ISSN 2455-8176
త ల తం ే
, ేశమంతట ా
www.krishijagran.com
ిం ఉన
Krishi Jagran - Telugu Year 2
Issue 06
June 2017
Rs. 35/-
+91 9891 405 403
\e\T yûd$ Ô |+ýË <Ãd... sÃ>±« ¿ì uósÃkÍ ÂsÕÔáT\T n&T>·TÔáTq ç|Xø »eÖÅ£ eT+ºsÃE\T m|ð&=kÍïsTT
BKT 7021000054
nbþýË
¿£ w¿ù >ÃýÙ¦ >·{ì¼ Hû\* Å£L& dTÜyîTÔáï>± #û d <eTT dsÃÇÔáØ w¼yîT®q fÉ®sY eT ¿£ |+#ásY |&<T <Tq &+ýË >·{ì¼ |³T¼ nÔ «<óT ¿£ ¿£{Ù sÃ<ó¿£ sÁ ÒsY ¿±+bå+&
{ËýÙ`ç|Ó bÍsY fÉ®sYà
04
Issue 06
June 2017
Rs. 35/-
d+bÍ<Å£ \T &îÕÂs¿£¼sY
m+.d¾. &Ã$T ¿ù wÕú &Ã$T ¿ m+. .y dH ¿±sÁ« s ÇV²¿£ d+bÍ<Å£ \T & . ¿.{ì. #á+& sÁM+ç< ÔûeÜjáÖ n ÔY $. sY M|Ó (mdt.×) #á+ç< yîÖV²H kÍ+¹¿Ü¿£ d+bÍ<Å£ \T & . _.d¾. _kÍÇdt eT V²+ç< bÍýÙ d¾+>´ (yî{Ù dÕHà) eÖÂsØ{ì+>´ Nó|t d+ÈjYT Å£ eÖsY ç|C² d+ +<ó \ ç|<ó H ~ó¿±] |sÁVä U²H dVäjáT¿£ d+bÍ<Å£ \T sÁÖ; CÉÕH kþwýÙ MT& jáÖ ç|<ó H ~ó¿±] n ¹¿Ôá d¾H ½ dÓ jáTsY bÍçܹ¿jáTT\T (kþwýÙ MT& jáÖ) dMTsY Üy ¯ dÓ jáTsY ÈsÁ *dt¼ çeÖH U²H ÈsÁ *dt¼ $|¾H $TçXæ B|t¥U² d¾+>´ dÓ jáTsY yûTHûÈsY ¿.CÉ.dsÁH « yûTHûÈsY kÍs U²H yûT|Ö XøsÁ eÖÂsØ{ì+>´ nd¾ d¼+{Ù nbÍàH eT*¿ù #áT+¿¡ uóÖ{ìjáÖ |PqyT $XøÇ¿£sÁ ]+¿¡ |Ú+&sY kþ jáÖ eTVäÈH w¾bÍ© eTVäÈH \¿¡ bÍ+&û V²eÖ XøsÁ ç|¾jáÖ+¿± eT+& e]jáÖ ç|kÍsÁ yûTHûÈsY Xæ+ÔY {²¿ù s VQýÙ d¾+Vt² n TÝdt deT< dVäjáT¿£ yûTHûÈsY ç|Xæ+Ôá XøsÁ |ÚsÁ¿±H Å£ ÂsÕwÓ yîÖV¾²ÔY n+Å£L jáÖ<y ç|ÓÜ #êVäH jûTcÍ U²H ||Pð s jYT |eH Å£ eÖsY qÖ|ÚsY < dt È>·Bwt bÍ+&û ÔásÁTDY d¾+|TýÙ sY.mH. #êuñ ¿£ w _Vä¯ V²sÁeTH d¾+>´ ¿£+>´ H «jáT d\Vä< sÁT CñyTà <¸ eTdt & CÉÕ +>´ jîÖ¹>wt Å£ eÖsY eÖÔá sY d¾+>´ ¿±s «\jáT dVäjáTÅ£ \T <ûyû+ç< d¾+>´ È>·Bwt C²H sÁM+ç< C²H eTHÃCÙ dTJÔY Total Page 68 Ph.: 011-26511845, 26517923, 45503170 E-mail : info@krishijagaran.com, Web : www.krishijagaran.com
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
e«ekÍjáT deÖ# sÁ+........................................................08 ¿£+ |ú deÖ# sÁ+............................................................13
+³sÁÖÇ«.........................................................28
+³sÁÖÇ«.........................................................30 esÁ< çbÍ+Ô ýË¢ XæçdÓïjáT $<ó q+ýË e]kÍ>·T.....................................38 ఆ ర ఎ . .ర౦ ా వ వ ాయ శ లయ౦ మ ల ..................................40 స నుమ పంటను ఆ ంచు డ ీడల –య జమ న పదత ల .......................46
yûd$ Ô |+ýË <Ãd... sÃ>±« ¿ì uósÃkÍ......................50 \e\T...........................................................52 ÂsÕÔáT\T n&T>·TÔáTq ç|Xø »eÖÅ£ eT+ºsÃE\T m|ð&=kÍïsTT.....................................................56 çbõ&¿ù¼ ý²+#Y......................................................60
........................................................61 $+<T`|d+<T....................................................63
T\²ý| ¥ s ................................................61 ......................................................64 s È¿¡jáT+.............................................................66
oin
Year 2
To J
Krishi Jagran - Telugu
Krishi Jagran Kisan Club 9891405403
laiknd] çdk'kd] eqnzd ,oa Lokeh ,e-lh- Mksfefud ,e-,-lh- Ñf"k tkxj.k % 60@9 rhljk ry] ;wlqQ ljk; ekfdZV] utnhd xzhu ikdZ eSVªks LVs”ku] ubZ fnYyh&110016 ds }kjk ,p-Vh- ehfM;k izsl ch 2] lsDVj&63] uks,Mk&201301] ftyk&xkSrecq) uxj ¼;w-ih-½ *lokZf/kd lqjf{kr U;k; {ks= fnYyhA bl if=dk esa çdkf'kr ys[k ,oa fopkj ys[kdksa ds futh gSaA çdk'kd@laiknd blds fy, mRrjnk;h ugha gSaA
Subscribe
KRISHI JAGRAN MAGAZINE
Hindi, Punjabi, Gujarati, Marathi, Kannada, Bengali, Telugu,Assamese, Odia, Tamil, Malayalam & English
Nishant Taak 9953756433, 9891889588
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
n~ó¿£ ~>·T & ¿Ãd+ ÂsÕÔáT\T ¿=Ôáï fÉ¿ì ¿ùà sÁÔá<ûXø+ýË |sÁT>·TÔáTq ÈH uó² d+K« e\¢ uó²m|Î{ì ¿£|ð&T VäsÁ ¿=sÁÔá |]ÐbþÔÃ+~. bõ\+ |qT\T #ûdTÅ£ Hû ÂsÕÔáT\T ¿=Ôáï fÉ¿ì ¿ùàú, <óT ¿£ |]¿£s © |jîÖÐ+º bõ\+ýË n~ó¿£ ~>· T & T* kÍ~ó + #á e #á T Ì. e«ekÍjá Ö ý²uókÍ{ì>± #ûjáT& ¿ì ~>·T &T* |+#áT¿Ãy *, |³T¼ &T* Ôá Ð Z + #á T ¿Ãy *. e«ekÍjá T +ýË ý²uó²\T, ¿¡]ï ç|Üw÷\T Ôî#áTÌ¿Ãy \+fñ, $Ôáïq+ eT+º<îÕ +&&+ # ý² ¿¡\¿£yîT®q n+Xø+. ÂsÕÔáT kþ<sÁT\T ÔáïeT C²Ü $ÔáïH |jîÖÐ+# *. y {ì e ~Æ #û d T¿Ãe& ¿ì nqTÅ£ L \yî T ® q |]d¾ Ôá T * rdTÅ£ s y *. B e\¢ ~>· T & |sÁT>·TÔáT+~. |+³ ~>· T &T* |+#á T ¿Ãe& ¿ì msÁTeÚ* dÂsÕq yîÖÔ <TýË |jîÖÐ+# *. w¼+ eºÌq ¯ÜýË msÁTeÚ* |jîÖÐ dï uóÖCý²\T ¿£\Tw¾ÔáeTeÚÔ sTT. ÂsÕÔáT\T m|Î{ì¿£|ð&T eT{ì¼ |¯¿£ \T #ûsTT+º nedsÁyîT®q yîÖÔ <TýËHû msÁTeÚ* |jîÖÐ+# *. n|ð&T |³T¼ &T\T Ôá > · T Z Ô sTT.  s Õ Ô á T \T sÁ + Ôá s Á + ~>· T &T\T |+#áTÅ£ Hû Ôá ÔáýË sÁkÍjáTq msÁTeÚ\T y & Ôû eT{ì¼ H D«Ôá ç¿£eTç¿£eT+>± ÔáÐZbþÔáT+~. ÂsÕÔáT Ü]Ð
|jîÖÐ+# *
d+ç~jáT msÁTeÚ\T, |&Ôà ÔájáÖsÁjûT« ¿£+bþdT¼ msÁ T eÚ, e¯ ¿£ + bþd T¼ yî T T< ýÉ Õ q y {ì |jîÖÐ+# *. ÂsÕÔáT\T |+³ ¿Ãd¾q Ôás ÇÔá $TÐ*q |]>· ¿±\ÌÅ£L&<T. B e\¢ eT{ì¼ýË +&û bþw¿£ ÔáÔ Ç\T $TçÔá ¿¡³¿±\T q¥kÍïsTT. |Õ>± |s «esÁD ¿±\Tw«+ |sÁT>·TÔáT+~. B ¿ì <T\T ÂsÕÔáT\T H >·Þø¢Ôà <T eT{ì¼ ÜsÁ>·<Ã& *. n|ð&T bõ{ì¼>± $TÐ*q e] <T TÒ\T eT{ì¼ýË¿ì nDìÐ ÔáÐq ÔûeT ç>·V¾²+º msÁTeÚ>± eÖsÁÔ sTT. ú{ì bÍsÁT<\ e«ed u²>± +&ûý² #áÖdTÅ£ ÂsÕÔáT\T ÔáeT çXøeTú, ú{ìú bõ<T|Ú>± |jîÖÐ+#áT¿Ãe#áTÌ. B e\¢ yîTT¿£Ø\ m<T>·T<\¿ì dV²¿±sÁ+ \_ódTï+~. uó²sÁÔYýË ÂsÕÔáT\T e«ekÍjáT+ ¿£sÁTeÚ, esÁ< \ e+{ì çbÍ¿£ Ü¿£ $|ÔáTï\T d w¾¼+#û $\jáT+Ôà $\$\ý²& bþÔ sÁT. d¾ Ü n~ó>·$T+#á& ¿ì ÂsÕÔáT\T |dýÙ (|+³) ;eÖ e+{ì |<¸¿±\ýË #û] ¿=Ôáï ÔásÁVä fÉ¿ì ¿ùà |jîÖÐ+º ¿=Ôá ï C²Ôá T * |+& + #á e #á T Ì. | dýÙ ;eÖ #ûsTT+#áTÅ£ ÂsÕÔáT ¥Ì+Ôá>± +&e#áTÌ.
Email : dominic@krishijagran.com
22 Years. 12 Languages. 22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership
Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170
Email : info@krishijagran.com
Web: www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
info@krishijagran.com, editor@krishijagran.com, advt@krishijagran.com, circulation@krishijagran.com
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
08
¿£ w¾ deÖ# sÁ+
¿Ã{ì Å£ ³T+u²\Å£ 1 \¿£ sÁT. ýËH y ]¿ì ~ # ý² d+ÔÃw+ ¿£*Ð+#û y ¹sï. ç>±MTD{¡eçbÍ+Ô \ ýñ 1 \¿£ sÁÖbÍjáT\ ýË eÇ& ¿ì ¹¿+ç< ç|uóTÔáÇ+ kÍeÖ ¿£, ]¿£, C²Ü>·Ôá d¹sÇ >·D²+¿±\ kÍjáT+ rdTÅ£ +~. n+<TýË uó²>·+>± ¹¿+ç< ç|uóTÔáÇ+ 8.5 ¿Ã³¢ Å£ ³T+u²\qT >·T]ïdTï+~. 2019 esÁÅ£ ¿£ \¿£ sÁÖbÍjáT\ sÁTD+ |+|¾D¡ #ûdTï+~. |<¸¿£+Ôà ç>±MTD çbÍ+Ô ýË¢ |< Å£ ³T+u²\T çbÍ+Ôá+ýË q e&¦ y «bÍsÁT\T, yîT®ç¿Ã |ÕH Hà ¿£+ |ú\ |Õ
<ó sÁ|&&+ ÔáÐZ+#á&yûT. u²«+Å£ \T ºÌq sÁTD²\Å£ dTeÖsÁT 11 XæÔá+ e&¦¹s³T edÖ\T #ûdTï+fñ, e&¦ y «bÍsÁT\T, yîT®ç¿Ã |ÕH Hà ¿£+ |ú e&¦ ¹s³T¿ì mHà Âs³T¢ mÅ£ Øe edÖ\T #ûdTïH sÁ eTq+ >·TsÁTï+#áT¿Ãy *. ç>±MTD çbÍ+Ô ýË¢ |< Å£ ³T+u²\T e&¦ ¹s³T uó]+#áýñ¿£bþÔáTH sÁT. ¹¿+ç< ç|uóTÔáÇ+ ç>±MTD²_óe ~Æ eT+çÜÔáÇXæK, e«ekÍjáT, |Xø d+esÁÆ¿£ XæKÔà ¿£ |Î+<+ #ûdTÅ£ +~. |Î+<+ ç|¿±sÁ+ |< Å£ ³T+u²\Å£ bõ\+ <TqT ¿Ãe& ¿¡, bå穼 bÍsÁyT n_óe ~Æ #ûjáT& ¿¡, yûT¿£\ |+|¿£+ yîTT<ýÉÕq |qT\ < Çs < jáT+ \_ódTï+~ ¿± {ì¼ y ] $<ó+>± ýË |Ôá+ #ûjáT& ¿ì sÁjáT+ È]Ð+~. n+Ôû ¿±¿£ ç|uóTÔáÇ HûwqýÙ &îsTT¯ uËsÁT¦ dVäjáT+Ôà u²³T sÁ+>·+ýË ç |Õyû³T ¿£+ |ú\ uó²>·kÍÇeT«+ Å£L& +³T+~.
3 sÁ¿±\ ;{¡`ç|Üï¿ì yîÖ<+ Ö$T ç|Üï kÍ>·T ÈsÁT>·TÔÃ+~. +<TýË <ûuóXø²+¯ýËmÔánÔáTïq«~óç|Üï¿£ uóH ³&+ È]Ð+~. |Î{ì< ¿± ÂsÕÔáT\Å£
;{¡ ç|Üï yîÖHXæ+{ËjûT n+~kþï+~. ¿±r |ð&T ç|uóTÔáÇ+ C²rjáT kÍsTTýË n_óe ~Æ #ûd¾q ;{¡ ç|Üï ÂsÕÔáT\Å£ nÜ ÔáÇsÁýË n+<CñdTï+~. ç|uóTÔáÇ+ C²rjáT kÍsTTýË n_óe ~Æ #ûd¾q ;{¡ ç|Üï eTÖ&T sÁ¿±\ y DìÈ« $ç¿£jáÖ ¿ì ÔáÇsÁýË yîÖ< eTTç< yûjáTqT+~. sÁ¿±* |fÉ+{Ù V²Å£ Ø eTTÐd¾q uËýÙ>±sY¦ kÍ+¹¿Ü¿£Ôá $ jîÖÐ+º n_óe ~Æ #ûjáT&+ È]Ð+~. n~ó¿±sÁT\ ¿£<¸q+ ç|¿±sÁ+ ç|uóTÔáÇ e«ekÍjáT |]XË<óH XæK uó²sÁrjáT e«ekÍjáT |]XË<óH eT+&* (×dÓ@ sY) |Ó@jáTÖ`1, sYmdt 2013, m|t`1861 $ÔáïH \ y DìÈ« $ç¿£jáT+ yîTT<\T|³¼eT d\Vä ºÌ+~. C²rjáT kÍsTTýË n_óe ~Æ #ûd¾q ;{¡ ç|Üï ¿=Ôáï sÁ¿±\ $Xâw+
@$T³+fñ, M{ì eT°¢ |jîÖÐ+#áT¿Ãe#áTÌ. ¿±sÁD+>± y {ì ¹s³T ;{¡ ç|Üï ç|dTïÔá sÁ¿±\ ¿£+fñ # ý² ÔáÅ£ Øe>± sÁsTT+#á&+ È]Ð+~. ç|dTïÔá+ eÖÂsØ{ÙýË ;{¡ ç|Üï nÔá«~ó¿£ sÁ ¿ ±\¿ì yî Ö HXæ+{Ëjû T ýÉ Õ dHà kþï + ~. eTT+<T>± yîÖHXæ+{Ë uËýÙ>±sY¦ eH fÉ¿ì ¿ù ýÉÕ dHà C²¯ #ûd¾+~. ~ 2006 ýË Ôáq ¿±ý |]$TÜ |P]ï #ûdTÅ£ +~. |ð&T ¿£+ |ú uËýÙ>±sY¦ 2 ýÉÕ dHà C²¯ #ûkþï+~.
||+#á+ýË nÔá«~ó¿£+>± #á~yû |çÜ¿£ ¿£ w¾ C²>·sÁDY duÙ dÕØuÙ #ûjáT+& ¿£ w¾ C²>·sÁDY Ôî\T>·T ç|ÜýË #á<e+& e«ekÍjáT+, < «q|+³\T, #û|\ |+|¿£+, |Xø eÚ\ |+|¿£+, |Ú³¼>=&T>·T\ |+|¿£+, bå穼, d¼& bÍ]+>´, eTçwOyT çbõ&¿£H, |¢esY çbõ&¿£H +³sY 翱|¾+>´, ú{ì bÍsÁT<\ e«ed, ÔásÁ ç|uóTÔáÇ |<¸¿±\Ôà u²³T ¿£+ |ú deÖ# sÁ+, yîT <ýÉÕq y sÁï\T Ôî\TdTÅ£ +³Ö n|t&û{Ù>± +&& ¿ì #á<e+& ¿£ w¾ C²>·sÁDY!
e#ûÌ d+º¿£ qT+º duÙç dÕuÙ #ûjáT& ¿¡, ç|¿£³q\T, ¿£ w¾ deÖ# s ç|#áT]+#á& ¿¡ <jáT#ûd¾ d+ç|~+#á+& . Remya : +91 7356603955
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
10
¿£ w¾ deÖ# sÁ+
ç|uóTÔáÇ |+#á< sÁ \Ç\ |]$TÜ 6 Hî\\ |+|Ú<\
eÖÂsØ{ÙýË |+#á< sÁ \uó«Ôá |+#á& ¿¡, ç| <óuósÁTÔáÇ|sÁ+ z|H T>·T<\ n]¿£³¼& ¿¡ B \Ç\ |Õ 6 Hî\\T n+fñ n¿Ã¼ sÁT Hî\ esÁÅ£ fÉ®+ |+º+~. {¡e\ |+#á< sÁ <ûojáT ]fÉ®ýÙ eÖÂsØ{ÙýË ¿ìýË |+#á< sÁ 42`44 sÁT. neT & + ~. <û o já T eÖ s Ø{Ù ý Ë |+#á < sÁ Ôá Å £ Øe>± n+<Tu²³TýË +&&+ e\¢ <ósÁ\T n<T|ÚýËHû +&=#áÌHû n+#áH +~. $XøÇdújáT es Z\ ¿£<¸q+ {ì¼, ç|<ó qeT+çÜ q¹s+ç< yîÖB n<ó«¿£ÔáýË eT+çÜeT+&* ]¿£ e«eVäs \ d$TÜ (d¾.d¾. .m.) |+#á< sÁ \Ç |]$TÜ 6 Hî\\ < ¿± |+#á&+ < Çs VäsÁ eT+çÜÔáÇXæK ç|kÍïeq* eT+psÁT #ûd¾+~. #ásÁ«Ôà kÍ<ó sÁD ç|C²ú¿± ¿ì n+<Tu²³TýË +&û <ósÁýË¢ |+#á< sÁ n+<Tu²³TýË +#û+<TÅ£ eÖsÁZ+ dT>·eTyîT®+~. ný²¹> B Ôà q\¢ C²sÁT, mÅ£ Øe ý²uó²\ ¿Ãd+ s ³|&&+ e+{ì$ q¥kÍïsTT. |¥ÌeT uÉ+>±ýÙ $TqVä <ûXø+ýË $T>·Ô uó²>±ýË¢ |+#á< sÁ y «bÍsÁT\ ¿Ãd+ \Ç |]$TÜ 500 ³qT \T, y «bÍsÁ deTjáT+ 30 sÃE\T>± sÁsTT+#á & +~. |¥ÌeT uÉ+>±ýÙýË |]$TÜ 1,000 ³qT \T>± +~.
ç|Ü jûT{² <ûXø+ýË 2.4 qT+º 2.5 ¿Ã³¢ ³qT \ ¿£+fñ ÔáÅ£ Øe & eÖ+& +&>± |+#á< sÁ Ô Î<q 2016`17 ýË Âs+&T ¿Ã³¢ ³qT \T +&=#áÌHû n+#áH +~. <ûojáT dsÁ|s |+#á& ¿ì ç|uóTÔáÇ+ pH < ¿± 5,00,000 ³qT \ eTT& |+#á< sÁ¿ì dT+¿£sÁV¾²Ôá ~>·TeTÜ¿ì nqTeTÜ+º+~.
eÖÂsس¢ >·T]+º ç|uóTÔáÇ nç|eTÔáïÔ {¡e\ <ûXø+ýË 15 ;Cñ|Ó bÍ*Ôá s çcͼýË¢ B neT\T #ûjáT&+ È]Ð+~. e«ekÍjáT eÖÂsØ{Ù |Õ s çcͼ\Å£ V²Å£ Ø\T +{²sTT. s çcͼ\T B dÇ+Ôá+ #ûdTÅ£ Hû yîdT\Tu²³T +~. |Î{ì< ¿± ÔáïsÁ ç|<ûXÙ, s ÈkÍH, V²]jáÖD²Ôà dVä dTeÖsÁT 15 s çcͼ\T B |Õ d¿ìï #áÖ|¾dTïH sTT. ¿=Ôáï #á³¼+ neT\T ¿±e&+ÔÃfñ e«ekÍjáT eÖÂsØ{ÙýË m.|¾.m+.d¾. >·TÔ ï~ó¿±sÁ+ eTTÐd¾bþÔáT+~. B Ôà ÂsÕÔáT\Å£ ÔáeT ÔáÎÔáTï* ¿±bÍ&TÅ£ Hû+<TÅ£ # ý² yîdT\Tu²³T \_ódTï+~. ç|uóTÔáÇ+ rdTÅ£ Hû #ásÁ« 2022 H {ì¿ì ÂsÕÔáT\ < jáÖ Âs{ì¼+|Ú njûT«ý² #ûdTï+~.
+ e«ekÍjáT sÁ+>·+ýË |<Ý mÔáTïq ]bÍsY à ç| uó#ûTÔájáTÇuËÔÃ+~. B ýË uó²>·+>± ç|uóTÔáÇ+ m.|¾.m+.d¾. n+fñ ç|dTïÔá eT+&ýË¢ @¿£kÍÇeÖ« y ]+#á& ¿ì d¾<Æ+>± +~. ¹¿+ç< ç|uóTÔáÇ yîÖ&ýÙ eT+& #á³¼+ nçп£\ÌsY çbõ&Ö«dt n+& ýÉÕykͼ¿ù eÖÂsØ{ì+>´ jáÖ¿ù¼ n+fñ m.|¾.mýÙ.m+` 2017 ýË uó²>·+>± ç|Õyû{Ù eT+&* Ôî]#û jîÖ#áqýË +~. $wjáT+ýË s çcͼ\Ôà eÖ³\T ÈsÁT>·TÔáTH sTT.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
Given below are the email IDs for the Telugu language to send Articles, News, Press Releases and feedbacks. Language
Email :
Telugu
telugu@krishijagran.com
Editor
editor@krishijagran.com
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
12
¿£ w¾ deÖ# sÁ+
¿£+<T\ ~>·TeTÜ dT+¿£+ 10 ¿ì <T\T 25 XæÔá+ #ûjáTeT d¾bÍsÁTà\T
sÁýË ¿¡DÔá n]¿£³¼& ¿ì VäsÁ eT+çÜÔáÇ XæK ¿£ B+<T\~>·<óTeTÜ|Õ ~>·TeTÜ dT+¿± 10 XæÔá+ qT+º |+º 25 XæÔá+ #ûjáTeT d¾bÍsÁTà #ûd¾+~. VäsÁ eT+çÜ s yT$ý²dt bÍXæÇH ¿£+<T\ <ósÁ\ ¿¡DÔá \Te]+#á& ¹¿ ~>·TeTÜ dT+¿£+ |+# \Hû sÁjáÖ ¿ì e# ÌeT #îbÍÎsÁT. ¹¿+ç< ç|uóTÔáÇ+ ¿£+<T\|Õ ~>·TeTÜ dT+¿£+ 10 XæÔá+>± sÁ sTT+#á& + e\¢ B <ó sÁ u²>±Hû yîTsÁTÂ>Õ+~ >±ú eTjáTH sYýË ~>·TeTÜ dT+¿£+ |+#á&+ e\¢ eTq ~>·TeTÜ dT+¿£+ ç|uó²e+ ¿±kÍï eÖjáTyîT® bþsTT+~. Ô Î<¿£ s çcͼ\ eT+&ýË¢ eT°¢ B <ósÁýË¢ ¿¡DÔá eºÌ+~. eTjáTH sY qT+º kÍ] ¿£+<T\ ~>·TeTÜ u²>± |]Ð+~. n+<T¹¿ eTVäs çw¼, eT<ó«ç|<ûXÙ eT+&ýË¢ ¿ìÇ+{²ýÙ ¿£+<T\ <ósÁ ÔáÐZ ¿ìÇ+{²ýÙ 4,200 sÁT. qT+º 3,900 sÁT. ¿ì #ûsÁTÅ£ +~. ¹¿+ç< ç|uóTÔáÇ+ ç|dTïÔá K¯|t ¿Ãd+ ¿ìÇ+{²ýÙ ¿£+<T\ ¿ì¿£ w÷ eT<ÝÔáT <ósÁ
(m+mdt|¾) 5,050 sÁT. >± sÁsTT+º+~. ç|uóTÔáÇ @CÉúà\T ¿£+<T\ m+mdt|¾ <ósÁ |Õ ¿=qT>Ã\T #ûjáT&+ eÖHûXæsTT. |Î{ì < ¿± m+mdt|Ó MT< 8.75 \¿£\ ³qT \ ¿£+<T\ ¿=qT>Ã\T È]Ð+~. m+mdt|¾ MT< n {ì ¿£+fñ mÅ£ Øe ¿£+<T* eTVäs çw¼ qT+º 3.10 \¿£\ ³qT \ ¿£+<T\ ¿=qT>Ã\T È]Ð+~.
¹¿+ç< ç|uóTÔ Ç ¿ì jáTÖ|Ó VQeTÜ
¿£ w¾¿ì |qT +&<T : CÉÕ{¡¢ {¡eýñ ç|uóTÔáÇ+ Jmdt{¡ neT\T #ûd¾+~. B neT\T #ûd¾q Ôás ÇÔá e«ekÍjáT e Üï |Õ {²¿ùà yûjáÖý² nHû ç|Xø Ôá Î q yî T ® + ~. ¿±ú ç|uó TÔ Ç ¿ì ç|dTï Ô á + ný²+{ì n_óçbÍjáTyûTB ýñ<T. ]¿£ eT+çÜ nsÁTDY CÉÕ{¡¢ ¿£ +³sÁÖÇ« dÖï, n+<TýË ÂsÕÔáT\|Õ {²¿ùà $~ó+#á&+ ÈsÁ>·< # ý² dÎw¼+>± #îbÍÎsÁT. e«ekÍjáT sÁ+>± ¿ì ¿£ |¿£Ø eT<ÝÔáT y Ç*àq nedsÁ+ +fñ, eTq+ {²¿ùà mý² yûkÍï+? n ç|¥ +# sÁT. sÁ+>·+ |Õ {²¿ùà yû d ç|Xâ ýñ<H sÁT. e«ekÍjáÖ Jmdt{¡¿ì |]~ó¿ì <ÖsÁ+>± +#á&+ È]Ð+~.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
ÔáïsÁ ç|<ûXÙýË n~ó¿±sÁ+ýË¿ì edÖïHû ;Cñ|Ó ç|uóTÔáÇ+ TTDeÖ|Ó e+{ì ç|<ó q sÁjáT+ rdTÅ£ +~. y sÁï ÂsÕÔáTýË¢ m+Ôà d+ÔÃw+ +|¾+~. ~ý² +&>± |ð&T ¹¿+ç< ç|uóTÔáÇ+ jáTÖ|Ó ÂsÕÔáT\Å£ eTsà esÁ+ ç|¿£{ì+º+~. n<û$T³+fñ, ÔáïsÁ ç|<ûXÙýË 20 ¿=Ôáï ¿£ w¾ $v±ãq ¹¿+ç< \T çbÍsÁ+_ó+#á &TÔáTH sTT. ¹¿+ç< ç|uóTÔáÇ+ #û|{ì¼q #ásÁ« ÂsÕÔáTýË¿± ¿ì # ý² |jáTT¿£ï+>± +³T+~. ¿£ w¾ $v±ãq ¹¿+ç< \ ¿Ãd+ yû¹sÇsÁT kÍH \Å£ m ¿£\T È]>±sTT. +<TýË eTTK«+>± çXæed¾ï, neTsÃVä, Vä|Ú&, cÍ$T©, d+uóýÙ, nyûT¯Ä, ¿±d>·+CÙýË ¿=Ôáï ¹¿M¹¿\T yîTT<\eÚÔáTH sTT. ný²¹> n\Väu²<T, F¯, V²sÁ<ÃsTT, ÈyT>·&ó, C H|PsY, < jáTÖ, dTý²ïH|PsY, V²s sTT#Y, eTTs < u²<, >Ã+& , >±J|PsY, s jáT ¹s©, eTTÈ|ÎÛsYq>·sYýË ¿=Ôáï ¹¿M¹¿\T yîTT<\eÚÔ sTT. #ásÁ« >·Ôá ç|uóTÔáÇ+ýË BsÁ鿱*¿£+>± \T|Ú<\ýË +~. B ¿ì çbÍeTTK«Ôá ºÌq ;Cñ|Ó ç|uóTÔáÇ+ ÔáqT n~ó¿±sÁ+ýË¿ì s >±Hû eT+psÁT #ûd¾, Ôáq dÔ ï # ³TÅ£ +~.
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
13
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
$T¿ùýÉHà jîÖ` ¿£ ¿=Ôáï Xø
sÕ ÔáT uó²sÁÔá<ûXæ ¿ì |³T¼ & . uó²sÁÔá<ûXø+ýË nÔá«~ó¿£
ÈH uó² e«ekÍjáT+ MT< <ó sÁ|& H sÁT. <ûXø ÈH uó²¿ì VäsÁ ¿=sÁÔá ýñÅ£ +& ÔáÐq+Ôá VäsÁ dsÁ|s +& \+fñ ÂsÕÔáT\T dÂsÕq deÖ# sÁ+ d¿£]+º, |+³ ~>·T &T* |+# *. <ûXø+ýË jîÖ ÔáÎÔáTï\ ç|# sÁ+ u²>± |sÁT>·TÔÃ+~. ý²+{ì d¾ÜýË d+ÔÃwt H jáTsY, CÉ. #á+ç< XâKsY ÂsÕÔáT\ neds * nsÁ+ #ûdTÅ£ $T¿¢Hà jîÖ yîTT<\T|{²¼sÁT. $T¿¢Hà jîÖ 2016ýË çbÍsÁ+_ó+# sÁT. ÂsÕÔáT\Å£ eT+º ~>·T & #ûÌ e«ekÍjáT ÔáÎÔáTï* n+~+# \Hû <ûÝXø«+ÔÃHû B çbÍsÁ+_ó+# sÁT. ¿£+ |ú |P]ï>± jîÖ ÔáÎÔáTï\ ¿±Hîà|t¼Ôà | #ûdTï+~. $T¿¢Hà jîÖ eTTK«+>± jîÖ |]¼ýÉÕÈsY, jîÖ` |d¾¼ dÕ&, bÍ¢+{Ù ç>ÃÔY ç|yîÖ³sY, |+³ sÁ¿£D¿ì nedsÁyîT®q deTç>· |<ÆÔáT* ÂsÕÔáT\Å£ n+<Tu²³TýË¿ì rdT¿=kþï+~. jîÖ |d¾¼ dÕ&àýË ¿£+ |ú eTTK«+>± $T¿ùdÓ©jáTyT, $T¿ù&s , $T¿ùyîÖH dt
ÔájáÖsÁT #ûkþï+~. jîÖ |]¼ýÉÕÈsYàýË $T¿ùCË{Ë, $T¿ù dÕÎsÁýÙ, $T¿Ã_jáTyT yîTT<ýÉÕq eTTK«yîT®q ÔáÎÔáTï* ÔájáÖsÁT#ûkþï+~. yû ¿±¿£ $T¿ù |{Ù, $T¿ù{²dt, $T¿ù +¿ù yîTT<ýÉÕq eTTK«yîT®q ÔáÎÔáTï* Å£L& ÔájáÖsÁT#ûkþï+~. $T¿¢Hà jîÖ ÔáÎÔáTï* ÂsÕÔáT\ ç|jîÖÈq+ ¿ÃdyûT ÔájáÖsÁT#ûkþï+~. |ð&T $T¿¢Hà jîÖ <ûXøeT+Ôá{² Ôáq de* $dï]+#û ç|jáTÔá +ýË +~.
AADINATH
TM
I R R I G A T I O N S Y S T E M P V T. LT D .
_+<T d<«+ #ûjáÖ\+fñ ~H <¸ ÔáÎÔáTï\T m\¢|Ú&Ö MT yî+fñ
ú{ì bÍsÁT<\ ÔáÎÔáTï\ d+|PsÁ ¹s+ \uó«+
ç|Ü #áT¿£ØÔÃqÖ |ÚwØ\yîT®q |+³ ú{ì $ jîÖ>·+ýË 60% bõ<T|Ú ÔáïeT H D«Ôá Ê dsÃÇÔáØ w¼yîT®q ¿±sÁ«kÍeTsÁ«+
kÍ+¹¿Ü¿£ <ó ]Ôá, eT ¿£, < sÁT&ó«+
$繿Ôá\T : H`ýÉÕH Ê H`ýÉÕH (×mdt× Ê H H ×mdt×) _+<T d<« d¾d¼yT, u²ýÙ y ýÙÇ, çdÓØH |¾\¼sY, çd¾Î+¿£¢sYà Ê n sÁ¿±\ ç& |t ]¹>wH ÔáÎÔáTï\T
d+ç|~ +#á+ &\sÁT¢ & : V²ÃýÙ d Ê kͼ¿ ýsÁT¢, ìdT¼\T
~H <¸ ]¹>wH d¾d¼yTà ç |Õ. *. KTwOÒ bÍ¢C², n_ójáT+Ô q>·sY, ¿£eÖsÄYy &û, H d¾¿ù`01 (eTVäs çw¼), uó²sÁÔY bþH : (0253)-6620959 yîTT. : +91-9130019854, 7588551195
`yîTsTTýÙ: sales@adinathirrigation.com adinathirrigationsystem@gmail.com yîuÙ dÕ{Ù: www.adinathirrigation.com
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
14
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
qÖ« @CÙ +& jáTH ¿ìkÍH`V²#Y|Óm+ +& jáÖ ç¿±|t bÍ] +>´ Â>Õ& ÈH uó ² deÖsÁ T uó² esÁÔT Öá<&ûXø +ç>±MTD ³ Âs+& T e+ÔáT\T e«ekÍjáT+ýËHû H sÁT. ¿±ú e«ekÍjáT sÁ+>·+ýË |+³ ~>·T & ¿¡DìdÖï +&&+ eTsà |<Ý ç|eÖ<+! 2011 ÈH uó² ýÉ¿£Ø\ ç|¿±sÁ+ 2001 qT+º ÂsÕÔáT\ d+K« dTeÖsÁT 9 $T*já T qT¢ Ôá Ð Z b þjá Ö sÁ T . yû T eTT ÈH uó ² >·D²+¿±\qT $Xâ¢w¾+# eTT. B {ì¼ 2035 H {ì¿ì ÂsÕÔáT\T ÔáeT bõý+ |qT* $& º |fñ¼ |]d¾Ü +< Ôî\Tkþï+~. ç|e Üï yîq¿£  s +& T ¿±sÁ D ²\T +{²sTT` H | Ú{Ù |³T¼ &T\ ý˳T, ÔáÐq+Ôá |³T¼ & eT<ÝÔáT ýñ¿£bþe&+, Âs+&T sÁ¿±\ d+kÍ>·Ôá TTD²\T, $dï ÔáyîT®q ç|eÖ< ¿£e¹s ý˳T, e«ekÍjáT sÁ+>·+ýË |³T¼ &T\ ý˳T. uó²sÁÔá<ûXø+ýË m+Ôà ¿±\+>± bõ\+ |qTýË¢ q y sÁT # ý² eT+~ H sÁT. n~ m+Ôà ¿±\+>± edTïq ¿£ JeHÃbÍ~ó eÖsÁZ+>± +³Ö ekþï+~. ¿±ú bõ\+ |qTýË¢ bÍ{ì+#áe\d¾q dÂsÕq |<ÆÔáT* bÍ{ì+#á¿£bþe&+ eý²¢, |sÁT>·TÔáTq deTd«\ eý²¢ dÂsÕq ÔáÎÔáTï\T s e&+ ýñ<T. VäsÁ |+³\ H D«Ôá V²#Y|Óm+ +& jáÖ ¿¡³H Xø¿±\ yîTsÁTÂ>Õq H D«Ôá e\¢Hû kÍ<ó«|&TÔÃ+~. n~ ÂsÕÔáT yûd¾q |+³qT Ôî>·TÞø¢ qT+º sÁ¿ìdTï+~. ný²¹> eTq+ n<óTH Ôáq |<ÆÔáTýË¢ |+³* |+& +#û deTjáT+ýË bõ\+ýË bÍ{ì+# *àq |<ÆÔáT\Ôà u²³T eT{ì¼ H D«Ôá yîTsÁT>·T|sÁTkÍïsTT. »ç| È\T ç¿ì $ T d +V äsÁ ¿ ±\T, sÁ k Íjá T H \ÔÃHû d+ÔÃw|&TÔá T H sÁ T . d+ç|< já T <Æ y î T ® q msÁ T eÚ* eT]ÌbþÔáTH sÁT. ¿=Ôáï ÔásÁ+ ÂsÕÔáT\¿ì ¿= <Xæu²Ý\ ç¿ìÔá+ esÁÅ£ È]Ðq e«ekÍjáT+ mý² È]Ð+<à v±ãq+ ýñ<T!µ eTq+ e«ekÍjáT sÁ+>·+ýË fÉqüH ýñÅ£ +& | #ûjáÖ\+fñ, |]d¾ÔáT\ sÁÖ |D² eT+º sÃ>·«¿£sÁyîT®q, XæXøÇÔáyîT®q ç|ç¿ìjáT n_óe ~Æ #ûjáÖ*àq nedsÁ+ +~. sÁ+>·+ýË JeHÃbÍ~ó¿ì ý˳T ýñÅ£ +& +& *. eT+º ý²uó²\T ]¨+#ûý² +& *. n+<]¿¡ VäsÁ uóç<Ôá, VäsÁ \uó«Ôá +& *. B ¿ì d+ +~ó+ºq d+d\ÔÃu²³T V²#Y|Óm+ +& jáÖ e«ekÍjáT kÍ+¹¿Ü¿£ |]v±ãq+ < Çs e«ekÍjáÖ n_óe ~Æ #ûjáT& ¿ì ~Xø>± ç|jáTÔá + #ûkþï+~. ÂsÕÔáT\Å£ n+~+# *àq XæXøÇÔá |]cÍØsÁ+ ÔáÐq fÉ¿± \J ç|# sÁ+ #ûd¾ e«ekÍjáT+ sÁ+>·+
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
]dTØ ÔáÐZ+#á&+
$Ôáïq yîÕ$<ó«Ôá ¿±bÍ&T¿Ãe& ¿ì $Ôáïq u²«+Å£ * ÔájáÖsÁT #ûdT¿Ãe&+, ÂsÕÔáT\Å£ eT+º $ÔáïH \T \uó«eTjûT«³³T¼ #áÖdT¿Ãe&+
e«ekÍjáT`|]d¾Ü |<ÆÔáT\T, $|¯Ôá |]d¾ÔáTýË¢
| +³ sÁ ¿ ì +#á T Å£ Hû çbþÔáàV¾²+#á&+
H | Ú{Ù ç| ç¿ì j á T
$_ó q yî T ® q |]d¾ Ôá T * e«ekÍjá T sÁ + >± ¿ì
nqTÅ£L\+>± #ûjáT&+ ¿Ãd+, yûTÔá uóÖeTT\T, eq« çbÍ+Ô \T, È\eqsÁ T * ¿±eTH à sÁ Ö |D² d+sÁ¿ì+#áT¿Ãy *. $<ó+>± e«ekÍjáT sÁ+>± ç| ÜÅ£ L \ | ]d¾ Ôá T \ ç| uó ² e+ kþ¿£ Å £ +& ¿±bÍ&T¿Ãe#áTÌ. e«ekÍjá T +,
Ô Î< ¿£ kÍeÖçÐ Ôá j á Ö sÁ T #û d T¿Ãe&+ ¿Ãd+ e«ekÍjá T d+ +<ó yî T ® q < jáÖ e«ekÍjáT+ qT+#û e ~Æ #ûdT¿Ãe&+. e«ekÍjáT |]d¾ ÔáT\Å£ d+ +~ó+ºq |<ÆÔáT\qT ç|C²<sÁD bõ+<ûý² #ûjáT& ¿¡ ºq , dq ¿±sÁT ÂsÕÔáT\T, e«ekÍjáT çXæ$TÅ£ \Å£L u²d³>± \e& ¿¡ <ó T ¿£ |<ÆÔáTýË¢ d<«+ #ûjáT&+ # ý² nedsÁ+. V²#Y|Óm+ +& jáÖ <ûXøy «|ï+>± ÂsÕÔáT\Å£ dVäjáT|&& ¿¡, ÔáïeT H D«Ôá>·\ ç¿ì$Td+VäsÁ¿±* |jîÖÐkþï+~. eTq+ <ó T ¿£ jáTT>·+ýË çXâw÷yîT®q kÍ>·T ¯ÔáT* >·T]+º ÂsÕÔáT$TçÔáT\¿¡, d V¾²ÔáT\¿¡ ne>±V²q ¿£*Î+#á& ¿ì mHà sÁ¿±\ dÓmdt sY ¿±sÁ«¿£ý²bÍýË¢ Å£L& bÍý¤Z+³TH eTT. www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
»uó²sÁÔá eT{ì¼ ÈbÍH Xø¿ìïµ
16
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
nsÁ+ qT+º |sÁeÖsÁ+ ~Xø>± ç|kÍq+ kÍÐdTïq |Ôá+È*
¿±<T, $<ûXæýË¢ Å£L& |<Ý |<Ý eT+º | Ôá¿¡]+ïçÈ*|Üw÷<û*Xø+>·ýËHû& +º+~. H &T n~ |sÁTyîÖd¾q $<ûo ¿£+ |ú\Å£ Å£L& >·{ì¼ bþ{¡ kþï+~. {¡e\Hû jîÖ>· >·TsÁT u²u² s yT<ûy &ó ©¢ýË sÁÇV¾²+#á & q y ]ü¿£ ç |dt ¿±qÎÛÂsHà <ûÝ¥+º eÖ{²¢& sÁT. jáTq ÔáeT |Ôá+È* çu²+& >·Ôá @& ~ sÁÇV¾²+ºq y «bÍsÁ ¿±sÁ«¿£ý²bÍ\ >·T]+º $e]+# sÁT. |Ôá+È* ³sà esÁT 10,561 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\ú, ý²uó+ 100 XæÔá+¿ì $T+ºbþsTT+<ú nH sÁT u²u² s yT<ûy. |Ôá+È* ÔáÎÔáTï\ >·T]+º m+Ôà eT+~¿ì mHà sÁ¿±\ ç|Xø \T yûXæsÁú, eTÂs+Ôà eT+~ M{ì >·T]+º Ôá|ð>± ç|# sÁ+ #ûdTïH sÁú nH sÁT. |Ôá+È* n ÔáÎÔáTïýË¢qÖ >ÃeTÖçÔ ¿£\T|ÚÔáT+<Hû ny dïe+ ç|# sÁ+ýË +< jáTq nH sÁT. $wjáÖ jáTq K+& dÖï, ç|È\ uósÃkÍjûT eÖ Xø¿ìï nú, >ÃeTÖçÔ |sÁT < º neÖ *àq nedsÁ+ ýñ<ú jáTq nH sÁT. s uËjûT ¿£{¡ Âs+&ûÞø¢ýË eTq <ûXø+ýË |Ôá+È* n dÇ<ûo çu²+&¢ú $T+ºq çu²+& ¿±>·\<Hû $XæÇd+ e«¿£ï+ #ûXæsÁT. d +eÔá à sÁ + | Ôá + È*  s d¾ & î üjá T ýÙ dÕ ¿ù d ÖØÞø ¢ ÔîsÁeuËÔáTH eT jáTq #îbÍÎsÁT. Âsd¾&î üjáTýÙ dÖØÞø ¢ 1000 eT+~ |¾\¢\¿ì $< «uË<óq #ûkÍïjáTú, MsÁeTsÁD+ bõ+~q dÕ Å£ \ |¾\¢\Å£ ºÔá $<« n+~kÍïeTú #îbÍÎsÁT. dÖØÞø ¢ m¿£Ø&î¿£Ø& +{²jîÖ deÖ# s mHdÓ sY e<Ý bõ+<e#áÌ jáTq nH sÁT. <ûXø+ýË ýñ T*+>´ #á³¼+ +<ú, < {ì¼ bÍ«¿ì+>´ýË ýË|\ q |< s * |Õq çy jáTe\d¾ +³T+< nH sÁT. »|Ôá+È* @ çbõ&¿ù¼ýË @ @ |< s * |jîÖÐkþï+<Ã, y {ì |Õq n+{ì+#û ýñ TýÙà MT< s kþï+~. yûTeTT ×<T Ww<ó ýË¢ >ÃeTÖçÔ $ jîÖÐdTïH eTT. y {ìýË çÔ ¹> sÁÖ|+ýË q ¹¿ ¿£ çbõ&¿ù¼ >ÃeTÖçÔá nsÁØ! $T>·Ô $ ýË|*¿ì rdTÅ£ Hû$ ¿±eÚ. n+Ôû ¿±¿£, |Ôá+È* dTeÖsÁT yîsTT« çbõ&Å£ ¼\T ÔájáÖsÁT #ûkþï+~. y {ìýË @ ¿£Ø < ýËqÖ >ÃeTÖçÔá+ ýñ<T. yûTeTT $wjá Ö < #á e \d¾ q nedsÁ + ýñ < T,µ n já T q dÎwÓ¼¿£]+# sÁT. \¿£«+: \¿£ý²~ ÂsÕÔáT\ #ûÔáT\T |Ôá+È*Ôà u²u² s yT<ûyJ e«ekÍjáT+ >·T]+º eÖ{²¢&TÔáÖ H &T |Ôá+È*Ôà nHû¿£eT+~ ÂsÕÔáT\T ¿£*d¾ | #ûdTïH sÁT. y ]¿ì eT+º ý²uó²\T edTïH sTT. +ÈsÁT uóÖ$T <ósÁ m¿£s 20 ýñ< 25 yû\¿ì $T+º ýñ<T. H &T Hû\ýË ÂsÕÔáT\T nýË$s |+& + º 10 \¿£ \ sÁ Ö bÍjá T \¿ì |Õ > ± d+bÍ~dTï H sÁ T . H &T |Ôá + È*Ôà yû ý ²~eT+~ ÂsÕÔáT\TH sÁT. ¿±ú eÖ \¿£«+ \¿£ý²~ eT+~ eÖÔà ¿£\T|ÚÅ£ +³Ö yîÞø¢&+! ÂsÕÔáT\ uóÖeTT\Å£ $<ó+>± y DìÈ«
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
$\Te ¿£*Î+º+~ |Ôá+È*. |Ôá+È* jáTT¹sÇ< >·D²+¿±\ |Õ ¿£ kÍ] < w¾¼ kÍ] dï >·Ôá ]¿£ d+eÔáàsÁ+ 2016`17 ýË |Ôá+È* yîTTÔáï+ 10,500 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\ y «bÍsÁ+ #ûd¾+~. +<TýË 940 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\ ³ÖÔY |dt¼\ neT ¿±\T È]|¾+~. ný²¹> V²sTTsY sTTýÙ ¹¿XÙ¿±+Ü MT< yîTTÔáï+ 825 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\ < jáT+ eºÌ+~. ný²¹> u²ÔY kþ|tà qT+º ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\ < jáT+ eºÌ+~. ný²¹> u²ÔY kþ|tàýË 572 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\T, eqÖHîýË 522 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\T, ÔûHîýË 322 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\T, +¿± <ûo |ÓT ýË 1467 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\ < jáT+ eºÌ+~. u²u² s yT<ûyJ ¿£+ |ú ¿£ |Õ yûjáTuËjûTç|D²[¿£ýË¢ ¿£+ |ú s >·\ 2 @Þø¢ýË <ûXø+ýËHû nÔáT«q Ôá m|tm+dÓJ ¿£+ |ú>± +& \Hû \¿£«+ |³T¼Å£ +~. +<T ¿Ãd+ |Ôá+È* # ý² $dï ÔáyîT®q ç|jáTÔ * #ûkþï+~. ný²¹> |Ôá+È* +ç<ó ç|<ûXÙ $ÈjáTq>·sÁ+ýË ¿£ ¿=Ôáï bÍ¢+{Ù |³¼uËÔÃ+~. n+Ôû ¿±¿£ dÖØýÙ _ HîdtýË Å£L& ~>±\ #áÖkþï+~. yîTT<{ì dÖØ\T &ó ©¢`mHdÓ sYýË z |H #ûkÍïsÁT. |Ôá+È* uó²sÁrjáTT\ ¿£+ |ú nH sÁT u²u² s yT<ûyJ. |Ôá+È* \¿£«+ uó²sÁrjáTT\¿ì de #ûjáT&yûT Ôá|Î ý²uó²\T ]¨+#á&+ ¿±<H sÁT. |Ôá+È* qT+º yûTeTT ¿£Ø sÁÖbÍsTT Å£L& rdT¿ÃÅ£ +& de #ûdTïH eTT. eÖ <óû«jáT+ & TÒ d+bÍ~+#á&+ ¿±<T, |sÁeÖsÁ+ yîÕ|Ú yûTeTT eTT+<TÅ£ kÍ>·TÔáTH eTT. |Ôá+È* 1`2 @Þø¢ýË nÔáT«q Ôá kÍsTT¿ì #î+~q dÇ<ûo çu²+&>± +³T+< nH sÁT. B ³sà esY #áÖd¾ $<ûo ¿£+ |ú\T Å£L& ¿£bÍ\uó²Ü #ûkÍïjáT nH sÁT. u²u² s yT<ûy ç|dTïÔá+ 4 \¿±«* ç|¿£{ì+# sÁT. 1. ç|dTïÔá+ |Ôá+È* 30`40 yû\ ¿Ã³¢ kÍ©H Ô Î<¿£ kÍeTsÁ«+. B eT] ¿= d+eÔáàs \¿ì 60 yû\ ¿Ã³¢¿ì |+#á&+. 2. H=sTT& ýË jáTÖ {Ù kÍ|q. jáTÖ {Ù¿ì 20`25 yû\ ¿Ã³¢ kÍ©H Ô Î<¿£ kÍeTs « eÇ&+. 3. dT¿£eÖ neTsÁ MsÁT\ Å£ ³T+u²\¿ì 2`2 \¿£\ sÁÖbÍjáT\T n+~+#á&+ 4. |Ôá+È* y sÁdÔáÇ+ eV¾²+#ûy sÁT y «bÍsÁT\T ¿±sÁT, ¿£ dH « d |Ôá+È* y sÁdÔáÇ+ dÓÇ¿£]kÍïsÁT. www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
|sÁT>·TÔáTq
ne¿±Xæ\T
$Ôáïq+ Xø¿ìïkÍeTs «\¿¡, nqT>·TD«Ôá¿¡, ne¿±Xæ ¿¡ ç|r¿£. H D«Ôá >·\ $ÔáïH \T, deÖ# sÁ+ < Çs dt¼`yîdt¼ dÓ& ÂsÕÔáT\¿ì yîTsÁTÂ>Õq JeHÃbÍ~ó ne¿±Xæ* n+~dTï+~. 2017ýË dt¼`yîdt¼ dÓ& Ôáq \¿£«kÍ<óqýË 35 e d+eÔáàs |P]ï #ûdTÅ£ +~.
$XøÇy «|ï+>± nÔáT«w eT+&\ çbÍ+Ô ýË¢ | #û d ÂsÕÔáT\Å£ de\+~+#á& ¿ì |sÁT>·TÔáTq ne¿±Xæ* |ÚsÁdØ]+#áTÅ£ yûT+ yû&T¿£\T ÈsÁT|ÚÅ£ +³TH +
18
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
Jmdtm|tdÓ »ds ÝsYµ ¯ý²+#Y
|ÚsÁT>·T eT+<T\Å£ |sÁTyîÖd¾q dTç|d¾<Æ ¿£ w¾ m ¿£sÁ+TeÚ\T, |ú >·TÈs ÔY d¼{Ù |]¼ýÉÕÈsYà n+& ¿$T¿£ýÙà *$TfÉ&
Ôáq bÍÔá ÔáÎÜï »ds ÝsYµ d]¿=Ôáï sÁÖ|+ýË ÂsÕÔáT\Å£ n+~+#áuËÔÃ+~. ds ÝsY ¯ý²+º+>´ |+C²uÙ, V²]jáÖD²¿ì #î+~q mHà |³¼D²ýË¢ È]bÍsÁT. ds ÝsY &@|Ó, ds ÝsY @mdt|Ó, ds ÝsY nyîÖ jáT+ dýñÎÛ{Ù ¿£s ýÙýË ¯ý²+º+>´ #û d deTjáT+ýË ¿£ w¾ C²>·sÁDY {¡yT ¿=Ôáï <ó q«+ eT+&¿ì yî[¢+~. Jmdtm|tdÓ <ûXø+ýË 17 s çcͼýË¢ | #ûkþï+~. Jmdtm|tdÓ ds ÝsY &@|Ó ÂsÕÔáT\Å£ q\¢sÁ+>·TýË ç|CÉ+{Ù #ûd¾+~. yîTT<{Ë¢ ¿£+ |ú $$<ó sÁ¿±\ eTÖý²\Ôà ds ÝsY &@|Ó ÔájáÖsÁT #û d~. n+<Te\¢ n~ nHû¿£ sÁ+>·TýË¢ \uó«eTjûT«~. < +Ôà ÂsÕÔáT d+<ûV²+ýË |&Ô &T. ¿£+ |ú {¡eýñ ¿=Ôáï fÉ¿ì ¿ùà < Çs &@|Ó ÂsÕÔáT\T yîÖ~+ºq sÁ+>·TýË ÔájáÖsÁT#ûkþï+~. ÂsÕÔáT\ qT+º B & eÖ+& mÅ£ Øe>± +&&+ #áÖd¾ ý² #ûjáÖ*à eºÌ+~. +<TýË eTÖ&T çXâDT\T H sTT. ºq >·T[¿£\T, eT<ó« sÁ¿£+ >·T[¿£\T, |<Ý >·T[¿£\T. d+<sÁÒÛ+>± ¿£+ |ú yûTHû +>´ &îÕÂs¿£¼sY m.m+. Üy ¯, eÖÂsØ{ì+>´ yîÕdt ç |d¾&î+{Ù mdt.|¾.jáÖ<y, ÂsÕÔáT* <ûÝ¥+º eÖ{²¢& sÁT. ¿£+ |ú yûTHû +>´ &îÕÂs¿£¼sY m.m+. Üy ¯ ¿£ w¾ C²>·sÁDY {¡yTÔà eÖ{²¢&TÔáÖ, yûTeTT # ý² ÔáÇsÁ>± ÂsÕÔáT\Å£ eÖ ÔáÎÔáTï* n+~kÍïeTT. ÂsÕÔáT\T bõ\+ýË jáTÖ]jáÖ |jîÖÐ dï yîTT¿£Ø # ý² ÔáÇsÁ>± |sÁT>·TÔáT+~. n|ð&T ÂsÕÔáT jáTÖ]jáÖ bõý² ¿ì # ý² u²>± | #ûkþï+< nqTÅ£ +{²&T. ¿±ú jáTÖ]jáÖ mÅ£ Øe yîÖÔ <TýË yû dï ~>·T & Ôá>·TZÔáT+~. uóÖkÍs ¿ì # ý² Vä ¿£sÁ+. n+<T¹¿ eTq > sÁeújáT ç|<ó qeT+çÜ ¿£|Î{ì >·TÈs ÔY eTTK«eT+çÜ>± q |Ú&T, ¿£ dÓØyT ý²+#Y #ûXæsÁT n¿£Ø&. n+<TýË uó²>·+>± ç|Ü ÂsÕÔáT¿¡ |+³ bõý² ¿ì d+ +~ó+º ¿£ eT < (eT Üï¿£, eT{ì¼) kÍÇd« ¿±sY¦ +& *. < fñ¼ y ]¿ì Hû\ýË q >·TD²Ôá ¿£ $\Te* |]sÁ¿ì+#áT¿Ãe& ¿¡, ~>·T &T* |+#áT¿Ãe& ¿¡ @ Hû\ýË mý²+{ì |+³\T yûdT¿Ãy ýË, HîÕç{ËÈH, bÍdÎÛsÁdt, bõ{²wt, d\ÎÛsY, +¿± ÔásÁ dÖ¿£ bþw¿±\T @+ yûdT¿Ãy ýË d\Vä eÇ &TÔáT+~. ¿£+ |ú yîTT<{ì qT+N ÂsÕÔáT* ÔáeT yî+³ rdTÅ£ yîÞø¢&yûT \¿£«+>± |³T¼Å£ +~. n+<T¹¿ H &T
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
10,000 ÂsÕÔáT\T ¿£+ |ú wsÁTV²Ã\¦sÁT¢>± H sÁT. 1000 ¿Ã` |¹s{ìy kõ dÕ{¡ýË¢ ÂsÕÔáT\ wsÁT¢ H sTT. ç& |t ]¹>wH çbþÔáàV¾²+#á& ¿ì Å£L& ¿£+ |ú 10 @Þø¢ ç¿ìÔá+ >·TÈs ÔY ç|uóTÔáÇ+Ôà ¿£*d¾ | #ûd¾+~. n+<TýË uó²>·+>±Hû dTeÖsÁT m $T~ \¿£\ V²¿±¼sÁ¢ýË 12 \¿£\eT+~ ÂsÕÔáT\ bõý²\Å£ ç& |t ]¹>wH ¿£*Î+#á & +~. ¿£+ |ú ú{ìýË $] ¿±>·\ msÁTeÚ* ÔájáÖsÁT #ûkþï+~. y {ì ç& |t ]¹>wH |<ÆÜ nqTd]+#û ÂsÕÔáT\T |jîÖÐdTïH sÁT. uóÖ$T |]d¾ÔáT\T eTTqT|{ì ¿£+fñ yîTsÁT>±Z H sTT. yîT\¢yîT\¢>± ~>·T &T\T |sÁT>·TÔáTH sTT. ç& |t ]¹>wHýË msÁTeÚ Å£L& *¿ìÇ& MT& jáT+ < Çs & C²sYÇ #ûd¾ n+~+# *. ¿£+ |ú ÔásÁ|Ú qT+º mdt.|¾. jáÖ<y, dÓ jáTsY yîÕdt ç |d¾&î+{Ù, eÖÂsØ{ì+>´ ¿£ w¾ C²>·sÁDY {¡yTÔà eÖ{²¢&TÔáÖ, »eÖ e<Ý msÁTeÚ* ÔájáÖsÁT#û d Âs+&T bÍ¢+³T¢ H sTT. >·Ôá @& ~ Èqe] qT+º @ç|¾ýÙ eÖkÍ\ eT<ó« s e\d¾q+Ôá bÍkÍÎÛ]¿ù jáÖd¾& s ýñ<T. n+<Te\¢ eÖ ¿£+ |ú 2`3 <ûXæ\ qT+º ~>·TeTÜ #ûdT¿Ãe&+ çbÍsÁ+_ó+º+~. $$<ó <ûXæ\ qT+º $$<ó sÁ+>·TýË¢ bÍkÍÎÛ]¿ù jáÖd¾& eºÌ+~. B Ôà msÁTeÚ nHû¿£ sÁ+>·TýË¢ eÖÂsØ{ÙýË¿ì ç|yû¥+º+~. ÂsÕÔáT\T n$ nd\T d¾d\T ds ÝsÁT msÁTeÚý² ¿±< n d+<ûV²+ýË |& bþjáÖsÁT. Ôás ÇÔá yûTeTT eÖ ¿±|Ó sÁ+>·T &@|Ó ÔájáÖsÁT #ûXæeTT. ÂsÕÔáT\T B eTTcÍýË¢ ¿=HûXæsÁT. yîTT<{Ë¢ +<TýË jáÖ+{¡ ¹¿¿ì+>´ @CÉ+{Ù yûjáTýñ<T. n+<Te\¢ bͫ¿³¢ýËHû >·&¦\T ¿£fñ¼ d~. jáÖ+{¡ ¹¿¿ì+>´ @CÉ+{Ù yûd¾q Ôás ÇÔá |ð&T yûTeTT B bÍ«¿ì+>´ Å£L& eÖ¹sÌXæeTT. ¿=Ôáï bÍ«¿ì+>´¿ì yîTT<³ bÍ*~¸H, Ôás ÇÔá >ÃHî d+#áT* |jîÖÐ+# eTT. |ð&T >·& ¦ ¿£&TÔÃ+<Hû |¾s «<T\T +&eÚ. yûTeTT çbõ&Å£ ¼ Âs+&ÃkÍ] ç|yûXø |&TÔáTH eTT. |ð&T ÂsÕÔáT |+³ qT+º # ý² mÅ£ Øe ý²uó²\T >·& +#á>·\T>·TÔ &T. Jmdtm|tdÓ >·TÈs ÔYýË < < |Ú Âs+&T e+<\¿ì |Õ>± kõ+Ôá d+³sÁT¢ H sTT. ¹¿+ç< ýË¢ ÂsÕÔáT\¿ì m+ sY|Ó <ó sÁ\ |Õ msÁTeÚ\T kÍïsÁT. n+<Te\¢ &@|Ó ÔáÅ£ Øe>± n+<Tu²³TýË +&û |]d¾Ü q |Ú&T ç |Õyû{Ù &\sÁT¢ q\¢ C²sÁT #ûjáTýñ¿£bþÔáTH sÁT. ¹¿+ç< ýË¢ eT Ü￱ |¯¿£\T #ûd¾ ÔáÐq yîÖÔ <TýË msÁTeÚ\T yûdTÅ£ Hû |<ÆÔáT* #îbÍïsÁT. eTTK«+>± @ W{ÙýÉ{Ù V²Ã\¦sYà nsTTH ÂsÕÔáT\Å£ s Æ]Ôá deTjáT+ýË ÔáÎÔáTï* n+~+#á&+ýË sÁ¢¿£«+ eV¾² dï y ]¿ì È]eÖH yûjáT&+ ÈsÁT>·TÔáT+~. B e\¢ ÔáÐq kå¿£s «\T ÂsÕÔáT\Å£ n+<TÔáTH sTT. ¿£+ |ú |P]ï>± ÂsÕÔáT\Å£ n+¿ìÔáyîT®q~. www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
19
bþØ dÇsÁÈjáT+Ü yû&T¿£\T
bþØ çbÍsÁ+_ó+º 50 @Þø ¢ nsTTq d+<sÁÒÛ+>± <ûXøeT+Ôá{² dÇsÁ ÈjáT+Ü yû&T¿£* sÁÇV¾²+# sÁT. ç¿£eT+ýË bþØ V²]jáÖD²ýË ¿£s ýÙýË Å£L& dÇsÁ ÈjáT+Ü yû&T¿£* sÁÇV¾²+# sÁT. ¿±sÁ«ç¿£eT+ýË eTTK« nÜ~¸>± bþØ yûTHû +>´ &îÕÂs¿£¼sY & . <jáT Xø+¿£sY nedÓ VäÈsÁjáÖ«sÁT. bþØ eÖÂsØ{ì+>´ ÈqsÁýÙ yûTHûÈsY jîÖ¹>+ç< Å£ eÖsY ÂsÕÔáT* <ûÝ¥+º eÖ{²¢&TÔáÖ, bþØ ¹¿e\+ ÂsÕÔáT\Å£ msÁTeÚ* dsÁ|s #ûjáT&yûT ¿±¿£, bþØ {Ë¿ìjîÖ ÈqsÁýÙ qÖàÂsHà < Çs ¿£ \¿£ sÁÖbÍjáT\ ç|eÖ< ;eÖ Å£L& |¾ÎdTï+< #îbÍÎsÁT. bþØ ÂsÕÔáT\Å£ \¿£ sÁÖbÍjáT\ ç|eÖ< ;eÖ @s γT #ûjáT&+ ~ yîTT<{ìkÍ]. ¿£+ |ú <>·ZsÁ nHû¿£ sÁ¿±\ ;eÖ |<¸¿±\T \uó«eTeÚÔáTH sTT. ÂsÕÔáT\T +{Ë¢ qT+#û ÔáeTÅ£ ¿±e\d¾q ÔáÎÔáTï* bõ+<e#áTÌ. n+<TÅ£ ¿£+ |ú V²Ã+ &î*e¯ kå¿£sÁ«+ Å£L& ÂsÕÔáT\¿ì n+~+º+~. ç|Ôû«¿£ d+<sÁÒÛ+ýË uÉÕ¿ù¿ì |#áÌ È+& #áÖ|¾+º ÂsÕÔáT\Å£ kå¿£s « n+¿ìÔá+ #ûXæsÁT yûTHû +>´ &îÕÂs¿£¼sY & . <jáT Xø+¿£sY nedÓ. jáTq eÖ{²¢&TÔáÖ, ç|dTïÔá+ kå¿£sÁ«+ ¹¿e\+ ¿£s ýÙýË ÂsÕÔáT\¿ì eÖçÔáyûT n+<Tu²³TýË +³T+<ú, ÔáÇsÁýËHû ¿£+ |ú <ûXø+ýË $T>·Ô çbÍ+Ôá ÂsÕÔáT\Å£ Å£L& kå¿£s « n+<Tu²³TýË¿ì ÔîdTï+<ú #îbÍÎ]. ç|È\Ôà nqTd+<ó q+ ¿±e& ¿ì H &T & ³ýÙ # ý² #á¿£Ø{ì eÖ<ó«eTeT nH s jáTq. yûTeTT dV²¿±sÁ & ³ýÙ bÍ¢{Ùb ÍsÁy T ] +# eTT. ~ 11 uó²wýË¢ n+<Tu²³TýË +³T+~. jáÖ|týË e«ekÍjáT+, eT+&, $ÔáïH \T, ¿=Ôáï fÉ¿ì ¿ù\ >·T]+º nHû¿£ sÁ¿±\ deÖ# sÁ+ +~. fÉ¿± \J ¿Ãd+ yûTeTT @MT #ó ¯¨ #ûjáTfñ¢<T. ÂsÕÔáT kþ<sÁT\T M& jîÖ ÔájáÖsÁT #ûd¾ B ýË n|týË& #ûjáTe#áTÌ. jáÖ|t < Çs y sÁT y «bÍsÁ+ Å£L& #ûdT¿Ãe#áTÌ. <ó sY Hî+usY *+¿ù #ûd¾ MTsÁT q>·<T sÁV¾²Ôá &ýÙà
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
#ûjáTe#áTÌ. fÉ¿± \J eTq* eTT+<TÅ£ rdTÅ£ yîÞËï+~. B eTq+ e«ekÍjáT+ |qTýË¢ Å£L& |jîÖÐ+#áT¿Ãy *. >·Ôá @& ~ yûTeTT 13 \¿£\ yû| #î³T¢ H {²eTT. s >·\ 5 @\¢ýË yû| ¿±jáT ¿± d fÉ¿ì ¿ù Ôûe& ¿ì ¿£ w¾ #ûjáÖ*à +~. eTV¾²Þø\T | ¿Ãd+ eTT+<TÅ£ s y *. dV²¿±sÁ duóT«\Ôà d+|Ö\T @sÁÎ& *. ný²¹> bþØ {Ë¿ìjîÖ¿ì #î+~q ÜH esÁ ÂsÕÔáT* <û Ý ¥ +º eÖ{²¢ & TÔá Ö , B 2000 d +eÔá à sÁ + ýË yîTT<\T |{²¼sÁ nH sÁT. $|ÔáTï\T, ;eÖ |<¸¿±\ sÁ+>·+ýË ¿£+ |ú yîTT³¼yîTT<³>± yîTT<\T |{ì¼q ;eÖ ~. eTV¾²Þø* < w¾ ¼ ý Ë +#á T Å£ y ]¿ì Å£ L & yû T eTT ;eÖ n+<Tu²³TýË¿ì rdT¿=dTïH eTT. bþØ u²C²sY¿ì #î+~q eTjáT+¿ù |]VäsY $$<ó ;eÖ |<¸¿±\ >·T]+º $e]+# sÁT. M{ì < Çs ÂsÕÔáT\Å£ w§>·sY, ;|Ó ºÔá |¯¿£\T ÈsÁ|&+ e+{ì sÃ>·« de\T n+~+#á&+, # ý² ÔáÅ£ Øe <ósÁýË¢ dÓJ kå¿£s «* n+~+#á&+ e+{ì$ Å£L& H jáT nH sÁT. ç¿£eT+ýË bþØ ÂsÕÔáT ¿.m.¿. # y ¢ eÖ{²¢& TÔáÖ, jáÖ|týË deÖ# sÁeT+Ô n+<Tu²³TýË +< #îbÍÎsÁT. ÂsÕÔáT\Å£ ¿£ sÃEýË eTÖ&T qT+º H \T>· T y sTTdt yî T dCÙ \ T |+| &Ô jáT #îbÍÎsÁT. bõý²ýË¢ @ $<óyîT®q N&|Ó&\T ¿£ |¾+ºH , ÂsÕÔáT\T y {ì bþ{Ë\T rd¾, jáÖ|týË |³¼e#áTÌ. < >·T]+º e«ekÍjáT |ÚDT\Ôà eÖ{²¢&e#áTÌq jáTq nH sÁT. www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
20
+Ás #Öed ú| +£¿
msÁTeÚ\ ç|jîÖÈH |+#û ¿Ãyû T ¿ù à sÁT>·TÔáTq ÈH uó² VäsÁ neds \T rsÁÌ&
| |+& +# *àq nedsÁ+ m+Ôá
¿ì +<Ã, y {ì n+<] sÃ>±«© sÁ¿ì+#û $<ó+>± d+sÁ¿ì+# *àq nedsÁeTÖ n+Ôá>± +~. |+³\ qT+º mÅ£ Øe ~>·T & s fñ¼ Ô=+<sÁýË ÂsÕÔáT nÔá«~ó¿£ sÁkÍjáT ¿£ msÁTeÚ* |jîÖÐdTï+{²&T. n+<Te\¢ yîTT<³ ¿=~Ý d+eÔáàs \bͳT ~>·T & |sÁT>·TÔáT+~. ¿±ú >·Ôá ¿=~Ý d+eÔáàs \ ~>·T & #áÖ dï, sÁkÍjáT ¿£ msÁTeÚ* $#áÌ\$& >± y &&+ e\¢ ~>·T & ÔáÐZ+<Hû dÔá«+ Å£L& uË<ó|&TÔáT+~. n+Ôû¿±¿£, sÁkÍjáTH \ <TwÎÛ*Ô \ e\¢ eTq sÃ>·«+ Å£L& bÍ&eÚÔÃ+~. ný²¹> mÅ£ Øe sÁkÍjáTH \ y &¿£+ eTq |+³ uóÖeTT\ kÍs Å£L& ¿¡Dì+|Cñkþï+~. n+<Te\¢ ÂsÕÔáT\T sÁkÍjáT ¿£ msÁTeÚ\ y &¿± u²>± ÔáÐZ+º d+ç~jáT msÁTeÚ* y &&+ yîTT<\T |{²¼*. ¿£Ø& eTsà d+>·Ü C²ç>·Ôáï>± >·eT +# *. eTq+ y &û sÁkÍjáT ¿£ msÁTeÚ\T m+Ôá yîÖÔ <TýË y &TÔáTH +, y {ì eTq |+³\T m+Ôá u²>± |jîÖÐ+#áTÅ£ +³TH jîÖ #áÖ& *. ¿£yûÞø sÁkÍjáT ¿£ msÁTeÚ\ y &¿£+ (|+³ ç>·V¾²+#û yîÖÔ <T) |+ºÔû, ÔáÅ£ Øe kÍsÁT¢ y & *. d+ç~jáT msÁTeÚýÉÕÔû +<TÅ£ u²>± | ¿=kÍïsTT. n +{ì ¿£ + fñ eTTK«+>± Hî Õ ç {ËÈH |< s * n+~+#á& ¿ì jáTÖ]jáÖ y &Ô sÁT. n|ð&T H *Z+³ ¿£ e+ÔáT yîTT¿£Ø¿ì n+<TÔáT+~. $T>·Ô eTÖ&T uó²>±\Ö e <¸ >± bþÔáT+~. ÂsÕÔáT kþ<sÁT\T jáTÖ]jáÖ msÁTeÚ 25`30 XæÔá+
< ¿± ÔáÐZ+º d+ç~jáT msÁTeÚ mCËyîT¿ùà ýñ< ÂsÕCËyîT¿ùà |jîÖÐ+ºq³¢sTTÔû, u²¿¡¼]jáÖ >±*ýË q HîÕç{ËÈH |+³¿ì n+~+º |+³¿ì eTq+ n+~+#û jáTÖ]jáÖ yîÖÔ <T ÔáÐZ+#ûý² #ûdTï+~. Âs+&e~, ý² ÔáÐZ+#á&+ e\¢ uóÖ$T sÃ>·«+ yîTsÁT>±Z +³T+~. $<ó+>± bÍdÎÛsÁdt dsÁ|s ¿ì eTq+ &@|Ó ýñ< mdtmdt|Ó |jîÖÐ+# *. bÍdÎÛsÁdt msÁTeÚ Hû\¿ì eT¯ n+Ôá u²>± | ¿ì s <ú, ¹¿e\+ 15`20 XæÔá+ esÁ¹¿ Hû\ rdT¿Ã>·\<ú, $T>·Ô 80 XæÔá+ msÁTeÚ e <¸ >± Hû\ |Õ |& +&&+ e\¢ n~ uóÖkÍs <î ÒrdTï+<ú eTq¿ì Å£L& Ôî\TdT. ¿± {ì¼ ÂsÕÔáT\Å£ ¿ÃyûT¿ùà nHû d+ç~jáT msÁTeÚ ç|jîÖÐ+º &@|Ó ýñ< mdtmdt|Ó yîÖÔ <T 40 XæÔá+ esÁÅ£ ÔáÐZ+#áe#áTÌ. ¿ÃyûT¿ùà d+ç~jáT msÁTeÚ |+³\ yûÞø¢¿ì n+<Tu²³TýË ýñÅ£ +& <ÖsÁ+>± q bþw¿£ ÔáÔ Ç* yîTT¿£Ø\ yûÞø¢ < ¿± rdT¿=ºÌ n+~dTï+~.
¿£ w¾ jáT+çÔ \ $wjáT+ýË s J |&û~ ýñ<T
+>´ H {ì ¿£ w¾ jáT+çÔ ýË¢ u²>± |Ó *¦ç|eTTK+>± $ |¾+#û |sÁT. <ûXø+ýËHû
¿±<T, ç||+#áy «|ï+>± ~ >·Ôá 39 @Þø ¢>± 97 <ûXæýË¢ | #ûkþï+~. ~ <ó T ¿£ fÉ¿ì ¿ùà |jîÖÐ+º ¿£ w¾ jáT+çÔ * ÔájáÖsÁT #ûkþï+~. H &T ¿£+ |ú <>·ZsÁ
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
1,62,000 #á<sÁ|Ú MT³sÁ¢ uóÖ$T |Õ ] +#á & q eTÖ&T <óT ¿£ bÍ¢+³T¢ H sTT. ¿£+ |ú yûTHû +>´ &îÕÂs¿£¼sY sÁ$ uɯ eÖ{²¢&TÔáÖ, eÖ e<Ý |ÚDTýÉÕq çXæ$TÅ£ \T H sÁT. Ô Î<¿£Ôá¿ì d+ +~ó+ºq ç|Ü ºq n+Xæú # ý² C²ç>·Ôáï>± |]o*kÍïsÁT. H D«ÔáÔà mý²+{ì s J |&sÁ #îbÍÎsÁT. ¿£+ |ú¿ì #î+~q n bÍ¢+³¢ýË¢qÖ <óT ¿£ jáT+çÔ \T H sTT. M{ìýË eTTK«+>± sÃuË{Ù jáTÖ {Ù, msTTsY u²«ýÉqàsY, ÐjáTsY & $ÈH, |sTT+{Ù cÍ|t yîTT<ýÉÕq ÔáïeT H D«Ôá >·\ ¿£ w¾ jáT+çÔ \T ÂsÕÔáT\Å£ n+<Tu²³TýË H sTT. ÂsÕÔáT\T +Ôá ¿£w¼|&TÔáTq |Ú&T Ôá|ÎÅ£ +& y ]¿ì eT+º ý²uó²\T s y \Hû <ûÝXø«+Ôà |ÓýÙ¦¿ì+>´ ÂsÕÔáT\ neds * nqTd]+º ¿£ w¾ jáT+çÔ * n+~kþï+~. ¿£+ |ú >·Ôá 39 @Þø ¢>± 12 \¿£\¿ì |Õ>± ÂsÕÔáT\Å£ ý²uó²\T e#ûÌý² #ûd¾+~. ¿£+ |ú H ³¢ <>·ZsÁ qT+º ýË& +>´ esÁÅ£ n sÁ¿±\ ¿£ w¾ jáT+çÔ © ÔájáÖsÁT #ûkþï+~. www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
21
5 ¿=Ôáï çbõ&Å£ ¼\T ý²+#Y #ûdTïq V²#Y|Óm+
ýÉÕÈsY *$TfÉ& ¿=\¿£Ô ïýË n]ÎÔY, ÔáeÖ , ¿ $T¿£ç|¾&ý ¿ù¼,Ù n+&fÉ®bþH,|]¼sÃuË¿Ã|t nHû 5 ç>ÿ$T¿£ýÙ çbõ&Å£ ¼*
¿=Ôáï>± eÖÂsØ{ÙýË¿ì rdT¿=ºÌ+~. ¿£+ |ú #óîÕsÁ H nXË¿ù nç>·y ýÙ çbõ&¿ù¼ >·T]+º eÖ{²¢&TÔáÖ, n çbõ&Å£ ¼\Ö ¿=Ôáï fÉ¿ì ¿ù < w¾¼ýË +#áTÅ£ ÔájáÖsÁT #ûXæsÁT. B e\¢ ÂsÕÔáT\T |ð&T eT]+Ôá ~>·T &T* n+<TÅ£ +{²sÁT. ÂsÕÔáT\T Ôá Î Ôá T ï * | jî Ö Ð+º eT]+Ôá yî T sÁ T  > Õ q kÍ>· T #ûjáT>·\T>·TÔ sÁ #î|Î& ¿ì H ¿+Ôà d+ÔÃw+>± +< nH s jáTq. M{ìýË n]ÎÔY n {ì ¿£+fñ nedsÁyîT®q ÔáÎÜï. ~ bÍ¢+{Ù ç>ÃÔY Âs>·T«ýñ³sY. ~ yîTT¿£Ø u²>± |]¹>ý² #ûdTï+~. < sÃ>· sÃ<ó¿£ e«ed ýË |Ôá+ #ûdTï+~. ~ eTTK«+>± e], >Ã<ó TeTÔà u²³T Ôá s Á | +³\ ¿Ãd + Å£ L & ÔájáÖsÁT#ûjáT & +~. n+<Te\¢ ÂsÕÔáT kþ<sÁT\T B ÔásÁ |+³\Å£ Å£L& |jîÖÐ+#áe#áTÌ. ¿£+ |ú çbõ&¿ù¼ ¿Ãd+ mHà sÁ¿±\ |ÓýÙ¦ çfjáTýÙàú, m+Ôà ] d]Ìú #ûd¾+~. ¿£+ |ú mШţL«{ìy &îÕÂs¿£¼sY Ôá|kÍ« >ÃjáTýÙ ¿£ w¾ C²>·sÁDY {¡yTÔà eÖ{²¢&TÔáÖ, çbõ&Å£ ¼\T ÂsÕÔáT\ & eÖ+& < w¾¼ýË +#áTÅ£ eÖÂsØ{ÙýË¿ì rdT¿=# ÌeT nH sÁT. çbõ&¿ù¼à
ÔájáÖ¯ýËHû ¿=Ôáï fÉ¿ì ¿ù |jîÖÐ+# sÁT. n çbõ&¿ù¼à ¿£+ |ú m+Ôà H D«ÔáÔÃ, çXâw÷yîT®q ¯ÜýË ÔájáÖsÁT #ûdTï+~. H &T ÂsÕÔáT Ôáq çXøeT¿ì Ôá>·Z ]¿£ ý²uó+ d+bÍ~+#û+<TÅ£ M\T>± ~>·T & MýÉÕq+Ôá mÅ£ Øe s y \ #áÖdTïH &T. yûTeTT rdT¿=ºÌq çbõ&¿ù¼à eÖ ÔásÁ çbõ&Å£ ¼\ ¿£+fñ 100 XæÔá+ yîTsÁTÂ>Õq$, ç|uó²ee+ÔáyîT®qM n+³Ö #î|ð¿=# ÌsÁT yîT. ¿±sÁ«ç¿£eT+ýË dTeÖsÁT 80 _ Hîdt nkþd¾jûT{Ùà, &\sYà, wsY V²Ã\¦sYà Ô àV²+>± bÍý¤ZH sÁT. n+<sÁÖ ¿£+ |ú ç|jáTÔ * m+Ôà ç|Xø+d¾+# sÁT. Ôás ÇÜ sÃE çbþç>±yTýË ¿£+ |ú #óîÕsÁ H nXË¿ù nç>·y ýÙ 1970 qT+N ÔáeT ¿£+ |ú kÍÐ+ºq ç|kÍH $e]+# sÁT. ¿±sÁ«ç¿£eT+ýË ¿£+ |ú n<ó«Å£ \T edT<ûy +XÙ ¿£+ |ú >·T]+ºq $wjáÖ* $e]+# sÁT.
25 @Þø ¢ |P]ï #ûdTÅ£ q d+<sÁÒÛ+>± ` 25 d+eÔáàs \T 25 \¿£\ duó«Ô Ç\ |<¸¿£+
¿£ w¾ C²>·sÁDY
Å£ ³T+ eTTýË duóT«\T>± #ûsÁ& ¿ì dTesÁ ne¿±XøeTT uó²sÁÔá <ûXø+ýË ÂsÕÔáT\ y Dì »¿£ w¾ C²>·sÁDYµ eÖd |çÜ¿£ 25 d+eÔáàs \T |P]ï #ûdTÅ£ +³Tq d+<sÁÒÛ+>± bÍsÄÁÅ£ \ ¿Ãd+ dTesÁ ne¿±XøeTT ¿£*Îkþï+~. ¿= dsÁÞøyîT®q ç|Xø \Å£ deÖ<ó H \T eÇ+& . ¿£ w¾ C²sÁ>·DY Å£ ³T+ +ýË duóT«\T>± #ûsÁ+& . ne¿±Xæ ¿ì d+ +~+ºq $es \qT Ôî\TdTÅ£ +< +`
eTV¾²+ç< d+eÔáàsÁ+ ºq ç{²¿£¼sÁ¢ dÂ> +{ÙýË @ ç{²¿£¼sY ý²+#Y #ûd¾+~? eTV¾²+ç< jáTTyà eTV¾²+ç< Jyà eTV¾²+ç< 265 |esY |¢dt @$T #á<y *` ç>±MTD Å£ ³T+ |çÜ¿£ ¿£ w¾ C²>·sÁDYýË e«ekÍjáT deÖ# sÁ+, ¿£+ |ú deÖ# sÁ+, ¿=Ôáï sÁ¿£+ $ÔáïH \ $es \T, $$<ó sÁ¿±\ ç¿ì$Td+Vä¿£sÁ eT+<T\T, |+³\ deTç>· deÖ# sÁ+, ¿=Ôáï fÉ¿± \J, Ôûq{¡>·\ |+|¿£eTT, |Xø eÚ\ |+|¿£eTT, y «bÍsÁ $es \T, +³sÁÖÇ«\T, ÔáïeT ÂsÕÔáT\T eT]jáTT e«ekÍjáT+ýË eTV¾²Þø\T kÍ~ó+ºq $ÈjáT>±<ó\T, sÃ>·«+, ¿=Ôáï ÔáÎÔáTï\T, d¾ eÖ deÖ# sÁ+, s È¿¡jáT+, e+³`y sÁTÎ Ôá~ÔásÁ ¿=Ôáï $wjáÖ\qT bÍsÄÁÅ£ \ ¿Ãd+ bõ+<T|s ÌeTT. mý² #ûs *` |çÜ¿£ýË ç|Ü Hîý² |Õq |s=Øq n+Xæ\ |Õ ¿£ ç|Xø qT ç|#áT]+#á&+ ÈsÁT>·TÔáT+~. deÖ<ó q+ n<û d+º¿£ýË +³T+~. < yîÜ¿ì eÖÅ£ mdtm+mdt #ûjáÖ*. Ô=* 100 d]jî®Tq deÖ<ó H \qT |+|¾q bÍsÄÁÅ£ \Å£ ¿£ d+eÔáàsÁ+ bͳT duó«ÔáÇeTT, Ôás ÇÜ 100`200 eT+~ bÍsÄÁÅ£ \Å£ 6 Hî\\T, 3 Hî\\ bͳT ºÔá duó«ÔáÇeTT eÇ&+ ÈsÁT>·TÔáT+~. ný²¹> 10yû\ eT+~ bÍsÄÁÅ£ \Å£ ¿£ Hî\ |çÜ¿£qT ºÔá+>± eÇ&+ ÈsÁT>·TÔáT+~. +¿± \d«+ #ûjáTÅ£ +& bþqT rdTÅ£ dsÁÞøyîT®q ç|Xø Å£ deÖ<ó H yîÜ¿ì |+|¾ ¿£ w¾ C²>·sÁDY Å£ ³T+ +ýË duóT«\T>± #û]bþ+& .
¿£ w¾ C²>·sÁDYÔÃ nqT +<ó+ @sÁÎsÁTÌ¿Ã& ¿ì eT]jáTT duóT«\T>± #ûsÁ& ¿ì d+ç|~+#á+& ` n TÝdt deT< 9891889588, ç|Xæ+ÔY XøsÁ 9891263263
22 Years. 12 Languages. 22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
22
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
¿ÃsÁeÖ+&ýÙ y ]ü¿£ &\sY ¿±qÎÛÂsHà 2017 ø+ýË nÔáT«q Ôá ¿£ w¾ ÔáÎÔáTï* n+~dTïq ¿£+ |ú uó²sÁ¿ÃsÁÔá <ûeXÖ+&ýÙ +³¹s wqýÙ *$TfÉ& < Çs H sYï _ Hîdt
#ó HîýÙ bÍsY¼qsYà ¿Ãd+ y ]ü¿£ &\sY ¿±qÎÛÂsHà 2017 |+C²uÙýË neT ÔYd sYýË sÁÇV¾²+º+~. ¿ÃsÁeÖ+&ýÙ sÁkÍjáT ¿£ msÁTeÚ* ÔájáÖsÁT#û d dTç|d¾<Æ ¿£+ |ú. |<Ý e«ekÍjáT ç>·Ö|t eTTsÁT>·|Î ç>·Ö|týË uó²>·+. eTTK«+>± ¿£+ |ú dd« sÁ¿£D ¿Ãd+ nedsÁyîT®q sÁkÍjáTH \T, msÁTeÚ\T, mdtmH&, ]fÉ®ýÙ kþ¼sY _ Hîdt sÁ+>±ýË¢ | #ûkþï+~. ¿ÃsÁ e Ö+&ýÙ uó ² sÁ Ô á < û X ø + ýË 5 nç>· ç Xâ D ì e«ekÍjá T sÁkÍjáTH * ÔájáÖsÁT #û d ¿£+ |úýË¢ ¿£{ì. B ¿ì 18 ¿ì |Õ>± fÉ¿ì ¿£ýÙ s D çXâDì n+<Tu²³TýË +~. neT ÔYdsYýË sÁÇV¾²+#á & q &\sY ¿±qÎÛÂsHà Âs+&T ç>·Ö|Ú\T>± #ûjáT & +~. y {ìýË ¿£ ç>·Ö|ÚýË s ÈkÍH, V²]jáÖD²¿ì #î+~q &\sYà H sÁT. Âs+&e ç>·Ö|ÚýË jáTÖ|Ó, |+C² T, ÈeTÖ , ¿±o sÁT, V¾²eÖ#áýÙ ç|<ûXÙ¿ì #î+~q &ýsYà H sÁT. +<TýË < < |Ú 300 ¿ì |Õ>± &\sYà, 50 ¿£+ |ú duóT«\T bÍý¤ZH sÁT. ¿£+ |ú dÓ jáTsY n~ó¿±sÁTýË¢ HûwqýÙ bÍsÁT ýñ,H V²& ¿.ç|uóTkÍÇ$T, mdtdÓm+ V²& V²]Xø+¿£sY ç|<ó q+>± bÍý¤ZH sÁT.
l ç|uóT uó²sÁrjáT e«ekÍjáT sÁ+>·+ýË >·\ ç|dTïÔá |]d¾ÔáT* $e]dÖï, ¿ÃsÁeÖ+&ýÙ ÔáïeT |*Ô * < w¾¼ýË +#áTÅ£ | #ûdTï+< nH sÁT. ç|dTïÔá ]¿£ d+eÔáàsÁ+ 2017`18 ýË eÖ eTTK« \¿£«+ ç |Õ& ©&sY ¿£¢uÙ kÍ|q, ¿£+ |ú & ³ýÉÕCñwHÔà nqTd+<ó q+ #ûjáT&+. ¿£+ |ú Ôáq ç |Õ& &\sY ¿Ãd+, y ] cÍ|t\qT çu²+& +>´ #ûdTï+~. d+<sÁÒÛ+>± ¿£+ |ú H sYï, dt¼ ÈqsÁýÙ yûTHûCsY drwt Üy ¯ H sYïýË y «bÍs _óe ~Æ >·T]+º $e]+# sÁT. y ] nÔáT«ÔáïeT ©&sYw¾|týË H sYï {¡yT < Çs kÍ~ó+#á & q |*Ô \qT n+<]ÔÃqÖ |+#áTÅ£ H sÁT. y ] ©&sYw¾|týË V²¿±àkͼ|t, |+& ýÙ, |¾s H e+{ì ÔáÎÔáTï* eÖÂsØ{ÙýË¿ì rdT¿=# ÌsÁT. M{ì |*Ô \T m+Ôà XæÈq¿£+>± H sTT. d+<sÁÒÛ+>± ý² àjáÖ, çbþdÕÎýÙ nHû Âs+&T ¿=Ôáï ÔáÎÔáTï* Å£L& ý²+#Y #ûjáT&+ È]Ð+~. ÔáÎÔáTï\T ¿ÃsÁeÖ+&ýÙ |]XË<óq, n_óe ~Æ $uó²>± ¿ì |fÉ+{Ù ÔáÎÔáTï\T. Âs+&T
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
ÔáÎÔáTï\Ö uó²sÁrjáT ÂsÕÔ +>± ¿ì m+Ôà |¿£]kÍïjáT ¿£+ |ú ¥kþï + ~. M{ì |jî Ö Ð+º çXâ w ÷ y î T ® q ~>· T &T* ÔÃ~ó¿£+>± bõ+<e#áTÌ. |¾s H eýÉ ~ Å£L& ¿£ çu²+&ý² m<T>·TÔáT+< jáTq nH sÁT. jáTq ÈeTÖ bÍ¢+{Ù {¡yT¿ì <óq«y < \T Ôî*bÍsÁT. m+<T¿£+fñ {¡yT < Çs ÔáÇ]Ôá >·Üq ç|Ü dÎ+<q, eT<ÝÔáT <ósÁ ¿±sÁD+>± ¿£+ |úýË H sYï CËH n {ì ¿£+fñ mÅ£ Øe n_óe ~Æ #î+~q ¹¿³Ð¯ýË¿ì e#ûÌd¾+~. |¾s H >·Ôá @& ~ ý²+#Y #ûjáT & +~. ~ <ó H « ¿ì #î+~q ;|Ó V²#Y çXâDìýË çu²+& ©&sY>± $sÁÒÛ$+º+~. B ¿ÃsÁeÖ+&ýÙ |+C²uÙýËqÖ, V²]jáÖD²ýËqÖ 100 yîTç{ì¿ù ³qT \¿ì |Õ>± n$T +< jáTq Ôî*bÍsÁT. ¿£+ |ú y ] <óÇsÁ«+ýË n_óe ~Æ |<¸+ýË eTT+<TÅ£ kÍÐbþÔÃ+~. n+<T¹¿ H sYï {¡yT nÔá«+Ôá Xø¿ìïe+Ôá+>± +~. ]¿£ d+eÔáàsÁ+ 2017`18 ýË 100 ¿Ã³¢¿ì |Õ>± _ Hîdt #ûjáÖ\Hû \¿£«+ s Æ]+#áTÅ£ +~. ¿£ + |ú eÖ s Ø{Ù n_ó e ~Æ ¿ ì d+ +~ó + º $_ó q ¿±sÁ«¿£ý²bÍ\ < Çs ÂsÕÔáT\T, #ó HîýÙ bÍsY¼qsYà¿ì ç|jîÖÈH \T ¿£*Î+# \ sÁsTT+#áTÅ£ +~. ¿ÃsÁeÖ+&ýÙ H sYï nÔá«+Ôá çXâw÷yîT®q {¡yT. +<TýË V²¯wt d¯Ä, dTÏ+<sY d¾+>´, B|¿ù, mH.¿.XøsÁ , dT¹swt XøsÁ , ¿£|¾ýÙ yû<, ç|MDY, ¿±< «H H sÁT. uó$w«ÔáTïýË Å£L& ¿ÃsÁeÖ+&ýÙ nÔáT«ÔáïeT ÔáÎÔáTï\T, de\T n+~+#á& ¿ì B¿± ¿£+¿£D+ ¿£³T¼Å£ +~.
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
23
|¾ýÙà dTsÁ¿ìÔá+>± +#û ~yÃH
|¾ýÙ sÃ>±« ¿ì yûTýÉÕq |\+>± uó²$kÍïsÁT. »sÃE¿Ã |¾ýÙ Üq+& , & ¿£¼sY <ÖsÁ+>± +#á+& !µ n kÍyîTÔá! eÖ³ }]¹¿ #î|Îýñ<T, È+ Å£L& n+Ôû. m+<T¿£+fñ jáÖ|¾ýÙýË sÃ>±« ¿ì ¿±e\d¾q n >·TD²\Ö H sTT. <ó T ¿£ ¿±\+ýË msÁTeÚ\T, sÁkÍjáTH \qT mÅ£ Øe>± ç|jîÖÐ+#á&+ e\¢ ç|Ü |+{² qw¼bþÔÃ+~. B qw¼+ $ jîÖ>·< sÁTýñ nqTuó$+# *à ekþï+~. d¾ÜýË |¾ýÙà Ôó* uóç<+>± ¿±bÍ&T¿Ãe& ¿¡, |¾ýÙà ÖE Ôî>·T\T qT+º sÁ¿ì+#áT¿Ãe& ¿¡ kÍÇýÙ ¿±s=ιswH *$TfÉ& {¡eýñ |¾ýÙ ÔáÎÔáTï\¿ì |TqÔá eV¾²+ºq V¾²eÖ#áýÙ ç|<ûX٠ţ \Ö¢ ý²¢ýË ÖEÔî>·T* q¥+|Cñ d sÁ¿£D²Ôá ¿£ ~yÃH ý²+#Y #ûjáT&+ È]Ð+~. ÔáÎÜï |¾ýÙ Ôó* < w¾¼ýË +#áTÅ£ Hû ÔájáÖsÁT #ûjáT&+ È]Ð+~. ÔáÎÜï dV²¿±sÁ+Ôà N&|Ó&\ jáÖÈeÖq«+ dT\uó+>± ÈsÁT>·TÔáT+~. ~>·Tu& u²>± edTï+~. kÍÇýÙ ¿±s=ιswH *$TfÉ& ¿£+ |ú |+³ sÃ>·«ç|<+>± +#û ÔáÎÔáTï* ÔájáÖsÁT #ûdTï+~. ý²+º+>´ deTjáT+ýË ¿£+ |ú n~ó¿±sÁT\T, ¯ qýÙ &îÕÂs¿£¼sY jáTÖ|ÓmýÙ +& jáÖ dMTsY ³+&H, CËqýÙ yûTHûÈsY Ê yûTHûÈsY dr+ç< d¾+>´\T ÂsÕÔáT* <ûÝ¥+º eÖ{²¢&TÔáÖ, eTTK«+>± V¾²eÖ#áýÙ ç|<ûXÙ < w¾¼ýË +#áTÅ£ ¿£+ |ú |¾ýÙà H D«Ôá |+º, Ôî>·TÞø¢ n]¿£fñ¼
$<ó+>± ~yÃH ||P+<H Xø¿ù ( ÖEÔî>·T\T) ÔájáÖsÁT #ûjáT&+ È]Ð+< Ôî*jáTCñXæsÁT. ¿±jáT ÔáÇsÁ>± |¿±Ç ¿ì e#ûÌý² #ûjáT&+, |¾ýÙ eT+º ¿±sÁ+, eTT<TsÁT msÁT|Ú sÁ+>·T \T|Ú<\ #ûdT¿Ãe&+ e+{ì ç|ç¿ìjáTýË¢ ~yÃH m+Ôà ¿¡\¿£bÍçÔá bþw¾dTï+~. ~ n¿±\+ýË ¿±jáT s *bþÅ£ +& y ]dTï+~. d+<sÁÒÛ+>± m+Ôà eT+~ |¾ýÙ |+& +#û ÂsÕÔáT\T Å£L& deÖyûXæ ¿ì e# ÌsÁT. ¿£+ |ú _ Hîdt V²& $ÈjáTÅ£ eÖsY uó{Ù eÖ{²¢&TÔáÖ uó$w«ÔáTïýË nHû¿£ sÁ¿±\ msÁTeÚ\T, jáÖç>ÿ$T¿£ýÙà ÔájáÖsÁT #ûjáÖ\Hû ýË#áqýË +< #îbÍÎsÁT. eTsà yîÕ|Ú, |]¼ýÉÕÈsYà |¾ýÙà |+³ _ Hîdt V²& jîÖ¹>wt #á+ç< bþwD çbÍeTTK«ÔáÔà u²³T ÔáeT eTsà ÔáÎÜï, »eÚ¿±àýÙµ >·T]+º Å£L& $esÁ+>± #îbÍÎsÁT. ¿£+ |ú Å£ \Ö |¾ýÙ Ô Î<Å£ \ deT¿£+ýË eÚ¿±àýÙ >·Ôá jûT& <û ý²+#Y #ûd¾+~. ¿£+ |ú eÚ¿±àýÙ eÖç¿Ã$T¿ùà, eÚ¿±àýÙ ¿±*üjáT+, eÚ¿±àýÙ bõ{²w¾jáT+ e+{ì çbõ&¿ù¼à ÂsÕÔáT\ ¿Ãd+ n+~kþï+~. d+<sÁÒÛ+>± ¿£+ |ú ÔásÁ|Úq ç|eTTK e«Å£ ï\T>± çbõ&¿ù¼ yûTHûÈsY |+J dÕ& dÇjáT+ ç|¿±wt bÍr, ¯ qýÙ yûTHûÈsY V¾²eÖ#áýÙ ç|<ûXÙ, V²]jáÖD² .{ì. uÉýÙ¼ ¥eÅ£ eÖsY XøsÁ , CËqýÙ eÖÂsØ{ì+>´ yûTHûÈsY dTúý٠ţ eÖsY, fÉ]³¯ yûTHûÈsY Å£ \Ö nXË¿ù XøsÁ bÍý¤ZH sÁT.
yîTsÁTÂ>Õq #îsÁÅ£ kÍ>·T¿ì jîÖ¹¿H
ûXø+ýË dTç|d¾<Æ e«ekÍjáT ¿£+ |ú jîÖ d¼& e«ekÍjáT sÁ+>·+ýË m+Ôà uó²ç|XøsÁÔ+á<dújá TyîT®q ¿±sÁ«¿£ý²bÍ\T sÁÇV¾²kþï+~. ¿£+ |ú ÂsÕÔáT\Å£ |+³ d+sÁ¿£D, e ~Æ ¿Ãd+ ¿£ $dï ÔáyîT®q ¹s+ ýË H D«yîT®q ÔáÎÔáTï* ÔájáÖsÁT #ûd¾ n+~kþï+~. jîÖ d¼& jîÖ¹¿H ç>±qÖ«ýÙà #îsÁÅ£ kÍ>·T¿ì ¿£ nÔáT«ÔáïeTyîT®q ÔáÎÜï. ~ ¹¿e\+ #îsÁÅ£ ~>·T & |+#á&+ eÖçÔáyûT ¿±¿£, uóÖkÍs Å£L& \T|Ú<\ #ûdTï+~. jîÖ d¼& çbõ&¿ù¼ yûTHûÈsY ýñwt eÖ{²¢&TÔáÖ, jîÖ¹¿H y & ÂsÕÔáT\T eT+º |*Ô * n+<TÅ£ +³TH sÁ #îbÍÎsÁT. B e\¢ ÔáÎÜï ~>·T & Ò& eTT Ò& >± |sÁ>·&yûT ¿±¿£ uóÖkÍsÁ+ Å£L& |sÁT>·TÔáT+~. B y &¿£+Ôà |+³ýË¢ Ôî>·TÞø¢ <ó Ü Å£L& Ôá>·TZÔáT+~. ÔáÎÜï & eÖ+& sÁ+ÔásÁ+ |sÁT>·TÔÃ+~. ÂsÕÔáT\T eT+º |*Ô * n+<TÅ£ +³TH sÁT ¿± fñ¼ +Ôá & eÖ+& +~. B m¿£s ¿ì 16 ¿ì.ç>±. y &T¿Ãy *.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
24
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
kÍ>·Tú{ì |Õ|ÚýË¢ M¹¿ bͫ¿yîýÙ nÔáT«ÔáïeT+
+#á&+ m+Ôá nedsÁyîÖ, |+³¿ì kÍ>·TúsÁT eTn+Ôáw¾¿ì XæÇd¾ nedsÁ+. |+³¿ì n+~+#û ú{ìýË # ý² uó²>·+ e <¸ ¿±e&+ kÍ<ó sÁD+>± eTq+ #áÖdÖïHû +{²+. kÍ>·Tú{ì¿ì |jîÖÐ+#û |Õ|Ú\ H D«Ôá yîTsÁT>±Z ýñ¿£bþe&+ ýñ< ÔáÇsÁ>± |Ð*bþe&+ B ¿ì ¿±sÁD+. n+<Te\¢ úsÁT # ý² e <¸ bþÔáT+~. kÍ>·Tú{ìýË |jîÖÐ+#û úsÁT mÅ£ Øe e <¸ ¿±Å£ +& #áÖ&& ¿ì ÂsÕÔáT\ ¿Ãd+ bÍ«¿ùyîýÙ ç |Õyû{Ù *$TfÉ& eT+º H D«yîT®q kÍ>·Tú{ì ÔáÎÔáTï* ÔájáÖsÁT #ûkþï+~. ný²¹> ¿£+ |ú ç& |t ]¹>wHýË |jîÖÐ+#û |Õ|t, e¯ uÉ&à, e¯ ýñ$THûfÉ& bÍ«ç_¿ùàÔà u²³T fÉçsÁdt >±Âs¦ +>´¿ì Å£L& eT+º
çbþÔ àVä kþï+~. ¿£+ |ú ÔájáÖsÁT#ûd Tïq ÔáÎÔáTï\ú BsÁ鿱*¿£ eT ¿£ ¿£*Ðq$. M¹¿ bÍ«¿ùyîýÙ |Õ|Ú\ & eÖ+&T ÂsÕÔáTýË¿£+ýË sÁ+ÔásÁ+ |sÁT>·TÔáÖHû +~. B ¿ì ¿±sÁD+ eTTK«+>± $ e¯ ¿£+bþdt¼ ÔájáÖ¯ýË M{ì nedsÁ+ u²>± +&&yûT.
||¾à¿Ã eT°¢ yîTT<\T|&TÔáTq ¿ìqÖ çbÍCÉ¿ù¼ ç|d¾<Æ m|tm+dÓJ ||Óà¿Ã +& jáÖ |<ûÞø ¢>± |+C²uÙýË dTeTÖÔá |& +~. nsTTÔû n~ Ôáq d¾ç³dt çbÍCÉ¿ù¼ eT°¢ ÔîsÁe& ¿ì sÁjáT+ rdTÅ£ +~. çbÍCÉ¿ù¼ >·Ôá n¿±© <ÞÙ`uó²ÈbÍ ç|uóTÔáÇ ¿±\+ýË *|¾yûjáT & +~. çbÍCÉ¿ù¼ ¿Ãd+ ||¾à¿Ã ( +& jáÖ ¯ jáTH) #óîÕsÁ H, dÓ z ¥e ¥eÅ£ eÖsY, bÍ<ó«Å£ \T (>â ýÙ çbõÅ£L«sYyîT+{Ù) $.& . XøsÁ
H jáT¿£ÔáÇ+ýË ¿£ ç|Ü ~ó eT+&* eTTK«eT+çÜ Â¿ |¼H neT]+<sY d¾+>´ ¿£\TdTÅ£ +~. eTTK«eT+çÜÔà È]Ðq deÖyûXø+ýË ç|Ü ~ó eT+&* s çw¼+ýË Ôó |+|¿£+ çbÍCÉ¿ù¼ yîTT<\T |³¼& ¿ì d¿ìï ¿£q ]º+~. ||¾à¿Ã ¿£ bÍsY¼qsY>± |sÄ H¿Ã{ÙýË p«dt ¿±HdHçfñ{Ù, Å£LýÙç& +¿ù Ô Î<q bÍ¢+{Ù Hî\¿=\Î& ¿ì d¿ìï ¿£q ]º+~. ¿£+ |ú B MT< 500 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\T KsÁTÌ |&TÔáT+~. ||¾à¿Ã uó²¯ mÔáTïq ÂsÕÔáT\ qT+º ¿ìqÖ d¿£]kþï+~. |+C² TýË |<Ý mÔáTïq ¿ìqÖ kÍ>·T ÈsÁT>·TÔÃ+~.
ÂsÕÔáT Hûdï+ Mmdt{¡ Xø¿ìï
T+çÔá s Ôá\T Mmdt{¡ ¿£+ |ú |sÁT < < |Ú>± ¿£ w¾ÂsÕÔjááT\+<]¿¡ Ôî\TdT. Mmdt{¡ |esY {ì\¢sY ÂsÕÔáTýË¿£+ýË dTç|d¾<ÆyîT®q~. ¿£+ |ú Mmdt{¡ Xø¿ìï 130 &× ÂsÕÔáT\ eTqdT* #áÖsÁ>=q ~. 4 çkþ¼¿ù d¾+ÐýÙ d¾*+&sY, çXâw÷yîT®q {²sYØÔà |esY {ì\¢sY nÔá«~ó¿£ ¿±sÁ« s ÇV²¿£ kÍeTsÁ«+ ¿£*Ð q ~. B yîTTÔáï+ uó²sÁ+ 125 ¿ì.ç>±. 13 V²#Y|Ó |esY {ì\¢sYÔà <Tq &+, ç dÎ #ûjáT&+, Ôá&|&+, dÓ& +>´ e+{ì ¿±sÁ«¿£ý²bÍ\ú #ûjáTe#áTÌ. ~ nÔáT«ÔáïeTyîT®q ÔáÎÜï. |esY {ì\¢sY ç|jîÖ>·+ bõý²ýË¢ u²>± mÅ£ Øe>± ÈsÁ T >· T ÔÃ+~. eT+º | +³ ~>· T & T* n+<T¿Ãe& ¿ì <óT ¿£ ¿£ w¾ jáT+çÔ * |jîÖÐ+#á&+
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
Ôá|Î d] n ÂsÕÔáT qeTT ÔáTH &T ¿£qT¹¿ |esY {ì\¢sY y &¿£+ mÅ£ ØyîÕ+~. www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
25
ÂsÕÔáT $TçÔáT\ > sÁe+ |+ºq nbþýË
¿£ e«ekÍjáT <ûXø+>± >·T]ï+|Ú ç||+#á+~.+ýË» uó<û²sÁXÔø+á<ýËûXæ Âs¿ìÕÔû s Eµ n n+³T+{²sÁT. <ûXø ç|Üw÷ |+#á&+, ÂsÕÔáT neds * < w¾¼ýË |³T¼Å£ | #ûjáT&+ eTq ¿£sÁïe«+>± >·T]ï+# *. n+<T¹¿ dTç|d¾<Æ fÉ®sÁ¢ ¿£+ |ú ÂsÕÔáT ¿Ãd+ ¿£ ¿±sÁ«ç¿£eÖ sÁÇV¾²+º+~. ÂsÕÔáT eTHà Òs |+º+~ nbþýË fÉ®sÁT¢ ÂsÕÔáT\ yî+fñ +³Ö y ] Ô àVä yîTsÁT>·T|sÁ#á& ¿ì m|ð&Ö @<à ¿£ sÁ¿£+>± Ôáq de* n+~dÖï +³T+~. ç¿£eT+ýË |ÚDñýË È]Ðq e«ekÍjáT yûTÞ²ýË »¿ìkÍHµ Ôà ¿£+ |ú ÂsÕÔáT¿ì m+Ôà > sÁeeTs «<\T #áÖ|¾+#á& + çbÍsÁ+_ó+º+~. n~ ºe]¿ì V²]jáÖD² bÍ |{Ù¿ì #û]+~. |ÚDñ ÂsÕÔáT yûTÞ²ýË ÂsÕÔáT\Å£ \¿¡Ø ç& rXæsÁT. \¿¡Ø ç& Ôà me] n< w¼+ |*+#áqT+<à me]¿¡ H &T Ôî*jáT<T. Ôás ÇÔá ¿£+ |ú n~ó¿±], ç>·Ö|t V²& eÖÂsØ{ì+>´, nbþýË fÉ®sYà |sÁyûTXÙ sÁ« ç& rd¾ $CñÔá\ |sÁT¢ ç|¿£{ì+# sÁT. +<TýË eTTK«+>± ¿£ ç{²¿£¼sÁT, s={²yû³sY, ç{²¿£¼sY fÉ®sÁ¢qT ÂsÕÔáT\Å£ VQeÖq+>± ç|¿£{ì+#á&+ È]Ð+~. ¿=~Ý sÃE\ Ôás ÇÔá nbþýË fÉ®sYà {¡yT n+Ô ¿£*d¾ $CñÔá ÂsÕÔáT +{ì¿ì yî[¢ jáT XøÌsÁ«|]# sÁT. nbþýË {¡yT¿ì #î+~q ¿£ duóT«&T $CñÔá ÂsÕÔáT Å£ ³T+u²\Å£ y sÁT ç{²¿£¼sY Â>\TÌÅ£ q ³T¼ #îbÍÎsÁT. y ]¿ì nbþýË ÔásÁ|Úq VQeTÜ>± ¿£ ç{²¿£¼sY eÇ&+ È]Ð+~. <+Ô $q Ôás ÇÔá Âs+&T ÂsÕÔáT Å£ ³T+u²\ d+ÔÃcÍ ¿¡ ne~ó ýñ<T. y sÁT nbþýË fÉ®sYà {¡yT q+<+Ôà ¿ >·*+#áTÅ£ H sÁT. MsÁT V²]jáÖD²¿ì #î+~q bÍ |{Ù, eT<ó« ç|<ûXÙ¿ì #î+~q kÍ>·sY ý²¢¿ì #î+~q ÂsÕÔáT\T. Ôás ÇÔá nbþýË fÉ®sYà ç¿£eÖ eTT+<TÅ£ kÍÐdÖï, ÂsÕÔáT* > sÁ$+#á& ¿ì $CñÔá ÂsÕÔáT\ s çcͼýË¢ >=|Î ¿±sÁ«ç¿£eÖ sÁÇV¾²+º y ]¿ì ç{²¿£¼sÁT¢ VA¿£]+º, y ]
> sÁy eTÂs+Ôà |+º+~. ¿±sÁ«ç¿£eT+ýË $CñÔá ÂsÕÔáT* $T>·Ô ÂsÕÔáT\+Ô dH +# sÁT. V²]jáÖD²ýË bÍ |{Ù <ó q«+ eÖÂsØ{ÙýË sÁÇV¾²+ºq ¿±sÁ«ç¿£eT+ýË $CñÔá ÂsÕÔáT CËÐ+<sY d¾+>´¿ì VQeÖq+>± C²H & jáTsY 5310 ç{²¿£¼sY n|ÎÐ+# sÁT. ¿±sÁ«ç¿£eT+ýË dTeÖsÁT 500¿ì |Õ>± ÂsÕÔáT\T bÍý¤ZH sÁT. m¿£Ø& #áÖd¾H ÂsÕÔáT\T, ç{²¿£¼¹s¢ ¿£ |¾+# sTT. ¿£Ø& ÂsÕÔáT\T esÁ<ý² bþfÉÔ ïsÁ. ¿±sÁ«ç¿£eT+ýË uó²>·+>± nbþýË yîÕ|Ú qT+º s Cñwt <V¾²jáÖ, ç>·Ö|t V²& dýÙà, nbþýË fÉ®sYà, owt, |¯< nV² <, &Jm+ eÖÂsØ{ì+>´, owt, nbþýË fÉ®sYà, M¹s+ç< d¾+>´ ¿±BjáÖH, eÖJ V²]jáÖD² eT+çÜ, bÍ |{Ù & |P«{¡ yûTjáTsY Å£L& bÍý¤ZH sÁT. nbþýË {¡yT n+Ô ÂsÕÔáT\ Ô àVä deT <Æe+Ôá+ #ûd¾+~. nbþýË n~ó¿±sÁT\T eÖ{²¢&TÔáÖ, ÂsÕÔáT\Å£ $<ó+>± de #û d ne¿±Xø+ eºÌq+<TÅ£ Ô eT+Ô m+Ôà d+ÔÃw¾dTïH sÁ nH sÁT. d+<sÁÒÛ+>± $CñÔá ÂsÕÔáT CËÐ+<sY d¾+>´ # ý² d+ÔÃw+>± ¿£ |¾+# sÁT. y ]Ôà u²³T y ] ç>±eT+, y ] Å£ ³T+ duóT«\T Å£L& # ý² d+ÔÃw+>± H sÁT. $<óyîT®q ¿±sÁ«ç¿£eÖ\T sÁÇV¾²+º ÂsÕÔáT\ çXâjáTdTà ¿Ãd+ ý˺ dï, ÂsÕÔáT\¿¡ Ô àV²+>± +³T+~, ný²¹> y ] ]¿£ deT ~Æ¿ì Å£L& <ÃV²<+ #ûd¾q³T¢ neÚÔáT+~. n+Ôû ¿±<T $T>·Ô ÂsÕÔáT\¿ì Å£L& bõ\+ |qT\ MT< Ô àV²+ |sÁT>·TÔáT+~. ý²+{ì ¿±sÁ«ç¿£eÖ\T eT] ÈsÁ>±*. nbþýË fÉ®sYà ÂsÕÔáT\ çXâjáTdT๿ ¿±sÁ«ç¿£eÖ\T #ûkþï+~.
Ôáq $ jîÖ>·< sÁT\¿ì ¿±e\d¾q yîTTÔáï+ neds * < w¾¼ýË +#áTÅ£ y ] d+Ôá |¾ï |]#û @¿տ£ ¿£+ |ú <ûXø+ýË nbþýË fÉ®sYà ¿£+ |újûT. yûTeTT eÖ nqTuóe+Ôà eÖ $ jîÖ>·< sÁT\Å£ BsÁ鿱\ eT ¿£ ¿£*Ðq ÔáÎÔáTï* n+~dTïH eTT. H {ì ÂsÕÔáT # ý² Ôî*yîÕqy &T, nqTuóev ã&T. n+<T¹¿ mÅ£ Øe ¿±\+ eTHû ÔáÎÔáTïýñ m+#áTÅ£ +³TH &T. nbþýË fÉ®sYà ný²+{ì eT ¿£ >·\ fÉ®sÁ¢Hû ÂsÕÔáT\¿ì n+~kþï+~. ç>·Ö|t V²&, eÖÂsØ{ì+>´, nbþýË fÉ®sYà, |sÁyûTXÙ sÁ« ¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
26
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
nÔá«+Ôá çXâw÷+>± | #û d eTVÓ²+ç< ç{²¿£¼sÁT¢ yîÕ|Ú eTsà eT VÓn&T>·²+ç<T yûn+&dÖï, eTVÓ¿=Ôáï>²+ç<± Ôáq¿£T Ôáw¾j翱+Ü áÖsÁT #ûd¾q eTsÃ
¿£ w¾ ÔáÎÜï ý²+#Y #ûd¾+~. B Ôà eTVÓ²+ç< bÍsY m¿ìÇ|tyîT+{Ù (¿£ w¾ jáT+çÔ \T) & $ÈH Ôáq ç{²¿£¼sY d¾¯dt +¿±dï |+#áTÔáÖ < ¿ì eTsà ¿=Ôáï |sÁT CË& +º+~. >·Ôá @& ~ eTVÓ²+ç< Ôáq ç{²¿£¼sY eTVÓ²+ç< jáTTyà ÂsÕÔáT\ deTÖV²+ eT<ó« ý²+#Y #ûd¾+~. ~ ÂsÕÔ +>± ¿ì # ý² qºÌ+~. d+eÔáàsÁ+ eTVÓ²+ç< ºq ç{²¿£¼sY dÂ> +{ÙýË n&T>·T |&TÔáÖ 24 V²#Y.|¾. eTVÓ²+ç< Jyà ý²+#Y #ûd¾+~. ºq ç{²¿£¼sY ý²+#Y #ûjáT&+ yîq¿£ >·\ ¿±sÁD+, < «qÔó\T, sÃ`翱|t bÍ] +>´ #û d ÂsÕÔáT\Å£ n~ó¿£ ý²uó²\T deTÅ£L¹sý² #ûjáT&yûT. Jyà < Çs < «qÔó\ |+|¿£+ u²>± dT\uóyîT®+~. Jyà nÔá«+Ôá çXâw÷yîT®q |<ÆÜýË ¿£ eTTK«yîT®q & CÉÕHýË ÔájáÖsÁT #ûjáT&+ È]Ð+~. 24 V²#Y|Ó¿ì #î+~q 4 MýÙ ç&îÕy ç{²¿£¼sY¿ì Ôáq<îÕq ç|Ôû«¿£Ôá +~. ~ {ËyûT{ì¿ù &î|tï, ç& |t¼ ¿£+ç{ËýÙ |Ó#ásYÔà ţL& +~. nÔáT«ÔáïeTyîT®q {²sYØ, +<óq bõ<T|ÚÔà u²³T Jyà ÂsÕÔáT\Å£ eT+º ý²uó²* #ûÅ£LsÁTdTï+~. ~ msÁT|Ú, d¢{¡ sÁ+>·TýË¢ yîT³ýÙ wÓ{ÙÔà \uó«eTeÚÔÃ+~. ç{²¿£¼sÁT¢ >·TÈs ÔY, eTVäs çw¼ ÂsÕÔáT\Å£ @ç|¾ýÙ qT+º n+<Tu²³TýË +³T+~. nÜ ÔáÇsÁýË ç{²¿£¼sY <ûXøy «|ï+>± $ç¿£jáÖ\Å£ n+<Tu²³TýË
+#áTÔ sÁT. B <ósÁ 3.90 \¿£\ qT+º 4.05 \¿£\ sÁÖbÍjáT\T. d+<sÁÒÛ+>± ¿£+ |ú yûTHû +>´ &îÕÂs¿£¼sY |eH >ÃjáT+¿± eÖ{²¢&TÔáÖ eTVÓ²+ç< #ûdTïq ¿£ w¾Ôà kÍ>·T¿ì <óT ¿£, 3.0 bÍ] +>´ < Çs Ôá<T|] kÍsTT¿ì #ûsÁÌ&+ ÈsÁT>·TÔáT+< #îbÍÎsÁT. ný²¹> s Cñwt CñE]¿£sY, ç |d¾&î+{Ù, bÍsY m¿ìÇ|tyîT+{Ù & $ÈH eTVÓ²+ç< n+& eTVÓ²+ç< eÖ{²¢&TÔáÖ, »yûTeTT ç{²¿£¼sY ý²+#Y #ûdTïq +<TÅ£ # ý² d+ÔÃw+>± +~. ~ ÂsÕÔáT\qT ]¿£+>± ýË |Ôá+ #ûdTï+~. Jyà d¼sTT*wt>±qÖ, ¿£+|sY¼>±qÖ +&û ç{²¿£¼sY. Jyÿì 750 ¿ì.ç>±. esÁÅ£ sÁTeÚ yîÖ d kÍeTsÁ «+ +~. ~ >·+³¿ì 25 ¿ìýËMT³sÁT¢ ç|jáÖDì+#á>·\<T. sÁ+ÔásÁ+ ç dÎ #ûjáT& ¿ì B ýË ÔáïeT çXâDì¿ì #î+~q |Ó{¡z |esY +~. ç{²¿£¼sY ÔásÁ s çcͼý¿ì Å£L& ÔáÇsÁ>± n+<Tu²³TýË¿ì ÔîkÍïeTTµ n nH sÁT.
ÂsÕÔáT\ deTjáT+ bõ<T|Ú #û d ¿Ã ¿£ýÙ |]¼ýÉÕÈsY çu²&¿±d¼sY
TeÚ* #ûÔÃï |¾º¿±¯ #ûdTï+&ûy &T. ÂsÕ ÔáT sÃEbõ\+ýË¿±ý+ msÁeÖ]+~. ÂsÕÔáT\T Å£L& eÖs *. ÂsÕÔáT\T <óT ¿£ kÍ+¹¿Ü¿£Ôá |jîÖÐ+º jáT+çÔ * y &&+ nedsÁ+.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
bõ\+ýË msÁ T eÚ* |¾ º ¿±¯ #û j á T & ¿ì nÔá T «Ôá ï e T ç|Ô «eÖ jáT+ Xø¿ìïeÖH y ] ¿= ¿£ýÙ |]¼ýÉÕÈsY çu²&¿±d¼sY. B ç{²¿£¼sY < Çs |jîÖÐ+# *. ÔáÎÜï $XâwyûTeT+fñ B $ jîÖÐ+#á&+ e\¢ ÔáÅ£ Øe deTjáT+ýËHû nÔáT«ÔáïeT ¯ÜýË | È]ÐbþÔáT+~. msTÁeÚ çu²&¿±ds¼Y |jÖîÐ+º Ô*û>±Z 14 qT+º 15 MT³s¢Á <Ös+Á esÅÁ£ msTÁeÚ |º¾¿±¯ #j û Táe#TáÌ. mÅ£ Øe |+³ uÖó $T q sÂÔÕTá¿ì ~ # ý² eT+º m+|¿¾.£ jTá+çÔ+á < Çs deÖq yÖîÔ <TýË msTÁeÚ # ý² dTH jÖád+>± |º¾¿±¯ #j û Táe#TáÌ. dTç|d<¾Æ ¿ £w¾ ¿+£ |ú X¿øeïìÖH, ÔeïáT s¿Á± ¿ì #+î~q ¿= ¿ý£Ù |]ý¼ÈÕÉsY çu²&¿±ds¼Y sÂÔÕTá\Å£ n+~kþ+ï~. www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
¿£+ |ú deÖ# sÁ+
27
*+¿± T¿ù |t ]¿±sY¦àýË ¿£ w¾ C²>·sÁDY |sÁT qyîÖ<T sÁTÅ£ q \¿ ±« #ûsÁT¿Ãe& + ¿Ã $ÈjáÖ ¿ì eTÖ\dÖçÔá+. sÁ+ÔásÁ+ eTT+<TÅ£ kÍ>±ýHû ç |sÁD dVäjáT+ÔÃHû ¿£ u²<ó«Ôá |ÓýÙ neÚÔ +. sÁ+ÔásÁ ç|>·Ü¿ì meÂsÕH >·T]ï+|Ú dï eTq¿ì # ý² d+ÔÃw+>± +³T+~. H {ì eÖ q+< MTÔà |+#áT¿Ãy \ ¿ÃsÁTÅ£ +³TH +. d+ÔÃw+ |+#áTÅ£ +fñ eT]+Ôá |sÁT>·TÔáT+~. *eÖØ T¿ù |t ]¿±sY¦àýË eTq ¿£ w¾ C²>·sÁDY |çÜ¿± d¾¯dt |sÁT qyîÖ<T ¿±e&+Ôà q Ôá kÍH ¿ì #ûsÁTÅ£ +~. ¹¿kÍ] 12 uó²wýË¢ ç|#áT]+| &û $\TyîÕq e«ekÍjáT deÖ# s ¿Ã{²¢~eT+~ bÍsÄÁÅ£ \¿ì n+~+#û |çÜ¿£ ¿£ w¾ C²>·sÁDY ¿£Øfñ. |çÜ¿£ @<à ¿£ sÁÖ|+ýË e«ekÍjáT+, < ¿ì d+ +~ó+ºq n $wjáÖ\ deÖ# s ú <ûXø ç|È\¿ì Ôî*jáTCñkþï+~. *eÖØ T¿ù |t ]¿±sY¦àýË {¡eý qyîÖ<îÕq ¿£ w¾ C²>·sÁDY kÍ~ó+ºq $ÈjáT+ eT¹s e«ekÍjáT |çÜ¿± kÍ~ó+#áýñ<T. 132 ¿Ã³¢ Èqd+K« ¿£*Ðq <ûXø+ýË nq < Ôá ¿£Ø&û sÁT>±\+ ¿£w¼|& <ûXø ç|È\ nH ]ï r¹sÌ+<TÅ£ çXø$TdTïH &T. ¿£ w¾ C²>·sÁDY ÂsÕÔáT\ deTd«\¿ì |]cÍØs \T #áÖ|& ¿ì y ] y ] uó²wýË¢Hû |çÜ¿£* rdT¿=kþï+~. 5 d |¼+ sÁT 1996 qT+º çbÍsÁ+uóyîT®q jáÖçÔá nHû¿£ mÔáTï|ý²¢* #áÖd¾+~. 22
@Þø¢ qT+N e«ekÍjáT+, < ¿ì d+ +~ó+N ç|jáÖD+ yîTT<ýÉÕ+~. V¾²+B qT+º yîTT<ýÉÕq ç|jáÖD+ |ð&T 12 uó²wýÔà u²³T jáÖeÔY uó²sÁÔá<ûXø+ýËqÖ ÂsÕÔáT$TçÔáT& >± e«eV²]kþï+~. ºe]¿ì H &T *eÖØ T¿ù |t ]¿±sY¦àýË eTq |Údï¿£+ #óT d+bÍ~+#áTÅ£ +<+fñ n~ eTq+<]¿¡ m+Ôà >·sÁÇ¿±sÁD+. *eÖØ T¿ù |t ]¿±sY¦àýË ¿£ w¾ C²>·sÁDY |sÁT qyîÖ<T ¿±e&+ ÂsÕÔáT deTT< jáÖ ¿ì eTq+ #ûdTïq de\Å£ >·T]ï+|Ú \_ó+ºq³T¢, ç|Xø+d\ È\T¢ Å£ ]d¾q³T¢ uó²$dTïH eTT. d+<sÁÒÛ+>± yûTeTT eÖ d+ÔÃcÍ bÍsÄÁÅ£ \T, ç|¿£ ³ q< sÁ T \Ôà wsY #û d TÅ£ +³TH eTT. |çÜ¿£ e«ekÍ|Å£ \T, eTTK« d+bÍ<Å£ \T nsTTq l m+.d¾. &=$T ¿ù J eÖ{²¢ & TÔá Ö , » ~ È+>±  s Õ Ô á T \+<]¿¡ m+Ôà > sÁeújáTyîT®q $wjáT+. >·Ôá 22 @Þø ¢>± eTq+ eTq çXø< ÆdÅ£ ï\ú ¿£ w¾ C²>·sÁDY MT<û |&TÔáÖ e# Ì+. ¿£ w¾ Xægyû Ô á ï \ T, ¿£ w¾ dÕ + {ì d T¼ \ Å£ Hû q T ¿£ Ôá v ã Ô á \ T Ôî*jáTCñdTÅ£ +³TH qT. y sÁT #ûdTïq |]XË<óq\ e\¢ ÂsÕÔáT\Å£ ¿=Ôáï deÖ# sÁ+ n+~+#á& ¿ì M\eÚÔÃ+~,µ nH sÁT. d+<sÁÒÛ+ýË V²]jáÖD² ¿ìkÍH jîÖ>´ duóT«\T & . Xæ«+ uó²dØsY, eTTK« nÜ~¸>± bÍý¤ZH sÁT. y sÁT *eÖØ T¿ù |t ]¿±sY¦à ç|eÖD|çÔ $wØ]+# sÁT. ¿£ w¾ C²>·sÁDY e«ekÍ|Å£ \T, eTTK« d+bÍ<Å£ \T nsTTq l m+.d¾. &=$T ¿ù, &îÕÂs¿£¼sY wÕú &=$T ¿ù, m+. .y dH, eÖÂsØ{ì+>´ ÈqsÁýÙ yûTHûÈsY, ç|C² d+ +<ó \ n~ó¿±] |s U²H, eÖJ d+bÍ<Å£ \T .mdt dÕú, ¿±sÁ« s ÇV²¿£ d+bÍ<Å£ \T sY.¿.ÔûeÜjáÖ, bÍ<ó«Å£ \T (mdt.×), #á+ç<yîÖV²H, fÉ¿ì ¿£ýÙ m& ³sY & . _.d¾. _kÍÇdt, eÖÂsØ{ì+>´ Nó|t d+ÈjYT Å£ eÖsY, ¿£eTÖ« ¹¿wH Nó|t cÍ+Ôá {²¿ù, dVäjáT d+bÍ<Å£ \T sÁÖ; CÉÕH, kþwýÙ MT& jáÖ V²& n ¹¿ÔY d¾H ½, yîTTÔáï+ ¿£ w¾ C²>·sÁDY Å£ ³T+ eT+Ô q+<ÃÔ àVä\ýË Ôû*jáÖ& +~.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
28
+³sÁÖÇ«
>±MTD çbÍ+Ô ýË¢ ¿ÃÞø¢ |+|¿£+ < Çs eTV¾²Þ² kÍ~ó¿±]Ôá + sÁ+>·+ýË ¹¿>´ bÍsY à ¿£+ |ú >·T]+º Ôî*jáT y Þè¢esÁÖ ýñsÁT. 1967 ýË ¿£+ |ú $HÃ< ¿£|PsY ¿ÃçbÍsÁÞø¢ |+|¿£ +_ó+# sÁT. $<ûXæýË¢ yîT¿± ¿£ýÙ +Èú]+>´ #á<TeÚÅ£ q Ôás ÇÔá jáTq ¿ÃÞø¢ |+|¿£+ sÁ+>·+ýË¿ì s y \qT¿Ãe&+
¿£ |<Ý sÁjáT+. bå穼 sÁ+>·+ýË¿ì s e&+ ¹¿e\+ & TÒ d+bÍ<q ¿Ãd+ ¿±<ú, ç>±MTD çbÍ+Ô * ýË |Ôá+ #ûjáÖ\ú, eTTK«+>± eTV¾²Þ² kÍ~ó¿±]Ôá¿ì dV²¿£]+# \Hû <ûÝXø«+ÔÃHûqú n+{²sÁT l Å£|PsY. |<]¿£ sÁÖ \q, eTV¾²Þø* ýË |Ôá+ #ûjáT&+, nÔá«+Ôá sÁT |<* bþw¾+#á&eTHû eTÖ&T \¿±«\ÔÃHû ¹¿>´bÍsY à çbÍsÁ+_ó+# q n+{²s jáTq. 60 <Xø¿£+ýË deÖÈ+ýË ç|È\T ¹¿e\+ & TÒq y ¹s ¿ÃÞø¢ |+|¿£+ #û|³¼>·\sÁ nqTÅ£ Hûy sÁT. ¿±ú H &T ç>±MTD uó²sÁÔá<ûXø+ýË yîq¿£ & q es Z\¿ì eT+º < jáT eÖsÁZ+>± eÖ]q ¹¿>´bÍsY à ýË#áq eÖ¹sÌd¾+~. ~ý² +&>± ¿£+ |ú ¿Ã& C²ÜýË ç¿±jáT\sY C²Ü n_óe ~Æ #ûd¾+~. 翱jáT\sY C²Ü |<\Å£ Xæ¿ìsÁD+ ý²+{ì<û. sÁ+& ! ¿£+ |ú ç|jáÖD+ >·T]+N, ¿£+ |ú d+kÍ|Å£ \T, #óîÕÂs H l $HÃ< ¿£|PsY >·T]+º Ôî\TdTÅ£ +< + |ð&T! MTsÁT _ Hîdt mý² yîTT<\T|{²¼sÁT? uó²sÁÔá<ûXø+ýË ç¿±jáT\sY C²Ü $XâcÍ\T l ¿£|PsY +Èú]+>´ #á<TeÚ |P]ï #ûd¾q|Ú&T dÓÇ&HýË sÁ+>·T` $$<ó sÁ+>·TýË¢ +³T+~. jáTqÅ£ <ë>·+ eºÌ+~. jáTq | #ûdTïq ¿£+ |újûT l ¿£|PsY uó²sÁÔá<ûXæ ¿ì yîq¿ìØ |+ | dTes e¿±Xø+ ºÌ+~. ç>±MTD çbÍ+Ôá+ýË Þø¢ýË¢ |sÁT>·TÔáÖ dTïq ç>·T&T¢ ` 150 ¿ì uó²sÁÔY¿ì eºÌq Ôás ÇÔá jáTq 15 @Þø¢bͳT jáTq <ë>·+ #ûXæsÁT. jáTq 1963 ýË ¿£kÍ] Ôáq dÇ+Ôá _ Hîdt |Õ>± ç>·T&T¢ yîTT<\T|{²¼\ ý˺+# sÁT. n|Î{Ë¢ <ûXø+ýË bå穼 _ Hîdt ç>·T&T¢ #ûÌ ejáTdT ` 23`24 y s \ eT<ó« yîTT<\eÚÔÃ+~. jáTq bå穼 bÍsÁyT n_óe ~Æ #ûjáÖ\ d+¿£*Î+#áTÅ£ H sÁT. _ Hîdt yîTT<{Ë¢ 5000`7000 ¿ÃÞø¢Ôà 24 y s \¿ì sÁTeÚ` eT>·$` 3`3.5 ¿ìýËç>±eTT\T yîTT<ýÉÕ+~. &$` 2`2.3 ¿ìýËç>±eTT\T ç|dTïÔá+ MT ¿£+ |ú mý² q&Tkþï+~? VäsÁ+` +{Ë¢ $TÐ*q nq +, $TÐ*q ¿±jáT>·ÖsÁ eTT¿£Ø\T ç|dTïÔá+ eÖ ¿£+ |ú <ûXø $<ûXæýË¢ $qÖÔá yîT®q ¿£+ |ú>± +~. ~ ç>±MTD çbÍ+Ô ýË¢ Þø¢ýË¢qÖ, ºq yîTTÔ ïýË¢ ¿ÃÞø¢ ýñ< @+ <=]¿ìÔû n~. |+|¿£+< sÁ¢ ¿Ãd+ 翱jáT\sY C²Ü ¿ÃÞø¢ ÔájáÖsÁT#ûd¾+~. +&û ç|<ûXø+` < ¿Ãd+>± @s γT #ûd¾q @ ¿=~Ý ç|<ûXøyîT®H . | e\¢ ç>±eÖýË¢ \¿£ý²~>± |~+{ì &|&#áT\T, ]¿£
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
+³sÁÖÇ«
29
\VÓ²qT\T Ôá > sÁe+Ôà J$dTïH sÁT. y ] |]d¾Ü yîT\¢>± qT+º eTÖ&T Âs³¢ n~ó¿£ sÁTeÚ +{²sTT. 翱jáT\sY ç>±eT+ýË yîTsÁT>·eÚÔÃ+~. |ð&T | ç|uóTÔáÇ+Ôà ¿£*d¾ #ûdTïH eTT. $TÐ*q ¿±jáT>·ÖsÁ\ eTT¿£Ø\T, neXâcÍ* Ü ¿£&T|Ú +|ÚÅ£ +{²sTT. n+<T¹¿ ç>±MTD çbÍ+Ôá+ýË çdÓï\T 5`10 ¿ÃÞø ¢ $<ûXæýË¢ Å£L& >±+& , HûbÍýÙ, kåÔY ç|¾¿± e+{ì <ûXæýË¢ eT+º _ Hîdt ÈsÁT>·TÔÃ+~. ¿£ n<îÝ bÍsY qT+º yûTeTT eÖ |+#áTÅ£ +³TH sÁT. MsÁT 50`100 ¿ÃÞø¢ esÁÅ£ |+#áTÅ£ +fñ < jáT+ýË # ý² Ôû& edTï+~. _ Hîdt çbÍsÁ+_ó+# eTT. ¿±ú H &T >·Ts Z+ýË eÖ uñdt bÍsY +~. ¿£+ |ú |Âs+{Ù ]d]Ì bÍsY uÉ+>·ÞøSsÁTýË +~. ç>±MTD uó²sÁÔá<ûXø+ýË ç¿±jáT\sY C²Ü ç|Ü +{Ë¢qÖ eTV¾²Þø\T |+#áTÅ£ Hûý² mý² çbþÔ àV²$TkÍïsÁT? _ Hîdt yîTT<{Ë¢ mý²+{ì deTd«* m<Ts=Ø+~? l ¿£|PsY B ¿ì deÖ<ó q$TdÖï, »yûTeTT ç>±eT ç>±eÖ ¿¡ & TÒ Ò+< T\T, eÖ¿£ + ³Ö ¿£ >· T ]ï + | Ú T³¼* dÕ¿ìýÙ¿ì ¿£³T¼Å£ ÜsÁT>·TÔáÖ edTï $ç¿£jáT+ #û dy ] kÍ~ó+#áT¿Ãe&+, bå穼 deÖÈ+ $XøÇdújáTÔá Â>\T#áT¿Ãe&+ ýñ < yîÖ³sY dÕ¿ìýÙ |Õ 150 qT+º 200 ¿ìýËMT³sÁ¢ <ÖsÁ+ Ü]Ð nedsÁ+. m+<T¿£+fñ yûT+ |+#û ¿Ã& |¾\¢\T $<ûXæ\ qT+º Ôá e T 翱já T\sY |¾\¢* nyûT y ] #áÖd¾ rdTÅ£ +{²eTT. y ]¿¡ sÁ|¾Î+ºq ¿Ã& |¾\¢\Ôà bþ{¡ |& *à +³T+~. HûqT MTÅ£ bÍ~ó \_ódTï+~. yûTeTÖ y ]¿ì bÍ~ó ¿£*ÎkÍïeTT. M] < Çs +< ¿£ #î|¾Îq³T¢ jáÖuóÉÕ @Þø¢ ç¿ìÔá+ eTq+ ç>·T&¢ ¿Ãd+ $<ûXæ\ 翱já T\sY ¿ÃÞø¢ ç>±eÖýË¢ ç|Ü +{ì¿¡ #ûsÁÌ&+ýË kÍ|\«Ôá MT< <ó sÁ|&ûy Þø¢+. H &T mesÁÖ _ HîdtýË¿ì s y \ kÍ~ó k Íï e TT. eTTK«+>± ç>±MTD nqTÅ£ Hûy sÁT ¿±<T. eÖ ¿£+ |ú 翱jáT\sYÔà eÖ]q uó²>·«¹sK eTV¾²Þø\T 翱jáT\sY e Üï |Õ eT+º 1967 ýË bå穼 b ÍsY < jáÖ >·& kÍïsÁT,µ nH sÁT. çbÍsÁ+_ó+º+~. 1971 esÁÅ£ yûTeTT |¥ÌeT uÉ+>±ýÙ ed¾+#û MTH ¿£ w¾ Å£ L & uó ² sÁ Ô Y ý Ë ¿ÃÞø ¢ ç;& + >´ C²>· s Á D Y Ô Ã eÖ{²¢ & sÁ T . 翱já T \sY Ôá q MTsÁ T eÖ s Ø{Ù ý Ë nyû T ç>· T &T¢ #û dy Þø¢+ ¿±<T. n+<Te\¢ VÕ²ç;& J$Ô eÖ¹ s Ìd¾ + < n+{²sÁ T yî T . 翱jáT\sY C²ÜyûH ? kͼ¿ù |sÁdÎsÁ+ ç;& +>´ #ûsTT dï 翱jáT\sY ýñ¿£bþÔû Ôáq J$ÔáyûT ýñ< ¿±<T, 翱jáT\sY C²Ü ç>·T&T¢, H D«Ôá, ç>·T&T¢ #ûÌ kÍeTsÁ«+ýË #îbÍÎs yîT. yîT #î|¾Îq y ¿£«yûT 翱jáT\sY eÖ+d+ ¿Ãd+ |+#áTÔ eTT. ¿±ú ýË|+ ÔáýÉÔûï~. n+<Te\¢ $<ûXæ\ yîT J$Ôá+ýË m+Ôá çbÍeTTK«Ôá eV¾²kþï+<à nyûT ç>·T&T¢ >ÃýɦH C²Ü¿ì #î+~q$. qT+º ¿Ã& |¾\¢* Ôî|¾Î+#áT¿Ãe&+ Ôî*jáTCñXæsÁT. 翱jáT\sY ¿±sÁD+>± ÔáeT +{ì $ çXâw÷yîT®q C²Ü¿ì #î+~q$. ¹¿>´à eÖHûd¾ dÇjáT+>± eTqÅ£ eTq+ < jáT+ýË jáÖuóÉÕ XæÔá+ |sÁT>·T<\ +< |]³ ç>·T&T¢ neT &TÔáTH sTT. ÔájáÖsÁT #ûd TÅ£ sÁ+>·+ýË nH sÁT. ç>·T&¢¿ì ~ çXâw÷yîT®q C²Ü. eTq ýË |Ôá+ ¿±e& ¹¿ 1972 ýË |P«sY B e\¢ yîT¿ì Ôá $XæÇd+ eºÌ+~. <ûXø+ýË ç>·T&¢ dsÁ|s ¿Ãd+ mHà V²]fñ C Ù ¿ ì #î + ~q y sÁ d Ôá Ç ç¿±jáT\sY |+|¿£+ Å£L& ÔáÅ£ Øe KsÁTÌÔÃHû #ó¢ C²Ü |+#áTÔáTH sÁT. ç| Ôá T «Ôá Î Üï yî T T< {ì k Í]>± d]bþÔáT+~ ¿± {ì¼ meÂsÕH C²Ü uó ² sÁ Ô á < û X ø + ýË yî T T< \T |³¼ & + |+#áe#áTÌ. MTH e<Ý ç|dTïÔá+ jáÖuóÉÕ ç>±MTD eTV¾²Þø\¿ì 翱jáT\sY C²Ü @ $<ó +>± ý²uó kÍ{ì y «bÍsÁ + ÈsÁT>·TÔÃ+~. 翱já T \sY ¿ÃÞø ¢ H sTT. < já T + neÚÔáT+~? 翱jáT\sY C²Ü n_óe ~Æ #ûd¾q yîTsÁT>·T|&&+Ôà yîT¿ì # ý² d+ÔÃw+>± l ¿£|PsY B ¿ì deÖ<ó q$TdÖï, Ôás ÇÔá mý²+{ì eÖsÁTÎ eºÌ+~? +~. ÔáqÖ, Ôáq d V¾²ÔáTs ÞøS¢ Å£L& C²Ü +{ì|³T¼q q eTV¾²Þø\¿ì 翱jáT\sY C²Ü @ sÁ¿£yîT®q 翱jáT\sY |+|¿£+Ôà m+Ôà Ôá $XæÇd+>± JeHÃbÍ~ó > ± +³T+~. ¿>´bÍsY à H eT yîT #îbÍÎsÁT. y Ô esÁD+ýËHîÕH , nÜ ÔáÅ£ Øe 19 s çcͼ ý Ë¢ \¿£ eT+~¿ì |Õ > ± KsÁTÌÔà |sÁT>·TÔáT+~. B Ô Î<¿£ JeHÃbÍ~ó ¿£ * Îkþï + ~. kÍeTsÁ«+ $T>·Ô C²ÔáT\Ôà bþ* dï Å£ s *jáTsY C²Ü |+#á& ¿ì ç|Ôû«¿£+>± KsÁTÌ ne<T. eTq # ý² u²>·T+³T+~. C²Ü 150 ç>·T&¢ < ¿± |&TÔáT+~. B +{Ë¢ $TÐ*q VäsÁ+, ¿±jáT>·ÖsÁ\T, mý²+{ì VäsÁ sÁTeÚ 2.5 ¿ìýË\T +³T+~. 翱jáT\sY C²Ü ç>±MTD |< s \HîÕH rdTÅ£ Ôû*>±Z ç ܹ¿dTï+~. n+<Teýñ¢ ~ y Ô esÁD+ýË dT\uó+>± |sÁT>·TÔáT+~. B ¿ì $XâwyîT®q ç|<ó q ¿£sÁüD>± +{Ë+~. ¿±sÁD²\ eýñ¢ 翱jáT\sY d+sÁ¿£D nedsÁ+ ýñ<T. kÍ<ó sÁD ¿ÃÞø¢Ôà bþ\TÌÅ£ +fñ, $ ¿£\¿£Ô ï, > V²Ü, d¾*>·T], ¿£³¿ù, s +º, y sÁD²d¾, >ÃsÁUÙ|PsY, H \T>·T Âs³¢ n~ó¿£ Ô Î<q kÍïsTT. B sÃ>· sÃ<ó¿£ kÍeTsÁ«+ _ý²dt|PsY, >·Ts Z+, +¿± <ûXø+ýË nHû¿£ çbÍ+Ô ýË¢ d|¢sTT $T>·Ô y {ì ¿£+fñ # ý² yîTsÁT>±Z +³T+~. b å ç © ¼ ¿ £ neÚÔÃ+~. |]çXøeT>± dà+<ûV²yîT®q n_óe ~Æ kÍ~ó+º+~. ¿±ú bå穼 +&çdÓ¼ýË $ jîÖÐ+#á &û ¿Ã& |¾\¢\T ç>±MTD y Ô esÁD+ýË B|t¥U² d¾+>´, J$+#áýñeÚ. n$ ç>±MTD, ºq bÍsÁ+\ýË | ¿ìs eÚ. ÈsÁ *dt¼, ¿£ w¾ C²>·sÁDY, 翱jáT\sY uó²sÁÔá<ûXø+ýË ý˳T uó¯ï #ûkþï+~. 翱jáT\sY qÖ« &ó ©¢ |¾\¢\T sÁ+>·TýË¢ +{²sTT. H ³T ¿ÃÞø¢ ¿£+fñ H \T>·T ×<T Âs³T¢ yîTT`9891443388 yîTsTTýÙ` deepshikha@krishijagran.com $Tq >± ç>·T&¢ kÍïsTT. sÁTeÚýË Å£L& 翱jáT\sY C²Ü Âs+&T
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
30
+³sÁÖÇ«
eT+º $ÔáïH \Ôà eT+º ~>·T & : \¿¡ m+.mH. TÎ\T edTïH sTT. ÂsÕÔáT\T sÁ+ÔásÁ+ n<óTH Ôáq fÉ¿ì ¿ùà |jîÖÐdTïH sÁT. eT+º kÍ+¹¿Ü¿£ ¿£ w¾|]v±ãfÉ¿ìH¿ù àýË |jîsÁ+ÔáÖsÐdTïÁ+ eÖsÁ H Å£L& n|ð&|ð&Ö bõ\+ýË |+³ ~>·T & d]>± +&<T. ¿£ ÂsÕÔáT |+³ yûd¾q <>·ZsÁ qT+N eT+º ~>·T & s y \Hû ¥kÍï&T. eT+º ~>·T & #ûÜ¿ì s ¿£bþe& ¿ì eTTK« ¿±sÁD+ eT+º $Ôáïq+ \_ó+#á¿£bþe&yûT. n+<Te\¢ deTd« n~ó>·$T+#á& ¿ì ÂsÕÔáT\¿ì eT+º $Ôáïq+ ¿±y *. |ð&T | Hà TýÙ dÓ&à sÁÇV¾²kþï+~. ¿£+ |ú ÂsÕÔáT\Å£ H D«yîT®q VÕ²ç;& $ÔáïH * n+~kþï+~. |ð&T ¿£+ |ú ÂsÕÔáT\ ç|Xø+d\Å£L, qeT ¿± ¿¡ bÍçÔáÔá d+bÍ~+º+~. ¿£+ |ú kÍ~ó+ºq $ÈjáT+, ÂsÕÔ +>· $XæÇd+ >·T]+º ¿£+ |ú yûTHû +>´ &îÕÂs¿£¼sY \¿¡ m+.mH. ¿£ w¾ C²>·sÁDY dÓ jáTsY bÍçܹ¿jáTT&T çeÖH U²HÔà È]|¾q d+uó²wDýË ¿= eTTU²«+Xæ\T` Hà TýÙ çbÍsÁ+uó+ yîq¿£ ç |sÁD @$T{ì? Hà TýÙ yûTeTT 2004 ýË çbÍsÁ+_ó+# eTT. ÂsÕÔáT sÃÈ+Ô +Ôá çXøeT #ûd¾ kÍ>·T #ûdTïH &T, ¿±ú eT+º ~>·T & s e&+ ýñ<Hû $wjáÖHû yûTeTT ç |sÁD>± rdTÅ£ H eTT. u²>± ý˺+ºq MT<³ eÖÅ£ nsÁyîT®+~ @$T³+fñ ÂsÕÔáT¿ì d¿±\+ýË eT+º $Ôáïq+ n+<¿£bþe&yûT. n+<T¹¿ yûTeTT ÂsÕÔáT\Å£ dÂsÕq deTjáÖ ¿ì eT+º $Ôáïq+ n+~+# \Hû d+¿£\Î+ #ûdTÅ£ H eTT. n|Î{ì qT+N Hà TýÙ dÓ&à +& jáÖ ç |Õyû{Ù *$TfÉ& çbÍsÁ+_ó+# eTT. mý²+{ì $ÔáïH \T MTsÁT ÂsÕÔáT\¿ì n+~dTïH sÁT? yû T eTT  s Õ Ô á T \Å£ eTTK«+>± VÕ ² ç;& $Ôá ï H * n+~dTïH eTT. +<TýË ³yîÖ{², $T]Ì, ¿±«© |¢esY, ÔásÁÖÒC², ¿¡s , uÉ+&, ¿±¿£sÁ, eTT\¢+Ð eÖçÔáyûT ¿±¿£, +¿±
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
< < |Ú n sÁ¿±\ |+³\¿ì d+ +~ó+ºq $ÔáïH \Ö +{²sTT. M{ì yûTeTT ÂsÕÔáT\¿ì dTïH eTT. |]XË<óH ¹¿+ç<+, yûTqT«bÍ«¿£Ì]+>´ jáTÖ {Ù >·T]+º #î|Î+& . eÖ ç|<ó q |]XË<óH ¹¿+ç<+ uÉ+>·ÞøSsÁTýË +~. ~ nÔ «<óT ¿£ |<ÆÔáTýË¢ |]XË<óq\T #ûdTï+³T+~. <û ¿±¿£ @&T s çcͼýË¢ eÖ Ô Î<¿£ jáTÖ ³T¢ H sTT. eÖ ç|<ó q ¿±s «\jáT+ &ó ©¢, mHdÓ sYýËqÖ, ¹¿çrjáT ¿±s «\jáT+ uÉ+>·ÞøSsÁTýËqÖ +~. <û ¿±¿£ uÉ+>·ÞøSsÁT, &ó ©¢, Âs+&T #Ã{²¢ eÖ bÍ«¹¿ +>´ jáTÖ ³T¢, çbõ&¿£H bÍsY \T H sTT. Âs+&T #Ã{²¢ eÖ ] d]Ì d¼wqT¢ Å£L& H sTT. uó²sÁÔá<ûXøeT+Ôá{² eÖ ¿±sÁ«¿£ý²bÍ\T ÈsÁT>·TÔáTH sTT. ÔáÎÔáTï\ H D«Ôá mý² yîTsTT+fÉ®H #ûdTïH sÁT? H D«Ôá n+fñ ¹¿e\+ $ÔáïH * neT &+ eÖçÔáyûT ¿±<T. www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
31
+³sÁÖÇ« ÂsÕÔáT\T mHà #ó¢ qT+º $ÔáïH \T ¿=qT>Ã\T #ûkÍïsÁT. ¿±ú ÂsÕÔáT\T $ÔáïH \T ¿=qT>Ã\T #û d deTjáT+ýËHû y {ì u²>± |]o*+# *. < ç³jáTýÙ #áÖ& *. @ ¿£+ |ú $ÔáïH \T ¿=qT>Ã\T #ûdTïH sÃ, ¿£+ |ú {¡yT ¿£\y *, d\Vä\T rdT¿Ãy *, n|ð&û $ÔáïH * ¿=qT>Ã\T #ûjáÖ*. n|ð&T $ÔáïH \ qT+º eT+º ~>·T & \_ódTï+~. ÂsÕÔáT\Å£ H D«yîT®q $ÔáïH \T \_ó dïHû ~>·T & Å£L& u²>± +³T+~. Hà TýÙ ÂsÕÔáT\Å£ H D«ÔáÔà ţL& q $ÔáïH * n+~kþï+~. n+<Te\¢ ÂsÕÔáTýË¿£+ýË eÖ MT< $XæÇd+ |]Ð+~. ÂsÕÔáT* #îÕÔáq«|sÁ#á& ¿ì Hà TýÙ dÓ&à #ûdTïq ç|jáTÔá + @$T{ì? Hà TýÙ dÓ&à {¡yT ý²¢ kÍsTTýË | #ûkþï+~. B yîTTÔáï+ eÖ ³]+>´ eÖ fÉ]³¯ yûTHûÈsY #ûkÍïsÁT. n+Ôû ¿±¿£ n|ð&|ð&Ö Hà TýÙ {¡yT ÂsÕÔ +>± ¿ì ne>±V²q ¿£*ÐdÖï +³T+~. eÖ {¡yT\T ç>±eÖýË¢¿ì yî[¢ ÂsÕÔáT* ¿£*d¾ y ]qT+º |Ó&u²«¿ù rdTÅ£ +{²eTT. @ ÂsÕÔáTýÉÕH d\Vä\T, dÖ#áq\Ö dï y {ì neT\T #ûkÍïeTT. yûTeTT ÂsÕÔáT\ deÅ£ ¿£³T¼ & H eTT.
ns'k esa iksVk'k dk lcls cM+k vkiwfrZdrkZ vkbZih,y & flag
¿£+ |ú $ÈjáTe+Ôá+ ¿±e&+ >·T]+º MT¹seTqTÅ£ +³TH sÁT?
@ ¿£+ |ú nsTTH ¿£ eT w¾ kÍeTsÁ«+Ôà |Õ¿ì s <T. ¿£+ |ú n+fñ Å£ ³T+ + ý²+{ì~. n+<sÁÖ ¿£*d¾ | #û dïHû $ÈjáT+ \_ódTï+~. Hà TýÙ dÓ&à ç |Õyû{Ù *$TfÉ& ¹¿e\+ eTT>·TZsÁT e«Å£ ï\Ôà yîTT<ýÉÕ+~. Hà TýÙ $ÈjáT+ yîq¿£ +ÔáeT+~ dV²¿±sÁ+ +~. d+sÁ¿ìÔá kÍ>·T¿ì |sÁT>·TÔáTq & eÖ+&¿ì MTsÁT d+d¾<Æ+>± H s ? H {ì ÂsÕÔáT¿ì #á<TeÚ e#áTÌ. u²>± Ôî*yîÕqy &T Å£L& . ÂsÕÔáT e«ekÍjáT+ýË mHà ¿=Ôáï fÉ¿ì ¿ùà Ôî\TdTÅ£ +³TH &T. n+<Teýñ¢ d+sÁ¿ìÔá kÍ>·T >·T]+º $dï Ôá ç|# sÁ+ È]Ð+~. e«ekÍjáT sÁ+>± ¿ì #î+~q # ý² ¿£+ |ú\T B |Õ ç|# sÁ+ #ûdTïH sTT. yûTeTT Å£L& B ¿ì bÍ¢H #ûdTïH eTT. çeÖH U²H dÓ jáTsY bÍçܹ¿jáTT\T, ¿£ w¾ C²>·sÁDY, qÖ« &ó ©¢ yîTT`9582957538
yîTsTTýÙ`imran@krishijagran.com
¿£ w¾ C²>·sÁDY
áTyîT®q j ¡ ¿£sÁüD QeTÜ V
¿ìkÍH ¿±sÁT¦
¿£sÁüD¡j VQeT áTyîT®q Ü
¿£ w¾ C²>·sÁDY »¿ìkÍH ¿±sÁT¦µ < Çs bõ+<+& ¿£ \¿£ sÁÖbÍjáT\ ç|eÖ< ;eÖ eT]jáTT uó²¯ s sTTr\Ôà nHû¿£ VQeTÔáT\T MT ¿±sÁT¦ m+|¾¿£ #ûdT¿Ã+& Very Very Important Farmer Card Important Kisan Card Important Farmer Card Very Important Kisan Card Very Important Farmer Card Very Very Important Kisan Card Very Very Important Farmer Card
(IKC) (IFC) (VIKC) (VIFC) (VVIKC) (VVIFC)
r
s sTT
yodjp ;sr vkgs
ÔáÇsÁ>± ekþï+~
NAME : ADD : : ID ISSUE :
1 \¿£ ç|eÖ< ;eÖ e«ekÍjáT ÔáÎÔáTï\ |Õ s sTTr e«ekÍjáT |¿£sÁD²\|Õ s sTTr e«ekÍjáT $uó²>·+ýË ÔáïeT ÂsÕÔáT\ |sÁT¢, bþ{Ë\ @s γT 22 Years. 12 Languages.
22 States. 23 Editions. 2 Portals & 10 Million combined readership
Ph.: +91-11-26511845, 26517923, 45503170
Email : info@krishijagran.com
Web: www.krishijagran.com, hindi.krishijagran.com
info@krishijagran.com, editor@krishijagran.com, advt@krishijagran.com, circulation@krishijagran.com
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
MAP
yamaha
yamaha
36
e] kÍ>·T
esÁ< çbÍ+Ô ýË¢ XæçdÓïjáT $<ó q+ýË e]kÍ>·T
sÁÔá<ûXø+ýË K¯|týË e] # ý² eTTK«yîT®q |+³. yîTTÔáï+ uó²e«ekÍjá T ¹¿çÔá+ýË mÅ£ Øe çbÍ+Ôá+ýË e] H ³TÔ sÁT. B
Ô Î<¿£ kÍeTs « |+#û+<TÅ£ # ý² ne¿±Xæ\T H sTT. ¿±ú d s Õ q $<ó H * bÍ{ì + ºq|Ú&û ~ kÍ<ó«|&TÔáT+~. < .
çbÍ+Ôá y Ô esÁD+, esÁ< |]d¾Ü, ú{ì eTT+|Ú, H ³¢ nqTÅ£L\Ôá nqTd]+º e]ýË $_óq ç|C²ÔáT* m+|¾¿£ #ûdT¿Ãe#áTÌ.
çbÍeÖDì¿£ $ÔáïH * H ³T¿Ãy *.
bõ\+ýË | ºÌ s=³¼ , Je sÁ k Íjá T H * |jîÖÐ+# *.
|+³ d+sÁ¿£D|Õ < w¾¼ +# *.
bõ\+ eT& d¾<Æ+ #ûdT¿Ãe&+ : bõ\+ýË sÁ¿£ sÁ¿±\ ¿£\T|ÚyîTT¿£Ø\T |sÁ>·Å£ +&
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
#áÖdT¿Ãe& ¿ì Â>Õ¢bþ d{Ù 1 qT+º 1.5 ¿ì.ç>±./ V²¿±¼sÁT e+ÔáTq |¾º¿±¯ #ûdT¿Ãy *. ý² #ûd¾q 25 sÃE\ Ôás ÇÔá eT{ì¼ ÜsÁ>·ÔÃ&û H >·Þø¢Ôà yûd$¿±\+ýË ýËÔáT>± <TqT ¿Ãy *. Ôás ÇÔá 2 qT+º 3 XæçdÓïjáT $<ó q+ýË <T¿ìØ <T bõ\+ eT& ÔájáÖsÁT #ûdT¿Ãy *. bõý² deTÔá\+>± #ûjáT& ¿ì ç|Ükͯ yû¹s yû¹s ~XøýË¢ <TH *. esÁü+ úsÁT ýñ< esÁ< úsÁT eºÌq|Ú&T < deÖq+>± yîTTÔáï+ bõ\eT+Ôá{² deÖq+>± n+<û³³T¢ #áÖ& *. ¿£yûÞø |ºÌs=³¼ |+# \+fñ ºe] kÍ] <THû deTjáT+ýË bÍdÎÛsÁdt ç|jîÖÐ+# *. |C²ÔáT\ m+|¾¿£ : esÁ<\T e#ûÌ çbÍ+Ôá+ýË >±ú, úsÁT +& q çbÍ+Ô ýË¢ >±ú n¿£Ø& d¾Ü>·ÔáT* nqTd]+º $_óq |C²ÔáT* m+|¾¿£ #ûdT¿Ãy *. 1. esÁ< Ôá³T¼Å£ Hû C²Ü : q¹s+ç< <ûy ¿£ w¾ Ê kÍ+¹¿Ü¿£ $XøÇ$< «\jáT+, Å£ eÖsY >·+CÙ, |ÕC²u²<, .ç|. < Çs 1996 ýË C²Ü n_óe ~Æ #ûd¾+~. $Ôáïq yîÖÔ <T 80 qT+º 120 www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
e] kÍ>·T
37
+&û çbÍ+Ô \Ö, d>·+ úsÁT +& q çbÍ+Ô ýË¢ C²Ü u²>± |+&TÔÃ+~. $Ôáïq yîÖÔ <T V²¿±¼sÁT¿ì 80`120 ¿ì.ç>±. |+³ ¿±\+ 145 qT+º 150 sÃE\T. B Ð+È ºq >± ý²eÚ>± +³T+~. |C²Ü V²¿±¼sÁT¿ì 35 qT+º 45 ¿ìÇ+{²Þø¢ < ¿± |+& +#áe#áTÌ. 3.È\eT>· : |C²Ü q¹ s +ç< <û y ¿£ w¾ $XøÇ$< «\jáT+, Å£ eÖsY>·+CÙ, |ÕC²u²<, 1978 ýË esÁ< çbÍ+Ô \T, ú{ì eTT+|Ú çbÍ+Ô \Å£ u²>± |jáTT¿£ïyîT®q~. ~ |+&û ¿±\+ 150 qT+º 200 sÃE\T. $Ôáïq yîÖÔ <T V²¿±¼sÁT¿ì 80 qT+º 120 ¿ì.ç>±. B Ð+È ºq >± ý²eÚ>± +³T+~. |C²Ü V²¿±¼sÁT¿ì 35 qT+º 40 ¿ìÇ+{²Þø¢ < ¿± |+& +#áe#áTÌ. B ¿ì u²¿¡¼]jáÖ m+&T Ôî>·T\T ÔáÅ£ Øe>± kþÅ£ ÔáT+~. 4. ÈýÙ ÈV²¯ : |C²Ü q¹s+ç< <ûy ¿£ w¾ $XøÇ$< «\jáT+, Å£ eÖsY>·+CÙ, |ÕC²u²< < Çs ÔájáÖsÁT #ûjáT & +~. ú{ì eTT+|Ú çbÍ+Ô \T, esÁ< çbÍ+Ô ýË¢ eT+º ~>·T & kþï+~. ~ |+&û ¿±\+ 140 qT+º 150 sÃE\T. B Ð+È bõ&eÚ>±, Ôî\¢>± +³T+~. |C²Ü V²¿±¼sÁT¿ì 40 qT+º 50 ¿ìÇ+{²Þø¢ < ¿± |+& +#áe#áTÌ.
¿ì.ç>±./V². HûsÁT>± H ³T¿Ãe#áTÌ. |+³ |¿±Ç ¿ì e#ûÌ ¿±\+ 145 qT+º 155 sÃE\T. esÁ<ýË 7`10 sÃE\ bͳT eTT Ð q yîTT¿£Ø Å£L& Ôás ÇÔá eT°¢ ýñº \ &TÔáT+~. |C²Ü¿ì Hî¿ù u²¢dt¼, çu H kÍÎ{Ù Ôî>·TÞø ¢ kþ¹¿ ne¿±Xø+ ¿=~Ý>± +~. ú{ì eTT+|Ú Ôá³T¼Å£ Hû C²Ü ~. B V²¿±¼sÁT¿ì 35`40 ¿ìÇ+{²Þø ¢ |+& +#áe#áTÌ. 2. eT<ó T¿£sY : |C²Ü q¹s+ç< <ûy ¿£ w¾ $XøÇ$< «\jáT+, Å£ eÖsY>·+CÙ |ÕC²u²< ( .ç|.) < Çs ÔájáÖsÁT#ûjáT & +~. n|ð&|ð&Ö esÁ< eTT+|Ú\Å£ >·TÂsÕ
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
5. È\ ç|¾jáT : |C²Ü q¹s+ç< <ûy ¿£ w¾ $XøÇ$< «\jáT+, Å£ eÖsY>·+CÙ, |ÕC²u²< < Çs 1995 ýË ÔájáÖsÁT #ûjáT & +~. esÁ< çbÍ+Ô \T, ú{ì eTT+|Ú çbÍ+Ô \Å£ u²>± |jáTT¿£ïyîT®q~. $Ôáïq yîÖÔ <T V²¿±¼sÁT¿ì 80 qT+º 120 ¿ì.ç>±. HûsÁT>± H ³T¿Ãe#áTÌ. ~ |+&û ¿±\+ 150 qT+º 160 sÃE\T. B Ð+È bõ&eÚ>±, n+<+>±, Ôî\¢>± +³T+~. |C²Ü V²¿±¼sÁT¿ì 35 qT+º 40 ¿ìÇ+{²Þø¢ < ¿± |+& +#áe#áTÌ. B ¿ì u²¿¡¼]jáÖ m+&T Ôî>·T\T ¿=~Ý>± ³+¿£+>± +³T+~. 6. $< « (mH.& . . sY.201) : |C²Ü q¹s+ç< <ûy ¿£ w¾ $XøÇ$< «\jáT+, Å£ eÖsY>·+CÙ, |ÕC²u²<, .ç|. < Çs ÔájáÖsÁT #ûjáT & +~. |C²Ü ¿£ eÖ~] eTT+|Ú çbÍ+Ô \Å£ d¾bÍsÁTà #ûjáT & +~. $Ôáïq yîÖÔ <T V²¿±¼sÁT¿ì 80 qT+º 100 ¿ì.ç>±. ~ |+&û ¿±\+ 145 qT+º 155 sÃE\T. B Ð+È ¿£ yîÖdïsÁT ý²eÚ>± +³T+~, _jáT«+ mçsÁ>± +³T+~. |C²Ü çu H kÍÎ{Ù, d¼yT uËsÁsY ¿£ eÖ~]>± Ôá³T¼Å£ +³T+~. B çu H ÂsÕdtýË +¿ù 303
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
38
e] kÍ>·T
|¾.|¾.m+. Ê ×sÁH yîÖÔ <T 19.2 |¾.|¾.m+. +³T+~. 7. #á¿ìjáÖ`59 : |C²Ü q¹s+ç< <ûy ¿£ w¾ $XøÇ$< «\jáT+, Å£ eÖsY>·+CÙ, |ÕC²u²<, .ç|. < Çs ÔájáÖsÁT #ûjáT & +~. $Ôáïq yîÖÔ <T V²¿±¼sÁT¿ì 80 qT+º 120 ¿ì.ç>±. ~ |+&û ¿±\+ 145 qT+º 150 sÃE\T. B Ð+È ºq >± ý²eÚ>± Ôî\¢>± +³T+~. |C²Ü ¿£ eÖ~] eTT+|Ú çbÍ+Ô \Å£ d¾bÍsÁTà #ûjáT & +~. |C²Ü V²¿±¼sÁT¿ì 40 qT+º 50 ¿ìÇ+{²Þø¢ < ¿± |+& +#áe#áTÌ. 8. dÇs eTdÖ] (m+.{ì.jáTT.7029) : |C²Ü 1985ýË ÔájáÖsÁT #ûjáT & +~. $Ôáïq yîÖÔ <T V²¿±¼sÁT¿ì 80 qT+º 120 ¿ì.ç>±. |C²Ü eTsÁT>·TE¨ sÁ¿£+. n+<T¹¿ úsÁT 30 qT+º 40 d+.MT. esÁÅ£ e#ûÌ eTT+|Ú çbÍ+Ô \Å£ ~ u²>± |jáTT¿£ïyîT®q~. ~ |+&û ¿±\+ 165 sÃE\T. B Ð+È ºq >± Ôî\¢>± +³T+~. 9. 翱dt`116 : esÁ< çbÍ+Ô \T, ú{ì eTT+|Ú çbÍ+Ô \Å£ u²>± |jáTT¿£ïyîT®q~. ~ |+&û ¿±\+ 140 qT+º 150 sÃE\T. $Ôáïq yîÖÔ <T V²¿±¼sÁT¿ì 80 qT+º 120 ¿ì.ç>±. B Ð+È bõ&eÚ>±, n+<+>±, Ôî\¢>± +³T+~. |C²Ü V²¿±¼sÁT¿ì 35 qT+º 40 ¿ìÇ+{²Þø¢ < ¿± |+& +#áe#áTÌ. B ¿ì u²¿¡¼]jáÖ m+&T Ôî>·T\T ¿=~Ý>± ³+¿£+>± +³T+~.
$Ôá ï q yî Ö Ô < T : esÁ < çbÍ+Ô ýË¢ q Ö, ú{ì eTT+| Ú çbÍ+Ô ýË¢qÖ |+&û e] C²ÔáT* m+#á T ¿Ãy *. esÁ < çbÍ+Ôá | Ú uóÖeTTýË¢qÖ, ýËÔáT>± úsÁT *#û çbÍ+Ô ýË¢qÖ 100 qT+º 120 ¿ì.ç>±. $Ôáïq+ |&TÔáT+~. H ³¢ d eTjá T +ýË 120 d+.MT. <ÖsÁ+ýË ýÉÕq¢ýË yûdT¿Ãy *. ý² #û dï ¿£\T| ÚrÔá¿¡, bÍ< T #ûdT¿Ãe& ¿ì jáÖ+çÜ¿£ $<ó H |jî Ö Ð+#á & + Ôû * ¿£ e ÚÔá T +~. >ÃÔáTýË¢ $Ôáïq+ 3 qT+º 4 d+.MT. ýËÔáTq yûdT¿Ãy *. H fñ deTjáT+, $<ó q+ : ú{ì eTT+|Ú çbÍ+Ô ýË¢ yûT Hî\ýËqÖ, esÁ< çbÍ+Ô ýË¢ pH eT<ó« qT+º 10 pýÉÕ esÁÅ£ Hû s Á T >± H ³T¿Ãy *. bõ\+ýË Ôû e T ¿Ãd+ m<TsÁ T #áÖ&Å£L&<T. Ô=\¿£] esÁü+ |&>±Hû $ÔáïH \T dÇÔáVä>± uóÖ$T ýË|*¿ì yî[¢ dTd¾sÁ+>± \<=Å£ ØÅ£ +{²sTT. \d«+>± H {ìÔû, yîTT¿£Ø esÁ<ú{ì¿ì ç|uó²$ÔáeTeÚÔáT+~. ¿£\T|Ú yîTT¿£Ø\ jáT+çÔáD : ¿£\T|ÚyîTT¿£Ø\T q¥+#á& ¿ì >·&¦bÍsÁ >±ú |&|Ó&sY>±ú |jîÖÐ+# *. ¿£\T|ÚyîTT¿£Ø* sÁkÍjáTH \ < Çs Å£L& Ô=\Ð+#áe#áTÌ. e]ýË >·& ¦ C²Ü, $Xæ\yîT®q Å£ \Tq ¿£\T|ÚyîTT¿£Ø* jáT+çÜ+#á&+ ¿Ãd+ Ö«{²¿Ã¢sY 5 XæÔá+ ç>±qÖ«ýÙà V²¿±¼sÁT¿ì 30`40 ¿ì.ç>±. >±ú ýñ< uÉ+~¸jîÖ¿±sYÒ 10 XæÔá+ ç>±qÖ«ýÙà 15 ¿ì.ç>±. >±ú ýñ< uÉ+~¸jîÖ¿±uÙ (50 .d¾.) 3.3 ©³sY >±ú ýñ< m ýËbÍdt (30 .d¾.) 1.7 ©³sÁT y &T¿Ãy *. esÁ<úsÁT Ôá>·Z&+ yîTT<ýÉÕq Ôás ÇÔá, 3 qT+º 4 d+.MT. úsÁT q |Ú&T Ö«{²¿Ã¢sY ç|jîÖÐ+#á&+ # ý² eT+º~. ¹¿e\+ $Xæ\yîT®q Å£ \Tq ¿£\T|ÚyîTT¿£Ø* jáT+çÜ+#á&+ ¿Ãd+ V²¿±¼sÁT¿ì 2`4 & . kþ& jáT+ kÍýÙ¼ 625 ç>±eTT* |jîÖÐ+# *.
msÁTeÚ\T, sÁkÍjáTH \T : esÁ< çbÍ+Ô ýË¢ H fñ deTjáT+ýËHû yîTTÔáï+ msÁTeÚ\T $Ôáïq+ ç¿ì+<û ç|jîÖÐ+# *. |ºÌs=³¼ yûjáT&+ Å£ <sÁ¿£bþÔû 10 qT+º 12 ³qT \ |& m¿£s bõý² ¿ì msÁTeÚ>± yûdT¿Ãe#áTÌ. esÁ< çbÍ+Ô ýË¢ V²¿±¼sÁT¿ì 60 ¿ì.ç>±. HîÕç{ËÈH, 30 ¿ì.ç>±. bÍdÎÛsÁdt, 30 ¿ì.ç>±. bõ{²wt yûdT¿Ãy *. bõ\+ýË esÁ< úsÁT *ºbþsTT, úsÁT rjáT&+ kÍ<ó«+ ¿±¿£bþÔû, jáTÖ]jáÖ 24 >·+³\ bͳT +&ûý² yûdT¿Ãy *. $<ó+>± jáTÖ]jáÖ nyîÖ jáÖ ¿±s=ÒHû{Ù>± eÖsÁTÔáT+~. n~ ¿±sÁ&+ e\¢ q¥+#á<T.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
e] kÍ>·T eT+<T\ +{ìú H {ìq 20 sÃE\ Ôás ÇÔá ýñ< HûsÁT>± H ³TÅ£ q 40 sÃE\ Ôás ÇÔá y & *. sÁkÍjáTH \ < Çs ¿£\T|ÚyîTT¿£Ø\ y sÁDÅ£ bõ\+ýË 4 qT+º 5 d+.MT. úsÁT +& +& *. dd« sÁ¿£D : e]
¥+#û ¿¡³¿±\T, y sÁD :
39
y sÁDÃbÍjáÖ\T : 1. yûd$ýË <TH *. 2. ¿¡³¿±\ ç|uó²y ¿ì ÔáÅ£ Øe>± ýËqjûT« |C²Ü m+#áT¿Ãy *. 3. d¾bÍsÁTà #ûd¾q msÁTeÚ\ yîÖÔ <THû |jîÖÐ+# *.
1. Å£ eTT&Ôá |ÚsÁT>·T : sÁ¿£+ >=+>·[ # ý² Vä ¿£sÁyîT®q~. >=+>·[ >±&óyîT®q Ö& < sÁ+>·T Ôá\ uó²>·+Ôà |dT|Ú, Å£ |#áÌ sÁ+>·TýË¢ 2 qT+º 2.5 d+.MT. bõ&eÚq +³T+~. ~ Å£ sÁTyîÕ|Úý² eT& º |Õ|Ú eÖ~]>± ÔájáÖsÁT #ûdTï+~. < ýË|*¿ì yî[¢ Å£ |#áÌ |< s Ü+³T+~. < +Ôà ţ Ôî\¢ sÁ+>·TýË bÍsÁ<sÁô¿£yîT®q Hî\Ôà ¿£q &TÔáT+~. >=+>·[ Ôáq 25 qT+º 30 sÃE\ Jeq ¿±\+ýË mHà ţ \¿ì $<ó+>± qw¼+ #ûÅ£LsÁTdTï+~. y sÁDÃbÍjáÖ\T : 1.|¾s eTH fñ|t 25 MT³sÁ¢ <ÖsÁ+ýË yûjáÖ*. 2. d+ÔáT*Ôá msÁTeÚ* ç|jîÖÐ+# *. 3. 10`12 bÍ&îÕq Å£ \T ¿£ |¾ dï ç|Ü V²¿±¼sÁT¿¡ Å£L«H ýÙbÍdt 25 ( .d¾.) 1.25 ©³sÁT e+ÔáTq |¾º¿±¯ #ûdT¿Ãy *. ¿±+&+ Ô=\T#á T |ÚsÁ T >· T : >=+>· [ # ý² Vä ¿±sÁ¿£yîT®q~. B Xø¯sÁ+ ýñÔá |dT|Ú sÁ+>·TýË +& , Ôá\ H ]+È, |dT|Ú sÁ+>·TýË¢ +³T+~. & Xø\uó² ¿ì Âs¿£Ø\T +{²sTT. eTT+<T ¿=d |Õ |dT|Ú Ö& < sÁ+>·T yî+ç³T¿£\T >·T TsÁT>± +{²sTT. & Xø\uó+ |{ì¼q ç>·T&T¢ Å£ \ eTT+<T uó²>·+ |Õ ¿=dq >·T+|Ú>± ¿£q &Ô sTT. B ç|¿ÃbÍ ¿ì |+³ |sÁT>·TÔáTq <XøýË eT Ôá >ÃuóÙ, Ôás ÇÔá |]Ðq <ó Ü¿ì d |< (Ôî\¢) u²© (qÖ>·T) >± eÖsÁTÔáT+~.
4. <jáT+ 6 qT+º 7 >·+³\ eT<ó« ¿¡³¿±* |³T¼Å£ #á+bÍ*. 5. Å£ \ |Õ ¿£ |¾+#û ç>·T&¢ q¥+|CñjáÖ*. 6. Hû\¿ì u²>± <>·ZsÁ>± +&ûý² ¿ÃÔá ¿ÃjáÖ*. 7. H {ìq 60 sÃE\ Ôás ÇÔá 2.5 eÖdt (20,000 ç>·T&T¢), 50,000 çfÉ®¿Ã&îs ç|Ü y sÁ+/ V²¿±¼sÁT |Õ e<ý²*. 8. _.{ì. 0.5 qT+º 1.00 ¿ì.ç>±. ¹s³Tq ÔáÐq ú{ìýË ¿£*|¾ e]bõ\+ |Õ |¾º¿±¯ #ûjáÖ*. 3. >·+Bó >´ : ¿¡{¿£+ XèÕXøe, çbå&ó <XøýË¢ <ó q«+ ¿£+Å£ \T bÍ\T bþdTÅ£ Hû deTjáT+ýË sÁkÍ |Ó*Ì yûkÍïsTT. |*Ôá+>± Ð+È d]>±Z ÔájáÖsÁe<T. XèÕXøe, çbå&ó <XøýË¢ $ |dT|Ú sÁ+>·TýË +{²sTT. y sÁDÃbÍjáÖ\T : |PÔá s e&+ yîTT<\T ¿±>±Hû d>· ³ Tq 2`3 ¿¡ ³ ¿±\T ç|Ü sÃp ¿£ |¾ + ºq|Ú&T eTý²~¸jáÖH 5 XæÔá+, |+<¸ÃjáT{Ù 2 XæÔá+, |qyûýÙÂs{Ù 0.4 XæÔá+, ýñ< *+&ûH 1.3 XæÔá+, eT{ì¼ 20 qT+º 25 ¿ì.ç>±./ V²¿±¼sÁT e+ÔáTq u²>± <jáT+ ýñ< kÍjáT+çÔá+ >±* ÔáÅ£ Øe>± q yûÞø #á\T¢¿Ãy *. & . s Cñwt Å£ eÖsY d¾+>´, & . q+< cÍVÓ², & . Ôû+ç< ç|¿±wt, & . sÁyûTwt d¾+>´ jáÖ<y, & . ÔûCñ+ç< Å£ eÖsY, |dýÙ nqTd+<ó H ¹¿+ç<, q¹s+ç< <ûy ¿£ w¾ Ê kÍ+¹¿Ü¿£ $XøÇ$< «\jáT+, |Ö|Ts |Ö{Ù` V²s sTT#Y, ÔáïsÁ ç|<ûXÙ, yîTTuÉÕýÙ` 945045142
ªÀµÀð 1 2 3 5 10 15
¸ÀAaPÉ 12 24 36 60 120 180
¨ÉˉÉ 420 840 1260 2100 4200 6300
G½vÁAiÀÄ 40 140 260 600 1700 3300
ªÉÆvÀÛ 380 700 1000 1500 2500 3000
60/9, 3e n+ÔádTï, jáTÖdT|t ds jYT eÖÂsØ{Ù, ç^H bÍsYØ yîTç{Ë d¼wH <>·ZsÁ, ¿=Ôáï &ó ©¢ ` 110 016. bþH : 011`26511845, 26517923, 45503170. yîTTuÉÕýÙ : 099537 56433, 098912 63263 Email: circulation@krishijagran.com, info@krishijagran.com, Web: www.krishijagran.com
#î¿ù/&& ýñ< eTú sÁ¦sY : »¿£ w¾ C²>·sÁDYµ |sÁTMT< qÖ«&ó ©¢ýË #î\T¢u²³T njûT«ý² rd¾ |+|+&
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
ఆ ర ఎ . .ర౦ ా
40
ఆ ర ఎ . .ర౦ ా వ వ ాయ శ లయ౦ మ ల ే కృ ి జ న ందం, క ణదుర౦, అన౦తప ర౦ ల “ ా౦
ఎ
క ా ార దుగ ౦ ల (TBIs) ా వ వ ాయ మ య అనుబ౦ద ర౦ ాలల ఒ క ల తయ ”
ాయణ ా , ాస త, . . . ప , . మ ప , . . ప ా బ బ , ాస త, . .ఆ ాయణ, అ ిఏ , . య౦. జ సు , ా౦ ఆ ట మ య . . జయ న౦దన, ప ట ై క ఆ ఎ టన .
రత ేశ౦ల జ బ ల సుమ ర 60 ాత౦మ౦ వ వ ాయ౦ ౖ ఆ రప వన౦ ా సు ర . ా ేశ సూల జ య ఉత ల వ వ ాయర౦గ ాట మ త౦ 13 ాత ఉ౦ . అ ే ా ర౦గ౦ల వల౦ 20 ాత౦ మ౦ జ బ మ త ఆ రప ఉ ర . ా ేశ సూల జ య ఉత ల సుమ ర 55 ాత౦ ాట ను క ఉ౦ . అర౦ ఏ ట౦ట 20 ాత౦ జ బ 55 ాత౦ ఆ య ఆ సు౦ట, వ వ ాయ ర౦గ౦ల 60 ాత౦ జ బ వల౦ 13 ాత౦ ఆ య౦ కషతర న వన౦ ా సు ర . ఇట వ౦ట ప ిత లల వ వ ాయ ర౦ ా ఇతర ర౦ ాల సమ న౦ ా అ వృ ేయ ౦ద, ాష
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
పభ ల అ క చర ల ేపడ త ఉ . అ౦దుల ఒకట ఈ “ ా౦ క ా ార దుగ ౦ ల” (Technology Business Incubators‐ TBIs) ఏ ా ట . ఇట వ౦ట దుగ ౦ ల సమ ర ా౦ క మ య ఆ గ ర౦ ాలల ా ఉన ప ట , వ వ ాయ ర౦గ౦ల ఇప ప ే ప ర డ సుక ౦ట . ా౦
క ా ార దుగ ౦ ల (TBIs) అన ా?
పభ త ల ౖ ట , ల ఇర వ గ ా మ ౦ల ఏ ా ట ేయబ న ఒక స౦స ల ౦ద౦ ఓ క ల ా ఎద ాల ఆస ఉన వ క ల క త ఆల చనలక ర ా , ా ణ పద , నమ ా అతను ౦త ా ా ా తన౦తట ర ౦చుక www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
ఆ ర ఎ . .ర౦ ా వరక ే పట న ి౦ ార ర ప౦ ా ఓ క ల ా తయ ర య ే డ౦. ఈ ౦ ల ాపర౦ ాను మ ా ార పర౦ ాను ార కమ ల ర సు . పప౦చ౦ల ా౦ ప ట క/చ త?
క ా ార దుగ ౦ ల
1942 – స౦.ల అ ాల ఇ స౦ఘ ల ట దట ా క౦ లను ల ల .
ా ప ేశ౦ల అ౦క ర
41
ాఖ ా ాస ా౦ ార౦ ౦ ౦ .
క ాఖ (DST) ను పభ త ౦
‐ ఇ ే స౦వత ర౦ల ఔ క ల తయ , స య౦ ఉ ా మ య ఉ ా అవ ా ాలను ౦ ౦ ౦చ జ య ాస ా౦ క ఔ క ల అ వృ ౦ ల ల డ౦ జ ౦ . ‐ ఈ ౦ద౦ మ ఖ ౦ ా ౦డ ార కమ ల ే టడ౦ జ ౦ . ప
1946 – స౦.ల అ ా ప ధ అ వృ ౦ద౦ క ప ర ప ర ల ా క ా ార దుగ ౦ లను ల ల డ౦ జ ౦ .
ాస ా౦
ా౦
క ఔ
క ా
క ల ార
ార దుగ ౦ ల
2010 – స౦వత ర౦ ను౦ అ క ా ల 1959 – స౦.ల నూ య నగర౦ల అ౦క ర ౦ ల ఏ ా ట ార౦భమవడ౦ జ ౦ మను మ య ా క ట ౦బ సభ ల బట య ప శమల ÂsÕÔáT\ eTT+г ý²«uÙ ³T ý²«+& fÉ¿± \J.... ౦ ను ల ే ి ల దుగ ౦ లను ఏ ా ట ే ి ఆ క౦ ా eT{ì¼ |¯¿£ Ê sÁkÍjáT ¿£ msÁTeÚ\ d¾bÍsÁTà\ ¿Ãd+ |PkÍ`$Tú ý²«uÙ నుకబ న వ ాలక ఉ ా క ౦చడ౦ ార౦ ం ర . uó²sÁÔá ç|uóTÔáÇ+ dÇjáT+ bÍ~ó ¿Ãd+
|PkÍ` $Tú ý²«uÙ
< Çs yîÖ~+#á & q~
¿£ >=|Î ne¿±Xø+
1960‐90 – 1960 దశక౦ల దుగ ౦ ల అ వృ ఎక వస౦ఖ ల ార౦ ౦చడ౦ జ ా .
¿ì{Ù |Ó#ásÁT¢ n+<Tu²³TýË +&û <ósÁýË¢ \uó«+ yîÖdTÅ£ bþ>·*Ðq$ 3 >·+³\ u²«³¯ u²«¿£|t ç|¾+³sY +³sY |dt fÉ®|t sYmdt 232 zesY#ó ]¨+>´ Ê & XæÌ]¨+>´ +& ¹¿³sÁT yîT®ç¿Ã ¿£+ç{Ë\sÁT uñdt¦ fÉ¿± \J 999 Xæ+|¾ýÙà esÁÅ£ &û{² kþ¼¹s yîTeT¯ ¿£+|P«³sY ¿£Hî¿ì¼${¡ yîÕ& mýÙdÓ& & dt |¢ dsY¨ çbõfÉ¿£H mdtm+mdt |d¾©{¡ ( |üqýÙ) kþý²sY #ó ]¨+>´ ( |üqýÙ) 100 |+³\ esÁÅ£ |]¼ýÉÕÈsY ]¿£yîT+&ûwH ¿£ |³¼&+ýË nÜ Xø¿ìïe+ÔáyîT®q~
1970‐80 దశ ాల ర ో ా త ౦చ పప౦చ౦ల దుగ ౦ ల స౦ఖ మ ౦త ఎక వ ావడ౦ జ ౦ . 1998 – స౦.ల తరక న “అ౦త ాల దుగ ౦ ల ' దల గ న పత ౦ అవడ౦ జ ా . రత ేశ౦ల ా౦ క ా ార దుగ ౦ ల ప ట క/చ త? 1982 ల ాస ా౦ క ప ధనల రక డ
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
mdt{¡m|t sY ¿ì{Ù
s Z ¿ù ¿±sÁÒH (OC) m\ç¿ì¼¿ù ¿£+&¿ì¼${¡ (EC) bõ{²w¾jáT+ pH bÍdÎÛsÁdt inc uËs H ×sÁH s Ð HîÕç{ËÈH (n+#áH ) BsÁ鿱*¿£ nedsÁ+ |àyT nedsÁ+ d\ÎÛsY eÖ+>·údt
n<q+>± ¿ì{Ù ç|Ôû«¿£+>± |+³¿ì n+~+# *àq msÁTeÚ* d¾bÍsYà #ûdTï+~.
kþjáTýÙ V²ýÙï ¿±sÁT¦ ÔájáÖsÁT#ûdTï+~ eTs ¯ÄýË Å£L& \uó«+
kþjáTýÙ V²ýÙï ¿±sÁT¦
Sulphur and Manganese are under Testing
Technology Licensed From :
M] < Çs ýÉÕ dHà ¿£*Ð q ~, yûTqT«bÍ¿£ÌsY Ê eÖÂsØ{Ù #ûjáT &TÔáTq ~:
ICAR-Indian Agricultural Research Institute Pusa Campus, New Delhi-110012 (India)
bÍ¢dÓ¼ dsY¨ +&çdÓ¼dt ç |Õyû{Ù *$TfÉ&
GO FOR SOIL TESTING
A-70, MIDC +&çd¾¼jáTýÙ @]jáÖ, neTs eÜ - 444 607 (M.S.) bþH : +91-721-2521295 / 6, yîTT. : 9168908880 / 9975629108 Email : info@soiltestingindia.com eTeT * d+<]ô+#á+& : www.soiltestingindia.com, www.psidispo.com
SAVE FERTILIZER
SAVE MONEY
SAVE EARTH
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
ఆ ర ఎ . .ర౦ ా
42
‐ అ ర౦ ాలల ఇప ట వరక సుమ ర 15000 అ౦క ర ౦ ల ార౦బమయ ‐ వ వ ాయ ర౦గ౦ల అ౦క ర ౦ ల ార౦బమయ
ప 3000
‐ ఒక అ౦చ ప ార౦ రత శ ే ౦ల 2020 స౦వత ా 25000 మ౦ ఉ ో ాల క సూ 18000 అ౦క ర ౦ ల ఏ ా ట ావచు ను. వ వ ాయ ా౦ క దుగ ౦ ల ఔ క ల తయ న౦ :
ా
వ వ ాయ మ య అనుబ౦ద ర౦ ాలల నూతన౦ ా ఔ క ల ా ఎద ాల , అ౦క ర ౦ లను ా ి౦ ల ా ఆస వ న వ క ల ఒక త ఆల చనల /ఐ య ఈయ క అ౦క ర ౦ ల అ ార లను (facilitators) స౦ప ౦ నట ే ార ఈ వ క లను ౦ ే ి ా ఆల చన పసుత మ ప ిత లక స న , మ ౦ క న , ట బడూ ర ల ఈ
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
ఆల చన ౖ ట బ ట ఉ హ౦ చూ ి ా ా ల దలగ అ౦ ాలను ప గణల సు ా ఆల చనక ార ర ప౦ ా ఔ క ల ా ఎదగ సహక ార . ఒక ళ మ ౦దు ా ఔ క ల ా ా ా ా ా ార౦ ౦ వ , ా ా ా ాలను మ ౦త అ వృ ల ౦ ౦ ౦చు వ ా స౦ప ా ా ా ాలను, ా౦ కతను అన ాల౦ల మ ౦త ఉన త ఖ ాలక సుక ల ా ీయ సల లను అ౦ ౦ తదుప సు వల ిన ార చరణను ె యజ ి ా ఒక ద వ వ ాయ ా ార తల ా తయ ర ేయ కృ ి ే ార . వ వ ాయర౦గ౦ల నూతన౦ ా ఔ క ల ా ఎదుక లనుక న వ క ల క మ య ఇదువర ఔ క ల ా ఉన ా “ ా౦ క ా ార దుగ ౦ ల” క ఉప ాల ౧.
త ఆల చనలక ార ర
ా
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
ఆ ర ఎ . .ర౦ ా ాట పజలమ ౦దుక సుక ావడ౦. ౨. వ వ ాయ ర౦ ా ాట౦ప ేయడ౦.
ా ార సర ల
౩. స య౦ ఉ ా అవ ా ాలను కల గ ేయడ౦. ౪.
ా౦ మ
కతను, ా ా ా , మ య ను అనుస౦ ౦ప ేయడ౦.
౫. అ౦క ర ౦ లను ఏ ా ట ే ౦ అ వృ పరచడ౦. ా౦ క ా ార దుగ ౦ ల ా ప 30‐70 ాత౦ అ౦క ర ౦ ల మనుగడ మ య జయ లను ా ౦ ౦ద ద అధ య ల ా ేలడ౦ జ ౦ . ౬.
ా౦ క క న ా ారలను దల ట౦చడ౦.
౭. ప
ధ ప లను త తగ న ా ా కరణ ేయడ౦.
ా౦ క ా ార ర గ ౦ ల దృ ి ా సున అ౦ ాల : ౧.
ల వ ఆ
త ఉత త ల తయ
౨. య ౦ కరణ
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
43
౩. ఖ త న వ వ ాయ౦ (Precision Farming) ౪. ౫.
ల, ర , మ య ా వరణ ా౦ య జమ న ౦ ా టౖ ౦
౬. వ వ ాయ౦ల సమ ా౦ కత ౭.
కత
ర ేర య
ా అ వృ
౮. సరఫ ా ల సు ర హణ ౯. బ
ట ా ల
౧౦. వ వ ాయ ద ౧౧. మత
శమ అ వృ మ య
౧౨. ఇతర అ౦ ాల వ వ ాయ మ య అనుబ౦ద ర౦ ాల ల ల బ న ా౦ క ా ార దుగ ౦ ల వ ాల : ర య వ వ ాయ ప ధ మ౦డ , నూ ార వ వ ాయ మ య అనుబ౦ద ర౦ ాలల ఔ క ల తయ రక ేశ౦ల 5 జ నల ఐదు ా౦ క య జమ న ా ార అ వృ మ౦డల లను (ZTM‐BPD) ల ల డం
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
44
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
ఆ ర ఎ . .ర౦ ా
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
ఆ ర ఎ . .ర౦ ా జ ం . అ ే ద౦ ా రత ాస మ య ాం క ాఖ (DST) ార వ వ ాయర౦గ౦ల ఔ క లను తయ ర ేయ జ య ాస మ య ాం క ఔ క ల అ వృ (NSTED) పధ ా ర ౦ ౦ ద ా ాలల ా౦ క ా ార దుగ ౦ లను ఏ ా ట ేయడ౦ జ ౦ . ఈ తర ల షన ఇ ష ౦ ేష (NIF) అ స౦సను క ల ల డ౦ జ ౦ . ఈ స౦స వ వ ాయ ఆ ష రణలక , అ౦దుల ను ా న సృజనక హ౦ అ౦ సు౦ . వ వ ాయ ప మ ట , వ వ ాయ ల , త వ౦గ ల దలన ౖ ట వ౦ట త శమను త ౦ , ప౦ట గ బ ౦ ేఏ త ఆల చన ౖ ా గ సు౦ . అవసర ే ో పర న హక ల స౦ర ణల సహ ార౦ అ౦ సు౦ . టల బ గ౦ ా ఆ౦ధప ే ాష౦ల మ య ఇతర ా ాలల ల ల బ న ా౦ క ా ార దుగ ౦ ల వ ాల ఈ ంద ఇవ డం జ ం . మ ౦ప : ఔ
వ వ ాయ మ య అనుబ౦ద ర౦ ాల క ల ా ఎద ాలనుక
, త
45
ఆల చనల /ఐ య క ఇప ట ఔ
ఎద ాల
క ల ా
న ార మ య
క ఉ౦ స న
దలౖ మ ౦త ఎత క
హ ాల అ౦ద
ార , య వత, మ ళల ఈ ా౦
క ా ార
౦ లను స౦ప ౦ ా ఆల చనలక
ఊ ి
ి, ార ర ప౦ఇ
స య౦ఉ ా ఉ ా
క
ట
ఔ
క ల ా ఎ
౦ మ య ఇతర లక
౦చవచు .
ా సమస ల
ట డ త న వ వ ాయర౦ ా
ా
ార౦ ాల సమ న౦ ా, ట ా అ వృ
ె౦ పవచు .
ప
ా
క,
ా గ మత లక
మ య లను మన ేశ౦ల
తయ ర
ేసు
అ
ల
మ రక ల లను ౦ , ర
ఉ ా
శ
ా ర
క
౦ ే ా
ౖన
ే
ో గ లను స య౦
పప౦చ౦ల ర గ ల
ా౦తర౦ ె౦ ౦చవచు .
మ ల ే కృ ి జ న ందం, ఆ ర ఎ . .ర౦ ా వ వ ాయ శ లయమ , గర ప ర౦( ా), ఎర౦ప ( ), క ణదుర౦ (మ౦), అన౦తప ర౦ ల – 515761. Mobile: 7702544492
eÖ ç|Xø \T ` MT deÖ<ó H \T nHû¿£ VQeTÔáT\T bõ+<û ne¿±Xø+ kõeÖú dÓ&à ç|Xø \T
ÈqsÁýÙ H ýÉ& ¨ eT]jáTT ¿£ w¾ C²>·sÁDYýË n+Xæ\ |Õ ç|Xø ç|Xø 1. Å£ +Å£ eT|ÚeÚÇ (¹¿dsY) |+& +#û @¿տ£ s çw¼+ @~? ÈeTÖ ¿±o sY Ôá$TÞøH &T V¾²eÖ#áýÙ ç|<ûXÙ ç|Xø 2. uó²sÁÔá<ûXø+ýË nÔá«~ó¿£+>± |³T¼ ÔáÎÜï #û d s çw¼+ @~? ¿£s ³¿£ eTVäs çw¼ nkþ+ ç|Xø 3. uó²sÁÔá<ûXø+ýË @ s çw¼+ýË ç|¿£ Üd¾<Æ+>± sÁ ÒsÁT \_ódTï+~? ]kÍà ¹¿sÁÞø |+C² T dÖ#áq\T` bÍsÄÁÅ£ \T ÔáeT Èy T\qT1515fnu sÃE\ ýË|Ú w¾ C²>·sÁDruby@krishijagran.com Y¿ì |+|¾+# *, E-mail:ruby@krishijagran.com ýñ< ds va anj ¿£E-mail: mdt9999142633 m+mdt #ûjáÖ*. 9999142633 whatsapp - SMS dÂsÕq deÖ<ó H \T |+|¾q yîTT<{ì eTT>·TZsÁT ÂsÕÔáT $TçÔáT\Å£ kþeÖú dÓ&à ÔásÁ|Ú qT+º esÁTd>± 3 yû\T, 2 yû\T, 1 yîsTT« $\TyîÕq VÕ²ç;& $ÔáïH * VQeTÜ>± |+|ÚÔ eTT. ný²¹> e#ûÌ d+º¿£ýË y ] |sÁT eTTç~+#á&+ ÈsÁT>·TÔáT+~. ÂsÕÔáT kþ<sÁT\T deÖ<ó H \Ôà u²³T ÔáeT |sÁT, ºsÁTH eÖ, yîTTuÉÕýÙ Hî+ sÁT Å£L& Ôá|ο£ |+|>·\sÁT. ¿£ w¾ $< «sÁT\T, eTV¾²Þø\T, ÂsÕÔáT\T` n+<sÁÖ deÖ<ó H \T çy jáTe#áTÌ.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
య జమ న పదత ల
46
స నుమ పంటను ఆ ంచు డ ీడల – య జమ న పదత ల
ఆం ధప ే
ాషంల వ త ా త
నుమ
ాగ ేయడం అ ా వసున ఆన ా . ప నం ా కృ ా, గ ంట ర , ాక ళం, ల ర , త ర వ , ప మ వ , జయనగరం ల లల వ మ ాణ లల నుమ ను ాగ ేయటం జర గ త ం . నుమ ను అ క ర ాల ెగ ళ ఆ ం వ న ా క ం బడ లను ెబ సు . ట ల ణ లను గ ం స న సమయంల య జమ న పదత లను ాట అ క గ బడ లను ా ంచవచు .
: తన మ ందు ా ెగ ళ తన మందు (ఒక ల త 3 ా. ైర ల ా ా ల మ ం జ మందు ) ే ి 30 – ౬౦ ాల ఆర , ప ర గ మందు ే ి డల ఆరబట . వర ా వన ఎర వ ల ేసుక త ా . ౖర క దశల రసం ీల ప ర గ ల బడద అ కం ా ఉంట ం .ఒక ల క ల 5 . త 5 ా. థ ఇ ి మందు న ేసు ా .
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
వర ా ే మ ందు ల త 20 . . జ యం మ య 20 . . ి.ఎ . కల ర పటం త క ంట మ య 10 ా. టౖ ె ా దశల ఆ ంచు రసం ీల ప ర గ ల , త పరగల దలౖన ాట అ కటడ ాక ం త ా ా ి ెం ే ౖర ెగ ళను, ఎండ క ళ ెగ ల ను క అ కటవచు . నుమ పంటను ఆ ంచు డ ప ర గ ల : 1. త ప ర గ ల : ఈ ప ర గ ల ౖర ౖ ండ ఆక ల దశల ఆ ం రం ల ే ా . ట బడద ఎక వ ా ఉన ప డ ా ంచక ే 30 ాతం క ల ఈ దశల చ . ట ారణక ౖ ా 2.5 . ల ఎ ి 1.5 ా. టర ట క ి క ం త ేల ి ా ేయ . 2. రసం ీల ప ర గ ల : ెల ో మ : ట త , ల ి ప ర గ ల ఆక ల అడ గ ాన ే రసం ల ీ డం వల క ఎదుగ దల ఆ త ం . ఇ క దశల అ క www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
య జమ న పదత ల నషం క ా . పల క ెగ ల ా ిల లక ాత ి ా . క ల ఆక ల పసుప రంగ క మ ఎదుగ దల లక ప త, ాత మంద సుం . పల క ెగ ల ఆ ంచడం వలన ౖర గ బ గణ యం ా త త ం .
47
ల వయసుల కర ాల ా ప ే ౫ ప నూ ఒక టర ట క ి ి ేసు ా .
. ా
ఉధృ ఎక వ ా ఉన ప డ ఎ ి 1.5 ా లక. టౖజ ా 2 . లక అ ట ి ి 0.2 ా. ప న టర ట క ి ి ా ేసు ా .
మర ప ర గ ల : త , ిల ప ర గ ల ౖర దశల ఆక ల అడ గ గంల ే ర ా ీల డం వలన పంటక 10‐20 ాతం న ా కల గ ేయడ ాక ం ఆక మ డతను క ం ే ౖర ను ా ింప ే ా . ఆక ల మ డతల ప వంకరల క ల వడ క ి ఎం . ారణక ి 2 . ల ఇ ి 0.4 . . టర ట క ి ి ా ేసు ా . ారణ :
పల క ెగ ల ను తట క 752, ఎ . . . 787, ేసు ా .
ర ాల (ఎ . . . ి.య . 31) ాగ
లం చుట ర క పంట ా జ న క జ న ా సు ా .
ా ,
లం గట ద, డ పక న పల క ెగ ల కల గ ే ౖర క ఆశమం ఇ ే కల ప క లను ఎప టకప డ ి య .
లంల అక డక 10 – ౧౫ ప న ి పసుప రంగ డబ లను ౖర ౖన ఒక అడ గ ఎత ల అమర ా .
ెల ో మ పంటను ఆ ంచక ం
న 15 – ౨౦
మ ర క మచ ల ప ర గ :
లక గ డ ప ర గ అ క
ప త ప ర గ
అంట ర . ఈ ప ర గ
గ, ిం ె దశలల ఆ ం పంటక ఎక వ ా నషం
కల గ ేసుం . ఈ ప ర గ ప
గల ౖ, లత
ఆక ల ౖ, ిం ెల ౖ గ డను డ త ం . గ డ నుం
బయటక వ
ల పల ంట
తయ ర
.
న
చు క
ఈ
ిల ప ర గ ల ప ల ప లత
పరగల
గల
ాలను
ాయల
టప డ ాట దగరక ే గ డ ా కట
ాయలక రంధం ే ి ల ప ంజలను నడం వలన
పంటక 10 నుం 80
ాతం వరక నషం
కల గ త ం . ావ న ౖర ప త దశక ాకమ ందు
నుం ే సస ర ణ చర ల ేపట .
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
48
య జమ న పదత ల నుమ పంటను ఆ ంచు ెగ ళ :
ఆక మ డ ెగ ల (తల మ డ ెగ ల ) : ఇ ౖర జ గ ె ల . ఉధృ వ ా వ ప ిత ల ఎక వ ా ఉంట ం . ఇ మర ప ర గ ల ా ఒక క నుం క క క ా ి ెందుత ం . ెగ ల ఆ ం న క ల ఆక ల అంచుల నుకక మ డ చు కల ర , డసబ ా . ఆక ల అడ గ గంల ఈ ల రకవ ా వ ంట . లత దశల ెగ ల నట ే తలల మ క ల ఎం . మర ప ర గ లను ా ంచ ి 2 . ల ఎ ిట ి 0.3 ా. ల ౖ ా 0.3 . టర ట క ి ి ా ేయ . గట ద ఉన వయ మ వంట డల ట కల ప క లను ీ శనం ేయ .
ారణ :
పంట ప గ దశల 5 . ప నూ టర ట క ి ి ా ే గ డ టక ం ా ంచవచు ను.
ౖ ా 2 . ల వల ా 1 . మందులల ఏ ో ఒక ఊదర స వం గల ై ా 1 . ను క ి ి ా ేయ . అవసర ే 5 ‐10 ల వ వ ల మందులను మ ి ా ేయ .
పరగ 0.3 ల థ ి ా
ఉధృ ఎక వ ా ఉన ప డ ౖ ా . ల ఎమ బంజ 0.4 ా. బం య 0.2 . ల ా 1 ా. ప న టర ట క ి ేయ .
ీ ఫలం ెగ ల : ఇ ౖర జ ెగ ల .
నుబంక ప ర గ ల క క
ా
ి
ా ఒక
ెందుత ం .
క ల ఆక ల ద
ా అ
ీ ఫలం ాయల క
ా క
ెగ ల
క ం
న
క లను
ఈ ెగ ల ా
ాదు.ఎ ి
ెగ ల ఆ ం న
ఆక
ౖ ఉబ త ా
.
ీ
య .
ారణక తనం
ి ెందుత ం , ావ న
క ల నుం
1.5 ా. ల
0.4 . . టర ట క
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
క
ిసుం . ఆక ల మ దుర
ఆక పచ రంగ క మ ర ెగ ల
క నుం
ి ి
ఇ
ా ేసు
త
ి
ా .
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
య జమ న పదత ల
49
ంతవరక త ంచవచు . ెగ ల ను తట క ర ాలను ాగ ేసు ా . 2 ల టౖ ె ా 80 ల మ న ప వ ల ఎర వ మ య 20 ల ప ిం క ి అ వృ పర త క టప డ భ ల క య టవలను.
బ ద ెగ ల : ా ళల చ ాను, పగట ప ట ాను ఉన ప డ బ ద ెగ ల ఆ ంచ అను ౖన ప ిత ల . ఈ ెగ ల ల ణ లను గమ ం నట ే ఆక ల ద ెల మచ ల ఏర డ . తర ాత మచ ల నుం ంధ జ ల ఉత అ ఆక ల ద ెలట ర ా ఏర డ . ెగ ల ఉధృ ఎక ౖనప డ ెల బ ద ల ంట ర ాండమ , ిం ెల మ య ాయల ద ా ి ెందుత ం . ఈ ెగ ల ను గ ం న ంట 2.5 ా. ై ే ఎం. 45 ల 1 . ై ా టర ట క ి అవస ా బట 10 – ౧౫ ల వ వ ల మందులను మ ి ా ేసు ా .
ా ఆక మచ ెగ ల : ౖర 30 – ౩౫ ల దశల ఈ ెగ ల ౖర ను ఆ సుం . దట ఆక ల ద న మ దుర ధుమ రంగ మచ ల ఏర తర ాత మచ ల ద ౖ ఒక ఒకట క ి నల ప రంగ క మ ఆక ల ఎం . ారణక ాప ఆ ౩.౦ ా. ల మ ం జ ౨.౫ ా. టర ట క ి ఎండ ెగ ల : ట భ మ లల మ య వ ి ా ేయ . మ ాణ లల భ ల ేమ అ కం ా ఉన ప డ త ప ెగ ల : ౖర 50 నుం 60 ల ఈ ెగ ల ఆ ం ర క ాండం ఎం త ం . ారణక ల త 10 ా. టౖ ె ా దశల ఈ ెగ ల ఆ సుం . ఆక ల ద గ ండ న న మచ ల ఏర డ . దట ఈ పటం నట ే ఈ ెగ ల ను మచ ల పసుప రంగ ల ఉంట . త ా త త ప రంగ మ ర . ఈ మచ ల నుం ంధ జ ల ఉత అ ఆక అం త ప రంగ ల మ ఆక ల ఎం . పంట గ బ మ య ణ త క త త ం . ారణక టౖ మ 1 . . ల ై ా 1 . . టర ట క ి ి ా ేసు ా . . ి. సత ాయణ, . ఎం. ాజ , . . జ . ి. ంకటసుబ య మ య . . హ కమ . .ఎ . ావ కృ ి జ న ందం, గ క ాడ
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
,
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
50
yûd$ Ô |+ýË <Ãd
yûd$ Ô |+ýË <Ãd... sÃ>±« ¿ì uósÃkÍ r
>· C²Ü Å£LsÁ>±jáTýË¢ <Ãd Å£L& eTTK«yîT®q~. <Ãd Å£LsÁýË¢ yûdTÅ£ Hû Å£LsÁ>±jáT eÖçÔáyûT ¿±<T, ~ sÃ>±« ¿±bÍ&û Ww<ó >·TD²\Tq eT+º Ww<ó Å£LsÁ Å£L& .
<ÃdýË bþw¿£ $\Te\T #áÖd¾q³¢sTTÔû (100 ç>±.):
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
yûd$ Ô |+ýË <Ãd w<ó >·TD²\T: B ÔásÁ#áT>± Üq&+ e\¢ $¹s#áq+ kÍ|Ó>± njûT«ý² #ûdTï+~. <Ãd Ð+È* m+& uÉ { ì ¼ Ü+fñ H û # ý² ç|jîÖÈH \T H sTT. #á\Te #û d >·TD+ B ¿ì +~. <Ãd |+&TýË ÔûeT mÅ£ Øe. n+<Te\¢ B mÅ£ Øe>± rdTÅ£ +fñ eTÖçÔá+ C²] neÚÔá T +~. u²>± |+& q |+&TqT mÅ£ Øe>± Ü+fñ yû& #ûdTï+~. < já Ö Hû <Ãd Ð+È\ ¿£cÍjáT+ d$ dï ¿±ýñjáT|Ú y «<ó T\T Ôá>·TZÔ sTT. yûd$ Ô |+ : 60 $T.©. <Ãd¿±jáT sÁd+ýË 1 >±¢dT eT ¨>· ¿£*|¾, n+<TýË ¿=+#î+ |ð ¿£*|¾ çÔ ÐÔû m+& rçeÔá qT+º |XøeTq+ ¿£\T>·TÔáT+~. sÃÈ+Ô ç |wt>± +&=#áTÌ. <Ãd¿±jáT bõ³T¼ rd¾ eTT¿£Ø\T>± #ûdTÅ£ eTTK+, ¿£Þø ¢, yîT& yîTT<ýÉÕq uó²>±ýË¢ #á¿£Ø>± sÁT~Ý ¿£ >·+³ Ôás ÇÔá ¿£&TÅ£ Ø+fñ m+Ôà VäsTT>± ç|Xæ+Ôá+>± #á¿£Ø>± +³T+~. n~ó¿£ sÁ¿£ïbþ³T : <Ãd¿±jáT sÁd+ 1 >±¢dTýË ÔûHî ýñ< >·Ö¢¿ÃE 1 #á+# ¿£*|¾ sÃE¿ì Âs+&T kÍsÁT¢ çÔ ÐÔû eTÖçÔá+ kÍ|Ó>± neÚÔáT+~. ~ VÕ²|sY fÉqüH, ÈýË<sÁ+, Hîç |Õ{ìdt, eTÖçÔá¿£ #áÌÛ+ yîTT<ýÉÕq y «<óT* ÔáÐZdTï+~. n~ó¿£ <|¾Î¿£, nJsÁ+ : <Ãd¿±jáT sÁd+ýË |ÚBH sÁd+ ¿£*|¾ dï eT<óTyûTV²+, nJsÁ+, ný²¹> n~ó¿£ <|¾Î¿£Ôà u²<ó|&ûy ]¿ì nÔá«+Ôá |jîÖ>·¿£sÁ+. yîTT{ìeT\T, #ásÁ +|Õ eTT&Ôá\T : <Ãd¿±jáT >·TE¨ eTTU² ¿ì |{ì¼+º 1 >·+³ Ôás ÇÔá ¿£& ÐÔû yîTT{ìeT\T y ]+#á &Ô sTT. #ásÁ +|Õ eTT&Ôá\T Ô=\ÐbþÔ sTT. #ásÁ + yîTsÁTdÖï +³T+~. ¿±* eT+³\T : n]¿±Þø ¢ eT+&TÔáT+fñ <Ãd¿±jáT >·TE¨ #á¿£Ø>± eTsÁÝH #û dï ¿±* eT+³\T ÔáÐZ #á¿£Ø>± ç< |&TÔáT+~. eTÖçÔá+ýË s Þø ¢ : $< ], #îsÁTÅ£ , <Ãd¿±jáT\qT ¿£*|¾ Ü+fñ, eTÖçÔá+ýË s Þø ¢ Ôá>·TZÔ sTT. eTÖçÔá+ ¿£w¼+>± s e&+, eTÖçÔá+ýË s Þø ¢ : <ÃdÐ+È\ #áÖsÁ+ýË u²< +, ÔûHî, bÍ\T ¿£*|¾ d$ dï úsÁd+ Ôá>·TZÔáT+~. sÁTeÚ |sÁT>·TÔ sÁT. #á\¢<q+ ¿£\T>·TÔáT+~. eTTÅ£ Ø / HÃ{ì qT+º sÁ¿£ï+ |&&+ : Ô C² <Ãd¿±jáTqT yîTÔáï>± qÖ] n+<TýË _jáT«+ ¿£&T>·T úÞø ¢, ÔûHî ¿£*|¾ çÔ ÐÔû eTTÅ£ ØýË qT+N, HÃ{ìýË qT+N ¿±¹s sÁ¿£ï+ y ]+| &TÔáT+~. nsÁüyîTT\\T : <Ãd¿±jáT* u²>± Ü+fñ nsÁüyîTT\\ sÃ>·T\ eT+³ Ôá>·TZÔáT+~. $¹s#áq+ kÍ|Ó>± neÚÔáT+~. eT<óTyûTV²+ : <Ãd Ð+È\T, ¿= Ò]|ÚeÚÇ* m+& +º
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
51
yîTÔáï>± qÖ] ç|ÜsÃp bÍ\Ôà ¿£*|¾ Ü+fñ eT<óTyûTV²+ n<T|ÚýË +³T+~. \+, MsÁ« e ~Æ : <ÃdÐ+È* m+& +º #áÖsÁ+ #ûd¾ Ü+fñ \+ ¿£\T>·TÔáT+~. MsÁ«e ~Æ neÚÔáT+~. <Ãd Xø¯sÁ y |Ú, >·T+&î È TÒ sÃ>·T\Å£ # ý² |jîÖ>·¿£sÁ+. eÖsTTXøÌÂsÕÈsY : <Ãd¿±jáTýË nÔá«~ó¿£+>± n+fñ, 96 XæÔá+ esÁÅ£ ÔûeT +³T+~. #ásÁ + bõ& u²sÁÅ£ +& y ]+#û bõ{²w¾jáT+, Xø¿ìïe+ÔáyîT®q jáÖ+{¡ ¿ìà&î+{Ù>± |s=+~q $³$TH d¾ Å£L& B ýË deT ~Æ>± +³T+~. n+<T¹¿ B >·TE¨ |dt bÍ«¿ùý² $ jîÖÐ dï eTTU² ¿ì #á¿£Ø{ì >±]+|Ú edTï+~. eTTK kå+<s « ¿ì : <Ãd¿±jáT >·TE¨ eTTK+ MT<, yîT& #áT³Ö¼ s d¾ 10 eTTcÍ\ Ôás ÇÔá #á\¢ ú{ìÔà ¿£& ÐyûjáÖ*. ~ eTTK #ás ¿ì eT+º bþwD ºÌ, ç¿£eT+ Ôá|ÎÅ£ +& y & Ôû yîTT{ìeT\T, q\¢eT#áÌ\T, eTT&Ôá\T y ]+#á& yûT ¿±¿£ #ásÁ +ýË ÔûeT ¿±bÍ& #ásÁ + bõ& u²sÁ& y ]dTï+~. &T¦ #ás ¿ì : eTTK+ |Õ q &T¦, eTT]¿ì Ô=\Ð+º #á¿£Ø>± Xø çuó|]º #ás d+sÁ¿ìdTï+~. ÔûeT ¿Ãd+ : <Ãd¿±jáT >·TE¨ dÖsÁ«sÁ¥ e\¢ ¿£$T*q #á s e&*bþÅ£ +& sÁ ¿ ì +º #á s \esÁ Æ ¿ £ + >± +#áTÔáT+~. esÁÌÛdTà : #á+<q+ ¿£ dÖÎqT, ¿£dÖï], |dT|Ú ¿£ dÖÎqT, |ºÌ bÍ\T 2 dÖÎqT¢, u²<+ qÖHî nsÁdÖÎqT, <Ãd¿±jáT >·TE¨ 4 dÖÎqT¢, ÔáÐq+Ôá >·Tý²_ úsÁT ¿£*|¾ |\T#á eTT<Ý>± #ûd¾ eTTK+, yîT&, ¿£Þø ¢, #ûÔáT\¿ì s d¾ nsÁ>·+³ Ôás ÇÔá #áú {ìÔà ¿£&>±*. ý² H \T>·T Hî\\T y & Ôû #ásÁ + sÁ+>·T Ôû* #á¿£Ø ÔûÈdTà edTï+~. . yûDT>ÃbÍýÙ, < «q XægyûÔáï, m. ç|Xæ+Ü, >· V² $v±ãq XægyûÔáï, & . q¹sXÙ, d<« XægyûÔáï, & . l y dt, ¿¡³¿£ XægyûÔáï, & . mdt. yû+¿£fñXøÇsÁs eÚ ¿£ w¾ $v±ãq ¹¿+ç<+, È$T Å£ +³, ¿£¯+q>·sY ý²¢ www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
52
\e\T
\e\T
K¯|týË yîTT<{ì |+³ Ôás ÇÔá es ü<ó sÁ+>± eTýñq<s çw¼@+ýË|+³\T yûjáT& ¿ì nqTeÚ>± ýñq|Ú&T
100 ç>±eTT\ \e\ýË bþw¿±* >·eT +ºq³¢sTTÔû`
ç|Ô «eÖ jáT |+³>± \e\T kÍ>·T #ûjáTe#áTÌqT. K¯|týË yûsÁTXøq>·, qTeÚÇ\T Ôás ÇÔá @¿£|+³>±qÖ, s Ð, C¤q |+³ýË¢ dV²`|+³>±qÖ yûjáTe#áTÌqT. \e\T, ºÅ£ Ø&T C²Ü Å£ ³T+u² ¿ì #î+~q$. \e\ dÇd\+ <ûXø+ýË $$<ó çbÍ+Ô \T>± |s=Øqe#áTÌ. \e\T nÔá«+Ôá bþw¿£ $\Te\Ôà u²³T Ww<ó >·TD²\T ¿£*Ð H sTT. B XæçdÓïjáT H eT+ »eÖç¿ÃfÉ®ýËeT jáTÖ bþ¢sÁ+µ. M{ì Ôî\T>·TýË \e\T nú, V¾²+BýË Å£ *ÔY nú, Ôá$TÞø+ýË ¿=\T¢ nú $$<ó |sÁ¢Ôà |¾\TkÍïsÁT.
Xø¿ìï eÖ+d¿£ ÔáTï\T ç¿=eÚÇ $TqsÁýÙà |Ó#áT |¾+& |< s \T ¿±*üjáT+ bÍdÎÛsÁdt ×sÁH
321 ¿ìýË ¿±\¯\T 22 ç>± 0 ç>± 3 ç>± 5 ç>± 57 ç>± 287 $T. ç>±. 311 $T. ç>±. 7 $T. ç>±.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
\e\T
\e\T rdT¿Ãe&+ e\¢ sÃ>·« ý²uó²\T : já T T¹ s Ç<+ýË \e* $]$>± y &Ô sÁ T . eTTK«+>± sÁ T eÖ{ì È yT, |Õ ý Ù à ¿Ãd+ #û d º¿ì Ô á à Å£ |jîÖÐkÍïsÁT. #á * ¿±\+ýË eÖqe Xø ¯ sÁ + ýË cþç>· Ô á deTÔáT\«+ #ûdTï+~. ÈÇs ÔáÐZdTï+~. B ýË Ww<ó >·TD+. Xø¯sÁ sÁTeÚ ÔáÐZ+#á&+ýË ç|eTTK bÍçÔá bþw¾dTï+~. Xø¯sÁ+ýË ¿=ýÉd ¼s ýÙ ÔáÐZ+#á& +ýË
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
53
dVäjáT|&TÔáT+~. çdÓï\ TTÔáT#áç¿£ deTd«* ÔáÐZ+#á&+ýË ç|eTTK bÍçÔá bþw¾dTï+~. ¿ì& \ýË s Þø¢ ¿£]Ð+#á&+ýË dVäjáT|&TÔáT+~. (>·eT ¿£: eT+<T\T y &TÔáÖ, \e# sÁT çÔ ÐÔû ÔáÇsÁ>± eT+º |*Ôá+ ¿£ |¾dTï+~. ) <>·TZ, È\T T ÔáÐZ+#á&+ýË u²>± kÍjáT|&TÔáT+~. #ásÁ d+ +<óyîT®q <TsÁ<\ |Õ \e bõ& ú{ìÔà ¿£*|¾ |dt¼ý² #ûd¾ |Õ |PÔá>± s dï |XøeTq+ ¿£\T>·TÔáT+~. >·TsÁTï+#áT¿Ãe\d¾q$ \e* nÜ>± VäsÁ+>± rdTÅ£ +fñ $¹s#áH \T neÚÔ sTT. sÁ¿±\ bþw¿±* ¿£*Ð, sÃ>±« ¿ì dVäjáT|&û \e* eTq Ôá« J$Ôá+ýË Ôá| Î d]>± VäsÁ+>± rdT¿Ãy *. ¿± {ì¼ y {ìÔà @ @ sÁ¿±\ e+³\T #ûdT¿Ã>·\yîÖ |ð&T Ôî\TdTÅ£ +< eTT. 1. \e# sÁT ¿±e\d¾q |< s \T : \e\T1 ¿£|ð (s çÔá+Ô H quÉ{ì¼q$) º+Ôá|+&T` ¿=+#î+ eT ¿±jáT |]eÖD+ýË +& *, yû& ú{ìýË H quÉ{²¼*. |ºÌ$TsÁ|¿±jáT\T` 3 *¢>·&¦\T ` 3 m+&T $TsÁ|¿±jáT\T`2 ¿£]yûbÍÅ£ ` 10 yîT+ÔáT\T` 1/2 {¡ dÖÎqT y \T` 1 {¡ dÖÎqT uÉ\¢+` 1 {¡ dÖÎqT qÖHî ` 2 {¡ dÖÎqT¢ ÔájáÖ¯ $<ó q+ : eTT+<T>± \e* s çÔá+Ô H quÉ{²¼*. eTsÁTd{ì sÃE <jáÖHû 8 ¿£|ð\ úsÁT bþd¾ |<Ý ÐHî ýË, MýÉÕÔû Å£ +&ýË bþd¾ eTsÁ>· y Ç*. $T>·Ô ||ð ý²>± \e\T yîTÔáï>± & ¿ì ¿£ |¾+#áeÚ. y {ì n~$T & ¿±jáÖ ýñ< #áÖdT¿Ãy *. n$ Ð+È\ eÖ~]>±Hû $& $& >± ¿£ |¾kÍïsTT. eTsÁT>·TÔáTq úsÁT eTT<TsÁT # ¿¢{Ù sÁ+>·TýË¿ì eÖsÁTÔáT+~. n|ð&T eT]Ðq³T¼>± >·eT +# *. Ôás ÇÔá e& bþd¾, n+<TýË qT+º d>·+ ¿£|ð www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
54
\e\T
& ¿ì+ºq \e* rdTÅ£ eT]Ðq ú{ì rdTÅ£ |dt¼ý² ÔájáÖsÁT #ûdTÅ£ |³T¼¿Ãy *. |ð&T d¼y yî*Ð+º, ÐHî |{ì¼ qÖHî yûd¾ n+<TýË y \T, yîT+ÔáT\T, m+&T $TsÁ|¿±jáT\T, ¿£]yûbÍÅ£ ¿£< Ôás ÇÔá ¿£{ì yûd¾ HîeT ~>± ¿£\bÍ*. Ôás ÇÔá |ºÌ $TsÁ | ¿±já T \T ¿Ãd¾ yû j á Ö *, yû > · y Ç*. eTT+<T>± ÔájáÖsÁT#ûd¾ e&bþd¾ |³T¼Å£ q eT]Ðq \e\ ú{ì +<TýË ¿£\bÍ*. Ôás ÇÔá sÁTº¿ì ÔáÐq+Ôá |ð, uÉ\¢+, |dT|Ú yûjáÖ*. ¿=+#î+ d|Ú nsTTq Ôás ÇÔá +<TýË eTT+<T>± ÔájáÖsÁT #ûd¾ |³T¼Å£ q bå&sY (<ó jáÖ\T, yîT+ÔáT\T, yî\T¢*¢ $TçXøeT+) Å£L& ¿£\bÍ*. $<ó+>± ºq eT+³ |Õ 20`25 eTTcÍ\T eTsÁ>· y Ç*. eT<ó« eT<ó«ýË ¿£\T|ÚÔáT+& *. ý² ÔájáÖÂsÕq \e# sÁT nq +ýË>±ú, dÖ|t ý²>± ¿±ú rdT¿Ãe#áTÌ. 2. \e#á{¡ ÔájáÖ¯ ¿±e\d¾q |< s \T : 1 º+Ôá|+&T` 1 {¡ dÖÎqT (H quÉ{ì¼q~) 2 yî\T¢*¢ Âs Ò\T` 2 ýñ¿£ 3 3 m+&T $TsÁ|¿±jáT\T` 3`4 4 <ó jáÖ\T ` 1{¡ dÖÎqT 5 yîT+ÔáT\T` 1 {¡ dÖÎqT 6 sÁTº¿ì ÔáÐq+Ôá |ð 7 qÖHî ` 2 {¡ dÖÎqT¢ yûsTT+#á&+ ¿Ãd+ : 1 \e\T ` 1 ¿£|ð 2 yûsÁTXøq>· >·TÞø ¢` 10 Ð+È\T bþ|Ú ¿Ãd+ : 1 y \T ` 1/2 {¡ dÖÎqT 2 yîT+ÔáT\T` 1/2 {¡ dÖÎqT 3 ¿£]yûbÍÅ£ ` 5`6 Âs Ò\T
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
4 qTeÚÇ\T ` 1{¡ dÖÎqT 5 qÖHî` 2 {¡ dÖÎqT¢ ÔájáÖ¯ $<ó q+ : 1 eTT+<T>± eTÖÅ£ &TýË \e\T, yûsÁTXøq>· ||ð qÖHî ýñÅ£ +& <ÃsÁ>± yûsTT+º ¿£ ç|¿£Øq |³T¼¿Ãy *. 2 Ôás ÇÔá eTÖÅ£ &TýË qÖHî yûd¾, <ó jáÖ\T, yîT+ÔáT\T, m+&T $T]Ì, H quÉ{ì¼q º+Ôá|+&T, yî\T¢*¢ yûjáÖ*. M{ì <ÃsÁ>± yûsTT+º d¼y |t #ûd¾ HîeT ~>± y {ì #áý²¢sÁ y Ç*. 3 $T¿¡à C²sY rdTÅ£ n+<TýË eTT+<T>± <ÃsÁ>± yûsTT+ºq \e\T, yûsÁTXøq>· ||ðú yûd¾, qÖHî yûd¾ <ÃsÁ>± yûsTT+ºq y {ì yûd¾, |ð yûd¾ yîTÔáï>± úsÁT bþdÖï sÁT TÒ¿Ãy *. 4 ý² ÔájáÖÂsÕq $TçXøeT+ýË bþ|Ú |< s \Ôà bþ|Ú yûdT¿Ãy *. \e #á{¡ yû& yû& nq +ýË >±ú, <ÃXøýË >±ú, &¢ýË >±ú Üqe#áTÌ. 3. \e bõ& ¿±e\d¾q |< s \T : 1 \e\T` 1 ¿£|ð 2 $TqTeTT\T` 1 ¿£|ð 3 y eTT` 3 {¡ dÖÎqT¢ 4 X¤+]Ä ` 1/2 {¡ dÖÎqT 5 m+&T $T]Ì ` 11` 13 6 sÁTº¿ì ÔáÐq+Ôá |ð ÔájáÖ¯ $<ó q+ : |Õq Ôî*|¾q n |< s © $& $& >± <ÃsÁ>± yû s TT+#á T Å£ ¿£ |¢{ÙýË yûd¾ #áý²¢sÁ y Ç*. |P]ï>± #áý²¢]q Ôás ÇÔá $T¿¡àýË yûd¾ yîTÔáï{ì bõ& >± |{²¼*. sÁTº¿ì ÔáÐq+Ôá | ð yûd T¿Ãy *. $<ó+>± ÔájáÖsÁT#ûd¾q bõ& >±* #=sÁ & &u²ÒýË uóç<|sÁ# *. m.ç| Xæ+Ü, mdt.m+.mdt (V²Ã+ dÕqTà), & . mdt yî+¿£fñXøÇsÁ s eÚ, dÓ jáTsY dÕ+{ìdt¼ Ê V²&, & . q¹swt, mdt.m+.mdt (翱|t çbõ&¿£H), . yûDT>ÃbÍýÙ, mdt.m+.mdt (V䯼¿£\ÌsY), & . l y dt Âs& ¦, mdt.m+.mdt (bÍ¢+{Ù çbõ&¿£H), . ç|u󲿣sY, mdt.m+.mdt (|¾w¯dt) www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
STAFF REQUIRED KRISHI JAGRAN GROUP OF PUBLICATIONS
¿£ w¾ C²>·sÁDY eTTK« çbÍ+rjáT dV²Ã<ë>·T\T l ýñwt #êVäH
eTòV²ÔáïsY VQ dàH |¥ÌeT uÉ+>±ýÙ yîTT. : 9564803809
l > sÁy d¹¿àH ,
TsÁVäH|PsY, eT<ó« ç|<ûXÙ yîTT. 9981381386
l <ûe<T«Ü d¾¿ì<sY
l d¾< ÆsÁ #á{ËbÍ<ó «jáT
l ¹¿Xøe,
¿£eT\|PsY <óý²sTÖ, çÜ|ÚsÁ yîTT. : 9862457438
+<êsY, eT<ó« ç|<ûXÙ yîTT. : 9647408309
kþ\H, V¾²eÖ#áýÙ ç|<ûXÙ yîTT. : 9816093778
l ~Hûwt <óeTÜjáÖ
l jáTXøÇ+ÔY <ó ¿£&,
l drwt #á+ç< >·+>·y sY
\T~ójáÖH , |+C²uÙ yîTT. : 9417714390
+<êsY, eT<ó« ç|<ûXÙ yîTT. : 7415538151
l Å£ +ÔáýÙ #ᳯ¨
l yûTsÁT ý²ý٠ţ eÖsY (s ÈkÍH)
l sÃV¾²ÔY Å£ eÖsY
esÁÆeÖH Ê >Ã\dÓ |¥ÌeT uÉ+>±ýÙ yîTT. : 9531779437
|Ó©;óÔY, ÔáïsÁ ç|<ûXÙ yîTT. : 9919270792
|sÁÖU²u²<, ÔáïsÁ ç|<ûXÙ yîTT. : 9415191297
¿Ã³, s ÈkÍH. yîTT. : 9413105314
ç>±, ÔáïsÁ ç|<ûXÙ yîTT. : 9557733996
l sÁÖbÍ H s jáTD
l B|¿ù +<ýÙ
#á+bÍ, #óárïdt>·&ó yîTT. : 9009430628
d¾s à, V²]jáÖD² yîTT. : 9416077339
¿±eýÉqT
ý²¢ kÍsTTýË yûTHûÈsY, mШţL«{ìy\T ¿±eýÉqT ç||+#á+ýË nÔá«+Ôá ç|C²<sÁD bõ+~q, +{ì+³ #á~yû e«ekÍjáT Å£ ³T+ |çÜ¿£ ¿£ w¾ C²>·sÁDY V¾²+B, |+C²_, >·TÈs Ü, eTs ]Ä, ¿£q &, Ôî\T>·T, uÉ+>±©, nkÍàMT uó²w\ýË n+<Tu²³TýË +~. ný²Hû @& ~ Ôá$TÞø+, & jáÖ eT]jáTT eT\jáÖÞø+ uó²w\ýË ¿£ w¾ C²>·sÁDY |çÜ¿£ eÖÂsØ{ÙýË n+<Tu²³TýË +&qT+~. eÖ |çÜ¿£ 20 @Þø ¢ |P]ï #ûdTÅ£ 21e @{² ç|yû¥+º+~. ç|Ü Hî\ 8 \¿£\ ¿£H mÅ£ Øe Þø¢Å£ #ûsÁTÔáT+~. ¿£ w¾ C²>·sÁDY |çÜ¿£qT ç|>·Üo\ ÂsÕÔáT\ e<ÝÅ£ rdT¿Þø¢& ¿ì ý²¢ kÍsTTýË yûTHûÈsÁT¢, mШţL«{ìy\T ¿±eýÉqT. ý²¢ eÖÂsØ{ì+>´ n~ó¿±] : ( $< «sÁ½Ôá\T / nqTuóe+ (3`5 @Þø ¢) <sÁ¿±dTï< sÁT ¿£úd+ & ç^ #á<$ +& *. e«ekÍjáT+ýË ç|Ôû«¿ì+º $Ôáïq+, ç¿ì$Td+Vä¿£sÁ, msÁTeÚ\T, e«ekÍjáT | eTT³T¢ Ôá~ÔásÁ eÖÂsØ{ì+>´ýË ¿£úd+ 3 qT+º 5 @Þø¢ nqTuóe+ ¿£*Ð +& *. ÂsÕÔáT\Ôà eT+º |]#ájáÖ\T, dÔáà+ +<ó \T ¿£*Ð +& *. yûÔáq+ eT]jáTT ÔásÁ bÍ«¹¿ \T ¿£*|¾ @& ~¿ì dTeÖsÁT sÁÖ.\¿£ +³T+~. kÍ ¿£ eÖÂsØ{ì+>´ n~ó¿±]: ($< «sÁ½Ôá\T eT]jáTT nqTuóe+) 10e ÔásÁ>·Ü rïsÁT&îÕ +& *. kÍ ¿£ ÂsÕÔáT\Ôà eÖ{²¢&û $wjáT+ýË #áTsÁT>±Z +& *. |çÜ¿£ \¿±«\T, Ôáq ýË#áH $<ó H \qT ç|È\Å£ #ûsÁyûjáT&+ýË HîÕ|ÚD«Ôá ¿£*Ð +& *. nqTuóe+ |<Ý>± ýñ¿£bþsTTq|Î{ì¿ì | #ûjáÖ\Hû < &ód+¿£\Î+ +fñ <sÁ¿±dTï #ûdT¿Ãe#áTÌ. ¿£sÁüD¡jáTyîT®q yûÔáq+ +³T+~.
¿£ w¾ C²>·sÁDY ¿£\e&+ ¿Ãd+ d+ç|~+#á+&
<sÁ¿±dTï\qT `yîTsTTýÙ < Çs |+|>·\sÁT.
resume to : circulation@krishijagran.com
KRISHI JAGRAN 60/9, Yusuf Sarai Market, Near Green Park Metro Station, New Delhi - 110016 Tel: 011-26511845 /45503170/ 9953756433/ 9891263263 Email: circulation@krishijagran.com, info@krishijagran.com www.krishijagran.com
56
eT+º sÃE\T
ÂsÕÔáT\T n&T>·TÔáTq ç|Xø »eÖÅ£ eT+ºsÃE\T m|ð&=kÍïsTT?µ T qeTÖH d¹sÇ d+d (mHmdtmdtz) È]|¾q 59 ¿£ ew¾ C²rjá s +& d¹sÇýË e«ekÍjáT+ ý²uókÍ{ì>± q&e&+ ýñ< >·eT +# sÁT. d¾ÜýË 40 XæÔá+ ÂsÕÔáT\T JeHÃbÍ~ó¿ì yû¹s eÖsÁZ+ @<îÕH <=]¿ìÔû e«ekÍjáÖ $& º |fñ¼+<TÅ£ yîq¿±&sÁT. $wjáT+ V²&ýÉÕHàýË ekþï+~ ¿± fñ¼ bÍ\dÓ yûT¿£sYà B |{ì¼+#áT¿ÃÅ£ +& +&ýñ¿£bþjáÖsÁT. ¿±ú dÂsÕq |]cÍØsÁyûTB nHûÇw¾+#á &ýñ<T. ¿±ý²+ÔásÁ+ýË ç|U²«Ôá ¿£ w¾ XægyûÔáï m+.mdt. kÍÇ$TH <¸H kÍsÁ<¸«+ýË @sÁÎ& q C²rjáT ¿£ w¿ù jîÖ>´ 2000 <Xø¿£+ eT<ó«ýË ]bþsÁT¼\ d¾¯dt dÖï e# ÌsÁT. n+<TýË |s=Øq ç|¿±sÁ+ ÂsÕÔáT¿ì e#ûÌ d>·³T < jáT+ ç|uóTÔáÇ |ÓdTýË | #û d +ç{ËÔáT < jáT+ ¿£+fñ Å£L& ÔáÅ£ Øe>± +{Ë+~. nsTTH d¹s, deTd« d]#ûjáT& ¿ì m¿£Ø& |¿£&Ò+B bÍ¢ +>´ ýñ<T. <ûXø+ýË ÂsÕÔáT\ J$Ô \T, e«ekÍjáÖ qeTT Å£ ÂsÕÔáT\T |&TÔáTq <jáTújáTyîT®q bͳT¢ #áÖdTï+fñ m+Ôà u²<óyûkþï+~, |]d¾ÔáT\T |qT dy Þø ¢ $dTsÁTÔáTH sTT. $_óq es Z* bþ\TÌÅ£ +fñ, ÈyîT®q ¿£ w¾ d_à& # ý² ÔáÅ£ Øe>± +&&+ ÂsÕÔáT\ <TsÁed¿ì ç|<ó q ¿±sÁD+. & ýÙ MT< eÇ &TÔáTq yîTTÔáï+ d_à& 92.061 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\T. +<TýË uó²¯ y DìÈ« y V²H \Å£ 26,000 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\T, ç |Õyû{Ù ¿±sÁ¢Å£L, jáTT{ì*{¡ yîV¾²¿ìýÙà¿¡ 12,100 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\T, ¿£eT ]üjáTýÙ ¿±sÁ¢Å£ 8,200 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\T
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
eÇ &TÔáTH sTT. 15,000 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\ d_à& ÔásÁ sÁ+>±\Å£ yî[¢bþÔáT+~. n+<TýË Èq¹s³sY Å£L& +~. & ýÙ d_à& ¿£ w¾ sÁ+>·+ |sÁT MT<û #áý²eTDì neÚÔÃ+~. ¿±ú mÅ£ Øe n+XæýË¢ ç|uó TÔá Ç d_à&\T  s Õ Ô á T \ < ¿± #û s Á & +ýË yîq¿£ &TÔáTH sTT. <ûXø+ýË 90 XæÔá+ ÂsÕÔáT\Å£ ¿£ w¾ d_à&\T ý²uó+ #ûÅ£LsÁÌ&+ýñ< bÍsÁ¢yîT+{Ù XæXøÇÔá d$TÜ #ûd¾q rs q+ # ý² ~>·T\T |Ú{ì¼+#û~>± +~. ÂsÕÔáT\ çXâjáTdTà < w¾¼ýË +#áTÅ£ d_à& nsÁe+Ôá+>± eÇe\d¾q nedsÁ+ +< d$TÜ rs +º+~. >·{ì¼ ç|jáTÔ \T nedsÁ+ : ¿£ w¾ sÁ+>·+ýË &î¨{Ù |+|Ú<\ È]Ð+~. ¿±ú ÂsÕÔáT\ < jáT+ |+#á& ¿ì dÂsÕq ç|jáTÔ ýñM #û|³¼ &ýñ<T. ]¿£ eT+çÜ 2022 esÁÅ£ ÂsÕÔáT\ < jáT+ Âs{ì¼+|Ú neÚÔáT+< #î|ÚïH sÁT. ¿±ú ~Xø>± >·{ì¼ ç|jáTÔ ýñM ÈsÁ>·&+ ýñ<T. ¹¿e\+ ú{ì bÍsÁT<\ e«ed ýË |Ôá+ #ûd¾q+Ôá eÖçÔ q ÂsÕÔáT\Å£ < jáT+ |sÁ>·<T, |]¹> < jáTeÖs Z\T @+ H jîÖ nHûÇw¾+# *àq nedsÁ+ +~. H &T <ûXø+ýË 17 s çcͼýË¢ ÂsÕÔáT\Å£ kÍ©H < jáT+ ¹¿e\+ 20,000 sÁT. yîTTÔáï+ <ûXø+ < jáÖ >·T]+º #î|ð¿Ãy *à e dï ÂsÕÔáT\ < jáT+ ç|Ü Hîý² 3000 sÁT. ~ # ý² XË#áújáTyîT®q n+Xø+. nsTTq|Î{ì¿¡ ~Xø>± #î| ð¿Ã<>·Z ç|jáTÔ ýñM #û| ³¼ &ýñ< T. ¿£ w¾ sÁ+>·+ |Õ ç|uóTÔáÇ+ < w¾¼ |&TÔÃ+~. ¿±ú ÂsÕÔáT\ |Õ Üï& +¿± +³ÖHû www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
eT+º sÃE\T +~. <ûXø+ýË |< ÂsÕÔáT\T Âs+&T d+eÔáàs \T>± TTÔáT ç|¿ÃbÍ nqTuó$dTïH sÁT. y ] |]d¾Ü u²>·T #ûjáT& ¿ì ç|uóTÔáÇ+ ÂsÕÔáT\Å£ ç|Ôû«¿£ uÉýÙneÚ{Ù bÍ«¹¿J y Ç*. 2008 ` 2009 ýË ]¿£ eÖ+<«+ eºÌ+~. n|ð&T ç|uóTÔáÇ+ bÍ]çXæ$T¿£ È>·ÔáTï¿ì 3 \¿£\ sÁÖbÍjáT\ uÉýÙ neÚ{Ù bÍ«¹¿J ºÌ+~. ÂsÕÔáT\ |]d¾Ü u²>·T #ûjáT& ¿ì ç|uóTÔáÇ+ ný²+{ì eT] ¿= #ásÁ«\T #û|{²¼*. ç|uóTÔáÇ+ 5 @Þø¢ýË y ] < jáÖ Âs{ì¼+|Ú #ûkÍïq #î|¾Î+~. <ósÁ\T |]¹> ¹s³TýË < jáT+ |sÁ T >· T Ôá T +~. ç| uó TÔá Ç + Ôá q úÜ |Õ eTsà kÍ] ý˺+#áT¿Ãy *. e«ekÍjá T sÁ + >· + uó já T +¿£ s Á y î T ® q ¿£ Ø ³¢ ý Ë ç|jáÖDìkþï+~. 2015 ` 2016 ýË ÂsÕÔáT\ Ôá V²Ôá«\ ¹s³T nqÖV²«+>± |]Ð+~. d+¿Ãuó+ýË Å£LsÁTÅ£ q ÂsÕÔ +>± jáT{ |&ûjáT& ¿ì ç|uóTÔáÇ+ ]¿£ bÍ«¹¿J ç|¿£{ìdTï+< HûqT ¥dTïH qT. ºe]¿ì bÍ]çXæ$T¿£ È>·ÔáTï Å£L& n¿£kÍ ÔáTï>± ]¿£ bÍ«¹¿J ç|¿£{ì+º ç|uóTÔáÇ+ <TÅ£ +³T+~. >·Ôá |<ûÞø¢ýË < ¿ì 42 \¿£\ ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\ {²¿ùà s sTTr\T \_ó+# sTT Å£L& . ÂsÕÔáT\ ]¿£ d+¿Ãuó² ÔáÐZ+#á& ¿ì <û dÂsÕq deTjáT+. ný² ÈsÁ>·¿£bþÔû 60 ¿Ã³¢ eT+~ ÂsÕÔáT* C²sÁ |&ûd¾ y Þø¢ dTsÁT bþdT¿Ãe&yûT neÚÔáT+~. ÔáïyT Uñr eT<ó«yT u²DY n<óyT # ¿£¯ ;ó¿ù < H n V¾²+BýË ¿£ kÍyîTÔá +~. #û d e ÔáTïýË¢ e«ekÍjáT+ nÔá«+Ôá çXâw÷yîT®q<Hû uó²eq ¿£\>·Cñ d kÍyîTÔá |Î{ì ¿±ý² ¿ì #î\T¢u²³T njûT«~ ¿±<T. <ûXø+ýË ç|>·Ü |]³ ¿£ |¾dTïq s DeT+Ô e«ekÍjáÖ ¿¡ ÂsÕÔáT\¿¡ $sÁT<ÆyîT®q~. 1991ýË neT\T #ûd¾q < sÁy < $<ó q \¿±«\T >±ú, < neT\T >±ú ÂsÕÔáT $sÁT<Æ+>±Hû +~. n+<T¹¿ H &T e«ekÍjáT+ |Þø¢ _>·TeÚq \e+Ôá+>± #û d | ý² ÔájáÖÂsÕ+~. ÂsÕÔáT kÍÇe\+ qÔà yîT\>·ýñÅ£bþÔáTH &T. VQÞøC²Ü ¿£+ |ú\T, ç||+#á y «bÍsÁ d+d¿¡, esÁýÙ¦ eÖÂsØ{Ù¿¡ u² d\T>± eÖsÁÌ & ¦sTT. n+<T¹¿ ÂsÕÔáT Ôá V²Ôá«¿ì bÍ\Î&TÔáTH &T. 1997` 2016 eT<ó« d+K« 3 \¿£\ < ¿± +< HûwqýÙ ç¿Õ+ ]¿±sY¦ Ö«sà #îbþï+~. <ûXø+ýË ç|Ü jûT{² d>·³Tq 16,000 eT+~ ÂsÕÔáT\T Ôá V²Ôá«\T #ûdTÅ£ +³TH sÁT. |+³\T bÍ&îÕbþsTT, ÔîºÌq TTD²\T rsÁÌýñ |]d¾ÔáTýË¢ y Þø ¢ | #ûdTïH sÁT. $<ó+>± <ûXøç|È\¿ì nq + |fñ¼ ÂsÕÔáT\T |]d¾ÜýË +³TH sÁT. y Þø ¢ Ôá V²Ôá«Â¿ÕH bÍ\Î&TÔáTH sÁT ýñ< e«ekÍjáTyîT®H e<T\T¿Ãe& ¿ì d¾<Æ|&TÔáTH sÁT. ¿±ú ç|uóTÔ Ç ¿ì ndýÉÕq NÅ£L º+Ô m|ð&T ¿£\T>·TÔÃ+~? ÂsÕÔáT |+& +ºq |+³¿ì dÂsÕq гT¼u²³T <ósÁ y Ç\Hû & eÖ+& eºÌq|Ú&û! ¿= Hî\\ eTT+<û dTç|Ó+ ¿ÃsÁT¼ýË yûd¾q |¾{¡wHýË m& wqýÙ kõ*d¾³sY ÈqsÁýÙ eTú+<sY d¾+>´, kÍÇ$TH <¸H
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
57
¿£$T{¡ ]bþsÁT¼ nqTd]+º ÂsÕÔáT\Å£ y sÁT |+& +ºq |+³ Ôá Î Ôá T ï \ |Õ já Ö uó É Õ XæÔá + ý²uó + Å£ L & ç|uó TÔá Ç + eÇýñ¿£bþÔÃ+< #îbÍÎsÁT. m ¿£\ y >±ÝH \T q¹s+ç< yîÖB ýË¿ùduó m ¿£ý deTjáT+ýË #ûd¾q nHû¿£ y >±ÝH ýË¢ ¿£{ì, kÍÇ$TH <¸H ¿£$T{¡ ]bþsÁT¼ nqTd]+º ÂsÕÔáT\Å£ y sÁT |+& +ºq |+³ ÔáÎÔáTï\ |Õ jáÖuóÉÕ XæÔá+ ý²uó+ eÇ&+ Å£L& ¿£{ì. ¿±ú ç|uóTÔáÇ+ n~ó¿±sÁ+ýË¿ì eºÌq Ôás ÇÔá e], >Ã<óTeT¿ì |]Ðq ¿£úd eT<ÝÔáT <ósÁ sÁÖ|+ýË ý²uókÍ{ì <ósÁ eÇq #îbþï+~. d¾ÜýË <ë>·T\ &@ ¿£ @& ~ýË 13 XæÔá+ |+#áTÔáTH sÁT. ¿±ú >Ã<óTeT, e]¿ì ¿£úd eT<ÝÔáT <ósÁýË jáÖuóÉÕ sÁÖbÍjáT\ ¹s³Tq ¿£úd |¿£|Ú ¹s³T |+ºH n+fñ 3.6 XæÔá+ |+ºH Å£L& |]¹> <ósÁ\ ¹s³T¿ì n~ # \<T. sÁ¿£yîT®q uóñ< ¿£kÍ] |]¿ì+º #áÖ dï` @&e yûÔáq ¿£MTwHýË ¿£ +ç{ËÔáT ¿£úd yûÔáq+ @&T yû\ qT+º |<îÆ $T~ yû\¿ì |]Ð+~. n+fñ |sÁT>·T<\ ¹s³T 260 XæÔá+. eTq <ûXø+ýË ¿£ d>·³T ÂsÕÔáT < jáT+Ôà B bþ*Ì #áÖ dï eTq+ # ý² yû<q #î+<TÔ +. 1970`2016 eT<ó« 46 @Þø¢ ¿±\+ýË ¿£ ç|uóTÔáÇ <ëРeTÖ\ yûÔáq+, &@ýË d>·³Tq 120` 150 Âs³T¢ |]Ð+~. ¿±ý²e~óýË >Ã<óTeT ¿£úd eT<ÝÔáT <ósÁýË ¹¿e\+ 19 Âs³T¢ eÖçÔáyûT e ~Æ nsTT+~. +Ôá uójáT+¿£sÁyîT®q ndeÖqÔá ¿±y \Hû yîTsTT+fÉ®H #ûdTïq ³T¼ ¿£q &TÔáT+~. ~ #áÖdÖï Å£L& uó²$ Ôás \T Ôî*d¾ Ôî*dÓ e«ekÍjáÖ JeHÃbÍ~ó>± m+#áTÅ£ +{²sÁ ¥+#á&+ e«sÁ+. < jáT ndeÖqÔá m³Ö dÎw¼+>±Hû ¿£ |¾kþï+~. ¿£ <ëР¿£úd yûÔáq+ 18000 sÁT. < ¿± |+#á &TÔáT+fñ, ÂsÕÔáT < jáT+ mHmdtmdtz 2014 ]bþsÁT¼ nqTd]+º ¹¿e\+ 6 yû\ sÁÖbÍjáT\T eÖçÔáyûT +~. n+fñ ¹¿e\+ 3,078 sÁT. eÖçÔáyûT ¿£ ÂsÕÔáT Ôáq bõ\+ |qT\ < Çs d+bÍ~+#á>·\T>·TÔáTH &T. ÂsÕÔáT¿ì deÖÈ+ýË $T>·Ô es Zý²¢>± ¿£ w÷ eT<ÝÔáT <ósÁ |¾Î+#á>·*ÐÔû deT+Èd+>± +³T+~. >Ã<óTeT¿ì 1970ýË www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
58
eT+º sÃE\T
76 sÁT. ¿ìÇ+{²ýÙ +fñ, |ð&T < <ósÁ 7600 ¿ìÇ+{²ýÙ +& *. ¿=qT>Ã\T $\Te < Çs Hû ÂsÕÔáT < jáÖ d+bÍ~+#á>·\T>·TÔ &T. JeHÃbÍ~ó¿ì ÂsÕÔáT¿ì ~ ¿±¿£ yû¹s < jáT+, ÔásÁ eqsÁTýñM n+<Tu²³TýË +&eÚ. ç|uóTÔáÇ <ë>·T\Ôà bþ* dï ç|Ü sÁTHî\\¿¡ &@ |sÁT>·TÔáT+~. < e\¢ yû>·+>± eTÖ\ yûÔáq+ýË Å£L& e ~Æ ¿£q &TÔáT+~. yûÔáq ¿£MTwH nqTd]+º <ë>·T\Å£ $_óq sÁ¿±\ n\yîqTà\T Å£L& +{²sTT. ÂsÕÔáT\Å£ ¿£úd+ H \T>·T sÁ¿±\ n\yîqTà\Å£ ne¿±Xø+ ºÌH \¿£ý²~ ÂsÕÔáT\ Ôá V²Ôá«\T XøÌjáT+>± >·TÔ sTT. ¹¿e\+ yîÕ<« KsÁTÌ\¹¿ 40 XæÔá+ < jáT+ KsÁTÌ neÚÔÃ+<ú, ný²¹> |¾\¢\Å£ q Ôá $<«¿ì ne¿±Xø+ Å£L& ¿£*Î+#áýñ¿£bþÔáTH eTú m+ÔÃeT+~ ÂsÕÔáT\T yîTTÔáTïÅ£ +³TH sÁT. ÂsÕÔáT deTT< jáT+ : <ûXø+ýË ÂsÕÔáT deTT< jáT+ <TsÁed $e]dÖï d+³sY |sY d¼& |t &îe\|¾+>´ ¿£ d¹sÇ ]bþsÁT¼ eºÌ+~. d¹sÇ ç|¿±sÁ+ »uó²sÁÔY ¿£ w¿ù deÖCÙµ nHû |]³ ÂsÕÔáT\¿ì #î+~q ¿£ H H`bõ*{ì¿£ýÙ d+d @s ÎfÉ®+~. ~ 2013 & Xè+ sÁT qT+º Èqe] 2014 eT<ó« <ûXø+ýË 18 s çcͼýË¢ dTeÖsÁT 5,350 eT+~ ÂsÕÔáT\qT +³sÁÖÇ« #ûd¾q $wjáÖ\T +<TýË bõ+<T|sÁ#á & ¦sTT. 61 XæÔá+ ÂsÕÔáT\ n_óçbÍjáT+ ç|¿±sÁ+ y ]¿ì |³¼D²ýË¢ eT+º < jáT+ e#ûÌ <ë>±ýñyîÕH <=]¿ìÔû e«ekÍjáT+ $& º |{ì¼ yî[¢bþe& ¿ì d¾<Æ+>± H sÁ Ôû*+~. e«ekÍjáT+ e\¢ e#ûÌ < jáT+ y ] neds \T rsÁÌýñÅ£ +& +~. d¹sÇýË bÍý¤Zq ÂsÕÔáTýË¢ eTÖ& +³ ¿£ e+ÔáT ÂsÕÔáT\T ÔáeT neds * rsÁTÌ¿Ãe& ¿ì e«ekÍjáTyûT ¿±¿£ ÔásÁ $<ó \T>± Å£L& d+bÍ~+# *à ekþï+~. ~ ¿±¿£ dTeÖsÁT 67 XæÔá+ eTV¾²Þø\T kÍ>·T < Çs e#ûÌ < jáT+Ôà \T¢ >·&|ýñ¿£bþÔáTH sÁT. d¹sÇýË ç|Xø \¿ì 47 XæÔá+ eT+~ ÂsÕÔáT\ |]d¾Ü yîTTÔ ï ¿ì # ý² n<ó Çq +>± +< #î|ÚïH sÁ+fñ +<TýË |<Ý XøÌsÁ«bþy *à+<ûMT ýñ<T. d¹sÇýË ÂsÕÔáT\T e«ekÍjáÖ e~ýñd¾ bþy \Hû ¿Ã]¿£ e«¿£ï+ #ûXæsÁT >±ú y sÁT |P]ï>± e«ekÍjáÖ $& º yîÞø¢&+ Å£L& ýñ<T. ÈH uó² ýÉ¿£Ø\qT nqTd]+º ÂsÕÔáT\ d+K« ÔáÐZbþsTT+~. 1991 ýË <ûXø+ýË 11 ¿Ã³¢ eT+~ ÂsÕÔáT\T +&ûy sÁT. 2001ýË y ] d+K« eT]+Ôá>± ÔáÐZ 10.3 ¿Ã³¢eT+~ njáÖ«sÁT. 2011 ýÉ¿£Ø* {ì¼ d+K« eT]+Ôá ÔáÐZ 9.58 ¿Ã³T¢ nsTT+~. n+fñ ç|Ü sÃp 2,000 eT+~  s Õ Ô á T \T Ôá e T y «| ¿£ + |Õ $sÁ ¿ ì ï |+#á T Å£ e~ýñdTÅ£ +³TH sÁT. e«ekÍjáÖ ¿ì >·D²+¿±\T nÜ uójáT+¿£sÁyîT®q$. d¹sÇýË ÂsÕÔáT\ J$Ô \Å£ n<Ý+ |fñ¼ ý²+{ì d+>·ÔáT\T # ý²Hû yî\T>·TýË¿ì e# ÌsTT. ç|Ü 10 ÂsÕÔáT Å£ ³T+u²\¿¡ 1 Å£ ³T+ + ÔásÁ#áT>± ¿£*ÔÃHû ç<bþy *à
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
ekþï+~. ¹¿e\+ 44 ÂsÕÔáT Å£ ³T+u²ýñ eTÖ&T |P{²¢ eTT<Ý HÃ{Ë¢ |³¼>·\T>·TÔáTH sTT. 39 Å£ ³T+u²\T kÍ<ó sÁD+>± eT<ó «V² uóËÈq+, s çÜ uóËÈq+ #ûjáT>·\T>·TÔáTH sTT. y ]¿ì <jáT+ |P³ {ì|¾H #ûjáT& ¿ì ]¿£ kþïeTÔáT d]bþe&+ ýñ<T. < < |Ú 36 XæÔá+ ÂsÕÔáT\T ýñ< >·T& dýË¢HÃ, |+Å£ {ìÞø¢ýË¢Hà +³TH sÁT. 44 XæÔá+ ÂsÕÔáT\T ýñ< |+Å£ {ìÞø ¢, & u²ýË¢ +³TH sÁT. ¹¿e\+ 18 XæÔá+ eT+~ ÂsÕÔáT\¹¿ |¿±Ø Þø ¢ H sTT. ¿£ w¾ sÁ+>·+, V²]Ôá $|¢e+ Ôás ÇÔá : 1980 <Xø¿£+ ºesâ q& ºq V²]Ôá $|¢e+ Ôás ÇÔá ¿±\+ýË $|\yîT®bþe& ¿ì ¿±sÁD+ @$T{ì? $_óq ¿£ w¾ @CÉúà\ ÔáÎÔáTï\T u²>± |]ÐH y {ì <ósÁýË¢ nÔá«~ó¿£ |sÁT>·T<\ m+<TÅ£ ¿£ |¾kþï+~? 1990 Ôás ÇÔá >·Ôá Âs+&T <Xæu²ÝýË¢qÖ e«ekÍjáT sÁ+>·+ýË |{ì¼q |³T¼ &T\T <ûXø+ýË yîTTÔáï+ C²rjáT ÔáÎÜï ¹¿e\+ 2.7 XæÔá+ eÖçÔáyûT +&>± e«ekÍjûTÔásÁ sÁ+>±ýË¢ eÖçÔá+ B ¹s³T 36.6 XæÔá+ < ¿± m+<TÅ£ +~? e«ekÍjáT sÁ+>·+ýË ç|uóTÔáÇ |³T¼ & dTeÖsÁT 80 XæÔá+ +&>± uó²¯, eT<ó« sÁ¿±\Å£ kÍ>·Tú{ì çbÍCÉ¿ù¼ýýË¿ì yî[¢bþsTTq|Î{ì¿¡ çbÍCÉ¿ù¼\ kÍeTs « ÔáÅ£ Øe>±Hû |jîÖÐ+#áT¿Ãe&+ È]Ð+~. bõ<T|Ú ýñ $ jîÖ>·+ ¿±sÁD+>± y {ì e\¢ }V¾²+ºq+Ôá ý²uó²\T \_ó+#áýñ<T. m $T<e |+#áesÁü ç|D²[¿£ýË¢ e«ekÍjáT+, < nqT +<ó sÁ+>±ýË¢ 4.8 XæÔá+ q kÍ©H n_óe ~Æ 9, 10 |+#áesÁü ç|D²[¿£\ ¿±ý² ¿ì d>·³Tq 2.5 XæÔ ¿ì ¿¡Dì+#á& ¿ì ¿±sÁDyûT$T{ì? eTq ÂsÕÔáT kþ<sÁT\T ÔáeT |³T¼ & , çXøeT n+Ôá{ìú |{ì¼ bõý²* |+& dTïH sÁT. ¿±ú e«ekÍjáT ÔáÎÔáTï\¿ì ÔáÐq <ósÁ \_ó+#á¿£bþÔû y ]¿ì s Xø Ôá| Î eT¹s+ $T>·T\TÔáT+~? y sÁT Ôá V²Ôá«Hû XøsÁDT yû&TÔáTH sÁ+fñ, y ]¿ì mesÁÖ uósÃkÍ eÇ¿£Hû ¿£< ! C²rjáT H «<sÁô d¹sÇ d+d n_óçbÍjáT+ ç|¿±sÁ+ 40 XæÔá+ ÂsÕÔ +>·+ e«ekÍjáÖ nÔá«+Ôá ç|eÖ<uó]ÔáyîT®q, <jáTújáTyîT®q e Üï>± uó²$+º < e~* |fñ¼ sÁjáT+ýË H sÁT. dÂsÕq <ósÁ s q|Ú&T ÂsÕÔáT¿ì e«ekÍjáT+ |Õ d¿ìï @+ +³T+~? ÂsÕÔáT kþ<sÁT\T e«ekÍjáT H D«Ôá |+#á& ¿ì n|ð\T #ûd¾ |³T¼ &T\T m+<TÅ£ |{²¼*? ný² m+ÔáesÁÅ£ |³¼>·\sÁT? e«ekÍjáT ÔáÎÔáTï\ e\¢ ÂsÕÔáT\Å£ ÔáÐq <ósÁ\T \_ó+#á¿£bþÔû, nÔá& eTTK+ýË d+ÔÃw+ m¿£Ø& ¿£ |¾dTï+~? ¹¿+ç< ç|uóTÔáÇ+, s çw¼ ç|uóTÔáÇ+, yîTTÔáï+ s È¿¡jáT bͯ¼\Ö ¿£*d¾ ÂsÕÔáT\ d+¹¿eT+ ¿Ãd+ deTTºÔá sÁjáÖ\T rdT¿Ãy *. s È¿¡jáT bͯ¼ýñ ç|uóTÔ Ç q&T|ÚÔáTH sTT ¿± {ì¼ < ç|jîÖÈq+ y {ì¿ì \_ódTï+~ Å£L& . ný² #ûjáT&+ y ] dÓÇjáT ç¿£eT¥¿£D Ôî\T|ÚÔáT+~. sÁM+ç< H <¸ #êuñ, ç|>·Üo\ Ê deÖ ÔY ¿ìkÍH, ¿ìkÍH dy ¹¿+ç<, & ¿ù +>±¢ m<TsÁT>±, u²+dt&Vt², *jáÖ ý²¢, ÔáïsÁ ç|<ûXÙ yîTT. 09453577732 www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
¿£ w¾ C²>·sÁDY Ê nçп£\ÌsY esÁýÙ¦ |çÜ¿£¿ì #á+< ¿£³¼+& uó²sÁÔá<ûXø+ýË nÔá«~ó¿£ ç|# sÁ+ýË q ¿£ w¾ <ó ]Ôá Å£ ³T+ |çÜ¿£, <ûXø+ýË dsÃÇÔáØ w¼yîT®q ç|C²<sÁD bõ+~q dTç|d¾<Æ |çÜ¿£ *eÖØ T¿ù |t ]¿±sY¦àýË #óT d+bÍ~+#áTÅ£ +~. uó²sÁÔá<ûXø+ýË 12 uó²wýË¢ 23 yîsÁüq¢ýË ç|#áT]+| &TÔáÖ 22 s çcͼ\Å£ #ûsÁTÔáTq |çÜ¿£. |çÜ¿£Å£ ¿£ ¿Ã{ì |Õq bÍsÄÁÅ£ \T H sÁT. H &û |çÜ¿£Å£ #á+< ¿£{ì¼ ¿£ w¾ C²>·sÁDY Å£ ³T+ duóT«\T ¿£+& ! +^¢w§, V¾²+B, |+C²;, >·TÈs r, eTs ¯Ä, ¿£q &, Ôî\T>·T, uÉ+>±©, nkÍàMT, ]jáÖ, Ôá$TÞø, eTÞøjáÖÞø uó²wýË¢ ¹¿kÍ] ç|#áT]+| &TÔÃ+~.
¿£ w¾ C²>·sÁDY ` #á+< ¿£ ¿±|Ó <ósÁ ` 35 sÁT.
#á+< 1 @& ~ 2 d+eÔáàs \T 3 d+eÔáàs \T 5 d+eÔáàs \T 10 d+eÔáàs \T XæXøÇÔá #á+< (15 d+eÔáàs \T)
<ósÁ (sÁT.) 420@& 840@& 1]260@& 2]100@& 4]200@& 6]300@&
¿£sÁüD¡jáTyîT®q s sTTr (sÁT.) 380@& 700@& 1]000@& 1]500@& 2]500@& 3]000@&
nçп£\ÌsY esÁýÙ¦ ` #á+< ¿£ ¿±|Ó <ósÁ ` 35 sÁT.
#á+<
¿£ w¾ C²>·sÁDY Ê nçп£\ÌsY esÁýÙ¦ |çÜ¿£\Å£ HýÉÕH #á+< ¿£³¼& ¿ì $ {Ù #ûjáT+& `
1 @& ~ 2 d+eÔáàs \T 3 d+eÔáàs \T 5 d+eÔáàs \T 10 d+eÔáàs \T XæXøÇÔá #á+< (15 d+eÔáàs \T)
<ósÁ (sÁT.) 840@& 1]680@& 2]520@& 4]200@& 8]400@& 12]600@&
¿£sÁüD¡jáTyîT®q s sTTr (sÁT.) 380@& 1]500@& 2]200@& 3]600@& 7]700@& 1]0000@&
http://subscripon.krishijagran.com
U²Ô $es \T ` |&sÁýÙ u²«+¿ù 48, VäCÙ U²H yîTsTTH eÖÂsØ{Ù, qÖ« &ó ©¢`110016, ×m|tmdtdÓ` FDRL0001980, m+×dÓ sY`110049032 ¿£sÁ+{Ù n¿ Ø+{Ù Hî+ sÁT` 19800200000836 , |{¡m+ Hî+. 9654193353
<jáT#ûd¾ #î¿ùà/&&/ eTú sÁ¦sY ¿£ w¾ C²>·sÁDY |]³ ç¿ì+< eÇ & q nç&dt¿ì |+|+& ` ¹¿+ç< ¿±s «\jáT+ ` 60/9, eTÖ&e n+ÔádT, jáTÖdT|t ds jYT eÖÂsØ{Ù, ç^H bÍsYØ yîTç{Ë d¼wH e<Ý, qÖ«&ó ©¢`110016, bþH` 011`26511845 .yîTsTTýÙ`editor@krishijagran.com
¿sÁÞø ¿±s «\jáT+` m 5, ÜsÁTeq+Ôá|ÚsÁ+` 695010, bþH ` 0471`4059009 yîTsTTýÙ` malayalam@krishijagran.com ¿£s ³¿£ ¿±s «\jáT+` yîTT<{ì n+ÔádT, 33/3, ;m+, eÖqüH, Â>& ¢V²[¢, d+ÈjYT q>·sY yîTsTTH sÃ&, sYm+M d¿+& d¼ , uÉ+>·ÞøSsÁT` 560094, bþH ` 0471`4059009 yîTsTTýÙ` kannada@krishijagran.com Ôá$TÞøH &T ¿±s «\jáT+` 126/329, Âs+&e n+ÔádT, nsÁØ{Ù sÃ&, ¿=&+u²¿£+, #îHîÕ ` 600024], bþH ` 044&48552070 yîTsTTýÙ` tamil@krishijagran.com |¥ÌeTuÉ+>±ýÙ ¿±s «\jáT+` m265, HûÔ J ¿±\ú, ¿=\¿£Ô ï` 700090, yîTsTTýÙ` bengali@krishijagran.com nkþ+ ¿±s «\jáT+` 65, Èbþ¯>Ã>´, _¿£sÁyT|PsY, & dÖÎsY` 781005, yîTsTTýÙ` assamese@krishijagran.com ;VäsY ¿±s «\jáT+` m|t`29, |ÚcÍÎ+È* ¿±+ |¢¿ùà, yîTT<{ì n+ÔádT, mdt.¿.|P¯ #î¿ùbþdT¼ m<T³, uË]+>´ sÃ&, bÍ{² ` 800001 yîTsTTýÙ` hindi@krishijagran.com
60
çbõ&¿ù¼ ý²+#Y
bþsY¦ +& jáÖ ý²+#Y #ûkþï+~ |Ó>Ã, m dÕÎsY ¿±sÁT Qhxks vkjS ,Lik;j dkj kþÎsY¼à m& wH dk LikVsl ~ Z ,fM'ku
{Ë yûT¿£sY ¿£+ |ú bþsY¦à +& jáÖ Vä«#Yu²«¿ù ¿±sÁT |Ó>Ã, ¿£+bþdT¼ d¾& H m dÕÎsY kþÎsY¼à m& wH ý²+#Y #ûd¾+~. &ó ©¢ýË cþsÁÖ+ýË |Ó>à kþÎsY¼à & ýÙ <ósÁ 7.21 \¿£\ sÁÖbÍjáT\T ¿±>± |ç{ËýÙ yû]jáT+{Ù <ósÁ 6.31 \¿£\ sÁÖbÍjáT\T. ¿=Ôáï yû]jáT+{Ùà yîTT<{ì ¿£+fñ çXâw÷yîT®q ¯ÜýË ç|CÉ+{Ù #ûjáT&+ È]Ð+~. mdÕÎsY kþÎsY¼à 1.5 ©³sY & ýÙ fÉ®{² jáT+ yû]jáT+{Ù 7.6 \¿£\ sÁÖbÍjáT\T, 1.2 |ç{ËýÙ fÉ®{² jáT+ yû]jáT+{Ù 6.5 \¿£\ sÁÖbÍjáT\T. bþsY¦ +& jáÖ m¿ì¨Å£L«{ìy &îÕÂs¿£¼sY (eÖÂsØ{ì+>´, dýÙà, d¯Çdt) nqTs >´ yîTV²sÃçÔ eÖ{²¢&TÔáÖ, ~ $ jîÖ>·< sÁT\ ¿Ã]¿£ yûTsÁÅ£ <ósÁ* n+<Tu²³TýË +#û ç|jáTÔá + #ûdÖï çbõ&¿ù¼ ç|CÉ+{Ù #ûjáT&+ýË ¿£+ |ú¿ì >·\ <ÆÔáýË uó²>·+>± rdTÅ£ q ¿£ #ásÁ«. B e\¢ ¿£+ |ú¿ì dÂ> +{ÙýËqÖ, yîTTÔáï+ eÖÂsØ{ÙýËqÖ Ôáq d¾Ü yîTsÁT>·T|sÁT#áT¿Ãe& ¿ì dV²¿±sÁ+ \_ódTï+~.
bþÎ m|t`3 |¢dt ç|Ôû«¿£Ôá
¼bþH s D ¿£+ |ú bþÎ {¡eýñ m|t`3 |¢dt kÍ sYVä«+& d{Ù uó²sÁÔYýË ý²+#Y #ûXæsÁT. B neT ¿±\T <ûXøeT+Ôá{² yîTT<\jáÖ«sTT. B HýÉÕH, |týÉÕH kþ¼sYýýË m¿£Ø&qT+#îÕH ¿=qT>Ã\T #ûjáTe#áTÌ. bþHýË &Ö«jáTýÙ d©ÎÛ Â¿yîTs d³|t ç|Ôû«¿£Ôá +~. +<TýË m|sÁÌsY m|t/2.0 Ôà u²³T 16 yîT>± |¾¿£àýÙ 1/3.1 +#Y dH àsY, 8 yîT>±|¾¿£àýÙ dH àsY ç|+{٠¿yîTs n+~dTïH sÁT. bþHÔà 105 & ç^\ |ÓýÙ¦` |t`eP« ç>·Ö|t d©ÎÛ rdT¿Ãe#áTÌ. jáTÖÈsY Ôáq¿ì ¿±e\d¾q³T¼>± ýÉHà m+#áT¿Ã>·\ M\T+~ +<TýË. <û ¿±¿£ +<TýË Ö«{¡ |Õ 4.0 jáÖ|t, d©ÎÛ |HÃsÁeÖ, çdÓØH bÍ¢wt, bÍyT w³¼sY e+{ì |Ó#ásÁT¢ Å£L& eÇ & ¦sTT. +<TýË 64 J; +³sÁ ýÙ kþ¼¹sCÙ eÇ & +~. B yîT®ç¿Ãmdt& ¿±sY¦ < Çs 256 J; esÁÅ£ |+#áe#áTÌ. ný²¹> ~ +ç& sTT& 6.0 eÖsÁüyîTýË <ó ]Ôá ¿£\sY zmdt 3.0 |Õ | #ûdTï+~. nd\T B V²ÃyT ³Hû |¾+>·sY ç|¾+{Ù dH àsY
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
+{ìç¹>fÉ&. 0.2 d¿£q¢ýËHû bþH nHý²¿ù #ûjáTe#áTÌq #îbþï+~ ¿£+ |ú. bþH¿ì |esY eÇ& ¿ì +<TýË 4000 m+@ V²#Y u²«³¯ eÇ & +~. n+<Te\¢ bþH¿ì ¹¿e\+ 5 eTTcÍ\ #ó ]¨ nsTTH Âs+&T >·+³\ u²«³¯ u²«¿£|t dTï+< ¿£+ |ú #îbþï+~.
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
61
|sÁT>·TÔÃ yîT] d #ásÁ +
#ás ¿ì esÁ+ý² | #ûdTï+~. ~ ¹¿e\+ #ás ¹¿ |sÁ¿±<TT>·T yûyîdTTÔá$ï+¿±\+ýË Xø¯sÁ e«ed\ +{ì¿¡ # ý² |jîÖ>·¿£sÁyûT. |sÁT>·T eTq Þø¢ýË¢ Ôû*>±Z \_ódTï+~. # ý² #áe¿£ýË \_ódTï+~ Å£L& . |sÁT>·T s dT¿Ãe&+ e\¢ # ý² ç|jîÖÈH \T H sTT. ¿±ú d¾ØH #á\¢>± +#á&+ $wjáT+ýË ~ ÔásÁ |< s \ ¿£+fñ # ý² yûT\T>± | #ûdTï+~. ¿± d {ì¿ùà, kå+<sÁ« kÍ<óH \Ôà ¿=~Ý¿±\+ bͳT eÖçÔáyûT eTTK+ yîTsÁT|Ú +³T+~. ¿±ú yîT\¢>± |]¹> ejáTdT < #áT¿Ãe& ¿ì, eTTK+ |Õ >±]+|Ú sÁ|¾Î+#á& ¿¡ ç¿£eT <Æ+>± |sÁT>·T eTTK+|Õ ýñ|q+>± s dT¿Ãy *. 1 |sÁT>·T #ás ¿ì |w¾jáTýÙ eÖdtØ>± | #ûdTï+~. #ásÁ + ýË|* eTT]¿ì ¿£q &újáT<T. 2 MTsÁT |sÁT>·T, ÔûHî, |dT|Ú, +¿± @<îÕH ç|P{Ù ¿£*|¾ < s dTÅ£ +fñ eTTK+|Õ >±]+|Ú |sÁT>·TÔáT+~. 3 yîT& yîqT¿£ q\T|Ú bþ>=³¼& ¿ì |Ú\¢ |sÁT>·TÔà eÖ*wt #ûjáÖ*. 4 |]¹> ejáTdT ¿£q &újáTÅ£ +& , eTTK+ |Õ >±]+|Ú ¿Ãd+ ç¿£eT <Æ+>± |sÁT>·T eTTK+ |Õ ýñ|q+>± s dT¿Ãy *. 5 #ásÁ + n+Ôá ¿±+Üe+Ôá+>± ýñ¿£bþsTTH , eTT&Ôá\T, eT#áÌ\T |& H , |sÁT>·TÔà eÖ*wt #ûdT¿Ãe&+ m+Ôà dÂsÕq º¿ìÔáà. 6 |sÁT>·T #ás ¿ì esÁ+ý²+{ì~. n+Ôû ¿±<T, B y s ¿ì Âs+&T kÍsÁT¢ E³T¼¿ì s dï, E³T¼¿ì bþsTTq yîTsÁT|Ú Ü]Ð #ûÅ£LsÁTÔáT+~. 7 yîTT{ìeT\ deTd« y ]+#á& ¿ì eTTK+ |Õ sÃE¿ì Âs+&T |P{²¢ ýñ|q+>± s dT¿Ãy *. m+& bþsTTq Ôás ÇÔá ¿£& ¹>dT¿Ãy *. ¿=~Ý sÃE\T esÁd>± ý² #û dï, yîTT{ìeT\T ÔáÐZbþÔ sTT.
{²« +>´ ý² eÖjáT+ #ûjáTe#áTÌ +>´ eTTK« ¿±sÁD+ m+&ýË mÅ£ Øe>± +&&yûT. mÅ£ Øe {²« m+&ýË Ü]¹> deTjáT+ýË MTsÁT dHçdÓØH s dT¿Ã¿£bþÔû, deTd« eT]+Ôá |sÁT>·TÔáT+~. {²«H¦ d¾ØH #áÖ&& ¿ì # ý² ndV²«+>± +³T+~. ¿±ú yûTeTT MT¿ì#ûÌ ¿= dTÞø yîÕq {ì|tà bÍ{ì+º MT #ûÔáT\ {²« +>´ y ]+#áT¿Ãe#áTÌ. 1 ¿¡s {²« +>´ y ]+#á&+ýË >=|Î>± | #ûdTï+~. B MTsÁT |dt¼ #ûd¾ Âs+&T #á+# \ bÍ\T, eT sÁd+ < ¿ì #ûs Ì*. {²« +>´ q @]jáÖ¿ì n |Õ¢ #ûjáÖ*. ¿=~Ý sÃEýË¢Hû #ásÁ + >±]+|Ú d+Ôá]+#áTÅ£ +³T+~. 2 {²« +>´ y ]+#á&+ýË ³yûT{² Å£L& # ý² u²>± | #ûdTï+~. B |jîÖÐ+#á&+ # ý² Ôû*¿£. MTsÁT B {²« +>´ q uó²>± ¿ì sÁT< Ý*. ¿£ y sÁ+ýËHû MT #ásÁ +ýË eT+º eÖsÁTÎ ¿£ |¾dTï+~. 3 |sÁT>·T, |dT|Ú Âs+&Ö ¿£*|¾ s dï ¿£ < ¿ì ÜsÁT¹> ýñ<T. B |jîÖÐ dï #ás ¿ì {²« +>´ deTkÍ« +&<T. ný²¹> #ásÁ + yîTsÁTdTï+~.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
62
$+<T`|d+<T
ÔásÁÖÒC² pdt Å£LýÙ ç& +¿ùà yûd$eTV俱\+ç|ÓÜ¿£e#ûsÁ+Ì>±d¾+~.+{²sTT.TTÔáÔáTseÚýËÁÖÒC²ÈH p«dt¿ì çÔ ÐÔû yûd$
TTÔáTeÚýË Xø¯s ¿ì ú{ì ýË|+ +&<T. ~ Xø¯s ¿ì #á\¢<H #ûÅ£LsÁTdTï+~. ný²¹> nHû¿£ sÃ>±\ qT+º $eTT¿ìï ¿£*ÎdTï+~. ÔásÁÖÒC² p«dt ÔájáÖsÁT#ûdT¿Ãe&+ Å£L& # ý² Ôû*¿£. ¿±e\d¾q |< s \T : ÔásÁÖÒC², 1 eT , 1 ¿£|ð ×dt Å£L«uÙà.
$<ó q+ : eTT+<T>± ÔásÁÖÒC² Ôá]Ð |³T¼¿Ãy *. <Þød]>± +&û Å£ |#áÌ Ô=Å£ Ø ¿£{Ù #ûd¾ Ô=\Ð+# *. mçsÁ uó²>± ºq ºq eTT¿£Ø\T>± ¿Ãd¾ |³T¼¿Ãy *. ný² #û dï $T¿£àsYýË yûd¾q|Ú&T u²>± ÔáÇsÁ>± $T¿ùà neÚÔáT+~. ¿=~Ý d|{ì¿ì >·TE¨, sÁd+ u²>± ¿£\TkÍïsTT. |ð&T sÁkÍ e&>·{²¼*. p«dtýË yû¹s |¢esY ¿£\|&+ ¿Ãd+ n+<TýË eT ¿±jáT |¾+& *. ¿=~Ý>± |ÚBH Å£ \T, >±¢dTýË ×dt yûd¾ q+<+>± ÔásÁÖÒC² p«dt çÔ >·+& .
n+<]¿¡ w¼yîT®q eTý²sTT Å£ ©ÎÛ
d$ ¿±\+ýË ×dtç¿¡yT n+<]¿¡ w¼yûT. MTsÁT B yûm|ð&î ÕH ÜH=#áTÌ. MTsÁT ¿±y \+fñ eTý²sTT Å£ ©ÎÛ
dT\uó+>± ÔájáÖsÁjûT« sÁ+CÙ eÖ¿ùfÉýÙ
yûT¿ùfñýÙ MT #ûsÁTd T¿Ãe#á T Ì.
@ dÓÈHýËHîÕH # ý² Ôû*>±Z ÔájáÖsÁT ~ n+< ]¿¡ | e¹ s {Ù ç& + ¿ù > ± eÖ]bþÔáT+~. B nÜ<¸T\ ¿Ãd+, |¾\¢\ ¿Ãd+ yî+³Hû ÔájáÖsÁT #ûjáTe#áTÌ. ~ # ý² Ôû*¿£ Å£L& . ¿±e\d¾q |< s \T : 1 ¿£|ð Âs+CÙ p«dt, 1`2 {¡ dÖÎH n\¢+ sÁd+, 4 #á+# \ eT sÁd+, 2 #á+# \ |+#á< sÁ, 1 ¿£|ð kþ& , 4`5 |ÚBH Å£ \T. $<ó q+ : eTT+<T>± 1 ¿£|ð Âs+CÙ p«dt e&>·{²¼*. |ð&T p«dtýË kþ& , eT sÁd+, |ÚBH Å£ \T, úsÁT yûd¾ ¿£\bÍ*. |ð&T p«dt e&>·{ì¼ n+<TýË n\¢+ sÁd+ ¿£\bÍ*. ¿£ Âs+CÙ yûT¿ùfñýÙ d¾<ÆyîT®+~. >±¢dTýË ×dT eTT¿£Ø\T yûd¾ dsYÇ #ûjáT+& .
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
+{Ë¢Hû ÔájáÖsÁT #ûdT¿Ãe#áTÌ. ¿±e\d¾q |< s \T : 2 ¿£|ð\ bÍ\T, nsÁ ¿£|ð ¿£+&îHà& $TýÙØ, bÍeÚ ¿£|ð bÍ\bå&sÁT, nsÁ#á+# jáÖ\Å£ \T, |¾kÍï, u²< + eTT¿£Ø\T, r|¾ mÅ£ Øe>± ¿±y \qTÅ£ Hûy ]¿ì eTÖ&T |<Ý #á+# \ |+#á< sÁ. $<ó q+ : n |< s © u²>± ¿£\bÍ*. |¾kÍï, u²< + # Å£ Ôà eTT¿£Ø\T>± #ûd¾ |³T¼¿Ãy *. n Ôás ÇÔá y {ì bÍ\ýË yûd¾ ¿£\bÍ*. |+#á< sÁ sÁTº {ì¼ yûdT¿Ãy *. nú ¿£*|¾q Ôás ÇÔá $T¿£ÌsY Å£ ©ÎÛ yîÖ&ýË yûd¾ >·{ì¼ |&û+<TÅ£ ç|ÓÈsYýË +# *. 7`8 >·+³\ Ôás ÇÔá dsYÇ #ûjáT& ¿ì eTý²sTT Å£ ©ÎÛ d¾<Æ+>± +³T+~.
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
63
T\²ý| ¥ s
s ¥ |*Ô \T
pýÉÕ
2017
yûTw
e wuó
MTÅ£ eÖd+ |sÃ|¿±sÁ+, d< ÒÛeq\Ôà >·&TdTï+< >·Dñwt J n+³TH sÁT. de\T, |ÚD« ¿±sÁ«ç¿£eÖ\T Å£L& ÈsÁT>·TÔ sTT. eÖqd¾¿£+>± ¿±sÁ«uó²sÁ+ n~ó¿£+>± +³T+~.
MTÅ£ ¿ÃsÁT¼ e«eVäs \T ¿£*d¾ ekÍïsTT. MT eÖ³ n+<]ú dyîÖ V²q|sÁTdTï+~. n~ MTÅ£ ý²_ódTï+~. sÃ>·«+ |³¢ nçXø<Æ>± +&e<TÝ.
uó²eq\T, d+yû< qo\ÔáýË ¿=³T¼Å£ bþsTT çdÓï kÍ+>·Ôá«+ #ûjáTe<Ý >·DñwtJ MTÅ£ d\Vä dTïH sÁT. úsÁT, ç|y V² |< s \T MTÅ£ |ÖÔáT¿£+ #ûkÍïsTT.
¿£s س¿£
¿£q«
MTÅ£ Hî\ # ý² d+ÔÃw+>± +³T+~. ¿=Ôáï ¿±sÁ«ç¿£eÖ\T yîTT<\T |&Ô sÁT. $TçÔáT\T, d V¾²ÔáT\Ôà ¿£\TdTÅ£ q+<+>± +{²sÁT. deÖÈ+ýË > sÁe eTs «<\T \_ókÍïsTT.
d¾+V² MTÅ£ pH eÖd+ýË $TçXøeT | *Ô \T +{²sTT. MT Å£ ³T+ duóT«\Ôà MTÅ£ deTjáT+ u²>± >·&TdTï+~. MTÅ£ y ] dV²¿±sÁ+ u²>± \_ódTï+~.
MT y ¿±ÌÔáTsÁ«+Ôà eT+º d + +<ó u²+<ó y «\T |sÁT>·TÔ sTT. uó$w«ÔáTï MT ¿Ãd+ >=| Î | *Ô * < º +º+~. ýË#áH sÁÖ|yîT®q deT ~Æ |sÁT>·TÔáT+~. s=eÖHà¿ì eT+º deTjáT+.
ÔáT\
e ¥Ì¿£
<óqTdTà
MTÅ£ eÖd+ ç|ÜÅ£L\+>± +&û ne¿±Xø+ +~. # ý² C²ç>·Ôáï>± +& *. MTÅ£ sÃ>·« deTd«\T s e#áTÌ. eÖqd¾¿£+>± Å£L& MTsÁT ndÇdÔá |ÓýÙ njûT« ne¿±Xø+ +~.
MTÅ£ Hî\ eT+º |*Ô \T ¿£ \ T>· T Ô sTT. $TçÔá T * ¿£ \ TkÍï s Á T . y ]Ôà ¿£ * d¾ $+<T\T, $HÃ< \T, $VäsÁjáÖçÔá\ ¿Ãd+ KsÁTÌ #ûkÍïsÁT. C²ç>·Ôáï>± +& *.
MTÅ£ Hî\ Xø uó + ¿£ \ T>· T Ôá T +~. MT ] ¿£ e«eVäs ýË¢ d s Õ q bÍ¢ +>´ +³T+~. ÔásÁT\¿ì dVäjáT+ #û d ç|jáTÔá + #ûkÍïsÁT. sÃ>·«+ yîTsÁT>±Z +³T+~.
eT¿£sÁ
Å£ +uó
MTq
MTÅ£ Hî\ eT<ó«eT |*Ô \T +{²sTT. yû T <ó à | sÁ y î T ® q ¿±sÁ«¿£ý²bÍ\T ÈsÁ|& ¿ì Hî\ eT+ºf. s=eÖHà¿ì ¿±\+ nqTÅ£L\+. sÃ>±« C²ç>·Ôáï>± ¿±bÍ&T¿Ãy *.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
$T<¸Tq
MT eTqdT mHà ýË#áq\Ôà n*d¾ b þÔá T +~. eTqdTýË ¿Ã|+ |³T¼¿Ãe<TÝ. ný² #û dï mý²+{ì n w¼eTÖ ¿£\>·Å£ +& C²ç>·Ôáï>± +&e#áTÌ. C²ç>·Ôáï>± +&+& .
MTýË < Ð q sÁ#ásTTÔáú, ¿£ Þ ²¿±sÁ T & ú Ôá q ¿£ Þ ø ç| < ]ô+#á& ¿ì M\T ¿£*Î+#á+& . çbõ | w qýÙ ¿±sÁ«¿£ý²bÍýË¢ bÍý¤ZHû+<TÅ£ Å£L& ~ # ý² eT+º deTjáT+.
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
64
;dÓdÓ× |Õ 450 ¿Ã³¢ qw¼|]VäsÁ+
bÍ ¿ìksÁÍïTH<îç¿ìÕÇbÍ¿ì¿{Ù¿£uËsYd¾¯dt¦ (|ÓdÓ;&&), ;dÓ¿ìdÓ×|ðÅ£2014`2023|Î+<eT<ó« > sÁ$+#áÅ£ +& dTeÖsÁT 450 ¿Ã³¢ sÁÖbÍjáT\ qw¼|]VäsÁ+ & eÖ+& #ûkþï+~. |ÓdÓ; {¡eýñ uó²sÁÔá ç¿ì¿{Ù uËsY¦¿ì HÃ{¡dt |+|¾f+~. HÃ{¡dtýË bÍ¿ìkÍïH ç¿ì¿{Ù uËsY¦, ÔáqÅ£ 6 ¿Ã³¢ 95 \¿£\ 76 yû\ 405 & \sÁ¢ qw¼+ È]Ðq³T¢ |s=Ø+~. m+<T¿£+fñ uó²sÁrjáT {¡yT qe+ sÁT 2014, & Xè+ sÁT 2015 d¾¯dt &ýñ<T. Ôás ÇÔá ;dÓdÓ׿ì HÃ{¡dT |+| & +~.
>ÃýÙ¦ yîT&*dt¼ dTdÓ sÃÈsY ]fÉ®Âs +{Ù
|s n+Ôá*+|¾s ¨r¿jáù d¾T ÇeT¿¯sYsY ¿>ÃýÙì >·¦ Tyî&uÉT&*dtÕ #î¼|dTdÓ¾Î+~.sÃÈsYsÃÈsY¹sÞø]jî¢ ÔáqÖ |s *+|¾¿ùà `2016 ýË 50 MT³sÁ¢ ³sY |Õ¢ bþ{¡ýË dÇsÁ |<¿£+ Â>\T#áTÅ£ +~. ný²¹> 50 MT³sÁT¢ 400 MT³sÁ¢ ³sY |Õ¢ýË ¿±+d« |<¿£+ Ôáq |sÁT MT< +~. \+&H |s *+|¾¿ùà`2012ýË yîT Ô=*kÍ] n&T>·T |{ì¼+~. eTÖ&T kÍsÁT¢ ¿±+d« |<¿± yîT dÇ+Ôá+ #ûdTÅ£ +~. uÉ]¢HýË 2011 ýË È]Ðq jáTÖsÃ|¾jáTH #ó +|¾jáTHw¾|týË yîT n+Ôás ¨rjáT kÍsTTýË n&T>·T |{ì¼+~.;;dÓ sÃÈsY ç|kÍïeq >·T]+º Ôî*jáTCñd¾+~. »HûqT q Ôá kÍq+ýË +&>±Hû ³ýË¢+º $sÁ$T+#áT¿Ãy \qTÅ£ +³TH qT,µ n #î|¾Î+< yîT. uÉ]¢H 2011ýË È]Ðq jáTÖsÃ|¾jáTH #ó +|¾jáTHw¾|týË 50 MT³sÁ¢ ³sY |Õ¢ bþ{¡ýË yîT dÇsÁ |<¿£+ Â>\TÌÅ£ +~. n|Î{ì qT+º bþ{¡ýË yîT mesÁÖ Â>\eýñ¿£bþjáÖsÁT. yîT esÁd>± eTÖ&T kÍsÁT¢ jáTÖsÃ|¾jáTH #ó +|¾jáTHw¾|týË 100 MT³sÁT¢, 400
MT³sÁ¢ýË dÇsÁ |<¿±\T Â>\TÌÅ£ +~. yîT Ôáq ç¿¡& deTjáT+ >·T]+º eÖ{²¢& TÔáÖ, » +<TýË, dy Þø ¢ dÓÇ¿£]+#á& +, HûsÁTÌ¿Ãe&+, d+us \T ÈsÁT|Ú¿Ãe&+ +{²sTT. HûqT |<Ý {ËsÁ yîT+{ÙýË <ûXæ ¿ì ç|Ü ~óÔáÇ eV¾²+#á& # ý² >=|Î $wjáT+>± uó²$dTïH qT,µ n+~. sÃÈsY yîTTÔáï+ 30 n+Ôás ¨rjáT |<¿±\Ôà ]fÉ®sY neÚÔÃ+~.
10 e kÍ] u²]àýËH z |H Â>\TÌÅ£ q q& ýÙ
q& ýÙ dÎsTTHu²]àýËH kͼsY |ÕfÉqýÙ bþ{¡dt ç¿¡ýË¢& ¿±sÁçd¾¼jT&TáÖ¿ì #îs |ýÙ +~q &=$T ¿ù
~¸jáTyT z& +º fÉ®{ìýÙ Â>\TÌÅ£ H &T. nÔá&T eÖ«#YýË &=$T ¿ù ¹¿e\+ 51 eTTcÍýË¢ 6`4, 6`3 Ôà z& +# &T. B Ôà q& ýÙ 10e kÍ] fÉ®{ìýÙ Ôáq |]³ qyîÖ<T #ûdTÅ£ H &T. dÓ jáÖ]{¡ýË eTÖ&e Hî+ sÁTýË q q& ýÙ >·Ôá y sÁ+ yîÖ+fñ ¿±sâ eÖd¼sYà fÉ®{ìý٠ţL& 10 e kÍ] Â>\TÌÅ£ H &T. ~¸jáTyT dMT |ÕqýÙ eÖ«#YýË ç||+#á eTÖ&e s «+¿ì+>´ bõ+~q fÉ dt ç¿¡& ¿±sÁT&T jáÖ+& eT¹s z& +º {ËsÁ yîT+{ÙýË |ÕqýÙýË #óT <¿ìØ+#áTÅ£ H &T. ¿±ú nÔá&T nÔá&T q& ýÙ #ûÜýË z³$T bÍ\T ¿±e\d¾ eºÌ+~. q& ý٠ţL& yîTT<{ì d{Ù >·{ì¼ bþ{² bþ{¡>± q& º+< |ðÅ£ H &T. »eÖ«#YýË @<îÕH ¿±e#áTÌ. HûqT VÕ² ¿±¢dt fÉ dt & qT. n+<Te\¢ ~¸jáTyT ¿= Ôá|ð\T #ûXæ&Tµ nH &T q& ýÙ.
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
66
yîÖ
s È¿¡jáT+
yîÖB +bÍ¿ù¼: #îÕH duÙyîTÂsÕH ç|kÍïeq ÜsÁdØ]+ºq l\+¿£
B l\+¿£ |sÁ«³q ç|uó²e+ dÎw¼+>± ¿£ |¾kþï+~. l\+¿£ uóç<Ô eT+çÜÔáÇ XæK #îÕH duÙyîTÂsÕH ¿=\+uË bþsÁT¼ýË +#áTÔ eT+³Ö #îÕH #ûd¾q ç|kÍïeq ÜsÁdØ]+º+~. l\+¿£ n¿Ã¼ sÁT 2014 ýË ºe]kÍ]>± ¿£ #îÕH duÙyîTÂsÕH ¿=\+uË bþsÁT¼ýË +&& ¿ì nqTeTÜ+º+~. < uó²sÁÔá<ûXø+ rçe+>± e«Ü¹s¿ì+º+~. #îÕH duÙyîTÂsÕH n¿£Ø& +#á& ¿ì |sTTº+>´ #ûd¾q n|ÓýÙ ÜsÁdØ]+º+~. @H &Ö l\+¿£ #îÕH duÙyîTÂsÕH ¿=\+uËýË +#û n|ÓÎýÙ |ð¿Ãýñ<T. uó²sÁÔY, l\+¿£ eT<ó« 1987 ýË È]Ðq ¿£ |sÁdÎsÁ |Î+<+ýË uó²>·+>± sÁT <ûXæ\ ׿£«Ôá, nK+&Ôá, uóç<Ôá <î ÒÜHû $<ó+>± uóÖuó²>± |jîÖÐ+#áTÅ£ Hû+<TÅ£ @ <ûXæ ¿¡ nqTeTÜ eÇ &ýñ<T.
s uËjûT ¿±\+ýË eÖqTjûTýÙ yîT®ç¿ÃH m<TsÃØuËÔáTq dy Þø ¢ n<ó«Å£ m ¿£ýË¢ eÖqTjûTýÙ çbÍyîHàýËT®ç¿ÃHÈ]Ðq# ]çÔ Ôá ¿£ $ÈjáT+ qyîÖ<T #ûdTÅ£ H sÁT. çbÍHà s È¿¡jáÖýË¢ n|]ºÔáT& >± uó²$+#á &û 39 @Þø¢ yîT®ç¿ÃH <ûXø+ýË nÔá«+Ôá |¾q ejáTdTØ&îÕq, jáTTe s çw¼|Ü. eÖqTjûTýÙ yîT®ç¿ÃH m<T³ |ð&T # ý² dy Þø ¢ H sTT. çbÍHàýË¿ì e#ûÌ XøsÁD²sÁT\ d+K« ÔáÅ£ Øe>± +~. ~¿±¿£ yî T ® ç ¿ÃH Ôá q d eTd «* |]wØ]+#áT¿Ãeýd¾q dy * Å£L& m<TsÃØy *à +~. 2016ýË çbÍHàýË 85 yû\ eT+~ XøsÁD²sÁT\T e# ÌsÁT. ]¿£ d+dØsÁD\T q&TdTïq çbÍHàýË ç|uóTÔáÇ KsÁTÌ ÔáÐZ+#á&+ Å£L& ¿£ |<Ý
¿£ w¾ C²>·sÁDY, pH 2017
dy \T>± |]D$TdTï+~. kÍeÖ ¿£ uóç<Ôá, ç|uóTÔÃÇ<ë>±\ |Õ KsÁTÌýñ |<Ý ¿£Üïý² yûý²&TÔáTH sTT. çbÍHàýË ¿=Ôáï ç|uóTÔáÇ+ m<T³ jáTTeÅ£ \Å£ bÍ~ó ne¿±Xæ\T Å£L& ¿£*Î+# *àq nedsÁ+ +~. <ûXø+ýË sÁT<ë>· deTd« m<TsÃØe&+ýË yîÕ|\«yûT |HýË ÂsÕ{ìdt¼ bͯ¼ ç|C²<sÁD bõ+<& ¿ì eTTK« ¿±sÁD+>± uó²$dTïH sÁT. www.krishijagran.com I hindi.krishijagran.com
Published on 23rd & Posted on 25th & 26th at NDPSO of Every Month
RNI No. DELTEL/2015/65784
Postal Reg. No. DL-SW-1/4193/16-18