαμεσολαβημένης επικοινωνίας, προσφέροντας νέες ευκαιρίες για δράση και κοινωνική αλληλόδραση. Έτσι η δραστηριότητα της επικοινωνίας επανατοποθετείται στο φυσικό της περιβάλλον, παρέχεται στους συμμετέχοντες η δυνατότητα για πρόσωπο-με-πρόσωπο αλληλόδραση και επαναφέρεται η «παρόρμηση της εγγύτητας» (compulsion of proximity) (Boden & Molotch, 2004) στο πλαίσιο της από υπολογιστή διαμεσολαβημένης επικοινωνίας. Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν ήδη ευρήματα που υποστηρίζουν ότι τα ΜΕΔΕ θα μπορούσαν να συνεισφέρουν, με κάποιο τρόπο, στο «ζωντάνεμα» της κοινωνικής αλληλόδρασης στο πλαίσιο της σύγχρονης «υβριδικής» πόλης. Θα μπορούσαν άραγε τα τεχνοκοινωνικά αυτά συστήματα να προσφέρουν στον συνεχώς κινούμενο νομάδα, κάτοικο της πόλης του 21ου αιώνα, τη δυνατότητα να συνδεθεί με τους κοντά ή και μακριά ευρισκόμενους συμπολίτες του, να ανακαλύψει ξανά τη χαρά της αυθόρμητης διαπροσωπικής επικοινωνίας και να γίνει έτσι περισσότερο κοινωνικά δραστήριος στο πλαίσιο του αστικού δημόσιου χώρου;

1. π.χ. το παιχνίδι «BotFighters» της σουηδικής εταιρείας ItsAlive.

2. π.χ. το δρώμενο «Uncle Roy All Around You» της δημιουργικής ομάδας Blast Theory.

Βιβλιογραφία Boden D. and Molotch, H. (2004).

«Cyberspace Meets the Compulsion of Proximity», σ. 101-105. Σε S. Graham (επιμ.), The Cybercities Reader, Urban Reader Series. London: Routledge.

Tuters, M. (2004). «The Locative Commons: Situating Location-Based Media in Urban Public Space», στα πρακτικά του συνεδρίου 2004 Futuresonic Conference σε ηλεκτρονική μορφή, Manchester, UK. http:// www.futuresonic.com/futuresonic/pdf/ Locative_Commons.pdf Χαρίτος, Δ. (2007) «Τα μέσα επικοινωνίας δι’ εντοπι­σμού και οι επιδράσεις τους ως προς την κοινωνική αλληλόδραση στο περιβάλλον της σημερινής πόλης», Ζητήματα Επικοινωνίας, τχ. 5, Αθήνα: Εκδόσεις Καστα­νιώτη, σελ. 46-61.

Δ ίκ τ υα _ Αφιέ ρ ω μ α

Η ανάδυση της ομότιμης (peer2peer / p2p) παραγωγής και των κοινών αγαθών

_Michel Bauwens, Συγγραφέας, ερευνητής, ιδρυτής του Foundation for Peer-to-Peer Alternatives, http://www.p2pfoundation.net _Μετάφραση: Γιώργος Παπανικολάου

Συναντήσαμε τον Michel Bauwens στην Αθήνα το Μάρτιο και του ζητήσαμε να μας εξηγήσει τι σημαίνει ομότιμη παραγωγή σε ένα κείμενο-μανιφέστο, «κομμένο και ραμμένο» ειδικά για το αφιέρωμα του Κοντέινερ!

Δεν είναι μυστικό για τους περισσότερους αναγνώστες ότι το κοινωνικό DNA του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού έχει μια αντεστραμμένη αντίληψη της πραγματικότητας : Συνδυάζει την πεποίθηση της απεριόριστης συσσώρευσης κεφαλαίου −και έτσι την απεριόριστη οικονομική ανάπτυξη σε έναν πλανήτη με πεπερασμένους πόρους− δηλαδή βασίζεται σε μια ψευδή αντίληψη αφθονίας με την πεποίθηση ότι το μοίρασμα της γνώσης, της επιστήμης και της καινοτομίας θα πρέπει να εμποδίζονται από το μονοπώλιο των πνευματικών δικαιωμάτων που αποσκοπεί να καταστήσει την ύλη, τη ζωή και το πνεύμα σε σπάνια εμπορεύματα, δηλαδή βασίζεται σε μια τεχνητή σπάνη. Καθώς το σύστημα αυτό καταστρέφει τη βιόσφαιρα, μια ριζοσπαστική αλλαγή στις βασικές λειτουργίες του κοινωνικού μας συστήματος μοιάζει να αποτελεί μια επείγουσα αναγκαιότητα. Ο Μαρξ πίστευε, σωστά κατά την άποψή μας, ότι οι κοινωνίες αλλάζουν όταν έχει διαμορφωθεί ένας πιο παραγωγικός τρόπος παραγωγής αξίας και το παλιό σύστημα έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές του. Ωστόσο, είναι ξεκάθαρο ότι η υπόθεση του σοσιαλισμού δεν έγινε πραγματικότητα. Ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» όχι μόνο αποτέλεσε κυρίως μια παραλλαγή της βιομηχανικής κοινωνίας, τελικά όχι περισσότερο ανταγωνιστικής από το καπιταλιστικό σύστημα που σκόπευε ν’ αντικαταστήσει, αλλά παρέδωσε την εξουσία σε μια διαχειριστική ελίτ που έλεγχε την ιδιοκτησία του κράτους. Καμία σχέση με τον εργατικό έλεγχο και την ιδιοκτησία που ο ίδιος ο Μαρξ είχε στο μυαλό του. Η ομότιμη θεωρία κάνει μια νέα υπόθεση, ότι αυτός ο νέος τρόπος παραγωγής αξίας έχει σήμερα διαμορφωθεί και ότι μπορούμε εμπειρικά να τον παρατηρήσουμε στους κόλπους της σημερινής κοινωνίας. Η επινόηση των παγκόσμιων δικτύων συνεργασίας έχει τροποποιήσει θεμελιακά τη διαμόρφωση του χρόνου και του χώρου, επιτρέποντας σήμερα στα άτομα και στις μικρές ομάδες να συντονίζουν την υλοποίηση μεγάλων έργων σε παγκόσμια κλίμακα και μάλιστα να το πραγματοποιούν υπερσκελίζοντας στη δυνατότητα συνεργασίας και ανταγωνισμού παραδοσιακές εταιρείες που λειτουργούν με σκοπό το κέρδος. Η ομότιμη παραγωγή συμβαίνει όταν άτομα και κοινότητες συστρατεύονται χωρίς να απαιτείται η άδεια κανενός, γύρω από την πραγματοποίηση ενός κοινού έργου και δημιουργούν κοινά αγαθά γνώσης (Wikipedia), κώδικα (ελεύθερο λογισμικό) και σχεδίων (ανοικτό hardware, ανοικτή και κατανεμημένη κατασκευή). Τα κοινά αγαθά και οι κοινότητες των παραγωγών τους, όταν επιτυγχάνουν, προσελκύουν μια συμμαχία επιχειρηματιών που τους προσθέτει εμπορευματική αξία, δημιουργεί κοινωφελείς εταιρείες που διαχειρίζονται την υποδομή και τα

κάνει βιώσιμα. Όταν οι κοινότητες αυτές αρχίζουν να λειτουργούν έξω από τη σχέση εντολής και ελέγχου, αναπτύσσουν νέες μορφές διακυβέρνησης (την «ομότιμη διακυβέρνηση») και νέες μορφές ιδιοκτησίας που υπερασπίζουν την κοινή εργασία από την ατομική ιδιοποίηση (την «ομότιμη ιδιοκτησία»). Αυτή η νέα μορφή παραγωγής αξίας δημιουργεί τρία νέα σημαντικά παραδείγματα ανθρώπινης δραστηριότητας. Προκειμένου η συνεργασία να οργανωθεί χωρίς την άδεια κανενός, η συνεισφορά πρέπει να είναι ανοιχτή και ελεύθερη. Έτσι η ομότιμη παραγωγή απαντά στο πρώτο πρόβλημα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, την τεχνητή σπάνη. Δεύτερο, προκειμένου να προσελκύσει συνεργάτες, η διαδικασία της παραγωγής χρειάζεται να είναι συμμετοχική. Με τον τρόπο αυτό, η ομότιμη παραγωγή απαντά σε ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα του σημερινού συστήματος: το ότι η ίδια η εργασία εξακολουθεί να είναι οργανωμένη με φεουδαρχικούς και αυταρχικούς τρόπους. Τέλος, το αποτέλεσμά της πρέπει να ανήκει στη σφαίρα των κοινών αγαθών, έτσι ώστε οι νεότερες γενιές να μπορούν να συνεχίζουν να εργάζονται συνεταιρικά. Η ομότιμη παραγωγή αντιμετωπίζει αποτελεσματικά και το ζήτημα της βιωσιμότητας. Ενώ οι εταιρείες με σκοπό το κέρδος, σχεδιάζουν την προγραμματισμένη βραχυβιότητα του προϊόντος και προσπαθούν, στο βαθμό που μπορούν, να αγνοούν τις περιβαλλοντικές «εξωτερικότητες», οι κοινότητες ανοιχτού σχεδιασμού δεν έχουν απρεπή κίνητρα και από τη φύση τους έχουν την τάση να σχεδιάζουν στην κατεύθυνση της βιωσιμότητας. Η δυναμική της νέας δυνατότητας είναι πιθανότατα γνωστή στους αναγνώστες. Η Wikipedia παρά τα δικά της προβλήματα, έχει σε μεγάλο βαθμό εκτοπίσει τις εγκυκλοπαίδειες που παράγονται με το σύστημα εντολής και ελέγχου. Το ελεύθερο λογισμικό έχει γίνει πρότυπο για την ανάπτυξη νέου λογισμικού. Τα πρώτα παραδείγματα «ανοιχτού» hardware μπαίνουν στην αγορά. Ένα παράδειγμα μπορεί να καταδείξει την εξέλιξη. Οι ιδιωτικές τηλεπικοινωνιακές εταιρείες έκαναν σχεδόν αδύνατη την ανάπτυξη ανεξάρτητων εφαρμογών και ζητούσαν έως και 90% των εσόδων. Το iPhone της Apple επιτρέπει την ανάπτυξη ανοιχτών εφαρμογών αλλά ελέγχει με ισχυρό τρόπο την αποδοχή τους με την ιδιωτικά ελεγχόμενη πλατφόρμα του, και αυτή η μερική υιοθέτηση ανοιχτών μοντέλων κατέστρεψε το παλιό μοντέλο. Τέλος η Google ανοίγει σχεδόν εντελώς το Android*. Παρ’ όλ’ αυτά, οι παίκτες της αγοράς θα προσπαθούν διαρκώς να περιφράξουν ένα κομμάτι της διαδικασίας, προκειμένου να δημιουργήσουν μία υπό έλεγχο σπανιότητα που μπορούν να πουλήσουν στην αγορά. Αλλά οι

κοινότητες της ανοιχτής γνώσης, του λογισμικού και του hardware που αποτελούν και την καρδιά της ομότιμης παραγωγής έχουν τη δική τους αυτόνομη δύναμη. Όταν κατανοούν τη δική τους κοινωνική δύναμη, μπορούν να αρχίσουν να συντάσσονται με μορφές οργάνωσης της φυσικής παραγωγής που είναι περισσότερο ευθυγραμμισμένες με το δικό τους ομότιμο έθος, όπως συνεταιρισμοί και εκφράσεις της οικονομίας αλληλεγγύης. Με τον τρόπο αυτό, δεν είναι μόνο οι δικτυοκράτες καπιταλιστές που συντάσσονται με τις νέες παραγωγικές δυνατότητες, αλλά επίσης κοινωνικές δυνάμεις που είναι ξεκάθαρα μετακαπιταλιστικές. Το παράδοξο της ομότιμης παραγωγής είναι ότι, όπως συνέβη με τη δουλοπαροικία και τον καπιταλισμό πριν απ' αυτή, στην αρχή θα ενισχύσει την επιβίωση του παλαιού συστήματος που την έχει ανάγκη για να επιζήσει (δουλεία και φεουδαρχία αντίστοιχα). Την ίδια στιγμή ωστόσο και ακριβώς γι' αυτό το λόγο, η ομότιμη παραγωγή θα μεγαλώσει μέσα στο ίδιο το σύστημα και θα διαμορφώσει τις συνθήκες για την υπέρβασή του. Η αναμόρφωση του DNA του παλαιού καταστροφικού συστήματος, δηλαδή η αναγνώριση των ορίων του πλανήτη και της ανάγκης για το ελεύθερο μοίρασμα της καινοτομίας, χρειάζεται ένα τρίτο βάθρο: την ανάγκη η αλλαγή να συνοδευτεί από κοινωνική δικαιοσύνη. Έτσι προτείνουμε στα κινήματα των εργατών και των αγροτών σ' ολόκληρο τον κόσμο ν’ αρχίσουν να στοιχίζουν τους εαυτούς τους σύμφωνα με τη νέα μορφή παραγωγής, προκειμένου να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για μια βιώσιμη και δίκαιη κοινωνία συστρατευόμενα γύρω από τα ομότιμα κοινά αγαθά σε κάθε πεδίο της κοινωνικής δραστηριότητας. Τα κοινωνικά συστήματα αλλάζουν όταν τμήματα, τόσο των διευθυντικών όσο και των παραγωγικών τάξεων, ξεκινούν να αναδιαμορφώνονται και η μεταμόρφωση στην κατεύθυνση της βασισμένης στα κοινά αγαθά ομότιμης παραγωγής ανοίγει μοναδικές απελευθερωτικές δυνατότητες. Η αριστερά πρέπει κατεπειγόντως να κατανοήσει αυτή τη μεταμόρφωση και να συνταχθεί με τις κοινότητες των ομότιμων παραγωγών που αγωνίζονται για μεγαλύτερη αυτονομία.

*

Λειτουργικό σύστημα για συσκευές κινητής τηλεφωνίας το οποίο τρέχει τον πυρήνα του λειτουργικού Linux. Αρχικά αναπτύχθηκε από την Google και αργότερα από την Open Handset Alliance μιας κοινοπραξίας 48 τηλεπικοινωνιακών εταιριών, εταιριών λογισμικού καθώς και κατασκευής hardware, οι οποίες είναι αφιερωμένες στην ανάπτυξη και εξέλιξη ανοιχτών προτύπων στις συσκευές κινητής τηλεφωνίας. Επιτρέπει στους κατασκευαστές λογισμικού να συνθέτουν κώδικα με την χρήση της γλώσσας προγραμματισμού Java, ελέγχοντας την συσκευή μέσω βιβλιοθηκών λογισμικού ανεπτυγμένων από την Google. Η Google δημοσίευσε το μεγαλύτερο μέρος του κώδικα του Android υπό τους όρους της Apache License, μιας ελεύθερης άδειας λογισμικού.

κοντέινερ Απρίλιος 2010 | 31

Αφιέ ρ ω μ α _ Δ ίκ τ υα

Δεν μοιράζομαι

_Κορίννα Πατέλη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Επικοινωνίας και Διαδικτύου, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Η μυθολογία των copyrights και η ελληνική πραγματικότητα

Re-mix culture, στα ελληνικά η «κουλτούρα του μοιράσματος», η κουλτούρα λέει, που προκύπτει, ή μάλλον, θα προέκυπτε εάν μοιραζόμασταν, δανειζόμασταν, επανεφεύραμε, επανιδρύαμε την κουλτούρα στην καθημερινή μας ζωή, μέσα στο διαδίκτυο και εκτός. Και τότε θα λέγαμε «αντίο» στην ιδέα του «αυθεντικού», αντίο στην ιδέα μιας «στείρας» και «οριοθετημένης» δημιουργικής κυριότητας και αντίο στις ματαιοδοξίες της. Έτσι, θα γινόμασταν όλοι φιλαράκια και δημιουργοί σε ένα ξέφρενο υβριδικό γλέντι. Θα ανασκευάζαμε εικόνες, θέσεις, video, η ΕΡΤ θα είχε διαθέσει σ’ εμάς όλο το αρχείο της και η καθημερινή κουλτούρα μας θα ήταν επιτέλους ένα πεδίο για ψηφιακά παιχνίδια, ένας συλλογικός τόπος έκφρασης μιας χώρας που αρνείται πεισματικά να παραδεχτεί ότι η κουλτούρα είναι ένα μωσαϊκό χωρίς όρια, ένα α-σόβαρο, πλαστικό, μαζικό και συνάμα προσωπικό παιχνίδι, ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται τόσο γρήγορα που δεν έχει λεξικό... Φαίνεται ότι δεν το κάνουμε, ότι ακόμα και για πολλούς «αριστερούς» η αρκετά συντηρητική και φιλελεύθερη θέση των creative commons σύμφωνα με την οποία η πνευματική δημιουργία είναι κτήμα όλων και άρα μπορεί να ανα-δημιουργηθεί και να είναι υβρίδιο, απειλεί την αυθεντικά ελληνική παράδοση και δημιουργία. Ότι το Ίντερνετ λέει είναι όλο σκουπίδια, ότι ο καπιταλισμός έχει σαρώσει τα πάντα και ότι πρέπει να σεβαστούμε το copyright για να ζήσουν οι εργάτες της κουλτούρας. Εδώ παγκοσμίως κινητοποιούνται όλοι οι εργαζόμενοι στις βιομηχανίες της γνώσης εναντίον του copyright, και γουστάρουν τρελά το πανηγύρι του remix, και εγώ πρέπει να αισθάνομαι νεο-φιλελεύθερη που τα θέλω όλα αυτά. Χθες χάζευα πόσο λίγοι πανεπιστημιακοί διαθέτουν τη δουλειά τους με creative commons και με έπιασε κατάθλιψη. Ύστερα σκέφτηκα πόσα λίγα πανεπιστήμια διαθέτουν open office και τα ελάχιστα που διαθέτουν linux στους φοιτητές και έπεσα παραπάνω.

banksy.co.uk

Οπότε το συμπέρασμα είναι τραγικό: προσωπικά, δυστυχώς, γουστάρουμε και θεσμικά είμαστε λακέδες της Microsoft — γιατί

όπως ξέρουμε όλοι οι «πυλωροί» των ανοιχτών τεχνολογιών στη διακυβέρνηση δεν είχαν το θάρρος να καταργήσουν τις συμβάσεις για το «servicing» και να απαιτήσουν να χρησιμοποιείται το ανοιχτό λογισμικό στην εκπαίδευση. Απλά πράγματα: «δικιά μου η ξαπλώστρα στην παραλία» «δικό μου» το ποίημα, «δικό μου» το ελαφρο-λαϊκό τραγούδι. «Δικά μας» δεν είναι πολλά πράγματα, πόσο μάλλον η ψηφιακή κουλτούρα. Σκεφτόμουν πώς θα μπορούσα να αξιολογήσω επιστημονικά το ζήτημα. Δεν έχει υπάρξει πανελλαδική, ποσοτική έρευνα διερεύνησης της υβριδικότητας, πολύσυλλεκτικότητας και του «μοιράσματος» των χρηστών Ίντερνετ στην Ελλάδα. Εμείς που ζούμε υβριδικές ζωές όμως διαισθανόμαστε ότι κάπου έχει κολλήσει το πράγμα. Εμείς που έχουμε συνηθίσει να μην υπάρχουν και πολλά όρια ανάμεσα σ’ αυτό που θέλαμε να πούμε, και αυτό που υιοθέτησε και ξανα-έστησε και κέντησε και τελικά είπε ο άλλος, υποφέρουμε σε αυτή την αντιδιαδικτυακή κουλτούρα. Ειδικά στους και καλά αριστερούς χώρους του ιστού, σχεδόν, δεν πατάμε πια, από το φόβο ότι θα μας ρουφήξει η σκληρή συντηρητική δαγκάνα των 25άριδων indymedia χρηστών που νομίζουν ότι ο ψηφιακός χώρος πρέπει να κατακτηθεί όπως οι δρόμοι... Το ελληνικό παράδειγμα διάρθρωσης του ελληνόφωνου ιστού είναι η απόδειξη ότι ο ιστός συνιστά πολιτισμική πρακτική που οργανώνεται μέσα από τις πολιτισμικές και οικονομικές δομές τής εκάστοστε κοινωνίας. Και στη σύγχρονη Ελλάδα φαίνεται ότι δεν είμαστε έτοιμοι για το «ανοιχτό». Και σίγουρα οι θεσμικές δομές δεν βοηθάνε. Μία ΝΕΤ που αντί να θέλει τα προγράμματά00000 της να υπάρχουν εκεί έξω έτοιμα να τα αλλάξει ο καθένας μας με το μοντάζ του είναι μία τραγωδία αλλά και ένας καλλιτέχνης που δεν διαθέτει το έργο του με creative commons licence είναι και αυτός λίγος...Αλλά θα ήταν και ουτοπία να περιμέναμε και κάτι διαφορετικό….μέσο επικοινωνίας είναι το Ίντερνετ όχι μαγικό ραβδί πολιτισμικών μεταλλάξεων…

ΛΕΞΙΚΌ ΤΟΥ ΔΙΑΌΛΟΥ _Μάνος Σιφονιός

Άνθρωπος: Το πλέον πολύπλοκο δίκτυο γονιδίων.

Avatar: Το κλασσικό alter ego παρφουμαρισμένο με ισχυρή εσάνς προχωρημένης τεχνολογίας. Η φήμη ότι προέρχεται από αναγραμματισμό της ελληνικής λέξης βάρατα (...γιατί δεν παθαίνουν τίποτε) αμφισβητείται! Βιντεοπαιχνίδια: 1. Ισχυρό αντίδοτο για διάφορα ναρκωτικά με τα οποία μεγάλωσε η προηγούμενη γενιά (κρυφτό, μήλα, τελίτσες, κρεμάλα, τάβλι, άλλα επιτραπέζια...). Η δυνατότητα χορήγησης κατά μόνας έχει επίσης μειώσει σε μεγάλο βαθμό την ενοχλητική ανθρώπινη επικοινωνία. 2. Ανώτερο στάδιο του αυνανισμού.

Copyright: Η Ιερουσαλήμ της πνευματικής ιδιοκτησίας την οποία πολιορκούν και ενίοτε λεηλατούν οι clopyrighters. Οι σταυροφόροι της αυθεντίας προσπαθώντας να την κατακτήσουν απολύτως, διαπράττουν ανοσιουργήματα. Σε κάθε περίπτωση, τα (πνευματικά) αγαθά copies κτώνται. Δίκτυο: Μοδάτη αιώρα που σε αποκοιμίζει με απατηλές υποσχέσεις κοινωνικού περιεχομένου ενώ ταυτόχρονα σε μπερδεύει στους κόμπους των στερεότυπων και σε κρατά παγιδευμένο. Ο ποιητής είχε επισημάνει την επικίνδυνη δράση του σε ανύποπτο χρόνο: «Αν κάποτε στα βρόχια του πιαστείς...»

Κοινωνία: Δίκτυο όντων που προσφέρει στα μέλη του τροφή, ασφάλεια, εργασία, συμμετοχή... (πχ. κοινωνία μυρμηγκιών, μελισσών). Από τον ορισμό εξαιρείται, ή των ανθρώπων κοινωνία. Πληροφορία: Ωκεανός στον οποίο διαλύονται και εξατμίζονται, τόσο η γνώση, όσο και η σοφία.* Facebook: Νόμισμα ανταλλαγής σκέψεων, βουλήσεων, ιδεών και φυσικά avatars (βλ λήμμα). Ως γνωστόν τα νομίσματα έχουν δύο όψεις.

*

32 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

βλ. T.S. Elliot

1/TCP,UDP TCP Port Service Multiplexer Official 2/TCP,UDP Management Utility Official 3/TCP,UDP Compression Process Official 4/TCP,UDP Unassigned Official 5/TCP,UDP Remote Job Entry Official 6/TCP,UDP Unassigned Official 7/TCP,UDP Echo Official 8/TCP,UDP Unassigned Official 9/TCP,UDP Discard Official 11/TCP,UDP Active Users Official 1/TCP,UDP TCP Port Service Multiplexer Official 13/TCP,UDP DAYTIME – (RFC 867) Official Management Utility Official 17/TCP,UDP Quote of the 2/TCP,UDP Day Official Compression Process Official 18/TCP,UDP Message Send 3/TCP,UDP Protocol Official 4/TCP,UDP Official Unassigned Official 19/TCP,UDP Character Generator 5/TCP,UDP Remote Job Entry Official 20/TCP FTP – data Official 6/TCP,UDP Official Unassigned Official 21/TCP FTP – control (command) Officialfile transfers (scp, sftp) and port forwarding Official 22/TCP,UDP Secure Shell 7/TCP,UDP (SSH)—used for Echo secure logins, 8/TCP,UDP Unassigned Official 23/TCP Telnet protocol—unencrypted text communications Official USA only Discard Official 25/TCP Simple Mail (SMTP)—used e-mail ail Transfer 9/TCP,UDP Protocol (SMTP) used for e mai mail routing between mail servers Official 11/TCP,UDP Active Users between Official / i files i i 34/TCP,UDP Remote emote File (RF)—used RF)—used to transfer machines mac Unofficial 13/TCP,UDP DAYTIME – Official (RFC 867) Official 35/TCP,UDP Any ny private printer rinter server protocol Quote of the Day Unofficial Official 35/TCP,UDP QMS MS Magicolor17/TCP,UDP 2 printer server protocol Message Send Protocol Official 37/TCP,UDP TIME IME protocol18/TCP,UDP Official 19/TCP,UDP Character Generator Official / Protocol[2] i i the 39/TCP,UDP Resource esource Location tion (RLP)—used for determining th location of higher level services from hosts on o a network Official 20/TCP FTP – data Official 41/TCP,UDP Graphics raphics Official 21/TCP – control (command) Official Official 42/TCP,UDP nameserver, ameserver, ARPA RPA HostFTP Name Server Protocol Official 22/TCP,UDP Secure Shell (SSH)—used for secure logins, file transfers (scp, sftp) and port forwarding f 42/TCP,UDP WINS INS Unofficial icial 23/TCP Telnet protocol—unencrypted text communications Official USA only 43/TCP WHOIS protocol otocol Official ial Τέλος αφιερώματος Official 25/TCP Simple Mail Transfer Protocol (SMTP)—used for e-mail routing between mail servers Offic 47/TCP GRE protocol ocol Official ial File (RF)—used to transfer files between machines Unofficial 49/TCP,UDP TACACS ACACS Login 34/TCP,UDP Host protocol Remote Official Official 35/TCP,UDP printer server protocol Officia 52/TCP,UDP XNS NS (Xerox Network twork Systems) Any Timeprivate Protocol Official 35/TCP,UDP QMS Magicolor 2 printer server protocol Unofficial 53/TCP,UDP Domain omain Name System ystem (DNS) Official Officia 37/TCP,UDP protocol Official / 54/TCP,UDP XNS NS (Xerox Network twork Systems) TIME Clearinghouse Official Offici Resource Location Protocol[2] (RLP)—used for determining the location of higher level services from hosts on a network 55/TCP,UDP ISI SI Graphics 39/TCP,UDP Language (ISI-GL) Unofficial 41/TCP,UDP / i Official i i 56/TCP,UDP XNS (Xerox Network Systems) Graphics Authentication Official nameserver, ARPA Host Name Server Protocol Official 56/TCP,UDP Route Access 42/TCP,UDP Protocol (RAP)[3] Unofficial Unofficial 57/TCP Mail Transfer42/TCP,UDP Protocol (MTP)WINS Unofficial 43/TCP Systems) WHOIS protocol Official 58/TCP,UDP XNS (Xerox Network Mail Official 47/TCP (BOOTP) GRE protocol Official 67/UDP Bootstrap Protocol Server; also used by Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP)Official 49/TCP,UDP TACACS Login Host by protocol Official 68/UDP Bootstrap Protocol (BOOTP) Client; also used Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP)Official XNS (TFTP) (XeroxOfficial Network Systems) Time Protocol Official 69/UDP Trivial File 52/TCP,UDP Transfer Protocol 53/TCP,UDPOfficial Domain Name System (DNS) Official 70/TCP Gopher protocol 54/TCP,UDPOfficial XNS (Xerox Network Systems) Clearinghouse Official 79/TCP Finger protocol 55/TCP,UDP Graphics Language (ISI-GL) Unofficial 80/TCP,UDP Hypertext Transfer Protocol ISI (HTTP) Official XNS (Xerox Network Systems) Authentication Official 81/TCP Torpark—Onion56/TCP,UDP routing Unofficial 56/TCP,UDPUnofficial Route Access Protocol (RAP)[3] Unofficial 82/UDP Torpark—Control Mail Transfer Protocol (MTP) Unofficial 83/TCP MIT ML Device57/TCP Official 58/TCP,UDP system XNS (XeroxOfficial Network Systems) Mail Official 88/TCP,UDP Kerberos—authentication 67/UDP Security Bootstrap Protocol (BOOTP) Securit Server; Attribute also used Token

by Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP)Official 90/TCP,UDP dnsix (DoD Network for Information Exchange) Map Official 68/UDP Bootstrap Protocol (BOOTP) Client; also used by Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP)Official 90/TCP,UDP Pointcast Unofficial 69/UDP Trivial File Transfer Protocol (TFTP) Official 99/TCP WIP Message Protocol Unofficial 70/TCP Gopher protocol Official 101/TCP NIC host name Official 79/TCP Service Finger Official 102/TCP ISO-TSAP (Transport Access protocol Point) Class 0 protocol[4] Official 80/TCP,UDP Hypertext Transfer Protocol (HTTP) Official 81/TCP Torpark—Onion routing Unofficial 82/UDP Torpark—Control Unofficial 83/TCP MIT ML Device Official 88/TCP,UDP Kerberos—authentication system Official 90/TCP,UDP dnsix (DoD Network Security for Information Exchange) Securit Attribute Token Map Official 90/TCP,UDP Pointcast Unofficial 99/TCP WIP Message Protocol Unofficial 101/TCP NIC host name Official 102/TCP ISO-TSAP (Transport Service Access Point) Class 0 protocol[4] Official

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 33

Δ ωμ ά τ ιο Φι λο ξενίας

Παιχνιδότοπος-εργοστάσιο Το έργο τέχνης στην εποχή της ψηφιακής (ανα)παραγωγής του _Άρης Μαραγκόπουλος

Aπό τον πολιτισμό του Μπένγιαμιν (1936) έως τον πολιτισμό του Μάρσαλ Μακ Λιούαν και από εκεί έως τον πολιτισμό του Διαδικτύου τι πραγματικά έχει αλλάξει; Είναι ο κάθε χρήστης του Διαδικτύου δυνάμει καλλιτέχνης; Είναι ο δικτυωμένος εαυτός μας ένας μοναχικός αναγνώστης του κόσμου, ένας μποντλερικός πλάνητας; Μια ανατομία του Διαδικτύου ως καθρέφτη του σύγχρονου κόσμου με αφετηρία τις πολυσυζητημένες θέσεις του Μπένγιαμιν για την αναπαραγωγή του έργου τέχνης.

Mέρος πρώτο Με αφετηρία τον Μπένγιαμιν Οι Καλές Τέχνες μας καθιερώθηκαν, και οι μορφές και η χρήση τους παγιώθηκαν, σε εποχές πολύ μακρινές από τη δική μας και από ανθρώπους που η ισχύς τους στο να επηρεάζουν τα πράγματα υπήρξε ασήμαντη συγκριτικά με ό,τι διαθέτουμε εμείς. Όμως η εκπληκτική ανάπτυξη των τεχνικών δυνατοτήτων μας, η προσαρμοστικότητα και η ακρίβεια που έχουν κατακτήσει, οι ιδέες και οι συνήθειες που εγκαινιάζουν, πείθουν ότι στην πανάρχαια τέχνη του Κάλλους επέρχονται σύντομα βαθιές αλλαγές. Σε όλες τις τέχνες υπάρχει ένα συστατικό στοιχείο το οποίο πλέον δεν μπορεί ούτε να αντιμετωπιστεί, ούτε να κριθεί με τους όρους του παρελθόντος, στοιχείο που είναι εξαρτημένο από τη σύγχρονη γνώση και ισχύ. Κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια η ύλη, ο χώρος και ο χρόνος έπαψε πλέον να είναι αυτό που υπήρξε μέχρι πρότινος. Θα πρέπει να περιμένουμε μεγάλες εξελίξεις που θα μεταμορφώσουν το τεχνικό υπόβαθρο στις τέχνες επηρεάζοντας έτσι την καλλιτεχνική επινόηση καθεαυτή και οι οποίες, ίσως αλλάξουν με θαυμαστό τρόπο την ίδια μας την αντίληψη περί τέχνης.

Πολ Βαλερί, «La Conquète de l’ ubiquité», 1928

Το απόσπασμα στην προμετωπίδα του παρόντος κειμένου, από ένα άρθρο του Πολ Βαλερί, θα μπορούσε θαυμάσια να έχει γραφεί σήμερα. Ακόμα και ο τίτλος του ολιγοσέλιδου εκείνου κειμένου που γράφτηκε το 1928, «Η κατάκτηση της πανταχού παρουσίας», θα μπορούσε να παραπέμπει στη σύγχρονη συγκυρία… Οπωσδήποτε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, λίγα χρόνια μετά, χρησιμοποίησε ως παράθεμα αυτό το απόσπασμα από τον Βαλερί στο περίφημο δοκίμιό του που τον τίτλο του παραφράζει ο δικός μας υπότιτλος. Το έργο τέχνης στην εποχή της μηχανικής αναπαραγωγής του (εφεξής Έργο) γράφτηκε μεταξύ των ετών 1935-1936 παίρνοντας θέση στον νεωτερισμό που έφερνε τότε η λιθογραφική, φωτογραφική και κινηματογραφική αναπαραγωγή της εικόνας καθώς και εκείνη του ήχου. Εβδομήντα τόσα χρόνια μετά, η παραγωγή της εικόνας και του ήχου έπαψε οριστικά να είναι μηχανική / αναλογική, είναι απλά ψηφιακή – επιτρέποντας τόσο την ακέραια αναπαραγωγή της εις το διηνεκές όσο και την οιονεί επεξεργασία / αλλοίωσή της. Τότε, στα χρόνια του Μπένγιαμιν, η μηχανική αναπαραγωγή της τέχνης υποχρέωσε τον μαρξιστή και κριτικό θεωρητικό της νεωτερικότητας να μελετήσει κάποια θέματα που, σήμερα, η ψηφιακή αναπαραγωγή, τα επαναφέρει με εντυπωσιακό τρόπο στο προσκήνιο. Εδώ σχολιάζονται οι κυριότερες από τις πολυσυζητημένες θέσεις του στο Έργο επειδή αποτελούν χρήσιμο ερμηνευτικό εργαλείο: μας επιτρέπουν να περιγράψουμε όχι απλώς την ιστορική απόσταση που διανύθηκε έκτοτε, όσο και κυρίως, τον πιθανό ορίζοντα του μέλλοντός μας. Αισθάνεται δηλαδή κανείς ότι στην παρούσα φάση της ψηφιακής (ανα)παραγωγής του έργου, στο πλαίσιο του Web 2, κλείνει οριστικά ένας κύκλος πολιτισμικής ιστορίας που άρχισε τότε, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και μας οδηγεί σε ένα μέλλον εξίσου άγνωστο με αυτό που περιγράφει ο Πολ Βαλερί – και γι’ αυτό, ίσως, προκλητικά ενδιαφέρον.

34 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Ι. Αύρα.

(Θέση ΙΙ στο Έργο)

Το έργο τέχνης, στην προ της μηχανικής αναπαραγωγής του εποχή, χαρακτηρίζεται κατά τον Μπένγιαμιν από μια μεταφυσική ιδιότητα, την «αύρα». Η αύρα του πρωτοτύπου εμπεριέχει όλα τα στίγματα της παράδοσης μέσα στην οποία το έργο τέχνης γεννήθηκε ως μοναδικότητα, παραδόθηκε στο κοινό, ερμηνεύτηκε κατά περιόδους, χρησιμοποιήθηκε, επαινέθηκε, αποθεώθηκε ή λοιδορήθηκε κ.ο.κ. Η μηχανική, μαζική αναπαραγωγή, καταργεί αυτή την αύρα που δημιουργεί η μοναδικότητα του πρωτοτύπου. Αυτή όμως η απώλεια, καταλήγει ο Μπένγιαμιν, εξισορροπείται από ένα όφελος: ναι μεν το έργο τέχνης χάνει την αύρα του, τώρα όμως διά της μαζικής αναπαραγωγής του –εφόσον σ’ αυτό έχουν πλέον ευρεία πρόσβαση οι μάζες και δεν μένει καθηλωμένο στον ναό, στο παλάτι, στο μέγαρο του συλλέκτη κ.λπ.– διευρύνει την κοινωνική του προσβασιμότητα. Στην ψηφιακή εποχή το έργο τέχνης υπακούει στον δραστικότατο νόμο του copy / paste, edit και (με ή χωρίς τη θέληση του δημιουργού του) εισέρχεται στην επικράτεια των προσβάσιμων δημοσίων αγαθών, γίνεται public domain. Eκατομμύρια αντίτυπά του μπορεί να κυκλοφορήσουν στον κυβερνοχώρο όπου όλα, αν δεν υπάρξει επέμβαση από μέρους των χρηστών, είναι πανομοιότυπα. Αν δεν υπάρξει επέμβαση: αλλά η επέμβαση, το remix, αποτελεί επίσης τον κανόνα. Ο κάθε χρήστης έχει την ελευθερία να επεμβαίνει στη μορφή και το περιεχόμενο κειμένων, εικόνων, ήχων, φιλμ που «κατεβάζει» στον υπολογιστή του ως ψηφιακό υλικό και στη συνέχεια να τα «ανεβάζει» πάλι στο Δίκτυο ως διαφοροποιημένη δική του δημιουργία. Σε αυτό, το διαρκώς εν προόδω ψηφιακό έργο, για πρώτη φορά στην ιστορία της τέχνης, η κριτική υποδοχή του έργου και η επίδραση που δυνάμει αυτή μπορεί να ασκήσει σ’ αυτό έχει τη δυνατότητα να ενσωματωθεί στο ίδιο το έργο –μέσα από τη διαδραστική διαδικασία πολλαπλών online αναγνώσεων / αποδομήσεων– καταργώντας οριστικά το παραδοσιακό κενό ανάμεσα στο έργο τέχνης και την υποδοχή του από το κοινό. Εδώ η αύρα δεν υφίσταται ως έννοια. Πιο σωστά: το πρωτότυπο υπάρχει στον κυβερνοχώρο μέσα από την εν προόδω αποδόμηση της αύρας του. ΙΙ. Διάλυση του χρόνου και του χώρου.

(Θέση ΙΙΙ στο Έργο)

Η μηχανική αναπαραγωγή διέλυσε την παραδοσιακή σχέση του ανθρώπου με τον χώρο και τον χρόνο. Ο χρόνος της μνήμης που διατηρούσε ως τότε τη συνοχή του μέσα από την παραγωγή και ανάγνωση των μεγάλων ευθύγραμμων αφηγήσεων παραχώρησε τη θέση του στον κατακερματισμένο χρόνο του μονταρισμένου πλάνου, τον αποσπασματικό χρόνο της φωτογραφικής μνήμης και του φωνογραφικού ήχου. Ταυτόχρονα η αναπαράσταση του κόσμου διά της μηχανικά παραγόμενης τέχνης άλλαξε τη χωρική κλίμακα των πραγ-

μάτων, την κατέστησε απλά, πιο μαζικοποιημένη, πιο «εξισωτική», ενώ εκ παραλλήλου επέτρεψε να αναπτυχθεί μια πρωτόγνωρη κοινωνική περιέργεια – αντίστοιχη εκείνης που αναπτύσσει ο flaneur του Μποντλέρ: η αδηφάγα περιέργεια για τον Άλλον, τον διαφορετικό κ.λπ. Το πιο ανατρεπτικό μυθιστόρημα του εικοστού αιώνα, το Ulysses του Τζέιμς Τζόις, εικονογράφησε για πρώτη φορά αυτή την πολιτισμική αλλαγή και πρώτος ο υπερενθουσιώδης Μάρσαλ Μακ Λιούαν, στη δεκαετία του εξήντα, περιέγραψε με προφητικό τρόπο αυτό που στον ψηφιακό κόσμο έχει θέση κανόνα: «Τα ηλεκτρικά κυκλώματα έχουν ανατρέψει το καθεστώς του “χρόνου” και του “χώρου” διαχέοντας επάνω μας κάθε στιγμή, συνεχώς, τις έγνοιες όλων των άλλων ανθρώπων. Τα κυκλώματα έχουν αναδιατάξει τον διάλογο σε παγκόσμια κλίμακα. Το μήνυμά τους είναι Καθολική Αλλαγή, βάζοντας τέρμα στον ψυχικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό τοπικισμό». […] «Ο δικός μας είναι ένας κατακαίνουργιος κόσμος τού αυτοστιγμεί. Ο “Χρόνος” έχει πάψει να υπάρχει, ο “Χώρος” έχει εξαφανιστεί. Τώρα ζούμε σ’ ένα παγκόσμιο χωριό… στο χάπενιγκ του ταυτόχρονου».

Marshall McLuhan, The Medium is the Massage, 1967, Penguin 2008, σ. 16 και 63.

Κάθε δευτερόλεπτο χιλιάδες βίντεο, κείμενα, εικόνες, φωτογραφίες, έργα τέχνης κάθε μορφής, πληροφορούν, υποκαθιστούν, εξοικειώνουν, διώχνουν ή έλκουν τον χρήστη / καταναλωτή σε μια άνευ προηγουμένου πλημμυρίδα καταγεγραμμένων συμβάντων, περισσότερο προσωπικών (οι «έγνοιες» των άλλων) και λιγότερο κοινωνικών (η έγνοια / άγνοια για τον Άλλον). Βιώνουμε ταυτόχρονα τον μικρότερο και τον μεγαλύτερο κόσμο που υπήρξε ποτέ από άποψη χρόνου και χώρου. Το Διαδίκτυο αδιαφορεί για τον φυσικό χρόνο και χώρο. «Χρόνος» εδώ, είναι ο φυσικός χρόνος που δαπανάται από τον δικτυωμένο χρήστη εμπρός στην οθόνη και «χώρος» η φαντασιακή τοπογραφία της εκάστοτε online διαδρομής του από ιστοσελίδα σε ιστοσελίδα, από link σε link – σε έναν τόπο που μοιάζει να μην έχει σύνορα. Μοιάζει χωρίς σύνορα: η ίδια η έννοια του «κυβερνοχώρου», μια έννοια που προήλθε από τις παραδοσιακές αφηγήσεις της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου, έχει δημιουργήσει ένα φαντασιακό ελευθεριακής τοπογραφίας για το Διαδίκτυο που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η καταγραφή κάθε εισόδου στις ψηφιακές πύλες, τα συνθήματα, οι κωδικοί, τα coockies κ.λπ. δηλώνουν περισσότερο μια ασφαλισμένη ατοπία, έναν προφυλαγμένο «παιχνιδότοπο» που τα σύνορά του καθορίζονται αυστηρά από τους αλγορίθμους των υπερεταιριών που του επιτρέπουν να υπάρχει. ΙΙΙ. Το έργο τέχνης που αναπαράγεται μηχανικά εμπεριέχει στον σχεδιασμό του, ως θεμελιώδες συστατικό, τη δυνατότητα αναπαραγωγής του. (Θέση ΙV στο Έργο)

Δωμάτιο Φιλοξενίας

Ο περίφημος αφορισμός του Μπάροουζ που συνοψίζει την τέχνη του cut-up, «Καθένας που διαθέτει ένα ψαλίδι μπορεί να γίνει ποιητής», καθώς και η ανάλογη «μεταμοντέρνα» προτροπή του Μακ Λιούαν με αφορμή τη φωτοτυπία, «ο καθένας τώρα μπορεί να είναι ταυτόχρονα συγγραφέας και εκδότης. Διάλεξε βιβλία με οποιοδήποτε θέμα και φτιάξε ένα βιβλίο στα μέτρα σου φωτοτυπώντας ένα κεφάλαιο από το ένα κι ένα από το άλλο – κλοπή στη στιγμή!» στον ψηφιακό κόσμο του cut and paste, όπου αυτή η διαδικασία της στιγμιαίας «κλοπής» αποτελεί πλέον, όπως ειπώθηκε, τον κανόνα, βρίσκουν την έσχατη εφαρμογή τους. Κάθε έργο τέχνης που δημιουργείται σήμερα σε ψηφιακή πλατφόρμα υπάρχει, στην κυριολεξία, διά της αέναης αναπαραγωγής και διακίνησής του στον κυβερνοχώρο. Για να το διατυπώσουμε διαφορετικά: η δυνατότητα που παρέχεται στον κάθε χρήστη να δει, εξετάσει, διαβάσει, απολαύσει, κρίνει, οποιοδήποτε ψηφιακά επεξεργασμένο έργο τέχνης αποτελεί αυτομάτως και δυνατότητα να το αναπαράγει και να το τροποποιεί επ’ άπειρον. Ο σύγχρονος υπολογιστής είναι ένα εργαλείο δημιουργίας πολύ διαφορετικό από τη φωτογραφική ή την κινηματογραφική μηχανή της εποχής του Μπένγιαμιν. Αποτελεί ταυτοχρόνως εργαλείο παραγωγής, αναπαραγωγής και μαζικής διανομής του έργου τέχνης. Παράγεται δηλαδή το έργο μέσα σ’ ένα σύστημα τόσο τερατωδώς ολιστικό και παγκοσμιοποιημένο που εμπεριέχει κάθε άλλο μαζικό μέσο στον πλανήτη. Γεγονός που επίσης συμβαίνει για πρώτη φορά στην ιστορία παραγωγής του πολιτισμού και της τέχνης. ΙV. O καθένας μπορεί να είναι δημιουργός. Ο αναγνώστης μπορεί να γίνει συγγραφέας. Ο θεατής, καλλιτέχνης. Ο καθένας μπορεί να αποτελέσει θέμα κινηματογράφησης. (Θέση X στο Έργο)

Ο Μπένγιαμιν σημείωνε τότε, με προφητικό τρόπο, αυτό που στην ψηφιακή εποχή αποτελεί τον κανόνα. Από τη στιγμή που ο προσωπικός υπολογιστής μεταμορφώθηκε σε κάτι πολύ δυναμικότερο από μια εξελιγμένη γραφομηχανή, ενσωματώνοντας με υψηλές τεχνικές προδιαγραφές όλα τα μέσα αναπαραγωγής της εικόνας και του ήχου, ο χρήστης που δεν ξέρει πώς να διαχειριστεί τόσες δυνατότητες στις οποίες έχει άμεση πρόσβαση, αργά ή γρήγορα, χάρη σε αυτό το υπερεργαλείο / παιχνίδι δοκιμάζει κάποιον λιγότερο ή περισσότερο δημιουργικό δρόμο συμβατό με τις υπόλοιπες δραστηριότητές του. Τον οποίο ανακαλύπτει παίζοντας· στην κυριολεξία. Όπως τα παιδιά αναπτύσσουν τη δημιουργική τους ευαισθησία παίζοντας έτσι ακριβώς συμβαίνει και με τον οποιοδήποτε «παίζει» με τα εργαλεία του υπολογιστή. Κι αυτό συμβαίνει πλέον με τόσο πειστικές τεχνικές προσομοίωσης των φυσικών μέσων που οι καλλιτέχνες του παρελθόντος θα τρελλαίνονταν και μόνο στη σκέψη τους. Θα «τρελλαίνονταν» οι καλλιτέχνες του παρελθόντος, όχι εμείς: εμείς, προς το παρόν, γινόμαστε μάρτυρες μιας παγκοσμιοποιημένης, διαρκώς ογκούμενης, παραγωγής «έργων» που δεν συνιστά αφ’ εαυτής φαινόμενο άξιο να γίνει αντικείμενο αισθητικής αποτίμησης. Το αντίθετο μάλιστα. Ο «παιχνιδότοπος» του Διαδικτύου, ιδιαίτερα εκείνος των κοινωνικών δικτύων και των μπλογκ, κυριαρχείται από τα σκουπίδια μιας συμπλεγματικής καλλιτεχνικής «αυτοέκφρασης» που επιζητά με κάθε τρόπο όχι τον γόνιμο διάλογο, όχι την πνευματική ζύμωση, όχι την αισθητική παρέμβαση, όχι την αναζήτηση του πολύτιμου αναγνώστη / θεατή αλλά την αναγνώριση στο εφήμερο σταρ σύστεμ που επιβάλλει ο όχλος των hits (των εισόδων που έλαβαν χώρα στον συγκεκριμένο ψηφιακό τόπο / έργο / γεγονός) – και άρα την πρόσβαση σε μια πιθανή αγορά. Ωστόσο, αυτό το ψηφιακό «παιχνίδι» δεν παύει να συγκροτεί ένα νέο, διαρκώς αναπτυσσόμενο πεδίο αισθητικής δια-

παιδαγώγησης, ένα νέο παγκοσμιοποιημένο πεδίο διαρκούς πειραματισμού, αναζήτησης, διαμόρφωσης κοινού γούστου. Μέχρι πριν λίγα χρόνια η αυθεντία του καλλιτέχνη βασιζόταν μεταξύ των άλλων και στη δεξιότητά του να χειρίζεται τις τεχνικές μιας κάμερας, μιας παλέτας, ενός σχεδίου, ενός μουσικού οργάνου. Αυτή η «ιστορική παιδεία» είναι πάντα χρήσιμη για κάθε φιλόδοξο δημιουργό – όπως είναι η γνώση της Ιστορίας για κάθε συνειδητό πολίτη. Σήμερα όμως το παιχνίδι της τέχνης παίζεται μέσα από τις online διαδραστικές πλατφόρμες, τα λογισμικά εργαλεία επεξεργασίας εικόνας και ήχου, τα «πειραγμένα» ψηφιακά παιχνίδια κ.λπ. κ.λπ. Το Διαδίκτυο έχει επιβάλει έναν διαρκή διάλογο μεταξύ των εμπλεκομένων στο πεδίο της τέχνης, έναν διαρκή πειραματισμό ως προς τις τεχνικές, «ιστορικές» και ψηφιακές, έχει για να το ορίσω διαφορετικά, δημιουργήσει ένα νέο κοινό εμπλεκομένων στην τέχνη όπου οι ρόλοι του κριτή και του δημιουργού εναλλάσσονται, διαχέονται ευθέως ο ένας μέσα στον άλλον.

V. Η θέα της πραγματικότητας είναι μια ορχιδέα στη γη της τεχνολογίας.

(Θέσεις XΙ και XIII στο Έργο)

Προφητικά ο Μπένγιαμιν υποστηρίζει εδώ ότι στο απόγειο της μηχανικής αναπαραγωγής του έργου τέχνης η θέαση του Πραγματικού, η κατανόησή του, η στοχαστική διείσδυση σε αυτό, μπορεί να αποβεί ακόμα ισχυρότερη μέσα από τα νέα τεχνικά μέσα παρά μέσα από τα φυσικά. Προκειμένου να εξηγήσει αυτή τη θέση συγκρίνει τον μάγο με τον ζωγράφο και τον χειρουργό με τον κινηματογραφιστή. Ο μάγος και ο ζωγράφος έχουν μια στοχαστική απόσταση από το Πραγματικό, αντιθέτως ο χειρουργός και ο κινηματογραφιστής, το ανατέμνουν, το τροποποιούν, το πληγώνουν, το διαρρηγνύουν… – και άρα έχουν κάθε δυνατότητα να εντοπίσουν τις κρυφές, σκοτεινές, αόρατες στο φυσικό μάτι, πτυχές του Πραγματικού, ακριβώς όπως το κάνει η ψυχανάλυση για τον ανθρώπινο χαρακτήρα. Στον ψηφιακό κόσμο, αυτή η θέση ισχύει με παρόμοιο τρόπο. Για παράδειγμα, κανείς καλλιτέχνης στην εποχή του Μπένγιαμιν δεν ήταν σε θέση να «παίξει» με τα 17.000.000 χρώματα που παρέχει ένας προσωπικός υπολογιστής. Η ψηφιακή τέχνη, από την πλέον πρωτόγονη του copy / paste / edit, έως την προχωρημένη των ψηφιακών αφηγήσεων (digital storytelling), των ψηφιακών media labs, των ψηφιακών installations και των «πειραγμένων» ψηφιακών παιχνιδιών (ludic perfomances), αποκαλύπτει συχνά έναν άγνωστο, βαθύτερο κόσμο μέσα στη φυσική πραγματικότητα.

VΙ. Το κοινό είναι ένας αφηρημένος κριτής.

(Θέση XV στο Έργο)

Ο Μπένγιαμιν εδώ κάνει λόγο κυρίως για το κοινό του κινηματογράφου. Στην εποχή του ακούγονταν διάφορες κριτικές ότι το κοινό του κιν/φου απλώς διασκεδάζει παθητικά και άρα δεν μπορεί να αναπτύσσει κριτική σκέψη κ.λπ. Ο Μπένγιαμιν θεωρεί ότι, ακόμα κι αν το κοινό διασκεδάζει, είναι σε θέση, μέσα από αυτή τη διαδικασία του «αφηρημένου» (πιο σωστά: απορροφημένου) θεατή να αναπτύσσει, έστω και δίχως να το κάνει ενσυνειδήτως, κάποια κριτική στάση. Ένας παρόμοιος αγνωστικισμός επαναλαμβάνεται σήμερα για τον θεατή / αναγνώστη κ.λπ. του κυβερνοχώρου. Ότι δηλαδή χάνεται, ζαλίζεται, απορροφάται, σπαταλιέται χωρίς νόημα εμπρός στην οθόνη του υπολογιστή. Όμως η αλήθεια είναι ότι παρ’όλο τον καταιγιστικό / καταναλωτικό βομβαρδισμό της ψηφιακής πληροφορίας, παρ’ όλη την άπειρη, στην κυριολεξία, δυνατότητα επιλογών του χρήστη και τη θεαματική σαγήνη του ίδιου του μέσου, η κριτική σκέψη δύσκολα ακυρώνεται. Απλώς βαθμιαία διαμορφώνεται μια διαφορετικού τύπου κριτική εγρήγορση. Άλλες σχέσεις, άλλες συλλογικό-

τητες, άλλου τύπου κοινωνικοί διάλογοι με επίκεντρο το ψηφιακό έργο τέχνης διαμορφώνονται αυτή τη στιγμή. Η ταυτότητα, ο Άλλος, το εγώ και το εσύ, η ανταλλαγή των αισθητικών απόψεων έχει εκτιναχθεί σε μια σφαίρα που την πραγματική της έκταση και τις πραγματικές της συνέπειες κανείς δεν μπορεί να προβλέψει… «Το τυπογραφικό πιεστήριο της εποχής του Γκούτενμπεργκ είχε βασιστεί στην τεχνική των αγροτικών μηχανημάτων και δημιουργήθηκε κυρίως για να ανταποκριθεί σε εκκλησιαστικές ανάγκες. Κανείς δεν μπορούσε στα 1450 να φανταστεί τη σημασία της τυπογραφίας και των εκδόσεων ως προς την ανάπτυξη των μεγάλων κειμενικών συστημάτων του ρεαλισμού των νεότερων χρόνων –την επιστήμη, τη δημοσιογραφία, τη λογοτεχνία– εφόσον όλα αυτά άρχισαν να αναπτύσσονται από τη στιγμή που η τυπογραφία έκανε δυνατή την ύπαρξη ενός διαρκώς αυξανόμενου κοινού αναγνωστών…»

John Hartley και Kelly McWilliam, Story Circle: Digital Storytelling Around the World, Wiley-Blackwell 2009, σ. 34.

Στον χώρο του πολιτισμού παραδείγματα όπως το παραπάνω αφθονούν. Αρκεί να σκεφτούμε ότι τόσο στην ελληνική αρχαιότητα όσο και στον δυτικό μεσαίωνα οι παιγνιώδεις κώμοι και γενικά οι σκωπτικές τελετές ήταν αυτές που διαμόρφωσαν ένα κοινό το οποίο στη συνέχεια βρέθηκε προετοιμασμένο να δεχθεί το θέατρο. Κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο σήμερα, αλλά σε τεράστια κλίμακα, η ψηφιακή τεχνολογία έχει δημιουργήσει ένα καινούργιο κοινό αναγνωστών / θεατών / χρηστών / καταναλωτών / δημιουργών. Οι δυνατότητες παραμένουν ανοιχτές, ίδια όπως στα χρόνια του Γκούτενμπεργκ. Το αν, μέσα από τα εκατομμύρια των χρηστών, θα εμφανιστούν στην πορεία κάποιοι εκλεκτοί ραψωδοί και βάρδοι του νέου κόσμου ή στρατιές αρλεκίνων σε εφήμερα peep-shows δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Γι’ αυτό και είναι ανώφελο έως αστείο να διατυπώνουμε κρίσεις ηθικού τύπου εμπρός σ’ ένα φαινόμενο που τις πραγματικές του επιπτώσεις στην παραγωγή πολιτισμικής παρακαταθήκης δεν μπορούμε να προβλέψουμε με ασφάλεια. «Για πρώτη φορά στην Ιστορία του ανθρώπου ο καθένας είναι σε θέση να φλερτάρει, να αποκτήσει φίλους, να κάνει ακόμα και σεξ, να τραφεί, να ντυθεί και να διασκεδάσει· να έχει ιατρική, νομική και κάθε άλλου είδους συμβουλευτική υποστήριξη· να συλλέγει κάθε είδους πληροφορία, από ιστορικά γεγονότα έως τα μυστικά άλλων ανθρώπων – τα πάντα από το σπίτι ή το γραφείο του. Για πρώτη φορά στην Ιστορία του ανθρώπου η υπάρχουσα τεχνολογία επιτρέπει στον καθένα να ζει όσες κρυφές ζωές επιθυμεί, με ψευδώνυμο. Για πρώτη φορά στην Ιστορία του ανθρώπου, ο καθένας είναι σε θέση να εκπέμπει τη γνώμη, την πίστη ακόμα και τις πιο ενδόμυχες σκέψεις του – ακόμα και εικόνες από όλο του το σώμα ή μέρη του σώματός του – σε εκατομμύρια άλλους ανθρώπους. Είναι καταφανές ότι για πρώτη φορά στην Ιστορία όλο και περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν έναν βολικό και πλήρη αυτοεγκλεισμό…».

Lee Siegel, Against the machine, Being human in the Age of the Electronic Mob, Spiegel & Grau, 2008, σ. 21.

Βολικός αυτοεγκλεισμός: Ναι, είναι γεγονός: ο δικτυωμένος μας εαυτός στη διάρκεια του ψηφιακού «παιχνιδιού» λειτουργεί σ’ έναν ιδιότυπα «πνευματικό», ατομικό χώρο και χρόνο που μόνον με εκείνον τον πολύ ιδιωτικό χώρο και χρόνο της ατομικής ανάγνωσης ενός βιβλίου, ή της κατά μόνας θέασης ενός έργου τέχνης, μπορεί να συγκριθεί. Αν αυτό ισχύει (όσοι έχουν την ανάλογη εμπειρία του «αυτοεγκλεισμού» γνωρίζουν ότι ισχύει), τότε η όποια κριτική σκέψη, η όποια αισθητική κρίση συνοδεύει αυτό το παιχνίδι δεν μπορεί απερίσκεπτα να θεωρηθεί ασήμαντη... Στο επόμενο τεύχος του Kοντέινερ η συνέχεια: Μετά τον Μπένγιαμιν: διαπιστώσεις το 2010

κοντέινερ Απρίλιος 2010 | 35

α ποσ τ ολ ή

banksy.co.uk

Άνθρωποι και ποντίκια _Βένια Βέργου

Μια συνομιλία με τη σκηνοθέτρια N.C. Heikin για το ντοκιμαντέρ της Kimjongilia*, από το αφιέρωμα στη Βόρεια Κορέα που φιλοξενήθηκε στο 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Βόρεια Κορέα: Ίσως η πιο απομονωμένη χώρα στον κόσμο. Εδώ και εξήντα χρόνια ο λαός της ζει υπό την ηγεμονία ενός από τα πιο σκληρά απολυταρχικά καθεστώτα του πλανήτη. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν δεκάδες στρατόπεδα συγκέντρωσης, απ’ όπου οι χιλιάδες κρατούμενοι, «εχθροί» του καθεστώτος, δεν θα βγουν ζωντανοί ποτέ. Ανάλογα με την κάστα στην οποία ανήκει κάποιος, τιμωρείται με εγκλεισμό ολόκληρη η οικογένειά του, μέχρι εφτά γενιές αργότερα, για πολιτικά αδικήματα που έχει διαπράξει κάποιος συγγενής. Οι συνθήκες εξαθλίωσης ξεπερνούν κάθε φαντασία. Πείνα (υπάρχουν μαρτυρίες ανθρωποφαγίας), βασανιστήρια (π.χ. κελιά-βαρέλια όπου εκεί οριακά χωράει ένα άνθρωπος όρθιος), καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων (όλα τα παιδιά των στρατοπέδων υποχρεούνται να παρακολουθούν τις δημόσιες εκτελέσεις – ακόμη και των γονιών τους). Η ταινία Kimjongilia, φέρνει στο φως ανατριχιαστικές μαρτυρίες, από ανθρώπους που δραπέτευσαν από στρατόπεδα συγκέντρωσης. «Ένας από τους μάρτυρες στην ταινία είχε γράψει το ημερολόγιο Τα ενυδρεία της Πιονγκ Γιανγκ, όπου περιγράφει πώς πήρε τα μικρά ενυδρεία του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Είναι ένας από τους πρώτους ανθρώπους που μίλησαν για τις συνθήκες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Βόρειας Κορέας. Ταξιδεύει όσο μπορεί και δίνει διαρκώς συνεντεύξεις και διαλέξεις. Τον γνώρισα σ’ ένα συνέδριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αγόρασα τα δικαιώματα του ημερολογίου, το διασκεύασα σε δραματοποιημένη μορφή και άρχισα μια πολύχρονη έρευνα για χρηματοδότηση. Τελικά, δεν βρήκα κανέναν να ενδιαφέρεται. Στο μεταξύ, ερχόμουν σε επαφή με άλλους μάρτυρες, άκουγα τις δικές τους αφηγήσεις και ένιωθα ολοένα και μεγαλύτερη πίεση να πω την ιστορία τους. Tο 2006 αποφάσισα να κάνω τελικά ένα ντοκιμαντέρ. Έχουν περάσει συνολικά οκτώ χρόνια από τότε που γνώρισα τον πρώτο Βορειοκορεάτη δραπέτη-μάρτυρα». «Η κορεάτικη κουλτούρα δεν επιτρέπει την εκδήλωση συναισθημάτων δημοσίως. Δεν μπορείς να κλαις μπροστά σε κόσμο. Αυτή η ιδιαιτερότητα ήταν μια μικρή πρόκληση για μένα στην καταγραφή των ιστοριών τους. Το γεγονός όμως ότι αφηγούνται τόσο τραγικές ζωές παραμένοντας συγκρατημένοι εκφραστικά, ενεργοποιεί ακόμη περισσότερο τη σκέψη του θεατή». «Πού και πού μου περνούσε απ’ το μυαλό ότι μπορεί να έχω μπλεξίματα. Η όποια ανησυχία, όμως, ποτέ δεν με σταμάτη-

36 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

σε απ’ το να κάνω αυτό που είχα αποφασίσει. Αν είχα επιχειρήσει να μπω στη Βόρεια Κορέα τα πράγματα θα ήταν σίγουρα πολύ επικίνδυνα. Άλλωστε, είχε δημοσιοποιηθεί το σχέδιο της ταινίας και δεν θα μπορούσα να δράσω ελεύθερα μέσα στη χώρα. Επίσης, απαγορεύεται να κυκλοφορήσει εκτός των συνόρων οποιαδήποτε φωτογραφία, οπότε δεν θα μπορούσαμε να τραβήξουμε υλικό. Πόσο μάλλον υλικό που να σχετίζεται με τις αφηγήσεις των μαρτύρων, οι οποίες έχουν να κάνουν όλες με στρατόπεδα συγκέντρωσης. Και όπως καταλαβαίνετε, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν είναι επισκέψιμοι τουριστικά τόποι... Το μόνο που θα μπορούσα να τραβήξω θα ήταν “τουριστικές λήψεις” και πάλι με κίνδυνο να μην μπορέσω να βγάλω το υλικό έξω απ’ τη χώρα. Δεν ήθελα να ρισκάρω την ταινία. Ήταν πιο σημαντικό να ολοκληρώσω το ντοκιμαντέρ και να ακουστούν αυτές οι ιστορίες, παρά να μπω στη Βόρεια Κορέα με μηδαμινά αποτελέσματα. Για να πει κανείς την αληθινή ιστορία της χώρας, πρέπει να βασιστεί σε ανθρώπους που έχουν δραπετεύσει και ζουν πια εκτός. Ο μόνος τρόπος για να κάνεις μια ταινία μέσα στη Βόρεια Κορέα είναι το να αφηγηθείς μια ιστορία που υπερασπίζεται το καθεστώς. Δεν μπορείς να κριτικάρεις ή να αμφισβητήσεις το καθεστώς». «Μία από τις κύριες απαγορεύσεις του καθεστώτος είναι η κυκλοφορία οποιουδήποτε οπτικοακουστικού υλικού έξω από τη χώρα, φωτογραφίες, βίντεο κ.λπ. Αυτό το μικρό απόσπασμα που χρησιμοποίησα με ένα μικρό αγοράκι, σε κατάσταση εξαθλίωσης, να ψάχνει απεγνωσμένα ψίχουλα μέσα στις λάσπες, είναι ένα πασίγνωστο βίντεο πολύ μικρής διάρκειας, τραβηγμένο παράνομα από έναν Βορειοκορεάτη με κρυφή κάμερα. Κατάφερε να το βγάλει από τη χώρα πριν περίπου πέντε χρόνια και έχει κυκλοφορήσει παντού, το βρίσκεις και στο Youtube. Έχω ακούσει ότι το καθεστώς επικήρυξε τον άνθρωπο που το τράβηξε, ότι τον βρήκαν και τον γύρισαν πίσω, δεν ξέρω όμως τι απέγινε – αν και μπορώ να φανταστώ. Τα δικαιώματα γι’ αυτό το αρχειακό υλικό τα διαχειρίζεται ένα γιαπωνέζικο πρακτορείο και εμείς το πήραμε από εκεί». «Επέλεξα να έχω και κάποιες δραματοποιημένες “ανάσες” με χορεύτριες, από ανάγκη να επινοήσω κάποιον τρόπο που να συνοδεύει και οπτικά τις μαρτυρίες. Μία από τις κοπέλες είναι ντυμένη με τη στολή που φορούν τα κορίτσια που ελέγχουν την κυκλοφορία στους δρόμους. Στη Βόρεια Κορέα δεν υπάρχουν φανάρια στους δρόμους, και τη λιγοστή, ούτως ή άλλως, κίνηση των αυτοκινήτων, την ρυθ-

μίζουν πανέμορφα κορίτσια με ρομποτικές κινήσεις μέγιστης ακρίβειας. Αυτά τα μικρά χορευτικά δραματοποιημένα επεισόδια ήθελα να είναι όσο πιο απλά γίνεται». «Οι άνθρωποι στη Νότια Κορέα έχουν ανάμεικτες εντυπώσεις. Μέχρι πρόσφατα υπήρχε αριστερή κυβέρνηση, η οποία υποστήριζε την “Ηλιόλουστη” διακυβέρνηση της Βόρειας Κορέας από το κομμουνιστικό καθεστώς και μάλιστα συμμετείχε σε κοινά πρότζεκτ. Ήταν απολύτως αδύνατον να εναντιωθεί σ’ αυτό η κοινή γνώμη. Όταν, όμως, ανέλαβε την εξουσία της Νότιας Κορέας το συντηρητικό κόμμα, η πολιτική άλλαξε. Έπαψαν να υποστηρίζουν το καθεστώς, ειδικά όταν είδαν ότι τα κονδύλια που επένδυσαν στη Βόρεια Κορέα δεν έφεραν αποτέλεσμα. Η Νοτιοκορεάτισσα παραγωγός μου πάντως, υποστήριξε το ντοκιμαντέρ από την αρχή μέχρι το τέλος. Μου μετέφερε, όμως, συχνά τα ανάμεικτα σχόλια που εισέπραττε για την ταινία από τον κόσμο στη Νότια Κορέα. Οι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας στη Νότια Κορέα που έζησαν τον πόλεμο πριν από εξήντα χρόνια, πιθανόν να διατηρούν οικογενειακούς δεσμούς με ανθρώπους που ζουν στη Βόρεια Κορέα και πιστεύουν ακόμη στην επανένωση. Οι μικρότερες γενιές όμως, πιστεύουν ότι η Βόρεια Κορέα είναι μια άλλη χώρα και αδιαφορούν. Πολλοί, άλλωστε, δεν γνωρίζουν καν τι συμβαίνει εκεί». «Η ταινία προβλήθηκε στη Νότια Κορέα κι εκεί ήταν η πρώτη φορά που είχα κάποιες μικρές ανησυχίες. Υπήρξαν άνθρωποι που διαμαρτυρήθηκαν και ισχυρίστηκαν ότι αυτή η εικόνα της Βόρειας Κορέας είναι ψεύτικη. Όμως, οι νεαρότεροι, που είδαν την ταινία στο φεστιβάλ του Πουσάν, έμειναν άναυδοι και ήρθαν αντιμέτωποι με μια πραγματικότητα που δεν γνώριζαν, χωρίς να την αμφισβητήσουν. Υπάρχει μια μικρή κίνηση στη Νότια Κορέα, το Free North Korea Movement, αλλά δεν είναι μεγάλη σε δύναμη. Αντίστοιχα, οι άνθρωποι στη Βόρεια Κορέα πιστεύουν ότι η Νότια Κορέα έχει πέσει θύμα ιμπεριαλισμού και είναι μια μαριονέτα των ΗΠΑ, η οποία πρέπει να απελευθερωθεί, ώστε να ζήσουν όλοι ενωμένοι κάτω από την ηγετική κυρίαρχη φιγούρα του Κιμ Τζονγκ Ιλ».

*

Kimjongilia έχει ονομαστεί ένα λουλούδι προς τιμήν του ηγέτη της Βόρειας Κορέας Κιμ Τζονγκ Ιλ. Περισσότερα για την ταινία στο www. kimjongiliathemovie.com

pwf - konteiner - 240x320 a.indd 1

22. 2. 2010 10:29:44

ΒΛΕΜΜΑ _Κι νηματ ο γράφ ος

http://www.flickr.com/photos/krupptastic/

Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ Η_Αλέξανδρος ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ Βούλγαρης _Αλέξανδρος Βούλγαρης

«Υπάρχει άραγε η οικονομική κρίση;», ακούω να συζητάνε πολλοί. Και τι σημασία έχει αν υπάρχει πραγματικά, απαντώ μόνος μου. Από τη στιγμή που μου επιβάλλεται σαν έννοια δεν έχει διαφορά… Έχει νόημα αν υπάρχει Θεός ή όχι; Από τη στιγμή που ζω σε μια εκκλησιοκρατούμενη χώρα, μικρή η διαφορά. Ζούμε την ταινία. Είμαστε καθισμένοι στις θέσεις μας και οφείλουμε να αποδεχτούμε την πραγματικότητα που μας παρουσιάζεται στο πανί. Οι τίτλοι γράφουν: «Ελλάδα 2014. Η οικονομική κρίση εξασθένισε τους μηχανισμούς της κοινωνίας. Οι μεγάλες πόλεις έχουν μετατραπεί σε εγκληματικά γκέτο. Η τελική μάχη θα δοθεί στην Ακρόπολη». Πρωταγωνιστής είσαι εσύ ο αναγνώστης. Έχεις διδαχθεί να ταυτίζεσαι. Δεν έχεις γνώμη μήτε δύναμη όταν εισβάλλεις μέσα στους χαρακτήρες. Κάνεις ό,τι κάνουν αυτοί. Αποκτάς τη δική τους ηθική στάση. «Όμορφη Αθήνα που ’ναι τα χρόνια εκείνα τα παλιά», έλεγε ένα παλιό τραγούδι. Τώρα όλα έχουν ερημώσει και το πιο πολύτιμο αγαθό είναι η βενζίνη. Γεμάτο ντεπόζιτο και στο φουλ η ταχύτητα να μη σε πιάσουν οι κανίβαλοι του Κολωνακίου. Τρέφεσαι με κατσαρίδες και με αδέσποτους σκύλους. Να ’ναι καλά οι αδέσποτοι σκύλοι. Αντί για κόκαλα φτύνεις τα τσίπ τους καθώς τους τρως. Συλλέγεις τα κολάρα τους και όταν συμπληρώνεις δέκα, δικαιούσαι ένα γεύμα στο μοναδικό εναπομείναν εστιατόριο που στεγάζεται μέσα στη Βουλή. Απολαμβάνεις το γεγονός ότι πια δεν δουλεύεις. Μπορείς να σηκώνεσαι το πρωί ό,τι ώρα γουστάρεις. Δεν έχεις κανένα μαλάκα πάνω από το κεφάλι σου και το πιο σημαντικό: Δεν υπάρχει πια γραφειοκρατία. Ούτε εφορίες, ούτε τράπεζες, ούτε ρεύμα, ούτε τίποτα. Ο πάτος είναι το ακριβότερο ξενοδοχείο, σκέφτεσαι. Θυμάσαι τότε που αγχωνόσουνα για τα πάντα. Που σκιζόσουνα για μια κωλοαύξηση, και γελάς. Είναι ωραίο να μην έχεις να φοβάσαι για τίποτα. Ό,τι μπορεί να συμβεί, σου έχει συμβεί ήδη. Έχεις ακούσει ότι η Ακρόπολη έχει μετατραπεί σε νεκροταφείο. Χιλιάδες οι νεκροί λένε. Τα πτώματα το ένα πάνω στο άλλο. Θες να πας να ψάξεις για γνωστούς. Όχι για κάποιον συγκεκριμένο όπως έκανες λίγα χρόνια πριν στο Facebook. Απλά θα μπεις στον ιερό χώρο και θα ψάχνεις για γνωστές φάτσες. Νιώθεις την ανάγκη να σβήσεις στοιχεία από τον εγκέφαλό σου και αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος. Ακόμα θυμάσαι τηλέφωνα και γενέθλια γνωστών σου από το παρελθόν. Πραγματικά τόσες άχρηστες πληροφορίες. Στην Αθήνα του 2014 μόνο τρία πράγματα πρέπει να θυμάσαι: 1. Η βενζίνη είναι χρυσός. Πιο σημαντική και από το αίμα σου.

2. Ο σκύλος δεν είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου.

3. ΠΟΤΕ μην εμπιστεύεσαι τους Έλληνες.

38 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου είναι πια ένα ψυχιατρείο που στεγάζει σκηνοθέτες. Περιμένουν πετρωμένοι στις πολυθρόνες τους τις νέες επιχορηγήσεις. Οι νοσοκόμες για να καταφέρουν να τους ταΐσουν, τους λένε ότι σήμερα το Υπουργείο Πολιτισμού επιτέλους έδωσε λεφτά. Και όμως υπό αυτές τις αντίξοες συνθήκες ο ελληνικός κινηματογράφος μοιάζει να περνάει την «Άνοιξη της Πράγας» του. Μια ομάδα ανήλικων κινηματογραφιστών, παιδιών που μεγάλωσαν μέσα στα ερείπια, ανακαλύπτοντας το «μανιφέστο του κινηματογραφιστή» που κάποτε συνέταξε ο Σταύρος Τορνές αυτοαποκαλούμενοι «Ταριχευτές» και ονομάζοντας το σινεμά τους « Τσουνάμι: το τελικό κύμα» δημιουργούν την απόλυτη κινηματογραφική εμπειρία. Φτιάχνοντας σε υπόγεια εργαστήρια κάπου στα Πατήσια, φιλμ από ανθρώπινα έντερα (σημ: το φίλμ μέχρι εκείνη την εποχή περιείχε έντερα αγελάδας), ανακαλύπτουν μια νέα παλέτα χρωμάτων που ο κόσμος μέχρι τότε δεν γνώριζε ότι υπάρχουν. Ονόματα δεν έχουν δοθεί ακόμα σε αυτά τα χρώματα που μέχρι στιγμής αναφέρονται απλά ως «χρώματα του ανθρώπου». Ένα είναι σίγουρο πάντως. Ότι όσο η Ακρόπολη συνεχίζει να γεμίζει με πτώματα τόσο η παραγωγή φιλμ θα παραμείνει ζωντανή στην Ελλάδα. Σύμφωνα με υπολογισμούς των «Ταριχευτών» υπολογίζουν ότι για μια ταινία 90 λεπτών χρειάζονται έντερα από οχτώ ανθρώπους μέσης ηλικίας. Η νύχτα έρχεται σε λίγο στην Αθήνα. Δεν θες να περπατάς στους δρόμους τέτοιες ώρες. Τα σκυλιά πια δεν γαβγίζουν. Στο Κολωνάκι δεν υπάρχουν μαγαζιά. Η Βουλή είναι εστιατόριο. Η Ακρόπολη παραμένει το εργοστάσιο του ελληνικού πολιτισμού. Στη νέα αργκό την λέμε «Πόλη των Νεκρών». Δοκιμάζοντας την ψυχανάλυση αναρωτιέσαι μετά από χρόνια αν όντως μπορείς να ενηλικιωθείς. Να κλείσεις την πόρτα στους πατέρες. Να λοιπόν που η Ελλάδα είναι στα όρια της καταστροφής και ενώ όλοι ετοιμάζονται για τη μεγάλη μάχη, ψωνίζοντας πυρομαχικά από τα σουπερμάρκετ κανείς τους δεν σκέφτεται την ενηλικίωση και την πατροκτονία. Η Ελλάδα υποφέρει απ’ αυτό. Πρέπει να σταματήσει να ζει από την Ακρόπολη που έχει γίνει ο Γολγοθάς της. Πρέπει να κλείσει όλες τις εκκλησίες και να διώξει τους παπάδες μακριά. Σκέφτομαι τον ελληνικό κινηματογράφο σε περίοδο οικονομικής κρίσης. Αναρωτιέμαι αν οι συνάδελφοι κινηματογραφιστές κάθονται και αυτοί αυτές τις ώρες και σκέφτονται ποιες είναι οι εναλλακτικές μας προτάσεις αν όλα πάνε στο διάολο. Αν δεν περάσουν κινηματογραφικοί νόμοι. Αν το Κέντρο δεν ξαναπάρει λεφτά. Αν όλα αλλάξουν. Σκέφτομαι το μέλλον του ελληνικού κινηματογράφου γυρισμένο με τα φτηνότερα μέσα. Τόσο φτηνά που στο εξωτερικό θα δημιουργείται ένας μύθος γύρω από αυτό. Όπως εμείς βλέπαμε κάτι ταινίες απ’ το Κιργιστάν πριν δέκα χρόνια και μέχρι το τέλος της ταινίας δεν καταλάβαινες αν η ταινία ήταν έγχρωμη ή ασπρόμαυρη. Μιλάμε για τέτοια τεχνικά προβλήματα. Κι όμως λέγαμε «είναι από το Κιργιστάν» και φανταζόμασταν ότι ο σκηνοθέτης είναι μεγάλος ήρωας και μόνο που κατάφερε να τελειώσει την ταινία αυτή.

κρ ιτι κ ή_κινηματ ογρ άφοΣ Διοργάνωση

Μέγας χορηγός

1, 2 Μαΐου

Ω, τι θαύμα! _Βένια Βέργου

Προσκύνημα στη Λούρδη, της Τζέσικα Χάουσνερ (2009, 96΄) Καταδικασμένη σε αναπηρικό καροτσάκι, η Κριστίν έχει πολλές προσδοκίες από το ταξίδι της στην πόλη Λούρδη, τον σημαντικότερο τόπο προσκυνήματος της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας στη Γαλλία. Η Κριστίν αρνείται να αποδεχθεί την αναπηρία της. Ελπίζει στο θαύμα. Όμως, γίνονται θαύματα; Τέσσερις διεθνείς διακρίσεις, ανάμεσά τους και το βραβείο της FIPRESCI στο φεστιβάλ Βενετίας. Τίποτα δεν γνωστοποιείται από το παρελθόν της Κριστίν. Είναι απλώς μια νέα γυναίκα με αναπηρία, η οποία φτάνει σε μια ελβετική κλινική στην πόλη Λούρδη, με την ενδόμυχη ελπίδα ότι μπορεί να είναι μία από τους τυχερούς που θα θεραπευτούν από την Παναγία. Οι θαυματουργές ιδιότητες του νερού από τις πηγές της περιοχής έχουν θεραπεύσει πολλούς πιστούς στο παρελθόν, ενώ οι μαρτυρίες της Αγίας Μπερναντέτ για περίεργες εμφανίσεις της Παναγίας στα μέσα του 19ου αιώνα ήταν η αρχή για την ιερότητα του τόπου. Η πόλη, καρφωμένη στις πλαγιές των Πυρηναίων στη νοτιοδυτική Γαλλία, έχει μόλις δεκαπέντε χιλιάδες κατοίκους και καλύπτει τις ανάγκες των πέντε εκατομμυρίων προσκυνητών ετησίως στα διακόσια εβδομήντα ξενοδοχεία της.

Η diadrasi.org παρουσιάζει το διαγωνισμό αναλογικής φωτογραφίας PhotoRaid 2010 Για δεύτερη χρονιά διοργανώνεται ο διαγωνισμός PhotoRaid, ο οποίος απευθύνεται σε εραστιτέχνες και επαγγελματίες φωτογράφους όλων των ηλικιών. Το Σαββατοκύριακο, 1ης και 2ης Μαϊου, ο χώρος του tAF φιλοξενεί τη γιορτή της φωτογραφίας. Η ιδιαιτερότητα του διαγωνισμού είναι, πως δεν υπάρχει κριτική επιτροπή και οι νικητές επιλέγονται από τους ίδιους τους συμμετέχοντες. Το φίλμ είναι έγχρωμο δώδεκα στάσεων και μ’ αυτό, οι διαγωνιζόμενοι πρέπει να φωτογραφίσουν δώδεκα θέματα. www.diadrasi.org, www.theartfoundation.gr Facebook Group: PhotoRaid Youtube: PhotoRaid

Χορηγοί

Χορηγοί επικοινωνίας

Στο πλαίσιο

Η Κριστίν είναι λιγομίλητη. Ακολουθεί την καθημερινότητά της σαν τελετουργία. Γύρω της ακούγονται οι ψίθυροι από τους υγιείς προσκυνητές: «μα γίνονται θαύματα;», «έχω ακούσει πως γίνονται, αλλά δεν έχουν διάρκεια και οι κακόμοιροι οι άρρωστοι υποτροπιάζουν πάλι». Έχει νόημα για την Κριστίν να ελπίζει; Έχει αξία η προσπάθειά της να φλερτάρει με τους άνδρες εθελοντές της κλινικής; Πώς μπορεί να συναγωνιστεί τη φρέσκια προσωπική νοσοκόμα της, η οποία δεν αντιλαμβάνεται κανένα ηθικό χρέος μέσα στη δουλειά της; Τι νόημα έχει να καλλωπίζεσαι όταν είσαι καρφωμένος/η σε αναπηρικό καροτσάκι; Η Χάουσνερ κινηματογράφησε τους χώρους προσκυνήματος στη Λούρδη κρατώντας την εικόνα όπως είναι, σαν ντοκιμαντέρ. Και ξαφνικά, μέσα στο πολύχρωμο πλήθος, εστιάζει στην ανώνυμη Κριστίν, παρακολουθεί το βλέμμα της και προσπαθεί να διαβάσει τη σκέψη της: «γιατί ο ιερέας σταμάτησε μπροστά από εκείνη την κοπέλα και την ευλόγησε και όχι εμένα; Μήπως γιατί η συνοδός της είναι μια όμορφη ξανθιά κυρία;». Η ελλειπτικότητα σε πληροφορία και διάλογο, η έμφαση στην ακρίβεια που απαιτεί η καθημερινότητα ενός τέτοιου ανθρώπου, η παρακολούθηση του περίγυρου λες και η Κριστίν τον αφουγκράζεται με νοητές κεραίες, συμβάλλουν σε μια σχεδόν ψυχρή σκηνοθετική προσέγγιση. Όχι λόγω έλλειψης ευαισθησίας. Αντίθετα, η κυρίαρχη ανάγκη είναι να υπάρξει άφθονος χώρος και χρόνος ώστε να αναδυθεί όλο το πλέγμα των αντιφατικών ανησυχιών ενός ασθενούς που αποζητά την υγεία. Η τελευταία σεκάνς είναι το καλύτερο κρεσέντο που θα μπορούσε να έχει η ιστορία. Κι αυτό γεμάτο αντιφάσεις, ανησυχία και αμφιβολία. Η αλήθεια (και η διάρκειά της) κρέμεται από μια κλωστή μέσα στο χρόνο. «Είμαι ευτυχισμένη», λέει η Κριστίν και το συναίσθημά της γεμίζει την οθόνη. Τα βλέμματα γύρω διερευνητικά και καχύποπτα. Όπως η ελπίδα, έτσι και η αμφιβολία, είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης.

κοντέινερ Απρίλιος 2010 | 39

ΒΛΕΜΜΑ _θ ε ωρί α τη ς γα ί α ς

Στατιστικές της Ευτυχίας _Θάνος Κουτσιανάς

Η έρευνα «Δυναμική διάδοση της Ευτυχίας σε ένα Κοινωνικό Δίκτυο» του καθηγητή του Harvard University Nicholas Α. Christakis και του James H. Fowler, η οποία προβάλλεται τον τελευταίο καιρό στα ΜΜΕ, αναφέρει χαρακτηριστικά πως όταν κάποιος είναι ευτυχισμένος ένας κοντινός φίλος του έχει 25% μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνει και ο ίδιος ευτυχισμένος. Αυτό το αποτέλεσμα, μέσω του κοινωνικού δικτύου, μπορεί να διαδοθεί μέχρι και τρεις φορές, σε φίλους φίλων κ.ο.κ. Οι ερευνητές, εδώ, διατείνονται ότι άνθρωποι που βρίσκονται στο επίκεντρο ενός κοινωνικού δικτύου, τείνουν να είναι πιο ευτυχισμένοι. Αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, συμβαίνει διότι τα άτομα αυτά είναι πιο δεκτικά στα κύματα ευτυχίας που διαχέονται στο δίκτυο.

Σχέσεις στήριξης, σχέσεις εμπιστοσύνης και σχέσεις που ενισχύουν το αίσθημα ταυτότητας μπορούν όμως να συντελέσουν δραστικά στο κοινωνικό ευ ζην. Η έρευνα μάλιστα περιλαμβάνει στατιστικά στοιχεία ότι η αύξηση της κοινωνικής κινητικότητας και διασύνδεσης προσφέρει στους ανθρώπους καλύτερη ποιότητα ζωής από μια περαιτέρω αύξηση του εισοδήματός τους.

Σύμφωνα με την ιστορία της εξέλιξης, αυτό αποτελεί ίσως κοινό τόπο. Όση περισσότερη επικοινωνία, τόσες περισσότερες δυνατότητες αναδύονται — οι άνθρωποι άλλωστε αλληλεπιδρούν και συνεργάζονται για να πετύχουν κάτι περισσότερο, ποτέ κάτι λιγότερο. Η ίδια η Φύση αυτό-οργανώνεται σε δίκτυο αλληλοεξαρτώμενων σχέσεων. Είναι βασικό να αντιλήφθουμε τις αλληλεξαρτήσεις που μας διαμορφώνουν και να στρέψουμε την προσοχή μας από τα ξεχωριστά άτομα και αντικείμενα στις ποικίλες διασυνδέσεις τους. Είμαστε μέλη δικτύων που, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μας νοηματοδοτούν και τα νοηματοδοτούμε με τη σειρά μας. Οι στατιστικές το επιβεβαιώνουν. Η ουσία φαίνεται να παραμένει στις μεταξύ μας σχέσεις. Ας είμαστε ευτυχείς γι’ αυτό.

www.NoLogo.gr

Τα κράτη χρησιμοποιούν το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) για να μετρήσουν την επιτυχία και την κοινωνική

πρόοδο. Τα τελευταία τριάντα πέντε χρόνια, όμως, η αύξηση του ΑΕΠ δεν οδήγησε και σε αύξηση της ανθρώπινης ευτυχίας. Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας άλλης έρευνας, με θέμα την ευτυχία, που παρουσιάστηκε από το New Economics Foundation. Η έρευνα «National Accounts of Well-Being» έγινε σε είκοσι δύο χώρες, για να προσμετρηθεί το ευ ζην, τόσο σε ατομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο και κατέδειξε ότι, αφού φτάσουμε σε κάποιο επίπεδο υλικής σταθερότητας και άνεσης, η αύξηση του εισοδήματος δεν μας κάνει κατά πολύ ευτυχέστερους.

40 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

αρχιτεκτονική _ΒΛΕΜΜΑ

Αυτοσχέδια Πόλη 6

_errands, errands07.blogspot.com errands07@gmail.com

Στο πλαίσιο μιας έρευνας χρειάστηκε να έχουμε πρόσβαση στα αρχεία γνωστού αρχιτέκτονα, που έχει αποβιώσει και τα οποία βρίσκονται υπό ειδικό καθεστώς κατάθεσης στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας. Στο αντίστοιχο τμήμα της βιβλιοθήκης όπου φυλάσσονται τα αρχεία, οι βιβλιοθηκάριοι μας πληροφορούν πως «Θα πρέπει πρώτα να έχετε την άδεια πρόσβασης στα αρχεία από τον νόμιμο κληρονόμο του, δηλαδή, τη γυναίκα του. Αφού πάρετε αυτή την άδεια, θα λάβετε τον πλήρη κατάλογο του αρχείου με τα αρχιτεκτονικά έργα από το 1949 μέχρι και το τελευταίο καταγεγραμμένο έργο του στα 1992 και θα υπογράψετε μια δήλωση ότι δεν θα χρησιμοποιήσετε το υλικό αυτό για δημοσίευση χωρίς την έγγραφη έγκρισή μας». Ο μακρύς κατάλογος που λαμβάνουμε αντιστοιχεί σε μια λίστα από αριθμημένα κουτιά, τα οποία ως τίτλο έχουν ένα αρχιτεκτονικό έργο κάθε φορά και κάθε κουτί περιέχει υποφακέλους, οι οποίοι ακολουθούνται από έναν αριθμό και μια σύντομη περιγραφή τού τι περιέχουν, σε τι μορφή βρίσκονται, αν είναι χειρόγραφα ή αν είναι δουλειά κάποιου σχεδιαστή, σε τι κατάσταση βρίσκονται ως αντικείμενα −διαλυμένο, κιτρινισμένο, σχισμένο, συντηρημένο, υπό επεξεργασία− τέλος, αν υπάρχει χρονολογία και ποια είναι αυτή. «Με το που βρέθηκε στα χέρια μας το σύνολο του αρχείου, χωρίστηκε σε θεματικές ενότητες και μετά ανάλογα με τη χρονιά που βρίσκαμε σημειωμένη πάνω στα χαρτιά, δημιουργήσαμε τους υποφακέλους. Μετά καλέσαμε ειδικούς ερευνητές που έχουν ασχοληθεί με το έργο του συγκεκριμένου δημιουργού, για να μην κάνουμε και κανένα λάθος. Εμείς βιβλιοθηκονόμοι είμαστε, όχι αρχιτέκτονες... Κάθε αρχιτεκτονικό έργο χωρίστηκε σε υποενότητες – αλληλογραφία, προσχέδια, σχέδια. Επί 9 μήνες 4 άτομα καταγράφανε το αρχείο και το χώριζαν σε ενότητες. Πολλή δουλειά.» Χωρίς κανένα σχόλιο για το ίδιο το έργο, χωρίς καμιά σύνδεση με τα υπόλοιπα στοιχεία, αυτά τα κουτιά με τα αρχεία του αρχιτέκτονα μοιάζουν με τις αναλύσεις από τα εγκληματολογικά εργαστήρια, που κατατάσσουν τα ευρήματα της επιτόπιας έρευνας της αστυνομίας για κάποιο έγκλημα, με βάση κάποιους νόμους χημείας. Περιγράφουν τη χημική σύσταση των ευρημάτων και αφήνουν χώρο για πιθανές συνδέσεις και υπόπτους.

X (A) 17-2 : Dessins et croquis, Maison R. 1/ - Dessin maison R. 1ère esquisse au dos d'une enveloppe, stylo bille, déchirures, mauvais état Οι σελίδες των αρχείων μοιάζουν να σχεδιάζουν ένα νέο κτήριο.

X (A) 17-4 : Maquette de la maison R, 4 photos Photo d'une maison non identifiée

Τα σχέδια του κάθε κτηρίου, γίνονται τεκμήρια, αποδείξεις μιας πράξης εγκληματικής. Ένα έγκλημα όμως στο οποίο, ο αρχιτέκτονας λες και επιθυμεί να παραδοθεί με εμμονή στις αρχές που ψάχνουν σχολαστικά να τον εντοπίσουν, να τον συλλάβουν και να τον ταυτοποιήσουν πιθανόν και για άλλες παρόμοιες εγκληματικές ενέργειες που σχεδιάστηκαν και εκτελέστηκαν με τον ίδιο τρόπο. Μέσα σε αυτή την ιδιότυπη καταδίωξη, τα στοιχεία του αρχείου αποκαλύπτουν τη διαδρομή, το κίνητρο και τον τρόπο εκτέλεσης του εγκλήματος – εδώ του αρχιτεκτονικού έργου.

Τριάντα δύο σελίδες πυκνογραμμένου καταλόγου που περιγράφουν 53 χρόνια αρχιτεκτονικής δημιουργίας, 38 αρχιτεκτονικά έργα, υλοποιημένα ή μη, 46 διαφορετικά πρόσωπα που αναφέρονται ως εργοδότες ή συνεργάτες, 1443 διαφορετικές ημερομηνίες που βρίσκονται μέσα σε 17 χάρτινα κουτιά διαστάσεων 42χ60 εκ. που δένουν με υφασμάτινο κορδόνι και περιέχουν 1712 φακέλους για καθένα από τα στοιχεία του αρχείου. Τι είναι λοιπόν το αρχείο του αρχιτέκτονα πέρα από τους αριθμούς αυτούς;

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 41

ΒΛΕΜΜΑ _ θ έ ατρ ο

Μπούτο στην Ελλάδα : Μια εν σπέρματι πολιτισμική ανταλλαγή _Μαρία-Λουίζα Παπαδοπούλου

Τα τελευταία χρόνια το Μπούτο, ο ιαπωνικός χορός του μαύρου σκοταδιού −που γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ως μία προσπάθεια κάθαρσης από τον ψυχικό και σωματικό τραυματισμό της Χιροσίμα– κάνει πιο έντονη την παρουσία του στη χώρα μας. Διάσημοι χορευτές και χορογράφοι του Μπούτο, όπως ο Μασάκι, ο Τακενούτσι, η Σουμάκο, ο Κατσούρα Καν έρχονται επανειλημμένως για σεμινάρια, παρουσιάζουν σόλο, συνεργάζονται σε παραστάσεις. Προκύπτουν έτσι παραστάσεις χορού και δρώμενα με στοιχεία Μπούτο. Συχνά επίσης αναζητούν πώς ο τελετουργικός, αυτοσχέδιος, καθαρτικός χορός μπορεί να φωτίσει κομμάτια του δικού μας πολιτισμού, δημιουργώντας έτσι την αρχή μιας πολιτισμικής ανταλλαγής και μιας ιδιαίτερης συνομιλίας θεάτρου/χορού. Πρόσφατα, στη Σφενδόνη, ο Μασάκι παρουσίασε μαζί με τέσσερις Ελληνίδες χορεύτριες τα Μαγνητικά πεδία. Στο Έναστρον, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Ρίτσου της Τέταρτης Διάστασης, η Α. Παπαγεωργίου δένει τον ποιητικό λόγο με το Μπούτο. Στην Art foundation TAF, παρουσιάζεται το δρώμενο η Άλλη όψη, μία συλλογική δουλειά από την ομάδα συν+εργασία, σε χορογραφία Α. Μπουρίτη, πάνω σε χειροποίητα προσωπεία του γλύπτη Γιώργου Μαυρίκου. Ενδιαφέρουσες προτάσεις αν και όχι πάντα απόλυτα ολοκληρωμένες. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΠΟΥΤΟ Μπούτο σημαίνει βήμα χορού. Ο «αρχιτέκτονας» του Αnkoku butoh, Τατσούμι Χιτζικάτα, το ορίζει ως «το χορό του νεκρού σώματος που ρισκάρει τη ζωή του τοποθετώντας τα πόδια στη γη». Επιρροές του, ο γερμανικός εξπρεσιονιστικός χορός (Μέρι Γουίγκμαν :«ο χορός δεν αναπαριστά, είναι» ), η γιαπωνέζικη performance gutαi group (1954) η οποία αναζήτησε το καινούργιο, το πιο πραγματικό και διακήρυξε την ομορφιά των κατεστραμμένων πραγμάτων. Τις ρίζες του Μπούτο θα βρούμε στις πολεμικές τέχνες, στο θέατρο Νο και Καμπούκι, στην αρχαία γιαπωνέζικη αντίληψη για την αλληλεπίδραση ανθρώπου/φύσης. Το Μπούτο είναι, κατά βάση, αυτοσχέδιος χορός, μη φορμαλιστικός και έτσι πολυμορφικός. Άλλοτε χρησιμοποιεί σπασμωδικές κινήσεις και έντονη έκφραση στο πρόσωπο, άλλοτε λιγοστές κινήσεις ή την απόλυτη ακινησία.

42 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Το σώμα συχνά είναι γυμνό –ίσα ίσα καλύπτονται τα γεννητικά όργανα– μακιγιαρισμένο λευκό και το κεφάλι ξυρισμένο, έτσι ώστε να σβήνει το εγώ και να δυναμώνει η παρουσία του χορευτή/περφόρμερ. Χορός σόλο ή ομαδικός, παίζει με το σκοτάδι και το φως, χρησιμοποιεί συχνά εικόνες από τη φύση με τις οποίες ενώνεται νοητικά ο χορευτής. Εξάλλου συχνά χορεύεται μέσα στη φύση, ή με τη φύση — διαδικασία που καθαίρει ψυχικά. Κυρίαρχα στοιχεία του Μπούτο είναι η ενδοσκόπηση, η μεταμόρφωση, η σύνδεση με τη γη, η κενότητα, Ένα σώμα ως όχημα που παράγει δικό του χώρο και χρόνο. Αυτό που το διαφοροποιεί κυρίαρχα από τον μοντέρνο χορό είναι πως δεν φτιάχνεται απ’ έξω, αλλά αναδύεται από το εσωτερικό τοπίο του σώματος, διά μέσου της αφύπνισης των κοιμισμένων δημιουργικών δυνάμεων. Το σώμα από έμβρυο μέχρι τη γέννηση έχει βιώσει ποίκιλες μορφές: ψάρι, αμφίβιο... Ενυπάρχει μέσα του η δύναμη της μεταμόρφωσης. ΥΒΡΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ Στα Μαγνητικά πεδία, ο Μασάκι συναντιέται με τέσσερις Ελληνίδες χορεύτριες και εικαστικούς και θέμα τον εγκλωβισμό και την απελευθέρωση μέσα από ένα πνεύμα/δαίμονα. Η αφηγηματική πλοκή σκόπιμα αινιγματική. Το Μπούτο ενεργοποιεί περισσότερο την αίσθηση, αφήνοντας χώρο, τόσο στον θεατή, όσο και στον αυτοσχεδιασμό. Ο Μασάκι στην αρχή, ντυμένος με έναν μπορντό χιτώνα δίνει την αίσθηση ενός γέρικου γυναικείου σώματος. Στο δεύτερο μέρος του σόλο του, ο Μασάκι αφαιρεί τον χιτώνα και το σχεδόν γυμνό του σώμα, μεταμορφώνεται διαδοχικά σε έφηβο, σε γυναίκα, σε ανδρόγυνο και σε δαίμονα. Η σχέση αρσενικής και θηλυκής δύναμης μέσα μας: βασικό πεδίο αναζήτησης του Μπούτο. Πιο λεπτεπίλεπτες με μαλακούς εσωτερικούς κραδασμούς, οι Ελληνίδες χορεύτριες (Τζώρτζη, Βασιλοπούλου, Καψάλου, Χρόνη). Εγκλωβισμένες στον μαγνητικό χώρο θα απελευθερωθούν μέσα από τη γύμνωσή τους και την καθοδήγησή τους από τον δαίμονα-ξωτικό, μα και δάσκαλο, Μασάκι. Η συνάντησή τους με τον Μασάκι σε ένα κοινό χορό έλειψε. Η Αλεξάνδρα Παπαγεωργίου στην Περσεφόνη του Ρίτσου δημιουργεί ένα κολλάζ μουσικής, ήχου, λόγου, εξαιρετικά

εύστοχο. Θεματικά ταίριαζε η αντίστιξη έρωτα/θανάτου, ο μύθος της Περσεφόνης, με το Μπούτο. Ο πυκνός λόγος του ποιητή, αποδόθηκε από τον άνδρα ηθοποιό με μια θεατρική εκφορά περισσότερο κλασική που ενίοτε μπούκωνε στο αυτί και ο λόγος ως νόημα ενίοτε χανόταν. Παρ’ όλα αυτά, η παράσταση είχε στο σύνολό της δύναμη. Δημιουργούσε μαγνητισμό και μια ιδιότυπη ηρεμία, που οφειλόταν στην ισορροπία ανάμεσα στη μουσική που ενεργοποιούσε τις θεραπευτικές φεγγαρόπετρες, το χορό Μπούτο της Μ. Τσαγκαράκη, τις εμβόλιμες εικόνες, τη φωνή του ηθοποιού και τη σκοτεινή φωτιστική ατμόσφαιρα. Στο δρώμενο η Άλλη όψη στην Γκαλερί Ταφ, κάποια στοιχεία Μπούτο διαπλέκονται πιο έντονα με εκείνα των πολεμικών τεχνών, την αντίληψη της γλυπτικής και την ελληνική παράδοση. Πρόκειται και εδώ για μια πορεία μεταμόρφωσης διά μέσου της μάσκας. Τα χειροποίητα προσωπεία είναι φτιαγμένα από υλικά που βρίσκει κανείς στη φύση: σπασμένα δόντια ζώων, δέρματα πολυκαιρισμένα, ψημένα από τον ήλιο και τη βροχή. Το δρώμενο είναι στηριγμένο στη δυαδικότητα: Δύο άντρες, δύο γυναίκες και η μεταμόρφωση από απλές παρουσίες, σε ζωώδεις φιγούρες. Εξάλλου δύο μέρη συνέθεταν το δρώμενο: ένα κομμάτι πιο άγριο και διονυσιακό και ένα δεύτερο μιας σημερινής συνάντησης αγοριού/κοριτσιού, που δείχνουν περισσότερο να παίζουν με τη μεταμόρφωση. Οι φθαρμένες μάσκες, σαν κουφάρια ανθρώπων που χάθηκαν από βίαιο θάνατο, εντείνουν την αίσθηση της γειτνίασης του έρωτα με το θάνατο, με τη φθορά, τον πόνο, την πάλη ανάμεσα στα φύλα. ΧΟΡΟΣ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ Το Μπούτο μπορεί να αποτελέσει έναν άξονα για την εμβάθυνση της σχέσης χορού/θεάτρου και την ανανέωση του θεάτρου μέσω της αντίληψης του χορού. Η έρευνα και το φως, που μπορεί να δώσουν ο ένας πολιτισμός στον άλλον, έχουν μεγάλα περιθώρια εμβάθυνσης. Στην Αμερική, ένα μεγάλο μέρος της πειραματικής σκηνής στηρίχτηκε στην αντίληψη που έφερνε ο χορός. Ίσως θα μπορούσαμε να προσδοκούμε από κάποιο κρατικό θέατρο την ενθάρρυνση μιας τέτοιας ανταλλαγής, μα και τη στήριξη παρομοίων προτάσεων μέσω των επιχορηγήσεων (οι οποίες, ειρήσθω εν παρόδω, έχουν αφεθεί στη μοίρα τους).

Μουσική _ΒΛΕΜΜΑ

Ένα ακόμα πεταμένο απόγευμα (Δεσμώτης μιας ιλιγγιώδους απληστίας) _Χρήστος Καρράς

Μόλις τέλειωσα την καθιερωμένη μου τσάρκα στα δεκάδες MP3 blogs που έχω αποθηκεύσει στο «αγαπημένα μου». Ένας μουσικογραφιάς, ο Simon Reynolds του περιοδικού The Wire, τα ονόμασε sharity blogs, εκ του share και του charity – οι bloggers άλλωστε δείχνουν να έχουν όλη την καλή διάθεση για μοίρασμα και για δωρεά. Χάρη σ’ αυτούς πέτυχα τα νέα δισκάκια των Caribou, John Zorn και Bonobo, ολόκληρες εβδομάδες πριν βγούν σε CD. Ποιο CD; Βρήκα και πολύ ακόμα καινούργιο σταφ που δεν ήξερα, γι’ αυτό όμως υπάρχουν και τα links στο myspace των καλλιτεχνών. Για να μπαίνεις και να τσεκάρεις. Αφού άκουσα λοιπόν μερικά δείγματα της δουλειάς τους, είπα να κατεβάσω και τα δισκάκια των Raah Project, Gigi, Jay Electronica και αρκετών άλλων γιατί εκ πρώτης όψεως ό,τι άκουσα μου φάνηκε ενδιαφέρον. Α, βρήκα επιτέλους και το καινούργιο των Gorillaz, το κανονικό, γιατί κάποιοι είχαν ανεβάσει τη μούφα, ένα άσχετο album για να παραπλανήσουν τους downloaders και να πλημμυρήσουν την ψηφιακή χοάνη με ψεύτικες κόπιες, να σιχτιρίσει ο κόσμος και να το πάρει απόφαση πως είτε θα το αγοράσει στο δισκάδικο, είτε θα το πάρει απ’ το itunes.

Αμ δε! Έχουνε βγει, διάβασα, στην Αμερική και οι λεγόμενες pollution companies (με μεγάλους πελάτες τους τούς θεματοφύλακες του copyright) για να αναρτούν με το αζημίωτο στο διαδίκτυο ψεύτικα video games, προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, ταινίες και albums έτσι ώστε να αποθαρρύνουν τους χρήστες των blogs και των torrents. Στο τέλος βέβαια ο επιμένων νικά, το καλό βέβαια σ’ αυτή την ιστορία είναι ότι όλοι επιμένουν κι έτσι... το πάρτι συνεχίζεται, έστω και με τις ενοχλήσεις... της αστυνομίας. Μ’ αυτά και μ’ αυτά έφυγε ένα τρίωρο, αλλά, για στάσου: μερικά links είχαν πεθάνει ή είχαν κατέβει ύστερα από απαίτηση των εταιρειών ή των ίδιων των καλλιτεχνών. Σίγουρα, όσο εγώ δεν ήμουν αρκετά γρήγορος, κάποιοι θα πρόλαβαν να τα κατεβάσουν και να τα ξαναδιοχετεύσουν εκεί έξω, οπότε σίγουρα θα τα βρω με ένα search στα torrents, είτε θα ανοίξω μια peer 2 peer εφαρμογή όπως το soulseek που φαίνεται πως είναι ό,τι πρέπει για να βρείς αρκετές νέες όσο και δυσεύρετες κυκλοφορίες. Μπορεί να περιμένεις για λίγο στην ουρά, αλλά, αν έχεις υπομονή, τη βρίσκεις την άκρη σου. Πού θα πάνε; Στο χέρι τους είναι;

casts. Kάθε βδομάδα βγαίνουν εκατοντάδες από δαύτα και μερικά αποδεικνύονται εξαιρετικά. Α, μια από αυτές τις μέρες να βρω δυο ωρίτσες να ξεζιπάρω τα δισκάκια της τελευταίας σοδειάς. Και να ακούσω επιτέλους και το καiνούργιο των Autechre. Όλοι μου οι φίλοι ρωτάνε πώς μου φάνηκε κι εγώ δεν το ’χω πια να τους λέω δικαιολογία «το κατέβασα αλλά δεν το έχω ακούσει ακόμα». Αλλά πού να τα προλάβεις όλα; Από τότε που μπήκα στην ευρυζωνικότητα κατεβάζω περισσότερα απ’ όσα προλαβαίνω να ακούσω. Κι έχω παρατηρήσει ότι, αν όχι πεταχτές, οι περισσότερες ακροάσεις δίσκων είναι μοναδικές και ανεπανάληπτες. Τα downloads τρέχουν κι εγώ ακόμα έχω ν’ ακούσω καμιά διακοσαριά GB από τις μουσικές που κατέβασα πριν από δύο και τρία χρόνια. Ποιος ξέρει τι θησαυροί μπορεί να κρύβονται εκεί μέσα. Ευτυχώς βγήκαν και οι terra σκληροί. Θα αγοράσω έναν απ’ αυτούς και θα ησυχάσω για δυο-τρία χρονάκια. Κάτι όμως πρέπει να κάνω μ’ αυτή την ακόρεστη κατάσταση της επιθυμίας. Μήπως τελικά αυτή η ελεύθερη πρόσβαση στην πληθώρα της μουσικής με έχει ήδη εγκλωβίσει σε μια νέα μορφή σκλαβιάς;

Να μην ξεχάσω να κατεβάσω και τα καινούργια pod-

media _ΒΛΕΜΜΑ

tvctionary

_Αντωνάκης Χριστοδούλου

Βρυκόλακες vs Χειρουργών Τον παλιό καλό καιρό τα πράγματα στις κοινωνικές τηλεοπτικές σειρές ήταν πιο απλά και οι κατηγορίες λίγες και αρκετά γενικευμένες. Στην ουσία χωρίζονταν σε δύο, τα εφηβικά δράματα τύπου Beverly Hills 90210 και αυτές με τις μεγάλες οικογένειες, συνήθως με λεφτά και πολλά διαφορετικά προβλήματα, για τους ενήλικες. Από τότε όμως τα πράγματα στην prime time τηλεόραση εξελίχθηκαν ραγδαία και η ποικιλία ξαφνικά άρχισε να φαντάζει άπειρη. Οικογενειακά δράματα νεκροθαφτών ή μαφιόζων, ναυαγοί στα όρια του μεταφυσικού, παρέες γυναικών στα πρόθυρα νευρικής κρίσης και εργαζόμενοι σε μεγάλα δικηγορικά γραφεία είναι μόνο μερικές ξεχωριστές περιπτώσεις. Ωστόσο το πολύ ψωμί φαινόταν να το είχαν σίριαλ με ιατρικό ενδιαφέρον (medical dramas). Τα ιατρικά δράματα μπορούσαν να αναπτυχθούν τόσο ώστε να καταλήξουν αυτόνομη κατηγορία από μόνα τους. Η κεντρική ιδέα ήταν σχεδόν πάντα η ίδια: Οι ζωές μιας ομάδας γιατρών σε ένα πολύ διάσημο νοσοκομείο κάπου. Η εξειδίκευση και διαφοροποίηση της κάθε σειράς από την άλλη συνήθως είχε να κάνει με το είδος ιατρικής που ασκούσαν οι εκάστοτε πρωταγωνιστές: μαιευτική, καρδιοχειρουργική, ψυχιατρική, πυρηνική και πάει λέγοντας. Ο μπαξές είχε απ’ όλα, αρρώστιες να υπήρχαν (και αν δεν υπήρχαν φτιάχνανε).

Aν και προϋπήρξαν πολλά από το 1951, η μόδα - μανία είχε σαν αφετηρία το 1994 με το ξεκίνημα του ER (μεταφρασμένο στα ελληνικά: Στην Εντατική) και από εκεί και έπειτα εδραιώθηκε εξαντλώντας και το πιο ακραίο πιθανό περιστατικό ιατρικού απόρρητου. Η πλαστική ομορφιά του Nip Tuck, οι μεταφυσικοί εξτρεμισμοί του γιατρού House MD, και η βασίλισσα όλων Grey’s Anatomy είναι μόνο μερικές από τις 28 αμερικάνικες ιατρικές σειρές (μην πιάσουμε Ευρώπη και Ασία γιατί μόνο οι αγγλικές παραγωγές είναι περίπου καμιά 25αριά στο σύνολο). Μέχρι και στην Ελλάδα –τελευταίοι και καταϊδρωμένοι– αποκτήσαμε φέτος το δικό μας Ιατρικό Απόρρητο. Φιλόδοξο (;) copy paste του Grey’s Anatomy με ιδιαίτερη εγκράτεια στα ιατρικά εφέ και τον Γιώργο Κιμούλη στο ρόλο του αρχιγιατρού. Καμιά θεματική όμως δεν είναι ανεξάντλητη και ο κορεσμός πάντα καραδοκεί. Ειδικά αν έχει βρεθεί το επόμενο hot thing τα πράγματα μπορούν να δυσκολέψουν. Ποιοι ήταν ικανοί λοιπόν να βάλουν κάτω ένα μάτσο από πανέξυπνους, πανέμορφους και εξαιρετικά επιτυχημένους επιστήμονες; Ένα μάτσο από πανέμορφους και συμπαθέστατους βρυκόλακες ηλικίας 100 και βάλε ετών. Έτσι ξαφνικά η καθημερινότητα του κάθε δράκουλα άρχισε να δείχνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα από αυτή του όποιου διάσημου γιατρού. Παρόλο που οι περιπέτειες του Κόμη Δράκουλα παίζονται στον κινημα-

τογράφο από τις αρχές τις δεκαετίας του ’20 και η πρώτη τηλεοπτική σειρά με ανάλογο θέμα άρχισε να προβάλλεται το 1966 με τον τίτλο Dark Shadows, το όλο θέμα μέχρι πολύ πρόσφατα ανήκε μάλλον σε μια παραμερισμένη cult κουλτούρα. Η εμφάνιση του νεαρού βρυκόλακα Edward Cullen στην ταινία Twilight το 2008 έκανε μιλιούνια εφηβικές καρδιές να ραγίσουν και αυτόματα τη βαμπίρ αισθητική Νο1 σε όλους τους τομείς διασκέδασης. Τα σίριαλ με πρωταγωνιστές βρυκόλακες κυριάρχησαν στην Prime Time ζώνη με πιο γνωστό το True Blood (εξαιρετικό απόγονο του Six Feet Under). Βασισμένη σε μια σειρά από νουβέλες της Charlaine Harris, The Southern Vampire Mysteries, η σειρά διαδραματίζεται σε μια φανταστική πόλη της Λουιζιάνα όπου άνθρωποι και βρυκόλακες συνυπάρχουν σχετικά αρμονικά. Αυτή τη στιγμή φαν της ανά τον κόσμο περιμένουν πώς και πώς τον τρίτο κύκλο επεισοδίων το προσεχές καλοκαίρι ενώ έχει ήδη ανακοινωθεί πως θα πρέπει να περιμένουν και τέταρτο. Μέχρι να βρεθεί βέβαια η επόμενη κατηγορία που θα τη «φάει» και θα μας κάνει να σκεφτούμε «Τι άλλο θα βγάλουνε πια!» (όπως λέει και η γιαγιά μου). Το μόνο σίγουρο μέχρι τώρα είναι πως είτε προορίζεται για να σώσει ζωές, είτε για να ταΐσει βαμπίρ, το αίμα μπορεί να κάνει νούμερα.

κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0 | 43

ΒΛΕΜΜΑ _Λο γοτεχν ία

Aθώοι εν συγχύσει

(εκεί όπου έχει 500 φορές μεγαλύτερη πίεση από την επιφάνεια) _Γιάννης Θωμάς

Στο ντοκιμαντέρ DEEP BLUE για τον υποθαλάσσιο κόσμο, ο υπέρτιτλος στο εξώφυλλο του DVD είναι «Μέχρι τώρα αγγίζαμε μόνο την επιφάνεια...». Ξεκινάει δείχνοντας δελφίνια να κολυμπάνε στο φυσικό τους περιβάλλον −ίσως τα ομορφότερα πλάσματα ενός πλανήτη που πνέει τα λοίσθια−, ενώ λίγο πριν τελειώσει, εκπλησσόμαστε ευχάριστα ακούγοντας τον εκφωνητή, με τη μειλίχια και κάπως θλιμμένη φωνή του, να αναγγέλλει στα Αγγλικά ότι αναζητήσαμε τα άστρα και τη σελήνη χωρίς να γνωρίσουμε τον βυθό (του πλανήτη μας!). Σωστό, αλλά λίγο. Αν επεκτείνουμε αυτόν τον ορθό συλλογισμό, μεταφορικά σκεπτόμενοι, ως την άβυσσο του ωκεανού, εκεί που ζει το πλάσμα anglerfish, το γένος melanocetus, με το φωτάκι που κρέμεται μπροστά από το στόμα του, θα έρθουμε αντιμέτωποι με μια υπόθεση που δεν συμφέρει κανέναν μας να θίξουμε και γι’ αυτό έχει πάρει εμφάνιση προϊστορική και μορφή γκροτέσκα σαν καρτούν. Αναλλοίωτη μεν καθότι άθικτη και αναγκαστικά μεταμφιεσμένη προκειμένου να εισβάλει με εφόδους στην καθημερινή εμπειρία, έχουμε συνηθίσει να την καλωσορίζουμε σαν γραφική καρικατούρα υπό διάλυση, λόγω των συνεχόμενων αποτυχιών να βγει στο προσκήνιο. Ο εκφωνητής του ντοκιμαντέρ ουσιαστικά μας λέει, και με το δίκιο του δηλαδή, ότι είναι λυπηρό να είμαστε τόσο εξωστρεφείς ως προς την περιέργειά μας, έχοντας παραμελήσει το κοντινό, το εσωτερικό − για να ακριβολογήσουμε. Αλίμονο, όλοι το υποψιαζόμαστε ότι όσο πιο μακριά στρέφεται το ενδιαφέρον μας, τόσο περισσότερο αμέτοχοι ευθυνών επιδιώκουμε, έστω εκούσια, να παραμείνουμε. Η φυγόκεντρος έχει για καύσιμο την αποφυγή της ευθύνης. Στις ιδιαίτερες −και μάλλον λίγες− περιπτώσεις που αναλαμβάνει κανείς υποθέσεις, όπως γιατί και πώς στρεφόμαστε εναντίον του εαυτού μας, προκειμένου να τις κάνει να αναδυθούν στο συλλογικό προσκήνιο, θα χρειαστεί για το σκοπό αυτό κάποιο εκφραστικό υλικό. Πέρα απ’ το ποιο θα ’ναι αυτό, η κατεύθυνση που θα του δοθεί παίζει σημαντικό ρόλο. Επειδή ο επιπλέον τονισμός κάποιων ήδη εξογκωμένων γνωρισμάτων κρίνεται καταχρηστικός, αν όχι ύποπτος, η οδός που απομένει να στηρίξει μιαν επίφαση πειστικότητας ως προς το διακύβευμα είναι η ενδεχομενικότητα της μπλόφας.

44 | κοντέινερ Απρίλιος 2010

Δανείζομαι τη φράση τα εναντίον εαυτού, που μου αρέσει και ταιριάζει εδώ, από το ομώνυμο βιβλίο της ψυχαναλύτριας Άννας Ποταμιάνου, το οποίο εξετάζει ακριβώς αυτό το ζήτημα με κάπως τεχνικό τρόπο. Ωστόσο θα αναφερθώ σε ένα άλλο κείμενο που, χωρίς να έχει κάποια σχέση με το ύφος του δοκιμίου της Ποταμιάνου, καταπιάνεται, από τελείως διαφορετική οπτική γωνία, με το ίδιο θέμα. Θα προσπαθήσω να δείξω ότι η αλλόκοτη ματιά του, δίνει στο εγχείρημα μιαν ασυνήθιστη ζωντάνια και, ως εκ τούτου, η υποδοχή που του επιφυλάχθηκε ήταν κάπως αμήχανη, όπως ξαφνιάζεται κανείς όταν δεν έχει κλειδώσει την τουαλέτα: −Άλλοοος. Πρόκειται για το Φτιάξε τη δυστυχία σου μόνος σου, του Paul Watzlawick. Πρωτοεκδόθηκε στα ελληνικά το 1985 (Εκδόσεις IDEO-TSEPI υπό τη διεύθυνση του Λεωνίδα Χρηστάκη) και, ενώ εξαντλήθηκε γρήγορα, για δυο δεκαετίες σχεδόν παρέμεινε εκτός κυκλοφορίας. Πλέoν βρίσκεται ξανά στα βιβλιοπωλεία χάρη στις εκδόσεις Αλήστου Μνήμης με πρόλογο του Χρηστάκη, απ’ τον οποίο μαθαίνουμε ότι ο μεταφραστής αυτοκτόνησε λίγους μήνες μετά την πρώτη δημοσίευση. Ο Watzlawick υπήρξε διδάκτωρ φιλοσοφίας, εκπαιδεύτηκε στην ψυχανάλυση, άσκησε πρακτική ως γιουνγκιανός αναλυτής και κατέληξε συμπεριφοριστής. Παρ ’όλα αυτά μπόρεσε να μας εξασφαλίσει ένα συγκλονιστικά παιγνιώδες κείμενο που η ρίζα της ιδιοτροπίας του εντοπίζεται σε ένα θεατρικό σκηνικό, με θέμα τα ναυάγια. Επιστρέφω στο περιβάλλον της εναρκτήριας μεταφοράς, στα επίπεδα εκείνα του ωκεάνιου βυθού όπου ο φακός του ψαροντουφεκά ακυρώνεται όπως κι ο ιδιοκτήτης του, για να αποσπάσω μερικά στοιχεία από το anglerfish και να τα προσαρμόσω στην περιγραφή. Εδώ βέβαια χρειάζεται προσοχή, γιατί σε κάποιους συγκεκριμένους βυθούς, όπου όσο κι αν επιμένει το εμπειρικό φως είναι ανίκανο να φτάσει και οι αισθήσεις βρίσκονται σε σύγχυση, τα ταχυδακτυλουργικά στο καπέλο του νοήματος καθίστανται πανεύκολα. Γιατί τα λόγια εξουδετερώνονται πλησιάζοντας το μη αισθητό και ελλείψει διαφοράς η σημασία αυτοκτονεί. Αντίστροφα δηλαδή από την ανικανότητα της γλώσσας να προσεγγίσει το πραγματικό αλλά με τα ίδια απελπιστικά αποτελέσματα (θέμα που θα συζητήσω στο μέλλον με αφορμή ένα κείμενο του Ζίζεκ). Ο Watzlawick πάντως τα αποφεύγει αυτά τα κόλπα. Το κείμενό του αποτελεί μείγμα μιας παραμελημένης υπόθεσης με ρού-

χα αρλεκίνου συν το τραγελαφικό λαμπάκι του ψαριού που όμως, στην πραγματικότητα, θέλει να λειτουργεί σαν δόλωμα. Οφείλουμε να το αντιμετωπίσουμε σαν γνήσια καλλιτεχνική χειρονομία λοιπόν και όχι σαν ψυχολογικίζουσα παραξενιά, φράξια ή κομπογιανιτισμό. Αυτά δεν έρχονται σε αντίφαση με το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η κύρια αποτρεπτικότητα του βιβλίου είναι το ίδιο του το θέμα. Είναι αναμενόμενο: η έστω και πνευματώδης ή ειρωνική ψαύση των εναντίον εαυτού να προκαλεί αποστροφή. Το ολοφάνερο εμπορικό μειονέκτημα αυτής της σημαντικής προσφοράς είναι ότι η σκληρή κριτική που ασκεί δεν απευθύνεται σε εξωτερικούς από τον αναγνώστη εχθρούς. Αυτό το γνωρίζει καλά ο Watzlawick −που εκτός των άλλων ασχολήθηκε στην καριέρα του ιδιαίτερα με τα παράδοξα (στο λόγο)− και επιχείρησε να δώσει στο έργο του μιαν επίφαση ελαφρότητας και χαριεντισμού, όχι για να μας παραπλανήσει από το βάρος του θέματός του, αλλά για να το περικυκλώσει αποφεύγοντας ευφυώς να το ονομάσει. Να στήσει γύρω του ψηφίδα ψηφίδα το αρνητικό, σαν εκμαγείο, αυτού που θέλει να πει. Οι ψηφίδες αυτές από παραδοξολογήματα ανέκδοτα και γλυκόπικρα παραδείγματα από την αυτοκαταστροφική πλήξη της καθημερινότητας προσκαλούν τον έστω και ελάχιστα θαρραλέο να αφήσει τα υγρά της αποδοχής του αναγνώσματος να εκκριθούν και να περάσει έτσι εντός του καλουπιού, χωρίς σχεδόν να το πάρει χαμπάρι, παρά μόνο μόλις αντιληφθεί ότι αυτό που τον περικλείει τού πάει γάντι. Αν έπρεπε να πω με τρία λόγια πώς δουλεύει αυτό το βιβλίο θα ’λεγα ότι συνιστά απλώς μια κυριολεξία δευτέρου βαθμού. Για να συνεννοηθούμε, ας συμφωνήσουμε ότι ως «κυριολεξία δευτέρου βαθμού» καταλαβαίνουμε τη συνήθη παραξενιά ενός κειμένου που αν δεν το διαβάσουμε και κυριολεκτικά χάνουμε κάτι βασικό από την απόλαυση που μπορεί να μας προσφέρει. Μια αντίστοιχη συνθήκη δηλαδή με αυτή που προϋποτίθεται για να συγκινηθούμε από μια αφήγηση ή να γελάσουμε με ένα ανέκδοτο. (Μια πρόσθετη λειτουργία που οφείλει να κατέχει ο δέκτης είναι η ικανότητα να διαχειρίζεται το χιούμορ όταν αυτό διαγράφει τροχιά μπούμερανγκ.) Αναρωτιέμαι: το γεγονός ότι έχω χαρίσει πάνω από δεκαπέντε φορές αυτό το βιβλίο σε πρόσωπα που αγαπώ αποτελεί επιθετική χειρονομία προς τους φίλους μου;

3/31/10

5:09 PM

Page 1

Αν

το πρόσωπο αποτελεί εικόνα του μυαλού, τότε σίγουρα το σύγχρονο Διαδίκτυο έχει γίνει ο καθρέφτης της ψυχής

CONTAINER (BEING VIRTUAL) 24X32FINAL:Layout 7

Έδρα: Πλαπούτα 2 & Καλλιδρομίου, Αθήνα τηλ.: 210 8222835 Βιβλιοπωλείο-Κεντρική διάθεση: Γενναδίου 6, Αθήνα τηλ.: 210 3221580

w w w.t o p o s b o o k s.g r Ο

είναι ανάπηρος εξαιτίας εγκεφαλικής παράλυσης, αλλά στον εικονικό κόσμο μπόρεσε να υπερβεί το αίσθημα κατωτερότητας, ενώ στον πραγματικό έκανε φίλους ανθρώπους οι οποίοι δέχτηκαν να αναλάβουν τη φροντίδα του, αν κάποια μέρα πάθαινε κάτι η μητέρα του που τον φρόντιζε. ένιωσε ελεύθερη να εκφράσει τη σεξουαλικότητά της στο Δίκτυο, ενώ οι μνήμες τής κακο Η Ντέιζι ποίησής της κατά την παιδική ηλικία δεν της επέτρεψαν το ίδιο στον πραγματικό κόσμο. Ο Μαρκ έφτιαξε μια νέα εικονική ζωή και καριέρα στο Δίκτυο, η οποία εξελίσσεται και αναπτύσσε ται, ενώ η πραγματική του σιγά σιγά καταστρέφεται, οικονομικά και συναισθηματικά. Ο Ρόνι ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε σε έναν εικονικό κόσμο και τελικά χώρισε με τη γυναίκα του

πριν καν τη συναντήσει στον πραγματικό κόσμο. Η Σάρα ανακάλυψε το αίσθημα του ανήκειν, στον κόσμο του Δικτύου, πράγμα που της έλειπε από

τον πραγματικό της κόσμο, και τελικά αυτό τη βοήθησε να χτίσει τον χαρακτήρα της στα εφηβικά της χρόνια. στα εξηνταοχτώ της χρόνια βρήκε στο Διαδίκτυο ένα περιβάλλον όπου οι μεγαλύτεροι σε Η Σάλι ηλικία άνθρωποι αναπαρίστανται από τις πράξεις τους και όχι από τα γκρίζα τους μαλλιά. Ο Μπράιαν όχι μόνο εμφανίζεται σαν ένα θηλυκό άβαταρ στον εικονικό κόσμο, αλλά και ξεκίνησε μια λεσβιακή ιντερνετική σχέση η οποία και εξελίχτηκε σε μια καθαρά ετεροφυλοφιλική σχέση στον πραγματικό κόσμο. έχει μια εικονική δουλειά πώλησης εικονικών ρούχων σε άβαταρ στον εικονικό κόσμο, η Ο Τζεφ οποία του παρέχει αρκετά λεφτά για να πληρώνει τους λογαριασμούς του πραγματικού του κόσμου. Ο Ρίτσαρντ ανακάλυψε μια σκοτεινή πλευρά του εαυτού του μέσα από τα ομαδικά διαδικτυακά παιχνίδια, τόσο σκοτεινή που τον εξοικείωσε με το έγκλημα. έζησε τη φαντασίωσή του να γίνει ροκ σταρ κατά τη διάρκεια μιας περίπλοκης διαδικτυα Ο Σάιμον κής φάρσας που κράτησε πολλά χρόνια… Μπάντι

κ ρ ι τ ικ ή_ Β Ι ΒΛΊΟ

Αιώνια Ύλη _Λευτέρης Βασιλόπουλος

Γεώργιος Γεωργίου – Αιώνια Ύλη (εκδόσεις ΑΡΜΟΣ) Το βιβλίο Αιώνια Ύλη του Γεώργιου Γεωργίου (εκδόσεις ΑΡΜΟΣ) είναι ένα μακροσκελές, χειμαρρώδες ποίημα 250 σελίδων. Είναι ένας κυβιστικός πίνακας, όπως αναφέρεται και στο οπισθόφυλλο. Είναι μία παρτίδα σε οκταγωνικό σκάκι. Είναι η αιώνια ερωτική ιστορία και η μεγάλη εταίρα, ο χωρισμός. Είναι μία μαθηματική άσκηση, που πιθανόν να υπήρχε από πάντα. Είναι οι παρτιτούρες ενός παθιασμένου συνθέτη, που, όπως ο Mahler, εμπνέεται από τα καθημερινά βιώματα, την κίνηση των δρόμων και των κρυφών διαδρομών της καρδιάς – αντί απ’ τα «υψηλά» ιδεώδη και τις λοιπές ιδεοληψίες. Γι’ αυτό ο συγγραφέας, εκτός από τη φωνή του αφηγητή (που εντέχνως περιπλέκει με τις άλλες), επιστρατεύει τον αναρχικό κολλητό Στράτο, ο οποίος με τις αρνήσεις και τις απλουστεύσεις του γίνεται συχνά αφορμή για δαιδαλώδεις αναζητήσεις περί της αλήθειας, της συντριβής του έρωτα, της φύσης των γυναικών και των αντρών και τόσων άλλων θεμάτων, ταυτόχρονα προσωπικών και καθολικών. Η μορφή γραψίματος του βιβλίου μου θύμισε τη θεωρία της δημιουργίας (και κατά συνέπεια αποδοχής) ενός καλλιτεχνικού έργου σαν το ξεφλούδισμα ενός κρεμμυδιού: ο αναγνώστης που αρκείται σε μια πρόχειρη ματιά βλέπει τις

πρώτες στρώσεις, ενώ ο πιο απαιτητικός φτάνει, κάποτε, στην πράσινη φύτρα, στο κέντρο του. Με αυτόν τον τρόπο, ούτε απόλυτα ερμητικός είναι ο λόγος, ούτε χωρίς το «ειδικό βάρος» εκείνο, που διαθέτουν τα σπουδαία κείμενα. «Η επικοινωνία δεν ήταν τίποτα άλλο από τη μεταφυσική της παρτίδας», εξομολογείται από τις πρώτες κιόλας σελίδες ο Γεωργίου, εισάγοντάς μας στη βασική, κατά τη γνώμη μου, προβληματική του βιβλίου του: «Είτε – είτε, μέσα στο τίποτα, τίποτα. Τούτο το τίποτα δεν είναι; Τούτο το μηδέν δεν είναι; Δεν είναι προτιμότερο από την παραδοχή μιας ήττας; Δεν είναι κι ας είναι ήδη χαμένο;». Μία «ειρήνη» με διαρκείς ηττημένους ή ένας προδιαγεγραμμένος να μας βυθίσει όλους στη σκόνη πόλεμος (με τις λέξεις, τις νότες, τις γυναίκες) που, τουλάχιστον, κάτι γεννά;

1

Οι λέξεις δεν αρκούν – οι λέξεις φτάνουν. Σ’ εκείνον τον γκρεμό πλάι απ’ το τραπέζι μας. Σ’ εκείνο το ίδιο κενό που υποπτευθήκαμε αρχικά ότι υπάρχει στο κέντρο κάθε πυρήνα. Εκεί που, αν ακολουθήσουμε τον ποιητή τους, θα βρούμε αυτόν που ψάχναμε. Ας μην τα ξαναλέμε.

2

Τέρρυ Ήγκλετον – Κείμενα για τη ζωή, την ποίηση, την πολιτική (εκδόσεις ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ) Το βιβλίο του Τέρρυ Ήγκλετον, Κείμενα για τη ζωή, την ποίηση, την πολιτική (εκδόσεις ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ), σε επιμέλεια Ρένας Δούρου, αποτελείται από κείμενα του σπουδαίου, πολιτικοποιημένου διανοητή, από μία αποκλειστική (και απολαυστική) συνέντευξή του στον Δημήτρη Δημηρούλη, καθώς και από κείμενα για τον ίδιο από «εγχώριους» στοχαστές.

www.melanibooks.gr

Το συγκεκριμένο βιβλίο, χωρίς να έχει την αξίωση να παρουσιάσει όλο το εύρος της σκέψης του Ήγκλετον, μάλλον, σε κάποιον βαθμό, το καταφέρνει, αφού, είτε μέσα από τις εκτενείς αναφορές των άλλων, είτε μέσα από κάποια (καθόλου τυχαία) θραύσματα διαφόρων κριτικών του ίδιου, γινόμαστε κοινωνοί των σημαντικότερων θεμάτων, που τον απασχολούν: «την αμεσότητα του λόγου, τη συνειδητή εκ μέρους του υπονόμευση του θεωρητικού ύφους, την ενσωμάτωση του πολιτικού σε κάθε στροφή της επιστημονικής προσέγγισης του λόγου, τη διαρκή ανάδειξη της κοινωνικής διάστασης των πραγμάτων στο βάθος», όπως αναφέρεται και στο εισαγωγικό παράθεμα.

3

Όμως, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ο Ήγκλετον δεν μπορεί να γίνει παντιέρα όποιων δηλώνουν εχθροί του μεταμοντερνισμού, του ατομισμού, της θεωρητικολογίας… «Ελπίζουμε να μην ενοχληθεί κανείς», γράφει η Δούρου, «διαβάζοντας ότι τελικά ο Ήγκλετον είναι περισσότερο ντεριντιανός απ’ όσο κάποιος μπορεί να υποθέσει λόγω τις κριτικής του στις μετα-στρουκτουραλιστικές θεωρήσεις, γιατί τι άλλο είναι η άποψη που ανακαλεί από τη σκέψη του Μπρεχτ και του Μπένγιαμιν, που θέλει να μην είναι ριζοσπαστικός ο σοσιαλισμός αλλά ο καπιταλισμός – αφετηριακή του θέση, που σίγουρα προκαλεί ρίγη σε συντρόφους του αριστεριστές». Κλείνοντας, αντί περισσότερων διευκρινίσεων, προτιμώ να παραθέσω αυτούσια μια φράση του: «Πάντα, όσοι πιστεύουν πως η υπάρχουσα κατάσταση θα συνεχίζεται επ’ άπειρον, ξεχνούν το πιο παλιό δίδαγμα στην πολιτική: τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν μέσα σε μια νύχτα».

K Y K Λ Ο Φ Ο Ρ Ε Ι

Α Π Ο

ANN ΣΕΞΤΟΝ

Τ Ι Σ

1. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΤΖΙΑΜΠΙΡΑΣ (εκδόσεις ΤΑΔΕ) «Στά Χωμάτινα Παπούτσια μου» Μία συγκινητική δουλειά από τους φίλους του πρόωρα χαμένου Ποιητή, που μας παρουσιάζει ορισμένα θραύσματα του λόγου του: Κατάφερα να φτάσω στο μηδέν Είναι λωτός η μηχανή Έτσι απέκτησα κι’ εγώ

Επέκεινα δεν υπάρχει Κι ο τροχονόμος στείρος Μές στους τυφλούς ολίγον κύρος

2. ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΙΖΩΝΗ (εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ) «Ο ΜΟΝΟΦΘΑΛΜΟΣ και άλλες πειρατικές ιστορίες» Μία παρουσίαση των πιο γνωστών Ελλήνων πειρατών, σε μορφή μυθιστορηματικών βιογραφιών (η έκδοση περιλαμβάνει και συνοπτικές βιογραφίες, βιβλιογραφία, καθώς και πηγές από το διαδίκτυο).

3. NILS CH. RAUHUT (εκδόσεις PEARSON LONGMAN) «ULTIMATE QUESTIONS thinking about philosophy» Ένα βιβλίο που δείχνει στους αναγνώστες ότι οι καθημερινές τους σκέψεις μπορούν να συνδεθούν απευθείας με τα μεγάλα ερωτήματα που οι σπουδαιότεροι φιλόσοφοι έχουν αποπειραθεί να απαντήσουν ανά τους αιώνες.

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

Μ Ε Λ Α Ν Ι

Ερωτικά ποιήματα

Γοητευτική, γεμάτη ενέργεια και ορμή, αλλά και καταπιεσμένη νοικοκυρά και μητέρα, η Ανν Σέξτον διερευνά με άκρα ευαισθησία και λεπτότητα τα θέματα της μοναξιάς, του έρωτα, της οργής και του θανάτου.

46 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Α π ρ ί λ ι ο ς 2 0 1 0

Εταιρική Ευθύνη και Κοινωνική Αλληλεγγύη • Ένας στους τέσσερις κατοίκους του πλανήτη μας λιμοκτονεί • Ένας στους τρεις ανθρώπους δεν έχει πρόσβαση σε περίθαλψη και φαρμακευτική αγωγή • Κάθε χρόνο, δύο εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από φυματίωση • Κάθε 30 δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει από ελονοσία Αυτές οι τραγικές διαπιστώσεις ευαισθητοποίησαν τη Novartis να καθιερώσει προγράμματα κοινωνικής προσφοράς που απευθύνονται σε εκατομμύρια συνανθρώπους μας σε όλο τον κόσμο, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η Novartis έχει συνυπογράψει την Οικουμενική Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (UN Global Compact) και είναι η πρώτη εταιρεία στην Ευρώπη στην οποία απονεμήθηκε το Αριστείο Εταιρικής Φιλανθρωπίας (Excellence in Corporate Philanthropy Award). Με τα προγράμματα κοινωνικής προσφοράς που έχουμε καθιερώσει, διαθέσαμε το 2007 το ποσόν των 937 εκατομμυρίων δολαρίων για φαρμακευτική περίθαλψη 66 εκατομμυρίων ασθενών παγκοσμίως. Μόνο το 2007, 66 εκατομμύρια συσκευασίες του ανθελονοσιακού φαρμάκου της Novartis διανεμήθηκαν σε τιμή κόστους σε 40 χώρες του κόσμου που μαστίζονται από την ελονοσία. Εξ άλλου, σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), η Novartis προσφέρει δωρεάν φάρμακα σε 4 εκατομμύρια πάσχοντες από τη λέπρα. Για την αντιμετώπιση της φυματίωσης, προσφέρουμε δωρεάν σταθερό συνδυασμό αντιφυματικών φαρμάκων για τη θεραπεία 500.000 ασθενών. Το Ίδρυμα Novartis για την Αειφόρο Ανάπτυξη (Novartis Foundation for Sustainable Development) με εντυπωσιακό έργο εδώ και 28 χρόνια, υπογραμμίζει τη δέσμευσή μας να εξασφαλίσουμε φαρμακευτική περίθαλψη, να συμβάλουμε ενεργά στην εξάλειψη της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων, ενισχύοντας προγράμματα εκπαίδευσης του πληθυσμού, οικιστικής ανάπτυξης, ψυχολογικής υποστήριξης ορφανών παιδιών και βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης σε πολλές χώρες του κόσμου. Το Ινστιτούτο Τροπικών Νόσων της Novartis (Novartis Institute for Tropical Diseases), ένα υπερ-

σύγχρονο βιο-ιατρικό ερευνητικό κέντρο με έδρα τη Σιγκαπούρη, εστιάζεται στην εξελιγμένη έρευνα και ανακάλυψη φαρμάκων για τον δάγγειο πυρετό, την ελονοσία και τη φυματίωση, και τα οποία θα διατεθούν αφιλοκερδώς σε απόρους ασθενείς που τα έχουν σοβαρή ανάγκη. Είμαστε αισιόδοξοι ότι θα συνεχίσουμε αυτή την εξαιρετική προσπάθεια συμβάλλοντας με όλες μας τις δυνάμεις σε ένα καλύτερο αύριο των συνανθρώπων μας.

www.novartis.gr

247X318.indd 1

12/1/08 3:44:29 PM

www.thessalonikibookfair.com www.thessalonikibookfair.com

κιΝΑ

ΤΙΜΩΜΕΝΗ ΧΩΡΑ η αρχαιότητα και εμείς θεματική έκθεση

κιΝΑ

ΤΙΜΩΜΕΝΗ ΧΩΡΑ αφιέρωμα GOURMET η αρχαιότητα και εμείς θεματική έκθεση αφιέρωμα GOURMET

22-25 22-25 Απριλιου 2010 Απριλιου 2010

είσοδος είσοδος ελεύθερη

ελεύθερη

διεθνης διεθνης εκθεση εκθεση βιβλιου βιβλιου ΘεσσΑλονικησ ΘεσσΑλονικησ

Thessaloniki Fair Thessaloniki βook βook Fair ΧορηγοΙ

οργανωση

Macedonian Hotels

..N

B ...

O O

C ... E

ΧορηγοΙ ΕΠΙΚοΙνωνΙασ

OF

ΥΠοσΤηρΙΞη

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

οργανωΤΙΚη σΥνΕργασΙα ΘΕΜ. ΕΚΘΕσησ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΕΡΒΙΑΣ

ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ