Krishi Jagran Assamese Magazine august 2016

Page 1

ßÔÁ¿ø¸ æñá1í www.krishijagran.com

8 xy†ÞÝþ

+91 9891 405 403

8kfj Gv_9kj_9kH_ «pJi h'h8¬ gj 8kf {¯akufj v[hDª gfs['mi]2 5lj {¯akufj g3;hf; 8kfj 5vld ;i3 aJ'Ìf




gRkmrdkj ahjv2 huge !#) 4f gupd Ghd2k \kjdj 3k2kj gupj gm1jEj hupd

Radial-RT 857

Commander

Trac Farm Plus

Farm 2000

g3J:3jj zdr zkjh`

g'gfht:3 h'P'kz : 8100226199

BALKRISHNA INDUSTRIES LTD.

BKT House, C/15, Trade World, Kamala Mills Compound, Senapati Bapat Marg, Lower Parel, Mumbai 400 013, India. Tel: +91 22 66663800 Mobile: 91678 31077 Customer Support: agri.india@bkt-tires.com www.bkt-tires.com



¿Âõø¸ûþ±ÂõùÏ

www.krishijagran.com

¿Âõø¸ûþ±ÂõùÏ

ßÔÁ¿ø¸ æñá1í

Hkk"kk vklkeh

ö±1îÂÂõø¸Ç1 Ûàò Õ¢¶íÏ ÷±ËýÃÃßÁÏûþ± Õ±Ëù±äÂòÏ

o’kZ 1 vad 8 vxLr 2016 :i;s 35

zSaku; hfgu]p;

< <

;kR];ji zSaku;

<

;khjmji zSaku; h'Okaf s[j"'i s[4r z£kl; ofzk8kjw zy;kji zSaku; 'g2kgoB6 aQ;kj aQ;kj

< < < < < <

'g2kgoB6 aJ'Ì; aJ'Ì;

h'Okaf zyk2;

< <

<

aJvkj aJ'Ì;

<

zy;kji aJ'Ì;

<

mkwhf;

<

9kHf {aguB3k 9,mz¢k

< <

;kRk]l2 zyk2;

<

Gs_hv_ thshf; vkHhf Hskf[gEl Gs_ho_ Ekvf t) g;_h3_ vhæ jh'FuJ g3g3kh32k 9ho` ;[skj tk< h'_hz_ h'P'kz z¥2 ;[skj 5kjyk 4kf jX'i -of Hsjkf 4kf hjfM8k gv18ji shfv hdEkji zsij hdEkji uia pi4k hz, go1hd psk] h'haf hspJk 8kfrk Gs_Gv g;_go_ vjwr vkjk 4kf gsck 4kf gsck psk] s[;[Fuf fk2j 9k5vkfk skhl; v[,h; \[h32k a[fs h'P';sk] hj,;i a[hæj gzkhf2k sykof hp5kli sykof lYCi akgæ gysk psk] aJihd gv1ykf jofi ;[skji sifk akgæ haJ2k hQak6i 'hfdk hz, lYCi g;kli sif[ haJ2,;k sæk'hj2k hfpk¡ g3k; jky[l hz, 9'u[v vksku aJpk¡ psk] 5[j;kf ;[gjpi pkygo' 9ysu gskhyd 9N;[ RkuE ;£f hz, ;hjvsk glyji 9k2pk 4kf aAa[ jk2 a'f ;[skj a'f 9kogm fgjFuJ gpjdkg3 hp';k¡ {ak8rk2 9kj_Gf_ gv1g' ;Tb h'ykji 9o2 ;[skj yjsf aJid hz, ;,m hugfp 8skhd2k {hud hsDl g;_h'_ HFuJ Gv_ 9zs[uif 9l;k m[Adk gRkgmp ;[skj gug'FuJ hz, omuip okfk j'iFuJ okfk jkoi'

স াদকীয়.......08

9ksjhl ajXEkx 9gvk5kHlk Gvhaha_ 'k2®lhog;l hf2FQ;................50

ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ.........10

;Thb gYQd hfg2khod............53

¿ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ...................20

gfs['mi]2 5lj {¯akufj g3;hf; ............55

;Tb; GH4f gupj 8gjkyj y2< jk8k gskyf hz,

ü±ŽÂ±ÈßÁ±Âõþ Ã...........35

8kfj Gv_9kj_9kH_ «pJi h'h8¬ gj 8kf {¯akufj v[hDª...59

9h8;j ajk 9h8; gup'kzi; g;1pl aJhpYw aJukf ;jk 9kskj lYr< o2¡ ;Tb k

l[Ek a hdgj {urkf ...............61

ü±ŽÂ±ÈßÁ±Âõþ Ã...........37 ;Tb;j s[4r8kjkd oh=d ;gj htht h;pkf< t) akg3hj2k

ü±ŽÂ±ÈßÁ±Âõþ Ã............39 fqrfds zs`]f sqlrj ajksp] hug2< hv_G_hv_ha_

g3Jt GFt lkH5 Z3kHl ...............64

ü±ŽÂ±ÈßÁ±Âõþ Ã............41

aJtk:3 l£ ..........65

gupd jkB3Ji2 ;Thb g;kSakfi `kh;' lkgmgf? ..............44

¿üËò÷± .................66

8kfj 5vld ;i3 aJ'Ìf ...........46

Îàù± .................67

To Join Krishi Jagran Kisan Club

ü¥ó±ðÃßÁ, ›¶ßÁ±úßÁ, ÷Å^ßÁ Õ±1n¸ ¦¤Q±¿ñßÁ±1Ï Û÷ ¿ä ë¿÷¿òßÁ ßÔÁ¿ø¸ æñá1í ÷Åù ¿êÂßÁò± Ð 60/9 îÔÂîÂÏûþ Îé±ù, ý×ÃëÂ×äÅÂô äÂ1±ý×à ÷±ËßÇÂéÂ, ¢¶Ïí Âó±ßÇÁ Î÷¸C ΩäÂò1 ÝäÂ1îÂ, òîÅÂò ¿ðÃ~Ï-110116 ÆýÃà Ûä ¿é ¿÷¿ëÂûþ± Î ¶åÃ, ¿Âõ 2, ÎäÂ"Ã1 63 òý×Ãë± Ð 201301, ¿æÃù± Ð ÎáÌîÂ÷ ÂõÅX òá1 [ëÂ×Ð ¶Ð] üÂõDZ¿ñßÁ üÅ1¿ Âî ¦±ò òîÅÂò ¿ðÃ~Ï Ûý×à ձËù±äÂòÏî ¶ßÁ±¿úî ¶»gü÷ÓýÃ1 ¿ùàòÏ ¿ùàßÁüßÁù1 ¿òææ¤ û±1 Âõ±ËÂõ ¶ßÁ±úßÁ Õ±1n¸ ü¥ó±ðÃßÁ1 Ûý×ÃË ÂSî ÎßÁ±Ëò± öÓ¿÷ßÁ± ò±ý×Ã

÷Åê Âóԇ±

- 70 , 45503170

Subscribe

Krishi Jagran Magazine Hindi, Punjabi, Gujarati, Marathi, Kannada, Bengali, Telugu, Assamese, Odia, Tamil, Malayalam & English

Nishant Taak

9953756433, 9891889588

06

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

9891405403 Kerala Office Ramachandra Towers, Behind GHSS,Pattom, Thiruvananthapuram - 4



www.krishijagran.com

zSaku;i2

{¯aku;dk 'Th j 'kg' 9dTwfkp; hf2FQw 9kEpr; hu u[3k uThB3 gu4k Rk2 gdgfy®gl aJ;ThdgdH gu4k gakEk Rk2x ;j'kd s[vl8kj 'jb[w 9kjX ;j'kd 4jk,j zszrk. 5vlj 'Th j lmgd 9dTwfkp; zszrk0 zk8kjw -y ahjge. 9kho 4kurkÍj 9\kEj ;kjwj h'gP+bw ;jk Rk2 gdgfy®gl ms gakEk Rk2 gR 5vld h'h\Í ;i3 9kjX 9fr ;kjwj ajk 'khb]; glk;vkf y2. 9dTwfkpg; 9kskj \qhsg;k 9Egpkhbd ;hj l2 Rkj ;kjgw ;s hz£fj 9kEpr; gykEkd ;Tb;; g'he akfi hu' lmi2k y2x gzH;kjgw zs2 `kg;kgd 9dTwfkp; hf2FQw 9dr¡ 9kEpr; y2. 4hj5 5vlj \kjdi2 ;Thb 9kjX gupj 9`]'rEZyk; z[uT ;jkd m[jXd¾aqw] gRkmukf `kg;. 4hj5 5vlj {¯aku;dk !$%* h;_mJk_ aJhd gy:3j y2 hR gupj jh' 5vlj {¯aku;dkd-; 'íd haed 9kge. 4hj5 5vlj m[jXd¾aqw] pzr -yge 8kfx sk-;x 'kojkx 'kuksx hdlx 9jyjx v2kh'f 9khu. GH 5vlj h\djd s[4r -yge 8kf Rkj g4hd gmkg3H \kjd 'b]d ;jk y2 9kjX h'P'gdk H2kj {¯akuf 9kmjw[Ek y2.

zSaku;i2

R

GH 'djd hz£fj ;s 9kjX g;hd2k'k akfij 9h8;dkH 5vlj 0ajd g'2k aJ\kE galk2. H2kj {ahj0d 'djj 9h8; p[B;dk 9kjX dkaskfd hfj¡gj g4hlgshl gykEkj ;kjgw gak; 9kjX gjkm; 9kshFQd ;gj. H2kj ;kjgw 5vl; z[jhYd ;hj j4kgdk

;Tb;j 'kg' 9hd m[jXd¾aqw] y2. 9dTwfkp; 5vl; aJkAd gykEk $& pdk,p fkH3Jgofx $@ pdk,p 5v5jkvx %) pdk,p a3kex #( pdk,p g;lhe2ks 9kjX @$ pdk,p gsmgfhe2ks-lg; {agRkm ;hj l2. H2kj lmgd 9dTwfkp; 5vlj 'kg' glk;vkfuk2; gjkm 9kjX ;i3g;k 9kpJ2 hu 5vl; fB3 ;hj hug2. H2kj {ahj0 h;e[skf h'bkDª 9dTwfkp; gRgf l;vk ck>yx 8d[jkx gmk4jXx ;k>H3okdi2 'f g;El 5ks] {¯akufg;H f;skH 'j, sf[br 9kjX aßj Z'kZyrj aJhd h'au {¯aÍ ;gj. 5vld hR g;kgfk 9EZykd 9dTwfkp; hf2FQw ;jkgdk zskf j§gagj 9kh`]; uThB3gj lk\uk2; fy2. ;Tbg; 9dTwfkp;; hfoj 5vld h'h\Í h'h8 gRgf ;b]wx RkhFQ;ix jzk2f d`k 'kg2klhog;l h'h8j 9khuj aJg2km ;hj hf2FQw ;hj' akgj gzH;kjgw jzk2fj U'kjk 9dTwfkp; gzkf;kgl aJ\kEpkli 8jgw hf2FQw ;jk Rk2. GH aJhQª2k 9kh`]; uThB3gj lkg\k y2. mgEbwk ;kR]j U'kjk aJskhwd h;e[skf hfsChlh4d pzr hQª2k0 9dTwfkp;j aJg;ka; ;s ;jkd lk\uk2; gakEk Rk2 gRgf sThD;k gz1j;jwx hogjk h3glo g3;hf; 9kjX jkzk2hf; 9dTwfkp; hf2FQw ;hj' ajk Rk2. /Gs_hv_ thshf; HgsHl < dominic@krishijagran.com

12 Languages (11 Indian & 1 Global), 21 States, 2 Portals - 10 Million combined readership കൃഷി ജാഗര

08

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^



ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

fd[f gj;t] ;hj'-l -m 9kge 9kjyj j;kjj U'kjk 'kgj 'kgj gvB3k ;jkj haegdk skyj uks hf2hFQd ;hj' ajk fkH 'j, huf; hugf uks 'kh -mge. h'gpb-; 9kjyj ukhlj uks fd[f gj;t] ;hj' akgj. 'd]skf H2kj uks !*) 3;k aJhd g;glk h; gup/h'gupj 'okjj hR hZyhd dkj 9f[zkgj 9hd gzkf;kgl @%) 3;k gykEkj zS\kEfk 9kge. HskgfH fy2 zs2 `kg;kg; Rhu uklkl; 'Ì ;jk fy2 9kjX jAdkhf ;jkj 9kjyj 'oj-l gzkf;kgl fkgy gdgfy®gl #)) 3;k0 akj ;hj' akgj. gupd 9kjyjj vkhyuk !_*) g;kh3 3f y2 9kjX {¯akuf aJk2 !_)@ g;kh3 3f y2. 9h8; vkhyuk 9kjX {¯akuf ;s gykEkj 'kg' uks 'Th gykEkgdk Z'k\khE;.

www.krishijagran.com

gmkg3H 'ej l' akhj' 9kn[j ;Tbg;

v

aJ

gdr; ;Tbg; 9h8; {¯akugfgj 9h8; s[fk5k l' h'vkgj h; zszrk -yge 'ej G'kgjH {¯akuf glkEkj 'kg' sfj HVek sgd lk\ fkak2. Ghd2k gmkg3H 'ej G3k 5vlj {¯akuf ;hj lk\ {ako]f ;jkgdk zS\E y2. h'gpb 9kn[j g4hd ;jk z;lj 'kg' \kl 4'j. hR ;Tbg; 9kn[j 'ejd G'kj {¯akuf ;gj gd0>glkg; gmkg3H lk\ {ako]f ;hj `kh;' akhj'. HojkHlj -'Okhfg; 9kn[jj Ggf aJokhd -d2kj ;hjge hR gmkg3H 'ej tknj/uicl gykEkd zYs y2. 'io f`;k GH aJokhd; 9khl] v[H3 fkgsgj z5ldkgj h';hpd ;jk -mge. H2kj 0ajd 'y[d hufj ajk h5Lt 3Jkg2l vhl 9khel. GH aJokhdj h'gpbdk -yge GHg3k !@ skgy m[h3 hug2. Rhu GH aJokhd \kjdd z5l y®' akgj gdgfy®gl 9hd pigcJ 9kn[j g4hd ;jk ;Tb; z;l; {ako]f 'Th ak'. 9Egpr GH aJokhd g;hd2k \kjd-l 9khy' GH ;`k ZaB3 ;hj' ajk fkH.

9kl[j fqrfds jAdkhf sqlr hf8k]hjd j;kgj 9kl[j fqrfds jAdkhf sqlr #^) tlkj aJhd 3f hf8]khjd ;hjge. 9kl[j cjXEk {aládk 'Th ;jkj 0ajd aJhd'Ì lmk'j 'kg' GH augYa -lge. h'h\Í jkord 9kl[j gykl gvl 'kh !%_@% 3;k aJhd h;glk -yge. G; 'ej aqg'] GH uks & 3;k 9khel. jkB3Ji2 jko8kfij 4[v[jk 'okjd 9kl[ #) j ajk #% 3;k h;glk h'Qªi ;hjge. d`rj sgd h'gup 'rEzk2 sykhfgu]pklg2 G; 9h8zqvfkd ;2 gR

v

10

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

9kl[j jAdkhf #^) tlkj aJhd 3fj jAdkhf sqlr «Gs_H_ha_¬ 0 ;jk Rk'.



ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

\kjdd 'Th -yge h3v[ ;klvkjj 'okj

hf

j¡gj ol'k2[ ahjEd]fj ;kjgw h'ajid 'djgdk 5vlj g'he vkhyukj ajk gupd h3v[ ;klvkjj a[ h lj {gurkm !%

pdk,pj ykgjgj 'kh ge. 9kgshj;kx 9gZ3Jhl2kx g'lho2kx hv,mka[jx g;khj2kx okakfx hf{hoglFtx

sk8rgsgj zkd g;kh3d-; 9h8; a[hl; aJskhwd ;jk

;kfktk 9kjX skglg2he2kd \kjdj h3v[ ;klvkjj

-mge. vj;kgj GH a hdgj mgokEk a[hlj m[wkm[w

akvhlj a[hlj vkhyuk lkgy lkgy 'kh ge. GH zs2d

z[hfhPvd ;hj ;hj'j 'kg' gfvgfl vkh3]h5g;vf

gupd ;lx 9kfkjzx ;[>hy2kjx 9kl[x ykl8ix 9kukx

hvgB3s 5j gjot gA+F3v «GfhvGv/h3hvha¬ 9kjS\

\filkx Hlkhvx Gglkg\jkx m[lfkjx GF`[hj2kx ;[s[ux

;hjge Rkj 9¡m]d -oE gaJ1gurkhm; h'\km g;kSakfi

hv,gmkhf2ksx

9kjX

hvhS'ht2ksx

'k> y x

vkm'kfx

aJ g 2kmpklk;

Z'i;T h d

hug2.

'd] s kf

H{g;hLadkx gog3Jkakx ga,gmkhs2k 9khuj 0ajd

GfhvGv/h3hvha gj Z'i;Thd glkEk 9kEpr; fy2 h;

\kjdd h3v[ ;klvkjj aJg2kgmgj g4hd -y 9kge.

GH gYQd ;ks ;jk () pdk,pd-; 9h8;

gupd GH zs2d h3v[ ;klvkjj gYQ (^ 3k

g;kSakfig2 Z'i;Thd aJkAd ;hj -lge. GHg3k h3v[

Z'i;Thd aJkAd g;kSakfi 9kjX ak>v3k Z'i;Thd aJkAd

;klvkjj m[wkm[w z[hfhPvd ;hj'j 'kg' h'P'j aJ`s

aJg2kmpklk 9kge. Ghd2k-lg; h3v[ ;klvkjj

aJwkli y2.

6kg2 6kg2 4[hl' H/ 'okj gA+35s]< jk8kgskyf b;; hphYd ;hj'j 'kg' vj;kgj zsmJ gupj %*% 4f H/'okjd gA+35s] 4[hl'. GH ;`k ;Thb sFQi jk8k gskygf gaJvj 9kmd ;2. gd0> ;2 gR hthog3l gA+35s]j ajk ;Tbg; H/h'awfj sk8rgsgj hfoj aJtk:3 g'hv' akhj'. ;Tb;j z[h'8kj 'kg' GH gRkofk aJZDd ;jk -yge Rj ajk 4jv ;s 9kjX {¯akuf g'he y®'. gd0> lmgd ;2 gR jkor; aR]kAd ahjskgw 8f hu2k -mge Rkj {agRkm ;hj ;Tb;j h';kp pigcJ y0;. gd0> 9kjX ;2 gR ;Thb jkor h'b2 y2 H2kj 'kg' jkor vj;kgj ;Thbj 0ajd gRkofk ;hj ;Thb h';kpd zygRkm ;hj' lkgm.

;T

12

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

aJ_ !_ g;kfg3k pzrj aJ`s hz£f @! hufd ;jk y2? zhj2y

jkmi

gc>í

sk-;

aJ_@_ g"+; hygjk g;kfg3k 5lj aJokhd y2? tkhls

djs[o

;Fusql

aJ_#_ Qªkh¡ g;kfg3k aJokhd y2? lk0

g\hFu

;v[

;h'

glv[



ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

gvfij uksd zlhf fy®' skyj {¯akuf $ pdk,p ;hsge gf; jkor; \2,;j p[;kf gykEkj ;kjgw 5vl 'b] @)!%/!^ d skyj {¯akuf $ pdk,p yJkz akH !_^$& g;kh3 3f -y -mge h; gc>íj 'kSakj 5vlj ;kjgw gupj s[6 4kurkÍ {¯akuf zk8kjw 'kh @%_@@@ g;kh3 3f `kh;ge. @)!%/!^ j 'kg' 4kurkÍ {¯akufj vd[`] 9hmJs 9f[skf okhj ;jk -mge. @)!$/!% d 5vl 'b]d \kjdj 4kurkÍ {¯akuf @%_@)@ g;kh3 3f 9khel. gRkEk 'ejj d[lfkd @)!%/!^ d p;d 4kur 9kjX skyj {¯akuf ;hsge dkgd vk{l {¯akuf 'Th akHge.

9

gv

fij uks; -l 9kHhv9kjG «H;Jk¬ 2 G; hja3] -d2kj ;hjge. H2kj hja3]j sgd gvfij ukf 9yk G; 'ej-lg; phDªpkli

-y `;kj 9f[skf lgmkEk -mge. @)!^/!& 'b]d

H;Jkj sgd gvfij {¯akuf yJkz ak'. ;Thb sFQkl2j U'kjk okhj ;jk

d`rj sgd gRkEk ak>v 'ejd

9f[zkgj GH 'ej ;[>hy2kjj ahjskw ;hsge. H;Jkj hvhf2j \kHv gaJhvgtF3 vk'vk2i so[sukjj sgd @)!^/!& gvfij s[6 {¯akuf @#)/@$) lk4 3f `kh;' akgj h; 'd]skf 'b]d GH {¯akuf @%@ lk4 3f 9khel. sfd jkh4d gRkEk skyd gvfij uks ! 3;k 'Th

akHhel h;

vj;kgj cjXEk sqlr;

hf2FQw ;hj'j 'kg' @) pdk,p Hsgak3] ht{h3 lmkH huhel. H;Jkj 9f[zkgj Hsgak3] ht{h3j aJ\kE gvfij uksj 0ajd gu4k fkRk'.

mjs -yge vkyj uks ejj hU'di2 hvofd \kl vky 'oj-l 9khy' 8hjgex h; vkyj {¯akuf $# pdk,p yJkz akHge. Rkj ;kjgw uks * pdk,p 'Th akHge. G; 'ejd vkyj hdhf3k hvof `kg;. aJ`s hvofd vkyj akd skv] skyd hvnk y2. hU'di2 hvofd vky; \kl m[wskf '[hl \Ek y2 9kjX H2k; o[f/o[lkHd hvnk y2. vky {gurkmj sgd uhYw \kjdd hU'di2 hvofd vky {¯akuf $# pdk,p yJkz akHge Rkj ;kjgw uks 'Th akHge.

'

14

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

gvfi hsld g;k3k aJg2km fy®'< akvEkf fi hslj 0ajd gvfi g'hv'j 'kg' g;FuJ vj;kgj g;k3k hvgZ3s; a[fj aJg2km f;hj'. g;FuJi2 4kur sFQi jksh'lkz akvEkgf ;2 gR vj;kgj g;k3k hvgZ3s; a[fj aJg2km ;hj'-l g;kgfk augYa fl'. gd0> ;2 vj;kgj 9fr augYa -l gvfij sqlr ;sk'-l gvB3k ;hj' h; g;k3k hvgZ3s aJg2km ;jkj vj;kjj 'd]skf g;kgfk gRkofk fkH. g;FuJ vj;kgj @)!@ vfd gvfi hslj ajk g;k3k hvgZ3s; 9kdjkH huge. dkj 9kmd gvfi hslj s[6 {¯akufj !) pdk,p gvfi aJtk:3 p[L;j 9¡m]d hu2kgdk 9hf'kR] 9khel.

gv


g4hdj aJtk:3

Ghd2k h'vjkd zyo

'io

zkj

ykH/g3; g4hd

gjkaw zksmJi

5vl z[jYk

;Thb {a;jw

hz£f

9h8; d`rj 'kg' EkH3v Ga ;j;

hu GhmJyk'd gjhoZ3kt] vkalk2kj -y lk4 lk4 ;Tb;j 0vj-l -m ak0;

9fr


ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

mJksrj 0ajd zyk2; h'P' orj h'DsFQij j§ad aJ`s 'kgo3 hys¡ h'P' ps]kH zk8kjw ofdk 9kjX mk0>'kzi z;l; gskhyd ;jkj gvB3k ;hj @**)_(! g;kh3 3;kj glk;vkfj 'kgo3 aJZDd ;gj. 'kgo3d jkorj 9`]'rEZyk; phDªpkli ;jkj hupd G; ZaB3 uTpr0 gu4k gakEk Rk2. fd[f vj;kgj z;glkd-; 9h8; mJksr 9£lj h';kpj 0ajd gokj hu #) gyokj g;kh3 3;kd-; 9h8;j aJkE8kf ;gj. jkorj aJgdr; mk0>d vj;kgj G; g;kh3 h'p lk4 3;k 4jv ;hj'. dkgd 'kgo3j aJ`s 'kj jkoy ' k'j 'kg' pT,4lk' dk aJ2kz ;hjge. 'kgo3d 9km ; 'ejj ahj;Lafk 9kjX h';kp h'\kmd zskhyd ;jk d`k -pYhw; h'\kmd fEs gpJwij ajk upsj z;glk h'urk`]i; h'fk sqglr ak6r a[h` hu2k aJZdkE hug2. H2kj 'kgu0 g;H'k3k0 ofs[4i ahj;Lafkj gckbwk ;gj.

jk

'kgo3 aJZdkEd zk8kjw ofdk; pkh¡ hu2kj {gUuprgj GlHht 'kL'x GlHht h3{'x g;jkhvf gZ3k\x ssx m[= 9kjX dkj ajk hfhs]d aJtk:3x H/hj;vkx hvg3Jkgflk gdlx hpp[j mk4ijj '3l 9khud uks ;skHge. dkgd-; hvmkjg3x gupi/h'gupi sux g'Jgæt myfkx ak>v gyokjd-; 0ajj h\ht9 g;gsjkR[Dª gsk'kHl 9khuj 0ajd g\3 ' kH huge. sgfkj¥f ;j @) pdk,p ajk #) pdk,p ' kH huge. u[v;i2k 'kyfj 0ajd ;j 'Th ;hjge. jkorj Hhdykzd aJ`s 'kj mJksr h';kpj z,;La gu4k huge. h'D sFQij sgd jkorj aJgdr; mk0>j 'kg' g'glm aJk2 gtj g;kh3 3;kj 8fjkhp 16

hf8]khjd ;jkj aJZdkE GH 'kgo3d aJZDd ;jk y2. H2kj {ahj0 ajSajkmd ;Thb h';kp gRkofkj 9¡m]d -ohE; ;Thb; 9kmd Zykf hu2kj h'gpb aJ2kz ;jk Rk'. ;Thb gYQd akjuhp]dk 9fkj {gUuprgj H/g3Jht, aJhQª2k 9kjS\ ;jkj aJkE8kf GH 'kgo3d ;jk -mge. 'kgo3d ;Thbj h';kpj 0ajd h'gpb m[jXd¾ hu H2kj 'kg' !)$!&(_*! g;kh3 3;kj aJkE8kf j4k -mge. s[6 &*x@%#_#^ g;kh3 3;kj 'kgo3 aJkE8kfd h'DsFQi ps]kH ahj;Lafk gskud aJk2 @(x#*)_#% g;kh3 3;k 9kjX 9ahj;Lafk gskud s[6 $*x*&#_)! g;kh3 3;kj 9f[skhfd 4jvj aJZdkE hug2. h'D sFQig2 s[4r sFQij zsmJ mJksr {Í2f ahj;Lafkj fkgsgj 9kjS\ ;jk gsmk hsefj 9¡m]d gupj Z'k8ifdkj &% 'ej a[jk gykEkd @)@!/@@ -lg; jkorj ;Tb;j 9k2 u[m[f ;jkj lYr hf8]khjd ;hjge. gd0> ;2 gR Ghd2k jkord ;Thb 9k2 hR 9EZykd 9kge dkj 9f[zkgj ;Tb;j 9k2 u[m[f gykEkd *) 'ej lkhm

Rk'

gzH;kjgw jkor vj;kgj s¯zr aklfx u[mú {¯akufx -ohE; {Vv sqlr 5vlx \qhs aJ'Ìf 9kjX z,jYwx gjvsj 9kjX ;[3ij {gurkmx 'okj zSa;] 9kjX H/mJksr fksj s[6 f3k {a/gshef; zskhyd ;hj {agjkDª gsmk gRkokfkj ahj;Lafk ;gj. H2kj 9¡m]d jkorj z;glk @% gyokj $@% 4f mk0>; G; g;kh3 h'p lk4 3;kj aJhd hyvkad s[6 hQp gyokj g;kh3 3;kj h'pkl hfgEgpgj \kl ;jk Rk'. GH gsmk ahj;Lakfj 'kg' () pdk,p jkorj {¯zj ajk 9kjX !) pdk,p zks[ukh2; Zdjj ajk 4jv ;jk Rk'. h'D sFQig2 ;2 gR jkor vj;kgj 9kpk ;gj GH h'pkl 9h\Rkf; h'gpb j§gagj g;FuJ vj;kgj zyk2 ;hj'. zZdk< g;jkhv gZ3k\ 9kjX dkj {a;jwx GlHht 'kL' 9kjX h3{'x H/hj:zkx m[= 9kjX m[g=gj hfhs]d 'ZDx hv3Jgflk gdlx ssx hvgfsk h3;3x g;'[l h3h\ 9kjX yhZagdlj {a;jw 9khu. uksi< hvmkjg3x gup/h'gupi sux u[H/hshf v[;i2kx g'Jgæt myfkx g;gslk/h\htg2kR[Dª gsk'kHlx 5jgf£ 9h2l 9khu.

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^


ßÔÁ¿ø¸ üÑÂõ±ðÃ

;h5j g4hd %)x))) gy:3jd hb g'kt] 95 HhFt2kj 9,piukjid fmkglgFt @)#) 'ej-lg; %)x))) gy:3jj ;h5 g4hd ;hj'. d`rj 9f[zkgj fmkglFt vj;kjj zhvE EkH h;;gygdk gvsk G ;2 gR jko;i2 \qhs z,zk8f h'\km 9fr h'\kmj lmd dklhsl ;hj aJgdr; holkd 'rka; ;h5 'kmkf lmk'. hRgyd[ ;h5 g'kgt] jkord g\1gmkhl; 9kjX Zylk;Thd; ;h5j 'kg' {aR[Dª gckhbd ;hjge. \qhs z,zk8f hfgu]pkl2d 'khfhor; 9kjX {gurkhm; sFQkl2j 9¡m]d 9khy' lmi2k ;h5 g'kt]j 9h8;kjij lmd -'6; y2 R® ;h5 'ioj 9k'F3j

;T

Ghd2k s8[gsy gjkmig2 {ag\km ;hj' akhj' 9ksj gzkEku oZkyfj sykjkfk aJdka ;Thb h'P'h'urkl2j 'kzk'k=kd 9EhZyd g'kj'k3 5ks]d 9kskj Ggf aJokhd -d2kj ;hjge Rj ajk Ghd2k s8[gsy gjkmi0 {ag\km ;hj' akhj' 9ksj gzkEku. GH mgEbwkd 9¡\[]Dª t) h'gjFuJ hz, G ;Thb okmjw; ;2 gR 'fjko g\jk2h3 s8r aJgupj hj'k holkj y2. GH g\jk2h3d g3kg3l gvl[g2'l vhlnj skQk 'y[d ;ks 9kge. GHg3k gzH c3; y2 Rkj ;kjgw 9ks hs6k y2. 9fr 9ksj aJokhdd g3kg3l gvl[g2'l vhlnj skQk zk8kjwgd !*/@) pdk,p-lg; gakEk Rk2x h; 'fjkoj ahjskw !) pdk,p `kg;. h'P'h'urkl2 mgEbwk hfgu]p; aJ_ ho_ Gv_ 9gs3kj sgd mgEbwk 9h¡s aR]k2d vhl 9kge. gzkf;kgl H2kj \kl ahjwks 9ykj 9kpk ;jk -yge.

jk

www.krishijagran.com 'g kEkj 0ajd gokj hug2. lmgd h'b2kj aJhpYw hu2k 9kjX gd0>glk;; g3;hf; zs`]f hu2k0 ;`k vhlge. Zykfi2 ;Tb;; 'W[s g4hd Ghj ;h5 g4hd ;hj' lkgm. h'\kmj sgd ;h5j g4hd mJksr 9`]'rEZykj {~kfd zyk2 ;hj' 9kjX mJksr glk;j oiEfj Zykgdk p[8jk'.

4kur 'ZDj z;glk Zykfi2 ;j zskAd ;j;j< g;FuJi2 vj;kj FuJ vj;kgj jkorj vj;kj; sky 9kjX 4kur gdl zy z;glk 4kur 'ZDj 0ajd Zykfi2 ;j zskAd ;hj'-l -;ge. 'ZDj uks {hvd sk8rgsgj y®' akgj gzH;kjgw g;FuJ vj;kgj GH augYa -lge.

g;

zqQj sgd {ag\kDªk h'b2x 4kur 9kjX zk']ohf; h'djw sFQkl2j sgd skyx 4kur gdl 9kjX 9fr 4kur 'ZDj {hvd sqlr hfhPvd ;hj'j 'kg' g;FuJ vj;kgj jkor vj;kgj 4kur zskmJi z;glk Zykfi2 ;j zskAd ;hj'-l -;ge. {ag\kDªj gYQj zhvE gys akFtk G jkorj s[4r zhvE z;l; hlh4d \kgE aQd ;2 gR gd0>glkg; d¯Ywkd 9k8kjd 'okjd yZdgYa ;j; 9kjX aJ`hs;dkj 9k8kjd GhaGshv 9kHf j zsiYk ;hj sky 9kjX 9fr 'ZD; aJk`h;dkj 9k8kj 9zqvi' yif ;j; Rj ajk ;Tb; hfoj {¯akuf h'Qªi ;hj hfoj aeFuj Zykf ak' akgj. sFQkl2j sgd H2kj ajk {ag\kDªk; {hvd sqlrd 4kur 'ZD ak' akhj' 9kjX ;Tb; gpJB6 sqlr hfhPvd y®' akhj'.

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

17


H5g;k ;Tb;j

www.krishijagran.com

H5g;k ;Tb;j U'kjk akFt[[9k ;Tb; aJtk:3 z,m6f «G5_ha_9¬ j p[\kjS\ 5g;k ;Tb;j hv_H_9_ pJi zhFua slgykQkj U'kjk akFt[9k ;Tb; aJht{vkj g;kSakfij {uck3f ;gj. GH z[gRkmd t) jdCk gtx gsS'kj 95 akhl]3kgsF3 H5g;kj skg;]h3, tk2gj:3jx 9jh'Fu jk0 9kjX H5g;kj 9fr h'b2k {ahZyd 9khel. H2kj {ahj0 fk'ku]x Gv_G5_G_hv_ G5g;k 3h;9 9kjX y[mli holk Gthshfvg3Jvf 9kjX ;Thb h'\kmx ;Thb h'Okf g;FuJx G2kjg3lx 5vg53 g;kSakfix ;Thb okmjwx v[hsg3ksk g;hsg;lx 9kH_ha_Gf_ 9kH_ j gorB6 h'b2k zhFshld y2. GH ;kR]Qªs ahPvs ',m holkj y[mli gakZ3 akFt[9kd 9kg2khod ;jk y2. GH ;kR]Qªsd aJk2 ^)) of ;Tb; {ahZyd `kg;. akFt[9k H5g;k ;Tb; aJht{vkj g;kSakfi # o[f @)!^ vfd gjhoB3kj y2. g;kSakfij s[4r {gUupr ;Tb;d {urhsdk h';kp ;hj gd0>glk;j 9kh`]; 9kjX zkskho; hZyhd p[8gjkEk.

H

;Tb; {¯aku;dk z,m6fd {¯aku; ;Tb; ajZajj skod zsqy m6f ;hj0 'rEzk2; ajZajj zy\khmdk ;hj' akgj. gRgf s¯zr aklfx sqm]i aklfx 'jl aklfx gt2hj Hdrkhu; 'kvhf ;hj 9kEpr;dkf[zkgj 'rEzk2 ;hj' akgj. H5g;k ;Tb;j U'kjk gRkEk h'Di2 'b] @)!%/!^ d s[6 ^$# ;Tb; :+k' m6f ;jk y2 Rkj h\djd H5g;k ;Tbg; !% 3k ;Tb; {¯aku; z,m6f Zykhad ;jkj ;`k \kgE. 'd]skf H5g;k ;Tbg; $ 3k ;Tb; {¯au; z,m6fj h\djd # 3k m[ojk3d 9kgex gjhogZ3Jvf ;kR]d aJmhdd 9kge 9kjX ahPvs ',mj ;Tb; {¯aku; z,m6f «G5_ha_9_¬ d \kjd vj;kjj U'kjk a¥i2f ;jk -yge. akFt[9k ;Tb; {¯aku; z,m6f ahPvs ',md holk y[mlid @) 4f mk0>; zhFshld ;hj m6f ;jk -mge. GH ;Tb; {¯aku; z,m6f zsqgy aJ`s

18

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

'ejd h'lkyi 9kjX 9kl[j g4hdd sqlr z,' ]f ;jkj hz k¡ l2. H2kj {ahj0 H5g;k ;Tbg; 9kEpr;i2 g;1pl hfs]kw 9kjX 9fr zyk2 aJukf ;jkj sfd 'fkHge. H5g;k ;Tbg; GH z,m6fj lmd oh=d ;Tb; z;l; ;Thbj {hvd a` aJup]f ;gj Rkgd gd0>glk;j 9k2 'Th ak' akgj. y[mli holkj akfid 9kgv]hf; 9h8; ahjskgw gakEk -mge. H2k; vkH H5g;k ;Tbg; GH z,m6fd 9kj_9_ '3hl, A+kF3 lgmkEkd 9kh`]; zyk2 aJukf ;jkj hz k¡ -lge. m[ojk3d fk'ku]j zykg2gj H5g;k ;Tb;x ;Tb; {¯aku; z,m6f Zykhad ;jk -mge. m[ojk3d @ 3k ;Tb; {¯aku; z,m6f holk mkÌifmj «guymks¬ h; dTdi2 ;Tb; {¯aku; z,m6f vk'j;k6k «\\¬ d !) 4f mk0>; zhFshld ;hj hfhs]d ;jk -mge.

aJZDd;d]k t) fkgmFuJ ps]kx ht_ho_Gs_! H5g;k ;Tb; z£kj hlhsg3t fd[f huL+/!&



ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

Gs9kjG5 j phDª lkH5 A+kv 3k2kj zisk¡ ;Tb;j lk\khS'd ;jk mJi\v ;3fj {gUupr \v ;3f hlhsg3t g;kSakfij 9kjS\hw !*%( d -yhel hR !%) a[jfk 9kjX ahJdB6k g;kSakfi y2. miJ\v ;3f ;b T ;j 'kg' ;hTb {a;jw -d2kj ;jk 9k¡<mk6hfj 3kf] 9\kj akJ2 u[p g;kh3 3;k y2 h; miJ\v ;3f g;kSakfij s[6 3kf9 ] \kj u[H gyokj g;kh3 3;k y2. H2kj s[4r {gUupr zjX 9kjX zisk¡ ;b T ;; g4hd ;hj'j 'kg' zh6; zsk8kf 9kjX ;hTb {a;jw auJkf ;jk. g;kSakfig2 ;h2gS'3jj g;khthv2k GmiJ HgF3:z gslkd g;kgfk fd[f ;hTb {a;jw ;b T ;j 'kg' -l 9khyhel. !$ GHvha -lg; gj¥j akEkj h3lkj 9kjX % j ajk * GHvha {Htkj gshvf. {Htkjj agJ2km h3hl,x h'ht,x hjhvf 5jgsvf 9khuj 'kg' ;jk Rk2. GH z;glk {a;jwj sqlr dkj {agRkmidk 9kjX {¯akufj 4jvj 0ajd hf8k]hjd y2.

mJi

9k8[hf; ;Thb RFQj 'kg' h'4rkd gfvgfl GgmJk HFukB3Jio hoj R[m; gshefj R[m '[hl g;kEk y2. ahjEd]fj zs2d fEif g3;hfg; g4hdgdk hfoj Zykf zhQª2 ;hj d[hlge. 9kho \kjdj aJk2 z;glk 6kH 9k8[hfg; g4hdgj g4hd ;jk y2. GH gYQd gfvgfl GgmJk HFukB3Jio g;kSakfig2 hfoj zk`]; gRkmukf hu 9kge. h'gpb-; hvu huJl hfs]kwj 'kg' g;kSakfi zsmJ \kjdd h'4rkd y2. ak¥kEj GH g;kSakfi g;H'k 8jwj 9k8[hf; ;Thb {a;jw gRgf

9k 20

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

jdj 9kmjw[Ek g;kSakfi Gs9kjG5 j 9kjS\hw !($^ j g;_Gs_ gshAalH G skukJed G3k 3k2kj hfsk]w ;hjhel. Gs9kjG5 g;kSakfij \kjdj aJ`s g;kSakfi -d2kj ;gj hR 9kgshj;kgdk 3k2kj G:za3] ;gj. g;kSakfi aJk2 z;glk jkorgd h'2ha 9kge. ;g2kgS'3jj g;kgtkhv2kd 9kg2khod ;jk GmiJ Hfg3:z gslkd Gs9kjG5 g;kSakfij phDª lkH5 A+kv !#_^/@* 3k2kj -l 9kgy. g;kSakfij ahJdhfh8 9k'kJykj gokgvg5 ;hTb okmjw; ;2 gR g;kSakfij h'gpbdk H2kj 'y T ¯ zSa;] gYQ 9kjX gpBJ6 skHglo y2 Rkj hfsk]w hf2hs2k 9k8kjd ;jk y2. ;b T g; ;2 gR gd0g>lkg; Gs9kjG5 j 0ajd h'P'kgzH f;gj 'j, gd0g>;kgl g4hdgdk {agRkm ;gj.

\k

5kh3]lkHokj g Z a J 2 k j x g\hog3'l hvtkjx skhL3 Qªa A+kF3kjx hogjk hvt skhL3 A+kF3kj 9khuj hfs] k w 9kjX h'djw ;gj. g;kSakfij skg;]h3, gsgfokj usf 'klk G ;2 gR 9khs 9k8[hf; ;Thb RFQj hfs]kw ;gjk Rj ajk ;Tb;j 4jv ;s y®' akgj 9kjX {¯akuf g'he y2. gd0> ;2 gR g;kSakfij aJtk:3 gfaklx h5hlakHfvx '[;i]gfk g5gvkx fkHgohj2kx g;hf2kx H{GvGx h\g2dfksx gsh:zg;k 9khu gup-l jAdkhf ;jk y2.


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

g;GGvh' j uk'i {Vv m[wkm[wj {a;jw

www.krishijagran.com

gupj aJgdr; dTdi2 'rhDª mtgjoj mJky;

g;

GGvh' GgmJk vl[vf G; Ggf g;kSakfi y2 hR 'khmvk zS'Ìi z;glk 8jwj {a;kwj h'djw ;gj. GH g;kSakfij sk8rgsgj zjX/tknj 9kjX {Vv m[wkm[wj {a;jwj vkalkH gupj {ag\kDªk-lg; `kg;. g;kSakfij gogfgjl gsgfokj `skv gsh`{ G ;Thb okmjw; ;2 gR 9kho;kli 'khmvk ;hj'-l skf[y {¯z[; y2. Ggfgd gd0>glkg; 5[l/akd ;3kj 'kg' h;'k fy2 h;'k {a;jwj 9kEpr; y2. gd0> ;2 gR GH ;`kd 8rkfd jkh4 9kskj g;kSakfig2 'khmvk zS'Ìi z;glk {a;jw aJg5gfl vx lf ;k3kjx g`Jtkjx gaJvkj akSa 9khu {Vv m[wkm[wj {a;jw vkalkH ;jk Rk2. 9kho GH g;kSakfij fks uhYw \kjdd zg']kahj 9gf; glkg; 9kskj aJ t k:3j ajk z B3 y2.

gu

pj aJgdr; dTdi2 'rhDªg2 mtgjo GgmJkg\3j {agRkm ;gj. zskod ZaB3 eh'j ;kjgw g;kSakfij glk;haJ2dk

'kh ge. !!& 'ej a[jfk g;kSakfij fks gup/h'gupd hohlh; {h6ge. mtgjo GgmJkg\3 hlhsg3t g;kSakfi ;Thbj lmd zS'Ìi aJtkg:3k hfs]kw ;gj. zskod gRgfugj 9fr aJtk:3j glk;haJ2dk 'kh ge gdgfugj ;Thb aJtk:3j aJhd ;Tb;j jXhv 'kh ge. g;kSakfij {Dj aJgupj Ghj2k Hfvko] ha_Gv_ jkg6kj G ;2 gR g;kSakfig2 z;glk 'm]j 'kg' aJtk:3 hfs]kw ;gj. ;Tbj hydj 'kg' g;kSakfig2 zsg2 zsg2 ;Thb aJtk:3 l£ ;gj Rkj 5vld aJg2km ;jkj ajk ;Tb;j lk\ y2.

'[l GgmJk gA+klj ajk 4jv ;s y®' jdj 'ígdk g;kSakfi 9kge hR ;khL3g\3jx j3kg\3j 9kjX dkj g'+t 9khu hfs]kw ;gj. h; \kjdj fS'j ! g"+t hfs]kdk g;kSakfi '[l GgmJk; skfk Rk2. GH g;kSakfi j3kji ;khL3g\3x j3kji ;khL3g\3j g"+tx akEkj h3lkj g"+tx ykg\]Z3kj g"+tj lmd 9fr ;Thb RFQj hfs]kw ;gj. '[l GgmJkH h;e[ huf 9kmgd phDªpkli hj\kjhv\l gA+k aJZDd ;gj. GHg3k ykHuJhl; hj\kjhv\l gA+k y2 hR phDª gokj `kg;.

\k

g;kSakfij h'hogfv gtg\lagsF3 gsgfokj Gs_gsmkjko G ;2 gR '[l GgmJkj gA+kd gyh\ ht{h3 ykHuJhl; hehlFtkjj 'rEykj ;jk y2. H2kj hfs]kw g'kgjf Z3il 8kd[gj ;jk -mge Rj ajk skh3j zyogd vyk' akhj. H2kj !) j ajk !$ Hh£-lg; vyk' ajk Rk2.

H2kj aJg2kmj ajk g3:3jj IÌfj 4jv ;s y2 9kjX g"+t hae 5kgl g';k gykEk gskLt g'kt] `kg;. H2kj ;kjgw skh3 zyogd vyk' ajk Rk2. H2kj v53 9kjX 9ks] m[wkm[wj d`k phDªpkli y2. '[l GgmJkH gpJB6 mJky; gzEkj 'kg' s8raJgupd z[uT h'gQªdk gf3Eg;]k Zykhad ;hjge.

aJhd\k hfoj a` hfgo hf8]khjd ;gj 9kjX hfoj phld hfgo o¾lkH -m `kg;. ;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

21


ÿ Ï Æ° þ ÆÞŸ ‹À × ÆÝÃ

'g;h3 3k2kv] G 3[ íHlkj 3k2kj gvmgsF3d augYa glk;haJ2 'hl{t 9h\gfdk 9kjX g;kSakfij g'JFt GgS'gvtj vkhf gu{lG l£ zskgjkyd 9kgy

\k

jdj 9kmjw[Ek 95/ykHgE 3k2kj hfs]kdk g;kSakfi 'kl;Tb HFtkB3Jio hlhsg3t «h'4rkd fks h'g;h3 ¬ G !)

9kmZ3 @)!^ d G; gaJv ;f5kgj£d gupj 3[ íHlkj 'okjd augYa hu2kj gckbwk ;gj. ;Thb

d[hl'. h'g; ak2l3 5JF3 3k2kj y2 hR gpJB6

hfhs]kwx 0}gurkhm; 'kyfj lmgd 9k`]s[h\,x 'Fuj

gZ3g2hj,j 'kg' tk2gj;vgfl mJX\vx jkZdkd

9kjX 4hfx Gh3h\ 9kjX mkgt]hf, Gahlg;vfj

\klugj vlk 9kjX ykH akj5jgs£j 'kg' EkHt

gYQd hfoj 9kmjw[Ek Zykhad ;jkj haed

vLtkjj ugj h5vkgv]gj R[Dª y2. h'g; j5dkj

h'g;h3 3k2kj Ghd2k \kjdd 'Th gykEk 3[ íHlkj

hjg2j 3k2kj y2 hR 9kQªks; htokHf 9kjX

3k2kj 'okjd hfoj ahjv2 Zykhad ;hj'j 'kg'

phDªpkli l[;j z,ms y2. ykH akj5jgs£

Gg;'kgj z>ko[ -yge. g;kSakfig2 G; z[Fuj

;Sak{gtgj hfhs]d h'g; j5dkj jkZdkd \kl

zskgjky 9kg2kof ;hj GH gpJwi hfoj aJgEp

gE3 mJia hug2.

gckbwk ;gj 9kjX GH gvmgsF3j 'kg' hfs]kw ;jk

g;kSakfij GH augYaj h'bg2 h'g;h3 3k2kv]j

u[3k aJtk:3gjk aJuhp]d ;gj. GH z[gRkm 'hl{tj

z,R[Dª aJ'Ì hfgu]p; jkoiE gakUukj G ;2 gR ­3[

gsgvk gsf 9kjX h'g;h3 j g'JFt GgS'vktj vkhf

íHlkj 3k2kj HFtkB3Jio *_% pdk,p 'egj;i2

gu{glk {ahZyd 9khel.

ykgjgj 'kh ge. 'okjj usukj zS\kEfk 9kjX

*$) lk4 3k2kj aJhd 'egj 9f[skhfd 'okjj

mJksr \kjdd z,gRkm; vkH 9kskj gRkofk 9kskj

z,4rk d`k #^) lk4 'ejd hjgA+vgsF3 skg;]3

g5glkhP'a 3k2kj; gzH 9k;kjd aJZDd ;hj'

vkHgogj \kjdj 3[ íHlkj 'okj; h'g;h3 3k2kv]

lkgm Rj ajk &) pdk,p 'okjd h'Qªi y®'

9ykj ajk 'íd tknj {¯akuf ak'. \kjdj

akgj. 9kskj gRkofkj 9fr 9k;kjgdk aJZDd

mk0> 9kjX uqj/uqjhwj 9£l-lg; {Vvds

;hj' lkgm Rkgd 9khs 9kskj mJky;; zSaqw] gzEk

g;kEkhlh3j

8hj

9km' k' akgjk 9kjX 9km ; h;e[ 'ejd \kjdi2

g;kSakfig2 gpJB6 ahjEyw hu2kj lYr jkh4ge.

;Thb ahj'yf 'okjj ;gs0 !) pdk,p 9,piukji

GH gpJwid h'g;h3 d aJgEpj ajk h'g;h3j

aJkAd ;hj' akgjk.®

3[

íHlkj

3k2kj

gRkmkf

htlkj; gmkg3H 'ej 9kjX ;kgjk'kjd z[gRkm akH

'kl;Tb HFtkB3Jio hlhsg3t «h'g;h3¬ j s[4r

`kh;'. H2kj 'kgu0 3[ íHlkj 3k2kj gvmgsF3 gRgf

;kR]kl2 s[S'kHd 9kge. 95/ykHgE 3k2kj

tknj 'okjd augYa hu zsmJ \kjdj mJksr

gvmgsF3d GHg3k gRkEk @( 'ejj ajk z5ldkgj

9£lj 'okj h'g;h3j h\hoglh3gdk 'Th ak'.

ahjvklfk ;hj 9khyge. H2kj aJEiwdkx aJtk:3j

GH zskgjkyd g;kSakfig2 g5+mhP'a ga3kf]

g;kEkhlh3 9kjX {¯;TB3 gzEk G mJky;j skod

3kHa/ h'g; ak2l3 9kjX h'g; j5dkj l£ ;gj.

{Vv Zykf aJkAd ;hjge 9kjX Ghd2k 3[ íHlkj

GH u[3k 3k2kj gzH h'gpbdkj lmd oh=d hR

3k2kj 'okj gvmgsF3d H2kj aJgEgpgj mJky;; g'he

RkQk; z[jhYdx di'J 9kjX g'he 9kfFuuk2; ;hj

9kfhFud gykEkj ;kjw akHge.

22

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

'g;h3 3k2kv]j h'bg2

'd]skf H{gjka 9kjX {Dj 9kgshj;kd

s[S'kHd s[4r ;kR]kl2 h'g;h3 95/ykHgE 3k2kj

s[4r ;kR]kl2; h'Qªi 9kjX skg;]h3,d zyk2 ;gj.

'okjj 9kmjw[Ek h'hfs]kdk y2. !(*& vfd Zykaf gykEkj haed h'g;h3 G h'gpbO gvmgsF3d z5ldkgj 8rkf g;hFuJd ;hjge gRgf ;Thbx hfs]kw 9kjX 0}gurkhm; 'kyf 9kjX lmgd 9k`]s[h\,x 'Fuj 9kjX 4hfx Gh3h\x 9kjX mkgt]hf, Gahlg;vfv. 5lZ'j§ga h'g;h3 G hfog; 95/ykHgE 3k2kj HFtB3Jid G; h'P' g;kSakfij

j§ad

Zykhad

;gj.

9kho

g;kSakfij h'Qªi #%)) g;kh3 3;k y2 9kjX H2kj 0vjd 'okjj ^ pdk,p 9,p 9kge.

mwahd GgmJk HFukB3Jij vlkj gZaJ2kj

m

9kskj vkhj3k zygRkmi g;kSakfi 9kge hR 9kskj

wahd GgmJ k HFukB3J i g2 g;kgtkhv2kd 9kg2khod GmJi Hfg3:z gslk-l 9kgy

GH vkhj3k g;kSakfi -yge/ h'g;h3 H{gjka Gv_9kj_Gl_ «gvgjmgfkx H3kli¬x h'g;h3 3k2kv] H{GvG H,; «GgQªkf¬x h'g;h3 3k2kv] H,; «g'JF3{tx g3gfhv 9kjX 9hyg2k¬x h'g;h3 3k2kv]x ;kfktk H,; «3jgF3k¬x jkB3Ji2 h'dj;; hfoj gf3E;]j sk8rgsgj 9khs h'P'j !#) 4f gupd 9kskj aJtk:3 g'gvk. \kjdd 9kskj ak>v3k 9drk8[hf; 9k¡<mk>`hf 9kgex hR 0}jnk'kux h\Ek=ix gv1ak,;ix thS''li 9kjX \[od hZyd 9kjX H2kd &))) d-; 9h8; glkg; ;ks ;gj.

9kskj aJtk:3j ;Tb;j aJg2kofi2dkj sgd {alá< G_ sjkm`s

9kjX hfoj aJtk:3 l£ ;gj. g;kSakfig2

GH gslkd vlkj gZaJ2kj l£ ;gj hR s[4r 9k;b]w 9khel. g;kSakfij skg;]3, G;hoh;{h3\ 9kj_pJihf'kzf G ;2 gR 9khs gZaJ2kjj lmd zS'Ìi g;H'k 8jwj aJtk:3 hfs]kw ;gjk h; ;Tb;j htgol gag3Jklj 0ajd 8rkfd jkh4 vlkj gZaJ2kj hfs]kw ;hjgek. H2kj ajk ;Tbg; vlkj h'h8gj vlk gZaJ2kj 'rEykj ;hj 9h8; lk\ {ako]f ;hj' akgj. H2k; ahjgEpj 0ajd 8rkf jkh4 -d2kj ;jk -yge.

hd2kH zZdi2k hz£f {a;jwj ;`k 9kgy gdhd2k g;GvGfGs g;kSakfij fks 9kgy. GH g;kSakfig2 9fr g;kSakfij d[lfkd zZdk {a;jw hfs]kw ;gj 9kjX h'Qªi ;jkj ;`k y2. g;kSakfij g5:3ji gsgfokj G_ sjkm`s G ;2 gR 9kskj g;kSakfig2 hz£f zS'Ìi z;glk 8jwj {a;jw gRgf huJa g3ax ;kgf:3jx h5L3kjx huJa h;3x gjf gykv Hdrkhu hfs]kw ;gjk 9kjX z;glk aJtk:3 ;Tb; ;s uksd ak'. H2kj ajk 9khs ;Tb;j lmd \klugj dklhsl 'ok2 jkh4' akgjk 9kjX 9kEpr;dkj 9f[zkgj hz£f zskmJi {alá ;gjkEkj aJhd'á. GH g;kSakfig2 zsmJ \kjdj hf<p[L; aJtk:3 h'Zdkhjd ;jkj ;kgsk ;hj 9kge.

gR

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

23


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

g33Jk ga;j lmd tk'j hjg2l oks[ o[v 'j HhFt2k g;kSakfi \kjdj h'4rkd G5Gshv g;kSakfi y2. tk'gj h;e[ huf 9kmgd fd[f aJtk:3 hjg2l gElgfv oks[ o[v l£ ;gj. GH aJtk:3 g33Jk ga;d 'okjd gakEk Rk'. tk'gj H2kj gah;,j ukh2d¾ g33Jk ga; HhFt2k; huge. hjg2l gElgfv oks[ o[vj lh£,j zs2d tk'j hlhsg3tj 4kur auk`] skg;h]3, gyt z¥2 hv,ml G ;2 gR 9kho Z'kZyrj 0ajd 8rkf hu2kgdk m[jXd¾aqw] -y ahjge gzH;kjgw g'he\km glkg; z[Zy 9kjX \kl g\kof aeFu ;gj. gzH;kjgw 9khs hjg2l gElgfv oks[ o[v 'okjd l£ ;hjgek. gd0> ;2 gR GH o[v Gp pdk,p aJk;Thd; dD¾ 9kjX p[ oks[ g5+\kgjgj -d2kj ;jk -yge. GH z[gRkmd hf{h3Jhvg2f t< haJ,;k gjkykdhm G ;2 9khoj 'rZddkj zs2d 9kskj Z'kZyr zS'Ì zszrk g'he 9kgy gzH;kjgw 9kskj Z'kZyrj 'kg'

tk

www.krishijagran.com 9khs gyhLu g\kof g4kEkj 9kEpr; y2. Ggfgd oks[j ugj 5l; Z'kZyr' ]; '[hl skfk Rk2. H pjijj g;H'k3k0 zszrk; uqj ;gj 9kjX akvf hQª2k z[vkjX ;gj. g33Jk ga; vk{` Ghe2kj gsgfho, tk2gj:3j ;Fua] hz, G ;2 gR 9khs f-` 9kfhFud gR tk'gj fd[ f aJ t k:3 9kskj lmd 9,piukji ;hjge. sfd jkh4' tk'jj gah;,j ukh2d¾ g33Jk ga; HhFtk2; hu2k 9kge. h'gpb ;`k -yge skf[gy GH gah;,; vkH 9k;hb]d gfkgykEkg; `kh;' gfkEkhj'.

hf{ gvkEkf fd[f j3kg\3j h'o2k GgmJk ;Thb 9kaqhd] -y agj fd[f aeFu ;d]kd aJ`s hb RFQj hfs]kwd hf{ gvkEkf skhL3g3; g;kSakfij fks 9fr g;kSakfid-; ;s '[hl' gfkEkhj. ak¥kEj GH g;kSakfig2 9k8[hf; ;Thb RFQj hfs]kw ;gj. h;e[ huf 9kmgd g;kSakfig2 ;g2kgS'3jd 9kg2khod GmJi Hfg3:z gslkd fd[f j3kg\3j l£ ;gj hR ;Tb;j aJ`s aeFu -y agj. g;kSakfij Ghj2k gsgfokj gvdf ps]k G ;2 gR j3kg\gj 9h8; m\ijdk-lg; ;ks ;hj' akgj 9kjX gzkf;kgl skh3; \[j\[jk ;hj hug2. H2kj ajk skh3j {']jdk phDª zSaÍ -y `kg; 9kjX {¯akuf 'Th ;gj.

;T

ho aJuqhbd a h j g E g p skfEg;H fy2 'j, me/mehf 9kjX 5vglk gjkmi ;hjge. ;j'kd gak;/ad,mj aJ g ;kad 5vl fB3 y2 9kjX ;j'kd jzk2fj 9\kEd. Ggfgd 9khs 9la jkz2hf; ujE eh30Ekj 9f[\E ;gjk. h'o2k GgmJk Ggoh£g2 G; aJg2kofi2dk; a[jk ;jk gu4k gakEk Rk2. GH g;kSakfij Zykafj zs2j ajkH ;Thb ;kR]d aJg2km gykEk gZaJ2kjj -d2kj ;gj. Ggoh£j aJakH3kj ha_ s[jXgmvf G ;2 gR 9khs RkhFQ; c3;x ;Thb gZaJ2kj 9kjX a[o]; aJk`hs;dk hu0>. 9kho 9khs 9mJwi g;kSakfij 9h8;Td 'rEzk2i y0>. 9khs h'h\Í 8jwj h'P'zfi2 m[wkm[wj ;Thb RFQj 9kaqh]d ;gjk Rkj lk\ ;Tb;; y2.

9k

aJhd\kEkf 'rhDª Rhu fB3 y2 gdgfy®gl hfoj ;kjgw y2. 24

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^



ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

okl; phDªpkli hug2 3agl:z hs 9kskj 5vl h'gpb-; 5l/5[l; 'vk'j 'kg' g;H'k 8jwj ;ks ;hj' lmi2k y2. gRgfugj g4hdd vk, akhd gmkg3H huf vjkH g4uk. 9Egpr GH aJhQª2k a[jfk -y -mgex Ghd2k g'he\km ;Tbg; g4hdd oklj aJg2km ;gj. Ggfgdk 'ígdk g;kSakfig2 okl -d2kj ;gj h; 3agl:z g;kSakfij okl Gg;'kgj zh6; y2. oklj aJg2kofi2dk-; vkH 3agl:z g;kSakfig2 !(*% vfd m[ojk3j \[jXv holkd ;ks 9kjS\ ;gj. 9kjS\hwj ajkH g;kSakfig2 g4hdx 'khmvkx gah;, 9kjX syj ajk 'vk'j 'kg' A+khB3; oklj -d2kj ;hjge Rkj 'rEykj ;Tbg; 5vl 'vk'j 'kg' ;gj. GH aJz,md g;kSakfij gorB6 aJ'Ì; hfh4l -of G ;2 gR 9khs z;glk 6kHd aJR[Dª gykEk A+khB3; oklj -d2kj ;gjk Rkj ;Tbg; aJg2kof 9f[zkgj aJg2km ;gj. 9khs g4hd oklj ajk 9k6[Ek-l -d2kj ;gjk.

9k

h'g;h3 j fd[f atl gZahvg2l 9kj/@ g;h3 g;kSakfig2 z5ldkgj ;Thb 9kjX 'khmvk 9f[aJg2kgmgj 0}gurkhm; 'kyfj 0ajd h'gpbOj gYQd 8rkf g;hFuJd ;hjge. h'g;h3 3k2kj {gurkmd GH h'P' aR]k2j -4l[ -EHj j§ad zFs[ 4 -l 9khyge. ;g2kgS'3jj g;kgtkhv2kd 9kg2khod GmJi Hfg3:z gslkd h'g;h3 g;kSakfig2 fd[f atl gZahvg2l 9kj/@ 3k2kj l£ ;gj Rkj {agRkm h'gpb j§gagj 8kfj g4hdd z£khld ;hj'j 'kg' ;jk Rk2. g;kSakfij Ghvvg3F3 gogfgjl gsgfokj/skg;]h3, 9sfU'ia hz, sgyFuJXH ;2 gR atl gZahvg2l 9kj/@ j h'gpbdk -yge H 9hdhjDª m\ij aJ'ThDx h'gpb ga3kf] htokHfx {¯;TB3 9k;b]w hR hddk sHvj skh3d z;glkd-; \kl aJup]f ;gj. gd0> GH 3k2kj h'ZdTd g;FuJ a` 9f[aJg2kmj 'kg' \kl 9f[;[l Ysdk 9kjX 9zk8kjw gzEk0 aJukf ;gj. H2kj lmgd hfoj h'hpB3 ;ThQsdkj ;kjgw atl gZahvg2l hfgo vk5k ;gj 9kjX g'he zs2-lg; vhl'-l zYs y2.

h'

5vl ;3kj gshefj lmd oh=d ;gj ­uvgsv®

u 26

vgsv gs;khfg;l E:z] aJkHg\3 hlhsg3tj 9kjS\hw !(&) d -yhel. gzH zs2d

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

g;kSakfij 'io hul J x g`vJkjx htvg;l gygjkx 3hJl 9kjX 9fr zjX ;hTb {a;jwj hfsk]w ;hjhel. g;kSakfij hfgup ] ; 9sfuia hz, G ;2 gR gRkEk vkhj up;d g;kSakfig2 hfgo 5vl ;3kj gshefx ;S'kHf sk; ykg\Z]3jx g3:3j ;S'kHf ykg\Z]3jx vkhj3k v;kj ukJH\kj g3:3j ;S'kHf ykg\Z]3jx Z3J hjgajx j3khj h3lkj 9kjX 9fr ;hTb {a;kjw hfsk]w ;gj. h;e[ huf 9kmgd g;kSakfig2 \kjdi2 'okjd g3; J 5vl ;3kj gshef hfsk]w ;gj Rj ajk \kjdi2 ;b T ;; 'y[d lk\ y®'. uvgsv gs;khfg;l E:z] akJHg\3 hlhsg3t g;kSakfig2 ;hTb gYQd G; \kl Zykf 'fkHge. g;kSakfij hfoj 9k8[hf; ;kj4kfk jk2g;k3 gjktx sgljg;k3lkx holk z,mjXjx ak¥kEd `;k fd[f g3;hf;j agJ2km ;hj fd[f fd[f {a;jwj sqd] j§a huge.



ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

9k;b]wj g;FuJ h'Fu[ vkhj sylj \kh3];l 5ks] -of Hhjgmvfj {Vv g3;hf;j U'kjk HB3 GFt 5[tv G aqw] ;gj ahj;Lafk

d]skf; ;Thb \qhs ;s gykEkj ;kjgw g4hdj fd[f g3;hf; \kh3];l 5khs], h'gpb glk;haJ2 -yge. HB3 GFt 5[tv j 98rY H,glFtj \kjdi2 {gurkmahd t) h3gfk uia g\kyjk G 'khs],yksd 9EhZyd vkhj sylj \kh3];l 5khs], hfs]kw ;gj hR h'P'j 9k;b]wj g;FuJ h'Fu[ -y ahjge. GH \kh3] ; l 5ks] j hfs] k w ;jkj {gUupr hfjkhsbg\koi g\kof 9kjX ;Thbj fd[f g3;hf;; 9kmd Zykf hu2k. GH \kh3];l 5ks] \kjdj h'4rkd g;kSakfi -of Hhjgmvfj {Vv g3;hf;j zykg2gj hfs]kw ;jk -yge.

'

jkoZykf-l 9kgy 9kjX \Ej lkl; lm ak2.

28

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

gd0> aJ`s zkYk¯gd gsk; hfoj ;hj ;Thbj pkP'd h';kpj 'kg' G; h'P'kz okmTd ;gj. GH h'P'kgzgj sH H{g; -l cqhj gRkEkj haed ;Thb gYQ; {Vv g3;hfg;gj oh=d ;jkj ;ks 9kjS\ ;gjk. gd0> ;2 gR GH z;glk pJi -ofj a` aJup]fd -yge. H2kj G3k syld 9khs a[hl gjkaw ;hjgek 9fr hdhf3k syld h'h\Í g3Jd akvhlj a[hl lmkHgek. GH z[gRkm -of Hhjgmvfj aJ'Ì hfgu]p; 9hod -of G gd0>j aJhdhQª2k 'rDª ;gj gR -of Hhjgmvfj 0ajd ahPvsi2k gupj ;Tb; z;lj 9h8; h'P'kz 9kge. -of Hhjgmvf G hdhf 'ej aqg'] 9Í 9kjX svlk aJgvv g;kSakfi hP+95kt] g;kSakfij 9h8mJyw ;gj.



ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

fs]uk 'kg2kg;s hlhsg3t gaJsj ajk l' akgj ;Tbg; \kl {¯akuf

-o

hE; zkj -d2kj ;jk h'4rkd g;kSakfi fs]uk 'kg2kgs; hlhsg3tj U'kjk hfhs]d {']j;

gaJks «5vg53 hjv 9gm]hf; gshf{j¬ ;Tb;j skod 'y[d glk;haJ2 -yge. GHg3k G; -ohE; aJtk:3 y2 Rkj gRkgmhu ;Tbg; \kl {¯akuf l' akgj. g;kSakfij aJ'Ì hfgu]p; hugfp gag3l G ;Thb okmjw; ;2 gR GH aJtk:3 'y[gdk h'gpbdkgj ahjaqw]. GH aJtk:3 htGha j d[lfkd \kl ;ks ;gj 'k 9khs ;' akgjk gR H htGha j \kl h';La y2. lEwi2 \qhsd R®d htGha Gg;'kgj 9z5l y2 dkd gaJks aJ\kEi j§gagj ;ks

gaJks g'he aJ\kEpkli y2. g;kSakfig2 m[ojkdj lmgd 9fr jkorgdk gaJksj sk8rgsgj ;Tb;j skod G; h'gpb ahjv2 aJkAd ;hjge. 9khs 9fr jkorgdk gaJks -l Rk'j 'kg' gvB3k ;hj 9kgek. H2kj 'kg' ak¥kEx s8raJgupx jorZykfx sykjkB3J d gtgsk hugek Rj ajk ;Tb; 9kjX htlkj h'lk;j ajk \kl h5tg'; akHgek. htGha

;gj. ;Thb sFQkl2 0 gaJks 'rEykj; zSaqw]

j d[lfkd gaJksj 9kl[x gc>íx ;aky 9kjX

Z'i;Thd aJukf ;hjge. pJi gag3l G ;2 gR

8kfj aJg2km ;hj 9h8; {¯akuf ;hjge. pJi

9khs m[ojkdd g'he ahjskgw gaJks; ;Tb; -l -l gRkEkd ;ks ;hj 9kgek. H2kj 'rEykj

gag3lj sgd gaJks aJg2kmj ajk hfj¡gj zkjj aJg2kmj 4jv ;hs 9kgy. skg;]3d {alá 9fr

;jk ;Tb;j ajk gakEk aJhdhQª2kj ajk 9khs

5v5jkv 5kh3]lkHokjj d[lfkd gaJks 'y[d

GH ahjwksd 9khy ak0> gR htGha j d[lfkd

aJ\kEpkli 9kjX htGha j d[lfkd ;s ukgsk y2. gd0> ;2 gR gaJksj aJg2kmj ajk g;El ;Tb;g;H fy2 'j, htlkj 9kjX g;kSakfig;k lk\khS'd y®' 9kjX H jkB3J 9kjX skdT\qhsj h';kpgdk zyk2; aJskhwd y®'. 9kpk ;gjk GH 'ej gpb-lg; ;Tbg; g4hdd 9h8; {¯akufj 'kg' gaJksj aJg2km ;hj'. ;Tbg; GH

aJtk:3j

9drkh8;

(&@&&^)!#)

d`rj

«hysk,p[

'kg'

jkElx

G;hoh;{h3\ GmJi 9kH_h3_ 9kjX skg;]h3,¬ d gRkmkgRkm ;hj' akgj.

30

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^



ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

gfav[gf -d2kj ;gj ;Tb;j 5jv[f

www.krishijagran.com

5+kHg'kt] Hfg\vfj ajk hz£f ;jkd zyo Hg'kt] Hfg\kvf aJkHg\3 hlhsg3t G; Ggf g;kSakfi y2 hR aJ\kEpkli 9kjX fd[f hz£f hf2FQw; {a;jw h';hpd ;gj. sfd jkh4' hz£f hf2FQ; G; Z'vkhld zh6; hz£f 9kjX 5kh3]gmvf aJwkli y2. H2kj aJg2km skh3j sHvjx dkaskfx 9k ]dkj 9f[zkgj ;jk Rk2. g;kSakfij skg;]h3, G;hoh;{h3\ H_ 9oH2k G ;2 gR Zsk3] hz£f hf2FQ;j aJg2kmj ajk akfi 'vk' ajk Rk2x ;kjw 'kL'; 9kEpr;dkj 9f[zkgj ;s g'he ;hj' ajk Rk2. H2kj ajk g;El akfig2H fk'kgv 'j, ;Tb;j zs2 9kjX 8gfk 'khv Rk2. gd0> ;2 gR ;Tb;j 'kg' GH {a;jw 'íd lk\uk2; y2.

5+k

av[f g;kSakfij fks ;Thb RFQ hfs]kwd 9kmjw[Ek y2. GH g;kSakfij hfoj aJtk:3j U'kjk 9fr aJhdU'Fui g;kSakfi; hfd aJdrky¾kf ofkHge. GHg3k ;Tb;j z;glk sql\[d z[h'8k; 8rkf hu g;H'k3k0 ;Thb RFQ hfs]kw ;gj gRgf/ gZa2kv]x 5mkv]x ykHg3; gZaJ2kv]x 'khmvkj lmd zS'Ìid z;glk {a;jw. g;kSakfij skg;]h3, g;k/9jhtgf3j jky[l 6k;[j G ;2 gR 9kskj aJtk:3 9fr g;kSakfij d[lkfd g'he \kl y2 Rj ajk 9kskj ;Tbg; aJtk:3 aeFu ;gj. gd0> GHg3k0 ;2 gR 9kskj aJtk:3j g`kEk/gslkd g;kgfk 8jwj 9z[h'8k fy2. GHg3k ;kjw y2 gR gfav[fj aJtk:3 ;Tb;j 'kg' aeFuj y2.

gf

32

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

9kskj z;glk aJtk:3 9kHGv9kH skfuFtj y2< yhjgskyf

;T

hb ;kR]d hz£f; s[4r ;kR] '[hl skfk Rk2 9kjX akfi; z[mskdgj g4hd-l -l Rk'j 'kg' akHaj gRkmukf `kg;. hz£fj GH

3is; ;2 gR 9kskj g;kSakfi huJa hz£fj 'kg'

9kEpr;dkd 8rkfd jkh4 9gf; g;kSakfig2 akHaj

hah\hv akHa; G; s[4r g;kSakfi y2. 9kskj

hfs]kw ;hj' 8gjx h;

GH z;glkgj skod pJi

aJtk:3 {¯;TB3 g;vk skglgj hfhs]d y2 hR

9Sskf akhlskj aJkHg\3 hlhsg3t g2 hah\hv akHvj

9kHGv9kH skfuFtj y2. 9kskj aJtk:3 9fr

hfs]kw G; z5l {ursj j§ad Zykhad ;hjge. GH

aJtk:3j d[lfkd g'hv vgl. lmgd aJtk:3j 'kg'

g;kSakfij U'kjk hah\hv akHax uJa h5h3, akHlx

g'he gvkEkhvdkj uj;kj fkH. gd0> GHg3k0 ;2 gR

'l g\l[rx Hgl;h3Jg;l akHa zy 9fr aJ;kjj

{ag\kDªkj h'P'zfi2dkx mJky;j lmd \kl

akHaj hfs]kw 9kjX h'djw ;jk Rk2.

zSa;]x akjup]i -fhd; v[hDª 9khu g;kSakfij s[4r

g;kSakfij tk2gj:3j yhjgskyf G ;Thb okmjw

{gUupr y2.

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

33


ÎßÁ±¥ó±òÏ üÑÂõ±ðÃ

www.krishijagran.com

Ghd2k h3J,gmk G ;Tb;; gzEk 9km' k' l g4hd 9kjX ;Thb {a;jwj zh6; zs2d gfkgakEkj ajk ;B3 uqj ;hj'-l ;Tb; z;lj 'kg' sgyFuJ GFt sgyFuJ g;kSakfi G G; \kl augYa -lge. sgyFuJ GFt sgyFuJH 'íaJhdhYd h3J,gmk ahj;Lafkj ;w]k3;j g;kAal holkd gd0>glk;j aJ`s ;kZ3s yk2khj, g;FuJj p[\kjS\ ;gj. Rkj {uck3f ;w]k3;j ;Thb sFQi ;Tb k 'k2gj gm1g=j U'kjk ;jk Rk2. GH z[gRkm 9fr g;kSakfij h'b2k z;l s[4r j§gagj {ahZyd 9khel.

\k

GH z[gRkmd g;kSakfij hvH9 9jh'Fu ;[skj G ;2 gR 9khs g;kAald h3J,gmkj aJ`s ;kZ3s yk2khj, g;FuJj {uck3f ;hj'j 'kg' {¯z[; -y 9kgek. h3J,gmk mJksr zsTh d G; hfw]k2; \qhs;k aklf

;hj'. gd0> ;2 gR 9kskj ;kZ3j yk2khj, g;FuJj aJ`s gv3 aJdrY j§gagj ;Tb;j 0vj-l -l Rk' Rkj aJg2km ;Tbg; hfoj HVekj 9f[zkgj ;hj' akhj'. H2kj 'kgu0 H2kj ajk mJksr gjkomkj; 9kmd Zykf ak' 9kjX 9kEpr;dk 9kjX {aládkj skod zszrkj zsk8kf y®' 9kjX ;Tb;; g3:3jgjk z[h'8k ak'. gd0> ;2 gR 9kskj {gUupr; a[jk ;hj'j 'kg' ;w]k3; 9kskj 'okj y2. h3J,gmk; 9hd gzkf;kgl jkoZtykfx m[ojkdx sykjkB3Jx s8raJgupd 9khugdk 9kjS\ ;jk Rk'. zqQj sgd h3J,gmkx sgyFuJ GFt sgyFuJ g;kSakfij G; h'gpbdk -yge ;Thb {a;jw GhmJgm3j gzEk hR ;Tb;; hR g;kgfk hfgEpj h'fk gd0>glk;; g4hdj 9kEpr;dk; a[jk ;hj'j 'kg' g3:3j 9kjX 9fr RFQ;Td ;Thb {a;jw \k=kd {alá ;jk'. H2kj 'kg' ;Tb;; g;kSakfij 5klj ajk gyLalkHf fS'j !*))@^^@^^* d g;El G3k ;l ;hj' lkgm 9kjX h3J,gmkH z;glk gzEk aJukf ;hj'.

34

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj

;Tb; GH4f gupj 8gjkyj y2< jk8k gskyf hz, pd ;Thbj Z'j§a 'y[d tknj y2. 9Egpr GHbkj ;`k 'y[d a[jfk gR \kjd ;Thb aJ8kf gup y2 h; GHbkj ;`kd 9khoj 'kZdhE;dk vhjdk`] 9kge. \kjd aJkvif ;klgj ajk ;Thb aJ8kf -yge 9kjX 9fkmd ;klgdk \kjd ;Thb aJ8kf gup hyvkga adk;k {jXEk'. 9k8[hf; g3;hf;j aJg2kmj ajk \kjdi2 ;Thb; 9kho hup akHge 9kjX h;e[skf ;Tbg; hfgoH Ggf 8jwj g3;hf;j -d2kj ;hjge Rkj sk8rgsgj \kjdi2 ;Thb; G; fd[f hum¡ akHge. H2kj ;Thbj Z'j§a tknj gykEkj lmgd aJgdr; jkord g'glm g'glm 5vlj g4hd ;jk y2.

gu

9kho \kjd ;Thb gYQd h'P'j hU'di2 Zykfd 9kgy. gRkEk h;e[ zs2j ajk gRgfugj ;Tb;x g4hd 9kjX 'okjd fd[f g3;hf; oh=d -y -mge dkj ajk ZaB3 y2 gR gup ;Thb gYQd {Íhd ;hjge. ;Thbj GH ahjEd]fj Z'j§adj h'b2d ;Thb okmjgw ;Thb sFQi jk8k gskyfj hznj lmd ;`k akhd ;Thb sFQkl2j mhdh'h8j h'bg2 okhf'-l gvB3k ;gj. aJZDd ;hjgek dkj h;e[ 9,p/ ;Thb sFQkl2 u[H 'ejj ;kR];kl; g;gfugj vk2? GH vj;kjd ;Thb sFQi -y `;k gskj u[H 'ej a[jk -y -mge. GH u[H 'ejd ;Thb gYQd fd[f ahjEd]f -yge. 9khs g;H'k3k0 fd[f ahj;Lafk GH zs2d aJg2km ;hjgek. GH ahj;Lafkj 9¡m]d 9khs 9khs fd[f h'Okf g;FuJj 9kjS\ ;hjgek. sH \kgEk GH u[H 'ejd ;Thb gYQd 'íd ;ks -yge Rj ajk ;Thb gYQd fd[f hup akHge. ;Thb h';kpj 'kg' aJg2km ;jk h;e[skf fd[f ahj;Lafkj h'bg2 ;0;? ;Thb 9kjX g4hd2;j h';kpj 'kg' vj;kgj g;H'k3k0 s[4r ahj;Lafkj aJg2km ;hjgex R®d s[4r j§gagj aJ8kfsFQi 5vl 'isk gRkofkx aJ8kf sFQi ;Thb hz£f gRkofkx fd[f ;Thb h'Okf g;FuJj z£klfx H/'okj aJwklij z£klfx ukhl {¯akuf 'Th ;hj'j

'kg' hfj¡gj aJ2kz 9khu ahj;Lafk 9kge. ;Thbj h';kpj 'kg' 9khs hfj¡gj ;ks ;hj 9kgek. {¯akuf 'Th ;hjge?

;hj'j 'kg' ;Thb sFQklg2 h; ;ks

gupd ;Thb {¯akuf 'Th ;jkgdk 9kskj tknj lYr y2. {¯akuf 'Th ;hj'j 'kg' hdhf3k 'ZDj aJg2kof/ akfix zkj 9kjX {Vv m[wkm[wj 'io. akfi; g4hd-l -l Rk'j 'kg' aJ8kfsFQi ;Thb hz£f gRkofk; hsef gsktd 9¡\[]Dª ;hjge. @)!%/!^ j d[lfkd !%%) g;kh3j zlhf @#$) g;kh3 3;k 9k'hF3d ;jk -mge hRg3k gRkEk 'ejj d[lfdk %! pdk,p g'he y2. H2kj {ahj0 g3kakl hz£f aJwklij 0ajg3k ;ks ;hj 9kge. 'io 9kjX zkjj gYQd ;Tb; z;lj 'kg' m[wkm[wR[Dª zkj 9kjX 'io gRkmkf 8jk -yge.

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

35


zkYk¯;kj g4hdd gykEk 9h8; 4jv; ;sk'-l vj;kgj h; augYa -lge? g4hdd gykEk 4jv; ;sk'-l 9khs fis ag33 zkjj 'rEykj ;hj'-l aJvkj ;gjk Rj ajk zkjj 0ajd 4jv ;hs Rk2. H2kj 'kgu0 9khs vh2l gyL` ;kt] gRkofk0 aJg2km ;hjgek Rj ajk skh3j fihjYw gykEkj ajk zkj 9kjX akfi \klugj 'rEykj -yge 9kjX 4jv ;hsge. H2kj 'kgu0 9khs ajSajkmd ;Thbj 0ajd 9h8; 8rkf hugek Rkj 'kg' 9khs @)!%/!^ 'b]d @%) g;kh3 3;k 9k'F3f ;hjgek. jkor vj;kgj *))) d-; 9h8; :+kZ3kj -d2kj ;hjge. H2kj 'kgu0 sfgjmkj 9¡\[]Dª !) lk4 {¯akuf mkdj hfs]kw ;hjge Rj ajk g4hdd gykEk 4jv ;s y®' 9kjX ;Tbg;k H2kj lk\ l' akhjge. GH 'ejd htGha j %) h;glk 'Zdkd !@% 3;k 9kjX Gs9ha d @%) 3;k ;skH hu2k -mge. hfhPvd j§gagj H2kj ajk 4jv ;hs'. vj;kgj ;`k hu2kj 9f[zkgj ;Tb;j 9k2 u[m[f ;hj'-l vj;kgj h; augYa -lge? gRgfugj vj;kgj ;`k huge gR @)@@ -lg; ;Tb;j 9k2j u[m[f -y Rk'x H2kj 'kg' vj;kgj zSaqw] j§gagj gvB3k ;hj 9kge. gRkofk aJZDd ;hj'j 'kg' vj;kgj t) 9gpk; tl\kHx 9kakj zhvE 98rYdkd ;Thb sFQkl2d G; zhshd m6f ;hjge. H2kgfH fy2 fk'kt]g;k 9khs H2kd zygRkm ;hj'-l 9ky¾kf ;hjgek. lmgd vj;kgj ajSajkmd ;Thb h';kp gRkofkx fis glhad H{hj2k gRkofkx vh2l gyL` ;kt] gRkofk 9kjX aJk8fsFQi ;Thb hz£f gRkofkg;k aJg2km ;jk -mge. H2kj 'kgu0 H/'okj gRkofkj ajk ;Tb;; aJdrY \kgE lk\ y®'. skv] @)!* -lg; H2k; %*% 4f 'okjj lmd oh=d ;jk y®'. H2kj {ahj0d ;Tb;; aßaklfj 'kg'0 gaJk¯zkhyd ;jk -mge Rj ajk gd0>glk;; 9hdhjDª 9ksukhf y®' akgj. 9kskj uT h'P'kz gR @)@@ -lg; ;Tb;j 9k2 u[m[f -y Rk'. ukhlj {¯akuf 'Th j 'kg' 9ka[hf h; jffihd ;hjge? ukhlj {¯akuf 'Th j 'kg' vj;kgj h;e[ huf 9kmgd zs`]f sqlr 'Th ;hjge. @)!#/!$ -lg; jkB3Ji2 4kur z[jYk hsef skyd !^ 4f jkord $*@ 4f holk 9¡\[]Dª 9khel h; @)!^/!& 'b]d @( 4f holkj ^#* 4f holk-l 'Th ;jk -mge. H2kj {ahj0 H2kj {¯akuf 'Th j 'kg' %#$ 4f ;Thb h'Okf g;FuJj U'kjk #!x))) gyokj gy:3j fd[f g3;hf;j aJg2km ;jk -yge. ;Thb h'Okf g;FuJd (# 4f sky ykd Zykhad ;jk -mge. aJgdr; yk'j ajk !)) ;[HF3l sky {¯akuf z[hfhPvd ;jk Rk'. H2kj {ahj0 vj;kgj uic];khlf ahj;Lafk0 aJZDd ;hj 9kge. gupd ;Thb hpYk fihdj p[8jhwj 'kg' h; ;hj 9kge? GHg3k 'íd \kl aJPf y2. h;e[huf 9kmgd 9khs ;Thb hpYkj ak6rQªs 9kjX h'b2 'ZDd 'rka; p[8jhwj 'kg' mh6d a£s htf ;hshdj 9f[gskuf ;hjgek. H2kj {ahj0 Z3[gtF3 gjht gRkofk «jXgjl

36

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

www.krishijagran.com GF3kjhaJhf2kjhva GEkjgfv gtg\lagsF3 gRkofk¬ 'b] @)!% vfd 9kjS\ ;hjheglk hRg3k @)!^/!& d aJ\kEi y®'. GH gRkofkj 9¡m]d Zfkdg;kDj h'urk`]i; #))) 3;k aJhdskgy 9kjX Zfkd; h'urk`]i; aJhd skgy !))) j ajk ' kH @))) 3;k ;hj hu2k -mge. H2kj ajk ekQ/ekQi; gaJk¯zkyf ak' 9kjX gd0>glk;j \hEbrd {o¾l y®'. ;Thb h'Okf g;FuJd h; h';kp -yge? gRgfugj z;glkgE okgf gR ;Thbj gYQd ;Thb h'Okf g;FuJj m[jXd¾aqw] \qhs;k `kg;. ;Thb h'Okf g;FuJj zhQª2dk 9kjX ;kR];lkaj ;kjgw ;Thbj h';kpd GHg3k m[jXd¾aqw] \qhs;k aklf ;hjge. 9kho dkhj4d ^$% 3k ;Thb g;FuJ 9kge. ;Tbg; H2kj ajk 9h8; lk\khS'd y0; dkj ajk H2kd ;s]ij z,4rk !^ j ajk ' kH @@ ;hj huge. H2kj {ahj0 !*% 4f ;Thb h'Okf g;FuJd 'b]kol z,mJywj z[h'8k hu2k -mge. !)( g;h\g; d lc[ Zdjd 'io aJz,Z;jw 9kjX $)) g;h\g; d sThD;k ajiYw ;i3 {alá ;gjkEk -mge. H2kj 'kgu0 @(( g;h\g; sky 9kjX hdlj 5vlj 0ajd ;ks ;hj 9kge. GH 'ejd ;Thb h'Okf g;FuJgjk 'kgo3 ' kH %) pdk,p 8fjkpi 9h8; ;hj hu2k -mge. H2kj 'kgu0 $( 4f fd[f ;Thb h'Okf 4[lkj aJZdkE jkor vj;kjj ajk aJkAd ;jk -mge Rj ajk @) 4fj Zykf 'kvhf ;jk -mge. ;Thb h'Okf g;FuJd h;pkf zhFslf 9kjX ;Thb aJup]fij 9kg2kof ;jk -mge R®d #$ of g;FuJi2 sFQi 9kjX h'h\Í jkorj $)) ofd-; 9h8; sFQix zk,zu 9kjX h'8k2g; 9,p mJyw ;gj. H2kj {ahj0 g;h\g; ag3]glk l£ ;jk -mge Rkj sk8rgsgj g;h\g; j ;kR];lka 9kjX gzEkj 9flkHfj 0ajd gvkEkhvdk ;jk -mge. \kjdi2 ;Tb;; 9ka[hf h; aksp] hu' h'vkgj? \kjdi2 ;Tb; gupj g\hd y2x GH4f gupj 9Íukdk y2 gzH;kjgw sH ;' h'vkgjk gR 9kskj ;Tb; z;gl 9k8[hf; ;Thbgj oh=d -y fEifds ;Thb g3;hf;j mJyw ;j;. \kjd ;Thb gYQd h'P'j h\djd hU'di2 Zykfd 9kge. 9kho \kjgd h'P'j g;H'k4gfk gupd hfoj ;Thb aJtk:3 vkalkH ;hjge. 5vlj {¯akuf hRskf 'kh ' hzskgfH 9h8; lk\ ;Tb;; y®'. 9kskj ;Tb; z;l ;Thbj aJhd 9h8; zokm y®' lkgm. ;Tb; z;gl ;Thb h'Okf g;FuJd h'gpbOk ajk ajksp] l' lkgm 9kjX skh3j ajiYw ;jk' lkgm 9kjX 9h8;j ajk 9h8; vj;kji ;Thb gRkofkj lk\ l' lkgm. aJZDd;d]k Hskfj 4kfx hZfmúk gv18[ji gorB6 z,'kuukdkx z,'kuukdkx ;Thb okmj fd[f huL+i g5kf</ (%*@(%&%#*!x *%**((*$#&@ H/gsHl</ imran@krishijagran.co singdha@krishijagran.com


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj

9h8;j ajk 9h8; gup'kzi; g;1pl aJhpYw aJukf ;jk 9kskj lYr< o2¡ ;Tb k jd h'P'j Ggf gup y2 hR h'P'd h'h\Í gYQ ahjv2 aJkAd ;gjx gz2k lkhmgl g4lj gYQd y0;x 9kHh3x ;Thb 'k aJhd\kj gYQd y0; \kjd gupj z;glk gYQd skf/zFskf aJkAd ;hjge. !@@ g;kh3d-; 9h8; ofz,4rkj GH4f gupd Ggf 'ígdk glk; 9kge hR g3;hf;j h'bg2 fkokgf 9kjX ahjd]fj h'bg20 9Emd fy2. GH \kjd mJksr 9£ld oi2kH `kg; hR GH ahjd]fj \kjdj h'bg2 9Emd fy2. GHg3k g'glm ;`k gR \kjdj h;e[skf mJksr 9£l fd[f \kjdj Z'j§a 9kjX gz2k \kjdj glk;-; zSah;]d -yge. GHg3k mJksr 9£lgjH fy2 'j, vyj 9£lgdk gjkomkjj 'kg' gu1hj 5[hjge. zszrk -yge gd0>glk;j 0vjd g;1pl 9kjX g3;hf;j Okf fkH 9kjX Rkj 0ajd g3;hf; 9kjX g;1pl 9kge gd0>glk;j 0vjd aJhd\k fkH. Ghd2k \kjd vj;kgj GH hf'f[Ek fks; uqj ;hj'j 'kg' gvB3k ;hj 9kge. GH aJ2kz; z5l ;hj'j 'kg' vj;kgj ;g6kj ahjpJs ;hj 9kge Gf_Gv_ht_hv_ 9`]k¯ gfvgfl Z;il gtg\lagsF3

\k

gRgfugj 9kgakfkglkg; okgf gR GH 'Ty¯ ofz,4rkj gupd gjkomkjj 'íd 9kEpr; y2. hR R[E;; gjkomkj ak' hzskgfH gupj 9kh`]; 9EZyk {Íd y®'. gupd GH aJg2kofi2dk-l lYr jkh4 @)!# vfd Gf_Gv_ht_hv_ 9kjS\ y2. GHg3k gzH augYa y2 Rkj sk8rgsgj gupd G; ahjEd]f 9kjS\ y2. Gf_Gv_ht_hv_ G; ak'hl; aJkHg\3 ak3]fkjhP'a y2 hR {urs 9kjX g;1pl h';kp sFQkl2j 98ifd 9kge. H2kj {gUupr gupj R[E 'm]; gjkomkjd zyk2 aJukf ;jk Rj ajk R[E 'm] Z;ilj sk8rgsgj 9h8;j ajk 9h8; gjkomkj aJkAd ;hj' akgj.

;jgakgjvf. Gf_Gv_ht_hv_ G \kjdj gjkomkj ' k'j 'kg' gup'kzi; g;1pl hpYk aJukf ;hj'j 'kg' G3k tknj 9h\Rkf 9kjS\ ;hjge. ;Thb okmjgw Gf_Gv_ht_hv_ j G;hoh;{h3\ tk2gj:3j 9kjX hv5 9akgjh3, 9h5vkj o2¡ ;Tb k j ajk okgf gR Gf_Gv_ht_hv_ gupj g;1pl h';kp 9kjX gjkomkjj z[gRkm; 9kmd Zykf hu'j 'kg' ;ks ;hj 9kge. Ghd2k p[gfk gd0> s[4j ajk Gf_Gv_ht_hv_ j ;khyfi_____

Gf_Gv_ht_hv_ u[3k aR]kg2gj ;ks ;gj. aJ`s -yge 9khs gupj R[E 'm]; Z;il g3Jhf, hu2kj ;ks ;gjk hR gd0>glk;; gjkomkj hu0Ekd m[jXd¾aqw] \qhs;k aklf ;gj. aJhpYw aqw] gykEkj haed aJskw aQ0 hu2k y2. H2kj 'kgu0 Rhu g;kgfk'kH g3Jhf, gvF3kj 9kjS\ ;hj' h'vkgj gdhd2k gd0>glk;jj 'kg' wgjk z[h'8k 9kge Rj ajk 9h8;j ajk 9h8; R[E 'm]H g;1pl h';kpj hpYk mJyw ;hj hfoj \hjd h`2 hu' akgj 9kjX 9h8;j ajk 9h8; gup'kzi; g;1pl hpYk aJ u kf ;jkH Gf_Gv_ht_hv_ j {gUupr y2. sH 9kgakfk; ;' h'vkgjk gR Gf_Gv_ht_hv_ j GH 9h\Rkfj

9¡m]d @)!% vfd ! g;kh3d-; 9h8; R[E'm]; g;1pl h';kpj gRkofkj 9¡m]d aJhpYw hu2k mhel R®d z;glk gYQd gRgf 9kg3kgsk'kHlx ;Thb gYQx h'{h3 g`gjhax ;[h;,x Hgl;3Jhf:zx gsk'kHl gjkg'kh3:zx gE'x g5vgl g3;gfklhox gEhLt, h53kj 9kjX 9fr gYQg3k g;1pl hpYk aJukf ;jk -mge. Gf_Gv_ht_hv_ j s[6 @$ 3k gYQd 9khs g;1pl aJhpYw aJukf ;gjk. H2kd Rhu mJksr 9£ld Z;ilj ;`k g;kEk Rk2 gdgfy®gl ;T h b gYQd gRgfugj 5ks] gaJ h :3vx Qªa ;khL3g\vfx ;i3aklfx s¯zraklfx sq m ] i aklfx 5[ t gah;, 9kjX GF3kjgaJhf{jhP'aj

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

37


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj 0ajgdk g;1pl aJhpYw aJukf ;jk y2. Rhu gRkEk 'ejj z,4rkj ;`k ;0> gdgfy®gl @x))x))) d-; 9h8; 9\rh`]; ;Thb gYQd aJ h pYw aJ u kf ;jk -mge. gRgfugj z;glkgE okgf gR \kjd 9kh`] ; gYQd !% pdk,p gRkmukf ;Thbj ajk ak2 gzH;kjgw ;Tb;; 9kjX mJksr \kjdj h';kp 'íd uj;kj y2. 9Egpr ;Thb gYQd vk;hjj z[gRkm ;s 9kge h; GH gYQd Z'gjkomkjj z[gRkm 'y[d g'he 9kge. gupj %) pdk,p ofz,4rk mJksiw \kjdd hf'kz ;gj Rkj oihE; ;Thb 9kjX yZdhpLaj ugj ;ksj 0ajd hf\]j ;gj. gzH;kjgw ;Tb; 9kjX mJksiw \kjdj hf'kz ;jk glk;j h';kpj 9kEpr; y2 gzH;kjgw h'gpb-; mJ k siw \kjdd gjkomkjj z[gRkm zThB3

38

;hj'j 'kg' aJ8kfsFQi g;1pl h';kp gRkofkj 9kjS\ ;jk mge. 9kgakfk; okhf' hu0> gR aJ8kfsFQi g;1pl h';kp gRkofk vj;kjj 'y[d tknj gRkofk y2. H2k; 9khs G; g5+mhP'a gRkofk '[hl' akgjk. GH gRkofkj 9¡m]d aJ8kfsFQi g;1pl g;FuJ Zykhad ;jkgjk G; tknj gRkofk Ghd2k 9kjS\ ;jk -mge Rkj 9¡m]d holk Zdjd aJ8kfsFQi g;1pl g;FuJ 4[lk Rk'. H2kd 9khs ^ pdk,pj zkskfr z[d g;FuJ; Zykhad ;hj'j 'kg' &) lk4 3;k-lg; glkfj 'rEZyk ;hjgek. 9kg'u;; @)@@ -lg; @)x))) d-; 9h8; glk;; g'glm g'glm gYQd aJhpYw aJukf ;jkj ;`k hu' lkhm'. \kjd vj;kgj GH gRkofkj 9¡m]d @)@) -lg; ! g;kh3d-; 9h8; \kjdi2; aJhphYd ;jkj lYr j4k -mge. H2k; g;El

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

GfGvhthv 9kjX vj;kgjH sqd]j§a 9khf' gfkEkgj. H2kj 'kg' gup'kzij ajk zygRkm 9kpk ;gjk ;kjw 9khs GH4f gup; 9km' k' lkgm. H2kj 'kg' 9khs z;glkgE hshl 9km'kh ' lkgm. ;T h b okmjwj sk8rgsgj sH gup'kzi; ;' h'vkgjk gR Gf_Gv_ht_hv_ j GH 9h\Rkfj sk8rgsgj g'he\km \kjdi2H aJhpYw aJkAd ;hj 9km'k ; 9kjX hfoj \hEbrd {o¾ l ;j;. 9khs g;1pl h';kgpgj 9h8;j ajk 9h8; \kjdi2 aJhphYd ;hjs 9kjX gup; 9km' ks. 9khs gup R[E 'm]j \hEbrdj {o¾l gykEkgdk ;ksfk ;gjk. aJZDd;d]k Hsjkf 4kf gorB6 z,'kuukdkx ;Thb okmjwx fd[f huL+i g5kf/(%*@(%&%#* H/gsHl/imran@krishijagran.com


www.krishijagran.com

zkYk¯;kj

;Tb;j s[4r8kjkd oh=d ;gj htht h;pkf< t) akg3hj2k

@^x @)!% vfd hthv h;pkf gvgfl l£ GH {gUuprgj y2 gR ;Tb;-l vj;kji gRkofk \klugj -m ak' akgj Rkgd g'he\km ;Tb; lk\khS'd y®' akgj. htht h;pkfj l£ ;jk vj;kjj aJp,zfi2 augYa 9khel. aJ8ksFQi fgjFuJ gskuig2 l£ ;gj h; gvgflj G; 'ej hdhf sky aqw] gykEkj haegdk ;Tb; H2kj ajk z[4igf? ;Tb;j zszrkj hfukf -ygegf? 9kho gd0>glkg; 'okjd {hvd sqlr 'ZD g'hv' akhjgegf? g',;j ahlhv 'k g',;j d`r ;Tb; z;gl aJkAd ;hjgegf? \kjdj ;Tb; ykHg3; -ygegf? hR mk0>d Ghd2k0 h'o[-l -m gakEk fkH gzH gupd gvgfl 4[hlgl ;Tb;j h;skf {a;Td y®'x GHg3k zsg2 ;'. GH z;glk h'b2j 0ajd ;Thb okmjw G htht h;pkf gvgflj Ghtvgfl tk2gj:3j gogfgjlx gvgfl gyt t) sgfko ;[skj akg3hj2kj lmd h'ZdTd \kgE ;`k akgd 9kjX gvgfgl ;Tb;; g;gfugj gzEk 9km' kHge GH h'bg20 okhf'-l gvB3k ;gj.

gs®

htht h;pkf gvgfl 4[lkj {gUupr h;?

;gjk.

GH gvgfl h'gpb \kgE ;Tb;j 'kg' 9kjX mJksr 9£lj 'kg' zSaqw] zsha]d y2. ;Tb; z;l; fd[f d`r hu2kgdk 9kskj ;d]'r y2. h'gpb-; ;Thbj -'Okhf; d`rx 'djx 'okjj uks 9khuj 0ajd zgdo d`r aJukf ;hj ;Tb; z;l; lk\khS'd ;jkgdk 9kskj 8rkf y2. 9kskj gvgfl G gd0>glk;; g;El ;Thbj 0ajgdH d`r hfhug2 'j, hpYkx ;[3ij hpLax g',h;, 9kjX z,Z;Thdj lmd oh=d gvgflj 0ajd zsg2 zsg2 9khs zSaJzkjw

GH gvgflj gRkgmhu ;Tb;j h;skf lk\ -yge? htht h;pkf gvgfl uqjup]fj G; aJp,zfi2 augYa y2. gvgfl 'íd uqj-lg; h'ZdTd -y 9kge. G3k zs2d gvgflj up];j z,4rk u[H g;kh3d-; akj ;hjhel. mg= up];j z,4rk G; g;kh3 `kg;. gvgflj g;H'k3k0 aJgmJs glk;haJ2 -yge gRgf/ g4hlykfx 5[l/h;pkfx aR]kEjf ;i 9kjx glk; j, 9khu ;kR]Qªs up];j U'kjk aJp,zfi2 -yge.

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

39


zkYk¯;kj h;pkf gvgflj 3kgt]3 9htg2£ g;kfg3k y2/ g;El ;Tb; gf gd0>glk;j ahj2kl? h;pkf gvgfl g;El skf[y; ;Thbj d`r hfhug2 'j, H2kd ;Tb;j ahj2klgjk \ja[j 8rkf jkg4. GH gvgflj sk8rgsgj zqvfk 9kjX sgfkj¥f ;kR]Qªs skf[yj 0vj-l Rk2. GHg3k aJ`s 'kj y2 gR ;Thb ;h' gmkB6ij 9kg2kof ;hjge Rkj 9¡m]d ;h'dkj sk8rgsgj ;Thb h'Okfj d`r ;Tb;j hu2k -mge. gvgfld h5;vf 9kjX ff h5;vf hvhjg2glk ;Tb; 9kjX ;Tb;j ahj2klj 'kg' zSaJvkhjd ;jk y2. g;hd2k'k gvgflj sk8rgsgj ;Tb;; -'Okhf; d`r {alá ;gjkEk y2. gvgfl G ;Tb;j zszrk 9kjX g;gfugj hfukf ;gj? gvgflj -uhf; g5kf GH ;kR]Qªsj sk8rgsgj ;Tb;j zszrkj hfukf ;jk y2. H2kd ;Tbg; hR g;kgfk zs2d g5kf ;hj hfoj aJPf gj;t] ;hj' akgj. -'Okhfg; z;glk aJPfj {Dj zsg2 zsg2 hug2. gvgfld g;H'k'kj ;Tb; 9kjX -'Okhf;j skod stkgjg3k 'rEykj ;jk y2 Rj ajk zh6; d`r ;Tb;; hu' ajk Rk2. stkgj3j ;Tb;j zszrk; \klugj p[hf -'Okhf;; hu2k y2 9kjX -'Okhf;j U'kjk hu2k hfukf \klugj ;Tb; z;l; hu2k y2. gvgflj aJvkhjd gykEk ;kR]Qªsd h; h; fd[f aJg2km ;jk -mge? gvgfl; 9khs z']k,mif gvgflj j§ad Zykhad ;hj'j 'kg' hfj¡gj gvB3k ;hj 9kgek. H2kd 9khu 9khu'kzi zsquk2; 8rkfd jkh4 9k3] GFt ;klvkjj 0ajd 9k8khjd g;H'k3k0 aJgmJs gu4[Ek0> Rkj sk8rgsgj zyogd gd0>glk;j lmd oh=d ;jkj 9kskj aJ2kz y2. uqjup]fj htht Za3]v gvgflj lmd hshl Z'gupi g4lx 3JkHg'l gms 9kjX Hgfkg\vfj 0ajd 'íd gzkf;kgl aJgmJs zSaJvkhjd ;jk y®'. gvgfl G \kbkj zszrkj zsk8kf g;gfugj ;gj? aJ`s aR]k2d H2kd hyFui gvgflj j§ad Zykhad ;jkj {gUupr 9khel. G'kj H2kd Gg;'kgj z5ldk gakEkj haed hU'di2 aR]k2d gRkEkj gvB3k ;jk y®'. hU'di2 aR]k2d 9k£hl; \kbkd zhÍh'B3 ;jk y®'. 9k£hl; g;FuJi2 9ksk; H2kd zyk2 ;hj' akgj. uqjup]fj Ggf G3k {H, 9kge Rkj sk8rgsgj Gg;'kgj gupj a£kpd-; 9h8; g;FuJ hfoj hfoj 9k£hl; \kbkd ;kR]Qªs gu4[EkH. H2k; gfgfk ;khZ3, {H, '[hl g;kEk y2. h;pkf

40

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

www.krishijagran.com gvgfl H2kj lmd hfj¡gj dklhsl 'ok2 jkg4. ;Tb;j 'kg' g;kgfk Okf' ]; ;kR]Qªs Rhu zSaJvkhjd y2 gdgfy®gl 9khs dk; 9k£hl; \kbkd tkh', ;hj up];j 0vj-l -l gRkEkj gvB3k ;gjk. 9Egpr h'h\Í gYQi2 g;FuJj lmd 3kH/9ka ;hj 9khs 9k£hl; \kbkj zszrk; uqj ;jkj gvB3k ;gjk. gvgfld g;gf;[Ek aJgmJs gu4[0Ek y2? gvgfld g4hd 4hlyf ;kR]Qªsj sk8rgsgj hfdr -uhf; ;Thb ;kR]j h'bg2 ;Tb; z;l; d`r aJukf ;jk y2. 9kskj GH ;kR]Qªs jkhda[Ek zSaJvkj ;jk y2 Rj ajk ;Tb; z;gl d`r 9kyjw ;hj g4hd-l Rk' akgj. zÌrk gygL+k g4hd fkgsgj ;kR]Qªs 9kjS\ ;gjk R®d ;Tb; z;gl g5kf ;hj 9kskj lmd oh=d y®' akgj. ;Tbg; hR fS'j g5kf ;gj gz2k 3kl h5J fS'j y2 9`]k¯ GH aJgmJsd hRskf g5kf ;gj hzskf h5J y2. GH hvhjg2lj sk8rgsgj ;Tb; z;l; h'gpOj U'kjk gd0>glk;j zszrkj zsk8kf hu2k y2. ;Tb;; g;kgfk ajksp] hu' h'vkgjgfh;? ;Tb;; h'gpb-; GHg3k ;' h'vkgjk gR gd0>glkg; zokm y0;. gRgfugj 9khs okgfk GH R[m Okfj R[m y2. ;Tb;j 0vjd gvgflx 9kglkvfix gsk'kHl vheg2l gsht2k 9khuj ugj 'ígdk sk8rgsgj ;Tb; 9kskj 0vj-l 9khy' akgj. 9Egpr vj;kgj0 ;Tb;j 0vj-l -m ak'j 'kg' gvB3k ;hj 9kge. ;Tb;j ;d]'r gR gd0>glkg; zsg2 zsg2 9ksk; ajksp] 9km' k0;. Ggfugj ;hjgl gd0>glkg; hfoj lmgd 9fr ;Tb; z;lg;k zyk2 ;hj' akhj'. ;Tb; 9kskj lmd hshl zskoj s[4r8kjkd 9ky;. Rhu ;Tb;j ajk zyk2 gakEk Rk2 gdgfy®gl vj;kj 9kskj ;Tb;j skod `;k zszrkj zsk8kf -y Rk'. htht h;pkf vj;kj 9kjX ;Tb;j skoj gzd[ y2. zsg2 zsg2 ;Tb;; d`r hu2kgdk 9kskj {gUupr y2. d`rj sk8rgsgj ;Tb; 9kjX 9khs hshl ;Thb 9k8khjd \kjdj 9`]'rEZyk; h';kpj a`d 'íd 9km-l -l Rks. uiahp4k hz, z,'kuukdk ;Thb okmjw fd[f huL+ix gsk'kHl/(*(!$$##** H/gsHl < deepashikha@krishijagran.com


zkYk¯;kj

www.krishijagran.com

fqrfds zs`]f sqlrj ajksp] hug2< hv_G_hv_ha_ b;; g4hdj d`rj lmgd dkd \hEbrdj 4jvj lmgd lk\-lg; d`r `kh;' lkgm ;kjw Rhu ;Tb;j 0vjd ;Thbj lmd zS'Ìid z;glk d`r `kh;' gdhd2k gd0>glkg; GH z;glk d`rj zykg2gj hfoj 9kh`]; 9EZykd z[uT ;hj' akhj'. ;Thb 4jv 9kjX sqlr 9kg2kmx \kjd vj;kjj U'kjk hR g;kgfk 5vlj fqrfds zs`]f sqlr g;gfugj hf8]khjd ;jk Rk2 H2kj d`r ;Tb;j 0vj-l -l Rk'j 'kg' ;Thb okmjw 3is G ;Thb 4jv 9kjX sqlr 9kg2kmj 98rY h'o2 akl ps]kj lmd ;`k akgd 9kjX fqrfds zs`]f sqlr hf8]khjd ;jkj aJhQª2kj h'bg2 okhf'-l gvB3k ;gj.

;T

fqrfds zs`]f sqlr g;gfugj hf8]khjd ;jk y2? vj;kjj U'kjk fqrfds zs`]f sqlr «GsGvha¬ hf8]khjd ;jkj s[4r ;kjw ;Tb;j 'kg' lk\uk2; sqlr hfhPvd ;jk Rkgd {Vv hfgEp 9kjX 5vlj {¯akuf; gaJk¯zkhyd ;hj' ajk Rk2. aJgdr; 'egj ;Thb s[4r aJtk:3j 'kg' GsGvha j gckbwk ;jk Rk2 Rk; ;Thb 4jv 9kjX sqlr 9kg2km «hvGhvha¬ ; ajksp]; 8rkfd jkh4 hf8]khjd ;jk Rk2. fqrfds zs`]f sqlrj ajksp] ;jk zs2d hvGhvha 9fr ;`kj lmgd ;Thb {¯akufx ;Thb 9kukf gRgf 'iox ;i3fkp; 9kjX 4kurx hz£fx souqji 9khuj sqlrd ahjEd]fx vkhyukx 'okj sqlr aJ'Thd 9kjX oiEfj 4jv 9khuj ugj ;kj;; 8rkfd j4k y2. \kjdi2 4kur hfms «G5hv9kH¬x \kjdi2 ;aky hfms hlhsg3t «hvhv9kH¬x \kjdi2 jkB3Ji2 ;Thb zy;khjdk h'awf z,c hlhsg3t «gfg5t¬ U'kjk fqrfds zs`]f sqlrj 0ajd h;fk hfhPvd ;jk y2. gRgfugj h'h\Í zk']ohf; 9kjX zy;kji Ggoh£j sk8rgsgj sqlr zs`]f gRkofk «haGvGGv¬ j j§ad fqrfds zs`]f sqlr hf8]khjd ;jk y2. haGvGv j 9¡m]d fyk 5vlj 'kg' vj;kgj ajZajj zysd sqlrj 0ajd jkorj ajk h'gpb 9f][gjk8d 'okj yZdgYaj 'rEZyk ;gj. g4hdd 9yk 4jvj 9k8kjd Ghd2k-lg; hR sqlr gckhbd ;jk -ygex dkj ajk ;Tb;; ;s s[fk5k y2. ;Tbg; GH lkg\gj g4hd ;hj' akhj'gf? GHg3k \[l 8kjwk gR ;s lk\ y2. zk8kjwgd gu4k gakEk Rk2 gR ;Thb g;kgfk 5vld g'he lk\ y2

9kjX g;kgfk 5vld ;s. gRkEk h;e[ 'ejd 5vlj {¯akuf g'he fy2 'j, 4jv g'he -yge. 9khs H2kj 0ajd ;ks ;hj 9kgek 9kjX g;gfugj ;Tb;; ;s 4jvj g'he {¯akuf y®' akgj 9kjX {¯akuf g'he y®gl lk\ y®'. ;[>hy2kjj hf8]kkjw 9kgakfkglk;j U'kjk h;2 fy2? ;[>hy2kjj {hvd 9kjX lk\uk2; sqlr hf8]kjw \kjd vj;kjj U'kjk ;jk y2. Rhu jkor vj;kgj h'vkgj gdgfy®gl fqrfds zs`]f sqlrj 0ajd -m sqlr hf8]khjd ;hj' akgj. gzH ugj ;[>hy2kjj zs`]f sqlr hf8]khjd ;hj' hvGhvha hf8]khjd ;hj' akgj h; h;e[skf jkor 9kge hR G59kjha ; 9k8kj hyvkga skhf 'fkv sqlr ;Tb;; hug2. h;e[skf Ggf jkor 9kge hR s[6 lk\j \km ;Tb;j lmd ;gj. h;e[ huf 9kmgd sykjkB3J vj;kgj gdgfugj ;gj. Rhu dkd gvfij uks g'he y2 gdgfy®gl ;Tb;j g'he aHvk ak'. hR hyvkad g4hdj 0ajd 4jv 'kh ge gzH hyvkad GsGvha h;2 'g kEk fkH? hR g;kgfk 5vlj {¯akuf 4jv 'íd m[jXd¾aqw] ;kj; y2. gRhd2kH gRhd2k 4jv 'kg gdhd2k fqrfds zs`]f sqlr0 'kg . gskj sgd fqrfds zs`]f sqlr 'g kEkgdk ;kgjkgj ;kjgw lk\ fy2 'j, 9khs vk' lkgm ;Tb;j goa-; h;skf aHvk gzkskHge. zh6; 9`]d ;Tb;; {hvd sqlr ak' lkgm. hR sqlr 9khs hf8]khjd ;gjk ;Tbg; {hvd sqlr 'okjd g'hv' akgjgf gfkEkgj? h;e[skf jkor gc>í 9kjX vk{lj vkhyuk g'he h; h;e[skf jkord H2kj ahjhZyhd h'ajid y2. Ggf 9EZykd 9khs vk' lkgm gR gzH jkor g;gfugj

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

41


zkYk¯;kj 9kmd 9khy' R®d 5vl h;fkj ajk lk\ fy2. H2kj 'kg' 9khs ;Tb;j 4vj ;s ;hj' lkhm' 9kjX {¯akuf ' k' lkhm'. gRgfugj aJ8kfsFQig2 -;ge gR ;Tb;j 9k2 u[m[f y®' lkgm Hhdykzd aJ`s 'kj -yge gR 9khs {¯akuf 9kjX 4jv; 9kdjkH ;`k -;gek. gd0> ;2 gR 9kgakfkglkg; sqlr ' kH hug2 h; dkj lmgd 4jgvk 'kh -m `kg; gdgfy®gl ;Tb;j h; lk\ y®'. H2kj 'kg' 9khs h;e[skf s[4r gYQj 0ajd ;ks ;hj 9kgek. ;Tb;; fd[f g3;hf;j lmd ahjhvd ;gjkEk 9kjX ;Tb;j 'kg' Zykaf ;jk z,Zykf aJ\kEpkli y®' lkgm Rj ajk ;Tbg; fd[f ;`k hph;' akgj. GHg3k Ggf gYQ y2 Rkj 9\kEd ;Tb;j lk\ fy2. hvGhvha ;Tb;; g;gfugj zyk2 ;gj? hvGhvha j fqrfds zs`]f sqlrj ajksp] hug2. vj;kgj 9kskj ajksp]j 9k8kjd fqrfds zs`]f sqlr gckbwk ;gj. 'k;i hR h;fkj aJwkli 9kge gz2k g'glm g'glm sFQkl2j 9¡m]d 9kgy h; GHg3k g;kgfk sFQkl2j ajk gdhdk2-lg; fy2 gRhd2k-lg; H2kd jkor vj;kjj 9,pukji fk`kg;. 9khs jkor vj;kj; hfg'uf ;gjk gR 9kgakfkglkg; h;fkd 9km'kh 9ky;. hvGhvha h; h; aJdrky¾kfj zFs[4if -yge? 9kskj U'kjk fqrfds zs`]f sqlr hf8]khjd ;jkgdk G3k ;`k y2 h; z;glkd-; tknj aJdrky¾kj 9kskj 9kmd -yge g;kgfk 8jgw jkor vj;kj; G3k 3isj ugj ;ks ;jk' lkgm. 9Egpr H2kd hvGhvhaj 9h8;kj fkH. 9khs GHg3k h'vkgjk gR jkor vj;kgj h;fk gYQd 9kjX \kFtkjw gYQd 9km'kh 9khy 9,p mJyw ;j;. H2kj ajk 9kskj \kFtkjw Ysdk 'kh '. {ukyjw Z'j§ga \kjdi2 4kur hfms Rhu @%/#) hshl2f 3f 4kurkÍj h;hf dkj jAdkhf ;gj gdgfy®gl GHg3k ;ks 9la ;h6f y2. dkgd 9kg;1 aJgdr; jkord @/# hshl2f 3f 4kurkÍj h;hf dkj \kFtkjf ;jk zyo y®'. H2kj ajk \kFtkjw Ysdk 'kh ' 9kjX lmgd 4jgvk ;hs'. Rhu jkor vj;kgj G3 3isj ugj ;ks ;gj gdgfy®gl \kFtkjw Ysdk z[uT gykEkj lmgd 4jgvk ;s y®'.

www.krishijagran.com gskj sgd g;El fqrfds zs`]; sqlr; ;s ;hj zszrkj zsk8kf ;hj' gfkEkhj. 4jv ;s ;hj 9kjX {¯akuf ' k'j 'kg' h;e[skf {hvd augYa l' lkhm'. dkgd GHg3k0 vk' lkgm gR ;Tb;j lk\ -yge gf fkH. Rhu ;Tb; lk\ hu2k' h'vkgjk gdgfy®gl 9khs hdhf3k h'b2j 0ajd ;ks ;hj' lkhm'. 9ka[hf ;Thb h'awf aJwklid zysd gf? z;glkd-; aJ`gs 9khs GHg3k vk' lkgm gR 9khs ;j ajk 9km'kh s 9kjX ;-l Rk' lkgm. GH RkQkd 9khs hR lYr aks gz2k 9kskj aJmhd; up]k2 h; sH 9kho0 aqw] j§gagj z B3 fy0>. GH gYQd 'ígdk ;ks ;hj'-l Ghd2k0 'k;i 9kge. 9kskj zFs[4d tknj zszrk 9kge gR {¯aku; 9kjX {ag\kDªkj skod g;gf 8jwj dklhsl `kh;' lkgm. GmJi;klvkj aJht{hv, skg;]h3, ;hsh3 «GhaGshv¬ j 9¡m]d ;kR]jd 'okjd gQªdk 9kjX h'gQªdk zihsd -yhel. GHg3k z;glkd-; tknj zszrk 9khel Rj ajk 9khs u[3k u[3k ykd y®' lmi2k y2. 9Egpr g3;hf;j lmd oh=d gykEkj haed 'okjj H/'okji;jw gykEk G; \kl augYa y2. GH augYaj ;kjgw 'okj z[vkjX j§gagj ;ks ;hj'. h;e[skf jkorH H2k; mJyw ;hjge 9kjX 9kfkmd hufd g'he\km jkord H2kd 9,pukji y®'. ;Tb;j 'kg' ajksp]? sH z;glk ;Tb;; GHg3k ;' h'vkgjk gR ;Thbd 9k8[hf; g3;hfg;gj ;ks ;jkj uj;kj Rkj mJyw ;hj 9ka[hf 9kh`]; j§gagj z'l gykEkj lmgd z']k,miw h';kpj 5kgl 9mJzj y®'. gYQi2 Zdjd vj;kjj U'kjk 9h8skfrdk aJkAd ;Thb z,Zykf 9kge R-l -m ;Tbg; zyogd hR g;kgfk h'b2j 0ajd d`r 9kyjw ;hj' akgj.

t) Z'ksifk`f zqQgj 9ka[hf h;skf uqj zysd? gd0>j h'vkj 9khel gR ;Tb;; 'okj sqlrj lmgd G; \kl 9k2 ak' lkgm. sH gd0> sdd G;sd. gd0> GHg3k0 -;ge gR fqrfds zs`]f sqlr; %) pdk,p ' kH hu2k Rk0; h; sH GH sdd G;sd fy2 ;kjw Rhu 9khs fqrfds zs`]f sqlr; %) pdk,p ' kH hu0> gdgfy®gl 4jv !%/@) pdk,p ' kH hu2kd zszrkj zsk8kf ;hj' gfkEkhj.

aJZDd;d]k jXh' -ofx zsij hdEkji gorB6 z,'kuukdkx z,'kuukdk ;Thb okmjw fd[f huL+i g5kf < ((((!$@^##!x (*(!^^))$$@ H/gsHl < ruby@krishijagran.com sameer@krishijagran.com

42

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^



jkB3Ji2 ;Thb g;kSakfi

gupd jkB3Ji2 ;Thb g;kSakfi `kh;' lkgmgf? gupd 'Th gykEk ofz,4rk 9kjX ;Thb gYQd H2kj aJ\kE 9kskj zFs[4d 9kge. 9kskj 0vjd zihsd z,zk8f 9kge. ofz,4rk aJgdr; 'egj @ j ajk # g;kh3 ykgjgj 'kh ge. g4hdd hzh£d g4hdj j;'k 'y[d zihsd y2 Rkj ;kjw {¯akuf 'g kEk 9kjX ofz,4rkj 'kg' aR]kAd g\kof {alá ;gjkEk aJdrky¾kf y2. gupd ;Thb h';kp ykj ! j ajk @ pdk,pd jh4 -mge. ;Thbj hohthsa ;hs -m Ghd2k !$ pdk,pj 0vgj/ak>ogj `kh; -mge. 9ksukhf 9kjX jAdkhfgdk z lf fy2. GH z,4rk hv¡kj h'b2. z;glkd-; tknj ;`k -yge gupj fihd;kj 9kjX vj;kj Ghd2k0 g;kgfk tknj augYa l' ajk fkH. GH z;glk hv¡fi2 h'b2 y2 ;kjw ;Thbx gupd g;El 4kurkÍ {¯akuf ;jk 9kjX gjkomkj hu2k skQ G; sk8rs fy2 dkd-; 0ajd {h6 G; oiEf8kjk 9kge. ;Thbd gup; zYs ;hj d[hl'j 'kg' fihdmd Zdjd h;e[ ;g6kj augYa glkEkj uj;kj hR h'lk; dld hu2k -yge</ !_ g;FuJ; jkB3Ji2 ;Thb g;kSakfi 9khf' lkgm hR g;FuJ vj;kjj U'kjk Z'dFQ z,Zykf y2 gRgfugj \kjdi2 gZ33 g',; y2. H ;Thb h'Zdkjx {urhsdk h';kpx 'okj 9kjX ;Tb; gyd[ g;FuJj gRkofk d`k ;Thb Hf5Jk 9kjX zqvfk 9khuj gYQd ;ks ;gj.

44

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

www.krishijagran.com

@_ ;Thb gYQd {ursi -d2kj ;hj' lkhm' hR 9k8jXEk {agRkmd 9kgy. g4hd 9kjX z,zk8f; {agRkmd 9khf hfoj 9£lx mk0>d {¯akuf 9kjX gjkomkj 'g kEkj lmgd fd[f g3;hf;j h'Zdkjd ;ks ;hj'. ;[>hy2kjx zhj2yx gc>y[ 9khud mkdj aJhQª2kgj 'io/hz>hv ;s 9'h8; akvhlx 5lj {¯akuf ;hj' akgj. #_ ;Thb gYQj 'kg' w z[d jhyd 'k hdhf 'ejlg; # pdk,p y0;. w 9kukfx Hf5Jk gshehf;jw 9khuj 0ajd gokj hu' lkgm h'2k zskgjkyd fy2. $_ vj;kji z,Zykfj ;Thb -'Okhf;j {Dj hu2k y0;. g3;hf; jAdkhf zs2d h';hpd y0; 9kjX {agRkm ;jkj m¡'r-lg; G; zisk hf8]khjd y0;. 'ioj 0ajd h'gpb 8rkf hu' lkgm. {¯akufd m[wkm[w 9kjX {¯aku;dk u[g2kgj 9kEpr; y2. ;Tbg; GHg3k z[h8ge gR 9ksk; %) h;_mJk H{hj2k 'Zdkj ajk g;hd2k s[hDª aks. mgEbwkH H2kd %)) mJks 'k G; h;_mJk_ ;hj' gfkEkgjgf? %_ akfi 'vk'j 'kg' h'gpb ;kR] ;hj' lkgmx aJgdr; % h;_hs_ d G3k tknj a[4[ji `kh;' lkgm R®d 'jb[wj akfi osk -y `kh;' akgj. 'kgj 'kgj aJhpYw hu' lkgm. ^_ ;Thb gshegfhjj h';kp y®' lkgm 9kjX 'okjd uklklj Ysdk ;hs' lkgmx \kFtkjx gag;ho,x ;Thb hofvj {hvd Rkdk2d z[h'8k `kh;' lkgm. &_ ;Thbd zqvfkj h'A+E Ghd2k0 uqjd 9kgex 'okj


jkB3Ji2 ;Thb g;kSakfi

www.krishijagran.com ;ks g;kSakfig2 ;hj' akhj'. H2kj 'kgu0 g;kSakfig2 0}gurkm omdj ;jgakgj3 vheg2l gjvafhvh'hlh3 5kFtj zkskho; ;ks ;Thb 9kjX ;Tb;j 'kg' z£khld ;hj' akgj. g;kSakfij Z'j§a g;gf;[Ek?

9kjX zqvfkj 0ajd gokj hu' lkgm Rj ajk ;Tb; 9kjX {ag\kDªH {hvd sqlr ak' akgj. GH ajksp] h'lk;d z;glkd-; 'k8k 9kgy vj;kjj Z3kHld ;ks ;jkH. hU'di2gd ;Thbj jkorj h'b2 gykEk R®d 9kmj ajkH ;Thb gzEk fB3 gykEk gu4k gakEk Rk2. ;Thb h'Zdkj gzEkH g;kgfk zqvfk 9kjX ;Tb;; Okf hu' ajk fkHx GHg3k z'] skfr y2. ;ks 'y[d 9kge h; 9kjS\gdk ;hj' lkhm'. gskj sgd z;glkd-; aJ`gs GH5kgl Rk'j 'kg' G; jkB3Ji2 ;Thb g;kSakfij 9kEpr; y2. H2kj Z'j§a 9kjX ;kR]j h'bg2 vv]k ;gjk 9ky;</ jkB3Ji2 ;Thb g;kSakfi g;kSakfij {gUupr</ jkB3Ji2 ;Thb g;kSakfij {gUupr -yge gupj ;Thbj hup 9kjX upk; p[8gjkEk 9kjX ;Thb gYQd h';kpj a`d -l gRkEk. g;kgf 'fk' 9kjX vlk'</ gupd jkor vj;kjj ;Thb h'\kmj U'kjk ;Thbj 9kEpr;dk 9f[zkgj ;ks gykEk fkH. gd0>glk;; 9kjX zkykRrj 9kEpr;. H2kj 'kg' g;FuJ vj;kj; gd0>glk;j 5klj ajk augYa -l G; Z'pkhzd z,Zykf hfs]kw ;hj' ajk Rk2 hR hfoj U'kjk vhld y2 9kjX vj;kjj 5klj ajk Z'dFQ -y ;ks ;hj' akgj. gRgfugj \kjdi2 gZ33 g',g; ;ks ;gj Rkj aJgdr; ;s]vkji hfoj ;ksj 'kg' {Djuk2i y2. ;Thb g;kSakfig2 h; ;ks ;hj'? g;kSakfij hfoj aJtk:3 9kjX gzEk hfgo hf8]khjd ;hj' akhj' h; H2kj 'kgu0 g;FuJj ajk jkor-l gRkEk ;Thb gRkofkj 8f 9kjX ;ks H2kj U'kjk z£khld ;hj' lkgmx ;Thb zqvfkx ;Thb g3;hf;j {agRkmx mk>`hf; z[h'8kj h';kpx ;Thb sqlrk,;fx hthog3l h'A+Ej ;kR]khF'dx ;Thb hR 'ZD h;fk/g'vkx dkj \kFtkjwx h'djwx ;Thb {ursi ;jk dkj gf3E;] 'gfkEkx ;Thb {¯akufj Zykf g\1gmkhl; g3m ;hj {ag\kDªkj 'kg' 'Jht, 9kjX gag;ho, ;jkx ;Tb;; ;Thb h'Zdkj gzEk aJukf ;jkx hf']khvd h;e[skf :+kB3kjj 'kg' m[wkm[wj A+h3, gsg3hjg2l 9kjX 'io gRkmkf 8jk 9khu h'gpb

;Thb g;kSakfi; z']aJ`gs gupj @)) hae ajk holkd Zykhad ;hj' lkgm. gZ33 H{hf3 `kh;' lkgm Rkj h\djd holk 9k¡ mk6hf `kh;' lkgm 9kjX holkj aJgdr; "+;d G3k H{hf3 `kh;' lkgm hR !) 3k :+kB3kjd h'\khod y2. GHugj "+; Zdjd aJk2 @) of glk;j H{hf3 `kh;' akgj R®d gsgfokjx tk3k zsS'2; zy 9fr ;s]0 `kg;. Ggfugj G4f holkd !) 3k H{hf3 hshl G4f holkj H{hf3 y0; R®d @!) Z3k5j 3is y0;. 3isj s[4r ;kR];ji h'b2k 9kjX holk Zdjd ;F3Jhl, 9kjX shf3hj, Z3k5j U'kjk z£khld y0; Rkj Z'j§a zkskfr g;kSakfij ugj gYQi2 ;kR]kl2j U'kjk z£khld ;hj' lkgm hR s[4rkl2j 9h8;kj gYQd y0;. s[4r j§gagj g;kSakfij Z'j§a ;jgakgj3 HFukB3Jij ugj y®' lkgm. h;skf gjkomkj zThB3 y®' akgj? Rhu 9khs gjkomkjj ;`k ;0> gdgfy®gl @)) 4f holkd g;kSakfij ;kR] Zykhad ;jkj ajk hv8k j§gagj $%x))) glk;; holkx 9£l 9kjX s[4rkl2 Zdjd gjkomkj ak' akgj. h;skf 8fj aJg2kof y®'? g;kSakfij Zykaf y®'-l ;gs0 @ j ajk # 'ej lkhm'. Rhu 'khb]; 'kgo3j ;`k ;0> gdgfy®gl 9k¡<mk6hfj 0ajd 4jv aJk2 %) lk4 y®'. aJgdr; holkd % g;kh3 'ejj 'kgo3 Z3k5j 0ajd 4jv y®'x s[6 'khb]; aJk2 !))) g;kh3 g;kSakfij Z3k5j 0ajd 4jv y®'. 9fr 4jv 9kjX Zykaf 4jv hslkH s[6 %)) g;kh3 9fr lmkH !%)) g;kh3 'kgo3d gupj ;Thb g;FuJ hfoj ykdd jkh4 9kskj ofz,4rkj g\k; 9kjX uhjuJdkj ajk s[hDª ak'. GH 'kgo3 lkgy lkgy ;hs 9khy'x ;kjw g;kSakfig2 ;Thb gzEkj lmd hfoj aJg5vgfl gzEkgj hfoj 4jv hfgo {hl2k' akhj'. hjv; h; y®' akgj? jkor vj;kgj g;FuJ; ;hj' hfhu' akgj ;kjw g;FuJi2 gRkofkd jkorH hfoj sgd 4jv ;gj. hU'di2gd g;FuJj U'kjk g;kSakfi; Z'dFQ \kgE ;ks ;hj' hu2k.

g'uaJ;kp ps]k gorB6 z,'kuukdk 9kjX ;Thb gYQj d`r;kj H/gsHl</ ved.agri@gmail.com Mob.: 9810414800

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

45


www.krishijagran.com

;i3 aJ'Ìf

8kfj 5vld ;i3 aJ'Ìf jdj uhYw aq ' d hZyd eDipm jkorj aJ k ;T h d; gz1FuR] x -fzhm]; zSau 9kjX zk,Z;Thd; ajSajkj 8fi 8kfj ;g3kjkj fksd h'4krd. GH jkorj g'he\km 9£ld 8kfj g4hd ;jk y2. H2kd g\1gmkhl; 9f[;[ldkj ;kjgw 4hj5 9kjX jh' d[d hz£f 9kjX 9hz£f hZyhd; z5ldkgj 8kfj g4hd ;jk y2. h; {hvd 5vl aJ'Ìfj 9\kEd 8kfj {¯aku;dk jkB3Ji2 {¯aku;dkd-; ;s y2. 8kf 5vlj {¯u;dk aJdrY j§gagj {Ídpil aJokhdx gakb; dD¾x hz£fx 9dTwfkp;x ;i3/'rkh8 9kjX gjkm aJ'Ìfj 0ajd hf\]j ;gj. 5vl; ;i3x gjkm 9kjX 9dTwfkp;j ajk aJgdr; 'egj #) pdk,p-lg; ykhf y2 R®d #% pdk,p gjkmj U'kjkx @)

\k

46

pdk,p ;i3j U'kjkx & pdk,p \kFtkjwj U'kjk !% pdk,p 9fr ;kjw zhFshld y2. {Dªj ajk ZaB3 y2 gR 9dTwfkp;j haed z;glkd-; 9h8; Yhd gjkm 9kjX ;i3j U'kjk y2. ;i3 9kjX gjkmj aJg;ka sykskjij j§gak l2. H2kj aJg;kaj ajk Gp pdk,p-lg; fB3 -y Rk2. 4hj5 'djd ahjgEpj 9f[;[l ahjhZyhdj ajk ;i3 9kjX gjkmj 9kQªsw 'kh Rk2 Rkj {hvd zs2d aJ'Ìf ;jkj 9hd 9kEpr; y2.

9kjX shd2k j, -y «dead heart¬ p[;kf -y agj. m[h3 0glkEk zs2d dlj \km; ;kh3 p[;kf 'khl2k «white ears¬ mh6d y2 R®d ak>v3k ukfk `kg; Rk; 3khf hugl zyogd 0lkH Rk2. '2Z; skH;i ;i3j 9kmd ak4i ykl8i2k y®'j 'kg' skod tk6 ;®lk ukm `kg; h; sdk ;i3 zjX shd2k jnj y2 hR #!/$)

8kfj s[4r ;i3 9kjX hf2FQw< !_ tkl geu; «yellow stem borer¬/ GH ;i3j HhL+ 5vlj z;glk 9EZyk; glk;vkf ;gj. HhL+ 3kf gykEk 9EZykd s[4r tkl «g;FuJi2 ad/vQª¬ d 9kQªsw ;gj Rj ajk tl 4[hl' gfkEkgj

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

huf hfoj G; oiEf vQª aqw] ;hj l2 9kjX 'ejd $/% 3k ahj2klj oFs l2.


www.krishijagran.com

;i3 aJ'Ìf eDipm d 'rka; j§ad gu4k

h;fkjd G;hQd ;hj akd; 'mk au]kokdi2x g';k gykEk gu4k gakEk Rk2. '2Z; ;i3 ;slk/sqmk y2 9kjX ak4id 'ígdk lkHf 9kjX h;fkjd tk6 8kji `kg;. ;i3j gmkg3H oiEf vQª @&/#@ hufj h\dj a[jk -y Rk2 9kjX di'J aJg;kaj upkd a[hl 'Th gykEk shj Rk2 Rj ajk aJk2 Gp pdk,p {¯akuf yJkz ak' akgj.

gakEk Rk2. h'ajid ahjhZyhdgj GH ;i3j ajk @)/$) pdk,plg; 5vl glk;vkf ;jkj 9kp,;k ;jk y2. GH ;i3j aJg;ka -afd gykEk 9EZykj ajk 'khl 0glkEk 9EZyk-lg; ;i3j hpp[ d`k '2Z; a[hlj dlj ajdj ajk jz p[hy -l glk;vkf ;gj. ;i3 aJg;kaj di'Jdk gykEkd 5vl guh4'-l h'bkDª gRf lkhm Rk2.

jkzk2hf; hf2FQw

jkzk2hf; hf2FQw !_ ;wi zsqy aJhd 'm] hs3kjlg; !) pdk,p p[;kf tkl 'k ! 3k a4ilk aJhd 'm] hs3kj ;i3 aJg;ka gykEkd ukfk okdi2 ujE h5agjkhfl)_# ho @) h;glk a J h d g y : 3 j ' k g;kglkgj3JhfligaJkl $ ho !) h;glk aJhd gy:3j ykjd zkj 'k 'khld hslkH 8kfj fkv] k ji 9EZykj zs2d hu' lkgm 'k g;kglkgj3JhgaJkl !*_% Gv_hv ;

jkzk2hf; hf2FQw !)/@) 3k sqmk sky aJhd a[hl g6kak ;i3 aJg;ka gykEkd Hhstk;glkhaJt !&_* Gv_Gl_ ; @%) hs_hl_ aJhd gy:3j 'k h'{aJh5hof @% pdk,p Gv_hv_ !%) hs_hl_ 'k 5+[g'FtkskHt $*) Gv_hv_ ; @%) hs_hl_ 'k h5ggjkhfl % pdk,p Gv_hv_ ; !))) hs_hl_ aJhd gy:3jj ykgjgj %)) hl3kj akfid hslkH eh32k' lkgm.

@_ zSaqw] YhdmJZd akdj lmd HhL+ aJhd a[hl g6kak ;i3 a J g ; k a g y k E k d g:+kgjkg3Jhfglkgakl !*_% Gv_hv_ ; !%) hs_hl_ 'k h5agjkhfl % pdk,p Gv_hv_ ; *)) hs_hl_ 'k 5+[g'FtkskHf $*) Gv_hv_ ; @%) hs_hl_ aJhd gy:3j ugjgj eh32k' lkgm. $_ ',;i «case worm¬ GH ;i3 8kfj -afd gykEk 9EZykd 9kjX dld g4hd R®d 9fr g4hdj akfi -' G;gmk3 -y Rk2 dkd GH ;i3j aJg;ka g'he y2. H ;i3j HhL+ akd; 0ajj ajk ;kh3 dk; g4klj ugj ;hj hug2 9kjX H2kj h\djd `kh; akdj gz{oi2k auk`] 4kH Rj ajk akdj 0ajj ajk ;3k 9kjX 'mk 8khj R[Dª gu4k hug2. ;i3

@_ sqmk sky «brown plant hopper¬ sqmk skgyk s[4r ;i3j j§ad

; !))) hs_hl_ aJhd gy:3j 'k tkHgfkg3kh5{gjf @) pdk,p Gv_ho_ aJ h d gy:3j ugjgj $))/%)) hl3kj akfid hslkHx gfkol dld ;hj hv8k ;i3 «zSa;] h'b¬ d zÌrk hu2;. #_ akd gla3; «leaf folder¬ H3kl HhL+ akdj u[g2k

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

47


www.krishijagran.com

;i3 aJ'Ìf aJg;kaj di'Jdk gykEkd g4hdd zjX zjX 8kfj akHj ugj z£jf zk>d[hj `;k gu4k gakEk Rk2 R®d HhL+ `kg;. jkzk2hf; hf2FQw !/@ 3k g4kl aJhd a[hl ;i3j aJg;ka gykEkd h5agjkhfl % pdk,p Gv_hv_ 'k ;[Hfl5v @% H_hv_ ; *))/!))) hs_hl_ aJhd gy:3jj ugjgj eh30Ek y2. %_ m H «gal maidge¬ GH ;i3 s[4r j§gagj 8kfj 9kjS\hw zs2d 5vl glk;vkf ;gj. GH ;i3j HhL+ «gsgm3¬ a[hlj aJgjky h'Fu[ «h';hpd gykEk h'Fu[¬ ; 4kH fB3 ;hj hug2 Rj ajk a[hlj 'Th jh4 Rk2 9kjX mkl hfhs]d -y Rk2 9kjX lkgy lkgy -uc]rdk 'kh Rk2 Rkj ;kjgw G; uiclx 5[gaklkx ykl8i2kx dksj zskf 8kfj a[hlj skoj \km mh6d y2 Rk; hvlg\3 v[3 '[hl g;kEk y2. tklj Zykfd gak,mk akHa mh6d y2x Rkj ;kjgw */%) pdk,p-lg; `kh;' lkgm.

hoj @% h;glk aJhd gy:3j 'k ;k3a ykHuJg:+kjkHt $ ho; !*/@% h;glk aJhd gy:3jj ujd 'khld G; zskf hslkH eh32k' lkgm.

tkHg:+kgjk\kv *) pdk,p H_hv_ ^ ) ) h s _ h l _ ' k glS'tkvkHgyklk`Jif; *))/!))) hs_hl_ aJhd gy:3jj ugjgj zÌrk eh32k' lkgm.

^_ ;3[Ek «cut worm¬

&_ mkÌi ;i3 «gandhi bug¬

H2k -zhf; ;i3 '[hl g;kEk y2. GH ;i3j HhL+ gjkaw ;jk 5vld akdj skoj hpjk Ghj a[hlj akd Gg;'kgj gpb ;hj hug2. 8kfj 5vl a;kj zs2d HhL+ 8kfj 'khl2k ;kh3 g4hdd galkH hug2. di'J aJg;ka gykEkj upkd 5vl Gg;'kgj fB3 -y Rk2. hfpkvj ;i3 gykEkj ;kjgw hufd gu4k hfhug2 9kjX zqR] 9Zd gRkEkj ajk GHg3k zhQª2 -y agj. gzH;kjgw jkhda[Ek skQ ;3k 8kfj 'khl2k gu4k hug2. Rhu g4hdd 8kfj a[hlj h3ljz; skoj ajk 4[hl gu4k Rk2 gdgfy®gl !)/!@ 3k HhL+-lg; 8kfj G; g6kak guh4'-l gakEk Rk2. 8kfj 5vld GH ;i3j aJg;ka gegAdS'jj ajk 9kjS\ -y 9g:3k'jj aJ`s 9kjX hU'di2 zAdky-lg; hfoj vjs zis-lg; -m ak2. '2Z; ;i3 s8rsi2k 9k;kjj gZ+h3x sqmk jnj 9kmd ak4ij ;®lk ukm 9kjX gP'dj 'kg' sqmk y2. GH ;i3 #)/$) hufd hfoj oiEf vQª

akdlx uicli2 g6nj mkÌi ;i3 g4hdd o[fd gu4k hug2 9kjX sfv[f 'b]kd 9kjS\ -y g4hdj 0vgj/ak>ogj ck>yd ;wi akgj 9kjX gRhd2kH 8kfj a[hl mgox GH ;i3j hpp[ 9kjX gaJ1 9EZyk u[g2k g;ksl akdx tkl 9kjX u[h82kEZykd 8kfj 'khlj jz p[hy glkEkj ;kjgw 8kfj 'khl2k ukfk 5[gaklk d`k zk8kjw -y Rk2 9kjX 'k;hlj j, 'mk -y Rk2. 8kfj 5vlj u[ m ú k EZyk «gegAdS'j/ 9g:3k'j¬ d z']kh8; @)/!%

pdk,p glk;vkf y2. GH ;i3j 9kQªsw gykEkd g4hdj ajk 9'kh£d gmkÌ 0lkH Rkj ;kjgw H2k; mkÌi ;i3 '[hl g;kEk y2. jkzk2hf; hf2FQw !%/@) 'km 'k ;i3 aJhd 'm] hs3kj ;i3 aJg;ka `;k; G'kgs,h:3f %)) hs_hl_ 'k ;k']hjl vqw] #) h;glk aJhd gy:3j ujd \jkH hu2;.

GH ;i3j hQª2kpildk ol'k2[j 0ajd hf\]j ;gj 9kjX g'he\km 9kmZ3j ajk fgES'j-lg; hQª2kpil -y `kg;. H2kj '2Z; sk4i uicl \hjx ;slk {ujj syj zskf y2.

a[jk ;hj l2.

jkzk2hf; aJhdgjk8

jkzk2hf; hf2FQw

!_ gak,mk aJhd 'm] hs3kj GH ;i3j 9kQªsw gu4k gakEk Rk2x ukfkokdi2 ujE h5agjkhfl )_#

!_ HhL+ aJhd a[hl ;i3j aJg;ka gykEkd g:+kgjkakhj5kv @) H_hv_ ; @%)) hs_hl_ 'k

48

8kfj G;i;Td ;i3 aJ'Ìf

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

! _gs® skyj g4hdj \klugj -s vlkH 9h8;k,p ;i3 dkaskfj ;kjgw 'k ;i3ykji oiEx aYij mJkv -y zskAd -y Rk2. @_ \kl {¯akuf Ysdk


www.krishijagran.com

;i3 aJ'Ìf 9kjX ;i3 hfgjk8ix zyr phDª aJokhd gRgf/ 9kH_ 9kj/#^x syksk2kx ug¡P'jix z[jYk «m,mH hfgjk8i¬x zzrpJix h';kp «tkl geup zyfpil¬x hQm[wkx h'h8 «skgyk hfgjk8i¬ j 'kvhf 5vglk¯akuf gyd[ ;j;. #_ hRskf zS\E y2 !% o[flg; hz>vk 9kjX !% o[lkH-lg; gjkaw ;kR] aqw] ;j;. a[hl uqjd¾ !%/@) ge_hs_ jk4;. aJgdr; hdhf hs3kjj haed #) ge_hs_ akhd 4khl Ghj Rkj aJg2km fihjYw a`j j§ad ;hj' ajk Rk2. $_ tkl geu; hf2FQw gyd[ fkv]kjid hvthl,j akhd hu2k ;wi zsqy G;gmk3 ;hj fB3 ;j;. %_ gjkawj aqg'] 8kfj `jykj hpak; g:+kjahj5kv @) H_hv_ ujEj ! hs_hl_ aJhd hl3kj akfi

d`k @ h;glk H{hj2k hslkH #/$ cF3k t['kH gjkaw ;j; 'k fkv]khj g4hdd ;kg']h5{hjf ## h;glk aJhd gy:3j ;hj ugjgj `jyk {hl2kH $ huf aqg'] lmkH hu2;. ^_ fkH3Jgofj ajk ;i3j 9kQªsw 'kg . mhdg; z hld skQkd jkzk2hf; {']j;j {agRkm ;j;.

!)_ tkl geu; gyd[ @) h5gjkgsf g3Ja aJhd gy:3jj ugjgj lmk0;. !!_ ykhf;kj; ;i3j aJk;Thd; pQXdkj «hsQ ;i3¬ z,jYw 9kEpr; y2.

&_ g4hdj h\djd 9kjX 'khyjd mok 9dTwfkp; hf2hs2k-; {Fs[lf; ;jkj 9kEpr;.

!@_ GHg3k gyd[ 5vlj zdd fihjYw ;hj `k;; 9kjX hsQ ;i3 9kjX ykhf;kj; ;i3j z,4rkj 9f[akd @<! y2 gdhd2k ujEj 9kEpr; fy2 h; ahjhZyhd h'ajid y®gl 9`]k¯ !<@ y2 gdhd2k ;i3fkp; {agRkm ;j;.

*_ 5vl gYQd aJ;kp aJa£ lmkH ;i3j {ahZyhd 9kjX z,4rk zdd fihjYw ;hj '2Z; ;i3 fB3 ;j;.

!#_ykhf;kj; ;i3j aJk;Thd; pQXj {ahZyhd 'ok2 j4k gyd[ 9kh`]; Yhd Zdjj 8rkf jk4;.

(_ aJ;kp aJa£d u[8i2k j, 'kL' lmkH 9kjX zÌrk &/!) 'ok-lg; vhl' hu2;.

vh'dk tyhj2k ;Thb h'Okf g;FuJ jk2a[j «e_m_¬

12 Languages (11 Indian & 1 Global), 21 States, 2 Portals - 10 Million combined readership കൃഷി ജാഗര

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

49


'k2®lhog;l hf2FQ;

www.krishijagran.com

9ksjhl ajXEkx 9gvk5kHlk Gvhaha_ 'k2®lhog;l hf2FQ; GgoF3j j§ad sjhl ajXEk oiE h'Okf 9gvk5kHlkv u[3k 9hdhjDª aJokhd/ 9gvk5kHlk Zskjkmhufk «g5h'Jh;{v¬ d agj hRg3k fhdpigdkb Ghe2kx 9gZ3Jhl2k 9kjX gahvh5; U'iad hzvhjd -y 9kge 9kjX 9kfg3k 9gvk5kHlkv lhnftk «glg3J H l¬ 9k5J i ;kj fhdpigdkb d h'2ha 9kge. GH ajXEk 5jhsvkHt ahj2kl 9kjX zjX 5jhsvkHf ahj2klj ajk 9kgy. Ghe2kj 9ksjhl ajXEk 9_ Zskjkmhufk uhYw aq' Ghe2k \kjdj ahPvsx dkHEkfx 9kjX vifj s[4r U'ia {Dj 9kjX uhYwd 9gZ3Jhl2kj fhdpigdk£ 9£ld gakEk Rk2. 9ksjhl ajXEk 9k5J i ;kj aJ o khdj 9¡\[ ] D ª 9_ lhnftk 9kj'hjg2l gyh\3 y2 h; skgo skgo skh3d gakEk Rk2. H2kj 'Ty¯ ahltskv 'ky mgegj 9kEhj `;k gakEk Rk2. GH ajXEk; h'h\Í a[hlj

9k

50

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

'kzZykf hyvkga ofkokd R®d cjXEk 5l/sql me gRgf hv3Jkv gsh:zsk «'ks]¬ 9vg'; «hv3Jkv¬x gs,hmg5jk HhFt;k Gl_ «9ks¬x h`9'Jsk g;g;9 Gl_ «;g;k9¬x gmjhvhf2k gs,mvdkfk Gl_ «aka]l gs,gmkhZ3f¬x gl,hv2ks tgsvhB3hv9ks ;hj2k «lk,vk3¬ 9kjX hvhoho2ks Gh;{s «'ks]_G5_¬ 9lB3f «­­okS'[ G2kj®® 9kjX s8[ji2ks¬ 9¡\[]Dª `kg;. 9gvk5kHlk ajXEk aJkg2 uy 9kjX G; lk4 ;s]ig2 Zykaf ;gj. 'ky; mej akgdgj gshj2kH jkg4 9kjX H2kj ;wij ajk hvL; {¯akuf ;gj. 'ky; zyogd vk' akhj 9kjX g;fhaj gRkgmhu 9z,' ;hj' akhj hRg3k !%)) hs gZ;kEkj 'Ty¯ ;lhf gshj2kH jkh4' akgj. 9ksjhl ajXEk h'h\Í ajXEk aJokhdj a[hlj 9kjX gs1 hyvka o[l gykgskg3jkf 9kjX g;3kjhalkjj U'kjk {¯akuf


www.krishijagran.com

'k2®lhog;l hf2FQ; ;jk y2. gzHh'lk; 5jhv9v 5gjmkjx hR g;kgfk 9gm]hos; hz>ydj 5kgl akj y®gl 9kQªsw ;gj. ajoihE \Yi hyvkgax 9gvk5lkv ajXEk fhdpigdkb med 'k2®lhog;l GgoF3 hyvkga ;ks ;gj 9kjX H pzr; h'h\Í gak;/ad j ajk jyk ;gj. aJkvif vifj #)) G_hv_ j zs2d gd0>glk;j hv3Jkv 9j;kt]d \gjvkHv Gga3kH3d H2kj 'kyj hf2FQw {agRkm ;hjhel. 9ksjhl ajXEkj 'ky 9kj;kt]d aJg2km ;hj z;glk 'k>yd H2kj 'Th j gaJjwk hug2 Rk; ­GF3 h'Jo® '[hl g;kEk y2. GHg3k ;ks Ghd2k 5l/sql «hRg3k -ohE; 5l/sqld 9h8; uksd h'Qªi y2¬ 'Th ;jkd ;s 4jv -ygex 9kjX gakd/ad j U'kjk g;hs;gl Hfgvh:3vkHtj {Íd ;jk -yge. 9gvk5kHglk Zskjkmhufk %) 3kd-; 9h8; gak;/ad 'kyj hf2FQw ;jkd gj;t] ;hjgex aJk2 !@ h'h\Í pzr fhdpigdkb£ 9£ld aJgRkRr y2. gak;/ad j hf2FQwj 'kg' 9gvk5kHlkj h;e[skf g;v Z3kht ;jk -yge. g;v Z3kht gfs[ okdi2 auk`]< Rhu0 9ksjhl ajXEkj ykvg'hFuJ vif 9kjX h\g2fksd phd;k 'ej a[jfk ajSajk 9kgex hv3Jkv 9j;kt]d 9ksjhl ajXEk 'rEykj !(()

vfd gahB3vkHt HfukhB3Jj vka; yJkz akHge. d`kha0 !(() j s8rj ajk Y[uJ h'Di2 Hfgo;vfx gsht2k ;\kgjo 9kjX ;Tb;j 9¡\[]DªH GH 'rEZyk; a[fjk'ThD ;hj huge. h\g2dfksj ;Tb; z,m6gf 'd]skf M+g'l ak3]fkhP'ajj lmd z[jYk 9kjX 9hZdd¾ jYkj ;Thb «H{gjahoGha¬ 9kjX -ohE; jAdkhf 'okjj 'kg' zyk2 zygRkmidk 9km' kHge. !((* j vkg\] sgd skfukhjf ;Tb; z;gl h\g2dfksj gs;, '/U'iad 9k8k Hfgvh:3vkHt 5[[,hmvkHt GalkH ;hjge R®d 9_ Zskjkmhufk 9j;kt]d 9ksjhl ajXEkj h'gf 'd]skf d[lfk ;jk -yge. fkhj;l< !($) vfd vglksf U'iad ;ks ;jk h'Jh3e -'Okhf; z;lj sgd ­gA+F3kjx gsgfokj 9kjX Hfg\hB3gm3j z;gl 8rkf hug2 gR R®d 9gvk5kHlk 'd] s kf 9kgex dkd mej {¯akuf \kl y2.®® !(%# j 9f[zÌkfj sgd ­fkhj;l mkhs, gjkm® ;hjm 'kmj ;kjgw y2x hv{gtkg`jka3kv m[h3d gvglh; 9kshjl ajXEkj U'kjk hf2hFQd ;hj' ajk Rk2. e2 up;j haegdk 'd] s kf 9ksjhl ajXEkj 'rEZyk; mJyw ;jk fkH 9kjX H2kj ahjvklfkj g;kgfk h';hpd ;jk fkH. 9ks<

9ksj

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

'ígdk

51


www.krishijagran.com

'k2®lhog;l hf2FQ; aJk;Thd; pQX 9kgex gz{oi2k ajXEk ajoihE 9kskj gakd j 'kg' 9h8; aJ\kEpkli y2. H2kj h\djd 9kge hl5yakjx gjt/g'fgtt h`Jax 5J[3 Zah3, 'kmx hvt {Hh\lvx hl5 jlkjx h3a 'jkjx htshA+, 'kmx 5[l g;3kjhalkj 9kjX 9ksj gA+f`akj 9kjX zjX ad gRgf g;3kjhalkjx hl5 h'3lvx h3s sy 9khu. 5l gak; ad j 'kg' fB3 y2 9kjX h; ahPvs 9k5Ji;kd 9ksjhl ajXEkj 'rEykj ajk H2kj ajk ahjQkw ak2. 9k¡jkB3Ji2 fhdpigdkb£ ;Thb «9kH9kHh3G¬/ 5Jk£ ;Thb mgEbwk g;FuJ 9k¡jkB3Ji2 h';kp «hv9kH9kjGht¬ 'd]skf 9k5Ji;kd 5l/sqlj gak;/ajXEkj gYQd aJgo:3j 'rEZyk ;hjge R®d h'P' g',g; h'Di2 zkykRr hu'. GH 9k>vhfj sgd 9ksjhl ajXEk sl/sqlj ajXEkj 0ajd hf2FQw ;hjj 'kg' 9j;kt]d 9ksjhl ajXEkj 'rEykjj 0ajd jXd¾ huge. zskAd 9kshjl ajXEk h';hpd gup R®d 5l/sql

9khu mej g'he gakEk gzH gup h';kld g'he {agRkmi y2. ;Tb; z;gl; \klugj Okf 9kyjw ;hj' gfkEkjkj ;kjgw 04 04 me h'lk;; gak;/ad H fB3 ;gj. H2kj {ahj0 ajXEkj 0ajd ;Tb; z;l; sfd gfhd'kv; sgfk\kE 9kgex hRg3k mgEbwkjx GgoF3 ' kHx gahB3vkHt htlkj 9kjX ajXEkj lk\j 0ajd aJhpYw 9khuj gRkgmhu gd0>glk;j GH zgFuy; uqj ;hj' akhj. mgEbwkj 9kjX pzrj ajk pzr 9kjX gupj ajk gup-l h'Zdkj ;jkgdk aJdrky¾kf y2. 9ksjhl ajXEk gak;/ad ahjvklfk ;jkd G; 'k2®lhogl hf2FQ; GgoF3 y2.

ppk,;x ha_9kj_x zkmjx ht_x z[gjp Gs_ gf'ka[jx jkofkx Gv_x ho_ m[jX hajkvkfk akhFt 9kjX gv1hs2kx ha_Gv_ hth\o Gf3slhox \kjdi2 ;Thb mgEbwk z,Zykfx fd[f huL+i/ !!))!@ ;gjvahFt, gl4;j H/gsHl< spathour@gmail.com

aJPf< Hht h;pkf gvlj 9kjS\hw g;hd2k -yhel? !% o[lkH @)!%

@^ gs® @)!^

!) okf[Ekji @)!$

12 Languages (11 Indian & 1 Global), 21 States, 2 Portals10 - 10 Million combined readership കൃഷി ജാഗര

52

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^


;Thb gYQd hfg2khod

www.krishijagran.com

;Thb gYQd hfg2khod shylkj -ufhfFuf 9kykjj aJg2kofi2dk ykj mJywj aJg2kofi2dk aJ8kf-; pkjihj; ahjpJsj 0ajd hf\]j ;gj. 9kskj mJksr 9£lj shylk z;gl cjXEk ;ks/;koj lmgd ;Thb ;s]gdk a[jXbj ugjH zhQª2 \kgE hfg2khod gykEk gu4k Rk2. h; h'h\Í gYQd shylk z;gl pkjihj; ahjpJsj 9f[akgd mJyw ;hj' lmi2k 9kykjj ahjskwj h'bg2 Gg;'kgjH zgvdf fy2. shylk z;gl ;jk pkjihj; pJsj lmd 9kykjj 0d<gaJkd zS'Ì 9kge. pkjihj; pJs 9f[zhj zh6; ahjskwj 9kykj mJyw f;jkj 5ld 9kskj shylk z;l zcfkH 9a[hB3 ofid gjkmd g\kmk gu4k Rk2. Gmjk;i lc[ ;s] ;jk mThywij lmd s8rsi2k ahjpJs ;jk gjkEfi/ukEfi 'k 9frkfr ;Thb ;s]d oh=d shylkj 4kur ahjskw gR Gg; fy2 gzHg3k zyogdH 8kjwk

9k

;hj' akhj. 9Egpr GH gYQd 9kskj mJksr 9£lj shylk z;gl Gg;'kgjH v;[ hu2k ahjlhYd fy2. gd0>glk;; cjj z;glk ;ks zkshj ljklhj-; a`kj-l Rk0>gd g4kEkj aJhd 9Egylk ;jk gu4k Rk2 9kjX zh6; ahjskwd 4kur mJyw f;jkj 5ld pkjihj; 9z[ZydkH gu4k hu2k ahjlhYd y2. ;Thb gYQd hfg2khod shylk Gmjk;i; dld {gL+4 ;jk ahjskwj a[hB3;j uJ'r -uhf; aJg2kof y2. phDª aJh3f v']i 'k gdl g;lhv2ks 9kHjf

@@#) h;_ g;lhj %% mJks @% mJks #)) hs_ mJks @! hs_ mJks

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

53


;Thb gYQd hfg2khod h\3khsf G ^)) skHQªmJks h\3khsf hv *) hs_ mJks GH zsqyj lmgd 9la ahjskgw h' h\3khsfx gsmgfhv2ksx ho,; 9khu aJg2kof y2. 0ajd {gL+4 ;jkj ahjskwd a[hB3;j uJ'r zsqy 9kyjw ;hj'-l ;ThbgYQd oh=d shylk Gmjk;ig2 -uhf; z[bs 9kykj mJyw ;jkg3k 9hd-; 9kEpr;i2. H2kj 'k gdg4gd -uhf; hf8]khjd ahjskwj z;glk 4kur gmk3gj 4kur mJyw ;hj' lkgmx gzH zsqy dld {gL+4 ;jk y®l/4kur gmk3 ahjskw «-uhf;¬ vk{l 'k 9k3kokdi2 4kur ##) mJks ukHl 'k skyokdi2 4kur &% mJks mk4ij 9kjX mk4igjgj -d2kj 4kur #)) mJks 9kl[ okdi2 akvhl @)) mJks gz{oi2k pk;/akvhl !)) mJks 9frkfr akvhl @)) mJks 5lsql !)) mJks gvfi #) mJks vh'] @% mJks 9hsb z;gl Gzkod ukHlj ahjEgD] ;wix skex sk,z 9¡\[]Dª ;hj' akgj. 0ajd {gL+h4d 4kur dkhl;kj ajk gu4k -mge gR vk{l 'k 9k3kokdi2x ukHl 'k skyokdi2 4kurj lmgd shylk z;l; -uhf; Rg`B3 ahjskwj pk;/akvhlj aJg2kof y2. h;2gfk vk{l 'k 9k3kokdi2 4kurj ajk aJg2kofi2 aJh3f 9kyjw ;jkj lmgd pjijj gjkm aJhdgjk8i Ysdk ' kH d[hl'j 'kg' -uhf; Rg`B3 ahjskgw pk;/akvhl 9kykjd 9¡\[]Dª ;jkg3k 9hd-; aJg2kofi2. 9khs z;glkgE okgfk gR 9kykjd aR]rkAd ahjskwj h\3khsf 9kjX 4hfo lEw fk`kh;gl h'h\Í 9\kEohf; gjkgm gu4k hug2. 5l/sql 9kjX pk;/akvhl h\3khsf 9kjX 4hfo lEwj aJ8kf {¯z. H2kj {ahj0 pk;/akvhl 9kjX 5l/sqld `;k GhF3 9:zigtF3 9kjX 9ky>okdi2 {akukgf 'ígdk u[jkgjkmr aJhdgjk8 ;jkg3k zyk2 ;gj. 5l/sqlj gYQd 9khs 'okjs[4i f-y 9kskj mJksr 9£ld 'djd {-\fui {¯akuhd/ s8[jix 9ksx ;6klx 9kslh4x 9sjkx ;j-ux ;slkx j'k'g3nkx 9khsdk 9khuj ajkH -ufhFud aJg2kof a[jk' akgjk. H2kj {ahj0 9£lg\gu 9kjX ;s]g\gu shylk 54

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

www.krishijagran.com z;l jDªyifdkd g\kmkj 5ld 'ígdk pkjihj; h'z,mhdd g\kmk gu4k Rk2. gRgf/u[']ldkx g\k; lmkx pjijj j, gydk ajkx '[;[j 8a8ahf 'kh gRkEkx sqj h'bx gzkf;kgl \kmj lmk hfuJkyifdk 9khu. GH lYwzsqgy guyd gu4k hu2kj 5ld shylk z;lj ;ks ;jkj Ysdk yJkz ak2. shylk z;gl zcfkH g\kmk GH jDªyifdk aJhdgjk8j 'kg' 9kykj 9kHjf zsT

gykEkg3k 9hd aJg2kofi2.

-uhf; 9kykjd gz{oi2k pk;/akvhlx ß;kf 5l/sqlx skex sk,z 9khu zhÍh'B3 ;hj jDªyifdk uqj ;hj' akhj. 9kHjfj ugjH shylk z;lj 'kg' g;lhv2kgsk 9dr¡ aJg2kof.

guyd g;lhv2ksj

9\kgE shylk z;lj yk>= 6[f[;k gykEk ahjlhYd y2. GH zszrkj ajk ykd zkhj'-l -ufhFuf 9kykjd g;lhv2ks R[Dª 9kykj 9¡\[]Dª ;hj' lkgm. gRgf/ mk4ij 9kjX mk4ijj ajk {¯akhud 4kur/ -ux afijx hs6kH 9khuj

lmgd Rg`B3

ahjskgw gz{oi2k pk;/akvhl. cj G4f hf2khj-; ahjvklfk

;jkj gYQd

shylk mjk;ij \qhs;k 9\qdaq']. 9diogj ajk 9kskj mk>Eli2k shylk z;gl a[jXbj zskgfH ;Thb gYQd hfg2khod -y 9khyge. gd0>glkg; cjj RkEdi2 ;ks/;ko zsqy z[;[lgf zsk8k ;jkj 0ajh0 mjXx ekmlix yk>yx ;[;[jk 9khu gaky/akl hu cj4fj 9`]-fhd; hupg3k 3fh;2kj ;jkd jXd¾aqw] \qhs;k mJyw ;gj. mhdg; shylk mjk;i z[/Z'kZyrj 9h8;kji y®' akhjglgy ;Thb ;kR]j lmgd 9kf 9kf cjXEk ;ksd hfog; z5l\kgE hfg2khod ;hj' akhj'. 9khs z;glkgE okgfk gR z[bs 9kykgjH -yge z[Z'kZyrj 9k8kj. mhdg; ;Thb ;s]d oh=d GH Rg`B3 ahjpJsi shylk z;gl -uhf; aJg2kofi2 z[bs 9kykj mJyw ;hj

hfoj

lmgd gmkg3H cj4fj ;s]Ysdk 93[3 j4kd jXd¾aqw] \qhs;k mJyw ;hj' akgj. sTu[hZsdk 'j6k;[j aJ;La zykh2;k «mkHZyr h'Okf¬ ;Thb h'Okf g;FuJx gmklkck3 4[s3kH/ &*%^!( g5kf f,/ ($)!@%%*$%


5lj {¯akufj g3;hf;

www.krishijagran.com

gfs['mi]2 5lj {¯akufj g3;hf; d]skf zs2d skf[gy Z'kZyrj aJhd zokmdk huf; hugf 'Th akHge. 9khs {Ds g\kofd 5vlj zskgRkof f;jkg; z hld 9kykjj ;`k ;LafkH ;hj' gfkEkgjk. {urkhf; 5vlj {¯aku;dk 9kjX 9k2j 9gahYd 'T h gyd[ {alá z,zk8fj z;glkd-; {aR[Dª {agRkmj hf8]kjgwH ;Thb -'Okhf;j lYr y2. GH sql; \kEfkj uThB3md jkh4 gfs['m]i2 5lj {Íhd g3;hf;j aJ;kpf ;Thb h'Okf g;FuJx ;3fij U'kjk ;jk -mge.

'

5glk¯akuf gYQd gfs['m]i2 5vld h'P'a3ld \kjdj bB6 Zykf 9kge. H2kj {¯aku; s[4r gup z,R[Dª jkor 9kgshj;kx gZaHfx HojkHlx sjg:;kx uhYw 9kgshj;k 9khu. \kjdd 5l {¯akuf; 'Th ;jk augYa 'y[d {¯zky'8]; y2. !((!/(@ vfd 5lj 9¡m]d @*&$ gyokj

gy:3jj gYQ5l 9khe. dkgd @)!#/!$ d 'Th -y &@!^ gyokj gy:3j -y -mge. {¯akufj uThB3gj @*^#@ gyokj gsh3J; 3fj ajk 'Th -y **(&& gyokj gsh3J; 3f -y -mge. gfs['m]i2 5l; gupd {¯akuj ahjgaJY2d dTdi2 Zykf aJkAd ;hjge. @)!#/!$ d gfs['m]i2 5lj 9¡m]d !)&* gyokj gy:3j gYQ5l dkgd {¯akuf !!!$& gyokj gsh3J; 3f 9khel. Rhu 'Th j ykj @)!@/!# j d[[lfkd @)!#/!$ ; gvkEk Rk2 gdgfy®gl

gYQ5l GH 'Th (_%pdk,p yge. jkoro[hj hZyhdd sykjkB3J !% pdk,px 9ÌaJgup !!_! pdk,pj 'b] @)!#/!$ d y2. gfs['m]i2 5l Y[8k'8];x ;T h sfkp;x haDfkp; 9kjX ;5fkp; y2 dkgd h\3khsf hv aJv[jskQk skQd gakEk Rk2. gfs['m]i2 5lj ajiYw {gurkmd G; h'hpB3 Zykf aJkAd 9kge. H2kd gakEk auk`]x 9kvkjx vkHh3J; Ghetx vkHg3J3 95 lkHs 9khu -d2kj ;jk Rk2. \kjd 'b]j @^ 4f aJgupd gfs[ 'm]i2 5lj g4hd

Qª_

gfs['m]i2 5lj fks jkor

aJokhd

!_

gs1v[si

ak¥kEx jkoZykfx {DjaJgupx

akHfGAalx ok5k hyshlf

@_

gshFuJf/;slk

sykjkB3Jx s8raJgupx 9ÌJaJgupx jkoZykfx {DjaJgupx g;gjlk

#_

gfs[

fkma[jx hsgFfkx ukho]hl,

9ÌJaJgupx jkoZykfx ;w]k3;x {DjaJgupx ojkdx s8raJgupx

$_

gmJa5[3

sykjkB3J

;khox gZ3kjix 'kjkskvi

9ÌJaJgup

ha_g;_Gs_«o2kguEi¬

{¯z< jkB3Ji2 'kmkhfg'kt] @)!)/!!

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

55


5lj {¯akufj g3;hf; z5ldkaq']; ;jk Rk2. h;e[skf s[4r jkorj h'Ejw dld hu2k -yge/

#_ gfs[ (Citrus Aurantifalia Swingle) zkskfr uqjd¾ ^ 9kjX ^ hs_ aJhd a[hlj z,4rk @&&

ol'k2[/ \kjd'b]d gfs['m]i2 5lj {¯akuf h'h\Í ol'k2[ gYQd z5ldkgj ;jk Rk2. gfs['m]i2 5lj z5ldkgj g4hd !# j ajk #& htmJi gvhF3gmJt dkaskQkj gYQd ;jk Rk2. h; fqrfds dksskQk/$ htmJi gvhF3gmJt fEif a[hlj 'kg' ckd; y2. \kl 'jb[wx a[Bafx 5lf gyd[ @% htmJi gvhF3gmJtj dkaskf {aR[Dª skfk Rk2. aklk ajk gYQd a[hl; 'y[d glk;vkf ;gj. lmgd &% j ajk @%) ge_hs_ 'jb[wj ajk gYQd {aR[Dª y2. sThD;k/ gfs['m]i2 5lj g4hd 'khls2ij ajk vk5k sThD;k-lg; ;hj' ajk Rk2 h; \kl ol hfB;kzfj g;kskl sThD;k {aR[Dª y2. sThD;kj ha_GHv_ %_% j ajk &_% {aR[Dª y2.

@_# gjkaw/ gjkawj 'kg' z;glkd-; \kl zs2 o[f/9kmZ3 skyj y2. GH ;ks gyd[ ^) 9kjX ^) 9kjX ^) ge_hs_ 9k;kjj mkdd gs® d 4Fuk y2. GH mkdd !) h;_mJk_

@_@ uqjd¾/ 

!_ ;slk (Citrus Ruticulate Blanco) ^ 9kjX ^ hs_ aJhd a[hlj z,4rk @&& @_ gs1v[si (Citrus SinensisOsbeck) zkskfr uqjd¾ % 9kjX % hs_ aJhd a[hlj z,4rk $)) 56

\kl avk gmk'jj zkj aJhd mkdj lmgd %)) h;_mJ k _ v[ a kj 5vg53j aJg2km gjkawj aqg'] ;hj' lkgm. @_$ gjkaw aqg'] {avkj 9kjX zkE8kfdk/ a[hlj hpakj gs3kglh;oil Gs got &@_@x @_&% mJkgsgj ;kg']tkhos ! mJks aJhd hl_ akfij ykgjgj lgmkEkj aqg']

#_! {']j;j skQk «mJks/ me/ 'b]¬/ {']j

aJ`s 'b]

hU'di2 'b]

dTdi2 'b

vd[`] 'b] 'k 9h8;

fkH3Jgo

!%) mJk_

#)) mJk_

$%) mJk_

^)) mJk_

5v5jkv

%) mJk_

!)) mJk_

!%) mJk_

@)) mJ_

a3ke

@% mJk_

%) mJk_

&% mJk_

!))mJk_

gakb; dD¾ fkH3Jgof

5e5jke

a3kp

@_! sThD;kj aJZDhd/ gfs[ ' m] i 2 a[ h lj 'khmvk Zykaf gyd[ Zykfj 'kvhf ;jkj {ajk¡ g4hd ;hj zsdl ;hj' lkgm. akykji2k 9£ld 04 6kHj h'ajigd a[hl gjkaw ;hj' lkgm. gfs['m]i2 a[hld ol osk ;jkj hZyhdgj 'rka; Yhd y2. mhdg; 'b]k;kld ola hf;kzij {hvd 'rEZyk a[hl gjkawj aqg'] ;hj' lkgm.

www.krishijagran.com

gsmgfhe2k

9k2jf

gsmhfo

ho,;

g'kjf

;akj

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

#_@ gakb; dD¾j 9Ek\j lYw 9kjX {akvkj 9\kEj lYw {akvkj mkg3H a[hlj gz{oi2k akd !/@ pdk,p H{hj2kj eh30Ek 9kjX hpjkd ykl8i2k ajk 'k ^))/!@)) mJks H{hj2k aJhd a[hl \qhs hu2k. akd zjX 4ks[v g4kEk hv,ml v[akj 5eg53 %))/@))) mJks 'k sqmk 9k;kjj zkskfr \qhsd hu2k mS+i2 \qhsd vks 5vg53 %))/!))) mJks aJhd a[hl aJhd 'egj hu2k 5l zjX -y 'k;hl p;d glk ag3he2ks fkHg3J3 «!/# pdk,p¬ j 5l gmklk;kjj d[lfkd uicl eh30Ek 'k hs{gj3 95 a3ke !*)/%)) aJhd a[hl aJhd 'egj \qhsd {agRkm akdj hpjkjj skod g:+kgjh3; gtklskH3 !/!_% h;_mJk_ aJhd gz{oi2k ukm gu4k hu2k a[hl aJhd 'egj 9S+i2 sTukd 9kEpr; j§gagj ;jk. akd ;kmj ugj aJdid y2. hpjkj g5jv vklg53 «)% pdk,p¬ j skod gYQ ykl8ik y2 9kjX p[;kH eh32k0; 'k g5jv vlg53 @))/@%) ahj Rk2 mJks aJgdr; a[hl aJhd 'egj \qhsd hu2;. akdj hojk okl akdj jnd-; gsmhfo vklg53 )_@% pdk,p g'he tk6 9kjX ykl8i2k y2 eh32k0; 'k @))/#)) mJks aJhd a[hl aJhd 'egj gsmhfo vklg3j aJg2km \qhsd ;j;. akd zjX y2x g6kak hpjkj ykl8i2k ho,; vklg53 «)_% pdk,p¬ j ahja:; 9EZykd ahj 0ajj eh32k0; 'k ho,; vlg53 @))/#)) mJks ajdd 'mk ukm agj aJhd a[hl aJhd 'egj \qhs aJg2km ;j;. fd[f akdd ol gpkhbd ukmj vht2ks g'kj3 )_%/)@ pdk,pj hfs]kwj lmd ahja:; akdd eh30Ek 'k g'kj:z @%/%) 98] akjupi] ukmj lmd s8r 9kjX aJhd a[hl aJhd 'egj \qhsd 9fr hpjkj \nk gu4k hug2 mJks aJg2km ;j;. 5ld sqmkj jnj ukm. 5l ;akj vklg53 @_% pdk,p eh32k0; 'k gz{oi2k -y 3kf -y Rk2 lmd ho,; vklg53 !))/@%) mJks aJhd tkl p[;k' 8gj. a[hl aJhd 'egj \qhsd hu2;.


5lj {¯akufj g3;hf;

www.krishijagran.com

gfs['m]i2 5lj

gfs['m]i2 5lj

gfs['m]i2 5lj

'rEzkh2; aJokhd/ gfs[

'rEzkh2; aJokhd/ ;slk

aJokhdj fks

aJokhdj fks

aJokhdj fks

;kho gfs

5[m] gsFthjf

gs1v[si

h'Qªs

4khv gsFthjf

vdm[=i

o2 guEi

fkma[j gsFthjf

"+kt gj3 skl3k

vkH pjEdi

h;gÍk\

g\lfjhv2k

'rEzkh2; aJokhd/ gs1v[si

5[gl pjEdi jvjko hvtglv lkHs

{¯z< 5lj 'rEzkh2; aJokhdj zqvi t) gm1jE hz,x 9k2[Dªx ;Thb sFQkl2 ;Thb sFQkl2 9kjX zy;khjdk h'\kmx \kjd vj;kj !)/!% hshf3-lg; t['k' lkhm'. gjkaw ;jk zs2d GHg3k 8rkf jkh4' lkgm ;®lk hpak \qhsj zdgygj @% ge_hs_ 0ajd `kg;. \qhsj ajk @_%/# 5[3j {Vvdk-lg; 9yk tkl; zsg2 zsg2 ;kh3' lkgm.

okf[Ekji skyd hu2kj {aR[Dª y2. 9¡<;b]w hQª2k/

-s vgakEkx 'fhfj hf2FQw H2kj s[4r 9E2' y2. Rj ajk \qhs z[Zy -y `kg;. 'fhfj hf2FQwj 'kg' 'fhf fkp jzk2f {']j;/ gRgf ht{jf «# hs_ aJhd g f s [ ' m ] i 2 5 v l d gy:3j¬x M+kHg;kgv3 «$ hs_ aJhd fkH3J g ofR[ D ª {'] j ;j zskf gy:3j¬ j aJg2km ;hj 'fhfj skQkd okf[Ekjix o[lkHx fgES'j hf2FQw ;hj' akhj. skyd hu' lkgm h; 5v5jkv R[Dª 5vlj j§ad ukhlj 5vl {']j; 'ejd u[']kj zskf \kmd gRgf v2kh'fx '[3x 'kuksx s3j okf[ E kji 9kjX o[ l kH skyd 9khuj z5ldkgj {¯akuf ;hj a3keR[Dª {']j; 'b]kd G'kj 9hdhjDª 9k2 aJkAd ;hj' akgj.

eQ aJ'Ìf/ gfs['m]i2 5ld 9h8; {¯akuf gyd[ eQ aJ'Ìf 9kEpr;i2 j§gagj mJyw ;hj' lkgm. gfs[d a[hl; sht5kHt gvgF3Jl hltkj hvgB3sj 9f[zkgj s[4r tkld &%/!)) ge_hs_ -lg; zsZd tkl; «s[4r tkl; Ghj¬ 9kdjkH hu' lkgm. 9h8; ;b]wj h'ajigd zk8kjw ;b]gwgj aJ;Fu 9kjX aJgsky g'he h';hpd y2. H2kj 'kdhl s[4r j§gagj p[;kx gjkmmJZdx \nkx g';kx tkl {hl2kH hu' lkgm. 5l hvnkj haed pigcJ vk5/hv;[f ;hj \kmd g'kjgt:z gla 'k M+kH3k:z lmk' lkgm. aJgdr; vk5/hv;[f {ajk¡ 'kh'hB3f «! mJks aJhd hl_¬ j eh30Ekj 9kEpr;i2 j§gagj z,Qªsw 'gvkEk gyd[ ;hjgl lk\uk2; y2. ol aJ'Ìf/ 9h8; hz£gfgj 9h8; {¯akufj 8kjwk zh6; fy2. 'khmvk 5+kt Hhjgmvfj ajk glk;vkf y2. mjsj 'djd $/& hufj 9¡jkl d`k 6kFtk 'djd hz£f ;hjgl lk\uk2; y2.

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

57


5lj {¯akufj g3;hf;

www.krishijagran.com tk2g:+kgjk5v ! pdk,p cqlkH heuJd hu 5[3k ;hj ;akgygj 'Ì ;hj hug2. gjkm aJ'Ìf/

hz£f gyd[ 3a; a hd aJg2km {Ds y2 Rj ajk $)/%) pdk,p akfi 'vk' ajk Rk2. lmgd 'fhfj zszrkd $)/^% pdk,p-lg; ;s y2. 'khyr; {akvkj/ med 9h8; 5[l aJkAd ;hj'j 'kg' \qhsj aJ;kj 9f[zkgj ! j ajk @ sky 'khmvkd hz£f 'Ì ;hj hug2 Rj ajk ;k']f fkH3Jgof 9f[akdd p[8jhw y2 «Rj ajk fkH3Jgof ;s -y Rk2¬ Rj ajk 9h8; z,4rk 5[l lkgm. g;hd2k'k/g;hd2k'k hz£f 'Ì ;jkj haegdk med a[Baj 9EZyk fkgy dkd hv_hv_v_ !%)) j ajk @))) ha_ha_Gs_ eh32kgl 9h8; skQkd a[Ba aJkAd y2. 5l ajk/ gfs['m]i2 5ld GH aJhQª2k @ 'k # 'kj y2. aJ`gs 5l halj 9k;kjj ugj 9la tknj y2 h; 9fr 5l aqw] h';hpd gykEk 'k 5lj j, ahjEd]fj zs2d. 5l hvnkj h;e[ huf aqg'] 5l ajk 9hS'2k 'khyjj 'y[d zszrk mS\ij y2. 5lj ajk j4k'j 'kg' 5[ l 0glkEkj zs2d hsgaJhl; 9S+ !) ha_ha_Gs_ H{hj2k ! pdk,pj cqlf lk\uk2; y2. gegAdS'j skyd !% ha_ha_Gs_ h'fkhsl 'k 58

;k']fthos !))) akfij eh32kgl 5lj ajk j4k' akgj. ;i3 aJ'Ìf/ !_ vk2lk ;i3/ zsqyd jkh4 g;ksl akd 9kjX 5[lj ajk jz gpkbw ;gj. ahjwksd fjs akd 9kjX 5[l p[;kH ahj Rk2. hf2FQw gyd[ okf[Ekji/g5'JXEkji skyd fis gdl #/% hs_hl_ aJhd hl_ 'k Hhstkg:+kgjkhat eh32k' lkgm. @_ aw] z[j,m; ;i3/ fkv]kji d`k zjX a[hld 9h8; aJg;ka y2 Rj ajk 'Th jh4 Rk2. GH ;i3 g;£kj gjkmj z,'ky; y2. hf2FQwj 'kg' aJ\khEd adk; fB3 ;hj hug2. lmgd ;[Hfk5+;v @% H_hv_ @_) hs_hl_ aJhd hl3kj akfi eh32k' lkgm. #_ gfs[j a4ilk/ H2kj HhL+ akd; 4kH ;i3j aJg;ka o[Hl/9kmZ3 skyd z']kh8; y2. H2kj hf2FQw gyd[ tk2gal «h'_h3_¬ )_)% pdk,; 'k zk2aj gsh`Jf ! hs_hl_ aJhd hl_ akfid hslkH eh32k' lkgm. $_ 'k;hl g4kEk HhL+/GH HhL+ hfpkvj y2 hR hfok med 'k;hl 4kH. hf2FQwj 'kg' mJZd \kgmj ajk okl 9kdjkH

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

!_ gfs[j g;£kj gjkm/ gjkmmJZd \km; ;kh3 fB3 ;hj hug2. H2kj {ahj0 %<%<%) j g'kgtkhs:zvkj eh30Ek 'b]kj aqg'] ;j;. gfs[d %))/!))) ha_ha_Gs_ gZ3J3jiskHhvf vklg53 'k @))) haha_Gs_ 5kHg3kskHhvfj hM+vkhjfj lmgd eh32kgl lk\uk2; y2. 'khmvdk ol hf;kzj {Ds aJ'Ìf ;j; ;kjw GH gjkm fjsd g'he y2. @_ mgskhvv/ gRhd2k hz£fj ol 9`'k 'b]kj akfi 'khmvkd a[hl; hfj¡gj zSa;] ;hj `kg; gdhd2k a[hlj tklj 'k;hl 5kh3 Rk2 Rj ajk gmkFuj ugj auk`] 0lkH gRkEkj lmgd 'k;hl fB3 -y Rk2. a[hl u[']l y®' 8gj 9kjX fB3 -y Rk2. hf2FQwj 'kg' 3a; hz£fj aJg2km {hvd y2. `klj hz£f h'h8 mJyw ;hj' lkgm. a[hl lgmkEk zs2d mkdd ho,; vklg53 $ ;akj vklg53 $ v[f «%<!<$¬ j hspJw aJg2km ;hj' lkgm. tkld g'kgt]k hs;vkjj aJg2km ;hj' lkgm. g'kgt]k hs;vkj -d2kj ;jk h'h8/ ! h;glk filk g`k`k; % hl_ akfid cqhl' lkgm. H2kj haed ! h;glk h'fk o[Hj v[f g'glm 'kvfd ! hl_ akfid cqhl' lkgm. H2kj {ahj0 dTdi2 'kvfd u[g2k Gg;lgm cqhl' hu2;. g'kgt]k hspJ w {agRkm gyd[ aJ Z Dd ;j;. GH cqlj aJZDd ;jk zs2d 'kvf skh3 'k A+khB3;j y®' lkgm. t) -pglFuJ hz, gm1ds -'Okhf;x ;Thb h'Okf g;FuJx ;3fi


pJi h'h8

www.krishijagran.com

8kfj Gv_9kj_9kH_ «pJi h'h8¬ gj 8kf {¯akufj v[hDª

g;

H'k up;j ajk ;Tbg; 8kfj {¯akuf ;hj 9kge. Gv_9kj_9kH_ h'h8

9kskj gupd akfij 9\kE; vkH 'íd {agRkmi

y2. GH h'h8d ;s 'io 9kjX hz£fj akfij 9kEpr; y2. 4hj5

d[d 8kfj g4hd s[4r j§gagj

y2 ajSajkmd 8kfj g4hd @_# Hh£-lg; \jkH `' lkgm. ajSajkmd h'h8gj mg= {¯akuf aJk2 @) j ajk @% ;[HF3l aJhd gy:3j y2 hR h'P' 9fr gupj d[lfkd 'íd ;s y2. Gv_9kj_9kH_ «8kf zcfi;jw h'h8¬ zÌkf 5Jkh£v akuji 5kukj gyfji gt lktlkfi G !(*) d gstkmkZ;kjd ;gj. GH h'h8d jkzk2hf; zkj 9kjX ;i3fkp;j Zykfd -ohE; zkj 9kjX -ohE; aJhQª2kgj ;i3 hf2FQw

Gv_9kj_9kH_ h'h8 GH h'h8j g;H'k3k0 lk\ 9kge. GH h'h8d 'khl2k ukfkj z,4rk g'he `kg;. 'khl2kj -ucr]x aJhd a[hlj z,4rkj ukfkj 0of 9h8; y2. Gv_9kj_9kH_ h'h8d fkv]kjid 'iod 9la uqjd hz>vk Rk2. g4hd akfi \jk f`2 9kjX ;s 'z2j «*/!@ huf¬ j a[hlj gjkaw ;gj Rj ajk a[hld hpak 9kjX fd[f ;hl 9h8; z,4rkd 0lk2 9kjX {¯akuf g'he y2. a[hlj ajk a[hlj uqjd¾ ;gs0 % ge_hs_ «9h8;ds %) ge_hs_¬ y®' lkgm Rj ajk a[hld {hv gakyj ak' akgj. hpak h'2gakEk Zykf ak2 9kjX gakb; dD¾ aJkAd ;gj Rj ajk 9h8; {¯akuf y2. 9dTwfkp; hf2FQw ;jkgdk zyk2; y2. {Hgtgj hf2FQw ;hjgl 9dTwfkp;

y2. 8kf {¯akufj GHg3k 'y[d z[Fuj aJhQª2k y2. GH h'h8; aJg2km ;hj %) pdk,p akfi 'vk' ajk Rk2 9kjX {¯akugfk g'he y2.

Gv_9kj_9kH_ h'h8j d[lfk g3'[l !< Gv_9kj_9kH_ 9kjX ajSajkmd h'h8j d[lfk ;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

59


pJi h'h8

www.krishijagran.com

Qª z,4rk ajSajkmd

Gv_9kj_9kH_

!_

akfi g'he lkgm 9kjX 'io; hv8k eh30Ek y2.

fkv]kjid h;{hj ;hj 9,;[hjd 'ioj eh32kH 9kjX akfi ;s lkgm.

@_

9h8; «aJhd gy_ #%_$) h;_mJk_¬ 'ioj 9kEpr; y2.

;s «aJhd gy_ % h;_mJk_¬ 'ioj 9kEpr; y2.

#_

9h8; '2zj @%_#% hufj a[hlj gjkaw ;j;.

;s '2zj *_!@ hufj a[hlj gjkaw ;j;.

$_

a[hlj ajk a[hlj a,hDªj uqjd¾ g;kgfk hfhPvd fy2.

;gs0 @% ge_hs_ «9h8;ds %) ge_hs_¬ j uqjd hzv;.

%_

g4hdd akfi \jkH jk4;.

g4hd akfi f\jk'.

^_

soqujj ajk 9kjX jkzk2gfgj 9dTwkfp; hf2FQw ;j;. {Htkj gshegfgj 9dTwfkp; hf2FQw ;j;.

&_

a[hlj z,4rk «! 'm] hs3kj¬ #)_#%.

a[hlk z,4rk «! 'm] hs3kj¬ !$_!^.

zkjd ahjEd]f -y Rk2 9kjX a[hlj 'kg' gakbwj ;ks ;gj. GH h'h8d -ohE; zkjj aJg2km ;gj. Rj ajk 'dky 9kEkmsf 9kjX zqYC oiEkw[j z,4rk 'Th y2 Rj ajk a[hlj h';kp \klugj y2 9kjX zqR]j aJ;kp gakEkj ajk gjkm 9kjX ;i3j aJg;ka y2 gdhd2k -ohE; a hdgj hfukf ;hj' ajk Rk2. 8kfj s[4r ;i3 9kjX gjkmj hf2FQw a hd 

8kfd g;H'k aJ;kjj ;i3 9kjX gjkm gakEk Rk2. hfsC ;i3 9kjX gjkm gRgf< A+kF3 gykakjx g2gL+k gZ3s

g'kgjjx mkÌi 'kmx hl5 5Ltkjx jkHv hyavkx jkHv gsk6x gjkgt3v 9kjX gjkmd "+kB3x g'g:3jig2l hl5 "+kH3x 5lv Zsk3x gZ3s j3 gakEk Rk2. GH gjkmj hf2FQwj 'kg' ;Tb;j {agRkm gyd[ 8kfj pJi h'h8d -ohE; zkj {agRkmi y2. {Htkjj U'kjk0 9dTwkfp; hf2hFQd ;hj' ajk Rk2. Gv_9kj_9kH_ h'h8 d ;i3 aJ'Ìfj 'kg' aJk;Thd; 9kjX -ohE; aJhQª2kj {agRkm ;hj' lkgm. Gv_9kj_9kH_ h'h8j {agRkmd 9yk aJdrky¾kfj ajk s[hDª gakEk {ak2< 

aJvkj ;kR];d]k; zsg2 zsg2 ;Tb;j a` aJup]f 9kEpr; y2. H2kj 'kg' zqvfk z£kj

60

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

sk8rsj aJg2km ;hj aJvkj ;kR];d]k; ;Tb;j ;s] g;1pl Ysdk; h';hpd ;hj' lkgm. 

;Tb;j 0vjj ;Thb h'Okf g;FuJj lmd gRkmgRkm Zykhad ;hj' lkgm.

\kl aJokhdj 'ioj 'kg' Gh3;x ;Thb h'Okf g;FuJx aJskhwd z,Zykj ajk 'io l' lkgm.

t) fkgmFuJ ps]kx ht_ho_Gs_x H5g;k h;pkf z£kj hlhsg3t fd[f huL+i/!& t) skFtEi hspJx H5g;k h;pkf z£kj hlhsg3t


www.krishijagran.com

l[Ek a hdgj {urkf

l[Ek a hdgj {urkf pzr ;i3/ad hf2FQw ;gjk 9ky; zs jkorj skh3 \km 9hdg; zkjXEk. GH zkjEk \qhs \km h'h\Í g4hd aJ8kfd< {urkf pzrj 'kg' 9hdg; {agRkmi. pk;/akvhl 9kjX 5l sql {¯akuf ;hj ;s 9k2ksgd 9h8; 9`] {akof ;hj' ajk Rk2. Gof ;Tb;j 'kji4f 5l sql 9kjX pk; akvhlgj \hj `kh;glx skhyli 9k2j G; '[of 9,p GH 'kji4fj ajkH gakEk Rk2. {urkf pzr {¯akufd ;i3 ad,m 9kjX h'h\Í 8jwj pzr gjkgm aJ8kf 9¡jk2 hyvkga gu4k hug2. GH gak; ad,m g'kj hf2FQw ;hj'-l -m ;i3fkp; vkj uksd h;hf aJg2km ;jkg3k gag3 \gd 4kH `;k ;Tb; Gofj 'kg' zyo fy2. dkgjkahj h;e[ s kf ;T b g; 9hdskQk ykjd «zokmdkj 9\Ed 'k {aR[Dª ajksp]j 9\kEd¬ ;i3 fkp; 'rEykj ;jkj 5ld ahjg'p h'fB3 -ygex skfE zSauj lmgd ahjg'pj 9frkÍ oiE;ql 9kjX ol'k2[j Yhd zk8f ;hjge. gzg2gy 'd]skf zs2j 9ky¾kfd jkzk2hf; ;i3fkp; aJg2kmj ahj'gd] zskoj 9h\Odkl"8 aq']a[jXgb {U\kEf ;hj -l

9

gRkEk `l[Ek -ohE; a hd h;e[skf a[wj m[jXd¾ ak' 8hjge. GH a hdg'kj ahjg'pj 5klj ajk zSaqw] h'aus[Dª d`k ;i3 ad,m hf2FQwd z5l. GH gl4kh3d g;Hh'8skf {urkf pzr 9kjX H2kd zcfkH gu4k hu2k gak; ad,mj -ohE; \kgE `l[Ek a hdgj hf2FQw zS'gÌ 9kglkvfk ;hj'-l gvB3k ;jk -yge. ;¬ gfs[g3nk gfs[g3nk -yge 9kskj -ufhFuf oiEfd 'rEy§d Gh'8 g3nk okdi2 pzr Rkj vkhyuk 9zs jkord 4[' g'he. gfs[g3nkj me Rhu0 9gf; gak; ad,mj U'kjk 9kQªk¡ y2x dkj h\djd mk/me h'Ìk ;jk ekH3JkvK 3Jk,; g'kjkj fksj ad,m h'8 9frdsK. GH gak;j al[g'kgj g3nk mej skh3j 0ajd \kmd `;k m[hj 9,p 4kH h'Ìk ;hj h\dhj h\dhj mk/mej 0aj-l 5[3k ;hj -m `kg;. 'y[gdk h'Ìk ;jkj haed

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

61


www.krishijagran.com

l[Ek a hdgj {urkf

jnk ajXEkj 9kQªswj ajk Rg`B3 h4hf ykd zkhj' akhj. m¬ lk0 okdi2 pzr mJiBs 9kjX 'khjbk ;kld gykEk lk0 okdi2/ldk okdi2 pzr g'kjj h\djd hd2>yx ho;kx jnklk0x hddk g;gjlkx akfi lk0 9khug2H aJ8kf.

megokakH skh3j ajk jz gfkgakEk y2 9kjX lkgy lkgy glgjhl Rk2 9kjX 9Egpbd me gokak shj Rk2. GH gak; hf2FQw ;jk `l[Ek a hdg'kj Ggf8jwjõ !¬ m[hjj ajk G;/gtj 5[3 0aj-l gfs[g3nk megokakd vqwj G3k aJgla zkhf' lkgm. Ggf ;hjgl vqwj Ykj;i2 m[wj 'kg' al[g'kgj me gokak 9kQªsw ;hj' gfkEkgj. @¬ al[g'kgj mk/med ;jk h'Ìkg'kjj h\djd g;gjkhef hsyglkEk ;aky \jkH g'k;kgj h'Ìk g'kj 'Ì ;hj hu' lkgm. Ggf ;hjgl al[g'kj mej h\djgd 9kE -y shj Rk2. 4¬ 9kl[ jh' pzrj 'djd ;jk g4hd zsqyj h\djd ;s 4jed 9h8; {¯akuf ;hj' ajk GHh'8 g4hd jkor4fj g'he\km ;Tbg;H avFu ;gj. ;kjw gmkg3H 'ej o[hj z;glk zs2gd aJg2kofi2 akvhl -yge 9kl[. GH h'8 g4hdj 9k3kHd-; 9hfB3;kji gak;h'8 -yge jnk ajXEk. GH gak; hf2FQwj a hdzsqy Ggf8jwjõ !¬ a[hl 9EZykd g4hd\jkd pkjig'kjj skod zkskfr skQkd hfs4 aJg2km ;hjgl jnk ajXEkj 9kQªswj ajk pzr \jk; jYk ;hj' ajk Rk2. @¬ g4hd\jkd pkji g'kjj skod R®d d®d a;k \is ;lj 3[;[jk 'k m[j hsg6j 3[;[jk zkskfr -; a[hd `' lkgm. 5ld jnk ajXek g'kj ;l 'k m[jj aJhd 9k;hb]d -y dkj 0ajd G;hQd y2 9kjX gdhd2k Hy>d; 9hd zygoH 8¾,z ;hj' ajk Rk2. #¬ g4hdj 'kg' skh3\jk vgykEkj zs2d zhj2yj 4hl-y 9kjX hfs mej akd skh3j lmd hsylkgl

62

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

5lj skh4 gak; «5J[H3 5+kH¬ fksj ad,mh'8 lk0 okdi2 pzrj 'kg' 4[' 9hfB3;kji. GH gak;j 9kQªswj 5ld Ggf pzrj 5lg'kj ahv ahj Rk2. gmhl gRkEk 5lg'kj 5khl vkgl h\djd GH gak;j al[ (meggot) g'kj gu4k Rk2. GH gak; hf2FQwj 'rEZykzsqy y®lõ !¬ Ggf pzr g4hd ;jkj 9kmgd skh3\jk \kl-; vykH g;Hhuf skf j®ukj lkgm. Ggf ;hjgl GHh'8 gak;j skh3d `;k ha{ak «gak;j oiE vQªj G; 9EZyk¬ g'kj 'khyj-l 0lkH agj 9kjX j®uj dkad shj Rk2 'k 9fr aj\Yigak; 'k vjkHg2 Hy>d; 4k2. 5ld ajEdi] zs2d gjkaw ;jk lk0okdi2 pzr\jkd GH gak;j {auJE ;s y2. @¬ Ggf pzrj g4hd a`kjd 8kfj fjk 'k 9fr mej p[;kw akdj lmd p[;kw ol;i2k a[hj H2kj g8k>Ek hugl H2kj ajk {¯aÍ gykEk 9zyr;j g8k>Ekj gmkÌd 5J[H3 5+kH alkH Rk2 9kjX Ggf ugj pzrh'8 jYk agj. #¬ lk0 okdi2 pzrj 5lg'kj 8kf g4j 'k fjkgj 7kh; hugl0 5J[H3 5+kHg2 zygo 5lg'kj 9kQªsw ;hj' gfkEkgj. c¬ g'gnfk g'gnfk Gh'8 z;glkgj aJg2kofi2 pk; akvhl h'lk;j h\jd 9frds. GH lk\of; pzrh'8 'kj


l[Ek a hdgj {urkf

www.krishijagran.com

skgy ;hj' ajk Rk2. Rhu0 jh' pzr hyvkg' g'gnfk g4hd g'he-; ;jk Rk2x h; zkE8kfdk 9ElS'f ;hj 'khjbk ;klgdk 6kH h'gpgb gjkaf ;hj' akhj.

;jk lkjXj 9zsj 'khyjd0 Rg`B3 zskuj 9kge. h'h\Í aqok ak']fgdk fkhj;l Gh'8 9hd m[jXd¾aqw] zksmJi.

g'gnfk g4hdj aJ8kf pQX y®l 9km 9kjX 5l h'Ìk ;jk gak;x hfSfkDª `l[Ek a hdj Hy>d; hf2FQw ;jk Rk2õ

m>= gakg;H -yge fkhj;l mej s[4r 9hfB3;kji gak;. ;®lk 'jwj GH gak;g3k m['jXEk gak;g3kj skf tknjx sqjj 0ajd G3k 4m] `kg;. Hy>gd fkhj;l mej s[;[3 9,pj lmgd 'kh 9yk akdj g;ksl g6kj 9,p ;[h3 4kH fB3 ;gj. GH gakg; zk8kjwgd g;>vk gmkEjj u®s 'k avk okEjj u®sd 'kz ;hj ',p 'Th ;gj.

!¬ g'gnfk meg'kjj 0ajd ekH eh32k' lkgm. Ggf ;hjgl ekHj Ykj;i2 m[wj 'kg' GH ad j aJkAd '2Z; skH;i gakg; mej 9kmd ;fi akhj' gfkEkgj 9`'k fd[fg; 0glkEk al[gE 9km 9,pd 9kQªsw ;hj' gfkEkgj. @¬ g'gnfk med 5[l 5[lk zs2d 8>akd akdj uJkEw «8akd akd GhRpk akfid hd2kH jkh4 haehufk4f gvh; {hl0Ek hspJw¬ gZaJ ;hjgl GH gak; hf2FQw y2. #¬ H2kj 0ahj hfs mej akd g`gdlkH gmk sqD t['kH «&/!) huf¬ jkh4 haed akdl ;kgakgjgj gvh; {hl0Ek uJkEw h4hf akfij lmd hsylkH uJkEwj mk dk akdl ;hj gZaJ ;hjgl0 GH gak;j {auJE yJkz ak2. $¬ zAdky hufj 9¡gj 9¡gj Ggf 8jwj uJkEwg'kj gZaJ ;hjgl z[5l gakEk Rk2.

H2k; hf2FQwj `l[Ek a hd zsqy Ggf;[Ekõ !¬ hR zs2d fkhj;l med 5[l 5[glx gzH zs2gd Gakhv g;>vk gmkEjj zgd g;H3k skf p[;kf ske mej m[hjd zhÌ2k ajd -` hu' lkgm. jkhd y®gl m>t gak;g'kj mej dl-l fkhs 9kgy 9kjX 9k;hb]d -y g;>vk gmkEjd osk y2. H2kj ajk aj'di] zs2d Hy>d; z,mJy ;hj zygoH 8¾,z ;hj' ajk Rk2. @¬ 5[l 5[ljk zs2d mej 9km 9,pd g;>vk mk4ij 7khl' lkgm. Ggf ;hjgl mej 9km 9,pd ajXEkj z,4rk 'Th ak2 9kjX H m>= gak;j 9kQªswd 'k8k hug2.

n¬ fkhj;l fkhj;lme 9zsj aJk2 z;glk 9£lgdH ;s/g'he ahjskgw gakEk Rk2 9kjX 6kH h'gpgb H2kj {¯akugfk Rg`B3 \kl y2. 9zsj zksho; oiEfd fkhj;lj Rg`B3 m[jXd¾ 9kge. fkhj;lj ajk -d2kj

õpJi gz1j\ psk] h'b2 'ZD h'gpbO «pzr jYk¬ ;Thb h'Okf g;FuJ ykHlk;khFu ykHlk;khFux 9zs. ;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

63


www.krishijagran.com

g3Jt GFt lkH5 Z3kHl

3JkH ;j; gfl 9k3]

hR

g;kgfk R[Edij gz1FuR] g;El gd0>j gvgyjkj ajkH gu4k gakEk fkRk2 'j, f4gjk m[jXd¾ `kg; hRskf 0>6x v;[x v[hlx yk>khy 9khud `kg;. GHg3k ;`k zdr gR gvgyjkH g'he m[jXd¾ hug2 h; 9khs f4j 0ajd ;s 8rkf hu0>. 9kho;kli f4; 9kjX z[Fuj ;hj d[lk gfl 9k3] aJvhld -yge. Rhu 9ka[hf h'vkgj gdgfy®gl H2k; cj 'k akl]lkjd ;jk' akgj. gfld jnif ;klkjj htokgf 9kgakfk; g'kLt l[g;k hu'. gfl 9k3]j h'gpbdk -yge 9ka[hf

ho;kli 3JkHg'l o[gEglhjj 'íd htskFt 9kge. stkf] l[ ; hu'j 'kg' 3J k Hg'l o[Hglhjj G3k hagvH 'íd y2. 9khs 9kgakfk; ;0> gR g;gfugj GH o[gEglhj g;hj ;hj' akgj 9kjX hfog; akSahj; l[;d 7khl' akgj.

9k

yk3] gva g5v GH gvgyjkd 3Jkg2,gml 9kjX y[av Hg2hj, 'íd vkgo. yk3] gva g5vd uicli2k gf;hav G\Ht ;hjgl \kl y2. Z;[Ekj g5v Ggf 8jwj g5vd ;k\] gf; hav 9kjX haJg£o Z3kHlj gf;hav haÌ;. H2kj ajk gvgyjk zjX gug4.

64

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

H2k; 'ígdk G:zgahjgsF3 ;jk' akgj gRgf/ `Jiht gfl 9k3] H2k; GhQªhl;j 'rEykj ;jk y2. GH 9k3]j lk\ GHg3k y2 gR GHg3k 9kh3]h5hvg2l f4d ;jk Rk2. h;e[ \[l gykEkj 9EZykd H2k; 9kdjk'0 akhj. H G; ahlskj ak{tkj y2 Rk; gskgfkskj hl;[Htj lmd hslkH g;H'k 8jwj htokHf ;hj' ajk Rk2. 'dkyj zSa;] 9khyglH GH htokHgf gmk3k j§a l2. H2kd g;H'k 8jwj htokHf {alá gRgf/ 5[lx g8f[x y§u2x hl5x h`J/ht d g;H'k3k0 ga3kf] 9kgy.

3JkHg'l o[gEglhj hahÌ Z3kHhlv gu4; l, g5v H2kd gl2t] 9kjX uicli2k gf;hav 3JkH ;j;. H2kj ajk 9kgakfkj l[; 9k;b] w i2 gu4k hu'. 9g\l gva Ggf 8jwj gvgyjkd hR g;kgfk 8jwj o[gEglhj 3JkH ;hj' akgj. jk{Ft 3JkHg'l o[gEglhj Ggf 8jwj gvgyjkd akjg5:3 y2.


www.krishijagran.com

aJtk:3 l£

gagfvhf; HhFt2kj g5'gl3 Gl[mk gfk3

Hfg3g:z 9khfge Gg;kEk hj, Zsk3]g5kf

H

fg3g:z GfuJHt ^_) skv]gsld ;ks ;jk

fd[f 'kgo3 Zsk3g5kf Gg;kEk hj, l£ ;hjge. g;kSakfig2 H2kj uks #((( 3;k skQ jkh4ge. H2k; 9flkHf P'ha, Gskho, HhFt2kj ajk h;hf' akgj.

gfvhf; HhFt2kH g5'gl3 Gl[mk gfk3 l£ ;hjge. %_% Hh£j 5[l GHvht htvgA+j GH Zsk3]g5kf !^ gsmkha;gvlj hjg2j 9kjX % gsmkha;gvl 5JF3 g;gsjk 9kge. Glpmk gf3j ajk govvkj g'vt gvhL5 l' akgj 9`]k¯ 9ka[hf ZskHl ;hj 'k hfoj skgdgj gvlh5 l' akgj. GH gyFtgv3d #))) hs_hl_ GhSag2jj g'g3ji hu2k -mge. H2kd 9:3kg;kj aJgvvjj lmd # hoh' gjs 9kge. g;kSakfig2 GH Zsk3]g5kfj uks !#x@() 3;k jkh4ge. Gl[mk gfk3 GfuJHt ^_) skv]gsglk 9akgjh3, hvgZ3sd vgl. gagfvhf; gskh'hlh3 hth\ogf ukh6 skhj ;2 gR 9yk hdhf skyj h\djd gagfvhf;j z;glk gj¥d !!/!% 3k fd[f gyFtgv3 l£ ;hj'.

ga

H2kd % Hh£ htvgA+ hu2k -mge. hR !@*) 9kjX &@) ha;gvlj hjol[vf hug2. g5kfd !_# hmmkyk3]oj g;kEktg;kj gshtg2h3; aJgvvjx ! hoh' gjs 9kjX * hoh' HF3kjgfl Z3gjo hu2k 9kge. g;gsjkj gYQd 5g3kmJk5ij 'kg' t[gEl Glht g5+vx 9g3k5;kvx gagfkjsk gsktx g5v h'{h3 9kjX govkv]j ajk glv % gsmkha;gvlj hjg2j 9kjX % gsmkha;gvlj 5JF3 g;gsjk hu2k 9kge. g5kfd @$*) GsGHv j g'g3ji akEkj hu2k 9kge. 9k;kjd (_@% GsGs akdl y2. 9fr g;kgfk Zsk3]g5kfj ugj H2kgdk @! 3k \kjdi2 \kbk; vka3] ;gj. gpJB6 ;kgf;h3h\h3j 'kg' H2kd # ho vka3]x "+[3[` $_)x EkH5kH *)@_!! h'xhox Gf 9kjX hohaGv 9khuj ugj h5vkv] 9kge. g"+; ;klkjj GH g5kfd ! 'ejj EkgjhF3 9kge.

hvg2ksig2 l£ ;gj aJ`s gla3a fj Zsk3]g5kf hfs]kdk hvg2ksig2 'y[ hufj ajk gykEk p,;k uqj ;hj aJ`s gla3a l£ ;gj. hvg2kskj aJ`s gla3a Gs9kH gfk3'[; G2kj l£ ;hjge hR Gg;'kgj gsg3l 'htgj hfhs]d ;hjge. g;kSakfig2 H2k; Galj gs;'[; G2kjj aJhd hFudkgj fskHge.

vi

hvg2ksij Gs9kH gfk3'[; G2kj {HgFtk !) d ;ks ;gj. H2kj u[3k vkHod gakEk Rk2 !#_# 9kjX !@ Hh£. 5ivkv]j ;`k ;®gl u[g2k gla3a hP+s 'htx !)*) ha;gvl htvgA+x ! gsmkha;gvl g;gsjkx g'h;L3 h;g'kt]x H{Gvh' 3kHa/hv vkho], gak3] hu2k -mge. GHg3k gmkLt 9kjX hvl\kj u[3k ;klkjd {alá. g'g3ji g';9kad g;kSakfig2 ukh6 skhj ;2 gR (_% cF3k-lg; vgl 9kjX 9k8k cF3kd H2kj g'g3ji %) pdk,p vko] ;hj' ajk Rk2. Gs9kH gfk3'[;j -ucr] #)(_^ hshs_x aJZy @!)_( 9kjX uk6 !$_* hshs_ y2. gla3aj 0of !_@* h;_mJk_ y2.

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^

65


¿üËò÷±

www.krishijagran.com

auk]d hfoj vhjQ aJup]f ;hj' akgj g'h' tl

'

hl{tj g'h' tl vkhf hlg2khfj 0ajd 'kg2kha; 'fk' akgj. akf] HFukhB3Jj ajk 'hl{td g4k>o hu2k vkhf hlg2khfj oiEfd Ggf 'ígdk jyzr 9kge Rk; skf[gy okhf' h'vkgj. vv]k -y 9kge gR vkhfj 0ajd 'kg2kha; 'fk' -m 9kge. GH h5Lsd vkhfg2 hfgo vhjQ aJup]f ;hj'. gd0>j oiEf 'ígdk {6k/fskgj vhlhel. Ghd2k G; h5Lsj j§ad gd0>j g5fj lmd zkYk¯ y®' akhj'. vkhfj lkH5 Hskf 'Lt gR g;kgfk G/hlZ3kj h5Ls gs;kgj GH h5Ls hfs]kw ;hj'-l zkyz ;hj' gfkEkgj gzH;kjgw H2kj ukh2d¾ -lge 9h\gb; ps]kH hR gdgj h'fk lkgtfx 9kjX uk ph;£ up]g; 'íd aeFu ;hjhel. GH 'kg2kha;d Hgskvfx uJkskx ;gsht z;glk `kh;'. GHg3k vkhfj t;[gshF3Jj ajk Gg;'kgj g'glm y®'. H2kd vkhfj ahd gthfg2l g''gjk gu4k ak'. zqQj sgd vkhf 9kjX gthfg2glH GH h5Lsj aJht{v ;hj'.

tk'l jXld gu4k ak' 9o][f ;ka[j d]skf aJoFsj 9o][f ;ka[j G;skQ G:3j y2 hR u[4f h5Lsd tk'l jXl ;hjge. zqQj sgd 9o[]gf s['j;kgdk tk'l jXl hyvkga gu4k hu'. 9kgakfk; ofk0> gR 9o[]gf aJ`s 'kjj 'kg' GH h5Lsd 4[jk 9hfl ;ka[jj lmd ;ks ;hj'. h5Lsgdk u[g2k 4[jk/\hdokj vhjQd gu4k ak'. 9o][fj G3k jXl \hdokj j§ad y®' 9kjX 9kfg3k Gg;'kgj g'glm y®'. GH h5Lsj tk2gj:3j 9khfo 'kosi y2. 'd]skf 9o[]gf gvdfj \mdj fg'l yk5 mkl]g5JFtj 0ajd h5Ls v[h3, ;hjge. 9o[]fj haej hdhf3k h5Ls 5kHhFt, g5hfx g3Ej h; GFt ':z 9h5vd \kl aJup]f ;hj' gfkEkhjgl. Ghd2k yk5 mkl]g5JFt 9kjX s['kj;j h\djd G3k hy3 h5Ls h'vkhj'.

'

'kmi/@ ;Thd gvff 'k go;hlf

zq

Qj sgd 'kmi h5Lsj hv;[gEld a[fj 3kHmkj pJ5 hlt gjkld `kh;'. 4'jj sgd h5Lsf ;Thd gvff 'k go;hlf 5kf]khFto; l' akgj. go;hlgf vkhouj g'fkdj yk{v5[l h;; h5Ls ;hjge. dkgd 9kg;1

;Thdg2 vkhouj h5Ls hygjka¡igj gt'[{ ;hjhel. h5Ls; aJ`gs P'h"'j 4kgf tk2gj:3 ;hjhel h; GH'kj h5Ls; ;hj9mJk5kj 9kygsu 4kgf tk2gj:3 ;hjge. vk' lmi2k ;`k gR GH'kj 3kHmkjj hygjkHf g;kgf y®' ;Thd gf go;hlf? 9Egpr 'kmi aJ`s ak3] 3kHmkj pJ5 9kjX pJ k ;ka[j; up]g; 'íd aeFu ;hjhel. 66

;Thb okmjw– 9kmZ3 @)!^


Îàù±

www.krishijagran.com

hzÌ[x uiakx zkYi 9kjX oid[ y®' g4l jdC

@)!^

vfj 'kg' \kjdj zg"'k]Vv g4l a[jZ;kj jkoiE mkÌi g4l jdCj gckbfk ;hj hu2k -mge Rkj 9¡m]d hj9® 9hlhSa; @)!^ hfoj aJhd\k gu4[EkH \kjdi2 vkhj mjk;i shylk g4l[-E hzÌ[x uiakx zkYix 9kjX oid[; GH GEkt] hu2k Rk'. H2kj lmgd !% mjk;i 9fr g4l[-EH; 9o[]f GEkgtk] hu'. GHg3k \kjdj 'kg' gm1jEj ;`k gR g'thsF3f g4l[-E hah\ hzÌ[ ;[B3i zkYi skhl; G hj9® 9hlhSa;d g;El \kl aJup]]gfH ;jk fkH 'j, \kjdj 'kg' aug;k hu2kHge. 9kjg;hj oid[ jk2 9kjX hosfkhB3; uiak ;s];kj G g;kgfk au; fkakgl0 gd0>glk;; aJup]f; ;s '[hl' gfkEkhj. hzÌ[ G jod au; 9kjX zkYi skhl; G ;[B3i0 dksj au; ak2. 9kgakfk; okhf' hu0> gR GH vkhj mjk;i g4l[Eg2 zjX 6kHj ajk 9ykj Z'gD¾0 ;g6kj ahjpJs ;hj hfoj lmgd gupgjk gm1jE ;h 2kH 9khfge.

9hP'f G \khngl phvfj gj;t] e[huf 9kmgd \kjd 9kjX g'B3 Hhæoj h'jXg g4lk gpbj g3B3 9kj 9hP'fj 'kg' 'y[d m[jXd¾aqw] y2. 9hP'f g'h3, 'hl, u[g2kgd \kl aJup]f ;gj 9kjX phvf g3æ[l;kjj gj;t] \kgn. gd0> g'h3,d @#$ jkf ;gj 9kjX !&3k {Hg;g3k l2. @( 'bi]2 9ljk{ækj g4l[-Eogf u[3k pdg;k lmk2 9kjX u[3k Hhf,ed %3k {Hg;3 l2. 9hP'fj z[Fuj aJup]fj 'kg' gsf 95 uk hvhjo ak2 hRg3k gd0>j #^ds g3B3 g;hj2kjd bB6 'kj y2. Ggfugj ;hj gd0> \kjdj 'kg' Hhdykz jhvgl 9kjX Ghd2k 9hP'f z;glkd-; g'he gsf 95 uk hvhjo gakEk \kjdi2 g4l[-E -y -mge. phvf g3æ[l;kj 9kjX 'igjFuJ gzyEk;j ugj dkj;kd-; 9kmd 9hP'f 0lkH -mge. H2kj aqg'] \kjdj 'kg' g3B3d z;glkd-; g'he gsf 95 uk hvhjo gj;t] phvf 9kjX 'igjFuJ gzyEkmj fksd 9khel. gd0>glk; u[g2kgj skod % 'kj gsf 95

h;

uk hvhjo a[jZ;kj 9khel. GH zs2d @)) g3B3 g4lk phvf 9kjX !)$ 4f g3B3d % 'kj gsf 95 uk hvhjo h4dka o2 ;j gzyEkmj d[lfk 9khel R®d u[g2k dkj;kj; hae galkH hu Hhdykz jgv.

;Thb okmjwx

xy†ÞÝþ

@)!^

67





Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.