konteiner16

πολιτική | πολιτισμός | τέχνες Μάιος 2011

16

_Δημήτρης Δαλδάκης

Πόρτα στον ήλιο

Ντοκιμαντέρ Ελεύθεροι στην άγρια φύση. Άγριοι. Αδάμαστοι. Δεν δέχονται καβαλάρηδες στην πλάτη τους. Είναι ωμοί, είναι απότομοι, είναι ευθείς. Είναι τραχείς, είναι επικίνδυνοι, είναι βασικοί. Βοσκή, αναπαραγωγή και ρέμβη. Γνωρίζουν ένα θάνατο σκληρό που δεν προκαλεί θλίψη, οργή ή αδικία. Αναγκαίες μάχες, ρυθμισμένες με το ρολόι που ορίζει και τις καταιγίδες. Προστατεύουν τα μικρά τους, σέβονται τους μεγαλύτερους, τους ξεχνούν. Λειτουργούν ανεξάρτητοι. Ανοίγονται με άγνοια στην επιβίωσή τους και πολλοί απ’ αυτούς χάνονται με το πρώτο πέταγμα. Οι πιο τυχεροί, οι πιο δυνατοί συνεχίζουν το είδος. Στήνουν μεγάλες τέντες και αιχμαλωτίζουν. Δένουν με αλυσίδες και δαμάζουν. Φτιάχνουν σκηνές και ανάβουν φωτιές. Με μαστίγια στα χέρια και πιστόλια δίνουν εντολές. Κόβουν εισιτήρια και ράβουν βαθιές τσέπες. Σκοτώνουν ό,τι χρειάζεται για να ξεχειλώσει το στομάχι τους. Η ζωή τους βαρετή. Εγκλεισμός, διχασμός και απόγνωση. Καμία αναμέτρηση, κανένα ρίσκο. Με το πρώτο νεύμα πυροβολισμός. Σκλάβοι στη μεγάλη τέντα. Σιωπηλοί. Δαμασμένοι. Κάθε πρωί σκύβουν στα τέσσερα και περιμένουν τον αναβάτη τους. Ιδρώνουν και ξεχνούν. Φτιάχνουν τα καθίσματα, στήνουν τα φώτα, ράβουν τα κοστούμια. Ναι, αφέντη. Ναι, αφέντη. Ανοίγουν τα σκέλια, σχεδόν νεκροί. Δέχονται τα ξένα σπέρματα και γεννούν διασταυρώσεις. Το κοινό χειροκροτεί. Οι δυσμορφίες μπαίνουν στη βιτρίνα. Ένας μεγάλος κουμπαράς μαζεύει τα βαριά, ματωμένα κέρματα. Μπαίνουν στο κλουβί τους, ξεκουράζονται, ξεχνούν την πείνα –τη ζωή– τη δίψα. Έξω από τα κάγκελα τούς πετούν τα χοντροκόκαλα και τους κουβάδες με τη λάσπη. Η ζωή κυλάει ήρεμα. Η μεγάλη τέντα είναι σταθερή, χρωματιστή, χαρούμενη. Πολύχρωμα σημαιάκια δείχνουν το δρόμο για το θέαμα. Η σκηνή συντηρείται με επιτυχία. Όλο και πιο επιβλητική, όλο και πιο ψεύτικη. Αποστειρώνεται. Σηκώνει όλο και περισσότερα δοκιμαστικά κρεβάτια. Τα βράδια η προσέλευση είναι πρωτοφανής. Τα χειροκροτήματα βουίζουν για μέρες στο αυτί του χρόνου, του πόνου, του θανάτου. Η εκπαίδευση πάει πολύ καλά. Έχουμε παραγωγούς, έχουμε διαφημιστές, έχουμε καλλιτέχνες. Έχουμε λογιστές, έχουμε σοφούς, έχουμε κλέφτες. Τα κελιά γίνονται μικρότερα, τα σίδερα πιο χοντρά, τα κόκαλα τελειώνουν, η λάσπη πιο πηχτή. Ψόφια κορμιά δίπλα σε φρέσκους, ανίδεους ετοιμοθάνατους. Πότε φωνή, πότε αντίδραση, πότε κατάθλιψη. Πότε θρησκεία, πότε τσιγάρο και πότε δίαιτα. Φυλακισμένοι που βρυχώνται, που επιτίθενται, που σκοτώνουν. Και γίνονται περισσότερα τα κελιά, εντατικότερη η εκπαίδευση, ταχύτερο το μαστίγιο. Μέχρι που κλείνουν τα στόματα των δαμασμένων και το θέαμα συνεχίζει ηχηρό, πανηγυρικό. Οι δαμασμένοι που αποδρούν ελάχιστοι. Ο δρόμος μακρύς για την έξω –πρώτη– άγρια φύση. Ηλεκτροφόρα σύρματα λίγο έξω απ’ τη μεγάλη τέντα. Μόνο είσοδος.

Η εικόνα του εξωφύλλου είναι έργο του zerod

info@konteiner. gr | Τ: 211 402 92 77

Εκδότης: Στέφανος Νόλλας Ειδικός Σύμβουλος: Γιώργος Διβάνης g.divanis@konteiner.gr Αρχισυντάκτρια: Ευγενία Μπόζου e.bozou@konteiner.gr Σύμβουλος Έκδοσης: Ηλίας Μαρμαράς Creative Direction: Γιώργος Κωνσταντινίδης g.konstantinidis@konteiner.gr Ατελιέ: Ελένη Σγόντζου, Μαρίζα Σουλιώτη

Επιμέλεια - Διόρθωση: Ηρώ Μακρή, Λευτέρης Βασιλόπουλος Νομικός Σύμβουλος: Ζωή Ν. Κωνσταντοπούλου Εμπορική Διεύθυνση: Τ: 211 402 92 77 Υποδοχή Διαφήμισης: Κώστας Καλόγερος T: 210 92 96 114 Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία: Χ. Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α. Ε. Ιδιοκτησία: Διάδραση Α. Μ. Κ. Ε.

Το κοντέινερ δημοσιεύει μόνο ενυπόγραφα κείμενα. Τα ενυπόγραφα κείμενα δεν εκφράζουν απαραιτήτως τις θέσεις του περιοδικού.

Μια προσφορά από την

Twitter _κοντέινερ

4

Μάιος 2011

10 Years after. Μια μουσική άξια των συγκινήσεών μας δεν ακούσαμε.

N. Καρούζος

Graveyard songs _Γιώργος Βαλαής

Οι φτωχοί είναι οι νέγροι της Ευρώπης. Ο Σαμφόρ τον 18ο αιώνα πριν το ταξικό και το μεταναστευτικό αποκτήσουν την σημερινή πολυπλοκότητα.

Παρά τον Ντυσάν, παρά τον Μόντριαν, παρά τον Πικάσο, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έγινε. Και, αν είμαστε διαθετειμένοι να ανεχόμαστε ότι γύρω μας στους άλλους συμβαίνουν ακόμη τέτοιες καταστροφές, τότε μπορούμε θαυμάσια να μιλάμε για τέχνη. Εμένα πλέον δεν με ενδιαφέρει... αν θέλουμε να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, τότε ας μιλήσουμε για γλυπτική.

Ο Joseph Beuys υποστηρίζει ότι μιλώντας για τέχνη αφήνεις απ’ έξω τα σημαντικότερα ζητήματα.

Είναι πράγματι δίκαιος ο νόμος εκείνος που επιτάσσει σε αυτόν που δεν έχει τίποτα, να σεβαστεί κάποιον που έχει τα πάντα; Πού είναι οι αρχές του κοινωνικού συμβολαίου; Μαρκήσιος ντε Σαντ

Ξέρω να διατάζω. Κοίτα να δεις ποιός θέλει να αγοράσει έναν αφέντη.

Ο Διογένης ο Κυνικός αιχμάλωτος και ενώ ετοιμάζεται να τον πουλήσουν σαν δούλο, απαντά στον κήρυκα του σκλαβοπάζαρου που τον ρώτησε τι ακριβώς ξέρει να κάνει.

Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ υπενθυμίζει ότι δεν είναι δυνατόν μόνο το κεφάλαιο να είναι παγκοσμιοποιημένο.

Εγώ ενάντια στον αδερφό μου Ένα γνήσιο ανθρώπινο δικαίωμα θα πρέπει να ισχύει και να απολαμβάνεται παντού όπου υπάρχουν άνθρωποι, δηλαδή παντού όπου επιθυμεί να εγκατασταθεί καθένας. Ώστε σε τελευταία ανάλυση δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα δίχως απεριόριστη ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης και δίχως αυτόματη νομική εξίσωση όλων των ατόμων με όλα τα άτομα χάρη στην οικουμενική ισχύ μιας ενιαίας νομοθεσίας.

Εγώ κι ο αδερφός μου ενάντια στον ξάδερφό μας Εγώ, κι ο αδερφός κι ο ξάδερφος μας ενάντια στους γείτονες Όλοι μας ενάντια στον ξένο. Παροιμία από τους βεδουίνους της Λιβύης. Θα ’θελα να ήθελα να θέλω τον έρωτα. Ο Fernando Pessoa μιλά για την επιθυμία του να επιθυμείς αυτό που σου λείπει.

Navigation

Κινηματογράφος

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΝΙΚΟ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ Tο συνολικό έργο ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες δημιουργούς, του πολυβραβευμένου κι ασυμβίβαστου Νίκου Νικολαΐδη, από εκείνη «της πρώτης αμφισβήτησης και της φυγής» της δεκαετίας του ’50 ως τα νέα παιδιά του 21ου αιώνα, παρουσιάζεται σε επταήμερο σπονδυλωτό αφιέρωμα. Αφιέρωμα στον Νίκο Νικολαϊδη, 26/5-1/6, Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-136

κοντέινερ | Μάιος 2011

Navigation _Tijana Prodanovic, Αντωνάκης Χριστοδούλου

Εικαστικά

O, LORD!

DRUNK ENOUGH TO SAY I LOVE YOU?

To Beton7 Gallery παρουσιάζει την ατομική έκθεση “O, LORD!” του Γιώργου Μαραζιώτη. Πρόκειται για πορτρέτα Αγίων και παραστάσεις από τη ζωή (και τα πάθη) του Χριστού, δουλεμένα με μελάνια, ακρυλικά, μαρκαδόρους και μολύβια πάνω σε χαρτόνια και μεγάλου μεγέθους καμβάδες. Έχοντας σαν βάση στοιχεία της βυζαντινής αγιογραφίας και της αναγεννησιακής ζωγραφικής, τα συνδυάζει με το δικό του προσωπικό σκοτεινό ύφος που πολλές φορές συνορεύει με το comic. Γιώργος Μαραζιώτης, O, Lord!, 14/4-10/5, Βeton7, Πύδνας 7, Βοτανικός, 210 7512625

Θέατρο

Η Εταιρεία Θεάτρου Συν-Επί (+,Χ) παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα το, πιο επίκαιρο από ποτέ, τελευταίο θεατρικό έργο της καυστικής Κάρυλ Τσέρτσιλ. Το έργο αφηγείται με ανατρεπτικό χιούμορ την ιστορία του Σαμ και του Γκάι, μια ιστορία μοναδικού έρωτα, έλξης και θαυμασμού που βαθμιαία μετατρέπεται σε απέχθεια και μίσος για να μπορέσει να ζητήσει την αγάπη με νέους όρους.

Drunk enough to say I love you?, έως 31/5, Από Μηχανής Θέατρο, Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο, 210 5231131, Τιμές εισιτηριων: 20€ (κανονικό), 14€ (φοιτητικό), κάθε Τρίτη: 2 άτομα με 1 εισιτήριο

7

Εικαστικά

Φωτογραφία

LOPLOP

IN LIMBO

Η αίθουσα τέχνης K-art παρουσιάζει τη δεύτερη ατομική έκθεση του εικαστικού Δημήτρη Τάταρη με τίτλο Loplop, το πουλί-χαρακτήρας που δημιούργησε η φαντασία του Μαξ Ερνστ.

Η αίθουσα τέχνης The Apartment παρουσιάζει την ατομική έκθεση του καλλιτέχνη Δημήτρη Ντοκατζή. Ο τίτλος In Limbo αντανακλά την ατμόσφαιρα της έκθεσης, την ενδιάμεση κατάσταση, μεταξύ παρόντος και παρελθόντος, πραγματικότητας και φαντασίωσης, συνειδητού και ασυνείδητου. Ανατρέχοντας στο προσωπικό του αρχείο, ο καλλιτέχνης ανέσυρε μια σειρά από φωτογραφίες που τραβήχτηκαν με αναλογικό φιλμ στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και που αποτελούν κατακερματισμένες υπαρξιακές αφηγήσεις, στις οποίες κυριαρχεί η τραυματική παραδοχή του “άλλου”, δηλαδή μιας συνθήκης πέρα από τους προκαθορισμένους κώδικες συμπεριφοράς, όπου η προσωπική επιθυμία προσκρούει στο κοινωνικά αποδεκτό.

Ο καλλιτέχνης θα παρουσιάσει τα τελευταία του έργα, όλα μελάνι σε χαρτί. τα οποία, παρουσιασμένα υπό μορφήν εγκατάστασης, δημιουργούν έναν περίφρακτο χώρο που ανατρέπει την αρχική μας εντύπωση και θέαση, θέτοντας το ερώτημα: ποιος τελικά βρίσκεται μέσα στο κλουβί, η εικόνα τού καλλιτέχνη ή το καθρέφτισμα του θεατή; Δημήτρης Τάταρης, Loplop, έως 14/5, K-art, Σίνα 54, 211 4013877

Δημήτρης Ντοκατζής, In Limbo, έως 21/5, The Apartment, Ιθάκης 29A

Παρέμβαση 8

_Γιώργος Ζώης

Επιστρέφουμε ταπεινωμένοι στα παιδικά μας δωμάτια και αφήσαμε απλήρωτα τα τελευταία νοίκια.

Wasted youth(s) Γιάννης Καραμπάτσος

Πέφτω όλο και πιο συχνά. Πέφτω όλο και πιο απότομα. Και κάθε φορά φοβάμαι ότι δεν θα ξανασηκωθώ.

λογημένοι, πανεπιστημιακά φιλτραρισμένοι, μεταπτυχιακά ξοφλημένοι, ιδεολογικά αφοπλισμένοι.

Γιατί δεν θέλω να ξανασηκωθώ. Νιώθω ανίκανος, κατάκοπος, ανήμπορος. Η ζωή με εξαντλεί. Απελπίζομαι με το παραμικρό εμπόδιο, παραλύω με το παραμικρό σχόλιο, σέρνομαι με το παραμικρό στραβοπάτημα.

Είμαστε οι πολιτικοί κρατούμενοι των εαυτών μας. Υπέρ και υπό ταυτόχρονα. Υπερδιεγερμένοι υπολειτουργούμε, υπερευαίσθητοι υποτροπιαζόμαστε, υπερεκτιμημένοι υποβαθμιζόμαστε, υπερκομματικοί υποθηκευόμαστε, υπεράνθρωποι υποβασταζόμαστε.

Κρύβομαι κάτω από το πάπλωμα μου. Θέλω να μείνω εδώ για όλη μου τη ζωή. Σιχαίνομαι το ξυπνητήρι, το πρωινό φως, το νερό στο πρόσωπό μου.

Πρώτα εμείς υπογράψαμε το σύμφωνο σταθερότητας μια δεκαετία πριν. Νιώθαμε εσωτερικά υποτιμημένοι, ελεγχόμενα χρεοκοπημένοι, συστηματικά κρινόμενοι. Τα συμφωνήσαμε μαζί σας. Ζητήσαμε αναδιάρθρωση του γονικού σας χρέους για να πάρουμε χρονική επιμήκυνση της εφηβείας μας.

Θέλω να μην ξυπνήσω ποτέ, θέλω να μην ονειρευτώ τίποτα ξανά, θέλω να τελειώνουν όλα εδώ και τώρα. Ξεχάστε με, αφήστε με, διαγράψτε με. Θέλω να ριζώσω, να φυτρώσω, να ξεραθώ. Δεν θέλω να απαντήσω σε τίποτα, δεν θέλω να δώσω εξηγήσεις, δεν θέλω να νιώθω τίποτα. Δεν θέλω καμία βοήθεια, καμία αλληλεγγύη, καμία συμπαράσταση.

Ζωσμένοι με τα υπαρξιακά μας ανατιναχτήκαμε και δεν πήραμε κανέναν μαζί μας. Χορτάτοι αμφισβητούσαμε τον καπιταλισμό και τώρα μισοπεινασμένοι τον υπηρετούμε. Κάνουμε μήνες τώρα πρόβες συγκρούσεων αλλά αναβάλλουμε τη μέρα της πρεμιέρας. Φοβόμαστε για την συμμετοχή του κοινού και οι προσκλήσεις μας δεν έχουν πάει ακόμη.

Θέλω να μη με αναγνωρίζει κανείς, να μη με θυμάται κανείς, να χαθώ από προσώπου γης. Θέλω να σηκωθώ μόνος μου, θέλω να γιατρευτώ μόνος μου, θέλω να επιστρέψω μόνος μου. Δεν είναι διάλειμμα ξεκούρασης, δεν είναι άμυνα του οργανισμού, δεν είναι ψυχολογική άρνηση. Είναι απλά δειλία.

Δεν έχουμε καμία οριστική λύση, καμία εναλλακτική πρόταση, καμία νέα κοσμοθεωρία. Έχουμε την ανωριμότητά μας, την παιδικότητά μας, την νευρικότητά μας. Σε αυτά αναγκαστικά θα στηριχτούμε. Τα πάντα και τίποτα να περιμένετε από εμάς.

Σκέφτομαι ότι η κατάθλιψη είναι μια πολυτέλεια που δεν μπορώ να την προσφέρω στον εαυτό μου. Κλείνομαι στην ασφάλειά μου, βολεύομαι στη γωνιά μου, σιγουρεύομαι στη φωλίτσα μου. Έχω το πάπλωμα για χαρτόκουτα και το φαγητό της μάνας μου για μερίδα συσσιτίου. Ήρθε η νέα εποχή και μας έριξε κάτω από τα στρωμένα μας κρεβάτια. Πειραματιζόμασταν δεκαοχτώ ως εικοσιοχτώ σε ένα κενό ευτυχίας. Δημόσιοι υπάλληλοι των γονιών μας, πανεπιστημιακοί κοντέινερ | Μάιος 2011

μετανάστες, τουρίστες των επιστημών και των τεχνών. Ξεκοκαλίσαμε υποτροφίες, πήραμε πολλαπλή αναβολή από την εργασία, πήραμε πίσω τον χαμένο χρόνο των πανελληνίων. Και όμως δεν ολοκληρώσαμε τίποτα δικό μας. Γενιά του ’90 στα σχολεία και γενιά του ’10 στην εργασία. Είμαστε οι πρώτοι τυχεροί και οι τελευταίοι άτυχοι. Κοι-

μηθήκαμε πρωτοετάκια σε ένα όνειρο και ξυπνήσαμε πτυχιούχοι σε έναν εφιάλτη. Επιστρέφουμε ταπεινωμένοι στα παιδικά μας δωμάτια και αφήσαμε απλήρωτα τα τελευταία νοίκια. Εργασιακά αποστραγγισμένοι, ανεργιακά πανικοβλημένοι, ερωτικά αφυδατωμένοι, σεξουαλικά υποσιτισμένοι, σωματικά στειμμένοι, ψυχικά συνθηκο-

Είμαστε ικανοί για το καλύτερο και για το χειρότερο. Τα έχουμε αποδείξει και τα δυο. Αν καταφέρουμε πάλι να εκραγούμε ίσως να σας πάρουμε μαζί μας. Και μετά ίσως να φτιαχτεί κάτι όμορφο. Με όλους μας ή χωρίς κανέναν από εμάς.

Δωμάτιο Φιλοξενίας 10

_Θανάσης Αλευράς

Ραβασάκι

Ο άνθρωπος που γύρισε από τη Φουκουσίμα Η αίθουσα παραλαβής αποσκευών εκκενώθηκε αμέσως ύστερα από επείγουσα κλήση. Οι ταξιδιώτες μεταφέρθηκαν επειγόντως σε ειδικά ιατρικά κλιμάκια όπου τους χορηγήθηκε προληπτικά από ένα χάπι ιωδίου, απ’ αυτά που οφείλει να παίρνει κανείς από μια ώρα πριν έως κι ένα εικοσιτετράωρο μετά το Ατύχημα και των οποίων εξαντλήθηκαν γρήγορα οι παραγγελίες μέσω Ίντερνετ κι έφτασαν να πωλούνται το λιγότερο 500 δολάρια το κάθε κουτί των 14 τεμαχίων. Τα οποία, ωστόσο, δεν προσφέρουν καμιά προστασία απέναντι σε αρκετά ισχυρά ραδιενεργά στοιχεία, όπως είναι ας πούμε το καίσιο. Τώρα όμως χάθηκαν όλοι. Η αίθουσα και οι γύρω διάδρομοι, πόρτες, παράθυρα, με ακέραια τεχνική επιμέλεια σφραγίζονται αεροστεγώς. Καταφτάνει επί τόπου το συνεργείο διάσωσης. Με ειδικά ενισχυμένες

κοντέινερ | Μάιος 2011

ολόσωμες φόρμες (ύφασμα ειδικά επεξεργασμένο από ίνες γυαλιού και φύλλα μολύβδου πάχους άνω των 2 χιλιοστών, πολυεστερική ρητίνη και διάφορα άλλα), μάσκες λευκές και χειροκίνητα σκάνερ, κοντοστέκονται πρώτα κι ύστερα με βήματα αργά και συνεσταλμένα κάνουν κύκλο, προσεκτικά, γύρω από το Κουτί. Ενός λεπτού σιγή κι αμηχανία. Κοιτάζονται μεταξύ τους αναποφάσιστοι πίσω από το χοντρό γυαλί της μάσκας που αρχίζει κιόλας να θολώνει απ’ τον ιδρώτα ώσπου εντέλει αποφασίζει ο πρώτος. Κάτι δείχνει στους άλλους. Ένα χαρτί κολλημένο σ’ ένα πλευρό του κουτιού. Κάνει ένα βήμα μπροστά με το δάχτυλο προτεταμένο. Η ανάγνωση του τελευταίου ανθρώπινου ποιήματος στον κόσμο αρχίζει. «Οδηγίες προστασίας από Χημικά Βιολογικά Ραδιολογικά Περιστατικά. Αν το αγγίξετε κατά λάθος με χέ-

ρια γυμνά, απομακρυνθείτε αμέσως και μην αγγίξετε τίποτα άλλο. Μη χρησιμοποιήσετε κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό μέσο μεταφοράς (λεωφορείο, τρόλεϊ, ηλεκτρικό, μετρό, ταξί, αυτοκίνητο, μηχανή) που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω διασπορά του επικίνδυνου παράγοντα. Εφόσον μετά το Αντικείμενο αγγίξατε τα ρούχα σας, βγάλτε τα όλα κι αδιαφορήστε για το αν σας κοιτάζουν άγνωστοι και γνωστοί. Οι αρμόδιες ομάδες διάσωσης θα αναλάβουν αμέσως την απολύμανσή σας. Αν δεν έχετε βγάλει τα ρούχα σας, θα σας τα κόψουν με ψαλίδι για να σας διευκολύνουν και θα τα κλείσουν αεροστεγώς σε ειδική πλαστική σακούλα που θα καταστραφεί. Οποιοδήποτε αντικείμενο είτε συναισθηματικής αξίας είτε όχι θα πρέπει να παραδοθεί στο προσωπικό απολύμανσης. Αν έχετε παιδιά μαζί σας, θα

σας επιτραπεί να τα κρατήσετε κοντά σας κατά τη διάρκεια της απολύμανσής σας. Να εκτελείτε αμέσως τις οδηγίες του προσωπικού. Μη φοβηθείτε από τον προστατευτικό τους εξοπλισμό. Μην εφαρμόσετε καμία φαρμακευτική αγωγή χωρίς προηγούμενη σύσταση του αρμόδιου προσωπικού. Εμπιστευτείτε τους». Στην άλλη πλευρά του κουτιού, δίπλα σε μια όχι και τόσο παλιά φωτογραφία ενός χαμογελαστού κοριτσιού την ώρα που πέφτει ο ήλιος πίσω από τις χαμηλές ταράτσες των σπιτιών της γειτονιάς της, συνεχίζει το δάχτυλο να διαβάζει ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ. ΑΝΘΡΩΠΟΣ. ΟΝΟΜΑ ΑΝΕΞΑΚΡΙΒΩΤΟ. ΓΕΝΟΣ ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΟ. ΝΑ ΣΤΑΛΕΙ ΕΓΚΥΡΗ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ ΣΤΙΣ ΑΡΜΟΔΙΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΠΑΡΑΛΗΠΤΗ.

PUBLI

Βλέμμα Κινηματογράφος Θέατρο Μουσική Λογοτεχνία Θεωρία της Γαίας

κοντέινερ | Μάιος 2011

Συνέντευξη _Βλέμμα _Ελευθερία Γεροφωκά

13

Ο πρίγκιπας του Βορρά. Γνωρίστε τον νεαρό ελληνο-σουηδό ηθοποιό Stasse Soulis. Ο «μικρός πρίγκιπας του Βορρά», Αναστάσιος Σούλης (Stasse Soulis), γεννήθηκε πριν 23 χρόνια στην παγωμένη και σκοτεινή Σουηδία. Από τα πέντε του άρχισε την καριέρα του ως ηθοποιός στον σκανδιναβικό κινηματογράφο και συνεχίζει μέχρι σήμερα, δυναμικά, δίπλα σε μεγάλα ονόματα. Το αγόρι αυτό κατάφερε να συγκινήσει με τις ερμηνείες του ακόμα και τον πιο σκληρό, αυστηρό θεατή στη Σουηδία. Παιδί οικονομικών μεταναστών, του Έλληνα Γιώργου Σούλη και της Καταρίνας από τη Φινλανδία, στάθηκε τυχερός και από πολύ μικρός βρέθηκε στα κινηματογραφικά πλατό να παίζει πρωταγωνιστικούς ρόλους. Έχοντας ήδη κάνει δεκαεννιά ταινίες, έχει ανοίξει για τα καλά τα φτερά του, ζώντας το μεγάλο όνειρο. Χωρίς φόβο και με πολύ πάθος.

Αστέρι: Είναι ωραίο να είσαι γνωστός και αγαπητός στον κόσμο. Είμαι πραγματικά ευτυχής που μπορώ «να παίζω» σε μια βιομηχανία που δεν γίνεται ποτέ βαρετή. Σχεδόν κάθε μέρα μου είναι διαφορετική. Δεν ξέρω εάν μπορώ να αποκαλώ τον εαυτό μου αστέρι ακόμα, αλλά ξέρω ότι μου αρέσει η δουλειά μου και θέλω να συνεχίσω να εργάζομαι ως ηθοποιός για πολλά χρόνια.

συνεργαστώ με παιδιά που είναι στο χώρο του κινηματογράφου. Πριν δυο χρόνια στο φεστιβάλ κινηματογράφου της Στοκχόλμης γνώρισα τον Γιώργο Λάνθιμο. Από τη συνομιλία που είχαμε αλλά και από την ταινία του κατάλαβα ότι πρόκειται για μια εξαιρετική και μοναδική περίπτωση στο σινεμά. Ίσως μια μέρα να δουλέψω μαζί του, μόνο ο χρόνος θα το δείξει.

το δυνατόν περισσότερους ρόλους, να αποκτήσω ώρες πτήσης στη δουλειά. Μεγάλο μου όνειρο είναι να δουλέψω στο Χόλιγουντ, να δω πώς είναι και εκεί τα πράγματα, όπου χρηματοδοτούν καλύτερα τις ταινίες τους. Θέλω πολύ να παίξω σε μια ταινία δράσης και να δω πώς είναι τελικά να είσαι μέρος αυτού του μεγάλου παζλ που λέγεται «χόλιγουντιανή βιομηχανία».

συνεργαστεί με πολλούς μεγάλους ηθοποιούς. Ο Michael Nyqvist είναι φυσικά μεγάλη επιρροή. Δεν είναι μόνο ότι είναι ένας σπουδαίος ηθοποιός, είναι επίσης και ένας πραγματικά ωραίος τύπος, είναι μια πατρική φιγούρα για μένα εντός της βιομηχανίας του κινηματογράφου.

Μέντορας: Πραγματικά, δεν έχω κάΌνειρα: Θέλω να ερμηνεύσω όσο ποιο μέντορα για να είμαι ειλικρινής, έχω

Εμπειρίες: Είμαι σε μια φάση της

καριέρας μου που θα ήθελα να δοκιμάσω οτιδήποτε. Είμαι ανοιχτός ακόμα και στο να έρθω στην Ελλάδα και να

Διαδικασία: Όταν δουλεύω ένα ρόλο προσπαθώ να ανακαλύψω όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το χαρακτήρα. Συνομιλώ ώρες με τον σκηνοθέτη για να καταλάβω τι έχει στο μυαλό του ώστε να αποκτήσουμε κοινό όραμα για το πώς πρέπει να ερμηνευτεί ο συγκεκριμέ-

νος χαρακτήρας καλύτερα στη μεγάλη οθόνη. Παλεύω και δουλεύω πολύ για να κάνω τους χαρακτήρες μου όσο πιο αληθινούς γίνεται – ακόμα και όταν ένας ρόλος απαιτεί κάποιες δεξιότητες, τα κάνω όλα μόνος μου για να είναι ακόμα πιο γνήσιος ο χαρακτήρας.

Βήμα: Τέλος Μαρτίου ξεκίνησα γυ-

Πριν δυο χρόνια στο φεστιβάλ κινηματογράφου της Στοκχόλμης γνώρισα τον Γιώργο Λάνθιμο. Από τη συνομιλία που είχαμε αλλά και από την ταινία του κατάλαβα ότι πρόκειται για μια εξαιρετική και μοναδική περίπτωση στο σινεμά.

Θεός: Όχι δεν πιστεύω. Γνωρίζω ότι δεν αρέσει σε ορισμένους ανθρώπους να το ακούν αυτό, δεδομένου ότι η θρησκεία είναι κάτι κυρίαρχο στη ζωή πολλών στην Ελλάδα, όμως η θρησκεία ποτέ δεν ήταν κάτι σημαντικό στη ζωή μου. Όταν ήμουν περίπου 16 ετών, άρχισα να αναρωτιέμαι για τη θρησκεία γενικά, όχι μόνο για το Χριστιανισμό αλλά για όλες τις μεγάλες θρησκείες, και δεν μπόρε-

σα να βρω καμία αιτία που να με κάνει να πιστεύω σε μια ανώτερη δύναμη. Άρχισα να διαβάζω πολλά για τις θρησκείες, και προσπάθησα να εφαρμόσω ορισμένες από τις διδασκαλίες στον σύγχρονο τρόπο ζωής και ανακάλυψα ότι δεν λειτούργησε. Ναι, είμαι άθεος, αλλά είναι σημαντικό να είμαστε ανεκτικοί και να σεβόμαστε την επιλογή του συνανθρώπου μας, με ή χωρίς Θρησκεία.

ρίσματα για μια δραματική ταινία. Πρέπει να φαίνομαι και να είμαι αρκετά μυώδης για το ρόλο αυτό και το τελευταίο διάστημα περνώ πολύ χρόνο στο γυμναστήριο. Τον Ιούνιο θα βρίσκομαι στη Γαλλία για την επόμενη ταινία μεγάλου μήκους για την οποία προετοιμάζομαι εδώ κι ένα χρόνο.

Βλέμμα_ Μουσική 14

_συνέντευξη: Κλαίρη Λιονάκη

Γιώργος Απέργης Πρόσφατα ολοκληρώθηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση το αφιέρωμα στον Γιώργο Απέργη. Ο Γιώργος Απέργης, από τους σημαντικότερους σύγχρονους συνθέτες, γεννήθηκε στην Αθήνα κι εγκαταστάθηκε στο Παρίσι το 1963 για να συνεχίσει τις σπουδές του στη μουσική. Γιος του γλύπτη Αχιλλέα Απέργη και της ζωγράφου Ειρήνης Ευσταθιάδου. Στα έργα του ενσωματώνει την ανθρώπινη φωνή, τα μουσικά όργανα, τις χειρονομίες και τα σκηνικά στοιχεία. Ανακατεύει στη σκηνή ηθοποιούς και μουσικούς και ανακαλύπτει μια τελείως δική του γλώσσα που, ενώ δεν την ξέρουμε, νιώθουμε ότι την καταλαβαίνουμε απόλυτα. Η συζήτηση μαζί του, ίσως η πιο απολαυστική που είχα ποτέ. Πρέπει να πω, επίσης, ότι μένει κανείς έκπληκτος από την ευγένεια, την απλότητα και τη ζεστασιά του.

Οι ήχοι, η μουσική.

Faire musique de tout. «Δεν υπάρχουν μόνο οι ωραίοι ήχοι από τα όργανα που ξέρουμε, το άλτο ή η άρπα κ.λπ. Οποιοσδήποτε ήχος μπορεί να έχει ενδιαφέρον αν βρίσκεται σε μια σύνταξη και υπάρχει ένας λόγος να υπάρχει σ’ αυτή τη σύνταξη. Όλοι οι ήχοι είναι ενδιαφέροντες. Όπως οι λέξεις. Δεν υπάρχουν λέξεις καλύτερες από άλλες. Είναι ο τρόπος που μπορεί κανείς να τις χρησιμοποιήσει. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει με τις χειρονομίες ή με τα φώτα σε ένα θέαμα. Μπορεί να γίνει μια πολυφωνία από ρυθμούς, μόνο με χειρονομίες ή με ρυθμικά φώτα. Ή μια χειρονομία που την παίρνει το βίντεο και την αλλάζει τελείως. Όλα αυτά για μένα είναι μουσική.» Η ισορροπία. «Βέβαια το μάτι είναι πιο δυνατό, αρπάζει τα πράγματα. Ενώ το αυτί χρειάζεται χρόνο. Αν υπάρχουν πολλά πράγματα για να δει κανείς δεν ακούει ή ακούει λιγότερο. Η συγκέντρωσή του πάει σε αυτό που βλέπει. Οπότε για να μπορεί κανείς να ακούει και να βλέπει ταυτόχρονα θέλει μια ισορροπία. Που πρέπει να υπάρχει κάθε στιγμή. Όταν γίνονται πολλά πάνω στη σκηνή χάνουμε τη μουσική. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε όσο πιο απλοί γίνεται για να μπορεί κανείς να μπει μέσα και να έχει αυτή την ισορροπία ανάμεσα στους ήχους και την εικόνα.» Η διαδικασία της σύνθεσης. «Εξαρτάται από το έργο που γράφω. Αν υπάρχει ένα θέμα ή αν δεν υπάρκοντέινερ | Μάιος 2011

χει. Αρχίζω αποσπασματικά και χτίζω λίγο λίγο. Γιατί δεν με ενδιαφέρει να αναπτύξω κάτι, να πω κάτι. Δεν έχω τίποτα να πω. Δεν έχω κάποιο μήνυμα. Δεν έχω την εντύπωση μιας γραμμικής αρμονίας. Είναι σαν αποσπάσματα από στιγμές που περνάνε. Αλλά μετά πρέπει να βρεθεί μια οργανική λειτουργία. Νομίζω ότι το μόνο μήνυμα που έχω είναι αυτή η δομή. Γιατί το κοινό είναι υποχρεωμένο να είναι ενεργό. Αυτό είναι για μένα το πιο σημαντικό. Ο θεατής να δουλεύει, να είναι σε εγρήγορση, να μην είναι παθητικός.» Η ομιλία. «Η μουσική ξεκινά από την ομιλία. Με ενδιαφέρει πολύ να δουλέψω με τα σύμφωνα και τα φωνήεντα. Γιατί όταν αφαιρεθεί η σημασία που έχουνε οι λέξεις μένει η μουσική. Αλλά κι όταν φτάσουμε μέχρι εκεί υπάρχει πάντα μια σημασία. Δηλαδή ο ανθρώπινος εγκέφαλος ψάχνει να βρει μια σημασία. Ψάχνεις να καταλάβεις κάτι. Πολλοί θεατές μού έχουν πει ότι τους θυμίζει παιδικές τους στιγμές ή όνειρα, γιατί δεν έχεις νομίζω τον καιρό να το αναλύσεις. Όμως όλο αυτό δημιουργεί και μια ιστορία. Θα μπορούσε να είναι το χαρακτηριστικό της εποχής μας.» Έχει αλλάξει η ανθρώπινη τραγωδία στην εποχή μας; «Νομίζω ότι έχει αλλάξει πολύ, γι’ αυτό δεν έχω τίποτα να πω, γιατί δεν υπάρχουν πια ήρωες. Η όπερα, η φόρμα της όπερας, δεν μ’ ενδιαφέρει πολύ, γιατί είναι φτιαγμένη έτσι για να δείξει ηρωικές στιγμές, κυρίως

η ρομαντική όπερα. Δεν θέλω να δείξω μια ιστορία. Γι’ αυτό νομίζω πως η αφήγηση έρχεται αποσπασματικά. Είναι πράγματα που παίρνω δεξιά κι αριστερά. Στιγμές. Σήμερα δεν έχουμε το χρόνο να δούμε ένα φιλμ από την αρχή ως το τέλος. Τώρα επικρατούν οι «σειρές», γιατί έχουν πιο σύντομη διάρκεια. Οι θεατές είναι πιο δημιουργικοί γιατί αλλάζουν συνέχεια, περνάνε από ένα τραγούδι, στις ειδήσεις, μετά μποξ, μια σκηνή από ένα φιλμ. Οπότε νομίζω ότι και ο τρόπος που βλέπουμε τη ζωή είναι έτσι. Δεν υπάρχουν πια ηρωικοί ρόλοι, μεγάλοι ρόλοι της τραγωδίας. Οι ρόλοι δεν είναι πια ένας ρόλος αλλά είναι πολλοί άνθρωποι μέσα στον ίδιο. Ένα πλήθος. Από την άλλη πλευρά υπάρχει μια μεγάλη ζήτηση απ΄τις ίδιες τις φόρμες για να βρεθεί μια καινούρια λογική ανάμεσα στα αποσπάσματα. Πώς δηλαδή φτιάχνει κανείς κάτι όπου υπάρχει μια οργανική υπόθεση μέσα, όπου ο θεατής μπορεί να βρεθεί αλλιώς.» Υπάρχει και το κωμικό στοιχείο στο έργο σας. «Δεν το κάνω επίτηδες, έρχεται μόνο του, ίσως επειδή σπρώχνω τα πράγματα μέσα σε παράδοξα μονοπάτια. Αλλά μου αρέσει, δεν κοιτάζω να το βγάλω. Όταν κανείς φτάνει σε καταστάσεις ακραίες έρχεται το χαμόγελο. Υπάρχει μια απόσταση του θεατή ξαφνικά, αλλιώς θα έπρεπε να κλάψει, γι’ αυτό προτιμά να γελάσει.» Είναι σημαντική η σκηνική παρουσία; «Για τα μουσικά θεάματα, ναι, γιατί εκεί είναι μουσική ό,τι βλέπει κανείς.

Αλλά όχι στα κονσέρτα. Εμένα μου αρέσει πολύ η ιεροτελεστία της «ένδειας». Να μπορεί κανείς να συγκεντρωθεί για ν’ ακούσει.» Τι ετοιμάζετε αυτή την περίοδο; «Ετοιμάζω κάτι καινούργιο στο Ιrcam με θέμα την κάμερα παρακολούθησης. Τις κάμερες που είναι στο δρόμο. Αλλά φτάνει μέχρι κάποιον που παρακολουθεί ο ίδιος τον εαυτό του. Οπότε γίνεται σαν καθρέφτης, σαν μια αρρώστια. Κι όπως ξέρει ότι παρακολουθείται από άλλους αλλά κι από τον εαυτό του, αλλάζει, δεν είναι ο ίδιος. Υπάρχουν οθόνες και τέσσερις μουσικοί που παίζουν αλλά δεν βλέπει ο ένας τον άλλο παρά μόνο μέσα από τις οθόνες. Το ανθρώπινο σώμα αλλάζει τελείως, έχει άλλη συμπεριφορά. Δεν είναι ρομπότ, είναι ανάμεσα σε άνθρωπο και μηχανή. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι να βρω το χιούμορ που υφέρπει, να μην γίνει τραγικό. Το ότι υπάρχουν κάμερες παντού για να παρακολουθούν είναι τραγικό, γι’ αυτό το κάνω και το έργο. Αλλά θέλω να γίνει και πιο ελαφρύ. Να μπορεί και να γελάσει κανείς μ’ αυτό.» Έχετε φανταστεί τη σύγχρονη μουσική σε εκατό χρόνια από σήμερα; «Είναι πολλά εκατό χρόνια. Αυτό που ελπίζω είναι να μην πλανηθούν και κάνουν λάθος πόλεμο. Να κάνουν αυτόν τον πόλεμο που χρειάζεται. Να μη νομίζουν ότι ο εχθρός είναι από την άλλη μεριά. Για μένα αυτό είναι το πιο σημαντικό. Να ξέρει κανείς γιατί δουλεύει…»

Μουσική _Βλέμμα _Granny Records

www.grannyrecords.org

15

Κείμενο

Μια εναλλακτική μουσική πρόταση από τη Θεσσαλονίκη Πέντε μουσικά σχήματα. Μινιμαλιστική αισθητική. Ηλεκτρονικό ύφος. Φυσικοί ήχοι και πειραματικές εγκαταστάσεις. Live εμφανίσεις στα εγχώρια φεστιβάλ και αναφορές σε γνωστά μουσικά περιοδικά του εξωτερικού. Ο λόγος για τη δισκογραφική εταιρεία Granny από τη Θεσσαλονίκη. Μια παρέα μουσικών συναντήθηκε το 2007 στη Θεσσαλονίκη, και σε μια προσπάθεια να κυκλοφορήσουν τη μουσική τους αποφεύγοντας τους περιορισμούς των μεγάλων (και μικρών) δισκογραφικών, δημιούργησαν τη δική τους εταιρεία. Έτσι γεννήθηκε η Granny Records. Από την πρώτη κυκλοφορία του label, τη συλλογή Bits of quartz glitter, μέχρι σήμερα, έχουν

κρατήσει τη νοοτροπία της πρώτης περιόδου, και καταφέρνουν ακόμα να χαρακτηρίζονται από μία σειρά καλαίσθητων και προσεγμένων κυκλοφοριών. Αναλογικά synths και samplers παντρεύονται με φυσικούς ήχους. Πειραματισμοί με τη χρήση διάφορων μουσικών οργάνων και αναλογικών ηχητικών πηγών, γίνονται μέσα από ένα πρίσμα μοντέρνας ηλεκτρονικής μουσικής. Οι συναυλίες τους μοιάζουν περισσότερο με ολοκληρωμένες οπτικό-ακουστικές παραστάσεις. Οι περισσότερες συνθέσεις βασίζονται στον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό και δημιουργούνται σε αληθινό χρόνο.

Η Granny Records έχει κυκλοφορήσει δουλειές των: Good Luck Mr. Gorsky, Inverz, Eventless Plot, Free Piece of Tape, έχοντας αποσπάσει θετικές κριτικές από έντυπα, μουσικά site, και e-zines. Όλοι οι καλλιτέχνες της εταιρείας έχουν πάρει μέρος σε σημαντικά μουσικά δρώμενα όπως για παράδειγμα το Synch Festival στην Αθήνα.

Μεταξύ άλλων, οι μουσικοί της Granny συνεργάζονται με σημαντικούς έλληνες και ξένους καλλιτέχνες (Giuseppe Ielasi, Lucio Capece, Νίκος Βελιώτης, Κωστής Κηλύμης, Eric Thielemans, Balinese Beast, Greg Haines, Τάσος Στάμου) στις ζωντανές τους εμφανίσεις, καταργώντας τα σύνορα και τα όρια μεταξύ των διαφορετικών μουσικών ακουσμάτων.

Στο πρόσφατο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, οι Good Luck Mr. Gorsky και Eventless Plot συνεργάστηκαν για τη δημιουργία και την παρουσίαση ζωντανά, μιας δικής τους εκδοχής σάουντρακ για την ταινία Τhe Phantom Carriage (1921) του Victor Sjöström.

Στα προσεχή σχέδια της Granny είναι η κυκλοφορία της πρώτης δουλειάς των Hana, τους οποίους το αγγλικό περιοδικό Wire συμπεριέλαβε στο 25ο Tapper CD του, ενώ ο Ιnverz θα εμφανιστεί live στις 15 Απριλίου στο στρατόπεδο Κόδρα στα πλαίσια του φεστιβάλ Espacio 3. Μάιος 2011 | κοντέινερ

Βλέμμα_ Κριτική Κινηματογράφος 16

_Βένια Βέργου

Μετανάστες με πρόσωπο Khaima, του Αθανάσιου Καρανικόλα (Ελλάδα-Γερμανία, 2010, 80’). Περίπου εξακόσιοι αφγανοί πρόσφυγες ζουν σ’ έναν πρόχειρο καταυλισμό στην Πάτρα για μια δεκαετία. Χαρτοκιβώτια, νάιλον και ελενίτ είναι τα υλικά των αυτοσχέδιων καταλυμάτων τους. Ο καταυλισμός διαθέτει τζαμί, καθώς και μια αίθουσα τηλεόρασης. Οι περισσότεροι από τους άνδρες προσπαθούν να πάρουν άσυλο στην Ελλάδα, ενώ άλλοι παραμονεύουν να χωθούν σε κάποιο πλοίο που φεύγει από το λιμάνι της Πάτρας για Ευρώπη ή σε κάποια νταλίκα που ταξιδεύει προς βορρά. Στις 12 Ιουλίου 2009 η ελληνική κυβέρνηση κατεδαφίζει τον καταυλισμό, χωρίς καμία μέριμνα για το μέλλον των προσφύγων. Μετανάστες δίχως ταυτότητα αλλά με πρόσωπο. Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά που καθιστά το ντοκιμαντέρ του Καρανικόλα ένα από τα πιο σημαντικά πάνω στο μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα. Σε ένα κράτος που δεν τους αναγνωρίζει την ταυτότητά τους, οι αφγανοί πρόσφυγες δείχνουν τα πρόσωπά τους στο φακό του σκηνοθέτη σε παρατεταμένα πλάνα, επιτρέποντάς του να αιχμαλωτίσει μια αμήχανη σιωπή που κρύβει ένα ευρύ πλέγμα συναισθημάτων. Ελπίδα, απόγνωση, καρτερικότητα, υποταγή, υπερηφάνεια, αγωνία, ανασφάλεια. Χωρίς λόγια, χωρίς περιττά «το όνομά μου είναι...ήρθα στην Ελλάδα περπατώντας...είμαι από την Καμπούλ...», χωρίς γλυκανάλατα, περιγραφικά voice over, ο Καρανικόλας τρυπώνει μέσα στον καταυλισμό και παρατηρεί από απόσταση έναν ολόκληρο τρόπο ζωής που μιμείται τη ζωή. Η προσευχή στο τζαμί, ο μεσημεριανός ύπνος, το αναψυκτικό από την καντίνα του καταυλισμού, το κούρεμα από έναν φίλο, η κοντέινερ | Μάιος 2011

εξέταση των Γιατρών χωρίς Σύνορα, η επίσκεψη στο γραφείο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αγωνία για την τύχη εκείνων που πιάστηκαν από την ελληνική αστυνομία, η μπλε σακούλα με το συσσίτιο. Η κινηματογραφική σιωπή προσφέρει έδαφος για να αναδειχθούν οι ήχοι μιας καθημερινότητας που παλεύει να νομιμοποιηθεί και να μονιμοποιηθεί. Οι ψίθυροι των ανδρών (ο σκηνοθέτης δεν πλησιάζει ποτέ τόσο ώστε να καταγράψει μια συζήτηση μεταξύ τους που να χρειάζεται υποτιτλισμό), ηχούν σαν ένα βουητό ανθρώπων δίχως φωνή. Αυτή η απόφαση μιας αθόρυβης παρουσίας που κινηματογραφεί, εντείνει την αγωνία που φέρνει η είδηση της επικείμενης κατεδάφισης του καταυλισμού. Κι εδώ ο Καρανικόλας διατηρεί μια αξιοθαύμαστη συνέπεια στη διακριτικότητα που μέχρι τώρα έχει επιδείξει. Χωρίς να αναλίσκεται σε κουραστικές επεξηγήσεις της «άλλης» πλευράς -του ελληνικού

κράτους που έχει κουραστεί από το «πρόβλημα» και επιτέλους αποφασίζει να το λύσει -, απλώς ενσωματώνει πάνω στην εικόνα το ηχητικό ντοκουμέντο μιας συνέντευξης του δημάρχου σ’ ένα ραδιοφωνικό σταθμό και μας αποτελειώνει με το «ελληνικό μεγαλείο» ενός εξωφρενικού λαϊκισμού και μιας απάνθρωπης απαξίωσης. Ο ρατσισμός δεν είναι έμφυτος. Καλλιεργείται. Και η ελληνική κοινωνία, δυστυχώς, έχει καταφέρει να δώσει βήμα σε ανθρώπους που ξέρουν πώς να τον μεταδίδουν. Το να προσπαθήσεις να βρεθείς στη θέση του «άλλου», είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες παραμέτρους στο είδος του ντοκιμαντέρ. Το να καταφέρεις να παρουσιάσεις αυτή τη «θέση» ατόφια, καθαρή και χωρίς εξωραϊσμούς, αφήνοντας ανοιχτό το πεδίο των ερμηνειών, είναι το καλύτερο που μπορεί να συμβεί σε ένα ντοκιμαντέρ που ξέρει πώς να διαμορφώνει συνειδήσεις. Δυο μπουλντόζες, τέσσερα φορ-

τηγά και δυο διμοιρίες των ΜΑΤ ήταν όλα όσα χρειάστηκε το ελληνικό κράτος για να εξαφανίσει το khaima, το «αντίσκηνο» όπως αποκαλούσαν στα ντάρι* οι αφγανοί πρόσφυγες το σπίτι τους στην Πάτρα. Όσο για τον σκηνοθέτη, είναι ένας από τους καλύτερους που έχουμε στο εξωτερικό (ζει μόνιμα στο Βερολίνο) και η προηγούμενη ταινία του, μυθοπλασίας, το θαυμάσιο Έλλη Μάκρα (2007), ακόμη περιμένει να βγει στις αίθουσες από τον έλληνα διανομέα που την έχει... Ελπίζουμε να μη συμβεί το ίδιο με το Khaima και να βγει στις αίθουσες από έναν διανομέα που να πιστεύει στο καλό (μη τηλεοπτικό) ντοκιμαντέρ. Το Khaima προβλήθηκε στο τμήμα Ανθρώπινα Δικαιώματα του 13ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

*διάλεκτος των φαρσί.

Κινηματογράφος _Βλέμμα _Αλέξανδρος Βούλγαρης

17

Με μουσική υπόκρουση το somewhere over the rainbow

Όλα ξεκίνησαν με τα άδεια μπουκάλια ουίσκι της Τζούντι Γκάρλαντ. Τα κουρασμένα παιδιά πεθαίνουν πρόωρα. Αυτοί που αυτοκτόνησαν μικροί είχαν ήδη προλάβει να γεράσουν. Το βλέμμα του Μακόλεϊ Κάλκιν κρύβει το θάνατο. Σαν να φώλιασαν δύο παγκόσμιοι πόλεμοι μέσα του. Δεν είναι πια το παιδί από το Μόνος στο Σπίτι. Είναι ο εφιάλτης του παιδιού αυτού που τον τρομάζει τα βράδια. Στο βίντεο κλιπ του Sunday από τα χεράκια του Harmony Korine είναι θεοσκότεινος. Μπροστά στο βλέμμα του οι κιθάρες των Sonic Youth ακούγονται μονοδιάστατες. Ο Κόρεϊ Χάιμ στο Lucas. Ο Κόρευ Χάιμ στο πρώτο σκαλί του βάθρου παρέα με τον Κόρεϊ Φέλντμαν. Οι δύο Κόρευς που μείνανε φίλοι για πάντα. Ο Κόρευ Χάιμ τώρα νεκρός από ναρκωτικά. «Ήταν πολύ μόνος του» είπε ο Κόρεϊ Φέλντμαν. Ποιος αλήθεια θυμάται τον Κόρεϊ Φέλντμαν; Ποιος θυμάται τον Μπράντ Ρένφρο; Πέθανε λίγες μέρες πριν τον Χίθ Λέτζερ και κανείς δεν ασχολήθηκε με τον θάνατο του. Ο Μπράντ Ρένφρο στολίζει στην εφηβεία του το Bully

του Larry Clark. Αυτής της ιδιοφυΐας που ξέρει να αναγνωρίζει το αδιέξοδο της αμερικάνικης κοινωνίας. Το μυρίζει από μακριά. Το βλέπει στα μάτια κάθε εφήβου που συναντάει. Σαν τον Τζάστιν Πήρς τον συμπρωταγωνιστή του Kids. Τον Κάσπερ που κρεμάστηκε στο δωμάτιό του. Η λίστα των νεκρών ατελείωτη. Παιδιά που δεν άντεξαν την πίεση. Που δεν άντεξαν την καταστροφή της καριέρας τους. Που πήγαν σε ειδικά σχολεία. Που δεν υπήρξαν ποτέ παιδιά. Και όμως πάντα στηρίζονταν μεταξύ τους. Τα παιδιά διασημότητες μπορούσαν να είναι φίλοι μόνο με άλλα παιδιά διασημότητες. Και να μιλάνε για τους προκατόχους τους. Να βλέπουν τις ουλές από τις πλαστικές του Μάικλ Τζάκσον και να νιώθουν ότι κοιτάνε στον καθρέφτη. Και να μετράνε τις μέρες πριν από τον δικό τους θάνατο. Όντας πια άγνωστοι και ξεπερασμένοι. Χυμένοι σε κάποια χαρτοπετσέτα. Και ο απόλυτος κυνισμός να τους ακολουθεί και στον τάφο. Το άρθρο του Celebritybuzz με τους top10 θανάτους από παιδιάθαύματα. Και με τον κόσμο να παρα-

ληρεί στα comments για την απουσία του Ρήβερ Φοίνιξ από τη λίστα. Ότι ο Ρήβερ θα έπρεπε να είναι το Νο1. σε αυτή τη λίστα. Και μετά κάποιος άλλος να κάνει Like σε αυτό

το comment. Και μετά να ακούς στον ύπνο σου την Ally Sheedy από το Breakfast Club να λέει «όταν μεγαλώνεις η καρδιά σου πεθαίνει. Είναι αναπόφευκτο».

ΤΑΙΝΙΕΣ 1. Lucas (1986) του David Seltzer Εμβληματική ταινία για την ενηλικίωση με τον Corey Haim και την Winona Ryder σε τρυφερή ηλικία.

2. Dream a little dream (1989) του Marc Rocco Οι δύο Coreys σε μια πολύ περίεργη και σπάνια ταινία που κλείνει τη δεκαετία του ’80.

1. Sonic Youth – Synday http://www.youtube.com/ watch?v=CY5IEsms6ck

3. Dogfight (1991) της Nancy Savoca Ο River Phoenix και η Lily Taylor σε μια πανέμορφη ταινία τότε που το αμερικάνικο ανεξάρτητο σινεμά ήταν πραγματικά ανεξάρτητο και διαφορετικό.

4. The Informers (2008) του Gregor Jordan Βασισμένο σε κείμενα του Brett Easton Ellis . Η τελευταία ταινία του καταπονη-

2. Last video of Two Coreys http://www.youtube.com/ watch?v=_HHOhGOGETk

μένου Brad Renfro και μια μελέτη πάνω στην υπερβολή της δεκαετίας του ’80.

5. My Girl (1991) του Howard Zieff Η καλύτερη ταινία του Macauley Culkin. Το σοκ που προκάλεσε σε όλους τους νεαρούς θεατές ο θάνατός του τότε. Μια παιδική ταινία βουτηγμένη στη θλίψη, στο θάνατο και στη βίαιη ενηλικίωση.

3. Judy Garland http://www.youtube.com/ watch?v=QhzbzwPNgXA

Μάιος 2011 | κοντέινερ

Βλέμμα_ Θέατρο 18

_Σπύρος Ανδρεόπουλος

«Γιατί αν το πράσινο είναι η ανάσα μιας πόλης, τότε η Τέχνη στον Δημόσιο χώρο είναι η ανάσα των πολιτών της...»

The Erasers: Autobahn, performance σε δημόσιο χώρο, 2008

«Το θέατρο δεν είναι η σκηνή. [...] Η λέξη θέατρο, στην αρχική της έννοια, δεν αναφέρεται στη σκηνή, ούτε καν στο κτήριο του θεάτρου. Περιγράφει τις κερκίδες όπου βρίσκεται το κοινό. Αν θέλουμε να συγκρίνουμε την πόλη με ένα θέατρο, είναι σημαντικό να ενδιαφερθούμε για το χώρο του κοινού, γιατί αυτός είναι ο τόπος συγκέντρωσης, ο τόπος του “κοινού”, ο κοινός τόπος, ο τόπος της συνεύρεσης».

Denis Guénoun, Eviter l’illusion d’une ville-décor, Urbanisme no 5.

Happening, Agit-Prop, Radical theatre, Τέχνες του Δρόμου. Σύγχρονες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης με κύριο άξονα το διάλογο μεταξύ Πολιτικής –όπως προκύπτει η έννοια από το αρχαιοελληνικό «πόλις», το να μοιράζεσαι δηλαδή, έναν κοινό χώρο και μία συλλογική ευθύνη– και Τέχνης, διαδικασία από τη φύση της κοινωνική και στοχευμένη. Κοινό πεδίο δράσης των παραπάνω μορφών δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από τον Δημόσιο χώρο. Ο ελεύθερος, κοινόχρηστος χώρος αποτελεί το πιο πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθούν οι συνθήκες εκείνες που θα οδηγήσουν στην ουσιαστική συνεύρεση και επικοινωνία, τόσο των πολιτών-θεατών μεταξύ τους, όσο και αυτών με το περιβάλλον τους, μέσω της καλλιτεχνικής πράξης. Για αρκετό καιρό, ο Δημόσιος χώρος αυτονόητα «εξυπηρετούσε» τις ανάκοντέινερ | Μάιος 2011

γκες της ελεύθερης έκφρασης και λειτουργούσε ως αδιαμφισβήτητο «εργαλείο» στα χέρια των καλλιτεχνών. Φτάνοντας όμως στις μέρες μας, όπου σε λίγο καιρό το να καπνίζει κάποιος στο δρόμο θα αποτελεί σχεδόν πολιτική δήλωση, ανακαλύπτουμε πως οι ισορροπίες και τα «αυτονόητα» έχουν διαταραχθεί τρομακτικά. Από φυσικό περιβάλλον φιλοξενίας καλλιτεχνικών δράσεων, ο Δημόσιος χώρος, η ίδια του η υπόσταση, διακυβεύεται και ανάγεται πλέον σε μείζον κοινωνικό θέμα. Η καλλιτεχνική πράξη δεν τον χρησιμοποιεί πια μόνο για να επικοινωνήσει κάποιο τρίτο ζήτημα, μα μέσω της επιλογής αυτού αποζητά να αναδείξει την αναγκαιότητα της ύπαρξής του και να διαφυλάξει το μέχρι τώρα αυτονόητο δημόσιο χαρακτήρα του. Σήμερα, η φράση «κατάληψη του Δημόσιου χώρου» –φράση που από μόνη της εξυμνεί το παράλογο των ημερών

μας– αναφέρεται σε ελεύθερες συγκεντρώσεις πολιτών σε πάρκα ή πλατείες και μουσικές, θεατρικές ή άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις, αντί να περιγράφει την καταπάτηση των κοινόχρηστων χώρων από ιδιωτικές πρωτοβουλίες (σαλόνια καφετεριών σε πεζόδρομους, αυτοσχέδιοι χώροι στάθμευσης νυχτερινών κέντρων, προωθητικές ενέργειες εταιρειών συχνά με τη στήριξη(;) της Πολιτείας κ.ά.). Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πόσο εύκολο είναι για τους πολίτες να ξεχάσουν πως τίποτα δεν συμβαίνει ερήμην τους και πως οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι για το προς ποια κατεύθυνση εξελίσσεται η πόλη τους. Μα και αυτό το φαινόμενο της «επιλεκτικής αμνησίας» δεν είναι αυτοφυές. Δημιουργήθηκε και συντηρείται από έναν ευφυέστατο μηχανισμό κέρδους και ελέγχου των βασικών βιοτικών αναγκών. Ως άλλος χαμαιλέοντας έχει αφομοιώσει την τεχνοτρο-

πία, και πολλές φορές και την αισθητική, των ελεύθερων δράσεων (κοινωνικές, καλλιτεχνικές, ακτιβιστικές) στον Δημόσιο χώρο, πλασάροντας έτσι μια ψευδαίσθηση καλοπροαίρετης προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο. Κατασκευαστικές εταιρείες προσκαλούν πολίτες σε καθαρισμούς οικοπέδων, υπουργεία διοργανώνουν πολιτιστικές εκδηλώσεις σε ελεγχόμενους Δημόσιους χώρους με τη στήριξη διαφημιζόμενων ιδιωτικών εταιρειών. Και κάπου εδώ, αναρωτιόμαστε ποιο θα είναι το punchline* αυτού του τραγικού ανέκδοτου που ζούμε όλοι. Μία πορεία διαμαρτυρίας με χορηγό εταιρεία κινητής τηλεφωνίας; Ίσως. Μπορεί. Για να δούμε...

* punchline: The climactic phrase or statement of a joke, that gives it its humorous or dramatic point.

Θέατρο _Βλέμμα _ομάδα blitz, επιμέλεια Ευγενία Μπόζου

19

Ομάδα blitz: Γαλαξίας* Under the Milky Way στο Ίδρυμα Κακογιάννη ή τι γίνεται όταν τα αστέρια της ζωής σου κατεβαίνουν για λίγο στη Γη.

Mια σειρά ανθρώπων. Μια εμμονική λίστα. Ένας κατάλογος με όλους αυτούς και όλα αυτά που χάθηκαν ανεπιστρεπτί. Πρόσφατα ή πριν χρόνια ή ακόμη παλιότερα, πριν από αιώνες. Κινηματογραφιστές, τενόροι, βασιλείς, θεοί, φιλόσοφοι, ιδέες, αντικείμενα, δεκαετίες, λέξεις, σκηνοθέτες, ποιητές, εφευρέτες, αγρότες από την Θεσσαλία, μπαρ, συγκροτήματα, διαφημίσεις, τραγουδιστές, οδοί, χωριά που εγκαταλείφθηκαν, κινήματα τέχνης, εραστές, ερωμένες, τραγούδια, μοντέλα αυτοκινήτων, μοντέλα μηχανών, δικηγόροι, γιατροί από τα Πατήσια ή την Καλαμαριά, φίλοι, φίλες, συγγραφείς, ζωγράφοι, στρα-

τιώτες, αρχιτέκτονες, μαραγκοί, άγιοι, βιβλία, ήρωες βιβλίων, ήρωες από ταινίες, αυτοκράτορες, μάχες, μύθοι, ζώα, παλαιστές, συμμαθητές από την Πάτρα ή την Θεσσαλονίκη, Σταυροφόροι, συνθέτες, πιανίστες, βιολιστές, ψυχολόγοι, βιολονίστες, τσελίστες, αναρχικοί, κομμουνιστές, φασίστες, ναζιστές, σοσιαλιστές, δήμαρχοι, ιεροψάλτες, ηθοποιοί, κλόουν, serial killers, συνήθειες, ονόματα, σπίτια, τραγούδια ξανά, μουσικά όργανα, ιδεοληψίες, δεισιδαιμονίες, μυθικά τέρατα, έπη, χημικοί, βοτανολόγοι, βιολόγοι, χαρτογράφοι, γλύπτες, ποπ είδωλα, τηλεοπτικά κανάλια, νοικοκυρές, απατημένοι σύζυγοι,

ποιητές ξανά, ποδοσφαιριστές, πυγμάχοι, ομάδες μπάσκετ, ντισκοτέκ, φίλοι ξανά, μάγοι, ταχυδακτυλουργοί, στρατηγοί, ιππότες, γεωλόγοι, ψυχαναλυτές, παίκτες του baseball. Ο ΓΑΛΑΞΙΑΣ είναι μια τετράωρη παρέλαση ανθρώπων, πραγμάτων, ιδεών, αντικειμένων, κινημάτων, εκφράσεων και λέξεων που έχουν χαθεί. Μια αφήγηση που κινείται με … αστρονομικές ταχύτητες από τη συγκίνηση στη γελοιότητα, από το φτηνό στο σημαντικό, από το χυδαίο στο ποιητικό. Είναι μια 4ωρη περφόρμανς της ομάδας blitz που δημιουργήθηκε για το Low Budget Festival τον Δε-

κέμβρη του 2010 και παρουσιάζεται για δεύτερη φορά στον ίδιο χώρο.

* Η ώρα προσέλευσης και αποχώρησης για το κοινό είναι ελεύθερη. Καθώς δεν υπάρχει διάλειμμα, οι είσοδοι και οι έξοδοι των θεατών γίνονται κατά βούληση και σύμφωνα με τις ανάγκες του καθενός.

Από Παρασκευή 29 Απριλίου έως Κυριακή 29 Μαΐου 2011, και κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στις 20:30 στο Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη, Πειραιώς 206, (ύψος Χαμοστέρνας), Ταύρος

Βλέμμα_ Λογοτεχνία 20

_Λευτέρης Βασιλόπουλος

Χάρτινο Βασίλειο

Περί Αποχής Εμψύχων Peter Singer – Η Απελευθέρωση των Ζώων (εκδόσεις ΑΝΤΙΓΟΝΗ) Το βιβλίο του Peter Singer Η Απελευθέρωση των Ζώων (εκδόσεις ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Επιμέλεια-Μετάφραση-Εισαγωγή: Σταύρος Καραγεωργάκης, με πρόλογο του συγγραφέα στην ελληνική έκδοση) έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην ελληνική βιβλιογραφία πάνω στο θέμα των Δικαιωμάτων των Ζώων. Η δουλειά του Καραγεωργάκη, τόσο στη μετάφραση και στη συνολική εκδοτική απόπειρα του συγκεκριμένου βιβλίου όσο και στο Κέντρο Πληροφόρησης ΑΝΤΙΓΟΝΗ (για περισσότερα υπάρχει και ο ιστότοπος www.antigone.gr), μας φέρνει σε επαφή με ένα ολοένα αυξανόμενο ρεύμα ανθρώπων που θέλουν να αποκαταστήσουν (αν είναι ακόμα αυτό δυνατό) τη διερρηγμένη σχέση μας με τα μη ανθρώπινα όντα. Βασικό εργαλείο αυτών αποτέλεσε (και αποτελεί) το βιβλίο του Singer που κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1975 και από τότε μεταφράστηκε σε περισσότερες από 20 γλώσσες (η παρούσα έκδοση είναι η 22η γλώσσα) και διαβάστηκε από περισσότερους από 500.000 αναγνώστες σε ολόκληρο τον κόσμο,

αν και πρόκειται για ένα κείμενο ηθικής φιλοσοφίας. Έχει χαρακτηριστεί ως η «Βίβλος» της χορτοφαγίας και του κινήματος για τα δικαιώματα των ζώων, διαβάζουμε στην εισαγωγή, και έχει συμβάλει όσο κανένα άλλο βιβλίο στη δημιουργία ενός παγκόσμιου κινήματος για την απελευθέρωση των ζώων και την αλλαγή των νομοθεσιών που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης των αγροτικών ζώων και των πειραματόζωων. Με την απλή του γλώσσα και τις συχνές του αναφορές σε παλαιότερους διανοητές και στοιχεία έγκυρων οργανισμών φτάνει στην καρδιά του ζητήματος: την κακομεταχείριση των ζώων από τον άνθρωπο και την ηθική του υποχρέωση να τα αντιμετωπίζει με τη βασική αρχή της ίσης εκτίμησης των συμφερόντων (equal consideration of interests). Πιστή στον ωφελιμισμό, αυτή είναι η θεώρηση ότι «τα συμφέροντα των μη ανθρώπινων ζωών πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στον ίδιο βαθμό και σαν να επρόκειτο για τα συμφέροντα των ανθρώπων, και ότι όλα τα ζωικά είδη αξίζουν μια ίση εκτίμηση στο μέτρο

που είναι όντα με αισθήσεις, προικισμένα με νευρικό σύστημα και, συνεπώς, ικανά να υποφέρουν» (Πηγή: Organisation Communiste Libertaire – Μετάφραση: Contra Info). Ωστόσο, αυτό (μπορεί και να) ολισθαίνει στην πεποίθηση ότι κάποιοι (άνθρωποι, βεβαίως) γνωρίζουν ποια είναι τα συμφέροντα των υπόλοιπων ζωντανών οργανισμών. Άλλωστε, ο ίδιος ο Singer έχει γίνει συχνά στόχος διαμαρτυριών από άλλους ακτιβιστές ή οργανώσεις ανθρώπων με ειδικές ανάγκες (και όχι για την αρχή της μη-βίας που επικαλείται, αλλά, κυρίως, για την υπό όρους ενεργητική ευθανασία), φτάνοντας στο σημείο να ακυρώσει πολλές διαλέξεις του. Η σημασία του βιβλίου και της έκδοσής του στην Ελλάδα απηχεί την κατεπείγουσα ανάγκη να «ανοίξει» η συζήτηση γι’ αυτά τα θέματα όσο το δυνατόν περισσότερο. Ένας άλλος διανοητής-ακτιβιστής και μελετητής του έργου του Singer, ο Steven Best, επισήμανε: «Διδάσκω Μαρξισμό, Φεμινισμό, Αναρχισμό, Μεταμοντερνισμό, όλες τις σημερινές ριζοσπαστικές φι-

_Έλενα Μαρούτσου

Εν-τυπώσεις

λοσοφίες, αλλά καμία από αυτές δεν είναι τόσο ριζοσπαστική όπως είναι τα δικαιώματα των ζώων». Μόνο με αυτές του τις διαλέξεις μπόρεσε να βρει ανταπόκριση από τους φοιτητές του οι οποίοι, συγκροτώντας σε κάποιες περιπτώσεις ένα ρεύμα διαμαρτυρίας εντός (και εκτός) Πανεπιστημίου, ανάγκασαν τη Διεύθυνση να τον επιπλήξει. Και αν αυτό φαίνεται απόρροια προτεσταντικής ενοχής, δεν γνωρίζω και πολλά άλλα παραδείγματα κινητοποιήσεων, πάνω σε ζητήματα ηθικής, στα «σύγχρονα» Αγγλο-σαξονικά Πανεπιστήμια.

Βία ανεπίδεκτη μαθήσεως Antonio Scurati – Δάσκαλος και μαθητής (εκδόσεις Πόλις)

«Ο Βιταλιάνο Κάτσα μάς δολοφόνησε στις 18 Ιουνίου του 2001, τρεις ημέρες πριν το θερινό ηλιοστάσιο». Με αυτά τα λόγια ξεκινάει την αφήγησή του ο Αντρέα Μαρεσκάλκι, καθηγητής σ’ ένα επαρχιακό ιταλικό λύκειο και ο μόνος επιζών απ’ τους καθηγητές που βρίσκονταν στην αίθουσα των εξετάσεων όταν ο μαθητής μπήκε κι άρχισε να πυροβολεί έναν έναν εξ επαφής. Στο μυθιστόρημα του Antonio Scurati Δάσκαλος και μαθητής (εκδ. Πόλις) βλέπουμε τα γεγονότα να ξετυλίγονται μέσα από τα μάτια του δασκάλου απ’ την επομένη της τραγωδίας, όταν πια κλείνει το σχολείο, μέχρι τη μέρα που ξεκινάει η επόμενη σχολική χρονιά. Ενώ το θέμα θα μπορούσε να τροφοδοτήσει μια ιστορία αστυνομικού μυστηκοντέινερ | Μάιος 2011

ρίου ή κοινωνικού προβληματισμού, το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι ο συγγραφέας χτίζει την πλοκή σπυρί σπυρί γύρω από αυτό που προοιωνίζεται ο τίτλος: τη σχέση Δασκάλου και Μαθητή. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας κρατά το κάτοπτρο απέναντι σε έναν πολύ ιδιαίτερο καθηγητή κι έναν πολύ ιδιαίτερο μαθητή, που τους δένει – όπως βλέπουμε μέσα απ’ τα διαδοχικά φλας μπακ στην ιστορία τους – ένας κόμπος από θαυμασμό, ματαίωση, τρυφερότητα, ειλικρίνεια κι ανημπόρια. Αυτός ο κόμπος θα λυνόταν με θάνατο μόνο που ο Βιταλιάνο, όταν έφτασε μπροστά στον Μαρεσκάλκι, αντί να στρέψει το όπλο εναντίον του, έστρεψε το δείκτη και τον αντίχειρα κάνοντας πως πυροβολεί όπως ένα παιδί που παίζει. Μετά, ο θύτης εξαφανίστηκε.

Παρ’ ότι μέσα στο κουκούλι της ιστορίας βρίσκονται οι δυο τους, δάσκαλος και μαθητής σφιχταγκαλιασμένοι, τα πρόσωπα που εμπλέκονται στην αφήγηση είναι πολλά: ένας εγκληματολόγος, ένας ιερέας, ένας αστυνομικός κι ένας ψυχολόγος παίρνουν διαδοχικά το λόγο για να ερμηνεύσουν τα γεγονότα. Ο λόγος τους όμως δεν χρησιμοποιείται από τον συγγραφέα για να φωτίσει πολυπρισματικά το ανεξήγητο κρούσμα βίας αλλά, αντίθετα, για να τονίσει πόσο απροσπέλαστο είναι τελικά ένα τέτοιο γεγονός από κάθε γλώσσα της επιστήμης ή της εξουσίας. Γι’ αυτό και ο καθηγητής θα χρειαστεί να καταφύγει στη δική τους γλώσσα, τη γλώσσα που ενώνει μαθητή και καθηγητή, θύτη και θύμα. Στη διάρκεια των μαρτυρικών μηνών που ακολουθούν τη μαζική δο-

λοφονία ψάχνει μέσα στα ημερολόγια της σχολικής ζωής που ο ίδιος κρατούσε, μήπως βρει το σπέρμα της βίας στην ιστορία της σχέσης ανάμεσα στον ίδιο και τον Βιταλιάνο. Η λύση του δράματος είναι ήσυχη και σπαρακτική σαν ένα λουτρό αίματος που ξεπλένεται μέσα σ’ ένα λουτρό αποδοχής.

Θεωρία της Γαίας _Βλέμμα _Θάνος Κουτσιανάς

21

Γεωμετρία του πόνου και της ηδονής. Αξίζει να τιμούμε το ωραίον και τις αρετές και τα τοιαύτα,όταν φέρνουν ηδονή. Αν δεν φέρνουν ηδονή, άσ’τα να παν στην ευχή. Επίκουρος

O Stafford Beer, ένας από τους σημαντικότερους επιστημόνες κυβερνητικής και θεωρίας συστημάτων, γράφει τη δεκαετία του ’70 πως η μεγαλύτερη προυπόθεση για αυτονομία είναι η αυτοοργάνωση. Χρησιμοποιώντας τη νευροφυσιολογία δημιούργησε το Viable System Model. Το Μοντέλο Βιώσιμου Συστήματος (VSM) είναι ένα αντιιεραρχικό σύστημα διαχείρισης οργανισμών που βασίζεται στην αρχή της αυτονομίας των οποίων τα μέρη συμπεριφέρονται υπέρ του συνόλου. Η βασική του σύλληψη περιλαμβάνει πέντε μέρη. Αρχικά την επιθεώρηση της δραστηριότητας των βασικών διαδικασιών επιβίωσης, τη διαχείρισή τους από μια διαρκή αναθεωρητική εφαρμογή εξισορρόπησης, ομοιοστατικό έλεγχο της δραστηριότητας και ανάπτυξη που παράγει διατήρηση της ταυτότητας υπό συνθήκες εξωγενούς πίεσης. Η επικέντρωση του συστήματος κάθε φορά αποφασίζεται μέσα από έναν ανατροφοδοτούμενο αλγο-ηδονικό βρόχο,

«algedonic loop feedback». Αυτό συνεπάγεται ευαισθησία στον πόνο και την ηδονή. Η επαναστατική αυτή θεωρητική εργασία επηρέασε επιστήμονες, ερευνητές, όπως και σημαντικούς καλλιτέχνες σαν τον Brian Eno. Η βασική ιδέα είναι απλή όσο και ευφυής. Κάθε μέρος του ζώντος οργανισμού υπάρχει σε σχετική αυτονομία ενώ παράλληλα διατηρεί τις βασικές επιδιώξεις του οργανισμού προς μία κατεύθυνση που διαπνέεται από ένα πιο υγιές όλον. Ο Robert Luis Stevenson στην Απολογία ενός αργόσχολου γράφει: «Είναι προτιμότερο να πέσεις πάνω σ’ έναν ευτυχισμένο άνδρα ή μια ευτυχισμένη γυναίκα, παρά πάνω σε ένα χαρτονόμισμα των πέντε λιρών. Εκείνος ή εκείνη είναι μια ακτινοβολία καλής θέλησης, η είσοδός τους σε ένα δωμάτιο δίνει στους παριστάμενους την εντύπωση ότι έχει ανάψει ακόμα ένα κερί. Δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει έαν μπορούν να αποδείξουν την τεσσαρακοστή έβδομη πρόταση του Ευκλείδη. Κάνουν κάτι πολύ

Η ζωή δεν είναι αφηρημένα σχήματα, αλλά η ενότητα που συνεχίζει αενάως να συνδιαλέγεται μαζί μας και να μας προστατεύει, από την ηλιθιότητα που παραμονεύει δυστυχώς στη γωνία. καλύτερο – αποδεικνύουν το μεγάλο Θεώρημα της Βιωσιμότητας της Ζωής». Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να καταθέσουμε τα όπλα, και πάνω απ’ όλα την ευθυκρισία μας. Γιατί τελικά καλύτερα να πάει στραβά κάτι που βασίστηκε σε μια σωστή κρίση, παρά να πετύχει κάτι που δεν τέθηκε σωστά εξαρχής. Ποιος θ’ αποδείξει ότι κάτι καλύτερο είναι δυνατόν, εάν δεν αφεθούμε στο κοινό

συμφέρον της φιλίας, αλλά συνεχίσουμε να παραπαίουμε στο τυχαίο των άλλων; Όλοι χρειαζόμαστε την κοινή φρόνηση, την ομορφιά και τη δικαιοσύνη, αλλά ας είμαστε και χαρούμενοι, διότι διαφορετικά, δεν καταφέρνουμε το σπουδαιότερο όλων: να καταδείξουμε πως η ζωή δεν είναι αφηρημένα σχήματα, αλλά η ενότητα που συνεχίζει αενάως να συνδιαλέγεται μαζί μας και να μας προστατεύει, από την ηλιθιότητα που παραμονεύει δυστυχώς στη γωνία. Ο Πρόκλος μάς λέει ότι ο Πτολεμαίος, βασιλιάς της Αιγύπτου και ιδρυτής της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, σπούδαζε γεωμετρία με τον Ευκλείδη. Βρήκε το θέμα δύσκολο και μια ημέρα ρώτησε τον δάσκαλό του αν υπήρχε κάποιος πιο εύκολος τρόπος να μάθει. Ο Ευκλείδης τότε απάντησε: «Ω, βασιλιά, στον πραγματικό κόσμο υπάρχουν δυο είδη δρόμων, δρόμοι για τους κοινούς ανθρώπους και δρόμοι που είναι προορισμένοι για τον βασιλιά. Στη γεωμετρία δεν υπάρχει βασιλικός δρόμος».

Βλέμμα_ Ποίηση 22

Μετάφραση Γιώργος Λαμπράκος

Στιχοπλοκίες

Φόβος, Raymond Carver Ο αμερικανός συγγραφέας Raymond Carver (1938-1988), πέρα από τα διηγήματά του για τα οποία είναι ευρύτερα γνωστός, έγραψε και πολλά ποιήματα. Με την ευθύβολη γραφή του απεικονίζει εύστοχα τις δυσχέρειες και τις οδύνες απλών ανθρώπων που τους έχει λίγο-πολύ τσαλαπατήσει η ζωή. Το ποίημα «Fear» είναι από τα λίγα κείμενά του που δεν περιλαμβάνουν τη λέξη «ποτό».

Φόβος ότι θα δω ένα περιπολικό να μπαίνει στο στενό όπου μένω. Φόβος ότι θα με πάρει ο ύπνος το βράδυ. Φόβος ότι δεν θα με πάρει ο ύπνος. Φόβος ότι το παρελθόν θα ξυπνήσει. Φόβος ότι το παρόν θα πετάξει. Φόβος ότι το τηλέφωνο θα χτυπήσει μες στη μαύρη νύχτα. Φόβος για τις καταιγίδες. Φόβος για την καθαρίστρια που έχει ένα σημάδι στο μάγουλο! Φόβος για τα σκυλιά για τα οποία μου έχουν πει πως δεν δαγκώνουν. Φόβος αγωνίας! Φόβος ότι θα πρέπει να αναγνωρίσω το πτώμα ενός φίλου. Φόβος ότι θα μου τελειώσουν τα λεφτά. Φόβος ότι θα έχω πάρα πολλά, αν κι οι άνθρωποι δεν θα το πιστεύουν. Φόβος για τα ψυχολογικά προφίλ. Φόβος ότι θα αργήσω και φόβος ότι θα φτάσω πριν από όλους. Φόβος για τον γραφικό χαρακτήρα των παιδιών μου σε φακέλους. Φόβος ότι θα πεθάνουν πριν από μένα και ότι θα νιώθω ενοχές. Φόβος ότι θα πρέπει να ζήσω με τη γριά μάνα μου, όταν γεράσω. Φόβος σύγχυσης. Φόβος ότι η σημερινή μέρα θα τελειώσει με μια άσχημη είδηση. Φόβος ότι θα ξυπνήσω και θα έχεις φύγει. Φόβος ότι δεν αγαπώ και φόβος ότι δεν αγαπώ αρκετά. Φόβος ότι αυτό που αγαπώ θα αποβεί ολέθριο γι’ αυτούς που αγαπώ. Φόβος θανάτου. Φόβος ότι θα ζήσω υπερβολικά πολύ. Φόβος θανάτου.

Αυτό το είπα.

κοντέινερ | Μάιος 2011

Σκουπίδια Σήμερα

Αφιέρωμα

2 Μαΐου 2011

Οι φωτογραφίες που χρησιμοποιήθηκαν για την εικονογράφηση του αφιερώματος είναι αποκλειστικό υλικό των Ι. Λάσκαρη, Σ. Μανωλάκη, και Β. Ντούρου από τα γυρίσματα της ταινίας του Χρήστου Καρακέπελη Πρώτη Ύλη.

Κοντέινερ

Ο βασιλιάς των σκουπιδιών Η πολιορκία των σκουπιδιών... Αξίζει να ανακυκλώνουμε; Ρακοσυλλέκτες

25 26 29 31

Playing in the office with dj Lo-Fi (Killer 45)

1. Tiny Tim: Tip toe thru’ the tulips with me (Warner) 2. Senior Wences: Deefeecult for you easy for me (Reo) 3. The Whoopee John Orchestra: Ping pong polka (Decca) 4. Michael Flanders and Donald Swann: Song of reproduction (Angel) 5. C.H. Bomgardner: Training your parrakeet to talk (Custom) 6. Jimmy Nelson: Instand Ventriloquism (Jcr) 7. Sidney Omarr: How the 11 other signs of the zodiac relate to you (Astro) 8. Bobbi Baker: Nutting time (Tiffany) 9. Milt Kamen: The whale mating (Capitol) 10. The Biddle Co: Hills dog food in French (Universal) 11. Bill Grauer: Sounds of sebring of lotus (Riverside) 12. Lou Cary: Numbered pizza pie (M&R) 13. Billy Golembiewski: Bowling for women (Carton) 14. Rolf Harris: Tie me kangaroo down sport (Columbia) 15. Will Jordan & Rhoda Brown: Star answering service (Roulette) 16. Barry Schiff: Tower communications (Aeroprogress inc.)

17. Jerry Jerome: Music for ice blue secret (JJR) 18. Tom Glazer & Dottie Evans: Ultra violet and infra red (Motivation) 19. Charles Embree: Some of my best friends are shoes (Room at the bottom) 20. Voices of Lynchburg: Moonshine and other natural phenomena (Vol)

Κάποτε οι άνθρωποι έψαχναν στα σκουπίδια με την κρυφή ελπίδα κάπου εκεί να βρίσκεται κρυμμένο χρυσάφι. Στις μέρες μας, το χρυσάφι, ο θαμμένος θησαυρός, είναι από ό,τι φαίνεται τα ίδια τα σκουπίδια! Γύρω από τα σκουπίδια και πατώντας πάνω στη δεδομένη ανάγκη μας να κρύψουμε–θάψουμε–κάψουμε τα απομεινάρια όσων καταναλώνουμε, αναπτύσσεται άλλη μια τεράστια οικονομία (πότε πράσινη και πότε καθόλου μα καθόλου πράσινη) και δημιουργούνται δυνατότητες για νέα κέρδη, επενδύσεις, επιχειρηματικά ανοίγματα. Τα οδοφράγματα των κατοίκων στην Κερατέα που εναντιώνονται στην κατασκευή του ΧΥΤΑ στο Οβριόκαστρο αποτέλεσαν την αφορμή για το αφιέρωμα που ακολουθεί. Μια αφορμή για να συνειδητοποιήσουμε, ότι έτσι κι αλλιώς ζούμε στην εποχή των σκουπιδιών (κυριολεκτικά και μεταφορικά) και είναι καιρός να κάνουμε κάτι, ίσως

όχι για να τα θάψουμε απλώς κάπου μακριά από την αυλή μας, αλλά για να σταματήσουμε να τα συσσωρεύουμε. Οι κάτοικοι της Κερατέας μιλάνε για πολιτισμό και αντίσταση. Πόσο μακρινό και ξένο ακούγεται αυτό, όταν κάποιος αρκείται στο να μπορεί να καμαρώνει φουσκώνοντας από ένα αίσθημα ικανοποίησης και με όψη καλοζωισμένου συνειδητοποιημένου πολίτη, καθώς πηγαίνει τη βιοδιασπώμενη σακούλα του γεμάτη πλαστικές συσκευασίες στον κάδο ανακύκλωσης ή καθώς διπλώνει με τάξη τις παλιές εφημερίδες για να τις αφήσει εκεί που πρέπει «βοηθώντας τον πλανήτη να γίνει λίγο πιο πράσινος». Έτσι κι αλλιώς τα σκουπίδια είναι μια σχετικά πρόσφατη πολυτέλεια και η απολιτίκ και εύκολη οικολογία απαραίτητο συνοδευτικό. Διαμετρικά αντίθετη σε αυτού του τύπου την οικολογία, στέκεται η βαθιά πολιτι-

κή προσέγγιση των ζητημάτων που αφορούν το περιβάλλον που δεν μπορεί να είναι αποκομμένα από την υπόλοιπη οικονομικο-πολιτική πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση, και όσον αφορά τα προτάγματα γύρω από τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, ακούγεται πολύ πιο γοητευτικό το μότο «αγώνας για γη κι ελευθερία» παρά το «ανακυκλώνω άρα υπάρχω». Δεν θα σας πούμε «μην ανακυκλώνετε» αλλά θέτουμε το ερώτημα «αξίζει να ανακυκλώνει κανείς;» Ούτε θα υποστηρίξουμε ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με τη διαχείριση των σκουπιδιών, αλλά θα υπενθυμίσουμε έναν ήδη γνωστό προβληματισμό: μήπως το ουσιαστικό πρόβλημα είναι το όλο μοντέλο κατανάλωσης που ακολουθούμε; Ε.Μ.

24

Σκουπίδια _ Αφιέρωμα _Βαγγέλης Ραπτόπουλος

25

Ο βασιλιάς των σκουπιδιών

Κατ’ αρχάς, οι άνθρωποι-σκουπίδια. Οι ένοικοι του κοινωνικού υπογείου. Από τις πόρνες και τους φυλακισμένους ώς τους άστεγους, τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Όλοι αυτοί που, στην Ελλάδα, αντιμετωπίζονται αλλιώτικα απ’ ό,τι στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες. Εδώ μπορεί το κράτος να τους φέρεται άσπλαχνα, όπως κάνει εξάλλου και στους ενοίκους του ισογείου, κάποτε ακόμα και σ’ εκείνους του πρώτου ορόφου της κοινωνικής πολυκατοικίας. Οι ίδιοι οι άνθρωποι, όμως, είμαστε γενικά πολύ πιο συμπονετικοί και ανοιχτοί, τόσο απέναντι στους ξένους όσο και απέναντι στους δικούς μας απόκληρους. Ή μάλλον, εδώ, όπως λέει και η γνωστή έκφραση, «όλοι οι καλοί χωράνε». Το μονότονα επαναλαμβανόμενο θέαμα του τελευταίου καιρού: άνθρωποι σκυμμένοι ή μισοχωμένοι σε κάδους απορριμμάτων. Δεν πρόκειται μόνο για τους συνηθισμένους, βρομύλους και ρακένδυτους ρακοσυλλέκτες. Όλο και συχνότερα, στο κέντρο της Αθήνας, πέφτω πάνω σε ρακοσυλλέκτες καθαρούς και ευπρεπώς ντυμένους, τουλάχιστον όσο κι εγώ. Το θέαμά τους με κατατρομοκρατεί και τα ερωτήματα εκρήγνυνται σαν πυροτεχνήματα μες στο κεφάλι μου: «Τι ψάχνει στα σκουπίδια αυτός ή αυτή; Αντικείμενα αξίας; Ή μήπως φαγώσιμα;» Τις προάλλες, είδα έναν τέτοιον καλοντυμένο σκουπιδοσυλλέκτη, με το κεφάλι του εξαφανισμένο σ’ έναν κάδο, ώσπου έδωσε ώθηση με τα πόδια του και βυθίστηκε ο μισός μέσα, μοιάζοντας ξαφνικά μισοκαταβροχθι-

σμένος από το «στόμα» του μεγάλου βρόμικου κουτιού. Εικόνα-σήμα κατατεθέν των ημερών μας και, δυστυχώς, κι αυτών που έρχονται. Την ίδια στιγμή, σκουπίδια θεωρώ τα πιο πολλά απ’ όσα δείχνει η τηλεόραση, γράφει ο Τύπος, τυπώνονται σε βιβλία, μοιράζονται από τις εφημερίδες σε σιντί ή ντιβιντί, δημοσιεύονται στο Διαδίκτυο, και ούτω καθεξής. Χρόνια τώρα, η εποχή μας μου φαίνεται ένα τεράστιο σκουπιδαριό πολυτελείας. Εάν η εν λόγω εικόνα ακτινογραφεί την περίοδο της αφθονίας που ζήσαμε τελευταία, αναρωτιέμαι τι ακριβώς θα είναι η μετά την οικονομική κρίση εποχή. Τι πρόκειται να αντικαταστήσει το σημερινό σκουπιδαριό πολυτελείας; Τα κυριολεκτικά σκουπίδια, πάντως, και η διαχείρισή τους είναι το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα, για κάθε αυθεντική οικολογική συνείδηση. Από το πώς θα λυθεί το πρόβλημα αυτό, εξαρτάται κατά πόσο θα μετατραπεί ολόκληρο το φυσικό περιβάλλον σε σκουπιδαριό. Και αισθάνομαι ότι τόσο τα προϊόντα που παράγει και εμπορεύεται ο ασύδοτος καπιταλισμός, όσο και οι αξίες που προσκυνάει, δεν είναι παρά σκουπίδια σκέτα. Ίσως, μάλιστα, αυτός είναι το πραγματικό, το μέγα μη-ανακυκλώσιμο σκουπίδι, ο βασιλιάς των σκουπιδιών, ο οποίος κάνει και τους ανθρώπους να νιώθουν, να είναι και ν’ αξίζουν, κάτι λιγότερο κι από τα ίδια τα σκουπίδια. Αλλά μπορεί να υπάρξει κόσμος χωρίς σκουπίδια; Μάιος 2011 | κοντέινερ

Αφιέρωμα _ Σκουπίδια

26

_Ιριάννα Λιανάκη-Δεδούλη

Η πολιορκία των σκουπιδιών Η Κερατέα για τέσσερις μήνες βρισκόταν υπό κατοχή. Η πρόσβαση στην περιοχή Οβριόκαστρο, όπου έχει χωροθετηθεί η κατασκευή του ΧΥΤΑ, έχει απαγορευθεί. Διμοιρίες των ΜΑΤ είχαν στρατοπεδεύσει στο χώρο, προφυλάσσοντας τα σκαπτικά μηχανήματα της κατασκευάστριας εταιρείας, καθώς οι εργασίες δεν ξεκίνησαν ποτέ λόγω δικαστικών εκκρεμοτήτων. Οι κάτοικοι της Κερατέας αντιστέκονται στην κατασκευή χώρου υγειονομικής ταφής απορριμμάτων, φοβούμενοι την περαιτέρω υποβάθμιση της περιοχής τους και κάνουν το αυτονόητο, την προασπίζονται. Πριν βιαστεί κάποιος να τους κατηγορήσει για νεοελληνική συμπεριφορά τύπου «κανείς δεν θέλει τα σκουπίδια στην αυλή του και τον ΟΚΑΝΑ στη γειτονιά του», καλό θα ήταν να έριχνε μια ματιά στα επιχειρήματα σχετικά με την ακαταλληλότητα της χωροθετημένης περιοχής για την κατασκευή ΧΥΤΑ και τους ενδοιασμούς που υπάρχουν γύρω από την όλη διαδικασία χωροθέτησης του περιφερειακού σχεδιασμού για την Αττική.* Ό,τι τελικά και αν γίνει υπάρχει μια πτυχή στον αγώνα των κατοίκων της Κερατέας, την οποία δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε, τη συμβολή τους δηλαδή στην ανάδειξη του προβλήματος της διαχείρισης των απορριμμάτων στη χώρα μας και των οικονομικών συμφερόντων που κινούνται γύρω από αυτή. Μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, η ταφή αποτελεί την κυρίαρχη μέθοδο διαχείρισης των αστικών αποβλήτων. Τα σκουπίδια καταλήγουν χωρίς να προηγηθεί καμία επεξεργασία, με ελάχιστες εξαιρέσεις, είτε σε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), είτε σε χώρους ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) – οι τελευταίοι λόγω των προστίμων που έχει επιβάλλει η ΕΕ έχουν ευτυχώς περιοριστεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Βάσει του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου, στη διαμόρφωση και εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης των απορριμμάτων εμπλέκονται όλες οι βαθμίδες της διοίκησης –ΥΠΕΚΑ, Περιφέρειες, ΟΤΑ, ΦοΔΣΑ– κάτι που όπως είναι φυσικό δημιουργεί πολλά προβλήματα στη λειτουργία του συστήματος. Είναι χαρακτηριστικό πως ενώ το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής –πρώην ΠΕΧΩΔΕ– έχει την ευθύνη χάραξης της γενικότερης πολιτικής διαχείρισης, το κύριο βάρος του σχεδιασμού διαχείρισης των απορριμμάτων έχει περάσει στις Περιφέρειες, κατά τα πρότυπα της ΕΕ. Κάθε μια από τις 13 Περιφέρειες της χώρας συντάσσει και εγκρίνει το οικείο Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ). Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν και αυτοί με τη σειρά τους, πλήθος αρμοδιοτήτων όπως υλοποίηση έργων διαχείρισης, λειτουργία των εγκαταστάσεων κ.ά. Παράλληλα, υπάρχουν και οι Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ), οι οποίοι συγκροτούνται τις περισσότερες φορές με απόφαση των κοντέινερ | Μάιος 2011

Περιφερειών και έχουν ως κύριο έργο την ανάπτυξη σχεδίων δράσης σε προοπτική 10ετίας και την εξειδίκευση-εφαρμογή των ΠΕΣΔΑ. Την ίδια ώρα, προβλήματα εντοπίζονται στα ΠΕΣΔΑ που έχουν καταρτιστεί. Η κριτική, τόσο των επιστημόνων, όσο και των τοπικών φορέων, εστιάζεται στις ασάφειες που υπάρχουν σχετικά με τα ποσοτικά στοιχεία και τις εκτιμήσεις κόστους του συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων, καθώς και στους τρόπους επεξεργασίας των απορριμμάτων που αν και δεν αναφέρονται στα ΠΕΣΔΑ, εντούτοις δρομολογούνται. Βάσει των περιφερειακών σχεδιασμών προβλέπεται η ίδρυση πολλών Ολοκληρωμένων Εγκαταστάσεων Διαχείρισης Απορριμμάτων και ΧΥΤΑ σε αμφισβητούμενης καταλληλότητας τοποθεσίες. Ωστόσο, μελέτη του Καθηγητή Αλ. Π. Οικονομόπουλου, του Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, προτείνει ένα οικονομικότερο σχέδιο διαχείρισης των απορριμμάτων με πολύ λιγότερες ΟΕΔΑ και ΧΥΤΑ από τον υπάρχοντα σχεδιασμό. Πέρα από το μεγάλο κόστος που συνεπάγεται η κατασκευή τόσο πολλών έργων, δημιουργούνται πολλές εντάσεις στις τοπικές κοινωνίες που καθυστερούν την υλοποίηση του όλου σχεδιασμού – χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις της Κερατέας και του Γραμματικού. Εντούτοις, με αυτό το χαοτικό οργανωτικό σχήμα, τις ασάφειες και τις παραλείψεις των περιφερειακών σχεδιασμών, η χώρα οφείλει να προχωρήσει σε έργα και δράσεις, προκειμένου να εναρμονιστεί με τις κοινοτικές οδηγίες. Η Ελλάδα οφείλει να μειώσει, σε βάθος δεκαετίας, κατά 65% την ποσότητα των βιοδιασπάσιμων υλικών –απορρίμματα τροφών, κηπουρικής, χαρτιού και χαρτονιού– που καταλήγουν σε ΧΥΤΑ. Για να επιτευχθεί ο στόχος είναι απαραίτητη η πρότερη επεξεργασία των απορριμμάτων για τη μείωση τόσο του όγκου, όσο και της ποσότητας που διατίθεται τελικά στους ΧΥΤΑ –από τους οποίους όσοι δεν έχουν εν τω μεταξύ κορεστεί και πληρούν τις προϋποθέσεις, θα μετατραπούν σε ΧΥΤΥ (χώρους υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων). Υπάρχουν διάφορες τεχνολογίες επεξεργασίας απορριμμάτων, όπως η μηχανική-βιολογική επεξεργασία που παράγουν ανάλογα με την εγκατάσταση, ανακυκλώσιμα υλικά, δευτερογενή καύσιμα (RDF, SRF, βιοαέριο), κομπόστ και εδαφοβελτιωτικό υλικό. Παράλληλα υφίσταται και η θερμική επεξεργασία των απορριμμάτων, με προεξέχουσα τη συμβατική καύση. Στην Ελλάδα λειτουργούν τρεις μονάδες μηχανικής ανακύκλωσης και κομποστοποίησης (στα Άνω Λιόσια, στα Χανιά και στην Καλαμάτα), ενώ λειτουργούν και δύο σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής από βιοαέριο στο ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων και στο ΧΥΤΑ Ταγαράδων. Για την ολοκλήρωση των ΠΕΣΔΑ εκκρεμεί η κατασκευή τριάντα εφτά ακόμα μονάδων μηχανικής επεξεργασίας και λιπασματοποίησης.

Σκουπίδια _ Αφιέρωμα

27

Στην Αττική, μετά και την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων, τον περασμένο Ιανουάριο, προχωρεί ολοταχώς η εγκατάσταση μονάδας επεξεργασίας απορριμμάτων στη Δυτική Αττική με την τεχνολογία της βιολογικής ξήρανσης. Ερωτηματικά εγείρονται, ωστόσο από την επιστημονική κοινότητα σχετικά με την επιλογή της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Η βιολογική ξήρανση χρησιμοποιείται μόνο σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες, οι εγκαταστάσεις των οποίων μπορούν να επεξεργαστούν λιγότερο από το 2% των παραγόμενων αποβλήτων τους. Στη χώρα μας αντίθετα, φαίνεται να δρομολογείται η ευρεία, εάν όχι καθολική, επιλογή της βιολογικής ξήρανσης, ως μεθόδου επεξεργασίας των απορριμμάτων. Βασικός σκοπός της βιολογικής ξήρανσης είναι η παραγωγή από τα στερεά απόβλητα του δευτερογενούς καυσίμου SRF που επιτυγχάνεται με τη μείωση της υγρασίας κατά 40%, την αφαίρεση αδρανών και μετάλλων και τη διάσπαση ενός μικρού μόνο ποσοστού βιοαποδομήσιμων οργανικών υλικών. Με τα σημερινά δεδομένα της ζήτησης του SRF, μόνο μικρές ποσότητες θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στην τσιμεντοβιομηχανία και δεδομένου ότι δεν προβλέπεται τουλάχιστον στα χαρτιά η κατασκευή μονάδας καύσης για τη διάθεση του καυσίμου –κάτι που θα εκτίνασσε το κόστος επένδυσης, λειτουργίας και επεξεργασίας– τότε απομένει μόνο η διάθεσή του στους ΧΥΤΑ. Έχουμε δηλαδή μια αρκετά ακριβή επεξεργασία αποβλήτων –σχετική μελέτη του ΤΕΕ ΤΑΚ ανα-

φέρει χαρακτηριστικά ότι το κόστος της βιολογικής ξήρανσης και της αεριοποίησης ή καύσης του SRF είναι διπλάσιο της απευθείας στοιχειομετρικής καύσης και τετραπλάσιο αυτού της αερόβιας μηχανικής-βιολογικής επεξεργασίας– ενώ ταυτόχρονα δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι μείωσης των οργανικών που καταλήγουν στους ΧΥΤΑ, σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία 99/31/EC. Σημειώνεται ότι οι οικολογικές οργανώσεις καταφέρονται ενάντια στις μονάδες καύσης λόγω των περιβαλλοντικών κινδύνων, εξαιτίας της έκλυσης τοξικών ουσιών σε υψηλά επίπεδα και επιμένουν στην ευρεία εφαρμογή του σχήματος Πρόληψη-ΑνακύκλωσηΚομποστοποίηση, με την υιοθέτηση της οικιακής κομποστοποίησης, της διαλογής των υλικών στην πηγή, της δημιουργίας συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης και διαδημοτικών κέντρων ανακύκλωσης κ.ά. Ας ελπίσουμε ότι η παρτίδα δεν έχει ακόμα κριθεί και ότι οι αρμόδιοι θα πάρουν ορθολογικές και βιώσιμες αποφάσεις σχετικά με τη διαχείριση των απορριμμάτων, χωρίς να επηρεαστούν από οικονομικά συμφέροντα. * οι κάτοικοι υποστηρίζουν ότι: • η χωροθέτηση του ΠΕΔΣΑ Αττικής στηρίχθηκε σε επιλογές-δόγματα που καθιστούν την Ανατολική και Δυτική Αττική φορείς υποδοχής των απορριμμάτων της Αθήνας και του Πειραιά.

από την αρχαιολογική υπηρεσία, λόγω γειτνίασης με αρχαιολογικό χώρο • η ίδια περιοχή ανήκει στην ευρύτερη περιοχή της Λαυρεωτικής, που έχει χαρακτηριστεί τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, • στη σχετική μελέτη δεν ελήφθησαν υπόψη υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής, • η περιοχή έχει ορυκτό πλούτο, κάτι που συνιστά κριτήριο αποκλεισμού • είναι κηρυγμένη αναδασωτέα κ.ά.

Συντομογραφίες: ΧΥΤΑ: Χώρος Υγειονομικής Ταφής ΠΕΣΔΑ: Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων ΟΕΔΑ: Ολοκληρωμένη Εγκατάσταση Διαχείρισης Απορριμμάτων ΦοΔΣΑ: Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων SRF: Solid Recovered Fuel RDF: Refuse Derived Fuel TEE TΑΚ: Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος Τμήμα Ανατολικής Κρήτης

• η χωροθετημένη περιοχή για την κατασκευή ΧΥΤΑ, Οβριόκαστρο Κερατέας, έχει απορριφθεί

Μάιος 2011 | κοντέινερ

Αφιέρωμα _ Σκουπίδια

28

κοντέινερ | Μάιος 2011

Σκουπίδια _ Αφιέρωμα _Σταύρος Μελισσάρης

29

Αξίζει να ανακυκλώνουμε; Η ανακύκλωση είναι μάλλον η πιο συχνή οικολογική δραστηριότητα των ανθρώπων. Δεν θέλει πολύ κόπο και είναι ανέξοδη, απλά μαζεύεις κάποια από τα σκουπίδια ξεχωριστά και τα πετάς σε διαφορετικό κάδο. Κάποιοι πιστεύουν ότι είναι τζάμπα προσπάθεια, καθώς η δουλειά που πρέπει να γίνει δεν γίνεται και τα αποτελέσματα αγγίζουν το μηδέν. Σύμφωνα με τα ευρήματα του παρόντος ρεπορτάζ, αυτό δεν είναι αλήθεια. Υπάρχουν πολλά προβλήματα που πρέπει να λυθούν, συμφέροντα που εμποδίζουν τη διαδικασία, αλλά όλο και κάτι ανακυκλώνεται και μάλιστα με αυξητικούς ρυθμούς. Με βάση ευρωπαϊκό νόμο του 2001, η χώρα μας υποχρεούται να διαθέτει τρόπους εναλλακτικής διαχείρισης των συσκευασιών. Από το 2001 λειτουργεί και η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ), στην οποία μέτοχοι είναι οι εταιρείες που παράγουν ή εισάγουν προϊόντα σε συσκευασία, ενώ υποχρεωτική είναι και η συνεργασία της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η ΕΕΑΑ είναι αυτή που έχει τοποθετήσει τους μπλε κάδους με λεφτά από τις εταιρείες-μετόχους, ενώ τα ειδικά απορριμματοφόρα τα λειτουργούν οι δήμοι. Οι εταιρείες είναι υπεύθυνες για τη συγκομιδή, την επεξεργασία και την επανακυκλοφορία των ανακυκλωμένων υλικών. Όπως μας ενημερώνει ο Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΕΔΣΑ), Κωνσταντίνος Αραβώσης: «οι εταιρείες δεν πλήττονται οικονομικά, καθώς με μια ελάχιστη προσαρμογή των τιμών τους καλύπτουν τα έξοδα της ανακύκλωσης και τελικά έχουν κέρδος από την επαναχρησιμοποίηση των υλικών». Οι εταιρείες ανακύκλωσης δεν συνεργάζονται πάντα σε ένα φιλικό περιβάλλον. Η δημιουργία της Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης από τον Ν. Κακλαμάνη, δηλαδή τα μεγάλα αυτά κουτιά όπου πετάει κανείς ξεχωριστά μια μια τις συσκευασίες, έσπασε το μονοπώλιο της ΕΕΑΑ και δημιούργησε ενστάσεις, καθώς κάποιοι πιστεύουν ότι αυτού του είδους η ανακύκλωση προκαλεί περισσότερη σπατάλη παρά αποτέλεσμα. Η στάση των δήμων δεν είναι επίσης πάντα η κατάλληλη. Ο καθηγητής περιβάλλοντος και οικολογίας, Κίμων Χατζημπίρος μας λέει ότι «Η ΕΕΑΑ χαλάει τον τρόπο με τον οποίο οι υπάλληλοι των δήμων έχουν συνηθίσει να δουλεύουν και γι’ αυτό τη σαμποτάρουν. Το οικονομικό αντικείμενο της ανακύκλωσης είναι μεγάλο και σε αυτό δρουν διάφορα κυκλώματα, τα οποία θα προτιμούσαν να γίνεται καύση των απορριμμάτων για χάρη της κερδοφορίας τους». Σύμφωνα με τον καθηγητή, την αποκομιδή από τους κάδους πρέπει να την αναλάβουν ιδιώτες, ώστε να μη δημιουργούνται συνδικάτα. Με βάση τα επίσημα στοιχεία της ΕΕΑΑ, η ανακύκλωση φτάνει πλέον το 25% του

συνόλου των συσκευασιών. Σύμφωνα ωστόσο με τον διευθυντή του Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων της Περιφέρειας Αν. Μακεδονίας - Θράκης (ΔΙΑΑΜΑΘ) Δημήτρη Δερματά, το ποσοστό αυτό είναι προϊόν δημιουργικής στατιστικής: «Το μισό και πλέον του συνολικού ανακυκλωμένου υλικού, αποτελείται από την ουσία RDF, η οποία κανονικά θα πήγαινε για τσιμεντοποίηση αλλά λόγω της παρουσίας χλωρίου σε αυτήν δεν συμφέρει τις εταιρείες, οπότε απλά θάβεται». Η ανακύκλωση αντιμετωπίζει συχνά πρακτικά προβλήματα όπως η έλλειψη απορριμματοφόρων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όπου οι αποστάσεις που πρέπει να διανυθούν από αυτά αυξάνουν το κόστος και την περιβαλλοντική επίπτωση. Κατά την ευρωπαϊκή οδηγία επίσης, το χαρτί και το χαρτόνι τουλάχιστον, πρέπει να τοποθετούνται σε ξεχωριστούς κάδους από τις υπόλοιπες συσκευασίες. Το πρόβλημα ξεκινάει και από τις ίδιες τις εταιρείες που τοποθετούν πολλαπλές και ογκώδεις συσκευασίες σε προϊόντα που θα μπορούσαν να έχουνε μόνο μια και απλή. Πέρα από τις συσκευασίες, η ανακύκλωση αφορά ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, μπαταρίες και άλλα. Σε κάποιες περιπτώσεις, τα προϊόντα μεταφέρονται στο εξωτερικό, λόγω έλλειψης των κατάλληλων εργοστασίων επεξεργασίας. Σύμφωνα με τον κ. Αραβώση, «τα διαφορετικά υλικά από τα οποία αποτελούνται οι συσκευές, δημιουργούν προβλήματα και θα ήταν καλό μια ηλεκτρική ή ηλεκτρονική συσκευή να αποτελείται από ένα ενιαίο υλικό, ώστε να γίνεται πιο εύκολη η ανακύκλωσή της». Η οργανική ύλη επίσης μπορεί αντί να πετιέται στα σκουπίδια, να τοποθετείται από κάθε σπίτι σε ειδικούς χώρους και να χρησιμοποιείται ως λίπασμα. Σε χώρες της Ευρώπης, έχει αρχίσει η βαθμολογία των προϊόντων ανάλογα με το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να κρίνει αν θα το αγοράσει με βάση και αυτό το κριτήριο. Αυτή η τακτική πρόκειται να έρθει και στην Ελλάδα. Μια ακόμα τακτική που εφαρμόζεται στη Δανία, προβλέπει ότι τους κάδους ανακύκλωσης οφείλουν να τους παρέχουν τα ίδια τα σούπερ μάρκετ. Για τον κ. Δερματά, «η ουσιαστική λύση του προβλήματος είναι η αλλαγή του καταναλωτικού μοντέλου και η απόδραση από την καθημερινότητα που έχουμε συνηθίσει». Με κάθε αγορά μας δίνουμε και μια ψήφο στο προϊόν, οπότε ο καθένας, ανάλογα με τις ψήφους που διαθέτει, μπορεί να δώσει ένα μήνυμα με κριτήριο και την οικολογική επιβάρυνση.

Μάιος 2011 | κοντέινερ

Αφιέρωμα _ Σκουπίδια

30

_συνέντευξη: Ευγενία Μπόζου

Οι άνθρωποι ως ανακυκλώσιμα υλικά Σκουπίδια: η άλλη όψη του πολιτισμένου κόσμου. Πρώτη Ύλη: η άλλη όψη της ανακύκλωσης. Μια ταινία που επιχειρεί να απογυμνώσει ιδεολογικά και ηθικά την ανακύκλωση. Και μια συνέντευξη του σκηνοθέτη τής Χρήστου Καρακέπελη, που εξηγεί τα πώς και τα γιατί.

Τις μέρες που ξεκίνησε να στήνεται το αφιέρωμα του περιοδικού για τα Σκουπίδια προβλήθηκε στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης η ταινία του σκηνοθέτη Χρήστου Καρακέπελη, «Πρώτη Ύλη». Με πρωταγωνιστές τους ξεχασμένους, «πεταμένους», ανθρώπους από τις παραγκουπόλεις της Αθήνας, που συλλέγουν από τα σκουπίδια κάθε είδους πεταμένα μέταλλα, καλώδια και ηλεκτρικές συσκευές, για να τα μεταπουλήσουν σε μάντρες που με τη σειρά τους τα μεταπωλούν στη βαριά χαλυβουργία, η ταινία δείχνει το αληθινό, απάνθρωπο πρόσωπο μιας υπόγειας ανακύκλωσης, που συντελείται σε ευρεία κλίμακα και δεν περνάει από «πράσινες» εταιρείες, διαφημιστικές καμπάνιες και οικολογικό λάιφ -στάιλ. Μια διαδικασία που αναγνωρίζει μόνο τους δικούς τους άγραφους νόμους, και ωστόσο παράγει χρήμα αποτελώντας πηγή πλούτου για τις μεγάλες βιομηχανίες. Συναντήθηκα με τον σκηνοθέτη της ταινίας, που μοιράζεται μαζί μας και μαζί σας, μέσα από τις σελίδες του περιοδικού, όσα γνώρισε μέσα από την έρευνα για την ταινία αλλά και όσα τον ώθησαν να ασχοληθεί με αυτό που οι περισσότεροι ψάχνουν να ξεφορτωθούν: τα σκουπίδια. «Έκανα μια έρευνα που ξεκίνησε ακολουθώντας αυτούς τους ανθρώπους με τα τρίκυκλα. Έφτασα μαζί τους στις μικρές μάντρες με τα παλιοσίδερα, και μετά ακολούθησα όλη τη διαδρομή, από τη μικρή, στη μεσαία μάντρα και από εκεί στη μεγάλη μάντρα και στη χαλυβουργία. Αυτό που ανακάλυψα απείχε πολύ από οτιδήποτε ξέρουμε για την ανακύκλωση μέσα από τις διάφορες καμπάνιες των τελευταίων 10 ετών και δεν είχε καμιά σχέση με τον πολιτικά ορθό λόγο γύρω από τη διαχείριση των σκουπιδιών. Πήγα ξανά και ξανά στους μαχαλάδες, στα σπίτια των ανθρώπων αυτών και παράλληλα έκανα έρευνα. Και κατέληξα στο ότι το θέμα αυτό είναι ένα σκοτεινό κομμάτι που αξίζει να αποτυπωθεί σε μια ταινία.» «Στην Ελλάδα παράγονται τρία εκατομμύρια τόνοι χάλυβα το χρόνο. Και από αυτά, τα μισά, δηλαδή ενάμισι εκατομμύριο τόνοι χάλυβα, προέρχονται από τα σκουπίδια, από την «ανακύκλωση» που κάνουν ομάδες τσιγγάνων, αυτοί οι παρίες που επειδή δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, βρίσκουν ένα κάποιο όχημα, οτιδήποτε μπορεί να τους βοηθήσει να κουβαλήκοντέινερ | Μάιος 2011

σουν κάτι, τρίκυκλα χωρίς άδειες κυκλοφορίας ή καρότσια από σουπερμάρκετ, φορτώνουν ό,τι μπορούν να φορτώσουν και ανάλογα με τις τιμές –που βέβαια δεν ελέγχει κανένας– τα πουλάνε σε μάντρες που με τη σειρά τους δεν πληρούν καμία περιβαλλοντολογική προδιαγραφή για να μπορούν να υφίστανται, και που κανένας δεν ελέγχει αν βρίσκονται δίπλα σε σχολεία ή πού πάνε τα λάδια και τα απόβλητά τους. Σε όλη την Ελλάδα, σε αυτό το σύστημα είναι μπλεγμένοι περίπου ογδόντα χιλιάδες άνθρωποι. Μικρομαντράδες, μικροαπατεώνες, μικροπωλητές... Και κατά κύριο λόγο τρεις μεγάλες οικογένειες οικειοποιύνται τον πλούτο από τη χαλυβουργία και προμηθεύουν όλο το real estate της Μεσογείου. Είναι ένα σύστημα απόλυτα χαοτικό, όπου επικρατεί η αναρχία και η ασυδοσία. Και ενώ δεν έκανα μια ταινία καταγγελίας, έστησα μια αφήγηση με στόχο να δείξω τη μεγάλη εικόνα. Έφτασα ως το Λίβανο, στα σύνορα με τη Συρία, όπου σε έναν παλαιστινιακό προσφυγικό καταυλισμό τα παλιοσίδερα αυτά έχουν γίνει μπετόβεργες, και χρησιμοποιούνται για να ξαναχτιστούν οι βομβαρδισμένοι οικισμοί. Η ιστορία είναι γνωστή και επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά: “Τους βομβαρδίζουμε για να τους ξαναχτίσουμε”. Όπου δηλαδή ο καπιταλισμός έχει ανάγκη να χρησιμοποιήσει “πρώτη ύλη”» «Αυτός είναι και ο τίτλος της ταινίας μου. Πρώτη ύλη. Όμως πρώτη ύλη δεν είναι μόνο αυτά που μαζεύουν, είναι οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι. Αυτό το ακατέργαστο κομμάτι ανθρώπινης υπόστασης. Οι τσιγγάνοι που φίλμαρα, ζούνε σε έναν καταυλισμό που είναι φτιαγμένος σαν μια φωλιά κυνηγημένου ζώου. Έχει μια τρύπα να μπεις και μια να βγεις και δεν φαίνεται από πουθενά. Αυτοί μαζεύουν ό,τι πετάει ο δυτικός πολιτισμός. Ό,τι πετάνε οι βιοτεχνίες, ό,τι πετάμε εμείς: το καλοριφέρ, το ψυγείο, την τηλεόραση που χάλασε, όλα αυτά που έτσι κι αλλιώς κατασκευάζονται για να έχουνε περιορισμένη ζωή – γιατί έτσι λειτουργεί ο καπιταλισμός. Πρέπει να χαλάνε οι συσκευές μέσα σε πέντε χρόνια, για να αγοράζουμε άλλες, καινούργιες, ώστε να καταναλώνουμε. Οι άνθρωποι αυτοί ζούνε από αυτά τα σκουπίδια, τα μαζεύουν, τα πουλάνε για να πάρουν κάτι για να φάνε, ενώ ζούνε από τα σκουπίδια, μέσα στα σκουπίδια, έχοντας γίνει οι ίδιοι σκουπίδια. Δεν είναι πουθενά καταγεγραμμένοι, πουθενά «υπολογισμένοι» και όμως κάνουν όλη αυτή τη βρομοδουλειά. Και τελικά το μόχθο τους τον οικειο-

«Από αυτούς, που τους θεωρούμε παράσιτα, παράγεται τελικά ένας τεράστιος πλούτος, ενώ οι ίδιοι δεν θα αλλάξουν ποτέ τάξη, δεν θα πάνε ποτέ στο σχολείο τα παιδιά τους, δεν θα βγουν ποτέ από τα σκουπίδια.»

ποιούνται οι mainstream εταιρείες που εξυπηρετούν το πολιτικά ορθό ιδεολόγημα της ανακύκλωσης. Και από αυτούς, που τους θεωρούμε παράσιτα, παράγεται τελικά ένας τεράστιος πλούτος, ενώ οι ίδιοι δεν θα αλλάξουν ποτέ τάξη, δεν θα στείλουν ποτέ στο σχολείο τα παιδιά τους, δεν θα βγουν ποτέ από τα σκουπίδια, θα συνεχίσουν να ζουν σαν ζώα.» «Η ταινία μου θέλει να πει ότι τα σκουπίδια είναι πλούτος. Επίσης να ασκήσει κριτική σε όλο το ιδεολόγημα του δυτικού πολιτισμού που ενώ στην ουσία είναι περήφανος για τα σκουπίδια του, την ίδια στιγμή νιώθει ένοχος που καταναλώνει και χρησιμοποιεί την ανακύκλωση ως συγχωροχάρτι.» «Παλιά υπήρχε ένα σύστημα αξιών. Ο άνθρωπος έδινε μια δεύτερη χρήση στα πράγματα που κατανάλωνε. Οπότε δεν υπήρχε πρόβλημα σκουπιδιών, ούτε χρειαζόταν η ιδεολογία της ανακύκλωσης για να μας υποδείξει τι να κάνουμε. Αλλά και σε ηθικό, αισθητικό επίπεδο, ο άνθρωπος ήξερε τι να πιάσει και τι να σιχαίνεται. Τα σκατά ήταν σκατά και πριν ήξεραν όλοι να τα ξεχωρίσουν. Σήμερα όπου το κυρίαρχο είναι το σκατό, πρέπει και να ανακυκλώνεται. Για παράδειγμα στην τηλεόραση, όπου η μια εκπομπή ανακυκλώνει την άλλη, δεν υπάρχει τίποτα πρωτογενές και υπάρχει μια σκουπιδολαγνία.» «Αυτό που με ενοχλεί είναι ότι με τις προτάσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων και την ανακύκλωση προσπαθεί να χτιστεί ένα ολόκληρο σύστημα αξιών που θα υποκαταστήσει τις αληθινές αξίες. Ενώ στην πραγματικότητα το μόνο που υπάρχει είναι η παραγωγή πλούτου. Και κάτι ακόμα. Σε όλα τα πράγματα και φυσικά στον πολιτισμό μας, υπάρχει μια πίσω πλευρά που δεν μπορεί και δεν πρέπει να δει κανείς. Αυτό είναι και τα σκουπίδια. Μια φορά, ένας μαντράς μου είπε: εμείς είμαστε η πίσω πλευρά των πολυκαταστημάτων. Εσύ είσαι χαρούμενος που καταναλώνεις, που αγόρασες καινούργια πράγματα, αλλά να ξέρεις, ότι στην πραγματικότητα δουλεύεις για εμάς.»

* Το ντοκιμαντέρ «Πρώτη Ύλη» είναι μια παραγωγή της clproductions, (Κώστας Λαμπρόπουλος, www.clproductions.gr) και Faliro House Productions (Χρήστος Β. Κωνσταντακόπουλος)

Σκουπίδια _ Αφιέρωμα _Μαρίνα Δανέζη

31

Ρακοσυλλέκτες

Άλλη μια ταινία ασχολήθηκε με το θέμα των σκουπιδιών στο φετινό φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για το ντοκιμαντέρ «Σωματείο Ρακοσυλλεκτών» της Μαρίνας Δανέζη. H σκηνοθέτιδα της ταινίας γράφει ένα σύντομο ημερολόγιο και μοιράζεται τις σκέψεις της για την προσωπική ιστορία που κρύβεται πίσω από την ταινία της.

Αγία Παρασκευή. Αρχές της δεκαετίας του ’90. Πρωί. Από την πυλωτή της πολυκατοικίας ακούγονται φωνές. Η μαμά βγαίνει στο μπαλκόνι. Εγώ και η αδερφή μου την ακολουθούμε. Μια παχουλή γυναίκα, με το κεφάλι ξυρισμένο, καθισμένη στο διακοσμητικό πηγάδι ψαχουλεύει μια μισογεμάτη σακούλα. Ο μπαμπάς κατεβαίνει τρέχοντας να ανεβάσει τη γιαγιά Ευστρατία που κάθεται στο πηγάδι. Θα ήρθε με τα πόδια από τον Ταύρο και θα είναι κουρασμένη. Αυτοκίνητο δεν έχει. Από τη μαύρη σακούλα βγάζει δύο πλαστικά μωρά. Όταν τα κουρδίζεις μπουσουλούν. Το δικό μου μπουσουλάει, της αδερφής μου όχι. Τυχερή που είμαι… Η μαμά τα πετάει μόλις η γιαγιά Ευστρατία φεύγει. «Είναι βρόμικα» μας λέει. «Ποιος ξέρει από πού τα μάζεψε πάλι αυτά τα σκουπίδια». Ταύρος. Λίγα χρόνια μετά. Σούρουπο. Με τον μπαμπά ψάχνουμε τη γιαγιά παντού. Συνηθίζει να φέρνει βόλτες με το αυτοσχέδιο ξύλινο καρότσι της. Εκείνη τη μέρα άφαντη. Καταλήξαμε στην αυλή της. Μπήκαμε και την περιμέναμε. Ώρα πολλή. Τι όμορφη που θα ήταν η αυλή της με ασβεστωμένο κήπο και γεράνια. Σαν την αυλή του χωριού. Όταν μεγαλώσω θα ασβεστώσω, θα πετάξω τα σκουπίδια που με μανία μαζεύει, θα φυτέψω γεράνια σε δοχεία λαδιού και δεν θα ντρέπομαι. Ευτυχώς η γιαγιά με μια σακούλα μπύρες μπαίνει φουριόζα. «Πού ήσουν ρε μάνα; Τον κόσμο φάγαμε». Αθήνα. Άνοιξη του 2008. Τυχαία «σερφάροντας» στο διαδίκτυο ανακαλύπτω ένα άρθρο για το παζάρι του Σωματείου Ρακοσυλλεκτών. Έχουν και Σωματείο; Οι …ρακοσυλλέκτες; Το κύτταρο του συνδικαλισμού των προλετάριων. Θα πάω μια βόλτα στο παζάρι. Έτσι

για έμπνευση. Όλο και κάτι θα βρω. Στην πλατεία 300-400 κουβέρτες στρωμένες με κάθε λογής αντικείμενα. Απλά κοιτούσα. Δεν πλησιάζω. Δεν ρωτώ. Δεν ακουμπώ. Στον πάγκο του Πόντιου Γιάννη βλέπω ένα πλαστικό μωρό με κουρδιστήρι. Πλησιάζω, ρωτάω αν δουλεύει, το πιάνω και το κουρδίζω. «Πόσο; » Ακριβό… Είναι άλλωστε συλλεκτικό. Θα κάνω μια ταινία για τους ρακοσυλλέκτες. Αφιερωμένη στη γιαγιά Ευστρατία. Το αποφάσισα. Μια εβδομάδα μετά στο σωματείο. Προσπαθώντας να πείσω το διοικητικό συμβούλιο να συναινέσει στην έρευνά μου για ντοκιμαντέρ. Οι ανυποψίαστοι ρωτούν αν είμαι δημοσιογράφος. Οι υποψιασμένοι είναι κατηγορηματικοί. Δεν κάνω πίσω. «Κάνε μας αίτηση με το τι ακριβώς ζητάς. Θα τη συζητήσουμε και θα σου απαντήσουμε». Εννοείται πως δεν έχω την παραμικρή ιδέα τι θέλω να κάνω. Δεν τους ξέρω. Αλλά εύκολα δεν θα με ξεφορτωθούν. Άλλοι πιστεύουν ότι είναι παράξενοι τύποι που πάσχουν απο ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές. Άλλοι πως επέλεξαν το επάγγελμα αυτό απο άποψη. Ρομαντικοί φυγάδες του σύγχρονου πολιτισμού. Η πλειοψηφία της ανθρωπιστικής κοινωνίας μας αρέσκεται να νιώθει θλίψη και οίκτο για τους περιθωριακούς-μοναχικούς-μισότρελλους και απελπισμένους ρακοσυλλέκτες. Η αλήθεια είναι ότι η φτώχεια σε καταβάλλει. Αλλά η θέληση για ζωή σού δίνει δύναμη. Η ανάγκη για επιβίωση είναι αυτή που ενώνει ανθρώπους. Μουσουλμάνοι της Θράκης, Ρομά, ξεχασμένοι καλλιτέχνες, τεχνίτες. Άνθρωποι που φτάνοντας στο φαλιμέντο τους βρήκαν τη δουλειά αυτή για να βιοπορίζονται. Πριν τη δημιουργία του Σωματείου ήταν έρμαια της καλοσύνης του κάθε Οργάνου. «Οι μπάτσοι έρχονταν και έλεγαν μάσ’τα. Πού να τα μάσω; Τι να μάσω;» λέει ο Πρόεδρος Σπύρος Μαγαλιός. Απέκτησαν νομική οντότητα και κατάφεραν να εξασφαλίσουν ένα χώρο όπου σταθερά κάθε Κυριακή μπορούν να

εμπορεύονται χρηστικά αντικείμενα που βρίσκουν στους κάδους. Εμπορεύονται σε ένα παζάρι καλοοργανωμένο. Έλεγχος των καρτών μέλους στην είσοδο, αριθμημένες θέσεις, φύλακες-τροχονόμοι. Σήμερα που η κρίση οδηγεί όλο και περισσότερους στο επάγγελμα αυτό τα μέλη αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο και οι θέσεις στο παζάρι είναι περιορισμένες. Οι μάντρες όλο και ρίχνουν τις τιμές τους για τα ανακυκλωμένα υλικά. Στους δύσκολους αυτούς καιρούς το Σωματείο –μια αλλόκοτη αυτο-οργάνωση για τα συνήθη δεδομένα του συνδικαλισμού– βοηθά εκατοντάδες ανθρώπους να εμπορεύονται τα πιο απίθανα πράγματα. Έχω βρει από μεταχειρισμένα τεχνητά μέλη μέχρι σπάνια χειρόγραφα του προηγούμενου αιώνα. Στιγμιότυπα από τις δράσεις του Σωματείου έχουν καταγραφεί στο ντοκιμαντέρ. Οι εκλογές με χειρόγραφα ψηφοδέλτια και φωτογραφίες ταυτότητας δίπλα στα ονόματα για τα αναλφάβητα μέλη. Η κοπή της πίτας σε γνωστό Ποντιακό κέντρο των Αθηνών με συνοδεία τουρκικών αμανέδων. Παραδοσιακός τριήμερος γάμος σε γκαράζ στον Ταύρο. Ψηφοθηρικές επισκέψεις πολιτικών οι οποίοι απροκάλυπτα ζητούν στήριξη ως αντάλλαγμα την ανοχή τους στο παζάρι. Αλλά και στιγμές καθημερινής τρέλας στο παζάρι. Γύρες στους κάδους. Συνεντεύξεις επίτιμων μελών όπως ο Σάκης Κουρουζίδης, διευθυντής της οικολογικής βιβλιοθήκης «Ευώνυμος» και ο Παναγιώτης Χαραλάμπους, αντιπρύτανης της Α.Σ.Κ.Τ. Εν οίδα ότι ουδέν οίδα

Περισσότερες πληροφορίες για το ντοκιμαντέρ και trailer στα link http://scavengersuniondocfilm.blogspot.com/ http://www.marnifilms.com/ Contacts marinadanezi@yahoo.gr & info@marnifilms.gr Μάιος 2011 | κοντέινερ

Αφιέρωμα _ Σκουπίδια

32

_Νίκος Κατσουλάκος

Διαχείριση απορριμμάτων: Καιρός για αποτελεσματικές απαντήσεις

Μηχανολόγος Μηχανικός, MSc, Υποψήφιος Διδάκτωρ στο ΕΜΠ

Όταν τα πράγματα φτάνουν σε τέλμα και το πρόβλημα των σκουπιδιών μεταπίπτει σε κλεφτοπόλεμο μεταξύ πολιτών και ΜΑΤ με κατοχικές διαθέσεις, θα πρέπει να αναδειχθούν νέες λύσεις και η τεχνολογία να κυριαρχήσει των ατελέσφορων φλυαριών.

ΧΑΔΑ, ΧΥΤΑ, ΧΥΤΥ, ΚΔΑΥ, ΠΕΣΔΑ, ΕΣΔΚΝΑ: Λίγα από τα αρκτικόλεξα που ακούγονται συχνά και σχετίζονται με τη διαχείριση των απορριμμάτων. Θα περίμενε κανείς με τέτοια πλούσια ορολογία, τόσους οργανισμούς κι άλλες τόσες μελέτες, τα σκουπίδια να έχουν πάψει πια να είναι πρόβλημα. Κι όμως... Την κατάσταση περιπλέκει ακόμη περισσότερο ένα ξενόγλωσσο αρκτικόλεξο: NIMBY: Not in my back-yard. Δύσκολα δέχεται κανείς μια οχλούσα δραστηριότητα κοντά στον τόπο κατοικίας του και συχνά οι αντιδράσεις φτάνουν στο σημείο να ματαιώνουν την κατασκευή έργων. Όμως οι αντιδράσεις στην κατασκευή έργων διαχείρισης απορριμμάτων –ειδικά χώρων υγειονομικής ταφής– είναι απλώς μια στείρα, ατομικιστική συμπεριφορά; Σε πολλές περιπτώσεις οι τοπικές κοινωνίες με τη στάση τους επιδεικνύουν αδιαλλαξία και αδιαφορία για το ευρύτερο κοινωνικό όφελος. Δεν είναι λίγες και οι περιπτώσεις όπου οι αντιδράσεις σε διάφορα προγραμματιζόμενα έργα μπορούν να χαρακτηριστούν ακόμα και υποκινούμενες. Όμως, η αντιμετώπιση των κοινωνικών αντιδράσεων συλλήβδην ως οπισθοδρομικών και κατευθυνόμενων αποτελεί επικίνδυνη γενίκευση και εξυπηρετεί συγκεκριμένες πολιτικές κατευθύνσεις. Μπορούν να υπάρξουν εναλλακτικές προτάσεις στον υφιστάμενο σχεδιασμό που φαίνεται να μην οδηγεί σε ουσιαστικές λύσεις; Τα διάφορα περιφερειακά σχέδια διαχείρισης απορριμμάτων (ΠΕΣΔΑ) συγκλίνουν σε ένα μοντέλο που βασίζεται στη διαλογή και επεξεργασία των απορριμμάτων και στην ταφή των υπολειμμάτων σε μεγάλους (νομαρχιακούς) ΧΥΤΥ. Όμως, το κομμάτι της διαλογής και επεξεργασίας προχωρά μάλλον με ρυθμούς χελώνας και όλο το παιχνίδι παίζεται στη χωροθέτηση των ΧΥΤΥ. Εύλογα ανακύπτει το ερώτημα, αν το σχήμα που προτείνουν οι ΠΕΣΔΑ είναι το βέλτιστο. Μήπως, θα ήταν προτιμότερο να γίνουν μικρότερης κλίμακας χώροι ταφής και διαχείριση των απορριμμάτων σε μικρότερες ενότητες; Η κοινωνική συμμετοχή, απαραίτητη για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος των σκουπιδιών είναι προφανές ότι δεν διευκολύνεται όταν ένας Δήμος καλείται να υποδεχθεί τα σκουπίδια ενός νομού. Επιπλέον, το ζήτημα της ενεργειακής αξιοποίησης των απορριμμάτων (μέσω καύσης και άλλων τεχνολογιών) φαίνεται να αποτελεί κατ’ αρχήν ταμπού ή να εισάγεται από την πίσω πόρτα στον δημόσιο διάλογο με τη μορφή φημολογιών. Προκαλεί εντύπωση ότι πολλοί, ακόμη και ειδήμονες (στον τελευταίο όρο μπορούν να μπουν και εισαγωγικά), δαιμονοποιούν την καύση ή οι πιο ευγενείς λένε ότι δεν είναι αποδοτική και άλλα παρόμοια. Η πραγματικότητα, όμως, υποδεικνύει ότι χωρίς ενερκοντέινερ | Μάιος 2011

γειακή αξιοποίηση δεν μπορεί να υπάρξει ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων. Ακόμη και το πιο προχωρημένο σύστημα διαλογής στην πηγή και ανακύκλωσης είναι καλό να συνδυάζεται με την ενεργειακή αξιοποίηση, η οποία σε τελική ανάλυση αξιοποιεί ένα λανθάνον δυναμικό των απορριμμάτων. Όσο δε για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της; Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι το ζήτημα έχει αντιμετωπιστεί επιτυχώς. Πάλι, και εδώ, τίθεται ένα θέμα κλίμακας. Θα κατασκευάσουμε ένα φαραωνικό εργοστάσιο καύσης για να εξυπηρετεί π.χ., όλη την Αττική ή μέσω κατάλληλων μελετών θα βρεθεί το κατάλληλο μέγεθος της διαχειριστικής ενότητας που θα εξυπηρετείται από τη μονάδα καύσης; Η ενέργεια που παράγεται από τα απορρίμματα μπορεί να διατεθεί στο δίκτυο έναντι ιδιαίτερα ελκυστικών τιμών ανά παραγόμενη kWh.

Είναι ενήμερες οι τοπικές κοινωνίες ότι μέσω ενός κατάλληλου χρηματοδοτικού σχήματος οι ίδιοι οι πολίτες μπορούν να συμμετάσχουν στο έργο και να έχουν απευθείας οφέλη; Πολλοί μπορεί να σπεύσουν να χαρακτηρίσουν ανεδαφικές, ανεφάρμοστες γιατί όχι και ανάρμοστες τις παραπάνω ιδέες. Όταν όμως τα πράγματα φτάνουν σε τέλμα και το πρόβλημα των σκουπιδιών μεταπίπτει σε κλεφτοπόλεμο μεταξύ πολιτών και ΜΑΤ με κατοχικές διαθέσεις, μάλλον θα πρέπει να αναδειχθούν νέες λύσεις και η τεχνολογία να κυριαρχήσει των ατελέσφορων φλυαριών. Οι προτεραιότητες της διαχείρισης των απορριμμάτων και αποβλήτων είναι ένα τμήμα της γενικότερης πολιτικής κατεύθυνσης. Το βασικό ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντήσουν οι ιθύνοντες είναι: Θέλουμε τους πολίτες πραγματικά συμμέτοχους;

Σκουπίδια _ Αφιέρωμα _Δημήτρης Καλιαμπάκος

Καθηγητής ΕΜΠ

33

Το σύνδρομο ΝΙΜΒΥ και η χαμένη τιμή της ελληνικής πολιτείας • Η έλλειψη ενός τρίτου αντικειμενικού φορέακριτή, ο οποίος μέσα από τη δράση του θα έχει κατοχυρωθεί κοινωνικά τόσο για την επιστημονική του πληρότητα όσο και για την αμεροληψία και την αντικειμενικότητά του. Ένας τέτοιος φορέας θα μπορούσε να παίξει το ρόλο του «περιβαλλοντικού επιδιαιτητή», σε κρίσιμα θέματα, ο οποίος θα έθετε το πλαίσιο μιας κοινωνικής συμφωνίας. Τέτοιος φορέας όμως είναι είδος εν ανεπαρκεία στην Ελλάδα.

• Ο χειρισμός των περιβαλλοντικά κρίσιμων θεμάτων. Η σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα βρίθει περιπτώσεων τραγικής προχειρότητας και αναξιοπιστίας στο χειρισμό των περιβαλλοντικών θεμάτων. Για παράδειγμα στη φάση της επιλογής μιας πιθανής θέσης ΧΥΤΑ., από την κλασική τακτική πρώτα αποφασίζουμε εν κρυπτώ για τη θέση και ύστερα προσπαθούμε να πείσουμε για την επιλογή μας έως τραγελαφικές «ανακατατάξεις» στη σειρά επιλογής μετά «από πιέσεις». Αλλά τέτοιοι χειρισμοί σκοτώνουν και τα τελευταία υπολείμματα αξιοπιστίας των υπευθύνων.

Οι αντιδράσεις των κατοίκων της περιοχής της Κερατέας στη χωροθέτηση ΧΥΤΑ στην περιοχή τους (αν και είναι φανερό ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση οι αντιδράσεις αυτές επικοινώνησαν και τροφοδοτήθηκαν από το γενικότερο κλίμα αγανάκτησης που σιγοβράζει στην ελληνική κοινωνία, άρα έχουν αποκτήσει χαρακτηριστικά πολύ ευρύτερα και πολύ πιο σημαντικά από εκείνα που προσδιορίζει το ορατό πεδίο αντιπαράθεσης) δεν είναι ένα σπάνιο φαινόμενο. Συχνά μάλιστα λέγεται ότι αποτελούν τη συνήθη, «αντανακλαστική» αντίδραση, όχι μόνο στο θέμα των χωροθετήσεων των εγκαταστάσεων διαχείρισης απορριμμάτων αλλά και σε κάθε άλλη χωροθέτηση δραστηριοτήτων που πιθανόν έχουν συνέπειες στο περιβάλλον (βιομηχανίες, μεταλλεία, οδικοί άξονες κ.λπ.). Η αντίδραση αυτή απέκτησε και το «επιστημονικό» της όνομα, σύνδρομο ΝΙΜΒΥ - Νot In My Back Yard, υπονοώντας ότι οι κάτοικοι αυτοί δεν θα είχαν καμιά ουσιαστική αντίδραση στη συγκεκριμένη δραστηριότητα, αρκεί να μην είναι στην περιοχή τους. Το σύνδρομο ΝΙΜΒΥ χρησιμοποιείται, συνήθως, απαξιωτικά (η ίδια η χρήση της λέξης «σύνδρομο» παραπέμπει σε ακατανόητη, σχεδόν παράλογη συμπεριφορά, κάτι σαν μύγα τσετσε που τσιμπάει τους κατοίκους μιας περιοχής) ή ακόμη χειρότερα προσκολλάται συχνά ως προσβλητική των προθέσεων ετικέτα σε κάθε εύλογο, θεμιτό και αναγκαίο αγώνα των κατοίκων για περιβαλλοντική προστασία της περιοχής τους. Μια βαθύτερη εξέταση, όμως, δείχνει ότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου απλά. Πρώτα από όλα, σε μια κοινωνία

δομημένη στο έδαφος της αποθέωσης του ατομικού συμφέροντος είναι εξαιρετικά δύσκολο να πεισθεί οποιοσδήποτε ότι στο όνομα του κοινού συμφέροντος θα πρέπει να ανεχθεί την όποια, ακόμη και την παραμικρή, ακόμα και την προσωρινή υπονόμευση της ατομικής και οικογενειακής του ποιότητας ζωής. Πολύ περισσότερο που αυτός που προσπαθεί να πείσει (συνήθως κυβερνητικοί παράγοντες) έχει προ πολλού χάσει την έξωθεν καλή μαρτυρία.

• Η υποτίμηση των πραγματικών προβλημάτων που γεννιούνται, από τη χωροθέτηση μιας δραστηριότητας σε μια περιοχή, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την υποτίμηση της αξίας γης στην περιβάλλουσα περιοχή. Αναφέρεται συνήθως με χλευαστικό τρόπο («παλεύουν για τα οικόπεδά τους»), αντί να σκεφτεί κανείς ότι αυτό είναι ένα πραγματικό πρόβλημα, που πρέπει να συνυπολογιστεί και να υπάρξει πραγματική ανταπόδοση. Άλλως, θα αποτελεί τον αθέατο μεν αλλά σκληρό και εύλογο πυρήνα της αντιπαράθεσης. Και ο κατάλογος σίγουρα δεν τελειώνει εδώ.

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Μια σειρά άλλοι παράγοντες διογκώνουν και περιπλέκουν το πρόβλημα: • Η προχειρότητα και οι κακοτεχνίες στην πραγματοποίηση των έργων αποτελούν τη συνήθη κατάσταση. Δρόμοι που μόλις έχουν παραδοθεί και βουλιάζουν, ΧΥΤΑ. οι οποίοι καίγονται ανεξέλεγκτα, ανεκπλήρωτες υποσχέσεις περιβαλλοντικής προστασίας και τόσα άλλα καλλιεργούν συστηματικά την αντίληψη ότι «ο καλύτερος τρόπος για να ελέγξεις τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός έργου είναι να το ματαιώσεις».

• Η πλήρης έλλειψη ενός αξιόπιστου ελεγκτικού μηχανισμού. Υπάρχει βαθιά ριζωμένη η πεποίθηση, και δυστυχώς όχι αναιτιολόγητα, ότι οι περίφημοι «περιβαλλοντικοί όροι» μιας μελέτης, όσο σκληρά διατυπωμένοι και αν είναι, θα γίνουν λάστιχο ή ακόμη χειρότερα ένας ανίκανος ή/και διεφθαρμένος κρατικός μηχανισμός δεν θα μπορεί ή δεν θα θέλει να τους εφαρμόσει.

Επομένως, το «σύνδρομο ΝΙΜΒΥ» όχι απλώς εξηγείται, αλλά αντλεί το δυναμισμό του σε μεγάλο βαθμό από την ίδια την πραγματικότητα. Ίσως και το δίκιο του. Το πρόβλημα είναι ότι η αχαλίνωτη δράση του έχει συνέπειες. Και μάλιστα πολύ σοβαρές. Όχι μόνο γιατί πολλές φορές προκαλεί καθυστέρηση και σε έργα αδιαμφισβήτητης κοινωνικής αναγκαιότητας. Αλλά γιατί η χωρίς όρια εξάπλωσή του καταλήγει σε έναν ακόμη πιο απαράδεκτο νόμο. Το νόμο του ισχυρού. Είναι προφανές ότι, όταν τα επιμέρους ιδιωτικά συμφέροντα συγκρούονται χωρίς όρους, τότε την πληρώνει ο αδύνατος. Τότε η περιβαλλοντική υποβάθμιση θα συνεχίζει να συγκεντρώνεται στις υποβαθμισμένες γειτονιές, όπου συγκεντρώνονται και τα κοινωνικά ασθενέστερα στρώματα, ανεξάρτητα αν κάποιοι αντικειμενικοί παράγοντες (π.χ., το γεωλογικό υπόβαθρο) δεν συνηγορούν σε κάτι τέτοιο. Και αυτό είναι κοινωνικά απαράδεκτο. Μάιος 2011 | κοντέινερ

Αφιέρωμα _ Σκουπίδια

34

_Δημήτρης Δαμίγος

Επίκ. Καθηγητής Ε.Μ.Π.

Το κόστος του «στίγματος» ενός ΧΥΤΑ…

Οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας στην υλοποίηση διαφόρων έργων, ακόμη και υποδομών κοινής ωφέλειας, αποδίδονται συνήθως στην ελλιπή πληροφόρηση των κατοίκων ή στη δυσπιστία τους απέναντι στους φορείς υλοποίησης του έργου και στο Κράτος. Πολύ συχνά, όμως, οι αντιδράσεις σχετίζονται, άμεσα ή έμμεσα, με ένα ακόμη πιο «σκληρό» ζήτημα: τις οικονομικές διαστάσεις των επιπτώσεων ενός έργου. Οι χώροι διαχείρισης αποβλήτων είναι ταυτισμένοι με επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, αν και τα τελευταία χρόνια οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις έχουν σε μεγάλο βαθμό μειώσει την ένταση τους. Ωστόσο, η όποια τεχνολογική πρόοδος δεν έχει καταφέρει να εξαλείψει το «στιγματισμό» της περιοχής που υποδέχεται το χώρο διάθεσης. Αυτό το «στίγμα» συντροφεύει την περιοχή για μεγάλο διάστημα και δεν πλήττει μόνο την εικόνα της, αφού όλοι, έστω και διαισθητικοντέινερ | Μάιος 2011

κά, αντιλαμβάνονται την οικονομική του διάσταση… Αυτό το «κρυμμένο» κόστος των ΧΥΤΑ προσπαθούν να αναδείξουν τα τελευταία χρόνια έρευνες με τη βοήθεια των οικονομικών του περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, υπολογίστηκε ότι το κόστος που προκαλείται στην κοινωνία από ένα ΧΥΤΑ εξαιτίας των οσμών, της οπτικής ρύπανσης και άλλων οχλήσεων κυμαίνεται μεταξύ 6 και 19 €/t απορριμμάτων ή ότι η αξία των κατοικιών που βρίσκονται σε μια ακτίνα περίπου 500 m από το ΧΥΤΑ είναι μειωμένη κατά 7%. Επίσης, ερευνήθηκε η προθυμία αποδοχής οικονομικής αποζημίωσης των κατοίκων προκειμένου να δεχθούν τη χωροθέτηση χώρων υποδοχής αποβλήτων στη «γειτονιά» τους. Σε μια σχετική μελέτη που αφορούσε σε χώρο επικίνδυνων αποβλήτων, η αποζημίωση υπολογίστηκε σε 1400 $ ανά νοικοκυριό και έτος. Τα παραπάνω μεγέθη «ποσοτικοποιούν» σε χρηματικές μονάδες τα προβλήματα που σχετί-

ζονται με τη διάθεση των απορριμμάτων και βάζουν στο τραπέζι των αποφάσεων τη διάσταση του «εξωτερικού κόστους», του κόστους δηλαδή που προκαλείται στην κοινωνία από τέτοια έργα. Το στοιχείο αυτό μάλιστα μπορεί να οδηγήσει σε ανατροπή των επικρατουσών αντιλήψεων για «φθηνές» και «ακριβές» τεχνολογίες διαχείρισης, ειδικά όταν το κόστος τους έχει προσεγγιστεί μόνο από τη σκοπιά του ιδιώτη. Αρκεί όμως μια τέτοια οικονομική θεώρηση για να βρεθεί μια βέλτιστη και κυρίως κοινωνικά δίκαιη λύση στο πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων; Αναμφίβολα η οικονομική αποτίμηση των επιπτώσεων μιας δραστηριότητας μπορεί να συμβάλλει σε μια πιο διαφανή και ορθολογική διαδικασία λήψης απόφασης, καθώς οι εναλλακτικές επιλογές κρίνονται από τη σκοπιά της κοινωνικής ωφελιμότητας και όχι της ιδιωτικής αποδοτικότητας. Σε αυτή τη μονεταριστική βάση, η όποια λύση επιλεγεί τελικά (π.χ., ΧΥΤΑ, επεξεργασία και ΧΥΤΥ, καύση…) θα είναι η οικονομικά βέλτιστη. Δεν σημαίνει ωστόσο ότι θα είναι και κοινωνικά αποδεκτή, πόσο μάλλον κοινωνικά δίκαιη. Τα ζητήματα που εγείρονται είναι ηθικής και πολιτικής βάσης. Πρέπει να υπολογιστεί σε οικονομικούς όρους το περιβάλλον; Η βέλτιστη λύση είναι το ίδιο «βέλτιστη» για όλους; Ποιος κερδίζει και ποιος χάνει μέσα στο κοινωνικό σύνολο; Αμβλύνονται ή οξύνονται οι κοινωνικές αντιθέσεις; Μπορούν όλα τα στρώματα της κοινωνίας να αντέξουν ακριβές λύσεις διαχείρισης, ακόμη και αν θεωρούνται οικονομικά βέλτιστες; Το θέμα είναι πολυδιάστατο για να συζητηθεί εκτενώς στο παρόν άρθρο. Αξίζει όμως να θιγεί ένα πολιτικό ζήτημα: η αντικατάσταση της «μιας ψήφου ανά άτομο» από τη «μια ψήφο ανά ευρώ». Με απλά λόγια αυτός που προσφέρει τα περισσότερα χρήματα είναι σε θέση να επηρεάσει σε μεγαλύτερο βαθμό την τελική απόφαση. Θεωρητικά το πρόβλημα αντιμετωπίζεται (π.χ., μέσω της στάθμισης του εισοδήματος) και οι ανισότητες αυτές μπορούν να ληφθούν υπόψη στην τελική απόφαση. Στην πράξη όμως; Με βάση τη μέχρι σήμερα εμπειρία όποιος μπορεί να πληρώσει για υγεία, παιδεία, κατοικία κ.λπ., ζει καλύτερα, συχνά σε βάρος του πιο αδύναμου. Οικονομική ζούγκλα δηλαδή. Συνεπώς δεν είναι πρόβλημα των «εργαλείων» αλλά του συστήματος, το οποίο φροντίζει να χρησιμοποιεί τα όποια «εργαλεία» για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα κάποιων και όχι όλων. Η περιβαλλοντική οικονομία, ως «εργαλείο» του σημερινού συστήματος, αναδεικνύει τη λανθάνουσα οικονομική αξία του περιβάλλοντος και το κοινωνικό κόστος δραστηριοτήτων, όπως οι ΧΥΤΑ. Όχι στο πλαίσιο της εμπορευματοποίησης των πάντων, σύμφωνα με τα κελεύσματα της αγοράς, αλλά σε μια προσπάθεια εξεύρεσης αποτελεσματικότερων μηχανισμών διαχείρισης του περιβάλλοντος και προστασίας του κοινωνικού συνόλου. Μήπως όμως δεν αρκεί να αξιοποιήσουμε πιο αποτελεσματικά τα οικονομικά «εργαλεία» και πρέπει να αναλογιστούμε αν έχει έρθει η ώρα για ένα άλλο αξιακό σύστημα;

Σκουπίδια _ Αφιέρωμα _Περικλής Βασιλόπουλος

περιβαλλοντολόγος-οικονομολόγος

35

Τοπική Λύση – Κέντρα Διαχείρισης Απορριμμάτων

Το πρόβλημα της αποκομιδής και διαχείρισης των απορριμμάτων στη χώρα μας είναι χρόνιο και φαντάζει άλυτο. Έχει πλέον καταστεί σαφές ότι η παρούσα κατάσταση δεν είναι βιώσιμη, όχι μόνο λόγω των υπέρογκων προστίμων αλλά κυρίως λόγω της ζημίας στο φυσικό περιβάλλον. Τα απορρίμματα που παράγονται καθημερινά ολοένα και αυξάνονται, παρ’ όλη την οικονομική κρίση. Πού πρέπει να πάνε αυτά τα απορρίμματα όμως; Γιατί θα πρέπει να παραμένουν οι πιο υποβαθμισμένες περιοχές χωρίς ελπίδα βελτίωσης; Γιατί θα πρέπει να υποβαθμιστούν περιοχές που μέχρι σήμερα διατηρούν υψηλό βιοτικό επίπεδο για τους κατοίκους τους; Τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν για τη σωστή διαχείριση των παραγόμενων σκουπιδιών είναι συγκεκριμένα. Πρωτεύει η ενημέρωση των πολιτών για σωστές πρακτικές ανακύκλωσης και υπεύθυνης στάσης. Δευτερευόντως, επιβάλλεται η

δημιουργία ενός δικτύου αποκομιδής των απορριμμάτων, αφού αυτά έχουν πρώτα διαχωριστεί στο σπίτι ή στην επιχείρηση. Το τρίτο βήμα αφορά στη μεταφορά τους στα κατά τόπους Κέντρα Διαχείρισης Απορριμμάτων (Κ.Δ.Α.). Και, τέλος, η επεξεργασία αυτή καθεαυτήν. Σε κάθε ένα από αυτά τα βήματα η τοπική αρχή πρέπει και μπορεί να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Κάθε διοικητική περιφέρεια θα πρέπει να δημιουργήσει τα δικά της Κ.Δ.Α. τα οποία θα αποτελέσουν τη βάση για την οριστική λύση του προβλήματος, με σταδιακή μετάβαση στην πλήρη ανακύκλωση όλων των απορριμμάτων που παράγονται από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Η πρακτική της δημιουργίας των Κ.Δ.Α. θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα της Πολιτείας, με πολύ συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και κάτω από τον πλήρη έλεγχο των τοπικών αρχών (Περιφέρεια, Δήμος, Κοινότητα) οι οποίες θα αποφασίσουν το πού και πώς θα

δημιουργηθούν. Τα πλεονεκτήματα της διαχείρισης σε τοπικό επίπεδο είναι σαφή και πολλαπλά. Δημιουργία θέσεων εργασίας που θα καλυφθούν κυρίως από πολίτες των περιοχών όπου θα δημιουργηθούν. Περιορισμός της σπατάλης ενέργειας για τη μεταφορά τεράστιων όγκων απορριμμάτων από τα αστικά κέντρα στις κατά τόπους χωματερές. Μείωση του κόστους επεξεργασίας των απορριμμάτων λόγω του μειωμένου χρόνου αποκομιδής. Λιγότερες ενοχλήσεις από την οσμή και τη θέα των απορριμμάτων στους δρόμους των πόλεων. Καλύτερος έλεγχος της κατάστασης λόγω της εμπλοκής των τοπικών κοινωνιών στη διαχείριση, μέσω των δημοτικών και περιφερειακών αρχών. Αν όλοι μας επιδείξουμε την απαιτούμενη θέληση και επιμονή είναι σίγουρο ότι η Πολιτεία θα κατανοήσει την ανάγκη για ουσιαστική, βιώσιμη και αποτελεσματική λύση ενός προβλήματος που όσο παραμένει άλυτο συνεχώς διογκώνεται.

_Μάνος Σιφονιός

Το λεξικό του διαόλου Σκουπίδια: Ανεπιθύμητα τέκνα μας, τα οποία αποκηρύσσουμε με μεγάλη ευκολία και επιμένουμε να τα υιοθετήσει κάποιος άλλος. Μεγαλώνοντας, εξελίσσονται σε εύφλεκτα μέσα προπαγάνδας και εκβιασμού.

XYTA: Αρχικά τού: Χαμένη Υπόθεση Της Ανακύκλωσης.

Κερατέα: Τεστ αντοχής πολιτών που αισθάνονται και Κερατ(ε)άδες και δαρμένοι. Ανακύκλωση: 1. Ό,τι και το «Αναδόμηση», μόνο που σε αυτή την περίπτωση τα άχρηστα έχουν την ευκαιρία να γίνουν χρήσιμα, ενώ στην «Αναδόμηση» τα άχρηστα απλώς εναλλάσσονται. 2. Διαδικασία που αυξάνει την πιθανότητα να πληρώσεις για το ίδιο πράγμα δύο φορές.

Υπάλληλος καθαριότητας: Χρήσιμη μεταμφίεση που επιτρέπει την είσοδο στο καρναβάλι που οργανώνουν οι Δήμοι. Κατά παράδοξο τρόπο οι περισσότεροι από τους χρήστες όταν αφαιρέσουν τη μάσκα της «καθαριότητας» και διατηρήσουν το «υπάλληλος», γίνονται «αγνώριστοι». Η διαδικασία συνεισφέρει στη φιλοσοφική αναζήτηση: «Και τι έγιναν όλοι αυτοί που προσλήφθηκαν;»

Ρακοσυλλέκτης: Ένας «Ιόλας» του δρόμου, που σιγοτραγουδά το σαββοπουλικό «μην πετάξεις τίποτε». Μάιος 2011 | κοντέινερ

_Άκης Γαβριηλίδης _Λευτέρης Βασιλόπουλος _Άντζελα Δημητρακάκη _Ηλίας Μαρμαράς _Γιώργος Κοκκινάκος _Νάνος Βαλαωρίτης _Ζωή Ν. Κωνσταντοπούλου _Λένα Κιτσοπούλου

Τετράδιο κοντέινερ | Μάιος 2011

Τετράδιο _Άκης Γαβριηλίδης

Γραμμές Φυγής

37

(Α)κινητοποιήσεις Νο 2: ο δρόμος και ο νόμος Στο προηγούμενο τεύχος είχα ασχοληθεί με το ζήτημα της παραχώρησης (ημι)χρησιμοποιημένου εισιτηρίου στα μέσα μεταφοράς σε άλλον επιβάτη, και είχα ισχυριστεί ότι η παραχώρηση αυτή είναι απολύτως νόμιμη. Είχα τότε παραλείψει να αναφερθώ σε ένα ακόμα ισχυρό επιχείρημα, αφενός για λόγους έκτασης και αφετέρου διότι με αυτό οδηγούμαστε σε μια ευρύτερη, όχι στενά νομική θεώρηση του ζητήματος. Στο άρθρο 392 ΠΚ τίθεται ακόμη μια προϋπόθεση προκειμένου να θεωρηθεί αξιόποινη η «αποδοχή υπηρεσιών»: το αντίτιμο να είναι «άμεσα πληρωτέο κατά τις συνήθειες των συναλλαγών». Η προϋπόθεση αυτή δεν πληρούται: το αντίτιμο των υπηρεσιών μαζικής μεταφοράς δεν είναι άμεσα πληρωτέο! Στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων καταβάλλεται πολύ νωρίτερα από τη μεταφορά. Όχι μόνο οι κάρτες πολλαπλών διαδρομών, αλλά και τα ίδια τα εισιτήρια, όταν αγοράζονται δεν είναι καν γνωστό πότε θα χρησιμοποιηθούν. Στην περίπτωση δε των μηνιαίων καρτών, η ίδια η έννοια του αντίτιμου χάνει το νόημά της: εκεί ο χρήστης προκαταβάλλει ένα κατ’ αποκοπήν ποσό το οποίο δεν γνωρίζουμε πόσες ατομικές διαδρομές θα καλύψει, ώστε να το διαιρέσουμε και να βρούμε την αξία της καθεμιάς. Αυτή η δυσκολία καθορισμού της αξίας συναρτάται με ένα γενικότερο φαινόμενο που χαρακτηρίζει τον μεταφορντικό καπιταλισμό συνολικά. Το ζήτημα εδώ δεν είναι ότι ο Ποινικός Κώδικας δυσκολεύεται να κωδικοποιήσει και να συμβολοποιήσει πώς αγοράζουμε κάτι χαρτάκια. Είναι ότι, σε τελευταία ανάλυση, το ίδιο το κράτος, και το κεφάλαιο, αρχίζει να μην μπορεί να ποσοτικοποιήσει και να αιχμαλωτίσει τη ζωντανή εργασία –τη δραστηριότητα παραγωγής της αξίας γενικότερα– με τον τρόπο που ήξερε μέχρι τώρα. Έτσι, μετατοπίζεται, και αυτή η μετα-

τόπιση ανοίγει απρόβλεπτες γραμμές φυγής. Πρόκειται για το φαινόμενο της κρίσης του νόμου της αξίας, όπως το έχει θεματοποιήσει η παράδοση του ιταλικού εργατισμού1. Η «άμεση πληρωμή» ως συνήθεια των συναλλαγών αντιστοιχεί σε μια σταθερή ρύθμιση της εργασιακής σχέσης τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, κατά την οποία η αξία των εμπορευμάτων –περιλαμβανομένης της εργατικής δύναμης– εμφανιζόταν ως διαφανής και ευανάγνωστη, ακόμη και όταν διεξάγονταν λυσσαλέοι αγώνες γύρω από την τιμή τους. Στο μεταφορντισμό, η παραγωγή (υπερ)αξίας τείνει να εκφεύγει από το εργοστάσιο και το ωράριο· κέρδος παράγουμε και όταν «διασκεδάζουμε», όταν επικοινωνούμε, όταν σερφάρουμε στο Ίντερνετ, ακόμα –ακριβώς– και όταν ταξιδεύουμε. Η διάχυση αυτή στη μητρόπολη ως «κοινωνικό εργοστάσιο» φέρνει ορμητικά στην επιφάνεια όλη την καταστατική αστάθεια και ενδεχομενικότητα της αξίας. Αυτό που οδήγησε τόσο κόσμο να αγανακτήσει με τα διόδια και τα εισιτήρια ήταν και ένα στοιχείο ποιοτικό, όχι απλώς ποσοτικό: δεν ήταν μόνο το ύψος της τιμής, αλλά και η αυθαιρεσία του καθορισμού της. Δεν φαινόταν να υπάρχει κανένας πειστικός λόγος ώστε στα διόδια των Αφιδνών να πρέπει να καταβάλουμε 2,90 ευρώ και όχι 2,80 ή 3, ενώ στα διόδια των Μαλγάρων 2,30. Υποτίθεται ότι οι αγοραπωλησίες στον καπιταλισμό συνιστούν ανταλλαγή ισοδυνάμων, και η ισοδυναμία αυτή καθορίζεται με βάση το ποσό τής κοινωνικά απαραίτητης αφηρημένης εργασίας. Εδώ όμως, ο καθορισμός της τιμής αρχίζει να μοιάζει όλο και περισσότερο ανορθολογικός, η δε είσπραξή της να απαιτεί όλο και περισσότερη εξωοικονομική βία: νέα άρθρα στον Ποινικό Κώδικα, security, τροχαία, κάμερες… Δηλαδή περιφράξεις, μεταφορικές ή και κυριολεκτικές, οι οποί-

ες να κατατεμαχίζουν τα υλικά ή ψηφιακά κοινά (commons) που συνιστούν οι ανοιχτοί χώροι – ιδίως οι δρόμοι. Ο δρόμος ήταν ανέκαθεν ένας όρος έντονα συνδεδεμένος με την πρακτική των κοινωνικών κινημάτων, εμφανιζόταν συχνά στο λεξιλόγιό τους (πρβλ. «οι νόμοι καταργούνται στο δρόμο» κ.λπ.) Στο τωρινό κίνημα «οικονομικής ανυπακοής», ο όρος αποκτά μια απρόσμενη κυριολεξία – όπως και ο ίδιος ο όρος κίνημα (/-ση): δεν δηλώνει το χώρο όπου μαζεύονται πολλοί άνθρωποι, κάνουν διαδηλώσεις, βροντοφωνάζουν την αντίθεσή τους στο νόμο και ζητούν από την κυβέρνηση να τον αναθεωρήσει· δηλώνει το χώρο όχι ενός αιτήματος, αλλά της πραγματοποίησής του· μιας επιτέλεσης, μιας κίνησης που καταργεί εμπράκτως το νόμο. Μιας απ-ενεργοποίησης (désoeuvrement), που λέει ο Αγκάμπεν. Για το λόγο αυτό, θεωρώ ότι αυτή η κίνηση/κίνημα συνιστά μια πραγματική αλλαγή παραδείγματος στην παράδοση των αντιστάσεων στην ελληνική κοινωνία, καθόσον είναι ένα κίνημα του πλήθους και όχι της εργατικής τάξης. Επικεντρώνεται όχι στο μισθό και την απασχόληση αλλά στη σχόλη, την απο-εργασία, την έξοδο. Δεν ζητά ανατίμηση της αξίας της εργατικής δύναμης, αλλά λαμβάνει υπόψη του την αποσύνδεση της παραγωγής αξίας από τη μισθωτή εργασία και τείνει αντίστοιχα προς την κατεύθυνση αποσύνδεσης της αμοιβής από το μισθό και διεκδίκησης γενικευμένου «εισοδήματος πολιτότητας» (reddito di cittadinanza) για όλες.

1 Βλ. π.χ., Andrea Fumagalli/Sandro Mezzadra (επιμ.), Crisi dell’economia globale. Mercati finanziari, lotte sociali e nuovi scenari politici, Verona, Ombre corte, 2009. Μάιος 2011 | κοντέινερ

Τετράδιο 38

_επιμέλεια: Λευτέρης Βασιλόπουλος

Το 1821 και η Αλήθεια Γιάννης Σκαρίμπας: Αν ο μόνος σκοπός που αξίζει τον κόπο κανείς να γεννηθεί, είναι η λ­ ε­ υ­ τ­ ε­ ρ­ ι­ ά, και μόλις γεννηθεί του την υποθηκεύσουν τα σ­ υ­ μ­ φ­ έ­ ρ­ ο­ ν­ τ­ α, τι άλλο του απομένει αν όχι η επανάσταση;

Από μικρός έβλεπα στη βιβλιοθήκη το συγκεκριμένο δίτομο βιβλίο σε περίοπτη θέση ανάμεσα στα Άπαντα του συγγραφέα. Ωστόσο, ακόμα και μετά την ανάγνωση του εξαιρετικού Το Θείο Τραγί, δεν μπήκα ποτέ στον κόπο να το διαβάσω. Αυτό εν πολλοίς οφείλεται στον τίτλο εκεί όπου ο συγγραφέας αξιώνει να μας μιλήσει για την Αλήθεια. Αν και στη σκέψη μου αυτό είναι το ζητούμενο, η χρήση τέτοιων όρων πάντα με έκανε διστακτικό. Καθώς, όμως, μόλις πρόσφατα και εξαιτίας της τηλεοπτικής πραγματικότητας ξανάνοιξε η συζήτηση για την Επανάσταση του 1821 ήταν το πρώτο βιβλίο που μου ήρθε στο νου! Διαβάζοντάς το, βρίσκω, πλέον, τον τίτλο του ως απόλυτα εύστοχο. (ακολουθούν αποσπάσματα από το βιβλίο του Γιάννη Σκαρίμπα Το 1821 και η Αλήθεια, εκδ. ΚΑΚΤΟΣ)

• «Τους κατηγοράμε και τους λέμε: Λέτε ψέματα – δεν είναι αυτό το ’21: Το Πατριαρχείο το αφόρισε. Οι πρόκριτοι και οι Ιεράρχες το χλεύασαν. Ο Καποδίστριας του γύρισε τις πλάτες του. Ο Κοραής «μας» το μυχτήρισε. Ο Καραντζάς, ο Μαυροκορδάτος και ο Ιγνάτιος, το ξεπούλαγαν, στους ξένους. Χώρια οι Νέγρηδες και οι Κωλέττηδες, χώρια ο Κιουταχής κι ο Ιμπραϊμης. Η κατατρεμάρα του δε λέγεται…» (σελ.19) • «Με το να την παριστάνουν την ελληνική επανάσταση σαν πράξη εξωλαϊκή και εξωελληνική (… το οποίον: ότι την παρασκεύασαν ελόγου τους!) μειώνουν την αυτοδύναμη αξία της, για να τους λογαριάζουμε σωτήρες. Το σινάφικο –όλων αυτών– “κατεστημένο” τους, τους κάνει να μιλάν την ίδια γλώσσα… Ας ξέρουν ότι μας είναι αναξιόπιστοι.» (σελ. 20) • «Αν δε, πιστέψει κανείς τον Πωλ Βαλερύ, “η ιστορία είναι το πιο επικίνδυνο από όλα τα προϊόντα του ανθρώπινου μυαλού. Διεγείρει τα όνειρα, δηλητηριάζει τα έθνη, γεννά στην ψυχή τους στρεβλές μνήμες, γιγαντώνει, μέχρις υπερβολής, τις αντιδράσεις τους, ανοίγει τις παλιές πληγές τους, τα στερεί από το πνεύμα της ειρήνης και τα μπολιάζει με μεγαλομανία και μανία καταδιώξεως”. Έτσι, θα πω κι εγώ: Ούτε η πανούκλα, ούτε η αραποβλογιά κάμανε τόσο κακό στην ανθρωπότητα όσο οι ιστορικοί και η Ιστορία…» (σελ.

21)

• «“Πράγματι, εκτός του Ανωτέρου κλήρου, του οποίου το εγωιστικόν συμφέρον ήτο ν’ απολαύσει της ευνοίας του διβανίου, είχε μορφωθή και κάποια αριστοκρατία, ης τα μέλη, εφαίνοντο λησμονούντα εν τη ευμάρεια του βίου, το δυστύχημα της απατρίας… Ήσαν ούτοι οι Φαναριώται εν Κωνσταντινουπόλει και οι προύχοντες (κοτζαμπάσηδες) εν τη λοιπή Ελλάδι, άνθρωποι, όμως τοιαύτης φήμης, ώστε οι συμπατριώτες των τούς ονόμαζαν Χριστιανότουρκους”. Και παρακάτω: “…Χειρότερα σχεδόν ακούοσιν οι τρεις κοντέινερ | Μάιος 2011

περιηγηταί παρά τινος Έλληνος ηγεμόνος: Τι θέλετε; Τους αποκρίνεται ο αξιότιμος ούτος, τυραγνώ και γυμνώνω τον λαόν, διά να αρέσω εις το διβάνι και να διατηρώ το κεφάλι μου”.» (σελ. 22) • «Πράγματι, ποτέ πριν στην Ιστορία τους, Πατριαρχείο και Πατριάρχες του, δεν είδαν τέτοιες αυτοκρατορικές στα χέρια τους εξουσίες. Μάλιστα, λίγοι Βασιλείς τέτοια είχαν απολαύσει Μεγαλεία. (Ότι, καμμιά φορά, οι Τούρκοι, τους κρεμάγαν, αυτό γράφετο λ ά θ ο ς!). Επί Βυζαντίου οι αυτοκράτορες τούς είχαν διακοσμητικά του θρόνου τους παιχνίδια.» (σελ. 31) • «Γι’ αυτό, εκείνο του Γιάννη Ψυχάρη ότι “ο ελληνικός λαός, δύο μεγάλους και άσπονδους γνώρισε εχθρούς του: τους Τούρκους και τους δασκάλους” εγώ θα τόλεγα έτσι: τους διανοούμενους και τους λογίους του. Τους ιστορικούς του και τον κλήρο.» (σελ. 42) • «Ότι το Ανώτερο Ιερατείο και το Φανάριο δεν την ήθελαν και αντίδρασαν στην επανάσταση – καμμιά αμφιβολία. Αλλά και οι λόγιοι της διασποράς, επίσης δεν την ήθελαν. Αυτός τούτος ο απ’ τους εξέχοντας, Αδαμάντιος Κοραής, την εξόρκισε με τούτα του τα λόγια, απ’ το Παρίσι: “Μια επανάστασις των Ελλήνων υπό τας σημερινάς συνθήκας, κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είναι κάτι αδιανόητον!”. Τα μαθηματικά του (μαθηματικά τού πάντοτε ύποπτου ορθού λόγου – του λεγόμενου) δίδασκε κι αυτός! Η δε Υψηλότερη Ελληνική Προσωπικότητα, ο Καποδίστριας, όχι μόνον εφρύαξε στο άκουσμα των πρώτων καρυοφυλλιών από τη Μάνη, αλλά και πριν, στην πρόταση της Φιλικής να ηγηθεί του αγώνα, απείλησε τους απεσταλμένους (τον Ξάνθο) με απέλαση και ότι θα τους έδενε ωραία!...» (σελ. 47-48) • «Το ’21, μόνο με της πνευματικής –μας– αριστοκρατίας δεν έγινε, αλλά έγινε και ενάντια της θέλησής της. Η ανεξαρτησία δεν «εκμαιεύθηκε» από τη

λογιωτατική Σοφία των –τάχατις– “Διδασκάλων του Γένους” (τους οποίους, ούτε είδαν ποτέ, οι τινάξαντες την Οθωμανική Αυτοκρατορία στον αέρα), πολύ περισσότερο δεν έγινε από κάτι θρυλούμενους φραγκολεβαντίνους και Ιγνάτιους, αλλά καταχτήθηκε από τα γιαταγάνια των Πελοποννήσιων και της Ρούμελης.» (σελ. 52)

• «Το είπα και το ξαναλέω: Το ’21 δεν ήταν όμοιο με καμιά επανάσταση του κόσμου. Το ότι, παρά τον Μέττερνιχ και το Συνέδριο της Βιέννης, παρά τον Ιμπραήμ και τον Ιγνάτιο, παρά τον Κοραή και τον Βρυώνη, παρά την αντίδραση του Ιερατείου και των προκρίτων, μπόρεσε και να εκραγεί και να σταθεί, αυτό δεν ήταν θαύμα – γιατί το θαύμα είναι μια παραβίαση της φυσικής διαδικασίας της ύλης (πράγματα της δικαιοδοσίας των Αγίων μας). Το ’21 ήταν μια Εθνικο-Κοινωνική επανάσταση…» (σελ. 59) • «Ώστε, χωρίς τον εξολοθρεμό των κοτζαμπάσηδων και τον “αποσχηματισμό” των Δεσποτάδων, χωρίς την απαλλοτρίωση της γης και το καλογεροκυνηγητό όξω απ’ τα όρια, χωρίς ολοκληρωμένη τη Ζαράκοβα και τον καταστρεμό των τσιφλικάδων, η εθνική ανεξαρτησία ήταν ο Μανωλιός της παροιμίας με τα ρούχα του: ήταν το “τι Γιάννης, τι Γιαννάκης”…» (σελ. 60-61) • «“Ελευθερωταί αυτής (= της Ελλάδας) υπήρξαν ουχί σοφοί, ανατραφέντες παρά την εστία της κλασσικής αρχαιότητος, αλλ’ άνδρες εξ ακοής μόνον την αρχαιότητα γνωρίσαντες και μόλις μαθόντες ν’ αναγιγνώσκωσι και να γράφωσιν – ουχί φρόνιμοι και εύποροι (Σ.τ.Σ.: όπως οι Αρχιερείς και οι Φαναριώτες), αλλ’ άνθρωποι από ευτελούς μόλις εργασίας, από ταριχείας ορτύγων και συλλογής ελαιών αποζώντες – άνδρες ουχί του καλάμου και της θεωρίας”…» (σελ. 64) (στο επόμενο: Η Φιλική Εταιρεία δραπετεύουσα από την Επανάσταση κ.ά.)

Τετράδιο _Άντζελα Δημητρακάκη

Ό, τι είναι σταθερό κλονίζεται

39

«Γενιά»: Μια παγίδα για μικρούς και μεγάλους Ακούμε γι’ αυτήν ακατάπαυστα, διαρκώς, αδιάλειπτα. Γεννιόμαστε με τη ρητή ή υπόρρητη υπόσχεση και απειλή ότι δεν θα ξεφύγουμε ποτέ από αυτή. Μεγαλώνουμε με την εντύπωση ότι ανήκουμε σ’ αυτή, και ότι αυτή είναι ο μοναδικός τρόπος σύνδεσης με την εποχή μας, με τη στιγμή που μας καθορίζει σαν αόρατο παράσημο ιστορικής αυταρέσκειας. Φράσεις-κλειδιά ξεκλειδώνουν τη σχέση μας με ό,τι μας περιβάλλει ως προς αυτήν και κλειδώνουν, με το αδυσώπητο κλικ της απόστασης, τις δυνατότητες συμπόρευσης με το πριν και το μετά αυτής. Αυτή. Η γενιά. Η γενιά του ’30. Η γενιά του ’60. Η γενιά του ’90. Η γενιά του 2020 βρίσκεται προ των πυλών. Με άλλες, λιγότερο φανταχτερές και ακουστές γενιές να ξεπετάγονται σαν παλαβά παρακλάδια στο δέντρο της. Σε αυτήν φορτώνουμε προσδοκίες και απογοητεύσεις, οράματα, νίκες και ήττες. Κυρίως ήττες. Τα προβλήματα με τον μπαμπά, με τη μαμά, με τον δάσκαλο, με τον διευθυντή, με την πολιτική γερουσία. Τα προβλήματα με τον ατίθασο πεντάχρονο, με την έφηβη κόρη, με την εφηβική καθήλωση του σαραντάρη ανιψιού. Τα προβλήματα με το κινητό, με τη λογοτεχνία, με την εξέγερση. Κεφαλές σείονται με θλίψη για τη γενιά που δεν έζησε το κρυφό σχολειό, τον εμφύλιο, τη δικτατορία, το φεμινισμό, το φλιπεράκια, το indie rock. Ώμοι υψώνονται περήφανα ως εκπρόσωποι βιωμάτων που ανήκουν στους ηλικιακά εκλεκτούς, παραμένοντας υποθετικά ακατανόητα για όσους δεν γεννήθηκαν όταν όφειλαν να έχουν γεννηθεί. Η γενιά αποτελεί ένα ιδιότυπο, πλην πειστικό για τους πολλούς, τέχνασμα αποκλεισμού από το νέο όσο και από το παλιό. Γνωρίζουμε όλοι περί του μπαμπά επαναστάτη που μεγαλώνει, οποία συμφορά, έναν γιο φλώρο. Περί της μαμάς-πρότυπο νόμου και τάξης που μεγαλώνει, οποία συμφορά, την κόρη-πνεύμα αντιλογίας. Με την παντιέρα «εγώ είμαι της γενιάς μου» φιλτράρεται, διακόπτεται και ανατρέπεται, στις κατάλληλες συνθήκες (οι οποίες προ-

φανώς αφθονούν), οποιαδήποτε συλλογική δράση ακριβώς όταν κρίνεται κοινωνικά αναγκαία. Η νέα γενιά που βράζει το αίμα της, έτοιμη να παραδώσει στις φλόγες τα αυτοκίνητα της προηγούμενης. Η παλιά γενιά που κραδαίνει την «εμπειρία» της απειλητικά, ειρωνευόμενη όσους δεν είχαν την τιμή. Η γενιά που της χρωστάμε, η γενιά που «δεν χρωστάει τίποτα», η γενιά που μας χρωστάει, η γενιά που χρωστάει. Άμεση τοποθέτηση ενός προβλήματος στο πλαίσιο μιας γενιάς ισοδυναμεί με θάψιμο του προβλήματος κάτω από το χαλί. Εκεί που η σφουγγαρίστρα δεν φτάνει ποτέ. Οι αγώνες της γενιάς μας, οι ήττες της γενιάς τους. Και στο μεταξύ αναπαράγουμε οι μεν τους δε, σε ένα φαύλο κύκλο επικύρωσης μιας ακόμη κοινωνικής διαφοράς. Για να καταλήξουμε όλοι ίδιοι: πειθήνιο εργατικό δυναμικό ή πλανώμενοι γκριζομάλληδες στα μπαρ της άρνησης. Όποιος αρνείται να μετατραπεί σε δουλικό των καπιταλιστικών και πατριαρχικών σχέσεων, απλώς «αρνείται να μεγαλώσει». Πώς τολμάει να παρεκκλίνει από την προδιαγεγραμμένη πορεία της γενιάς του; Τι είναι αυτή η μαλλούρα, αυτό το λουκ, αυτό το ποτό στο τρεμάμενο χέρι; Αυτή η σαραντάρα γιατί την ψάχνει ακόμη με ταξίδια και αρνείται να τεκνοποιήσει ενδοοικογενειακά, εφόσον μόλις που προλαβαίνει; Οι ανυπότακτοι κάθε γενιάς είναι ίσως η μόνη απτή απόδειξη ότι η γενιά αποτελεί πρωτίστως μια κυρίαρχη ιδεολογία. Με άλλα λόγια, η γενιά λειτουργεί σαν παγίδα ψευδαισθητικής ομογενοποίησης κοινωνικο-οικονομικών διαφορών, κατάτμησης ευρύτερων διεκδικήσεων και αποσόβησης του κινδύνου αναγνώρισης ενός ουσιαστικά κοινού χώρου άρθρωσης του κοινωνικού. Η ιδεολογία της γενιάς είναι μηχανισμός χειραγώγησης και διαχείρισης των προοπτικών κοινωνικής αλληλεγγύης. Συγχωρούμε νέους, συγχωρούμε γέρους – λες και έχουν πάντα το ακαταλόγιστο. Της νεανικής τρέλας οι μεν, της άνοιας οι δε. Ή το αντίθετο. Καταδικάζουμε με την πλατφόρμα «γενιά

πουλημένων», γελοιοποιούμε με το χαρακτηρισμό «γυναίκα κούγκαρ» (για όσους αγνοούν, πρόκειται για μεσήλικες γυναίκες που κινούνται «αρπακτικά» προς τα αθώα, και δη νεαρά, αρσενικά – μη χέσω), απορρίπτουμε με την πεποίθηση «όταν εσύ πήγαινες, εγώ γύριζα». Από την εφηβεία ως την τρίτη ηλικία, προβλήματα και προβληματισμοί ανάγονται σε κρίσεις περιορισμένου ενδιαφέροντος, που ουδόλως αφορούν το κοινωνικό σύνολο. Το οποίο, με βάση τη λογική αυτή, δεν υπάρχει. Ενώ παράλληλα δεν έχουμε πρόβλημα στο να εναποθέτουμε τις ελπίδες μας σε, χα χα, πολιτικούς μιας «νέας γενιάς». Ενώ παράλληλα η κουλτούρα του καταναλωτισμού απαιτεί να συμπληρώνουμε κουτάκια: δεκαοχτώ με τριάντα, τριάντα με σαράντα τέσσερα. Υδατικές κρέμες για νεανικές, μεσαίες και ώριμες επιδερμίδες (οι τελευταίες πάντοτε πιο ακριβές). Η ρομαντική θέαση της γενιάς του Αλέξη Γρηγορόπουλου συναντά καθημερινά το υπομειδίαμα «δώσ’ τα όλα παππού», απευθυνόμενο στη μαχητικότητα των συνταξιούχων. Τα σχόλια είναι πιστεύω περιττά για την περίφημη γενιά του Πολυτεχνείου, καθώς και για το φαινόμενο μιας βολικής αντιπαράθεσης ανάμεσα σε μια θεωρητικά καταρτισμένη πρώτη μεταπολιτευτική γενιά «τρομοκρατών» και σε μια «αδιάβαστη» γενιά που αντιγράφει τους πρώτους διδάξαντες στραβά κι ανάποδα, ανίκανη ασφαλώς να αποκτήσει ανάλογη αίγλη. Μυθιστορήματα γενιάς, τραγούδια γενιάς, αγώνες και ήττες γενιάς, συνθήματα γενιάς – όλα στριμωγμένα ανάμεσα σε μόδες περαστικές και σαχλές αναβιώσεις, ικανές να σπάσουν στα δύο, στα τρία, στα τέσσερα κάθε όραμα μιας μαχόμενης, αντι-εξουσιαστικής ανθρωπότητας. Αν δεν μπορούμε να απαλλαγούμε από το μοτίβο γενιά, μήπως μπορούμε παρακαλώ να το αποδεσμεύσουμε από την ηλικία τού καθενός και να το συνδέσουμε με την ιστορική συνείδηση στην οποία έχει δικαίωμα ο δεκαπεντάχρονος, η εξηντάχρονη κι εγώ; Μάιος 2011 | κοντέινερ

Τετράδιο 40

_επιμέλεια στήλης: Ηλίας Μαρμαράς

Continental Drift

Το παρακάτω απόσπασμα είναι από το βιβλίο A Thousand Plateaux, των Gilles Deleuze και Felix Guattari. Συγκεκριμένα, σε απόσπασμα από το κεφάλαιο με τίτλο «1227 – Πραγματεία περί νομαδολογίας: η πολεμική μηχανή», μπορεί κανείς να δει πως οι συγγραφείς στην ανάλυση τους για τις μορφές του κράτους όπως διαμορφώνονται σαν διαφορά σε Ανατολή και Δύση, προέβλεψαν με έναν τρόπο τα σημερινά τεκταινόμενα στο Αραβικό τόξο. Η έμφαση εδώ δίνεται στους τρόπους που το έδαφος, οι συνιστώσες

που το συνθέτουν, και διαμορφώνουν την εντός του κίνηση επιζητώντας τον έλεγχό του, δομούν τελικά τις μορφές της κρατικής εξουσίας και τις ικανότητες ανασύνθεσής της ή όχι. Η νομαδολογία, δηλαδή η θεώρηση της κίνησης που παίρνει η επιθυμία, είναι το κλειδί των μεταμορφώσεων ή της στατικότητας των κρατικών δομών. Είτε αυτά αφορούν στις εξελικτικές μορφές που χαρακτηρίζουν τις εμφανίσεις του κράτους στη Δύση (και στις πολεμικές μηχανές της), και στις διαδοχικές μορφές δεσποτισμού που ιστορικά βλέ-

πουμε να διαδέχονται η μία την άλλη στο Ισλαμικό τόξο είτε στον τρόπο που εννοεί –π.χ., ο δεσποτισμός του Καντάφι– τη χρήση του εδάφους και τον πολεμικό εξοπλισμό των φυλών που «απαρτίζουν το κράτος του». Στην έντυπη έκδοση του Κοντέινερ –λόγω έλλειψης χώρου– παραθέτω το σημείο εκείνο που αναφέρεται στις συγκεκριμένες αντιθέσεις που προαναφέρθηκαν. Διαβάστε oλόκληρο το απόσπασμα στην online εκδοχή τού Κοντέινερ (www.konteinermag. blogspot.com/).

Κράτη και επαναστάσεις στη Δύση και στην Ανατολή Gilles Deleuze – Felix Guattari _μετάφραση: Άκης Γαβριηλίδης

Όταν οι ιστορικοί διερωτώνται για τους λόγους της νίκης της Δύσης κατά της Ανατολής, επικαλούνται κυρίως τα παρακάτω χαρακτηριστικά που είναι γενικώς εις βάρος της Ανατολής: αποδάσωση αντί εκχέρσωσης, απ’ όπου απορρέουν μεγάλες δυσκολίες για την εξαγωγή ή έστω την απόκτηση ξυλείας. καλλιέργεια τύπου «ορυζώνας και κήπος» αντί για βλάστηση δέντρων και πεδιάδα. κτηνοτροφία που σε μεγάλο βαθμό ξεφεύγει από τον έλεγχο των εδραίων πληθυσμών, σε βαθμό που αυτοί στερούνται το ζωικό δυναμικό και την κρεοφαγία. χαμηλή περιεκτικότητα σε επικοινωνία της σχέσης πόλης-υπαίθρου, απ’ όπου απορρέει ένα πολύ πιο άκαμπτο εμπόριο. Από αυτό βέβαια δεν θα συμπεράνουμε ότι η μορφή-κράτος απουσιάζει από την Ανατολή. Αντιθέτως, χρειάζεται μια σκληρότερη βαθμίδα για να συγκρατεί και να συνενώνει τις διάφορες συνιστώσες, οι οποίες διαπερνώνται από διανύσματα φυγής. Τα κράτη έχουν πάντοτε την ίδια σύνθεση. αν μάλιστα υπάρχει μια αλήθεια στην πολιτική φιλοσοφία του Χέγκελ, είναι ότι «κάθε κράκοντέινερ | Μάιος 2011

τος φέρει μέσα του τις ουσιώδεις στιγμές της ύπαρξής του». Τα κράτη δεν αποτελούνται μόνο από ανθρώπους, αλλά από δάση, πεδιάδες ή κήπους, από κτήνη και εμπορεύματα. Υπάρχει μια ενότητα σύνθεσης όλων των κρατών, αλλά τα κράτη δεν έχουν όλα ούτε την ίδια εξέλιξη ούτε την ίδια οργάνωση. Στην Ανατολή, οι συνιστώσες είναι πολύ πιο απομακρυσμένες, αποσυνδεδεμένες, πράγμα που επιβάλλει μία μεγάλη ακίνητη Μορφή για να τις συγκρατεί μαζί: τα «δεσποτικά μορφώματα», ασιατικά ή αφρικανικά, συνταράσσονται από αδιάκοπες εξεγέρσεις, αποσχίσεις, αλλαγές δυναστειών, οι οποίες όμως δεν θίγουν το αμετάβλητο της μορφής. Αντιθέτως, στη Δύση, η διαπλοκή των συνιστωσών καθιστά δυνατούς μετασχηματισμούς της μορφής-κράτος μέσω επαναστάσεων. Είναι αλήθεια ότι η ιδέα της επανάστασης είναι η ίδια αμφίσημη. είναι δυτική στο βαθμό που παραπέμπει σε ένα μετασχηματισμό του κράτους. αλλά είναι ανατολική στο βαθμό που προβάλλει μια καταστροφή, μια εξάλειψη του κρά-

τους. Το ζήτημα είναι ότι οι μεγάλες αυτοκρατορίες της Ανατολής, της Αφρικής και της Αμερικής, προσκρούουν σε μεγάλους λείους χώρους οι οποίοι διεισδύουν μέσα τους και διατηρούν τις αποστάσεις ανάμεσα στις συνιστώσες (ο νομός δεν γίνεται ύπαιθρος, η ύπαιθρος δεν επικοινωνεί με την πόλη, η μεγάλη κτηνοτροφία είναι υπόθεση των νομάδων κ.λπ.): υπάρχει άμεση αντιπαράθεση του κράτους της Ανατολής με μια νομαδική πολεμική μηχανή. Η πολεμική αυτή μηχανή θα καταστεί δυνατό να περιοριστεί στο δρόμο της ενσωμάτωσης, και να προχωρά μόνο μέσα από την εξέγερση και την αλλαγή δυναστείας. είναι όμως αυτή που επινοεί το όνειρο και την πραγματικότητα της εξάλειψης, ως νομάς. Τα κράτη της Δύσης είναι πολύ πιο προφυλαγμένα στον γραμμωτό τους χώρο, έχουν ως εκ τούτου πολύ περισσότερο εύρος για να συγκρατούν τις συνιστώσες τους, και έρχονται μόνο έμμεσα αντιμέτωπα με τους νομάδες, μέσω των μεταναστεύσεων που οι τελευταίοι πυροδοτούν ή των οποίων παίρνουν τη μορφή.

Τετράδιο _Γιώργος Κοκκινάκος

Το Άσυλο είναι τόπος ή τρόπος να ασκεί κανείς την ψυχιατρική; Mη με διαβάζετε Όταν έχετε δίκιο

Λαβύρινθος της Λογικής

41

Για την κοινωνία μπορεί το Άσυλο να είναι απαραίτητο σαν τόπος της τρέλας, διότι αυτό μπορεί να αποτελεί απόδειξη ότι εδώ που κατοικούμε εμείς, οι φυσιολογικοί, δεν υπάρχει τρέλα!

Ν. Καρούζος Το ψυχιατρείο Χανίων εδώ και πέντε περίπου χρόνια έκλεισε. Ένας κατ’ ευφημισμόν τόπος θεραπείας δεν υπάρχει πια. Το ψυχιατρικό τοπίο στην Κρήτη άλλαξε. Ένα δίκτυο κοινοτικών δομών σε όλους τους νομούς της Κρήτης αρχίζει να αναπτύσσεται. Ο εγκλεισμός, η βία και οι στιγματικές διαγνώσεις δίνουν τη θέση τους σε μια πιο σφαιρική και ολοκληρωμένη ψυχιατρική φροντίδα. Τέρμα οι μεταγωγές, οι ταλαιπωρίες των ασθενών, τέρμα η αδιαφάνεια, οι παραβιάσεις δικαιωμάτων, οι καθηλώσεις, οι απομονώσεις. Τέρμα η «Σούδα» συνώνυμο της απελπισίας και της έσχατης κύρωσης. Ένα άλλο σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας αρχίζει να δομείται. Με δυσκολίες –είναι αλήθεια–, με υποχρηματοδότηση, με κινδύνους παλινδρόμησης. Με προβλήματα, λάθη και αδυναμίες. Όμως καμία σχέση δεν έχει η τωρινή κατάσταση με το απαράδεκτο καθεστώς του Ασύλου. Όποιος ασθενής χρειαστεί νοσηλεία μπορεί να απευθυνθεί στα κατά τόπους Γενικά Νοσοκομεία, να νοσηλευτεί και να επιστρέψει στην κοινότητα όπου θα τον αναλάβει κάποιο δίκτυο για να του παρέχει βοήθεια και στήριξη. Οι χρόνια έγκλειστοι του Ασύλου, απ’ την άλλη μεριά, δεν κατοικούν σε «αποθήκες ψυχών», «ψυχιατρικούς Καιάδες» στα πρώην τμήματα χρονίων του Ασύλου, αλλά σε ένα στεγαστικό πλέγμα (ξενώνες, οικοτροφεία, διαμερίσματα) στις πόλεις της Κρήτης. Εκεί κανείς δεν τους προσβάλλει, κακοποιεί, ειρωνεύεται. Οπωσδήποτε υπάρχουν αδυναμίες. Αλλά ο χειρότερος ξενώνας δεν συγκρίνεται με κανένα τρόπο με το «καλύτερο» τμήμα του Ασύλου. Όμως, παρότι στην Κρήτη συνέβη αυτό που δεν υπάρχει πουθενά αλλού στην Ελλάδα, και από τα λίγα στον κόσμο ολόκληρο (η υπέρβαση του Ασύλου δηλαδή και η θεραπεία στην κοινότητα), εντούτοις υπάρχουν ακόμη και σήμερα αρκετές φωνές από αυτούς που κόπτονται δήθεν για τα δικαιώματα των ασθενών, ενώ τόσα χρόνια κουβέντα δεν έβγαζαν για τις απίστευτες συνθήκες του σύγχρονου Αμπού Γκράιμπ. Μόνο ό,τι βγήκε στην επιφάνεια πού γινότανε εις βάρος των εγκλείστων δικαιολογεί τον παραπάνω χαρακτηρισμό του ψυχι-

ατρείου. Όταν υπήρχε ο Καιάδας κανείς δεν μιλούσε. Ενώ τώρα που οι ασθενείς είναι ανάμεσα μας πολλοί διαμαρτύρονται θορυβωδώς. Γιατί άραγε; Ο μηχανισμός είναι απλός. Η καταστολή, το ψυχοφάρμακο, η βιολογική αντιμετώπιση είναι μια «πειστική απάντηση» ότι η ψυχιατρική αποτελεί επιστήμη, αφού «κόβει τις ψευδαισθήσεις». Αλλά και για την κοινωνία μπορεί το Άσυλο να είναι απαραίτητο σαν τόπος της τρέλας, διότι αυτό μπορεί να αποτελεί απόδειξη ότι εδώ που κατοικούμε εμείς, οι φυσιολογικοί, δεν υπάρχει τρέλα! Πολλές φορές προβάλλεται όχι ένα σαφές, αλλά ένα μασκαρεμένο «όχι», κρυμμένο μέσα στην «κριτική άποψη» και στη λαθολογία. Γύρω από το Άσυλο κινείτο ένα ολόκληρο πλέγμα συμφερόντων. Λένε ότι στη Λέρο το 1974 οι καταστηματάρχες ζήτησαν τη διατήρηση του στρατοπέδου συγκέντρωσης των πολιτικών κρατουμένων γιατί θα είχαν μεγάλη μείωση στους τζίρους τους από το κλείσιμό του! Έτσι δυστυχώς λειτουργεί ο άνθρωπος πολλές φορές… Ιδιοτέλειες, υλικές και ψυχολογικές, πολλές φορές διακινούν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Όποιων τα συμφέροντα επλήγησαν έχουν κάθε λόγο να νοσταλγούν το παρελθόν και να επιδιώκουν δολίως, πλαγίως, να βρίσκουν αδυναμίες, λάθη. Πότε ήταν καλύτερα; Τώρα ή τότε; Δυστυχώς υπάρχει τέτοιο ερώτημα. Η απόκριση σε αυτό είναι: καλύτερα για ποιον; Ας ρωτήσουν τους ίδιους τους αρρώστους για να πάρουν μια απάντηση. Διότι οι ίδιοι ξέρουν καλύτερα τί θα πει Άσυλο, εγκλεισμός, αλλοτρίωση και βάσανα. Πέρα όμως από όλα τα άλλα το ουσιαστικό διακύβευμα της μεταρρύθμισης είναι η αλλαγή του ψυχιατρικού παραδείγματος, η αλλαγή του επιστημονικού υποδείγματος. Έχουμε ανάγκη μιας άλλης ψυχιατρικής, μιας άλλης οικονομίας του μυαλού. Μιας ψυχιατρικής που δεν θα εστιάζει στην ψυχοπαθολογική «ψειρολογία» αλλά στην ικανοποίηση των αναγκών των πασχόντων υποκειμένων. Μια ψυχιατρική που θα τοποθετεί τον άρρωστο σε ένα πλαίσιο που να αναλαμβάνει την υπαρξιακή και κοινωνική του ευθύνη. Διότι αυτό είναι θεραπεία και όχι ο τονισμός του αλλόκοτου, του

ανεύθυνου και του επικίνδυνου μέσα από το καθεστώς των απαγορεύσεων, των εγκλεισμών και των τιμωρητικών κανόνων. Όμως αυτό το νέο ψυχιατρικό παράδειγμα δεν μπορεί να ευοδωθεί σε ένα καθεστώς υποχρηματοδότησης, λιτότητας, μείωσης πόρων, ανθρωπίνων και οικονομικών, οι κίνδυνοι για παλινδρόμηση, οι κίνδυνοι για διάχυση του ιδρυματισμού και στην κοινότητα κάτω από τέτοιες συνθήκες είναι ορατοί. Μόνο που η πολιτεία με τη συμπεριφορά της θα είναι αυτή που θα τους έχει προκαλέσει. Αυτοί οι κίνδυνοι μεγαλώνουν περισσότερο στο καθεστώς της σημερινής κρίσης διότι οι ψυχικά ασθενείς δεν έχουν διαπραγματευτική δύναμη, διασυνδέσεις με το σύστημα εξουσίας για να διεκδικήσουν και να καρπωθούν ό,τι τους αναλογεί. Υπάρχει επομένως σοβαρός κίνδυνος να πληγούν πρώτοι και περισσότερο από όλους και αυτός είναι ένας λόγος που πρέπει όσοι «διαμεσολαβούν» ή δραστηριοποιούνται στο χώρο της ψυχικής υγείας να εντείνουν τις προσπάθειές τους. Συμπερασματικά, η Κρήτη απέδειξε ότι η ψυχιατρική χωρίς ψυχιατρείο δεν είναι ουτοπία. Μια ψυχιατρική πιο ανθρώπινη, πιο ελεύθερη, πιο θεραπευτική. Με κέντρο της προσοχής της τον άρρωστο άνθρωπο και τις ανάγκες του. Αρκεί να υιοθετήσουμε ένα άλλο ψυχιατρικό παράδειγμα και όλοι εμείς οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας να εκδηλώσουμε στο επαγγελματικό πεδίο μεγαλύτερη διαθεσιμότητα για τον άρρωστο. Παράλληλα η πολιτική πρέπει να διαθέσει τους αναγκαίους πόρους, και ανάλογους σχεδιασμούς και όχι να επιδίδεται σε φραστικά πυροτεχνήματα τύπου Λοβέρδου («Θα κλείσουν όλα τα ψυχιατρεία»), και να διαρρηγνύουμε τα ιμάτιά μας όταν βγαίνουν στην επιφάνεια, παλιότερα η Λέρος, τα Χανιά και τώρα τα Λεχαινά και έπεται συνέχεια. Ή σχεδιάζουμε στα σοβαρά ένα άλλο σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας, με σφαιρική, ολική φροντίδα για τον ψυχικά πάσχοντα, ή θα συνεχίσουμε να ζούμε με ντροπή και ενοχές για ένα σύστημα που προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Τα φαινόμενα βίας δεν είναι οι ακραίες και σκανδαλώδεις πλευρές ενός κατά τα άλλα καλού συστήματος αλλά το φυσικό επακόλουθο ενός βίαιου, ολοπαγούς, φυλακτικού αντιθεραπευτικού πλαισίου. Μάιος 2011 | κοντέινερ

Τετράδιο 42

_Νάνος Βαλαωρίτης

Μινεράλια

Ή του βάθους ή του ύψους ΚΩΔΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Η σκοτεινότητα oρισμένων κειμένων όπως η «Αλεξάνδρα» ή «Κασσάνδρα» του Λυκόφρονα, 280 π.Χ, έχει αποδοθεί στον περιοριστικό του κώδικα ή κανόνα να μην αναφέρει στον μονόλογό της κανένα όνομα των ηρώων που περιγράφει μόνο από τις πράξεις τους, ώστε να πρέπει να μαντέψουμε για ποιόν πρόκειται. Το ποίημα είναι μια μεγάλη μεταφορά ή μετωνυμία. Ενας πλάγιος τρόπος αναφοράς. Ο Ραιμόν Κενώ ( Raymond Queneau) στο Βιβλίο του «Ράβδοι αριθμοί και γράμματα», αναφέρεται σε έναν Νέστορα από τα Λάρανδα του 3ου ή 4ου αιώνα π.Χ., που έγραψε μια Ιλιάδα όπου λείπει το άλφα από την Άλφα ραψωδία και υποθέτω το βήτα από τη Βήτα κ.ο.κ. Αυτός ο κώδικας είναι ακριβώς το αντίθετο απ’ ότι έκανε ο Όμηρος που επέλεξε λέξεις που αρχίζουν από το γράμμα του τίτλου, για τα κύρια θέματα της ραψωδίας. Οι Αλεξανδρινοί όπως ο Θεόκριτος στη Σύριγγα, ο Δωσιάδης, ο Σιμμίας και Ευφορίων, καλλιέργησαν αυτό το ύφος, ακόμα και ο Καλλίμαχος είχε φαίνεται γράψει μια «Αθηνά», που έμοιαζε με «γρίφω βαθίστω» όπως, αναφέρει η Φανή Παιδή στην εισαγωγή της στον Λυκόφρονα. Τέτοια παιχνίδια, προσθέτει ο Ρ. Κενώ, δεν βρίσκονται μόνο σε ιδιότροπους αλεξανδρινούς, αλλά φαίνεται πως και ο Πίνδαρος έγραψε μια Ωδή δίχως Σίγμα καθώς και ο δάσκαλος του ο Λάσος από την Ερμιόνη. Ο 26ος Ψαλμός του Δαβίδ είναι ακροφωνικός με στίχους που αρχίζουν από λέξεις με γράμματα από το εβραϊκό αλφάβητο. Τέτοιοι κώδικες και κανόνες δεν εμπόδισαν ποτέ διάσημους ποιητές να γράψουν τα αριστουργήματά τους όπως ο λατινο-θρεμμένος Δάντης που δόμησε την «Θεία Κωμωδία» του στον αριθμό τρία. Τρία είναι τα μεγάλα τμήματα, η Κόλαση, το Καθαρτήριο και ο Παράδεισος και αποτελούνται το καθένα από τριαντατρείς στροφές με τρεις στίχους η καθεμιά. Η υπονοούμενη αλληγορία είναι βέβαια η Αγία Τριάδα. Όμως επιπλέον ο Δάντης χρησιμοποιεί και μια τετραπλή αλληγορία ιστορική, ηθική, μυθική και υπερβατική για κάθε πρόσωπο και επεισόδιο στο ποίημα. Εκτός απ’ τον αριθμητικό κώδικα υπάρχει και ένας σημειολογικός. Ένα καλό παράδειγμα είναι από ένα προηγούμενο έργο του Δάντη, τη Vita Nuova, «Νεα Ζωή», όπου η Βεατρίκη είναι μια αληθινή γυναίκα αλλά και μια αλληγορία της εκκλησίας. όπως θα τη δούμε στον Παράδεισο ώς οδηγό του Δάντη. Στην Κόλαση και το Καθαρτήριο οδηγός είναι ο Βιργίλιος που αντιπροσωπεύει μια τριπλή αλληγορία, ηθική, μυθική και ιστορική. Το περίπλοκο των περιοριστικών κωδίκων όχι μόνο δεν τον εμπόδισε να γράψει το αριστούργημά του αλλά το εμπλούτισε με την αναφορικότητά του, στις δύο Διαθήκες και στην Kλασική Εποχή. Η τεχνική αυτή προέρχεται από τους τρουβαδούρους τους οποίους αναφέρει και τιμάει, με την Μαριολατρεία τους, όπου μια αληθινή γυναίκα ήταν το πρόσχημα των ποιημάτων τους για την Θεοτόκο ή τανάπαλιν. κοντέινερ | Μάιος 2011

Ταξινομικοί κώδικες προ-υπήρχαν του Ομήρου και του Δάντη, στο βαβυλωνιακό έπος του Γκιλγαμές, που διαιρείται, καταγραμμένο σε δώδεκα πινακίδες με διαφορετικά επεισόδια το καθένα, από το 2500 περίπου π.Χ. Κάθε πινακίδα αντιπροσωπεύει έναν μήνα του χρόνου που περιοδεύει ο ηλιακός ήρωας. Την αναφορά στους μήνες είχε ήδη παρατηρήσει ο Σερ Τζέημς Φρέιζερ,(Sir James Frazer), διάσημος φιλόλογος καιλαογράφος, ότι δηλαδή στον ενδέκατο μήνα του ημερολογίου, το μήνα των βροχών στη Μεσοποταμία, αναλογούσε το ενδέκατο επεισόδιο του Κατακλυσμού του βαβυλωνιακού Νώε του Ουτναπιστίμ. Ερευνώντας τους υπόλοιπους μήνες βρήκα ότι ο καθένας αναλογούσε με αναφορά στην τελετή του μηνός για τους εορτάζοντες θεούς στο βαβυλωνιακό εορτολόγιο. Εφόσον οι ποιητές από αρχαιοτάτων χρόνων χρησιμοποιύσαν κώδικες και κανόνες, δεν βλέπω γιατί όχι και ο Όμηρος καθώς μάλιστα γνωρίζουμε την ύπαρξη αλφαβητικών ποιημάτων στους Κέλτες, μεταξύ άλλων, και εφόσον έχουμε το αλφάβητο στους τίτλους των ραψωδιών. Η επιλογή των ακροφωνικών λέξεων που αρχίζουν με το γράμμα του τίτλου δεν είναι τυχαία και ούτε θα ταίριαζαν άλλες λέξεις στο κύριο θέμα της ραψωδίας έστω και αν συμβάλλουν στο χώρο της αφήγησης αφού χρησιμοποιείται η γλώσσα. Μεγάλο ρόλο βέβαια παίζει το πλαίσιο που πρέπει να ταιριάζει. Αυτό το κριτήριο θέτει ο Ζορζ Ντυμεζίλ, (Georges Dumezil), όταν θέλει να επαληθεύσει μια ετυμολογία ονόματος θεού ή ήρωα. Πρέπει απαραίτητα να ταιριάζει με τους χαρακτηρισμούς και τη λειτουργία του προσώπου για να υπάρχει μια σχέση. Η λεπτομερής περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα δικαιολογεί την επιλογή της λέξης σάκος, που σημαίνει ασπίδα κάτω από την ραψωδία Σίγμα της Ιλιάδας. Αλλιώς σάκοι και ασπίδες υπάρχουν και αλλού στο ποίημα αλλά δεν είναι αυτή η εξαιρετική ασπίδα του ήρωα που περιγράφεται, συμβολική του σύμπαντος, άξια για έναν γιό θεάς. Η πρόθεση είναι φανερή. Πρόκειται για μια παραδειγματική ασπίδα ήρωα κατασκευασμένη από θεό. Και είναι το κύριο θέμα της Σίγμα της Ιλιάδας. Τέτοιοι κώδικες δεν υπάρχουν σε άλλα ποιήματα. Το Ταυ της Ιλιάδας ακολουθεί το Σίγμα, όπου τα όπλα (Τεύχεα) παραδίνονται στον ήρωα από τη θεά μητέρα του, μέρος και αυτό του μοτίβου «οπλισμός του ήρωα». Άραγες είναι τυχαίο ότι τα όπλα λέγονται στα ομηρικά έπη Τεύχεα; Το πώς συνδυάζεται η σκηνή του επανοπλισμού του Αχιλλέα με νέα θεότευκτα όπλα, όχι τα οποιαδήποτε όπλα, με την πλοκή και τον αλφαβητικό κώδικα είναι ένα θαύμα επινοητικότητας και συγχρονισμού εκ μέρους του ποιητή. Και βλέπουμε τι ρόλο παίζει εδώ η χρήση της γλώσσας. Οι λέξεις όπλα, οπλίζω, καθώς και το ρήμα τεύχω, (κατασκευάζω), και τεύχεια, έχουν

πολλές σημασίες και χρήσεις στην ομηρική γλώσσα. Όμως στην Ταυ της Ιλιάδας, η περιγραφή των τεύχεων, όπλων, του Ηφαίστου με την αναστάτωση που προκαλούν στους Μυρμιδόνες αφορά αυτά και μόνο και είναι μια ποιητική κορώνα που την ξεπερνάει μόνο η επόμενη σκηνή στην ίδια ραψωδία, του επανοπλισμού του Αχιλλέα μέσα στο χάος της προετοιμασίας για τη μάχη. Οι δυο αυτές περιγραφές είναι πράγματι ομηρικές και η ύπαρξη πίσω τους του ψυχρού κώδικα του γράμματος Τ του τίτλου της ραψωδίας σε τίποτα δεν αφαιρεί από το ποιητικό κατόρθωμα της παραδοσιακής τελετουργίας της θωράκισης του ήρωα. Αντίθετα αποκαλύπτει το πώς έγινε η σύνθεση των δυο ποιήματων, πώς διαιρέθηκαν απ’ την αρχή σε ραψωδίες, από το σχέδιο και την πρόθεση του ποιητή, να δώσει όλη την λαμπρότητα σε αυτή τη σκηνή, με ψύχραιμο υπολογισμό. Επίσης οι παραλληλισμοί με την Οδύσσεια, είναι εκπληκτικοί. Το σέλας (η λάμψη), στο κεφάλι του άοπλου Αχιλλέα που κραυγάζει στη Σίγμα της Ιλιάδας για να τρομάξει τους Τρώες, γίνεται στο Σίγμα της Οδύσσειας σέλας στο φαλακρό κεφάλι του Οδυσσέα καθισμένου δίπλα στη φωτιά, που το σχολιάζει ειρωνικά ένας μνηστήρας, χωρίς να υποψιάζεται τι σημαίνει για τον προσεχή φόνο τους. Το μοτίβο των όπλων (τεύχεα) στην Ταυ της Οδύσσειας γίνεται αρνητικό. Διατάζει ο Οδυσσέας τον Τηλέμαχο να τα ξεκρεμάσουν από τον τοίχο της κεντρικής αίθουσας για να μην τα έχουν πρόχειρα οι μνηστήρες στην επερχόμενη αντιπαράθεση και να τα κλειδώσουν σε μια αποθήκη. Οπλισμός στην Ιλιάδα αφοπλισμός στην Οδύσσεια. Οι γέροντες και οι γυναίκες της Τροίας στη Γάμα της Ιλιάδας μετατρέπονται στη Γάμα της Οδύσσειας στον ένα και μοναδικό γέρο βασιλιά των Αχαιών, τον Νέστορα και την κόρη του Επικάστη που λούζει τον Τηλέμαχο. Το ίδιο ακροφωνικό γράμμα και θέμα σε άλλο πλαίσιο. Οι επιλογές αυτές έχουν ρητορική λειτουργία ως εξαιρετικά και ανάλογα θεματικά παραδείγματα και αποτελούν το νήμα που συνδέει τα δύο έπη και δεν εμποδίζουν διόλου την ποιητική ανάπτυξή τους σε κάθε περίπτωση. Μάταια θα ψάξουμε να βρούμε κάτι τέτοιο σε άλλα έπη, ας πούμε της Αναγέννησης. Αυτό, αν ζούσε, θα το καταλάβαινε πολύ καλά, ιδιαίτερα ο Ελύτης που μνημονεύουμε φέτος τα 100 χρόνια από τη γέννηση του, αυτός που εφάρμοσε συνειδητά έναν ανάλογο κώδικα στο «Αξιον Εστί» με τη γλώσσα, τις μορφές και τις αναφορές στη θρησκευτική ποίηση, σε μια ακολουθία του τύπου εκκλησιαστικής λειτουργίας, όμως δίνοντας της άλλο περιεχόμενο, ερωτικό, επαναστατικό και σύγχρονο. Ίσως μάλιστα και εμπνευσμένος υποσυνείδητα από την ανάγνωση του Ομήρου. (συνεχίζεται)

Στέλλα Δημητρακοπούλου

Τετράδιο _Ζωή Ν. Κωνσταντοπούλου *

137

45

Σπαράγγια και μια κακοδικία

Για τη δουλειά του δικηγόρου λέγονται πολλά. Και για τις αμοιβές του ακόμη περισσότερα. Πολλοί είναι αυτοί που ονειρεύονται πακτωλούς χρημάτων ως επιστέγασμα μιας επιτυχούς δικηγορικής διαδρομής. Και λιγότεροι εκείνοι που εκτιμούν την ηθική αμοιβή που σου προσφέρει αυτό το επάγγελμα, ακόμη και όταν η Δικαιοσύνη δεν δικαιώνει το ρόλο και την αποστολή της. Αυτό το κείμενο είναι αφιερωμένο στους ανθρώπους που εξακολουθούν να πιστεύουν στη Δικαιοσύνη και στο δίκαιο, ακόμη και σε πείσμα εκείνων των δικαστών που έχουν προ πολλού (ίσως και εξαρχής) προδώσει τους απλούς πολίτες. Που ανεβαίνουν στην έδρα σκεπτόμενοι πώς θα κατέβουν, πώς θα πάρουν άδεια, πώς θα πάνε διακοπές, πώς δεν θα συνεδριάσουν και ενοχλούνται από εκείνους που επιμένουν να διεκδικούν το δίκαιο. Το κείμενο είναι όμως πρωτίστως αφιερωμένο στη Μαρία, τον Αργύρη, τη Βασιλική, το Μιλτιάδη, τον Αχιλλέα, τον Σωκράτη. Γιατί με αντάμειψαν με τη μεγαλύτερη ηθική ανταμοιβή: την εμπιστοσύνη τους και 137 άγρια σπαράγγια, μαζεμένα ένα- ένα από τις πλαγιές του Βόρειου συγκροτήματος, από 4 ζευγάρια παιδικά χέρια. Επειδή εκείνο το μεσημέρι, στο μικρό ταβερνάκι στου Στρινίλα, όταν για πρώτη φορά δοκίμασα αυτό το σπάνιο έδεσμα, είπα πως μου αρέσουν… Τα 137 σπαράγγια μου τα μάζεψαν τα παιδιά και μου τα έδωσε ο πατέρας τους ο Αργύρης, την επομένη της δικαστικής απόφασης, με την οποία οι 3 δικαστίνες αποφάσισαν ότι η Μαρία δεν πρέπει να δικαιωθεί. Ότι εκείνοι που της έκοψαν μια λαμπρή πορεία στο Πανεπιστήμιο, πρέπει να αθωωθούν, κι ας παρανόμησαν, γιατί… «δεν είχαν δόλο». Το αποτέλεσμα της …έλλειψης δόλου είναι ότι η Μαρία, που ήρθε στην Ελλάδα από τον Καναδά, ως πολλά υποσχόμενη πιανίστα, με λαμπρές σπουδές και συστάσεις από τους πλέον έγκριτους του είδους, που εργάσθηκε άοκνα για την από ιδρύσεως οργάνωση και λειτουργία του Μουσικού Τμήματος, με αυταπάρνηση, χωρίς να πάρει ούτε μια μέρα άδεια, παρά τη γέννηση 4 παιδιών, η Μαρία που τη λάτρευαν όλοι οι φοιτητές της, τους οποίους δίδαξε με επιτυχία και εξασφαλίζοντας τους μετεκπαίδευση και υποτροφίες, εκδιώχθηκε δια της «μη μονιμοποίησης» από το Πανεπιστήμιο και αφέθηκε από το 2003 με 4 παιδιά μωρά (1 έτους ο μικρός, 2 ετών τα δίδυμα και 5 ετών η κόρη) και με το σύζυγό της, ναυπηγό από την Αυστραλία, να μετατρέπεται σε γεωργό και κτηνοτρόφο για να επιβιώσει η οικογένεια. Σε ένα μέρος που τους ήταν ξένο, δεν ήταν ούτε πατρίδα ούτε τόπος καταγωγής, το γνώρισαν και το αγάπησαν μέσα από τη δουλειά της Μαρίας στο Πανεπιστήμιο, επί 12 χρόνια... Και ενώ από το

2006 η απόφαση για την «μη μονιμοποίηση» έχει ακυρωθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας, οι… «μη έχοντες δόλο», κρατούν τη Μαρία μακριά από το Πανεπιστήμιο, απορρίπτοντας κάθε υποψηφιότητά της και αρνούμενοι εκ νέου να την μονιμοποιήσουν. Την ίδια ώρα στο ίδιο Πανεπιστήμιο έχουν αποδεδειγμένα διδάξει άνθρωποι χωρίς καν πτυχίο ή και με πλαστό πτυχίο, σύμφωνα με επίσημα έγγραφα. Και όλα αυτά βέβαια, «χωρίς δόλο». Στο Δικαστήριο διαβάστηκε ένα έγγραφο όπου ο ιθύνων του Μουσικού Τμήματος εξηγούσε γιατί πρέπει να εκλέξουν έναν διδάσκοντα στη θέση του Αναπληρωτή, ώστε να παίρνει μεγαλύτερο μισθό, διότι ως συμβασιούχος δεν… έρχεται στα μαθήματα. Κι ακόμη εξηγούσε ότι πρέπει πρώτα να εκλεγεί ώστε να παραιτηθεί εν συνεχεία των άλλων εργασιών του από τις οποίες αμείβεται που τον εμποδίζουν να είναι συνεπής στα διδακτικά του καθήκοντα ως συμβασιούχος…. Α, και ξέχασα να πω κι αυτό: επειδή κανείς δεν έχει δόλο, έξοδα μετάβασης και διαμονής του δικηγόρου των κατηγορουμένων σε ημερομηνίες των δικασίμων καλύφθηκαν από τον Προϋπολογισμό του Πανεπιστημίου. Βεβαίως, άριστα πράττουν οι μη έχοντες δόλο, αφού η Δικαιοσύνη, τουλάχιστον σε πρώτο βαθμό, τους έκλεισε το μάτι. Και αφού ακόμη η σύνθεση του Δικαστηρίου έκανε ό,τι μπορούσε για να εξασφαλίσει και την απαλλαγή και την παραγραφή. Έτσι, ενώ η υπόθεση παραγραφόταν, συνεδρίαζε κάθε 15- 20 ημέρες. Και όχι με ιδιαίτερη πίεση. 9.30 το πρωί οι συνεδριάσεις, 2-3 ώρες διακοπή και αναψυχή, σκάρτες 3 ώρες συνεδρίαση τη φορά. Υπήρξε και ημέρα κατά την οποία η συνεδρίαση διήρκεσε συνολικά 2 ώρες… Κι ας ήξεραν ότι η Μαρία ζει μια εξαμελή οικογένεια με ένα μισθό και ότι κάθε νέα συνεδρίαση, που μάλιστα ήταν μακριά από τις προηγούμενες, σήμαινε αβάσταχτα έξοδα μετάβασης και διαμονής, που η Μαρία αγκομαχούσε να καλύψει, ενώ η άλλη πλευρά τα είχε καλυμμένα από το γενναιόδωρο κορβανά του Πανεπιστημίου. Το καλύτερο βέβαια ήταν όταν αποφάσισαν να συνεδριάσουν την ημέρα που η Μαρία δεν θα είχε δικηγόρο, παρά τις διαμαρτυρίες της. Δεν είχαν όμως αίθουσα συνεδρίασης. Και οι συνεδριάσεις πρέπει να είναι δημόσιες, λέει το Σύνταγμα και οι νόμοι.

ακουμπάει στο τραπέζι, γιατί εκεί καθόταν ο ένας από τους τέσσερις κατηγορουμένους που ήταν εκείνη την ημέρα παρών (αν ήταν και οι υπόλοιποι, θα έπρεπε να καθίσουν στο πάτωμα.). Της επέτρεψε πάντως η Πρόεδρος να ακουμπήσει τα χαρτιά στα γόνατά της για να κρατήσει σημειώσεις. Στην ίδια δίκη, μια προηγούμενη σύνθεση Δικαστηρίου είχε αποφασίσει ότι η Μαρία, ενώ ήταν διάδικος, δεν δικαιούτο να πάρει αντίγραφα από έγγραφα που κατατέθηκαν στη διαδικασία…. Σκέφτομαι αυτή την υπόθεση και οργίζομαι. Αντιπροσωπεύει την ακραία αδικία, κακοδικία, αναλγησία αλλά και την ακραία περιφρόνηση στη νομιμότητα, με τις ευλογίες εκείνων που θα έπρεπε να είναι θεματοφύλακές της. Από την άλλη όμως σκέφτομαι τα 137 άγρια σπαράγγια και τα χαμόγελα των παιδιών. Και τη φράση του Αργύρη, όταν εξηγεί στον εαυτό του γιατί συνεχίζει αυτόν τον αγώνα, στηρίζοντας τη Μαρία, γιατί δεν παραιτείται, γιατί δεν αποδέχεται τέλος πάντων την αδικία: «Μεγαλώνω τα παιδιά μου να γίνουν αγωνιστές. Και δεν θέλω μια μέρα να γυρίσουν να μου πούνε, πατέρα, γιατί μου κληροδότησες αυτόν τον αγώνα που ήταν δικός σου;» Έτσι η Μαρία συνεχίζει τον αγώνα της. Μπορεί να δικαιωθεί, μπορεί και όχι. Ένα είναι το σίγουρο: εκείνοι που την αδίκησαν και που την αδικούν δε θα πάρουν ποτέ αυτό το πολύτιμο δώρο, τα 137 άγρια σπαράγγια μέσα από τα γελαστά χέρια των παιδιών της. Ούτε θα ακούσουν τα κάλαντα στις γιορτές από αυτήν την μικρή μπάντα λιλιπούτιων μουσικών, που είναι η οικογένειά της. … Αυτές οι μικρές χειρονομίες αντιπροσωπεύουν και συμβολίζουν μια τιτάνια προσπάθεια και αντίσταση. Δεν ξεχνιούνται. Δεν παρασιωπούνται. Δεν κονιορτοποιούνται μέσα από δικαστικές διαδικασίες που δεν έχουν καμμία σχέση με Δικαιοσύνη, αλλά συμβολίζουν την σύνθλιψη κάθε αντίστασης και την εξουθένωση του αδύνατου μέρους που διεκδικεί το δίκιο του.

Κανένα πρόβλημα.

Προς τιμήν της, η Εισαγγελέας της έδρας άσκησε έφεση. Αποδεικνύοντας ότι υπάρχουν ακόμη λειτουργοί της θέμιδος που εκπληρώνουν το καθήκον τους και την επιταγή για Δικαιοσύνη…

Το …Δικαστήριο συνεδρίασε στο …γραφείο Προέδρου. Όπου δεν είχε χώρο ούτε να καθίσει η Μαρία. Της έκανε παρατήρηση η Πρόεδρος να μην

* Δικηγόρος, Πρόεδρος της Επιτροπής Νέων Ποινικολόγων

Τετράδιο 46

_Λένα Κιτσοπούλου

Το ένα και το άλλο

Ζουν ανάμεσά μας Ανδρέας Κασάπης

Τρώνε συνήθως στο διπλανό τραπέζι , έχουν συνήθως ανθρώπινη μορφή, ανθρώπινα κουρέματα, ανθρώπινα σφραγίσματα και μιλάνε δυνατά ελληνικά. Πολύ δυνατά. Έχουν ο καθένας από δύο πόδια, από δύο χέρια, μάτια, μύτη και στόμα κι όμως δεν μπορείς εύκολα να τους ονομάσεις «ανθρώπους». Μπορείς να τους ονομάσεις «μεγάλο ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού», αλλά όχι ανθρώπους. Δεν υπολογίζουν κανέναν γύρω τους, δεν τους νοιάζει αν εσύ έχεις πάει σ’ αυτό το ήσυχο ταβερνάκι για να απολαύσεις το φαϊ σου με την παρέα σου, δεν τους έχει περάσει καν από το μυαλό ότι σε αυτόν τον πλανήτη ζούνε κι άλλοι άνθρωποι εκτός από αυτούς και την οικογένειά τους. Είναι οι πλανητάρχες των ελληνικών ταβερνείων και μεζεδοπωλείων. Μιλάνε ο ένας στον άλλον σε εντάσεις και ντεσιμπέλ που θα δικαιολογούνταν μόνο αν τους χώριζε μία απόσταση τουλάχιστον 100 μέτρων, κι όμως κάθονται στο ίδιο τραπέζι. Έχουμε την ατυχία, εγώ και άλλοι τρεις φίλοι, να προσπαθούμε να καταπιούμε κάτι ωραιότατους θαλασσινούς μεζέδες, την ώρα που μία τέτοια ανθρωπόμορφη οικογένεια δίπλα μας έχει ήδη περάσει στο δεύτερο μπουκάλι κρασί και φωνασκώντας για ζητήματα προσωπικά, οικογενειακά, πολιτικά και γαστρονομικά, μας έχει από ώρα απαγορέψει να κάνουμε κι εμείς την δική μας κουβέντα και έχει επίσης επιβάλει σε όλους τους πελάτες του μαγαζιού να ακούνε ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τής αποκρουστικά αδιάφορης καθημερινότητάς τους. Ο άντρας φωνάζοντας αναλύει στον κουνιάδο του όλη την ταλαιπωρία που πέρασε μέχρι τελικά να του εγκριθεί το δάνειο, ο κουνιάδος τα έχει πάρει με την εφορία και τα νέα μέτρα, η εύσωμη σύζυγος του άντρα προσπαθεί να ταϊσει τα παιδιά που κυνηγιούνται γύρω γύρω σε όλο το μαγαζί, μη κάνοντας όμως και τον κόπο να ανασηκώσει τα οπίσθιά της από την καρέκλα. ( Η αλήθεια βέβαια είναι ότι μία τέτοια κωλάρα για να την ανασηκώσεις πιέζοντας τα χέρια σου στο τραπέζι πρέπει να είσαι τουλάχιστον ο Πύρρος κοντέινερ | Μάιος 2011

Δήμας). Με ένα κομμάτι μπριζόλα καρφωμένο σ’ ένα πιρούνι και στο άλλο χέρι το τσιγάρο προσπαθεί μόνο με την ένταση της φωνής να πετύχει το τάισμα των παιδιών. Φάτε και καμιά μπουκιάαααα. Ελάααατεεε. Τέρμα το παιχνίδι. Τα τζάμια του μικρού ταβερνείου τρίζουν. Τέρμα είπαααα. Ελάτεεεε. Αυτή περιμένει τα παιδικά στόματα να έρθουν από μόνα τους και να καρφωθούν στο πιρούνι της, όσην ώρα εκείνη, παράλληλα με τα παραγγέλματα προς τα κουφά παιδιά - τα οποία ως παιδιά των συγκεκριμένων ανθρώπων, ορθώς έχουνε κουφαθεί- εξηγεί στην αδερφή της Αγγελικούλα απέναντι τα προβλήματα που είχανε με την γεωργιανή καθαρίστρια, η οποία δεν ήξερε γρι ελληνικά και γιατί τελικά αναγκαστήκανε να την διώξουνε. Κι έτσι όλοι εμείς οι υπόλοιποι θαμώνες της ταβέρνας μαθαίνουμε με κάθε λεπτομέρια, χωρίς φυσικά να το θέλουμε, ότι η Γεωργιανή εκτός του ότι μπέρδευε την πατάτα με την ντομάτα και τον φραπέ με το φρικασέ, ήτανε και ψιλοκαριόλα διότι έκανε τα γλυκά μάτια στον αδερφό τους τον Παναγιώτη και προσπαθούσε να τον τυλίξει ρίχνοντας στάχτη στα μάτια της χοντροκώλας. Αν είναι δυνατόν! Η χοντροκώλα έχει βγει εκτός εαυτού. Χτυπάει το χέρι της στο τραπέζι και τσιρίζει. Ε όχι, όοοχι, Αγγελική μου, έφτασε ο κόμπος στο χτένι. Η Αγγελική από απέναντι ανοίγει διάπλατα το στόμα της, επιδεικνύοντας το μισοαλεσμένο καρδιτσιώτικο λουκάνικο πάνω στην γλώσσα της και ξεσπάει σε τρανταχτά γέλια. Χα χα χα χα, καλέ τι του βρήκε του Παναγιώτη. Καλέ ο Παναγιώτης τής γυάλισε, μια χαρά κορίτσι. Χα, χα χα χα χα. Το κακόηχο χαχανητό της Αγγελικούλας αντηχεί μέσα σε όλο το μαγαζί, και φυσικά η Αγγελικούλα αρνείται να δει ότι κάποιοι από τους θαμώνες την στραβοκοιτάζουν ενοχλημένοι και κάποιοι άλλοι βουλώνουν με τις παλάμες τους τ’ αυτιά τους. Και συνεχίζει απτόητη. Χα χα χα χα χα χα. Εμείς που καθόμαστε δίπλα και περιμένουμε υπομονετικά το χαλβά που θέλει να μας κεράσει το ευγενέστατο γκαρσόνι του καταστήματος, καταλαβαίνουμε ότι ο Παναγιώτης πρέπει να έχει το μαύρο του το

χάλι για να αντιδράει έτσι η Αγγελικούλα και συγχρόνως, από τα γαιδουρινά λαρύγγια των αντρών της παρέας εξακολουθούμε να μαθαίνουμε με κάθε λεπτομέρια τα υπέρ και τα κατά της Γιούρομπανκ, της Τράπεζας Πειραιώς, της Εμπορικής, της Εθνικής, της Τράπεζας Κύπρου, και μαθαίνουμε επίσης και τι χαρτιά χρειάζεται τελικά να προσκομίσει ο Παναγιώτης στον ΟΑΕΔ για να πάρει την ανεργία. ( Διπλό τζακ ποτ ο Παναγιωτάκης: Και άσχημος και άνεργος). Είναι πολλές οι πληροφορίες και είναι αγενέστατος και φασιστικός ο τρόπος με τον οποίο η διπλανή οικογένεια μάς αναγκάζει να τις μάθουμε κι εμείς. Η παρέα μου κοντεύει να πέσει σε βαριά κατάθλιψη, κι εγώ συνειδητοποιώ ότι τελικά δολοφόνος γίνεσαι. Δεν γεννιέσαι. Σηκώνομαι όμως με όση περισσότερη ευγένεια και αυτοσυγκράτηση μού έχει απομείνει και πλησιάζω το διπλανό τραπέζι. Σας παρακαλώ, λέω, αν μπορείτε, λίγο πιο σιγά. Λίγο πιο σιγά, γιατί, ειλικρινά σας μιλάω, έχουμε μάθει όλα τα οικογενειακά σας και εκτός αυτού φωνάζετε, ουρλιάζετε και δεν μπορούμε να φάμε. Η οικογένεια για πρώτη φορά ύστερα από ένα γεμάτο δύωρο σταματάει επιτέλους να μιλάει και με κοιτάζει αποσβολωμένη. Η οικογένεια για πρώτη φορά συνειδητοποιοεί ότι η Ελλάδα έχει κι άλλους κατοίκους. Η οικογένεια ζει την αποκάλυψη. Υπάρχουν κι άλλα δίποδα όντα σαν κι αυτούς, τα οποία όχι μόνο μιλάνε τη γλώσσα τους, αλλά έχουν από πάνω και το θράσος να τους επιπλήττουν με παράλογες παρατηρήσεις. Και να τους αποκαλούν ενοχλητικούς. Μέχρι και τα δυο δαιμονισμένα τέρατα, ανακτώντας ως διά μαγείας τη χαμένη τους ακοή, σταματάνε το κυνηγητό και λαχανιασμένα, με γουρλωμένα μάτια, κοιτάνε μια τον πατέρα τους, μια εμένα. Πέφτει μία ξαφνική σιωπή σε όλο το μαγαζί. Και τότε η χοντροκώλα, αδερφή της Αγγελικούλας και του κακάσχημου απόντος αδερφού, κάνει την κίνηση ρουά ματ. Πετάει εκνευρισμένη το πιρούνι στο πιάτο της, τραβάει μια βαθιά τζούρα από το τσιγάρο της και μου λέει: Άμα δεν σας αρέσει κυρία μου, να πάτε αλλού.