πολιτική | πολιτισμός | τέχνες Μάρτιος 2011
15
Πόρτα στον ήλιο
_Δημήτρης Δαλδάκης
Τώρα η Ελλάδα Δεν υπάρχουν ραντεβού. Ο καθένας είναι στον κόσμο του. Καμιά συλλογικότητα, καμιά κοινή λογική, καμιά κοινή ευθύνη. Ευθύνη. Αυτό το καυτό πράγμα που πετάμε γρήγορα στον διπλανό μας για να μην καούμε. Ταξιδεύει, από χέρι σε χέρι, μέχρι που πέφτει κάτω· ουρλιάζοντας φλεγόμενη. Γυρνάμε την πλάτη και κάνουμε σαν να μην είδαμε τίποτα. Κανείς δεν θέλει να χάσει ένα ευρώ, μια ώρα, ένα κομμάτι απ’τη ζωή του. Κανένας για κανέναν. Μάθαμε ότι αυτός που βοηθάει είναι ο ανόητος. Το αποδείξαμε. Έχουν, πια, τόσοι πολλοί αδιαφορήσει για όλους τους υπόλοιπους, που, πλέον, δεν μένει τίποτα. Έγινε το φτύσιμο αξία. Η κυβέρνηση δεν ξεπουλάει ακίνητα και εισηγμένες. Εμάς ξεπουλάει, ακίνητους και εισηγμένους. Αλλάζουμε απλά χέρια ή μας κόβεται και τ’ οξυγόνο; «Η Ελλάδα πρέπει να εκμεταλλευτεί την κρίση στην Αίγυπτο για να τονώσει τον τουρισμό της», έσπευσαν να σημειώσουν οι αναλυτές μας. Φτάσαμε να πρέπει να σπάσει το πόδι του ο διπλανός για να ξεκινήσουμε το περπάτημα. Αντί ν’ ασχοληθούμε, σοβαρά, με το πώς μπορούμε να τον βοηθήσουμε, μελετάμε το πώς μπορούμε να εκμεταλλευτούμε το ατύχημα. Αυτή είναι η κοινωνία του αποξενωμένου παρτάκια. Αρνούμαστε «να δώσουμε δεκάρα τσακιστή» γιατί όλα τα λεφτά μας έγιναν η τσάκιση στο παντελόνι της μεταπολίτευσης. Οι αντικοινωνικές συμπεριφορές και η ανυπακοή υπάρχουν γιατί «το κοινωνικό κράτος και οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας» δεν υπάρχουν. Κανείς δεν θέλει να παραχωρήσει την περιουσία του προς όφελος του κοινωνικού συνόλου και της χώρας γιατί θα είναι ο μοναδικός ανόητος που θα το κάνει. Όσο για τις Πλευρές σας, η Αριστερά ας πάρει τους μετανάστες στην κρεβατοκάμαρά της και η Δεξιά ας πληρώσει τα κουφώματα. Στα λόγια είμαστε όλοι αριστούχοι. Το όνειρό μας έγινε πραγματικότητα. Γίναμε, όλοι μας, δημόσιοι υπάλληλοι. Και η Ελλάδα μια άχρηστη υπηρεσία. Τι να σε εμπνεύσει σ’αυτό το τεμπέλικο υπαλληλίκι, σ’αυτό το σκύψιμο; Η πρόταση του Παναθηναϊκού, να δημιουργηθεί ένα πρωτάθλημα δίπλα στο πρωτάθλημα είναι χρήσιμο να περάσει στη ζωή μας. Μήπως, πρέπει, επιτέλους, να φτιάξουμε τη χώρα δίπλα στη χώρα; Σ’ αυτήν την κρίσιμη στιγμή, εμείς εξακολουθούμε να πετάμε λουλούδια στις πίστες και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας εξακολουθεί να καταθέτει στεφάνια.
info@konteiner. gr | Τ: 211 402 92 77
Εκδότης: Στέφανος Νόλλας Ειδικός Σύμβουλος: Γιώργος Διβάνης g.divanis@konteiner.gr Αρχισυντάκτρια: Ευγενία Μπόζου e.bozou@konteiner.gr Σύμβουλος Έκδοσης: Ηλίας Μαρμαράς Creative Direction: Γιώργος Κωνσταντινίδης g.konstantinidis@konteiner.gr Ατελιέ: Ελένη Σγόντζου, Μαρίζα Σουλιώτη
Επιμέλεια - Διόρθωση: Ηρώ Μακρή, Λευτέρης Βασιλόπουλος Νομικός Σύμβουλος: Ζωή Ν. Κωνσταντοπούλου Εμπορική Διεύθυνση: Τ: 211 402 92 77 Υποδοχή Διαφήμισης: Κώστας Καλόγερος T: 210 92 96 114 Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία: Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α. Ε. Ιδιοκτησία: Διάδραση Α. Μ. Κ. Ε.
Το κοντέινερ δημοσιεύει μόνο ενυπόγραφα κείμενα. Τα ενυπόγραφα κείμενα δεν εκφράζουν απαραιτήτως τις θέσεις του περιοδικού.
Μια προσφορά από την
Twitter _κοντέινερ
4
Μάρτιος 2011
The Artist series: James Turrell _Βολτνόι Μπρέζ
Graveyard songs _Γιώργος Βαλαής
Ο πατριωτισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο των καθαρμάτων. Samuel Johnson
Ήμουν μισοερωτευμένος μαζί της τη στιγμή που ξαπλώναμε. Αυτό συμβαίνει με τα κορίτσια. Κάθε φορά που κάνουν κάτι όμορφο…είσαι μισοερωτευμένος μαζί τους και μετά ποτέ δεν ξέρεις σε ποιa κόλαση βρίσκεσαι. J. D. Salinger
Θα πρέπει να θεωρούμε χαμένη κάθε
μέρα στην οποία δεν χορέψαμε τουλάχιστον μια φορά. Θα πρέπει να λέμε ψεύτικη κάθε αλήθεια που δεν συνοδεύτηκε τουλάχιστον από ένα γέλιο. Friedrich Nietzsche
σου, θα αποκτήσεις δόξα. 2η ερώτηση: Έχω από ηθική σκοπιά το δικαίωμα ν’ αλλάξω τη ζωή μου; Απάντηση: Ναί το έχεις. Ο Αντρέι Ταρκόφκι ρωτάει, ο Σεριόζα Μιτροφάνοφ απαντάει.
Φίλοι, είναι σύντομος ο χρόνος της ζωής, αλλά αφόρητα μακρύς αν τον εξευτελίζεις χυδαία, ακόμα και αν κρατούσε όσο να κυλήσει ο δείκτης από τη μία ώρα στην άλλη. Και αν ζούμε, ζούμε για να ποδοπατάμε βασιλιάδες... William Shakespeare, King Henry IV
1η ερώτηση: Αξίζει να αλλάξω ριζικά τη ζωή μου; Ν’ αρχίσω τα πάντα από την αρχή και κάτω από εντελώς διαφορετικές συνθήκες; Απάντηση: Ναι, αξίζει. Αν όλα μείνουν όπως είναι τώρα, θα βυθιστείς στα χρέη και θ’ αποκτήσεις πολλούς εχθρούς. Αν όμως θα αλλάξεις τη ζωή
Αυτό που λυπήθηκε η σύφιλη, θα το ξεπαστρέψουν τα media. Δεν θα υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε στα σίγουρα τι προκάλεσε τη σήψη εγκεφάλων στο μέλλον.
Πήρα μια βαθιά ανάσα και άκουσα το παλιό ουρλιαχτό της καρδιάς μου. Υπάρχω. Υπάρχω. Υπάρχω.
Karl Kraus
Sylvia Plath
PUBLI
Navigation _Tijana Prodanovic, Αντωνάκης Χριστοδούλου
6
Photo: Γιάννης Μπαμπούλιας
ΜΟΥΣΙΚΗ
ΘΕΑΤΡΟ
Baby guru
Το εσωτερικό
Την Παρασκευή 18 Μαρτίου οι Baby Guru θα παρουσιάσουν ζωντανά τo πρώτο άλμπουμ τους, το οποίο κυκλοφορεί από την Inner Ear, σε ένα μοναδικό show που θα συνδυάζει μουσική και visuals από την απρόβλεπτη τριπλέτα των: Obi Serotone, King Elephant και Sir Kosmiche. Πρόκειται για μια μπάντα που δίνει έμφαση στον αυθορμητισμό και καλλιεργεί μια εμμονή με την κληρονομιά του Krautrock και τα πειραματικά κρουστά της Αφρικής. Παραμένουν αθεράπευτα γοητευμένοι από την αναλογική ζεστασιά της πρωτο-electronica και την ωμή δύναμη του garage punk, ενώ επιδεικνύουν μια κινητήρια άποψη για το ρυθμό και τους στίχους που ακροβατούν ανάμεσα στον άκρατο στοχασμό και τον ντανταϊσμό.
Η ομάδα θεάτρου C. for Circus παρουσιάζει την παράσταση το «Εσωτερικό» του Maurice Maeterlinck, σε σκηνοθεσία Κώστα conie Ισαακίδη. Στο έργο αυτό ο συγγραφέας δεν μεταγράφει τη ζωή μιας οικογένειας στο εσωτερικό ενός σπιτιού, αλλά μάλλον το εσωτερικό του καθενός.
Οι τυχεροί παρευρισκόμενοι του release party θα μπορούν να αγοράσουν το «Baby Guru» σε βινύλιο ή cd σε προνομιακή τιμή. Baby Guru, 18/3, Bios, Πειραιώς 84, Είσοδος ελεύθερη.
«Το Εσωτερικό», 18/3 -18/4, C. For Circus, Συγγρού 19.
ΘΕΑΤΡΟ
Μυρμήγκια Η ιστορία με τον τίτλο «Μυρμήγκια» που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Βαγγέλη Ραπτόπουλου Ιστορίες της Λίμνης (κυκλοφορεί το Μάρτιο, από τις εκδ. Κέδρος), ανεβαίνει στο θέατρο Συνεργείο σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Μπίτου με πρωταγωνίστρια την Ειρήνη Δράκου, σε μια θεατρική παράσταση όπου παρουσιάζονται έργα και άλλων τεσσάρων ελλήνων συγγραφέων. «Μυρμήγκια», Πέμπτη – Κυριακή, Θέατρο Συνεργείο, Κολωνού 31, Μεταξουργείο.
κοντέινερ | Μάρτιος 2011
Navigation 7
Μουσικη
«Urban Shadow - Hope» ARCHANGEL MUSIC | NEW RELEASE
Μετασχηματίζοντας την πληροφορία Πόπη Κρούσκα
O Urban Shadow (Νίκος Καντάρης) παρουσιάζει το πρώτο του προσωπικό album. Ένα μουσικό πολυμορφικό ταξίδι σε διάφορα σημεία του πλανήτη, που αποτελεί τη βάση ενός οπτικοακουστικού παζλ, όπου χρησιμοποιούνται φυσικά όργανα, στοιχεία ηλεκτρονικά, έως και μουσικά αρχεία αρχέγονων πολιτισμών, για να δημιουργηθεί τελικά …ένα album concept. Release Date: 21 Μαρτίου 2011, στις 22.30, ΤΩΡΑ Κ44, Κωνσταντινουπόλεως 44, Αθήνα Είσοδος ελεύθερη.
Εικαστικά
Θέατρο
Πατρόν
Η Πόπη Κρούσκα αντλώντας υλικό από τα ηλεκτρονικά media, γίνεται παρατηρητής των γεγονότων της εποχής μας, συλλέγει επιλεκτικά από αυτά που κατακλύζουν τις οθόνες μας και ενσωματώνει την πληροφορία που αντλεί, μέσα στην ύλη των έργων της. Δημιουργεί απλές γεωμετρικές φόρμες που εμπεριέχουν τις εικόνες, αλλά και έργα με ελεύθερο περίγραμμα που περικλείουν το θέμα και λειτουργούν σαν προέκτασή του. Μετασχηματίζοντας την πληροφορία, 21/3 – 9/4 Απριλίου Σπίτι της Κύπρου, Ηρακλείτου 10, Κολωνάκι, 210 3641217-18.
Θέατρο
Kassandra του Sergio Blanco
Η παράσταση εκτυλίσσεται μέσα σε μια εγκατάσταση από ράφια και πάγκους, κλωστές και υφάσματα. Ο χρόνος κυλά υπό τον ήχο της ραπτομηχανής. Το κοστούμι που ετοιμάζεται από τρεις Mοίρες είναι κινητήρια δύναμη της αφήγησης. Το «Πατρόν» λειτουργεί σαν σύνδεση ανάμεσα στην παράδοση του αρχαίου δράματος και στις σύγχρονες μορφές δραματουργίας και παραστατικών τεχνών. Η αφήγηση της παράστασης μοιράζεται μοτίβα με την οικεία στον θεατή αρχαιοελληνική θεματολογία. Ωστόσο μέσω των εκφραστικών δυνατοτήτων που παρέχει, οδηγεί στον σχηματισμό φορμών, οι οποίες χτίζουν μια εξ ολοκλήρου νέα εμπειρία. Πατρόν, 21/3-21/4, Frown Tails, Παραμυθίας 6, Κεραμεικός.
Μέσα από τις ιστορίες του δικού της παρελθόντος, η Κασσάνδρα μάς αφηγείται τις ιστορίες του δικού μας παρόντος: τους αβάσταχτους πολέμους μας, τις άτυχες Τροίες μας, τις αναπότρεπτες εξορίες μας, τους μηχανοποιημένους Αχιλλείς μας, τους Έκτορές μας που γίνονται μάρτυρες, τις καινούργιες χαρτογραφήσεις μας, τις Ελένες μας που ζουν μέσα στην πολυτέλεια, τις βαρβαρότητές μας που καταλήγουν ατιμώρητα ειδήσεις στα ΜΜΕ.
Χορός
Θέατρο
Επτά θανάσιμα αμαρτήματα
Δούλες
Η χορογράφος Αγγελική Στελλάτου και ο Σταύρος Γασπαράτος ανεβάζουν στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών μία μουσικοχορευτική παραλογή για τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα. Οι έντεκα χορευτές και πέντε μουσικοί που θα βρίσκονται ζωντανά επί σκηνής, θα επιχειρήσουν να απεικονίσουν το αδιέξοδο μιας ανθρωπότητας που ακολουθεί φθίνουσα πνευματική πορεία, παραμένοντας προσκολλημένη στην υλική διάσταση των πραγμάτων.
«Νομίζατε πως όλα σας επιτρέπονται, ε; Πως θα κάνετε πάντα ότι σας κάνει κέφι!... Ταμπουρωθήκατε πίσω από τα πλούτη σας, με την ιδέα ότι μια μοίρα θεόσταλτη, μια μεγάλη Θυσία, ένα φαντασμαγορικό Θέαμα θα σας σώσει. Νομίζατε ότι θα θυσιάσουμε όλη μας τη ζωή για να σας σώσουμε. Κρυφτήκατε… οχυρωθήκατε πίσω από τα χρυσά σας χαρακώματα… Κρυφτήκατε πίσω από ψηλούς πύργους και ουρανοξύστες, σε ακριβά ξενοδοχεία και τράπεζες, σε πολυώροφα γραφεία και βίλες… Κρυφτήκατε πίσω από την οθόνη της τηλεόρασης και μας ψιθυρίζετε παραμύθια κάθε βράδυ… »
Επτά θανάσιμα αμαρτήματα, 19/32/4, Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών.
Δούλες, έως 7/4, Νοσότρος, Θεμιστοκλέους 66, Εξάρχεια, Είσοδος ελεύθερη.
Κάθε Παρασκευή και Σάββατο, από 18 Μαρτίου έως 16Απριλίου, στις 9.00 μ.μ. «Άνθρωπος» : Πεζόδρομος Γιατράκου 19 (καί Μεγ. Αλεξάνδρου) , Μεταξουργείο.
Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Παρέμβαση _Behzad Yahmaian , Counterpunch
8
*
Το φάντασμα μιας μαύρης Ευρώπης
Καθώς εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο πανηγυρίζουν για τις λαϊκές εξεγέρσεις στη Βόρεια Αφρική, η Ευρώπη κοιτάζει με σκεπτικισμό και φόβο. Η πτώση των αφρικανών δικτατόρων θα στερήσει την Ευρώπη από πολύτιμους συμμάχους στον πόλεμο ενάντια στην παράνομη μετανάστευση. Το πολιτικό κενό και η κοινωνική και οικονομική αστάθεια που ακολουθεί θα δημιουργήσει νέο κύμα απελπισμένων μεταναστών που θα αποτολμήσουν να διασχίσουν τις θάλασσες για να φτάσουν στις ακτές της Ευρώπης. Αυτό θα βαθύνει την κρίση της μετανάστευσης που η Ευρώπη προσπαθεί σκληρά να ελέγξει τα τελευταία χρόνια. Η Ευρώπη ανταποκρίνεται με μια αυξημένη χρήση βίας. Επίκειται μια νέα ανθρωπιστική κρίση. Έχοντας ρημαχτεί από τον πόλεμο και τη φτώχεια, χιλιάδες υποσαχάριων Αφρικανών αφήνουν τα σπίτια τους για ένα δύσκολο και μακρύ ταξίδι κάθε χρόνο. Καταφτάνοντας στο Μαρόκο, την Τυνησία ή τη Λιβύη, ξεκουράζονται από την κούραση του ταξιδιού, πληρώνουν τους λαθραίους διακινητές τους, και ανεβαίνουν σε ετοιμόρροπα καράβια προς την Ιταλία και την Ισπανία. Πολλοί πνίγονται στα ψηλά κύματα και τις φονικές καταιγίδες. Όσοι επιβιώνουν ενώνονται με τον στρατό των αιτούντων άσυλο, ή τους εργάτες χωρίς χαρτιά σε μεγάλες πόλεις σε όλη την ήπειρο. Η απομάκρυνση των μεταναστών και η επιστροφή τους στις γενέτειρές τους ή στην τελευταία χώρα από την οποία έφυγαν πριν εισέλθουν στην Ευρώπη αποδείχτηκε ανεφάρμοστη. Συνεπώς, η πολιτική προτεραιότητα τα τελευταία χρόνια είναι η πρόληψη της άφιξης των Αφρικανών στην Ευρώπη. Για να μπλοκάρουν την άφιξή τους, τα ευρωπαϊκά κράτη υπέγραψαν διμερείς συμφωνίες με τους δικτάτορες της Βόρειας Αφρικής, προσλαμβάνοντάς τους για να φυλούν τα σύνορα της ΕΕ, με αντάλλαγμα οικονομική ενίσχυση από την Ευρώπη. κοντέινερ | Μάρτιος 2011
Μετάφραση: Radical Desire
Στη διμερή της συμφωνία με τον Zine Al-Abidine Ben Ali, η Ιταλία δεσμεύτηκε σε οικονομική υποστήριξη με αντάλλαγμα κυβερνητική βοήθεια στην αποτροπή των Αφρικανών μεταναστών που είχαν φτάσει στην Τυνησία, και των ίδιων των Τυνήσιων, από το να αναχωρήσουν για Ευρώπη. Η πτώση του Zine Al-Abidine Ben Ali έβαλε τέλος στη συμφωνία. Ο συνοριακός έλεγχος στην Τυνησία κατέρρευσε και 5.000 Τυνήσιοι κατέφτασαν στο ιταλικό λιμάνι της Lampedusa. Αν και σε μικρότερους αριθμούς, οι Αιγύπτιοι εγκαταλείπουν τα σπίτια τους και ξεκινούν για την Ιταλία. Η Αίγυπτος παραμένει πολιτικά και οικονομικά ασταθής. Η διαιώνιση αυτής της κατάστασης θα αυξήσει δίχως άλλο τον αριθμό των Αιγυπτίων που επιλέγουν να επιβιώσουν στην Ευρώπη. Στη συμφωνία του 2003 μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου, οι μαροκινές αρχές δεσμεύτηκαν για πλήρη συνεργασία στον έλεγχο της μετανάστευσης με αντάλλαγμα 390.000.000 δολάρια σε οικονομική βοήθεια. Δύο χρόνια αργότερα, τον Σεπτέμβρη του 2005, μαροκινοί στρατιώτες και ισπανοί φρουροί άνοιξαν πυρ εναντίον εκατοντάδων Αφρικανών που προσπαθούσαν να εισέλθουν στους θύλακες των Ceuta και Melilla. Οι πυροβολισμοί σκότωσαν 11 μετανάστες και τραυμάτισαν πολλούς ακόμη. Και εδώ επίσης το μέλλον της διμερούς συμφωνίας για παύση της αφρικανικής μετανάστευσης βρίσκεται σε κίνδυνο. Η σημαντικότερη διμερής συμφωνία με βορειοαφρικανούς δικτάτορες ήταν το «Σύμφωνο Φιλίας» που υπέγραψε η Ιταλία με τη Λιβύη στις 30 Αυγούστου του 2008. Οι δύο χώρες δεσμεύτηκαν να αυξήσουν τη συνεργασία τους στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, του οργανωμένου εγκλήματος, της διακίνησης ναρκωτικών, και της παράνομης μετανάστευ-
Ίσως ο Qaddafi να καταφέρει να συνθλίψει την εξέγερση χρησιμοποιώντας ακραία βία. Η πτώση όμως του δικτάτορα θα είναι ένα χωρίς ανάκληση χαστούκι στην τωρινή μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης. σης». Ο Muammar Qaddafi συμφώνησε να αποτρέπει τους αφρικανούς μετανάστες από το να φεύγουν από τα σύνορά του για Ιταλία και να δέχεται πίσω στη Λιβύη αυτούς που συλλαμβάνονται σε διεθνή ύδατα. Το πωλητήριο γι’ αυτή την υπηρεσία ήταν ιταλικές επενδύσεις 5 δισεκατομμυρίων, καθώς και έξι περιπολικά σκάφη για να αστυνομεύουν τα ύδατα ανάμεσα στην Αφρική και την Ευρώπη. Στις 6 Μαΐου 2009, η ιταλική λιμενική φρουρά και ο στόλος ανέκοψαν σε βαθιά ύδατα ένα σκάφος μεταναστών και επέστρεψαν τους επιβάτες στη Λιβύη διά της βίας. Ο υπουργός εσωτερικών Roberto Maroni χαιρέτησε το γεγονός ως «ιστορική μέρα» στη μάχη κατά της παράνομης μετανάστευσης. Ανάμεσα στους επιβάτες ήταν ευάλωτες γυναίκες και παιδιά, άνθρωποι που χρειαζόντουσαν ιατρική περίθαλψη, και άνθρωποι με νόμιμους λόγους αίτησης ασύλου και διεθνούς προστασίας. Η Μ.Κ.Ο. Human Rights Watch ανέφερε διαδεδομένες πρακτικές κακομεταχείρισης, χρήση σωματικής βίας, και βασανισμό των μεταναστών που επιστρέφονται στη Λιβύη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι λιβυκές αρχές πούλησαν τους Αφρικανούς σε λαθρεμπόρους ανθρώπων που τους κράτησαν σε ιδιωτικές φυλακές και τους απελευθέρωσαν αφού έλαβαν χρήματα από τις οικογένειές τους.
Η πολιτική αναταραχή στη Β. Αφρική απειλεί επίσης το μέλλον του «Συμφώνου Φιλίας». Ο Muammar Qaddafi έχει απειλήσει να αναστείλει μονομερώς τη συμφωνία αν δεν σταματήσουν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να ασκούν κριτική στη βίαιη καταστολή από τον ίδιο των Λίβυων διαδηλωτών. Οι ένοπλες δυνάμεις του Qaddafi σκότωσαν εκατοντάδες διαδηλωτών τις τελευταίες ημέρες. Στο μεταξύ, οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις μαίνονται σε διαφορετικά σημεία στη Λιβύη. Το μέλλον του Λίβυου δικτάτορα παραμένει ασαφές. Στις 15 Φεβρουαρίου, το ιταλικό υπουργείο εσωτερικών έστειλε μια επίσημη αίτηση για βοήθεια στην Frontex, την υπηρεσία ασφάλειας των συνόρων της ΕΕ. Στις 20 Φεβρουαρίου, η Frontex ξεκίνησε την επιχείρηση Ερμής 2011, με τη χρήση επιπρόσθετων αεροπορικών και ναυτικών δυνάμεων από την Ιταλία και τη Μάλτα για να ανακόψει τη ροή παράνομων μεταναστών από τη Βόρειο Αφρική. Ίσως ο Muammar Qaddafi να καταφέρει να συνθλίψει την εξέγερση χρησιμοποιώντας ακραία βία. Η πτώση όμως του δικτάτορα θα είναι ένα χωρίς ανάκληση χαστούκι στην τωρινή μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης. Η απώλεια του πληρωμένου πιστολιού της Ευρώπης στη μάχη ενάντια στην παράνομη μετανάστευση θα οδηγήσει σε πιο ανοιχτές συγκρούσεις ανάμεσα στους αφρικανούς μετανάστες και τους ένοπλους φρουρούς τής ΕΕ στις θάλασσες. Πόσο μακριά θα φτάσει η Ευρώπη για να σταματήσει τους Αφρικανούς από το να φτάσουν στα σύνορά της;
Δωμάτιο φιλοξενίας _Μάνος Στεφανίδης
9
Καθρέφτης
Δημήτρης Μεράντζας
^ Η πρώτη εκδήλωση πολιτισμού πριν την ταφή των νεκρών ή τη χρήση της φωτιάς, είναι η ανακάλυψη του ειδώλου, η αντανάκλαση του εαυτού σε μιαν ακίνητη επιφάνεια. Σε μια λίμνη-καθρέφτη. Είναι τότε που ο άνθρωπος βλέπει τον εαυτό του και ταυτίζει τη συνείδηση του εγώ του με κάτι άλλο εκεί έξω. Το πρόσωπό του γίνεται ο αντικειμενικός προσδιορισμός ενός απροσδιόριστου αριθμού μη αντικειμενικών πραγμάτων. Είναι τότε που η κλίση της προσωπικής αντωνυμίας γίνεται εξίσου αυθαίρετη όσο και αναγκαία όπως και μια μαθηματική εξίσωση. Τι σημαίνει «εγώ»; Να όλος μας ο πολιτισμός στον πιο αυταπόδεικτο παραλογισμό του. Ας γυρίσουμε όμως πάλι σ’ εκείνο το ον που συλλαβίζει το πρόσωπό του εμπρός σε έναν καθρέφτη, ή τη σκιά του στον τοίχο. Μπορεί να είναι ο Νάρκισσος που τρελαίνεται από έρωτα για κάτι που δεν μπορεί να αγγίξει, μπορεί να είναι ο Rembrandt που ψάχνει στις αλλεπάλληλες αυτοπροσω-
πογραφίες του την αιτία που τον γερνά κάθε μέρα και πιο πολύ, την αιτία της δυστυχίας του. Ένα πράγμα είναι βέβαιο: Αυτός εκεί έξω είμαι εγώ εδώ μέσα. Ασύλληπτο! Ίσως γι’ αυτό οι ψυχολόγοι έχουν ονομάσει εκείνη την περίοδο της βρεφικής ηλικίας που το νήπιο αναγνωρίζει έκθαμβο το είδωλό του «εποχή του καθρέφτη». Πράγμα που τους απαλλάσσει από την υποχρέωση περαιτέρω εξηγήσεων ή ερμηνειών. Ο Κούντερα πάλι στην «Αθανασία» του βάζει την Ανιές να διαμαρτύρεται στον Πωλ ότι όχι δεν ταυτίζεται αυτή και το πρόσωπό της. Υπονοώντας ίσως πως το πρόσωπό μας είναι μια κοινωνική σύμβαση, μια εφεύρεση που υποτίθεται ότι δείχνει όσα δεν δείχνονται. Ό,τι δηλαδή ήταν η ζωγραφική κατά τον πασίγνωστο ορισμό του Paul Klee. Κι εγώ προχωράω ακόμη περισσότερο και λέω πως το πρόσωπο δεν υπάρχει. Πως υπάρχουν μόνο οι άπειροι καθρέφτες που κάποτε καθρέφτισαν τα άπειρα των απείρων πρόσωπα· τα οποία εντούτοις δεν υπάρχουν πια. Σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Αλλά και οι ίδιοι οι καθρέφτες έσπασαν θά-
Tο πρόσωπο δεν υπάρχει. Yπάρχουν μόνο οι άπειροι καθρέφτες που κάποτε καθρέφτισαν τα άπειρα των απείρων πρόσωπα· τα οποία εντούτοις δεν υπάρχουν πια. Σαν να μην υπήρξαν ποτέ.
μπωσαν ή θα σπάσουν κι αυτοί κάποτε προμηνύοντας άπειρες επταετίες γρουσουζιάς. Στο διηνεκές. Για παράδειγμα, ποιο πρόσωπο θα διαλέγαμε να μας αντιπροσωπεύει στην αιωνιότητα, με ποια προσωπίδα θα θέλαμε ν’ αναστηθούμε όταν ηχήσουν οι σάλπιγγες; Με το πρόσωπο των είκοσι, των σαράντα, των εξήντα χρόνων; Ή, με μια σύνθεση όλων αυτών βγαλμένη από έναν θεϊκό και γι’ αυτό ακριβοδίκαιο υπολογιστή; Και ίσως γι’ αυτό φτάνουμε στο θλιβερό συμπέρασμα πως το πρόσωπό μας δεν το είδαμε ποτέ παρά μόνο αρκεστήκαμε όλα αυτά τα χρόνια σε χλομές καθημερινές εκδοχές ενός τριαντάφυλλου που όσο πιο πολύ φυλλορροούσε τόσο πιο πολύ άγγιζε το τίποτε.
ΥΓ. 1 Μιλώντας για καθρέφτες και είδωλα το μυαλό μου πάει στη μακρόβια, ίσως λόγω δημοσιοϋπαλληλικής νοοτροπίας εκπομπή της ΕΡΤ «Η εποχή των εικόνων». Τι αφελής, στη ματαιόδοξη πόζα του, τίτλος! Λες και υπήρξαν εποχές χωρίς εικόνες ή λες και η εποχή μας δεν χαρακτηρίζεται κυρίως τόσο από την καταβαράθρωση της εικόνας μέσα από την ηλεκτρονική της τερατογονία όσο και από την έκλειψη του οποιουδήποτε νοήματος. Αν λοιπόν αυτάρεσκα εκθειάζουμε μιαν εποχή των εικόνων, τότε απλώς δεν έχουμε αντιληφθεί σε ποια κρίση των εικόνων ζούμε. Δηλαδή σε ποια κρίση του λόγου ο οποίος και παραμένει ο μόνος που μπορεί να νοηματοδοτήσει εικόνες. Όλα τα άλλα είναι μπούρδες. Δηλαδή τηλεοπτικές ευκολίες οι οποίες οφείλουν να συρρικνώσουν τη σκέψη σε σύντομες, εύληπτες ατάκες αλλά και την ίδια την οπτική διαδικασία, τη χαρά του οράν σ’ ένα κατασκευασμένο σοκ, που θα ζήσει τόσο όσο του επιτρέψει η εμφάνιση ενός καινούργιου σοκ πολύ πιο κατασκευασμένου, πολύ πιο «θεαματικού». Αυτή είναι η εποχή των εικόνων «τους».
Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Σε πρώτο πρόσωπο 10
_Εμμανουήλ Κουτσουρέλης
Κάιρο σε Α΄πρόσωπο: We must destroy in order to rebuilt Aπό το τραγούδι Rebel των Arabian Knigtz
1986, πρώτο ταξίδι στην Αίγυπτο. Παλιό αεροδρόμιο Καΐρου. Με χτυπάει μια σύνθετη μυρωδιά μπαχαρικού, άγνωστη ως τότε κι όμως γνωστή απ’ όταν θυμάμαι να μυρίζω, με συνεπαίρνει κι αφήνομαι. Έξοδος. Βαθιές φωνές, συνωμοτικά κάνουν προσφορές για ταξί κι ακολουθούν παζάρια σε ανάμικτη γλώσσα Δύσης και Ανατολής. Βρίσκομαι στη χώρα του Νείλου. Είμαι εκεί που συναντώ το άγνωστό μου όνειρο, εκεί που χωρίς εστίαση, αναγνωρίζω όψεις, συμπεριφορές, χειρονομίες κι αργότερα επικοινωνία και γλώσσα. Βρίσκομαι στη
Το ξενοδοχείο, δηλαδή η Oxford Pension του έλληνα αιγυπτιώτη κυρίου Παντάλη, είναι στον 6ο όροφο μιας εγγλέζικης πολυκατοικίας στην οδό Taalat Harb, εγκαταλελειμμένη στην όψη, όπως τα περισσότερα κτήρια στη χώρα. Δίπλα, η ομώνυμη πλατεία και το γνωστό μέγαρο Γιακουμπιάν. Στο δωμάτιό μας το μόνο που λειτουργεί, είναι –ευτυχώς– ο ανεμιστήρας, ενώ οι γάτες του ιδιοκτήτη, καμιά εικοσαριά, περιφέρουν τη χάρη τους μαζί με δεκάδες μικρόβια, ψύλλους, ψείρες και άλλα μικροσκοπικά ζωύφια. Στο σαλόνι, ο τυχοδιωκτισμός στο μεγαλείο του. Ξεχασμένοι τουρίστες, θαμώνες και μόνιμοι κάτοικοι ανταλλάσσουν ψυχή, πνεύμα και ύλη πίνοντας tsai bel nana (τσάι με δυόσμο). Όλα θυμίζουν κινηματογράφο και δυτική αίγλη, στο μεγαλείο της ξεπεσμένη. κοντέινερ | Μάρτιος 2011
λεωφόρο Salah Salem, τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί από το αεροδρόμιο στην πόλη του Καΐρου. Αυτοκίνητα παντού, τρέχουν, χωρίς φώτα, κορνάροντας διαρκώς στην ημι-φωτισμένη, χωρίς λωρίδες λεωφόρο. Ο οδηγός καπνίζει, χαμογελά και μας μιλάει μόνο αραβικά. Διαπιστώνουμε με ανησυχία πως το επαγγελματικό του ενδιαφέρον έχει χαθεί, καθώς το αγαπημένο του τραγούδι στο ραδιόφωνο, μακρόσυρτα, μας καλωσορίζει. Βραδιάζει, φτάσαμε και μια νέα περιπέτεια ξεκινά. Ξένος σε μια άγνωστη κεντρική πλατεία, ζαλισμένος από όλα όσα
Αλλά ας όψεται ο Νάσερ και οι φιλόδοξες ιδέες του για ό,τι ακολούθησε. Ένας λαός που του έταξαν τη δύναμη του παρελθόντος του, ρόλο κυρίαρχο σε ό,τι αραβικό, εξέλιξη και υποσχέσεις πλασματικές υπό το καθεστώς των όπλων, του φόβου και της πλάνης. Ήταν όλοι προετοιμασμένοι για την επόμενη μέρα της δολοφονίας του προέδρου Σαντάτ. Κυβερνώντες, στρατιωτικοί και λαός. Οι πρώτοι είχαν έτοιμα σχέδια πώς να υποτάσσουν, οι δεύτεροι, πώς ποικιλοτρόπως να τα εφαρμόζουν και ο λαός να τα αποδέχεται σιωπηλά, όπως ορίζει ο Αλλάχ και το Ισλάμ. Παρεξηγημένες ιστορίες φόβου και τρόμου. Ξημέρωμα, 4 και 20 ακριβώς. Ο Ιμάμης μάς βρίσκει ξύπνιους να πίνουμε το τσάι μας, μυρίζοντας τον αέρα κι ακούγοντας το διακεκομμένο κορνά-
κοιτάζω και αισθάνομαι. Όλες μου οι επιθυμίες αποκαλύπτονται και καταργούνται, καθιστώντας άκυρη την ύπαρξή μου και κάθε μου προηγούμενο, αφού εδώ τώρα αληθινά ζω, όπως λέει και το τραγούδι της Ουμ Καλσούμ «Εnta Omri»: Με γύρισαν τα μάτια σου στα περασμένα / Και μ’ έκαναν να μετανιώσω για το παρελθόν / Τη χαμένη μου ζωή μακριά σου πώς να μετρήσω; / Εσύ είσαι η Ζωή μου. / Πόσος καιρός αγάπη μου, απ’ τη ζωή μου πήγε χαμένος…/ Κοντά σου ξέχασα τους πόνους μου, / Λησμόνησα τα βάσανά μου…/ Εσύ είσαι ή Ζωή μου.
ρισμα των διερχομένων αυτοκινήτων. Μπιπ, μπιπ, μπιπ, σαν συνεννόηση ή χαιρετισμός. Η πόλη αρχίζει να ζει τον τρελό της ρυθμό. Κόσμος κάθε ηλικίας, φύλου και τάξης διαπραγματεύεται τη μέρα, το χρόνο, τη ζωή του. Παζαρεύει το εμπόρευμά του, υποστηρίζει με αξιοπρέπεια τον πλούτο του, αξίας μιας αιγυπτιακής λίρας ή και λιγότερο. Ο διάφανος μανδύας της κατάκτησης, από το παλιό παρελθόν των Φαραώ, ως αυτό των Σουλτάνων και το πιο πρόσφατο των δυτικών, έχει αποτυπωθεί στο δέρμα, στα μάτια, στην έκφρασή τους. Χαμογελούν κι όλα γίνονται συζήτηση. Ο πόνος, η φτώχεια, οι έγνοιες κουβεντιάζονται, συναλλάσσονται σ’ ένα διάλογο που απαλύνει. Άγχος είναι να θέλεις πε-
ρισσότερα και φτώχεια να μην έχεις ούτε να φας. Όμως εκεί ο φτωχός, κυριολεκτικά από το πιάτο του, προσφέρει στον φτωχότερο. Εσύ, ο ξένος, που δεν έχεις νιώσει τον ζεστό αέρα στην έρημο, που δεν ξέρεις τη μυρωδιά της νύχτας, που δεν γεύτηκες ποτέ το Νείλο, γοητεύεσαι από το παρελθόν και σχεδόν άκομψα κοιτάζεις με συμπόνια το παρόν. Σαστίζεις με την ευγένεια και τη χωρίς διαμαρτυρία αποδοχή μιας αδιανόητης για σένα συνθήκης. Χρίζεσαι επισκέπτης-παρατηρητής κι όλα σού φαίνονται ταιριαστά, αφού υπακούουν στην κανονικότητα ενός «τριτοκοσμικού» κράτους. Από το παζάρι ως την ελεημοσύνη των παιδιών που σε κυνηγάνε για οτιδήποτε, λεφτά ή καραμέλα, στυλό ή αναπτήρα για τις πεταμένες γόπες. Από τους
11
χωμάτινους δρόμους ως τις γυαλισμένες κουρσάρες που προσβλητικά τους προσπερνούν και προσπερνούν μαζί τους τα όνειρα όλης της χώρας. Κανείς δεν περίμενε αυτή τη συνέχεια. Λίγοι μόνο το κουβέντιαζαν στην ταβέρνα της Ελληνικής λέσχης, πάνω από το διάσημο ζαχαροπλαστείο Gropi, όπου τα τελευταία χρόνια, αφότου εγκαταλείφθηκε από τους έλληνες αιγυπτιώτες, έγινε τόπος συνάντησης καλλιτεχνών, διανοουμένων, ανήσυχων και σκεπτόμενων Αιγυπτίων. Σε κάθε μου επίσκεψη, εκεί συναντούσα παλιούς και νέους φίλους. Με ιδιαίτερη ευχαρίστηση άκουγα το Welcome home. Καλωσόρισμα κι η συζήτηση ξεκινούσε. Έτσι περνούσαν τα χρόνια από την πρώτη μου επίσκεψη ως χθες, όπου
Σαν καταδικασμένος συμπεριφέρθηκε ο μέσος Αιγύπτιος σ’ αυτά τα εικοσιπέντε χρόνια των επισκέψεών μου. Υποταγμένος στη σιωπή ή το φανατισμό. Μέχρι που μια φωνή κραύγασε στην πλατεία Tahrir κι έγινε όχλος, οργή και δικαίωμα.
οι φίλοι μου μεγάλωναν καθυστερώντας, με αληθινές ή αληθοφανείς δικαιολογίες, το όνειρο μιας διαφορετικής χώρας. Μιας πατρίδας αντάξιας των προσδοκιών τους. Όμως, καθώς όλα τείνουν να γίνονται συνήθειο έτσι και οι τελευταίες γενιές που μεγάλωσαν με Στρατηγούς, τον Νάσερ, τον Σαντάτ και τον Μουμπάρακ, έμαθαν να αφήνονται στην ησυχία μιας παραδοσιακής αραβικής ραστώνης, μιας προσευχής επίμονης κι ενός αναμενόμενου, ίδιου με χθες, αύριο. Σαν καταδικασμένος συμπεριφέρθηκε ο μέσος Αιγύπτιος σ’ αυτά τα εικοσιπέντε
χρόνια των επισκέψεών μου. Υποταγμένος στη σιωπή ή το φανατισμό. Μέχρι που μια φωνή κραύγασε στην πλατεία Tahrir κι έγινε όχλος, οργή και δικαίωμα. Και τ’ όνειρο ζωντάνεψε. Οι νέοι της Αιγύπτου με όπλο το internet και την ανάγκη μιας διαφορετικής ζωής, κατάφεραν κι αφύπνισαν τον Αιγυπτιακό λαό. Μια εξέγερση 18 ημερών πήρε διαστάσεις επανάστασης και άλλαξε την εικόνα της ταπείνωσης και του εξευτελισμού. Πλέον, με συνέπεια στον αιγυπτιακό σουρεαλισμό, ο ενθουσιασμός και η αισιοδοξία, ορίζουν τα θεμέλια της κατακτημένης Ελευθερίας. Η ευχή Allah Ouakbar, προσευχή κάθε Αιγυπτίου, δυναμώνει καθώς η ελπίδα κορυφώνεται για την πραγματοποίησή της.
Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
12 Κινηματογράφος Κινηματογράφος Θέατρο Θέατρο Εικαστικά Εικαστικά Λογοτεχνία Λογοτεχνία
Βλέμμα
Θεωρία Θεωρία της της Γαίας Γαίας
κοντέινερ | Μάρτιος 2011
Κινηματογράφος _Βλέμμα _Βένια Βέργου
13
Αργύρης Παπαδημητρόπουλος «Όταν χτυπάς την οικογένεια, χτυπάς τα θεμέλια αυτής της χώρας.» Από τις βραβευμένες μικρού μήκους Εκκρεμές και Tender μέχρι την επιτυχημένη εισπρακτικά μεγάλου μήκους Bank Bang, η απόσταση που έχει διανύσει ο Αργύρης Παπαδημητρόπουλος είναι μεγάλη. Φέτος ταξίδεψε στο Ρότερνταμ μαζί με τον συν-σκηνοθέτη Γιαν Φόγκελ για να ανοίξουν το 40ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου με την ταινία τους Wasted Youth. Πρόκειται για ένα εικοσιτετράωρο από τις ζωές ενός εφήβου κι ενός μεσήλικα οικογενειάρχη σε κρίση σε μια καλοκαιρινή Αθήνα που βράζει. Η ταινία γυρίστηκε χωρίς σενάριο, με επαγγελματίες αλλά και ερασιτέχνες ηθοποιούς, χρηματοδοτήθηκε από φίλους και συμπληρώνει τη σειρά των ελληνικών ταινιών που έχουν βρει διεθνή αναγνώριση τα τελευταία χρόνια.
Φεστιβάλ Ρόντερνταμ Αμηχανία στην παρουσιάση της ταινίας σε χίλια πεντακόσια άτομα, αλλά κι ένα q&a με το κοινό όπου όταν είπαμε ότι θέλαμε να ακούσουμε τη φωνή των νέων μας, πετάχτηκε ένας λιμοκοντόρος και είπε «τι, αυτούς τους νέους;», και γύρισε όλη η αίθουσα να τον γιουχάρει. Εμείς, φυσικά, απαντήσαμε ότι είμαστε πολύ περήφανοι γι’ αυτούς τους νέους. Εφηβεία Η δική μου εφηβεία δεν διέφερε πολύ από εκείνη των σημερινών πιτσιρικάδων και δουλεύοντας μαζί τους συνειδητοποίησα ότι είμαι ακόμα εκεί. Είμαι σε μια συνεχή αμφισβήτηση, κινητικότητα, ένταση, καψούρα, καύλα, ό,τι σημαίνει εφηβεία. Ήμουν πολύ τυχερός που βρήκα αυτούς τους νέους, ήταν πολύ έξυπνοι, γρήγοροι και, όταν συνειδητοποίησαν ότι έχουν να κάνουν με δυο σκηνοθέτες που βρίσκονται σε παρατεταμένη εφηβεία, μας εμπιστεύτηκαν και μπήκαν αμέσως στο παιχνίδι. Ο Γιαν Φόγκελ κι εγώ Συνήθως οι σκηνοθέτες είναι άνθρωποι με μεγάλα «εγώ» κι εμείς οι δυο δεν είμαστε εξαίρεση. Όταν είδαμε όμως ότι θέλαμε να κάνουμε την ίδια ταινία, απ’ το να κλέψουμε την ιδέα
ο ένας απ’ τον άλλο, είπαμε να την κάνουμε παρέα. Είμαστε πολύ φίλοι με τον Γιαν τα τελευταία χρόνια που ζει μεταξύ Αθήνας και Βερολίνου. Δεν έχει τις δικές μου προκαταλήψεις και τον δικό μου «ξερολισμό» απέναντι στην Αθήνα και δεν χωρίζει τους Αθηναίους σε κατηγορίες όπως κάνω εγώ. Οπότε βοήθησε ώστε να υπάρχει μια πιο καθαρή ματιά. Η Αθήνα στο Wasted Youth Η ταινία είναι εμπνευσμένη από τους ρυθμούς, την κατήφεια και το ζόρι που τραβάει αυτή η πόλη. Η ιδέα ήταν να φτιάξουμε έναν αληθινό, ρεαλιστικό χάρτη της Αθήνας δείχνοντας όμως μια πλευρά που δεν αποτυπώνεται εύκολα. Είναι κάτι που περισσότερο το ζεις, δεν το φιλμάρεις. Είναι μια ταινία που δουλεύει πολύ περισσότερο στο ένστικτό σου, στο στομάχι, παρά στο μυαλό σου. Δεν έχει μια διανοουμενίστικη ποσέγγιση. Η ελληνική κοινωνία, ζει σε κρίση πολύ πριν το ΔΝΤ. Απλώς, τώρα αναγκάστηκε να την δει. Ως τώρα ζούσε σ’ έναν πλαστικό παράδεισο, σε πλαστική ευμάρεια με πλαστικά βυζιά κ.λπ. Νομίζω ότι σ’ αυτές τις εποχές πρέπει να είσαι έτοιμος ν’ αλλάξεις πρώτα απ’ όλα τον εαυτό σου για ν’ αλλάξουν και τα πράγματα γύρω σου. Σίγουρα όλοι μας έχουμε μερίδιο ευ-
θύνης για ό,τι συμβαίνει. Δεν είμαι καθόλου απαισιόδοξος όμως. Έχουμε κι αυτή τη γαμάτη γενιά που έρχεται. Αυτό το «wasted youth», τα καμένα νιάτα, οι τελειωμένοι, οι άχρηστοι, πέστο όπως θες, είναι κάτι που μας το «φοράνε» σ’ όλες τις γενιές. Ενώ στην πραγματικότητα, το μόνο που συμβαίνει είναι πως κάθε καινούργια γενιά είναι ακόμα πιο ανοιχτόμυαλη απ’ την προηγούμενη. Μια απάντηση στην κρίση και σ’ όλους όσους μάς θέλουν αδύναμους είναι να συνεχίσουμε να παράγουμε. Και υπάρχει σήμερα στον ελληνικό κινηματογράφο μια καλή φουρνιά σκηνοθετών που δεν σταματάνε πουθενά. Χωρίς να αποτελούν ένα «νέο ρεύμα» –γιατί δεν έχουν μια κοινή γραφή–, έχουν κοινό θέμα, την οικογένεια. Όλοι μας λοιπόν, αποδομούμε την «αγία ελληνική οικογένεια», ερχόμαστε σε σύγκρουση με αυτή την κυρίαρχη ιδεολογία. Όταν χτυπάς την οικογένεια, χτυπάς τα θεμέλια αυτής της χώρας. Είμαστε σε αμφισβήτηση και σε αναζήτηση για το τι θέλουμε να είμαστε. Βγήκαμε και είπαμε «μάγκες, εμείς δεν είμαστε σουβλάκι», αλλά τι είμαστε τελικά; Γκρεμίστηκε αυτό που ήμασταν και τώρα υπάρχει αμηχανία και φόβος γι’ αυτό που θα γίνουμε – το οποίο για την ώρα παραμένει άγνωστο. Χρειάζεται χρόνος
Γκρεμίστηκε αυτό που ήμασταν και τώρα υπάρχει αμηχανία και φόβος γι’ αυτό που θα γίνουμε – το οποίο για την ώρα παραμένει άγνωστο.
για να βρούμε τη νέα μας ταυτότητα, αλλά και για να σβήσουμε απ’ το μυαλό το δικό μας και των ξένων την παλιά. Το μέλλον Ονειρεύομαι να συνεχίζω να κάνω ταινίες πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους. Να πειραματιστώ με όλα όσα μ’ αρέσουν. Πάντα ήθελα να κάνω ερωτικές ιστορίες και δεν έχω καταφέρει ακόμη. Τις «βαλίτσες»; Ναι, θέλω πολύ να τις κάνω. Είναι μια ιδέα που αγαπάω πολύ, θέλω να την δουλέψω και να την κάνω ταινία. • Η ταινία Wasted Youth βγαίνει στις αίθουσες στις 17 Μαρτίου Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Βλέμμα_Κριτική Κινηματογράφος 14
_Βένια Βέργου
Αρχαία τραγωδία στη Μέση Ανατολή Μέσα από τις Φλόγες / Incendies, του Ντενί Βιλνέβ (Γαλλία-Καναδάς, 2010, 130΄). Η διαθήκη της μητέρας τους αλλάζει για πάντα τις ζωές των δίδυμων Ζαν και Σιμόν στέλνοντάς τους από το Μόντρεαλ στη Μέση Ανατολή. Εκεί θα αναζητήσουν τον πατέρα τους, για τον οποίο μέχρι τώρα πίστευαν πως ήταν νεκρός, κι έναν αδελφό που δεν γνώριζαν την ύπαρξή του. Στην πραγματικότητα όμως, θα ανακαλύψουν την ταραγμένη ζωή της μητέρας τους, μιας γενναίας γυναίκας που βγήκε ζωντανή από τον εμφύλιο πόλεμο της χώρας της, αλλά με μια υπόσχεση ζωής να ξαναβρεί τον χαμένο πρωτότοκο γιο της. Τέσσερα διεθνή βραβεία σε Βενετία, Βανκούβερ, Τορόντο, Ρότερνταμ και υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Βασισμένη στο πολυβραβευμένο θεατρικό τού Βαζντί Μουαβάντ, η ταινία του Βιλνέβ διατηρεί ανώνυμη τη χώρα στην οποία εκτιλύσσεται το δράμα, η οποία όμως φέρει πολλά κοινά με το Λίβανο, χώρα καταγωγής του Μουαβάντ. Περισσότερο μια ταινία για την προσωπική οδύσσεια μιας γενναίας γυναίκας, παρά ένα κοινωνικοπολιτικό σχόλιο για το χάος του εμφυλίου, το Μέσα από τις φλόγες δεν ασχολείται καθόλου με τις πολιτικές διαστάσεις της ιστορικής διαμάχης μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων –όπως είδαμε πρόσφατα σε ταινίες με ανάλογο θέμα (Lebanon, Το Βαλς με τον Μπασίρ), αλλά με τις επιπτώσεις της σε καθαρά ανθρώπινο και προσωπικό επίπεδο. Όταν η Ναουάλ Μαρουάν (Λούμπνα Αζαμπάλ), μετανάστρια στον Καναδά, πεθαίνει σε ηλικία εξήντα ετών ύστερα από μια ανεξήγητη νοητική παράλυση, τα δίδυμα παιδιά της, οι κοντέινερ | Μάρτιος 2011
τριανταπεντάχρονοι Ζαν (Μελίσα Ντεσορμό-Πουλέν) και Σιμόν (Μαξίμ Γκοντέτ) αναλαμβάνουν μια οδυνηρή αποστολή. Η Ζαν να βρει και να παραδώσει ένα γράμμα στον πατέρα τους και και ο Σιμόν να βρει, αντίστοιχα, και να παραδώσει ένα γράμμα στον αδελφό τους, την ύπαρξη του οποίου μαθαίνουν μέσα από τη διαθήκη της μητέρας τους. Μόνο όταν εκπληρώσουν αυτή την επιθυμία της, τούς επιτρέπει να βάλουν ταφόπλακα με το όνομά της στον τάφο της. Η κοινοποίηση μιας τόσο βαρυσήμαντης και απόλυτης απόφασης γίνεται από τον συμβολαιογράφο Λεμπέλ (Ρεμί Ζιράρντ), στο γραφείο του οποίου εργαζόταν ως γραμματέας η Ναουάλ. Ο Σιμόν γίνεται έξαλλος από θυμό και αρνείται να εκπληρώσει την επιθυμία της μητέρας του. Έτσι, η Ζαν σηκώνει μόνη στις πλάτες της την αποστολή και αρχίζει ένα επικό ταξίδι σε βορρά και νότο στην πατρίδα της μητέρας
της, αναζητώντας τα ίχνη που χάραξε η Ναουάλ περίπου σαράντα χρόνια πριν, την περίοδο του εμφυλίου. Ο Βιλνέβ επιλέγει την παράλληλη αφήγηση σε δύο χρόνους. Μια στο παρόν, όπου παρακολουθούμε τη Ζαν με μια κρίσιμη φωτογραφία στο χέρι να ψάχνει πρόσωπα που γνώριζαν τη μητέρα της, και μια στο παρελθόν, όπου έρχεται σε πρώτο πλάνο η οδύσσεια της χριστιανής Ναουάλ από τότε που έμεινε έγκυος από τον μουσουλμάνο αγαπημένο της σ’ ένα απομονωμένο χωριό. Χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Αυτός είναι ο μόνος διαχωρισμός στον οποίο αναφέρεται ο σκηνοθέτης. Το θρησκευτικό και γεωγραφικό μίσος ανάμεσά τους είναι αρκετό για το δράμα που έχει στα χέρια του, με το κοινωνικό πλαίσιο της εποχής να αποδίδεται μόνο επιγραμματικά. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν επιλέγει το ρεαλισμό για να περιγρά-
Το έργο δεν ασχολείται με τις πολιτικές διαστάσεις της ιστορικής διαμάχης μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, αλλά με τις επιπτώσεις της σε καθαρά ανθρώπινο και προσωπικό επίπεδο. ψει με τον πιο ανάγλυφο τρόπο τον συνεχόμενο διωγμό που βιώνει θαρραλέα η Ναουάλ. Οι σπουδές και η πολιτικοποίηση της νέας γυναίκας ως φιλοξενούμενης ενός θείου στην πόλη (έτσι αόριστα), ο μετέπειτα διορισμός της στις υπηρεσίες ενός μουσουλμάνου στρατιωτικού και η ανάμειξή της με την τρομοκρατία που θα την οδηγήσουν στη φυλακή, τα βασανιστήρια, και η απελευθέρωσή της, έρχονται στο φως για πρώτη φορά μπροστά στα έκπληκτα μάτια της Ζαν (και των θεατών). Στο τέλος όμως, είναι ο Σιμόν εκείνος που θα αποκαλύψει την πιο σκανδαλώδη πλευρά της αλήθειας και θα συμπληρώσει το παζλ που οδήγησε στον ξαφνικό θάνατο της Ναουάλ, ολοκληρώνοντας ένα δράμα με ανατροπές αρχαίας τραγωδίας που αφήνει ένα σπαρακτικό μήνυμα αγάπης. Η ταινία βγαίνει στις αίθουσες στις 10 Μαρτίου
Κινηματογράφος _Βλέμμα _Αλέξανδρος Βούλγαρης
Να μετατραπεί σε αγρίμι Στo Mosquito Coast, ο Χάρισον Φορντ, ενώ πεθαίνει, λέει ότι ο άνθρωπος δεν είναι φτιαγμένος από γερό σκαρί. Δεν έχει σκληρή σάρκα και πολλές τρίχες. Έπρεπε να συνεχίσει να περπατάει στα τέσσερα για να κρύβει την καρδιά του και τα γεννητικά του όργανα. Όσο η φύση εκδικείται αυτόν και την οικογένεια του για την ασέβεια που της δείχνουνε τόσο αυτός νιώθει πιο κοντά στο στόχο του. Να μετατραπεί σε αγρίμι. Στο Altered States, ο Γουίλιαμ Χαρτ κάνει ιατρικά πειράματα στον εαυτό του προσπαθώντας να φτάσει στο σημείο μηδέν του ανθρώπου. Σε αυτή του την προσπάθεια χάνει από δίπλα του όλους αυτούς που τον αγαπάνε. Και όμως νιώθεις ότι δεν τον ενδιαφέρει καθόλου. Το μοναδικό που τον νοιάζει είναι να γυρίσει πίσω, πριν από την επικοινωνία και τον ανθρώπινο πολιτισμό. Να μετατραπεί σε αγρίμι. Στο Surfwise, ντοκιμαντέρ για τη ζωή του surfguru Ντόριαν Πάσκοβιτζ, ο χαρακτήρας μας, παρατάει τον πολιτισμό και την επιτυχημένη του καριέρα και μαζί με τη γυναίκα του και τα εννιά παιδιά του ψάχνει να δημιουργήσει τον δικό του πολιτισμό. Με τα χρόνια γίνεται τύραννος που αναγκάζει την οικογένεια του να ζήσει όπως τα ζώα γύρω τους. Προσπαθεί να αποφύγει το αστικό του παρελθόν. Να επιστρέψει σε μια εποχή που έχει πια περάσει. Να μετατραπεί σε αγρίμι. Η αγάπη που τρέφει ο άνθρωπος για τη φύση είναι άραγε προϊόν της αποστροφής του για τον ανθρώπινο πολιτισμό και την επέμβαση αυτού σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας με αποτέλεσμα τελικά μια κοινωνία που διακρίνεται από το «φτιαχτό»;
_Ιωάννα Κλεφτόγιαννη
15
ΤΑΙΝΙΕΣ ΟΠΟΥ Η ΦΥΣΗ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΙ 1. Southern Comfort (1981) του Walter Hill. Η φύση είναι βρόμικη και μέσα σε αυτή κατοικούνε αμαρτωλοί. Ό,τι συμβαίνει μέσα στο δάσος, παραμένει εκεί.
3. Days of heaven (1978) του Terrence Malick Η ομορφιά του φωτός σε μια ταινία που δίκαια χαρακτηρίζεται ως μια από τις πιο καλά φωτογραφημένες όλων των εποχών.
2. Walkabout (1971) του Nicolas Roeg Η έρημος της Αυστραλίας και δυο παιδιά χαμένα μέσα σε αυτή. Ένα υπαρξιακό παραμύθι στην έρημο του πολιτισμού.
4. Atlantis (1991) του Luc Besson Το οικολογικό ντοκιμαντέρ στα καλύτερά του. Οι εικόνες μιλούν από μόνες τους. Η προσπάθεια του σκηνοθέτη να βρει συνοχή στο χάος του βυθού. Να εξη-
γήσει με ανθρώπινο τρόπο έναν διαφορετικό πολιτισμό. 5. The Fog (1980) του John Carpenter Ο φόβος του ανθρώπου για τα φυσικά φαινόμενα και η αδυναμία του να τα εξηγήσει. Και όταν ο άνθρωπος εξηγεί κάτι που δεν καταλαβαίνει πάντα η εξήγηση θα είναι τρομακτική.
1. ISABELLA ROSSELINI GREEN PORNO SERIES
2. DELIVERANCE BANJO DUEL
3. VIENNA VEGETABLE ORCHESTRA
http://www.youtube.com/ watch?v=9WtftQ7AbEw
http://www.youtube.com/ watch?v=Uzae_SqbmDE
http://www.youtube.com/watc h?v=INI3M3Z2IMA&feature= related
crave
Άτακτες σκέψεις -για τους 300 μετανάστες, τον Πάγκαλο, τον Πελεγρίνη, τον Γερουλάνο και την περίφημη δημόσια διαβούλευση για το θέατροΗ «τρίπλα» Ραγκούση / που κατόρθωσε να άρει / ως διά μαγείας / την απεργία πείνας των 300 / είναι ή η μεγαλύτερη μαγκιά / ή η μεγαλύτερη αλητεία της Κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ / μεγάλα παιδιά είσαστε / αποφασίστε μόνοι σας / ένα πελώριο τσουνάμι / και ένας τρελός οκταμισάρης σεισμός ξεπάτωσαν συθέμελα την Ιαπωνία / λυπάμαι πολύ / αλλά εμείς μπορεί τσουνάμια να μην έχουμε / έχουμε τη «φασιστική» τσουναμο-μπότα της υπέρβαρης κυρίας Μέρκελ / μετά τις 25 του μήνα θα της «ξεπουλάμε» (;) νησάκια και χωραφάκια / ό,τι δεν κατέκτησαν το ‘40 οι Ναζί / θα το πάρουν «νομοτύπως» με το ΔΝΤ / άκουσε τα σχολιανά του ο «τα φάγαμε όλοι» Θόδωρος Πάγκαλος / από αυθόρμητα εξοργισμένους / και όχι -όπως θα ήθελε- υποκινούμενους
φοιτητές / σε εκδήλωση προς τιμήν του Γαβρά στο Παρίσι / ακόμη μια φορά δεν τα κατάφερε να συγκρατηθεί ο Αντιπρόεδρός μας / και «στόλισε» τους «διαμαρτυρόμενους» / με το γνώριμο ήθος που διακρίνει πάντα τον δημόσιο λόγο του / με φράσειςκλειδιά / όπως «ρακένδυτους επαναστάτες» / «κράξιμο» έφαγε ακόμη ένα πρωτοκλασάτο στέλεχος της Κυβέρνησης / ο υπουργός Υγείας κ.Λοβέρδος / στην παρουσίαση του βιβλίου του Τάσου Παππά «Αμήχανη Αριστερά και οικονομική κρίση»/ “Ούτε στην Υπατία ούτε στη Νομική / η εστία μόλυνσης είναι στη Βουλή” / του βροντοφώναξαν / δεν ίδρωσε το αυτάκι του / έτσι όπως πάει όμως / σε λίγο δεν θα τολμά να ξεμυτά υπουργός ή βουλευτής / νυν και πρώην / από την οικία του / έτσι μετά
τον «πρώην» Σημίτη / «εκπληξούλα» περιμένει προσεχώς έναν ακόμη «πρώην» πρωθυπουργό / τον Καραμανλάκο / έξω από το σπίτι του / από πολίτες που έστω καθυστερημένα θα του ζητήσουν τα ρέστα για την κατάντια της χώρας / έπεται η οικία του νυν Γιώργου Παπανδρέου / τα άκουσε / αλλά «τουμπεκί» / και ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοδόσης Πελεγρίνης / «Όταν ο Πελεγρίνης εκδιώκει 300 απεργούς πείνας, κλαίει ο Νίτσε; »/ τον ρώτησαν σαρκαστικά φοιτητές της Καλών Τεχνών / προτού ξεκινήσει η παράστασή του / στην οποία πρωταγωνιστεί διαλογιζόμενος σκηνικά μέσω κειμένων του Νίτσε και του Σοπενάουερ / «Τα events σας κύριε πρύτανη, δεν χωράνε στο άσυλο», του αντέτειναν οι φοιτητές / καταγγέλλοντάς τον κυ-
ρίως για μεθόδευση της άρσης του πανεπιστημιακού ασύλου στα γεγονότα της Νομικής / και δευτερευόντως για το εισιτήριο που έχει η παράστασή του σε χώρους Πανεπιστημίου / κρίμα / ο Παύλος Γερουλάνος στην πράξη αποκαλύπτεται η απόλυτη «φούσκα» / δεν ευθύνεται για το πολιτικό σκάνδαλο των 95 εκατομμυρίων που θα πληρώσουμε ΕΜΕΙΣ / επειδή μπήκε το ελληνικό δημόσιο εγγυητής του Μεγάρου Μουσικής / στις «παντοδύναμες» εποχές του / αλλά τι έχει κάνει για τον πολιτισμό επί υπουργείας του ; / μια φούσκα στο νερό / ότι αποκαλύπτεται ότι είναι και η δημόσια διαβούλευση για το θέατρο / κάθε πικραμένος / στην κυριολεξία / μπαίνει και λέει τον πόνο του / ακόμη μία καλή ευκαιρία, χαμένη /
Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Βλέμμα_ Εικαστικά _Δάφνη Δραγώνα
16
www.transmediale.de
Η Transmediale.11 συνέπεσε χρονικά με τις εξεγέρσεις στην Τυνησία και στην Αίγυπτο φέρνοντας αναπόφευκτα νέα ερωτήματα στην επιφάνεια. Αν δεν υπάρχει πλέον «μέσα» και «έξω», υπάρχει «εδώ» και «εκεί»;
response:ability σκέψεις μετά το φεστιβάλ της Transmediale.11 [1 - 6 Φεβρουαρίου 2011] Response:ability, ο τίτλος του φετινού βερολινέζικου φεστιβάλ τέχνης και ψηφιακού πολιτισμού Transmediale ξάφνιαζε παράξενα. Με ένα παιχνίδι λέξεων ανάμεσα στην αντίδραση (response), την ικανότητα (ability) και την ευθύνη (responsibility), έμοιαζε σαν μια προτροπή για δράση υποκινούμενη από συνειδητοποίηση και ενδεχομένως ενοχή. Λίγους μήνες μάλιστα μετά το αυστριακό φεστιβάλ της Ars Electronica με γενικό τίτλο Repair, φαινόταν να μην είναι σύμπτωση η διάθεση των δύο διοργανώσεων να σταματήσουν να μιλάνε για το αύριο όπως συνήθως επιβάλλει η τεχνολογία και να κοιτάξουν πίσω για να αξιολογήσουν εκ νέου τι συμβαίνει τώρα και τι δυνατότητες πραγματικά υπάρχουν για αλλαγές. Έτσι, το 2011 και ενώ η «συνδεδεμένη πραγματικότητα» θεωρείται πλέον δεδομένη, η Transmediale.11 αποφάσισε να εστιάσει στις βασικές συνιστώσες της πραγματικότητας αυτής, στις συνθήκες ύπαρξής της και στις νέες αξίες που μπορεί (ή όχι) να παραγάγει. Τι ρόλο πραγματικά παίζει η online παρουσία και δικτύωσή μας; Πόσο ανοιχτό, ελεύθερο και δημοκρατικό είναι το διαδίκτυο; Ποιες είναι οι ικανότητες που απαιτούνται για να αντιδράσει το ψηφιακό πλήθος και να συνεργαστεί αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει ο διασυνδεδεμένος πολιτισμός; «Όταν ένα νέο μέσο εμφανίζεται, όπως είναι φυσικό, πολλές ελπίδες κοντέινερ | Μάρτιος 2011
εναποτίθενται σε αυτό», σημείωσε ο καλλιτέχνης και ερευνητής Tapio Makela στην ομιλία του συμπληρώνοντας πως η περίοδος αυτή για το internet πέρασε προ πολλού. Σημασία έχει τώρα τι αφήνουμε πίσω και για ποιον. Τι είδους ίχνη και τι πληροφορίες. Δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια πλέον για άλλες διαδικτυακές ουτοπίες. Το συνέδριο του φεστιβάλ με θέμα τη Βιοπολιτική στην εποχή του Ψηφιακού Είναι το οποίο έθετε στο επίκεντρο την ίδια τη ζωή, ή πιο σωστά τον αριστοτελικό βίο, ήρθε αντιμέτωπο με την ίδια την πραγματικότητα. Η Transmediale.11 συνέπεσε χρονικά με τις εξεγέρσεις στην Τυνησία και στην Αίγυπτο φέρνοντας αναπόφευκτα νέα ερωτήματα στην επιφάνεια. Αν δεν υπάρχει πλέον «μέσα» και «έξω», υπάρχει «εδώ» και «εκεί»; Σε ποια (αντι)δράση και σε ποιες ικανότητες αναφερόμαστε ακριβώς; Ο φιλόσοφος Franco Berardi (Bifo) στην ομιλία του για την «επικείμενη εξέγερση» της Μεσογείου ανέφερε χαρακτηριστικά πως οι ξεσηκωμοί στο Λονδίνο και στη Ρώμη δεν απέχουν ιδιαίτερα από τις εξεγέρσεις της Τυνησίας και του Καΐρου. Το ζητούμενο είναι κοινό και σχετίζεται με μία νέα δυνατότητα ζωής στην πόλη, με την αναβίωση του αστικού περιβάλλοντος, της επικοινωνίας και των κοινωνικών σχέσεων. Ο κύκλος της μετα-ευημερίας έκλεισε και το ζήτημα είναι πώς επανατίθεται σε λειτουργία η ίδια η ζωή. Για «εκεί» αλλά και για «εδώ». Μια πραγματικότητα
που χαρακτηρίζεται για τη δύση από το κληροδοτημένο χρέος, όπως τόνισε ο Maurizio Lazzarato, πώς διαφεύγει αυτού; Πώς αντιδρά το πλήθος της Βόρειας Αφρικής ή της Ευρώπης στην κλοπή του χρόνου, την κλοπή του μέλλοντος; Και τι ρόλο μπορεί να παίξει η δημιουργία; «Δεν πιστεύουμε ότι είμαστε κάτι ιδιαίτερο», ανέφερε χαρακτηριστικά ο καλλιτέχνης Gabriel Shalom σχετικά με το ντοκιμαντέρ “Future of the Art” που ανέπτυξε σε συνεργασία με δημιουργούς και θεωρητικούς κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ. «Πιστεύουμε όμως στη διαφάνεια, διάχυση και την αναπαραγωγή όσων κάνουμε». Ο Shalom όπως και διακόσιοι ακόμη συμμετέχοντες συνεργάστηκαν για τη διαμόρφωση τριακοσίων πρότζεκτ που αποτέλεσαν τη φετινή Transmediale. Το Haus der Kulturen der Welt μετατράπηκε σε ένα εργαστήριο παραγωγής συνεργασιών, και ανταλλαγής πληροφοριών και γνώσης. Οι διοργανωτές έστησαν μία πλατφόρμα, ένα ανοικτό δίκτυο αποτελούμενο από πολλούς μικρούς κόμβους. Κάθε κόμβος φιλοξενούσε δράσεις, ομιλίες, έργα δημιουργών, ακτιβιστών, προγραμματιστών στα οποία το κοινό μπορούσε να παρέμβει και να συμμετέχει. Η Open Zone που καταλάμβανε το φουαγιέ και τον μεγαλύτερο χώρο του HKW φιλοδοξούσε να αναπαραστήσει ένα μοντέλο ανοικτού και αποκεντρωμένου διαδικτύου. Στο επίκεντρο δεν ήταν
η τέχνη αλλά οι νέες μορφές συνεργασίας, δημιουργίας και οικονομίας που ξεφεύγουν του ελέγχου της αγοράς. Οι προσκεκλημένοι –ανάμεσα τους οι Dmitri Kleiner, Heath Bunting, Mushon Zer-Aviv, Simona Levi, Elisabeth Stark– ήταν σε δράση για εφτά μέρες παρακινώντας το κοινό στη λογική των κοινών αγαθών, της ανταλλακτικής οικονομίας και της κριτικής των γνωστών κοινωνικών πλατφορμών. Το Open Zone, όπως και ο χώρος HacKaWay που παρουσιάστηκε αντί έκθεσης φιλοξενώντας έργα εν εξελίξει που ενέχουν το στοιχείο της παρέμβασης και του σαμποτάζ, φάνηκαν να υποδεικνύουν ότι ίσως να μην έχουμε ανάγκη για άλλα πολύπλοκα αλληλεπιδραστικά έργα που αναδεικνύουν τις δυνατότητες της τεχνολογίας. Ίσως ο ψηφιακός πολιτισμός πρέπει να στραφεί στην ανάδειξη εργαλείων που να μπορούν να προσφέρουν νέες συνθήκες μιας απελευθερωμένης επικοινωνίας και συνεργασίας. Το ερώτημα ωστόσο που προβάλλει και πάλι στην επιφάνεια είναι πώς διαμορφώνονται οι νέες αυτές συνθήκες; Τριάντα χιλιάδες επισκέπτες συν-διαμόρφωσαν φέτος ένα φεστιβάλ που θεωρήθηκε αναμφίβολα επιτυχές. Θα μπορέσουν τα νέα φεστιβάλ-εργαστήρια να αποτελέσουν φορείς παραγωγής πληροφορίας και γνώσης χωρίς ταυτόχρονα να γίνουν και οι φορείς εκμετάλλευσής τους; Αυτό μένει να το δούμε.
Λογοτεχνία _Βλέμμα _Λευτέρης Βασιλόπουλος
Χάρτινο Βασίλειο
17
Reductio ad finem Γιεβγκιένι Ζαμιάτιν – Εμείς (εκδόσεις Εξάρχεια)
Το βιβλίο Εμείς του Γιεβγκιένι Ζαμιάτιν (Εκδόσεις Εξάρχεια, μετάφραση: Ειρήνη Κουσκουμβεκάκη, Επιμέλεια-Επίμετρο: Δημήτρης Κωνσταντίνου) «επηρέασε τον 20ό αιώνα όσο κανένα άλλο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας». Πολλοί λογοτέχνες (George Orwell, Ayn Rand, Ursula K.Le Guin, Kurt Vonnegut), καθώς και κινηματογραφιστές και κομίστες, εμπνεύστηκαν από τη δυστοπία του συγγραφέα, που στέκε-
ται στον αντίποδα της σύγχρονης μετα-αποκαλυπτικής, πρόδηλα εφιαλτικής σκηνής των αμερικάνικων (κατά βάση) έργων. Ο κόσμος του Ζαμιάτιν είναι ζοφερός, αλλά ταυτόχρονα όλα δείχνουν υπέροχα: στον καταγάλανο ουρανό δεν περνάει ούτε ένα σύννεφο. Tην ημέρα τα εκατομμύρια των Αριθμών συμμετέχουν στην παραγωγική μηχανή του Μονοκράτους, ενώ τη νύχτα κοιμούνται – μόνο κάποιοι Φρουροί κάνουν σποραδικά την εμφάνιση τους, για να συλλάβουν και να οδηγήσουν ενώπιον όλων κάποιον παραστρατημένο, ώστε να καταδειχτεί όποια παραφωνία σε αυτή τη θαυμαστή Ομοφωνία. Ο ήρωας του συγγραφέα, όντας στην κρίσιμη θέση του κατασκευαστή τού Ολοκληρωτή (μιας μηχανής που θα επιτρέψει στο Μονοκράτος να επεκταθεί πέρα από τα όρια, της προστατευμένης από το Πράσινο Τείχος, πόλης), θα εκτεθεί για πρώτη φορά στην αρ-
ρώστια της ψυχής, καθώς ερωτεύεται. Τα πάντα μέσα του θα αρχίσουν να αλλάζουν και να του αποκαλύπτουν άγνωστες μέχρι τώρα πλευρές. Τα ροζ εισιτήρια, που χρησίμευαν για τις προγραμματισμένες του συνουσίες με έναν άλλο Αριθμό, χάνουν το νόημα τους. Οι σκέψεις του, άλλοτε προσηλωμένες στον Ευεργέτη, στρέφονται στο αντικείμενο του έρωτά του και, κατ’ επέκταση, στον κόσμο έξω από το Πράσινο Τείχος: εκεί που τα πουλιά, τα δέντρα, οι τελευταίοι άνθρωποι αναπνέουν ελεύθεροι. Ο Ζαμιάτιν, «λαμπρός συγγραφέας της διακοσμητικής πρόζας» (D. S. Mirsky, Ιστορία της Ρώσικης Λογοτεχνίας, Εκδόσεις ΑΘΗΝΑ, 1977), μας δεξιώνεται στην Αρχαία Οικία της ψυχής και μας γνωρίζει τα βάσανα του έρωτα, μέσω των ημερολογιακών καταχωρήσεων του ήρωά του. Σαν γνήσιος απόγονος (και πρώτος οπαδός) της λογοτεχνίας του φανταστικού τού
_Έλενα Μαρούτσου
Εν-τυπώσεις
Ρέμιζοφ περιπλανιέται με Αεροκίνητα μέσα στην αποστειρωμένη πόλη, ανάμεσα σε μεγάλες σπείρες και κυλίνδρους μηχανών. Το έργο του είναι το αριστοτεχνικό δείγμα των όσων δίδασκε στο «εργαστήρι πεζογραφίας» στην Πετρούπολη πριν αυτοεξοριστεί το 1931. Η κριτική του σε κάθε ολοκληρωτικό σύστημα, η πίστη στην ανατρεπτική δύναμη του έρωτα, η ψύχραιμη ματιά του πάνω στις δυσκολίες τέτοιων εξεγερτικών εγχειρημάτων – καθώς «τόσο τα μαθηματικά όσο και ο θάνατος δεν κάνουν ποτέ λάθος». Και – «Εμείς; Προς το παρόν, γνωρίζουμε τουλάχιστον πως δεν υπάρχει τελευταίος αριθμός». Το βιβλίο, στην παρούσα έκδοση, συνοδεύεται από ένα περιεκτικό επίμετρο πάνω στη δυστοπία και το ρομαντισμό, όπου και διαβάζουμε: «Το Τείχος καθαυτό αποδείχτηκε ευάλωτο, γκρεμίστηκε μια φορά και θα ξαναγκρεμιστεί στο μέλλον».
Πόσο κοντά είναι το δίπλα; Γιώργου Μπούτλα – το Διπλανό Σκοτάδι (εκδόσεις ΜΠΑΡΤΖΟΥΛΙΑΝΟΣ) Νίκου Αδάμ Βουδούρη – Βυθός είναι δίπλα (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ) Σήμερα θα βάλω δίπλα-δίπλα δυο βιβλία που μιλούν ακριβώς γι’ αυτό. Το δίπλα. Το πρώτο είναι το Διπλανό Σκοτάδι, του Γιώργου Μπούτλα, που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες (εκδόσεις ΜΠΑΡΤΖΟΥΛΙΑΝΟΣ). Το δεύτερο, κουβαλάει ήδη δυο χρόνια στη ράχη του και φέρει τον τίτλο ο Βυθός είναι δίπλα, του Νίκου Αδάμ Βουδούρη (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ). Πρόκειται για δύο συλλογές διηγημάτων από δύο πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς που με το πρώτο τους βιβλίο βούτηξαν να εξερευνήσουν βυθούς και να ψαχουλέψουν σκοτάδια. Στα διηγήματα που απαρτίζουν το Διπλανό Σκοτάδι οι ήρωες, ενώ είναι φτιαγμένοι από καθημερινή στόφα, από ύφασμα οικείο που δεν φέρει κάποιο εμφανές κουσούρι, ο συγγραφέας πιάνει μια κλωστή στην ιστορία τους και την τραβά ώσπου να δημιουργηθεί μια μι-
κρή τρύπα. Η τρύπα αυτή είναι, λόγου χάρη, η συνήθεια που αναπτύσσει μια κατά τ’ άλλα «άχρωμη» υπάλληλος χρωματοπωλείου, να κατασκοπεύει τους πελάτες της την ώρα που βάφουν τα σπίτια τους. Σ’ ένα απ’ τα ωραιότερα, πιστεύω, διηγήματα της συλλογής, «Το κυνήγι του προγόνου μου», αφηγητής είναι ένας δικηγόρος, τον οποίο επισκέπτεται μέσα στη χαύνωση του μεσημεριού ένας πελάτης που ισχυρίζεται πως γνωρίζει κάποιον του πρόγονο. Αυτή είναι η πέτρα που θα ανοίξει μια «τρύπα» στη φαντασία ή τη μνήμη του και θα ανασύρει μια σκηνή ενός αιματοβαμμένου κυνηγιού μέσα στο χιόνι. Οι ιστορίες του Μπούτλα δεν είναι «σκοτεινές», όμως το σκοτάδι καραδοκεί εκεί δίπλα με τις σκιές του απλωμένες σαν πλοκάμια. Απ’ την άλλη, στα διηγήματα του Βουδούρη, τα πλοκάμια αυτά έχουν ήδη αδράξει
τους ήρωες. Ένα μπουρνούζι πέφτει απ’ τα χέρια της μάνας καθώς το τινάζει στο μπαλκόνι και προκαλεί το θάνατο του γιου της που περνάει με τη μηχανή. Ένα φίδι παραμονεύει στα έγκατα του «θρόνου», όπως αποκαλεί μια τρελή τη λεκάνη της τουαλέτας, έτοιμο να χιμήξει στα οπίσθια των ξένων. Ένας γέρος παρασέρνει μια καθυστερημένη κοπέλα πίσω απ’ τους θάμνους. Ο βυθός εδώ, δεν είναι απλώς δίπλα. Είναι μέσα. Κι απειλεί να ρουφήξει τους ήρωες του Βουδούρη, όσο φυγόκεντρα κι αν κινείται η ζωή τους. Ο συγγραφέας καταφέρνει να μας παραδώσει το δράμα τους χωρίς δραματικότητες, να φτιάξει το πορτρέτο «λοξών» φύσεων και ζωών χωρίς να τους παραδώσει στη γραφικότητα. Κι αυτό μάς τους κάνει οικείους. Και, κατά συνέπεια, το βυθό τους επικίνδυνο και ελκυστικό σαν καθρέφτη. Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Βλέμμα_ Ποίηση 18
Μετάφραση Γιώργος Λαμπράκος
Στιχοπλοκίες
Λεβιάθαν, Pamela Gillilan Η Pamela Gillilan (1918-2001) γεννήθηκε και έζησε στην Αγγλία. Το έργο της άρχισε να εκδίδεται καθυστερημένα, ωστόσο βρήκε θετική ανταπόκριση και αναδημοσιεύτηκε σε ανθολογίες. Από μια τέτοια ανθολογία (Linda France [ed.], Sixty Women Poets, Bloodaxe Books) σταχυολογήθηκε το ποίημα «Leviathan». Ο Λεβιάθαν, βιβλικό θαλάσσιο τέρας ή/και χομπσιανή μεταφορά για ένα αναπόφευκτο –δεδομένης της ανθρώπινης αγριότητας– πολιτειακό σύστημα, δεν παύει να μας θυμίζει πως κάθε προσδοκία ότι θα πεθάνει είναι μάλλον too cool to be true.
Δεν μπορείτε να κάνετε τις φάλαινες να κάνουν φάλαινες. Οι κότες δεν φαίνεται να έχουν πρόβλημα να γεννούν αυγά για σας· η καρτερική αγελάδα συλλαμβάνει με την εκκένωση της σύριγγας· κοπάδια γόνων θα γεμίσουν τσιμεντένιες λίμνες – αλλά τις φάλαινες δεν μπορείτε να τις χειρίζεστε να τις περιορίζετε να τις εκτρέφετε να τις εξημερώνετε όπως τα δελφίνια ή τα λιοντάρια να τις βάζετε σε αγέλες όπως τα γουρούνια ή τα πρόβατα. Η αναπαραγωγή τους είναι δική τους υπόθεση το γάλα τους για τα δικά τους μικρά. Πολύτιμες τις βρίσκουμε μόνο όταν πεθάνουν.
Όταν καμιά δεν θα έχει απομείνει ζωντανή τα μνημειώδη τους οστά θα στέκουν ξεγυμνωμένα σε μουσεία οι εικόνες τους θαυμάσιες στο Φ στο αλφαβητάρι ενός παιδιού όπως στο Ν το ντόντο στο Α ο άνθρωπος.
κοντέινερ | Μάρτιος 2011
Θεωρία της Γαίας _Βλέμμα _Θάνος Κουτσιανάς
Ο εξαίσιος παραλογισμός του έρωτα ευθύνεται για τις χαραγματιές στα τείχη που ύψωσαν τα πρέπει.
19
Μέλημα και Μύθος
Γιώργος Δουατζής
Ένας από τους σημαντικότερους μυθολόγους του περασμένου αιώνα είναι, κατά κοινή ομολογία, ο Northrop Frye. Διανοητής που πίστευε βαθιά ότι κάθε ουσιαστική έκφραση πολιτισμού, όπως και τα μέσα για να ενσωματωθούν οι πνευματικές και υλικές του διαστάσεις, εξαρτώνται από τη δυνατότητά μας να βιώσουμε την πραγματικότητα του μύθου και της μεταφοράς.
Η Αφροδίτη του Mall, Banksy
φως. Ο Άδωνις αγαπιέται πολύ από την Αφροδίτη και ανδρώνεται όμορφος και δυνατός. Παρακούοντας όμως τις συμβουλές της πηγαίνει για κυνήγι όπου χάνει τη ζωή του από έναν άγριο κάπρο. Η Αφροδίτη τον βρίσκει σκοτωμένο αλλά το αίμα του είναι τόσο λαμπερό που η Θεά αποφασίζει να τον μεταμορφώσει σε ανεμώνη που ανθίζει την Άνοιξη.
Ένας ολοκληρωμένος ή εγκυκλοπαιδικός μύθος συγκεντρώνει όλα όσα απασχολούν μια κοινωνία να γνωρίζει και έτσι μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτόν σαν μύθο μελήματος. Ο μύθος υφαίνει τον συνεκτικό ιστό μιας κοινωνίας, η αλήθεια και η πραγματικότητα του οποίου δεν είναι άμεσα συνδεδεμένες με τη λογική ή την απόδειξη, αλλά εδραιώνεται κοινωνικά. Στο βιβλίο του Words with Power, ο Frye διατυπώνει τα τέσσερα πρωταρχικά μελήματα που μπορούν να οδηγήσουν σε μια ικανοποιητική ανθρώπινη ζωή. Αρχικά νερό και τροφή, μετά σεξουαλική έκφραση κι αναπαραγωγή, στη συνέχεια καταφύγιο κι ένδυση και τέλος ελευθερία κίνησης. Δηλαδή επιβίωση, διαβίωση, και φυσικά ο αγώνας για να μείνουμε ελεύθεροι και ζωντανοί. Τα τέσσερα πρωταρχικά μελήματα είναι σε αντίστιξη ή και σε αντίθεση με τα δευτερεύοντα ζητήματα που αναδύονται από κοινωνικά συμβόλαια που περιλαμβάνουν πατριωτικές ή άλλες δεσμεύσεις πίστης, θρησκευτικά πιστεύω, ταξικά επηρεαζόμενων διαθέσεων και συμπεριφορών. Τα δευτερεύοντα ζητήματα παρουσιάζονται ιστορικά σαν πρωτεύοντα. Θέλουμε να ζήσουμε, αλλά σκοτωνόμαστε. Θέλουμε ελευθερία αλλά επιτρέπουμε την εκμετάλλευση των εαυτών μας και των άλλων. Θέλουμε ευτυχία αλλά επιτρέπουμε στις ζωές μας να πάνε χαμένες. Ο εικοστός και ο εικοστός πρώτος αιώνας με το πυρηνικό του οπλοστάσιο, τη μόλυνση και την άκρατη καταλήστευση φυσικών πόρων από απρόσωπες πολυεθνικές εταιρείες, απειλεί τα αποθέματα αέρα που αναπνέουμε, του νερού που πίνουμε, των σπόρων από τους οποίους εξαρτάται η τροφή μας. Ίσως είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που είναι προφανές ότι αν τα πρωτεύοντα
Τα τελευταία χρόνια βιώσαμε και βιώνουμε την τρομακτική εκδοχή της προσπάθειας παντρέματος του μυθεύματος του νεοφιλελευθερισμού με συντηρητικές ανθρωποκεντρικές δοξασίες που οδήγησε και οδηγεί σε ολοένα και περισσότερη βία, εξαθλίωση κι ευτελισμό του Ανθρώπου και της Γης.
μελήματα δεν βρουν πάλι τη θέση τους στo βίωμά μας, το μέλλον είναι πέρα από δυσοίωνο. Ένας μύθος που απασχολούσε ανέκαθεν το πνεύμα της Κλασικής Ελλάδας είναι ο μύθος του Άδωνι. Το όνομα Άδωνις σημαίνει Άρχων και ήταν ένας τίτλος τιμής της σημιτικής θεότητας Tammuz, και λατρευόταν από τους Σημίτες στη Βαβυλωνία και τη Συρία. Διέθετε πολλαπλές ιδιότητες ως αειφόρος θεός της βλάστησης, μια θεότητα της Ζωής, του Θανάτου και της Αναγέννησης. Ο Άδωνις κυοφορείται σε δένδρο μύρου. Το μωρό είναι πανέμορφο και η Αφροδίτη το δίνει στην Περσεφόνη, τη θεά του Κάτω Κόσμου για να το φυλάξει. Η Περσεφόνη, όμως, έκθαμβη από την ομορφιά του αγοριού αποφασίζει να το κρατήσει για τον εαυτό της. Η Αφροδίτη προστρέχει στον Δία ο οποίος, συμβιβάζοντας τη Ζωή με το Θάνατο, επιτρέπει στον Άδωνι να περνά έξι μήνες στο σκοτάδι με την Περσεφόνη και έξι μήνες με την Αφροδίτη στο
Ο μύθος του Άδωνι συμβολίζει την αποδοχή του θανάτου, του αειφόρου όντος που σαν το σπόρο πέφτει πίσω στην πηγή, με την υπόσχεση ότι η ζωή θα πάρει πάλι νέα μορφή. Μοιραζόμαστε μέσω αυτού τη μοίρα των φυτών, των άλλων πλασμάτων και των εαυτών μας, όπου η καρδιά και το πνεύμα των θλιμμένων απελευθερώνεται από την ταύτιση με το θνητό σώμα που υποφέρει και θα επιστρέψει στην αρχή της Αναγέννησης και της Μεταμόρφωσης και μέσω αυτών θα οδηγηθεί από τη θλίψη στη χαρά. Η Jules Cashford, διακεκριμένη μυθολόγος, επισημαίνει ότι μέσω αυτής της ιστορίας μπορούμε να δούμε την ομοιότητα μεταξύ της Παρθένου Μαρίας και της Αφροδίτης που υπομένουν το δράμα και την υπόσχεση του επερχόμενου. Τα τελευταία χρόνια βιώσαμε και βιώνουμε την τρομακτική εκδοχή της προσπάθειας παντρέματος του μυθεύματος του νεοφιλελευθερισμού με συντηρητικές ανθρωποκεντρικές δοξασίες που οδήγησε και οδηγεί σε ολοένα και περισσότερη βία, εξαθλίωση και ευτελισμό του Ανθρώπου και της Γης. Αντιθέτως, η φυσική ομορφιά και αρμονία παράγει και αναπαράγεται από τον Έρωτα, δημιουργώντας μεταφορές από κήπους και άλλους γήινους παραδείσους, που οδηγούν τους εραστές να επωμιστούν από κοινού το μέλημα για την Οικολογία της «Μητέρας Γης». Όπως έγραφε και ο Οκτάβιο Παζ, η κοινωνία δεν επιτρέπει ούτε τον Έρωτα, ούτε τη Μοναξιά. Ας επιλέξουμε. Το σίγουρο είναι πως δεν έχουμε καιρό για χάσιμο. Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Αφιέρωμα_Τιμωρία Διαλέξαμε την τιμωρία, που φορέθηκε πολύ φέτος στη χώρα, και απ’ ότι φαίνεται θα είναι το απαραίτητο κομμάτι στη γλωσσική μας γκαρνταρόμπα και για την άνοιξη-καλοκαίρι 2011. Η κυβέρνηση ανακοινώνει πως από εδώ και στο εξής θα μοιράζει τιμωρίες στους απείθαρχους πολίτες της και οι πολίτες εξεγείρονται για τη χρόνια ατιμωρησία των διεφθαρμένων πολιτικών τους. Φυσικά δεν μπαίνουν όλα στην ίδια ζυγαριά - ούτε οι ευθύνες ούτε το ποιος τιμωρεί ποιον και με ποιο τρόπο. Αλλά όλο το κοκτέιλ αποτελείται από γερές δόσεις λαϊκισμού και υπερ-απλούστευσης των δεδομένων. Επιχειρήσαμε ένα αφιέρωμα που θα ξέφευγε από τα τετριμμένα και τις επικίνδυνες γενικεύσεις. Αντί μεγαλύτερου προλόγου, αναφέρω μια ιστορία της ιδιότυπης τιμωρίας που αναγκάστηκε να δεχτεί πρόσφατα ένας φίλος: «Με έκαναν ban από το facebook», μου είπε μια ωραία πρωία. «Δεν κατάλαβα ποτέ γιατί.»Το να δηλώνει ο θεός του facebook ότι σε πετάει έξω από τον παράδεισο, δεν είναι και λίγο πράγμα. Και πώς να το δικαιολογήσεις τέτοιο διαπλανητικό ρεζιλίκι; Τι να πεις στους φίλους από τη δουλειά και στους παλιούς σου συμμαθητές που τους χάνεις πια για πάντα από «φίλους»; Η τιμωρία είναι σκληρή και στο σύμπαν του κύριου facebook δεν σε σώζει ούτε η πιο ειλικρινής εξομολόγηση. Οπότε, ή συμμορφώσου ή ξέχνα τα «like». Από την άλλη, κανείς δεν τιμωρείται με εξοστρακισμό όταν ανεβάζει φωτογραφίες άλλων, τις σχολιάζει, κρυφοκοιτάζει ξένες ζωές και όλα τα σχετικά, που αποτελούν άλλωστε και τον βασικό πυρήνα της facebook-ικής δραστηριότητας. Και κάτι ακόμα: Η ανωνυμία στο διαδίκτυο είναι μεγάλο θέμα από μόνο του. Τι γίνεται όμως όταν αρχίζουν οι απειλές για αποκάλυψη της ταυτότητας ενός μπλόγκερ από έναν άλλο, και τα αλληλοκαρφώματα; Αναρωτιέμαι συχνά αν εκείνοι που κράζουν ανελέητα από τα μπλογκ τους θα συνέχιζαν να το κάνουν με ονοματεπώνυμο. Και ποια είναι μεγαλύτερη δημόσια τιμωρία: να σε σχολιάζει και να σε εκθέτει κάποιος ανώνυμα ή να αποκαλυφθεί εντέλει η ταυτότητά του; Μου θυμίζει το ανέκδοτο με τον Μπάτμαν και τον Σούπερμαν που τσακώνονται. «Ο Μπάτμαν είναι φλώρος», γράφει σε έναν τοίχο ο Σούπερμαν. Και ο Μπάτμαν απαντάει από κάτω «Ο Σούπερμαν είναι ο Κλαρκ Κεντ». Ε.Μ.
Playing in the office with dj Lo-Fi (Killer 45) 1. Norman Luboff Choir: Strange Music (Warner) 2. Rod McKuen: Forbidden Voices (Discus) 3. Lizabeth Scott: A Deep Dark Secret (Vik) 4. Marian and Jimmy McPartland: Mystery March (Allegro) 5. Ken Nordine: Outer Space (Dot) 6. Eden Ahbez: Full Moon (Del-Fi) 7. Betty Johnson: The Touch (Bally) 8. Heindorf: The Burned Hand (Warner) 9. The Jimmy Dorsey Orchestra: Satan Takes a Holiday (Decca) 10. Red Buttons: Strange Things Are Happening (Columbia) 11. Enoch Light: Provocative Percussion (Command) 12. The Medallion Strings: Spellbound (Polydisc) 13. Sir Francis Arthur: A bird in a Jilted Cage (GR) 14. Bob and Phil: Pussyfoot (Project3) 15. Earl Grand: Imitation of Life (Brunswick) 16. Leroy Anderson: The Typewriter (Mercury) 17. Crazy Otto: The Dark Town Strutter’s Ball (Decca) 18. The Three Suns: A Sinner kissed an Angel (RCA) 19. Pat Collins: Sleep (GNP Crescendo) 20. Mickey Katz: Sound Off (Capitol) Εικονογράφηση εξωφύλλου - αφιερώματος: Andrej Dutina, Cheap art, survival consulting and oddities... www.flickr.com/andrejdutina, krme1974@yahoo.com
Αφιέρωμα _ Τιμωρία
22
_Θανάσης Μουτσόπουλος
ΚΡΥΑ (ΚΑΙ ΧΛΙΑΡΑ) ΠΙΑΤΑ Η αέναη εκδίκηση μέσα στο στρόβιλο της μαζικής κουλτούρας «Άκουσαν το ουρλιαχτό μου και τον εκκωφαντικό θόρυβο του πολυβόλου, ένιωσαν τις σφαίρες που τσάκιζαν τα κόκαλα και ξέσκιζαν τις σάρκες, κι αυτό ήταν όλο. Σωριάστηκαν κάτω, τη στιγμή ακριβώς που πήγαιναν να ξεφύγουν. Είδα το κεφάλι του στρατηγού κυριολεκτικά να διαλύεται, και να γίνεται μια βροχή από κόκκινα θραύσματα που έπεσαν μες στις βρομιές του πατώματος. Ο φίλος μου από το μετρό προσπάθησε να σταματήσει τις σφαίρες με τα χέρια του και διαλύθηκε μέσα σ’ έναν εφιάλτη από γαλαζωπές τρύπες». Mickey Spillane, One Lonely Night.
κοντέινερ | Μάρτιος 2011
Τιμωρία _ Αφιέρωμα
23
Η αίσθηση ότι το κακό είναι απλωμένο παντού και το κράτος είτε είναι μέρος του, είτε απλώς αδιαφορεί προκλητικά είναι μια καίρια αίσθηση που μοιάζει να διαπερνάει την πολιτική ζωή στην Ελλάδα σήμερα.
Αυτός (Αυτή. Αυτοί.) σας έχει καταστρέψει τη ζωή. Όλα όσα έδιναν νόημα στη ζωή σας έχουν χαθεί. Για πάντα. Η γυναίκα (Ο άντρας. Τα παιδιά. Οι γονείς.) που αγαπούσατε. Τα νιάτα σας. Η υγεία σας. Η περιουσία σας. Η αξιοπρέπεια. Το κοινωνικό στάτους. Όλα διαλύθηκαν. Όλα χάθηκαν. Τίποτα δεν μπορεί πια να τα φέρει πίσω… Τι μπορούμε να κάνουμε; Ν’ απευθυνθούμε στο κράτος; Αν η καταστροφή που μας προκάλεσαν μπορεί να ενταχθεί στα ποινικά πλαίσια του νόμου ίσως, όμως συχνά αυτά τα γεγονότα δεν μπορούν να τιμωρηθούν δικαστικά. Και όταν συμβαίνει αυτό τι μπορούμε να ελπίζουμε; «Ας πάρουμε τώρα –για να καταλάβουμε την τεχνο-πολιτική της τιμωρίας», γράφει ο Michel Foucault, «την ακρότατη περίπτωση, το έσχατο των εγκλημάτων: ένα ανήκουστο κακούργημα, που παραβιάζει τους πιο σεβαστούς νόμους στο σύνολό τους. Ας υποθέσουμε ότι το έγκλημα αυτό διαπράχθηκε σε περιστάσεις τόσο εξαιρετικές, με τόσο βαθιά μυστικότητα, με τόσο άφθαστη υπερβολή, ώστε δεν θα μπορούσε παρά να θεωρηθεί μοναδικό και, κατά συνέπεια, έσχατο στο είδος του: κανείς δεν θα μπορούσε ποτέ να το απομιμηθεί, κανείς δεν θα μπορούσε να το υποδείξει ως παράδειγμα, ούτε και να σκανδαλιστεί από τη διάπραξή του.» Και αναρωτιέται στη συνέχεια αν θα έπρεπε να τιμωρείται ένα τέτοιο έγκλημα αφού μοιάζει αδύνατο να προκαλέσει οποιουσδήποτε μιμητές. Μην το ξεχνάτε: ο σκοπός της κρατικής τιμωρίας δεν είναι να εκδικηθεί αλλά να αποτρέψει την επανάληψη. Άρα δεν μας κάνει… Όχι, η δικαιοσύνη που προσφέρει το κράτος δεν επαρκεί για να καταπραΰνει τον απίστευτο πόνο. Μόνο η προσωπική εκδίκηση μπορεί να είναι πραγματική τιμωρία. Είναι αλήθεια: το μόνο που δίνει νόημα στη ζωή σας είναι η επιθυμία για εκδίκηση. Αυτή η επιθυμία αγγίζει τα όρια του ηδονικού. Όχι μόνο το Οφθαλμός αντί οφθαλμού αλλά και περισσότερα μάτια για το ένα που μας έβγαλαν αρχικά. Βέβαια ο Χριστιανισμός αντιπροτείνει τη Συγχώρεση στη θέση της Τιμωρίας και της Εκδίκησης όμως, ας είμαστε σοβαροί, πόσο εύκολο είναι να ικανοποιηθούμε απ’ αυτό; Ενώ η εκδίκηση…
Παίρνω το νόμο στα χέρια μου «Δεν πάω στην αστυνομία εγώ, δεν γίνομαι ρουφιάνος», είναι η βασική επιχειρηματολογία που δημιουργεί τον τύπο του ατόμου Τιμωρού-Εκδικητή (Vigilante στα αγγλικά: αυτός που επαγρυπνά). Στον κινηματογράφο θα σχηματοποιηθεί με τη σειρά ταινιών Death Wish με πρωταγωνιστή έναν τυπικό φιλμικό «σκληρό άντρα-νταή», τον Charles Bronson. Σ’ αυτές τις ταινίες, ξεκινώντας με την πρώτη φυσικά, το δίκιο πνίγει τον πρωταγωνιστή όταν βρίσκει την αστυνομία αδιάφορη ή ανίκανη ν’ απονείμει δικαιοσύνη απέναντι σε έναν υπόκοσμο που εξαπλώνεται απειλητικά παντού. Αυτή η αίσθηση, ότι δηλαδή το κακό είναι απλωμένο παντού και το κράτος είτε είναι μέρος του, είτε απλώς αδιαφορεί προκλητικά θα είναι μια καίρια αίσθηση που μοιάζει να διαπερνάει την πολιτική ζωή στην Ελλάδα σήμερα. Φυσικά η Εκδίκηση στα πολιτικά πράγματα έχει μακρά παράδοση στη χώρα μας και ο πολιτικός Ρεβανσισμός είναι μια πραγματικότητα: όταν ένα κόμμα κερδίζει την εξουσία μετά από διακυβέρνηση του αντιπάλου ο νικητής φροντίζει να «ξηλώσει» από κάθε πόστο εξουσίας τους εκπροσώπους των προκατόχων και (μετά το 1989) να ξεκινήσει δικαστικές διώξεις για τα σκάνδαλα που προηγήθηκαν. Σήμερα μιλάμε όλο και πιο συχνά για «διεφθαρμένη εξουσία», για «πλήρη απαξίωση των θεσμών», για «κατάρρευση κάθε πίστης στο πολιτικό σύστημα». Έχουμε πλέον μαζική αποχή από τις εκλογές, απόσυρση από το κοινωνικό σύστημα και μια αυξανόμενη
επιθυμία για τιμωρία των ενόχων και εκδίκηση. Ανακαλούμε όλο και πιο συχνά τους Αρματολούς και τους Κλέφτες ως λαϊκούς εκδικητές της εξουσίας και, φαίνεται, ότι οι οργανώσεις αριστερών Vigilante όπως η 17 Νοέμβρη ή ο Ε.Λ.Α. έχουν ήδη κληρονόμους. Η φιλοσοφία τους: εφόσον δεν υπάρχουν άλλοι, έννομοι τρόποι πρέπει να πάρουμε το νόμο στα χέρια μας και να εκτελέσουμε χτυπήματα κατά συμβολικών στόχων ή πολιτικές δολοφονίες. Κόμικς και κινηματογράφος το έχουν παρουσιάσει σε έργα όπως το V for Vendetta, όπου η μόνη αντίδραση σ’ ένα οργουελικό καθεστώς που έχει επιβληθεί στη Βρετανία και σ’ ένα αποχαυνωμένο κοινό είναι η αναβίωση ενός λαϊκού ήρωα, του Guy Fawkes, που επιχείρησε κάποτε ν’ ανατινάξει τη Βουλή. Είναι ενδιαφέρον πως το μοτίβο και ο ήρωας αυτού του κόμικς-ταινίας υιοθετείται από νοσταλγούς (πέρασε ήδη τόσος καιρός;) του αθηναϊκού Δεκέμβρη σε στένσιλ ή φλάιερ με τη φράση «Remember Remember the 6h of December». Η επίθεση κατά των Δίδυμων Πύργων ήταν μια εκδίκηση για την ισραηλινή κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών και την παρουσία του αμερικανικού στρατού (των Απίστων) στα αραβικά εδάφη, στα ιερά χώματα του Ισλάμ. Η απάντηση-τιμωρία των Η.Π.Α., αρχικά στο Αφγανιστάν και στη συνέχεια στο Ιράκ (ακόμη κι αν ποτέ δεν αποδείχτηκε μια σχέση του καθεστώτος Σαντάμ με την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά ούτε και η αφορμή της επίθεσης – παρουσία πυρηνικών όπλων) ήθελε να πει την τελευταία λέξη πάνω σ’ αυτή τη διένεξη. Μάλλον δεν το κατάφερε. Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Αφιέρωμα _ Τιμωρία
24
Το Πλήθος Εκδικείται… Η πρώτη (;) αντίδραση στην αδιαφορία ή τη διαφθορά του κράτους ή μιας Ολιγαρχίας είναι κινήσεις όπως αυτή του «Δεν πληρώνω», όμως κάποιες φορές η επιθυμία του πλήθους για εκδίκηση παίρνει άλλες διαστάσεις. Κι έχει (πολλά) ιστορικά προηγούμενα, που μπορεί να μας αρέσουν ή μπορεί και όχι. Κατά τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου 1955 στην Ιστανμπούλ οι τούρκοι εθνικιστές, οπαδοί του πρωθυπουργού Μεντερές βανδάλισαν τα ελληνικής ιδιοκτησίας μαγαζιά του Πέρα ως εκδίκηση για τα γεγονότα στην Κύπρο, εμμέσως όμως και για ταξικούς λόγους: οι, σε μεγάλο βαθμό, φτωχοί εσωτερικοί μετανάστες από την Ανατολία έβλεπαν με φθόνο την ευημερία των αστών-Ελλήνων. Κάπου είκοσι χρόνια πριν, στη Γερμανία αυτή τη φορά, την Kristallnacht [Νύχτα των Κρυστάλλων] ο όχλος-Τάγματα Εφόδου «εκδικούνταν» τους εβραίους καταστηματάρχες για το μονοπώλιο του πλούτου που θεωρούσαν ότι αυτοί κατείχαν αλλά και –λίγο πολύ– και για όλα τα κακά που είχαν συμβεί στη Γερμανία μέχρι τότε. Τα πρόσφατα γεγονότα του Δεκέμβρη στην Αθήνα θέλουμε, συνήθως, να τα ερμηνεύουμε ως κάτι διαφορετικό. Κάτι πιο κοντά στο Μάη του ’68 στο Παρίσι, ίσως. Όμως εδώ η αφορμή ήταν η αδικαιολόγητη δολοφονία ενός εφήβου από έναν αστυνομικό, η αιτία, έγραψαν πολλοί, η αντίδραση των νέων για το γκρέμισμα των προσδοκιών, για μια ζωή χωρίς ελπίδα. Και έτσι δεκάδες καταστήματα του κέντρου καταστράφηκαν, κάηκαν, λεηλατήθηκαν (σε μεμονωμένες περιπτώσεις). Πολλοί (πάλι) μίλησαν για ομοιότητες με τις συγκρούσεις στα παρισινά προάστια λίγα χρόνια πριν. Αναμφίβολα όμως τις μεγαλύτερες αναλογίες θα βρούμε με τα γεγονότα στο Λος Άντζελες στις 3 Απριλίου 1992 όταν το πλήθος εξεγέρθηκε με αφορμή αστυνομικές αγριότητες εναντίον ενός νεαρού Αφροαμερικάνου. Η Αθήνα στο μεταξύ δεν έχει συνέλθει ακόμη από αυτό που την βρήκε και πολλοί μιλούν –όσο η κρίση ξεδιπλώνεται και χειροτερεύει– για επανάληψη του συμβάντος. Ή και για επέκτασή του. Είμαι Υπεράνθρωπος: Η Κατασκευή του Τιμωρού Η αυθόρμητη εκδίκηση είναι ένα πράγμα· όμως αυτή μπορεί να αναχθεί σε μια μεγάλη τέχνη αν σχεδιαστεί καλά και επί μακρόν. Εγχειρίδια όπως Ο Πρίγκιπας του Μακιαβέλι ή το Σουν Ζου: Η Τέχνη του Πολέμου μπορούν να προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες στον επίδοξο εκδικητή. Φυσικά, το πιο βασικό χαρακτηριστικό που πρέπει να υιοθετήσει είναι αυτό της υπομονής: ως γνωστόν, η εκδίκηση είναι πιάτο που τρώγεται κρύο. Οι λόγοι για εκδίκηση διαφέρουν κατά περίπτωση. Ο Λεξ Λούθορ κυνηγάει τον Σούπερμαν γιατί ο τελευταίος σε νεαρή ηλικία –ως Σουπερμπόι ακόμη– ήταν υπεύθυνος για τη Φαλάκρα τού μετέπειτα θανάσιμου εχθρού του. Το θύμα τού Άλεξ στην ταινία Κουρδιστό Πορτοκάλι έχει την ευκαιρία να πάρει την εκδίκησή του από τον άνθρωπο που οριστικά και αμετάκλητα κατέστρεψε τη ζωή του (έχασε τη γυναίκα του και έμεινε ανάπηρος) όμως αυτή η εκδίκηση ήταν κάτι που μόνο η ειρωνεία της μοίρας μπορούσε να του προσφέρει και θα ήταν εντελώς αδύνατον να σχεδιαστεί εκ των προτέρων. Ο Ρασκόλνικοφ του Ντοστογιέφσκι στο Έγκλημα και Τιμωρία είναι το απόλυτο αντίθετο του Εκδικητή ή του Τιμωρού: δεν έχει κανέναν απολύτως λόγο ή ορμή να σκοτώσει, όμως το κάνει απλά για να δει αν μπορεί να την γλιτώσει. κοντέινερ | Μάρτιος 2011
Κανένας πιο αρχετυπικός Εκδικητής-Τιμωρός από τον Κόμητα Μοντεκρίστο στο κλασικό μυθιστόρημα του Α. Δουμά: ο αθώος που φυλακίστηκε και όταν ελευθερώνεται οργανώνει μια μεθοδική, ιδιοφυή εκστρατεία τιμωρίας των υπαιτίων της καταστροφής της ζωής του. Διαφέρει από τα άλλα μυθιστορήματα της εποχής του, όπου οι κακοί τιμωρούνται στο τέλος από την εξέλιξη των γεγονότων ή τη Θεία Δίκη, στο ότι ο ήρωας έχει απόλυτα σαφείς προθέσεις: να εκδικηθεί. Όπως γράφει ο Α. Γκράμσι, μεγάλο μέρος των αποκαλούμενων νιτσεϊκών «Υπερανθρώπων» δεν έχει ως πηγή και θεωρητικό πρότυπο τον Ζαρατούστρα αλλά τον Μοντεκρίστο. Ο Κόμης Μοντεκρίστο αρχίζει να πιστεύει ότι δεν είναι απλώς εκδικητής αλλά ότι έχει αναλάβει το ρόλο να απονέμει δικαιοσύνη. Αυτός, όπως γράφει ένας άλλος Ιταλός, ο Ουμπέρτο Έκο, καταπιάνεται με το να υφαίνει τις τιμωρίες του, απολαμβάνοντας χασίς και συνθέτοντας ύμνους στην ελευθερία του πνεύματος. Όμως, σιγά-σιγά, καθώς η εκδίκηση προχωράει και αποκαλύπτεται στους εχθρούς του, υπάρχει κάτι που τον αναχαιτίζει: μπορεί ένας εκδικητής να βασίσει τις κινήσεις του και τις επιλογές του στο γεγονός ότι είναι Υπεράνθρωπος; Περνώντας στη μαζική κουλτούρα βρίσκουμε πολλούς Τιμωρούς και Εκδικητές στα κόμικς και τον κινηματογράφο. Όμως δεν είναι όλοι εκδικητές, ούτε οι καλοί, ούτε και οι κακοί: Ο Μπάτμαν είναι Τιμωρός, ο Σούπερμαν όχι. Ο Μπάτμαν θα γίνει Τιμωρός (ουσιαστικά Vigilante) για να εκδικηθεί για τη δολοφονία των γονιών του από μικροκακοποιούς. Πέρα από τη λογοτεχνία, αν ερευνήσει κανείς τις αιτίες της δημιουργίας μερικών από τους πιο αρχετυπικούς Κακούς στη σύγχρονη μαζική κουλτούρα θα συνειδητοποιήσει ότι αυτοί κάποτε υπήρξαν καλοί, πολύ καλοί μάλιστα, αξιαγάπητοι και ερωτεύσιμοι όμως το κακό που τους βρήκε τους μετέτρεψε σε τέρατα που δεν έχουν τίποτε άλλο στο μυαλό τους από επιθυμία για εκδίκηση. Και ποιοι πιο αρχετυπικά κακοί από τον serial killer και γκουρμέ-ανθρωποφάγο Hannibal Lector ή τον αρχικακό Darth Vader της πενταλογίας Star Wars. Όταν τους πρωτογνωρίσαμε (στις πρώτες τρεις ταινίες της σειράς τον πρώτο, στις πρώτες τέσσερις τον δεύτερο), παρά τη γοητεία του κακού που προκαλούσαν, δεν φανταζόμασταν ότι θα έκρυβαν μια «ανθρώπινη» πλευρά. Στη συνέχεια όμως καταλάβαμε ότι φοβερά γεγονότα και αδικίες που τους συνέβησαν σε μικρή ηλικία τούς άλλαξαν εκ βάθρων. Ο πρώτος έχασε όλη την οικογένειά του και αναγκάστηκε να φάει τις σάρκες τους ενώ ο δεύτερος την αγαπημένη του. Πριν απ’ αυτούς ένας άλλος κλασικός κακός του 20ού αιώνα, ο κόμης Δράκουλας του Bram Stoker, μετατρέπεται σε βαμπίρ επειδή χάνει την πολυαγαπημένη του σύζυγο και από εθνικός ήρωας της Βαλαχίας εκπίπτει σε τέρας. Στην κορεάτικη ταινία Old Boy θα βρούμε την πιο εξεζητημένη και περίπλοκη κατασκευή εκδίκησης από την εποχή του Μοντεκρίστο: ο ήρωας-θύμα τιμωρείται με μια δεκαετή κατ’ οίκον φυλάκιση για κάτι που έκανε όταν ήταν στο σχολείο και ο τιμωρός του στήνει μια σύνθετη κατασκευή για να εκτελέσει το σχέδιό του. Έτσι είναι: αν θέλετε να τιμωρηθούν οι ένοχοι όπως τους αξίζει, να το οργανώσετε για χρόνια. Ακόμη και για δεκαετίες. Οτιδήποτε άλλο δεν θα ήταν αρκετό. Οτιδήποτε άλλο δεν θα πρόσφερε αυτή την απίστευτη ικανοποίηση…
Τιμωρία _ Αφιέρωμα _Δημήτρης Δαλδάκης
Άτακτοι κακομαθημένοι Η τιμωρία είναι ένας θάνατος. Μικρός ή μεγάλος. Είναι κίνηση. Ο τιμωρός είναι στάση. Θύμα εμμονής. Ρουτίνα, συντήρηση, Botox, καδροποίηση διπλωμάτων και αποταμίευση. Καριέρα, ασφάλεια, οικογένεια, πατρίδα και θρησκεία· με μια λέξη, εξουσία. Ο τιμωρός είναι μανιακός. Μανιακός δολοφόνος. Μπορεί να σκοτώνει μέχρι να τελειώσουν οι άνθρωποι. Τιμωρείται όποιος σπάει την ηθική αρτιότητα του παιχνιδιού. Ο εκτός μόδας. Τώρα, αν το παιχνίδι είναι καλό ή κακό, κανείς δεν μπορεί να τ’αποδείξει. Γι’αυτό και κάθε πράξη είναι υποψήφια να ονομαστεί τιμωρία. –Σπάσε τα επίπεδα μέχρι να βρεις την αλήθεια και μετά χρωμάτισέ την. Η ζωή ολόκληρη δεν σε φτάνει. Στο χρώμα πάντα θα μπλέκουν άλλα χρώματα. Η τιμωρία είναι η εκδίκησή μου γιατί δεν είσαι ίδιος μ’εμένα. Η τιμωρία έρχεται όταν μια πράξη προσπαθεί να συγκρατηθεί σε μονοχρωμίες. Όταν αποκτά ηθική ταυτότητα. Όταν επικυρώνεται από το συμβούλιο των υποκριτών. Τιμωρία είναι η επιστήμη που ακρωτηριάζει επιλεκτικά τη ζωή. Είναι η τέχνη τού να διατηρείς ψευδαισθητικά ένα άσυλο. Τιμωρία επιβάλλει ή ο αδαής ή ο γνώστης. Επειδή δεν υπάρχει ούτε ο ένας ούτε ο άλλος, τότε, μιλάμε, απλά, για πράξεις. Αμφιλεγόμενη δικαιοσύνη, είτε από τη φύση που αγνοούμε είτε από την τάξη που γνωρίζουμε. Πρέπει να σκοτώσω κρέας για να φάω. Πρέπει να σκοτώσω όλα τα ζώα για να εξουσιάσω. Η μεγαλύτερη επιθυμία αυτού που δεν νιώθει άνετα στον κόσμο είναι να τιμωρήσει, δηλαδή, ν’αυτοκτονήσει. Ν’αφανίσει τον κόσμο προτού ο κόσμος τον αφανίσει.
Απέναντι, ένας ασκητής βετζετέριαν: «Δεν τρώω ό,τι είναι ζωντανό». Ας βρει κάτι πεθαμένο γύρω του, αν μπορεί. –Φτιάχνω στο μυαλό μου ένα κάτι να μην είναι ζωντανό, να είμαι ήσυχος όταν τρώω, όταν ζω· να λέω πως δεν τιμωρώ. Απέναντι, ένας αμερικανοτραφής λεπτεπίλεπτος: «Ευθανασία είναι η κίνηση που τραβάει τα καλώδια του ταλαίπωρου, ταλαιπωρημένου ετοιμοθάνατου». Και οι άλλοι, οι ταλαίπωροι, ταλαιπωρημένοι ετοιμόζωοι; Τιμωρείται αυτός που πάει να ζήσει και προστατεύεται αυτός που πάει να πεθάνει; Ευθανασία είναι ν’ αφήνεις κόσμο να πεινάει. Όποιος νομίζει ότι ζει χωρίς να έχει προκαλέσει θάνατο, γελιέται. Και ο πιο «καθαρός» στα καθάρματα ανάμεσα αναπνέει, κάθαρμα. Όλοι μοιραζόμαστε τα ίδια χνότα. Ακόμα και αυτός που θα προσπαθήσει να ζήσει με το γράμμα του νόμου ή της τιμής, τελικά, θα ζήσει προσπαθώντας ν’αποφύγει το θάνατο. Στο τέλος-τέλος της γραμμής, τιμωρία είναι η κατάσταση που προσπαθούν να εξορκίσουν τα πλάνα μας. Αυτό που μπορεί να τα ταράξει είναι η τιμωρία που επιβάλλουμε ή που σπρώχνουμε μακριά. Στην αληθινή, προπατορική, ζωή δεν υπάρχει τιμωρία. Υπάρχει το αναπόφευκτο χτύπημα προκειμένου να μείνεις όρθιος στην πορεία. Ή σκοτώνεις ή σκοτώνεσαι. Το να πεις «δεν ξέρω» είναι το ίδιο δύσκολο με το να πεις «έκανα λάθος». Από αυτή τη δυσκολία ξεκινά η διαλεκτική της μελανιάς και του αίματος. Δεν πειρά-
25
Πετυχημένη ζωή είναι το τέλειο έγκλημα. Να μη σε βρουν πουθενά τα κάγκελα, οι σφαίρες και τ’αγκάθια. Να περνάς τσίμα-τσίμα από τ’ανοίγματα, στο μέγεθος και στις δυνάμεις σου να χτίζεις τη δημιουργία και να οργανώνεις την απόδραση. Μέχρι να εκραγείς όμορφα. ζει. Και η θάλασσα δεν κατάλαβε ακόμα ότι δεν έχει νόημα να χτυπά το βράχο. Όλοι μας, καθημερινά, τιμωρούμε και τιμωρούμαστε. Αν γίνεται εκούσια ή ακούσια, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι η ζωή προκύπτει από την αντίσταση. Από τη στιγμή του πρώτου κλάματος είμαστε κόντρα. Δεν ανέχεσαι την ατιμωρησία γιατί δεν ανέχεσαι την ανεξέλεγκτη ζωή σου. Είμαστε σε πόλεμο. Ασταμάτητα. Αλλιώς, πρέπει να καλλιεργηθεί η λογική του ενός χτυπήματος. Είτε το δέχεσαι είτε το δίνεις. Ούτε θα σωθείς μόνος, ούτε θα συνεχίσουν χωρίς εσένα. Πετυχημένη ζωή είναι το τέλειο έγκλημα. Να μη σε βρουν πουθενά τα κάγκελα, οι σφαίρες και τ’αγκάθια. Να περνάς τσίμα-τσίμα από τ’ανοίγματα, στο μέγεθος και στις δυνάμεις σου να χτίζεις τη δημιουργία και να οργανώνεις την απόδραση. Μέχρι να εκραγείς όμορφα. Έχουμε τη βαθιά πίστη ότι οι πράξεις πληρώνονται. Όλες. Καταλαβαίνουμε ότι κάθε κίνηση, απαραίτητα, κάπου βρίσκει σώμα. Ότι, απαραίτητα, είναι σώμα. Κάτι τραβιέται και κάτι αφήνεται. Κάπου, κάτι χτυπά και, όταν χτυπά αφυπνίζει. Κάθε ξύπνημα και πονοκέφαλος. Ένα νέο ανεξέλεγκτο σώμα. Μια πράξη, νέα, που περιμένουμε, που ξέρουμε πως θά’ρθει, της οποίας, όμως, λείπει η κατεύθυνση. Γίνεται άγχος, γίνεται φόβος, γίνεται παραλογισμός. Γίνεται λόγος για να κλείνεσαι, για να παραφυλάς, για να δαγκώνεις. Γίνεται λόγος για το τίποτα. Είτε τιμωροί είτε τιμωρημένοι, όσο ζούμε, συνέχεια θα είμαστε, άτακτοι και κακομαθημένοι. Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
26
Ο Φουκώ, περί τιμωρίας σε talk show και μπαρ. Από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70, που εκδόθηκε το βιβλίο του Μισέλ Φουκώ Επιτήρηση και Τιμωρία, και μέχρι το τέλος της δεκαετίας, ο συγγραφέας έδωσε μια σειρά από παρουσιάσεις, συζητήσεις και συνεντεύξεις σε αμφιθέατρα, καφενεία, μπαρ καθώς και σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές. Κάποιες από αυτές τις συζητήσεις γύρω από «τη Γέννηση της Φυλακής» καταγράφηκαν και αργότερα κυκλοφόρησαν, συχνά σε φωτοτυπημένες σελίδες Α4, κυρίως σε φοιτητικούς κύκλους. Ο σχολιασμός και οι απαντήσεις του Φουκώ έχουν ιδιαίτερη σημασία γιατί εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τις προθέσεις του, σε σχέση με το περιεχόμενο του βιβλίου του, που θεωρήθηκε πως άλλαξε τον τρόπο ανάγνωσης της ιστορίας του Νόμου και της απόδοσης Δικαιοσύνης. (Παρότι ο ίδιος το έχει αρνηθεί τουλάχιστον σε κάποιες από τις δηλώσεις του.) Παραθέτω μερικά σύντομα αποσπάσματα από συνομιλίες στις οποίες συσχετίζονται τα βασανιστήρια, ο εγκλεισμός, η αυτοδικία και η πολιτική –με την έννοια των σχέσεων εξουσίας– διάσταση της τιμωρίας. Ερώτηση: Το βιβλίο Επιτήρηση και Τιμωρία ξεκινά σαν ταινία τρόμου, με την περιγραφή του αργού βακοντέινερ | Μάρτιος 2011
σανιστηρίου και το θάνατο του Ντάμιαν, ενός βασιλοκτόνου. Είναι απίστευτο τι του έκαναν. Τον σκότωσαν και ίσως του άξιζε να πεθάνει, αλλά να πεθάνει με τέτοιο τρόπο! Επιπλέον, το θέαμα της δοκιμασίας του, συμπεριελάμβανε και ακροατήριο που το απολάμβανε. Θα μπορούσαν οι άνθρωποι σήμερα να διασκεδάσουν παρακολουθώντας κάτι παρόμοιο;
με όσους κλέβουν τσάντες από τις γριές, αυτοί πρέπει να πάνε στην γκιλοτίνα! Θάνατος σε όλους!». Κι αυτή ήταν η γενική κατακραυγή ενάντια στη συνάντηση μερικών χιλιάδων ανθρώπων που ζητούσαν την κατάργηση της θανατικής ποινής.
Μισέλ Φουκώ: Αυτή είναι μια σοβαρή ερώτηση. Είναι απόλυτα σίγουρο, με δεδομένο το πώς έχουν τα πράγματα και ποια είναι η κοινωνία, πως αν η τιμωρία επαφιόταν στην ελεύθερη επιλογή, στην ελεύθερη βούληση αυτού που αποκαλούμε κοινή γνώμη, το αποτέλεσμα θα ήταν τρομερό. Έχω μια συγκεκριμένη ανάμνηση. Πριν τέσσερα χρόνια έγινε μια συνάντηση για το θέμα της θανατικής ποινής στην Porte de Versailles (στμ: η θανατική ποινή καταργήθηκε στη Γαλλία το 1981). Είχα πάει εκεί με μερικούς φίλους, από τους οποίους οι περισσότεροι μόλις είχαν βγει από τη φυλακή. Μετά πήγαμε για ένα ποτό σε ένα καφέ και καθώς συζητούσαμε τα περί της συνάντησης, ρωτήσαμε τη γνώμη του ιδιοκτήτη και των σερβιτόρων. Μας είπαν: «Συνάντηση κατά της θανατικής ποινής; Και τι θα γίνει δηλαδή
Μ. Φ.: Αισθάνομαι βαθιά πως το ποινικό σύστημα όπως λειτουργεί είναι απολύτως μη αποδεκτό. Δεν είναι αποδεκτό από κανένα μας, ούτε από όσους νιώθουν το βάρος του πάνω τους, ούτε από τους άλλους. Είναι ένας διοικητικός μηχανισμός που δεν έχει αφομοιωθεί ούτε ενσωματωθεί στην κοινωνική μας συνείδηση, μιας και επινοήθηκε 150 χρόνια πριν.
Ε: Οδόντα αντί οδόντος.
Ε: Εντούτοις, σίγουρα έχουμε προοδεύσει από την εποχή του βασανισμού του Ντάμιαν. Μ. Φ.: Αναμφισβήτητα. Θες να με κάνεις να πω πως δεν χρησιμοποιούμε πια βασανιστήρια. Αυτό αληθεύει αλλά μόνο όσον αφορά το ποινικό σύστημα. Τα βασανιστήρια μεταφέρθηκαν αλλού σήμερα: στην αστυνομία, που είναι επίσης ένας νέος θεσμός, ο
27
Ο Φουκό στο Nighthawks του Χόπερ
Από τη στιγμή που το σύνθημα έπαψε να είναι: «Κάντε μερικούς μεγάλους θεαματικούς βασανισμούς και αφήστε τους άλλους εγκληματίες να φύγουν» και έγινε: «Κάθε εγκληματίας πρέπει να τιμωρείται συστηματικά, κάθε έγκλημα πρέπει να διώκεται αποτελεσματικά», από κει και πέρα η δικαιοσύνη έπρεπε να υποβοηθηθεί από τον νέο θεσμό της αστυνομίας. οποίος εμφανίζεται ακριβώς όταν εξαφανίζονται τα βασανιστήρια. Από τη στιγμή που το σύνθημα έπαψε να είναι: «Κάντε μερικούς μεγάλους θεαματικούς βασανισμούς και αφήστε τους άλλους εγκληματίες να φύγουν» και έγινε: «Κάθε εγκληματίας πρέπει να τιμωρείται συστηματικά, κάθε έγκλημα πρέπει να διώκεται αποτελεσματικά», από κει και πέρα η δικαιοσύνη έπρεπε να υποβοηθηθεί από τον νέο θεσμό της αστυνομίας. Και η αστυνομία διαρκώς αυξάνει τη χρήση βίας για να βρει την αλήθεια, όπως γνωρίζεις πολύ καλά. Η αστυνομία βασανίζει, και το ίδιο κάνει ο στρατός όταν εκτελεί αστυνομικά καθήκοντα, όπως έκανε στην Αλγερία και αλλού. Έτσι έχουμε μια λειτουργική μετακίνηση των βασανιστηρίων στην κοινωνία μας αλλά όχι εξαφάνισή τους. Ε: Όπως και να ’ναι δεν μπορεί κανείς να εξαλείψει από τα μυαλά των ανθρώπων την ιδέα ότι ένα έγκλημα πρέπει να επιφέρει δεινά ως κυρώσεις. Δυστυχώς αυτή είναι και σήμερα η κατάσταση. Μ. Φ.: Πράγματι, όταν οι άνθρωποι δέχονται επίθεση, όταν τους κλέβουν τα χρήματα τους ή όταν ένα μέλος της οικογένειάς τους σκοτώνεται, είναι βέβαιο
πως θα αποζητήσουν αυτό που ο Νίτσε αποκαλούσε εκδίκηση. Αλλά αυτό που δεν έχει αναγνωριστεί, ό,τι παραμένει νεφελώδες, αυτό που είναι δύσκολο να ανεχθούν οι άνθρωποι, είναι πως η ανάγκη για εκδίκηση έχει με μια έννοια δημευθεί από μια μορφή πολιτικής εξουσίας και πως το ποινικό σύστημα έχει συγχωνευθεί στη γενική μορφή πολιτικού ελέγχου που ασκείται πάνω πια σε ολόκληρη την κοινωνία. Η ανάγκη απάντησης, εκδίκησης, η αντιπαράθεση με το άτομο που σου επιτέθηκε, έχει μεταφερθεί σε έναν κοινωνικό θεσμό και έχει πάρει μια γενική πολιτική φόρμα στην οποία οι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό τους. Ε: Στο παρελθόν η τιμωρία είχε γεύση θηριωδίας, σαν να ρίχνεις αλάτι στις πληγές. Ήταν θέμα άγνοιας; Μ. Φ.: Α όχι, δεν ήταν άγνοια. Αντίθετα συνιστούσε ένα ειδικό τελετουργικό συνδεδεμένο, με μια άλλη μορφή πολιτικής εξουσίας η οποία ασκείτο στο όνομα του ηγεμόνα και γύρω από τη φυσική του παρουσία. Στις μοναρχίες του ύστερου μεσαίωνα και στον 17ο και 18ο αιώνα, κάθε άτομο που παρέβαινε το
νόμο, επετίθετο στη θέληση του ηγεμόνα, γιατί ο νόμος ήταν το θέλημα του ηγεμόνα. Έτσι, υπήρχε ένας βαθμός βασιλοκτονίας στον πυρήνα ακόμα και του πιο αξιοθρήνητου εγκλήματος. Η μεγάλη ιεροτελεστία του βασανισμού έπρεπε να γίνει αντιληπτή σαν ένα είδος πολιτικού τελετουργικού. Η στέψη του βασιλιά ήταν μια πολιτική τελετή, η είσοδός του στην πόλη, επίσης. Οι ακραίες σωματικές τιμωρίες ήταν ακόμα πιο κοινά είδη πολιτικών τελετουργικών, που καταδείκνυαν τη φυσική, υλιστική εξουσία του βασιλιά σε όλο το μεγαλείο και τη βία της. Και συνεπώς το σώμα του τιμωρούμενου ατόμου έπρεπε να δείξει με τις πληγές του, τις κραυγές του, τα ουρλιαχτά του, τη συντριπτική δύναμη του ηγεμόνα. Ε: Η τιμωρία είναι η επιβεβαίωση της εξουσίας. Πάντα θα υπάρχει τιμωρία από τη στιγμή που πάντα θα υπάρχει εξουσία παντού, ανεξάρτητα από τη μορφή της. Είσαι υπέρ της ιεραρχίας… Μ. Φ.: (Γέλια) Το πρόβλημα είναι να μάθουμε αν η εξουσία πρέπει απαραίτητα να συνδέεται με τις μορφές ιεραρχίας που ξέρουμε. Ή με την ιεραρχία συνολικά…. Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Βλέμμα_ 28
κοντέινερ | Μάρτιος 2011
Τιμωρία _ Αφιέρωμα _Όλγα Λαφαζάνη
29
Ζωές σε τιμωρία:
Δραπετεύοντας από τον εγκλεισμό ή 300 μετανάστες εργάτες σε απεργία πείνας I ain’t got no home, ain’t got no shoes Ain’t got no money, Ain’t got no clothes Ain’t got no land, Ain’t got no country Ain’t got no freedom, Ain’t got no god, Ain’t got no love, ain’t got no name Then what have I got Why am I alive anyway? Got my hair, got my head Got my brains, got my ears Got my eyes, got my nose Got my mouth, I got my smile Yeah, what have I got Nobody can take away I’ve got life Nina Simone - Ain’t Got No/I Got Life Μεγάλο τμήμα των μεταναστών και μεταναστριών που ζουν στην Ελλάδα και όχι μόνο, βιώνουν ένα καθεστώς ιδιότυπου εγκλεισμού. Ιδιότυπου γιατί παρόλο που πρακτικά δεν είναι έγκλειστοι, αντιμετωπίζουν ποικίλους περιορισμούς που αποτυπώνονται σε πολλαπλούς τόπους και σε πολλαπλές πτυχές της ζωής τους: στα σύνορα όπου φράχτες, στρατόπεδα κράτησης, επαναπροωθήσεις και επιλεκτικές απελάσεις προσπαθούν να ανακόψουν το πέρασμά τους, στους χώρους εργασίας, όπου δουλεύουν σκληρά, συνήθως χωρίς ωράριο με χαμηλούς μισθούς και ανασφάλιστοι, στις πόλεις όπου οι έλεγχοι χαρτιών σε δρόμους, πλατείες και μέσα μαζικής μεταφοράς τείνει να γίνει κανόνας. Η παρανομοποίησή τους αντανακλάται σε κάθε πτυχή της ζωής τους: στη μετακίνηση, στην εργασία, στην έλλειψη πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Αυτό το ιδιότυπο καθεστώς εγκλεισμού γίνεται σταδιακά ένα ενσώματο βίωμα, ένα βίωμα που αντανακλάται και στον τρόπο που διαλέγουν να αγωνιστούν. Η επιλογή της απεργίας πείνας ως μέσου διεκδίκησης δικαιωμάτων είναι μια επιλογή που καταδεικνύει αυτόν τον αποκλεισμό από θεσμοθετημένα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι, κατά κύριο λόγο, φυλακισμένοι και μετανάστες/τριες επιλέγουν την απεργία πείνας ως μέσο διεκδίκησης. Στο μήνυμα αλληλεγγύης προς τους 300 μετανάστες εργάτες απεργούς πείνας που έστειλε η Κωσταντίνα Κούνεβα έγραφε χαρακτηριστικά: «Ένας κρύσταλλος παίρνει το χρώμα του υφάσματος πάνω στο οποίο έχει τοποθετηθεί. Λευκό, κόκκινο, μαύρο και τα λοιπά. Με τον ίδιο τρόπο, το περιβάλλον και οι συνθήκες στα οποία ζούμε επηρεάζουν την κατεύθυνση της ζωής μας.» Ο ιδιότυπος αυτός εγκλεισμός χαράσσεται στο σώμα τους – όπως ανεξίτηλα έχει χαραχτεί και στο σώμα της Κ.Κούνεβα. Τα σώματα των 300 μεταναστών απεργών πείνας γίνονται πεδία πολιτι-
Δεν είναι όμως τόσο η ίδια η απέλαση, όσο ο φόβος της απέλασης, η πιθανότητα κάποιος/α να απελαθεί αλλά και το νόμιμο δικαίωμα της κυρίαρχης εξουσίας να απελαύνει τους ξένους, που ρίχνει τη σκιά της στην καθημερινή ζωή των μεταναστών/τριών. κής αντιπαράθεσης. Για τη ζωή ή το θάνατό τους, διαπληκτίζονται καθημερινά στον δημόσιο λόγο διαφορετικές πολιτικές, πρακτικές και απόψεις. Η κυβέρνηση τούς προτείνει να σταματήσουν την απεργία πείνας και να ενταχθούν σε καθεστώς «υπό ανοχή». Μα σε αυτό το καθεστώς δεν ζουν τόσα χρόνια; Όχι σε ένα θεσμοθετημένο αλλά σε ένα άτυπο καθεστώς ανοχής: δεν είναι ευπρόσδεκτοι αλλά ανεκτοί. Αν άλλωστε συνέχιζαν να ζουν και να δουλεύουν όπως έκαναν τόσα χρόνια στις πόλεις τους, θα είχαν και την κοινωνική ανοχή αλλά και την ανοχή της Πολιτείας με μια σχετικά μικρή πιθανότητα σύλληψης και απέλασης. Σύμφωνα με το θεσμοθετημένο καθεστώς «υπό ανοχή» που προτείνει η κυβέρνηση θα εκδοθεί σε βάρος τους μια απόφαση απέλασης, μια απόφαση που θεωρητικά δεν θα εκτελείται, ενώ η «ανοχή» της κυβέρνησης θα ανανεώνεται κάθε εξάμηνο, μέχρι ένα χρόνο. Και μετά βλέπουμε. Είναι μια πρόταση που όχι απλά επιβεβαιώνει αλλά θεσμοθετεί τον εγκλεισμό τους, θεσμοθετεί την μέχρι στιγμής τυχαία μη-απελασιμότητά τους. Όπως γράφει
και ο N. De Genova οι μετανάστες/τριες δεν είναι απλά «παράνομοι ξένοι» αλλά «απελάσιμοι ξένοι». Δεν είναι όμως τόσο η ίδια η απέλαση, όσο ο φόβος της απέλασης, η πιθανότητα κάποιος/α να απελαθεί αλλά και το νόμιμο δικαίωμα της κυρίαρχης εξουσίας να απελαύνει τους ξένους, που ρίχνει τη σκιά της στην καθημερινή ζωή των μεταναστών/τριών. Αυτό που κάνει τόσο σημαντική, εντέλει, την πιθανότητα της απέλασης είναι ότι κάποιοι απελαύνονται έτσι ώστε οι περισσότεροι να παραμείνουν μη-απελάσιμοι, εργάτες των οποίων το ιδιαίτερο μεταναστευτικό καθεστώς παραμένει προσωρινό και «παράνομο» στο διηνεκές. Παρ’ όλο όμως που τόσο η μορφή του αγώνα τους όσο και οι κυβερνητικές προτάσεις επιβεβαιώνουν τον ιδιότυπο εγκλεισμό τους, ο ίδιος ο αγώνας τους τον αμφισβητεί. Οι μετανάστες εμπεδώνουν, ενσωματώνουν, αλλά ταυτόχρονα αμφισβητούν και ξεπερνούν τα όρια. Ο κρύσταλλος, λοιπόν, δεν παίρνει μόνο το χρώμα του υφάσματος πάνω στο οποίο τοποθετείται αλλά μπορεί και να αλλάζει, τόσο το δικό του χρώμα όσο και αυτό του υφάσματος. Θέτοντας την ίδια τους τη ζωή σε κίνδυνο –όπως έχουν ξανακάνει περνώντας τα σύνορα ή δουλεύοντας σε άθλιες συνθήκες–, οι μετανάστες αντιστέκονται στον αποκλεισμό τους και βρίσκονται στο κέντρο του πολιτικού γίγνεσθαι. Η ζωή λοιπόν ή ο θάνατός τους, που στα σύνορα και στα κέντρα κράτησης φαίνεται να μην έχει καμία αξία, μέσα από τη δράση τους μεταφέρεται στο κέντρο της πόλης και αναδεικνύεται σε κεντρικό πολιτικό διακύβευμα. Δεν υποκινούνται αλλά αντίθετα υποκινούν: τόσο τις πολιτικές εξελίξεις όσο και χιλιάδες ανθρώπους που στέκονται αλληλέγγυοι/ες στον αγώνα τους. Δεν θέλουν ανοχή, θέλουν αξιοπρέπεια και την διεκδικούν. Γίνονται ενεργοί πολίτες μέσα από τη δράση τους, με ή χωρίς χαρτιά, με ή χωρίς ευρωπαϊκό διαβατήριο. Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Αφιέρωμα _ Τιμωρία _Ευγενία Μπόζου
30
Eίμαστε όλοι Τεντιμπόηδες
«Χαρά να σε γιαούρτωνα εκεί που ρητορεύεις…» Δ.Σαββόπουλος, O πολιτευτής
«Κλέφτης. Έκλεψα 845 λίρες. Είμαι στο δρόμο για το αστυνομικό τμήμα.» Αυτό έγραφε το χαρτόνι που κρεμόταν από το λαιμό ενός υπαλλήλου όταν το αφεντικό του τον έπιασε να πλαστογραφεί μια επιταγή. Το αφεντικό λοιπόν, αποφάσισε, όχι μόνο να τον παραδώσει στην αστυνομία, αλλά επιπλέον να τον ταπεινώσει δημόσια, υποχρεώνοντάς τον να περάσει μέσα από τους δρόμους της πόλης του Ουίταμ στο Έσσεξ, «στολισμένος» με το εν λόγω χαρτόνι. Η είδηση ότι τελικά ο κλέφτης τη γλίτωσε με μια απλή προειδοποιητική σύσταση ενώ ο τιμωρόςεργοδότης αναγκάστηκε να του πληρώσει 5000 λίρες αποζημίωση συν μισθούς δύο χρόνων, για το ψυχικό τραύμα που προκάλεσε στον υπάλληλό του, έκανε το γύρο του κόσμου μέσα από τα δελτία ειδήσεων - και κάπως έτσι το έμαθα κι εγώ. Η ιστορία, και πιο πολύ η εικόνα του ταλαιπωρημένου τύπου με το χαρτόνι στο λαιμό, μου έφερε στο νου τις εικόνες από το Νόμο 4000 του Δαλιανίδη και τη δημόσια διαπόμπευση των «τεντιμπόηδων» στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1960. Ο νόμος περί τεντιμποϊσμού θεσπίστηκε το 1958 από την κυβέρνηση Καραμανλή για την αντιμετώπιση των νεαρών ταραχοποιών που διασκέδαζαν πετώντας γιαούρτι και σάπια φρούτα σε ηλικιωμένους και γυναίκες για να τους ρεζιλέψουν. Η τιμωρία τους για εξύβριση πληρωνόταν με το ίδιο νόμισμα: οι τεντιμπόηδες οδηγούνταν στο κρατητήριο όπου τους κούρευαν με την ψιλή, τους έσκιζαν τα παντελόνια, και τους περιέφεραν στους δρόμους δεμένους με χειροπέδες, με χαρτόνι να κρέμεται στο λαιμό και τη λέξη «τεντιμπόης» γραμμένη φαρδιά πλατιά. Για να ολοκληρωθεί η διαπόμπευση, ο κόσμος τους πετούσε γιαούρτια. Δεν θέλει και πολύ για να καταλάβει κανείς ότι ένας τέτοιος νόμος μάλλον προήγαγε, παρά περιόριζε την πρακτική της δημόσιας διαπόμπευσης – με τα γιαούρτια να εκσφενδονίζονται σε πρώτο πλάνο και τους περαστικούς να ξεδίνουν βγάζοντας το εκδικητικό κτήνος από μέσα τους με τη βούλα και την προστασία του νόμου. Αυγό, γιαούρτι και ντομάτα: η κρυφή γοητεία της τιμωρίας με δημόσια διαπόμπευση. Έχουν περάσει τριάντα χρόνια από την τελευταία φορά που εφαρμόστηκε ο νόμος αυτός, που καταργήθηκε οριστικά το 1983 και ο οποίος φαίνεται πως απέτυχε παταγωδώς στο να «συνετίσει» τους κοντέινερ | Μάρτιος 2011
άτακτους νεαρούς και να αποτελέσει παράδειγμα για τις επόμενες γενιές, αφού τα αυγά, τα γιαούρτια, οι ντομάτες, οι «ψιλές» σφαλιάρες, το κράξιμο, το γιουχάισμα δεν έπαψαν ποτέ να αποτελούν αγαπημένο σπορ των πιτσιρικάδων (και όχι μόνο), ιδιαίτερα όταν κάπου, κάπως, κάποτε καταφέρνουν να βρεθούν σε απόσταση βολής από τον εκάστοτε στόχο. Άλλωστε, ένα γιαούρτι, μια κρεμούλα, μπορείς να βρεις σχεδόν οπουδήποτε, οποιαδήποτε ώρα και στιγμή, όσο ανοργάνωτος και να είσαι. Τι και αν τα ’χει τραγουδήσει ο Σαββόπουλος πριν από καμιά 30αριά χρόνια; Όποτε τρώει γιαούρτι ή κράξιμο κάποιος πολιτικός ή μεγαλοδημοσιογράφος ή ο ποδοσφαιρικός μεγαλοπαράγοντας ή μεγαλο-κάτι τελοσπάντων, γίνεται χαμός, «επίθεση κατά της δημοκρατίας» φωνάζουν από τα τηλεπαράθυρα. Σιγά ρε παιδιά, πώς κάνετε έτσι! Έχετε αναρωτηθεί ποτέ ότι κάτι χοντρά ξεδιάντροπο έχει κάνει ο γιαουρτωμένος; Και τι είναι ένα αυγό ή ένα γιαούρτι μπροστά σ’ εκείνα που συμβαίνουν και στα οποία αισθανόμαστε ανήμποροι να αντιδράσουμε; Τους βλέπεις να αγορεύουν στα δελτία ειδήσεων και σου ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι. Θέλεις να τους πνίξεις. Ε, λοιπόν, αν έρθουν και κάτσουν άνετοι και χαλαροί απέναντί σου στη Σκουφά, φταις εσύ να τους ρίξεις ένα μπινελίκι ή μια αγελαδίτσα; Δεν πιστεύω φυσικά ότι έτσι αποδίδεται δικαιοσύνη, ούτε θεωρώ τη διαπόμπευση αυτού του τύπου μέσο αυτοδικίας. Δεν υποκαθιστά τη δικαιοσύνη αυτός που γιαουρτώνει, δεν παίρνει το νόμο στα χέρια του, ούτε επιθυμεί κάτι τέτοιο. Το άχτι του βγάζει ο άνθρωπος, και μάλιστα με έναν ανώδυνο τρόπο. Όπως μου έλεγε και ένας φίλος τις προάλλες, ακόμα και σε έναν αγώνα πουλημένο, 100- 0 το σκορ, δεν γίνεται ποτέ. Ας είναι 70-30. Να προστατευτεί το άθλημα, να γίνει και λίγο τζέρτζελο. Ε, αυτό το σκορ των τριάντα είναι για μένα το «γιούχα». Ίδιες ή παρόμοιες πρακτικές μπορούν να έχουν βέβαια διαφορετικές εφαρμογές και αναγνώσεις. Και είναι συχνά δύσκολο να ξεχωρίσεις το λαϊκισμό, το άκριτο τσουβάλιασμα, τις άδικες επιθέσεις, τη βία που μπορεί να εμπεριέχουν. Όμως όπως σε όλα τα πράγματα στη ζωή, τα πάντα κρίνονται στη λεπτομέρεια, στις λεπτές ισορροπίες - ακόμα και στις αντιφάσεις τους. Για παράδειγμα, το κράξιμο ενός ομοφυλοφίλου σε μια λαϊκή γειτονιά είναι κάτι που σήμερα θεωρείται (και σωστά) καταδικαστέο.
Τι και αν τα ’χει τραγουδήσει ο Σαββόπουλος πριν από καμιά 30αριά χρόνια; Όποτε τρώει γιαούρτι κάποιος πολιτικός ή μεγαλοδημοσιογράφος ή ο ποδοσφαιρικός μεγαλοπαράγοντας ή μεγαλο-κάτι τελοσπάντων, γίνεται χαμός, «επίθεση κατά της δημοκρατίας» φωνάζουν από τα τηλεπαράθυρα. Σιγά ρε παιδιά, πώς κάνετε έτσι! Όμως και οι ίδιοι οι gay ακτιβιστές δεν κατέφευγαν στο λεγόμενο outing (δημόσιο ξεμπρόστιασμα) για να καταγγείλουν την υποκρισία ανθρώπων που ενώ από τη μια ήταν και οι ίδιοι gay, την ίδια στιγμή έχτιζαν μια ψεύτικη εικόνα –συχνά με οικογένεια και παιδιά– και δημόσια κρατούσαν εχθρική στάση απέναντι στον αγώνα των ομοφυλοφίλων; Να, και ένα «ανάποδο» παράδειγμα, τώρα. Τι γίνεται με τη διαπόμπευση όσων πέφτουν στα χέρια του νόμου; Συλλαμβάνεται κάποιος για …τρομοκρατία ή σε μια πορεία. Το αναφέρω γιατί οι προφυλακίσεις τέτοιου τύπου έχουν αυξηθεί τελευταία. Πέρα από τη δημοσίευση του ονοματεπώνυμου, της φωτογραφίας, και την περιγραφή των συνθηκών σύλληψης, ο κατηγορούμενος, ο «φερόμενος ως» γίνεται αντικείμενο ειρωνείας, χλευασμού, η προσωπική του ζωή, η δική του, των φίλων και των συγγενών του γίνονται βούκινο. Να σας θυμίσω την 27χρονη Γερμανίδα Φαίη Μαρί Μάγιερ που αμέσως αφού προσήχθη, παρουσιάστηκε ως η επικίνδυνη κόρη γερμανίδας τρομοκράτισσας; Αυτή λοιπόν, δεν είναι επίθεση ενάντια στα δημοκρατικά δικαιώματα; Και μια και ανέφερα το πολίτευμά μας. Ζούμε σε μια κοινωνία που στην καλύτερη περίπτωση λειτουργεί με ψήγματα δημοκρατίας. Ακόμη όμως και αυτοί που τόσο ένθερμα το υποστηρίζουν το πολίτευμα αυτό και γίνονται έξαλλοι από αυτές «τις άνανδρες επιθέσεις», ας πάνε τη σκέψη τους ένα κλικ παρακάτω. Από πότε είναι πραγματικά απειλή για το πολίτευμα, το αυγό, το γιαούρτι, το μπουκαλάκι το νερό; Μάλλον για το αντίθετο πρόκειται – κατά τη γνώμη μου αποτελούν σημαντικές βαλβίδες ασφαλείας και εκτόνωσης. Βαλβίδες ασφαλείας όπως θα έπρεπε να είναι και τα (ακριβοθώρητα της αστικής τάξης) προσχήματα. Τα οποία μάλιστα, βρίσκονται κατά κάποιο τρόπο στον αντίποδα του γιουχαΐσματος, αφού φαίνεται πως όσο λιγότερο τηρούνται, τόσο αυξάνονται τα γιαουρτώματα. Υπό μία έννοια, καλύτερα. Τουλάχιστον τα τελευταία έχουν και περισσότερη πλάκα.
Τιμωρία _ Αφιέρωμα _Αντώνης Μανιτάκης, Καθηγητής Νομικής
31
Εθισμένοι θεατές ή συνένοχοι της ατιμωρησίας;
Η ποινική μας νομοθεσία γέμισε από κακουργηματικές πράξεις, που σκοπεύουν να αποτρέψουν τη διαφθορά, τη διακίνηση του μαύρου χρήματος, ακόμη και τη φοροδιαφυγή. Είδατε κανένα αποτέλεσμα; Κανένα. Το αντίθετο μάλιστα.
Αν επιχειρήσει κανείς να μετρήσει τα χρόνια που η κοινή γνώμη ασχολείται και η πολιτική εξουσία και ο έλληνας νομοθέτης πασχίζουν να πατάξουν τη διαφθορά ή τη διαπλοκή καθώς και το κοινό και οργανωμένο έγκλημα, και βέβαια την περίφημη φοροδιαφυγή, θα χαθεί στον χρόνο. Εγώ πάντως από τότε που θυμάμαι τον νομομαθή εαυτό μου, έχω κουραστεί να ακούω την εκάστοτε κυβέρνηση να ανακοινώνει και στη συνέχεια να ψηφίζει νόμους με πολύ αυστηρές ποινές για τους παραβάτες τους. Κάθε φορά που ανακαλύπτεται ένα έγκλημα, η κοινή γνώμη ζητά και δικαιολογημένα την τιμωρία των ενόχων. Και η κυβέρνηση για να καθησυχάσει τους αγανακτισμένους πολίτες, που διερωτώνται γιατί δεν εφαρμόζονται οι νόμοι και δεν διώκονται ούτε τιμωρούνται οι ένοχοι, απαντά με την εξαγγελία ενός νέου νόμου. Ενός νόμου που θα αφορά όμως τα μελλοντικά εγκλήματα και όχι τα σημερινά- αφού ο ποινικός νόμος δεν μπορεί να έχει αναδρομική ισχύ- και θα είναι πιο αυστηρός από τον προηγούμενο, διότι θα προβλέπει αυστηρότερες ποινές. Συνήθως μετατρέπει τα πλημμελήματα σε κακουργήματα. Ενεργώντας με τον τρόπο αυτό ο Έλληνας νομοθέτης αποδίδει την μη πάταξη του εγκλήματος και την ατιμωρησία των ενόχων στον ατελή νόμο και στις χαμηλές ποινές. Είναι σαν να λέει: «όσοι εγκλημάτησαν, εγκλημάτησαν, όσοι έμμειναν ατιμώρητοι τη γλίτωσαν μια για πάντα, δεν μπορούν πια να διωχτούν. Να δούμε τώρα τι θα κάνουμε από εδώ και στο εξής. Και θα δείτε οι ποινές θα είναι βαριές». Δεν το λέει, βέβαια, έτσι, αλλά αυτό εννοεί. Εκείνο που είναι σίγουρο πάντως, είναι ότι μετά από λίγα χρόνια η ιστορία θα
επαναληφθεί, διότι και πάλι ο Υπουργός θα εξαγγέλλει ένα νέο νόμο, που θα είναι πιο αυστηρός από τον προηγούμενο, που θα αφορά το μέλλον και θα αμνηστεύει στην πράξη τα εγκλήματα που διαπράχτηκαν. Την ιστορία αυτή τη ζήσαμε με την ποινική ευθύνη των Υπουργών και τη ζούμε ακόμη και σήμερα. Από τότε που συνταράχθηκε η πολιτική ζωή του τόπου με το πρωτοφανές σκάνδαλο Κοσκωτά και το Ειδικό Δικαστήριο που δίκασε το συγχωρημένο τον Κουτσόγιωργα, τον Τσοβόλα και τον Ανδρέα Παπανδρέου πέρασαν είκοσι χρόνια. Στο ίδιο διάστημα γνωρίσαμε δύο νόμους περί ποινικής ευθύνης των Υπουργών, μία συνταγματική αναθεώρηση, του 2001, που μας υποσχόταν την πολιτική κάθαρση και την αναβάθμιση της πολιτικής ζωής του τόπου και αλλεπάλληλες, ευκαιριακές και αποσπασματικές τροποποιήσεις της ποινικής μας νομοθεσίας επί το αυστηρότερον. Αλλά επί ματαίω ! Η ποινική μας νομοθεσία γέμισε από κακουργηματικές πράξεις, που σκοπεύουν να αποτρέψουν τη διαφθορά, τη διακίνηση του μαύρου χρήματος, ακόμη και τη φοροδιαφυγή. Είδατε κανένα αποτέλεσμα; Κανένα. Το αντίθετο μάλιστα. Γιατί; που οφείλεται αυτή η ατιμωρησία; Ο ένας λόγος είναι σίγουρα οι κακοί και λεπτομερειακοί νόμοι, οι εσκεμμένα ανεπαρκείς νόμοι. Λες και φτιάχνονται νόμοι για να μη εφαρμόζονται, για να μην είναι εφαρμόσιμοι. Άλλοτε, τα ελαττώματα των νόμων είναι συνειδητά ή ενδεχόμενα. Άλλοτε πάλι οφείλονται στην νομοτεχνική κακοτεχνία ή ακόμη και στην αφελή και ξεπερασμένη αντίληψη
των συντακτών του νόμου, ότι όσο πιο αυστηρές προβλέπονται τόσο πιο αποτρεπτικά λειτουργεί ο νόμος. Το εντελώς αντίθετο συμβαίνει στην πράξη και αυτό το γνωρίζει και ο νεοφώτιστος νομικός. Οι αυστηροί νόμοι είναι ανεφάρμοστοι νόμοι και πλήττουν καίρια το κύρος του νόμου. Τελικά μπλεγμένοι όλοι μας μέσα σε αυτό τον φαύλο και αδιέξοδο κύκλο, παρακολουθούμε παθητικά κοιτάζοντας τηλεόραση το αρνητικό είδωλο του εαυτού μας. Θεατές της αναπότρεπτης μοίρας μας. Αιχμάλωτοι ενός θεάματος που αναπαράγει συνεχώς το δράμα μας, την κοινή περιπέτειά μας. Υπνωτισμένοι ή ναρκωμένοι από το θέαμα της κοινής ζωής μας, αρκούμαστε στη θέασή της, κοιτάμε μοιρολατρικά τα συμβαίνοντα. Ανίκανοι να δράσουμε ή να αντιδράσουμε, προτιμούμε να κοιτάμε. Με τούτο ή με εκείνο, κορεσμένοι από την επανάληψη, εθιστήκαμε στο θέαμα και τελικά στην ανομία και στην παρανομία. Η ατιμωρησία μας φαίνεται φυσικό φαινόμενο. Εθιστήκαμε τόσα χρόνια στα σκάνδαλα και στην καταγγελία τους χωρίς κάθαρση. Δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς αυτά. Το ξέρουν αυτό οι έμποροι του θεάματος και της εθισμένης, ακινητοποιημένης συνείδησής μας και το εκμεταλλεύονται δεόντως. Και φρόντισαν να μας κάνουν να νοιώθουμε συνένοχοι, αφού ανεχόμαστε την ανομία και την παρανομία, αφού έχουμε και εμείς κάπως παρανομήσει, φοροδιαφύγει, έχουμε κτίσει παράνομα ή χρηματίσει υπάλληλο. Συνένοχοι στην κοινή αμαρτία, εξαρτημένοι της ίδιας ουσίας, συμπρωταγωνιστές στο έργο της κοινής μας μοίρας, που γίναμε θεατές. Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Αφιέρωμα _ Τιμωρία _Ιριάννα Λιανάκη-Δεδούλη
32
Επειδή το ξύλο δεν βγήκε από τον παράδεισο...
Από τα λόγια των γονιών στον δάσκαλο: «Δάσκαλε το κρέας δικό σου, τα κόκαλα δικά μου», έως σήμερα έχουμε διανύσει μεγάλη απόσταση. Όμως, δεν μπορώ να αντισταθώ και να μην περιγράψω μια τιμωρία που είχε επιβληθεί στον πατέρα μου και σε συμμαθητές του, τη δεκαετία του ’60 σε ένα χωριό της Κρήτης: 10 χρονών τους έπιασαν να καπνίζουν στο προαύλιο του σχολείου. Τότε αφού τους άφησαν κλειδωμένους για ώρες στο υπόγειο, εμφανίστηκε ο παπάς για να τους ορκίσει ότι δεν θα το ξανακάνουν μέχρι να φτάσουν τα 21. Μετά την «ορκωμοσία» πήγαιναν γονατιστοί μέχρι την άλλη άκρη της αίθουσας, όπου στεκόταν ο δάσκαλος με τη βίτσα προκειμένου να ολοκληρώσει το τελετουργικό της τιμωρίας. Και όλα αυτά ενώπιον των γονέων. Μια γενιά πριν, η δασκάλα της γιαγιάς μου δεν χρησιμοποιούσε μόνο τη βέργα, αλλά και τη φωτιά, απειλώντας ότι θα κάψει τα άτακτα παιδιά και τους κακούς μαθητές στην ξυλόσομπα. Το ξύλο είχε βγει από τον παράδεισο και ήταν το κατάλληλο εργαλείο για τη σωστή διάπλαση των παίδων. Αρκετοί ενήλικες φέρουν έως σήμερα ουλές ψυχικών τραυμάτων, ίσως και σωματικών, από βάρβαρες τιμωρίες των μαθητικών τους χρόνων. Στην ηθική εκείνης της εποχής, η τιμωρία δικαιολογούνταν ως ένδειξη ενδιαφέροντος και αγάπης, με τον τιμωρό να υποστηρίζει ότι πονάει περισσότερο από τον τιμωρούμενο. Σταδιακά τα παιδιά από «αναλώσιμο εργατικό δυναμικό» στα χωράφια της αγροτικής Ελλάδας, γίνονται το κέντρο της προσοχής και του ενδιαφέροντος μιας κοινωνίας που αναπτύσσεται και αναζητά την ευημερία. Σήμερα, η σωματική τιμωρία των παιδιών έχει σχεδόν εκλείψει στα σχολεία, όχι όμως και στις οικογένειες. Οι σαδιστικού τύπου τιμωρίες, ωστόσο, εκείνες που περιέχουν εξευτελισμό, διαπόμπευση και ταπείνωση της προσωπικότητας του παιδιού –τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες– θέλουμε να πιστεύουμε ότι έχουν περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό. κοντέινερ | Μάρτιος 2011
Στο μέτρο που η αμφισβήτηση αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της εφηβείας, ο έφηβος που τιμωρείται επειδή έχει αμφισβητήσει την εξουσία και έχει συγκρουστεί μαζί της γίνεται ήρωας στα μάτια των συμμαθητών του, αφού διαθέτει θάρρος, δύναμη και τόλμη. Οι παιδαγωγικές διαστάσεις της τιμωρίας νοηματοδοτήθηκαν εκ νέου και συνοψίζονται στις έννοιες «όρια» και «συνέπειες». Με λίγα λόγια, στο πλαίσιο της σύγχρονης παιδαγωγικής αντίληψης, μιλάμε για συνέπειες μιας πράξης ή μιας παράλειψης, εκεί που παλαιότερα μιλούσαμε για τιμωρίες. Σύμφωνα με τη σύγχρονη παιδαγωγική πρέπει να εξηγήσεις με λογικά επιχειρήματα στο παιδί τούς λόγους για τους οποίους χρειάζεται να υπακούει σε κάποιον κανόνα ή να ακολουθεί κάποιες νόρμες. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι το παιδί θα πρέπει επίσης να καταλάβει ότι η θέσπιση κάποιων κανόνων και η χάραξη ορίων είναι απαραίτητη σε κάθε μορφή κοινωνικής συνύπαρξης καθώς και ότι η παράβαση κάποιου κανόνα εγείρει λογικές και φυσικές συνέπειες για τον παραβαίνοντα. Έχει παρατηρηθεί ότι σε όσες σχολικές μονάδες οι μαθητές συμμετέχουν από κοινού με τους εκπαιδευτικούς, μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες, στη διαμόρφωση εσωτερικού κανονισμού, καταγράφεται μεγαλύτερο ποσοστό αποδοχής των κανόνων. Αξίζει να σημειωθεί ότι γίνονται ευκολότερα αποδεκτά τα όρια που κινούνται στο πλαίσιο των αν-
θρωπιστικών αξιών, του σεβασμού του προσώπου και στο μέτρο της πραγματικότητας της εποχής. Δεν γίνεται να ζει κάποιος το 2011 και να τιμωρεί με τρόπους της δεκαετίας του ’50. Ανηλεείς και εξοντωτικές τιμωρίες φαίνεται –σύμφωνα και με ερευνητικά δεδομένα– να διαμορφώνουν εξωκατευθυνόμενες προσωπικότητες που πολύ πιθανόν να αναπτύξουν με τη σειρά τους σαδιστικές συμπεριφορές προς τους πιο αδύναμους π.χ., σε συμμαθητές ή σε μικρότερα αδέρφια. Στη χώρα της εφηβείας, αρκετές φορές η επιβολή μιας ποινής έχει τα αντίθετα από τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Στο μέτρο που η αμφισβήτηση αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της εφηβείας, ο έφηβος που τιμωρείται επειδή έχει αμφισβητήσει την εξουσία και έχει συγκρουστεί μαζί της γίνεται ήρωας στα μάτια των συμμαθητών του, αφού διαθέτει θάρρος, δύναμη και τόλμη. Στην περίπτωση αυτή η τιμωρία όχι μόνο δεν πετυχαίνει το στόχο της να δράσει αποτρεπτικά αλλά αντιθέτως ενισχύει την αμφισβήτηση. Έτσι συχνά, στο πλαίσιο ενός άκαμπτου σχολικού συστήματος, μια παραβατική συμπεριφορά μπορεί να εκφράζει καταπιεσμένα αισθήματα αγανάκτησης όλης της ομάδας. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις όμως η επιβολή μιας δίκαιης τιμωρίας μπορεί να ανακουφίζει το παιδί ή τον έφηβο στο μέτρο που δεν το αφήνει έρμαιο στις τύψεις και ενοχές του. «Έκανα λάθος-πλήρωσα-μπορώ να επανενταχθώ στην ομάδα». Σύμφωνα επίσης με την ψυχαναλυτική οπτική τα όρια που θέτει το σχολείο μπορούν να βοηθήσουν το παιδί ή τον έφηβο να αντιμετωπίσει τη βία των ενορμήσεων του. Άλλωστε η συνύπαρξη σε μια κοινωνική ομάδα, απαιτεί τον έλεγχο ή και την καθυπόταξη ενός μέρους αυτών των ενορμήσεων. Και ενώ είμαστε σίγουροι ότι το ξύλο δεν βγήκε από τον παράδεισο, δυστυχώς υποψιαζόμαστε ότι η παντελής έλλειψη τιμωρίας αποτελεί ουτοπία...
Τιμωρία _ Αφιέρωμα _Νέλλη Καμπούρη
33
Από την τιμωρία στη θεραπεία Μια φορά κι έναν κερό ζούσε σε μια μπερδεμένι χώρα, ένα κορίτσι που το λέγανε Μπερδεμένη. Μια μέρα η μπερδεμένι πίγε μακριά από την οικογένειά τις σε ένα δάσος. Τότε ίδε κάτι plasmata που τις είπαν να έρθει μαζί τους. Τότε βρήκε κάτι μαγικά κοσμήματα. Ουα. Τότε βρήκε ένα μαγικό σκυλί που μιλούσε. «Τα πλασματάκια θα σε σκοτώσουν». Η Μπερδεμένη ζήτησε βοήθεια από τον αδελφό τις. «Ακτίνα καλού». Τα plasmaτάκια ήταν καλά. Δεν τα σκότωσαν.
Στα σημερινά σχολεία γράφονται καθημερινά ιστορίες σαν της Μπερδεμένης. Είναι ιστορίες παράδοξες, χωρίς σαφή προσανατολισμό και δίδαγμα. Όπως ακριβώς συμβαίνει και σε κάποια video games, η αφήγηση βασίζεται σε εμπειρίες από ημιαυτόνομες περιπέτειες (πίστες στην αργκό αυτών των παιχνιδιών). Το τέλος είναι πάντα αμφίσημο και ανοιχτό, ανορθόγραφες ελληνικές λέξεις εναλλάσσονται με «σωστές φράσεις» και greeklish. Δάσκαλοι και γονείς απαντούν συνήθως με αμηχανία, επιπλήξεις, και διορθώσεις στα παράδοξα αυτά αφηγήματα ακριβώς επειδή δεν είναι εξοικειωμένοι με τη λογική τους. Τα παιδιά αντιδρούν αρνούμενα να γράψουν, να διαβάσουν, να μιλήσουν, να υπολογίσουν και να «δομήσουν τα γραπτά τους» σωστά. Και τότε το σχολείο κάνει τη διάγνωση: Μαθησιακή δυσκολία. Η έννοια της μαθησιακής δυσκολίας αντικαθιστά αυτή της τιμωρίας, η οποία ολοένα και περισσότερο χάνει τη νομιμοποίησή της τόσο στο σχολείο όσο και στο σπίτι. Και στο σημείο αυτό προκύπτει μια αντίφαση που καθορίζει την εκπαιδευτική διαδικασία. Από τη μια πλευρά, το παιδικό σώμα δεν διαμορφώνεται πλέον ως αντικείμενο εγκλεισμού από το θεσμό του σχολείου, αλλά ως κάτι «προβληματικό» που πρέπει να κανονικοποιηθεί με διαδι-
Το παιδικό σώμα που αντιστέκεται μέσω της άρνησης να διαβάσει, να γράψει, να μιλήσει, να υπολογίσει ή να «δομήσει το γραπτό του» αντιμετωπίζεται σαν να έχει προβλήματα που ξεπερνούν το σχολείο και την εκπαιδευτική διαδικασία. κασίες που βρίσκονται στο όριο της μάθησης και του παιχνιδιού. Η «θεραπεία» είναι καθολική. Το παιδικό σώμα που αντιστέκεται μέσω της άρνησης να διαβάσει, να γράψει, να μιλήσει, να υπολογίσει ή να «δομήσει το γραπτό του» αντιμετωπίζεται σαν να έχει προβλήματα που ξεπερνούν το σχολείο και την εκπαιδευτική διαδικασία. Μετά από τα ειδικά τεστ, το «δύσκολο» αυτό σώμα κατηγοριοποιείται ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές του και εντάσσεται σε ειδικά προγράμματα που συνήθως συνδυάζουν το παιχνίδι με τη μάθηση. Σταδιακά οδηγούμαστε στη συστηματική κατάληψη του χωροχρόνου
του παιχνιδιού –κατεξοχήν τόπου παιδικής αυτονομίας και δημιουργικότητας– από την εκπαίδευση. Από την άλλη πλευρά, όμως, η χαλάρωση του εγκλεισμού και το μπέρδεμα παιχνιδιού και μάθησης στις θεραπείες των μαθησιακών δυσκολιών ανοίγει δυνητικά νέες διεξόδους και μορφές αντίστασης για παιδιά και παιδαγωγούς. Ιδιαίτερα στον ψηφιακό χωροχρόνο, εμφανίζονται παράλληλα πεδία, όπου τα παιδιά μπορούν ακόμα να διαφεύγουν τον έλεγχο και να διεκδικούν αυτονομία, απλώς επειδή οι δάσκαλοι και οι γονείς τους τις περισσότερες φορές δεν διαθέτουν τα απαραίτητα εργαλεία κι εφόδια για να κατανοήσουν τι ακριβώς κάνουν. Και δεν είναι τόσο το gaming αυτό καθ’ αυτό που οδηγεί σε διεξόδους, όσο τα ίδια τα παιδιά που ανατρέπουν τα όρια μεταξύ εκπαίδευσης και παιχνιδιού κάνοντας όμως τη σχέση μεταξύ τους αμφίδρομη. Ας μην ξεχνάμε πόσο βαρετά είναι συνήθως τα διδακτικά ηλεκτρονικά παιχνίδια. Τα περισσότερα παιδιά, όμως, έχουν περάσει ήδη στην επόμενη πίστα όταν γράφoυν εκθέσεις που θυμίζουν σενάρια video-games, όταν «οργανώνουν το γραπτό τους» σαν να ήταν οθόνη υπολογιστή, ή όταν γράφουν greeklish σαν να ήταν η μητρική τους γλώσσα. «Ακτίνα καλού». Τα plasmaτάκια ήταν καλά. Δεν τα σκότωσαν.
Αφιέρωμα _ Τιμωρία
34
_Βίκυ Τσούκα
Η ευφάνταστη φορεσιά της τιμωρίας
Ο Barthes έλεγε για τη μόδα ότι «στην καλύτερη περίπτωση δεν έχει κάτι να σου δώσει ενώ στη χειρότερη παράγει την ταύτιση». Σήμερα έχουμε την τάση να συλλαμβάνουμε την ουσία της μόδας ως ένα κίνημα που συνεχώς αλλάζει και διαδέχεται το καινούργιο και έπειτα το επόμενο και το επόμενο. Τι είναι σήμερα της μόδας; Το μπλε ή το μαύρο; Το λεοπάρ, τα στενά χαμηλοκάβαλα τζιν, τα σορτσάκια; Ή μήπως πάλι κάτι έχει αλλάξει και εγώ είμαι… out; Σε τι συνίσταται αυτή η «ελαφρότητα» που μας διακρίνει όπως χαρακτηριστικά ο La Bruyere αναφέρει στο Caractère;
χεία, που θα τους κρατήσει μέσα στη μόδα και δεν θα τους περιθωριοποιήσει, κατάσταση που τους χαρίζεται απλόχερα και ποτέ δεν είναι ένα γέννημα της προσωπικότητας τους, ένα έξω από την ψυχοσύνθεσή τους σημαίνον. Πέρα από τη διάθεσή τους να επιδεικνύουν ίσως μια εικόνα που δεν είναι κομμάτι της προσωπικής τους καλλιέργειας, παρόλο που οι ίδιοι θέλουν να είναι εκκεντρικοί και να ξεχωρίζουν, υπάρχει η εισαγωγή σε έναν κοινό και εμπορικό σημειολογικό κώδικα. Το να αυτοτιμωρείσαι για να παραμείνεις υπερβολικά λεπτός, για παράδειγμα, (επειδή τα μοντέλα είναι λεπτά), δεν σημαίνει ότι είσαι διαφορετικός. Το να φοράς επώνυμες μάρκες επιδεικνύοντας έναν πλούτο που δεν κατέχεις δεν σημαίνει ότι είσαι διαφορετικός. Ενώ αν δεν τις φορέσεις αισθάνεσαι «τιμωρημένος» και στην απ’έξω.
Δανειζόμενη από τη γαλλική γλώσσα τη λέξη façon (τρόπος), η Αγγλία του 17ου αιώνα μετονομάζοντάς την σε fashion, εξέφρασε αυτό που συνέβαινε τότε στους κόλπους της κοινωνίας. Η μόδα ήταν ένας τρόπος ζωής, οπότε κάθε άνθρωπος της εποχής που ήθελε να είναι μέσα στη μόδα έπρεπε πέρα από τα ρούχα τα οποία είναι κατά Barthes το πρωταρχικό σημαίνον της μόδας, να ακούει, να διαβάζει και να βλέπει αυτά που θεωρούνταν τα καλύτερα. Σήμερα η μόδα περιορίζεται στη δημιουργία των ρούχων ενώ ό,τι σχετίζεται με το τι τρώμε, τι βλέπουμε, τι ακούμε, ποια είναι τα μέρη που συχνάζουμε ακόμα και οι κοινωνικοί μας δεσμοί, οι άνθρωποι που συναναστρεφόμαστε, ονομάζεται lifestyle. Διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στο φαντασιακό των ανθρώπων, λοιπόν, αφού αναπτύσσουμε φετιχιστικές τάσεις σε ό,τι αφορά τα καλούδια της παραγωγής προς κατανάλωση, η μόδα παράγει μοντέλα τρόπων συμπεριφοράς, αντίληψης, αισθητικής. Ένας άλλος τρόπος «ελέγχου και επιτήρησης». Πιο πρακτικά έχουμε τα παραδείγματα των λεγόμενων εξάμηνων αλλαγών, όπως περιπαικτικά ένας φίλος ανέφερε σε μια συζήτησή μας περί μόδας. Τι φοράμε σήμερα; Μαύρα ρούχα, καρφιά και φράντζες; Θλιμμένο ύφος και ένα ευκόλως «εναέριο» χαρακίρι; Ή μήπως τζιν που κατεβαίνει τόσο χαμηλά ώστε αφήνει ακάλυπτο το επώνυμο εσώρουχο; Υποτιθέμενη χαλαρή διάθεση, μια ελαφρότητα να πούμε την κάθε φορά που συναντιόμαστε και πάρτι άνιμαλ όποτε μας επιτρέπεται; Και πολλά, πολλά άλλα. Έτσι περάσαμε από τους trendy και τους emo στους hipsters και τελευταία, απ’ ό,τι μπορώ να αντιληφθώ, στο νέο κίνημα του πλουραλισμού των εικονικών υπάρξεων και του «post ό,τι-νανισμού». Τα ίδια άτομα, επιτρέψτε μου παρακαλώ να τονίσω, που πριν από λίγα χρόνια ακολουθούσαν με πείσμα το κίνημα των trendy τρέχοντας στα μαγαζιά να αγοράσουν επώνυμες μάρκες, δανειζόμενες από την κουλτούρα των σκέιτερ, μετά από λίγα χρόνια έγιναν emo για να κοντέινερ | Μάρτιος 2011
Υπάρχει λοιπόν μια αντίφαση μεταξύ της έννοιας της μόδας και της πραγματικής ουσίας της, η οποία οδηγεί στην ψευδαίσθηση της ατομικότητας, του εκκεντρικού, του διαφορετικού. Παρόλο που από τη μια η μόδα συνίσταται στη διεκδίκηση του Υποκειμένου μέσω μιας κατασκευής της «εικόνας» μας, ενώ το lifestyle δίνει μια ταυτότητα σε αυτό το υποκείμενο με την προσθήκη μιας θεωρίας περί συμπεριφοράς, από την άλλη τείνει περισσότερο να μαζοποιεί παρά να διαχωρίζει, τείνει να διαμορφώνει αγέλες από πιστούς ακολούθους παρά άτομα με προσωπική αισθητική. Μια συμβατικότητα και μια αντι-συμβατικότητα. Εάν δεχτείς την επικρατούσα τάση της μόδας γίνεσαι συμβατός και φυσικά αναγνωρίσιμος και αποδεκτός.
Το να αυτοτιμωρείσαι για να παραμείνεις υπερβολικά λεπτός, για παράδειγμα, δεν σημαίνει ότι είσαι διαφορετικός. Το να φοράς επώνυμες μάρκες επιδεικνύοντας έναν πλούτο που δεν κατέχεις δεν σημαίνει ότι είσαι διαφορετικός. Ενώ αν δεν τις φορέσεις αισθάνεσαι «τιμωρημένος» και στην απ’ έξω.
φωνάζουν δυνατά την κατάθλιψη που τους έδωσε το σύστημα και οι γονείς τους. Και όταν πια μεγάλωσαν λίγο ακόμα έγιναν χαρούμενοι και πέρασαν στη μετα-φάση της swing attitude. Πέρα από το άγχος της επαναλαμβανόμενης προσπάθειας να μη χάσουν στοι-
Ο Νίτσε έλεγε για τη γλώσσα, ότι όταν μιλάμε εισάγουμε τον εαυτό μας σε κοινούς τόπους οι οποίοι δεν είναι δικοί μας, δηλαδή δεν μπορούν να εκφράσουν απόλυτα το ατομικό στοιχείο και συναίσθημα. Αυτοί οι τόποι, τα σημαίνοντα της γλώσσας είναι ήδη διαμορφωμένοι πριν από εμάς, ενώ εμείς τους χρησιμοποιούμε με αφέλεια στην προσπάθειά μας να επικοινωνήσουμε. Εάν τα ρούχα είναι τα σημαίνοντα και η μόδα είναι η επικρατούσα θεωρία των ρούχων από όπου αντλείς υλικό για να εκφράσεις την ατομικότητά σου, τότε πολύ πιθανό, όπως συμβαίνει και με τη γλώσσα, απλά να εισάγεσαι σε έναν ολοένα μη ατομικό χώρο. Μοιάζει εντέλει με αυτοτιμωρία. Κάποιος, μια Μητέρα, ένας Πατέρας σε προστάζει να αλλάζεις συνέχεια και να φοράς την κάθε φορά το καλούπι που σκαρφίστηκε και εσύ, σαν από κάποιας σαδομαζοχιστικής τάσης την έκλαμψη, αποφασίζεις την ιδιοποίηση του προστάγματος αυτού και πολύ περισσότερο την υπερβολή της έκφρασής του.
Τιμωρία _ Αφιέρωμα _Βασίλης Γαλούπης
35
Η χαλασμένη ζυγαριά
Όταν το λαμόγιο πολιτικός αρπάζει μίζα για να υπογράψει συμφωνία με μια εταιρεία που θα αναλάβει δημόσιο έργο, τότε η ατιμωρησία αυτού του πολιτικού είναι επίδειξη ισχύος, επίδειξη του δικαίου του Ισχυρού. Και της ζούγκλας…
«Γεννιέσαι μέσα στα σκατά… Μεγαλώνεις μέσα στην κοινωνία και τρως ακόμα περισσότερα… Αν, όμως, αρχίσεις να ανεβαίνεις κοινωνικά, τρως όλο και λιγότερα… Μέχρι που μια μέρα, αν καταφέρεις να αναρριχηθείς πολύ ψηλά, η ατμόσφαιρα καθαρίζει και ξεχνάς ακόμα και πώς μύριζαν…». Μια χαζοταινιούλα, ένα ευκολοχώνευτο θριλεράκι που λέγεται Layer Cake, έχει αυτό το μονόλογο, τον πράγματι ρεαλιστικό. Τι είναι η τιμωρία; Κατ’ αρχήν, έννοια δικαίου. Είτε μιλάμε για έναν πολιτικό που κάθεται στο σκαμνί, είτε για έναν αθλητή που έχει πιαστεί ντοπαρισμένος, είτε για ένα παιδάκι δημοτικού που έκανε σκανταλιά στο σχολείο, είτε για μια «μάγισσα» που την κάνει κάρβουνο η Ιερά Εξέταση. Στη Φύση δεν υπάρχει τιμωρία. Καμία ζέβρα δεν θα κατηγορήσει σαν ανήθικο ή σαν αμαρτωλό ή σαν εγκληματικό ένα λιοντάρι επειδή πεινούσε και την έφαγε ή ένα τσακάλι κάποιο άλλο επειδή του έκλεψε το φαγητό. Η Φύση δεν ενδιαφέρεται για την ηθική, για τη δικαιοσύνη, ούτε έχει φτιάξει μπουντρούμια, εφέσεις και Άρειους Πάγους. Αυτά είναι ανθρώπινες έννοιες και πρακτικές. Δείγμα έκφρασης πολιτισμού και οργάνωσης κοινωνίας. Έτσι νομίζετε; Όταν η κόκκινη κάρτα που τρώει ο παίκτης δίνεται από τον διαιτητή όχι επειδή έγινε παράβαση, αλλά επειδή το κοράκι τσέπωσε 30.000 ευρώ από τον πρόεδρο της αντίπαλης ομάδας, τότε η τιμωρία προς τον ποδοσφαιριστή είναι ανήθικη, όχι ηθική. Όταν το λαμόγιο πολιτικός αρπάζει μίζα για να υπογράψει συμφωνία με μια εταιρεία που θα αναλάβει δημόσιο έργο, τότε η ατιμωρησία αυτού του πολιτικού είναι επίδειξη ισχύος, επίδειξη του δικαίου του Ισχυρού. Και της ζούγκλας… Να, όμως,
που η Φύση, η οποία δεν έχει ηθικούς φραγμούς, εντέλει έχει πιο «ηθικούς» και ξεκάθαρους νόμους. Τουλάχιστον εκεί δεν το παίζουν κοινωνία, είναι ορίτζιναλ ζούγκλα. Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Στα ίσια και δίχως περιστροφές ή ενοχές. Χωρίς νομοθεσίες, γούνες δικαστών, δικηγόρους και εισαγγελείς. Ενώ στην πολιτισμένη ανθρωπότητα το μεγάλο ψάρι τρώει τα μικρό, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι θα επικρατήσει το δίκαιο του ισχυρού, του μεγάλου, του δυνατού. Μόνο όταν το μικρό ψάρι δαγκώσει κανένα μεγαλύτερο είναι δεδομένη η ποινή. Εκεί θα εφαρμοστεί ο νόμος! Σίγουρα! Δεν θα είναι υπερβολή αν πούμε ότι όλο το οικοδόμημα της κοινωνίας έχει στηθεί εξ αρχής όχι πάνω στο αίσθημα δικαιοσύνης, όπως όλοι θα έπρεπε να εύχονταν, αλλά πάνω στο φόβο της τιμωρίας. Από την πρώτη μέρα ο άνθρωπος βρέθηκε απέναντι σε διασταυρούμενα πυρά ποινών. Ο Θεός που θα τιμωρήσει τον αμαρτωλό, αλλά που θα τον συγχωρήσει με μια εξομολόγηση για να πάει αθώος στον Παράδεισο. Ο δικαστικός που θα ρίξει την καμπάνα, αν νωρίτερα δεν έχει επέλθει συμβιβασμός των δύο πλευρών. Το σχολείο ή ο γονιός σου που θα σε περιμένουν με άγριες διαθέσεις για μια στραβή, όμως αν βάλεις τα κλάματα μπορεί και να την γλιτώσεις… Δούναι και λαβείν. Έχεις τα φράγκα; Έχεις πρόσωπο στην κοινωνία; Είσαι προπονημένος κατεργάρης για να διαφεύγεις της σύλληψης; Οι πιθανότητες στην ζυγαριά της δικαιοσύνης είναι υπέρ σου. Ίσως, μάλιστα, να μη χρειαστεί ποτέ να φτάσεις στο σκαμνί. Είσαι μπατιράκι ή, και λίγο περίεργος; Σε σένα θα βγάλει η καθωσπρέπει κοινωνία όλη την οργή της, όλο το συσσωρευμένο άχτι της. Ένα τείχος από ποινές παντού. Γραπτές κι
άγραφες. Στην τροχαία, στην εφορία, στις διαπροσωπικές ή επαγγελματικές σχέσεις. Ένα τείχος που δεν εμφανίζεται μπροστά σε όλους. Ένα τείχος που για άλλους είναι ψηλότερο και για άλλους τοσοδούλι. Υποκρισία… Η Μάριον Τζόουνς ντοπαρίστηκε. Δέχτηκε να μπούνε στο κορμί της βλαβερές ουσίες, πρώτα για τον ίδιο της τον οργανισμό, όμως είπε ψέματα στις αρχές αρνούμενη κάθε κατηγορία για να υπερασπιστεί τα μετάλλιά της, κι έτσι τιμωρήθηκε με κανονική φυλακή για έξι μήνες. Και, φυσικά, με χρόνιο δημόσιο εξευτελισμό. Ο άνθρωπος που ντόπαρε την Τζόουνς, ο Βίκτωρ Κόντε, ένας τυχοδιώκτης που πούλαγε ντόπες μη ρισκάροντας τίποτα για την υγεία του, ενώ ταυτόχρονα τσέπωνε ποσοστά από τα πριμ των επιτυχιών τής σπρίντερ, τιμωρήθηκε μόνο με τέσσερις μήνες περιορισμό κατ’ οίκον. Να τρελαίνεσαι… Ψάχνεις να βρεις ποιος είναι ο θύτης και ποιος το θύμα. Κι αυτή η υποκρισία είναι ορατή παντού γύρω μας. Καμία κοινωνία δεν μπορεί να ορθοποδήσει όταν το αίσθημα δικαίου πνίγεται από το αίσθημα της αδικίας. Κι αυτή η αδικία είναι που γεννάει την οργή! Οι πολλοί είναι καταδικασμένοι να κολυμπάνε μέσα στα βοθρολύματα μια ζωή, μη έχοντας ποτέ άλλη επιλογή ή διέξοδο. Άλλοι, οι πιο καπάτσοι, είναι πιο επιδέξιοι στις απλωτές και βγαίνουν στον αφρό. Και τότε, όντας στο απυρόβλητο, με τη δικαιοσύνη θεότυφλη απέναντί τους, κάνουν κήρυγμα περί ηθικής, αισθητικής, δικαιοσύνης. Ούτε καν θυμούνται πώς είναι να ζει κάποιος μέσα στο βούρκο. Επί αιώνες μόνο νοητός κι επιλεκτικός, όμως όχι πρακτικός και υπαρκτός, ο ήλιος της δικαιοσύνης. Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
κοντέινερ | Μάρτιος 2011
Τιμωρία _ Αφιέρωμα _Παύλος Χατζόπουλος
37
Το (α)τιμώρητο των δικτυωμένων μηχανών
Στις αναπαραστάσεις της ποπ κουλτούρας η τιμωρία των μηχανών έχει την τάση να συνδέεται με την επιβολή ενός –έστω εφήμερου– τέλους. Η τιμωρία της μηχανής συνοδεύεται συνήθως με την απόδοση κάποιων ανθρωπόμορφων χαρακτηριστικών στη συγκεκριμένη μηχανή. Δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Η τιμωρία του hardware ισοδυναμεί με την καταστροφή ή την αποσύνδεσή του. Ο HAL 9000 στο 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος αποσυνδέεται από τον αστροναύτη David Bowman αφότου έχει σκοτώσει το υπόλοιπο πλήρωμα του διαστημόπλοιου και απειλεί και τη δική του ζωή. Λίγο πριν την οριστική αποσύνδεσή του, ο HAL προσπαθεί να ικετεύσει τον αστροναύτη: «Dave σταμάτα, φοβάμαι» και όταν αντιλαμβάνεται ότι το τέλος του είναι οριστικό, συνεχίζει τραγουδώντας το Daisy Bell: «Daisy / Give me your answer do/ I’m half crazy / all for the love of you». Η τιμωρία του software ισοδυναμεί με το σβήσιμό του.
Προς το τέλος του 3ου μέρους της τριλογίας του Matrix, ο πράκτορας Smith σβήνεται οριστικά από το λογισμικό-matrix. Στην πορεία της τριλογίας ο πράκτορας Smith καταφέρνει να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά ενός κακόβουλου λογισμικού-ιού: μπορεί να αντιγράφει τον εαυτό του ανεξέλεγκτα πάνω σε κάθε εικονικό σώμα που εμφανίζεται στο matrix. Η τελική νίκη του ιού-Smith, η αντιγραφή του πάνω στο σώμα τού Neo (το τελευταίο εμπόδιο στην απόλυτη κυριαρχία του), σηματοδοτεί και το τέλος του. Χωρίς να το ξέρει ο Smith, ο Neo έχει συνδεθεί με τον πηγαίο κώδικα του matrix. Ο πηγαίος κώδικας καταφέρνει έτσι να αποκτήσει ξανά πρόσβαση στον ιό-Smith και να τον σβήσει οριστικά. Το λογισμικό-matrix κάνει επανεκκίνηση και η προηγούμενη ομαλή λειτουργία του αποκαθίσταται. Οι μηχανές πρέπει να τιμωρηθούν επειδή η αυτονόμησή τους έχει θέσει σε κίνδυνο τον άνθρωπο-
χρήστη (2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος) ή τον άνθρωπο-θύμα τους και ταυτόχρονα άλλες μηχανές (Matrix). Η τιμωρία των μηχανών φαίνεται σαν οριστική αλλά συνήθως ο φόβος για την ενδεχόμενη ανεξέλεγκτη λειτουργία τους παραμένει: οι συγκεκριμένες μηχανές ίσως να μην είναι οι μόνες που θα αυτονομηθούν προκαλώντας ανωμαλίες στο σύστημα. Ακόμα όμως και η αναγνώριση τέτοιων ενδεχόμενων μελλοντικών κινδύνων είναι εντέλει καθησυχαστική. Το ανθρώπινο βλέμμα αυτο-καθησυχάζεται ή αυτο-επιβεβαιώνεται για τη δυνατότητα του ελέγχου των μηχανών ανακαλώντας έμμεσα το παράδειγμα της πειθαρχίας κατά Φουκώ. Η επιβολή της τιμωρίας στην εποχή της πειθαρχίας προϋποθέτει δηλαδή το διαχωρισμό και την εξατομίκευση των υποκειμένων. Οι μηχανές κατά ανάλογο τρόπο –και εδώ παίζει κεντρικό ρόλο η στρατηγική ανθρωπομορφισμού τους– εξατομικεύονται και άρα καθίστανται ικανές να ελεγχθούν και να τιμωρηθούν.
_Μάνος Σιφονιός
Το λεξικό του διαόλου Τιμωρία: Η επιβράβευση μιας αδικίας. Δυστυχώς σε έναν κόσμο που δεν αναγνωρίζονται τα ταλέντα και οι αξίες, οι απονομές των αρμόδιων βραβείων συνεχώς καταργούνται, αναβάλλονται, ξεχνιούνται και τελικώς εκπίπτουν από το τιμωρητέο εισόδημα της κοινωνίας. Φυλακή: 1. Εκπαιδευτικό ίδρυμα, στο οποίο εισάγεσαι μετά από εξετάσεις που δεν πέτυχες, για να διδαχθείς μια ύλη που δεν θα έπρεπε, για να πάρεις ένα απολυτήριο που δεν θα εκτιμήσει κανείς. Η αδυναμία εξόδου αυξάνει τις πιθανότητες να γίνεις αφιέρωμα στην τηλεόραση. 2. Το μέρος που η λαϊκή σοφία λέει ότι βρίσκονται οι κακοί και μας επιβεβαιώνει ότι
οι καθησυχαστικές παροιμίες λένε μπούρδες. Φυλακισμένος: Άλλος ένας, που είχε άλλα όνειρα. Ποινή: Το μαστίγιο της δικαιοσύνης, άλλοτε επενδυμένο με πούπουλα και άλλοτε με καρφιά. Η επιλογή της επένδυσης εξαρτάται κυρίως από την ποιότητα αφύπνισης του δικαστή την ημέρα της απόφασης. Άλλες μεταβλητές, όπως το μέγεθος του αδικήματος, η κοινωνική επιφάνεια του υποκειμένου και οι απορρέουσες σχέσεις, παίζουν ένα νκάποιο ρόλο, αλλά όχι πάντα με προφανή τρόπο! Διαπόμπευση: Τηλεοπτικό ρεπορτάζ.
Έγκλημα: 1. Το πρώτο βήμα για την τιμωρία, στο οποίο καθηλώνει πολλούς η σύγχρονη ελληνική κοινωνία. 2. Αποσπασματική πράξη ενός τύπου ανθρώπου με επιθετικά ένστικτα που δεν έχει τα απαραίτητα κεφάλαια για να ασχοληθεί με τις μεγάλες επιχειρήσεις. Οργανωμένο έγκλημα: Ορίστε, βρέθηκαν τα κεφάλαια! Παρανομία: Μια παράβαση του νόμου που δεν διαθέτει τα χαρακτηριστικά του εντυπωσιασμού για να χαρακτηριστεί σαν έγκλημα και να απασχολήσει εκτενώς τα ΜΜΕ.
Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
_Άκης Γαβριηλίδης _Ηλίας Μαρμαράς _Άντζελα Δημητρακάκη _Θανάσης Αλευράς _Νάνος Βαλαωρίτης _Ζωή Ν. Κωνσταντοπούλου _Λένα Κιτσοπούλου
Τετράδιο κοντέινερ Μάρτιος 2011 James| Turrell
Τετράδιο _Άκης Γαβριηλίδης
Γραμμές Φυγής
39
Απαράδεκτες ανομίες στα μέσα μαζικής μεταφοράς Το να ψεύδεται ένας νομικός, μόνο και μόνο για να τρομοκρατήσει τον κόσμο και έτσι να αποκομίσει ο πελάτης του –και ο ίδιος– παράνομο περιουσιακό όφελος, συνιστά διασπορά ψευδών ειδήσεων ικανών να επιφέρουν ανησυχίες ή φόβο στους πολίτες και απάτη. Εδώ και αρκετό καιρό, ήδη πριν μαζικοποιηθεί και γίνει κεντρικό πολιτικό διακύβευμα το κίνημα «Δεν πληρώνω», δύο ανώνυμες εταιρείες, η «Αττικό Μετρό» και ο ΟΑΣΘ, είχαν τυπώσει στην πίσω πλευρά των εισιτηρίων τους το εξής κείμενο: Η ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΧΗ ΕΠΙΚΥΡΩΜΕΝΟΥ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟΥ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΤΡΟΠΗ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ, ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΚΑΙ ΤΙΜΩΡΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΜΟ (Π.Κ. ΑΡΘ. 186.2 & 392) Το άρθρο 186 παρ. 2 του Ποινικού Κώδικα τιμωρεί την «Πρόκληση και προσφορά για την εκτέλεση [sic] κακουργήματος ή πλημμελήματος». Άρα, όλα θα κριθούν από τη «βασική» διάταξη περί του φερόμενου ως πλημμελήματος. Το άρθρο 392 λέει: Όποιος με την πρόθεση να μην καταβάλει αντίτιμο παίρνει για άμεση κατανάλωση τρόφιμα ή ποτά ή δέχεται την παροχή καταλύματος ή υπηρεσιών, των οποίων το αντίτιμο είναι άμεσα πληρωτέο κατά τις συνήθειες των συναλλαγών, τιμωρείται με χρηματική ποινή ή με φυλάκιση μέχρι τριών μηνών. Στον τύπο1, και στο διαδίκτυο2, έχει γίνει εκτενής συζήτηση και έχει υποστηριχθεί ότι η παραχώρηση εισιτηρίου δεν εμπίπτει σε αυτή τη διάταξη στη βάση τού ότι πρόκειται για «πράξη διαμαρτυρίας» που «εμπίπτει στην ελευθερία της έκφρασης», ή ότι «οι συνήθειες των συναλλαγών είναι κάτι που μεταβάλλεται». Θεωρώ ότι υπάρχει ένα ριζικότερο και λογικά πρότερο επιχείρημα, το οποίο καθόσον γνωρίζω δεν έχει προβληθεί από κανέναν: το 392 ΠΚ ποινικοποιεί τη συμπεριφορά όποιου «δέχεται την παροχή υπηρεσιών». Ωστόσο, αυτός που μας δίνει ένα εισιτήριο, δεν μας παρέχει καμία υπηρεσία! Μας παραχωρεί έναν έγγραφο τίτλο
ο οποίος ενσωματώνει αξίωση έναντι τρίτου προς παροχή υπηρεσιών. Την επίμαχη υπηρεσία, δηλ. τη μεταφορά του επιβάτη, και στη μια και στην άλλη περίπτωση την παρέχει ο ίδιος φορέας –η «Αττικό Μετρό». Το αντίστοιχο με τη «λήψη τροφίμων και ποτών για άμεση κατανάλωση» θα ήταν π.χ., να πάει κάποιος με Ι.Χ. στο τέρμα των λεωφορείων και να «ψαρεύει» πελάτες τους οποίους να μεταφέρει πράγματι ο ίδιος από το αεροδρόμιο στο Σύνταγμα. Σε αντίθεση με ένα μπιφτέκι ή ένα ποτήρι κρασί, (για να αναφερθούμε συγκριτικά στα άλλα παραδείγματα που απαριθμεί –περιοριστικά και όχι ενδεικτικά– το άρθρο 392), το δικαίωμα εκ του εισιτηρίου δεν είναι ένα πεπερασμένο και αναλώσιμο υλικό αντικείμενο, αλλά μια άυλη, αφηρημένη αξίωση προς μεταφορά, δυνάμει απεριόριστη (εντός των χρονικών ορίων που προσδιορίζονται σε αυτό), η οποία απλώς ενσωματώνεται στο κομμάτι χαρτί που την πιστοποιεί και την συμβολίζει. Όποιος λοιπόν αποκτά νομίμως εισιτήριο, καθίσταται κύριος του εγγράφου και δικαιούχος της αξίωσης που απορρέει απ’ αυτό, άρα δικαιούται να μεταβιβάζει ελεύθερα τόσο το ένα όσο και την άλλη σε όποιον κρίνει σκόπιμο για όποια αιτία κρίνει σκόπιμο. Ασχέτως του προηγουμένου, η επίμαχη προειδοποίηση είναι αναληθής για έναν ακόμα λόγο: το 392 ΠΚ τιμωρεί μόνο όποιον παίρνει τρόφιμα ή δέχεται υπηρεσίες, άρα όχι και όποιον «ΠΑΡΑΧΩΡΕΙ», ούτε και όποιον «ΠΡΟΤΡΕΠΕΙ ΠΡΟΣ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ». Στο ποινικό δίκαιο η διασταλτική ερμηνεία και η αναλογική εφαρμογή απαγορεύονται. Αυτό δημιουργεί ένα πολύ σοβαρό ζήτημα: όταν κανείς ισχυρίζεται δημοσίως ότι μια συγκεκριμένη συμπεριφορά συνιστά παράβαση, ενώ αυτό δεν συμβαίνει, η πράξη αυτή συνιστά η ίδια παράβαση. Πιθανότατα ποινική και πειθαρχική, πάντως σίγουρα δεοντολογική. Υποθέτω ότι το κείμενο αυτό το συνέταξαν οι νομικοί σύμβουλοι των ενδιαφερομέ-
νων Α.Ε. Ως νομικοί, θα όφειλαν να γνωρίζουν ότι ο ισχυρισμός αυτός δεν ευσταθεί. (Εάν δεν το γνώριζαν, τότε είναι αστοιχείωτοι και διασπαθίζονται τα χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων για την αμοιβή τους.) Το να ψεύδεται λοιπόν ένας νομικός, μόνο και μόνο για να τρομοκρατήσει τον κόσμο και έτσι να αποκομίσει ο πελάτης του –και ο ίδιος– παράνομο περιουσιακό όφελος, συνιστά διασπορά ψευδών ειδήσεων ικανών να επιφέρουν ανησυχίες ή φόβο στους πολίτες (191 ΠΚ) και απάτη (386). Και σίγουρα συνιστά συμπεριφορά αντίθετη προς το καθήκον αληθείας που τον δεσμεύει. Μια συμπεριφορά, αν θέλετε τη γνώμη μου, άξια περιφρόνησης, της οποίας η ηθική απαξία είναι ιδιαίτερα μεγάλη, όπως θα έλεγε και ο κ. Ρέππας. Πράγματι λοιπόν, υπάρχει μεγάλο ζήτημα ανομίας σε όσα συμβαίνουν τελευταία γύρω από τα μέσα μαζικής μεταφοράς στην Ελλάδα … Επειδή, επιπλέον, διάφοροι καθεστωτικοί διανοούμενοι-ες εμφανίζονται τελευταία ως παπαγαλάκια του Πρετεντέρη και προσπαθούν να τεκμηριώσουν με ψευδοεπιστημονικά επιχειρήματα τις κατηγορίες περί «τζαμπατζήδων» που «δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες της ανυπακοής τους»3, θα ήθελα κλείνοντας να αναλάβω πλήρως την ευθύνη της δικής μου τοποθέτησης: προτρέπω ενθέρμως όλους να παραχωρούν το εισιτήριό τους σε άλλους, και προκαλώ εγώ όποιον θεωρεί ότι παρανομώ να υποβάλει έγκληση.
1 h t t p : / / n e w s . k a t h i m e r i n i . g r / 4 d c g i / _ w _ a r t i c l e s _ ell_2_20/01/2010_387406 2 http://elawyer.blogspot.com/2010/01/blog-post_15.html 3 Βασιλική Γεωργιάδου, «Από την αντίσταση στην κομματική στρέβλωση», Βήμα, 13 Φεβρουαρίου 2011.
Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Τετράδιο 40
_Επιμέλεια στήλης: Ηλίας Μαρμαράς
Continental Drift
Strategic Reality Dictionary «Η πληροφορία είναι φτιαγμένη από το ίδιο υλικό που είναι και τα όνειρα. Παρ’όλ’αυτά, μπορεί να μεταδοθεί, να καταγραφεί, να αναλυθεί και να μετρηθεί», έλεγε το 1963 ο Karl Deutsch* στο βιβλίο του The Nerves of Govermment. Γνωστό είναι επίσης πως η πληροφορία δεν είναι γνώση ούτε και επίγνωση. Αλλά τις παράγει, ειδικά τη δεύτερη. Παλιότερα, δηλαδή περίπου τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, η κατάσταση παραγωγής της επίγνωσης για τις μάζες (το σημερινό πλήθος) ήταν μια μάλλον χύμα κατάσταση, που είχε ανατεθεί κυρίως στους «επιφανείς πολιτικούς άνδρες» στους «πνευματικούς ταγούς» και στις «διασημότητες» κάθε είδους. Από τις αρχές περίπου των 70s, μέσα από διάφορους συνδυασμούς των προηγούμενων τύπων διαμορφωτών της κοινής γνώμης, προέκυψαν οι «opinion leaders». Ο στόχος όμως ήταν πάντα η επεξεργασία των πληροφοριών και η κατασκευή της επίγνωσης να γίνεται από τα ίδια τα υποκείμενα, αυθόρμητα και εθε-
λοντικά, για τη μεγιστοποίηση του βαθμού ελέγχου και ακρίβειας και –γιατί όχι– τη δραστική μείωση του κόστους της όλης διαδικασίας. Στις μέρες μας πια, αυτό έχει σχεδόν επιτευχθεί. Στην Ελλάδα βέβαια, χρειάζεται ακόμα η παρουσία «αρχαϊκών ανδρών» όπως ο κ. Θ. Πάγκαλος για να λειτουργήσει το πράγμα. Όπως και να ’ναι, στις εξελιγμένες «αρχιτεκτονικές συμμετοχής» των πλατφορμών δικτύωσης του web 2.0, οι «διαμορφωτές επίγνωσης» δεν είναι μόνο τα μυαλά των ίδιων των χρηστών αλλά και λογισμικά, π.χ., bots, που κατεβαίνουν αόρατα στις οθόνες – και από εκεί στα κεφάλια μας για να καθορίσουν το τι και το πώς της παραγωγής του καθημερινού «γνωρίζω ή αγνοώ τι συμβαίνει στον κόσμο». Στο παρακάτω κείμενο, ο Konrad Becker, σε ένα απόσπασμα από το υπό έκδοση βιβλίο του Strategic Reality Dictionary, διαπραγματεύεται την κατασκευή της συνειδησιακής συναίνεσης και τις τεχνολογίες της επίγνωσης. Ο K. Becker είναι διεπιστη-
μονικός ερευνητής σε θέματα επικοινωνίας με δράσεις στα ηλεκτρονικά μέσα σαν συγγραφέας, καλλιτέχνης και συνθέτης, καθώς και σαν επιμελητής, παραγωγός και οργανωτής. Είναι διευθυντής και συνιδρυτής του Institute for New Culture Technologies/ t0, και του World-Information Institute, επίσης ιδρυτής της «Global Security Alliance», ενός πολιτιστικού οργανισμού για την ειρήνη. http://www.t0.or.at/ http://global-security-alliance.com/ http://world-information.org/ Έχει γράψει τα βιβλία: Critical Strategies in Art and Media” (Autonomedia), “Deep Search -The politics of search beyond Google.
* Τσέχο-Αμερικανός κοινωνικός επιστήμονας, σπεσιαλίστας και πρωτεργάτης του ψυχρού πολέμου στα «μοντέλα πολιτικής επικοινωνίας και ελέγχου».
Konrad Becker: Τεχνολογίες Πειθούς _μετάφραση και επιμέλεια, Ξένια Κολιοφώτη Η δύναμη της υπόδειξης λειτουργεί πιο αποτελεσματικά όταν κάνει το υποκείμενο να πιστέψει πως οι ιδέες και οι επιθυμίες με τις οποίες ταυτίζεται πηγάζουν από τον ίδιο. «Το πιο ισχυρό όπλο του καταπιεστή είναι το μυαλό το καταπιεσμένου», λέει ο Steve Biko για την πολιτική της συνείδησης στο βιβλίο του I write what I like. Ο ήπιος δεσποτισμός του ιδεολογικού πολέμου καλλιεργεί κι εκμεταλλεύεται την ανορθολογικότητα της μάζας. Τα θύματα οδηγούνται από την ίδια τους την επιθυμία σε μια παγίδα, μια κατάσταση στην οποία η ελευθερία περιορίζεται αμετάκλητα. «Ποιος μετακίνησε το τυρί;» Όταν το τυρί μετακινείται αθόρυβα, μπορείς να στοιχηματίσεις ότι πρόκειται για παγίδα. Η επιρροή λειτουργεί καλύτερα όταν το θύμα αγνοεί τη χειραγώγηση. Η τελική εσωτερίκευση κανόνων είναι ο στόχος κατασκευής συναίνεσης μέσω της δημιουργίας των αναγκαίων μύθων και ψευδαισθήσεων. Το μάρκετινγκ της αντίληψης διαχειρίζεται την προσοχή του κοινού προσελκύοντας τα μίντια: χρησιμοποιεί απλοϊκούς τίτλους, σύμβολα και χαρακτηριστικές φράσεις ή σλόγκαν. Η στρατηγική επικοινωνία πρέπει να έχει προσεκτικό timing και να είναι ενημερωμένη από τις υπηρεσίες πληροφοριών για γεγονότα και την τάση της κοινής γνώμης. Μολονότι η επικοινωνία μπορεί να κατευθύνεται διά μέσου έγκριτων προσωπικοτήτων, η αξιοπιστία τους και μόνο καθορίζει κοντέινερ | Μάρτιος 2011
την αποτελεσματικότητα του όλου εγχειρήματος. Όταν οι επίσημες πηγές πληροφόρησης είναι λιγότερο αξιόπιστες ή έχουν ανεπιθύμητες επιπτώσεις, υπάρχει πάντα η κίτρινη παραπληροφόρηση. Οι συνέπειες των πράξεων είναι αναγκαίο να λαμβάνονται προσεκτικά υπόψη και –προς αντιμετώπιση των αντιδράσεων– μια παρεκκλιτική μορφή δράσης ή αντιπερισπασμού πρέπει να είναι διαθέσιμη ώστε να αποσβέσει τον αντίκτυπο του αισθήματος ματαίωσης. Ο παραδοσιακός πειθαρχικός προγραμματισμός είναι μακροπρόθεσμος και ασυνεχής. Οι σύγχρονες κοινωνίες καταναλωτικού ελέγχου βασίζονται σε συνεχείς, μικροπρόθεσμους, ταχείς κύκλους χωρίς όριο. Αόρατες φυλακές εγείρουν επιθυμίες και προκαλούν τον (υπερ)κορεσμό τους μέσω της φετιχιστικής καταναλωτικής δημοκρατίας. Με τον κοινωνικό έλεγχο των πρωτογενών παρορμήσεων, τα μονοδιάστατα ανθρωποειδή σύμμορφα με τον υποτακτικό καταναλωτισμό και την οικονομική παραγωγικότητα, κερδίζουν σταθερότητα. Αντί για καταπίεση της επιθυμίας, η διαμόρφωση ταυτοτήτων για κοινωνίες σταθερότητας αντλεί στρατηγικές δημιουργίας και σχεδιασμού προϊόντων που ανταποκρίνονται στις ενδόμυχες επιθυμίες. Η έρευνα γύρω από τα κίνητρα, που διεξάγεται στις κορπορατικές συνεδρίες των ειδικών, ακολουθεί το πρότυπο των ομαδικών ψυχαναλύσεων και των μεθό-
δων εκτίμησης της προσωπικότητας. Η κατάτμηση του μάρκετινγκ του lifestyle σε προσδιορίσιμες κατηγορίες προσωπικών αξιών, επιτρέπει ψυχογραφική στοχοποίηση πέρα από εισοδηματικά και χωροτακτικά δημογραφικά δεδομένα. Ενώ η ασφάλεια και η αίσθηση του «ανήκειν» αποτελούν πρωταρχική ψυχολογική ανάγκη για τη μέση οικονομική ομάδα, για τα πιο φιλόδοξα μέλη της κοινωνίας αυτό που μετράει είναι το κύρος και η εκτίμηση των άλλων, ενώ για την κατηγορία των υπέρμετρα φιλόδοξων ο έλεγχος. Για ένα ποσοστό αναμορφωτικάπροσανατολισμένων πληθυσμών, η αυτοεκτίμηση βρίσκεται στο προσκήνιο. Δεν υπάρχει κοινωνία αλλά προσωπική ικανοποίηση, αυτοπραγμάτωση διά μέσου καταναλωτικών προϊόντων που επιτρέπουν την αυτο-έκφραση. Αποτραβηγμένο το υποκείμενο από κοινωνικές έγνοιες, το δέλεαρ σ’ ένα ατομικό lifestyle απομόνωσης διαφημίζει τον καπιταλισμό ως σοσιαλισμό του εαυτού. Για να εισχωρήσει στο μυαλό των ψηφοφόρων [αυτός που μετακίνησε το τυρί] μετατρέπει την πολιτική σε μια καταναλωτική επιχείρηση που αποκρίνεται σε αγορά ψήφων. Όταν τα συστήματα αποτυγχάνουν να κυριαρχήσουν στα άτομα μέσω της πειθούς, παίρνουν τον έλεγχο μέσα από μοιραία τελετουργικά. Οι τεχνολογίες του μυαλού μετασχηματίζονται σε μηχανές θανάτου.
Τετράδιο _Άντζελα Δημητρακάκη
Ό, τι είναι σταθερό κλονίζεται
41
Αφαίρεσε όλα τα εμπόδια, ένα-ένα
Στην αρχή ήταν η κραυγή. Η κραυγή στο γραφείο. Στη μέση είναι η σύγχυση, ο φραγμός και το ξεπέρασμά του. Μπορείς πάντα να αποτύχεις καλύτερα – με αυτό σε συνδράμει η τέχνη. Προετοιμάσου για μια εξέγερση, δηλαδή μη γράφεις από τον καναπέ σου. Όλοι γύρω σου έχουν χωριστεί σε γενιές, στις χαραμάδες των οποίων έχεις πρόσβαση. Με λίγη ακόμη υπομονή θα σκαρφαλώσεις ως το πάτωμα. Η μετατροπή σε Αλίκη έχει αρχίσει. Πρώτο κρούσμα, το ότι έχεις βρεθεί να κολυμπάς στη λίμνη των δακρύων σου. Η λίμνη είναι στο διαμέρισμα, στάζει στον από κάτω όροφο και οι ιδιοκτήτες σε μισούν. Μαλακισμένη, έξωση. Αλλά η πόρτα είναι πολύ μικρή για να βγεις, κι εξάλλου δεν φτάνεις το κλειδί. Το κλειδί είναι στο DIY, μη τοξικής βαφής θρανίο στο δωμάτιο των παιδιών, αυτών που θα έφερναν την οικογενειακή ευτυχία. Όμως φέρνουν κυρίως λερωμένα πιάτα. Που πλένετε, εσύ κι αυτός, εναλλάξ. Ευτυχώς που τα πιάτα είναι λερωμένα, γιατί αν δεν ήταν θα σήμαινε ότι φαΐ τέλος. Η μάνα σου τρέμει μήπως μείνεις κι εσύ άνεργη. Η μάνα σου τηλεφώνησε, από την πορεία, σε κατάσταση υστερικής ευφορίας. Πάει σε πορείες, ενώ περίμενε πως θα πηγαίνει εκδρομές στην Πράγα. Πάει και φαγητό σε τρεις γείτονες, ούτε καν σε έναν. Εσύ δεν προλαβαίνεις εξαιτίας της διπλής βάρδιας, στα σχολεία. Κόπηκαν και τα ιδιαίτερα, αλλιώς η βάρδια θα ήταν τριπλή. Σκέφτεσαι διαρκώς ηλιθιότητες, όπως «ευτυχώς που ξεπληρώσαμε τον καναπέ». Φακές, φακές, φακές. Και ρεβύθια. Πρωτεΐνες. Τι ακριβώς συνέβη στις πολιτικές σου απόψεις, στην υπαρξιακή σου ταυτότητα. Διάβασε ακόμη ένα παραμύθι των Γκριμ, τα δικά σου βιβλία δεν αντέχεις πια να τα διαβάζεις. Πώς πείστηκες να μετακομίσεις από τα Εξάρχεια στο Γέρακα; Επρόκειτο για ευκαιρία, για κοινό κήπο δεκαπέντε ή ίσως πέντε τετραγωνικών, για εντοιχισμένο καζανάκι. Δεν ήσουν ακριβώς σύμφωνη, αλλά πείστηκες. Δεν πήρε πολύ. Κάτι έπρεπε να κάνεις κι εσύ για να δείξεις ότι έχεις τα κότσια να περάσεις στην επόμενη πίστα. Τι θα συμβεί όταν δεν θα έχεις πια λεφτά για βενζίνη, αναρωτιέσαι συχνά. Η μάνα σου σε εκπροσωπεί στο Δρόμο. Αυτός ο τύπος, με τον οποίο λέτε διακρι-
τικά καληνύχτα, σε εκπροσωπεί στο Διαδίκτυο. Ο Κάστρο προβλέπει επίθεση των Αμερικανών στη Λιβύη, ακούς. Δεν γεννήθηκες χθες, το πιάνεις το θέμα «να σώσουμε το πετρέλαιο». Η ανεργία προκαλεί προσήλωση στην ενημέρωση. Ούτε στο reunion θα πας. Αδύνατον να διασχίσεις το κέντρο, ακούς, δεν θα γυρίσεις ποτέ. Να, μια ιδέα. Να μη γυρίσεις ποτέ. Τι
Να πτωχεύσει ή να μην πτωχεύσει η σκατόχωρα; Το σκατό είναι το αγαπημένο σου πρόθεμα. Η αρχή δεν θα βρίζουμε μπροστά στα παιδιά αναιρέθηκε, σαν θεός που άλλαξε γνώμη για τη δυνατότητα της σωτηρίας. Το ’χεις χάσει το παιχνίδι. Αυτό θέλεις να το πεις στον εαυτό σου, στον Παπανδρέου, στον καπιταλισμό. Ενώ στα παιδιά θέλεις να πεις: το ‘χετε χάσει το παιχνίδι.
ακριβώς συνέβη σ’ αυτή την ιδέα; Πώς έγινε τόσο του συρμού; Δεν ξέρεις. Δεν ξέρεις γενικά. Αγνοείς. Να πτωχεύσει ή να μην πτωχεύσει η σκατόχωρα; Το σκατό είναι το αγαπημένο σου πρόθεμα. Η αρχή δεν θα βρίζουμε μπροστά στα παιδιά αναιρέθηκε, σαν θεός που άλλαξε γνώμη για τη δυνατότητα της σωτηρίας. Το ’χεις χάσει το παιχνίδι. Αυτό θέλεις να το πεις στον εαυτό σου, στον Παπανδρέου, στον καπιταλισμό. Ενώ στα παιδιά θέλεις να πεις: το ’χετε χάσει το παιχνίδι. Αντί γι’ αυτό, βγάζεις το σκασμό. Απεχθάνεσαι
όλους όσους έχουν άποψη, δηλαδή όλους. Τα κόκαλά σου το νιώθουν, η εποχή των απόψεων έχει παρέλθει. Το μόνο γκάλοπ που θα σ’ ενδιέφερε είναι να μάθεις πόσοι στο σκατο-πλανήτη αισθάνονται εγκλωβισμένοι. Είσαι εκτός τόπου και χρόνου. Οργανώσου. Όχι, το ρήμα που ψάχνεις είναι άλλο. Για φιλόλογος, δεν ξέρεις τι σου γίνεται. Κόψε. Κόψε τους δεσμούς. Φτιάξε. Φτιάξε νέους δεσμούς. Μην περιμένεις. Είναι γελοίο να μιλάς στον εαυτό σου. Είναι γελοίο να μιλάς στον εαυτό σου; Μην κοιτάς φωτογραφίες. Αυτό το σύμπαν τελείωσε. Απορείς που η τηλεόραση δείχνει ακόμη διαφημίσεις. Έλα να δεις, ακούς, και πηγαίνεις. Η οθόνη του υπολογιστή φωτίζει το προφίλ του μ’ ένα μπλε που σου θυμίζει πυρκαγιά, ενώ γνωρίζεις ότι το χρώμα της φωτιάς είναι το πορτοκαλί. Είσαι εντελώς στεγνή. Διάβασε εδώ, ακούς. Εκτέλεση αστέγων προτείνει δήμαρχος ρωσικής πόλης, διαβάζεις. Κοιτάζεστε. Τι θα κάνεις γι’ αυτό; Αντί να τον ρωτήσεις, κάνεις μεταβολή και βγαίνεις. Εμετός, ακούς. Δεν είσαι σίγουρη αν έχεις πιάσεις πάτο. Δεν ξέρεις. Δεν ξέρεις αν δεν είσαι άμοιρη ευθυνών. Δεν ξέρεις πόσο ακριβώς άσχημα είναι τα πράγματα. Δεν ξέρεις ποιοι, πόσο και γιατί σε χρειάζονται. Δεν ταυτίζεσαι με κανένα φιλοσοφικό ρεύμα, με καμία ανάγνωση της ιστορίας, δεν μπορείς να βλέπεις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, δεν θέλεις να πας διακοπές. Δεν θα χωρίσεις αλλά δεν θα είσαι και μαζί. Η προσωπική σου ζωή αντανακλά τη θέση σου στον κόσμο σαν καλογυαλισμένος, άθραυστος καθρέφτης. Το ότι είσαι πιθανώς αξιολύπητη δεν σε συγκινεί. Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να έχεις αίσθηση του εαυτού σου. Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να μην έχεις. Ανήκεις σε μία μειονότητα, αλλά αγνοείς σε ποια. Η θέση από όπου εκκινεί η σχέση τού ό,τι σε περιβάλλει και ό,τι περιβάλλεις είναι η κούραση. Είσαι ό,τι δεν θα μπορούσες ποτέ να είσαι. Είσαι η μετάλλαξη, η απουσία, ο ακρογωνιαίος λίθος. Είσαι το λίκνο της επανάληψης. Είσαι η ενσώματη προδοσία του παρόντος, το διακύβευμα του παρελθόντος, και αδυνατείς να υποθέσεις τι είσαι ως προς το μέλλον. Είσαι η τελευταία σκέψη πριν το επόμενο πρωί. Και η αιτία που η επόμενη μέρα δεν είναι καλύτερη. Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Τετράδιο 42
_Θανάσης Αλευράς
Ραβασάκι
Λιβύη – Mια κλασική συμφωνία σε τέσσερα μέρη
Το ακροατήριο προσέρχεται στην αίθουσα. Γενική θυμηδία, αστεία, πειράγματα παραχωρούν τη θέση τους στην επερχόμενη συννεφιά, στη σιωπή. Χαμηλώνουν τα φώτα. Η καταιγίδα πλησιάζει. Ανοίγει η αυλαία. Ο μαέστρος κρατάει νευρικά την μπαγκέτα στο χέρι. Στο πρόσωπό του η απόφαση. Η ορχήστρα κρατάει την ανάσα της. Βροντή. Ξεκινάει. Μπαίνει το πρώτο βιολί. 1ο μέρος Allegro. Ο λαός κατεβαίνει στους δρόμους. Πολλοί δείχνουν μισοί, μοιρασμένοι ανάμεσα στην προσμονή για κάτι μεγάλο και την έξαψη της απλής περιέργειας. Ξεσπάνε οι πρώτες μεγάλες διαδηλώσεις, οι πλατείες γεμίζουν, δεν μένει πια δρόμος που να μην έχει ακουστεί η βροντερή φωνή των συνθημάτων. Εκκλήσεις κυβερνητικές για διάλυση του πλήθους αλλά ελάχιστοι φεύγουν. Απειλή χρήσης βίας. Απαίτηση μαζική για πραγματική αλλαγή. Οι πρώτες μεγάλες συγκρούσεις. Ομοβροντία κρουστών. Το κόντρα μπάσο σε έξαψη. 2ο μέρος Andante.Οι συγκεντρώσεις μεγαλώνουν, οι συγκρούσεις πληθαίνουν. Μεγάλη αναταραχή στις πόλεις, καταλήψεις κτηρίων στρατηγικής σημασίας. Το καθεστώς προχωρεί σε χρήση γενικευμένης βίας. Η απάντηση. Οι πρώτοι νεκροί. Το παιχνίδι τώρα πια έχει στρωθεί για τα καλά. Το φαγκότο, το τσέλο, τα όμποε παίρνουν φωτιά. Ο μαέστρος ιδρώνει. Καταλαμβάνονται πόλεις και με διάγγελμα κόβονται πλέον όλες οι επικοινωνίες, το Ίντερνετ πέφτει, όπου βρεθούν κατάσχονται κάμερες, κινητά, ραδιό-
κοντέινερ | Μάρτιος 2011
φωνα. Εξαφανίζονται άνθρωποι. Ο πρόεδρος κάνει την εμφάνισή του με μια ομιλία παραλήρημα απόλυτης ισχύος, Εγώ Είμαι η Χώρα. Παρά τις εκατόμβες νεκρών, ο λαός επιμένει, κερδίζει σε σημεία στρατηγικά, έχει αρχίσει για το καθεστώς η αντίστροφη μέτρηση. Ένας αρπιστής λιποθυμάει απ’ την ένταση. Αντικαθίσταται αμέσως. Μια κυρία μιας κάποιας ηλικίας εγκαταλείπει την αίθουσα. Κραυγές υστερίας. 3ο μέρος Scherzo. Διεθνείς διαβουλεύσεις, παραιτήσεις πρεσβευτών, προοπτική για άμεση δράση, επέμβαση. Στήνεται εμπάργκο. Το καθεστώς απομονώνεται, καταρρέει και γι’ αυτό γίνεται μέρα με τη μέρα όλο και πιο βίαιο. Καταγγελίες για ομαδικούς τάφους, δολοφονίες, δολοπλοκίες, βασανιστήρια, μυστικές συμφωνίες. Το κόντρα μπάσο από μιαν απότομη εναλλαγή του θέματος ραγίζει στη μέση. Η τελική έφοδος. Παύση. Ο μαέστρος κρατάει την μπαγκέτα στον αέρα ακίνητη. Αναμονή γενική. Οι μουσικοί, σιγά‑σιγά, ένας‑ένας, σηκώνονται όρθιοι, σκουπίζουν ευλαβικά τον ιδρώτα τους, ενός λεπτού σιγή, έπειτα κάθονται πάλι. Στην αίθουσα νιώθεις παντού τον πυρετό ν’ ανεβαίνει. Σύντομα αναφιλητά απ’ το βάθος. Το πρώτο βιολί ξαναμπαίνει. 4ο μέρος Vivace. Η διεθνής κοινότητα επεμβαίνει. Ο πρόεδρος συλλαμβάνεται, δραπετεύει, αυτοκτονεί, πατάει κάποιο κρυφό πυρηνικό κουμπί, παραδίδεται στον λαό και λιντσάρεται επιτόπου, παρακολουθεί τη ροή των ειδήσεων μ’ ένα δροσερό κοκτέ-
ιλ στο χέρι από κάποιο μυστικό πολυτελές καταφύγιο στην Πολυνησία. Οι παραλλαγές αστραπιαία διαδέχονται η μια την άλλη. Στήνεται προσωρινή κυβέρνηση με μέλη του παλιού καθεστώτος, εξαγγελίες αλλαγών προς γενικό εφησυχασμό, οι άνθρωποι αρχίζουν σιγά‑σιγά ν’ αραιώνουν. Τώρα γλυκιά μελωδία γλιστράει με νύξεις αμφιβολίας που έχουν όμως κι αυτές κάτι από μέλι, ζάχαρη κι ανακωχή. Διεθνείς υπάλληλοι παίρνουν το δρόμο της επιστροφής με πλουσιοπάροχες πετρελαϊκές συμφωνίες στα βαλιτσάκια. Πείνα απλώνεται σ’ όλη τη χώρα, οι καταγγελίες πληθαίνουν για μίζες, δολοπλοκίες, δολοφονίες, αποκλεισμούς, ξεπουλήματα κι ο φόβος για ένα ακόμη πιο αβέβαιο αύριο μεγαλώνει. Ανακαλύπτονται τάφοι ομαδικοί, καταγγελίες για βασανιστήρια και μαζικές εκτελέσεις. Είναι όμως φήμες που δεν καταφέρνουν ν’ αποσπάσουν την προσοχή από τη βασική μελωδία, την Παλινόρθωση. Η μπαγκέτα μ’ ένα σινιάλο θριάμβου μένει ακίνητη ξανά στον αέρα. Παύση. Σιωπή. Τις χορδές των βιολιών τις ακούς στο δικό τους ρυθμό μια‑μια να σπάνε. Σκοτάδι. Υποψίες. Στο βάθος της σκηνής η συγκέντρωση αρχίζει να γίνεται ξανά, σιγά σιγά, πολυπληθής. Ακούγεται μια φωνή. Μ’ ένα σινιάλο απ’ τον εξώστη πέφτει όπως όπως, βιαστικά, η αυλαία κουρέλι. Η μπαγκέτα κατεβαίνει αργά ώσπου παίρνει τη θέση της δίπλα στην παρτιτούρα που μάλλον τελείωσε. Φώτα. Χειροκροτήματα. Ανθοδέσμες.
Τετράδιο _Ζωή Ν. Κωνσταντοπούλου*
43
4ο μέρος Vivace. Η διεθνής κοινότητα επεμβαίνει. Ο πρόεδρος συλλαμβάνεται, δραπετεύει, αυτοκτονεί, πατάει κάποιο κρυφό πυρηνικό κουμπί, παραδίδεται στο λαό και λιντσάρεται επιτόπου, παρακολουθεί τη ροή των ειδήσεων μ’ ένα δροσερό κοκτέιλ στο χέρι από κάποιο μυστικό πολυτελές καταφύγιο στην Πολυνησία. Οι παραλλαγές αστραπιαία διαδέχονται η μια την άλλη.
Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Τετράδιο _Νάνος Βαλαωρίτης
44
Μινεράλια
Ή του ύψους ή του βάθους ΥΘΟΛΟΓΙΑ ΛΗΝΙΚΗ Μ Λ Ε Ι Α Κ Η ΑΝΔΙΝΑΒΙΚ ΜΑΝΟ-ΣΚ Ρ Ε Γ Η Τ Σ ΣΗ ΠΕΡΙΔΙΑΒΑ
Υπάρχουν πολλά κοινά σημεία ανάμεσα στις δύο μυθολογίες αλλά και πώς τις αντιμετωπίζουν οι δυο λαοί. Οι Έλληνες τείνουν μάλλον να αδιαφορούν εφόσον έχουν περάσει τουλάχιστον δυο χιλιετίες από τον καιρό των πολυθεϊστών Ελλήνων. Οι Γερμανοί λάτρευαν τους θεούς αυτούς ακόμα και το 800 μ.Χ. την εποχή των Καρολοβίγκων και αργότερα. Οι Γερμανοί τείνουν να ταυτίζονται στενά, τουλάχιστον, υποσυνείδητα και συχνά συνειδητά με αυτούς. Βλέπε γερμανούς ρομαντικούς και Βάγκνερ σε πολλά του θέματα, αλλά και στις ναζιστικές θεωρίες με μια τάση αποθέωσης του Volk, και να υποβιβάζουν τον Όμηρο τον 19ο αι. (βλέπε Von Wilamowitz και οπαδούς του για την μέτρια ως κακή αισθητική αξία του Ομήρου). Οι Έλληνες τείνουν να θεωρούν την αρχαία κληρονομιά ως βάρος, έστω και αν επιφανειακά υπερηφανεύονται και την τιμούν. Ιδίως λόγω της διαρκούς σύγκρισης των σύγχρονων Ελλήνων απαξιωτικά σε σύγκριση με τους αρχαίους. Τους κατηγορούν ότι δεν ερευνούν με ελάχιστες εξαιρέσεις, σε έκταση και σε βάθος την κληρονομιά τους όσο και οι ξένοι. Οι γερμανιστές αντίθετα, όπως οι αδελφοί Γκριμ , έχουν φέρει σε ενίσχυση των προϊστορικών μύθων τους ακόμα και το φολκλόρ τους. Σε μας δύο επιφανείς το έχουν κάνει. Ο Νικόλαος Πολίτης, πρόδρομος της συγκριτικής μυθολογίας και ο Ιωάννης Κακριδής, ιδρυτής της νεοαναλυτικής ομηρικής θεωρίας. Υπάρχουν όμως και πολλοί μαθητές τους, όπως ο Κυριακίδης, ο Μέγας, και άλλοι, ώστε το ενδιαφέρον για τη λαογραφία να είναι μια αληθινή μανία, με συλλογές, περιοδικά και μελέτες. Η έρευνα στην κλασική αρχαιότητα είναι αλήθεια ότι υστερεί σε ένταση και ενθουσιασμό. Παρ’ όλα αυτά θα διηγηθώ ένα πολύ περίεργο παιχνίδι που παίζουν οι γερμανό-σκανδιναβικοί θεοί με έναν θεό τους που είναι πολύ καλός και ωραίος, τον Baldr. Του ρίχνουν όλων των ειδών αντικείμενα: σπαθιά, ξύλα, ακόντια, σαΐτες ό,τι βρούνε, αλλά δεν παθαίνει τίποτα. Γιατί οι θεοί έχουν καλέσει όλα τα φυτά, τα μέταλλα και ό,τι άλλο στον κόσμο να ορκιστούν ότι δεν θα τον βλάψουν. Εκτός από ένα φυτό το οποίο ξέχασαν. Το γκι, τον ιξό, που φυτρώνει πάνω στα δέντρα σαν παράσιτο. Όμως ένας κατεργάρης θεός που τον ανέχονται παρ’ όλο που είναι κακός, ο Λόκι, μακοντέινερ | Μάρτιος 2011
θαίνει από τη Φρίγκα, την μητέρα του και σύζυγο του Όντιν, το μυστικό, και πείθει τον Hodr, έναν τυφλό θεό τών Άσες, να του ρίξει και αυτός κάτι στο παιχνίδι αλλά δεν του λέει τι. Ο Hodr πείθεται και ο Λόκι τού κατευθύνει τη ρίψη, και τρυπάει τον Baldr, που πεθαίνει. Και από κει αρχίζει το τέλος των θεών που πιάνουν μεν τον Λόκι, αλλά ακολουθεί σύντομα η τελική μάχη με τα τέρατα και αλληλοκαταστρέφονται. Ένα από τα παιδιά του Λόκι είναι ένας τερατώδης λύκος o Φένρις, που προορίζεται να καταστρέψει τον κόσμο. Αλλά ένας άλλος θεός, ο Βιντάρ, που έχει ένα ενισχυμένο από πεταμένα δέρματα βυρσοδεψών παπούτσι πατάει την κάτω μασέλα του λύκου Φένρις, και ψηλώνοντας ως τον ουρανό τού διαλύει το στόμα και τον εμποδίζει να φάει τον κόσμο, ενώ έχει καταπιεί λίγο νωρίτερα τον κύριο θεό, τον Όντιν. Το φονικό παιχνίδι καταλήγει στο τέλος της μυθικής εποχής της δημιουργίας του κόσμου όπως είναι σε μας ο Τρωικός πόλεμος, όπου οι θεοί χωρισμένοι σε χθόνιους και ουράνιους αλληλοαντιμετωπίζονται, οι ουράνιοι υπέρ των Τρώων, οι χθόνιοι υπέρ των Αχαιών. Και ένα άλλο επεισόδιο των γερμανικών μύθων είναι όταν οι θεοί της Άσγκαρντ, της ουράνιας κατοικίας των Άσες, θεοί της εξουσίας της μαγείας και του πολέμου, συγκρούονται με τους θεούς του πλούτου, της ειρήνης και της γονιμότητας, θεούς της Γης και της θάλασσας, τους Βάνες. Ετούτοι στέλνουν μια χρυσή γυναίκα που ονομάζεται Γκούλβεϊγκ, η Δίψα του Χρυσού, να τους διαφθείρουν. Μια τέτοια αναμέτρηση ταιριάζει πολύ στη σημερινή εποχή όπου οι κερδοσκόποι, οι κυβερνήσεις και οι χώρες στα πρόθυρα της χρεοκοπίας βρίσκονται σ’ ένα καταστροφικό παιχνίδι αλληλοεξόντωσης. Τέτοιες απηχήσεις υπάρχουν και στις δυο μυθολογίες, την ελληνική και τη γερμανο-σκανδιναβική. Οι μύθοι αυτοί βγαίνουν από μια κοινή ρίζα την ινδοευρωπαϊκή, όπου παίζουν ρόλο προδότες, απατεώνες, κακοί χειρισμοί, και από τις δύο παρατάξεις με όφελος μόνο την καταστροφή του πολιτισμού τους και απώτερα του πλανήτη. Η σοφία των λαών, μας προειδοποιεί να μην αλληλοκατηγορούμαστε για κόλπα που όλοι μεταχειρίζονται, αλλά να δούμε πώς θα τα αποφύγουμε.
Εκείνο που έχει πολύ ενδιαφέρον είναι ότι το τέλος του μύθου της δημιουργίας, γιατί περί αυτού πρόκειται, καθώς και η αρχή της μάχης της αλληλοεξόντωσης της γενιάς των ημιθέων σε μας με τον Τρωικό πόλεμο και στους Ινδούς με τη Μαχαμπαράτα, αρχίζουν μ’ ένα παιχνίδι φονικό, όπως είδαμε στους γερμανο-σκανδιναβικούς μύθους, σε μας με ένα διαγωνισμό καλλονής που προκάλεσε το μήλο της Έριδος, στο γάμο του Πηλέα και της Θέτιδας, μεταξύ των κύριων θεαινών, και στη Μαχαμπαράτα μ’ ένα παιχνίδι ζαριών, όπου οι ημίθεοι ήρωες, παιδιά των θεών, χάνουν τα πάντα με ζαβολιά εκ μέρους των δαιμονικών εξαδέλφων τους. Η καταστροφική μάχη έχει σχεδιαστεί απ’ τον ύψιστο θεό, τον Μπράμα στη Μαχαμπαράτα για την ανακούφιση της Γης από το βάρος των δαιμόνων, ενώ πάλι η παράκληση της Γαίας στον Δία, στην «Κυπρία» το έπος της αρχής του Τρωικού κύκλου, για να την ανακουφίσει από το βάρος των ημιθέων. Η μυθολογία των Ινδοευρωπαϊκών λαών έχει καταπληκτικές ομοιότητες στην κατανομή των θεών και των δαιμόνων. Ο κοινός μας πολιτισμός έχει δημιουργήσει νέους δαίμονες που λέγονται η δίψα του κέρδους, σαν να προέβλεψαν αυτό με τη χρυσή γυναίκα των Βάνες, την Γκούλβεϊγκ, στους γερμανικούς μύθους με τη διαφθορά των θεών, από μια κατασκευασμένη γυναίκα που θυμίζει την Πανδώρα (άνοιξε από την περιέργειά της τον πίθο των κακών), την οποία στέλνει ο Δίας στους Τιτάνες Προμηθέα και Επιμηθέα. Και η αποστολή της Ελένης είναι παρόμοια, το έπαθλο για το διαγωνισμό καλλονής, και αυτό ένα φονικό παιχνίδι είναι. Σήμερα οι αγορές και η κερδοσκοπία απειλούν και υπονομεύουν τις κοινωνίες μας ενώ τις ωφελούν με την ανταγωνιστικότητα, που είναι πάλι και αυτό ένα αμφιρρέπον φονικό παιχνίδι, ανάμεσα στους έχοντες πλούσιους λαούς, τους ισχυρούς πρώην και νυν αποικιοκράτες και τους αδύναμους. Προσοχή λοιπόν ποιον πρώτο κατηγορούμε για ατασθαλίες και υπερβάσεις των κανόνων, για απάτη και κερδοσκοπία. (συνεχίζεται)
Τετράδιο _Ζωή Ν. Κωνσταντοπούλου *
45
(Δικαστικής) Διαμαρτυρίας Εγκώμιον (;)
Η συγκέντρωση διαμαρτυρίας- διεκδίκησης των δικαστών και εισαγγελέων την περασμένη Πέμπτη, έξω από τον Άρειο Πάγο, αποδεικνύει ότι τα θεσμικά όργανα εκπροσώπησης δικαστών και εισαγγελέων και η ηγεσία της Δικαιοσύνης έχουν και πρόθεση και βούληση να στηρίξουν την αξιοπρέπεια, τη θεσμική υπόσταση και την ακεραιότητα των λειτουργών της Δικαιοσύνης. Αποδεικνύει, επίσης, ότι οι έλληνες δικαστές και εισαγγελείς, όταν έχουν την υποστήριξη των συλλογικών τους οργάνων, είναι διατεθειμένοι και να διαμαρτυρηθούν και να συγκρουστούν με την εκάστοτε πολιτική ηγεσία, κόντρα στην υπαλληλοποίησή τους, η οποία σημαίνει και την υποβάθμιση της Δικαιοσύνης για όλους τους πολίτες. Είναι, λοιπόν, θετική και η πρωτοβουλία και η διαμαρτυρία. Ακόμη περισσότερο, γιατί έγινε επισήμως, επωνύμως, συλλογικά και θεσμικά. Κι επίσης, διότι έγινε στο δρόμο, έξω από τον Άρειο Πάγο, με τον τρόπο που κάθε πολίτης δικαιούται να διαμαρτύρεται. Και, βέβαια, γιατί έγινε με την ανάληψη της ευθύνης των διεκδικήσεων και της πρότασης θέσεων και λύσεων. Αυτή είναι η συνεπής στάση που αναμένει κανείς από τον έλληνα δικαστή, και όχι το οψίμως αποκαλυφθέν θλιβερό φαινόμενο ορισμένων δικαστών, με το βαθμό εφέτη, που ανωνύμως και ψευδωνύμως, μέσα από blogspot, χυδαιολογούν, επιχειρούν προσωπικές αλλά και ρατσιστικές επιθέσεις, κηλιδώνουν τη Δικαιοσύνη και λοιδορούν τα συλλογικά τους όργανα, εμφανιζόμενοι οι ίδιοι ως άσπιλοι και καθαροί, υπό το απυρόβλητο της (μέχρι πρότινος) ψευδωνυμίας τους. Αξίζει και πρέπει να στηριχθεί η επίσημη και επώνυμη διαμαρτυρία των δικαστών. Κι αξίζει και πρέπει να ενισχυθεί η ουσιαστική, θεσμική, ηθική και ψυχολογική ανεξαρτησία και ακεραιότητα του έλληνα λειτουργού της Θέμιδος. Εδώ σταματά το εγκώμιο. Και αρχίζει η ευθύνη. Οι δικαστές και εισαγγελείς απέδειξαν ότι όταν θέλουν, μπορούν να διαμαρτύρονται και να διεκδικούν. Το έπραξαν αρχίζοντας από τη διεκδίκηση θεσμικής θωράκισης των αποδοχών και της ασφά-
λισής τους. Και αυτό δεν πρέπει να στηλιτεύεται ως συντεχνιακό: είναι απαραίτητη προϋπόθεση της αξιοπρέπειας, της ακεραιότητας αλλά και της ανθεκτικότητας και των αντιστάσεων του δικαστικού λειτουργού. Όμως, η διαμαρτυρία δεν πρέπει να σταματήσει εκεί, αν πρόκειται οι δικαστές και εισαγγελείς να διεκδικήσουν και τη στήριξη της κοινωνίας στα αιτήματά τους. Στοιχείο της αξιοπρέπειας και της ανεξαρτησίας του δικαστή είναι και οι ανθρώπινες και αξιοπρεπείς συνθήκες απονομής της Δικαιοσύνης. Και η εξασφάλιση ουσιαστικών προϋποθέσεων διεξαγωγής των δικών. Έτσι, σε συνέχεια των κινητοποιήσεών τους, περιμένουμε οι ενώσεις δικαστών και εισαγγελέων, να διεκδικήσουν με την ίδια δυναμικότητα και χωρίς επιφυλάξεις, υπαναχωρήσεις ή συμψηφισμούς την αναβάθμιση των συνθηκών απονομής της Δικαιοσύνης. Δεν είναι δυνατόν να καλούνται δικαστές να ανταποκριθούν σε καθήκοντα που δεν συνδυάζονται, να κάνουν την ίδια στιγμή τον ανακριτή, τον δικαστή, τον εισηγητή, τον προεδρεύοντα σε ποινικά, πολιτικά δικαστήρια πάσης φύσεως, κι ακόμη πολλές φορές τον γραμματέα του εαυτού τους. Δεν είναι δυνατόν να καλούνται εισαγγελείς να χειρίζονται αποτελεσματικά 200 δικογραφίες το μήνα και να προετοιμάζουν ισάριθμες ή και περισσότερες για το ακροατήριο. Δεν είναι δυνατόν να υποχρεώνεται ο δικαστής, την ίδια ώρα που συμμετέχει σε σύνθεση που συνεδριάζει στο αυτόφωρο, να λειτουργήσει και ως ανακριτής κατά την προσαγωγή κατηγορουμένων. Δεν είναι δυνατόν οι ανακριτές να παρακαλούν τηλεφωνικά τους μάρτυρες να προσέλθουν στην ανάκριση, διότι δεν υπάρχουν κονδύλια και επιμελητές για επιδόσεις κλήσεων και βίαιες προσαγωγές μαρτύρων. Δεν είναι δυνατόν να αναγκάζονται δικαστές και εισαγγελείς να κάνουν αντίγραφα δικογραφιών ή νομολογίας προς μελέτη, πληρώνοντας τις φωτοτυπίες από την τσέπη τους, γιατί δεν εγκρίνονται κονδύλια. Δεν είναι δυνατόν οι δικαστικοί γραμματείς να βάζουν επίσης από την τσέπη τους τα χρήματα για να προμηθεύονται τα απαραίτητα για να κάνουν τη δουλειά τους, από στιλό μέχρι συνδετήρες.
Και δεν είναι δυνατόν, μέσα σε αυτή την ντροπιαστική δικαστική πραγματικότητα, που συμπληρώνεται από τριτοκοσμικές αίθουσες και κτηριακές δομές και περιφερόμενες από αίθουσα σε αίθουσα και από ημερομηνία σε ημερομηνία συνθέσεις δικαστηρίων, ο έλληνας νομοθέτης να παρεμβαίνει πειθαρχικά στη δικαστική συνείδηση απειλώντας με πειθαρχικό έλεγχο τον δικαστή σε περίπτωση που δώσει αναβολή, ενώ την ίδια στιγμή είναι αδύνατη η πραγματοποίηση των δικών που προσδιορίζονται σε κάθε δικάσιμο! Ας είναι καλά το …«ωράριο γραμματέως», οι …«απεργίες δικαστικών υπαλλήλων» και η …«αποχή δικηγόρων μετά τη δεύτερη δικάσιμο», ει δε μη οι δικαστές και εισαγγελείς θα οδηγούντο σε καθημερινές ολονυκτίες και σε αδιέξοδο λόγω πλήρους αδυναμίας ανταπόκρισης στα καθήκοντα που τους ανατίθενται και λόγω φυσικής και ψυχικής εξάντλησης (κάτι που ήδη και τώρα ισχύει). Είναι, λοιπόν, καιρός η διαμαρτυρία και η αντίδραση να στραφεί αποφασιστικά εναντίον αυτής της διαιωνιζόμενης γάγγραινας που έχει μετατρέψει τη Δικαιοσύνη σε αγχώδη και ασθμαίνουσα διεκπεραίωση. Είναι καιρός να εκδοθούν αποφάσεις και για την αντισυνταγματικότητα νόμων που επιχειρούν να στραγγαλίσουν τη δικαστική κρίση και συνείδηση. Είναι καιρός ακόμη να αρνηθούν οι δικαστές να αναλαμβάνουν καθήκοντα περισσότερα από εκείνα στα οποία μπορούν να ανταποκριθούν με πληρότητα, επιστημονικότητα και νηφαλιότητα. Και είναι επίσης καιρός να απομονώσουν και να παραγκωνίσουν τα θλιβερά παραδείγματα συναδέλφων τους, που δυσφημούν τη Δικαιοσύνη. Σε όλα αυτά, οι αυστηρότεροι κριτές της Δικαιοσύνης θα είναι οι θερμότεροι συμπαραστάτες. Και η Δικαιοσύνη θα κάνει ένα αποφασιστικό βήμα για την ανάκτηση όχι μόνον του κύρους της, αλλά και της σύνδεσής της με την κοινωνία, σύνδεσης ζωτικής σε μια δημοκρατία.
* Δικηγόρος, Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Νέων Ποινικολόγων Μάρτιος 2011 | κοντέινερ
Τετράδιο _Λένα Κιτσοπούλου
Το ένα και το άλλο
Τελευταία Αποκριά
46
- Γιώργο μου, Γιωργάκη μου, τελειώσαν οι Απόκριες αγόρι μου. Έλα αγόρι μου, έλα γιόκα μου, βγάλε αυτή τη μάσκα με την καράφλα, σε παρακαλώ παιδί μου, έλα και δεν σου πάει, πασά μου. Βγάλε τη φόρμα της γυμναστικής παιδί μου, δεν καταλαβαίνεις που σου μιλάω; Πρέπει να επιστρέψουμε τη στολή αγόρι μου, είναι νοικιασμένη η στολή σου παιδί μου. Τελειώσανε οι Απόκριες, μ’ ακούς; Γιωργάκη! Σου μιλάω αγόρι μου. Μη με παιδεύεις άλλο αγόρι μου, έλα, δώσε μου κι αυτό το μνημόνιο, δώστο μου να το επιστρέψουμε. Γιατί με βασανίζεις, ρε αγόρι μου, γιατί; Δεν μου ζήτησες να ντυθείς πρωθυπουργός; Δεν μου το ζήτησες, ενώ είχαμε την προπέρσινή σου τη στολή του Ινδιάνου, ωραιότατη, ολοκαίνουργια στολή; Δεν έκλαιγες και με παρακάλαγες να ντυθείς πρωθυπουργός ενώ δεν είχαμε χρήματα και το ήξερες ότι δεν είχαμε χρήματα; Παρ’ όλα αυτά, δεν πήγα εγώ και σου νοίκιασα την ίδια μέρα που το ζήτησες, δεν πήγα και σου νοίκιασα την καράφλα, το μουστάκι, τη φόρμα, το ποδήλατο, το μνημόνιο, τα πάντα; Δεν πήγα, η πουτάνα; Γιωργάκη σου μιλάω! Κάναμε μια συμφωνία, αγόρι μου. Η στολή σου είναι νοικιασμένη και συμφωνήσαμε ότι μόλις τελειώσουν οι Απόκριες θα την επιστρέψουμε. Κάναμε ή δεν κάναμε αυτή τη συμφωνία; Σ’ άφησα ή δεν σ’ άφησα δυο χρόνια να κάνεις τον πρωθυπουργό; Λοιπόν, βγάλε αυτή τη στιγμή τη στολή γιατί θα σου τη βγάλω εγώ με το ζόρι! Μ΄ακούς; Γιωργάκη, σου το λέω για μία και τελευταία φορά. Βγάλε αμέσως τη στολή του πρωθυπουργού! ΤΕΛΕΙΩΣΑΝΕ ΟΙ ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΑΓΟΡΙ ΜΟΥ! ΤΕΛΕΙΩΣΑΝΕ!
Andrej Dutina
κοντέινερ | Μάρτιος 2011