Winnende foto

In het westen van Nederland komen in de ondergrond grote veenpakketten voor. Die zijn ontstaan na de laatste IJstijd toen de huidige kustlijn zich vormde en de daar ontwikkelende strandwallen de afvoer van water naar zee afremden. Achter de kust ontstond een waterrijk gebied, mede gevoed door het grondwater dat hier omhoog kwelde. Een ideaal milieu voor de ontwikkeling van veen. Moerasplanten zoals riet, veenmos, lisdodde, zeggen en ook bomen als wilgen, elzen en zelfs eiken tierden er welig. Door het hoge waterniveau verteerden dode plantenresten niet en hoopten zich op in de vorm van veen. Op veel plaatsen groeide het uit tot metershoge bulten. Vaak doorstroomd door kleine veenriviertjes. Die situatie bleef zo tot circa 1000 jaar geleden. Deze winnende foto is gemaakt in de omgeving van Diemen dat in een dergelijk oud veengebied ligt. De eerste indruk die deze foto geeft is er één van vocht en nattigheid. En dat past prachtig bij de oorspronkelijke situatie van waterrijke veenmoerassen. De Diem waaraan de plaats zijn naam dankt is als oude veenstroom nog altijd nabij. Toch is de situatie inmiddels drastisch veranderd. Dat begon toen de eerste bewoners van deze gebieden het veen gingen ontginnen. Eerst door het graven van slootjes waarlangs het water via de zwaartekracht vanzelf wegliep. In die tijd was het gebied geschikt voor akkerbouw en is Diemen waarschijnlijk ontstaan. Opgravingen duiden op een 11e eeuw-oorsprong. Echte Diemenaren laten dan vaak ook fijntjes weten dat hun dorp daarmee ouder is dan Amsterdam. De periode van akkerbouw duurde overigens niet lang. Door het onttrekken van water begon het veen snel in te klinken. Zuurstof drong er in door zodat oxydatie optrad (als het ware een langzame vorm van verbranding). Het gevolg was dat de bodem zakte tot vlak bij de grondwaterspiegel. Daarom moesten de bewoners overgaan op veeteelt en het grondwater actief wegmalen met molens.

Zo ontstonden de karakteristieke veenweidegebieden van Nederland. Een landschap dat al eeuwenlang wordt geroemd. Zo is bekend dat Rembrandt vaak richting Diemen toog om er de omgeving te schetsen. Of veenweidegebieden in de huidige vorm nog lang stand kunnen houden is de vraag. De ontwatering gaat nog altijd door, zodat het veen blijft zakken. Bovendien brengt de continue oxydatie veel CO2 in de lucht, met alle negatieve gevolgen voor het klimaat. De enige oplossing die dit proces lijkt te kunnen stoppen is het kletsnat houden van het gebied.

Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL