Smart Cities I ΟΙ ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ - RESEARCH THESIS 2020 by Korina Athanasiadou

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΕΠΙK.ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ

SMART CITIES

Ο Ι ΕΞΥΠΝ ΕΣ ΠΟ Λ ΕΙΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΟΥΓΚΟΥΡΟΓΛΟΥ ΑΝΝΑ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΞΑΝΘΗ 2019-2020

Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή: • Γρηγοριάδου Μαρία, Επίκ. Καθηγήτρια • Πολυχρονόπουλος Δημήτρης, Καθηγητής • Μάνιος Δημήτρης, Συμβ. Διδάσκοντας

Βεβαιώνουμε ότι είμαστε συγγραφείς της παρούσας εργασίας και ότι έχουμε αναφέρει ή παραπέμψει σε αυτή, ρητά και συγκεκριμένα, όλες τις πηγές από τις οποίες κάναμε χρήση δεδομένων, ιδεών, προτάσεων ή λέξεων, είτε αυτές μεταφέρονται επακριβώς (στο πρωτότυπο ή μεταφρασμένες) είτε παραφρασμένες. Επίσης βεβαιώνουμε ότι αυτή η εργασία προετοιμάστηκε από εμάς προσωπικά ειδικά για την συγκεκριμένη έρευνα ή το συγκεκριμένο μάθημα/σεμινάριο/ πρόγραμμα σπουδών.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ABSTRACT

Το φαινόμενο των «Έξυπνων Πόλεων» αρχίζει να γίνεται η νέα μας πραγματικότητα καταλαμβάνοντας ολεοένα και περισσότερο έδαφος. Η παρούσα ερευνητική εργασία διερευνά την έννοια «Έξυπνη Πόλη» με σκοπό την αποσαφήνιση αυτής, τόσο μέσα από τους διάφορους ορισμούς, όσο και από μία σύντομη ιστορική αναδρομή παρεμφερών αρχιτεκτονικών εννοιών που οδήγησαν στη δημιουργία του όρου «Έξυπνη Πόλη». Στη συνέχεια γίνεται συσχέτιση του όρου από την αρχιτεκτονική οπτική, με στόχο να εντοπιστεί ο τρόπος και ο βαθμός στον οποίο μπορεί να συμβάλλει η Αρχιτεκτονική στη δημιουργία έξυπνων πόλεων ή στη μετατροπή των υφιστάμενων πόλεων σε έξυπνες. Τέλος, γίνεται μία σύντομη καταγραφή και ανάλυση παραδειγμάτων έξυπνων πόλεων από όλο τον κόσμο, ενώ επίσης καταγράφονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από το σύνολο της εργασίας.

The phenomenon of “Smart Cities” is becoming our new reality, occupying more and more territory. This research study explores the concept of “Smart City” in order to clarify it, through the various definitions and through a brief historical review of similar architectural concepts that led to the creation of the term “Smart City”. Then the term is correlated from the architectural point of view, in order to identify the way and the degree to which Architecture can contribute to the creation of smart cities or to the transformation of existing cities into smart ones. Finally, there is a brief recording and analysis of examples of smart cities from around the world, as also of the conclusions that emerged from the whole study.

12 15 17 18 19

20 23

01.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΞΥΠΝΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΣΕ ΜΙΑ ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ Η ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΣΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΜΙΑΣ ΕΞΥΠΝΗΣ ΠΟΛΗΣ

02.ΟΡΙΣΜΟΙ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ - ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΛΗ (ECO CITY)

ΒΙΩΣΙΜΗ ΠΟΛΗ (SUSTAINABLE CITY)

ΒΙΟΦΙΛΙΚΗ ΠΟΛΗ (BIOPHILIC CITY)

εχομενα

33 33 34 35

ΠΟΛΕΙΣ ΧΑΜΗΛΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΟΣ (LOW CARBON FOOTPRINT CITIES) ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΥΠΟΙ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ Η ΠΟΛΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΑΚΑ ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ

ΤΙ ΟΡΙΖΟΥΜΕ ΩΣ ΕΞΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΜΑΣ ΖΩΗ

ΤΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΑΠΟΖΗΤΑΜΕ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ

ΠΟΥ ΕΓΚΕΙΤΑΙ Ο ΒΑΘΜΟΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΜΙΑΣ ΕΞΥΠΝΗΣ ΠΟΛΗΣ

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ-ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΥΠΝΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

39 40 42

Διαχείριση Απορριμάτων (Waste Management) Έξυπνη Κινητικότητα (Smart Mobility) Έξυπνη Ενέργεια (Smart Energy)

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΓΕΝΝΙΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΤΩΝ ΕΞΥΠΝΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

Η ΑΠΟΨΗ ΕΝΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ

περι-

03.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

49 9 ΧΙΛΙΕΤΙΑ Π.Χ. - Η ΠΡΩΤΗ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 50 5 ΑΙΩΝΑΣ Π.Χ. - ΤΟ ΙΠΠΟΔΑΜΕΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΙΠΠΟΔΑΜΟΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ 52 4 ΑΙΩΝΑΣ Π.Χ. - ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ΠΛΑΤΩΝΑΣ -19 ΑΙΩΝΑΣ Μ.Χ. - ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΟΥΤΟΠΙΚΕΣ 52 16 ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ Η

ΟΣ

1516 - «Ουτοπία», Thomas More

19ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ- ΟΙ ΟΥΤΟΠΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥΣ

55 56 57 58

1804 - Η “Ιδανική “ πόλη στο Chaux, Claude Nicolas Ledoux 1829 - Phalanstere (Φαλανστήριο), Charles Fourier 1870 - Familistere, J.B. Godin

1959 – 1974 - Νέα Βαβυλώνα (New Babylon), Constant Nieuwenhuys 1962 Clusters in the Air (Συστάδες στον αέρα), Arata Isozaki

70 71 72 74 75 76

1964 Plug-In City, Archigram 1964 Fun Palace : Η αρχιτεκτονική ως “δυνητική μηχανή”, Cedric Price 1967 Living_1990, Archigram 1969 Ηλεκτρονική Πολεοδομία, Τάκης Ζενέτος 1999 New Urbanism (Νέα Πολεοδομία)

ΑΡΧΕΣ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ : ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΤΙΣΜΕΝΟΥ ΧΩΡΟΥ ΝΕΑ ΑΣΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ

2003 - Η «διαδραστική αρχιτεκτονική»

04.ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ & ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

1870 - Ιδέες για τη “Γραμμική πόλη”, Don Arturo Soria y Mata

59 ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20 60 61

ΟΥ

ΑΙΩΝΑ

1902- Garden City (Κηπούπολη), Ebenizer Howard 1904-1917– Cite Industrielle (Βιομηχανική Πόλη), Antoine (Tony) Garnier

20ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ : ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ «ZONING» ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΤΩΝ

63 1914– La Citta Nuova (Η Νέα Πόλη), Antonio Sant’ Elia 64 1924 - Ville Radieuse (Radiant City), Le Corbusier 651932- Broadacre City, Frank Lloyd Wright

Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΞΥΠΝΩΝ ΠΟΛΕΩΝ, Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

84 92 97 98 99 100

Στατιστικές εκτιμήσεις και μελλοντικές προβλέψεις για τα αστικά περιβάλλοντα Διαπιστώσεις από την χαρτογράφηση της γεωγραφικής κατανομής των έξυπνων πόλεων Το Έξυπνο κτίριο στην έξυπνη πόλη Η επανεκτίμηση της κατοικίας ως δοχείο προσωπικής ζωής Πόλη 4.0 «Έξυπνο κτίριο» και τεχνολογία

103 105 106

«Έξυπνο κτίριο» και ενέργεια «Έξυπνο κτίριο» και χρήσεις Διαχείρηση, σχεδιασμός και μοντέλα έξυπνων πόλεων

112

05.ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΞΥΠΝΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

114 ΕΥΡΩΠΗ 115 117 118 121 122 123 124 125 126

ParcBIT (Parc Balearic Information Technology),Μαγιόρκα BedZED Village, Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο @22 Smart City Campus, Βαρκελώνη, Ισπανία Έξυπνη Πόλη του Ηρακλείου (Irakleio Smart City), Ηράκλειο Κρήτης, Ελλάδα Έξυπνη Πόλη του Άμστερνταμ (Amsterdam Smart City (ASC)), Άμστερνταμ, Ολλανδία Τρίκαλα, Ελλάδα Θεσσαλονίκη-”Έξυπνη Πόλη”, Θεσσαλονίκη, Ελλάδα Paris Smart City 2050, Παρίσι, Γαλλία Citta Della Scienza, Ρώμη, Ιταλία

132 ΑΣΙΑ 132 135 137 141 145

Songdo, Σεούλ, Νότια Κορέα Kashiwa-no-ha Smart City, Ιαπωνία Masdar City, Άμπου Ντάμπι, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα Great City, Chengdu, Κίνα Asia Cairns, Senzhen, Κίνα

148 149

152

Dubai Sustainable City, Ντουμπάι, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα Σιγκαπούρη, Νοτιοανατολική Ασία

ΩΚΕΑΝΙΑ

153

Multiplicity, Μελβούρνη, Αυστραλία

154 06.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 158 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ Παραπομπεσ 160 164 165 167 168

ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΙΝΤΕΟ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

01.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

παρούσα διάλεξη πραγματεύεται την έννοια της «Έξυπνης Πόλης» με σκοπό να αποσαφηνίσει τον όρο μέσα από μία ενδελεχή έρευνα τόσο του ίδιου του ορισμού όσο και άλλων παρεμφερών ορισμών που μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά. Παράλληλα, γίνεται μία ιστορική αναδρομή στην αρχιτεκτονική ιστορία και σε αρχιτεκτονικές έννοιες που οδήγησαν στην εμφάνιση του όρου «Έξυπνη Πόλη». Στη συνέχεια γίνεται συσχέτιση του όρου από την αρχιτεκτονική οπτική με σκοπό να εντοπιστεί ο τρόπος και σε ποιο βαθμό η Αρχιτεκτονική μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη νέων έξυπνων πόλεων και στη μετατροπή των ήδη υπαρχουσών σε έξυπνες. Τέλος, καταγράφονται και αναλύονται κάποιες έξυπνες πόλεις, ενώ στο τελευταίο κεφάλαιο βρίσκονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από το σύνολο της εργασίας.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΞΥΠΝΗΣ ΠΟΛΗΣ Σύμφωνα με την Stimmel (2016) τα αστικά περιβάλλοντα μέσα στις επόμενες δεκαετίες θα κατακλειστούν από την πλειοψηφία του πληθυσμού και αυτό αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο. Την ίδια στιγμή, τα περιβαλλοντικά προβλήματα που μαστίζουν τον πλανήτη μας θεωρείται αναγκαίο να τεθούν υπό έλεγχο, ενώ αυτό σαφώς έχει συντελέσει στη δημιουργία μαζικών προσπαθειών και επενδύσεων για την επίτευξη της «έξυπνης» και βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Ένα είδος ανάπτυξης που έχει ως κύριο στόχο την υψηλότερη ποιότητα ζωής για τους πολίτες, ενώ παράλληλα επιδιώκει τη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών, των οικονομικών συνθηκών αλλά και των συνθηκών υγιεινής.

Η «Έξυπνη Πόλη» συνεπώς, ορίζεται ως το νέο αυτό αστικό περιβάλλον που σχεδιάζεται προκειμένου να λύσει όλα τα προαναφερθέντα προβλήματα, μέσω των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) καθώς και μέσω άλλων μορφών φυσικού κεφαλαίου.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Παράλληλα με τα εκάστοτε προβλήματα και εμπόδια, σύμφωνα με την Stimmel (2016) και τον Ahuja (2016), βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία επανάσταση στη τεχνητή νοημοσύνη, συγκρίσιμη με αυτή της 1ης Βιομηχανικής Επανάστασης οπότε κατά συνέπεια, οι πόλεις μας βρίσκονται στα πρόθυρα μιας ριζικής μεταμόρφωσης. Έτσι, οι πόλεις του μέλλοντος δεν θα είναι μόνο ανθεκτικές και προστατευμένες από πιθανές καταστροφές, αλλά θα χαρακτηρίζονται από εργονομία και τεχνολογικές ανέσεις. Έτσι, τα κτίρια θα είναι σχεδιασμένα ώστε να αντέχουν στις φυσικές καταστροφές, ενώ ο πολεοδομικός σχεδιασμός θα ωθήσει τις πόλεις να βρουν νέους τρόπους για τη διανομή και την προμήθεια της ενέργειας, ενώ παράλληλα θα δημιουργηθούν και θα ενισχυθούν συστήματα αποστράγγισης και συστήματα καθαρισμού για τον μολυσμένο αέρα, το νερό και το έδαφος. με τα εκάστοτε προβλήματα και εμπόδια,

ως κοινωνικό και πολιτικό σχέδιο). Το όραμα της «Έξυπνης Πόλης» ξεκίνησε αρχικά γύρω στο 2005 έχοντας ως στόχο να χαρακτηρίσει μια σειρά νέων χρήσεων ΤΠΕ, όμως σήμερα ο όρος με την τόσο ραγδαία εξάπλωση τόσο σε μέσα μαζικής ενημέρωσης όσο και στην ειδική βιβλιογραφία και τις επιχειρήσεις (όπως η IBM και η Cisco), οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου αστικού ιδεώδους.

Παράλληλα, παρόμοια μοντέλα πόλεων όπως είναι οι πράσινες πόλεις, οι οικολογικές πόλεις και οι βιοκλιματικές πόλεις έχουν εξελιχθεί και δοκιμαστεί για ένα διάστημα τριών δεκαετιών περίπου, προκειμένου να είναι ικανές να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που επιφυλάσσει το μέλλον. Το αρνητικό είναι ότι οι προσεγγίσεις για αυτού του είδους τις πόλεις φαίνεται να αποτελούν κατά την πλειοψηφία τους τομεακές πρωτοβουλίες και όχι ένα ενοποιημένο και συντονισμένο πλάνο σχεδιασμού. Παράλληλα όμως οι Σύμφωνα με τον Picon (2015) η «Έξυπνη Πόλη» ραγδαίοι ρυθμοί που χαρακτηρίζουν την κατευθυνόμενη από την ψηφιακή τεχνολογία αστικοποίηση χρήζει άμεσης επέμβασης για είναι πλέον έτοιμη να πάρει τη θέση της την αντιμετώπιση της και βάζει στο παιχνίδι τυπικής δικτυακής πόλης που γέννησε η ένα πλήθος ερευνητών, επιστημόνων, βιομηχανική εποχή (μια πόλη που βασιζόταν τεχνικών, σχεδιαστών, την κοινωνία των κυρίως στην υλική υποδομή της, όχι μόνο ως πολιτών και γενικότερα την παγκόσμια τεχνολογικό βέλτιστο, αλλά ταυτοχρόνως και κοινότητα προκειμένου να αναληφθεί δράση

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

εστιάζοντας στη βιωσιμότητα. Όλα αυτά την στιγμή που ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με μία τεχνολογική επανάσταση ιδίως στους τομείς των ΤΠΕ και του διαδικτύου φέρνοντας στο προσκήνιο μία πληθώρα επιλογών που διεισδύουν στους τομείς όλων των δραστηριοτήτων (Kim 2018). Σύμφωνα με τον Picon (2015) δύο είναι οι βασικοί άξονες πάνω στους οποίους χαράσσεται η στρατηγική της «Έξυπνης Πόλης». Η μία προσέγγιση αφορά μία περιορισμένου εύρους έννοια που δίνει έμφαση στις λειτουργικές πτυχές της πόλης, ιδίως στην υποδομή της, μέσω της χρήσης ψηφιακών εργαλείων. Εστιάζει συνεπώς στον στρατηγικό χαρακτήρα των Πληροφοριών και των Τεχνολογιών Επικοινωνίας, στοχεύοντας στη βελτίωση της καθημερινής διαχείρισης της πόλης. Αυτό φυσικά ωφελεί την οικονομία σε επίπεδο υλικών και ενέργειας, ενώ ταυτόχρονα προνοεί για την οικολογική πλευρά της πόλης. Η άλλη προσέγγιση αφορά ένα ευρύτερο όραμα που ασχολείται πέρα από την αποτελεσματική διαχείριση των υποδομών και των υπηρεσιών, με την προώθηση της παραγωγής αλλά και της ανταλλαγής της γνώσης, έχοντας ως απώτερο σκοπό την καλύτερη ποιότητα ζωής. Και οι δυο προσεγγίσεις παρουσιάζουν αρκετές συγκλίσεις.

ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΣΕ ΜΙΑ ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ Όπως θα αναμέναμε, η σημασία του ανθρώπινου παράγοντα έχει πρωτεύοντα ρόλο και στις δυο περιπτώσεις. Σε οποιοδήποτε ορισμό της «Έξυπνης Πόλης» και αν ανατρέξουμε θα δούμε πως απαιτείται η παρουσία νέων ατομικών αλλά και συλλογικών προσπαθειών. Εάν οι άνθρωποι δεν είναι διατεθειμένοι να προσαρμόσουν την συμπεριφορά τους σε συγκεκριμένα μοντέλα και να παρέχουν συγκεκριμένες πληροφορίες στα εκάστοτε ψηφιακά μέσα, η «Έξυπνη Πόλη» θα έχει περιορισμένο αντίκτυπο και λιγότερα πραγματικά αποτελέσματα. Παράλληλα, ένα απλό σχέδιο που θα εξοπλίσει την πόλη με ψηφιακά εργαλεία σε καμία περίπτωση δεν είναι αρκετό.

“Επομένως μιλάμε για μία αστική επανάσταση άρρηκτα συνδεδεμένη με ζητήματα ανθρωπολογίας, κοινωνιολογίας αλλά και πολιτικής φύσεως”.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Antoine Picon (2015)

Όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά η Stimmel (2016) και ο Ahuja (2016), η αποκλειστική χρήση της τεχνολογίας για την επίλυση των προβλημάτων μιας συμβατικής πόλης δεν αρκεί για τη δημιουργία της «Έξυπνης Πόλης». Επομένως, μία καθολικά τεχνολογική προσέγγιση για την επίτευξη ενός βιώσιμου περιβάλλοντος διαβίωσης θεωρείται τουλάχιστον, πολιτισμική αποτυχία. Η συγκέντρωση δεδομένων μέσω των ΤΠΕ πρέπει να θεωρείται απλώς ως ένας ακόμη παράγοντας των έξυπνων πόλεων. Οφείλουν λοιπόν, οι ποικίλες πολιτικές και τεχνολογικές καινοτομίες να στοχεύσουν στη δημιουργία ενός ενοποιημένου πλαισίου, σύμφωνα με το οποίο οι άνθρωποι θα μπορούν να έχουν μία υγιή και παραγωγική ζωή, χωρίς αυτή ωστόσο να επηρεάζει τα αποθέματα των φυσικών πόρων της γης.

κοινότητας, αλλά και σε ευρύτερο επίπεδο, στον τομέα του περιβάλλοντος και της υγείας έτσι ώστε να συμβάλλουν (οι τεχνολογίες αυτές) σε μία βιώσιμη ανάπτυξη (Stimmel, 2016), (Ahuja, 2016). Παράλληλα, μία πόλη μπορεί να οριστεί ως “έξυπνη” όταν η προσέγγιση στις επενδύσεις που θα σχεδιαστούν και θα εφαρμοστούν επικεντρώνεται κυρίως στο ανθρώπινο κεφάλαιο, στις μεταφορές, και στις σύγχρονες υποδομές των ΤΠΕ συμβάλλοντας έτσι στη βιώσιμη ανάπτυξη σε όλους τους τομείς, καθώς και στην καλύτερη ποιότητα ζωής των κατοίκων, με ταυτόχρονη διασφάλιση των φυσικών πόρων. Αυτό επιτυγχάνεται από τη συμμετοχική δράση των κατοίκων της πόλης και από τη δέσμευση των εκάστοτε κυβερνήσεων (Stimmel, 2016), (Ahuja, 2016).

Έτσι, το μεγάλο εύρος των τεχνολογιών που έχουν εφαρμοστεί για την πλαισίωση και υποστήριξη της έξυπνης πόλης αποτελεί σημαντικό αίτιο στη δυσκολία απόδοσης ενός σαφή ορισμού του τι είναι ακριβώς μία «Έξυπνη Πόλη». Το βέβαιο είναι όμως, ότι μία έξυπνη πόλη δεν διαθέτει μόνο τεχνολογίες ΤΠΕ σε ορισμένους τομείς, αλλά έχει και την ικανότητα να εφαρμόσει αυτές τις τεχνολογίες, τόσο σε επίπεδο τοπικής

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ Η ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ Η βάση της «Έξυπνης Πόλης» έγκειται στην εντατική χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Έτσι, έχει τη δυνατότητα να εκμεταλλεύεται την ανάπτυξη του ηλεκτρονικού περιεχομένου και την αυξανόμενη “υβριδοποίηση” αυτού με τον φυσικό κόσμο για την εύρυθμη λειτουργία της, τη βιωσιμότητα και τη βελτιστοποίηση της ζωής των κατοίκων της. Έτσι ορίζεται η έννοια της «επαυξημένης ή ενισχυμένης πραγματικότητας» (augmented reality), η οποία φαίνεται να εμπλέκει την ποιότητα της αστικής ζωής με τη βιώσιμη ανάπτυξη μέσω της διαχείρισης τεχνολογικών πόρων και υποδομών. Η έξυπνη πόλη επομένως φαίνεται να είναι ικανή να επιδείξει μία μορφή νοημοσύνης που αντίστοιχή της δεν είχε υπάρξει ποτέ μέχρι σήμερα (Picon, 2015).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΣΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΜΙΑΣ ΕΞΥΠΝΗΣ ΠΟΛΗΣ Παράλληλα, σύμφωνα με τους Concilio και Rizzo (2016) μία «Έξυπνη Πόλη» χρησιμοποιεί ΤΠΕ προκειμένου να προσφέρει αξιοπιστία, λειτουργικότητα και βιωσιμότητα. Οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν είναι οι εξής: 1. Συλλογή (Αρχικά συλλέγονται πληροφορίες μέσω αισθητήρων, συσκευών και υφιστάμενων συστημάτων). 2. Επικοινωνία (Έπειτα διαμοιράζονται τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν μέσω της χρήσης ενσύρματων ή ασύρματων δικτύων). 3. “Ροκάνισμα” (“crunching”) (Τέλος, αναλύονται τα δεδομένα που συλλέχθηκαν, προκειμένου να γίνει αντιληπτό τι συμβαίνει την παρούσα χρονική στιγμή αλλά και το τι πρόκειται να συμβεί).

Σύμφωνα με το άρθρο “AD Essentials: Smart Cities“ της AD Editorial Team (2015), τίθεται το ερώτημα ποιος θα πρέπει να οδηγήσει τις έξυπνες πόλεις στο μέλλον. Πολλοί που ανήκουν στον κλάδο της αρχιτεκτονικής υποστηρίζουν την αναγκαία συμμετοχή των αρχιτεκτόνων κατά τον σχεδιασμό των έξυπνων πόλεων. Επομένως, η συμμετοχή των αρχιτεκτόνων ίσως είναι η πιθανή απάντηση στην εξισορρόπηση των συμφερόντων των τεχνολογικών επιχειρήσεων με αυτών της πολεοδομίας, καθώς οι αρχιτέκτονες έχουν από το παρελθόν εμπειρία στον συνδυασμό μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου συμφέροντος. Παράλληλα όμως, σύμφωνα με τον Townsend (2013) δεν είναι μόνο οι εταιρείες τεχνολογίας που καθοδηγούν την έξυπνη πόλη προς τη λάθος κατεύθυνση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και οι καλοπροαίρετες προθέσεις των επιστημόνων στον εκάστοτε τομέα μπορούν να οδηγήσουν σε αρνητικά αποτελέσματα. Υποστηρίζει λοιπόν ότι οι αρχιτέκτονες και οι υπεύθυνοι σχεδιασμού είναι αυτοί που θα πρέπει να χαράξουν το δρόμο προς τις έξυπνες πόλεις που θα έχουν διάρκεια στον χρόνο, ακόμη και αν ξεκινήσουν με μικρές τοπικές πρωτοβουλίες.

Έτσι, σύμφωνα με τον Stott (2013), το πλεονέκτημα των σχεδιαστών είναι ότι έχουν εμπειρία στην κοινωνική εμπλοκή και φέρνουν μια διαφορετική, συχνά ανθρωποκεντρική κατανόηση της τεχνολογίας, η οποία μπορεί να συμπληρώσει την τεχνολογικά καθοδηγούμενη στρατηγική των σημερινών υπερασπιστών των Έξυπνων Πόλεων. Αυτός όμως δεν είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο οι αρχιτέκτονες πρέπει να εμπλέκονται στο σχεδιασμό των έξυπνων πόλεων. Οι εμπλεκόμενοι με το ζήτημα της βιωσιμότητας εύκολα αντιλαμβάνονται οτι είναι πολύ πιο εύκολο να σχεδιάσουμε ένα κτίριο με νέα τεχνολογία εξαρχής από ότι για μία εκ των υστέρων προσαρμογή ενός προ-υπάρχοντος κτιρίου. Αν θέλουμε πραγματικά να αναπτύξουμε ένα πανταχού παρόν «διαδίκτυο των πραγμάτων (Internet of Things - IoT)», τα νέα κτίρια θα πρέπει εξαρχής να σχεδιαστούν με αυτό το πνεύμα.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

02. ΟΡΙΣΜΟΙ

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ν και ο όρος «Έξυπνη Πόλη» είναι αμερικανικής προέλευσης, η σημασία του και η εφαρμογή του δεν παύουν να έχουν καθολική “αντανάκλαση” σε όλο τον κόσμο, καθώς δεν προσδιορίζει μία συγκεκριμένη χώρα ή έναν πολιτισμό. Παραδείγματα Έξυπνων Πόλεων συναντάμε τόσο στην Κορέα όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Γαλλία, την Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Σκανδιναβία και την Ελλάδα. Έτσι, είναι φανερό ότι δεν γίνεται λόγος μόνο για μητροπόλεις όπως είναι το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη και η Σιγκαπούρη, οι οποίες βρίσκονται στην αιχμή της τεχνολογίας, αλλά και άλλες πόλεις μικρότερου μεγέθους και εμβέλειας.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ

Η έννοια της «Έξυπνης Πόλης» χρησιμοποιείται συχνά υπαινίσσοντας πως ο αναγνώστης έχει μία σαφή εικόνα και αντίληψη του τι σημαίνει η έννοια αυτή. Πέρα όμως από τον ακριβή ορισμό της «Έξυπνης Πόλης» ο οποίος δεν έχει κατοχυρωθεί ακόμη, είναι αρκετά δύσκολο να ορίσουμε ακόμη και την έννοια της ίδιας της πόλης. Το Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής και Οικονομικής Έρευνας της Γαλλίας (INSEE) για παράδειγμα θεωρεί πως η πόλη αποκτά υπόσταση όταν ο οικισμός περιλαμβάνει τουλάχιστον 2.000 κατοίκους. Κάθε χώρα όμως φαίνεται να έχει τα δικά της όρια όπως για παράδειγμα η Δανία, όπου ο αριθμός των 250 ατόμων θεωρείται αρκετός για την ύπαρξη της πόλης, ενώ στην Αίγυπτο ο αριθμός αυτός είναι 11.000, στην Ιαπωνία 30.000 και στις Ηνωμένες Πολιτείες 2.500. Επομένως οι πρωτοβουλίες των έξυπνων πόλεων μπορούν να αφορούν πόλεις διαφορετικών μεγεθών, έχοντας συνήθως μεγαλύτερο αντίκτυπο στις πόλεις με μεγαλύτερο (σε αριθμό) πληθυσμό (Bassi, 2017).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Σύμφωνα με τον Koutitas (2018), ο όρος «Smart City» συχνά έχει να κάνει με ιδέες και έργα που σχετίζονται με τεχνολογικές έννοιες, αναφέρονται στην πράσινη ενέργεια, την τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence (AI)), το Internet-of-Things (IoT) ή διαδίκτυο των πραγμάτων (η σύνδεση όλων των ηλεκτρονικών συσκευών μεταξύ τους), την αυτόνομη οδήγηση οχημάτων καθώς και άλλων τεχνολογιών ανάλογου τύπου. Παράλληλα, μία «Έξυπνη Πόλη» πρώτα διερευνά, πειραματίζεται και έπειτα χρησιμοποιεί τις τεχνολογίες που είναι διαθέσιμες προκειμένου να βελτιώσει την κοινότητά της. Αυτό φυσικά έχει θετική επιρροή τόσο στη διακυβέρνηση, όσο και στις υπηρεσίες, στις οικονομικές και εκπαιδευτικές ευκαιρίες καθώς και στην κοινωνική ισότητα των μελών της πόλης. Η πόλη αυτή για να υπάρξει με επιτυχία θα πρέπει να περιλαμβάνει νέες πολιτικές που είναι ικανές να διαχειριστούν ζητήματα ιδιωτικότητας καθώς και άλλα αντίστοιχα ζητήματα που μπορεί να προκύψουν σε έναν κόσμο πανταχού παρόντων δεδομένων, κοινωνικών μέσων, συσκευών υψηλής απόδοσης και αναλυτικών στοιχείων και δεδομένων.

Παράλληλα ο Κομνηνός (2006) θεωρεί ότι οι «Έξυπνες Πόλεις» “σκιαγραφούνται” από ένα μοντέλο καινοτομίας πολλαπλών επιπέδων. Αυτό το μοντέλο ανάπτυξης για τη δημιουργία μίας έξυπνης πόλης προκύπτει από την συνένωση τριών επιπέδων, του φυσικού χώρου ο οποίος περιλαμβάνει τις δυνατότητες των ανθρώπων και τις δραστηριότητες γνώσεων, του θεσμικού χώρου στον οποίο εξελίσσεται το σύστημα καινοτομίας και του ψηφιακού χώρου στον οποίο ανήκουν οι τεχνολογιες. Η δυνατότητα των έξυπνων πόλεων να συνδυάζουν τρείς μορφές ευφυίας, την ανθρώπινη, τη συλλογική και την τεχνητή, είναι αυτή που τις καθιστά άξιες.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΟΡΙΣΜΟΣ - ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ Σύμφωνα με τους Concilio και Rizzo (2016) το «Κίνημα των Έξυπνων Πόλεων (Smart Cities Movement)» παρόλο που φαίνεται να έχει τονιστεί ιδιαίτερα στην Δυτική Ευρώπη, πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Εστιάζει στις υποδομές των πόλεων και στη χρήση “πιο έξυπνων” προσεγγίσεων, κυρίως μέσω της χρήσης υπολογιστών και της έξυπνης συσσώρευσης δεδομένων, ανάλυσης και αποθήκευσης. Στόχος είναι η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, και η μείωση της ρύπανσης και των αποβλήτων και από επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας όπως είναι η ηλεκτρική ενέργεια, τα οδικά συστήματα, το νερό κ.ά. Αυτό το κίνημα φαίνεται να έχει θερμούς υποστηρικτές τις τεχνολογικά εστιασμένες επιχειρήσεις οι οποίες έχουν ως απώτερο σκοπό την πώληση υλικού, λογισμικού και υπηρεσιών τεχνολογίας. Το κίνημα αυτό αναπτύχθηκε από το Συμβούλιο Έξυπνων Πόλεων (Smart Cities Council) του οποίου οι κύριοι εταίροι είναι η ΑΤ & Τ, η Bechtel, η CISCO, η GE Digital Energy, η IBM και η Microsoft, όλες τους επιχειρήσεις λογισμικών και υλικού.

Παράλληλα, στο βιβλίο των Concilio και Rizzo (2016) Ανθρώπινες Έξυπνες Πόλεις (Human Smart Cities) αναφέρονται δύο ισχυρισμοί για τις Έξυπνες Πόλεις, μία από το Αμερικανικό Γραφείο Επιστημονικής και Τεχνικής Πληροφόρησης (US Office of Scientific and Technical Information) όπου αναφέρεται ότι «μία πόλη που

παρακολουθεί και ενσωματώνει τις συνθήκες όλων των υποδομών ζωτικής σημασίας, συμπεριλαμβανομένων αυτών, δρόμοι, γέφυρες, σήραγγες, σιδηροτροχιές, υπόγειες γραμμές, αεροδρόμια, λιμάνια, επικοινωνίες, νερό, ενέργεια, ακόμη και μεγάλα κτίρια, μπορεί να βελτιστοποιήσει καλύτερα τους πόρους της, να σχεδιάσει προληπτικές δραστηριότητες συντήρησης και να παρακολουθήσει τις πτυχές ασφαλείας, ενώ ταυτόχρονα να μεγιστοποιήσει τις υπηρεσίες για τους πολίτες της». Ενώ το Ερευνητικό κέντρο Forrester υποστηρίζει ότι οι “έξυπνες” υπολογιστικές τεχνολογίες θα κάνουν τις υπηρεσίες της πόλης όπως «τη

διοίκηση, την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη, τη δημόσια ασφάλεια, την ακίνητη περιουσία, τις μεταφορές και τις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, πιο έξυπνες, διασυνδεδεμένες και αποτελεσματικές». Ενώ οι υπολογιστές μπορούν αναμφίβολα να χρησιμοποιηθούν σωστά και στις δύο περιπτώσεις, η αυξανόμενη εξάρτηση από την τεχνολογία δεν μας αφήνει να εγγυηθούμε για τα οφέλη που θα προκύψουν.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Σύμφωνα με τον Ahuja (2016) η έννοια της «Έξυπνης Πόλης» θεωρείται συναφής με τις προαναφερθείσες. Οι έξυπνες πόλεις προσπαθούν επενδύοντας στην τεχνολογία και χρησιμοποιώντας τις διαθέσιμες καινοτομίες να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των κοινωνιών. Ο όρος “έξυπνος” εστιάζει σε δημόσιες ή ιδιωτικές επενδύσεις ΤΠΕ ή σε βιομηχανίες που χρησιμοποιούν ΤΠΕ στις διαδικασίες παραγωγής τους. Έργα που έχουν εφαρμοστεί περιλαμβάνουν την ανανέωση του κτιριακού αποθέματος, τα έξυπνα ενεργειακά δίκτυα, την ευρυζωνική πρόσβαση, την υποδομή φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, την εγκατάσταση δικτύων θέρμανσης με νέες τεχνολογίες, την εφαρμογή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κ.ά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι έξυπνες πόλεις δεν αναδύονται μόνο ως καινοτόμοι τρόποι για την μελλοντική αστική κατοίκηση, αλλά και ως μία στρατηγική για την καταπολέμηση της φτώχειας και της ανισότητας, της ανεργίας και της διαχείρισης της ενέργειας. Στον πυρήνα της η Έξυπνη Πόλη έχει ως βάση τη δημιουργία και τη σύνδεση του ανθρώπινου κεφαλαίου, του κοινωνικού κεφαλαίου και των υποδομών των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών

(ΤΠΕ) έτσι ώστε να παράγουν μεγαλύτερη και πιο βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη καθώς και μία καλύτερη ποιότητα ζωής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Ευρωπαϊκό μοντέλο της «Έξυπνης Πόλης» το οποίο ορίζεται από 6 άξονες ή κατηγορίες (European Parliament, 2014): 1. Έξυπνη Οικονομία (Smart Economy) 2. Έξυπνη Κινητικότητα (Smart Mobility) 3. Έξυπνο Περιβάλλον (Smart Environment) 4. Έξυπνοι Άνθρωποι (Smart People) 5. Έξυπνη Διαβίωση (Smart Living) 6. Έξυπνη Διακυβέρνηση (Smart Governance)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΛΗ (ECO-CITY) Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (European Parliament, 2014), σε μία προσπάθεια να προσδιορίσει την έξυπνη πόλη, εστιάζει στην Τεχνολογία Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) την οποία και καθιστά βασικό παράγοντα για τη διαχείριση και αντιμετώπιση των προκλήσεων σε μία έξυπνη πόλη. Ο ορισμός που συντάσσει λοιπόν για την έξυπνη πόλη είναι ο εξής:

“Μια έξυπνη πόλη είναι μια πόλη που επιδιώκει να αντιμετωπίσει δημόσια ζητήματα προάγοντας λύσεις που βασίζονται στην Τεχνολογία Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και έχουν ως βάση τη συνεργασία πολλών δημοτικών παραγόντων” European Parliament (2014)

Ωστόσο υπάρχει μία σημαντική σύνδεση της έννοιας της Έξυπνης Πόλης με άλλες παρεμφερείς έννοιες που σχετίζονται με την πόλη και μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά, όπως (European Parliament, 2014): • Οικολογική Πόλη (Eco-City) • Έξυπνη πόλη (Intelligent City) • Πόλη της γνώσης (Knowledge City) • Βιώσιμη Πόλη (Sustainable City) • Ταλαντούχα πόλη (Talented City) • Ενσύρματη Πόλη (Wired City)

Συμπερασματικά λοιπόν, θα μπορούσαμε να ορίσουμε την «έξυπνη πόλη» ως ένα συνδυασμό παραγόντων, όπως είναι οι επενδύσεις ανθρώπινου και κοινωνικού κεφαλαίου, οι μεταφορές αλλά και οι σύγχρονες υποδομές επικοινωνιών (ΤΠΕ), που συμβάλλουν στη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη. Αυτό φυσικά έχει ως αντίκτυπο μία υψηλότερη ποιότητα ζωής και σαφώς πιο σωστή διαχείριση των φυσικών πόρων με τη συμμετοχική δράση των κατοίκων αλλά και τη δέσμευση από την πλευρά των κυβερνόντων.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Η συγκεκριμένη ιδέα είναι μεταβαλλόμενη, γι’ αυτό άλλωστε δεν υπάρχει και ένας απόλυτος ορισμός. Θα λέγαμε ότι αποτελεί μία διαδικασία ή αλλιώς μία σειρά βημάτων ικανά να μετατρέψουν τις πόλεις σε πιο “ζωντανές” και “ανθεκτικές”, έτοιμες να ανταποκριθούν με πιο ταχείς ρυθμούς στις νέες προκλήσεις. Η εγγυημένη επιτυχία ωστόσο της έξυπνης πόλης θα έρθει μόνο μέσα από την ολοκλήρωση όλων των διαστάσεων της ανθρώπινης νοημοσύνης, της συλλογικής νοημοσύνης αλλά και της τεχνητής νοημοσύνης.

• Ψηφιακή Πόλη (Digital City) • Βιοφιλική Πόλη (Biophilic City) • Πόλεις μικρού οικολογικού αποτυπώματος (small carbon footprint) • Πόλη μετά τον άνθρακα

Η αντίληψη ότι τα προβλήματα του αστικού περιβάλλοντος θα μπορούσαν να γίνουν κατανοητά λαμβάνοντας υπόψιν τη σχέση του περιβάλλοντος τόσο με τους οργανισμούς της φύσης όσο και με τις τροφικές αλυσίδες, τις γέφυρες θερμότητας των πόλεων, την ατμοσφαιρική ρύπανση, την ρύπανση των υδάτων και τη μείωση της βιοποικιλότητας οδήγησε στην γέννηση της ιδέας της «Οικολογικής πόλης», μία πόλη που θα λειτουργεί σαν ένας ζωντανός οργανισμός (Kim 2018). Σύμφωνα με τον Ahuja (2016) ο όρος «Οικολογική Πόλη» (Eco-City) δημιουργήθηκε από τον Richard Register το 1987. Η περιγραφή που της αντιστοιχεί είναι η εξής «ένα σύστημα

αστικού περιβάλλοντος στο οποίο η εισροή πόρων και η παραγωγή αποβλήτων ελαχιστοποιείται», ενώ δεν έχει διατυπωθεί

ακόμα κάποιος ακριβής ορισμός ή μοντέλοπρότυπο για αυτή. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την οικολογική πόλη, ως μία συλλογή από ιδέες ικανές να μετατρέψουν τις αστικές περιοχές σε βιώσιμες.

Παρακάτω θα αναλυθούν μερικοί από αυτούς τους όρους, αν και φαίνεται ότι ο όρος «Έξυπνη Πόλη» έχει επικρατήσει τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Μία οικολογική πόλη αποτελείται από 10 διαστάσεις (Ahuja, 2016) : 1. Μία συμπαγής, αστική μορφή, μικτής

ΒΙΩΣΙΜΗ ΠΟΛΗ (SUSTAINABLE CITY) Παραδείγματα οικολογικών πόλεων που αξίζει να αναφερθούν είναι η Curitiba (Βραζιλία), το Φράιμπουργκ (Γερμανία), η Στοκχόλμη (Σουηδία) και η Αδελαΐδα (Αυστραλία).

χρήσης 2. Δημόσια

μεταφορά

και

χρήση

μη

Συχνά ο όρος «Βιώσιμη Πόλη» (Sustainable City) χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της Οικολογικής Πόλης. Ούτε για τη βιώσιμη πόλη υπάρχει κάποιος ακριβής ορισμός αλλά σύμφωνα με τους ειδικούς συνδέεται με την αειφορία καθώς υποστηρίζουν ότι

«μία αειφόρος/βιώσιμη πόλη θα πρέπει να ανταποκριθεί στις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θυσιαστεί η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες» (Ahuja, 2016).

μηχανοκίνητων μέσων μεταφοράς 3. Αγνό φυσικό περιβάλλον ικανό να διατηρεί τις βασικές ανάγκες της πόλης

H ατζέντα της αειφόρου ανάπτυξης (sustainable development) και της αειφόρου διαβίωσης (sustainable living) που είναι φιλικές προς τον άνθρωπο κάνουν λόγο για την κλιματική αλλαγή και τη διαχείριση των κινδύνων και των προκλήσεων που συνδέονται με την αστικοποίηση, ενώ επιπροσθέτως, υπογραμμίστηκε στη Συμφωνία του Παρισιού (2018) η επιτακτική ανάγκη και η κρισιμότητα της κατάστασης για άμεση δράση με στόχο την κληροδότηση ενός βιώσιμου και ζωτικού πλανήτη στις επόμενες γενιές (Kim, 2018).

4. Εφαρμογή τεχνολογιών σχετικών με το περιβάλλον για την αποδοτικότητα των πόρων και της ενέργειας 5. Πολιτισμός 6. Κοινότητα 7. Ισότητα 8. Καλή διακυβέρνηση 9. Οικονομικές επιδόσεις και απασχόληση ευνοούμενες από τις καινοτομίες 10. Δημιουργικότητα

και

μοναδικότητα

του τοπικού περιβάλλοντος

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Οι τομείς επέμβασης για να γίνει το Φράιμπουργκ μία οικολογική - πράσινη πόλη (Πηγή: https://wwf.panda.org/?204419/Freiburg-green-city)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

(Πηγή: https://tinyurl.com/yas4pwdg)

Η εφαρμογή της Συμφωνίας του Παρισιού (2018) και οι προβλεπόμενοι στόχοι έως το 2050 για έναν βιώσιμο πλανήτη

Η ιδέα της Βιώσιμης Πόλης λοιπόν, υπερασπίζεται τη διατήρηση του παγκόσμιου περιβάλλοντος και προάγει στρατηγικές διαχείρισης που αφορούν κάθε κράτος ξεχωριστά. Στοχεύει λοιπόν μέσα από ένα πλαίσιο στρατηγικών αειφόρου ανάπτυξης να μεταλαμπαδεύσει στις μελλοντικές γενιές τις ευθύνες που θα πρέπει να επωμιστούν. Οι στρατηγικές που σχεδιάζονται συγκαταλέγουν ένα ευρύ φάσμα πτυχών της κοινωνίας όπως είναι οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές δομές, οι μηχανισμοί παραγωγής και κατανάλωσης αλλά και κάθε πτυχή που αφορά το περιβάλλον (Kim 2018). Σύμφωνα με τον όρο Βιωσιμότητα, μια ιδανική βιώσιμη πόλη μπορεί να εξασφαλίσει έναν τρόπο ζωής με διάρκεια βασιζόμενη και στις τέσσερις διαστάσεις οι οποίες είναι (Kim 2018):

1. 2. 3. 4. Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Οικολογία Οικονομία Πολιτική Πολιτισμός

Παράλληλα, ο αειφόρος αναπτυξιακός σχεδιασμός και οι υποστηρικτές του θέτουν το περιβάλλον ως θεμέλιο και το χρήζουν ως πόρο ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο, τον οποίο πόρο ο άνθρωπος θα πρέπει να διατηρήσει και να αξιοποιήσει. Η νέα αυτή πόλη θα πρέπει να κατανοεί πως το περιβάλλον αποτελεί έναν περιορισμένο πόρο και να είναι ικανή να διασφαλίσει την ύπαρξη του (περιβάλλοντος) για τις επόμενες γενιές. Έτσι λοιπόν, στο σύνολο τους τα έργα μιας βιώσιμης πόλης περιλαμβάνουν όλα αυτά που σχετίζονται με την οικολογία, την ενέργεια, τον πολιτισμό αλλά και έργα κοινωνικής πρόνοιας για όσους υστερούν κοινωνικά (Kim 2018).

Έτσι, η βιώσιμη πόλη οφείλει να τροφοδοτεί τους πολίτες της με την ενέργεια που παράγει η ίδια από ανανεώσιμες πηγές, να έχει όσο το δυνατόν χαμηλότερα ποσοστά ρύπανσης, να είναι ικανή να χρησιμοποιεί τη γη προς όφελος της, να ανακυκλώνει τα χρησιμοποιούμενα υλικά είτε ανακυκλώνοντας τα, είτε παράγοντας ενέργεια από τα απόβλητα της. Επομένως, οι αρχές που ακολουθούνται στοχεύουν σε μία υψηλότερη ποιότητα ζωής, με ισχυρή αίσθηση της κοινότητας (Ahuja, 2016).

“Βιοκλιματικός σχεδιασμός, τεχνολογία αλλά και αλλαγή καταναλωτικών συνηθειών είναι το τρίπτυχο της βιώσιμης, από περιβαλλοντικής άποψης, πόλης” Anil Ahuja (2016)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΒΙΟΦΙΛΙΚΗ ΠΟΛΗ (BIOPHILIC CITY)

με δέσμευση για επικοινωνία, για επένδυση και σύνδεση της φύσης με όλες τις πτυχές του αστικού ιστού, και τη βελτιστοποίηση της ποιότητας της ζωής. Ενστερνίζεται έννοιες όπως η βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή, η κυκλική οικονομία και οι τοπικοί πόροι, συμπεριλαμβανομένων των υδάτων, της ενέργειας, των αποβλήτων, της γης και των τροφίμων. Τέλος, οι κάτοικοι έχουν αυξημένα αισθήματα περιβαλλοντικής συνείδησης και αυτό παίζει καθοριστικό ρόλο στο τρόπο ζωής τους. (Πηγή: https://www.stefanoboeriarchitetti.net/en/project/vertical-forest/)

Σύμφωνα με τον Ahuja (2016), ο όρος «Βιοφιλική Πόλη» (Biophilic City) δημιουργήθηκε από τον καθηγητή Timothy Beatley του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια, ο οποίος θέτει ως βάση των αστικών χώρων το φυσικό τους περιβάλλον προκειμένου η πόλη να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις παγκόσμιες ολιστικές τάσεις που επικρατούν. Φυσικά δεν μιλάμε απλώς για κοινότητες με πολύ πράσινο και φυσικούς χώρους αλλά για κοινότητες με δομές διακυβέρνησης, εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις, και μία κοινωνία των πολιτών

ΠΟΛΕΙΣ ΧΑΜΗΛΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΟΣ (LOW CARBON FOOTPRINT CITIES)

Bosco Verticale - Το πρώτο κάθετο δάσος του κόσμου από το γραφείο Stefano Boeri Architetti με στοιχεία βιοφιλικού σχεδιασμού

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Η Μ. Βρετανία σχεδιάζει πόλεις μηδενικών εκπομπών άνθρακα, με ελάχιστο οικολογικό αποτύπωμα. Τέτοιες είναι η πόλη Beddington Zero Energy Development (BedZED) στο Ηνωμένο Βασίλειο, και η υπό σχεδιασμό πόλη Masdar κοντά στο Αμπού Ντάμπι, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (βλ. Κεφάλαιο 5, Παραδείγματα Έξυπνων Πόλεων).

ΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΡΥΠΟΙ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ Είναι γεγονός πως οι πόλεις έρχονται αντιμέτωπες με προβλήματα μεγαλύτερης κλίμακας όπως είναι η ολοένα και αυξανόμενη αστικοποίηση και το πρόβλημα της ρύπανσης. Οι πόλεις ευθύνονται για την κατανάλωση του 75% των φυσικών πόρων του πλανήτη και την παραγωγή του 70% περίπου των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενώ τα κτίρια καταναλώνουν το 50% της ηλεκτρικής ενέργειας παγκοσμίως. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν “εχθρό” της βιωσιμότητας. Επομένως είναι αναγκαία η εύρεση νέων λύσεων που θα μπορέσουν να καταπολεμήσουν αυτές τις επιβλαβείς συνέπειες. Στόχος είναι ένα περιβάλλον πλούσιο σε πληροφορίες αλλά την ίδια στιγμή φιλικό και ελκυστικό

τόσο για το “αγοραστικό κοινό” (επενδυτές) όσο και για τους κατοίκους. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη η αστικοποίηση αυξάνεται με ανησυχητικό ρυθμό. Πιο συγκεκριμένα, το 1950 μόνο το 30% του συνολικού πληθυσμού ζούσε σε αστικές περιοχές ωστόσο τα νούμερα μέχρι το 2014 έχουν σχεδόν διπλασιαστεί με τον αστικό πληθυσμό να φτάνει στο 54% του παγκόσμιου πληθυσμού. Προβλέπεται ότι μέχρι το 2050 περισσότερο από το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει σε αστικές περιοχές. Με λίγα λόγια περίπου 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα εισαχθούν στο αστικό περιβάλλον (Koutitas, 2018).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Παράλληλα όμως, και σύμφωνα με την Hamidi (2019) o κόσμος της αστικοποίησης προσφέρεται ως μία από τις μεγαλύτερες ευκαιρίες για να περιορίσουμε την επιρροή μας στο περιβάλλον, ενώ σχετίζεται με τον σχεδιασμό και τη διαχείριση των πόλεων. Έτσι, σύμφωνα με προηγμένες αναλύσεις δεδομένων, είμαστε πλέον σε θέση να εντοπίσουμε τις αδυναμίες των πόλεών μας και να τις επιδιορθώσουμε με τα κατάλληλα μέσα.

Βλέπουμε λοιπόν ότι όλοι οι όροι-ορισμοί που αναφέρθηκαν παραπάνω μοιράζονται κοινά στοιχεία και στόχους με την έννοια της Έξυπνης Πόλης. Βέβαια χωρίς να υστερούν σε κάτι, όπως ήδη ανφέρθηκε έχει επικρατήσει ο όρος «Έξυπνη Πόλη» και ολοένα και περισσότερες πόλεις υιοθετούν τον όρο αυτό στοχεύοντας προς ένα νέο μέλλον, με επίκεντρο τον πολίτη και την προστασία του περιβάλλοντος με ταυτόχρονη οικονομική ανάπτυξη. Παρακάτω θα γίνει εκτενέστερη αναφορά σε διάφορες πτυχές της Έξυπνης Πόλης, έτσι ώστε να αποσαφηνιστεί πλήρως η έννοια και να αναλυθεί κάθε πιθανή πτυχή της.

Η ΠΟΛΗ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΑΚΑ Σύμφωνα με τον Ahuja (2016) στο πλαίσιο του προτζεκτ POCACITO (Post-Carbon Cities of Tomorrow- EU FP 7) προσδιορίστηκε ο όρος της «πόλης μετά τον άνθρακα». Η έννοια αυτή σηματοδοτεί τη ρήξη ενός αστικού συστήματος που είχε ως βάση τον άνθρακα, γεγονός που οφείλεται για τα υψηλά ποσοστά των ανθρωπογενών αερίων του θερμοκηπίου. Έτσι, στοχεύει στη δημιουργία μίας καινούριας μορφής πόλεων, με χαμηλά επίπεδα κατανάλωσης άνθρακα, οι οποίες θα ακολουθούν τα πρότυπα της βιωσιμότητας στον περιβαλλοντικό τομέα, στον οικονομικό τομέα καθώς και στον κοινωνικό τομέα. Πιο

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ συγκεκριμένα, αυτές οι πόλεις θα εστιάζουν στη διαδικασία μετασχηματισμού, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση των προκλήσεων λόγω της κλιματικής αλλαγής, της γενικότερης υποβάθμισης του οικοσυστήματος, των οικονομικών πιέσεων και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Επομένως, οι εν λόγω πόλεις χάρη στην ικανότητά τους να προσαρμόζονται, θα μπορούν να χρησιμοποιούν την απειλή της κλιματικής προς όφελός τους, μειώνοντας την ευπάθεια της πόλης και αναδιαμορφώνοντας τις ποικίλες σχέσεις της με το υπόλοιπο οικοσύστημα.

Σύμφωνα με τον Picon (2015), η οικοδόμηση των έξυπνων πόλεων ή η μετατροπή των ήδη υφιστάμενων σε έξυπνες με την ενσωμάτωση μόνο του τομέα της τεχνολογίας δεν αρκεί, αλλά πρέπει οι πόλεις να είναι σε θέση να αντιληφθούν τον τρόπο που μετατοπίζεται η ανθρώπινη ζωή μέσα σε αυτά τα νέα περιβάλλοντα. Πέρα από την εκμάθηση των νέων τεχνολογιών οι «έξυπνες πόλεις» θα πρέπει να αναγνωρίζουν το πόσο σημαντικές είναι οι ζωτικές κοινότητες. Το «design thinking» αποτελεί μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην σκέψη του σχεδιασμού των έξυπνων πόλεων, η οποία συμπεριλαμβάνει τις ανθρώπινες ανάγκες και την τεχνολογία και ταυτόχρονα οδηγεί στην οικονομική επιτυχία. Πρόκειται για μία μέθοδο που έχει ως αφετηρία τον σχεδιασμό των «έξυπνων πόλεων» καθώς

και την ενσυναίσθηση για τους ανθρώπους που ζουν σε αυτή. Αποτελεί θα μπορούσαμε να πούμε μια μορφή συνεργασίας και συνδημιουργίας με τους πολίτες. Μέσα από αυτή τη μέθοδο σχεδιασμού μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε τα προβλήματα της «έξυπνης πόλης» και να καταγράψουμε εκ νέου τις πραγματικές ανάγκες των κατοίκων της. Η τεχνολογική καινοτομία που έχουμε στα χέρια μας σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να κατευθύνεται από τις πολιτιστικές αξίες μας σε ένα ολοένα αναπτυσσόμενο και εξελισσόμενο αστικό περιβάλλον.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΤΙ ΟΡΙΖΟΥΜΕ ΩΣ ΕΞΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΜΑΣ ΖΩΗ

ΤΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΑΠΟΖΗΤΑΜΕ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ

Οι έξυπνες συσκευές πλέον περιβάλλουν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή μας, με πιο γνωστά παραδείγματα καθημερινής χρήσης τα smartphones, τους ηλεκτρονικούς αναγνώστες (e-book readers), τα έξυπνα γυαλιά, τον έξυπνο θερμοστάτη που ρυθμίζει την θερμοκρασία του σπιτιού μας, το έξυπνο πάρκινγκ, τα έξυπνα φώτα στους δρόμους ή τους έξυπνους μετρητές που μετρούν την κατανάλωση της ηλεκτρικής ενέργειας σε οποιοδήποτε χώρο κάθε λεπτό και πολλά άλλα. Όπως είναι προφανές οι ζωές μας επηρεάζονται συνεχώς από τις Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνίας (ΤΠΕ), για να μας παρέχουν κάποιο επίπεδο νοημοσύνης και να συντονίσουν τις πληροφορίες που “εκτοξεύονται” με ιλιγγιώδη ρυθμό γύρω μας. Μέσα σε ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, τα καθημερινά αντικείμενα της ζωής μας έχουν μετατραπεί σε κόμβους ενός σύνθετου δικτύου το οποίο αποτελεί έναν συνδυασμό επιστημονικού γεγονότος και επιστημονικής φαντασίας, υποσχόμενα να κάνουν τη ζωή μας πιο γρήγορη και πιο εύκολη (Stimmel, 2016).

Oι πρώτοι υποστηρικτές της Έξυπνης Πόλης ισχυρίστηκαν ότι τα συστήματά της έχουν την ικανότητα να γνωρίζουν με ακρίβεια οτιδήποτε λαμβάνει χώρα στο αστικό περιβάλλον και μπορούν να συλλέγουν αυτές τις πληροφορίες με αισθητήρες και οθόνες παρακολούθησης, παράλληλα να αντλούν πληροφορίες και να λαμβάνουν αλάνθαστες αποφάσεις ικανές να ρυθμίσουν και να βελτιώσουν τους κρίσιμους πόρους της πόλης. Η υπερβολή όμως στον τομέα του μάρκετινγκ για τις έξυπνες πόλεις δυστυχώς αποσπά την προσοχή από τα πραγματικά προβλήματα του κόσμου και τα ζητήματα της αστικοποίησης που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης (Stimmel, 2016).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Φυσικά ο ρόλος των πόλεων σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να περιοριστεί απλώς σε ένα μέρος απλής διαβίωσης. Οι πόλεις ποικίλουν είτε λόγω ιστορικού βάθους, ομορφιάς, θέσεων εργασίας είτε από κοινοτική, θρησκευτική ή εθνοτική άποψη. Τι πραγματικά όμως μπορούμε να μάθουμε από μία ανερχόμενη πόλη που θέλει να αυτοπροσδιοριστεί ως επίγειος παράδεισος; Αρχικά, μέσα από τα πειράματα τεχνολογίας μπορούμε να μάθουμε πώς να σχεδιάσουμε με το βέλτιστο τρόπο τις υποδομές μεταφοράς, πως θα δημιουργήσουμε τις απαιτούμενες παροχές καθαρού νερού, πως θα ενσωματώσουμε τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη ζωή μας, πως θα εγκαταστήσουμε μεθοδικά τα δίκτυα αποχέτευσης αλλά και πως θα μειώσουμε τα επίπεδα της ρύπανσης στις πόλεις μας. Είναι αλήθεια πως αν χρησιμοποιήσουν με σωστό τρόπο τα εργαλεία που έχουν στα χέρια τους οι τεχνολόγοι, σε συνεργασία με τους πολεοδόμους και τους αρχιτέκτονες, το όφελος θα είναι πολύ μεγάλο σε όλους τους τομείς. (Stimmel, 2016).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΠΟΥ ΕΓΚΕΙΤΑΙ Ο ΒΑΘΜΟΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΜΙΑΣ ΕΞΥΠΝΗΣ ΠΟΛΗΣ

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ-ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΥΠΝΩΝ ΠΟΛΕΩΝ Διαχείριση Απορριμμάτων (Waste Management)

Επομένως, οι Έξυπνες Πόλεις δεν είναι μόνο δεδομένα, ΤΠΕ, και τεχνολογίες, αλλά πολλά περισσότερα.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Πιο συγκεκριμένα, 3 είναι οι στρατηγικοί παράγοντες που θα κάνουν μία πόλη “πιο έξυπνη” (Kar κα., 2016) : 1. Το όραμα για μία έξυπνη πόλη πρέπει να λαμβάνει υπόψιν του και να συμπεριλαμβάνει όλους τους πολίτες ανεξαιρέτως κοινωνικού ή οικονομικού υποβάθρου, οδηγώντας παράλληλα στην εξάλειψη των αδικιών και την προαγωγή της ισότητας. 2. Οι έξυπνες πόλεις συμπεριλαμβάνουν και τους έξυπνους ανθρώπους, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονται και οι ηγέτες των πόλεων οι οποίοι προωθούν το όραμα για τις έξυπνες πόλεις και δουλεύουν για τη δημιουργία ενός συνεργατικού περιβάλλοντος που θα συμπεριλαμβάνει τις επιχειρήσεις, το δημόσιο τομέα και τους πολίτες. 3. Οι έξυπνες διαδικασίες που θα υιοθετηθούν προσφέρουν πληροφορίες οι οποίες είναι προσβάσιμες από όλους και μπορούν να δώσουν δεδομένα για την αποτελεσματικότητα αυτών των διαδικασιών σε όλους τους ενδιαφερόμενους.

Μία τεχνολογία που εφαρμόζεται συχνά στα πλαίσια των έξυπνων πόλεων είναι ο διαχωρισμός των σκουπιδιών μέσω αισθητήρων. Πιο συγκεκριμένα, οι αισθητήρες μετρούν την πληρότητα του εκάστοτε κάδου με αποτέλεσμα να στέλνεται εντολή στο όχημα συλλογής απορριμάτων μόνο όταν ο κάδος είναι γεμάτος, μειώνοντας έτσι τα περιττά δρομολόγια, οδηγώντας σε μείωση της ρύπανσης και της κυκλοφοριακής συμφόρησης. Μία αντίστοιχη τεχνολογία η οποία όμως είναι πολύ πιο δαπανηρή και εφαρμόζεται με μεγαλύτερη δυσκολία σε υφιστάμενες πόλεις είναι αυτή του υπόγειου δικτύου αποκομιδής απορριμάτων, όπου τα απορριματοφόρα κινούνται μόνο υπόγεια και όταν στέλνεται η εντολή ότι ο κάδος, ο οποίος βρίσκεται επίσης υπόγεια, έχει γεμίσει. (Πηγή: http://pontus-ict.hr/portfolio/smart-waste-management/)

Έτσι λοιπόν γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι τα οφέλη της Έξυπνης Πόλης είναι σίγουρα πολυάριθμα τόσο για τους πολίτες, όσο και για το ίδιο το περιβάλλον. Ωστόσο, αυτό που καθορίζει την επιτυχία ή την αποτυχία της εξαρτάται εν τέλει από το βαθμό ανταπόκρισης των ίδιων των πολιτών και των κυβερνήσεων. Για παράδειγμα στην Klimastraße της Κολωνίας, οι υπεύθυνοι του πρότζεκτ είχαν προτείνει σε όλα τα καταστήματα του δρόμου την οικονομική μετάβαση σε λαμπτήρες LED αλλά μόλις 21 ιδιοκτήτες ανταποκρίθηκαν. Αντιθέτως, στην πόλη Songdo της Νότιας Κορέας οι νέες τεχνολογίες χρησιμοποιούνται ανεξαιρέτως απ’ όλους. Βλέπουμε λοιπόν ότι η δέσμευση και η υιοθέτηση του νέου αυτού τρόπου ζωής θα πρέπει να γίνεται από όλους τους ενδιαφερόμενους - επωφελούμενους. Τα Ηνωμένα Έθνη (2015) παραθέτουν παρόμοια χαρακτηριστικά για τις έξυπνες πόλεις στον Στόχο 11 (Βιώσιμες Πόλεις και Κοινότητες), με σκοπό να κάνουν τις πόλεις ασφαλείς, συμμετοχικές, ανθεκτικές και βιώσιμες.

Η “έξυπνη” τεχνολογία περισυλλογής απορριμάτων και τα οφέλη της

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Έξυπνη Κινητικότητα (Smart Mobility)

Είναι βέβαια κατανοητό ότι μόνο μία μορφή μεταφοριικού μέσου δεν είναι αρκετή. Επομένως πρέπει να γίνει ένας “έξυπνος” συνδυασμός αυτών. Περισσότεροι ποδηλατόδρομοι, περισσότερα μέσα μαζικής μεταφοράς και λιγότερα αυτοκίνητα, είναι ένα καλό πλάνο. Παράλληλα, μία νέα μέθοδος είναι ο “διαμοιρασμός αυτοκινήτου”, ευρέως γνωστός και ως “car-sharing” όπου δίνεται η δυνατότητα σε κάποιον να ενοικιάσει ένα αυτοκίνητο για το χρονικό διάστημα που το χρειάζεται, με αποτέλεσμα να μην είναι απαραίτητο ο καθένας να έχει στην ιδιοκτησία του και από ένα (τουλάχιστον) αυτοκίνητο. Κατ’ αυτό τον τρόπο μειώνονται τα αυτοκίνητα και γίνεται πιο αποδοτική η χρήση τους.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Επιπλέον, μία όχι και τόσο πρόσφατη, αλλ ά πολλά υποσχόμενη τεχνολογία είναι αυτή των ηλεκτρικών οχημάτων, όπου τα οχήματα αυτά δεν χρησιμοποιούν συμβατικά καύσιμα αλλά λειτουργούν με ηλεκτρική ενέργεια. Έτσι, οι εκπομπές διοιξειδίου του άνθρακα μπορούν να μειωθούν κατά το ελάχιστο μέσα στις πόλεις, ενώ παράλληλα προσφέρονται σταθμοί φόρτισης μέσα στις πόλεις, και επιδοτήσεις αγοράς ηλεκτρικών οχημάτων και εγκατάστασης σταθμών φόρτισης. Αυτή η τεχνολογία των ηλεκτρικών οχημάτων προσφέρεται σε μία πληθώρα επιλογών, από μηχανάκια έως λεωφορεία και απορριματοφόρα. Κατ’ αυτό τον τρόπο και σε συνδυασμό με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας τα οφέλη είναι πολλαπλά για όλους. Το 2025 η Κοπεγχάγη σκοπεύει να είναι η πρώτη πρωτεύουσα μηδενικών εκπομπών CO2, αντικαθιστώντας μεταξύ άλλων και όλων των λεωφορείων με ηλεκτρικά (State of Green, 2018)

Όσο λοιπόν αυξάνεται ο πλυθησμός των πόλεων, τόσο αυξάνεται η κυκλοφοριακή συμφόρηση και οι απαιτήσεις σε πόρους και αγαθά. Επομένως, οι εκάστοτε κυβερνήσεις ψάχνουν τρόπους να κάνουν τις πόλεις πιο βιώσιμες, με περισσότερους πράσινους χώρους, πιο φιλικές προς τους πεζούς και τους ποδηλάτες, με περισσότερους πεζόδρομους και ποδηλατόδρομους και λιγότερα αυτοκίνητα. Έτσι, επενδύουν στον τομέα της “έξυπνης κινητικότητας” και στις αντίστοιχες τεχνολογίες που προσφέρονται.

Τέλος, μία ακόμη τεχνολογία στα πλαίσια της “έξυπνης κινητικότητας” είναι αυτή των “έξυπνων φαναριών” όπου τα φανάρια γίνονται πολύ χρήσιμοι συλλέκτες και μεταδότες πληροφοριών. Τα φανάρια αυτά συνδέονται τόσο μεταξύ τους, όσο και με ένα ευρύτερο δίκτυο το οποίο ρυθμίζει τα φανάρια ανάλογα με την κίνηση, και μπορεί για παράδειγμα να κάνει όλα τα φανάρια πράσινα έτσι ώστε να διευκολύνει τη διέλευση ενός ασθενοφόρου. Παράλληλα, συλλέγουν δεδομένα που αφορούν την ατμοσφαιρική ρύπανση όπως τα επίπεδα διοιξειδίου του άνθρακα, τη θερμοκρασία της ατμόσφαιρας κ.λπ. Έτσι, μέσω μόνο ενός αντικειμένου, μπορούν να συλλεχθούν δεδομένα για την πόλη τα οποία μπορούν να οδηγήσουν στη βελτίωσή της.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Έξυπνη Ενέργεια (Smart Energy)

Ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης της ενέργειας που μπορεί να εφαρμοστεί στα πλαίσια των “Έξυπνων Πόλεων” (State of Green, 2018)

Η μετατροπή των πόλεών μας σε “έξυπνες” απαιτεί μία αλλαγή νοοτροπίας όσον αφορά την παραγωγή της ενέργειας, μέσω της αντικατάστασης της παραγωγής της από ορυκτά καύσιμα σε παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως την ηλιακή, την αιολική κ.ά. Αυτό φυσικά είναι η μία πλευρά του νομίσματος. Από την άλλη πλευρά βρίσκεται η αλλαγή που πρέπει να γίνει ως προς την κατανάλωση αυτής της ενέργειας. Πρέπει λοιπόν να παρέχονται διάφοροι εναλλακτικοί τρόποι κατανάλωσης, μέσω φωτοβολταικών εγκαταστάσεων στα κτίρια, εγκαταστάσεων φυσικού αερίου κ.λπ. Παράλληλα, τα οργανικά απόβλητα που παράγονται από τα σπίτια μπορούν να προσφέρουν ενέργεια ύστερα από κατάλληλη διαχείριση, καθώς επίσης και η συλλογή νερού τόσο από τη βροχή, όσο και από την κατανάλωση των ίδιων των σπιτιών (γνωστό και ως “greywater”), μετά από επίσης κατάλληλη επεξεργασία, μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν για το πότισμα τόσο σε οικιακό επίπεδο, όσο και για το πότισμα π.χ. των χωραφιών.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΓΕΝΝΙΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΤΩΝ ΕΞΥΠΝΩΝ ΠΟΛΕΩΝ Αυτές ήταν λοιπόν κάποιες από τις τεχνολογίες που μπορούν να εφαρμοστούν στα πλαίσια των “Έξυπνων Πόλεων”. Ωστόσο, εγείρονται πολλά ερωτήματα για την εφαρμογή αυτών των τεχνολογιών, κυρίως σχετικά με τα προσωπικά δεδομένα, όπως ποιος τα διαχειρίζεται, που αποθηκεύονται και ποιος έχει πρόσβαση σε αυτά. Έτσι, πρέπει να γίνει ένας πολύ προσεκτικός σχεδιασμός αυτών των τεχνολογιών έτσι ώστε να υπάρχει μία σαφής οριοθέτηση μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής, καθώς και να υπάρξει προστασία από περιπτώσεις παραβίασης και υποκλοπής αυτών των δεδομένων (“χακαρίσματα”) (AD Editorial Team, 2015).

Παράλληλα, λόγω της ιδιαιτερότητας και της εξειδίκευσης αυτών των τεχνολογιών, είναι αναμενόμενο ότι είναι λίγες οι εταιρείες λογισμικού και εφαρμογών που μπορούν να παρέχουν αυτές τις λύσεις. Τέτοιες είναι η IBM, η Cisco, η Microsoft κ.ά., οι οποίες όπως ήδη αναφέρθηκε ανήκουν στο Συμβούλιο Έξυπνων Πόλεων (Smart City Council). Έτσι λοιπόν μέσω αυτών των λίγων επιχειρήσεων δημιουργείται ένα ολιγοπωλιακό καθεστώς το οποίο με τη σειρά του “τρέφει” δεσμούς εξάρτησης με τις εν λόγω επιχειρήσεις. Πρέπει επομένως να εξασφαλιστεί κάπως ένα είδος θεμιτού ανταγωνισμού, πάντα με γνώμονα τον άνθρωπο και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Η ΑΠΟΨΗ ΕΝΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ

Ένας από τους πιο διάσημους αρχιτέκτονες, ο Ολλανδός Rem Koolhaas, έχει εκφράσει την ανησυχία του σχετικά με το ζήτημα των “‘Εξυπνων Πόλεων”, υποστηρίζοντας ότι η αρχιτεκτονική έχει προσανατολιστεί περισσότερο για τα ιδιωτικά συμφέροντα παρά για το ευρύτερο καλό. Θεωρεί λοιπόν, πως τα τεράστια ποσά συλλογής και αποθήκευσης δεδομένων στις έξυπνες πόλεις τις καθιστούν αυτομάτως προβληματικές. Έτσι, υποστηρίζει πως οι έξυπνες πόλεις δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό να επιτύχουν και να αποδώσουν το προσδοκώμενο όφελος. Επιπλέον, πιστεύει ότι εξαιτίας της υπερβολικής μέριμνας για τους κατοίκους των έξυπνων πόλεων, τους καθιστούν αδρανείς ως προς την ικανότητα σκέψης. Ωστόσο, τέτοιες ανησυχίες σχετικά με την εξορθολογισμένη εμπειρία της πόλης και την αντίδραση των πολιτών της δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο και έχει εμφανιστεί ως φαινόμενο πολλές φορές κατά τη διάρκεια των χρόνων (AD Editorial Team, 2015).

“Αυτή η μεταφορά εξουσίας έγινε με έναν έξυπνο την πόλη

τρόπο - αποκαλώντας έξυπνη. Και αποκαλώντας την έξυπνη, η πόλη μας είναι καταδικασμένη να είναι χαζή”

Rem Koolhaas για τις τεχνολογικές επιχειρήσεις που κατέλαβαν το ρόλο των αρχιτεκτόνων και των αστικών σχεδιαστών

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

03.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

το παρόν κεφάλαιο γίνεται μία σύντομη ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη των πόλεων μέσα από διάφορες έννοιες όπως η Ουτοπία, η Ιδανική Πόλη κ.ά., έννοιες που οδήγησαν στην Έξυπνη Πόλη και τη νέα αυτή πραγματικότητα, που φαίνεται να κερδίζει έδαφος σε ολοένα και περισσότερες πόλεις, τόσο αναπτυγμένες όσο και αναπτυσσόμενες.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

9Η ΧΙΛΙΕΤΙΑ Π.Χ. Η ΠΡΩΤΗ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Γενικότερα, κατά τα παραδοσιακά πρότυπα δόμησης των πόλεων, οι κλιματολογικές συνθήκες παίζουν σημαντικό ρόλο στην οργάνωση του ιστού της πόλης. Έτσι για παράδειγμα, στα ξηρά και θερμά κλίματα συνήθως οι όγκοι των κτιρίων χρησιμοποιούνται για σκιασμό των δρόμων και των ελεύθερων χώρων, ενώ στα πιο ψυχρά ηπειρωτικά κλίματα εμφανίζεται ακόμη και η ακραία επιλογή να θάβεται το κτίριο μέσα στο έδαφος (ΑνδρεαδάκηΧρονάκη, 2017).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Στις πηγές των ποταμών του Τίγρη και του Ευφράτη, καθώς και στις πλαγιές του όρους Ζάγρου στο Ιράκ, δημιουργήθηκαν οι πρώτοι συνοικισμοί ήδη από την 9η χιλιετία π.Χ. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, στην κοιλάδα του Ιορδάνη δημιουργήθηκε η Ιεριχώ, η πρώτη πόλη του κόσμου, ενώ λίγο αργότερα στην Μικρά Ασία έκανε την εμφάνισή της η Τσατάλ Χουγιούκ (Çatal Hüyük). Οι οικισμοί αυτοί που περιλάμβαναν καλλιεργητές και κτηνοτρόφους, ήταν τόσο μεγάλοι έτσι ώστε ονομάστηκαν πόλεις, σε σύγκριση με άλλους οικισμούς που μπορεί να ήταν αρχαιότεροι όμως ήταν μικρότερης κλίμακας (Μπούρας, 1999). Προοπτική αναπαράσταση του Τσατάλ Χουγιούκ που δείχνει την πυκνή δόμηση της πόλης

Αν παρατηρήσει κανείς τους παλαιούς παραδοσιακούς οικισμούς των προϊστορικών χρόνων, θα διαπιστώσει πως όλοι τους είχαν τη δυνατότητα να προσαρμόζονται, κάτι που υποδεικνύεται τόσο με τη χωροθέτησή τους όσο και με την εναρμόνισή τους με το φυσικό τοπίο και τη γενικότερη προσαρμογή τους στο φυσικό ανάγλυφο του εδάφους. Δείγματα οικισμών αποδεικνύουν πως υπήρχε η γνώση για την αξιοποίηση των κλιματικών πλεονεκτημάτων του εκάστοτε γεωγραφικού χώρου, όπως για παράδειγμα στις μεσογειακές πόλεις, όπου η δόμηση είναι πυκνή, ενώ στενοί δρόμοι και εσωτερικές αυλές εξασφάλιζαν τον απαιτούμενο σκιασμό κατά τη διάρκεια των θερμών χρονικών περιόδων (Ανδρεαδάκη-Χρονάκη, 2017).

Οι πόλεις αυτές είχαν περίπου 1.000 σπίτια, ενώ η Ιεριχώ ήταν και οχυρωμένη. Βασικό υλικό των σπιτιών ήταν η λάσπη ενώ στο εσωτερικό τους είχαν επίχρισμα από σοβά και περίτεχνες τοιχογραφίες. Οι πόλεις αυτές δεν ακολουθούσαν τα σημερινά δεδομένα καθώς δεν υπήρχαν δρόμοι, πλατείες, ή δημόσια κτίρια. Τα σπίτια αποτελούσαν χώρους συγκέντρωσης ενώ ως πλατείες χρησιμοποιούταν οι ταράτσες των σπιτιών. Τέλος, η γενικότερη ιεραρχία των σπιτιών έμοιαζε με την δομή κυψέλης (https://www. wwf.gr/images/pdfs/pe/Cities_Text.pdf).

(Πηγή: https://tinyurl.com/y8zja7r7)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

5ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Π.Χ. ΤΟ ΙΠΠΟΔΑΜΕΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΙΠΠΟΔΑΜΟΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ Στην συνέχεια, οι πόλεις φαίνεται να αναπτύσσονται χαοτικά χωρίς να ακολουθούν κάποιον προγραμματισμό και ακολουθώντας τον λεγόμενο δυναμικό τρόπο ανάπτυξης, με στόχο την κάλυψη των αναγκών κατά περίπτωση, έχοντας ως πρώτη προτεραιότητα την ασφάλεια του οικισμού. Αν και τα πρώτα ορθογωνικά σχέδια πόλεων χρονολογούνται από τη 2η χιλιετία π.Χ. στην Ινδία, τη Μεσοποταμία, και την Αίγυπτο, έχουμε απλά την εφαρμογή ενός συστήματος οργάνωσης των δρόμων, χωρίς την ανάλογη προσαρμογή σε μία ανεπτυγμένη κοινωνία. (Μπούρας, 1999). Ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος ήταν ο πρώτος που αποπειράθηκε να οργανώσει τον χώρο της πόλης και θεωρείται ο «πατέρας της πολεοδομίας». Ερμηνεύοντας τη ζωή της πόλης και τις σχέσεις των ανθρώπων που ζούσαν σε αυτή, προσπάθησε να βάλει σε τάξη τον χώρο. Στην οργάνωση της πόλεως λοιπόν, κατοπτρίζεται και μια από τις πολυτιμότερες αρετές της Αρχαίας Ελλάδας, η Δημοκρατία. Όπως είναι γνωστό οι αρχαίοι Έλληνες ίδρυσαν αποικίες σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο της Δύσης, θέτοντας τις βάσεις για τον Δυτικό πολιτισμό. Ο Ιππόδαμος ήταν αυτός που εισήγαγε την ιδέα ότι ένα σχέδιο πόλεως πρέπει να οργανώνεται έτσι ώστε να εξυπηρετούνται οι λειτουργίες της πόλης με ορθολογιστικό τρόπο. Το σύστημα αυτό βασιζόταν στη χάραξη παράλληλων δρόμων, που τέμνονται κάθετα, έτσι ώστε να δημιουργούνται οικοδομικά τετράγωνα και πλατείες και ονομάστηκε «Ιπποδάμειος νέμησις». Τα οικοδομικά τετράγωνα είχαν χαραχθεί με

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ακρίβεια και χωρίστηκαν σε οικόπεδα ίσου εμβαδού. Τα δημόσια κτίρια ήταν εξαρχής καθορισμένα σε θέσεις που εξασφάλιζαν την λειτουργικότητα και την άμυνά τους, ενώ διακρίνονται τρία κέντρα, το θρησκευτικό, το πολιτικό-διοικητικό, και το εμπορικό. Η Μίλητος αποτελεί αρχετυπικό παράδειγμα Ιπποδάμειου σχεδίου, βάσει του οποίου ξαναχτίστηκε αφού είχε καταστραφεί από τους Πέρσες, το 479 π.Χ. Το σημείο του σχεδίου που κεντρίζει το ενδιαφέρον είναι η εκτεταμένη κεντρική περιοχή η οποία έμενε ελεύθερη προκειμένου να αναπτυχθεί ως δημόσιο κέντρο, η επονομαζόμενη «αγορά». Γύρω από αυτή την κεντρική περιοχή αναπτυσσόταν τα οικοδομικά τετράγωνα των κατοικιών τα οποία ακολουθούσαν το ορθογώνιο δίκτυο δρόμων. Τέλος, οι πόλεις προσανατολίζονταν έτσι ώστε τα κτίρια να εκμεταλλεύονται το άμεσο ηλιακό κέρδος, δηλαδή να έχουν ήλιο το χειμώνα και δροσιά το καλοκαίρι (αυτό που σήμερα αποτελεί μέρος του βιοκλιματικού

σχεδιασμού). Επιπλέον, υπήρχε μέριμνα έτσι ώστε τα κτίρια να υδροδοτούνται με νερό και οι δρόμοι να έχουν τις κατάλληλες κλίσεις για την απομάκρυνση των ομβρίων (Μπούρας, 1999), (https://tinyurl.com/yavp7yk2). Το σύστημα ρυμοτομίας του Ιππόδαμου εφαρμόστηκε και σε άλλες πόλεις όπως την Πριήνη, τον Όλυνθο, την Κασσώπη, τη Μεσσήνη, την Αλεξάνδρεια κ.ά, ενώ γενικεύθηκε κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή (3ος αι. π.Χ.-1ος αι. π.Χ.). Επομένως, η προσπάθεια των αρχαίων Ελλήνων για την οργάνωση της πολιτικής ζωής και της δημοκρατίας στις πόλειςκράτη της αρχαϊκής και κλασσικής περιόδου, συντέλεσαν στην ωρίμανση και εξέλιξη αυτών των θεωριών, ενώ οδήγησαν μεγάλους διανοητές στη διατύπωση ουτοπιών και ιδεαλιστικών προτύπων για την τέλεια, εξωπραγματική πόλη (Μπούρας, 1999).

Ο Πειραιάς σε σχέδιο του Ιππόδαμου κατ’ εντολή του Περικλή, έτος 460 π.Χ. (Πηγή: https://tinyurl.com/y8muusjn)

Κατ’ αναλογία, δύο χιλιετίες αργότερα, κατά την εποίκηση της Αμερικής, ο κάναβος προτιμήθηκε στα σχέδια των πόλεων των αποίκων από την Ευρώπη, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση της Νέας Υόρκης που χτίστηκε το 1811 με Ιπποδάμειο σύστημα. Σε αυτές τις πόλεις των νεότερων χρόνων διαμορφώθηκε η αστική τάξη, και ενισχύθηκε ο πυλώνας της σύγχρονης αστικής δημοκρατίας (Frampton, 2007), (https://tinyurl. com/yavp7yk2).

4ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Π.Χ. ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ΠΛΑΤΩΝΑΣ Η αναζήτηση της ιδανικής πόλης δεν αποτελεί μία καινούρια έννοια. Ο Πλάτωνας περιέγραψε την ιδανική πολιτεία στο ομώνυμο έργο του «Πολιτεία» (4ος αιώνας π.Χ.), προσπαθώντας μάλιστα να της δώσει σάρκα και οστά στις Συρακούσες του τυράννου Διονύσιου του νεότερου, όμως απέτυχε, παραμένοντας ωστόσο μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ουτοπία (https://tinyurl.com/ yavp7yk2).

Κατ’ αντιστοιχία με την «Ουτοπία» του Μορ, το 1593 ιδρύεται ένας αναγεννησιακός οικισμός στην Ιταλία, η Palmanova, ακολουθώντας τα πρότυπα της ουτοπίας. Χρειάστηκαν βέβαια δεκαετίες για να μπορέσει να οικοδομηθεί με βάση τα κοσμολογικά ιδεώδη και παρά τη μοναδικότητά της για εκείνη την εποχή λόγω του αειφόρου σχεδιασμού βάσει του οποίου κατασκευάστηκε, ήταν τρομερά αντιδημοφιλής. Σύμφωνα με τους ιστορικούς της εποχής, η πόλη ήταν τόσο δυσάρεστη, που θα προσφερόταν χάρη στους εγκληματίες εάν μετακόμιζαν σε αυτή (Stimmel, 2016).

16ΟΣ -19ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Μ.Χ. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΟΥΤΟΠΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ Τον 16ο αι. μ.Χ. οι πόλεις στη Δύση ανθίζουν. Ο Άγγλος ουμανιστής, πολιτικός και συγγραφέας Τόμας Μορ με το βιβλίο του «Ουτοπία» αποτέλεσε αντικείμενο έμπνευσης μίας σοσιαλιστικής ουτοπίας, ενός τόπου που δεν υπάρχει (ου-τοπία) (συγκεκριμένα ενός νησιού), περιγράφοντας μία κοινωνικο-πολιτική πραγματικότητα που δεν είχε καμία σχέση με την κατάσταση που επικρατούσε στα δυτικά κράτη εκείνης της εποχής. Το έργο του θεωρείται ως ένα από τα πιο φημισμένα βιβλία όλων των εποχών, ενώ είναι φανερά επηρεασμένο από την «Πολιτεία» του Πλάτωνα. Και τα δύο έργα παρουσιάζουν μία «ιδανική, φανταστική κοινότητα, με κοινωνική και πολιτική τελειότητα», ενώ υποστηρίζουν πως λειτουργούν με βασικό σκοπό τη βελτίωση της καθημερινής ζωής των κατοίκων τους (Γιαννακόπουλος, 2015). Όπως είναι αναμενόμενο, το έργο είχε αντίκτυπο και στην αρχιτεκτονική, καθώς οι αρχιτέκτονες, ήδη από την περίοδο του νεοκλασικισμού, είχαν εκφράσει μη πραγματοποιήσιμες πρακτικές. Η έννοια της ουτοπίας επανήλθε στο προσκήνιο κατά τον 19ο αιώνα, όταν οι Robert Owen (με την New Lanark στη Σκωτία (1815) και Titus Salt (με την Saltaire στο Yorkshire (1850)), έθεσαν τις βάσεις για κάποια πειραματικά μοντέλα μικρών αυταρκών κοινοτήτων που θα στέγαζαν την εργατική τάξη, με έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα και τη δημοκρατία. Αυτές ήταν οι επονομαζόμενες σοσιαλιστικές ουτοπίες (Γιαννακόπουλος, 2015), (Frampton, 2007).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Η «Ουτοπία» του Τόμας Μορ (Γιαννακόπουλος, 2015)

• 1516 «Ουτοπία», Thomas More

Η Palmanova Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Palmanova)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

19ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΟΙ ΟΥΤΟΠΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 19ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥΣ Από τις αρχές του 19ου αιώνα στην Ευρώπη συντελούταν πολλές, ταυτόχρονες αλλαγές. Η Γαλλική Επανάσταση, το κίνημα του Ρομαντισμού, η Βιομηχανική Επανάσταση καθ’ όλη τη διάρκεια του αιώνα, έθεσαν τις βάσεις για την εμφάνιση των Ουτοπιστών Σοσιαλιστών με κυριότερο εκπρόσωπό τους τον Charles Fourier (Γιαννακόπουλος, 2015). Στις πόλεις του 19ου αιώνα μπορούμε να εντοπίσουμε πολλά γνωρίσματα της σύγχρονης πόλης όπως είναι η μεγάλη πληθυσμιακή συγκέντρωση (αστικοποίηση), η ανάπτυξη των προαστίων, η συσσώρευση δραστηριοτήτων στο κέντρο της πόλης, η κυκλοφοριακή φόρτιση ορισμένων δρόμων, η τυποποίηση και ομοιομορφία στην κατασκευή λόγω των νέων βιομηχανικών υλικών και μεθόδων κατασκευής. Όλα αυτά τα γεγονότα και τα χαρακτηριστικά των πόλεων είχαν καθοριστικό ρόλο για τη μορφή που είχε αποκτήσει η λεγόμενη «Βιομηχανική Πόλη», η οποία με τη σειρά της οδήγησε στη γέννηση του σύγχρονου πολεοδομικού συστήματος (Καρύδης, 2008).

• 1804 Η “Ιδανική “ πόλη στο Chaux, Claude Nicolas Ledoux Η “ιδανική” πόλη του Claude Nicolas Ledoux αποτελούσε σχέδιο για την πόλη Chaux, ως μία πρόταση που προσέγγιζε ένα πρώτο μοντέλο οργάνωσης μίας βιομηχανικής πόλης, ενοποιώντας συνειδητά τις παραγωγικές μονάδες με τις εργατικές κατοικίες. Η πρότασή του αποτέλεσε αφετηρία για μία σειρά προτάσεων που ακολούθησαν κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, στις οποίες έγινε προσπάθεια για τον αρμονικό συνδυασμό των χώρων παραγωγής των εμπορευμάτων, των εργατικών κατοικιών, και των κοινωνικών υποδομών (Καρύδης, 2008). Στα σχέδια του Ledoux κυριαρχούν οι καθαρές γεωμετρικές μορφές και τα σύμβολα όπως κώνοι, κύλινδροι και τρίγωνα. Αυτό που συμπεραίνουμε είναι πως ο αρχιτέκτονας επιδίωκε να δώσει την ίδια βαρύτητα στον σχεδιασμό των κτιρίων, ενώ παράλληλα είναι έντονη και η πρόθεσή του για προσφυγή στην κοινότητα. Ωστόσο όπως έχει πει και ο ίδιος ο αρχιτέκτονας, «τίποτε δεν ξεφεύγει από την επιτήρηση» στο συγκεκριμένο συγκεντρωτικό μοντέλο (Frampton, 2007).

Όπως αναφέρει ο Γιαννακόπουλος (2015), ο κοινωνιολόγος και ιστορικός Lewis Mumford μελετώντας την αστική δομή και την πόλη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι χρησιμοποιούμε την έννοια της ουτοπίας για να κάνουμε τον κόσμο μας πιο ιδανικό. Όπως ήταν αναμενόμενο, η Αρχιτεκτονική συνδέθηκε έντονα με την έννοια της ουτοπίας, όπου οι αρχιτέκτονες προσπάθησαν να τη χρησιμοποιήσουν ως έμπνευση στην προσπάθειά τους να λύσουν τα προβλήματα των πόλεων και να κάνουν με έμπρακτα μέσα τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος για να ζούμε. Τελικά, οι ουτοπιστές ήταν αυτοί που έδωσαν κατά βάση τα ερεθίσματα για τη δημιουργία του μοντέρνου κινήματος των Νέων Πόλεων. Η ”Ιδανική” πόλη του Chaux (Καρύδης, 2008)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

κατά τα σχέδια του Ledoux

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• 1829 Phalanstere (Φαλανστήριο), Charles Fourier

• 1870 Familistere, J.B. Godin

Ο Charles Fourier ήταν σοσιαλιστής, φιλόσοφος, διανοούμενος και ο κυριότερος εκπρόσωπος του «Ουτοπικού Σοσιαλισμού». Καμία από τις προσπάθειες που είχαν γίνει μέχρι τότε δεν είχε το εύρος ή το ριζοσπαστικό όραμα και την απελευθερωτική δύναμη όπως το έργο του «Φαλανστήριο». Υποστήριζε πως η παγκόσμια αρμονία ήταν δυνατή με ομαδική προσπάθεια και αναμόρφωση της κοινωνίας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών, η ισότητα, η αμοιβαία συνεργασία και ο γενικότερος σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η μη-καταπιεστική κοινωνία του Fourier βασίζεται στη δημιουργία ιδανικών κοινοτήτων τις οποίες ονομάζει «φάλαγγες» και οι οποίες στεγάζονται στα «φαλανστήρια». Τα σχέδια για αυτή την ιδανική κοινότητα ήταν βασισμένα στο σχέδιο των Βερσαλλιών, με ένα αυτάρκες ουτοπικό κτίσμα να φιλοξενεί 1620 άτομα, ενώ αποτελούσε ουσιαστικά μικρογραφία μιας πόλης. Η οικονομία της βασιζόταν στη γεωργία (είχε σχεδιαστεί για να λειτουργεί στην ύπαιθρο) και συμπληρωματικά στην ελαφριά βιομηχανία (Frampton, 2007), (Γιαννακόπουλος, 2015).

Η πιο επιτυχημένη εκδοχή του οράματος του Fourier ήταν η «Familistere» του μεγαλοβιομηχάνου Jean Batiste Godin, ο οποίος εφάρμοσε στην πράξη τις ιδέες του Fourier σε ένα συγκρότημα που κατασκεύασε δίπλα από το εργοστάσιό του στο Guise της Γαλλίας κατά το 1859-1870. Στην «Familistere» σε αντίθεση με το «Φαλανστήριο», η γεωργική παραγωγή αντικαταστάθηκε από τη βιομηχανική, ενώ το μοντέλο της κοινοτικής ζωής και της συλλογικότητας αντικαταστάθηκε από τη σχετική αυτονομία της ζωής των κατοίκων της. Το βασικό χαρακτηριστικό του κτιριακού συγκροτήματος ήταν το εύρος των χρήσεων που στέγαζε, όπως αρτοποιείο, κρεοπωλείο, μπακάλικο κ.λπ. Σύγχρονοι ιστορικοί όπως ο Lavedan και ο Ragon σχολίασαν θετικά αυτή τη μορφή συλλογικής κατοίκησης, στην εφαρμογή της οποίας υπήρξε ανατροπή σε μία από τις βασικές παραμέτρους της σύγχρονης πολεοδομικής πρακτικής, αυτή του διαχωρισμού της κατοικίας από τον χώρο εργασίας (Καρύδης, 2008), (Frampton, 2007).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Το «Φαλανστήριο» του Fourier, σχεδιασμένο κατά τα πρότυπα των Βερσαλλιών (Γιαννακόπουλος, 2015)

Ο Fourier θεωρείται τόσο σημαντική προσωπικότητα λόγω της αυστηρής κριτικής που άσκησε στη βιομηχανοποιημένη παραγωγή και την οργάνωση των κοινωνιών, αν και οι προσπάθειές του για να εφαρμοστούν τα «φαλανστήριά» του στην Ευρώπη και στην Αμερική απέτυχαν πλήρως. Ωστόσο βλέπουμε μία πρώτη προσπάθεια εφαρμογής της Αρχιτεκτονικής στα πλαίσια της ουτοπικής κοινωνίας ασχέτως που το κτίριο που σχεδίασε δεν ήταν ουτοπικό (Frampton, 2007).

Πανοραμική άποψη της «Familistere» του Godin, ενός φανατικού “Φουριεριστή” (Καρύδης, 2008)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ

• 1870 Ιδέες για τη “Γραμμική πόλη”, Don Arturo Soria y Mata

πλευρές εκατέρωθεν της γραμμικής αυτής ανάπτυξης θα υπήρχαν αδόμητες εκτάσεις με πράσινο και δάση, κάτι που αποτελούσε και την συμβολή της πρότασης στην αναζήτηση εκείνης της εποχής για επιστροφή στη φύση (Καρύδης, 2008). Αν και η ιδέα του Soria δεν ευδοκίμησε, έθεσε τις βάσεις για τις «Κηπουπόλεις» (Garden Cities) που ακολούθησαν στη συνέχεια, καθώς όπως ανέφερε και ο ίδιος «η πόλη που προτείνουμε

συνδέει τις υγιεινές συνθήκες της εξοχής με τις σημερινές μεγάλες πόλεις», όπου η απλή

αυτή παρατήρηση φαίνεται να είναι η βάση για την ιδέα πίσω από τις Κηπουπόλεις, έναν νέο πολεοδομικό σχεδιασμό που συγκεντρώνει τα πλεονεκτήματα της υπαίθρου και της πόλης, απαλείφοντας τα μειονεκτήματα αυτών. Βέβαια στην ολοκληρωμένη της μορφή εμφανίστηκε μόλις δύο χρόνια πριν το τέλος του 19ου αιώνα (Καρύδης, 2008).

Το σχέδιο του Arturo Soria για την εφαρμογή της «Γραμμικής πόλης» σε μία περιοχή της Μαδρίτης

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

(Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Linear_city)

Ο μηχανικός και πολιτικός Don Arturo Soria y Mata σκέφτηκε ότι μία γραμμική πολεοδομική διάταξη θα έδινε λύση στα προβλήματα υπερσυγκέντρωσης των δραστηριοτήτων και της κακής υγιεινής που χαρακτήριζαν τις πόλεις εκείνης της εποχής. Η ιδέα του στηριζόταν στην ανάπτυξη ενός πολύ φαρδύ άξονα με πλάτος 40-50 μέτρα, εκατέρωθεν του οποίου θα αναπτυσσόταν οι περιοχές κατοικίας σε ζώνες 200 μέτρων, ενώ στο κέντρο του άξονα θα υπήρχε η σιδηροδρομική γραμμή, τα βασικά δίκτυα υποδομών (νερό, ηλεκτρισμός, αέριο), πεζόδρομοι, ποδηλατόδρομοι, καθώς και κοινόχρηστες λειτουργίες όπως πυροσβεστική, αστυνομία, υπηρεσίες υγείας κ.λπ. Το όραμα του Soria ήταν αυτές οι γραμμικές αναπτύξεις να συνεχίζονται συνδέοντας πόλεις και ηπείρους μεταξύ τους, ενώ στα σημεία σύνδεσης με τις υφιστάμενες πόλεις θα τοποθετούταν η βιομηχανία και η αγροτική παραγωγή. Τέλος, και στις δύο

Η έννοια της Ουτοπίας επανήλθε στο προσκήνιο πολύ έντονα στις αρχές του 20ου αιώνα, κυρίως λόγω των καταστροφών που επήλθαν με το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι αρχιτέκτονες είχαν την πεποίθηση ότι με τα κτίρια που θα σχεδίαζαν στην προσπάθειά τους να ανοικοδομήσουν τον κόσμο, θα έλυναν και όλα τα προβλήματα αυτού. Αυτή η νοοτροπία, σε συνδυασμό με τις νέες τεχνολογίες και τα υλικά που έφερε η Βιομηχανική Επανάσταση (όπως το γυαλί και το μέταλλο) οδήγησαν λίγο αργότερα στο κίνημα του Μοντερνισμού. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι μοντερνιστές αρχιτέκτονες μπορούσαν να υποστηρίξουν τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο, τις ουτοπικές τους σκέψεις στην προσπάθειά τους να ανακατασκευάσουν τις καταστραμμένες πόλεις μας (Γιαννακόπουλος, 2015).

Σύμφωνα με τον Frampton (2007), η εξέλιξη του Κινήματος της Κηπούπολης, ήταν επίσης στενά συνδεδεμένη με την εξέλιξη του Κινήματος «Arts and Crafts». Από το 1878, ο Shaux, επηρεασμένος από το κίνημα Arts and Crafts, δημοσίευσε το «Sketches for Cottages and other Buildings», όπου απαριθμούσε πολλά σχέδια για τις εργατικές κατοικίες διαφόρων μεγεθών καθώς και μία βασική τυπολογία δημόσιων κτιρίων για την ιδανικά αυτάρκη κοινότητα.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• 1902 Garden City ( Κηπούπολη), Ebenizer Howard

• 1904-1917 Cite Industrielle (Βιομηχανική Πόλη), Antoine (Tony) Garnier

Μέσα στα επόμενα χρόνια έκανε την εμφάνισή της η πρώτη «Κηπούπολη» (Garden City), ένας νέος πολεοδομικός σχηματισμός που συγκεντρώνει τα πλεονεκτήματα της υπαίθρου και της πόλης. Σύμφωνα με τον Howard, η πόλη λειτουργώντας ως συμπληρωματικό στοιχείο έπρεπε να αντλεί τους πόρους της συνδυαστικά τόσο από τη βιομηχανία όσο και από την γεωργία. O Howard εισήγαγε κάποια διαγράμματα για να επεξηγήσει τη δομή της κηπούπολης ορίζοντας ως μέγιστο πληθυσμό τους 32.000 κατοίκους με διαχωριστικές ζώνες πρασίνου ενώ κάθε πόλη-δορυφόρος θα συνδεόταν με κάποιο μεγάλο αστικό κέντρο. Το 1902 ίδρυσε την Garden City Society (Εταιρία Κηπούπολης) αγοράζοντας μία έκταση 1.500 εκταρίων βόρεια του Λονδίνου στην οποία υλοποιήθηκε η πρώτη κηπούπολη, η Letchworth. Σχεδιάστηκε από τους Raymond Unwin και Barry Parker, και παρουσίαζε εξαιρετικά χαμηλές πυκνότητες που παρέπεμπαν σε αληθινή εξοχή με λίγα στοιχεία αστικού χαρακτήρα. Η αποτυχία της Letchworth οδήγησε στη σύσταση μίας δεύτερης εταιρείας και μίας δεύτερης κηπούπολης, του Welwyn, δύο χρόνια μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (Καρύδης, 2008), (Frampton, 2007).

Μία νεωτερική πρόταση για την πόλη ήρθε από τον Tony Garnier η οποία εκτέθηκε το 1904 και δημοσιεύτηκε το 1917, με τίτλο «Cite Industrielle» (Βιομηχανική Πόλη). Η Cite Industrielle αποσκοπούσε να αποτελέσει όχι μόνο τεχνολογικό αλλά και κοινωνικό υπόδειγμα, ενταγμένη στην παράδοση μίας ουτοπικής αρχιτεκτονικής όπως αυτής του Fourier και του Owen. Η πόλη ήταν τοποθετημένη στην απότομη όχθη ενός ποταμού, μέσα σε ένα ορεινό τοπίο, ενταγμένη σε πλήρη αρμονία με το περιβάλλον και οργανωμένη κατά ζώνες. Οι ζώνες αυτές διαιρούνταν σε τέσσερις βασικές λειτουργίες οι οποίες ήταν η κατοικία, η εργασία, η υγεία και η ψυχαγωγία. Επίσης, για πρώτη φορά, ο Garnier προχωράει στο διαχωρισμό της βιομηχανίας από την πόλη και περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των κτιριακών τύπων του, δίνοντας παράλληλα ακριβείς

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Η εποχή των αγγλικών κηπουπόλεων φτάνει στο τέλος της όταν ξεσπούν τα πρώτα κύματα του πολέμου το 1914. Ωστόσο, πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία και η Γαλλία ανοικοδόμησαν τις πόλεις τους πάνω στον πολεοδομικό σχεδιασμό του Howard. Παράλληλα, ιδιαίτερη ήταν και η απήχηση που είχε στην Αμερική, με το αμερικάνικο και αγγλικό μοντέλο πόλεων να έχουν αρκετά κοινά στοιχεία, που γίνονται αντιληπτά και στις προτάσεις του Frank Lloyd Wright.

Διάγραμμα των «Κηπουπόλεων» του Howard (Καρύδης, 2008)

Το κέντρο της «Cite Industrielle», με τις περιοχές κατοικίας (Frampton, 2007)

λεπτομέρειες ως προς τον τρόπο κατασκευής τους, χρησιμοποιώντας ως βασικά υλικά σκυρόδεμα και ατσάλι. Ο ρόλος του κανάβου αποτέλεσε ένα ακόμα σημαντικό εργαλείο κατάκτησης της υπαίθρου που χρησιμοποίησε και επιδίωξε να δημιουργήσει ένα ανοιχτό σύστημα, το οποίο θα μπορεί να εξαπλωθεί σύμφωνα με τις ανάγκες της μεταβαλλόμενης βιομηχανικής κοινωνίας. Επομένως, αναφερόμαστε πλέον σε δημοκρατικά μοντέλα που αναπαριστούν τη βιομηχανική παραγωγή ως εργαλείο απελευθέρωσης για το λόγο αυτό η Cite Industrielle επηρέασε σημαντικά το σχεδιασμό των πόλεων στη Σοβιετική Ένωση. Θεωρείται από πολλούς ότι η αρχιτεκτονική του Garnier αποτέλεσε πρόδρομο του μοντέρνου κινήματος του μεσοπολέμου (Καρύδης, 2008), (Frampton, 2007).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

20ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ : ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ «ZONING» ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΤΩΝ Η «Cite Industrielle» (Βιομηχανική Πόλη) του Garnier και η «Γραμμική πόλη» του Arturo Soria y Mata εισήγαγαν τις βασικές αρχές διαχωρισμού των χρήσεων στο σχεδιασμό των πόλεων, το λεγόμενο «Zoning». Η εδραίωσή του ωστόσο ήρθε μετά την εμφάνιση των προτάσεων της Χάρτας των Αθηνών, του 4ου CIAM (Congres Internationaux d’Architecture Moderne-Συνέδρια Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής). Σε αυτές τις προτάσεις συμπεριλαμβανόταν πολυάριθμες πράσινες ζώνες, αραιή δόμηση που πλαισιωνόταν από ψηλά κτίρια και διακριτός διαχωρισμός της κυκλοφορίας αυτοκινήτων και πεζών. Παράλληλα, ξεχωριστούς τομείς μέσα στην πόλη αποτελούσαν η εργασία, η κατοικία, η κυκλοφορία και η αναψυχή, ενώ σε αρκετά σημεία όπου αυτό είναι εφικτό, η ζώνη εργασίας διαιρείται σε κτίρια γραφείων και εργοστάσια (Scott, 1998), (Καρύδης, 2008).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Οι ιδέες του CIAM με κύριο εκφραστή τους τον Le Corbusier είχαν ως βασική αρχή την εξυγίανση της κοινωνίας μέσα από την ολική αναμόρφωση των πόλεων με τον ολοκληρωτικό σχεδιασμό ενός τοπίου, ενώ οι ιδέες αυτές υπήρξαν καθοριστικές στη διαμόρφωση των σύγχρονων πόλεων. Ο σχεδιασμός που ακολουθήθηκε χαρακτηρίζεται από ορθολογισμό, καθαρότητα των μορφών αλλά και καθορισμό των χρήσεων (Scott, 1998), (Καρύδης, 2008). Σκοπός του μοντέρνου κινήματος ήταν η αρχιτεκτονική και η τέχνη να συμβαδίσουν με τη νέα βιομηχανική εποχή και να απομακρυνθούν από τα κλασικά πρότυπα. Παράλληλα, η βιομηχανική επανάσταση οδήγησε στη δημιουργία της πολεοδομίας στην προσπάθεια να ενταχθούν οι προβιομηχανικές πόλεις στον σύγχρονο, βιομηχανικό τρόπο ζωής, με σεβασμό στις ιστορικές παλιές πόλεις (όπου και όσο αυτό ήταν εφικτό). Ένα κομμάτι του μοντερνισμού που ασχολήθηκε κατ’ εξοχήν με την έννοια της ουτοπίας ήταν ο «Φουτουρισμός», ο οποίος έδειξε ενδιαφέρον για τις μεγαλουπόλεις και επιχείρησε να βελτιώσει τη σύγχρονη αστική ζωή απαρνούμενη το παρελθόν και οτιδήποτε παλιό (Γιαννακόπουλος, 2015).

• 1914 La Citta Nuova (Η Νέα Πόλη), Antonio Sant’ Elia

Ο Sant’Elia αποτελεί ίσως τον χαρακτηριστικότερο φουτουριστή αρχιτέκτονα με το πιο γνωστό και μη-υλοποιήσιμο έργο του, «La Citta Nuova» (Η Νέα Πόλη). Στόχος του ήταν όπως αναφέρει και ο Γιαννακόπουλος (2015) “να

ξαναχτίσει τη φουτουριστική πόλη απογυμνωμένη από οποιοδήποτε διάκοσμο, με την έμφυτη ομορφιά της γραμμής, ως ένα τεράστιο ναυπηγείο, ευέλικτο και δυναμικό σε κάθε του λεπτομέρεια”.

Προοπτικό της «La Citta Nuova», Sant’Elia (Πηγή: https://tinyurl. com/ybqa8cwt)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• 1932 Broadacre City, Frank Lloyd Wright

Η «Ville Radieuse» θεωρείται το πιο ολοκληρωμένο δείγμα του Le Corbusier που περιλαμβάνει όλες τις πολεοδομικές αρχές και το όραμα που είχε για την ιδανική πόλη, ενώ η ίδια η μορφή του κτιρίου αποδεικνύει την έντονη επιθυμία του για προσάρτηση στη μαζική παραγωγή. Το σχέδιό του (σχέδιο Voisin) αποτελούσε μία απεριόριστη μονάδα, οργανωμένη καθ’ ύψος σε έναν κάναβο ουρανοξυστών σε σταυροειδή μορφή, ύψους 60 ορόφων, που θα χτιζόταν στη θέση των πόλεων που κατεδαφίστηκαν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Προέβλεπε την αποκόλληση από το έδαφος με σκοπό να απελευθερώσει το χώρο από κάτω και να εκμεταλλευτεί τις ευεργετικές ιδιότητες του ήλιου, του ελεύθερου χώρου και του πρασίνου, ως ένα συνεχόμενο πάρκο. Ταυτόχρονα κατέρριπτε τον ταξικό διαχωρισμό και υποστήριζε πως ένα καλά οργανωμένο περιβάλλον μπορεί να επιτυγχάνει την αρμονική συμβίωση ανθρώπου, φύσης και μηχανής. Ο αρχιτέκτονας ωστόσο είναι ο αρμόδιος που θα δώσει σάρκα και οστά σε αυτή τη νέα κοινωνία. Η πρότασή του περιλάμβανε μια διαφορετική ερμηνεία και συσχέτιση του κτισμένου με τον ελεύθερο χώρο. Ο ελεύθερος χώρος θα είχε ασαφή και ασυνεχή όρια, αποτελώντας ουσιαστικά το αρνητικό τμήμα του κτισμένου. Η πόλη μοιάζει να λειτουργεί ως καλοκουρδισμένη μηχανή, ενώ οι κάτοικοι δεν έχουν καμία δυνατότητα παρέμβασης στο όραμα του αρχιτέκτονα ο οποίος φαντάζει πλέον παντοδύναμος (Καρύδης, 2008), (Frampton, 2007).

Ακολουθεί ένα διάστημα στο οποίο δεσπόζει η πολεοδομία της καταναλωτικής ευημερίας, της μαζικής παραγωγής και της μισθωτής εργασίας, που παρουσιάζεται σε προγράμματα και σχέδια επέκτασης κάθε πιθανής μορφής, ανάπλασης και επανασχεδιασμού ενώ, ταυτόχρονα επιχειρείται εξυγίανση των νέων πόλεων. Παρ’ όλο που η «Ville Radieuse» δεν υλοποιήθηκε ποτέ, αποτέλεσε πρότυπο της μεταπολεμικής εξέλιξης των πόλεων τόσο της Ευρώπης όσο και άλλων περιοχών του κόσμου. Το διάστημα 1945-1975 έχουμε τη δημιουργία νέων πόλεων, όπως είναι η Chandigarh το 1950 που βασίστηκε στο ρυθμιστικό σχέδιο του ίδιου του Le Corbusier, και η Μπραζίλια το 1957 σε σχέδια του Lucio Costa και του Oscar Niemeyer (Frampton, 2007).

O F.L. Wright είχε μία αντι-αστική προσέγγιση για το σχεδιασμό της πόλης. Ενώ η «Ville Radieuse» του Le Corbusier βασιζόταν σε μία σειρά πυκνών αλλά ελεύθερης διάταξης πύργων, η πόλη του F.L.Wright, «Broadacre City», βασίστηκε σε έναν απλωμένο αγροτικό κάναβο οριζόντιας διάταξης, ο οποίος όμως δεν είχε κάποιο συγκεκριμένο σημείο αναφοράς αλλά είχε άφθονο αέρα και ήλιο για όλους, ενώ οι συγκεντρωτικές λειτουργίες της πόλης του 19ου αιώνα θα ανακατανεμόταν σε όλη την αγροτική περιφέρεια (Frampton, 2007).

Εάν η βασική αξία του Howard ήταν η συλλογικότητα, η βασική αξία του Frank Lloyd Wright ήταν η ατομικότητα (individualism). Έτσι, εάν οι τυπικοί μοντερνιστές αρχιτέκτονες του σοσιαλδημοκρατικού πνεύματος φανταζόταν τη λειτουργική πόλη, οι αρχιτέκτονες της κομμουνιστικής Σοβιετικής Ένωσης τη γραμμική πόλη, για τον Frank Lloyd Wright το μέλλον της πόλης βασιζόταν στην “εξαφάνισή” της. Παράλληλα, ο Howard πρότεινε την

Με το βιβλίο του «The Disappearing City» το 1932 ο Wright παραθέτει τις ιδέες του για την πόλη του μέλλοντος η οποία όπως ισχυρίζεται, δεν θα έχει συγκεκριμένες συντεταγμένες αλλά θα βρίσκεται όπως λέει και ο ίδιος «παντού και πουθενά». Στους χάρτες του κυριαρχεί η παρουσία των φυσικών στοιχείων καθώς το κτισμένο τοποθετείται με περίτεχνο τρόπο, έτσι ώστε να χάνεται μέσα στο φυσικό τοπίο. Φυσικά τα μέσα μεταφοράς και τηλεπικοινωνιών

Μακέτα της «Ville Radieuse» του Le Corbusier

• 1924 Ville Radieuse (Radiant City), Le Corbusier

(Πηγή: https://www.archdaily.com/411878/ ad-classics-ville-radieuse-le-corbusier)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

αποκέντρωση, ενώ ο F.L.Wright την έφτασε στα άκρα με την απόλυτη αποκέντρωση, στην οποία το κέντρο της κοινωνίας είναι η ατομική οικογενειακή μονάδα, το νοικοκυριό (Frampton, 2007).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• 1959 – 1974 Νέα Βαβυλώνα (New Babylon), Constant Nieuwenhuys

Παρ’ όλα αυτά, όπως αναφέρει και ο Γιαννακόπουλος (2015), η ουτοπική πόλη του Wright δεν προέβλεψε τα σύγχρονα προβλήματα της ζωής των προαστίων και της συνεχούς εξάπλωσης αυτών, ούτε και την αναμενόμενη υποβάθμιση που θα έφερνε μία τέτοιου είδους πόλη, στο περιβάλλον.

Από τότε που ο Norbert Wiener, πατέρας της κυβερνητικής, στο βιβλίο του «The Human Use of Human Beings» (1947) περιέγραψε πως η ανάδραση της πληροφορίας θα ήταν σημαντικό δεδομένο για τη δημιουργία περιβαλλοντικά ανταποκριτικών μηχανών, οι καλλιτεχνικοί και αρχιτεκτονικοί πρωτοπόροι των δεκαετιών 1950 και 1960 εστίασαν στον σχεδιασμό προσαρμόσιμων χώρων. Οι ανθρώπινες μεταβλητές προσέφεραν πλέον μία νέα πρόκληση στον σχεδιασμό, διότι ο χώρος και οι λειτουργίες του δεν θα ήταν πλέον προκαθορισμένα από τον αρχιτέκτονα. Μαζί με την ανάπτυξη συστημάτων ελέγχου μέσω υπολογιστή, τα κυβερνητικά συστήματα αποτέλεσαν τόσο μεταφορικό παράδειγμα αρχιτεκτονικών προτάσεων (π.χ. στη δουλειά των Ολλανδών στρουκτουραλιστών, των Μεταβολιστών και των Archigram), όσο και κυριολεκτικά εργαλεία, μέσω των οποίων ο έλεγχος του περιβάλλοντος θα αποδιδόταν στους κατοίκους (π.χ. στο «Fun Palace»). Οι χρήστες κατ’ αυτό τον τρόπο μπορούσαν τουλάχιστον θεωρητικά να αλλάξουν το μικροπεριβάλλον τους και να προσδιορίσουν τα δικά τους μοτίβα συμπεριφοράς (Γιαννούδης, 2012).

Χαρακτηριστικό σκίτσο της «Broadacre City» του F.L. Wright (Frampton, 2007)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Η μεταπολεμική περίοδος απαιτούσε την ανοικοδόμηση των πόλεων στις υπάρχουσες αστικές δομές ιστορικών κέντρων (όπως το Παρίσι, το Λονδίνο και το Άμστερνταμ), καθώς και τη δημιουργία νέων πόλεων προκειμένου να ανταποκριθούν στις υποκείμενες ανάγκες. Έτσι, ο αστικός σχεδιασμός θωρήθηκε το πολιτισμικό πρόβλημα- κλειδί εκείνης της εποχής. Η αστική κριτική που άσκησε κατά τη δεκαετία του 1950 το κίνημα της Καταστασιακής Διεθνούς (Situationist International) οδήγησε στη δημιουργία μεταβαλλόμενων αρχιτεκτονικών εφαρμογών όπως τη «Νέα Βαβυλώνα (New Babylon)» του Constant Nieuwenhuys και το «Fun Palace» του Cedric Price οι οποίοι ήταν και μέλη του κινήματος (Γιαννούδης, 2012).

Ο Constant επεδίωξε να δώσει μία εντελώς διαφορετική ερμηνεία στον όρο «Βαβυλώνα» και τη μοντέρνα πόλη, μία ερμηνεία που θα αντικατόπτριζε μια πόλη ελπίδας. Σχεδίασε έτσι μία υπέργεια κατασκευή πάνω από το έδαφος (15 μέτρα ψηλά, αναρτημένη από τεράστιους πυλώνες) που υπόσχεται μία αντισυμβατική ζωή απαλλαγμένη από το άγχος, με τη ψυχαγωγία πλήρως ενταγμένη στην κοινωνική κατάσταση του ατόμου. Είναι αξιοσημείωτος για ακόμη μία φορά ο σχεδιασμός πάνω από το έδαφος, ο οποίος υπόσχεται μία ουτοπική κατάσταση (Γιαννούδης, 2012).

Χαρακτηριστικό σκίτσο της «New Babylon» του Constant

όπως το αυτοκίνητο, το τηλέφωνο και το ραδιόφωνο είχαν πρωτεύοντα ρόλο στη νέα πόλη, καθώς μόνο έτσι θα μπορούσαν να γεφυρωθούν οι αποστάσεις του νέου αυτού μοντέλου οργάνωσης. Επιπρόσθετα, οι αρχές της οργανικής αρχιτεκτονικής δεν έλειπαν από τα σχέδιά του, καθώς απαραίτητη προϋπόθεση αποτελούσε η παρουσία νέων βιομηχανικών υλικών για την κατασκευή των κτιρίων. Το μοντέλο του Wright σήμερα πλέον θεωρείται ως ένα δείγμα της προαστικοποίησης (Frampton, 2007).

(Πηγή: https://tinyurl.com/ydxp)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

«New Babylon» (εσωτερικά), Constant

(Πηγή: https://tinyurl.com/yajro9rc)

Σύμφωνα με τον Constant o αστικός σχεδιασμός όφειλε να έχει μία σχέση αλληλεξάρτησης με τις χρήσεις της πόλης, οι οποίες θα έπρεπε να ικανοποιούν τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες. Στο συγκεκριμένο αστικό περιβάλλον οποιοδήποτε στατικό και αμετάβλητο στοιχείο θα θεωρούνταν εμπόδιο, ενώ ο μεταβαλλόμενος χαρακτήρας των στοιχείων θα αποτελούσε βασική προϋπόθεση. Οι τηλεπικοινωνίες σε μία όχι τόσο σταθερή βάση θα μπορούσαν να ενισχύσουν την κοινωνική επαφή, ενώ οι τεχνολογικές εφαρμογές να διευκολύνουν την μεταβολή στις επερχόμενες ανάγκες. Ωστόσο για την επίτευξη αυτής της συνεχούς μεταμόρφωσης θα έπρεπε αρχικά από τεχνικής απόψεως η εξωτερική κατασκευή να είναι ανεξάρτητη από τις εσωτερικές μικροκατασκευές οι οποίες προβλεπόταν να είναι από ελαφρά κινητά συστήματα που θα είχαν την ευελιξία να αποσυναρμολογούνται και να επαναχρησιμοποιούνται. Αξίζει να τονίσουμε ότι στην «Νέα Βαβυλώνα» τα τρένα και τα πλήρως αυτοματοποιημένα εργοστάσια βρίσκονται υπόγεια, ενώ τα αυτοκίνητα βρίσκονται στο επίπεδο του εδάφους. Τέλος, βασικό συστατικό του χώρου αποτέλεσε η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και κυβερνητικών συστημάτων για την ανίχνευση των επιθυμιών των κατοίκων και την αντίστοιχη δράση στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Ωστόσο τελικά η «Νέα Βαβυλώνα» αποτέλεσε ένα ουτοπικό όραμα χωρίς εφαρμογή (Γιαννούδης, 2012).

Όπως ήδη αναφέρθηκε, πρωτοπόροι αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες επιχείρησαν να εκφράσουν μέσα από την τέχνη τους το πνεύμα της αβεβαιότητας και της πολυπλοκότητας που χαρακτήριζε τον κόσμο στα μέσα του 20ου αιώνα. Έτσι, προέκυψαν οι έννοιες της απροσδιοριστίας και της μεταβλητότητας με κυριότερους εκπροσώπους την ομάδα των Archigram. Παρόμοιες ιδέες στις ευέλικτες χωροκατασκευές (ακαθόριστης λειτουργίας) ήταν αυτές του Yona Friedman με την «Spatial City» (1958) και των Ιαπώνων μεταβολιστών που επέτρεπαν (στη θεωρία τουλάχιστον) απεριόριστη επεκτασιμότητα, όπως στο «Helicoids project» του Kisho Kurokawa (1961) και στο «Clusters in the Air» του Arata Isozaki (1962) (Γιαννούδης, 2012).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• 1964 Plug-In City, Archigram

Το έργο των Archigram ήταν πολύ συγγενές με το έργο και τις ιδέες των Ιαπώνων-Μεταβολιστών, τα οποία ήρθαν ως απάντηση στο υπερπληθυσμό των ιαπωνικών πόλεων και πρότειναν διάφορες υπέρ-κατασκευές, που θα επέπλεαν πάνω από τις πόλεις ή ακόμη και πάνω από τη θάλασσα (Frampton, 2007). Χαρακτηριστικό έργο αποτελεί το προτζεκτ «Clusters in the Air» (Συστάδες στον αέρα) του Arata Isozaki ο οποίος πρότεινε μία “συστάδα” κατοικιών που θα κρεμόταν στον ουρανό πάνω από το Τόκιο. Οι συστάδες αυτές ξεκίνησαν ως κυβοειδή δέντρα όπου οι μονάδες κατοικίας, τα “φύλλα” αναπτύσσονται από τα “κλαδιά” που συνδέονται στο βασικό “κορμό”. Καθώς τα “δέντρα” θα αναπτυσσόταν και εξαπλωνόταν, θα σχημάτιζαν ένα αλληλοσυνδεόμενο “δάσος”, που θα επέκτεινε το διαθέσιμο χώρο για την κοινωνία από κάτω. Γενικά οι Ιάπωνες Μεταβολιστές κατανοούν την πόλη ως οντότητα υπό συνεχή χωρολειτουργική μεταβολή και έτσι προτείνουν αστικές μεγα-δομές γιγαντιαίας κλίμακας ή μελέτες ελικοειδών και θαλάσσιων πόλεων (Γιαννούδης, 2012).

Οι Archigram ενδιαφέρθηκαν για τη δημιουργία αρχιτεκτονικής “ανοιχτών στόχων” (open ends), για χώρους που θα έδιναν στους κατοίκους τη δυνατότητα δημοκρατικής συμμετοχής και προσωπικής επιλογής στη διαμόρφωση αυτών των χώρων, εκφράζοντας τις επιθυμίες τους για συνεχή αλλαγή. Θεώρησαν ότι είναι ευκολότερος ο έλεγχος του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε να αποδοθεί στους ίδιους τους κατοίκους του, επιτρέποντας έτσι στην κοινωνία να προτείνει και να αποφασίζει μορφές και χώρους. Αυτές οι ιδέες εκφράστηκαν αρχικά στα σχέδια μεγακατασκευών τους για την «Plug-In City» (Γιαννούδης, 2012).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

(Πηγή: https://tinyurl. com/ycrj4wld)

Όσον αφορά την κλίμακα της κατοικίας, οι Archigram πήγαν από τη συλλογικότητα της μεγακατασκευής στην ατομικότητα και στο επίπεδο της προσωπικής επιθυμίας και ικανοποίησης. Χρησιμοποιώντας τη τεχνολογία νέας γενιάς, η αρχιτεκτονική μετατράπηκε σε ένα δίκτυο καταστάσεων, υπηρεσιών, παροχών και αλληλεπίδρασης, συνεχώς προσαρμόσιμο στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις και στις σωματικές και ψυχολογικές ανάγκες του ατόμου. Παρόλο που το έργο όμως ήθελε να επιδείξει το πώς η τεχνολογία θα επηρέαζε τη μορφή των κατοικιών του μέλλοντος (συγκεκριμένα το έτος 1990 με το έργο «Living_1990» το 1967), αποτέλεσε περισσότερο πρόδρομο των σύγχρονων εφαρμογών παροχής υπηρεσιών βελτιστοποίησης της κατοίκησης και αυτοματισμού που σήμερα ονομάζονται “έξυπνα” ή ”ευφυή” περιβάλλοντα (Γιαννούδης, 2012).

Η «Plug-In city» των Archigram (Γιαννακόπουλος, 2015)

«Clusters in the Air» (Συστάδες στον αέρα) του Arata Isozaki

• 1962 Clusters in the Air (Συστάδες στον αέρα), Arata Isozaki

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• 1964 Fun Palace : Η αρχιτεκτονική ως “δυνητική μηχανή”, Cedric Price Στο έργο του «Fun Palace» ο Price εντόπισε και ανέδειξε τη σχέση της αρχιτεκτονικής με τις νέες και γρήγορα μεταβαλλόμενες συνθήκες στην κοινωνία της μεταπολεμικής Βρετανίας. Το Fun Palace αποτελούσε μία νέα προσέγγιση, με την αρχιτεκτονική ως τόπο ανταλλαγών και παροδικότητας, παρά ως ένα μόνιμο και μνημειακό σύμβολο πολιτισμικής συνοχής. Ως εκ τούτου, σχεδιάστηκε ως ένα πλαίσιο προσωρινών συστημάτων, σχεδιασμένων από τους ίδιους τους ανθρώπους, που αλληλεπιδρούν συνεχώς και προσαρμόζονται στις ευμετάβλητες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής και του χώρου. Έτσι, το έργο θα αποτελούσε έναν τεράστιο αποσυναρμολογούμενο μηχανισμό, όπου διαφορετικοί χώροι θα μπορούσαν να αναρτηθούν σε οποιαδήποτε θέση και να ρυθμίζονται συνεχώς, ενώ ο εσωτερικός χώρος θα μπορούσε να ανταποκριθεί σε οποιοδήποτε γεγονός και σε οποιαδήποτε μεταβαλλόμενη ανάγκη. Το μόνο σταθερό στοιχείο θα ήταν ένας χωρο-δικτυωματικός σκελετός από μεταλλικούς πύργους, με ένα κύριο κλίτος σε κάτοψη. Αυτό θα στέγαζε τις συλλογικές δραστηριότητες (σινεμά, θέατρο κ.λπ.) ενώ πλευρικά οι άλλοι δύο πύργοι θα στέγαζαν άλλες δραστηριότητες και υπηρεσίες (εστιατόρια, μπαρ, παιδικές χαρές, εργαστήρια, κ.λπ.) (Γιαννούδης, 2012).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

O Price ανέπτυξε ένα δομικά περίπλοκο και προγραμματικά πλούσιο αρχιτεκτονικό περιβάλλον, που βιωνόταν ταυτόχρονα και κάπως παράδοξα ως ένα περιβάλλον του τυχαίου. Η δυνατότητα ευελιξίας στο Fun Palace προέκυπτε μέσω του χωρικού πλεονασμού και της ανοιχτής κάτοψης, χωρίς να διαθέτει σταθερά φράγματα, ενώ το μέγεθός του επέτρεπε να λάβουν χώρα διαφορετικά γεγονότα. Με πληθώρα τεχνικών μέσων θα ήταν επιτρεπτή η μεταβολή στη δομή, στη μορφή και στη ροή του χώρου, καθώς και αλλαγές στο είδος των δραστηριοτήτων του (Γιαννούδης, 2012).

Τόσο ο Constant όσο και ο Price , οραματίστηκαν την αρχιτεκτονική ως ένα πλαίσιο ενθάρρυνσης και ενεργού συμμετοχής του ανθρώπου για την εκπλήρωση ποικίλων αναγκών μέσω της χρήσης κινητών και τεχνικών μέσων. Τα κινητά αυτά στοιχεία αποτελούσαν τον απαραίτητο εξοπλισμό έτσι ώστε να λάβουν χώρα πολλαπλά γεγονότα, ενώ η ενσωμάτωση τηλεπικοινωνιών και ηλεκτρονικών τεχνολογιών είχε ως στόχο έναν πιο δημοκρατικό και κοινωνικό διάλογο, καθώς και τη συνεχή αλληλεπίδραση και ανάδραση μέσω της τεχνολογίας σε πραγματικό χρόνο, όπου οι χώροι θα άλλαζαν σύμφωνα με τις μεταβαλλόμενες ανάγκες των χρηστών (Γιαννούδης, 2012).

Το εσωτερικό του «Fun Palace», Cedric Price (Γιαννούδης, 2012)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• 1969 Ηλεκτρονική Πολεοδομία, Τάκης Ζενέτος

Το έργο «Living_1990» των Archigram που ως μονάδα θα αποτελούσε plug-in στην υποδομή μίας μεγα-κατασκευής, ήταν ένα πειραματικό σπίτι, στο οποίο το άκαμπτο κέλυφος της κάψουλας αντικαθίσταται από μία προσαρμόσιμη και μεταβαλλόμενη επιδερμίδα. Η έμφαση δινόταν στη δημιουργία ενός χώρου εναλλασσόμενων και αναλώσιμων εξαρτημάτων με φουσκωτά κρεβάτια, καθίσματα και πολύ-λειτουργικά ρομπότ. Ένα περιβάλλον όπου οροφές, πατώματα και τοίχοι θα μπορούσαν να αλλάξουν θέση, χρώμα και υφή, ανάλογα με τις εντολές και τις ανάγκες του κατοίκου (Γιαννούδης, 2012).

Ο Τάκης Ζενέτος διέκρινε από πολύ νωρίς ότι η τεχνολογική εξέλιξη και οι σημερινές Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) μπορούσαν να σώσουν τα αστικά κέντρα, τα οποία ήδη έδειχναν σημάδια κορεσμού, λόγω των διαρκώς αυξανόμενων αναγκών για μετακίνηση καθώς και λόγω της δημιουργίας νέων κτιριακών υποδομών. Έτσι, ανέπτυξε τη θεωρία του για την εξέλιξη της πόλης του μέλλοντος, την οποία διατύπωσε στην μελέτη του με τίτλο «Ηλεκτρονική Πολεοδομία», που δημοσιεύτηκε το 1969. Η βασική ιδέα ήταν η δημιουργία ενός εκτεταμένου συστήματος παράλληλων επιπέδων, αναρτημένων από καλώδια, που θα φιλοξενήσουν τις δραστηριότητες της πόλης και κυρίως την κατοικία, επάνω από την προστατευμένη υφιστάμενη πόλη και το φυσικό περιβάλλον. Παράλληλα, οι ΤΠΕ θα επιτρέπουν τη διασύνδεση ανθρώπων και κοινωνικών ομάδων. Η εκτεταμένη εφαρμογή τηλε-εργασίας, τηλε-διαχείρισης, τηλε-ιατρικής, και η τηλε-εκπαίδευση, θα οργανώσουν εκ νέου το ανθρώπινο περιβάλλον προς την κατεύθυνση της ελεύθερης επικοινωνίας και της δημιουργικής απασχόλησης (Γιαννούδης, 2012).

Οι Archigram λοιπόν επιχείρησαν την αποσύνθεση της αρχιτεκτονικής και την ελαχιστοποίησή της στη διεπαφή (interface) μεταξύ ανθρώπου και μηχανής έτσι ώστε

«σταδιακά να μην υπήρχε διαφορά μεταξύ του τομέα της αρχιτεκτονικής, και του τομέα της πληροφορίας» (Γιαννούδης, 2012). Επομένως,

μέσω της ανάδρασης της πληροφορίας, η αρχιτεκτονική ως διεπαφή θα μπορούσε πραγματικά να ανταποκρίνεται στην ατομική στιγμιαία επιθυμία, μεταβάλλοντας ανάλογα το εκάστοτε περιβάλλον. Όλες αυτές οι σκέψεις και οι ιδέες αποτέλεσαν τον πρόδρομο για αυτό που αποκαλούμε σήμερα “Έξυπνη” Αρχιτεκτονική.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

«Living_1990», Archigram (1967) (Πηγή: https://tinyurl.com/y89uu2a7)

Τμήμα της μακέτας του έργου «Ηλεκτρονική Πολεοδομία» του Τάκη Ζενετου

• 1967 Living_1990, Archigram

(Πηγή: https://tinyurl.com/y8f7dm3s)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• 1999 New Urbanism (Νέα Πολεοδομία) Βλέπουμε λοιπόν ότι οι αρχιτέκτονες που ανήκαν στον κλάδων των ουτοπιστών εμφάνιζαν ορισμένα κοινά σημεία στα οράματά τους. Ένα από αυτά ήταν και η παρουσία πολύ ψηλών κτιρίων ουτοπικών διαστάσεων τόσο από τεχνολογικής όσο και από μορφολογικής άποψης. Αυτά φαίνεται να χρησιμοποιούταν είτε ως κομμάτι μίας συνολικής σύνθεσης έχοντας συγκεντρωμένες όλες τις λειτουργίες και απελευθερώνοντας πολύτιμο χώρο, είτε χρησιμοποιούταν ως αυτόνομες πόλεις με ανεξάρτητη λειτουργία. Παράλληλα, βλέπουμε ότι οι στόχοι και τα οράματα των αρχιτεκτόνων για τις ουτοπικές πόλεις ήταν η εξασφάλιση της δημοκρατίας και της ισότητας, η κοινοκτημοσύνη, η εργασία σύμφωνα με τις κλίσεις του εκάστοτε ατόμου, η εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων για όλους, οι εξίσου σημαντικοί ρόλοι της φύσης και της τεχνολογίας, καθώς και οι διαστάσεις της πόλης και ο ρόλος της καθ’ ύψους δόμησης, ενώ τέλος κρίθηκε σημαντική τόσο η οικουμενικότητα των πόλεων, όσο και η διατήρηση των τοπικών χαρακτηριστικών τους.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Το «New Urbanism» (Νέα Πολεοδομία) είναι ένα καινούριο κίνημα στην πολεοδομία που δημιουργήθηκε έχοντας ως βάση την Αμερική και ήρθε να δώσει απάντηση στο πρόβλημα της αστικής διαχείρισης. Η ανάπτυξη των προαστίων οδήγησε στην γέννηση αυτού του κινήματος σε συνδυασμό με τις παθογένειες στα κέντρα των πόλεων. Αποτέλεσε ουσιαστικά μια μορφή κριτικής απέναντι στην μοντέρνα πολεοδομία και το «zoning» η οποία (κριτική) είχε ξεκινήσει ήδη από την Jane Jacobs και το έργο της «The death and life of great American cities» (1961). Ωστόσο πατέρας του κινήματος θεωρείται ο Leon Krier, ο οποίος έθεσε τους βασικούς άξονες πάνω στους οποίους κινήθηκε το κίνημα της Νέας Πολεοδομίας (New Urbanism). Οι εν λόγω άξονες σχετιζόταν με την αναζήτηση της αυθεντικότητας στο αστικό περιβάλλον και την επαναφορά των παραδοσιακών αρχών των πόλεων. Έτσι, πρότεινε την κατάργηση των μονο-λειτουργικών ζωνών, των πόλεων-δορυφόρων και εισήγαγε τις μικρές, αυτόνομες αστικές κοινότητες, την έννοια της πόλης μέσα στην πόλη (Καρύδης, 2008). Οι ιδέες του περί αστικού ιστού εμφανίστηκαν σε διάφορες υφιστάμενες πόλεις όπως η Ρώμη, η Στοκχόλμη, το Μόναχο, η Ουάσιγκτον αλλά και σε νεόκτιστες όπως η Γουατεμάλα και το Poundbury της Αγγλίας (Ζουρμπάκη και Μεξή, 2015).

Η μονάδα της γειτονιάς αποτελούσε το βασικό στοιχείο οργάνωσης των πόλεων της Νέας Πολεοδομίας. Παράλληλα, το οδικό δίκτυο έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρει εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης πέραν του αυτοκινήτου. Το κέντρο σε αυτή είναι εύκολα προσβάσιμο από όλους ενώ ο ιστός της πόλης είναι ιδιαίτερα συνεκτικός. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό που παίζει σημαντικό ρόλο στα νέα δεδομένα είναι η πολυμορφία όσον αφορά τις λειτουργίες αφού εμφανίζεται μείξη χρήσεων στο κέντρο της πόλης, αλλά και όσον αφορά τον πληθυσμό, όπου έχουμε μείξη επαγγελματικών ιδιοτήτων και φυλών που συγκεντρώνονται στις πόλεις, ενώ η πόλη βιώνεται εξίσου από όλους τους ανθρώπους με τα πόδια (Καρύδης, 2008).

Η νέα αυτή προσέγγιση, με την πόλη μέσα στην πόλη από τη μία πλευρά βοήθησε στη διατήρηση της πολυπλοκότητας των Ευρωπαϊκών πόλεων, αλλά από την άλλη πλευρά, τείνει να δημιουργήσει προστατευμένους θύλακες μέσα στον αστικό ιστό, όπως παρατηρεί ο Davis (1992). Αυτή η τεχνική περιορίζει τον ελεύθερο δημόσιο χώρο μέσα στην πόλη και εγκαθιδρύει νέες επιδιωκόμενες ανθρώπινες σχέσεις σαφώς περισσότερο ελεγχόμενες και προβλέψιμες, πλαισιωμένες χωρικά και κοινωνικά. Μ’ αυτόν τον τρόπο σχηματίζεται ένας αποκομμένος μικρόκοσμος. Το φαινόμενο αυτό ο Davis το ονομάζει «Θυλακοποίηση (Enclavisation)» και απ’ ότι θα δούμε παρακάτω, μοιράζεται κάποια κοινά χαρακτηριστικά με τις ιδέες για την «Έξυπνη Πόλη».

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΑΡΧΕΣ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ : ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΤΙΣΜΕΝΟΥ ΧΩΡΟΥ - ΝΕΑ ΑΣΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ

• 2003 - Η «διαδραστική αρχιτεκτονική»

Αυτό που μπορούμε να συμπεράνουμε από τα παραπάνω παραδείγματα είναι ότι όλοι αυτοί οι αρχιτέκτονες προσπάθησαν να δημιουργήσουν νέες και πρωτοποριακές λύσεις στην αναζήτηση του ιδανικού. Παράλληλα, ενώ κάθε παράδειγμα είναι μοναδικό, όλα τα παραδείγματα μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό, ότι παραμένουν ουτοπικά και μη πραγματοποιήσιμα. Αυτό συμβαίνει διότι στην προσπάθειά τους για την αναζήτηση του νέου και του ιδανικού, και στην προσπάθειά τους να προβλέψουν το μέλλον, αγνόησαν την πραγματικότητα, την ίδια την κοινωνία, και πολλές φορές ακόμη και την ίδια τη φυσική. Παρ’ όλα αυτά οι γιγαντιαίες πόλεις του Le Corbusier, οι φουτουριστικές ιδέες του Sant’Elia και οι ανεδαφικές σκέψεις του Fourier μας έδωσαν τροφή για σκέψη για τη νέα πραγματικότητα που χαρακτηρίζει τις πόλεις μας (Γιαννακόπουλος, 2015).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Οι πολεοδομικές παρεμβάσεις που ακολούθησαν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οδήγησαν σε μία ριζική αναδιάταξη του αστικού ιστού. Οι παρεμβάσειςαναπλάσεις αυτές έγιναν ριζικότερες ιδίως στις μεγαλουπόλεις, ενώ συνεχίζονται μέχρι και σήμερα (Καρύδης, 2008).

Έτσι λοιπόν, η περίοδος από το 1850 έως το 1950 ήταν ένας αιώνας γεμάτος από προσπάθειες κατανόησης και καταγραφής του μέλλοντος και της νέας πραγματικότητας, μέσα από την φουτουριστική πόλη του 2000. Σήμερα, κλείνοντας ήδη τη δεύτερη δεκαετία του 2000 μπορούμε να συμπεράνουμε πόσο εξεζητημένα και ανεδαφικά ήταν ορισμένα από αυτά τα οράματα, ενώ παράλληλα συνειδητοποιούμε ότι δεν μπορούμε να προδιαγράψουμε τίποτα για περισσότερο από μία πενταετία (ή και λιγότερο) (Γιαννακόπουλος, 2015).

Η πρώτη δεκαετία της καινούργιας χιλιετίας πλημμυρίζει από μια τεράστια ποικιλία αρχιτεκτονικών τεχνοτροπιών. Η εφαρμογή τολμηρών κατασκευών όπως αυτών της Zaha Hadid και του Frank O.Gehry, που πριν λίγα χρόνια αποτελούσαν ουτοπικά σχέδια, πλέον υλοποιούνται χάρη στα σχέδια που εξελίσσονται με τη βοήθεια των υπολογιστών. Σε όλο τον κόσμο ωστόσο, από την αρχή του 21ου αιώνα οι αρχιτέκτονες αντιμετωπίζουν μια απίστευτη πρόκληση αυτή της βιωσιμότητας. Φαίνεται λοιπόν μέσα από τα κτίρια τους να θέλουν να εξοργίσουν, να γοητεύσουν αλλά και να δημιουργήσουν πρωτόγνωρες εντυπώσεις. Στοχεύουν σε μία αρχιτεκτονική οικονομική και οικολογική ικανή να συνδέει τόσο κοινωνικές όσο και πολιτισμικές πλευρές (Jurgen,2008).

Τον Μάιο του 2003 παρουσιάστηκαν στο συνέδριο αρχιτεκτονικής 4D space στο Λονδίνο τα «έξυπνα» κτίρια του γραφείου Ove Arup. Τα ζητήματα που έθεσαν προς διερεύνηση σχετίζονταν με τον κτιριακό αυτοματισμό, την οσφρητική εμπειρία του χώρου, τις «ποιητικές» διαστάσεις που θα μπορούσαν να πάρουν τα καθημερινά αντικείμενα ενός χώρου αλλά και τα ψηφιακά περιβάλλοντα δεδομένων, με τους άπειρους συνθετικούς κόσμους, που διατίθενται για αλληλεπίδραση με τον χρήστη. (Γιαννούδης, 2012). Σήμερα, διαπιστώνουμε ότι ο αστικός ιστός έχει κατακερματιστεί και αποτελεί μία μορφή “κολλάζ” συντιθέμενου από μία μεγάλη ποικιλία εικόνων, λειτουργιών και δραστηριοτήτων που μπορούν με ποικίλους τρόπους να συνδέονται μεταξύ τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Έχουμε ουσιαστικά ένα συνονθύλευμα σημείων μεταξύ των οποίων πραγματοποιείται η κίνηση και η επιθυμητή σε κάθε περίπτωση μετάβαση από το ένα σημείο στο άλλο.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

04. ΕΞΥΠΝΗ ΠΟΛΗ & ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

πως είδαμε και από τους ορισμούς της, η Έξυπνη Πόλη αναπαριστά μία διακριτή έννοια παρά την πληθώρα των διαφόρων ορισμών, έχοντας τη δυνατότητα να παρέχει λύσεις στις ανάγκες των πολιτών της, αυξάνοντας την αλληλοσυσχέτιση μεταξύ ανθρώπων, υποδομών, υπηρεσιών και κτιστού περιβάλλοντος. Ποιός είναι όμως ο ρόλος της Αρχιτεκτονικής σε αυτή την πολυδιάστατη έννοια;

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Τα κύρια προβλήματα των μεγάλων αστικών κέντρων (τα οποία αναγνωρίζονται ως πολύπλοκα συστήματα) είναι η συνεχής δημογραφική αύξηση, η αστικοποίηση, η πυκνή δόμηση, η έλλειψη πρασίνου και ελεύθερων χώρων, η απουσία κοινωνικού εξοπλισμού, η μόλυνση της ατμόσφαιρας από τα διάφορα απόβλητα, η κυκλοφοριακή συμφόρηση και η ηχορύπανση, τα οποία προκαλούν μία σειρά κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, και οργανωτικών προβλημάτων που απειλούν την οικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα των πόλεων και αναγνωρίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο (Faroldi, 2018), (Ανδρεαδάκη, 2017).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Πιο συγκεκριμένα, ένα από τα χαρακτηριστικά προβλήματα των σύγχρονων πόλεων είναι ο κατακερματισμός σε διάφορες περιοχές, η πόλη μέσα στην πόλη όπως επισημάνθηκε και στην ιστορική αναδρομή, (για παράδειγμα στο Χιούστον υπάρχει ένα ολόκληρο υπόγειο δίκτυο δρόμων, περιορισμένης πρόσβασης, το οποίο μεταφέρει τους τραπεζίτες και τους εργαζόμενους σε πετρελαϊκές εταιρείες στην περιοχή των γραφείων τους, αφήνοντας τους υπέργειους δρόμους στους λιγότερο προνομιούχους και αποκλείοντας τους από εκείνες τις περιοχές, δημιουργώντας έτσι ένα είδος γκέτο στην πόλη (Rogers, 1997)), εντείνοντας έτσι τα όλα τα προβλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω. Έτσι λοιπόν, οι σημερινές πόλεις, τόσο στον Ελλαδικό χώρο, όσο και παγκοσμίως, υφίστανται ισχυρή κριτική και αμφισβήτηση αναφορικά με την οργάνωσή τους, τον σχεδιασμό του αστικού χώρου και τη διαχείριση του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος, τη χρήση των πόρων, των αποβλήτων, της ενέργειας και του χρόνου (Ανδρεαδάκη, 2017). Παράλληλα όμως, ένα από τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής είναι η εγγενής ποιότητά της να παρέχει θετικές αλλαγές στους χώρους στους οποίους ζούμε, και εδώ έγκειται η πρόκληση των αρχιτεκτόνων να καταφέρουν να λύσουν τα προβλήματα που έχουν προκύψει με τη βοήθεια και τη συνεργασία των υπόλοιπων σχετιζόμενων επιστημονικών κλάδων (Faroldi, 2018).

Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΞΥΠΝΩΝ ΠΟΛΕΩΝ, Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Σύμφωνα με την Stimmel (2016), δυστυχώς οι σημερινές αποκαλούμενες «Έξυπνες Πόλεις» απέχουν πολύ από τον ορισμό τους και παρά τις καινοτομίες που προσφέρουν, ιδίως όσον αφορά τα περιβαλλοντικά προβλήματα και τις λύσεις τους, τα αποτελέσματά τους δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Ένα άλυτο πρόβλημα παραμένει η μετακίνηση μεγάλου τμήματος του αγροτικού πληθυσμού στις πόλεις, σε περιοχές που θα χαρακτηρίζαμε ως υποβαθμισμένες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μίας αβέβαιης σχέσης μεταξύ των μεταβαλλόμενων δημογραφικών στοιχείων, και παρόλο που η τεχνολογία διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος, καθώς βοηθάει στη βελτίωση των δρόμων, των διάφορων μεταφορικών συστημάτων αλλά και των εκσυγχρονισμένων υποδομών, των εκπαιδευτικών συστημάτων αλλά και των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης, κάνοντας τις πόλεις περισσότερο ανθεκτικές και ασφαλείς, η θετική αλλαγή απαιτεί την ύπαρξη ενός ενοποιημένου πλαισίου αλλά και την καινοτόμο και ηθική χρήση των ΤΠΕ.

Παράλληλα, σύμφωνα με τον Stott (2013) η «Έξυπνη Πόλη» αποτελεί την μεγαλύτερη τάση την παρούσα χρονική περίοδο λόγω αυτής της αλματώδους αύξησης στην αστικοποίηση. Η ιδέα της «έξυπνης πόλης» αν και περιλαμβάνει φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές φαίνεται να έχει αντικαταστήσει ακόμα και την έννοια της «Βιωσιμότητας» η οποία αποτελούσε το πρωταρχικό μέλημα των μελλοντικών πόλεων, συμπεριλαμβάνοντάς την βέβαια στους στόχους της. Η ιδέα της «έξυπνης πόλης» έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε χώρες που δεν παρουσιάζουν καμία ομοιότητα μεταξύ τους όπως είναι η Βραζιλία, οι ΗΠΑ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Νότια Κορέα και η Σκωτία, αποδεικνύοντας την οικουμενικότητα του όρου.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Ποσοστιαία αύξηση του αστικού πληθυσμού σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό από το 1960 έως το 2018

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Διαγραμματική απεικόνιση του αστικού πληθυσμού σε σχέση με τον αγροτικό πληθυσμό από το 1900 έως το 2050 σύμφωνα με τις προβλέψεις (Rogers, 1997)

Σήμερα πάνω από το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε αστικά περιβάλλοντα, και σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, μέχρι το 2050, εκτιμάται ότι το ποσοστό αυτό θα αυξηθεί περίπου στο 70%. Το 1950 το 29% του παγκόσμιου πληθυσμού ζούσε σε αστικές περιοχές, το 1965 το ποσοστό αυτό ήταν 36%, το 1990 50%, και μέχρι το 2023 θα είναι τουλάχιστον 60%. Ταυτοχρόνως, ενώ η γεννητικότητα παρουσιάζει μείωση, τα Ηνωμένα Έθνη εκτιμούν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει τα 9.5 δις. μέχρι το 2050 και τα 10.9 δις. μέχρι το 2100. Επίσης σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, το φαινόμενο της αστικοποίησης θα συνεχίσει να αυξάνεται κατά τις επόμενες γενιές, ενώ προβλέπεται ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά ανάπτυξης πιθανότατα να συγκεντρωθούν σε αρκετές περιοχές της Κίνας, της Ινδίας και της Λατινικής Αμερικής, καθώς αναμένεται ότι από το 2017 μέχρι το 2050 το 50% του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού να είναι συγκεντρωμένο σε μόλις 9 χώρες – την Ινδία, τη Νιγηρία, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, το Πακιστάν, την Αιθιοπία, την Ηνωμένη Δημοκρατία της Τανζανίας, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, την Ουγκάντα και την Ινδονησία (United Nations, 2019), (https://www. worldbank.org/en/topic/urbandevelopment/ overview).

(Πηγή: https://tinyurl.com/ y8a25y42)

• Στατιστικές εκτιμήσεις και μελλοντικές προβλέψεις για τα αστικά περιβάλλοντα

Είναι γεγονός ότι οι πόλεις έχουν μεγαλώσει και αλλάξει σε τέτοιο βαθμό, που αποτελούν πλέον δομές μη-διαχειρίσιμες και είναι πολύ δύσκολο πλέον να διακρίνουμε το λόγο για τον οποίο δημιουργήθηκαν εξ αρχής, ο οποίος κατά κύριο λόγο είναι για να ικανοποιήσουν τις ανθρώπινες ανάγκες. Αν ρωτήσουμε τους ανθρώπους ποια είναι η γνώμη τους για την πόλη τους, το πιο πιθανό είναι να απαντήσουν για τη κυκλοφοριακή συμφόρηση και τους γρήγορους ρυθμούς ζωής, τα πολλά κτίρια και οικοδομικά τετράγωνα. Ενώ αν τους ρωτήσουμε για τη ζωή στην πόλη, θα μας πουν για την απομόνωση, το φόβο και την αποξένωση που νιώθουν στα ίδια τους τα σπίτια και τις γειτονιές τους, πόσο μάλλον για το σύνολο της πόλης. Επιπλέον, θα επισημάνουν το φαινόμενο της μόλυνσης και του κυκλοφοριακού χάους που έχει προκαλέσει όλη αυτή τη μόλυνση, αλλά δεν θα μας πουν για τους ελεύθερους χώρους, τα πάρκα, το πράσινο, την οικειότητα, τη συμμετοχή τους στην πόλη, ή την ικανοποίηση που νιώθουν επειδή μένουν σε αυτή, και αυτό γιατί όλα αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν εκλείψει από τις σημερινές πόλεις, κάνοντας τους όρους «πόλη» και «ποιότητα ζωής» ασυμβίβαστους (Rogers, 1997).

“Έτσι, καθώς ο πλανήτης γίνεται ολοένα και πιο αστικός, οι πόλεις μας θα πρέπει να γίνουν πιο έξυπνες”

Richard Rogers (1997)

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι οι σημερινές πόλεις παράγουν ήδη το 80% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ), αλλά καταναλώνουν επίσης σχεδόν τα 2/3 της παγκόσμιας ενεργειακής απόδοσης και εκπέμπουν πάνω από το 70% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Επομένως, είναι κατανοητό ότι το μοντέλο των σημερινών πόλεων δεν μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει υπό αυτή τη μορφή και κρίνεται απαραίτητο να γίνουν κάποιες ενέργειες για τη στέγαση όλου αυτού του πληθυσμού καθώς και τη ταυτόχρονη μείωση της ρύπανσης των πόλεων (Rogers, 1997).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Βέβαια, όλες οι πόλεις, σχεδόν χωρίς καμία εξαίρεση, μεγεθύνονται, λόγω της συνεχούς αύξησης του πληθυσμού. Άμεσο συνεπακόλουθο είναι η αύξηση της απαιτούμενης ενέργειας λόγω της αύξησης των αναγκών των κατοίκων τους, επιβαρύνοντας έτσι ολοένα και περισσότερο τον περιβάλλοντα φυσικό χώρο. Το μεγάλο πρόβλημα του υπερπληθυσμού λοιπόν, συντελεί στην ανατροπή του οικοσυστήματος της πόλης, δημιουργώντας έτσι ανθυγιεινούς χώρους κατοίκησης, και περιθωριοποιημένες ομάδες ανθρώπων, οι οποίοι ζουν στα όρια της ανέχειας. Επομένως, η μεγάλη αστικοποίηση απαιτεί νέους και καινοτόμους τρόπους για να διαχειριστούμε την πολυπλοκότητα της αστικής ζωής. Απαιτεί νέους τρόπους να στοχεύουμε στα προβλήματα του υπερπληθυσμού, της ενεργειακής κατανάλωσης και της προστασίας του περιβάλλοντος. Έτσι λοιπόν, μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι έξυπνες πόλεις δεν αναδύονται μόνο ως καινοτόμοι τρόποι για την μελλοντική αστική κατοίκηση, αλλά ως μία στρατηγική για την καταπολέμηση της φτώχειας και της ανισότητας, της ανεργίας και της διαχείρισης της ενέργειας (Ανδρεαδάκη, 2017), (European Parliament, 2014).

Αν και οι Ευρωπαϊκές πόλεις δεν έχουν φτάσει στο σημείο που βρίσκονται αρκετές πόλεις στην Αμερική, όπως το Λος Άντζελες και το Χιούστον, στα οποία έχουμε έντονο το φαινόμενο των προαστίων, τα οποία οδηγούν τόσο σε εδαφική εξάπλωση των πόλεων, όσο και σε αποκεντροποίηση, όπου στο κέντρο κατοικούν τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα και στα προάστια οι κοινωνικά ευκατάστατοι, ωστόσο βλέπουμε παρόμοιες τάσεις να αρχίζουν να παίρνουν υπόσταση. Βλέπουμε δηλαδή κόσμο να “αποσύρεται” στα προάστια, αυξάνοντας τα επίπεδα της φτώχειας στο κέντρο της πόλης, ενώ παράλληλα αυξάνεται η χρήση ιδιωτικών μέσων μεταφοράς αντί να αυξάνεται η χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς. Οποιαδήποτε ενέργεια για την αποφυγή αυτής της κατάστασης θα πρέπει να έχει ως πρωταρχικό εμπλεκόμενο τον ίδιο τον πολίτη, με την αύξηση της συμμετοχής του στις αποφάσεις για την πόλη του, καθώς και της αίσθησης ότι ανήκει σε αυτή. Μέσω της συμμετοχής των πολιτών θα είναι εφικτή η επιτυχία μιας έξυπνης και βιώσιμης πόλης καθώς οι κάτοικοί της θα νοιάζονται για αυτή, με φυσικό επακόλουθο την κοινωνική και περιβαλλοντική δέσμευση της κοινωνίας στο σύνολό της, καθώς και τη θετική αλλαγή σε όλα τα επίπεδα της ζωής στην πόλη, μέχρι και στο σχεδιασμό των ίδιων των κτιρίων (Rogers, 1997).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Βλέπουμε λοιπόν από την αρχή του 21ου αιώνα τις κοινωνίες και τις κυβερνήσεις να έρχονται αντιμέτωπες με πρωτόγνωρες προκλήσεις λόγω της μεγάλης αστικοποίησης, όπως η βιώσιμη ανάπτυξη, η εκπαίδευση, η ενέργεια και το περιβάλλον, η ασφάλεια, οι δημόσιες υπηρεσίες κ.ά. Οι πόλεις αφενός είναι παράγοντες ανάπτυξης, αφετέρου όμως μπορούν να ενισχύσουν την ανεργία και την οικονομική κρίση, ενώ πολλές πόλεις δείχνουν σημαντικές ελλείψεις στη συνοχή τους ενισχύοντας φαινόμενα αποκλεισμού, διαχωρισμού των πολιτών και πόλωσης. Κατά την ίδια περίοδο, οι Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) έχουν σημειώσει δραματική αύξηση παράγοντας μεγάλες ποσότητες δεδομένων, ενισχύοντας την πεποίθηση ότι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην επίλυση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων (Scientific Board for EERA JPSC, 2018).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Ο Βιτρούβιος, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Τόμας Τζέφερσον, ο Εμπενίζερ Χάουαρντ, ο Λε Κορμπυζιέ, ο Φρανκ Λόιντ Ράιτ, ο Μπάκμινστερ Φούλερ και πολλοί άλλοι πρότειναν ιδέες για την ιδανική πόλη όπως αναφέρθηκε και στην ιστορική αναδρομή, η οποία φάνταζε ότι θα δημιουργούσε και μία ιδανική κοινωνία. Αυτές λοιπόν θα ήταν πόλεις στις οποίες θα ενισχυόταν η συμμετοχή των πολιτών, οι οποίοι με τη σειρά τους θα μπορούσαν να λύσουν τα προβλήματα της κοινωνίας. Αν και αυτές οι ιδέες-οράματα δεν έχουν εφαρμογή πλέον στις πολύπλοκες και τόσο ποικίλες σύγχρονες κοινωνίες, αυτές οι αρχιτεκτονικές λύσεις μίας ουτοπίας είναι εδώ για να μας θυμίζουν ότι στις δημοκρατικές κοινωνίες, η σύγχρονη αρχιτεκτονική και ο σχεδιασμός θα πρέπει να μπορούν να εκφράσουν τις κοινές μας φιλοσοφικές και κοινωνικές αξίες (Rogers, 1997).

Στην πραγματικότητα βέβαια, τα πιο πρόσφατα δείγματα αλλαγής των πόλεων αντανακλούν τη δέσμευση της κοινωνίας στο κυνήγι του προσωπικού πλούτου (μέσω των ιδιωτικών επενδύσεων), ο οποίος πλέον αποτελεί αυτοσκοπό και όχι απλά ένα μέσο για την επίτευξη κοινωνικών στόχων. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν πολλές πόλεις που έχουν οδηγηθεί

προς την άλλη κατεύθυνση, ενισχύοντας δηλαδή τη συμμετοχή των πολίτων ήδη από τα πρώτα στάδια όπως αυτά των εκλογών, όπου οι πολίτες μπορούν να έχουν άποψη (π.χ. για το πόσοι χώροι γραφείων θα διατεθούν, σε ποιο μέσο μεταφοράς θα πρέπει να επενδύσει ο δήμος κ.λπ.). Κατ’ αυτό τον τρόπο οι πολίτες νιώθουν και έχουν ενεργή συμμετοχή στην εξέλιξη της πόλης. Είναι αξιοσημείωτη άλλωστε η ικανότητα του ανθρώπινου είδους για τη μετάδοση της γνώσης από τη μία γενιά στην επόμενη, η οποία μας έχει δώσει και τον τρόπο να λύνουμε προβλήματα, να ξεπερνάμε εμπόδια, και να εξελισσόμαστε ολοένα και περισσότερο (Rogers, 1997). Παράλληλα, είναι γνωστό ότι η επιβίωση της κοινωνίας εξαρτάται πάντοτε από τη διασφάλιση της εξίσωσης μεταξύ των μεταβλητών πληθυσμός - πόροι - περιβάλλον. Η παράβλεψη αυτής της αρχής είχε καταστροφικές συνέπειες για πολιτισμούς του παρελθόντος. Εμείς είμαστε εξίσου υπεύθυνοι των νόμων που ελέγχουν την επιβίωση, αλλά είμαστε και ο πρώτος παγκόσμιος πολιτισμός που έχουμε τόσο στενή σύνδεση μεταξύ μας, και για αυτό είμαστε και οι πρώτοι που ερχόμαστε αντιμέτωποι με μία ταυτόχρονη και παγκόσμια εξάπλωση του πληθυσμού, μείωση των φυσικών πόρων και διάβρωση του περιβάλλοντος, προκλήσεις που αντιμετωπίζουν όλες οι πόλεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Ταυτοχρόνως,

η ανέχεια, η εγκληματικότητα και η απελπισία είναι δυσάρεστα στοιχεία που εμφανίζονται σε πολλά αστικά κέντρα σε όλο τον κόσμο. Είναι γνωστές οι εικόνες φτώχειας και απελπισίας από αναπτυσσόμενες περιοχές όπως η Χαράρε στη Ζιμπάμπουε, το Καράτσι στο Πακιστάν και το Λάγος. Έτσι λοιπόν, φαινόμενα όπως φτώχεια, ανεργία, κακές συνθήκες υγιεινής, έλλειψη εκπαίδευσης, κοινωνικο-οικονομικές αντιθέσεις, και γενικότερα η κοινωνική αδικία σε όλες της τις μορφές, υπονομεύουν την ικανότητα των πόλεων να είναι οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμες και έξυπνες (Stimmel, 2016), (Rogers, 1997).

Δραματικές εικόνες ανέχειας λόγω υερπληθυσμού και κακών υποδομών στο Πακιστάν (Πηγή: https://tinyurl.com/y6wqqbcf)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Σημαντικό αρωγό όμως για τον μετασχηματισμό των πόλεων σε “έξυπνες” έχει η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι στόχοι που έχει θέσει μέσα από διάφορα προγράμματα όπως το «Ευρώπη 2020» με σκοπό την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και τη στροφή σε νέους τρόπους και τεχνολογίες έτσι ώστε να αναπτυχθεί ένα νέο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης των πόλεων. Παράλληλα, βασικό παράγοντα για την μετατροπή των πόλεων σε έξυπνες αποτελούν οι Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), οι οποίες όπως ήδη αναφέρθηκε σημειώνουν ραγδαία ανάπτυξη ιδίως την τελευταία δεκαετία και παίζουν ολοένα και πιο πρωταρχικό ρόλο. Αυτές οι τεχνολογίες προσφέρουν μία πληθώρα ιδεών και λύσεων, έχοντας εφαρμογή σε διάφορα περιβάλλοντα που αφορούν τόσο τις επιχειρήσεις, τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, όσο και τους πολίτες, παρέχοντας νέες λύσεις στα σύγχρονα αστικά προβλήματα, στον αστικό σχεδιασμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων (Χαριτωνίδης, 2017).

Το σχέδιο για την μετατροπή της πρωτεύουσας του Πακιστάν σε έξυπνη πόλη(Πηγή: https:// www.smartcitypk.com/)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Παράλληλα βλέπουμε ότι και στις αναπτυσσόμενες χώρες γίνονται επενδύσεις για την ανάπτυξη νέων έξυπνων πόλεων, όπως για παράδειγμα στην Ινδία όπου επενδύονται 66 δισεκατομμύρια ευρώ για την ανάπτυξη 7 νέων έξυπνων πόλεων στον άξονα Δελχί – Μουμπάι. Παράλληλα η Κίνα ακολουθεί την στρατηγική ανάπτυξης έξυπνων πόλεων με στόχο την οικονομική ανάπτυξη και την καταπολέμηση της φτώχειας (European Parliament, 2014).

Στον πυρήνα της η Έξυπνη Πόλη έχει ως βάση τη δημιουργία και τη σύνδεση του ανθρώπινου κεφαλαίου, του κοινωνικού κεφαλαίου και των υποδομών των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), έτσι ώστε να παράγουν μεγαλύτερη και πιο βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη καθώς και μία καλύτερη ποιότητα ζωής. Οι έξυπνες πόλεις έχουν οριστεί περαιτέρω από 6 άξονες ή πολιτικές που προωθούν την έξυπνη – βιώσιμη πόλη και την καινοτομία οι οποίες είναι η έξυπνη διακυβέρνηση, η έξυπνη οικονομία, η έξυπνη κινητικότητα, το έξυπνο περιβάλλον, η έξυπνη διαβίωση και οι έξυπνοι άνθρωποι. Ως στόχο αυτές οι πολιτικές έχουν την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, καθώς και την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη, όπως έχει οριστεί και χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Κομισιόν για τις Έξυπνες πόλεις (European Commission’s Smart Cities), από τη Συνεργασία Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Καινοτομίας (Communities European Innovation Partnership), την Πλατφόρμα Ενδιαφερόμενων Μελών για τις Έξυπνες Πόλεις (Smart Cities Stakeholder Platform), το Πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 (Horizon 2020) κ.ά. (Ricci και Mariano, 2018), (European Parliament, 2014). Ο ρόλος των αρχιτεκτόνων και των αστικών σχεδιαστών είναι πολύ κρίσιμος στην μετάβαση των πόλεων σε έξυπνες διότι το κτιστό περιβάλλον πρέπει να βελτιστοποιηθεί έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στους κοινωνικο-οικονομικούς στόχους των κυβερνήσεων, όπως είναι η βιωσιμότητα και η κοινωνική συνοχή, να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής των κατοίκων, ενώ παράλληλα να βελτιστοποιήσει και τις κατασκευαστικές τεχνικές. Όλα αυτά μπορούν να συνδυαστούν και να επιτευχθούν με την χρήση των ΤΠΕ οι οποίες προσφέρουν νέες ιδέες και λύσεις. Αυτό αποτελεί μία πρόκληση για τους αρχιτέκτονες και τους αστικούς σχεδιαστές διότι θα πρέπει να εξοικειωθούν με τα νέα δεδομένα και να συνεργαστούν τόσο με τους κατοίκους όσο και με αυτούς που βρίσκονται πίσω από τον τομέα των ΤΠΕ έτσι ώστε να ενσωματώσουν τις τεχνολογίες αυτές στις λύσεις τους (Antonini και Mussinelli, 2018). Έτσι λοιπόν, και σύμφωνα με τον Rogers (1997), όσο η ανάγκη για πόλεις και το αναπόφευκτο της συνεχόμενης ανάπτυξής τους δεν θα εξαλειφτεί, η ζωή στην πόλη δεν χρειάζεται να οδηγήσει στην αυτοκαταστροφή του πολιτισμού, αλλά η αρχιτεκτονική και ο αστικός σχεδιασμός μπορούν να εξελιχθούν για να παρέχουν κρίσιμα εργαλεία για να διασφαλίσουν το μέλλον μας και να δημιουργήσουν πόλεις που παρέχουν βιώσιμα και πολιτισμένα περιβάλλοντα.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• Διαπιστώσεις από την χαρτογράφηση της γεωγραφικής κατανομής των έξυπνων πόλεων

Οι περιοχές εφαρμογής και δράσης που συνήθως αναφέρονται για τις έξυπνες πόλεις είναι κατά πλειοψηφία οι ίδιες, ασχέτως ορισμού και κατεύθυνσης της κάθε δράσης. Αυτές είναι η μεταφορά, η ενέργεια, το κλίμα, τα απόβλητα και η μόλυνση, καθώς και η αστική αναβάθμιση και οι νέες κατασκευαστικές τεχνολογίες (Antonini και Mussinelli, 2018). Είναι αντιληπτό βέβαια ότι δεν υπάρχει μία μόνο προσέγγιση για να μετατραπούν οι πόλεις σε έξυπνες, αλλά διάφορες πόλεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν υιοθετήσει διαφορετικές πρακτικές και λύσεις, οι οποίες ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε καθεμία από αυτές.

Όσον αφορά του τομείς επενδύσεων σε μία έξυπνη πόλη, από τη πρόσφατη χαρτογράφηση της γεωγραφικής κατανομής των έξυπνων πόλεων στην Ευρώπη διαπιστώθηκε ότι τα πιο κοινά μέτρα που λαμβάνουν οι εκάστοτε δήμοι των πόλεων αφορούν το “έξυπνο περιβάλλον (smart environment)” (33%) και την “έξυπνη κινητικότητα (smart mobility)” (21%), ενώ ο μικρότερος αριθμός δράσεων (9%) αφορά τους “έξυπνους ανθρώπους (smart people)”. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ενέργειες αυτές επηρεάζουν περισσότερο τις μεγάλες και μεσαίες πόλεις με περισσότερα από 500.000 άτομα διότι έχουν εφαρμογή σε ευρύτερη κλίμακα, και επομένως έχουν διαφορετικό αντίκτυπο (Etezadzadeh, 2016). Παγκόσμιος χάρτης με την γεωγραφική κατανομή των έξυπνων πόλεων (Πηγή: https://www.brightcities.city/smart-cities-database)

“Η κύρια ιδέα πίσω από τις έξυπνες πόλεις είναι η έξυπνη ενσωμάτωση ενός εύρους τεχνολογιών σε ένα αστικό περιβάλλον, μέσω μίας ενιαίας προσέγγισης” Scientific Board for EERA JPSC (2018)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Παράλληλα όμως, ανεπτυγμένες πόλεις, όπως το Τορόντο και το Βανκούβερ, η Μελβούρνη, το Παρίσι και η Βιέννη έχουν όμορφα διαμορφωμένα αστικά περιβάλλοντα κυρίως όσον αφορά τους ελεύθερους δημόσιους χώρους και υψηλή ποιότητα ζωής ακόμη και για τους οικονομικά και κοινωνικά περιθωριοποιημένους πολίτες, αν και δεν λείπουν ούτε από αυτές οι υποβαθμισμένες αστικές περιοχές, με μεγάλα επίπεδα φτώχειας και αυξημένα ποσοστά βίας. Έτσι λοιπόν, ακόμη και σε αυτές τις πόλεις με την τόσο μεγάλη μέριμνα για τους πολίτες τους, ορισμένοι έχουν ελάχιστη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, ζουν κάτω από ανεπαρκή πρότυπα υγιεινής και ξοδεύουν λίγα στις υπηρεσίες της πόλης (μεταφορές, ηλεκτρισμός, θέρμανση κ.λπ.). Ενδεικτικός είναι ο παρακάτω πίνακας για την Μελβούρνη κατά τον οποίο η βαθμολογία της πόλης όσον αφορά το περιβάλλον είναι 6.0 (με τη μεγαλύτερη βαθμολογία να είναι 6.9 στο Ρίο Κλάρο της Βραζιλίας) ενώ η ασφάλεια είναι μόλις 3.4 (με μεγαλύτερη βαθμολογία το 7.9 στο Τόκιο της Ιαπωνίας) (Stimmel, 2016).

Περιβάλλον

Επιχειρηματικότητα

Ενέργεια

Τεχνολογία & Καινοτομία

Διακυβέρνηση

Εκπαίδευση

Υγεία

Δημόσια ασφάλεια

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Κινητικότητα - Μεταφορές

Πολεοδομία

(Πηγή: https://tinyurl.com/yaskg4yh)

Κάθε έξυπνη πόλη βαθμολογείται σε συγκεκριμένες κατηγορίες που θεωρείται ότι αποτελούν παράγοντες μίας έξυπνης πόλης. Από το μέσο όρο αυτών των βαθμολογιών προκύπτει μία τιμή και έτσι κατατάσσεται η κάθε πόλη. Οι κατηγορίες στις οποίες βαθμολογούνται οι πόλεις είναι οι εξής (https://www.brightcities.city/smart-cities-database):

Πίνακας βαθμολογίας της Μελβούρνης στους παράγοντες έξυπνων πόλεων συγκριτικά με τη μέγιστη βαθμολογία άλλων έξυπνων πόλεων

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• Το έξυπνο κτίριο στην έξυπνη πόλη Είναι προφανές κατά τη Stimmel (2016) ότι

«τα αστικά περιβάλλοντα θα συνεχίσουν να επηρεάζουν την πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού όσον αφορά τη βασική υγεία και ασφάλεια, καθώς και την ευεξία που προέρχεται από εκείνα τα πράγματα που κάνουν τη ζωή ουσιαστική για τον καθένα μας, όπως είναι η οικογένεια, οι φίλοι, οι γείτονες, η δουλεία και η διασκέδασή μας. Η διαμόρφωση και η διαχείριση των πόλεων μας θα συνεχίσει να διαδραματίζει άμεσο ρόλο στην ασφάλειά μας, στις οικονομίες και το βάθος των κοινοτικών μας σχέσεων. Όσο καλύτερα σχεδιάζουμε, οικοδομούμε, λειτουργούμε και διατηρούμε τις πόλεις μας, τόσο πιο ανταγωνιστικές, ανθεκτικές, υγιείς και βιώσιμες θα είναι οι αστικές μας κοινότητες». Εδώ τίθεται και το στοίχημα με

τις έξυπνες πόλεις, οι οποίες υποστηρίζουν ότι έχουν όλα αυτά τα στοιχεία: ανθεκτικότητα, βιωσιμότητα, ανταγωνιστικότητα, ασφάλεια των πολιτών, υγιεινές συνθήκες διαβίωσης κ.λπ. Για αυτό λοιπόν είναι σημαντικό να αξιολογήσουμε τις εμπειρίες που έχουμε αποκομίσει έως τώρα και να αναρωτηθούμε τι έχουν να μας προσφέρουν τα νέα αυτά βιώσιμα αστικά μοντέλα που αποκαλούνται «έξυπνες πόλεις» και κατά πόσο “λειτουργούν” στην πραγματικότητα.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Η μεταφορά του όρου «έξυπνο» από το κτίριο στην αστική και χωρική κλίμακα αναπαριστά την εφαρμογή πολλαπλών χαρακτηριστικών που ακολουθούν τον όρο πόλη τα τελευταία χρόνια -βιώσιμη, υγιής, ασφαλής, πράσινη, οικολογική, χαμηλών εκπομπών άνθρακα, ψηφιακή, ανθεκτική, και σήμερα, έξυπνη-. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση ενάντια στην υποβάθμιση του κτιστού περιβάλλοντος (Antonini και Mussinelli, 2018).

Τέλος, συμπεραίνουμε ότι η σύγχρονη ζωή αλλάζει πολύ πιο γρήγορα από τα κτίρια που την στεγάζουν. Για παράδειγμα ένα κτίριο που στεγάζει σήμερα το χρηματιστήριο μπορεί σε 5 χρόνια να στεγάζει γραφεία και σε 10 χρόνια ένα πανεπιστήμιο. Έτσι λοιπόν, τα κτίρια που είναι εύκολο να μετατραπούν θα έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής και πιο αποτελεσματική χρήση των υλικών αφού δεν θα χρειάζεται να τα κατεδαφίσουμε για να χτίσουμε κάτι άλλο στη θέση τους. Όμως ο ευέλικτος σχεδιασμός των χρήσεων στα κτίριά μας αναπόφευκτα οδηγεί την αρχιτεκτονική μακριά από προκαθορισμένες και τέλειες φόρμες. Έτσι λοιπόν, πρέπει να χτίσουμε πόλεις με ευελιξία και διαύγεια, δουλεύοντας με γνώμονα τη συνεχή αλλαγή (Rogers, 1997).

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι πόλεις αντιμετωπίζουν καθημερινά πολυάριθμες προκλήσεις όσον αφορά την καταπολέμηση των αρνητικών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον λόγω του αυξανόμενου πληθυσμού και της αυξανόμενης ζήτησης υποδομών, υλικών αγαθών και υπηρεσιών. Ένα κτίριο αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου αστικού συστήματος που σχηματίζει μία πόλη. Το αστικό αυτό σύστημα είναι ένα περίπλοκο σύστημα, μία οργανωτική δομή με συνεχώς αλληλεπιδρώντα συστατικά όπως το ανθρωπογενές κτιστό περιβάλλον (κτίρια, υποδομές, αστική σχεδίαση κ.λπ.), το κοινωνικό περιβάλλον, βασισμένο σε αξίες, πολιτικές και διαθέσιμες τεχνολογίες, και το φυσικό περιβάλλον. Αυτά τα συστατικά αλληλεπιδρούν συνεχώς και επηρεάζουν τη λειτουργία της πόλης, των γειτονιών της, τη λειτουργία των εκάστοτε κτιρίων καθώς και τους ανθρώπους που ζουν, εργάζονται και διασκεδάζουν σε αυτά (τα κτίρια). Μέσα σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί και η τεχνολογία η οποία έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του αστικού συστήματος και της καθημερινότητάς μας. Έτσι λοιπόν, η πόλη αποτελεί ένα οικοσύστημα, ένα είδος οργανισμού, διότι ζει και διατηρείται χάρη στη συνεχή τροφοδότησή της με ενέργεια και την αποβολή αποβλήτων (Rogers, 1997), (Ahuja, 2016), (Ανδρεαδάκη, 2017).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• Η επανεκτίμηση της κατοικίας ως δοχείο προσωπικής ζωής Σύμφωνα με τον Στέλιο Κόη η κατοικία αποτελεί κύτταρο της πόλης. Ωστόσο υπάρχει μια αλληλένδετη σχέση της κατοικίας με την πολυκύτταρη δομή της πόλης. Επομένως, ο επαναπροσδιορισμός της κατοικίας συνεπάγεται με μια επανεξέταση ολόκληρου του συστήματος ακόμα και των σχέσεων των κατοίκων της πόλης. Στο σημείο αυτό τίθενται ερωτήματα όπως ποιο είναι το ιδεατό μέτρο μεταξύ μιας άδειας ή μιας ασφυκτικά γεμάτης πόλης. Η ενδεχόμενη περίπτωση απομόνωσης που συνίσταται σε περιπτώσεις πανδημίας αδειάζει την πόλη, ερημώνοντας τους κοινόχρηστους χώρους και γεμίζει τους ιδιωτικούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η κατοικία να επανεκτιμάται ως το δοχείο της προσωπικής ζωής και σκέψης μας. Η πλειοψηφία των κατοίκων που βρίσκονται σε μεγαλουπόλεις είναι περιορισμένοι μέσα σε κάποιο διαμέρισμα μιας πολυκατοικίας. Μια μορφή πανομοιότυπης κάψουλας από τούβλα και μπετόν με συγκεκριμένη κτιριακή δομή (Πανταζόπουλος, 2020).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Αντίστοιχα, ο σχεδιαστής Ρομπέρτο Παλόμπα λέει πως θα αλλάξουν οι ζωές, οι πόλεις και τα σπίτια μας, ενώ κάνει λόγο για την αρχιτεκτονική της «πανδημίας». Τονίζεται αρχικά ο ισχυρός δεσμός της αρχιτεκτονικής με τον κλάδο της υγείας ενώ, υπογραμμίζεται η βοήθεια της αρχιτεκτονικής στη διαμόρφωση της ποιότητας του περιβάλλοντος συμβίωσης και η συνεισφορά της στην υγεία και ευεξία των κατοίκων αυτού. Παράλληλα κάνει αναφορά σε πολλά έργα γνωστών αρχιτεκτόνων όπως ο Alvar Aalto, ο Franco Albini, o Ignazio Gardella καθώς και στο θεωρητικό έργο του Le Corbusier, τα οποία έχουν επικεντρωθεί στο ζήτημα της ψυχολογικής και σωματικής ευεξίας. Σε αυτό το πνεύμα κινούνται και οι αρχιτέκτονες Ρομπέρτο και Λουντοβίκα Παλόμπα, ιδρυτές του studio Palomba Serafini Associati στο Μιλάνο. Σύμφωνα με τον Παλόμπα οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές δεν εξαιρούνται από τη λίστα

• Πόλη 4.0 ευθυνών για ένα ασφαλέστερο μέλλον για την ανθρωπότητα. Οι αρχιτέκτονες είναι αυτοί που θα πρέπει να συμπεριλάβουν στο έργο τους το wellness, το ευ ζην και την υγεία ως σημαντικές παραμέτρους. Η πανδημία του 2020 ανοίγει τις πόρτες τις στο λεγόμενο «smart working». Στο Μιλάνο του 2020 δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα, συνεπώς ευθύνη των αρχιτεκτόνων αποτελεί ο επανασχεδιασμός των χώρων εργασίας αλλά και της ίδιας της εργασίας προκειμένου τα ποσοστά μόλυνσης να είναι χαμηλά. Είναι η στιγμή να αναθεωρήσουμε τη σχέση δουλειάς και πόλης και κατά συνέπεια και των σπιτιών μας. Ήρθε η στιγμή να προσδιορίσουμε έναν νέο κλάδο της επιστήμης μας, την κοινωνική αρχιτεκτονική. Οι αρχιτέκτονες πρέπει να δράσουν αλλάζοντας αρχικά την κατασκευή των σπιτιών, πρέπει να επινοηθούν όλα από την αρχή και τα σπίτια να αποκτήσουν πλέον περισσότερο χώρο και ζωή. Ενώ πρέπει να επαναπροσδιοριστεί και η σχέση εργασίας και καθημερινής ζωής ακόμα και αν χρειαστεί να αλλάξουμε την τοποθεσία ή τον ρυθμό της εργασίας. Οφείλουμε να σεβαστούμε την φύση με κάθε δυνατό τρόπο συνεπώς αντί για νέες πόλεις πρέπει να αρχίσουμε από τη θέσπιση νέων κανόνων και αρχών (Lifoteam, 2020).

Σε αναλογία με την 4η Βιομηχανική Επανάσταση που αφορά την ψηφιοποίηση, αναπτύσσεται και ο όρος «Πόλη 4.0» ο οποίος περιγράφει την επίδραση της αυτοματοποίησης και της ανταλλαγής των πληροφοριών στον τομέα της κατασκευής, ενώ στο πλαίσιο των πόλεων αναφέρεται στα κτίρια που συνδέονται μεταξύ τους, ανταλλάσσουν πληροφορίες με στόχο τη βελτιστοποίηση των συνθηκών που επικρατούν σε αυτά, όπως είναι η ποιότητα του αέρα, η εσωτερική και εξωτερική θερμοκρασία κ.λπ. Όλα αυτά τα κτίρια συνδέονται με ένα ευρύτερο δίκτυο, σχηματίζοντας μία ψηφιακή αόρατη πόλη που είναι διαρκώς ενεργή και προσπαθεί να βελτιστοποιηθεί. Αυτά τα κτίρια λοιπόν αναφέρονται συνήθως ως «έξυπνα κτίρια» και οι πόλεις τις οποίες σχηματίζουν «έξυπνες πόλεις» (Schönig, 2018). Βλέπουμε λοιπόν ότι είναι ολοένα και πιο επιτακτική η ανάγκη για μετατροπή των κτιρίων σε “έξυπνα” και αντίστοιχα των πόλεών μας σε “έξυπνες”, έτσι ώστε να είμαστε έτοιμοι για μία αντίστοιχη ή και χειρότερη πανδημία.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• «Έξυπνο κτίριο» και τεχνολογία Η σημερινή τεχνολογία μας έχει δώσει τη δυνατότητα να κάνουμε τα κτίριά μας πιο αποδοτικά σχετικά με την ποιότητα και τη χρήση του νερού ή την κατανάλωση της ενέργειας, και γενικότερα πιο αποτελεσματικά και βιώσιμα από πλευράς κατανάλωσης πόρων. Έτσι, σχεδιάζονται κτίρια με συσκευές υψηλής απόδοσης (έξυπνες συσκευές) που μειώνουν τη χρήση πόρων σε μεγάλο βαθμό, ενώ παράλληλα διατίθενται τεχνολογίες που επιτρέπουν στο κτίριο να παράγει περισσότερη ενέργεια από όση χρησιμοποιεί (κτίρια μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης), εγκαθίστανται έξυπνοι μετρητές και ενσωματώνεται το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things, IoT), για την ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων σχετικά με την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας του κτιρίου. Κατ’ αυτό τον τρόπο δημιουργούνται με τη βοήθεια της τεχνολογίας τα έξυπνα κτίρια (Ahuja, 2016).

100

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Παράλληλα, το περιεχόμενο της έξυπνης πόλης σύμφωνα με τον Picon (2015) θα μπορούσε να χαρακτηριστεί τόσο αισθανόμενο όσο και αισθησιακό. Η καταγραφή δεδομένων μπορεί να περιλαμβάνει την αξιολόγηση της κατανάλωσης από τους ανθρώπους, του νερού και του ηλεκτρικού ρεύματος και να φτάνει μέχρι το οδικό δίκτυο για τη μέτρηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Όλα αυτά τα στοιχεία που συλλέγονται αποτελούν ένα είδος χαρτών και πινάκων απεικονίζουν το τι πραγματικά συμβαίνει μέσα στην πόλη. Από μόνα τους αυτά τα στοιχεία μας παρέχουν ακριβή γνώση του αστικού περιβάλλοντος χάρη στη βοήθεια ειδικών αισθητήρων και οθονών παρακολούθησης και μπορούν αυτομάτως να βελτιστοποιήσουν αυτόνομα την πόλη. Έτσι λοιπόν, ενώ η δικτυωμένη πόλη του 19ου αιώνα βασίστηκε κατά κόρον στη διαχείριση της ροής, η «έξυπνη πόλη» από μεριάς της έρχεται με σκοπό να κυριαρχήσει σε γεγονότα, καταστάσεις και σενάρια.

Ωστόσο, ενώ η τεχνολογία συμβάλλει επιπρόσθετα στην παροχή μιας αίσθησης ασφάλειας, οικονομικής ευρωστίας και προσιτότητας, μπορεί η λανθασμένη χρήση και εφαρμογή της να προκαλέσει πολλά προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να αντικαταστήσει τις ζωτικές σχέσεις που έχουν οι άνθρωποι μεταξύ τους ούτε φυσικά τις κοινότητες στις οποίες ζουν ή το ευρύτερο κτιστό περιβάλλον που τους περιβάλλει (Stimmel, 2016). Τέλος, σύμφωνα με την AD Editorial Team (2015), η έννοια της έξυπνης πόλης αναπτύχθηκε ουσιαστικά από ένα πλάνο που είχε ως απώτερο σκοπό να καταστεί το αστικό περιβάλλον μια ακόμη συνδεδεμένη συσκευή. Αυτή η σκέψη γεννήθηκε από το γεγονός ότι αυξάνεται διαρκώς ο αριθμός των συσκευών που έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και συνδέονται μεταξύ τους, καθώς και από το μέγεθος των δεδομένων που συλλέγονται από τους διάφορους οργανισμούς και επιχειρήσεις. Υπάρχουν φυσικά πολλοί τρόποι προσέγγισης των αρχών της «έξυπνης» πόλης, από τις απλές επεμβάσεις μικρής κλίμακας έως τις γενικές επισκευές ολόκληρων αστικών συστημάτων ακόμα και ολόκληρων πόλεων που χτίζονται από το μηδέν χρησιμοποιώντας τα ιδανικά της «έξυπνης πόλης».

Στο Ρίο ντε Τζανέιρο, έχει δημιουργηθεί ένα κέντρο ελέγχου για την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Το κέντρο συνδέει κανονικά ομάδες πληροφοριών όπως κλειστά κυκλώματα CCTV, πληροφορίες καιρού και αναφορές εγκλημάτων. Μια προσπάθεια που αποδείχθηκε πολύ αποτελεσματική όταν ένα κτίριο απροσδόκητα κατέρρευσε στο κέντρο της πόλης το 2012 Παράλληλα, στο Σαν Φρανσίσκο, κάθε χώρος στάθμευσης είναι εξοπλισμένος με αισθητήρες που ανιχνεύουν εάν χρησιμοποιείται η θέση την εκάστοτε χρονική στιγμή. Μ’ αυτό τον τρόπο μεταφέρονται οι πληροφορίες στην τοπική αυτοδιοίκηση για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας του χώρου στάθμευσης, ενώ παράλληλα χρησιμοποιείται και για την “τροφοδοσία” μιας εφαρμογής στάθμευσης σε πραγματικό χρόνο, την οποία μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι οδηγοί. Με μεγάλη ευκολία και εξοικονομώντας ενέργεια έχουν τη δυνατότητα να δουν που μπορούν να σταθμεύσουν πριν καν μπουν στην πόλη. Ωστόσο, ο πολλαπλασιασμός των αισθητήρων, των ανιχνευτών και των πληροφοριών δημιουργεί αναπόφευκτα ανησυχίες σχετικά με την ιδιωτικότητα των πολιτών (Stott, 2013).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

101

• «Έξυπνο κτίριο» και ενέργεια

Αντίστοιχα, η Hamidi (2019) τονίζει πως υπάρχουν πολλοί τρόποι μείωσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός κτιρίου, για παράδειγμα, βελτιστοποιώντας τα συστήματα θέρμανσης, εξαερισμού και κλιματισμού (HVAC) ώστε να είναι πιο αποδοτικά ενεργειακά. Ωστόσο, για να επιτευχθεί μια συνεχής βελτίωση και τελικά να προκύψει ένα κτίριο ουδέτερο από άποψης κατανάλωσης, είναι απαραίτητο να αναλυθούν οι ιδιαίτερες απαιτήσεις που τίθενται τόσο στο ίδιο το κτίριο όσο και στην υποδομή του. Τα ξενοδοχεία, για παράδειγμα, καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ενέργειας επειδή λειτουργούν όλο το εικοσιτετράωρο με σταθερά ζεστό νερό. Υπάρχουν λοιπόν πολλοί τρόποι που μπορούν να κάνουν την γενικότερη υποδομή, όπως τα κτίρια και τα συστήματα μεταφοράς, πιο έξυπνα. Ωστόσο, πολλά είναι τα στοιχεία που συμβάλλουν στη δημιουργία μιας “έξυπνης πόλης”. Αυτό που είναι βέβαιο, όμως, είναι ότι η “παλέτα χρωμάτων” που χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει τα αστικά τοπία του μέλλοντος πρέπει να γίνει “πιο πράσινη”.

102

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Έτσι λοιπόν, και σύμφωνα με τον Rogers (1997) «Η τεχνολογία θα πρέπει

να εστιάζει στον πολίτη, προς όφελος του πολίτη. Παράλληλα θα πρέπει να διασφαλίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και να παρέχει καταφύγιο, νερό, φαγητό, υγεία, εκπαίδευση, ελπίδα και ελευθερία για όλους. Είναι πεποίθησή μου ότι η βιώσιμη πόλη θα μπορούσε να παρέχει το πλαίσιο για την εκπλήρωση των βασικών ανθρώπινων αναγκών […] Είναι μία καινοτομία που θα μπορούσε να έχει έναν αντίκτυπο στην πόλη του 21ου αιώνα, τόσο δραστικό, όσο και αυτό της βιομηχανικής επανάστασης στην πόλη του 19ου αιώνα».

Σύμφωνα με το Aμερικανικό Συμβούλιο Οικολογικών Κτιρίων των Η.Π.Α. (US Green Building Council (USGBC)), στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν περίπου 30% περισσότερη ενέργεια για την μετακίνησή τους σε ένα κτίριο (κατανάλωση ενέργειας για μεταφορά) από ό,τι χρειάζεται στην πραγματικότητα για την λειτουργία του ίδιου του κτιρίου (κατανάλωση ενέργειας για θέρμανση, ψύξη, φωτισμό, κ.λπ.). Παράλληλα, βάσει μελετών γνωρίζουμε ότι περισσότερο από το 35% της παγκόσμιας ενέργειας καταναλώνεται από τα σπίτια για τη θέρμανση, την ψύξη και το φωτισμό τους. Είναι επομένως κατανοητό ότι δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτό το μοντέλο κατανάλωσης και πρέπει να βρεθούν νέοι τρόποι και τεχνολογίες για να μειωθεί αν όχι να μηδενιστεί αυτό το ποσοστό (Lanini και Barsanti, 2018).

Από τεχνικής και τεχνολογικής άποψης λοιπόν, από τη μία πλευρά η λειτουργία ενός κτιρίου μπορεί να προσδώσει περισσότερους πόρους από όσους χρησιμοποιεί στην πραγματικότητα, αλλά από την άλλη όμως, αυτή η εξίσωση λαμβάνει υπόψη μόνο την εσωτερική λειτουργία του κτιρίου. Υπολογίζονται δηλαδή μόνο οι ανάγκες του κτιρίου σε πόρους εισροών, και δεν εξετάζεται το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται το κτίριο, ή άλλα συστήματα με τα οποία μπορεί να συνδέεται, ή τις πηγές των πόρων εισόδου του. Ο Ahuja (2016) θέτει κάποια πολύ εύστοχα ερωτήματα: «Πόσο έξυπνο λοιπόν είναι ένα

κτίριο, του οποίου οι κάτοικοι καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια για να οδηγήσουν με το αυτοκίνητό τους σε αυτό, από όση ενέργεια χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα για την ίδια τη λειτουργία του; Πόσο έξυπνο είναι ένα κτίριο που λειτουργεί σαν ένα “νησί” αποσυνδεδεμένο από τους ανθρώπους, τα περιβάλλοντα συστήματα και κτίρια, καθώς και από τη φύση; Πόσο έξυπνο είναι ένα κτίριο που εξοικονομεί πόρους και εγγυάται την άνεση, την υγεία και την ευτυχία για τους κατοίκους του, αλλά σπαταλάει πόρους; Αυτά είναι ερωτήματα τα οποία πρέπει να λυθούν και να ληφθούν υπόψη όταν σχεδιάζουμε και κατασκευάζουμε ένα έξυπνο κτίριο το οποίο θα πρέπει να συνεργάζεται και να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του».

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

103

• «Έξυπνο κτίριο» και χρήσεις

104

Τα στοιχεία ενός έξυπνου κτιρίου (Ahuja, 2016)

Το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί επομένως είναι ότι ενώ είναι τεχνικά εφικτό να κατασκευαστεί ένα κτίριο μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης, το οποίο θεωρητικά μπορεί να αναπαραχθεί παντού και να ικανοποιεί όλες τις απαιτήσεις για να το αποκαλούμε “πράσινο”, “βιώσιμο” και “έξυπνο”, ενώ παράλληλα ενσωματώνει όλη την νεότερη τεχνολογία, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι το ίδιο και η λειτουργία του δεν τελειώνουν σε αυτό, αλλά συνδέεται με το ευρύτερο αστικό του περιβάλλον, το επηρεάζει και από το οποίο επηρεάζεται. Επομένως, θα πρέπει να είναι προσιτό στους κατοίκους του με βιώσιμα μέσα μεταφοράς, να είναι σε ισορροπία με τη φύση και την επαναχρησιμοποίηση των φυσικών πόρων προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον, ενώ παράλληλα, θα πρέπει να συνδεθεί και με άλλα συστήματα και πόρους εκτός του ίδιου για να είναι αποτελεσματικό. Τέλος, το έξυπνο κτίριο θα πρέπει να παρέχει σταθερή ανταλλαγή πόρων μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού του. Έτσι λοιπόν, ένα κτίριο πρέπει να είναι έξυπνο τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό του. Συνοψίζοντας, ένα έξυπνο κτίριο πρέπει να χαρακτηρίζεται από 3 παράγοντες : Συνδεδεμένο, Προσβάσιμο και σε Ισορροπία με τη φύση (Ahuja, 2016), (Scientific Board for EERA JPSC, 2018).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας που καθορίζει ένα «έξυπνο κτίριο» είναι οι χρήσεις που θα υπάρξουν σε αυτό. Ο συνδυασμός διαφορετικών χρήσεων μέσα σε ένα κτίριο προσθέτει ήδη περισσότερη ποικιλία τόσο στο ίδιο το κτίριο, όσο και στην υπόλοιπη γειτονιά. Για παράδειγμα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι χώροι του ισογείου για λιανικό εμπόριο, οι πρώτοι όροφοι για χώρους εργασίας και οι υπόλοιποι για χώρους κατοικίας. Έτσι, δημιουργείται “μία πόλη μέσα στην πόλη”. Παράλληλα, λόγω των διαφορετικών χρήσεων που δύναται να υπάρξουν στο κτίριο, είναι εφικτό να “υπάρχει ζωή” καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας π.χ. με τα γραφεία να λειτουργούν μέχρι το απόγευμα, τα καφέ και τα εστιατόρια όλη την ημέρα, τα καταστήματα διάφορες ώρες της ημέρας, οι κατοικίες τα απογεύματα κ.λπ. Συνδυαστικά και με τα υπόλοιπα κτίρια που μπορεί να υπάρχουν στην γειτονιά, δημιουργείται ένα αίσθημα ασφάλειας για τους κατοίκους και αποφεύγονται οι “νεκρές ώρες” που μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητα αποτελέσματα όπως η εγκληματικότητα κ.λπ. (Ahuja, 2016). Ταυτόχρονα, το πράσινο, τα φαρδιά πεζοδρόμια και η ζωή στο δρόμο κάνουν μια γειτονιά ασφαλή και προσφιλή για περπάτημα. Ελκυστικοί δημόσιοι χώροι και κήποι με εστιατόρια μπορούν να φέρουν επίσης τη ζωή στο δρόμο και τη γειτονιά. Για παράδειγμα, ο αρχιτέκτονας Jan Gehl

απέδειξε με μία έρευνα που διεξήγε, ότι όσο περισσότερη ζωή στο δρόμο, τόσο περισσότεροι άνθρωποι προσελκύονται να ξοδεύουν χρόνο έξω, σε δημόσιους χώρους. Έτσι, η αίσθηση του τόπου και της κοινότητας σε δημόσιους χώρους βελτιώνει την ασφάλεια και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της (Gehl, 2010). (Πηγή: https://tinyurl.com/y9uh42hh)

Ερμηνεία της έρευνας του Gehl, όπου βλέπουμε τη σειρά σχεδιασμού που πρέπει να ακολουθείται: Άνθρωποι - Δημόσιοι χώροι - Κτίρια

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

• Διαχείριση, σχεδιασμός και μοντέλα έξυπνων πόλεων Παρ’ όλα αυτά, μία έξυπνη πόλη δεν είναι απλώς μία πλειάδα έξυπνων κτιρίων που συνδέονται με άλλα έξυπνα κτίρια και αποκεντρωμένα συστήματα συλλογής δεδομένων. Μια έξυπνη πόλη είναι ένα πολύ περίπλοκο σύστημα που διαχειρίζεται τη συνεχή ζήτηση και την προσφορά, τη συνεχή ανταλλαγή πόρων και τη συνεχή ανταλλαγή μεταξύ του δομημένου περιβάλλοντος, του κοινωνικού περιβάλλοντος και του φυσικού περιβάλλοντος. Έτσι λοιπόν, μία έξυπνη πόλη μπορεί να λειτουργήσει μόνο εάν όλα τα στοιχεία του συστήματός της εκμεταλλευτούν αυτή τη συνεχή ροή ανταλλαγής παρέχοντας παράλληλα πληροφορίες και ανατροφοδότηση στις απαραίτητες λειτουργίες του συστήματος (Ahuja, 2016).

Μεγάλη πρόκληση για τους αρχιτέκτονες, τους αστικούς σχεδιαστές και τους μηχανικούς αποτελεί το υφιστάμενο κτιριακό απόθεμα, το οποίο θα πρέπει να γίνει “έξυπνο” έτσι ώστε να αποκτήσει υψηλή απόδοση με χαμηλό κόστος κατανάλωσης ενέργειας, ενώ παράλληλα να είναι βιώσιμο, να ικανοποιεί τους κατοίκους του και να τους προσφέρει υψηλή ποιότητα ζωής (Lanini και Barsanti, 2018).

106

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Ο Rogers (1997) αναφέρει τον αστικό οικολόγο Herbert Girardet ο οποίος υποστηρίζει ότι οι πόλεις αποτελούν ζωντανούς οργανισμούς και ότι πρέπει να ακολουθήσουν το μοντέλο του «κυκλικού μεταβολισμού», το οποίο υποδεικνύει τη μείωση της κατανάλωσης μέσω της επανάχρησης τον πόρων. Κατ’ αυτό τον τρόπο θα πρέπει να ανακυκλώνουμε υλικά, να μειώνουμε τα απόβλητα, να διατηρούμε τις πηγές ενέργειας που δεν είναι ανεξάντλητες, και να επικεντρωθούμε στις ανανεώσιμες πηγές. Καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας γίνεται στις πόλεις, θα πρέπει να υιοθετηθεί σε αυτές το αναφερόμενο μοντέλο. Έτσι, θα γίνουν πιο αποδοτικές, πιο έξυπνες και πιο βιώσιμες, ενώ παράλληλα θα μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα.

Μοντέλο αναπαράστασης των υφιστάμενων πόλεων (Γραμμικό μοντέλο) και μοντέλο μιας έξυπνης και βιώσιμης πόλης (Κυκλικό μοντέλο) (Rogers, 1997)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

107

Εφόσον η πόλη αποτελεί ένα πολύπλοκο και μεταβαλλόμενο σύστημα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τα περιβαλλοντικά αποτελέσματα αυτών, για να σχεδιάσουμε μία βιώσιμη και έξυπνη πόλη θα πρέπει να κατανοήσουμε βαθύτατα τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών, τις υπηρεσίες και τις δομές μεταφορών, την παραγωγή ενέργειας, τις τεχνολογίες που μας προσφέρονται, καθώς και τον συνολικό τους αντίκτυπο τόσο στο τοπικό αστικό περιβάλλον όσο και σε ευρύτερη γεωγραφική κλίμακα. Ως απώτερος στόχος μίας έξυπνης και βιώσιμης πόλης θα πρέπει να είναι ο συνδυασμός όλων αυτών των παραγόντων και η συνεργασία όλων αυτών των επιστημών, καθώς και η ευαισθητοποίηση και συμμετοχή των πολιτών, οι οποίοι κρατούν στα χέρια τους το μέλλον των πόλεων τους. Έτσι, και τα κτίριά μας θα πρέπει να μας εμπνέουν και να συνθέτουν πόλεις με σεβασμό στο περιβάλλον και την κοινωνία. Η τωρινή μας ανάγκη για βιώσιμα κτίρια προσφέρει δυνατότητες να ξανανιώσουν οι κάτοικοι της πόλης φιλοδοξία για αυτή και να εξελίξουμε την αισθητική μας, στοιχεία που θα μπορούσαν να ξαναφέρουν το επάγγελμα του αρχιτέκτονα στο προσκήνιο (Rogers, 1997).

108

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Έτσι, σύμφωνα με τον Rogers (1997), η έννοια της έξυπνης και βιώσιμης πόλης αναγνωρίζει ότι η πόλη θα πρέπει να ανταποκρίνεται στους κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς, πολιτικούς, οικονομικούς και πολιτισμικούς στόχους μας. Έτσι, θα αποτελεί έναν δυναμικό οργανισμό, περίπλοκο όπως και η ίδια μας η κοινωνία, όμως με γρήγορη δυνατότητα απόκρισης σε οποιαδήποτε αλλαγή. Επομένως, θα είναι μία πόλη με πολλαπλά χαρακτηριστικά:

Παράλληλα, ο Rogers (1997) προτείνει το μοντέλο της «πυκνής πόλης (dense city)» το οποίο κατά την άποψή του μπορεί να έχει τεράστια περιβαλλοντικά οφέλη. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζει ότι μέσω του ολοκληρωτικού σχεδιασμού ο οποίος θα επιφέρει την αύξηση της αποτελεσματικότητας των πηγών ενέργειας, την κατανάλωση λιγότερων πόρων, τη μείωση της μόλυνσης, και την αποφυγή της εδαφικής εξάπλωσης των πόλεων στην ύπαιθρο. Τέλος, το μοντέλο αυτό χαρακτηρίζεται ως «μία

πυκνή και κοινωνικά ποικίλη πόλη, όπου οι οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες αλληλεπικαλύπτονται, και οι κοινότητες επικεντρώνονται στις γειτονιές».

• Μία δίκαιη πόλη, όπου η δικαιοσύνη, η σίτιση, η στέγαση, η εκπαίδευση, η υγεία και η ελπίδα θα είναι για όλους, ενώ παράλληλα όλοι οι άνθρωποι θα συμμετέχουν στην διακυβέρνηση της πόλης (Rogers, 1997). • Μία όμορφη πόλη, όπου η τέχνη, η αρχιτεκτονική, και το τοπίο αποτελούν έναυσμα για την ενεργοποίηση της φαντασίας και την εξύψωση του πνεύματος (Rogers, 1997). • Μία δημιουργική πόλη, όπου τα ανοιχτά μυαλά και ο πειραματισμός ενεργοποιούν το πλήρες δυναμικό των ανθρώπων και επιτρέπουν την γρήγορη προσαρμογή στις αλλαγές (Rogers, 1997).

• Μία οικολογική πόλη, η οποία ελαχιστοποιεί το οικολογικό αποτύπωμά της, όπου το τοπίο και το κτιστό περιβάλλον βρίσκονται σε ισορροπία, ενώ παράλληλα, τα κτίρια και οι υποδομές είναι πλήρως αποδοτικά (Rogers, 1997). • Μία πόλη εύκολης επικοινωνίας και κινητικότητας, όπου η πληροφορία ανταλλάσσεται απρόσκοπτα τόσο μεταξύ των ανθρώπων όσο και μεταξύ των υποδομών (Rogers, 1997). • Μία συμπαγής πόλη, με πολλά κέντρα, η οποία προστατεύει την εξοχή και επικεντρώνεται στην ενσωμάτωση των κοινωνιών μεταξύ των γειτονιών, ενώ παράλληλα βελτιστοποιεί την κινητικότητα των κατοίκων (Rogers, 1997). • Μία ποικίλη πόλη, όπου ένα μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων αλληλεπικαλύπτονται και ενθαρρύνουν μία ενεργή δημόσια ζωή (Rogers, 1997).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

109

Βλέπουμε λοιπόν ότι ενώ δεν υπάρχουν σαφείς οδηγίες, κανόνες και μοντέλα για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να χτιστεί μία νέα έξυπνη πόλη, ή να μετατραπεί μία ήδη υφιστάμενη πόλη σε έξυπνη, είναι εφικτό με κάποιους βασικούς άξονες, τους πολίτες και το περιβάλλον σε προτεραιότητα, να δημιουργήσουμε με επιτυχία έξυπνες πόλεις.

110

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

111

05. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΞΥΠΝΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

112

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

αρόλο που ο όρος «έξυπνες πόλεις» έχει γίνει ένα "τσιτάτο", είναι δύσκολο να καθοριστεί ποιες πρωτοβουλίες έξυπνης πόλης είναι οι πιο σχετικές με την αρχιτεκτονική έννοια του όρου, διότι εμπλέκονται τόσοι πολλοί και διαφορετικοί επιστημονικοί κλάδοι. Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, η Ευρώπη διαδραματίζει ηγετικό ρόλο στη διεθνή πολιτική για το κλίμα και το περιβάλλον, ενώ η Ευρωπαϊκή έρευνα στον αστικό και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό πραγματοποιείται σε μεγάλο βαθμό μέσω της βιώσιμης γειτονιάς (eco-neighborhood) (Saiu, 2017). Η γειτονιά ουσιαστικά, ανακτά τον κεντρικό ρόλο στην βελτίωση της πόλης, διότι παρέχει το ιδανικό μέγεθος για την τοπική εφαρμογή βιώσιμων στρατηγικών, από περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική άποψη. Έτσι λοιπόν, η βιώσιμη γειτονιά γίνεται η μεταφορά της ιδανικής πόλης του 21ου αιώνα, ενός "εργαστηρίου" όπου η έρευνα για τα αστικά μοντέλα εξελίσσεται μαζί με την κατασκευή μίας ιδανικής κοινωνίας, υπεύθυνης και περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένης.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

113

ParcBIT (Parc Balearic Information Technology), Μαγιόρκα Έτσι λοιπόν, θα δούμε παρακάτω ότι τα έργα που σχεδιάζονται και υλοποιούνται στην Ευρώπη αποτελούν κατά κύριο λόγο υφιστάμενες πόλεις στις οποίες επανασχεδιάζεται μία γειτονιά αυτής με σκοπό να μετατραπεί σε έξυπνη. Αντιθέτως, στα έργα που σχεδιάζονται και υλοποιούνται στην Ασία και τη Μέση Ανατολή θα δούμε ότι σχεδιάζονται εκ νέου πόλεις, ή νέα τμήματα σε κοντινή πρόσβαση από μία ήδη υπάρχουσα πόλη. Η καταγραφή των παραδειγμάτων γίνεται με χρονολογική σειρά από το έτος μελέτης ενός έργου και όχι σύμφωνα με το χρόνο ολοκλήρωσής του καθώς κάποια από αυτά δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμη, αλλά κατ’ αυτό τον τρόπο καταγραφής μπορούμε να δούμε πόσο διορατικό ήταν ένα έργο ή όχι.

114

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Αρχιτέκτονες: Richard Rogers and Partnership Περιβαλλοντική μελέτη: Battle McCarthy Σχεδιασμός και κατασκευή: 1994-1999

ΕΥΡΩΠΗ

Η δημιουργία του οικισμού ParcBIT αποτελεί μία πρωτοβουλία της κυβέρνησης των Βαλεαρίδων Νήσων, στα πλαίσια του Expo-Cities Project, στο πρόγραμμα Thermie της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο την προώθηση μιας νέας φιλο-περιβαλλοντικής προσέγγισης σε σχέση με τις συνθήκες κατοίκησης και εργασίας. Ο νέος αυτός οικισμός βρίσκεται σε μία αγροτική περιοχή και αποσκοπεί αφενός στην εφαρμογή δικτύων υψηλής τεχνολογίας για τηλεματική εργασία και αφετέρου σε ένα βιώσιμο, υψηλής ποιότητας δομημένο περιβάλλον για κατοίκηση 5.000 ανθρώπων. Ο Richard Rogers και οι συνεργάτες του κέρδισαν το πρώτο βραβείο του διεθνούς διαγωνισμού, που πραγματοποιήθηκε το 1994. Οι σχεδιαστές, ανταποκρινόμενοι στις επιδιώξεις του προγράμματος, σχεδίασαν έναν οικισμό υψηλής περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, εφαρμόζοντας συστήματα τα οποία εξισορροπούν τον κύκλο τροφοδοσίας και ζήτησης για την εξυπηρέτηση των κατοίκων. Στόχος ήταν να δημιουργηθεί μια ζωντανή, δραστήρια κοινότητα σε ένα πλούσιο αγροτικό τοπίο (Ανδρεαδάκη, 2017).

Μελέτη της περιοχής και προτεινόμενος σχεδιασμός (Πηγή: https://tinyurl. com/yd9n2sxl)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

115

BedZED Village, Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο Η προταθείσα πολεοδομική οργάνωση διαφοροποιείται από την τρέχουσα πρακτική, αναγνωρίζοντας ότι το τοπίο είναι η συλλογική μνήμη του τόπου, ενώ παράλληλα η υφιστάμενη τοπογραφία έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην μορφή του οικισμού και στα συστήματα κυκλοφορίας (Εικόνα 1). Πιο συγκεκριμένα, τα κτίρια χωροθετούνται σε αναβαθμούς, οι οποίοι περιελίσσονται ακολουθώντας τις υψομετρικές καμπύλες του εδάφους, ενώ σαφής προτεραιότητα δίνεται στους πεζούς και την οργάνωση των πεζοδρόμων, με προβλεπόμενη στάθμευση των αυτοκινήτων στην περίμετρο του οικοπέδου. Το ParcBIT δηλώνει ότι ο τόπος εργασίας δεν θα καθορίζεται στο μέλλον από τα παραδοσιακά κέντρα απασχόλησης, αλλά από ζητήματα πιο κρίσιμα, όπως είναι η ποιότητα ζωής και ο περιβάλλον φυσικός χώρος. Διακρίνονται δύο κυρίως μεγέθη κτιρίων που στεγάζουν τις δύο διαφορετικές χρήσεις, κατοικία και γραφεία. Στα κτίρια των γραφείων, τα οποία έχουν και το μεγαλύτερο εμβαδό, προβλέπονται εσωτερικά αίθρια για φωτισμό και αερισμό των χώρων (Ανδρεαδάκη, 2017).

116

Το ParcBIT εξασφαλίζει ένα περιβάλλον με πολλά οφέλη τόσο για τους κατοίκους, όσο και για το υφιστάμενο τοπίο. Προβλέπεται ένα ενεργειακό σύστημα το οποίο ελαχιστοποιεί την περιβαλλοντική επιβάρυνση από τις εκπομπές των αέριων ρύπων. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της χρήσης μιας εγκατάστασης φυσικού αερίου, υψηλής αποτελεσματικότητας, τόσο για τη θέρμανση, όσο και για ψύξη και παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος (σύστημα συμπαραγωγής). Στην εγκατάσταση αυτή ενσωματώνεται και μία νεωτερική τεχνική αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας. Επιπλέον, υπήρξε μέριμνα και για την καλύτερη διαχείριση του νερού. Το νερό της βροχής συλλέγεται και αποθηκεύεται, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για την άρδευση των χωραφιών αργότερα, το καλοκαίρι. Το νερό, ως φυσικός πόρος, αποτελεί στοιχείο εμπλουτισμού του τόπου, γιατί επιτρέπει την καλλιέργεια μεγάλης ποικιλίας προϊόντων. Το σύστημα άρδευσης αξιοποιείται και για την παραγωγή ενέργειας σε τοπικό επίπεδο (Ανδρεαδάκη, 2017).

Αρχιτέκτονες: ZEDfactory architects Μελέτη & Κατασκευή : 11997-2002 Αποτελεί το πρώτο μεγάλης κλίμακας βιώσιμο έργο μεικτής χρήσης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Περιλαμβάνει κτίρια γραφείων, κατοικίες, ένα πανεπιστήμιο και κοινοτικές εγκαταστάσεις. Ενσωματώνει λύσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μεθόδους κομποστοποίησης, χώρους πρασίνου, πεζόδρομους κ.ά.

Φωτογραφία του συγκροτήματος BedZED (Πηγή: https://tinyurl.com/tyx82zk)

Σκίτσο που απεικονίζει πώς εκμεταλλεύεται η BedZED τις φυσικές πηγές ενέργειας (Πηγή: https://tinyurl.com/tyx82zk)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

117

@22 Smart City Campus, Βαρκελώνη, Ισπανία

Σχεδιασμός : 2000- έως σήμερα

Η έξυπνη πόλη αντιπροσωπεύει μία σημαντική συνιστώσα της αστικής στρατηγικής της Βαρκελώνης, και έχει την ονομασία @22 Barcelona. Ως περιοχή εφαρμογής έχει επιλεχθεί μία πρώην βιομηχανικής περιοχής (γνωστή ως Poblenou), με στόχο τη δημιουργία μίας πανεπιστημιούπολης, συγκεντρώνοντας επιχειρήσεις, πανεπιστήμια και άλλους εμπλεκόμενους φορείς στην αστική τεχνολογία και την καινοτομία με σκοπό να προσφέρουν τις γνώσεις και τις ιδέες τους.

Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2000 και “τρέχει” μέχρι και σήμερα, ενώ έχει συμπεριλάβει περισσότερα από 115 οικοδομικά τετράγωνα, και πλέον έχει επεκταθεί και σε άλλες περιοχές της πόλης. Προς το παρόν έχουν δημιουργηθεί 4.000 επιπλέον μονάδες κατοίκησης, 114.000m2 πράσινοι χώροι, 145.000 m2 νέων εγκαταστάσεων, και 130.000 νέες θέσεις εργασίας (https://en.wikipedia.org/wiki/22@), (http://www.22barcelona.com/content/blogcategory/30/392/lang,en/).

Αεροφωτογραφία της περιοχής @22 στην Βαρκελώνη, στην οποία φαίνεται η περιοχή ανάπλασης (Πηγή: https://www.shbarcelona.com/blog/en/barcelona-22/)

118

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Ένα ακόμη πρόγραμμα που εφαρμόζεται στην Βαρκελώνη και αποτελεί επέκταση της αστικής στρατηγικής της πόλης, ενώ έχει οδηγήσει την πόλη να θεωρείται ως μία από τις πιο έξυπνες πόλεις της Ευρώπης, αποτελεί το πρόγραμμα Superblocks το οποίο κατατάσσεται στην κατηγορία «Έξυπνη Διαβίωση (Smart Livivng)». Λόγω του ιδιαίτερου ορθοκανονικού αστικού ιστού της πόλης, διακρίνονται ξεκάθαρα τα οικοδομικά τετράγωνα της πόλης, τα οποία δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη συσχέτιση μεταξύ τους, πέραν του ότι ανήκουν το καθένα σε μία περιοχή. Με το πρόγραμμα Superblocks, 9 οικοδομικά τετράγωνα “ενώνονται” μεταξύ

τους, διακόπτοντας την κυκλοφορία των οχημάτων στο εσωτερικό τους (πέρα από τα απολύτως απαραίτητα, τα οποία κινούνται όμως με ταχύτητα 10km/h) και διοχετεύοντάς την περιφερειακά. Η απελευθέρωση του 60% της περιοχής κίνησης των οχημάτων, και h εκμετάλλευσή της για υποδομές πρασίνου και ευρύτερους δημόσιους χώρους, καθώς και πολύ-λειτουργικούς χώρους κατοίκων (citizen spaces) αποτελεί τον πιο φιλόδοξο στόχο του προγράμματος και δίνει μία λύση στο φαινόμενο της θερμικής νησίδας (heat island effect) (Ricci και Mariano, 2018).

Η τωρινή κατάσταση του κυκλοφοριακού φόρτου γύρω από τα οικοδομικά τετράγωνα της Βαρκελώνης Δεξιά: Η προτεινόμενη κυκλοφοριακή κατάσταση στα τετράγωνα (Πηγή: http://www.bcnecologia.net/en)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

119

Παράλληλα, και άλλες πόλεις έχουν ενδιαφερθεί για το πρόγραμμα των Superblocks, όπως το Σιάτλ και η Νέα Υόρκη. Μία από τις γειτονιές που έχει εφαρμοστεί το πρόγραμμα αυτό είναι και η Poblenou, στην οποία έχει αυξηθεί ο δημόσιος χώρος για τους πεζούς κατά 13.350 m2. Στο εσωτερικό δίκτυο των δρόμων, ο αριθμός των οχημάτων που κινούνται μέσα σε αυτούς έχει μειωθεί κατά 58%, ενώ η στάθμη του θορύβου από εκεί που ξεπερνούσε τα επιτρεπτά όρια, έχει μειωθεί τώρα κατά 5dB. Για να γίνει αυτή η μεγάλη πλέον γειτονιά πιο φιλόξενη για τους κατοίκους, έχουν προστεθεί 300 παγκάκια και έχουν φυτευτεί 212 δέντρα (Ricci και Mariano, 2018), (Χαριτωνίδης,2017).

120

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Έξυπνη Πόλη του Ηρακλείου (Irakleio Smart City), Ηράκλειο Κρήτης, Ελλάδα

Υπάρχουν επίσης νέα πιλοτικά έργα στον τομέα της ανάπτυξης, τα οποία θα εφαρμόσουν την παραγωγή βιώσιμης ενέργειας από τις επιφάνειες του δρόμου (μέσω της κίνησης των πεζών και των οχημάτων), ενώ ένα ακόμη έργο θα επικεντρωθεί στον ηλικιωμένο πληθυσμό της πόλης και πώς αυτός θα βοηθηθεί μέσω της τεχνολογίας. Παράλληλα θα συλλεχθούν και θα αναλυθούν δεδομένα έτσι ώστε οι πόλεις να λάβουν περισσότερο υπόψη κοινωνικές ομάδες που βρίσκονται στο παρασκήνιο, όπως οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι ή τα άτομα με αναπηρίες. Είναι κατανοητό ότι η κινητικότητα των διαφόρων κοινωνικών και ηλικιακών ομάδων ποικίλλει και θα πρέπει όλοι να ληφθούν υπόψη για την ενσωμάτωση της αστικής ανάπτυξης. Επομένως ο κύριος στόχος είναι η Βαρκελώνη να αποτελέσει παράδειγμα και για άλλες πόλεις να λαμβάνουν υπόψη περισσότερο τους πολίτες τους (Ricci και Mariano, 2018), (Χαριτωνίδης, 2017).

Σχεδιασμός : 2008 έως σήμερα

Την ίδια κατεύθυνση έχει ακολουθήσει και η πόλη του Ηρακλείου, με το πρόγραμμα «Irakleio Smart City» με την επένδυση σε διάφορους τομείς όπως η έξυπνη διακυβέρνηση, το έξυπνο περιβάλλον, η έξυπνη οικονομία, η έξυπνη κινητικότητα, η έξυπνη διαβίωση και οι έξυπνοι πολίτες, εστιάζοντας στο ευρύτερο επίπεδο της πόλης και όχι σε συγκεκριμένες περιοχές (Χαριτωνίδης, 2017). Ήδη από το 2012 και για 3 συνεχόμενες χρονιές κατατάσσεται στις 21 πιο έξυπνες πόλεις του κόσμου σύμφωνα με το Intelligent Community Forum. Κάποιες από τις τεχνολογίες που έχει ενσωματώσει είναι το δίκτυο οπτικών ινών, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση, ψηφιακή βιβλιοθήκη, γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών (GIS) για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με πολεοδομικά δεδομένα, τουριστική διαδικτυακή πύλη για ενημέρωση και προβολή της πόλης κ.λπ. (Παναγιωτοπούλου κ.ά. (2014), (https://smartcity.heraklion.gr/el/our-vision/).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

121

Έξυπνη Πόλη του Άμστερνταμ (Amsterdam Smart City (ASC)), Άμστερνταμ, Ολλανδία

Σχεδιασμός : 2009 έως σήμερα

Η πόλη του Άμστερνταμ έχει υιοθετήσει πρακτικές των έξυπνων πόλεων σε διάφορους τομείς, με αποτέλεσμα να έχει κερδίσει διεθνή αναγνώριση και βραβεία αναφορικά με τις έξυπνες πόλεις. Το σχέδιο «Amsterdam Smart City (ASC)» αποτελεί βασικό άξονα για τη μετατροπή της πόλης του Άμστερνταμ σε έξυπνη πόλη και έχει ως εμπλεκόμενους φορείς τόσο τη κυβέρνηση, όσο και επιχειρήσεις, πανεπιστήμια, καθώς και τους κατοίκους της πόλης (Χαριτωνίδης, 2017). Το χαρακτηριστικό του σχεδίου «Amsterdam Smart City (ASC)» είναι ότι δεν επικεντρώνεται σε μία συγκεκριμένη περιοχή της πόλης ή στην ανάπτυξη ενός νέου είδους έξυπνου κτιρίου, παρά επενδύει σε διάφορους τομείς όπως η έξυπνη διαβίωση, η έξυπνη εργασία, η έξυπνη κινητικότητα κ.ά., σε πολλές περιοχές της πόλης (Χαριτωνίδης, 2017).

Τρίκαλα, Ελλάδα

Σχεδιασμός : 2014 έως σήμερα Τα Τρίκαλα αποτελούν την πρώτη έξυπνη πόλη στην Ελλάδα, και για τρία συνεχόμενα έτη περιλαμβάνεται στον κατάλογο των 21 πιο “έξυπνων” πόλεων του κόσμου μαζί με το Ηράκλειο, ενώ ήδη από το 2004 έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Οικονομικών ως η «πρώτη ψηφιακή πόλη» στην Ελλάδα. Η πόλη έχει αναλάβει πρωτοβουλίες για τη μετάβαση στη νέα ψηφιακή εποχή, με στόχο την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει (οικονομική στασιμότητα, πληθυσμιακή “αποψίλωση”, υψηλά ποσοστά ανεργίας, χαμηλό εισόδημα, γεωγραφική απομόνωση, κ.λπ.). Παράλληλα, έχει δοθεί έμφαση στη δημιουργία ενός κοινού οράματος το οποίο ενθαρρύνει τη συμμετοχή των πολιτών και των επιχειρήσεων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για την πόλη, καθώς και στην ανάπτυξη ενός καινοτόμου ανοιχτού περιβάλλοντος (Παναγιωτοπούλου κά. (2014). Όπως και στην περίπτωση του Ηρακλείου, έτσι και στα Τρίκαλα, η έμφαση δίνεται στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών και την επίλυση των προβλημάτων μέσα από την ενσωμάτωση έξυπνων τεχνολογιών (π.χ. δίκτυο οπτικών ινών, δωρεάν ασύρματο δίκτυο (wi-fi), αυτόνομα λεωφορεία χωρίς οδηγό, υπηρεσίες υγείας σε ευπαθείς ομάδες, τουριστική διαδικτυακή πύλη για ενημέρωση και προβολή της πόλης, κ.λπ), κάποιες από τις οποίες θεωρούνται δεδομένες για το εξωτερικό, όμως τώρα αρχίζουν να εφαρμόζονται στην Ελλάδα (Παναγιωτοπούλου κα. (2014). Στον ίδιο άξονα με το Ηράκλειο και τα Τρίκαλα κινούνται και άλλες πόλεις της Ελλάδας όπως η Λάρισα, η Κοζάνη, η Βέροια και τα Ιωάννινα, εφαρμόζοντας παρόμοιες τεχνολογίες με τις προαναφερθείσες δύο πόλεις (Παναγιωτοπούλου κα. (2014), (https://trikalacity.gr/ smart-trikala/).

122

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

123

Θεσσαλονίκη – “Έξυπνη Πόλη”, Θεσσαλονίκη, Ελλάδα

Paris Smart City 2050, Παρίσι, Γαλλία

Αρχιτέκτονες: Vincent Callebaut Architectures Σχεδιασμός: 2014-2015

Η προσπάθεια Θεσσαλονίκη – “Έξυπνη Πόλη” υλοποιείται μέσα από δύο παράλληλες διαδικασίες, την ανάπτυξη νέων καινοτόμων τεχνολογικών συνοικιών (π.χ. Τεχνολογικό Πάρκο (ThessINTEC), Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης, Αλεξάνδρεια Ζώνη Καινοτομίας, κ.ά.), που υποστηρίζεται από τις δημόσιες πολιτικές για Έρευνα και Τεχνολογία, καθώς και από την ανάπτυξη ευρυζωνικών δικτύων και διαδικτυακών υπηρεσιών τόσο για τις επιχειρήσεις και τις τοπικές αρχές, όσο και για τους πολίτες. Οι παραπάνω προσπάθειες δεν αποτελούν στόχους ενός συγκροτημένου σχεδιαστικού οράματος ή στρατηγικής, αλλά προέρχονται από τη μεμονωμένη δράση οργανισμών, επιχειρήσεων και ενώσεων πολιτών, ακολουθώντας μια από κάτω προς τα πάνω (bottom-up) προσέγγιση. Οι σημαντικότερες πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθεί είναι η ανάπτυξη και εφαρμογή ευρυζωνικών δικτύων, η εφαρμογή τηλεματικής στον ΟΑΣΘ μέσω του εντοπισμού και της διαχείρισης του στόλου των λεωφορείων και την πληροφόρηση των επιβατών, ένα ευφυές σύστημα διαχείρισης της αστικής κινητικότητας μέσω μίας πλατφόρμας με υπηρεσίες και πληροφορίες για τη βέλτιστη μετακίνηση των πολιτών, καθώς και μία χαρτογραφική πύλη και το Thessaloniki 360o με πληροφορίες για την πόλη και τα αξιοθέατα (Παναγιωτοπούλου κα., 2014).

124

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

(Πηγή: https://tinyurl.com/y7psj6oj) Άποψη της Paris Smart City 2050

Σχεδιασμός : : 2008 έως σήμερα

Σύμφωνα με το σχέδιο κλιματικής ενέργειας του Παρισιού που αποσκοπεί στη μείωση του 75% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου εντός του 2050, το έργο «Paris Smart City 2050» αποτελεί ένα έργο έρευνας και ανάπτυξης για την ολοκλήρωση των πολυώροφων κτιρίων με συν-ενέργεια (BEPOS) δηλαδή την από κοινού χρήση ενέργειας για τις γύρω περιοχές. Η μελέτη διεξήχθη για το Δημαρχείο του Παρισιού από το γραφείο «Vincent Callebaut Architectures» με τον πράσινο σύμβουλο μηχανικών «Setec» το καλοκαίρι του 2014. Προκειμένου να καταπολεμηθεί το φαινόμενο της αστικής θερμότητας (αυξάνοντας την πυκνότητα της πόλης μακροπρόθεσμα), αυτή η μελέτη παρουσιάζει 8 πρωτότυπα μικτών πύργων. Αυτοί οι πύργοι επαναφέρουν τη φύση στην καρδιά της πόλης και ενσωματώνουν από το σχεδιασμό τους, τους κανόνες του βιοκλιματικού σχεδιασμού και τις ανανεώσιμες ενέργειες μέσω καινοτόμων συστημάτων. Όσον αφορά τις νέες κοινωνικές καινοτομίες, επινοούν τους πρώτους νέους οικολογικούς τρόπους ζωής για να εφαρμόσουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων της πόλης με σεβασμό στο περιβάλλον (https://tinyurl.com/yd9g9ht3).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

125

Citta Della Scienza, Ρώμη, Ιταλία

Αρχιτέκτονες : Vincent Callebaut Architectures Σχεδιασμός : 2015

Εμπνευσμένο από την αρχιτεκτονική τοπίου, αυτή η νέα οικολογική περιοχή χαρακτηρίζεται από προσόψεις που καλύπτονται από βρώσιμα φυτά και λειτουργούν ως “επιδερμίδα” για το κτίριο. Έτσι, οι στέγες και τα μπαλκόνια γίνονται νέοι χώροι μιας πράσινης πόλης. Οι οπωρώνες και οι κήποι τροφίμων δεν είναι τοποθετημένοι πλέον δίπλα-δίπλα στα κτίρια, αλλά είναι τα κτίρια αυτού του οικολογικού εγχειρήματος. Η προσαρμογή της μορφής στη λειτουργία, η επένδυση στη βιοποικιλότητα, στην πολύ-λειτουργικότητα,η προώθηση της πολυπολιτισμικής κουλτούρας και η αυτοδιαχείριση, αποτελούν τους στόχους και το στοίχημα μίας νέας αστικής και κοινωνικής επιτυχίας, έτσι ώστε να ξεκινήσει η επιτυχής συμβίωση μεταξύ του δίπολου άνθρωπος - φύση στην Ρώμη (https://tinyurl.com/y7qjuw2c).

126

(https://tinyurl.com/y7qjuw2c)

Πρόθεση της εν λόγω πρότασης αποτελεί η μετατροπή αυτής της άλλοτε στρατιωτικής περιοχής σε ένα αυτάρκες αστικό οικοσύστημα. Το προτζεκτ έχει ως στόχο να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση, της νέας αστικοποίησης, δίνοντας μεγάλη έμφαση στην βιωσιμότητα. Σχεδιάστηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο Vincent Callebaut Architectures, πρωτοπόρο στο σχεδιασμό έξυπνων πόλεων. Μαζί με τις λειτουργίες του κτιρίου και την οπτική απήχηση, προάγει τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό, τις χαμηλές εκπομπές άνθρακα, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τις τεχνολογίες αυτοματισμού και νέα υλικά για “πράσινα” κτίρια. Αποτελείται από κτίρια κατοικίας (35.000 m2), εμπορικούς χώρους (10.000 m2), δημόσιους χώρους και κοινόχρηστες εγκαταστάσεις (14.000 m2 ) καθώς και ένα κέντρου έρευνας και επιστήμης από το οποίο πήρε και το όνομά της (Citta Della Scienza) (27.000 m2) (https://tinyurl.com/y7qjuw2c).

Το masterplan της πρότασης του αρχιτεκτονικού γραφείου Vincent Callebaut Architectures για την ανάπλαση μίας πρώην στρατιωτικής περιοχής στην Ρώμη

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

127

Άποψη του κτιρίου έρευνας Città della Scienza κάτω από το οποίο βρίσκεται ο ένας υπόγειος χώρος στάθμευσης (https://tinyurl.com/y7qjuw2c)

Οι 6 άξονες της πρoτασης εiναι :

128

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

2. Το σύστημα των δημόσιων χώρων, παρά την ποικιλία του, αποτελεί μία ενιαία δομή που χαρακτηρίζει έντονα το έργο από άποψη αισθητικής και ποιότητας. Η παραλλαγή των τύπων κτιρίων, της κλίμακας και του αρχιτεκτονικού λεξιλογίου που χρησιμοποιείται, παρουσιάζουν μία πρόσθετη αισθητική ποιότητα. Όσον αφορά την κινητικότητα, οι ιδιωτικές προσβάσεις στους υπόγειους χώρους στάθμευσης (σε δύο επίπεδα κάτω από τα οικιστικά κτίρια) βρίσκονται εσκεμμένα στις άκρες της περιοχής, ενώ όλη η περιοχή ανάπλασης είναι πεζοδρομημένη (https://tinyurl.com/ y7qjuw2c).

Κάτοψη της περιοχής ανάπλασης με τις επιμέρους λειτουργίες της κάθε περιοχής/κτιρίου (https://tinyurl.com/ y7qjuw2c)

1. Συσχέτιση με το πλαίσιο και την βιομηχανική ιστορία. Ένα πλέγμα διαπερατών δημόσιων χώρων αποτελεί όλα τα μονοπάτια από την πλατεία Melozzo da Forlì, από την πλατεία Mancini, από τη Via Flaminia και από την πλατεία MAXXI. Στο εσωτερικό, οι λεωφόροι που είναι γεμάτοι με δέντρα διατηρούνται, ενώ οι προϋπάρχοντες θύλακες των βιομηχανικών κτιρίων μετατρέπονται σε λοφτ. Οι περισσότερες κατοικίες και εμπορικοί χώροι ευθυγραμμίζονται κατά μήκος των ορίων του οικοπέδου, για να δώσουν μορφή και συνέπεια στο μεγάλο αρχικό μπλοκ (https://tinyurl.com/y7qjuw2c).

3. Οι λειτουργίες, όπως απεικονίζονται στο master plan, συνδέουν τους μετασχηματισμούς που προκαλούνται από τη διαγώνια διαδρομή˙ καταστήματα λιανικής, ατελιέ για καλλιτέχνες και τεχνίτες, μικρές γκαλερί τέχνης, μπαρ και εστιατόρια, υπηρεσίες γειτονιάς, και όλες οι ανάγκες των εκδηλώσεων της πόλης και των εκθέσεων της επιστήμης, διατάσσονται στο τέλος αυτής της διαδρομής, προκειμένου να μην διαταραχθεί η ιδιωτικότητα και η οικειότητα που πρέπει να χαρακτηρίζουν τους χώρους κατοικίας (https://tinyurl. com/y7qjuw2c).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

129

4. Η εντατική φύτευση ώριμων δέντρων σχεδιάζεται όχι μόνο για την ομορφιά τους αλλά και για τις θετικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (μείωση του CO2, απομάκρυνση των σωματιδίων, ευνοϊκό μικροκλίμα στους δημόσιους χώρους κ.λπ.). Όλες οι στέγες και τα μπαλκόνια του κάθε νέου κτηρίου γίνονται κοινοτικοί κήποι και/ή κήποι με τρόφιμα και βότανα, για να αποτελέσουν συνολικά, ένα “πράσινο” master plan που χαρακτηρίζει τη συνολική πρόταση της Citta Della Scienza (https://tinyurl.com/ Εναέρια άποψη της περιοχής, με τον διαγώνιο άξονα και την y7qjuw2c). αποκατάσταση των υφιστάμενων κτιρίων στο κέντρο της περιοχής, τα οποία στεγάζουν όλες τις δημόσιες λειτουργείες (https://tinyurl. com/y7qjuw2c).

130

Εναέρια άποψη των πολυκατοικιών με τους κήπους στα μπαλκόνια

(Πηγή: https://tinyurl.com/y7qjuw2c)

5. Η αρχιτεκτονική τοπίου στοχεύει στην επίτευξη των ακόλουθων πράσινων χαρακτηριστικών: την ανάκτηση των ομβρίων υδάτων για άρδευση δημόσιων και ιδιωτικών χώρων πρασίνου, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά, την παραγωγή ζεστού νερού οικιακής χρήσης από ηλιακούς συλλέκτες, τον έλεγχο της μικροκλίμακας σε δημόσιους χώρους (φως ημέρας και σκιά), την ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων στην περιοχή από βιομάζα, τα ενεργειακά αποδοτικά κτίρια (επεξεργασία προσόψεων βάσει των κανονισμών) και, τέλος, τις συσκευές φωτισμού με ενσωματωμένες μικροτουρμπίνες (https://tinyurl.com/y7qjuw2c).

6. Κοινωνικός συνδυασμός των μονάδων κατοικίας. Το γενικό σχέδιο προτείνει μια μεγάλη ποικιλία διαμερισμάτων σε διαφορετικούς τύπους κτιρίων και διαφορετικές κλίμακες λαμβάνοντας υπόψη την αναμενόμενη διαφοροποίηση στη ζήτηση κατοικιών (https://tinyurl. com/y7qjuw2c).

Το κτίριο με τις κοινωνικές κατοικίες, τα φυτεμένα δώματα και τους κήπους-μπαλκόνια (Πηγή: https://tinyurl.com/y7qjuw2c)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

131

Songdo, Σεούλ, Νότια Κορέα

Εναέρια άποψη της Songdo (Πηγή : https://www.kpf.com/projects/newsongdo-city)

Σχεδιασμός και Κατασκευή : 2001 – σήμερα Αρχιτέκτονες : Kohn Pedersen Fox (KPF)

ΑΣΙΑ

132

Μία νέα πόλη-δορυφόρος, λίγο έξω από την Σεούλ στη Νότια Κορέα αποτελεί ακόμη και σήμερα ένα έργο σε εξέλιξη, ενώ χτίστηκε με στόχο να είναι η πιο έξυπνη πόλη του κόσμου. Παρά τα πολύ εξελιγμένα συστήματα που διαθέτει, όπως υποδομές για ηλεκτρικά οχήματα, ντροουν έκτακτης ανάγκης κ.ά. η Songdo είναι ήδη ξεπερασμένη Πρόθεση των αρχιτεκτόνων ήταν ο σχεδιασμός της ως μία πόλη φιλική στους πεζούς, με πεζόδρομους, 40% πράσινους χώρους και μία αστική πυκνότητα που ενθαρρύνει τη ζωή στο δρόμο. Πιο συγκεκριμένα, οι γειτονιές με τις κατοικίες έχουν μεγάλες περιοχές πρασίνου με υπόγειους χώρους στάθμευσης, ενώ επίσης, διαθέτει ένα τεράστιο πάρκο, ανάλογο με το Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης, καθώς και ένα δίκτυο καναλιών που καταλήγουν στη θάλασσα. Η πόλη διαθέτει συνολικά χώρους γραφείων, χώρους κατοικίας, χώρους λιανικού εμπορίου, ξενοδοχεία, σχολείο, νοσοκομείο και πανεπιστήμια (https://www.kpf.com/projects/new-songdocity).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Σήμερα στην πόλη κατοικούν 100.000 κάτοικοι, ενώ ο αρχικός στόχος ήταν περίπου 300.000, κάνοντας την έτσι μία «πόλη-φάντασμα» διότι είναι τόσο μεγάλη για αυτό τον αριθμό των κατοίκων, που μοιάζει ερημωμένη. Πολλοί θεωρούν ότι η πόλη έχει αποτύχει, καθώς και όμοιές της όπως η Masdar, διότι έχουν χτιστεί με τη φιλοσοφία από πάνω προς τα κάτω (top-down) όπου πρώτα χτίζεται η πόλη και ύστερα έρχονται οι κάτοικοι για να την κατοικήσουν, και όχι με τη φιλοσοφία από κάτω προς τα πάνω (down-to-top) όπου από την μικρή κλίμακα όπως είναι οι άνθρωποι και η συμμετοχή τους στην πόλη οδηγούν στην κατασκευή αυτής (https://www.kpf.com/projects/new-songdo-city).

Masterplan της Songdo (Πηγη:https://www.kpf.com/projects/ new-songdo-city)

Kashiwa-no-ha Smart City, Ιαπωνία Σύμφωνα με το άρθρο “Without Architects, Smart Cities Just Aren't Smart” του Rory Stott (2013), ένα άλλο πολύ επιτυχημένο παράδειγμα σχετικό με αυτή τη προσέγγιση στις έξυπνες πόλεις, είναι η Songdo στη Νότια Κορέα. Ως προς την εξωτερική εμφάνισή της η Songdo φαίνεται πιο αναγνωρίσιμη ως παγκόσμια πόλη από τη Masdar, διαθέτοντας ένα πανταχού παρόν δίκτυο πληροφοριών που στηρίζει την πόλη. Το βασικό κίνητρο για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου ήταν και πάλι περιβαλλοντικό. Η χρήση ενέργειας και άλλες βασικές υπηρεσίες της πόλης παρακολουθούνται και σε ορισμένες περιπτώσεις ελέγχονται από υπαλλήλους της πόλης, χρησιμοποιώντας αλγορίθμους για την παροχή αποτελεσματικότητας. Το δίκτυο αυτό με τη σειρά του παρέχει στους πολίτες χρήσιμα εργαλεία, όπως τηλεδιασκέψεις και μια έξυπνη κάρτα που δεν λειτουργεί ως ταυτότητα αλλά λειτουργεί ως πιστωτική κάρτα, κάρτα πρόσβασης και οικιακό κλειδί, όλα σε ένα.

134

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Αρχιτέκτονες : ZGF Architects Μελέτη & Κατασκευή : 2004-2030 Η Kashiwa-no-ha αποτελεί μία προσέγγιση για μία ανθεκτική γειτονιά επικεντρωμένη στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν οι άνθρωποι τους χώρους. Έχει σχεδιαστεί ήδη από το 2004 με σκοπό να λαμβάνει υπόψη της τις φιλοδοξίες της κοινότητας, να ανταποκρίνεται στις φυσικές καταστροφές, και να ενισχύει τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές πρωτοβουλίες. Το 2016 βραβεύτηκε ως το μεγαλύτερο σχέδιο ανάπτυξης επιπέδου γειτονιάς με πιστοποίηση LEED®, με χάλκινο βραβείο (https://www.architectmagazine.com/project-gallery/kashiwa-no-ha-smart-city_o).

Εναέρια άποψη της Kashiwa-no-ha (Πηγή: https://www.kashiwanoha-smartcity.com/en/ concept/whatssmartcity.html)

Κύριος σχεδιαστικός άξονας είναι τα κτίρια μεικτών χρήσεων, όπου οι κοινότητες των επιχειρήσεων και των κατοικιών θα μοιράζονται τόσο τα έξοδα όσο και τα οφέλη, με στόχο τις κοινές αξίες, τις νέες επενδύσεις και την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Ο βιώσιμος τρόπος ζωής που προτείνεται ενισχύεται από ένα κεντρικό σύστημα διαχείρισης της ενέργειας, την τοπική παραγωγή τροφίμων, και τις μεταφορές χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Η ζωή στους δρόμους της πόλης ενισχύεται από τον συνδυασμό των χρήσεων κατοικίας και εργασίας, ενθαρρύνοντας το περπάτημα, μειώνοντας τη χρήση πόρων, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή και τη ζωτικότητα (https://www.architectmagazine.com/project-gallery/kashiwa-no-ha-smart-city_o). Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

135

136

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Αρχιτέκτονες: Norman Foster & Partners Μελέτη & Κατασκευή : 2007-2014 Η Masdar City είναι μία από τις πιο βιώσιμες αστικές κοινότητες στον κόσμο, μία αστική ανάπτυξη χαμηλών εκπομπών άνθρακα, που αποτελείται από ένα ταχέως αναπτυσσόμενο σύμπλεγμα καθαρού τεχνολογικού χώρου, ελεύθερη ζώνη επιχειρήσεων και οικιστική γειτονιά με εστιατόρια, καταστήματα και δημόσιους χώρους πρασίνου. Η φιλοσοφία της αστικής ανάπτυξης της Masdar βασίζεται στους τρεις πυλώνες της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής αειφορίας. Η πόλη αποτελεί ένα «πράσινο αποτύπωμα» για την αειφόρο ανάπτυξη των πόλεων μέσω της εφαρμογής πραγματικών λύσεων στην ενεργειακή αποδοτικότητα, την αποδοτικότητα των υδάτων, την κινητικότητα και τη μείωση των αποβλήτων. Η πόλη είναι ανοιχτή στο κοινό και καλωσορίζει τους τουρίστες, τους κατοίκους, τους σπουδαστές, τους ακαδημαϊκούς, τους επιχειρηματίες, τους ηγέτες των επιχειρήσεων και τους επενδυτές, στο περιβάλλον συνεργασίας που ενθαρρύνει τους ανθρώπους να ζουν, να εργάζονται και να “παίζουν” βιώσιμα (https://masdar.ae/).

Masterplan της Masdar City (Πηγή: https://masdar. ae/en/masdar-city/the-city)

Η Kashiwa-no-ha είναι περιβαλλοντικά και τεχνολογικά καινοτόμα και δημιουργήθηκε μετά τον σεισμό το Tohoku και την πυρηνική έκρηξη στο εργοστάσιο της Φουκουσίμα, όταν η διατήρηση της ενέργειας έγινε εθνική προτεραιότητα για την Ιαπωνία. Για παράδειγμα το σύστημα Area Energy Management που εφαρμόστηκε παρακολουθεί τα επίπεδα ενέργειας και μέσω μιας εφαρμογής πληροφορεί τους ανθρώπους στις περιοχές που εμφανίζονται αυξημένα ποσοστά ενέργειας για το πως να μειώσουν την κατανάλωσή τους, ενώ οθόνες που βρίσκονται μέσα στην πόλη ενημερώνουν το κοινό για την απόδοση των κτιρίων της πόλης. Παράλληλες χρήσεις με αυτές των κατοικιών και των γραφείων είναι ένα ξενοδοχείο, ένα νοσοκομείο, ερευνητικό κέντρο καθώς και χρήσεις εμπορίου. Διαμέσου της έξυπνης διαχείρισης από το επίπεδο των πολιτικών που εφαρμόστηκαν στο επίπεδο του αστικού σχεδιασμού, η Kashiwa-no-ha αποτελεί ένα μοντέλο τεχνολογικής ενσωμάτωσης και ενσωμάτωσης λειτουργιών γειτονιάς μεικτών χρήσεων, ενισχύοντας έτσι και υποστηρίζοντας ένα εύρος γενεών, τρόπων ζωής και χρήσεων για μία βιώσιμη και ανθεκτική κοινότητα ισότιμη για όλους (https://www.architectmagazine.com/project-gallery/kashiwa-no-ha-smart-city_o).

Masdar City, Άμπου Ντάμπι, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα

137

Η Masdar συνδυάζει τεχνολογίες αιχμής σε συνδυασμό με τις αρχές σχεδιασμού των παραδοσιακών αραβικών οικισμών, για να δημιουργήσει μία κοινότητα που έχει ως στόχο να έχει μηδενικά απόβλητα . Το έργο των 640 εκταρίων αποτελεί βασικό στοιχείο της πρωτοβουλίας, η οποία ιδρύθηκε από την κυβέρνηση του Αμπού Ντάμπι για να προωθήσει την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και λύσεων καθαρής τεχνολογίας για μία ζωή πέρα από το πετρέλαιο. Η πόλη θα αποτελέσει κέντρο για την προώθηση νέων ιδεών και την παραγωγή ενέργειας, με φιλοδοξία να προσελκύσει τα υψηλότερα επίπεδα εμπειρογνωμοσύνης. Οι γνώσεις που αποκτήθηκαν από την κατασκευή της πόλης, βοήθησαν ήδη στην ανάπτυξη του συστήματος αξιολόγησης Estidama του Abu Dhabi για τη βιώσιμη οικοδόμηση (https://www.fosterandpartners.com/projects/masdar-city/).

138

Μία μικρής κλίμακας χρήσης και χαμηλού ρυθμού ανάπτυξη υψηλής πυκνότητας, η Masdar περιλαμβάνει την έδρα του Διεθνούς Οργανισμού για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και το πρόσφατα ολοκληρωμένο Ινστιτούτο Masdar. Η πόλη είναι στρατηγικά τοποθετημένη κοντά στο αεροδρόμιο του Abu Dhabi, ενώ παράλληλα συνδέεται με τις γειτονικές κοινότητες και το αεροδρόμιο, με τις υπάρχουσες οδικές και σιδηροδρομικές διαδρομές. Η ίδια η πόλη θα είναι η πρώτη σύγχρονη κοινότητα στον κόσμο που θα λειτουργεί με οχήματα που δεν χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα. Με μέγιστη απόσταση 200 μέτρων από τις πλησιέστερες συγκοινωνιακές συνδέσεις και ανέσεις, η πόλη έχει σχεδιαστεί για να ενθαρρύνει το περπάτημα, ενώ οι σκιασμένοι δρόμοι και οι αυλές προσφέρουν ένα ελκυστικό περιβάλλον για τους πεζούς, προστατευμένο από το ακραίο κλίμα της περιοχής. Η γη που περιβάλλει την πόλη θα περιλαμβάνει αιολικά και φωτοβολταϊκά αγροκτήματα, ερευνητικά πεδία και φυτείες, επιτρέποντας έτσι στην κοινότητα να είναι απολύτως ενεργειακά αυτάρκης (https://www.fosterandpartners.com/ projects/masdar-city/).

Πανοραμική άποψη της Masdar City (Πηγή: https://masdar.ae/en/masdar-city/the-city)

Η ανάπτυξη χωρίζεται σε δύο τομείς γεφυρωμένους από ένα γραμμικό πάρκο και κατασκευάζεται σε φάσεις, ξεκινώντας από τον μεγαλύτερο τομέα. Το γενικό σχέδιο έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να είναι ιδιαίτερα ευέλικτο, και να μπορεί να επωφελείται από τις ανερχόμενες τεχνολογίες, ενώ παράλληλα να ανταποκρίνεται στα μαθήματα που αντλήθηκαν κατά την εφαρμογή των αρχικών φάσεων. Η επέκταση αναμένεται από την αρχή, επιτρέποντας την ανάπτυξη και αποφεύγοντας παράλληλα την εξάπλωση που πλήττει τόσες πολλές πόλεις. Ενώ ο σχεδιασμός της Masdar αντιπροσωπεύει μια συγκεκριμένη απάντηση στη τοποθεσία και το κλίμα της περιοχής, οι βασικές αρχές της εφαρμόζονται παντού στον κόσμο. Με αυτή την έννοια, προσφέρει ένα σχέδιο για τη βιώσιμη πόλη του μέλλοντος (https://www.fosterandpartners.com/projects/masdar-city/).

Άποψη της Masdar εσωτερικά με τα χαρακτηριστικά αραβουργήματα (Πηγή: https://masdar.ae/en/masdar-city/ the-city)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

139

Σύμφωνα με το άρθρο “Without Architects, Smart Cities Just Aren’t Smart” του Rory Stott (2013), η ηθική επιταγή της βιώσιμης ανάπτυξης, η οποία συνδέει στενά τις ιδέες της μετρήσιμης απόδοσης με τη διαδικασία οικοδόμησης, είναι αυτή που οδήγησε στην ενσωμάτωση της υψηλής τεχνολογίας στις πόλεις. Οι πρωτοπόροι αυτής της προσέγγισης επιδίωξαν να αναπτύξουν μια πόλη από το μηδέν, η Masdar City στο Αμπου Ντάμπι αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα. Η πόλη χρησιμοποιεί σχεδόν κάθε τεχνολογία πράσινης ενέργειας: η ενέργεια προέρχεται από ένα συνδυασμό φωτοβολταϊκών (PV), ηλιακών συλλεκτών, αιολικών πάρκων, γεωθερμικής ενέργειας και μονάδας υδρογόνου.

Great City, Chengdu, Κίνα

Το πρόβλημα που εμφανίζεται στον κοινωνικό ιστό της Masdar.

Αρχιτέκτονες: Adrian Smith & Gordon Gill Μελέτη και Κατασκευή : 2012 - 2020

O Richard Sennett περιγράφει αυτό που βλέπει ως το πιο βασικό πρόβλημα στον κοινωνικό ιστό της Masdar: “Η πόλη έχει

Αποτελεί ένα από τα πρώτα έργα αυτού του είδους που θα ολοκληρωθούν στην Κίνα. Η Great City θεωρείται πρωτότυπο ή μοντέλο πόλης που θα αναπαραχθεί και σε άλλες τοποθεσίες σε όλη τη χώρα. Η ανάπτυξη αποσκοπεί στην αντιμετώπιση του προβλήματος της υπερφορτωμένης υποδομής σε πολλά από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Κίνας, χωρίς να συμβάλλει στην υψηλή κατανάλωση ενέργειας και στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που συνδέονται με την επέκταση των προαστίων (http://smithgill.com/work/great_city_master_plan/).

σχεδιαστεί με όρους «Fordist» δηλαδή, κάθε δραστηριότητα έχει τον κατάλληλο τόπο και χρόνο. Οι κάτοικοι γίνονται καταναλωτές των επιλογών που έχουν τεθεί για αυτούς από προηγούμενους υπολογισμούς. Δεν υπάρχει διέγερση μέσω δοκιμών και σφαλμάτων με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να μαθαίνουν παθητικά την πόλη τους. Το “φιλικό προς το χρήστη” περιβάλλον της Masdar σημαίνει επιλογή μέσα από ένα μενού επιλογών και όχι δημιουργία μενού”.

Στόχος ήταν με την ολοκλήρωσή της να φιλοξενήσει περίπου 30.000 οικογένειες, περίπου δηλαδή 80.000 άτομα, πολλοί από τους οποίους θα έχουν επίσης ευκαιρίες να εργαστούν στο πλαίσιο της ανάπτυξης του έργου. Η απόσταση από οποιαδήποτε τοποθεσία της πόλης σε οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία μέσα σε αυτή, θα γίνεται σε περίπου 15 λεπτά, με σκοπό την εξάλειψη της ανάγκης για αυτοκίνητα. Η πόλη θα συνδεθεί επίσης με το Τσενγκντού (Chengdu) και τις γύρω περιοχές με μέσα μαζικής διαμετακόμισης (http://smithgill.com/ work/great_city_master_plan/). Το masterplan της Great City (Πηγή: http://smithgill.com/work/great_city_master_plan/)

140

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

141

Η αστικοποιημένη περιοχή των 320 στρεμμάτων θα περιβάλλεται από ένα τοπίο με έκταση 480 στρεμμάτων, του οποίου η φυσική τοπογραφία - συμπεριλαμβανομένων των κοιλάδων και των υδάτινων εκτάσεων - θα ενσωματωθεί στην ίδια την πόλη. Εντός της πόλης, το 15% της γης θα αφιερωθεί σε πάρκα και διαμορφωμένους Πανοραμική άποψη της Great City (Πηγή: http://smithgill.com/work/great_city_mas- χώρους, ενώ το 60% θα διατεθεί για την κατασκευή. Το υπόλοιπο 25% θα διατεθεί για ter_plan/) υποδομές, δρόμους και πεζόδρομους (http:// smithgill.com/work/great_city_master_plan/). Το έργο έχει σχεδιαστεί για να επιτύχει μια αξιόλογη σειρά βιώσιμων στόχων. Θα χρησιμοποιεί 48% λιγότερη ενέργεια και 58% λιγότερο νερό από μία συμβατική ανάπτυξη πόλης παρόμοιου πληθυσμού. Θα παράγει επίσης 89% λιγότερα απόβλητα υγειονομικής ταφής καθώς και 60% λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα (http://smithgill. com/work/great_city_master_plan/). Επίσης, το έργο έχει σχεδιαστεί για τη διατήρηση των υφιστάμενων γεωργικών εκτάσεων, με πάνω από το 60% της έκτασης των 800 στρεμμάτων να διατηρείται για γεωργία και ελεύθερους χώρους.

142

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Το αναπτυξιακό πρόγραμμα περιλαμβάνει εμπορική χρήση, οικιστική χρήση, χώρους γραφείων, ελαφρά βιομηχανία και ιατρική πανεπιστημιούπολη που θα παρέχει υπηρεσίες υγείας στους κατοίκους. Η ιατρική πανεπιστημιούπολη της πόλης προορίζεται επίσης να αντιμετωπίσει τις ανάγκες της αυξανόμενης κινεζικής δημογραφίας των νεαρών παντρεμένων ζευγαριών που ζουν σε συνδυασμένα νοικοκυριά, με εκτεταμένες οικογένειες που μπορεί να περιλαμβάνουν μέχρι και δύο σύνολα παππούδων (http://smithgill. com/work/great_city_master_plan/).

Εσωτερικές κινήσεις στην Great City (Πηγή: http:// smithgill.com/work/great_city_master_plan/)

Εκτός από τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας εντός των κτιρίων, η πόλη θα χρησιμοποιήσει την εποχιακή αποθήκευση ενέργειας για να χρησιμοποιήσει τη θερινή θερμότητα για την παροχή θέρμανσης τον χειμώνα, και μία μονάδα παραγωγής ενέργειας θα χρησιμοποιήσει την τελευταία τεχνολογία συμπαραγωγής, για την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας και ζεστού νερού. Το αρχιτεκτονικό γραφείο συνεργάστηκε με τον σύμβουλο υποδομής Mott MacDonald για σχέδια για ένα οικολογικό πάρκο, που βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της πόλης, και θα ενσωματώνει την επεξεργασία των λυμάτων, την επεξεργασία στερεών αποβλήτων και την παραγωγή ενέργειας (http://smithgill.com/work/great_city_master_plan/).

Η περίμετρος της πόλης ορίζεται από μια καθαρή ακμή, από την οποία το κέντρο της πόλης είναι προσβάσιμο με τα πόδια μέσα σε 10 λεπτά. Ένα εκτεταμένο σύστημα αναψυχής συνδέει το δίκτυο των πεζών με μονοπάτια που περνούν μέσα από το πράσινο και τις γύρω γεωργικές εκτάσεις. Τα δίκτυα υποδομών και δημόσιου τομέα περιλαμβάνουν ηλεκτρικά λεωφορεία, πλατείες, πάρκα και συνδέσεις με την περιοχή αναψυχής. Ως πόλη με κύρια κίνηση για πεζούς, μόνο το μισό τμήμα του δρόμου διατίθεται για μηχανοκίνητα οχήματα. Παράλληλα, όλες οι κατοικίες θα βρίσκονται σε απόσταση 2 λεπτών με τα πόδια από ένα δημόσιο πάρκο (http://smithgill. com/work/great_city_master_plan/).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

143

Asia Cairns, Senzhen, Κίνα Αρχιτέκτονες : Vincent Callebaut Architectures Μελέτη : 2013

144

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Χαρακτηριστικό σκίτσο της Great City (Πηγή: http://smithgill.com/work/great_ city_master_plan/)

Η Great City περιμετρικά με τα μονοπάτια των πεζών που την περικλείουν και τη διατρέχουν (Πηγή: http://smithgill.com/work/great_city_master_plan/)

Το master plan της Asia Cairns σχεδιάζεται ως 3 σπείρες που περιπλέκονται μεταξύ τους, και οι οποίες αναπαριστούν 3 στοιχεία -φωτιά, γη και νερό-, ενώ όλα οργανώνονται από το στοιχείο του αέρα στη μέση (Εικόνα 1). Κάθε σπείρα αναπτύσσεται από μεγαλιθικούς πύργους που σχηματίζουν τα αστικά οικοσυστήματα, φέρνοντας τη φύση και τη βιοποικιλότητα στη καρδιά της πόλης, με κοινόχρηστους οπωρώνες και χωράφια. Το νερό της βροχής απορροφάται και παράλληλα φιλτράρεται από τους κάθετους κήπους που βρίσκονται σχεδόν σε κάθε όροφο του κάθε πύργου (Πηγή: https://tinyurl.com/y9lcw-

Στα τέλη του 2011 οι κάτοικοι των πόλεων στην Κίνα ξεπέρασαν τον αριθμό των κατοίκων στις αγροτικές περιοχές, ενώ μόλις 30 χρόνια πριν, μόνο 1 στους 5 ζούσε στην πόλη, ενώ σύμφωνα με μελέτες και προβλέψεις για την Κίνα, μέχρι το 2030 το 75% του συνολικού πληθυσμού της Κίνας θα ζει στις πόλεις. Έτσι η Asia Cairns που προτείνεται από το αρχιτεκτονικό γραφείο του Vincent Callebaut έρχεται να δώσει λύση σε αυτό το πρόβλημα της μεγάλης αστικοποίησης που αντιμετωπίζει η Κίνα, με μία έξυπνη, πράσινη pja). και βιώσιμη πόλη, σχεδιασμένη οικολογικά, με βιοτεχνολογίες και την ενσωμάτωση των ΤΠΕ (Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών) (Πηγή: https://tinyurl.com/y9lcwpja).

Οι 3 σπείρες του masterplan της Asia Cairns (Πηγή: https://tinyurl.com/ y9lcwpja)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

145

Το σχήμα των μεγαλιθικών αυτών κτιρίων βασίζεται στο σχήμα των cairns, που είναι πέτρες που αφήνουν πίσω τους οι ορειβάτες έτσι ώστε να μην χάνουν το δρόμο τους. Συνολικά έχουν σχεδιαστεί 6 πύργοι οι οποίοι στεγάζουν χώρους κατοικίας, χώρους γραφείων, χώρους αναψυχής οι οποίοι μορφολογικά αποτυπώνονται από αυτές τις πέτρες. Οι χρήσεις αυτές συνδέονται μεταξύ τους από μία κάθετη κεντρική λεωφόρο η οποία αποτελεί και το κατασκευαστικό άξονα του εκάστοτε πύργου. Ουσιαστικά χαρτογραφεί και αποτυπώνει τις ροές των ανθρώπων, διανέμει τους απαραίτητους πόρους, και απορρίπτει τα απόβλητα μέσω μιας μεθόδου διαλογής και κομποστοποίησης (Πηγή: https://tinyurl.com/y9lcwpja).

Οι πύργοι αποτελούμενοι από τις πέτρες (cairns) (Πηγή: https://tinyurl.com/y9lcwpja)

Στόχος των πύργων αυτών είναι ο αστικός ιστός να γίνει πιο πυκνός, βελτιώνοντας παράλληλα τη ποιότητα της ζωής των ανθρώπων που ζουν στην πόλη μέσω της μείωσης των μεταφορών (δηλαδή να είναι όλα προσβάσιμα σε κοντινή απόσταση), την εφαρμογή συστημάτων αυτοματοποίησης στα σπίτια, την επιτυχή ενσωμάτωση των δημόσιων και των ιδιωτικών χώρων και την εφαρμογή συστημάτων και πηγών ανανεώσιμης ενέργειας (Πηγή: https://tinyurl. com/y9lcwpja).

146

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Αξονομετρικό κάτοψης ενός τυπικού ορόφου στο σχήμα της πέτρας (cairn) (Πηγή: https://tinyurl. com/y9lcwpja)

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

147

Dubai Sustainable City, Ντουμπάι, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα

Μελέτη και Κατασκευή : 2013-2015 Η στρατηγική της Βιώσιμης Πόλης του Ντουμπάι (Dubai Sustainable City) επικεντρώνεται σε τρείς στόχους, την κοινωνική, την περιβαλλοντική και την οικονομική βιωσιμότητα. Η κοινωνική βιωσιμότητα επιτυγχάνεται μέσω μιας πληθώρας παροχών και κοινωνικών προγραμμάτων. Η περιβαλλοντική βιωσιμότητα επιτυγχάνεται μέσω ενεργητικών και παθητικών σχεδιαστικών στρατηγικών, ενώ η οικονομική βιωσιμότητα ολοκληρώνεται από την εκμετάλλευση των λειτουργικών πλεονασμάτων, και την παροχή τους στους κατοίκους του συγκροτήματος (https:// www.thesustainablecity.ae/inside-the-city/).

Σιγκαπούρη, Νοτιοανατολική Ασία

Στο συγκρότημα περιλαμβάνεται (https://www. thesustainablecity.ae/inside-the-city/) : • Κέντρο καινοτομίας • Κέντρο εκμάθησης ιππασίας • Σχολείο • Εμπορικό κέντρο – πλατεία 15.000 m2 • Χώρο στάθμευσης με ηλιακά πάνελ • 500 βίλλες • Ένα “χωριό” που προσφέρει διάφορες θεραπείες και μαθήματα

Σχεδιασμός : 2014 έως σήμερα Η εταιρεία έρευνας Juniper Research (Basingstoke, Ηνωμένο Βασίλειο) το 2016 “έστεψε” τη Σιγκαπούρη ως την πιο έξυπνη πόλη στη γη, αφού έκανε ταξινόμηση μέσα από ένα πλήθος δεδομένων που σχετίζονται με πόλεις σε όλο τον κόσμο. Για να καταλήξουν σε αυτό το συμπέρασμα, οι ερευνητές της Juniper ταξινόμησαν τις πόλεις με μία σειρά παραγόντων, όπως η υιοθέτηση τεχνολογιών έξυπνων δικτύων, ο έξυπνος φωτισμός, η χρήση τεχνολογίας πληροφοριών για τη βελτίωση της κυκλοφορίας, τα σημεία πρόσβασης Wi-Fi, η διείσδυση των smartphone και των εφαρμογών (https://www.iotworldtoday.com/2016/05/18/world-s-5-smartest-cities/).

• Buffer zone – μία “ζώνη” περιμετρικά από το συγκρότημα με 2.500 δέντρα τα οποία λειτουργούν ως φίλτρο για αυτή την πόλη μέσα στην πόλη του Ντουμπάι και δημιουργούν κύματα δροσισμού

Εναέρια άποψη του συγκροτήματος της Dubai Sustainable City (Πηγή: https://www.thesustainablecity.ae/inside-the-city/)

148

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

149

Σιγκαπούρη – Η πιο έξυπνη πόλη στον κόσμο (Πηγή: https://tinyurl.com/y79ujckv)

Σύμφωνα με μία νέα έρευνα που Δημοσιεύθηκε από το Ελβετικό επιχειρηματικό σχολείο IMD και το Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας και Σχεδιασμού της Σιγκαπούρης - ο δείκτης IMD Smart Cities Index - ο οποίος εξέτασε κατά πόσο καλά οι πόλεις υιοθετούν τις ψηφιακές τεχνολογίες, και βελτιώνουν τη ζωή των ανθρώπων που ζουν εκεί, έβγαλε και πάλι νικήτρια την Σιγκαπούρη για το έτος 2019 (https:// www.iotworldtoday.com/2016/05/18/world-s-5smartest-cities/). Η Σιγκαπούρη υπερτερεί σε σχέση με τις υπόλοιπες πόλεις του κόσμου σε 3 τομείς:

150

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

1. Στον τομέα της υγείας Ένα βασικό παράδειγμα αποτελεί η ανάπτυξη του Healthcity Novena - ενός γενικού σχεδίου για την υγεία που επικεντρώνεται στην κοινότητα, όπου υπάρχουν υποδομές όπως πεζόδρομοι, υπόγειοι χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων και υπαίθριοι χώροι πρασίνου για να συμπληρώσουν και να βελτιώσουν την εμπειρία των πολιτών. Μία πόλη της οποίας οι ηγέτες προνοητικά θα σκέφτονται αυτές τις πτυχές της παροχής υγειονομικής περίθαλψης, θα είναι εγγενώς πιο υγιής (https://www.weforum.org/agenda/2019/11/ singapore-smart-city/).

2. Στον τομέα των κατοικιών Το Συμβούλιο Ανάπτυξης Στέγασης της Σιγκαπούρης (HDB) προσφέρει σε όλους τους πολίτες πρόσβαση σε δωρεάν δημόσιες κατοικίες. Επιπλέον, το πρόγραμμα εκτείνεται σε ευρύτερους τομείς της κοινότητας, οι οποίοι ενσωματώνουν τη δυνατότητα διαβίωσης, τη βιωσιμότητα και την ανάπτυξη. Περισσότερο από το 80% του πληθυσμού της χώρας ζει σε δημόσιες κατοικίες, πράγμα που σημαίνει ότι η παροχή και η διαχείριση κατοικιών είναι καθοριστικής σημασίας για την ταυτότητα και το χαρακτήρα μίας διαφορετικής πόλης όπως η Σιγκαπούρη. Η ηγεσία της χώρας δεν ενσωματώνει μόνο βασικές αρχές της γενναιοδωρίας της κοινότητας, οικοδομώντας οικογενειακούς δεσμούς και φυλετική αρμονία, σκέφτεται επίσης ρεαλιστικούς παράγοντες που απαιτούνται για περιεκτική στέγαση όπως ο οικονομικός σχεδιασμός, η δίκαιη κατανομή και η ασφάλιση των πολιτών (https://www.weforum. org/agenda/2019/11/singapore-smart-city/).

3. Στον τομέα των μεταφορών Η μεταφορά καθορίζει ένα μεγάλο μέρος της ποιότητας ζωής των κατοίκων μιας έξυπνης πόλης. Στα τέλη Οκτωβρίου, η Αρχή Διαμετακόμισης (LTA) της πόλης επεκτείνει μία πιλοτική περιοχή για αυτόνομα οχήματα (AVs), με σκοπό να καλύψει ολόκληρη τη δυτική Σιγκαπούρη. Οι ηγέτες της πόλης έχουν συνειδητοποιήσει ότι προκειμένου να οικοδομηθεί ένα ανθεκτικό εργατικό δυναμικό, η κινητικότητα πρέπει να σχεδιαστεί κατά τρόπο που να μην καλύπτει μόνο τη διαδρομή καθαυτή, αλλά να επιτρέπει σε όλους να συμμετέχουν σε αυτό που μπορεί να προσφέρει η πόλη. Στη Σιγκαπούρη, το LTA δημιουργεί ένα σύστημα υποδομής μεταφορών στο οποίο οι ημερήσιες μετακινήσεις μπορούν να ενσωματώσουν ενεργούς τρόπους κινητικότητας όπως το περπάτημα και το ποδήλατο με υπηρεσίες δημόσιων συγκοινωνιών όπως η μαζική ταχεία μεταφορά (MRT) και τα λεωφορεία. Η πρωτοβουλία «Walk Cycle Ride» προσφέρει πολλαπλά οφέλη, διότι ενθαρρύνει τους πιο ζωντανούς χώρους αναψυχής, προάγει τη βιώσιμη χρήση της ενέργειας και τη μείωση της ρύπανσης. Με την εφαρμογή προηγμένων τεχνολογιών στην κινητικότητα, η πόλη δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες σε έναν πιο ενεργό τρόπο ζωής, με βολικές, οικονομικά προσιτές και αποδοτικές μεταφορές για όλους (https://www.weforum.org/agenda/2019/11/singapore-smart-city/).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

151

Multiplicity, Μελβούρνη, Αυστραλία

Αρχιτέκτονες: John Wardle Architects Μελέτη : 2010

152

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

(Πηγή: https://tinyurl.com/ya7ru577)

Φωτορεαλιστική απεικόνιση της Multiplicity

ΩΚΕΑΝΙΑ

Το 2010, στα πλαίσια της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στην Βενετία, στο περίπτερο της Αυστραλίας δημιουργήθηκαν 17 έργα με σκοπό τον σχεδιασμό της Αυστραλίας του μέλλοντος. Ένα από αυτά ήταν το έργο «Multiplicity» από το αρχιτεκτονικό γραφείο John Wardle Architects, οι οποίοι φαντάστηκαν το κτιστό περιβάλλον της Μελβούρνης το έτος 2110, το οποίο θα εκτείνεται καθ’ ύψος σε πιο ελεύθερες μορφολογικά μορφές. Το σχέδιο που προτείνουν είναι η ανάπτυξη της πόλης πλέον όχι περιφερειακά όπως συνηθίζεται όλα αυτά τα χρόνια, αλλά καθ’ ύψος, σε διάφορα επίπεδα με νεφελώδεις (cloudlike) πιο ελεύθερες μορφές. Ταυτόχρονα, τα δικαιώματα του αέρα πάνω από τα κτίρια έχουν αλλάξει έτσι ώστε οι καλλιέργειες, η παραγωγή τροφίμων και η συλλογή του νερού της βροχής να γίνεται στα επάνω επίπεδα. Κατ’ αυτό τον τρόπο δημιουργούνται επίπεδα που προσφέρουν δροσισμό στα πιο κάτω (επίπεδα), ενώ ηλιακές κυψέλες μικροϊνών συλλέγουν την ηλιακή ενέργεια και εκμεταλλεύονται τα αέρια ρεύματα. Παράλληλα, οι επιφάνειες των κτιρίων αποτελούνται από πολλές οθόνες οι οποίες αλλάζουν συνεχώς, ενώ τα εναέρια οχήματα μεταφέρουν τους κατοίκους (https://tinyurl.com/ya7ru577).

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

153

06. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

154

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

το τελευταίο κεφάλαιο παρατίθενται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τη μελέτη του θέματος των Έξυπνων Πόλεων.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

155

Το βασικό έναυσμα για τη διερεύνηση των έξυπνων πόλεων στο πεδίο της αρχιτεκτονικής μας έρευνας, αποτέλεσε η έντονη πλέον εισβολή της τεχνολογίας στην σύγχρονη ζωή και η ανάγκη εξακρίβωσης μιας ωφελιμιστικής χρήσης της στη διαμόρφωση των μελλοντικών πόλεων. Έχει γίνει πλέον κατανοητό από όλους ότι στις πόλεις που ζούμε σήμερα τα δεδομένα δεν είναι ευοίωνα, και πρέπει να σκεφτούμε ένα νέο μοντέλο μίας βιώσιμης πόλης, με νέες πρακτικές που να ανταποκρίνονται στα σημερινά δεδομένα και να λαμβάνουν υπόψη τους τις νέες τεχνολογίες. Κατά τον Rogers (1997) αυτό το μοντέλο πόλης θα έπρεπε να είναι μία συμπυκνωμένη πόλη, με πολλά κέντρα, στην οποία υπάρχει συγκερασμός δραστηριοτήτων, είναι μία οικολογική πόλη, με δυνατότητα εύκολης επικοινωνίας μεταξύ των κατοίκων και των περιοχών της, μία δίκαιη πόλη για όλους τους πολίτες της, μία “ανοιχτή” πόλη, και τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, μία όμορφη πόλη, στην οποία οι τέχνες, η αρχιτεκτονική και το τοπίο ικανοποιούν τους κατοίκους.

156

Το μοντέλο της «Έξυπνης Πόλης» λοιπόν, αποτελεί ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης και διαχείρισης του αστικού χώρου, το οποίο ανταποκρίνεται στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα, ενώ παράλληλα βελτιώνει την ποιότητα της ζωής των κατοίκων των πόλεων αυτών. Η εφαρμογή του νέου αυτού μοντέλου προσφέρει λύσεις τόσο σε τοπικό, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Αποτελεί μία προσέγγιση από την μικρή κλίμακα στην ευρύτερη, έχοντας μία συγκεκριμένη κατεύθυνση, η οποία όμως προσαρμόζεται ανάλογα τις εκάστοτε συνθήκες που επικρατούν σε κάθε πόλη και χώρα ξεχωριστά. Η κατεύθυνση που θα ακολουθείται όμως θα πρέπει να αντιμετωπίζει βασικά προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η καταπολέμηση της φτώχειας και της ανεργίας, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η ποιότητα ζωής κ.λπ. Ο χώρος πια χάνει την στατικότητα που τον χαρακτήριζε παλαιότερα και από αδρανής αρχίζει να ενεργεί σύμφωνα με τις μεταβαλλόμενες ανάγκες.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Ένα ακόμη στο οποίο έχουμε καταλήξει από την βιβλιογραφική ανασκόπηση και την παρατήρηση της πληθώρας ορισμών που υπάρχουν για την έξυπνη πόλη, είναι η δυνατότητα που προσφέρεται σε κάθε πόλη που εφαρμόζει κάποιες “έξυπνες” πρακτικές να αποκαλείται “έξυπνη”. Αυτό συμβαίνει διότι η έννοια της έξυπνης πόλης παρουσιάζεται σε ένα ευρύ επιστημονικό πεδίο, από την Αρχιτεκτονική ως το πεδίο των ΤΠΕ, στο οποίο ο κάθε κλάδος έχει διαφορετικούς στόχους και αποσκοπεί σε διαφορετικά αποτελέσματα. Ίσως αυτό που θα έπρεπε να γίνει, είναι να αποκτήσει βασικότερο ρόλο ο τομέας της Αρχιτεκτονικής, ο οποίος έχει στο επίκεντρό του τον άνθρωπο και την εξυπηρέτηση των αναγκών του, ενώ σε συνεργασία με τους υπόλοιπους επιστημονικούς τομείς να οδηγηθούμε σε σίγουρη επιτυχία των έξυπνων πόλεων.

Τέλος, παρατηρείται ότι το μοντέλο των έξυπνων πόλεων θα μπορούσε να αποτελέσει μία λύση στην υφιστάμενη οικονομική κρίση που βιώνει η Ελλάδα, ως ένας παράγοντας ανάπτυξης και προσέλκυσης επενδύσεων, με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών πόλεων. Ήδη κάποιες πόλεις έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν πρακτικές των έξυπνων πόλεων όπως τα Τρίκαλα, το Ηράκλειο, η Θεσσαλονίκη κ.λπ., όμως έχουμε πολύ δρόμο ακόμη.

Παράλληλα, προκύπτουν ερωτήματα και ανησυχίες για τον έλεγχο της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής που μπορεί να έχει όλη αυτή η τεχνολογία καθώς θα συλλέγονται δεδομένα της καθημερινής μας ζωής σε όλα της τα στάδια είτε είναι στον χώρο εργασίας μας, στο δρόμο, στον ελεύθερο μας χρόνο, στο σπίτι κ.ο.κ. Οι ανησυχίες που προκύπτουν αφορούν την προστασία της ιδιωτικότητας και των προσωπικών μας δεδομένων, καθώς και ποιος συλλέγει όλα αυτά τα δεδομένα αλλά και πως τα διαχειρίζεται.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

157

ΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 158

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Antonini, E. και Mussinelli, E. (2018) ‘Toward The Smart City And Beyond’.

TECNHE Journal of Technology for Architecture and Environment. Special Series. EUROPEAN PATHWAYS FOR THE SMART CITIES TO COME on behalf of EERA Joint Programme on Smart Cities’. 01 (01), σ. 26-27. Ahuja, A. (2016) ‘Integration of Nature and Technology for Smart Cities’. 3d ed. Switzerland: Springer International Publishing. Bassi, A. (Επιμ.). (2017) ‘Designing, Developing and Facilitating Smart Cities : Urban Design to IoT Solutions’. Switzerland : Springer International Publishing.

ΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Concilio, G. και Rizzo, F. (Επιμ.). (2016) ‘Human Smart Cities: Rethinking the Interplay between Design and Planning’. Switzerland: Springer International Publishing. Davis, M. (1992) ‘City of Quartz: Excavating the Future in Los Angeles’. Διαθέσιμο στο: https://bibliodarq.files.wordpress.com/2015/04/davis-m-city-of-quartz. pdf [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης 09/05/2020]. Etezadzadeh, C. (2016) ‘Smart City – Future City?. Smart City 2.0 as a Livable City and Future Market’. Germany: Springer Vieweg. European Parliament (2014) ‘Mapping Smart Cities in the EU’. Policy Department A. Faroldi, E. (2018) ‘Architectural Intelligence’. TECNHE Journal of Technology for

Architecture and Environment. Special Series. EUROPEAN PATHWAYS FOR THE SMART CITIES TO COME on behalf of EERA Joint Programme on Smart CIites’. 01 (01), σ. 7-8.

Frampton, K. (2007) ‘Μοντέρνα Αρχιτεκτονική : Ιστορία και Κριτική’. 4η έκδ. Αθήνα: Εκδόσεις Θεμέλιο.

160

Gehl, J. (2011) ‘Life Between Buildings. Using Public Space’. 3d ed. Washington DC: Island Press. Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

161

Howard, Ε. (1902) ‘Garden Cities of Tomorrow’. Διαθέσιμο στο: https://archive.org/details/gardencitiestom00howagoog/page/ n5/mode/2up [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 07/05/20].

Schönig, J. (2018) ‘Welcome to the City 4.0’. Διαθέσιμο στο: https://new.siemens.com/global/en/company/stories/infrastructure/welcome-to-the-city-4-0.html [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης 26/03/2020].

Kim, Kwi-Gon. (2018) ‘Low-Carbon Smart Cities : Tools for Climate Resilience Planning’ . Switzerland: Springer International Publishing.

Scientific Board for EERA JPSC. (2018) ‘EERA Joint Programme On Smart Cities: Storyline, Facts And Figures’. TECNHE Journal of Technology for Architecture and Environment. Special Series. EUROPEAN PATHWAYS FOR THE SMART CITIES TO COME on behalf of EERA Joint Programme on Smart CIites. 01 (01), σ. 16-25.

Koutitas, G. (Επιμ.). (2018) ‘Smart Cities_Applications, Technologies, Standards and Driving Factors’. Switzerland : Springer International Publishing. Kar, A. (Επιμ.). ‘Advances in Smart Cities: Smarter People, Governance and Solutions’. Boca Raton: CRC Press, Taylor & Francis Group. Lanini, L. και Barsanti, E. (2018) ‘Hybrid Building as Social and Energy Hub for Smart Cities: Unitè 2.0, a Prototype’. TECNHE Journal of Technology for Architecture and Environment. Special Series. EUROPEAN PATHWAYS FOR THE SMART CITIES TO COME on behalf of EERA Joint Programme on Smart Cities’. 01 (01), σ. 49-55. Picon, A. (2015) ‘Smart Cities : A Spatialised Intelligence’. United Kingdom: John Wiley & Sons Ltd. Ricci, L. και Mariano, C. (2018) ‘The network construction of the

“public city”.@22Barcelona: a smart neighbourhood in a Smart City’. TECNHE Journal of Technology for Architecture and Environment. Special Series. EUROPEAN PATHWAYS FOR THE SMART CITIES TO COME on behalf of EERA Joint Programme on Smart Cities’. 01 (01), σ. 121-126.

Rogers, R. (1997) ‘Cities for a small planet’. Great Britain: Faber and Faber Limited.

State of Green. (2018) ‘Smart Cities: Creating livable, sustainable and prosperous societies’. Denmark: Nordic Ecolabel. Saiu, V. (2017) ‘The Three Pitfalls of Sustainable City: A Conceptual Framework for Evaluating the Theory-Practice Gap’. Sustainability. 9. 2311. Department of Civil and Environmental Engineering and Architecture, University of Cacliari, Italy. Stimmel, C. L. (2016) ‘Building Smart Cities Analytics, ICT, and Design Thinking’. Boca Raton: CRC Press, Taylor & Francis Group. Scott, J. C. (1998) ‘Seeing Like a State: How Certain Schemes to Improve the Human Condition Have Failed’. Διαθέσιμο στο: https://www.jstor.org/stable/j.ctt1nq3vk [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 07/05/20].

Townsed. A. M. (2013) ‘Smart Cities: Big data, civic hackers and the quest for a new utopia’. New York: W. W. Norton & Company Inc. Tietz, J. (2008) ‘Η Ιστορία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής’. Εκδόσεις Ελευθερουδάκης. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2019) ‘World Population Prospects 2019: Highlights’. ST/ESA/SER.A/423.

ΛΛΗΝΙΚΗ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Aνδρεαδάκη – Χρονάκη, Ε. (2017) ‘Βιοκλιματικός Σχεδιασμός, Κλιματική αλλαγή, Περιβάλλον, Βιωσιμότητα’. 2η Έκδοση. Θεσσαλονίκη: University Studio Press Α.Ε. (2015) ‘Αρχιτεκτονική & Comics :Αναζητώντας την Ουτοπία’. Μη εκδοθείσα ερευνητική εργασία. ΑΚΤΟ , Art & Design College. Γιαννακόπουλος,

Φ.

‘Προσαρμόσιμη Αρχιτεκτονική Δυνατότητες και παράγοντες σχεδιασμού μεταβαλλόμενων και «ευφυών» χώρων’. Αθήνα: Εκδοτικός Όμιλος Ίων. Γιαννούδης,

Σ.

(2012)

Ζουρμπάκη, Ν. και Μεξή, Σ. (2015) ‘Ο Έλεγχος στο Σχεδιασμό Νέων Πόλεων Από τη Βιομηχανική Επανάσταση μέχρι Σήμερα’. Μη εκδοθείσα ερευνητική εργασία. Πολυτεχνείο Κρήτης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Καρύδης, Δ. (2008) ‘Τα Επτά Βιβλία της Πολεοδομίας’. 2η έκδ. Αθήνα: Εκδόσεις Παπασωτηρίου. Κοµνηνός, Ν. (2006) ‘’Έξυπνες Πόλεις’’: Συστήµατα Καινοτοµίας και Τεχνολογίες Πληροφορίας στην Ανάπτυξη των Πόλεων’. Αρχιτέκτονες, τέυχος 60. Μπούρας, Χ. (1999). ‘Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής’, Πρώτος Τόμος. Αθήνα: Εκδόσεις Συμμετρία. Παναγιωτοπούλου, Μ., Στρατηγέα, Α. και Σομαράκης Γ. (2014)

ΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ AD Editorial Team (2015) “AD Essentials: Smart Cities”, Archdaily. Διαθέσιμο στο: https://tinyurl.com/yd37u236 [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20].

Hamidi, A. (2019) “The Art of a Smart City”, Forbes. Διαθέσιμο στο: https://tinyurl.com/yb6c9jof [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 27/06/20]. Lifoteam (2020) ‘Στη μετά-κορωνοϊού εποχή, ο designer Ρομπέρτο Παλόμπα λέει πως θα αλλάξουν οι ζωές, οι πόλεις και τα σπίτια μας LiFO Διαθέσιμο στο: https://tinyurl.com/ y874sjka [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20].

‘Έξυπνες πόλεις και Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη: Παραδείγματα από την Ελληνική Εμπειρία. 12ο Επιστημονικό Συνέδριο «Αστική και Περιφερειακή Ανάπτυξη: Σύγχρονες Προκλήσεις».’ Αθήνα,

Lifoteam (2020) ‘Τech & Science/ Smart City: Πώς θα είναι οι έξυπνες πόλεις στο (κοντινό) μέλλον’, LiFO. Διαθέσιμο στο: https://tinyurl.com/y7bec9ml [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 07/07/20].

Χαριτωνίδης, Χ. (2017) ‘Έξυπνες πόλεις: Οι νέες τεχνολογίες

Lynch, P. (2020) “Spotlight: Léon Krier”, Archdaily. Διαθέσιμο στο: https://www.archdaily.com/785082/spotlight-leon-krier [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 07/07/20].

2014.

και η επίδρασή τους στο σύγχρονο αστικό περιβάλλον μέσα από μελέτες περίπτωσης’. Μη εκδοθείσα ερευνητική εργασία. Πολυτεχνείο Κρήτης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών.

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

165

McGuirk, J. (2018) “Can Cities Make Us Better Citizens?”, The New Yorker. Διαθέσιμο στο: https://www.newyorker.com/books/ page-turner/can-cities-make-us-better-citizens [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 07/07/20]. Stott, R. (2013) “Without Architects, Smart Cities Just Aren’t Smart”, Archdaily. Διαθέσιμο στο: https://tinyurl.com/ybbtzrvy [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. Πανταζόπουλος Γ. (2020) ‘Στέλιος Κόης, αρχιτέκτονας : «Η κατοικία, ειδικά τώρα, επανεκτιμάται ως το δοχείο της προσωπικής ζωής»‘ LiFO Διαθέσιμο στο: https://tinyurl.com/ ya8bkol2 [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20].

Smart Cities: Solving Urban Problems Using Technology. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=nny RZotnPSU&list=PLIkJfvG07lCgUXNH5uveWwcJitRI4H7d_&index=3&t=0s [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/07/20]. Smart cities: How technology will change our buildings | Coen van Oostrom | TEDxBerlin. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/ watch?v=hT4ZsaZsEgc&list=PLIkJfvG07lCgUXNH5uveWwcJitRI4H7d_&index=4&t=0s [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/07/20]. Who will govern “smart” cities? | Mahir Yavuz |TEDxViennaSalon. Διαθέσιμο στο: https:// w w w. y o u t u b e . c o m / w a t c h ? v = g Y 3 6 S m 2 u I 6k&list=PLIkJfvG07lCgUXNH5uveWwcJitRI4H7d_&index=5&t=0s [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/07/20]. Smart Cities: How do we Build the Cities of Tomorrow: Hugh Green at TEDxEmory. Διαθέσιμο στο: hhttps://www.youtube.com/watch?v=YGOVEvm7dm0&list=PLIkJfvG07lCgUXNH5uveWwcJitRI4H7d_&index=6&t=0s [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/07/20]. What are Smart Cities? | Larissa Suzuki | TEDxUCLWomen. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube. com/watch?v=Kqkoghq0G4A&list=PLIkJfvG07lCgUXNH5uveWwcJitRI4H7d_&index=7&t=0s [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/07/20].

166

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

ΙΝΤΕΟ

Rethinking Smart Cities | Nigel Jacob | TEDxBermuda. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube. com/watch?v=y9zWCgVqwJI&list=PLIkJfvG07lCgUXNH5uveWwcJitRI4H7d_&index=8&t=0s [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/07/20]. How we design and build a smart city and nation| Cheong Koon Hean|TEDxSingapore. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/ watch?v=m45SshJqOP4&list=PLIkJfvG07lCgUXNH5uveWwcJitRI4H7d_&index=9&t=0s [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/07/20]. Making smart buildings before making buildings smart | Trupti Doshi | TEDxAssiRd. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/ watch?v=492td7WExP4&list=PLIkJfvG07lCgUXNH5uveWwcJitRI4H7d_&index=10&t=0s [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/07/20]. Smart Cities: Singapore. Διαθέσιμο στο: https://www.youtube.com/watch?v=XNtdnPjRpzI&list=PLIkJfvG07lCgUXNH5uveWwcJitRI4H7d_&index=13&t=0s[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/07/20].

ΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

https://tinyurl.com/yavp7yk2[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 07/07/20].

https://en.wikipedia.org/wiki/Palmanova[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://en.wikipedia.org/wiki/Antonio_Sant%27Elia#/media/File:Stazione_Sant’Elia.jpg[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20]. https://www.archdaily.com/411878/ad-classicsville-radieuse-le-corbusier [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://ivc.lib.rochester.edu/the-utopian-failure-of-constants-new-babylon/[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 07/07/20]. https://www.mutualart.com/Artwork/11-works--Labyrismen/C0F86FFA3A3230AA[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://www.archdaily.com/912738/the-city-inthe-air-by-arata-isozaki[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20].

168

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

http://cyberneticzoo.com/robots/1967-robot-fredand-james-archigram-group-british/[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 07/07/20]. https://www.archetype.gr/blog/arthro/takis-zenetos-ilektroniki-poleodomia [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20]. https://www.worldbank.org/en/topic/urbandevelopment/overview[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://data.worldbank.org/indicator/SP.URB.TOTL. IN.ZS?end=2018&start=1960&view=chart [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://www.brightcities.city/smart-cities-database [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20]. https://en.wikipedia.org/wiki/22@[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20]. http://www.22barcelona.com/content/blogcategory/30/392/lang,en/[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20].

https://smartcity.heraklion.gr/el/our-vision/ [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://trikalacity.gr/smart-trikala/[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. http://vincent.callebaut.org/object/150105_parissmartcity2050/parissmartcity2050/projects [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. http://vincent.callebaut.org/object/150312_cittadellascienza/cittadellascienza/projects/index.html [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://www.kpf.com/projects/new-songdo-city [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://www.architectmagazine.com/project-gallery/kashiwa-no-ha-smart-city_o[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20]. https://masdar.ae/ [Τελευταία πρόσβασης: 01/07/20].

ημερομηνία

http://vincent.callebaut.org/object/130104_asiancairns/asiancairns/projects/user [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://www.thesustainablecity.ae/inside-the-city/ [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://www.iotworldtoday.com/2016/05/18/ world-s-5-smartest-cities/[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://www.weforum.org/agenda/2019/11/ singapore-smart-city/[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://tinyurl.com/ya7ru577[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://www.wwf.gr/images/pdfs/pe/Cities_Text. pdf[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20]. https://www.urenio.org/el/wp-content/uploads/2008/10/Theoria-astikotitas-3.pdf[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20].

https://www.fosterandpartners.com/projects/ masdar-city/[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20].

https://tinyurl.com/yavp7yk2[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20].

http://smithgill.com/work/great_city_master_plan/ [Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 01/07/20].

h t t p s : / / m a s d a r. a e / e n / m a s d a r - c i t y / t h e city[Τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 25/06/20].

Smart Cities - Οι Έξυπνες Πόλεις

169