Ha!art nr 33, temat numeru: grafomania by Korporacja Ha!art

Ha!art

______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________

postdyscyplinarny magazyn o nowej kulturze nr 33 · Kraków 2010 · cena: 12 zło · 0 % VAT · nakład: 1500 ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ISSN 1641-7453 ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ 04 ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ 9 771641 745001 ______________________________________________________________

Grafomania

Ha!art

postdyscyplinarny magazyn o nowej kulturze

Kraków 2010 – nr 33

Ha!art nr 33 Grafomania

2 4 10

28 34

48 52 54

Piotr Marecki – Wstęp

Piotr Macierzyński – VI Mistrzostwa Polski w Poezji

Grzegorz Giedrys – Nieudana walka o nieśmiertelność / Rozmowa redakcyjna – Grafomania (pocięta)

Nie jestem polskim wydaniem Paris Hilton – z Adamem Bolewskim rozmawia Marcelina Piołun

Marta Syrwid – Tak bardzo chciałbym zostać kumplem twym Grzegorz Giedrys – Ten podstępny Rafał Czoch. Próba eksperymentu

Inicjatywa Książkowa Pod Dwoma Kotami – z Rafałem Czochem rozmawia Tomasz Pułka Rafał Czoch – Depresja gospodarcza [fragment]

Leszek Onak – Grafomania jako wsobny akt erotycznej kreacji Przemek Łośko – Wytyczne do utylizacji literatury

e-mail: redakcja@ha.art.pl

ISSN 1641-7453 nakład : 1500

WYDAWCA Korporacja Ha!art pl. Szczepański 3a 31-011 Kraków

http://www.ha.art.pl/

REDAKCJA Piotr Marecki – redaktor naczelny (piotr.marecki@ha.art.pl) Łukasz Podgórni – sekretarz (lukasz.podgorni@ha.art.pl)

REDAKTOR PROWADZĄCY NUMERU Łukasz Podgórni

PROJEKT GRAFICZNY, SKŁAD I ŁAMANIE Dagmara Berska Aleksandra Toborowicz KOREKTA Zespół

REDAKCJA WYDAWNICTWA KORPORACJA HA!ART Katarzyna Bazarnik i Zenon Fajfer (liberatura) Daniel Cichy (linia muzyczna) Iga Gańczarczyk (linia teatralna) Grzegorz Jankowicz (linia krytyczna, proza obca) Piotr Marecki (seria prozatorska, poetycka, literatura non-fiction) Kuba Mikurda (linia filmowa) Jan Sowa (linia radykalna) Ewa Małgorzata Tatar (linia wizualna)

ZESPÓŁ Michał Borecki, Jacek Dziduszko, Anna Gałaś, Agata Gawęda, Marcin Hernas, Małgorzata Knap, Grzegorz Kopeć, Rafał Nowicki, Monika Ples, Mariusz Sobczyński, Marta Wójcik WSPÓŁPRACA Krzysztof Bartnicki, Roman Bromboszcz, Wawrzyniec Brzozowski, Paweł Dunajko, Jan Gondowicz, Paweł Górecki, Małgorzata Dawidek Gryglicka, Łukasz Jeżyk, Piotr Kletowski, Anna Kołos, Artur Kożuch, Piotr Macierzyński, Zbigniew Masternak, Radosław Nowakowski, Jacek Olczyk, Dariusz Orszulewski, Mariusz Pisarski, Agnieszka Przybyszewska, Tomasz Pułka, Sławomir Shuty, Juliusz Strachota, Michał Tabaczyński, Michał Witkowski, Jakub Woynarowski, Grzegorz Wysocki FUNDACJA KORPORACJA HA!ART fundatorzy: Piotr Marecki, Jan Sowa rada: Małgorzata Mleczko, Patrycja Musiał, Jan Sowa (przewodniczący) zarząd: Grzegorz Jankowicz (wiceprezes) Piotr Marecki (prezes) Reklamy zamieszczone w piśmie nie korespondują z treścią numeru.

druk: PW Stabil ul. Nabielaka 16 31-410 Kraków

Numer ukazał się dzięki dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Piotr Marecki

Wstęp

Przyczyna zajęcia się tematem grafomanii i uczynienia go motywem przewodnim tego numeru „Ha!artu” jest dość prozaiczna. Od kilku lat z zadziwiającą regularnością – mniej więcej raz na rok – na biurkach redaktorów (także i moim) pism literackich lądowały tak samo wyglądające przesyłki z książkami (w środku plik kartek ksero z białą okładką, na której widniał wyboldowany tytuł). Powieści wydawane były przez Wydawnictwo Autorskie Grafomania, autorem zaś nieodmiennie był Rafał Czoch (jak się okazało, właściciel wydawnictwa). Powieści miały po dwieście, trzysta, do czterystu stronic. Co roku ten sam rytuał, co roku tak samo wyglądająca książka. Podczytywałem i kolekcjonowałem je na półce, łącznie uzbierało się osiem tytułów, skany ich „okładek” można znaleźć w niniejszym numerze. O tajemniczej postaci nikt nic nie wiedział, nikt nic nie słyszał – zaskakujące, tym bardziej, że jako miejsce wydania widniało miasto Kraków. Wraz z zespołem redakcyjnym postanowiliśmy „wszcząć literackie śledztwo” i odkryć intrygującą zagadkę rodzimego miasta, a przy okazji znaleźć i innych pisarzy, programowo przyznających się do grafomanii, jak również zbadać zjawisko, posługując się narzędziami z zakresu literaturoznawstwa i psychologii. Jednocześnie staraliśmy się pamiętać o dość powszechnej opinii, że w książkach grafomańskich może kryć się porządny kawał prawdy o współczesności…

Piotr Macierzyński

6 Mistrzo-

stwa Polski w Poezji

Okładka Pokłosia XXVI Międzynarodowego Konkursu Poezji Opoczno, Wąglany, Białaczów

Czasem pytają mnie czytelnicy, redaktorzy, dziennikarze, poeci: „czego się pan spodziewał?”. I odpowiadają „sam pan jest sobie winien, skoro wysyła wiersze na konkursy, które odbywają się w jakiejś dziurze zabitej deskami”.

Osoby te zakładają a priori, że w małej miejscowości nie mogą mieszkać ludzie inteligentni, rozsądni, znający się na literaturze i robieniu konkursów.

Ja z kolei zakładam, że jeśli ktoś ogłasza konkurs, zna się na tym, że uczestniczył w takich wydarzeniach i wyciągnął z nich wnioski. Na konkursie im. H. Poświatowskiej w Częstochowie, który uznaję za niemal wzorowo przeprowadzany, organizatorzy pytali laureatów, jak oceniają imprezę, co można jeszcze zmienić, co poprawić! Lębork trudno zaliczyć do dużych aglomeracji, a konkurs tam organizowany (poza tym, że jury prawie nie ulega zmianie i wręczenie nagród ma charakter niezwykle patetyczny), jest porządnie przygotowany. Konkursy organizowane są przez ośrodki kulturalne, mają dofinansowanie z budżetu, często z Ministerstwa Kultury. Projekty musiały przejść weryfikację, czemu miałbym więc zakładać, że czeka mnie coś przykrego? Nawet jeśli dana impreza okazała się niewypałem, logicznie byłoby założyć, że następna edycja będzie lepsza. Pewności co do organizacji konkursu nie ma nigdy. Nawet uznany turniej może mieć strasznie słabą edycję. Może nastąpić zmiana pracowników i zasad.

Oczywiście, gdy przeczytałem XXVII Międzynarodowy Konkurs Poezji i VI Mistrzostwa Polski w Poezji Białaczów 2008, wyczuwałem absurd, ale przecież mógł to być żart, prowokacja. Czy można było przypuszczać, że organizatorzy piszą na serio następujący regulamin: Celem naszego konkursu jest skupienie wokół Opoczna, Węglan, Białaczowa na Ziemi Opoczyńskiej wszystkich poetów z całego świata, kochających piękny polski język literacki, jego pielęgnację i rozsławianie go na całym świecie. Tekst ten jest bezbłędnie groteskowy. Organizatorami mistrzostw są (wymieniam w oryginalnej kolejności):

— Towarzystwo Przyjaciół Wąglan — Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Opocznie — Opoczyński Klub Literacki „Nad Wąglanką” — Urząd Gminy w Białaczowie — Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego — Grupa Przyjaciół – przedsiębiorców i rolników: Leszek Grala,

grafomania Henryk Jagła, Roman Upijaj i inni — Urząd Marszałkowski w Łodzi – Prywatne Technikum Mechaniczne Dla Dorosłych – Mroczków Gościnny Przewidziano cztery kategorie:

— Polonijny „Najdroższe gniazdo rodzinne” — „O złote gęsie pióro” – dla poetów z dużych miast i o dużym dorobku literackim — „Szukamy talentów wsi” — „Dzieci i młodzieży do lat 18” Tematyka prac nieograniczona.

Nasz konkurs to próba stworzenia jednej wielkiej rodziny poetów i podniesienie ich rangi i prestiżu wśród społeczeństwa! Szczęść Boże wszystkim naszym uczestnikom. Otwórzmy nasze serca na oścież i pokochajmy polską poezję! Czy nie brzmi to jak zbiór haiku Dariusza Brzóski Brzuskiewicza?

Nie wierzyłem, że można na serio zrobić Mistrzostwa Polski w Poezji, tym bardziej w Białaczowie! Gdy okazało się, że jestem wśród laureatów i przysłano mi zaproszenie, zaczęło do mnie docierać, że jest to humor znany z filmów Monty Pythona, ale przychodzi on organizatorom zupełnie spontanicznie, mimochodem i nieświadomie.

Drogi Panie Piotrze! W imieniu organizatorów, uczestników i Przyjaciół naszego już XXVII Międzynarodowego Konkursu Poezji Węglany 2008 mamy wielki zaszczyt Pana i Pańskich najbliższych bardzo serdecznie pozdrow ić!

Dziękujemy za fantastyczną poezję i tym razem wszem i wobec informujemy, że u na w Węglanach wywalczył Pan Tytuł Mistrza Polski w Poezji w kategorii „O złote gęsie pióro!” i w ramach skromnej na te czasy I Nagrody otrzyma Pan 350 zł, 6 egz. almanachów pokonkursowych, w tym 3 z poprzedniej edycji i 3 już z Pańskimi wierszami! Oraz pamiątkowy dyplom i coś jako niespodziankę! Przyjazd wszystkich zaproszonych w sobotę 3 maja do godz. 16.00 do Opoczna do Internatu LO przy ul. Armii Krajowej 2a (obok Urzędu Pracy – około 400 m od dworca PKP. O szczegółach programu poinformujemy kiedy już będzie wszystko zapięte na ostatni guzik [w cytatach zachowałem oryginalną pisownię]. O wszelkie szczegóły prosimy pytać telefonicznie o każdej porze dnia i nocy!

Gdy zobaczyłem protokół i styl, w jakim został napisany, wszystko było jasne. Trzeba wypić tę bzdurę tak, by zachować twarz i żeby możliwie jak najmniej bolało.

JURY zebrało się dokładnie w 25. rocznicę pierwszego historycznego Jury I edycji I Ogólnopolskiego Konkursu Poezji Ludowej ph.

„Szukamy talentów wsi” i tym razem jak przed 25 laty w Opocznie w Miejskim Domu Kultury! – w składzie: — Przewodniczący – Waldemar Jóźwik – organizator, v-ce prezes Towarzystwa Przyjaciół Węglan, kronikarz i poeta, członek: Polish American Poets Academy im. Jana Pawła II w Wellington w USA, Stowarzyszenia Twórców Ludowych i Opoczyńskiego Klubu Literackiego „NAD WĄGLANKĄ”. — Sekretarz – Agata Andrzejewska – instruktor teatrolog, kierownik Młodzieżowego Koła Teatralnego w Miejskim Domu Kultury w Opocznie. — Członek – Bożena Świątek-Mazur – dyrektor Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Opocznie, opiekun Opoczyńskiego Klubu Literackiego „NAD WĄGLANKĄ”. — Członek – Krystyna Jóźwik – organizator prezes Towarzystwa Przyjaciół Węglan.

Od siebie dodam, że pani Krystyna jest żoną pana Jóźwika, być może dlatego pan Waldemar jest jedynie wiceprezesem Towarzystwa Przyjaciół Węglan, ale wszystko pozostało w rodzinie.

Na Mistrzostwach Polski w Poezji spodziewałbym się przynajmniej kogoś o autorytecie profesor Marii Janion. Przyznacie Państwo, że w momencie czytania protokołu można było zastanawiać się, czy to ma się zdarzyć naprawdę i na poważnie, czy może jest to kpina z autorów, próba ośmieszenia próżności poetów, co przyjąłbym z ulgą. Jury po dokładnym zapoznaniu się z 2600 wierszami aż 640 uczestników z 16 krajów – postanowiło przyznać 20 nagród i wyróżnień o łącznej wartości 6950 złotych – w tym 5200 zł pieniężnych i 1750 zł – książkowych, rzeczowych i w postaci pucharów.

Ale prawdziwy szok przeżyłem dopiero, gdy kartkę odwróciłem na drugą stronę:

Wszem, wobec i każdemu z osobna wiadomym się czyni, iż tym razem ze złotym piórem w ręku wystartowało do rywalizacji o najwyższe złote laury i tytuły Mistrzów Polski w Poezji 640 uczestników, a w śród nich 452 panie – najmłodsza 9-letnia ur. 14.02.1998 r. Agatka Z. (nazwisko jest podane, ale nie ujawnię go, bo dane autorki nie powinny być publikowane, nawet jej godło nie powinno być złamane), i najstarsza 83 letnia pani ur. 7.02 1924 r. Eleonora K. z Wrocławia! Oraz 188 panów. Co na to feministki i lobbystki na rzecz parytetu? Najliczniej reprezentowane województwo z Polski to: po 67 uczestników – małopolskie i śląskie, z Polonii: - 4 z USA, po 3 z Australii i z Czech i po 2 z Austrii i z Niemiec.

Zważywszy na szali historii dotychczasowych 27 edycji – obfite plony przemawiają do wyobraźni same ze siebie – gdyż poraz pierwszy w Węglanach zadebiutowało 5 tysięcy 632 uczestników – z Polski 5158 i z Polonii 474, a to pokazuje jak na dłoni, że w każdej z 27 edycji zadebiutowało w Węglanach po 208 nowych uczestników!

Nie ma w tym logiki, ale porażający jest ogrom pracy statystycznej, jakiej podjął się Waldemar Jóźwik. Te socjologiczne podsumowania świadczą o tym, że organizator zagląda do wszystkich kopert z godłami, czego robić mu nie wolno. Zadziwiające jest sformułowanie „zadebiutowali w Węglanach”, być może dopiero ten debiut ma znaczenie?

Nie zawsze pomyślne wiatry do Węglan jednak przywiały w ciągu 27 edycji już aż 10249 prac – zestawów tj. około 47 tysięcy 700 wierszy z naszego całego poetyckiego świata! […] cyfry precyzyjnie potwierdzają zasadność istnienia tej formy promocji polskiej kultury i piękna polskiego języka literackiego na całym świecie. Teraz rozumiem, po co benedyktyńska praca zliczania poetów i wierszy. Być może Waldemar Jóźwik średnią statystyczną przekonuje sponsorów, w tym Ministerstwo Kultury? Organizatorzy muszą usuwać ogromne kłody rzucane pod nogi i jak mityczny Syzyf pchać pod górę rekordowych trudności ogromny głaz biurokratycznej obojętności…

Dobrze, że przynajmniej znajdują się rozsądni ludzie, którzy usiłują powstrzymać to szaleństwo i wyrażają swój sprzeciw w formie odmowy współpracy. Kłody te, jak przypuszczam, muszą być jednak mizernych rozmiarów. Myślałem, że już zapoznałem się ze wszystkimi złymi informacjami. Następny list zawierał program (oto wyimki):

Sobota 17.00 – 18.00 – kolacja w Barze „PEGAZ” – za opoczyńskim największym w Europie „Pegazem!” Niedziela 6.30 – pobudka, poranna toaleta – i możliwość uczestniczenia we Mszy Św. w pobliskim Kościele Podwyższenia Krzyża, ale tylko przed śniadaniem! [Wszak komunię świętą przyjmuje się na czczo]. 8.00 – spacer z Internatu do Baru „PEGAZ” na śniadanie. 9.30 – 11.30 – zwiedzanie Opoczna – pamiątkowe zdjęcia pod opoczyńskim „Pegazem” 13.25 – powitanie poetów i wszystkich gości chlebem i solą przed pałacem Małachowskiego w Białaczowie. 13.30 – powitanie gości, podziękowanie darczyńcom, prezentacja nagrodzonych poetów (recytacje, wręczanie nagród, koncert) 17.00 – uroczyste podsumowanie całości – mikrofon dla gości 19.30 – 22.30 – Wieczór poezji w Internacie LO dla tych, którzy zdecydują się pozostać z nami organizatorami do końca! Życzymy szczęśliwej podróży, miłego pobytu na Ziemi Opoczyńskiej i przepraszamy za wszystkie niedociągnięcia organizacyjne, nieprzewidziane kłopotliwe sytuacje i życzymy szczęśliwego powrotu do swoich gniazd rodzinnych! Pojechałem z przyjaciółką. Pomyślałem – będzie dla mnie wsparciem w tej trudnej godzinie nagrody.

Gdy wyczytano moje nazwisko, wstąpiłem na szafot z zamiarem wyrwania się katu. Oświadczyłem, że nagrodę i dyplom mogę przyjąć, ale z tytułu Mistrza Polski w Poezji rezygnuję. Tu nastąpiło poruszenie i pytanie organizatora: „Czemu?”.

Wyjaśniłem, że tytuł ten należy się może Wisławie Szymborskiej, może Tadeuszowi Różewiczowi, ale na pewno nie mnie, na co pan Waldemar Jóźwik ze spokojem odpowiedział do mikrofonu: „Różewicz nie przysłał wierszy na konkurs”.

Pocieszające jest to, że połowa publiczności przyjęła moją rezygnację ze zrozumieniem, a nawet nagrodziła taką decyzję brawami. Pozostali uznali, że zachowałem się skandalicznie.

Rozstrzygnięcie konkursu odbyło się w pałacu Małachowskiego, ale nikt nie wspomniał, że na co dzień mieści się tam Dom Pomocy Społecznej. By udostępnić miejsce i przeprowadzić galę, przeniesiono pensjonariuszy do innych pokoi. W trakcie tego zamieszania jedna ze starszych pań złamała nogę w stawie biodrowym. Poezja wymaga poświęceń i ofiar, ale nie aż takich. O godzinie piętnastej z sąsiednich pomieszczeń dobiegł nas głos modlitwy. Okazało się, że o tej porze pensjonariusze odmawiają Koronkę do Miłosierdzia Bożego. Uciszono ich i poproszono, by przesunęli modlitwę na później. Nie jestem bardzo religijny, ale zabrzmiało to tak, jakby przełożyć wspomnienie śmierci Chrystusa z godziny piętnastej na potem, ponieważ rozdanie nagród w konkursie poetyckim jest ważniejsze. Żeby wejść do głównej sali, musieliśmy przechodzić przez pokoje starszych osób, chcąc skorzystać z toalety, również musieliśmy zakłócić ich spokój. Myślę, że było to krępujące nie tylko dla nas. Jako trofeum otrzymałem puchar, jaki dostają kolaże po wygraniu etapu. Ciężki, metalowy, metr dziesięć wysoki. Wstydziłbym się wsiąść z nim do PKS-u.

Nie wypiłem ani kropelki alkoholu, ale następnego dnia towarzyszyło mi uczucie przypominające kaca. Poza wspomnieniami dręczyło mnie pytanie, czemu nagrodzono akurat moje wiersze? Czemu ja? Czy jestem aż tak kiepskim poetą? Pocieszałem się, że może drogą losowania wybrano mój zestaw, bo niemożliwe, by czytali moje wiersze ze zrozumieniem. Nie wiem, czy może być większa antyreklama, jak nagroda na tym konkursie, a znam poetów, którzy się chwalą tytułem Mistrza Polski w Poezji.

Przeczytałem otrzymane antologie. Są w nich zamieszczone nie tylko wiersze laureatów, ale też zdjęcia pana Jóźwika z podpisami: Tryumfalny wjazd do Koszyc, Waldek Jóźwik w górze dzierży 7 kg kamień z Kopydła z Wisły! 14.07.2007. godz. 17.25, albo Jóźwikowie z Węglan i z Białaczowa w gościnie u Jóźwików na Lubelszczyźnie, od lewej: gospodyni nowego domu synowa Teresa, synowa Justyna z Majką, wnuk i syn gospodarzy Sebastian, Krystyna i Waldek oraz gospodarz i syn Sylwester. Są również

grafomania podziękowania między innymi dla Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi, Przewodniczącego Sejmiku Marka Mazura, Karoliny Woźniak, Marszałka Województwa Łódzkiego Włodzimierza Fisiaka. To między innymi oni sfinansowali wydanie antologii.

W pokłosiach tych są też opublikowane dyplomy, które pan Jóźwik wygrał na konkursach literackich, między innymi za zajęcie II nagrody w XV Ogólnopolskim Konkursie Poetyckim „Młodzież polska zawsze z Polską”, wycinki z prasy (jeśli ktoś napisał coś o panu Jóźwiku). Ciekawe, czy i mój felieton zostanie zamieszczony? Znaleźć tu możemy zdjęcia sportowców, którzy poparli dzieło konkursu: Rodzinie Jóźwików z Węglan organizatorom i uczestnikom IV Mistrzostw Polski w Poezji Mistrz Świata w boksie Tomasz Adamek. Jest foto z podpisem: Rok 1967 – 13 letni Waldek Jóźwik z koleżankami z Węglan: od lewej: Jola Pęczek, Gabrysia Banaś i Krysia Wiktorowicz. Jak się państwo domyślacie, nie mogło zabraknąć autopromocji literackiej i obszernych prezentacji wierszy Waldemara Jóźwika. Oto przykład umiejętności przewodniczącego jury międzynarodowego konkursu poetyckiego, przyznającego tytuł Mistrza Polski w Poezji:

______________________________________________________________ MOJA NAJWIĘKSZA MIŁOŚĆ WSZECH PÓR ROKU ______________________________________________________________ –______________________________________________________________ 5.03.2007 ______________________________________________________________ „Niedobrze być człowiekowi samemu; ______________________________________________________________ uczyńmy mu pomoc jemu podobną”. Ks. Rodz. str. 17 w. 3, 18. ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Bóg – moją oblubienicę przywiózł do Węglan ______________________________________________________________ na r o w e r z e – przeznaczenie na całe życie! ______________________________________________________________ perełkę jak niedojrzałe niespodziewane przedwiośnie, ______________________________________________________________ skowroneczkę z dziewiczymi wdziękami ______________________________________________________________ najpiękniejszy bukiecik prawdziwego szczęścia ______________________________________________________________ pierwszych stokrotek i szczerozłotych kaczeńcy ______________________________________________________________ z jeziorkami ocząt jak czar niezapominajek ______________________________________________________________ z kwiatów paproci na koncercie słowików w gaju ______________________________________________________________ na tacy księżyca pachnącego majowym sianem. ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ 31 lat temu w jądrze lipcowej pożogi ______________________________________________________________ niczym starożytny Olimpionik na Olimpiadzie ______________________________________________________________ z wiecznie płonącą pochodnią w sercu ______________________________________________________________ sięgnąłem po najwyższy laur mojego żywota ______________________________________________________________ Bóg mi wręczył na ślubnym kobiercu złoty medal ______________________________________________________________ –______________________________________________________________ moją czarodziejkę wiosenkę Kr ysię!!! A ja zamiast prezentów ze złota dobrych uczynków ______________________________________________________________ bdelium, kamieni onyksowych i pierścionka ______________________________________________________________ z brylantem gwarancji na miodowe lata ______________________________________________________________ jakby bezmyślna nieodpowiedzialna kukułka ______________________________________________________________ podłożyłem do gniazda osiem zalężonych jaj! ______________________________________________________________ jak indyczka wszystkie wyprowadziła na proste drogi ______________________________________________________________ chrustem pod kuchnią bez jakichkolwiek wygód! ______________________________________________________________ w największym garze kipiącej miłości ______________________________________________________________ i na patelni słońca prosto w oczy ______________________________________________________________

______________________________________________________________ zawsze potrafi wyczarować coś z niczego ______________________________________________________________ moja pachnąca zaradnością nigdy niewiędnąca róża ______________________________________________________________ w donicy mojego serca głęboko zakorzeniona! ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Po 31 latach dojrzała jak złota polska jesień ______________________________________________________________ trochę zmęczona rodzeniem kolejnych pór roku, ______________________________________________________________ jak rajska jabłoń z zatroskanym sercem dzieci liści ______________________________________________________________ ze srebrem tęczowych przeżyć w koronie –______________________________________________________________ moja najdroższa papużka w klatce z wygodami ______________________________________________________________ zadumana nad złotem i bielą chryzantem, ______________________________________________________________ coraz trudniej srebrnymi nićmi babiego lata ______________________________________________________________ wiąże koniec z końcem i nie odfrunie z żurawiami ______________________________________________________________ wiem, że mnie kocha, troszeczkę mniej niż kwiaty! –______________________________________________________________ serca ambrozją mnie karmi jak swoje storczyki ______________________________________________________________ i wyrzeźbione przez mróz na szychach paprocie. ______________________________________________________________ Moja złota rybka spełniająca moje marzenia ______________________________________________________________ pod cieplutką pierzyną ze swoich gęsich piór ______________________________________________________________ grucha jak święta gołębica pod sklepieniem nieba! ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Moja królowa wszystkich udomowionych ptaków ______________________________________________________________ codziennie znosząca prawdziwe złote jaja ______________________________________________________________ naszej wspólnej emerytury na wymarzoną starość!? ______________________________________________________________ marzy – abym tak jak dawniej wziął ją za rączkę ______________________________________________________________ i poprowadził gościńcem do raju rozkoszy! ______________________________________________________________ by zdążyć nim Bóg ją zatrudni w swoim ogrodzie ______________________________________________________________ przy pielęgnacji najświętszych kwiatów!… ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ na zdjęciu Waldemar Jóźwik ______________________________________________________________

grafomania

pomnik, pod którym spotykają się uczestnicy Mistrzostw Polski w Poezji

Grzegorz Giedrys

(ur. 1979, w Olsztynie) – wydał dwie książki poetyckie: „Wiersze dla dorastających dziewcząt z dobrych domów” i „Debiut”. Mieszka w Toruniu. Jest dziennikarzem lokalnego oddziału „Gazety Wyborczej”.

Nieudana

walka o nieśmiertelność

Najbardziej rozpowszechniona definicja grafomanii brzmi: „gr. gráphō = piszę + manía = szaleństwo – mania pisania utworów literackich u osób pozbawionych talentu”. Najlepiej byłoby poprzestać na tym lakonicznym słownikowym opisie. Problem polega jednak na tym, że każdy tę kategorię rozumie inaczej. Milan Kundera pisze: „Grafomania. Nie jest manią pisania listów, dzienników intymnych, kronik rodzinnych (a więc pisania dla siebie i swych najbliższych), lecz pisania książek (czyli posiadania publiczności, nieznanych czytelników) (Księga śmiechu i zapomnienia). Nie jest manią tworzenia formy, lecz narzucania swojego «ja» innym. Najbardziej groteskowa postać woli mocy”. Jak widać, czeski pisarz i eseista, odnosząc grafomanię do Nietzscheańskiej „woli mocy”, podkreśla aspekt tego zjawiska nieco odmienny od potocznie obowiązującego wyobrażenia go jako choroby– grafomania jest manią wydawania i posiadania anonimowej publiczności. Zatem najważniejszy jest tu nie sam fakt tworzenia przedmiotów artystycznych, ale ich późniejsze zastosowanie.

Najprościej grafomanię zdefiniować jako rodzaj literackiego kiczu. Abraham Moles, autor książki Kicz, czyli sztuka szczęścia, wymienia pięć cech kiczu. Są nimi „niedostosowanie, kumulacja, synestezja, przeciętność i komfort”. Niedostosowanie polega na przekroczeniu zasady funkcjonalności – dzieje się tak, gdy dzieło literackie istnieje na przecięciu wielu tradycyjnie heterogenicznych dyskursów, jak na przykład ideologia i dydaktyka.

Kumulacja w przypadku grafomanii oznaczałaby nadwyżkę semantyczną, przesyt stylistyczny lub fabularny, albo daleko posuniętą redukcję tych warstw. We wstępie do książki Molesa krytyk sztuki Andrzej Osęka określa trafnie kicz jako „połączenie przerostu i niedowładu, rak na ciele sztuki”. Język literacki poddany kumulacji traci z wolna swoją komunikacyjną funkcjonalność.

Ostatnie z wymienionych cech kiczu, czyli przeciętność i komfort, wiążą się z akceptacją jego wytworów przez odbiorcę. Moles tak przedstawia zasadę przeciętności: „Tragedia kiczu wiąże się z zasadą przeciętności. Ze względu na nagromadzenie środków i przedmiotów na pokaz, kicz znajduje się w pół drogi do nowości, przeciwstawiając się jednak awangardzie i pozostając zasadniczo sztuką masową, czyli akceptowaną przez masy i proponowaną im jako system”.

Grafomania winna zatem – na równych prawach z kiczem – korespondować z gustem czytelnika masowego, odpowiadając na jego oczekiwania i tęsknoty, artykułując nieustannie te same łatwe prawdy, urzeczywistniając statystycznie ideę piękna. Dopiero gdy tak w istocie się stanie, kicz, wspierając się – jak pisał Stanisław Barańczak – „na ustalonych przyzwyczajeniach odbiorców, na ich umysłowej bierności”, spełni swoją najwyższą funkcję – „dostarczanie przyjemności”. Zrealizuje się wówczas zasada komfortu.

Czesław Miłosz w Małym traktacie o grafomanii zauważył: „Do Nagrody Goncourtów w roku 1999 kandydowała powieść Jean-Marie Laclavetine La première ligne (Pierwsza linia), a jest to powieść o grafomanii. Bohater Cyril Corduan jest wydawcą. Jego życie zawodowe upływa na czytaniu maszynopisów. Pewnego razu, przeczytawszy nowy maszynopis powieści, zaprasza jej autora na rozmowę i miażdży utwór bez litości. Autor wyjmuje rewolwer i zabija się. Przejęty Corduan poświęca się leczeniu grafomanów z ich nałogu, organizując cotygodniowe sesje terapeutyczne dla grona swoich klientów, których maszynopisy odrzucił”.

Porzućmy śledzenie najnowszej giełdy towarzyskiej grafomanii, podajmy za to przykłady, jak grafomania odżywa w tekstach krytycznych. Barańczak w recenzjach drukowanych w „Studencie” oraz w prasie drugiego obiegu: „Biuletynie Informacyjnym” i „Zapisie”, a następnie zebranych w tomie Książki najgorsze i parę innych ekscesów krytycznoliterackich, zawarł przekonanie, że w znamiennych dla epoki PRL-u zjawiskach grafomanii i kiczu literackiego w mniej lub bardziej otwarty sposób ujawniają się praktyki totalitarne. Dlatego też kieruje swoją krytykę zarówno przeciw dziełom, jak i mechanizmom, które pozwalają na ich istnienie i mocą swojej władzy je legitymizują.

W innym świetle stawiają grafomanię autorzy słownika Parnas-bis – Paweł Dunin-Wąsowicz i Krzysztof Varga, którzy przyznają, że grafomania to „epitet, którym krytycy obrzucają

Rozmowa redakcyjna – Grafomania

Działalność bohatera powieści Laclavetine’a nasuwa nam wniosek, że grafomania nie oddaliła się od swoich psychologicznych korzeni i pozostaje chorobą psychiczną. Na prawie hipotezy zająć się można psychologicznym źródłosłowem grafomanii. We wzorcowej definicji wykorzystano pojęcie manii, oznaczające „chorobliwy stan psychiczny polegający na nagłych przejściach od podniecenia do depresji i ześrodkowaniu świadomości na jakiejś określonej myśli, urojeniu”. W naszych refleksjach nad grafomanią porzucimy euforyczno-depresyjny aspekt tego zaburzenia i skoncentrujemy się na przymusowych czynnościach pisania dzieł literackich. Te badania z pogranicza psychologii i psychopatologii twórczości spróbują wykazać, czy istnieje związek między grafomanią a szeroko rozumianymi zaburzeniami psychicznymi. Nieustannie będzie powracał problem, czy grafomania to jednostka chorobowa, mająca konkretne objawy, albo czy sama jest objawem jakiejś poważnej choroby psychicznej.

Kuba Mikurda: W języku polskim grafomania ma wydźwięk jednoznacznie wartościujący – mówiąc krótko, grafoman to taki pisarz naiwny, ktoś, kto pisze źle, ale dużo i z uporem. Chciałbym jednak cofnąć się o krok i pomyśleć grafomanię „poza dobrym i złym” pisaniem, po prostu jako „manię pisania”. Pamiętam rozmowę z młodym, nagradzanym poetą, który – z rozbrajającym zaniepokojeniem – mówił o tym, że po pierwszej książce „coś w nim pękło”, że nie może przestać pisać, że chciałby pójść na spacer z żoną, że chciałby obejrzeć telewizję, że chciałby spokojnie zasnąć, ale nie może – wciąż coś notuje, wszędzie zabiera coś do pisania, śpi z kartką i długopisem przy łóżku. Jakby coś go opętało. Być może grafoman to właśnie ktoś opętany przez język, po tym, jak ów język się w nim wykoleił, jak urwał się w nim z łańcucha (ujawnił swoją arbitralność, brak twardego związku między słowami i rzeczami, zasadniczą metaforyczność). Trochę jak w baśni o czerwonych trzewiczkach, tańczących bez względu na to, czy osoba, która je nosi, chce tego, czy nie, bez względu na jej samopoczucie, bez względu na to, czy akurat jest okazja. W grafomanii „to pisze”, jakby dłoń z piórem, jakby dłonie na klawiaturze były autonomicznym organem. A dalej – czy taki moment autonomizacji, w którym dłonie niejako „odrywają się” od reszty ciała, nie jest czymś, co przydarza się czasem każdemu w trakcie „normalnego”, zaangażowanego pisania? Czy macie podobne doświadczenia?

grafomania

niekiedy twórców”. Nie podają szerszej definicji, akcentują jej doraźność i nieuniwersalność. Czy można to leczyć?_________________________________________ Współcześni polscy pisarze i poeci wyznają:

— Jerzy Pilch: „Stary i bardzo doświadczony autor nie powinien do początkującego autora mówić: daj sobie spokój, to wymaga wyrzeczeń, to jest straszna choroba, to są piekielne męki i katusze”.

— Henryk Grynberg: „Literatura nie jest komunikacją. Nie jest rozmową. Nie jest żadnym dialogiem. Nie potrzeba jej żadnego słuchacza. Jest przymusem wypowiedzi”.

— Andrzej Stasiuk: „Pisanie jako wyraz niepowtarzalnej (w założeniu) świadomości, osiągany za pomocą wysoce uspołecznionego i zunifikowanego wytworu – języka. W każdym razie należy pogodzić się z tym, że wyżej wymieniona czynność jest bardziej lub mniej łagodną odmianą pierdolca. — Olga Tokarczuk: „Kiedy byłam nastolatką, popadłam na jakiś czas w dziwną chorobę. Całe dnie siedziałam i pisałam”.

— Krzysztof Varga: „Pisanie jest także chorobą, nieraz bardzo wstydliwą, a niejednokrotnie przebiegającą w sposób ciężki, bolesny, a w końcu śmiertelny”.

Powyższe wypowiedzi pochodzą z wydanej w 1997 roku Lekcji pisania, zbioru porad dla początkujących pisarzy, w którym doświadczeni twórcy starają się przedstawić amatorom tajemnice własnego warsztatu pisarskiego. Słowa polskich pisarzy tak naprawdę kwestionują zasadność nauk o literaturze: o utworach nie powinien się wypowiadać krytyk i naukowiec, ale diagnosta, który po kilku stronach zapewne bezbłędnie oceniłby, jakie zmyślone i faktyczne choroby nękają pisarza.

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10), opracowana przez Światową Organizację Zdrowia, nie rozpoznaje odrębnej jednostki chorobowej noszącej nazwę grafomanii. Wobec braku możliwości wskazania konkretnej choroby, której objawem jest grafomania, można jedynie spekulować, która kategoria diagnostyczna jest z nią najbliżej spokrewniona.

Arthur S. Reber w Słowniku psychologii zdefiniował zjawisko grafomanii jako „niekontrolowaną potrzebę pisania, dającą zwykle w rezultacie mnóstwo bezsensownych wypowiedzi”. Grafoman nie jest więc w stanie zapanować nad swoim zachowaniem, które jest podyktowane przymusem. Jego aktywność zostałaby podporządkowana więc kategorii zaburzeń kompulsywno-obsesyjnych, które towarzyszą nerwicy anankastycznej. Objawy tychże wymienił Antoni Kępiński w Psychopatologii

nerwic: „Objawy anankastyczne mogą wystąpić w trzech formach, które zresztą przeplatają się u tego samego chorego w formie myśli natrętnych (obsessiones), czynności przymusowych (compulsiones) i natrętnych lęków (phobiae). Ich wspólną cechą jest perseweracyjny przymus, tj. powtarzanie się w sposób przymusowy i zwykle wbrew woli chorego oraz obcość; chory odczuwa je jako coś obcego, z czym usiłuje walczyć, co mu dokucza”.

ICD-10 wymienia kilka przykładów podobnych zaburzeń nawyków i popędów – są nimi patologiczny hazard, patologiczne podpalanie, patologiczne kradzieże, trichotillomania (wyrywanie włosów). Rejestr chorób precyzuje, jakie natręctwa na ogół występują i jaki kieruje nimi mechanizm: „Większość czynności przymusowych dotyczy czystości (szczególnie mycia rąk), ciągłego porządkowania, czyszczenia i sprawdzania wszystkiego, w celu niedopuszczenia do niebezpiecznej sytuacji. U podstaw tego zachowania leży zazwyczaj strach, natomiast czynność rytualna jest bezskuteczną czy symboliczną próbą odwrócenia tego niebezpieczeństwa”.

W przypadku grafomana pisanie miałoby stać się pewnego rodzaju rytuałem. Grafoman odczuwa przymus ekspresji literackiej, a każde zaniechanie tej czynności łączy się z przeżyciem lęku. Dopiero gdy wypełni schemat swojego zachowania, uwalnia się od silnego napięcia nerwowego. Przez cały czas zachowuje jednak świadomość własnego stanu zdrowia.

Z tymi kompulsjami związany jest nierzadko substrat obsesyjny nerwicy, przybierający postać natrętnych myśli. W grafomanii mógłby się on objawiać jako zespół perseweracji tematycznych, językowych i stylistycznych. Słownik seksuologiczny Zbigniewa Lwa-Starowicza wymienia jedną z form grafomanii – grafomanię seksualną, która oznacza „patologiczną skłonność do pisania utworów o tematyce erotycznej”. Według obiegowego sądu, czynności twórcze sprawiają grafomanowi przyjemność. Barańczak pisze: „Obiektywna definicja grafomana: ktoś, kto lubi pisać. Czyżby więc definicją poety utalentowanego było: ktoś, kto nie lubi pisać? Gdyby istotnie stosować taką miarę, miałbym wszelkie podstawy, aby zaliczyć się do geniuszy. W ciągu przeszło dwudziestu lat mojej kariery literackiej napisałem wszystkiego z dwieście wierszy: lubię niektóre z nich, ale nie przypominam sobie, aby pisanie któregokolwiek z nich sprawiło mi przyjemność”.

Gdyby opisać grafomanię jako kompulsywny przymus pisania, nie ma możliwości, żeby osoba dotknięta tą chorobą odczuwała pisanie jako doświadczenie przyjemne: „Osoba cierpiąca na prawdziwe zaburzenia obsesyjno-kompulsywne nie czerpie z tego żadnej przyjemności, chyba że uwolni się od napięcia”.

Grafoman cierpiący na te zaburzenia, dopiero gdy skończy pisać, odczuwa zadowolenie, zaś sam proces tworzenia jest dla niego czymś przykrym. To doświadczenie miałoby być nieodzownie wpisane w jego życie. Jeśliby grafomanię zaliczyć do

Kępiński w Psychopatologii nerwic podaje etiologię neurologiczną i genetyczną kompulsji, jakkolwiek dokładne przyczyny tych zaburzeń nie zostały do końca ustalone: „Uszkodzenie układu nerwowego powoduje uszczuplenie możliwości tworzenia różnorodnych struktur czynnościowych. W ten sposób tendencje perseweracyjne biorą górę nad antyperseweracyjnymi. […] Zdarza się, że objawy te są następstwem organicznego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (jak np. po zapaleniu mózgu). Nierzadko też w czystych przypadkach nerwicy natręctw można odkryć objawy uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Możliwe, że czynnik genetyczny w nerwicy natręctw działa właśnie poprzez wzmożenie tendencji perseweracyjnych”.

Czyżby zatem grafomania mogłaby stanowić następstwo „uszkodzenia lub dysfunkcji zwojów podstawy, zakrętu obręczy i kory przedczołowej”?

W ICD-10 pojawia się otwarta kategoria diagnostyczna, do której pewnie można byłoby zapewne przyporządkować grafomanię – są nią „okresowy eksplozywne zaburzenia zachowania”: „Tę kategorię diagnostyczną stosujemy w innych rodzajach stale powtarzającego się niedostosowanego zachowania. Nie są one odmianami innych, znanych zespołów psychopatologicznych, i cechują się niezdolnością do powstrzymania się od powtarzania nieprawidłowych zachowań. Impulsywne działanie jest poprzedzone stanem napięcia i uczuciem ulgi w czasie wykonywania czynności”.

Zachowania te mają charakter nagły, a chory nie ma możliwości, żeby uniknąć perseweracji. W chwili, gdy wykonuje zrytualizowną czynność, znika napięcie nerwowe. Ten opis zdaje się odpowiadać stereotypowi mówiącemu o tym, że grafoman w czasie pisania odczuwa pełne zadowolenie i ulgę. Prawdopodobnie ten aspekt choroby wiąże się z zachowaniami charakterystycznymi dla nerwic histerycznych: „U ludzi z cechami osobowości histerycznej spotyka się tendencję do nadmiernej gadatliwości. Ten szczebiot histeryczny (diarrhea verborum lub logorrhea) nasila się zwykle w stanach napięcia emocjonalnego. Potok słów staje się czynnikiem rozładującym wewnętrzne napięcie”.

Oczywiście, grafoman posługuje się pismem, więc w tym wypadku można pewnie mówić o graforei. Grafoman, aby uwolnić się od napięcia nerwowego, musi pisać. Napięcie nerwowe o nieco innym charakterze towarzyszy także nerwicy neurastenicznej: „Jedną z cech zespołu neurastenicznego jest upośledzenie zdolności eliminacyjnej układu nerwowego. Sygnały – zarówno ważne, jak nieważne – dochodzą do świadomości, uwaga jest rozproszona”. Dlatego grafoman nie jest w stanie przełożyć własnego napięcia w formy komunikatywne i atrakcyjne dla odbiorcy. Jego

Marta Syrwid: To, o czym mówi Kuba, czyli moment, w którym „to piszące” przejmuje kontrolę i (po)tworzy używając nas, jest chyba dość naturalny podczas intensywnej pracy nad historią, wchodzenia pomiędzy jej tryby. Ja porównałabym ten stan do przypływu, który wyrzuca na brzeg wszystkie dotąd podtopione, podejrzewane rozwiązania, rekwizyty i słowa. Wydaje mi się jednak, że należy szukać mięcha grafomanii w innym miejscu, to znaczy: rozmowa o tak zwanej wenie może dotyczyć każdego, kto „tworzy” albo wydaje mu się, że to robi. Za przeproszeniem – natchnienie to stan, który należy rozpatrywać niezależnie od jakości jego produktów, a więc, rzeczywiście, każdemu się to zdarza i jest to jakaś euforyczna męczarnia. Natomiast grafomanii szukałabym raczej na poziomie stosunku (lub jego braku) do stworzonych już tekstów. Całkiem sensownie śpiewa o powstawaniu świadomego tekstu Kaliber 44 w (!) Wenie: „Kształtowanie siebie i rozwijanie/ Zdążanie do doskonałości w granicach możliwości/ Posiadanie moralności i techniki/ Bo życie to nie tylko atak, ale i uniki”. No bo właśnie: grafomania to jest taki nieustanny atak niepoprzedzony żadnym przygotowaniem. A to, czy z gorączkowego notowania, pisania zrobimy problem histerii czy konsekwentną metodę, zależy właśnie od naszego dystansu i świadomości tekstu, który powstaje. Grafomania to stłoczone na kartce gołe słowa i można mówić o nich jako o tekście, ale tylko do momentu, w którym ktoś zacznie „to” czytać.

choroby tego typu, przekonanie o tym, że grafoman lubi pisać, wydaje się całkowicie błędne.

Piotr Macierzyński: Dochodzimy tu do ważnego rozróżnienia. Czy autor pisze, tworzy, czy jest pisany przez wiersz. Czy robi to świadomie. Czy wie, co chce napisać, czy siada do komputera z zamiarem, że coś popisze i zobaczymy, co z tego wyjdzie. Myślę, że bardzo istotną rolę odgrywa tu samoświadomość, a w konsekwencji autocenzura i praca nad tekstem. Przy czym autocenzura u świadomego autora najczęściej odbywa się, nim zdąży podejść i włączyć komputer. Większość pomysłów chybionych usuwana jest w fazie pomysłu.

grafomania

Powszechnie uznaje się, że grafoman jest bezkrytyczny w stosunku do swojej twórczości i ta jego bezkrytyczność przybiera formy tak groteskowe, jak i patologiczne. W jego zachowaniu można doszukać się cech psychopatycznych, antysocjalnych. Kazimierz Pospiszyl, autor pracy Psychopatia: istota, przyczyny i sposoby resocjalizacji antysocjalnych, uogólnia podobną obserwację: „Takim właśnie pomostem łączącym twórców i psychopatów, i to zarówno tych «psychopatycznych», jak i najbardziej nawet wrażliwych, z osobnikami antysocjalnymi jest właśnie wspólny wszystkim tego typu ludziom niezwykle nasilony narcyzm”.

Narcyzm i nieprzejawianie jakiegokolwiek krytycyzmu wobec samego siebie noszą zbiorczą nazwę anozognozji. Gdyby wykorzystać tutaj dokonania psychoanalizy, grafomana znamionowałoby wybujałe ego, z drugiej zaś strony – swojego rodzaju niedorozwój superego. W świadomej warstwie osobowości grafomana dominowałoby przekonanie o własnej wyjątkowości, zaś w warstwie zinternalizowanych norm społecznych – odrzucanie konwencji i wartości literackich uznanych w danym czasie. A zatem twórca tandety literackiej – tak jak jednostka psychopatyczna – miałby przejawiać „pewność siebie, brak wątpliwości odnośnie do własnych poczynań, niezachwianą wiarę we własną wyjątkowość”. Należy dodać, że podobny egotyzm pojawia się nierzadko u osób cierpiących na nerwice.

Pospiszyl podkreśla również, że u osobowości antysocjalnych występują „usilne niejednokrotnie wszechstronne zabiegi, aby zyskać popularność”. W ten właśnie sposób rozumie grafomanię Milan Kundera – grafomanowi zależy na „posiadaniu publiczności”, na narzuceniu „swojego «ja» innym”. Twórca tandety literackiej jest zatem w pewnym sensie psychopatą.

Na pytanie, czym jest grafomania, nie można oczekiwać pełnej odpowiedzi od psychologii twórczości – ona sama może wskazać jedynie zjawiska, które leżą poza obszarem jej postulatów badawczych. Oprócz tego nie jest prawdopodobne, żeby grafomania istniała w punkcie przecięcia aż tylu zaburzeń psychicznych. Wobec niewystarczających przesłanek trudno utrzymać w mocy twierdzenie, że grafomania jest jednym z objawów wymienionych chorób. Należy założyć, że znaczenie psychopatologiczne po prostu zostało grafomanii nadane.

Jedną z nitek, po której możemy zajść do kłębka, jest „gołe słowo” Marty i samoświadomość, o której mówi Piotr. Tekst o znamionach grafomanii jest tekstem wykorzenionym, może nawet – wykolejonym. Nie jest on świadomy swojego zagnieżdżenia w tradycji i bezpośredniego sąsiedztwa literackiego. Autor nie staje na ramionach giantów, tylko przyczaja się gdzieś z boku i wyważa dawno otwarte drzwi, a na dodatek, co się zdarza dość często, obwieszcza, że dokonuje wiekopomnych przełomów i ma świtę, która mu przyklaskuje. Wyłaniające się stąd spojrzenie na grafomanię jest bardzo bliskie temu prezentowanemu przez Piotra Macierzyńskiego w jego felietonach na portalu Ha!artu, w których niczym niestrudzony terminator z piłą mechaniczną wyrusza w pole grafomanii na swoje cotygodniowe, krwawe żniwa. Czy jednak tak zakreślona definicja nie jest zbyt surowa? Czy to, że ktoś pisze tak, jakby nie wiedział, że istniał przed nim Miłosz, Twardowski lub pokolenie „bruLionu”, automatycznie czyni go grafomanem?

Obok objawów typologicznych dla tych rodzajów nerwic istnieje jeszcze zespół objawów istotnych, występujących we wszystkich typach. Kępiński zalicza do nich lęk, zaburzenia wegetatywne (przyspieszone bicie serca, nadmierną potliwość, biegunkę, parcie na pęcherz), egocentryzm i nerwicowe „błędne koło” (reakcja otoczenia na osobę znerwicowaną wzmaga objawy jego nerwicy). Mówiąc o grafomanii, poruszyliśmy jedynie typologiczny i brzeżny aspekt objawów nerwic – objawy strukturalne można tu pominąć, ponieważ pozostają one materiałem badawczym ważnym jedynie dla psychologów i psychiatrów.

Mariusz Pisarski: Proponuję wykluczyć z defnicji grafomanii element opętania i przejmowania kontroli nad piszącym. Niektóre historie o duchach, późne teorie Rolanda Barthes’a, eksperymenty surrealistów czy choćby Mopsożelazny piecyk Aleksandra Wata udowadniają, że tekst może z powodzeniem zawładnąć podmiotem piszącym dla dobra obu: i tekstu, i podmiotu. Najprawdopodobniej Kuba zrelacjonował nam pewien przypadek kliniczny: ten obsesyjnie piszący człowiek ma jakąś neurozę, może więc powinniśmy się złożyć i zaprowadzić go do specjalisty. To, czy efekt jego pisania jest grafomanią, wydaje się – w kontekście tej przypadłości – mało istotne. Z drugiej strony, trudno odmówić czynnikowi przymusu, konieczności pisania, kluczowej dla omawianego zjawiska roli. Ale to nie on jest decydujący, gdyż – jak zauważa Kuba – może stanowić składnik udanej praktyki twórczej.

utwory sprawiają wrażenie chaotycznych.

Piotr Macierzyński: Do natchnienia bym się nie odwoływał. Dziś jest nacechowane grafomanią. Powołują się na nie ci, którzy ustawiają się w roli medium. Nie ponoszą odpowiedzialności za wypowiedziane słowa, bo tak chciało natchnienie. Ktoś przez nich przemówił, nimi zawładnął. Ja użyłbym słowa pomysł. Moment, w którym się pojawia, może być bardzo przyjemny, euforyczny, jak się wyraziła Marta, ale każdy świadomy pisarz dobrze wie, że na tym przyjemności się kończą. Dalej jest już tylko żmudna praca, obróbka tekstu i rozczarowanie.

grafomania Jej los wydaje się przesądzony – pozostanie pewnie stereotypem, a tego nie trzeba już uzasadniać. Wypada jedynie przyjrzeć się praktyce krytycznej i literackiej, która wyjaśnia nad wyraz wielostronnie, czym jest „choroba na pisanie” i co trzeba zrobić, by się z niej wyleczyć. Jak to drzewiej bywało?_____________________________________ Stanisław Barańczak nigdy nie ukrywał, że jego recenzjom reżimowych pisarzy bliżej będzie nie do klasycznej krytyki, ale raczej do pamfletów krytycznoliterackich. Autor w przedmowie do Książek najgorszych przyznał, że zamierza „opierać się na najlepszych wzorach tendencyjności, napastliwości oraz całkowitego braku wychowania”. Z właściwą sobie dezynwolturą podał też metody oceny tekstów, wpisując się bardziej w kanony felietonistyczne niż we wzorce naukowej obiektywności: „Z metod krytycznych w szczególnie częstym użyciu będzie bicie w słabiznę literacką, strzelanie w plecy (nawet jeśli autor ma je mocne) oraz wyrywanie zdań z kontekstu”.

Powinnością krytyka jest – według Barańczaka – „walka z hydrą PRL-owskiej grafomanii”. Grafomania została tutaj wyraźnie określona jako coś, co należy za wszelką cenę zwalczać. Nie ignorować, ale tępić z wszelką konsekwencją i zajadłością: „Grafomania z państwową pieczątką jest dziś bezkarna; nie powstrzyma jej redaktor, nie zbojkotuje księgarz, nie odrzuci nawet czytelnik, bo w końcu nie ma zbyt wielkiego wyboru. Na placu pozostaje jedynie krytyka literacka”.

Jakkolwiek kategoria grafomanii ani razu nie występuje w recenzjach zebranych w książce Barańczaka, a pojawia się jedynie w wypowiedzi metakrytycznej, należałoby potraktować wszelkie opisane przezeń utwory jako okazowe przykłady literatury grafomańskiej. Zastanówmy się, dlaczego Barańczak nie posłużył się tym pojęciem w swoich recenzjach. Po pierwsze: tak jasne wartościowanie, którego sygnałem byłoby wykorzystanie słowa „grafomania”, mogłoby pociągnąć za sobą interwencję cenzora. Po drugie: Barańczak nie wiedział jeszcze, w jakim kierunku będą się jego felietony krytycznoliterackie rozwijać i dopiero w momencie, gdy ta część jego działalności krytycznej została zamknięta – mógł ustalić jej temat.

Na podstawie materiału zebranego w Książkach najgorszych można pokusić się o wyliczenie cech wskazujących na to, że jakieś dzieło – według Barańczaka – wypełnia schemat grafomanii. Jak już zaznaczyliśmy, Barańczak uderza szczególnie w literaturę zaangażowaną w realizację ideologicznych celów władzy, pochwalającą jej zamierzenia i metody, dbającą o jej wizerunek. W takim porządku „kryteria ideologiczne stawiane są przez państwowego mecenasa zawsze wyżej niż kryteria artystyczne”, a „państwowotwórcza szmira ma zawsze większe szanse druku niż niepaństwowotwórcze arcydzieło”. Należy się zatrzymać nad wymienionym przymiotnikiem „państwowotwórczy” – zadaniem sztuki było w realiach totalitarnych współtworzenie systemu, jego nieustanne uzasadnia-

nie i konstytuowanie, i każde działanie, która nie spełniałoby oczekiwań władzy albo te oczekiwania by podważało, mogłoby zostać skazane na kulturowy niebyt. Szczególną funkcję w tym zakresie miała – czytamy u Barańczaka – właśnie owa „grafomania z państwową pieczątką”.

Autor Książek najgorszych zauważa sprzeczność między obowiązkami ideologicznymi a sztuką, które pozostają zjawiskami na wskroś heterogenicznymi, co kumuluje się w tak zwanej powieści milicyjnej, czyli w „gatunku literackim jednocześnie rozrywkowym i dydaktycznym, sensacyjnym i państwowotwórczym, pisanym pod publiczkę i pod wytyczne KC, a w sumie – z reguły nudnym, koślawym i poronionym”. Właśnie w tym „niepełnowartościowym surogacie” powieści kryminalnej literatura uwikłana w ideologię stawia daleko ponad kryteriami artystycznymi względy polityczne, dzięki czemu – pisze Eugeniusz Czaplejewicz – „utwory literackie przekształcają się w tragarzy, dźwigających młyńskie kamienie ideologii”.

Oto jak autor opisuje język jednego z ważniejszych w tamtym okresie twórców powieści kryminalnej w Polsce: „Specjalnością Jerzego Edigeya jest bezbarwność. Nikt tak jak on nie potrafi krwistemu mięsu kryminalnej intrygi nadać smaku przeżutego papier-maché. Zaczyna się to już od poziomu języka. Narrator Edigeya nie mówi. On skrzypi. Przemawia oschłym i zarazem pretensjonalnym językiem biurokratycznego sprawozdania, pozbawionym jakiejkolwiek ekspresji czy barwności, obojętnie czy chodzi o opis zapalania papierosa przez majora Kaczanowskiego, czy o zdanie sprawy z wewnętrznych przeżyć mordercy. («Przestępca doznawał uczucia przykrości. Pierwszy raz zabił człowieka, i do tego przyjaciela z dawnych lat»)”.

Interesuje również autora Książek najgorszych język „grafomanii z państwową pieczątką”. Barańczak piętnuje pustosłowie oraz posługiwanie się nowomową i kliszami językowymi, co wyjątkowo jest widoczne w publicystyce Władysława Machejka, w której treści ideologiczne są „bezpośrednią informacją, surowym materiałem w postaci dygresji, pouczeń, aforyzmów”. Barańczak tak określa i ocenia styl Machejka, zwany „machejkizmem” lub „machejcyzmem”: „Bardziej typowe dla machejkizmu są większe całości zdaniowe, w których chłopsko-partyzancka pieprzność zderza się z partyjno-urzędniczym brakiem logiki i pustym frazesem. Produktem końcowym jest bełkot, przy którego pomocy tworzy się pozór jakiejś aktywnej i samodzielnej interwencji publicystycznej w «określonych» sprawach, jednocześnie zaś nie mówi się nic określonego, co pozwala skutecznie uniknąć kłopotów. Zdania takie tworzą prozę, która przeznaczona jest przede wszystkim do zapełniania wyznaczonego miejsca w gazecie czy czasopiśmie; nie należy jej natomiast czytać, a już zwłaszcza – wgłębiać się w nią i próbować zrozumieć, o co chodzi i jakie jest stanowisko autora. Nie jest to nawet język ezopowy, wypowiedź na wtajemniczonych, pisanie między wierszami: jest to raczej język, którego ideał stanowi pustka

Jest oczywiście drugie rozwiązanie. Można odbierać tekst sercem, ale tego nie polecam.

Sprawdza się w większości przypadków, ale zawsze może pojawić się Nikifor. Przypadek głupka, któremu udało się stworzyć dzieło genialne, nie jest częsty. Myślę, że jeszcze rzadziej ma miejsce w literaturze. Wynika to ze specyfiki tworzywa. Słowo nie trafia do nas tak, jak na przykład dźwięk czy barwa. Nie mamy bezpośredniego organu, którym moglibyśmy je odebrać. Musi zostać przetworzone przez rozum. Zrozumiane. Inaczej niż melodia. Nie będę tego wątku rozwijał. Chciałem jedynie zwrócić uwagę na to, co na ten temat mówił Witkacy, z którym się zgadzam.

Piotr Macierzyński: W przypadku świadomości jako czynnika rozróżniającego, oddzielającego poetę od plew, nie mogę się upierać bezgranicznie.

Warto przy okazji postawić pytanie, czy grafomania to atrybut twórczości czy cecha pisarza? Czy znacie przykłady twórczości autora, o której fragmencie, i tylko fragmencie, moglibyśmy powiedzieć, że jest grafomanią? Czy jest raczej tak, że kto raz ominął pułapkę grafomanii, nigdy już w nią nie wpadnie?

znaczeniowa, zupełna asemantyczność. Język zrodzony przez rzeczywistość, która od trzydziestu kilku lat produkuje miliardy słów i jednocześnie niszczy każdy napotkany odruch sensu”. Jak to się robiło w latach dziewięćdziesiątych?_____________ Parnas-bis. Słownik literatury urodzonej po 1960 roku Pawła Dunina-Wąsowicza oraz Krzysztofa Vargi obliczony był ewidentnie na skandal artystyczny i towarzyski. Już samo motto, którym został opatrzony ten słownik, może wiele powiedzieć o jego charakterze, języku i ostatecznej wymowie. Stało się nim „Nie ma litości dla skurwysynów”, zaczerpnięte z jednej z piosenek Kazika Staszewskiego.

Jednym z haseł przedmiotowych tego słownika jest interesująca nas „grafomania”. Tutaj jednak została ona podana w formie „grafoman”, co może oznaczać odniesienie tego pojęcia bardziej do autora niż do jego dzieła. Hasłowe przytoczenie nazwy twórców literatury minorum gentium odwraca uwagę czytelnika od tekstów, a skupia na konkretnych postaciach mających uchodzić w środowisku za grafomanów. Dunin-Wąsowicz i Varga definiują ten termin w taki oto sposób: „epitet, którym krytycy obrzucają niekiedy twórców”, a następnie przytaczają przykłady zastosowania tego pojęcia wobec autorów, których biogramy znalazły się w książce:

„A. Stasiuk nazwał grafomanem Marka Hłaskę” („Tygodnik Powszechny” 1998).

„Emmer (M. Ratajczak) nazwał okazowym egzemplarzem grafomanii Siostrę Małgorzaty Saramonowicz” („Odra” 1997).

„Paweł Dunin-Wąsowicz nazwał grafomanią pisarstwo G. Treli” („Machina” 1997). „Rafał Grupiński i Izolda Kiec zasugerowali, że grafomanem jest Krzysztof Varga (Niebawem opadnie błoto, 1997).

„Przemysław Szubartowicz nazwał grafomanami Roberta Tekielego i Dariusza Brzóskiewicza” („Trybuna” 1998). „Jerzy Czech nazwał grafomanem Krzysztofa Koehlera” („Rzeczpospolita” 1997).

„Jan Strękowski nazwał grafomańskimi opowiadania Nataszy Goerke („Rzeczpospolita” 1996).

„W.M. Koronkiewicz nazwał grafomanami autorów almanachu 25” (Dekada Młodych, Białystok 1996). Pojęcie grafomanii – oprócz poświęconego mu hasła przedmiotowego – w całym słowniku Parnas-bis występuje kilkakrotnie. Czasami przybiera postać jedynie epitetu wartościującego dorobek twórczy danego autora. Tak stało się między innymi z Markiem Maganiuszem Kielgrzymskim, o którym

Z kolei grupie literackiej „Na dziko”, oprócz zachowań zbliżonych do przedstawianych powyżej, autorzy Parnasu zarzucają przesadne zainteresowanie życiem literackim: „Zapewne lubią życie stadne (te zjazdy, wieczory i noce), bo każdemu z nich w pojedynkę można łatwo zarzucić grafomanię. Są nudni, namolni i bardzo przylepni do starych kolegów, którzy (będąc ludźmi kulturalnymi) nie umieją ich skutecznie spławić”.

W tym samym haśle opisują również bardzo ogólnie śląskie środowisko młodoliterackie, piętnując działania stadne, przywołując słowa niewymienionego z nazwiska poety: „Pewien znany krakowski poeta w prywatnej rozmowie stwierdził, że

„Wstajesz rano dźwiękiem budzika ze snu wyrwany/ dzień zaczynając od kawy,/ błądząc myślami gdzieś w okolicach Katynia/ jeszcze nie przeczuwasz złego…”

Na podstawie tego prostego hasła można zrekonstruować – oczywiście za Parnasem-bis – typ osobowości twórczej grafomana. Jest to więc osoba przesadnie serdeczna wobec innych literatów i wydawców, sypiąca pochlebstwami mającymi na celu przywiązanie do siebie ludzi, niepozwalająca nikomu o sobie zapomnieć.

2) okoliczności – mam tu na myśli pisanie zarówno na zamówienie, jak i pod wpływem chwili. Zapotrzebowanie na poezję datuje się od czasów starożytnych. Renesans roi się od utworów pochwalnych z okazji narodzin dzieci królewskich, ślubu czy śmierci. Oświecenie z kolei to czas poezji ulotnej, rewolucyjnej i patriotycznej pisanej często przez przeciętnych konspiratorów, którzy tylko powielali wzorce pisarskie. Taka twórczość powstaje pod wpływem ważnych wydarzeń, obok których nie da się przejść obojętnie – stąd zwykle cechuje się emocjonalnością. Ostatnim zdarzeniem, które miało swój oddźwięk w poezji, była katastrofa smoleńska. Na Nieszufladzie 10 kwietnia pojawiło się już dziesięć wierszy, w tym pierwszy po godzinie 10.00. Jak poważnie odbierać wiersz rozpoczynający się słowami:

Sądząc po kilkunastu biogramach, Paweł Dunin-Wąsowicz i Krzysztof Varga wydali w swoim słowniku wojnę społecznemu wizerunkowi poety i dlatego z pełną zajadłością tępią nadmierną „poetyckość” poetów, czyli całą tę romantyczno-mesjańską aurę wytwarzaną przez literatów. Autorzy Parnasu-bis nazywają zatem grafomanami osoby, które w ich pojęciu reprezentują szczególny typ osobowości twórczej. I tak piętnują przesadne zainteresowanie własną karierą literacką, uczestnictwo w rozlicznych spotkaniach autorskich, sposób zwracania się do poetów już docenionych przez szerszą publiczność, czy nawet styl korespondencji. To ostatnie skłoniło autorów do nazwania grafomanem świdnickiego poetę Tomasza Hrynacza: „Hrynacz nie dość, że pisze, to również zachowuje się jak ewidentny grafoman. Wazeliniarz, bardzo przylepny, obsypuje swoimi fotografiami i serdecznościami. […] Jeżeli przyjmiemy, że Świetlicki jest Wokulskim polskiej poezji, to Hrynacz będzie jej godnym następcą – jej Henrykiem Szlangbaumem”.

Blogomania i społeczności literackie sprzyjają grafomanii, która rośnie jak na drożdżach. Zjawisko self-publishing z kolei jest odpowiedzialne za „wychodzenie” grafomanów z sieci, ponieważ sami mogą wydać swoje teksty drukiem. Parafrazując tytuł Andrew Keena, obecnie panuje „kult grafomana”.

Z tak skonstruowanego hasła czytelnik dowiaduje się, które zjawiska w literaturze wydają się temu autorowi szczególnie ważne i inspirujące.

Urszula Pawlicka: Padły już różne kategorie, za pomocą których możemy określić, czym jest grafomania. Kierunek rozumienia zależy w głównej mierze od przyjętych kryteriów:

w słowniku napisano, że „opublikował wiele grafomańskich wierszy w «Toposie» i «Wiadomościach Kulturalnych», oraz arkusz Strefy fantasmagoryczne”. W takich hasłach nie zostają podane jakiekolwiek wyjaśnienia, dlaczego poszczególnych autorów określa się tym mianem. W innych zaś interesujący nas termin odżywa w kontekście mogącym dostarczyć odbiorcy przynajmniej kilka informacji dotyczących autora i jego twórczości. W biogramie Grzegorza Kaźmierczaka autorzy słownika zanotowali: „Sam [G. Kaźmierczak – G.G.] twierdzi, że tych zależności z modernizmem [w swoich utworach – G.G.] nie zauważa, zaczynał od fascynacji literaturą egzystencjalną, a obecnie interesuje go «poezja bamberska, kicz i grafomania, ale również pustka»”.

1) masowości – grafomania cechuje się nadproduktywnością, nastawieniem na ilość, a nie na jakość. Etymologia słowa zwraca uwagę na pismo-druk, jednak to dzięki internetowi zyskała sławę.

grafomania

jak widzi więcej niż jednego poetę śląskiego, to chce mu się rzygać. Niestety, po ich stronie stoi demografia i szczególne zdolności absorpcyjne grupy”.

Wnioskować można, że tylko właśnie w działalności grupowej tkwi to, że udaje się takim twórcom uniknąć zarzutu popełniania grafomanii. Poza tym cytowanie anonimowego autora jest nieodłączną częścią poetyki tego słownika, opierającej się na środowiskowej opinii i plotce. Właśnie taką postawę z dużym prawdopodobieństwem przyjęli autorzy Parnasu, gdy redagowali biogram Norberta Kuleszy. Napisali o nim, że „zachwycał się nim Przemysław Szubartowicz w «Trybunie» (15 I 1998), przeciwstawiając Kuleszę grafomanom z «bruLionu», takim jak Tekieli czy Brzóskiewicz”. Szubartowicz miałby oprzeć swój sąd jednak nie na właściwościach artystycznych tekstów poetyckich Roberta Tekielego i Pawła Brzóskiewicza, ale na przesłankach typowo ideologicznych, ponieważ „bruLion” w tamtym czasie związany był z obozem sprawującym władzę. Stąd też – czytamy dalej w słowniku: „Ze względów ideologicznych [«Przegląd Tygodniowy» lub «Trybuna» – G.G.] chętnie dowodziła, że «bruLion», a szczególnie Tekieli czy poeci TotArtu to grafomani – było to dobrym argumentem przeciwko pampersom w rozgrywkach o wpływy w TVP”.

Praktyka krytyczna obu autorów polega przede wszystkim na obronie interesów tak własnych, jak i twórców związanych z krakowsko-warszawskim środowiskiem „bruLionu”.

Pojawia się jednak hasło przedmiotowe przyznające w pewnym sensie rację krytykowi, który negatywnie zrecenzował wydaną w oficynie Dunina-Wąsowicza antologię wierszy tak zwanych sentymentalistów lubelskich: „Odmiennego zdania o [poetach lubelskiego sentymentalizmu – G.G.] był Palant [Grzegorz Luterek – G.G.], który w «Czasie kultury» (Wołanie o ciszę, nr 1/97) wykpił książkę, umiejętnie (choć tendencyjnie i reprezentatywnie) dobrymi cytatami dowodząc, że to dzieło skatologiczne i grafomańskie, wzywając autorów do publicznego połamania piór. «Twórczość lubelskich sentymentalistów [pisał Luterek – G.G.] jest twórczością zmierzającą do samounicestwienia»”. Inaczej funkcjonuje pojęcie grafomanii w obiegach krytycznych, a inaczej w obiegach literackich i artystycznych. Mimo wszystko krytyka literacka z różnych względów rzadko posługuje się tym terminem, natomiast literaci – mówiąc językiem słownika – niezwykle chętnie „obrzucają się tym epitetem”. Jako osoby, których najbardziej dotyczą wszystkie hierarchie, oceny i podziały, twórcy sami pragną oddzielić literaturę tandetną od literatury wartościowej. Przykładów takiego postępowania jest w Parnasie-bis wiele. I tak w biogramie Krzysztofa Koehlera przytoczono wypowiedź, której udzielił „Czasowi Kultury”: „Najłatwiej jest wejść do literatury na zasadzie zbuntowanego gościa w salonie, puszczającego bąki przy damach. […] Życie literackie, wszystkie recenzje to

pic na wodę. Zupełny fałsz. Te wszystkie nagrody Kościelskich, irytujące decyzje, grafomanom dające złotą palmę”.

Mowa tutaj zapewne o Marcinie Świetlickim, z którym Koehler prowadził w tamtym czasie otwarty spór na łamach „bruLionu”, dotyczący dykcji poetyckiej – idiom kulturowy, klasycyzujący przeciwstawiony został idiomowi kolokwialnemu, barbaryzującemu. Świetlicki – najważniejszy twórca „barbarzyńców” – został wyróżniony w 1991 roku Nagrodą im. Kościelskich. Koehlerowi zaś nie odpowiada system nagradzający w jego przekonaniu grafomanów. Walka między poetykami i dykcjami może też posiadać parę absurdalnych rysów. Przekonuje o tym na przykład ujawnienie faktu, że Łukasz Gołębiewski pod pseudonimem „Krzysio Isztar” tak napisał o własnych wierszach zebranych w antologii Siódemka: „Szczyt grafomanii osiągnął K.I. w poemacie Miasto – Warszawa. Ten patetyczny utwór pisany rymami częstochowskimi bez żalu można by przekartkować, gdyby nie to, że wiersze następnego poety są jeszcze gorsze”.

Podobnie uczynił też Cezary Konrad Kęder, redaktor naczelny katowickiego „Fa!artu”, który ukrywając się pod nazwiskiem Jana Szaketa, w jednym z numerów „Nowego Nurtu” zamieścił – czytamy w słowniku – Syndrom listy przebojów. O grafomanii totalnej – recenzję swojej debiutanckiej książki. Ci dwaj autorzy, gdy nazywali siebie grafomanami, mieli zgoła odmienne intencje – Gołębiewski chciał skrytykować przy okazji innych autorów, a Kęder prawdopodobnie usiłował odciąć się od swoich pierwszych prób literackich.

W słowniku zacytowano również wypowiedź Jerzego Harasymowicza, który w wywiadzie udzielonym „Przeglądowi Tygodniowemu” wypowiedział się o twórczości „bruLionu” i towarzyszącej jej krytyce w ostrych, obraźliwych słowach: „Taki «bruLion» nic nie znaczy w poezji, ma tylko swoich lokajczyków, krytyków pokoleniowych. Wobec namaszczonych przez siebie są na klęczkach, a np. mnie potraktowali jak ostatni żule. Najlepszy dowód, że prof. Błoński zlekceważył «bruLion» i tych wszystkich pseudopoetów”.

Radykalniej, bo posługując się językiem zagrażającym otwarcie czyimś dobrom osobistym, wyraził się Wojciech Maria Koronkiewicz, którego teksty poetyckie znalazły się w antologii młodej poezji białostockiej 25 wraz z wierszami „grafomanów prezentujących badziewie”. Autorzy Parnasu podają jeszcze dodatkową informację o pozaliterackich poczynaniach Koronkiewicza: „Współpracę z «Kartkami» zerwał [Koronkiewicz – G.G.] m.in. w związku z opublikowaniem w badziewiastej antologii 25 jego utworów razem z wierszami i prozą innych buców i grafomanów”. Ta i tak mieszcząca się na skraju wulgarności ocena została dodatkowo wzmocniona przez Dunina-Wąsowicza oraz Vargę określeniem zdecydowanie dosadnym. Jednak takie postępowanie w przypadku tego słownika można bez trudu wyjaśnić.

grafomania Język współczesnej krytyki odpowiada bowiem w pewnym sensie językowi, jakim samych siebie opisują zantagonizowani twórcy.

Jakkolwiek Parnas-bis nie spełnia zasad metodologii leksykograficznej oraz kryteriów naukowości, wydaje się publikacją potrzebną. Recepcja tego słownika udowadnia, że sprawnie i, co więcej, kontrowersyjnie zredagowana książka krytycznoliteracka może nadal w Polsce wywołać liczne kontrowersje. Poza tym Dunin-Wąsowicz i Varga postarali się zaciekawić czytelnika licznymi anegdotami i zabawnymi przytykami – na przykład na stwierdzenie krytyka literackiego „Gazety Wyborczej”, że Siostra, debiutancka powieść Małgorzaty Saramonowicz, jest o wiele lepsza od Podręcznika dla ludzi Manueli Gretkowskiej, autorzy słownika odparli jasno: „[…] równie dobrze można pisać o wyższości zespołu Bayer Full nad Fanatic”. Autorzy Parnasu-bis nie ukrywali, że posłużyli się pojęciem grafomanii jedynie w odniesieniu do osób literatów, a nie do napisanych przez nich dzieł. Ale właśnie ten ostry język dyskursu krytycznoliterackiego, w którym jest miejsce na jednoznacznie kojarzące się słowo „grafoman”, sprzyja powstawaniu hierarchii, a na tym zdają się korzystać zarówno wartościowi autorzy, jak i coraz mniej zorientowani w literaturze czytelnicy. Walka na oceny nie uznaje dobrego smaku i żadnej etykiety, bo wszystkie środki mogą doprowadzić do upragnionego zwycięstwa. I jak chciał tego Kazik Staszewski, autor motta Parnas-bis – nigdy i dla nikogo nie może być litości.

Zła literatura zmienia świat_________________________________ Joanna Hetman w notce informacyjnej załączonej do wywiadu z Jeanem-Marie Laclavetinem w następujący sposób charakteryzuje tematykę ostatniej powieści tego francuskiego pisarza: „Powieść traktuje o, zdaniem autora książki, jednym z najpoważniejszych, a zarazem najbardziej ignorowanych problemów ludzkości – epidemii pisania (skrybomanii). Tysiące ludzi, młodych i starych, bogatych i biednych, chwyta za pióro, nie zdając sobie sprawy, jak wielkie grozi im niebezpieczeństwo”. Grafomania została tu przedstawiona jako coś niebezpiecznego, przed czym należy chronić społeczeństwo. Czy rzeczywiście to tak groźne zjawisko, że nieustannie trzeba je nazywać i piętnować? Czy są jakiekolwiek głębsze społeczne konsekwencje złej literatury?

Stanisław Barańczak w przedmowie do Książek Najgorszych wymienił dwa rodzaje grafomanii. O ile jeden z nich jest nieszkodliwy społecznie, drugi wynika z przesłanek zgubnych dla losów jednostki. Pierwsza z grafomanii należy do zjawisk normalnych i nieszkodliwych, ponieważ stanowi „koszt swobody literackiej wypowiedzi”, a także reprezentuje „margines amatorszczyzny i komercjalizmu, jaki istnieć musi w każdej normalnie rozwijającej się literaturze”. Tego typu tandeta artystyczna funkcjonowała nad wyraz sprawnie w okresie

dwudziestolecia międzywojennego. Literatura wówczas upowszechniała się bez większych ingerencji aparatu cenzury. Specyfika ówczesnej grafomanii polegała na tym, że twórczość, nieskrępowana praktykami prewencyjnymi, odpowiadała oczekiwaniom publiczności i często schlebiała najtańszym jej gustom. Rynek został zalany dziełami grafomańskimi i skatologicznymi, których „poziom i charakter, modelowany przez wymagania rynku, wymykał się jakiejkolwiek kontroli”. Zestawiając ten obraz ze stanem literatury po wojnie, tamta „grafomania – czytamy we wstępie do drugiego wydania Książek najgorszych – ma w sobie coś idyllicznego”, ponieważ „powstawała spontanicznie i żywiołowo”, jak również „spełniała zadania rozrywkowe”. Widać zatem wyraźnie, że kiczu literackiego jako takiego nie traktuje Barańczak według tych samych miar. W jednych bowiem okolicznościach wydaje się ów kicz potrzebny, a w innych stwarza rzeczywiste zagrożenie. Wraz ze zmianą sytuacji Polski po drugiej wojnie światowej zmienia się status literatury minorum gentium. Tak oto opisuje ten stan Barańczak: „Amatorska, żywiołowa grafomania została istotnie wyrugowana z literackiego obiegu. Puste miejsce po niej zajęła jednak nie tyle wartościowa […], ile właśnie nowa jakość: grafomania z państwową pieczątką”. Państwo totalitarne wyposażone jest w aparat cenzury prewencyjnej, niedopuszczającej do obiegu społecznego treści sprzecznych z literą i duchem doktryny, stojący na straży doraźnych celów propagandowych. Barańczak posuwa się nawet do wyraźnej sugestii, że: „chwalcy socjalistycznej polityki kulturalnej wierzyli – niektórzy zapewne całkiem szczerze – że poza korzyściami natury ideologicznej zapewni to również wyeliminowanie kiczu, grafomanii, literatury goniącej za tanim efektem i zyskiem”.

Autor rozwija tezę dotyczącą narzędzi kontroli dysponowanych przez władze następująco:

„totalitarny model polityki kulturalnej, z pozoru mający idealne warunki, aby ją [grafomanię – G.G] ukrócić (monopol na rozpowszechnianie dóbr kultury, wielostopniowy system kontroli itp.), w istocie rzeczy nie może się bez niej obejść; z drugiej zaś strony, grafomania pod skrzydłami państwowego mecenatu znajduje idealne warunki”.

Mimo wszystko trudno chyba byłoby oczekiwać od partyjnych agitatorów i cenzorów dbałości o język. Jednak rzeczywiście pewna część pisarzy z miejsca przystała na warunki proponowane przez system i włączyła z różnym artystycznym skutkiem treści ideologiczne do dzieł literackich.

W systemach totalitarnych literatura stanowi więc jeden ze środków służących do uzyskania społecznej kontroli. Z tych nałożonych przez partię, przez – jak to określił Barańczak – „garstkę partyjnych bossów «do spraw literatury»”, zadań twórczość artystyczna jednak nie była władna się wywiązać, bo – jego zdaniem – niepodobna byłoby połączyć ideologii ze sztu-

ką, tak żeby powstała hybryda jednocześnie wypełniała zarazem funkcje estetyczne i doktrynalne. Jednak dużo bardziej szkodliwe dla kultury literackiej są wszystkie te mechanizmy, które ewidentnie wykazują przydatność niektórych utworów literackich dla celów innych niż artystyczne i które faworyzują literaturę zanurzoną w ideologii ponad tę niewspierającą jakichkolwiek ortodoksji. Ta część literatury PRL-u sprawia wrażenie, jakby nie podlegała jakiegokolwiek rodzaju dyskusji aksjologicznej, bowiem każdy głos sprzeciwu wobec takich praktyk artystycznych mógłby zostać odebrany jako atak na system, który rzeczoną sztukę uprawomocnia i legitymizuje.

Barańczak swoje wnioski na temat grafomanii stara się również uczynić możliwie najbardziej obiektywnymi i uniwersalnymi, wymieniając między innymi te właściwości grafomanii, które mogą być równie żywotne w innych porządkach niż totalitarny. I tak do całej grupy przyczyn rozplenienia się tandety literackiej dołącza autor Książek najgorszych też fakt, że: „każdy kicz artystyczny opiera się zawsze na zasadzie banału, powtarzalności, skonwencjonalizowania: nawet jeśli jest poprawny warsztatowo, ba, wycyzelowany! – nawet wtedy jego głównym grzechem i zarazem główną racją istnienia będzie żerowanie na ustalonych przyzwyczajeniach odbiorców, na ich umysłowej bierności. Właśnie tę cechę kiczu szczególnie cenią sobie ustroje totalne. Najchętniej sprowadziłyby one całą kulturę do takiej właśnie postaci – do pewnej liczby mechanicznie wytworzonych produktów, w pełni zaspokajających oczekiwania masowego odbiorcy i pacyfikujących w ten sposób wszelkie niezależne poruszenia jego umysłu.

Grafomania, odpowiadając w pewnym stopniu „zanikowi kryteriów artystycznych i osłabieniu poczucia odpowiedzialności za słowo”, ponad wszelką wątpliwość ubezwłasnowolnia odbiorcę. Taka twórczość korzysta z przeżytych już formuł, wysłużonych konwencji i stylistycznych ułatwień, skłania czytelnika raczej do biernej obserwacji, a nie do aktywnego, intelektualnego uczestnictwa. Krytyk literacki Krzysztof Nowicki w zbiorze tekstów krytycznych Notatki krytyka postawił ponadto trafną hipotezę: „grafomanowi udaje się łatwiej niż komukolwiek nawiązać kontakt z masowym czytelnikiem. Instynktownie wyczuwa jego tęsknoty i przystępuje do akceptacji biernej wyobraźni, zachęca do pozostawania w kręgu złudzeń i pozorów”.

Świat powołany przez takiej klasy pisarza lub poetę „musi być orzeźwiająco prosty”, a jego jedyną narrację może stanowić – czytamy dalej w Notatkach – „baśń dla dorosłych”, która nie wytwarza żadnej przestrzeni refleksji, ponieważ podaje zwielokrotnianą i powielaną bez końca „rzeczywistość w pocieszającej pigułce”. Grafomania jest groźna zarówno dla twórcy, jak i odbiorcy, bowiem – jak to napisał Adam Grabowski – „żądzy pisania i czytania nie usprawiedliwi żadna moralność…”. Barańczak mówił o kulturze składającej się z „pewnej liczby mechanicznie wytworzonych produktów”. Diagnoza ta nie uległa przedawnieniu, ponieważ podobne w swojej istocie

procesy homogenizacji są wpisane w paradygmat czasów nam chronologicznie najbliższych.

Ponad wszelką wątpliwość Polska na początku lat dziewięćdziesiątych przeżyła boom wydawniczy. Opublikowano wszystkie dostępne, mniej lub bardziej wartościowe, prohibity, do życia literackiego weszli twórcy, którzy dotychczas milczeli; na masową skalę zaczęto tłumaczyć książki popularne na Zachodzie. Mnożyły się tytuły pism literackich i artystycznych. Niepodobna byłoby zatem nie zaryzykować twierdzenia, że w ostatniej dekadzie minionego stulecia trafiło na półki księgarskie o wiele więcej – w sensie oczywiście statystycznym – tandety literackiej niż w latach poprzednich. Jednak bez wyspecjalizowanych narzędzi z zakresu socjologii literatury nie dałoby się tego obiektywnie oszacować. Krytyk literacki Karol Maliszewski stwierdził nawet, że „żyjemy w kraju tysięcy poetów”. Redaktorzy katowickiego pisma literackiego „FA-art” odpowiedzieli mu zaś, że Polska to kraj „wcale nie tysięcy poetów, lecz tyluż grafomanów”, jak również, że „świętą powinnością krytyka jest nie zachęcać, lecz szczerze zniechęcać do pisania”. Rzeczywiście: skala dzisiejszej produkcji literackiej wymyka się wszelkiej kontroli i przerasta możliwości opisowe krytyki. Wiele też chyba jest prawdy w obiegowej opinii, że wraz z tym zauważalnym wzrostem zmienia się status społeczny twórcy. Głos utalentowanego autora może zwyczajnie przepaść w chórze tandety. Wobec tego przydałby się powrót do jasnego, wręcz binarnego, wartościowania utworów – oddzielenia tego, co niewarte lektury, od tego, czemu warto poświęcić swój czas. Mimo wszystko ten postulat metodologiczny współczesnej krytyki z wielu przyczyn nie może się w pełni zrealizować. Książka, tak jak inne dobra kultury, stała się towarem, który musi zadowolić konsumenta, a producentowi przynieść zamierzone korzyści. Obok kryteriów artystycznych, a zamiast ideologicznych funkcji literatury, wyrosły ściśle wymierne kryteria merkantylne. Wobec tego musiała się zmienić rola krytyki literackiej – jej postulaty i zadania uległy znacznemu przekształceniu. Najlepiej chyba wszystkie obawy związane z tymi przeobrażeniami oddał Dariusz Nowacki, który w „Znaku” rozpoznał i nazwał dominujący obecnie sposób traktowania literatury: „Otóż w ostatnich latach w obrębie myślenia o literaturze mamy do czynienia z inwazją dyskursu ekonomii. Już sam język krytyki (jedni «produkują» teksty, drudzy ich «używają», książka artystyczna to towar itd.) poświadcza tę inwazję”.

Wraz z tymi gwałtownie przebiegającymi procesami musi niejako automatycznie wzrosnąć odpowiedzialność krytyka za wygłaszane przezeń sądy, ponieważ w sferę jego działań wkrada się pewna dwuznaczność – jego opinie przekładają się na czyjeś realne zyski i w związku z tym może pojawić się pokusa manipulacji: „Krytyk – kontynuuje Dariusz Nowacki – musi zachować czujność. Powinien reagować oburzeniem, ilekroć jego autorytet ktoś próbuje wykorzystać w grze rynkowej; krytyk nie powinien być kojarzony z mechanizmami promocji i reklamy”.

grafomania Doskonale widać, że dziś krytyk jest poddany innym rodzajom nacisków niż przed 1989 rokiem. Tamten system zmuszał do posłuszeństwa poprzez represyjną cenzurę i propagandę, a ten z kolei z pozoru tylko namawia i sugeruje. Tam nie było wyboru, tutaj wyborów jest wiele, ale istotne są jedynie te, które otrzymują konkretny wymiar ekonomiczny. Często więc zdarza się, że krytyk literacki nie może sprostać swoim obowiązkom: „Krytycy wydają się bezradni wobec jakości twórczości literackiej wielu spośród autorów najlepiej sprzedających się książek. Niejeden krytyk pewnie widzi, że to jest grafomania, ale zamiast tego pisze tylko, że najlepiej się sprzedaje…”. Bo kicz to właśnie – według Andrzeja Osęki, autora wstępu do książki Abrahama Molesa Kicz, czyli sztuka szczęścia – „totalitaryzm bez przemocy”: kuszący, ale i obezwładniający, łatwy i niezmuszający do myślenia, ale i przymuszający do tego, żeby ten świat w tym zniekształcającym zwierciadle się przejrzał. Kicz, a więc również interesująca nas grafomania, stanowi „obraz zagubienia, rozpadu wartości, neurastenicznego braku czegoś, za czym się tęskni, smutnej akceptacji namiastki i prowizorki”.

Powróćmy do sygnalizowanej we wstępie do tej pracy definicji grafomanii zaproponowanej przez Milana Kunderę. Grafomania w świetle jego słów jawi się jako sposób myślenia nie tyle o literaturze, ile o świecie w ogóle. Fenomen odpowiada jednostkowej potrzebie posiadania publiczności. Rzeczywiście, zjawisko to jest nieistotne z punktu widzenia społeczeństwa, o ile nie jest wprowadzone do szerszego obiegu. Wydaje się zatem grafomania postawą kulturalną i swoistym etosem. Autor utworów grafomańskich – według Kundery – kieruje się w swojej twórczości myślą o wdarciu się do kultury, o byciu jej integralną częścią. Przemawia przez niego dążność do uspołecznienia się za wszelką cenę, umysłowy przymus odnalezienia się we wspólnocie, ale też zwyczajna potrzeba akceptacji. Działaniom tym przyświeca myśl o wyłączeniu się z anonimowej masy oraz zmianie statusu społecznego. Nie właśnie sama chęć pisania, nie chęć tworzenia, jakkolwiek nierozsądnie częstego, lecz wewnętrzny nakaz bycia wysłuchanym i rozpoznanym. To symptomatyczne dla dzisiejszych czasów zjawisko może być odczytywane jako swoistego rodzaju stan umysłu, umożliwiający łatwe wybranie strategii obronnej, która wyprowadza jednostkę z tłumu i pozwala na reprodukowanie każdego przejawu jej działalności. Niech tę myśl zamknie drastyczny przykład Barańczaka, mówiący o jednym z możliwych skutków grafomanii: „Jest coś w tym, że tak wielu cesarzy, führerów i generalissimusów, których cechą wspólną jest to, że nie bardzo lubili ludzkości i starali się różnymi metodami ograniczyć jej liczebność, uważało się – w młodości, ale nieraz i w wieku dojrzałym – za artystów, poetów albo powieściopisarzy: lista rozciąga się od Nerona do Hitlera, Goebbelsa, Stalina i Mao Tse Tunga. Nieudany artysta albo grafoman ma w sobie jakby szczególnie obiecujące zadatki na krwawego despotę: obdarzony pełnią

władzy, nie czyni ostatecznie nic poza stosowaniem swoich zasad estetycznych – na przykład to upodobania do mechanicznej symetrii – do denerwująco nieuporządkowanej i bezkształtnej masy ludzkiej”. Czy zatem za hekatombą chrześcijan w pierwszym wieku naszej ery, za zbrodniami drugiej wojny światowej kryje się jakieś niespełnienie artystyczne, urzeczywistnione w literackiej grafomanii?

Jak to rozumieć?______________________________________________ Grafomania pozostaje w dalszym ciągu zjawiskiem nienależycie zbadanym. Tak naprawdę możemy tylko porządkować sądy dotyczące tego szerokiego zagadnienia. Niejednokrotnie trzeba było przytaczać stereotypy powielane przez krytykę literacką, która uznaje grafomanię za jeden ze swoich aksjomatów – za coś, co nie wymaga żadnego racjonalnego uzasadnienia. Zapewne dlatego jest tak niewiele tekstów poświęconych oddzielnie temu zjawisku.

Wobec braku możliwości określenia, jakie standardy i kryteria literackości są obecnie uznawane za cenne, niepodobna stworzyć jednoznacznej i spójnej definicji współczesnej grafomanii. Mimo tego kategoria grafomanii jest niezwykle żywotna w przestrzeni krytyki literackiej. Pojawia się tu najczęściej w charakterze środka umożliwiającego starcie się ze sobą konkurencyjnych formacji artystycznych, ideologii, pokoleń, wreszcie samych dykcji. Od stron walczących nie wymaga się na ogół wytłumaczenia, dlaczego walczy się akurat takimi metodami, jak zarzucanie komuś grafomanii. Zastosowanie kategorii grafomanii jest na ogół wyrazem pewnego stylu odbioru, co więcej: wszelkie sygnały silnego wartościowania mają w istocie ujednolicić i narzucić czytelnikom ten odbiór, wytwarzając tym samym oceny i hierarchie. Grafomania, gdy odwołuje się do niej krytyka, może się zatem wydawać kategorią wielce pożyteczną.

Psychologia i psychiatria, wraz z ich narzędziami badawczymi, nie odpowiedzą na pytanie, czy brak zdolności literackich może być uznany za odrębną chorobę lub za objaw innego zespołu chorobowego. Psychologia twórczości jest władna tylko odpowiedzieć na pytanie, czym grafomania z pewnością nie jest, natomiast psychopatologia twórczości jak dotąd nie przeprowadziła wyspecjalizowanych badań dotyczących patologii pisania. Możliwe, że gdzieś w szpitalach psychiatrycznych na świecie „z choroby na pisanie” leczą się ludzie, zaś sam grafoman na zawsze pozostanie postacią groteskową chorą na nieśmiertelną sławę, ale także osamotnioną i niezrozumianą w swoich literackich ambicjach.______________________________ _____________________________________________________________ ______________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________

z Adamem Bolewskim vel Tajna Polska rozmawia Marcelina Piołun (ur. 1988, w Krakowie) – studentka Uniwersytetu Jagiellońskiego (seminarium u dr Piotra Mareckiego na

kierunku: Wiedza o kulturze) oraz absolwentka Krakowskiej Szkoły Filmu i Komunikacji Audiowizualnej, debiut dziennikarski.

Nie jestem

polskim

wydaniem Paris

Hilton

Marcelina Piołun: Jesteś autorem kilku książek – żadna z nich nie została wydana (ale można je ściągnąć z feedbooks.com.). Jakie są przyczyny braku twoich powieści w księgarniach? Chcesz być niezależnym pisarzem funkcjonującym w internecie, czy po prostu nie znalazł się jeszcze zainteresowany twoimi powieściami wydawca?____ Adam Bolewski: Załóżmy od razu, że nikogo w tej rozmowie nie będę udawał, że to nie będzie gra pozorów. Jestem przecież osadzony w „środowisku” i znam dość dobrze dwóch ważnych krakowskich wydawców najnowszej polskiej literatury, i zgodnie z tym, co oni przyjmują za definicję pisarza, nie mogę się określać tym mianem. A więc: jaka jest ta „ich” definicja pisarza?__________________ Pisarz, to ktoś, kto pisze dobre książki. Dobre zarówno pod względem formy, jak i treści. Takie książki cechuje na przykład nieschematyczna fabuła, nieschematyczne postacie, dobry warsztat – czyli panowanie nad narracją, zastępowanie zaimków innymi wyrazami, budowanie opisów na zasadzie stopniowania informacji. To bardzo ciekawe. Może podałbyś jakiś przykład takiej „dobrej” książki?______________________________________________ Platforma, Cząstki elementarne, Biały kruk, Lubiewo, Kronika ptaka nakręcacza, Muzyka przypadku.

A twoje książki – jak byś je scharakteryzował?_____________ Moje powiastki i scenariusz są wprawkami – z punktu widzenia wydawców. Ale przecież wielu pisarzy zaczynało od pisania do szuflady, na przykład Orzeszkowa spaliła pierwsze dwie czy trzy wersje swojej debiutanckiej powieści. Podobny zwyczaj miał Reymont. Z punktu widzenia wydawców moja proza jest wprawką niegodną druku, ładnych okładek i promocji wydawniczej. A więc ty uważasz inaczej i nie zgadzasz się z opinią wydawców?______________________________________________________ Myślę, że może to brak wiary we własne siły spowodował, że nie walczyłem z formą i stylem, nie próbowałem budować

grafomania ciekawych postaci i ich nieoczywistych wyborów życiowych. Z góry założyłem, że nie będę tak dobry jak Amerykanie czy Francuzi, nawet nie chciałem rywalizować z Polakami.

to przybierze formę papierowej książki, czy e-booka nie jest aż tak istotne, choć nadal tylko forma papierowa nobilituje i jest bardziej dostępna, mimo wysokich cen książek.

A kogo masz na myśli mówiąc „Polacy”?_____________________

Wiem, że pytanie o twój pseudonim pada często, ale mnie bardziej interesuje, po co używasz nicka, skoro prawdziwe dane i tak podajesz na swoim blogu, a więc nie chcesz, jak sądzę, pozostać anonimowy?____________________________

Mam na myśli pisarzy współczesnych, zarówno starszych, jak i młodszych, na przykład Edwarda Redlińskiego, Olgę Tokarczuk, Michała Witkowskiego, Sławomira Shuty, Tomasza Piątka, Dorotę Masłowską, Jacka Dukaja, Rafała Ziemkiewicza (Pieprzony los kataryniarza), Dawida Kornagę, Marka Huberata, Andrzeja Stasiuka, Stanisława Lema (Solaris), Marka Nowakowskiego, Stefana Kisielewskiego (mam na myśli Warszawę), Jerzego Andrzejewskiego (Popiół i diament) oraz Marka Hłaskę. Podsumowując: wybrałeś pisanie bez specjalnego przemyślenia stylu, formy – być może również treści, bo nie wierzysz we własne siły? Wybacz, ale to trochę naciągane tłumaczenie._________________________________________________ Piszę żywiołowo, zapisuję myśli w zdania bez żadnego filtra. W żadnej swojej książce nie skreśliłem ani jednego zdania! Nie jest to, co prawda, „czysty” zapis mojej osobowości, nieprawdą jest, że utożsamiam się z bohaterami. Moje książki są anarchistycznym wygłupem. Można powiedzieć, że ja – magister polonistyki – piszę jak chcę. Jakby przede mną nikt nie napisał żadnej książki. Można więc mówić o metodzie pisarza Adama Bolewskiego?__ Być może tak. Zamierzam jednak zmienić tę metodę i styl, również po to, żeby nadać jakąś wyrazistą formę powieści, tak żeby można było mówić o dziele literackim, czyli dziele sztuki, a zatem utworze artystycznym. A czy możesz zdradzić swoje plany?_________________________ Najlepiej mi leży mikropowieść. Być może będzie ona traktować o zwykłych ludziach, którzy zmienią się w bohaterów. Miałeś jakiś cel, rozpoczynając działalność jako Tajna Polska – pisarz, Tajna Polska – osobowość internetowa?_______ Tajna Polska to taki mój awatar, zgodnie z tezą Barthes'a o śmierci autora jako pisarza. To również zadziorność i głupota z mojej strony, jeśli chodzi o pisanie prozy, że w ten sposób przedrzeźnię polską literaturę i że coś komuś pokażę, czy sam już nie wiem, co ja w ten sposób chciałem osiągnąć. Może chciałem dokładnie prześledzić reakcje na moją prozę, by w ten sposób dobrze zdiagnozować własne niedostatki i w przyszłości napisać coś porządnego, ale i nie nudnego. Czy

Jak już mówiłem, chodzi o świadome oddzielenie autora od osoby piszącego człowieka. Nie uważam, by Barthes miał rację, by istniał tylko zbiór tekstów i gra z nimi. Autorem jest Tajna Polska, tak podpisuję swoje powieści. To mój awatar, czyli awatar Adama Bolewskiego. Od czasu pisania bloga (2004 rok) byłem raczej anonimowy, funkcjonując jako Tajna Polska. Imię i nazwisko na moich licznych blogach pojawiły się dopiero, kiedy na blogspocie i bloxie pojawił się profil z facebooka, czyli to technika wymusiła na mnie wyjście poza awatara. Zacząłem się podpisywać jako „tajna” na blogu kumpli, kiedy moje nazwisko mało komu coś mówiło i tak zostało do dziś. Myślisz, że zostaniesz zapamiętany właśnie jako Tajna Polska?_______________________________________________________ Wiesz, kiedy pojawił się na rynku Janusz Hrystus Jasia Kapeli, przyszło mi na myśl, że być może oto zaczyna się nowa epoka literacka, że skończyła się transformacja. To jest mała książeczka, ale przecież i Ballady i romanse Mickiewicza nie były obszerne, a wnosiły coś nowego, data ich wydania została uznana za początek nowej epoki literackiej. Od zbioru artykułów Górskiego Młoda Polska przyjęto przecież nazwę innej epoki literackiej, a biorąc pod uwagę to, że dzisiaj czas biegnie szybciej, nie jest całkiem bezzasadne mówić, że już teraz zaczyna się nowa epoka literacka, o, być może, nazwie: Tajna Polska. Interesująca teoria… Czym, według ciebie, miałaby się charakteryzować epoka Tajnej Polski?_____________________ Jeszcze nie czas, aby mówić o tej epoce z pozycji historyka literatury. Ale kilka symptomów można już dostrzec. Tajna Polska obrodziłaby w utwory artystyczne pozbawione idée fixe, właśnie tak jak w Januszu Hrystusie: pełna wolność mentalna bohatera i pełna dowolność świata przedstawionego. Tajna Polska byłaby więc czasem, kiedy otworzyłaby się furtka dla książek z nurtu fantastyki. Mogłyby być wtedy traktowane na równi z innymi gatunkami. Na dniach czytałem, że nagrody Nobla w dziedzinie literatury nie dostał jeszcze ani jeden fantasta, a Lemowi by się należała. Jak wyglądają reakcje czytelników na twoje powieści?

Można mówić o dialogu z odbiorcą?_________________________ Jak najbardziej można mówić o dialogu – jest on krótki i treściwy. Na obraźliwe słowo wobec mnie, mam obraźliwe słowo wobec oskarżyciela. Ale można mówić o sporym zainteresowaniu moją literaturą. Przecież tyle wydanych papierowo książek jest przemilczanych, a moje PDF-y są wciąż gorącym tematem forowych rozmów. Coś musi być na rzeczy. Nachodziły mnie wielokrotnie myśli, że gdybym znacznie poprawił swój warsztat, przemyślał fabułę, podkoloryzował to i owo, miałbym szansę być głośnym pisarzem. Może tak będzie, czego sobie życzę. Ostatnio chodzi mi po głowie, czy nie zapisać się na kurs pisania na portalu Pasja pisania. A może chodzi o to, że ty jesteś kontrowersyjny i to ty wzbudzasz takie uczucia, a nie twoje powieści?____________

Powiedziałeś przed chwilą, że „napisałeś totalną imitację współczesnej powieściowej grafomanii”. Czyli: celowo imitujesz grafomanię i w tym upatrujesz wartość? Nie jest to zbyt wydumany podkład teoretyczny, taka tarcza przed oskarżeniami o grafomanię właśnie?_______________ Nie upatruję w tym wartości, ale myślę, że potrafię rozpoznać grafomanię, może więc obawiając się o to, że nie napiszę czegoś dobrego, od razu poszedłem w grafomanię. Czyli - rozpoznajesz swoje powieści jako grafomanię?_____ Ja uważam, że pisania można się nauczyć i jeśli ktoś nie chce być grafomanem, to nim nie zostanie. Do kogo więc adresujesz swoją twórczość?__________________

Ani powieści nie istnieją bez autora, ani autor bez powieści. To, co napisał Barthes o autorze, to mit. Zapytaj różne osoby, które o mnie coś słyszały, z czym im się kojarzy Tajna Polska? Podejrzewam, że niektórym z prozą, a innym z internetem. Ale w internecie też uprawiałem prozę, tak zwane wynurzenia na blogu „kumple”, czy Suwałki story w odcinkach na suwalskim forum Gazety Wyborczej. Nie sądzę, żeby chodziło tylko o to, że jestem znany z tego, że jestem znany. Nie jestem polskim wydaniem Paris Hilton. Sława to raczej sprawa dla pijarowców, a ja wolę zyskać sławę zasłużoną. Każdy woli.___________________________________________________ No, bo właśnie – idąc na skróty, musiałbym być celebrity, a wcale nie czuję się jakąś gwiazdką i nie chcę nią być.

Do każdego, kto czuje się podobny do mnie. A może mógłbyś jednak bliżej nakreślić takiego czytelnika?_ To chyba najtrudniejsze pytanie, jakie może postawić dziennikarz. Nigdy na nie nie odpowiadałem, ale dla ciebie zrobię wyjątek. Moich czytelników widzę wśród licealistów, studentów, ludzi w średnim wieku, emerytów i rencistów, staruszków. Nie chciałbym tylko, żeby moją prozę czytały przedszkolaki i dzieci z podstawówek i gimnazjum. Poza tym adresuję ją do wszystkich. Chciałbyś być czytany i mieć tym samym wpływ na sposób myślenia szerokiej publiczności? Marzysz o bestsellerze?__

Próbujesz wpływać na czytelników, starasz się zaprojektować odbiór, zawierając w powieściach konkretne idee?__

Tak, marzę o tym.

Idee moje są takie, żeby nie pisać powieści realistycznych, ale kreacyjne. Moja kreacja była dotychczas może zbyt totalna. Ja nie napisałem opowiastek – pastiszy, ale totalną imitację współczesnej powieściowej grafomanii, którą można spotkać również w Empiku i wydać głupio pieniądze.

Jak wykorzystałbyś sławę?__________________________________

W jakim sensie – kreacyjne powieści?_______________________ Kreacyjne, bo świat nie jest łatwy do odczytania i jego całkowite odczytanie nie jest możliwe. Posiłkuję się więc własną interpretacją świata, by jakoś go ogarnąć, zrozumieć i opisać. Powołuję do istnienia nie do końca realne postacie i spotykające ich nie do końca realne wydarzenia. To, że nie ma intrygi w moich powiastkach, może poza Suwałki story, wynika z tego, że być może boję się jej prywatnie.

Finansowo, rzecz jasna. Nakupiłbym obligacji skarbowych na 5% rocznie, założył rachunek inwestycyjny w domu maklerskim i czerpał z niego odsetki. Pieniądze wydałbym na sprzęt fotograficzny wysokiej klasy, kupiłbym profesjonalną stronę internetową, bo obecna: adam-bolewski.pl nie jest zbyt rewelacyjna. No i te zdjęcia i stronę bym oglądał na specjalistycznym monitorze graficznym i dobrym, szybkim komputerze. A dla odprężenia postrzelałbym sobie w GTA na nowym PS3. Czy zdanie krytyki literackiej jest dla Ciebie ważne i – co istotne – czy różni się od zdania czytelników?______________ I krytyka ma swoich ludzi i swoje prawa, i czytelnicy mają swoje kanony i gusta. Kiedy trochę się poczyta książek lite-

grafomania raturoznawczych, na przykład Przemysława Czaplińskiego czy Igora Stokfiszewskiego, różnica z obiegowymi poglądami zwykłych czytelników jest od razu zauważalna. Zwykli czytelnicy nie analizują tak wnikliwie, zwykli czytelnicy zwracają większą uwagę na wrażenia i klimat książki, co najwyżej skupiają się na emocjach i dzielą się nimi ze znajomymi, mówiąc na przykład, że po lekturze American psycho Ellisa czuli się jak opętani. Dobrze jest, że są krytycy, którzy intelektualizują emocje wywoływane przez powieści. To jest twoim zdaniem rola krytyków literackich?__________ Rolą krytyków i recenzentów jest też mówienie, kto jest wart nagrody, takiej czy innej. Czyli: że jest wart bardziej, niż inni z Empiku, czytania. Nie musi oczywiście tak być, że zawsze mają rację. Czasem lepiej samemu sprawdzić. Ciężko jest czytać na siłę. A konkretne reakcje krytyków i czytelników na twoje powieści – podaj proszę jakiś przykład, mógłbyś je zestawić? Max Fuzowski w „Newsweeku” uznał Dzikich detektywów za niezły kryminał w artykule Małe bywa piękne. Ale Leszek Onak, założyciel portalu krytyczno-literackiego niedoczytania.pl, odmówił mi tytułu pisarza/prozaika, za niegodne uważając nazywanie tych kilku zdań literaturą. Negatywnych opinii czytałem sporo w internecie na różnych portalach: na „nieszufladzie”, ale i na „kumplach”, gdzie zresztą wszyscy wszystkich obrażają. Z czego bierze się twój nieustający pęd do publikowania książek? Nie zarabiasz na nich, poza tym nie mają nawet materialnego wymiaru – istnieją tylko jako pliki PDF._____ To przesada. Od roku niczego nowego nie napisałem. Latem poprawiałem tylko scenariusz, już enty raz z rzędu, bo chciałem, żeby był gotowy przed publikacją w katalogu scenarzystów polskich, w którym się znalazłem po raz pierwszy. Cały czas jestem w kontakcie z moim nauczycielem i kolegą scenarzystą Mariuszem Sykutem, wykładowcą z Krakowskiej Szkoły Scenariuszowej. A jednak masz na koncie kilka PDF-owych powieści, masz scenariusz – a, na razie, twoja działalność nie rozwija się w kierunku wydania książki czy nakręcenia filmu. Zamierzasz jakoś to zmienić?______________________________________ Zamierzam dalej pisać prozę. Czytam właśnie Cosmopolis Dona Delillo i jego sposób budowania postaci jest zdumiewający, doskonały. Frazę pożyczę od Saula Bellowa, który buduje zdania po mistrzowsku. Pojawiał się wobec mnie wielokrotnie zarzut, że w moich powieściach brakuje zdań wielokrotnie

złożonych. Tylko dlaczego nie zarzucano tego Piątkowi, którego jednak cenię? A czy jako absolwent Krakowskiej Szkoły Scenariuszowej, autor scenariusza pełnometrażowego filmu fabularnego pod tytułem Superkolesie, uważasz, że mógłbyś włączyć się w akcję odnowy polskiego kina poprzez projekt współpracy na linii pisarz–reżyser? Twoje powieści nadają się do ekranizacji?_________________________________________ Nadają się, po lekkich poprawkach, czyli jak mówiłem, po wprowadzeniu intrygi, czyli punktów zwrotnych, bez których każdy film staje się zbyt nudny, żeby widz dał radę go do końca obejrzeć. Bardzo bym chciał nawiązać jakąś współpracę z filmowcami, nawet myślałem, czy nie kontynuować nauki w Krakowie – tym razem na Wydziale Reżyserii. A myślałeś o konkretnym reżyserze, któremu mógłbyś powierzyć realizację filmu na podstawie Superkolesi, jeżeli sam nie mógłbyś go wyreżyserować?________________________ Bardzo mi się podobali Edukatorzy i myślę, że Hans Weingartner to byłby odpowiedni reżyser. W tej roli widziałbym też Olafa Lubaszenkę, którego film Chłopaki nie płaczą jest rewelacyjny i jest to chyba jedyny polski film zrobiony po 1989 roku, który mi się bardzo podobał. Piszesz bardzo odważnie o seksie i przemocy – czy to próba wywołania skandalu, a może autorska wizja rzeczywistości?________________________________________________________ Świat jawi mi się brudny, jak taksówkarzowi Roberta de Niro z filmu Scorsese. Świat pełen przemocy i niedobrego seksu – to moja wizja rzeczywistości. Kto cię inspiruje? Masz ulubionych pisarzy, reżyserów, może krytyków? Utożsamiasz się z jakąś grupą twórczą, ideologią?____________________________________________________ Podobała mi się książka krytyka Jerzego Jarniewicza Znaki firmowe o prozie amerykańskiej. Urzekła mnie fraza Saula Bellowa w Przypadkach Augiego Marcha, połknąłem dwie powieści Zadie Smith – Białe zęby i O pięknie. Kiedyś wielkie wrażenie zrobił na mnie Dostojewski w Braciach Karamazow. Niedawno czytałem świetną Trylogię nowojorską Paula Austera. Cały Haruki Murakami jest porywający. Dużo książek mi się podobało. A filmów?_____________________________________________________ Bardzo cenię Gruzę za Czterdziestolatka, Tarantino za Pulp Fiction, Limana za cykl o Bournie, Spielberga za Park jurajski,

Jeana Giraulta za cykl o Żandarmie, Polańskiego za Piratów, Gradowskiego za Akademię pana Kleksa, Chmielowskiego za Zezowate szczęście… Chyba Munka?________________________________________________ Więc jego, ale również Stanisława Bareję za Zmienników i Alternatywy 4. W ogóle uważam, że polską specjalnością są filmy obyczajowo-komediowe. Najlepsze natomiast komedie gatunkowe robią Francuzi, na przykład Pechowca z Pierre’em Richardem. Amerykańskie komedie to stypy. Jak to? A komedie Apatowa? A komedie Woody’ego Allena?_ Śmieszą cię komedie Woody Allena? Naprawdę? Nie wierzę. U mnie wywołują co najwyżej uśmiech na twarzy, ale nie śmiech. Zaraz sobie obejrzę jeszcze raz Celebrity, ale nie dlatego, że mnie to śmieszy. Widzisz, mnie śmieszą komedie Allena, a ty cenisz Polańskiego za Piratów. Wracając jednak do literatury: chciałam zapytać, czemu w twoich powieściach tak widoczne są zapożyczenia i schematy z filmów science fiction i sensacyjnych, czasem pozlepiane ze sobą pornografią?__________ Piratów pamiętam z dzieciństwa, oglądanych w kinie Bałtyk. Dlaczego są widoczne? Fascynują mnie superbohaterowie, lubię te wszystkie filmy o Supermanie, Batmanie, Spider-Manie, choć one szybko się starzeją, ale nie tak szybko jak ja. Złożone postacie, inteligenckie i kulturalne zawsze były elitarne, a ja mam w sobie jakąś chęć dotarcia do czytelnika literatury popularnej, takiego, którego możemy zobaczyć w pociągu pochylonego nad Danem Brownem czy innym zboczeńcem. Chciałbym tak umieć pisać, żeby moje książki wciągały masowych czytelników, zaś czytelnicy wyrobieni, krytycy, poloniści mogli delektować się grą z konwencją, parodią, pastiszem, samoświadomością, że to gra z kalką, z filmem kasowym. Pornografia to chyba sprawa prywatna, byłem samotny, kiedy pisałem te powieści. Kłania się Lacan. Słuchasz muzyki, dyskutujesz z czytelnikami o fragmentach, piszesz w domu czy w knajpie (jak bohater Melancholii)? Opowiedz, proszę, w jaki sposób pracujesz…___________ Muzyki nie słyszę, kiedy piszę, choć ona mi pomaga. Nie lubię pisać w ciszy, dlatego może chodzę z notebookiem po knajpach. Ponoć Dawid Kornaga pisuje w Planie B. W knajpie nie czuję się samotny, jak we własnym pokoju. Ludzkie spojrzenia rzucane ukradkiem na mnie dopingują mnie do pracy, do pisania. Nie wlepiam więc wzroku w ekran i nie dumam nad linią fabularną. Dyskutować o swojej prozie nie lubię, nie lubię też czytać o niej opinii. Należę do twórców wrażliwych na

negatywne opinie. W pracy kogoś, kto pisze dłuższą prozę, nie ma nic interesującego. To pytanie nabiera sensu, kiedy dziennikarz pyta o bankiety i spotkania autorskie. Wtedy pisarz może coś powiedzieć. Rok temu miałem spotkanie autorskie w klubie Diuna w Warszawie. Spotkanie prowadziła warszawska malarka Marta Boros, zabawiała publiczność, opowiadała żarciki i recytowała swoje fraszki. Czytałem fragmenty swoich powiastek, na blogu pokazałem fotki z tego spotkania. W tym roku może też się uda zorganizować taki wieczór w warszawskim Glamie.

Ha!art czeka więc na zaproszenie, dzięki za rozmowę!_____ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________

grafomania

Adam Bolewski vel Tajna Polska, archiwum autora

Marta Syrwid

(ur. 1986) – studiuje filmoznawstwo na UJ, regularnie publikuje w „Lampie”, a nieregularnie gdzie indziej. Wydała powieść

„Zaplecze” (2009, W.A.B.), na podstawie której wspólnie z Grażyną Trelą przygotowuje scenariusz. Obecnie pisze pracę

magisterską o kinie polskim lat 60-tych. Absolwentka Krakowskiej Szkoły Scenariuszowej. Jej druga powieść „Bogactwo” ukaże się w 2011 r. nakładem W.A.B.

Tak bar-

dzo chciał-

bym zostać

kumplem twym

Wprowadzenie plus ostrzeżenie_____________________________ Próba przeczytania, a następnie: odnalezienia sensu, sklasyfikowania, usystematyzowania i wyodrębnienia najważniejszych wątków oraz elementów konstrukcyjnych powieści Adama Bolewskiego została wreszcie podjęta. Poniższy artykuł jest (i prawdopodobnie na długo pozostanie) jej jedynym owocem. Mimo wszystko, starałam się podejść do twórczości suwalskiego autora poważnie i dlatego też chciałabym na wstępie ostrzec i przeprosić wszystkich, którzy – wymienieni z imienia i nazwiska – pojawią się w cytowanych przeze mnie fragmentach prozy Bolewskiego. Nie dla każdego jest to, jak przypuszczam, miła lokalizacja, niemniej, korespondencja ze źródłami wydała mi się tu konieczna – tak, zapowiadam w ten sposób wstrząsające cytaty. Zbieżność nazwisk i miejsc nie jest, niestety, przypadkowa. Adam Bolewski taguje przecież swoje e-booki nie tylko hasłami Action&Adventure, ale również: Masłowska czy, dla odmiany, Bond lub Pałac Prezydencki. Z tego powodu ważny i pocieszający dla ofiar może być fakt, iż nawet bohaterowie posiadający swoje odpowiedniki w rzeczywistości są w utworach Bolewskiego do tego stopnia jedynie przekombinowanymi i koślawymi tworami wyobraźni autora, że jestem bliska zaliczenia ich do grupy postaci nie tylko fikcyjnych, ale nawet fantastycznych. Powieści Bolewskiego powstawały osobno, w różnych miastach (Suwałki, Warszawa), a także odmiennym rytmem (na przykład Suwałki story były pisane jako powieść w odcinkach na suwalskim forum „Gazety Wyborczej”, a Kumple story, jak można łatwo zgadnąć, w komentarzach na kumple.blog.pl). Mimo sprzyjających okoliczności, konstrukcja oraz tematyka wszystkich tych książek, a także zastosowany przez autora sposób prowadzenia narracji, pornograficzna faktura opisów oraz zachowania i motywacje bohaterów ani trochę nie różnią się od siebie (a przynajmniej nie na tyle, aby można było uznać za zasadne wyodrębnienie sześciu „powieści” z tej lawiny tekstu). Nadawanie tytułów i dopisywanie do „dzieł” jakichkolwiek osobnych interpretacji oraz wymyślne tagowanie mogłoby być w tej sytuacji również dziełem przypadku i nikt nie zauważyłby różnicy. Bazując na tym spostrzeżeniu, można więc wysunąć przykry wniosek: twórczość Bolewskiego nie należy do świadomych, a więc nie odnajdziemy w niej cech świadczących o obecności (a tym samym ewolucji) talentu czy chociaż warsztatu autora. Będę jednak uczciwa i przypomnę, że Bolewski ma czasem objawy trzeźwości, twierdząc, że wszystko, co do tej pory napisał, jest właściwie niegodne wydania, troszkę spartaczone, nieopracowane, niekonsekwentne1. Jest to jednak linia obrony pod tytułem „żadna”, bo Bolewski, pomimo świadomości porażki, nie ukrywa głęboko swoich dzieł, ale chce się nimi dzielić, równolegle manifestując nadany sobie samowolnie i fantazyjnie tytuł artysty, na

Treści powieści______________________________________________ Suwałki Story – do Suwałk przyjeżdża włoski ksiądz, egzorcysta Don Alberto, jedzący musztardę opas. Wygania demony z opętanych: Maksiczka (nauczyciel w liceum, po godzinach autor porno opowiastek), Ogina (redaktor gazety „Pojezierze”) i niejakiego Pierdutowa (polityk). Obecna jest również postać wydawcy znanego jako „tajnapolska”, który (jako wierny fan Szkła Kontaktowego w TVN24) „zmienił swój stosunek do postkomunistów, przeszedł na lewicowe barykady i przestał ich ścigać”3. Oprócz tego orgie, skorumpowani politycy i Michał Witkowski na spotkaniu autorskim w Suwałkach.

Kumple Story – rzecz dzieje się w Warszawie: literaci i artyści bunkrują się w Pałacu Kultury i Nauki (między innymi Sławomir Shuty, Kazimierz Malinowski, oraz „Kaczka, Czerski i Empi – trójmiejska banda opryszków”4) i wspólnie z Kapitanem Żbikiem bronią PKiN przez prawicowymi wrogami. Na każdym piętrze inne przygody, również luksusowe prostytutki. Główny bohater jest (oczywiście) pisarzem. Opowieść kończy orgia na Placu Defilad. Warszawa i Sejm RP są skorumpowane. Michał Witkowski, podczas walk, spotyka kolegów poznanych w szkole oficerskiej. Dzicy Detektywi – Spiderman przybywa do Suwałk. Zlatuje z najwyższego w mieście drzewa, aby uratować głównego bohatera (Bolewskiego) oraz „zaprowadzić porządek” w tym (skorumpowanym) mieście. Obaj mężczyźni wiodą w Suwałkach dostatnie życie za dolary Spidermana, tropią również przestępców i wynajmują Białorusinkę, z którą płodzą chłopca (nie jest pewne, czyje to dziecko). Następnie mężczyźni kupują dziecko od kobiety i wychowują Milana Bolewskiego. Tak go wychowują, że w 2032 roku Milan zostaje laureatem Paszportu Polityki w dziedzinie literatury za powieść Dzicy detektywi. Oprócz tego orgie z licznymi sekretarkami i Białorusinką oraz Spiderman likwidujący skorumpowanych polityków (zaś Michał Witkowski „robi furorę na stołecznych balach i bankietach”5). Melancholia – Łukasz (dostawca w firmie kurierskiej) i Marian (nauczyciel języka polskiego) łączą siły i razem z agentem Bondem rozpracowują, a następnie likwidują skorumpowanych biznesmenów w Suwałkach. Akcja przenosi się również na kilka dni do Warszawy, gdzie Łukasz zdradza swoją suwalską dziewczynę z aktorką Joanną Bodzikowską. Łukasz jest wszak młodym pisarzem i potrzebuje wrażeń, Marian

Charakteryzuje ich narcyzm i ambicja. Pozytywne komentarze w stylu: „fajne”, „świetne”, „ładne” (choć oceniający nie wiedzą dlaczego) powodują, że kolejne wiersze rosną jak grzyby po deszczu. Myślę, że ten typ grafomanii można odnieść właśnie do cechy piszącego. Dla niego nie liczy się, co napisze, ważne, że coś opublikuje. Z kolei celowe odwołanie się do kategorii grafomanii cechuje poezję choćby Jasia Kapeli, który obnaża jej język.

Wycieczkę po meandrach niedoskonałości warto poprzedzić nakreśleniem treści zawartych w powieściach Bolewskiego. Tę cześć tekstu potraktujmy jako przyjazną czytelnikowi, którego w ten sposób mam nadzieję ostrzec przed ryzykiem czytania dalszej partii artykułu, w którym skomentuję literaturę suwalskiego artysty, a sekcja zwłok będzie dogłębna.

(Alex King). Myślę, Piotrze, że to jest właśnie pisanie świadome i dodatkowo – co najgorsze – nastawione na opublikowanie. Również to, co Marta nazwała „nieustannym atakiem niepoprzedzonym żadnym przygotowaniem”. Po katastrofie, na łamach „Rzeczypospolitej” 10 kwietnia ukazał się wiersz Jarosława Marka Rymkiewicza Do Jarosława Kaczyńskiego, który też nie przeszedł bez reakcji. Poezją „na zamówienie chwili” była także poezja tybetańska, która stawiała twórcy dokładne wymagania tematyczne. Grafomanią jest zatem pisanie, bo „muszę” (?).

przykład poprzez prowadzenie akcji Pen-is Club2.

3) świadomości – autor może być nieświadomy grafomanii bądź świadomie do niej nawiązywać. Bezkrytycznością cechują się poeci-amatorzy w internecie, czujący, że skazani są na sukces.

grafomania

zaś zawsze chętny do orgii. W orgiach tych tym razem słynne nazwiska (między innymi Kazimiera Szczuka). Michał Witkowski ma zostać wykładowcą na warsztatach pisarskich w Suwałkach.

Czarna Mafia – Adam (główny bohater – pisarz), Jakub i Agnieszka są studentami, we trójkę uprawiają seks i wynajmują mieszkanie (chłopcy brudzą, a Agnieszka po nich sprząta i nie ma pretensji). We trójkę również gwałcą księdza, który przychodzi „po kolędzie” plus filmują zajście. Od tej pory księża i zakonnicy (czarna mafia) ścigają bohaterów po Suwałkach. Studenci jadą więc do Włoch, aby przeczekać nagonkę. Tam też wpadają na pomysł wrobienia w seksaferę Benedykta XVI. Po powrocie do Suwałk bohaterowie piszą swoje prace magisterskie (autor wkleił do tekstu powieści dziesięć stron własnej pracy magisterskiej) oraz walczą ze skorumpowanymi siłami politycznymi w Suwałkach. Na spotkanie do Suwałk przyjeżdża Michał Witkowski – narzeka na księży.

Bestkolesie – Czarek i Dominik mieszkają w Warszawie, ale pochodzą z Suwałk. Mają stołeczne dziewczyny i kawalerki, które spłacają, pisząc scenariusze do seriali. Mają też marzenie: chcą, aby ich scenariusze na podstawie powieści Tomasza Piątka oraz Harukiego Murakamiego zostały zekranizowane. Ale przecież nie o tym opowie książka, ponieważ prawdziwym przełomem w życiu scenarzystów okaże się lektura No logo Naomi Klein. Dzięki tej książce bohaterowie uznają, „że może warto by się bardziej przyjrzeć temu, kto naprawdę rządzi w kraju”6. Mężczyźni zostają też zwerbowani do wywiadu przez agentki: Larę Croft i Supergirl. Piersiaste Amerykanki robią bohaterom szkolenie przed pierwszym zadaniem: trening odbywa się pod adresem: Hoża 71/34. Losy scenarzystów splatają się wnet z policyjnym śledztwem w sprawie zastrzelenia studenta na tyłach Nowego Światu. Dochodzenie prowadzi Edward Bończak, który „był jak masło. Może więc nie przez przypadek był fanem Masłowskiej”7. W powieści również: orgie z tajskimi prostytutkami, orgie z agentkami, orgie w suwalskich klubach i trochę korupcji. (Michała Witkowskiego natomiast ani śladu). Superkolesie – jest to w większości sformatowana na potrzeby scenariusza Melancholia. Można jednak odnaleźć tu również wątki z Bestkolesi (na przykład tajny agent wywiadu Janson Bond z Brukseli).

Miasta „akcji”________________________________________________ Suwałki, Suwałki! Są okiem sieci skorumpowanych układów, a tamtejsi biznesmeni często pochodzą z Niemiec lub Rosji. Warszawa jest za to dla bohaterów powieści odskocznią. W Warszawie wszystko się udaje, bohaterowie żyją dostatniej niż suwałczanie, często też realizują się tu zawodowo, rzadziej stabilizują uczuciowo. Nie są jednak zmuszeni ciężką sytuacją materialną do pracy, której nienawidzą (jak to ma miejsce w Suwałkach). Poza tym – w Warszawie więcej jest

kobiet pięknych, niezwykłych, utalentowanych. W Suwałkach mieszkają jedynie pocieszne kelnerki, ewentualnie uczennice zawodówek. Warto zauważyć, że Bolewski jest pisarzem bardzo wrażliwym na piękno przyrody. Dostarcza czytelnikowi nieprzebranej ilości opisów plaż, lasów i parków, po których jego bohaterowie spacerują (często z psem, który zawsze wabi się – co za zaskoczenie – Szmidek). Odważę się wysunąć również tezę, że pisarz nie lubi chłodu, deszczu, ani w ogóle żadnej innej pogody oprócz słonecznej – cały czas męczy nas scenerią ciepłych nocy, gwarnych plaż, wygrzewaniem się plus gorącem i piaskiem znad jeziora. Bardzo pogodna jest to proza pod tym względem, biorytm korzystny, kraina marzeń. Nawet w powieściach, w których akcja rozłożona zostaje na dziesiątki lat (Dzicy detektywi), zima zostaje zasygnalizowana jedynie faktem zakupu drogich prezentów na Boże Narodzenie. Sielskość Suwałk może więc zaburzyć jedynie ryk czarnego samochodu. Oto kradzione auto wiezie gangsterów do ich dacz. U Bolewskiego „akcja” to przede wszystkim rozmowy w klubach, gdzie dochodzi nie tylko do długaśnych rozkmin o polityce, liberalizmie, złych księżach i dobrym Sławomirze Sierakowskim, ale również do prób gwałtu, tańca na rurze i pisania powieści na laptopie. Deklaratywny charakter wszystkich działań powoduje, że rzekomej akcji można szukać jedynie w dialogach, a te są dodatkowo zaopatrzone w kompletnie niezakamuflowany element poglądów Bolewskiego, które autor nieustannie próbuje sprzedać, nawiązując w każdym dialogu do działalności Krytyki Politycznej albo książek Naomi Klein. Ciężko jest przez to przebrnąć, ponieważ stosy oczywistych kwestii, które Bolewski tłumaczy, rozwija i punktuje na konto swoich światłych bohaterów, nie nadają się nawet na recenzje tekstów, wspominanych przez niego z manierą krytyka (tak bardzo chciałby nim być). Są to rozpaczliwe próby zakolegowania się ze swoimi idolami, poprzez gorącą aprobatę ich działalności. Być może Bolewski wierzy, że poprzez tagowanie książek odpowiednimi nazwiskami i dzięki dobrodziejstwom Google, ktoś złapie się na haczyk i ściągnie (wreszcie) dobrowolnie jego e-booka. Tak bardzo chciałbym zostać kumplem twym. Knajpy, ulice, zagranice_____________________________________ W każdej powieści Bolewskiego pojawia się knajpa Rozmarino. To tu są zapraszani słynni polscy pisarze (nie tylko Michał Witkowski). W powieściach zostaje też wspomniana między innymi Marta Dzido, która „coś nie paliła się do przyjazdu do Suwałk, wciąż odkładała swoje spotkanie autorskie”. Natomiast: „Shuty i Masłowska nawet nie odpowiedzieli na zaproszenie”8. Rozmarino posiada dobre piwo, pizzę, ogródek letni i pełno tam atrakcyjnych kobiet, jak można zorientować się dzięki ciasno opiętym opisom. W Suwałkach są również inne knajpy: Brama, Einstein oraz Kuźnia – wszędzie tam ważą się losy bohaterów, którzy uzgadniają napady na umoczonych biznesmenów, rodzaje pozycji seksualnych lub opowiadają o swoich marzeniach. Z powieści Bolewskiego wiem również, że w Suwałkach są ulice: Chłodna, Noniewicza i Kościuszki

Świat w powieściach Adama Bolewskiego jest jakąś życzeniową łąką, na której leżą mili, lewicowi protagoniści o sterczących penisach. Czyha na nich jednak stado antagonistów, zwykle księży lub prawicowych skorumpowanych polityków. Poza tym pląsają dookoła Superbohaterowie i śliczne dziewczęta. Wszyscy oni znają się z sejmiku województwa, burdelu albo ze środowiska literackiego. Kobiety i księża______________________________________________ Jedynie płeć (i ewentualnie przynależność do duchowieństwa) determinuje zachowanie, miejsce w hierarchii oraz w rankingu IQ bohaterów powieści Bolewskiego. Kobiet jest w tych książkach bardzo dużo, o wiele więcej niż mężczyzn, występują bowiem grupowo, zwykle jako stado wynajętych prostytutek lub uczennic chichrających się przy stoliku w pubie. Kobiety są wszędzie, a Bolewski poświęca im wiele synonimów słowa „ładna”, budując przy okazji genialne w swej przenikliwości wielkowymiarowe portrety bohaterek. Widać tę metodę doskonale na przykładzie charakterystyki aktorki Joanny Bodzikowskiej. „Kobieta ta była: ładna, wykształcona, popularna w mediach. Ale miała twardy charakter i chciała sobie wychować faceta”10. Nawet silne, z definicji, bohaterki – Supergirl i Lara Croft w Bestkolesiach – miękną i głupieją opanowane żądzą seksu ze scenarzystami trenującymi badmintona. Studentka polonistyki, Agnieszka z powieści Czarna mafia, wspólnie (i – wydawać by się mogło – na równych prawach) ze swoimi współlokatorami bierze udział w akcjach, delikatnie mówiąc, antykościelnych. Pojawia się więc iskra szansy na zbudowanie wizerunku odmiennego od zwykle wszczepianego kobietom przez Bolewskiego. Jest to jednak dość żenująca

„[…] dlatego słucham co mówią/ staram się pojąć co mają na myśli/ gdy twierdzą że już się skończyłem/ że owszem to może i śmieszne/ ale mógłbym w końcu zacząć pisać dobre wiersze”. W przeciwieństwie do nieświadomości tworzenia grafomanii, nastawionej na ambitne cele – ta cechuje się kiczem. W tym przypadku grafomania jest stylem twórczości.

Bohaterowie jeżdżą też za granicę – do Rzymu i do Berlina (gdzie oczywiście biorą udział w orgiach z miejscowymi prostytutkami albo napotkanymi dziewczętami, które po prostu idą z nimi do hotelu, ponieważ lubią chłostanie pejczem). I oczywiście w Berlinie i w Rzymie jest piękna pogoda.

Grafomania przybiera tu formę między innymi autokreacji w stylu: „jaś kapela to fajny koleś”, „Jaś Kapela Superstar” bądź przyznania się do pisania tandety:

(gwarne i słoneczne). Tam to dopiero się dzieje i to bez przerwy. Warszawa za to składa się przede wszystkim ze Złotych Tarasów (krytykowane), Pałacu Kultury i Nauki, ulicy Hożej oraz Alei Jerozolimskich i Nowego Światu. Występuje również Sejm RP, gdzie, według profetycznych wizji pisarza, będzie można w okolicach roku 2030 zawierać wspaniałe przyjaźnie w gronie wysoko postawionych intelektualistów wrażliwych na problemy finansowe kultury. Główny bohater Dzikich detektywów, wspomniany Bolewski, opowiada z rozmachem: „Ale, z kim ja nie piłem w stolicy. W sejmie piło się codziennie. Pili wszyscy. Włącznie z premierem Sławkiem. Często piłem z Maro, z którym omawialiśmy europejski kanon lektur, lekcje etyki i tym podobne sprawy. […] Odkąd wypromowaliśmy razem czasopismo [chodzi o czasopismo „Ponad Mgłą” – M.S.] na rynku, zaczęło przynosić małe dochody. Na wielkie zyski z czasopisma kulturalnego nikt w Polsce nie mógł liczyć, ani Lampa, ani Odra”9.

Poza kryteriami chciałabym zwrócić uwagę na sformułowania typu: „czy od grafomanii do dzieła literackiego?” „Czy od dzieła do grafomanii?”. Mianowicie – czy grafomania jest właściwością debiutantów, czy może można się jej „nabawić”? Przytaczam tę refleksję, ponieważ przypomniały mi się trzynastolatka Natalia Włodarczyk, autorka Apolla oraz czternastolatka Jagoda Wójcik, która ma na swoim koncie siedem powieści, w tym Gwiezdne oczy, które wyszły drukiem. Wypowiedź Wójcik zabarwiona jest właśnie grafomanią: „Gdy mam dobry dzień, potrafię napisać kilkanaście stron powieści”.

grafomania

zmyła i zastanawiam się, czy autor w ogóle ją zauważył, bo być może ślepo wierzy w partnerstwo między bohaterami Czarnej mafii. Pomijając nawet fakt, że koledzy używają Agnieszki jedynie do wywołania seksafer i sprzątania, to jeszcze – podczas gdy Adam pisze kryminały, żeby zarobić na życie, a Jakub dostaje spadek – Agnieszka nagrywa filmy porno, dzięki którym ich trójka „jakoś” radzi sobie finansowo. Mężczyźni jednak (kiedy się już najedzą) zabraniają Agnieszce pracować w ten sposób, ponieważ: „od tego grania w pornusach cipę miała wciąż chorą, poobieraną. Któregoś razu aż się wkurzyliśmy, bo nie dawała nam dupy już chyba z tydzień. Doszło do kłótni, ale wygraliśmy ją. Aga miała więcej nie grać. Mogła nie pracować, nie zmuszaliśmy jej”11 .

Tu już nawet nie chodzi o grafomanię, ani o, powiedzmy sobie szczerze, poziom odkurzacza, który prezentuje Bolewski i jego powieści. Chodzi o zupełną ignorancję, w tym przypadku wobec kobiet, która liczy, być może, na to, że ubrana w kpiarską, rubaszną formę będzie miała szansę stać się atrybutem świadczącym o gatunku lub stylu. A może Bolewski chciałby wywołać skandal takim podejściem do tematu, mały szok obyczajowy na deser? Może chodzi o zerwanie wstydliwej kurtyny skrywającej seksualne fajerwerki, które według Bolewskiego są tabu dla wszystkich, z wyjątkiem lewicowej inteligencji oraz oczywiście amerykańskich Superbohaterów? Jakiekolwiek motywacje i popędy kierują autorem, są sublimowane w tak skarlałe i upośledzone formy, że aż mi niedobrze. Behawioralna perspektywa, jaką obejmuje Bolewski, portretując kolejnych mężczyzn (kobiety wszędzie są takie same, co najwyżej lepiej ubrane), skłania do przypowołania ponownie kwestii miast, w których autor umieszcza akcje swoich powieści. Otóż, mężczyźni mieszkający w Warszawie zwykle oddają się wyrafinowanym sportom, mają markowe ubrania12 i robią interesy z posłami. W Suwałkach mężczyźni raczej pracują jako kurierzy, nauczyciele języka polskiego lub są po prostu bezrobotni. Posadę głównego bohatera obejmuje zawsze dwójka dość młodych, wcale przystojnych i udanych mężczyzn. Są inteligentni, często zmęczeni życiem (jednak nie na tyle, aby wygasła w nich lateksowa wyobraźnia). Kochają kobiety, a one kochają ich, prędzej czy później jeżdżą luksusowymi samochodami i przebierają się w obcisłe kostiumy bohaterów, mimo że nie wykazują się żadnymi nadprzyrodzonymi mocami.

W tych powieściach nie mogło zabraknąć również samego Bolewskiego, który raz – otwarcie – jako główny bohater, a raz niczym Alfred Hitchcock przemyka się przez wykreowany przez siebie świat. „Tajnapolska” w Suwałki story to: „wybitny koleś, wydawca ambitnych literacko powieści o Suwałkach i okolicy”13. W Kumple story sytuacja jest jeszcze ciekawsza: czytamy o dwóch bohaterach, których pseudonimy korespondują z osobą autora. Jedną z postaci jest Bolecki nazywany „Tajniakiem”, drugą: Maksiczek vel „Polak”14. W Dzikich detektywach jest już prościej, ponieważ główny bohater nosi nazwisko Bolewski i jest nazywamy przez znajomych „Tajną”, za to w Melancholii pojawia się niejaka Joanna Tajna – prawniczka

z Bemowa, a w Czarnej Mafii Tajna jest suwalskim literatem wydającym znane pismo literackie „Tajna Polska”. Nazwiska – jeżeli się pojawiają i nie zostały pożyczone od ulubieńców Bolewskiego, zawsze są znaczące. W galerii postaci stworzonych przez pisarza znajdują się więc między innymi: Pierdutow, Rozumny, Waniliowska, Kosynier, Błahy, Śmigły, Kloc. XXXL Porn____________________________________________________ ______________________________________________________________ Porno stanowi siedemdziesiąt procent powieści, jednak cytaty ______________________________________________________________ doskonale dają radę bez komentarza. ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Delikatnie masowała mój członek, powoli ściągała skórkę i nie za ______________________________________________________________ mocno. To ja z całej siły ją rżnąłem palcami. W Łodzi się pożeg______________________________________________________________ naliśmy, a ja zabrałem się za Olę, tym razem po bożemu. Pieprzy______________________________________________________________ liśmy się cały wieczór. Iza nie wytrzymała i zamiast wyjść gdzieś, ______________________________________________________________ do kina na przykład, głośno otworzyła drzwi, postawił jedną ______________________________________________________________ nogę na łóżku i wsadziła sobie wibrator do muszelki. Nie mo______________________________________________________________ głem patrzeć jak się dziewczyna sama męczy, więc zaprosiłem ______________________________________________________________ ją do seksu. W nocy byłem już wyczerpany. Dziewczyny zrobiły ______________________________________________________________ mi obfitą kolację. Czekał mnie ciężki trening. Ćwiczyliśmy cały ______________________________________________________________ tydzień. Żebym miał większe doznania jedna z nich ładowała mi ______________________________________________________________ do tyłka wibrator15 . ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Nigdy nie biłem Agi po twarzy, ale nie raz na nią krzyczałem, ______________________________________________________________ żeby zamknęła gębę, albo żeby bardziej ostro mnie dosiadała. ______________________________________________________________ Biłem ją po tyłku, aż robił się cały czerwony. Nie spałem ze zbyt ______________________________________________________________ wieloma dupami, bo byłem trochę nieśmiały 16. ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ — Podobam ci się fizycznie? ______________________________________________________________ — Masz jakieś wątpliwości? – zaczął gładzić jej pupę, a potem ______________________________________________________________ wsadził rękę pod spódniczkę i zaczął masować jej myszkę ______________________________________________________________ przez jej koronkowe majteczki. ______________________________________________________________ — Wiesz co kobieta lubi najbardziej, mmm – zamruczała. ______________________________________________________________ — Nie jestem zielonym nastolatkiem17. ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Kobiety były szczupłe, miały nieduże krągłe pupy i w miarę ______________________________________________________________ duże piersi. Obie miały ładne nogi i ładne buzie. Można się było ______________________________________________________________ w nich kochać. Na widok takiego ciała penis stawał od razu i nie ______________________________________________________________ dezerterował. Pięknie wchodził, jak marzenie… Cipki kobiety ______________________________________________________________ miały w miarę wąskie i bardzo miękkie. Seks analny był szczy______________________________________________________________ tem rozkoszy dla obojga partnerów. Fajnie jest mieć taką ładną ______________________________________________________________ dziewczynę, prawda?18 ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ Zainteresowanych zapraszam do lektury. Dziękuję również Marcelinie Piołun za udostępnienie pełnej treści korespondencji z Adamem Bolewskim (za zgodą autora). Wszystkie cytaty pochodzą z e-booków Adama Bolewskiego dostępnych pod adresem: http://www.feedbooks.com/user/51357/profile.

grafomania _________________________________________________________________________________________________________________________________ 1. Odsyłam do opublikowanego w nume-

rze wywiadu Marceliny Piołun z Adamem __________________________________________________________________________________________________________________________________ Bolewskim. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 2. Akcję tę opisuje Bolewski w powieści __________________________________________________________________________________________________________________________________ Melancholia: „Początkujący pisarz prokla_________________________________________________________________________________________________________________________________ mował powstanie nowej grupy literackiej __________________________________________________________________________________________________________________________________ Pen-is Club. Prozaików i poetów, którzy _________________________________________________________________________________________________________________________________ w literaturze nie mają nic do ukrycia. _________________________________________________________________________________________________________________________________ Dowodem tego fizycznym miało być _________________________________________________________________________________________________________________________________ pokazanie swojego członka. Łukasz zrobił __________________________________________________________________________________________________________________________________ sobie zdjęcie penisa w zwodzie i wrzucił __________________________________________________________________________________________________________________________________ obok tekstu. Rozpisał się w nim na temat __________________________________________________________________________________________________________________________________ współczesnej literatury, krajowej, zagra_________________________________________________________________________________________________________________________________ nicznej i suwalskiej. Swoim radykalnym _________________________________________________________________________________________________________________________________ pomysłem na nową grupę literacką miał _________________________________________________________________________________________________________________________________ zaszokować głupawych mieszczuchów, _________________________________________________________________________________________________________________________________ a zarazem skłonić ich do myślenia”. Zob. A. __________________________________________________________________________________________________________________________________ Bolewski, Melancholia, s. 98. Najciekawsze _________________________________________________________________________________________________________________________________ jednak jest to, że w taki sam sposób, jako __________________________________________________________________________________________________________________________________ „pisarz” wystąpił sam Bolewski, rozsyłając _________________________________________________________________________________________________________________________________ tego typu fotografię do studentów Kra_________________________________________________________________________________________________________________________________ kowskiej Szkoły Scenariuszowej w trakcie _________________________________________________________________________________________________________________________________ swojej tam edukacji. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 3. A. Bolewski, Suwałki story, s. 30. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 4. Tenże, Kumple story, s. 4. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 5. Tenże, Dzicy detektywi, s. 149. __________________________________________________________________________________________________________________________________ 6. Tenże, Beskolesie, s. 5. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 7. Tamże, s. 4. _________________ ________________________________________________________________________________________________________________ 8. Tenże, Czarna mafia, s. 88. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 9. Tenże, Dzicy detektywi, s. 146. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 10. Tenże, Melancholia, s. 118. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 11. Tenże, Czarna mafia, s. 9. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 12. Co ciekawe, Bolewski nie uważa _________________________________________________________________________________________________________________________________ Krakowa za bogate i „dobrze ubrane” _________________________________________________________________________________________________________________________________ miasto. Świadczyć może o tym cytat: „Tak _________________________________________________________________________________________________________________________________ fajnie się składało, że miałem nowe najki __________________________________________________________________________________________________________________________________ na nogach. Poszedłem zaraz do komisu je _________________________________________________________________________________________________________________________________ sprzedać. Szedłem właśnie sobie wolno __________________________________________________________________________________________________________________________________ Alejami Ujazdowskimi do komisu, kiedy _________________________________________________________________________________________________________________________________ nagle wryło mnie w miejsce. Przypo_________________________________________________________________________________________________________________________________ mniałem sobie, że obiecałem je pożyczyć _________________________________________________________________________________________________________________________________ Żulczykowi, kiedy przyjedzie z Krakowa _________________________________________________________________________________________________________________________________ do Wawy na promocję swojej książki. Oni __________________________________________________________________________________________________________________________________ tam w Krakowie to chodzą w trampkach, __________________________________________________________________________________________________________________________________ więc Żulczyk świadom tego, że w stolicy __________________________________________________________________________________________________________________________________ tak nie wypada, uprosił mnie o moje najki. __________________________________________________________________________________________________________________________________ To mój dobry kumpel, znamy się jeszcze __________________________________________________________________________________________________________________________________ z przedszkola, więc mu obiecałem”(A. _________________________________________________________________________________________________________________________________ Bolewski, Kumple story, s. 1). _________________________________________________________________________________________________________________________________ 13. Tenże, Suwałki story, s. 30. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 14. Tenże, Kumple story, s. 15. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 15. Tenże, Czarna mafia, s. 81. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 16 .Tamże, s. 100. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 17. Tenże, Melancholia, s. 31. _________________________________________________________________________________________________________________________________ 18. Tenże, Bestkolesie, s. 32. _________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________________________________________________

Grzegorz Giedrys

Ten pod-

stępny Ra-

fał Czoch.

Próba eksperymentu

Załóżmy, że Rafał Czoch z Krakowa ma plan i konsekwentnie go realizuje. Co roku wydaje dwie książki, a za pisarza uchodzi jedynie w wąskim gronie znajomych. To twórca doskonałej grafomanii.

Jakby to było, gdyby ktoś, kierując się modami literackimi, wskazówkami krytyków i redaktorów wydawnictw, a więc standardami estetycznymi, które obowiązują w tym momencie, celowo napisał złą książkę? Gdyby ktoś umyślnie opublikował utwór literacki pełen wszelkiego rodzaju błędów, źle skomponowany i w zasadzie zupełnie nieinteresujący, świadomy tych rozstrzygnięć formalnych czytelnik musiałby z miejsca przyjąć inną perspektywę odbioru – przede wszystkim powinien porównać te elementy dzieła, które – według standardów – wydają się grafomańskie, do podobnych elementów w dziełach skonstruowanych poprawnie. Jonathan Culler, amerykański teoretyk literatury, twierdził, że: „

W chwili gdy zakładamy, że tekst znaczy coś innego, niż pozornie mówi, wprowadzamy, jako narzędzia hermeneutyczne mające nam odkryć prawdę tekstu, wzorce oparte na naszych oczekiwaniach dotyczących tekstu i świata”.

A zatem konwencje grafomanii wymagają od instancji odbiorczych odczytania ironicznego, pozwalającego na wykrycie absurdalności „formułowanych w zdaniach pozornych twierdzeń”. Culler ilustruje to następującym przykładem:

„Jak dowodzi przykład Becketta, zawsze możemy nadać znaczenie czemuś nonsensownemu przez stworzenie odpowiedniego kontekstu. […] Wiele z twórczości Robbe-Grilleta można odzyskać, jeżeli odczytamy jego utwory jako rojenia lub mowę narratora patologicznego, bowiem ta rama daje krytykowi punkt zaczepienia, na podstawie którego może omawiać konsekwencje określonej patologii”. Jednak żeby móc orzec, że utwór specjalnie został skomponowany jako grafomania, muszą wystąpić jawne sygnały tak obranej przez autora strategii stylistycznej i aksjologicznej. Przyjmujemy w tym przypadku, że autorowi zależy przede wszystkim na przekonaniu czytelnika, iż ten ma w istocie do czynienia z grafomanią. Poza naszym zainteresowaniem niech leży kwestia, czy intencją autora są próby ukrycia braku umiejętności twórczych.

grafomania Sygnały świadomej grafomanii___________________________ Istotną informacją jest już to, w jakim wydawnictwie ukazała się książka posiłkująca się kiczem literackim. Powszechnie uważa się, że twórca tandety artystycznej, nie będąc w stanie zainteresować wydawcy swoimi propozycjami, zawsze może samodzielnie je rozpowszechniać własnym nakładem. Nazwa wydawnictwa też czasami projektuje odbiór czytelnika – najwyraźniejszy chyba przykład takiej strategii stanowi Wydawnictwo Autorskie „Grafomania”, założone przez krakowskiego prozaika Rafała Czocha.

Z kolei Paweł Dunin-Wąsowicz, redaktor wydawnictwa i pisma „Lampa”, zamieszcza utwory jawnie operujące kiczem oraz grafomanię programową. Wielokrotnie przyznawał, że kilkanaście lat temu wraz z Andrzejem S. Rodysem uprawiał świadomy kicz; oprócz tego wydał cztery otwarcie grafomańskie książki liderowi częstochowskiej grupy artystycznej Exkluziv Sławomirowi Burszewskiemu.

Grafomanię może również wskazywać poziom przygotowania redakcyjnego i edytorskiego publikacji, jak również dość swobodne podejście do zasad gramatyki. W praktyce grafoman i jego wydawca niejako są zmuszeni do popełniania kardynalnych błędów zarówno w sztuce pisarskiej, jak i edytorskiej. Jakkolwiek grafomania nie jest własnością wyrażeń lub zdań, a jedynie pełnych tekstów, tytuł może sugerować zaistnienie w utworze cech literatury minorum gentium. Grafomania jako konwencja ujawnia się poprzez szczególne nastawienie autora do własnego dzieła – może przybierać formy refleksji autotematycznej albo dystansu narracyjnego, który oznaczałby tutaj chęć odcięcia się od narracji. Taką próbę kompromitacji narratora Culler motywuje tym, że zdarza się, że nadawca komunikatu literackiego „ujawnia świadomość swojej własnej sztuczności i konwencjonalności nie po to, aby przenieść się w domenę pozbawioną sztuczności, ale by przekonać czytelnika, że świadomy jest innych sposobów patrzenia na sprawę, a więc można mu zawierzyć, że pozostając przy swoim trybie nie zniekształca rzeczywistości”.

Zjawisko celowego pisania tekstów określanych jako grafomańskie opiera się w znacznym wymiarze na intertekstualności rozumianej w szczególny sposób. Taka literatura bowiem niezwykle chętnie bazuje na schematach fabularnych i kliszach językowych. Utwór grafomański nie jest dziełem w pełni samodzielnym, ponieważ jego znaczenia mogą zostać rozszyfrowane dopiero w momencie odniesienia elementów stylistycznych, narracyjnych i fabularnych jednego utworu do tych samych kategorii w innych utworach. Skierowawszy się bowiem w stronę eksploatowania wartości zastanych w literaturze albo tych, które zostały w niej unieważnione i zdeprecjonowane, grafomania wynika z porzucenia imperatywu oryginalności w sztuce i algorytmiczności.

Twórca mający uchodzić za grafomana – posługując się tym

samym obrazem świata, co czytelnik, tą samą popularną topiką – musi cytować powszechne przekonania, powielać stereotypy kulturowe, kierować się potoczną logiką ludzkich działań. Kicz zatem pozostaje żywą częścią kultury topicznej.

Należy koniecznie dodać, że utwór programowo grafomański na mocy samej umowy nadawcy z odbiorcą nie sprzyja bierności czytelnika, bowiem stawia go przed koniecznością odczytania dzieła według pewnych praw i konwencji, jak również nakazuje mu wprost odwołać się do jego wcześniejszych doświadczeń lekturowych. Grafomania jako konwencja może nam pozwolić oszacować, jak dalece zakodowane są w świadomości czytelnika wzorce literackości. Aby ośmieszyć marketing_________________________________ W prozie Rafała Czocha kumulują się podstawowe cechy grafomanii jako konwencji. Autor ten w prowadzonym przez siebie wydawnictwie opublikował kilkanaście powieści. Wybrany przez krakowianina program epatowania tandetą literacką nie jest jedynie jednorazowym projektem – to coś w rodzaju literackiego performance’u. Z notek na ostatnich stronach jego książek wynika, że debiutował w 1998 roku powieścią Wielkie koło. Zajmijmy się Światem rozrywki, którą wydał w 2002 roku. Na okładce Czoch pisze: „Sensacyjna opowieść o gwiazdorze rock and rolla, narkotykach, seksie i przemocy. […] Dramat rozrywkowy, kiedy rozrywka staje się dramatem”. Cechą szczególną notek, które przerysowują marketingowe opisy współczesnych powieści, jest wiązanie gatunków literackich z tymi charakterystycznymi dla filmu i dramatu. Czytamy:

„Historia wychowanka domu dziecka szukającego ojca gdzieś na końcu świata. Dramat. Książka o przetrwaniu, miłości, poznaniu i wierze”. (Spadek)

:Z powodu nieopłacalności zapada decyzja przekształcenia kliniki w dom towarowy. Zrozpaczeni chorzy uznani za zdrowych podejmują dramatyczną walkę o uznanie ich praw do szaleństwa. Zwariowana komedia rozumu”. (Klinika)

„Komedia infantylna. Naiwna opowieść o ucieczce przed życiem i pogoni za szczęściem. Książka niedojrzała, świat widziany oczami dziecka”. (Ucieczka z Europy)

Czoch nie wykorzystuje metajęzyka genologii literackiej. Widoczne jest to na przykładzie opisu Świata rozrywki, kiedy posługuje się przymiotnikiem „sensacyjny”, który w znacznym stopniu określa tematykę i sposób budowania akcji całej powieści, mającej – niczym film sensacyjny – wzbudzać zaniepokojenie u czytelnika, trzymając go w nieustannym napięciu. Dramat mówiłby z pewnością o zdarzeniach tragicznych, których uczestnicy budziliby w czytelniku współczucie

i wzruszenie. Komedia zaś miałaby odbiorcę bawić. Czoch odwołuje się zatem nie do taksonomii uznanych w nauce o literaturze, lecz do potocznych wyobrażeń o podziale gatunkowym, który opisuje bardziej tematykę utworów, a nie ich przyporządkowanie do konkretnego rodzaju. Taka procedura mogłaby służyć do nieco innego projektowania oczekiwań odbiorców, bowiem informacja genologiczna mówiąca o tym, że utwór jest sensacyjnym dramatem lub melodramatem, daje odbiorcom o wiele więcej potrzebnych informacji. Powieści Czocha są pomyślane tak, żeby od samego początku najlepiej korespondowały z oczekiwaniami czytelników. Wilengowska pisze o Czochu______________________________ Joanna Wilengowska, recenzując w „Portrecie” Ucieczkę z Europy Czocha pod pseudonimem „Jakub Henschel”, zastanawia się: „

Aż się nie chce wierzyć, że może być tak prosto: grafoman pisze, że wydaje grafomańską książkę, wydaje ją w autorskim (jednoosobowym?) wydawnictwie o nazwie „Grafomania” i wysyła w świat, opatrzoną jasnym i prostym, choć dyskredytującym komentarzem. […] A żeby było jeszcze prościej, Czoch sam się recenzuje, demaskuje nie tylko konwencję, ale i swój do niej stosunek”. Recenzentka nazywa postawę artystyczną Czocha „zabawą w literaturę”, ponieważ krakowski pisarz sam określił Ucieczkę z Europy jako „komedię infantylną” i „książkę niedojrzałą”. Wilengowska zauważa, że Czoch należy do tej części kultury, którą można nazwać infantylną i ułatwioną, a dziś sam infantylizm „staje się towarem coraz bardziej poszukiwanym, coraz bardziej modnym i to w wymiarze interdyscyplinarnym”. Ponadto autorka tego omówienia krytycznego bez jakichkolwiek wątpliwości stwierdza, że Czoch: „ Serfuje na fali infantylizmu całkiem dzielnie i nie omijają jego prozy mielizny głupkowatego gaworzenia, ale robi to z premedytacją, wewnętrznym przekonaniem i stylistyczną konsekwencją”.

Wilengowska zatem przez chwilę nie wątpi w to, że ta proza całkowicie świadomie zyskuje formy grafomańskie. Pisze jednak, że tak obrana strategia twórcza jest „asekuracją doskonałą” – próbą osiągnięcia dystansu do własnego dzieła, niemal zupełnego odcięcia się od jego literackiego kształtu: „ Czoch udaje grafomana, aby wkupić się w łaski tych, którzy mogliby go krytycznie, poważnie ocenić. Stwarza więc sobie zasłonę dymną, za którą chowa się bezpiecznie. W ten sposób staje się bezkarny, podobny do swojego uciekającego bohatera”.

W rzeczy samej – wydaje się, że przyznanie się do bycia grafomanem wytrąca wszystkie argumenty z ręki krytyka, który jak każdy czytelnik musi dać się wprzęgnąć w zaproponowaną przez Czocha grę.

Spójniki na końcu wiersza________________________________ Za bardzo wyraźny sygnał konwencjonalności grafomanii może być uznana forma graficzna książki. Czytelnik, świadomy, że będzie miał do czynienia z grafomanią, zwróci z pewnością uwagę również na poziom redakcyjny i edytorski tekstu. Świat rozrywki Czocha roi się od typowych błędów edytorskich. Przykład? „

Korzystając z zamieszania chciałem pożyczyć mercedesa i uciec ale trzy rozebrane nastolatki zaciągnęły mnie do sypialni na pierwszymokoliczność piętrze wykorzystując, że źle wyglądam”. „

Współczesny człowiek podobny był do narkomana na głodzie gdyż konsumował więcej niż był wstanie przetrawić”.

Tak liczne błędy w adiustacji tekstu sugerują czytelnikowi, że rzeczywiście ma on do czynienia z wydawnictwem amatorskim, którego zupełnie nie interesuje jakość swoich produktów. Nie inaczej też wygląda warstwa językowa powieści Czocha. W Świecie rozrywki można spotkać szereg podstawowych błędów: ortograficznych: „Podaj mi siostro magii – usłyszałem”;

stylistycznych: „Czuwała przy mnie gdy drżałem, jak byłem odrętwiały i gdy prosiłem śliniąc się o działkę. […] była to najlepsza scena miłosna jaką nakręcono w świecie rozrywki odkąd pociąg wjechał na stację”.

„Leżałem okryty ręcznikiem bez ubrania na zmianę, bez pieniędzy, strasznie chudy, z problemami, z którymi nie poradziłby sobie kosmonauta, z księżniczką przy boku nie wiedząc jak wybrnąć z sytuacji”;

leksykalnych: „Sturlikałem się do rowu z asfaltu żeby mnie nie przejechała ciężarówka a gdy uspokoiłem oddech stanąłem na poboczu machając do przejeżdżających samochodów.

Przecież jestem wolny, wolny z przyrodzenia. Z przyrodzenia byłem wolny tyle, że związany. Podjechałem wolniutko do klęczącej a ona pocałowała zderzak i położyła się na przedniej masce”;

frazeologicznych: „Widziałem, że słuchała tego co mówię więc kontynuowałem dalej”.

Grafoman nie powinien przestrzegać zasad interpunkcji. Autor rzadko oddziela od siebie części zdań podrzędnie lub współrzędnie złożonych i stosuje przecinki jedynie po spójnikach „który”, „że”. Dla przykładu fragment, w którym praktycznie brakuje znaków przestankowych: „

grafomania Astrolog stał przez chwilę nieruchomo z rękami nad głową po czym zaczął się kręcić i podskakiwać najpierw wolno a później coraz szybciej wykrzykując coraz głośniej jakieś niezrozumiałe słowa. […] Powietrze się naelektryzowało i gdy zdawało się, że wszystko wybuchnie astrolog zszedł między narkomanów nagle uspokojony choć przestrzeń wokół wirowała. Siostry i bracia trzęśli się wpatrzeni w astrologa jak w bóstwo a on dotykał ich kapturów i mówił coś cicho do każdego z nich czego nie słyszałem”. Cześć, jestem księżniczka – przywitała się księżniczka W prozie Czocha nie można odnaleźć śladu choćby minimalnej bezpośredniej autorefleksji literackiej. Dystans narracyjny w Świecie rozrywki manifestuje się w dwojaki sposób: poprzez swojego rodzaju – jak to nazwał Roland Barthes – obsesje werbalne, oznaczające tu przywiązanie do pewnych fraz i określeń, a także poprzez takie rozwiązania w formie podawczej opowiadania, które niepotrzebnie dookreślają pewne oczywistości fabularne. Przykładem tego pierwszego zjawiska niech będą te konsekwentnie – rzekłoby się najchętniej – maniakalnie przewijające się przez cały utwór wyrażenia i zdania: „kapitalny w łóżku”, „seks rock and roll i przemoc”, „ciemna mgła”, „Jesteśmy tylko pyłem gwiezdnym niedbale rzuconym na planetę Ziemia”, „Teraz miliony ludzi nuciło moje piosenki o braku miłości, słabości i zakłamaniu gdy ja w tym czasie siedziałem nad basenem w willi z widokiem na morze i komponowałem kolejne piosenki o braku miłości, słabości i zakłamaniu”, „Leżałem na plecach patrząc w poranne niebo nie wiem jak długo bo mój złoty, szwajcarski zegarek rozbił się przy upadku. […] Nie wiem jak długo siedziałem w wodzie zanurzony po szyję bo mój złoty, szwajcarski zegarek rozbił się podczas upadku”.

Takie ubóstwo leksykalne wydobywa niewątpliwie z tekstu jego komizm. Podobnie dzieje się w przypadku drugiej oznaki dystansu narracyjnego, która w praktyce wygląda następująco: „

Cześć – przywitałem się – To jest księżniczka – przedstawiłem jej księżniczkę tak żeby koleżanki i koledzy słyszeli. Cześć – przywitała się księżniczka – Jestem księżniczka.

[…] – I niech się panu nie zdaje, że wyrżnie mnie pan w głowę, zwiąże i ucieknie razem z księżniczką. Tylko tu jesteście bezpieczni.

Wyrżnąłem go w głowę, związałem i uciekliśmy razem z księżniczką nie zważając na niebezpieczeństwo”.

Ten zabieg narracyjny jest często wykorzystywany w prozie Darka Foksa, zwłaszcza w Orciu i Pizzy weselnej, i służy zniesieniu różnicy między narratorem wszystkowiedzącym a bohaterami. Oczywiste jest, że przy tak znikomej wiedzy o literackich źródłach prozy Rafała Czocha nie sposób poświadczyć, czy

relacja między tekstami obu tych autorów ma charakter aluzji.

Czoch oprócz tego rozmyślnie stara się wprowadzić czytelnika w błąd, ponieważ Świat rozrywki pełen jest różnego rodzaju nieścisłości. „

Refektarz tak jak i jadalnia podparty był łukowatymi filarami”.

To oczywiste, że refektarz jest salą jadalną w klasztorze, a filary połączone łukami określa się zwykle mianem arkad. Pisarz, kierując się konwencją grafomanii, winien zatem nawet w warstwie merytorycznej swojej narracji posługiwać się ewidentnymi nonsensami, które w jasny sposób kompromitują opowieść. Owe nieprawdopodobieństwa miałyby przekonać czytelnika, że akcja dzieje się w miejscu, gdzie prawa dotyczącej nas realności są zawieszone. Wdziera się tu zatem żywioł groteski ujawniający umowność stworzonego przez Czocha świata i ironiczny stosunek autora do niego.

Pisarz posługuje się zarówno tekstami literackimi, jak i tekstami filmowymi i telewizyjnymi, i stara się przemawiać wieloma językami, ujawniając tym samym synestezję właściwą kiczowi. Na równych prawach współistnieją w tej prozie różne stylistyki i gatunki. Czoch w przeważającej mierze unika niepotrzebnej metaforyki i plastyczności, czasami jednak można trafić na fragmenty przynależące do prozy poetyckiej: „ Oddychałem z trudnością nie mogąc sobie znaleźć miejsca na łóżku. Miałem wielką, pustą kulę tuż przy sercu, same z siebie drżały mi mięśnie, ktoś skrobał mi żyletką nerwy, robaki drążyły mi skórę i bolały mnie włosy”.

Skoro jednak powieść dotyczy przemysłu rozrywkowego, musiał autor posłużyć się także sformułowaniami zaczerpniętymi z mediów. Przykładem są powtarzane z uporem frazy: „To tylko rock and roll” z piosenki The Rolling Stones It’s Only Rock & Roll lub „Byłem popularniejszy od Jezusa Chrystusa” (parafraza wypowiedzi Johna Lennona o popularności The Beatles).

Autor Świata rozrywki natrząsa się ponadto z języka religijności potocznej: „ Bardzo trudno było rozprowadzić film o świecie rozrywki poza światem rozrywki ale po zmianie naszego stosunku do rzeczywistości postanowiliśmy z księżniczką, że będziemy robić co w naszej mocy całą ufność pokładając w Panu Bogu, aniołach, Duchu Świętym i Synu Bożym”.

Swojemu bohaterowi, religijnemu neoficie, nakazuje autor Ucieczki z Europy wygłosić taką oto interpretację ukrzyżowania Jezusa: „

Sprawa przedstawiała się następująco: Pan Bóg wysłał Swego Syna na Ziemię żeby ludzie się opamiętali a oni go ukrzyżowali. Może i by Go nie ukrzyżowali jakby przestrzegał obowiązującego etosu. Historia Syna Bożego była przestrogą dla niewierzą-

cych i zachętą dla wierzących. Przestrogą, że każdego można ukrzyżować a zachętą, że nie można ukrzyżować wszystkich”.

Trzeba przyznać, że nie brakuje Czochowi swoistego poczucia humoru. Ujawnia się on również w formach zbliżonych do aforyzmu. Aforyzmy te albo nie zaskakują swoją błyskotliwością czy odkrywczością, albo są właśnie tak zaskakujące, że ocierają się o absurd:

„Rock and roll to tylko rock and roll”.

„Każdy człowiek jest wolny chyba, że jest uwięziony albo chory psychicznie”. „Bomba neutronowa zabija widza telewizor pozostawiając nietknięty”. „Bóg jest jedną z form uzależnienia”.

Niektóre aforyzmy mają konstrukcję opartą na sylogizmach:

„Kto ma dostęp do telewizji ten ustala wartości”. „Kto ustala wartości ten ma władzę”.

„Kto ma władzę ten ma dostęp do telewizji”;

inne natomiast na rozbudowanych porównaniach:

„Monopol pluralistyczny jest wtedy jak można być kapitalny w łóżku i można nie być kapitalny w łóżku ale nie można pominąć łóżka. Władza absolutna jest wtedy jak można głosować na prawicę i lewicę byleby tylko nie było między nimi różnicy”. Czoch eseista______________________________________________ Jak wiadomo, aforyzmy przedstawiają w zwięzłej formie jakąś ogólną myśl. Gatunkiem, który te myśli podaje i eksplikuje w pełni, jest zaś esej. Fragmenty Świata rozrywki mające charakter eseju wyrażają bezpośrednio zawartość ideową powieści. Jako że zyskują w utworze autonomię, należy mimo wszystko zawiesić pytanie, na ile z tymi treściami utożsamia się Czoch. Trudno byłoby przyjąć taką tezę. A przykłady? Człowiek nie jest kimś dlatego, że jest samo bycie nie wystarczy. Dlatego, że ludzi jest zbyt dużo zwłaszcza w Afryce i Azji”.

„Życie polega na tym żeby odróżniać się, żeby być gwiazdą. Chodzi o piękno i wolność, o to żeby nie być zwykły”.

„Po co żyć bez publiczności, co takie życie jest warte? Ktoś kto nie jest popularny nie istnieje bo samo bycie nie wystarcza”.

„Ludzi jest za dużo a wszyscy do siebie podobni zwłaszcza w Azji i Afryce. Żeby się odróżniać trzeba być wolny ponieważ

każdy wolny człowiek jest inny. Bez wolności nie ma różnic, tylko w wolnym świecie możliwy jest rock and roll”.

„Wolność to walka, ktoś kto nie potrafi walczyć nie może wygrać”. „Zwycięża najlepszy a popularność jest nagrodą”.

Narrator Czocha prezentuje przebrzmiałe prawdy niemające już żadnej wartości poznawczej. Urzeczywistnia się zatem w powieści proponowany przez Molesa porządek niedostosowania, ponieważ forma eseistyczna nie współbrzmi tutaj z formą wypowiedzi literackiej. Kim jest artysta?___________________________________________ Przez Świat rozrywki przewijają się fragmenty dotyczące sztuki, mówiące o powinnościach i roli artysty. Czasami, przedstawiając przesłodzone, poetyckie obrazki, narrator popada w klasyczny kicz: „

Gwiazdy są piękne. Rozświetlają niebo swoim zimnym blaskiem. Obojętne, dalekie, nieosiągalne, to jest piękno. Piękno jest podstawą sztuki taką samą jak wolność. Wystarczy być piękny i wolny by tworzyć, by zostać artystą. Sława jest nagrodą za piękno i wolność w świecie zakłamania, słabości i braku miłości. Na Ziemi musi być niebo, pospolitość rodzi sztukę. Kto kogo tworzy? Artysta tworzy, nie można stworzyć artysty. Nie można stworzyć piękna. Nie można dać komuś wolności gdyż wolność to nie jest sytuacja ale stan ducha taki jak strach, cierpienie, niepokój. Sztuka umiera razem z artystą, z jego wolnością i pięknem, gdyż tworzenie jest wartością samą w sobie. Piękno jest dalekie, nieosiągalne, obojętne, piękno nie jest przyjemnością jest niespełnieniem. Artysta płaci za sławę, bogactwo, miłość, niespełnieniem, artysta jest nieszczęśliwy z samej istoty rzeczy. Obojętny, daleki, nieosiągalny. To przekleństwo. To cierpienie. To niezrozumienie”.

W rozważaniach o sztuce wypowiedź narratora przybiera otwarcie groteskową formę manifestu artystycznego, wypełnionego tyle jednoznacznymi, co banalnymi deklaracjami. „

Sztuka nie jest chaosem. Sztuka jest porządkiem w chaotycznym świecie. Sztuka bez religii nie jest sztuką. Sztuka bez religii jest tak samo nie do pomyślenia jak świat rozrywki bez seksu, przemocy i rock and rolla. Sztuka nie ma publiczności. Sztuka prowadzi do nędzy chyba, że ma się bogatych rodziców. Sztuka nie wymaga wolności, można przecież tworzyć w więzieniu. Czym jest sztuka? A czym jest Bóg?”

Zgodnie z poetyką kryminału, w którym przestępca przed rozwiązaniem akcji przyznaje się do popełnienia zbrodni, bohater szczegółowo opisuje jej przebieg oraz motywy kierujące jego poczynaniami, z wypowiedzi osoby spiskującej przeciwko głównemu bohaterowi możemy zaś odczytać, z jakich

grafomania zasad wyrasta cały przedstawiony w powieści porządek: „

Wszystko zaczęło się kilkaset lat temu na Wyspach Brytyjskich gdzie poszukiwano nowej definicji wolności usprawiedliwiającej handel niewolnikami. To właśnie wtedy rozpoczął się trwający do dnia dzisiejszego podział świata na rozum i rzeczywistość. Dla rozumy wolność jest tylko fikcją dającą się dowolnie definiować w zależności od obowiązującego etosu a obowiązujący etos wolność nazywa niewolą a niewolę wolnością kiedy mu to przynosi korzyść. To się nazywa oświecenie i jest najwybitniejszym osiągnięciem ludzkiego rozumu”.

Można zatem doszukać się w Świecie rozrywki pewnej kontrpropozycji światopoglądowej, wymierzonej w zepsutą i skorumpowaną kulturę współczesną. Fragmenty eseistyczne przenika więc prosty dydaktyzm. Skoro utwór mówi o uzależnieniu gwiazdy rocka od narkotyków, to trzeba pokazać jego walkę o powrót do rzeczywistości, do świata czystego i zdrowego. Zjawisko to jest oczywiście opisywane pośrednio – poprzez historię wyjścia z nałogu, oraz bezpośrednio – właśnie przez jasno zwerbalizowane oceny i wnioski. W Świecie rozrywki czytamy więc: „Narkomania jest straszna”.

„Narkotyk czyni z człowieka artystę odbierając mu wolność. A ponieważ bez wolności sztuka nie ma sensu narkomania prowadzi do bełkotu tak jak obecna polityka rządu prowadzi do anarchii. Być naćpany sam z siebie to też nic dobrego. Co może dobrego wyniknąć z wrażenia, że jest dobrze? Trzeba być wolnym bo tylko człowiek wolny potrafi stworzyć świat miłości, siły i prawdy.

Żeby odzwyczaić się od narkotyków trzeba bardzo bać się śmierci albo bardzo pragnąć żyć”. „Przyzwyczajenie się do czego innego to też narkomania bo przecież może być narkomania bez narkotyków”.

„Najlepiej jest nie ćpać, wyjechać na małą wyspę na Oceanie Indyjskim i do końca życia nic nie robić”. „To jest wolność”.

„Narkomania ma wiele powodów i nie można ich wszystkich usunąć nie usuwając przy okazji człowieka. Zamiast usuwać powody trzeba usuwać skutki najlepiej produkując nieszkodliwy narkotyk. Na tym powinna się skupić uwaga ludzkości w ciągu najbliższego stulecia”. Kazik to gwiazda rocka____________________________________ Historia opowiedziana w Świecie rozrywki opiera się w przeważającej mierze na funkcjonujących w społeczeństwie

stereotypach oraz utrwalonych w literaturze schematach. Głównym bohaterem powieści Czocha jest Kazik – zblazowany, zniszczony przez narkotyki, zepsuty gwiazdor rocka. Autora Świata rozrywki w opisie tej postaci niemal całkowicie wyręczają wszelkiego rodzaju toposy i obiegowe sądy. Gwiazda rocka – w odczuciu potocznym – winna być wyzwolona ze wszystkich zasad, którymi kieruje się reszta społeczeństwa. Życie rockmana wypełniają sława i uwielbienie, jakim darzy go tłum, oraz wszystko, co się z tym wiąże, a więc odpowiedni rockendrollowy styl zachowania: nadużywanie alkoholu i narkotyków, przypadkowe kontakty seksualne oraz otaczanie się luksusami (nadmorska willa z basenem i wielkim łóżkiem wodnym, ferrari). Jednak działania Kazika krępowane są przez fakt, że pewna grupa ludzi bogaci się na jego sukcesie i dlatego stara się w różny sposób na niego wpływać. Wizerunek tej gwiazdy został skonstruowany tak, żeby miliony osób mogły się z nim utożsamić. Bohater jest związany kontraktem, który w praktyce go ubezwłasnowolnia i czyni zeń jedynie przedmiot – jak wyraził się jego menedżer – „Taki jak majonez”. Kontrakt – za stereotypem – nieprzeczytany przed podpisaniem, ustala dokładnie, jak artysta ma postępować w życiu prywatnym i jak wyglądać:

„Gdybym założył rodzinę sprzedaż moich płyt gwałtownie by spadła a na koncerty przychodziłoby znacznie mniej widzów ponieważ rodzina źle się sprzedaje”.

„Na plakatach specjalnie źle wyglądałem gdyż artysta, który źle wygląda sprzedaje się lepiej od artysty, który dobrze wygląda”. Czoch zatem posługuje się żywo funkcjonującymi w społeczeństwie wzorami osobowymi. Jest więc artysta – niezrozumiany, próżny („Byłem popularniejszy od Jezusa Chrustusa”), zmierzający do autodestrukcji, podlegający całkowicie swoim wydawcom i promotorom; są fani – pełni bezgranicznego uwielbienia dla idola; jest przemysł rozrywkowy – rządzący się okrutnymi prawami, hipokryzją i nieuczciwą konkurencją. Postaci przedstawione przez Czocha zostały skonstruowane w sposób modelowy, tak aby reprezentować pewne typy jasno kojarzone z blichtrem życia wyższych sfer. Stają się nosicielami atrybutów stwarzanych przez prasę brukową, wypowiedzi artystów lub specjalistów od kreowania wizerunku.

Należy dodać, że bohaterowie funkcjonują wyłącznie w takim zakresie, na jaki pozwala im stereotyp. Narkoman broczy krwią z rozsianych po całym ciele nakłuć, majaczy i rzuca się w malignie na ludzi; gwiazda rocka hipnotyzuje tłumy; menedżer tej gwiazdy liczy pieniądze i czeka na moment, kiedy będzie mógł swojego podopiecznego oszukać; na każdym drzewie siedzi reporter fotografujący z ukrycia sławnych ludzi; telewizja ogłupia społeczeństwo, a kultura upada. Wyrazem tych ostatnich przekonań jest między innymi refleksja: „

Kto mógł przypuszczać sto lat temu, że czarno- biały pociąg wjeżdżający na stację doprowadzi do obalenia cywilizacji wolności i zastąpienia jej seksem rock and rollem i przemocą?

Wynalazek dźwięku powinien być ostrzeżeniem a technikolor znakiem nadchodzącej katastrofy. Niestety, nikt nie zauważył co się dzieje za oknem bo wszyscy wpatrywali się w tym czasie w telewizor”.

W świecie osób znanych i sławnych najwyższą wartością jest atrakcyjność fizyczna (owo „bycie kapitalnym w łóżku”), dlatego też w rzeczywistości „zwykłych ludzi” wartością fundamentalną jest bycie nieatrakcyjnym. Jak widać, Czoch wykorzystuje wyraźny kontrast między pięknem, które oznacza zapowiedź zepsucia i kłamstwa, a brzydotą, identyfikowaną ze szlachetnością i szczerością. Taka polaryzacja świata sprzyja jasnym ocenom. Narrator Świata rozrywki uważa, że „Bóg jest rodzajem uzależnienia”, a Duch Święty to „przedmiot telewizyjnych dowcipów”. Jaka diagnoza rzeczywistości wyłania się z cytowanych form eseistycznych? Otóż nic nowego – społeczeństwo toczone jest rozkładem, artyści są zepsuci i manierują młodzież swoją wyrodniejącą z wolna sztuką; jedynym ratunkiem jest Ewangelia.

Jak sfingować własną śmierć_______________________________ Czoch z łatwością operuje wypróbowanymi schematami fabularnymi, właściwie z elementów zapożyczonych z innych tekstów składa się cała jego proza. Powracają w Świecie rozrywki toposy istniejące w kulturze od wieków. I tak akcję rozwija przekonanie głównego bohatera o spisku (topos spisku), w którym biorą udział wszystkie bliskie mu osoby, a który ma na celu pozbawienie go majątku. Ktoś próbuje go zabić, więc Kazik, aby przeczekać męczącą go popularność (topos samotności w tłumie), pod nazwiskiem menedżera daje się zamknąć w ośrodku odwykowym dla artystów (topos bycia incognito). Tam, pilnowany przez uzbrojonych strażników i kamery, poddawany jest torturom. Okazuje się, że menedżer ubezwłasnowolnił go jako osobę niepoczytalną i przejął kontrolę nad jego pieniędzmi. Kazik poznaje więc księżniczkę („ostatnią z dynastii”), która uciekła z dworu, aby żyć z ludem (topos wyjścia władcy do ludu). Wspólnie planują ucieczkę z ośrodka (topos ucieczki), ustalenie wszystkich osób, które brały udział w spisku (topos oczyszczenia się), i zamieszkanie na „małej wyspie na Oceanie Indyjskim” (topos wyjścia z miasta, topos powrotu do natury). Wielokrotnie udaje im się zbiec z ośrodka, jednak prawie za każdym razem wracają do niego. Za każdym razem zdarzenia te mają podobny przebieg – bohaterowie ogłuszają i związują kogoś z odwiedzających ich gości (zazwyczaj jest to menedżer) albo z obsługi (zazwyczaj jest to prowadzący ośrodek astrolog) i porywają samochód (zawsze jest to ferrari). Czasami ich finezja jest wręcz kuriozalna: „

Uciekliśmy z sanatorium przy pomocy efektów specjalnych tych samych, których użyli specjaliści podczas kręcenia filmu «Zwykli ludzie». Główny bohater po zabiciu Kazika, ucieka z wilii odwracając uwagę strażników gołą babą na parapecie najwyższego piętra. […] Gołą babę zrobiliśmy z worków na

śmieci i gałganków a z tyłu podłączyliśmy magnetofon i puścili z kasety największe przeboje Kazika”.

W pewnym momencie ich plany ulegają zmianie – chcą doprowadzić do zamknięcia ośrodka, uwięzienia sekciarskiego astrologa i zmiany istniejącego porządku społecznego (topos rewolucji). W czasie jednej z ucieczek Kazika postrzela jego dawna, zazdrosna o niego kochanka. Ma zdeformowaną twarz, ale poddaje się operacji plastycznej (topos zmiany tożsamości). Media upubliczniają wiadomość o jego śmierci (topos sfingowania własnej śmierci). Księżniczka rozpoznaje w nim dawnego Kazika (topos rozpoznania). Kazik rozpoczyna karierę gwiazdy filmowej, a w międzyczasie nadal zabiega o zniszczenie przemysłu rozrywkowego poprzez rozsadzenie go od środka. Dokonuje się jego powolna przemiana duchowa – zaczyna poznawać wiarę w Boga (topos nawrócenia się grzesznika). Gdy przyjmuje nagrodę filmową, kończy wypowiedź słowami „Tak nam dopomóż Bóg” (topos manifestacji). Kilka dni później na planie zdjęciowym skrytobójca znów go ciężko rani, media ponownie podają wiadomość o jego śmierci (topos fingowania własnej śmierci). Kazik ślepnie (topos oślepienia), opiekuje się nim księżniczka. Uciekają, ale znów zostają złapani – menedżer wykłada uwięzionym, na czym polega zło świata, w którym przyszło im żyć (topos wyjawienia prawdy o rzeczywistości). Znów udaje im się zbiec – Kazik ulega wypadkowi, na skutek którego odzyskuje wzrok, ale ponownie udaje własną śmierć (topos odzyskania wzroku i topos sfingowania własnej śmierci). Udaje mu się wreszcie zamknąć ośrodek odwykowy dla artystów, ożenić się z księżniczką i zamieszkać z nią na „małej wyspie na Oceanie Indyjskim” (topos powrotu do natury, topos szczęśliwego zakończenia).

Jak widać, fabuła powieści Czocha rozwija się w oparciu o toposy, których zaistnienie niemal natychmiast wywołuje zwrot akcji. Przesyt fabularny podpowiada nam, że struktura fabularna Świata rozrywki jest morfologicznie spokrewniona ze strukturą serialu telewizyjnego w jej najbardziej rozpowszechnionej formie telenoweli. Wpisana w budowę powieści Czocha serialowość polega może nie na retardowaniu akcji – na rozciąganiu jej, aby wypełniała poszczególne fragmenty tekstu, ale na swoistym zagęszczeniu zdarzeń.

Autor całkowicie rezygnuje z tworzenia napięcia, a kumulacja fabularna utrudnia odbiór tego utworu i sprawia, że cała powieść wydaje się rozwlekła i nudna. Można powiedzieć, że brak umiejętności komponowania tekstu literackiego – to nieunikanie dłużyzn i czasami zbyt daleko posuniętych uproszczeń – jest wpisane we wzór grafomanii, którą stara się uprawiać Rafał Czoch. W ten sam sposób rozlicza się później krakowski pisarz z innymi ciemnymi stronami naszej kultury – z oszustwami mediów, grzechami rozpusty i hazardu, dyktatem korporacji, brawurą nauki, niepoprawnie działającą służbą zdrowia.

grafomania Na podstawie tekstów Czocha można skonstruować coś w rodzaju matrycy przedstawiającej wzorcowy tryb tworzenia dzieła całkowicie tandetnego, które mimo swojej nieatrakcyjności obnaża sztuczność tradycji literackiej, a nade wszystko mieszczących się w niej konwencji oraz dyrektyw estetycznych. Czoch, wybierając to – rzekłoby się – artystyczne samobójstwo, stwarza literaturę dalece hermetyczną i pokazuje, jak chciał Czesław Miłosz, „układ nitek, technikę wiązania wzoru ukazującego się na powierzchni” twórczości literackiej. ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________

grafomania ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ _____________________________________________________________ ______________________________________________________________ _ ____________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ __ ___________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ___ __________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ____ _________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ _____ ________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______ _______________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ _______ ______________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ________ _____________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ _________ ____________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ __________ ___________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ___________ __________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ____________ _________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________

z Rafałem Czochem rozmawia Tomasz Pułka

Tomasz Pułka (ur. 1988) – autor czterech tomów wierszy: „Rewers” (2006),

„Paralaksa w weekend” (2007), „Mixtape” (2009) i „Zespół Szkół” (2010). Laureat Dżonki (2007) i stypendysta m. Krakowa.

Inicjatywa Książkowa

Pod Dwo-

ma Kotami

Tomasz Pułka: Zacznijmy od genezy twojego pisania – Tomasz Różycki napisał w jednym ze swoich wierszy: „Kiedy zacząłem pisać, wcale nie wiedziałem,/ co naprawdę wybieram, ile za to płacą/ i że w tak krótkim czasie stanę się bogaty,/ i jeśli czegoś zechcę, zaraz to dostanę”. Jak było z tobą?________________________________________________________ Rafał Czoch: Życie jest piękne. Pisać w taki sposób jak ja można w nieskończoność, polecam wszystkim. Jak Kraszewski. Wiesz, że planują podróż na Marsa? Całkiem poważne przygotowania, wydali już miliardy dolarów, a końca nie widać. Czyż to nie jest kapitalny temat na grafomanię? A stosunki damsko-męskie, w nowej, postmodernistycznej sytuacji? Rozmawiają w łóżku o obligacjach. Albo solista zespołu tańca ludowego, wykonujący taniec z maczugami, nożami czy coś takiego, z Kirgistanu, zostaje omyłkowo wzięty za prezydenta USA przez niezorientowaną biedotę ze slamsów. A jakim trzeba być sprytnym, żeby przeżyć za dolara dziennie! Tematów jest nieskończenie wiele, sposobów przedstawienia też, ponieważ słowo jest potęgą, nie przypominam sobie, na przykład, żebym w ciągu mojego życia odbył dwie identyczne rozmowy. Najlepiej pisze mi się o umyśle, trzeba umieścić bohaterów w domu wariatów, ale nie tylko. Miejsc, gdzie ludzie muszą posługiwać się umysłem, jest także niewyobrażalnie dużo. Niewiele jest przyjemności w życiu porównywalnych do układania fabuły.

Co innego wydawanie książek. Nie sprzedałem ani jednej – nie żebym nie chciał. Gdybym sprzedał choć jedną, poszedłbym do więzienia. Dowiadywałem się gdzie trzeba – wydawca, przede wszystkim, musi utrzymać rząd. Gdy pytałem w odpowiednim urzędzie, jak to się robi, powiedziano, że muszę zgłosić działalność gospodarczą i zapłacić za ubezpieczenie, z góry. No dobrze, a jak nie sprzedam żadnej książki? „To już pański problem”. „A ubezpieczenie?”.

Niech zostanie tak jak jest, trochę pomaga mi mama, trochę kasa zapomogowo-pożyczkowa, trochę kombinuję, nie jest to wprawdzie odpowiedź na twoje pytanie, ale to też jest część tego wszystkiego.

Sam o sobie piszesz, że jesteś pijakiem. Wolisz wódkę czy piwo?_________________________________________________________ Wolę wódkę. Piwo mi szkodzi przez bąbelki. Największy prob-

grafomania lem z wódką to jej ordynarna nazwa, od razu więc, na wstępie, dotykamy sedna sprawy, potęgi słowa. Nie ośmieliłbym się dać na imieniny czy w z okazji jakichś ważnych uroczystości mojemu zwierzchnikowi wódki. A lekarzowi? Zawsze daję koniak, ale osobiście nie lubię. W dawnych czasach, razem z bratem, pędziliśmy wódkę, domowym sposobem (musieliśmy). Ilekroć piję koniak, przypomina mi się ten smak jeszcze ciepłego bimbru. Ale nazwa jest dobra, nieordynarna.

ciekawych rzeczy. Czekam na emeryturę, na wolny czas, niezależność, takie marzenia. Ale prawie na pewno będzie tak jak do tej pory, tylko później. No i jest jeszcze otoczenie, świat za oknem. Wieje grozą, każdy dzień wydaje się darowany. Nie oczekuję niczego dobrego, co pozwala się cieszyć każdą chwilą.

Jesteś niezwykle płodny, parasz się wieloma gatunkami, dodatkowo pracujesz w magazynie biblioteki – jakie inspiracje stoją za twoim pisaniem? I dlaczego zrezygnowałeś z Wydawnictwa Autorskiego Grafomania na rzecz Inicjatywy Książkowej Pod Dwoma Kotami?_________________

Nie mam pieniędzy na wydawanie innych autorów. Jest oczywiście wiedza potrzebna, by wydawać, trzeba ją zdobyć, ja zawsze bardzo chętnie pomogę, bezinteresownie.

To też a propos wódki – poprzednia nazwa była ordynarna. Spostrzegłem to po wielu latach, choć powinienem wcześniej. Chodzi o potęgę słowa, miałem wrażenie, że moi rozmówcy unikają nazwy „grafomania”, że ich krępuje. A ja przecież nie uprawiam sztuki, większość książek to gry powieściowe, pewnie znasz ten termin. Moim celem nigdy nie była literatura, a tylko radość, jaką przynosi sam fakt pisania. Układanie fabuły, a szczególnie problemy, jakie z tego wynikają. To jak w tej anegdocie opowiadanej przez Hłaskę w Pięknych Dwudziestoletnich: bohater komiksu rysunkowego, z ostatniej strony popularnej gazety, zostaje wyrzucony z samolotu nad oceanem, nie ma spadochronu, pod spodem rekiny, a on musi następnego dnia zameldować się w Londynie. Ten, który doprowadził do takiej sytuacji, twórca komiksu, zwiał, kolejni graficy odmawiają kontynuacji przygód kapitana Smitha, a komiks musi się ukazać, bo dzięki niemu gazeta ma wysoki nakład. Jak rozwiązać ten problem? Nie będę ci psuł zabawy, jeśli nie pamiętasz tego fragmentu, w każdym bądź razie był dla mnie inspiracją. Grafomania czyli komiks, tyle że nie potrafię rysować. A koty? Lubię koty. Mam kotkę, Pchełkę, właśnie leży w pobliżu, jak zwykle śpi. Moja dziewczyna nawróciła mnie na koty, zrobiłem sobie nawet ekslibris „Inicjatywa Książkowa Pod Dwoma Kotami”, dwa koty, splątane ogonami, siedzą na balustradzie okalającej schronisko w Morskim Oku i patrzą na góry. Te dwa koty to Małgosia i ja, tak to sobie ułożyliśmy. Miłość, Pokój, Koraliki. Ja trochę z tego pokolenia (przez brata, starszego ode mnie) hipisowskiego, tylko zamiast LSD była wódka. Wódka zamiast LSD – hm, ciekawe. Nie miałeś nigdy styczności z narkotykami?________________________________________ Nigdy nie miałem do czynienia z narkotykami, nawet wtedy, gdy nie karano za używanie i posiadanie. Wódka wystarczy, jest legalna, dobrze smakuje i koi nerwy. Jak widzisz swoją przyszłość?_______________________________ Przyszłość to powolne umieranie, ale zdarzy się jeszcze wiele

Czy nie zamierzasz rozszerzyć oferty wydawnictwa o innych autorów?________________________________________________

Nie myślałeś nigdy o członkostwie w jakiejś grupie literackiej?_________________________________________________________ Pisanie książek jest indywidualne, nie grupowe. Grupy literackie wydają mi się związkami zawodowymi czy raczej towarzystwem z roku albo z kawiarni, zawiązanym w celu popierania wzajemnej twórczości. Nie piszę tego ironicznie, po prostu nie widzę się w takim układzie. Pisanie książek to jedno z niewielu zajęć, gdzie nie potrzeba pomocy, gdzie musisz się zmierzyć z własnymi ograniczeniami. O czym konkretnie myślę? O czystej kartce papieru, to wielkie wyzwanie. Grafomania to długi proces, nie można napisać książki w ciągu jednego wieczoru. Jedną historię można napisać na wiele sposobów, który jest tym właściwym? Pierwszą grafomanię napisałem w wieku szesnastu lat, byłem chory, leżałem w domu i nudziłem się. Pamiętam, co wtedy czułem wymyślając historię, czuję to do dziś. Spotykasz się z jakimś czytelniczym albo recenzenckim odzewem? W jaki sposób kolportujesz swoje książki? Nie powiesz chyba, że całe nakłady zalegają u ciebie?__________ Moje nakłady to sto do dwustu książek i w całości się rozchodzą (jeśli można tak nazwać rozdawnictwo czy wysyłkę). Ostatniej książki, Podpalaczy, zostało mi osiem egzemplarzy. Czasami miewam recenzje, propozycje współpracy, czasami zdarzają się czytelnicy piszący maila na moją pocztę. Telewizja Polsat zaproponowała wywiad przed kamerą, ale bez konsekwencji, miałem propozycje pisania scenariuszy do Świata według Kiepskich, kilka czasopism zaproponowało współpracę, redakcje odnotowują moje książki, czasem zamieszczając krótkie recenzje, poproszono mnie o wywiad do polskiej edycji „Newsweeka”, do lokalnej krakowskiej gazety, korespondowałem mailowo z kilkoma piszącymi, wypowiadałem się w różnych sprawach dla dwójki osób piszących prace doktorskie, ale oczywiście jestem zupełnie nieznany. Trzeba by się osobiście spotykać, mieć kontakty, specjalne cechy osobowościowe, to poza moim zasięgiem.

Z której ze swoich książek jesteś najbardziej dumny?______ Lubię niektóre fragmenty w każdej z grafomanii. Pamiętam, jak dobrze się bawiłem. Lubię Prywatne dochodzenie, Teorię dopełniania, zawsze chciałem napisać książkę o szachach – Kasyno gry jest taką książką. Jest taki fragment w jednej z książek: główny bohater, ciężko ranny w wypadku samochodowym, budzi się, a nad nim pochyla się jego ukochana i mówi: „O mój biedaku!”, a on na to tragicznie: „Jestem biedakiem?”. Chodziło o 50 tysięcy dolarów zagubionych gdzieś między pogotowiem a szpitalem. Ciągle mi się przypomina ten fragment, niby nic, ale bardzo go lubię. Czy świat tej, tak zwanej – wybacz te określenia – „prawdziwej”, „profesjonalnej” literatury wydaje ci się swego rodzaju kliką, która rządzi się protekcją?_____________________ Nie istnieje coś takiego jak „profesjonalna literatura”, tak jak nie ma profesjonalnej miłości. Co do prawdziwości, to nie rozumiem – odmawiasz mojej grafomanii prawdziwości? A może chodzi o nieporozumienie pojęciowe? Używam pojęć „literatura” i „grafomania” wymiennie, całkowicie świadomie. Co do kliki czy protekcji, to oczywiście w społeczeństwach zdeprawowanych takie zjawiska są na porządku dziennym. Zdeprawowane sądownictwo, zdeprawowane życie polityczne, zdeprawowana służba zdrowia, zdeprawowany sport, zdeprawowane dziennikarstwo, zdeprawowana policja, zdeprawowana szkoła, czemu życie literackie miałoby nie być zdeprawowane? Nie da się zarabiać na pisaniu, ilu pisarzy żyje z pisania książek? Podobno Waldemar Łysiak. A inni? Ale książki ciągle się ukazują, nie zarabiają na siebie. Trzeba je dofinansowywać, są specjalne fundusze przy prawie każdej gminie, na cele kulturalne. Ile jest takich jak ja żyjących na swój koszt, a ilu takich, którzy korzystają z tych funduszy? Ile dotacji załatwianych jest czysto, a ile nie? A może nie ma to znaczenia, skoro dzieło literackie nie ma związku z biografią? Nie ma związku czy ma? Raz tak, raz nie. Uczestniczysz w literackim życiu Krakowa? Chadzasz na spotkania, targi książki i tak dalej?_______ Nie uczestniczę w żadnych imprezach. Dziewczynę już mam, palenie rzuciłem, za winem nie przepadam, po co miałbym uczestniczyć? Parę razy oczywiście, w dawnych czasach, byłem na różnych spotkaniach, więc wiem, że niczego nie tracę. Jakie są twoje najbliższe pisarskie plany?___________________ Co do planów, to trzeba mieć coś w zapasie. Kończę książkę, ale układam już sobie kolejną. W pisaniu trzeba ułożyć sobie fabułę, najlepiej pójść do Lasku Wolskiego, kupić flaszkę wódki, usiąść pod krzaczkiem i patrząc zamglonym spojrzeniem na zamglony Kraków na horyzoncie, rozpocząć konsumpcję.

grafomania

RafaĹ&#x201A; Czoch, archiwum autora

Rafał Czoch

Depresja

Gospodarcza [fragment]

Ktoś zadzwonił do drzwi wejściowych. Podszedłem na palcach do przedpokoju i spojrzałem przez wizjer. Z drugiej strony stała Małgosia.

— Petroniuszu otwieraj! Wiem, że jesteś w środku, widziałam hulajnogę! — Nie ma nikogo w domu! — powiedziałem.

— Znowu masz depresję? — spytała przez drzwi — Otwieraj bałwanie!

Otworzyłem niezadowolony drzwi i nie czekając aż Małgosia wejdzie wróciłem do pracowni. Przyszła za mną i przyjrzała rozłożonym papierom.

— Co teraz fałszujesz? — spytała przeglądając rękopis.

— Nie fałszuję tylko robię kopię — poprawiłem — Proszę siadaj — wskazałem gestem krzesło poplamione farbami – Rękopis Homera.

— Przecież Homer był niepiśmienny — zdziwiła się.

— A co mnie to obchodzi — burknąłem — Mam klienta.

— Wsadzą cię kiedyś do więzienia, zobaczysz — przewidywała — A twoi klienci wszystkiego się wyprą. Oj Petroniuszu, Petroniuszu — usiadła wprost na podłodze — Jesteś jak małe dziecko, chociaż zbliżasz się do pięćdziesiątki… — Mam dopiero czterdzieści trzy lata! — przerwałem jej oburzony — Wcale nie zbliżam się do pięćdziesiątki!

— Ciągle się muszę tobą opiekować — mówiła — Ukradli ci już czwartą hulajnogę. Zapłaciłeś za czynsz? — Oczywiście… o kurcze! — spostrzegłem — Nie zapłaciłem za czynsz! — A widzisz? — triumfowała — Ile ci trzeba?

— Nic — powiedziałem dumny — Żyję w nędzy, przecież jestem artystą.

grafomania Tak, byłem artystą.

Zacząłem od malowania ścian olejnym. Kiedyś, czekając na majstra, namalowałem na ścianie Bitwę pod Grunwaldem i uznany zostałem za następcę Nikifora Krynickiego. Przyjęto mnie bez egzaminu do Akademii Sztuk Pięknych gdzie poznałem Małgosię, która pozowała rozebrana do aktów, i którą nawróciłem na drogę cnoty za co obiecała, że się ze mną ożeni gdy jedno z nas będzie w stanie zapłacić za czynsz.

— Jestem najlepiej zarabiającą modelka na świecie słyszysz? — Słyszę — powiedziałem. — No i co?

— No i pstro! — zdenerwowałem się — Nie mogę być na utrzymaniu dwudziestosześcioletniej modelki! Pomyliłem się — zmiąłem ze złością pergamin i wrzuciłem do kosza przy biurku.

— Jesteś fajny chłop tylko głupi jak but — mówiła — Dobrze, że cię wywalili z tej całej Akademii. Nauczyłeś się tylko jak robić kopię. Pojęcia nie masz co to jest sztuka i kim jest artysta. Na szczęście byłam w pobliżu i nawróciłam cię na drogę cnoty.

widać różnicy. Który to oryginał? — spytał.

— Nie mam pojęcia przyznałem — Wyglądają na jednakowe.

Znany marszand przestał się uśmiechać i bardzo niezadowolony spojrzał na mnie.

— Kpisz sobie ze mnie? — spytał.

— Pokaż — poprosiłem i przyjrzałem się z bliska obydwu — To jest kopia — poznałem. Widzisz? Atrament jeszcze nie wysechł — pokazałem na ślady atramentu na opuszkach palców — Masz coś dla mnie? — spytałem z nadzieją — Muszę zapłacić za czynsz.

— Może i coś by było — mówił przyglądając się kopii — Jak ty to robisz? — kręcił głową — Wyglądają na jednakowe.

— Na jedzenie też by mi się przydało trochę forsy — mówiłem. — Na co?

— Na jedzenie!

— E tam — machnąłem ręką.

— Nie krzycz — poprosił chowając oryginał do sejfu — Wiem co to jest jedzenie — poklepał się zadowolony po wielkim brzuchu — Zapraszam cię do restauracji — powiedział łaskawie — Powiem ci przy obiedzie co i jak. No to chodźmy — schował kopię do innego sejfu i wychodząc z pałacu załączył alarm — I pomyśleć, że wychowałem się w nędzy — mówił zamyślony wsiadając do rolls-roycea — Wsiadaj, na co czekasz? — spytał gdy stałem obok auta — Mam ci drzwi otworzyć?

— W samych majtkach! — wybuchnąłem — I w biustonoszu! To po to nawróciłem cię na drogę cnoty żebyś teraz pozowała pornografom… aaa!!

Znany marszand był moim rodzonym bratem i uważał, że mu się powiodło w życiu.

— Co? — obróciłem się w jej stronę.

— Pstro — odpowiedziała — Pokazałam ci co to jest piękno. Na przykład ja, jestem piękna. — Nie jestem piękna? — zdziwiła się.

Małgosia kopnęła mnie z całych sił w kostkę i z płaczem wybiegła z pracowni trzaskając za sobą drzwiami. Podszedłem kuśtykając do okna i zobaczyłem jak wybiega z kamienicy przewracając po drodze hulajnogę przywiązaną łańcuchem do haka w murze. Szła szybkim krokiem i po chwili zniknęła za zakrętem nie obracając ani razu do tyłu.

Wróciłem do biurka, rozmasowałem kostkę i zabrałem się za kopiowanie rękopisu Homera cudem odnalezionego przez znanego marszanda.

— Tylko tyle? — rozczarowałem się — Muszę czynsz zapłacić.

— Tyle ile żeśmy się umówili — wzruszył ramionami — Dobra robota — pochwalił przeglądając obydwa rękopisy — Nie

Włożyłem hulajnogę do bagażnika, wsiadłem do rolls-roycea i pojechaliśmy do sławnej restauracji w centrum miasta.

— Nie jest źle — mówił klepiąc palcami po kierownicy — A nawet powiedziałbym, że jest dobrze.

— Co ty powiesz — powiedziałem z rękami skrzyżowanymi na piersiach. — Wystarczy ruszać głową — tłumaczył — Znaczy być mądry. — Uważasz się za mądrego? — zdziwiłem się obracając w jego stronę. — Oczywiście — powiedział dumny — Mam pałac, luksusowy samochód, służących, cztery konta w różnych bankach i udziały w wielu firmach. Kontrolne pakiety akcji — dodał.

— A rodzina?

— Co? — spojrzał na mnie zdziwiony.

— Mówiłeś, że twoja druga córka się szlaja.

— Szlaja się — przyznał z westchnieniem — Załatwiłem jej psychoanalityka. Ma urazy z dzieciństwa, z czasów kiedy mieszkaliśmy w czynszowej kamienicy — splunął z odrazą przez okno.

— Była wtedy niemowlakiem — pamiętałem — Jej psychoanalityk to jakiś kretyn. — Ależ skąd! — oburzył się mój rodzony brat — Bierze kupę forsy za konsultacje!

— Ach tak — powiedziałem — W takim razie rzeczywiście nie może być kretynem. Jest restauracja — zauważyłem — Całe szczęście, zaczyna burczeć mi w żołądku. *

— Ten słynny miliarder? — zdumiałem się — Chce mieć kopie?

— Tak, ten słynny miliarder — powiedział nonszalancko znany marszand — Jeden z siedmiu najbogatszych ludzi świata, mój dobry znajomy. Chce skopiować całą swoją kolekcję, zbierał wszystko co było tylko w jednym egzemplarzu. Jak to możliwe, że jesteś taki chudy? — spytał mój rodzony brat przyglądając się jak jem — Jesz więcej ode mnie. Mówiłem mu, że jesteś najlepszym na świecie kopistą i że później nie rozpozna oryginałów ale tylko się roześmiał. Umówiłem was na jutro.

— Na jutro? — przestałem jeść — Przecież mieszka z drugiej strony kuli ziemskiej. — Przeniósł się do naszego kraju — powiedział mój rodzony brat — Mieszka po sąsiedzku, widujemy się na rybach.

— Przeniósł się do naszego kraju? — nie mogłem uwierzyć — A po co?

— Kaprys miliardera — wziął ze spodeczka wykałaczkę i wsadził ją sobie do ust — Facet jest z lekka stuknięty — powiedział przyciszonym tonem rozglądając się wokoło — mówię ci to w zaufaniu.

— Jak to stuknięty? — spytałem częstując się ciastem z jabłkami — Tylko żeby mi zapłacił. — On sądzi… uwaga, kelner!

Przyszedł kelner, wziął puste naczynia i zostawił mi do zapłacenia rachunek.

— Co jest! Ja mam zapłacić?!

— Nie drzyj się — poprosił mój rodzony brat patrząc na mnie wściekły — Bo nas wypieprzą! To jest porządna knajpa… dawaj! — wyrwał mi z rąk rachunek i skinął na kelnera — Już nigdy cię nie wezmę do restauracji zobaczysz! Chyba, że na hamburgery… dziękuję, reszty nie trzeba. Kelner skłonił się i z nieprzeniknioną twarzą odszedł na zaplecze.

— Dałeś mu więcej napiwku niż mnie zapłaciłeś za Homera! — powiedziałem gdy szliśmy na parking — Cały miesiąc robiłem kopię i nie mam z czego zapłacić za czynsz! Ale jesteś snob! — To zostań kelnerem — powiedział beztrosko znany marszand wsiadają do rolls-roycea — Wsiadaj, podwiozę cię do domu.

Wsiadłem z trudnością opanowując się żeby nie naubliżać mojemu rodzonemu bratu od kretynów, bałwanów i pijawek. Ale przypomniałem sobie, że nie mam na czynsz więc uśmiechając się z przymusem spytałem ile mi zapłaci za kopię i ile ich będzie.

— Nie wiem — powiedział mój rodzony brat uważnie prowadząc luksusowy samochód — Nie ja ci będę płacił.

— Tylko kto?

— Klient, jeden z siedmiu najbogatszych ludzi świata — powiedział — Pięćdziesiąt procent dla mnie, spiszemy umowę. — Chyba żartujesz — roześmiałem się — Mam ci dać połowę zarobków? Czyś ty oszalał?

— To wielkoduszna propozycja — powiedział oschłym tonem znany marszand — Jak ci się nie podoba to znajdę kogoś innego.

Nic się nie odezwałem bo jak mi się nie podoba to znajdzie kogoś innego.___________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ _______________________________________________________________ Depresja Gospodarcza, Wydawnictwo Autorskie Grafomania, Kraków 2007_________________________________________________

grafomania

grafika Leszka Onaka

Leszek Onak

(ur. 1981) – kreatywny z pasjami. Współtwórca portalu niedoczytania.pl i twórca serwisu społecznościowego dla autorów

i czytelników liternet.pl. Założył Fundacje Liternet, która zajmuje się promocją literatury w internecie. Prowadzi w „Lampie” razem z Łukaszem Libiszewskim satyryczno-absurdalny dodatek „Niedoweby”. Interesuje się nowymi mediami.

Grafomania jako

wsobny akt

erotycznej

kreacji

Przyjemność jako konstrukt psychiczny porządkujący rzeczywistość________________________________________________ Czym jest grafomania? Kim jest grafoman? Czyż nie jest nadawcą, który tworzy komunikat tylko dla siebie? Utwór, który przede wszystkim ma zaspokoić (czytaj: wyrazić) jego potrzebę? Nie zakłada on żadnego odbiorcy, nie konstruuje treści tak, by były one zrozumiałe dla kogoś poza nim. Akt kreacji jest dla niego przede wszystkim dostarczycielem wyuzdanej przyjemności. Ograniczonym w czasie odreagowaniem osobistych stresów i ucieczką od rzeczywistości. Jest próbą reinterpretacji faktów, narzucenia indywidualnemu doświadczeniu charakteru symbolicznego. Hedonizm ma wymiar metafizyczny, nadaje sens rzeczywistości, porządkuje rozbity świat. Każde kolejne czytanie utworu jest powrotem do tego mitycznego aktu kreacji, powrotem do siebie, przeżyciem orgazmu. Grafomański akt komunikacji, oprócz nadawcy, nie zakłada żadnego odbiorcy. Jest wyrazem erotycznej wsobności. Nadawca – Komunikat – Nadawca___________________________ Grafoman różni się od twórcy dobrej literatury tym, czym różni się onanista od osoby uprawiającej seks z partnerem. W przeciwieństwie do masturbatora, aktywna seksualnie jednostka zakłada istnienie przyjemności drugiej osoby. Kieruje swój przekaz do kogoś poza nią i stara się go tak skonstruować, żeby był dla niej zrozumiały. Mówiąc najprościej: działa na rzecz rozkoszy czytelnika. Zakłada jego istnienie, bo akt kreacji jest interakcją. Literatura = Ja______________________________________________ Tworzenie to czynność wstydliwa. Autor boi się, że zostanie nakryty na złym pisaniu, przyłapany na grafomanii. Kreacja to coś pokątnego. Proceder rzucania na papier wygrzebywanych łyżeczką wnętrzności jelit. Grafoman traktuje literaturę bardzo poważnie. Literatura jest nośnikiem prawdy. Pisze przede wszystkim o tym, o czym nie powiedziałby nikomu innemu. Traktuje literaturę jako autoterapię. Krytyka utworu = Krytyka (ja) autora______________________ Grafomana przeraża myśl o coming oucie! Każda, nawet najmniejsza krytyka jego utworu, jest w rzeczywistości krytyką jego samego. Obawia się, że twórczość nie okaże się tak wartościowa, jak sądził, dlatego z wielką ostrożnością udostępnia teksty, które w skrytości przygotowywał. A kiedy już decy-

grafomania duje się na ten odważny i dramatyczny krok ujawnienia się, z wielką uwagę obserwuje reakcję czytelników. Jest nastoletnią dziewczynką, która w łazience na rodzinnym zjeździe pokazuje ciotce zarysowaną linię rosnących piersi. Głos mamy: „popatrz, mówiłam ci, że ona już dojrzewa”. Dziewczyna jest rozdarta pomiędzy wstydem a ciekawością. Nie jest pewna swojego ciała, zmian, które w nim zachodzą. Udostępniając się publicznie, zadaje pytanie: powiedzcie mi, kim jestem? Każdy negatywny komentarz traktuje bardzo dosłownie. Wyrażając się niekorzystnie o jej piersiach, deprecjonujesz ją jako osobę. Grafoman to właśnie postać w permanentnym okresie dojrzewania, którego twórczość wyrasta z jego fizyczności. Przylega do jego ciała. Zamiast: „nie rozumiesz tekstu”, mówi: „nie rozumiesz mnie”. Orgazm jako utwór skończony_______________________________ Literatura to efekt uboczny samoeksploracji, której celem jest samozaspokojenie. Utwór to wytrysk nasienia z prącia lub wyrzucenie zauważalnej objętości płynu z pochwy. Powstała w takim procesie plama jest skończonym bytem i nie ma mowy o wprowadzeniu ex post jakichkolwiek zmian. Deformacja byłaby zaprzeczeniem aktu, podczas którego się pojawiła. Grafoman nie chce słyszeć o wprowadzenu poprawek. Nie chodzi mu o literaturę, tylko o wspomnienie. Czytelnik, jeżeli nie chce zostać wykluczony, ma tylko jedno wyjście: zaakceptować propozycję autora. Utwór powstał dla przyjemności autora, nie dla rozkoszy czytelnika. Skoro wątpisz w wartość jego spuścizny, to znaczy, że nie odczuwasz tak jak on, nie przeżyłeś tego, co on, nie brałeś udziału w podobnych zdarzeniach. Kod utworu = Zespół nawiązań pozaliterackich nieuzasadnionych w utworze_______________________________________ Pisarz odwołuje się zatem do indywidualnych doświadczeń. Kod jest w tym przypadku zespołem znaków, które są znane tylko nadawcy. Nie istnieją niezależnie od niego. Konstruuje dzieło pełne intertekstualnych odniesień, ale nie są to nawiązania do tradycji literackiej czy innych utworów, ale do jego życia. Buduje twierdzę wsobnego doświadczenia. Problem polega jednak na tym, że do budowy tej twierdzy używa ogólnodostępnych szyfrów. Zabezpiecza kod hasłami w stylu „qwerty”, „1234”, „dupa” – przekonany, że nikt wcześniej nie użył takich kombinacji cyfr i liter. Mówi: „ja wpadłem na takie hasło, ja je wpisałem na klawiaturze, to jest moje hasło. To jest moje hasło”. I nawet gdy czytelnik włamie się do tego systemu, odgadnie hasło, wtargnie do twierdzy i powie: „sprawdzam”, autor odpowie mu: „mogłeś wpisać ten sam ciąg znaków, ale to nie oznacza, że to jest to samo hasło”.______________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________

Przemek Łośko – dziad z roku 69, właściciel trzech zębów w mineralizacji, umiarkowany oprych i skryba.

Wytyczne

do utylizacji literatury

Jako cywilizacja stanęliśmy przed kulturowym przełomem. Zdałem sobie z tego sprawę stosunkowo niedawno. Oto anglojęzyczny portal dla domorosłych literatów zaproponował mi rejestrację z numerem stumilionowym. Szybko przeliczyłem, że sto milionów literatów, w większości poetów, stanowi dziesięć procent społeczności używającej biegle języka angielskiego. Onieśmielony tym odkryciem, postanowiłem zawęzić skalę do naszego rodzimego podwórka.

W Polsce – postawiłem śmiałą tezę – piszą cztery miliony poetów! W większości zapewne do szuflady, ale przecież postępująca demokratyzacja artystyczna już tylko w tej dekadzie spowodowała objawienie kilkukrotnie większej liczby poetyckich talentów niż zanotowało poprzednie millenium. Szczęśliwie, wszystkie nowe talenty zostały w porę dostrzeżone przez wydawnictwa i jurorów z godnością znoszących znoje obchodu z kagankiem kultury. Każde z objawień wydało książkę, a niektórzy szczególnie przejęci kastalijską ideą cywilizacyjnego rozwoju wydali książek kilka, zawsze w co najmniej pięciuset egzemplarzach. Ale bywały także liczniejsze demonstracje jednostkowego wybitu. Może mój umysł miał akurat skłonności eschatologiczne, a może to pod wpływem zimnej jesieni wyobraziłem sobie cztery miliony poetów corocznie wydających książkę.

Każda książka, dumałem dalej, ma stron sto albo więcej. Może przyjmę sto, wycofałem się, przestraszony rozpasaniem własnej wyobraźni. To czterysta milionów stron rocznie. Ale każdą książkę wydaje się w nakładzie pięciuset egzemplarzy. Matko Cieszyńska Jezusowych Ran Powierniczko i Ludu Pocieszycielko – iloczyn tych liczb wyniesie dwieście miliardów! W jeden rok tylko!

A w lat dziesięć? A w sto? Dwa biliony i dwadzieścia bilionów stron, odpowiednio. Jeśli książeczka ma format B5, to dwadzieścia cztery strony zawrą się w jednym metrze kwadratowym papieru. Formaty są różne, pomyślałem, może przyjmę ciut większy, łatwiej będzie dzielić? I tak doszedłem do wniosku, że w samej tylko Polsce – jeśli pozwolimy tworzyć bez ograniczeń – w rok będziemy zdolni pokryć najpiękniejszymi wierszami dziesięć miliardów metrów kwadratowych, czyli dziesięć tysięcy kwadratowych kilometrów. Pokrycie całego kraju zajmie lat trzydzieści. A przecież są kraje znacznie gęściej od naszego zaludnione i przykładowo, Japończycy są w stanie pokryć swój kraj pierwszą warstwą wierszy już po latach siedmiu!

grafomania Wyobraziłem sobie krytyków, którzy czytają te wiersze w sposób klasyczny, jeden po drugim, a także krytyków nowoczesnych, którzy mkną z Kioto do Fukuyamy szybką koleją Shinkasen, i nie gorszych od nich krytyków jadących TLK z Knurowa do Włoszczowej. Obserwowałem głównie tych nowoczesnych, co korzystają z ajpadów z lunetą i innych zdalnych urządzeń, optycznych, goniometrycznych i futuromistycznych. Nie nadążali z czytaniem, czy to w Shinkasenie, czy w TLK i siarczyście pomstowali na ceny biletów, które strasznie wzrosły z powodu elektronicznych udogodnień i światowego braku papieru – teraz bilety były czipowe, biometryczne i peselowe, pripejdowe i ryczałtowe. A taka sama sytuacja była w bankach, na dworcach lotniczych i w kasach chorych. Na całym świecie zabrakło papieru po zgodnej rezolucji wszystkich członków ONZ o globalnej ochronie światowego dziedzictwa kultury. Nie tylko prawem, ale świętym obowiązkiem każdego obywatela globu stały się nieskrępowana twórczość i powiększanie kulturowego dziedzictwa, ku pożytkowi ogółu.

Wśród ośmiu miliardów ludzi żyło osiemset milionów poetów, a każdy z nich napisał w ciągu pracowitego życia średnio trzydzieści książek i poematów, po sto stron w każdym wydaniu. Dzięki staraniom ONZ i zgodnej współpracy krajów członkowskich wkrótce pojawiła się rezolucja nakładająca na każde państwo obowiązek wydania poezji nie tylko w kraju twórcy, ale także w krajach członkowskich ONZ. Dzięki temu mądremu postanowieniu nakłady każdego z twórców zaczęły sięgać pięćdziesięciu tysięcy sztuk rocznie. Pozwoliło to wyzwolić się z niedostatku całej rzeszy genialnych poetów. Pojawiały się wznowienia i liczne prace krytyczne. Wkrótce cały świat zajął się ratowaniem i bieżącym gromadzeniem kulturowego dziedzictwa. Polskę zakrywał wielki arkuch wierszy już nie co trzydzieści lat, ale każdego miesiąca! Notowano autorów tworzących w języku aka i w języku koro, rzesze autorów z Maroko, Bangladeszu i Portugalii wciąż i wciąż uprzyjemniały wiernym czytelnikom życie nowymi wydaniami i wznowieniami najbardziej udanych pozycji poetyckich. Krytycy mogli bez końca oddawać się lekturze i analizie kapitalnych dzieł spisanych wierszem klasycznym, wolnym i futurystycznym. Na każdy bochenek chleba przypadała jedna książka poetycka i wkrótce przyjął się zwyczaj dokładania tomiku do bochenka chleba i bochenka chleba do tomiku.

Wtedy pomyślałem z dumą, że miałem w tym swój udział, że skromne początki i burzliwe trwanie portalu rynsztok.pl przyczyniło się do tej niezwykłej cywilizacyjnej przemiany, dzięki której ludzkość przestała być przede wszystkim kulturowym wandalem, a stała się obrońcą i krzewicielem kultury. Pomyślałem o sobie i innych, którzy popchnięci boskim tchnieniem Poezji powierzali swoje utwory portalowi, i kilka łez wzruszenia puściło się wzdłuż nosa, podniosłem rękę, żeby je wytrzeć, lecz w niej zamiast miękkiej, papierowej chusteczki trzymałem kartę chipową z nadrukiem „Personal tissue” i moim peselem. Zadrżałem. Czy to jest ten próg, za którym kulturę należy utylizować, jak wszelki przechodzony przedmiot?

Ale nie, osiemset milionów poetów mnie uspokoiło. Każdy dziesięciokrotnie wystąpił na wieczorze autorskim, który dofinansowała gmina lub jedno z rozsianych po świecie ministerstw kultury. Ani jeden grosz podatnika nie został zmarnowany, kultura krzewiła się i obrastała cywilizacyjny dach niczym odważny rdest. Jeśli uświadomimy sobie, że literatom dzielnie sekundowali rzeźbiarze, malarze i fotograficy, animatorzy i performersi, orkiestry szkolne i akademickie, zbuntowane zespoły z dna undergroundu, to nabierzemy słusznego przekonania o celowości gminnych i centralnych inwestycji w kulturę, w dziedzictwo ludzkości, które odróżnia ją od świata zwierzęcego. Na każde wypowiedziane artystyczne A następował głośny odzew innych artystycznych A, z rzadka zakłócony nielicznym i nieśmiałym Ą. Podobnie rzecz miała się z krytyką, jednogłośną i kulturowo wyważoną do punktu zgody każdego z każdym. Mecenat ONZ, państw i gmin służył twórcom i konsumentom ich dzieł, a tym samym Kulturze. Naturalną promocją objęte zostały dzieła społecznie słuszne i pożyteczne, budujące chóralne A, na których tle Ą solistów brzmiało niby bliźniaczy temat.

Nie ma grafomanów na tym świecie, są jedynie posłuszni świętemu obowiązkowi Kultury twórcy. Kiedy Sosnowski i Dehnel wypowiadają unikalne Ą, wnet za nimi podąża ogromniejący i zgodny chór A. Kiedy Podgórnik zmysłowo dopisuje do A mały ogonek, wnet w sukurs jej idzie Ą, Ą i Ą innych unikalnych solistów, a za tym odważnym głosem kultury odzywa się wzbogacone o tradycję, postmodernistyczne, chóralne A. Nie sposób wyliczyć wszystkich, co śpiewają Ą, tych co chóralnie intonują A, jak wspomnieliśmy, jest osiemset milionów.

Tej wielkiej spuściznie nie pozwólmy sczeznąć. Zbudujmy Kopiec Kultury wielki jak Ararat, w którym każdy głos twórczy odnajdzie należne miejsce. W tym kopcu, co to niby kurhan świadczy o nieśmiertelności Ducha, ulokujmy wiersz wszelki, nie w szufladzie, gdzie rozsypie się w proch, zapomniany. Sypmy Kopiec! Teraz!___________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________

proza obca pod redakcją grzegorza jankowicza

wkrótce: Alfred Jarry, Nadsamiec

projekt okładek justyna sztela

seria prozatorska pod redakcją piotra mareckiego

wkrótce: Piotr Szulkin, Epikryza

projekt okładek a n n a o stoya

literatura non-ﬁction pod redakcją piotra mareckiego

wkrótce: Joanna Salamon, Plus minus Atlantyda. Rzecz o Wisławie Szymborskiej i Czesławie Miłoszu Piotr Marecki, Nam wieczna w polszczyźnie rozróba! Marian Pankowski mówi

projekt okładek agata biskup

linia teatralna pod redakcją igi gańczarczyk projekt okładek przemek czepurko

wkrótce: Wojciech Klimczyk, Wizjonerzy ciała. Panorama współczesnego teatru tańca

projekt okładek przemek czepurko

linia ﬁlmowa pod redakcją kuby mikurdy

projekt okładki bartek materka

linia muzyczna pod redakcjÄ&#x2026; daniela cichego

projekt okĹ&#x201A;adek marian misiak i tomek bersz

linia radykalna pod redakcjÄ&#x2026; jana sowy

projekt okĹ&#x201A;adek janek simon

ha!art pismo i portal

projekty okĹ&#x201A;adek kuba woynarowski oraz aleksandra toborowicz i dagmara berska

seria poetycka pod redakcjÄ&#x2026; piotra mareckiego

projekt okĹ&#x201A;adek anna maria karczmarska

liberatura pod redakcjÄ&#x2026; katarzyny bazarnik i zenona fajfera

poza seriami

projekt okĹ&#x201A;adki f ontarte

poza seriami

projekt okĹ&#x201A;adki kuba de barbaro

poza seriami pod redakcjÄ&#x2026; piotra mareckiego

projekt okĹ&#x201A;adki aleksandra toborowicz i dagmara berska