ΚΡΙΤΙΚΗ / ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ: 3/06, 3-12
£· ÌÔÚÔ‡Û·Ó ÔÙ¤ ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ Ó· Â›Ó·È ÓˆÙÂÚÈΤ˜; ∑ËÙ‹Ì·Ù· ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ Sandra Harding ηıËÁ‹ÙÚÈ· ∫ÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ Î·È ™˘ÁÎÚÈÙÈ΋˜ ∂η›‰Â˘Û˘ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ Ù˘ ∫·ÏÈÊfiÚÓÈ·, §Ô˜ ÕÓÙ˙ÂϘ (UCLA)
¶ƒ√§√°π∑√¡∆∞™ ∆∏¡ SANDRA HARDING ∏ Sandra Harding, ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜ ÊÂÌÈÓ›ÛÙÚÈ· Ì ڈÙÔÔÚÈ·Îfi ¤ÚÁÔ ÛÙË ‰È·Ú·ÁÌ¿Ù¢ÛË Ù˘ ‰ÈÏËÌÌ·ÙÈ΋˜ Û¯¤Û˘ ·Ó¿ÌÂÛ· ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È ÙËÓ Ù¯ÓÔÏÔÁ›· ·fi ÙË ÌÈ· Î·È ÙÔ ÊÂÌÈÓÈÛÌfi ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË, Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ‹ Î·È ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·. ∂›Ó·È ηıËÁ‹ÙÚÈ· Âη›‰Â˘Û˘ Î·È Á˘Ó·ÈΛˆÓ ÛÔ˘‰ÒÓ ÛÙÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ UCLA ÛÙÔ Los Angeles. ∆Ô ¤ÚÁÔ Ù˘ Â›Ó·È ·ÔÙ˘ˆÌ¤ÓÔ Û ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ‚È‚Ï›ˆÓ fiˆ˜ ÙÔ The Science Question in Feminism (1986), Is science Multicultural? Postcolonialisms, feminism epistemologies (1998), Whose Science? Whose Knowledge? Thinking from Women’s Lives (1991). ∂ÈϤÔÓ, ÛÙÔ˘˜ Ù¤ÛÛÂÚȘ Û˘ÏÏÔÁÈÎÔ‡˜ ÙfiÌÔ˘˜, ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÂÈÌÂÏ‹ıËΠÙËÓ ¤Î‰ÔÛË, Ú·ÁÌ·Ù‡ÂÙ·È ı¤Ì·Ù· ÊÂÌÈÓÈÛÙÈ΋˜ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁ›·˜ ηıÒ˜ Î·È ÙË Û¯¤ÛË Ê‡ÏÔ˘ Î·È ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜. ∆Ô ‚È‚Ï›Ô Ù˘ The Science Question in Feminism ÂΉ›‰ÂÙ·È ÙÔ 1986 Î·È ÙÔ 1987 ÎÂÚ‰›˙ÂÈ ÙÔ ‚Ú·‚Â›Ô Jessie Bernard Ù˘ American Sociological Association. ∆·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ‰Èı˘Ú·Ì‚ÈΤ˜ ÎÚÈÙÈΤ˜, fiˆ˜ ·˘Ù‹ Ù˘ Donna Haraway, ÙÔ ıˆÚÔ‡Ó «ˆ˜ ÙÔ Î·Ï‡ÙÂÚÔ [‚È‚Ï›Ô] Ô˘ ¤¯ÂÈ ÁÚ·ÊÙ› ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ÛÙȘ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È ÙˆÓ ıˆÚÈÒÓ ÁÈ· ÙË ÁÓÒÛË» (1987). °Ú·Ì̤ÓÔ ÛÙ· ̤۷ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1980 Î·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ÛÙ· ̤۷ ·˘ÙÔ‡ Ô˘ ÔÓÔÌ¿ÛÙËΠ‰Â‡ÙÂÚÔ Î‡Ì· ÙÔ˘ Á˘Ó·ÈΛԢ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈÎÔ‡ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜, ÙÔ ‚È‚Ï›Ô ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ÙËÓ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘, ÌÂÙ·ı¤ÙÔÓÙ·˜ ÙÔ Ì¤¯ÚÈ ÙfiÙ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi ÁÈ· ÙË ı¤ÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË ÛÙËÓ ›‰È· ÙË ‰ÔÌ‹ Î·È ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘. ™ËÌ·ÙÔ‰ÔÙÂ›Ù·È ¤ÙÛÈ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ÙÔ ¤Ú·ÛÌ· ·fi ÙËÓ Á˘Ó·ÈΛ· ÂÚÒÙËÛË ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË, ÛÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÛÙÔ ÊÂÌÈÓÈÛÌfi, ÛÙÔ Î·Ù¿ fiÛÔ ‰ËÏ·‰‹ Â›Ó·È ‰˘Ó·Ùfi Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡-
4
Sandra Harding
Ì ÙȘ ÂÈÛً̘ fiÙ·Ó ·˘Ù¤˜ Â›Ó·È ÙfiÛÔ ¤ÓÙÔÓ· ηıÔÚÈṲ̂Ó˜ ·fi ·Ó‰ÚÔÎÂÓÙÚÈο Î·È ·ÛÙÈο ÚfiÙ˘·. √ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈÎfi˜ ÂÌÂÈÚÈÛÌfi˜, Ë ıˆڛ· Ù˘ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈ΋ ı¤Û˘ (feminist standpoint theory) Î·È Ô ÊÂÌÈÓÈÛÙÈÎfi˜ ÌÂÙ·ÌÔÓÙÂÚÓÈÛÌfi˜ ÔÈ ÙÚÂȘ ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈΤ˜ ·fi„ÂȘ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ‰È·¯ÂÈÚÈÛÙ› ̤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ÙÔ ‰›ÏËÌÌ· ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔÓ ÊÂÌÈÓÈÛÌfi Î·È ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË_·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙÔÓ ¿ÍÔÓ· ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ Ù˘ Harding ̤۷ ·fi ÙËÓ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓË Ú·ÁÌ¿Ù¢ÛË ÙfiÛÔ ÙˆÓ Û˘ÓÂÂÈÒÓ fiÛÔ Î·È ÙˆÓ ·ÓÙÈÊ¿ÛÂÒÓ ÙÔ˘˜. ∏ Harding ·Ó·Ï‡ÂÈ Î·È ·ÌÊÈÛ‚ËÙ› Ù· ‰›ÔÏ·/‰È¯ÔÙƠ̂˜ ÙfiÛÔ Ù˘ ·Ú·‰ÔÛȷ΋˜ fiÛÔ Î·È Ù˘ ÈÔ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÛΤ„˘ fiˆ˜ ‚ÈÔÏÔÁÈÎfi ʇÏÔ/ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ʇÏÔ, ʇÛË/ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ Î·È ˘ÔÎÂÈÌÂÓÈÎfiÙËÙ·/·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎfiÙËÙ·, οÓÔÓÙ·˜ Ê·ÓÂÚ‹ ÙË ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÛËÌ·Û›· Ô˘ ·ÔÎÙÔ‡Ó ÔÈ fiÚÔÈ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ‰ÈfiψÓ/‰È¯ÔÙÔÌÈÒÓ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÛÙÈÁÌ‹, ÙÔÓ ÙfiÔ, ÙË Ê˘Ï‹, ÙȘ Ê˘Ï¤˜ Î·È Ù· ʇϷ, fiˆ˜ ›Û˘ Î·È ÙËÓ ·‰˘Ó·Ì›· ÔÚÈÛÌÔ‡ ÂÓfi˜ Û˘ÏÏÔÁÈÎÔ‡ ˘ÔÎÂÈ̤ÓÔ˘. Ÿˆ˜ ‡ÛÙÔ¯· ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ Ë ›‰È·, ÛÙË ÊÂÌÈÓÈÛÙÈ΋ ıˆڛ· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ˘¿ÚÍÂÈ ÙÔ «ÂÌ›˜» ηıÒ˜ Ë «Á˘Ó·›Î·» ·Ô‰ÔÌÂ›Ù·È Û «Á˘Ó·›Î˜». ™ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô Ù˘ ‚È‚Ï›Ô Science and Social Inequality: Feminists and Postcolonial Issues (2005), Ú·ÁÌ·Ù‡ÂÙ·È ÙËÓ Â›‰Ú·ÛË ÙˆÓ ÌÂÙ··ÔÈÎÈ·ÎÒÓ (postcolonial) ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂˆÓ Î·È ÙÔ˘ ÊÂÌÈÓÈÛÌÔ‡ ÛÙËÓ ÌÂϤÙË Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜. ∞ӷχÂÈ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ «ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋˜ ÙÔÈÎfiÙËÙ·˜» ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÁÓˆÛÙÈÎÒÓ Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ, ʈٛ˙ÔÓÙ·˜ ÙÔ Ò˜ Ù· ‰È¿ÊÔÚ· Ù¯ÓÔÂÈÛÙËÌÔÓÈο ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ù˘Á¯¿ÓÔ˘Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋˜ ÛËÌ·Û›·˜ Î·È ÚfiÛÏ˄˘ ·fi ÙȘ ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÔÏÈÙÈÛÌÈο ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÔÌ¿‰Â˜. ªÂ ÔÈÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜, ÂÔ̤ӈ˜, ÙfiÛÔ ÔÈ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈΤ˜ fiÛÔ Î·È ÔÈ ÌÂÙ··ÔÈÎÈÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÛÙËÓ ÌÂϤÙË Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘; ¶ˆ˜ ÂÓÙ¤ÏÂÈ Î¿ÓÔ˘Ì ÂÈÛÙ‹ÌË; ∏ ·¿ÓÙËÛË Ù˘ ‰ÂÓ ÌÔÚ› ·Ú¿ Ó· Â›Ó·È Ë ·Ô‰fiÌËÛË ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÙÔ˘ ÂÚˆÙ‹Ì·ÙÔ˜ ηıÒ˜ Î·È Ë ·Ó·ÙÚÔ‹ ÙÔ˘ ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘ ÙˆÓ ÂÓÓÔÈÒÓ, ÚÔÙ›ÓÔÓÙ·˜ Ӥ˜ ηÙ¢ı‡ÓÛÂȘ ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ Ô˘ ÛÎÂÊÙfiÌ·ÛÙ ÙËÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎfiÙËÙ·, ÙËÓ Ì¤ıÔ‰Ô Î·È ÙÔÓ ·Ó·ÛÙÔ¯·ÛÌfi ÁÈ· ¤Ó· Ó¤Ô Ì¤ÏÏÔÓ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ Ô˘ ı· Â›Ó·È ·ÓÔȯÙfi Î·È ¯ˆÚ›˜ ÚÔηٷϋ„ÂȘ Û fiϘ ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈο Î·È ÔÏÈÙÈÛÌÈο ‰È·ÌÔÚÊÔ‡ÌÂÓ˜ ˘ÔÎÂÈÌÂÓÈÎfiÙËÙ˜, Û˘ÏÏÔÁÈÎfiÙËÙ˜ Î·È ÂÌÂÈڛ˜. ∂Ï›˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ Ë ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ·˘Ù‹ ı· οÓÂÈ ·ÔÏ·˘ÛÙÈÎfiÙÂÚË ÙËÓ ÔÌÈÏ›· Ù˘ ÚÔÛÎÂÎÏË̤Ó˘ Ì·˜ Î·È ÂÏ›˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ ·˘Ùfi ı· Â›Ó·È Ë ·Ú¯‹ ÌÈ·˜ Û˘˙‹ÙËÛ˘ Ô˘ ¤¯ÂÈ ·ÚÎÂÙ‹ ·Ú¿‰ÔÛË ÛÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÛÙÔ ‰˘ÙÈÎfi ÔÓÔÌ·˙fiÌÂÓÔ ÎfiÛÌÔ, ·ÏÏ¿ Î·È Â‰Ò ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ı· ¤¯Ô˘Ì ÙË ¯·Ú¿ Ó· ·ÓÙ·ÏÏ¿ÍÔ˘ÌÂ Î·È Ó· ‰ÔÎÈÌ¿ÛÔ˘Ì ·˘Ù¤˜ ÙȘ ȉ¤Â˜ Î·È ·˘Ù‹ ÙËÓ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋. ™¿Û· §·‰¿ ∞Ó·ÏËÚÒÙÚÈ· ∫·ıËÁ‹ÙÚÈ· ∞Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÔ‡ ™¯Â‰È·ÛÌÔ‡ ∆Ì‹Ì· ∞Ú¯ÈÙÂÎÙfiÓˆÓ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏÂÈÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢
£· ÌÔÚÔ‡Û·Ó ÔÙ¤ ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ Ó· Â›Ó·È ÓˆÙÂÚÈΤ˜;
5
ªÔÚÔ‡Ó ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ Ó· Â›Ó·È ÓˆÙÂÚÈΤ˜; º˘ÛÈο Î·È Â›Ì·ÛÙ ÂÊfiÛÔÓ „ËÊ›˙Ô˘ÌÂ, Ô‰ËÁԇ̠·˘ÙÔΛÓËÙ·, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈԇ̠˘ÔÏÔÁÈÛÙ¤˜, ¤¯Ô˘Ì ÙËÓ ›‰È· Âη›‰Â˘ÛË Î·È ¿Óˆ-οو ÙȘ ›‰È˜ ‰Ô˘ÏÂȤ˜ Ì ÙÔ˘˜ ¿Ó‰Ú˜, ÎÔÈÙԇ̠ÚÔ˜ ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ, ‰ÂÓ Â›Ì·ÛÙ ȉȷÈÙ¤Úˆ˜ ıÚËÛ΢fiÌÂÓ˜ Î·È ÈÛÙ‡ԢÌ fiÙÈ ÌÔÚԇ̠ӷ ʤÚÔ˘Ì ·ÏÏ·Á¤˜ ÛÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ. ∫·È fï˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÎÚÈ‚Ò˜ Ë ›‰È· Âη›‰Â˘ÛË, Ë ›‰È· ÌfiÚʈÛË Î·È ÔÈ ›‰È˜ ‰Ô˘ÏÂȤ˜ Ô˘ ·›ÚÓÔ˘Ì ̒ ·˘Ù¤˜ ÙˆÓ ·Ó‰ÚÒÓ. ∏ Âη›‰Â˘ÛË Î·È ÔÈ ‰Ô˘ÏÂȤ˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È Û¯Â‰È·Ṳ̂Ó˜ ÁÈ· Ì·˜, ÁÈ· ÙËÓ ‰È΋ Ì·˜ ˙ˆ‹ Î·È ‰ÂÓ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Ì ı¤Ì·Ù· Ô˘ Â›Ó·È È‰È·›ÙÂÚ· Î·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ÁÈ· Ì·˜. ∂ÈϤÔÓ Â›Ó·È ¯·ÌËÏfiÌÈÛı˜ Î·È ÂÈÊ˘Ï¿ÛÛÔ˘Ó ÏÈÁfiÙÂÚ˜ ¢ηÈڛ˜ ÁÈ· ÚÔÒıËÛË. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi ÂÌ¿˜ ¤¯Ô˘Ì ‰ÈÏ‹ ̤ڷ ÂÚÁ·Û›·˜ Û˘Ó˘ÔÏÔÁ›˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓÏË ‰Ô˘ÏÂÈ¿ Î·È ÙȘ ˘Ô¯ÚÂÒÛÂȘ ÛÙËÓ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·. ∂ÓÙ¤ÏÂÈ, ·Ó οÔÈÔ˜ ÍÂÎÈÓ‹ÛÂÈ ·fi ÙËÓ ÔÙÈ΋ ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Î·È ÛÎÂÊÙ› ÙËÓ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ· Î·È ÙÔÓ ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓÈÛÌfi, οÓÔÓÙ·˜ ÙË ‰È¯ÔÙfiÌËÛË ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ ÓˆÙÂÚÈÎÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÔ‡, ÙfiÙ ·˘Ù‹ Ë ‰È¯ÔÙfiÌËÛË Î·Ù·ÚÚ¤ÂÈ. °È· ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ‰È¯ÔÙfiÌËÛ˘ ı· ‹ıÂÏ· Ó· ÌÈÏ‹Ûˆ Û‹ÌÂÚ·. ∞˘Ù‹ Ë ‰È¯ÔÙfiÌËÛË, ·˘Ùfi ÙÔ ‰›ÔÏÔ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο, ÎÚ‡‚ÂÈ Î¿ÔÈ· ı¤Ì·Ù· Ù· ÔÔ›· ¤¯Ô˘Ó Ó· οÓÔ˘Ó Ì ÙȘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ Ú·ÎÙÈΤ˜ Î·È ÙȘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ÔÏÈÙÈΤ˜. ∞Ó Î·È Û‹ÌÂÚ· ı· ÂÈÎÂÓÙÚˆıÒ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË, ˘¿Ú¯Ô˘Ó Î·È ¿ÏϘ Ù˘¯¤˜ ÙȘ Ôԛ˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ ı›ÍÔ˘ÌÂ. ∫·Ù·Ï‹Áˆ ÛÙÔ fiÙÈ Ë ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ· ‰ÂÓ Â›Ó·È ÙfiÛÔ ÚÔԉ¢ÙÈ΋ ÁÈ· ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙȘ ÂÈÛً̘ ·ÏÏ¿ Î·È ÔÏÏ¿ ¿ÏÏ· ı¤Ì·Ù·. £· ÍÂÎÈÓ‹Ûˆ Ì ÌÈ· ÂÈÛÎfiËÛË ÙˆÓ ÎÚÈÙÈÎÒÓ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Á›ÓÂÈ ·fi ÊÂÌÈÓ›ÛÙÚȘ Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· 35 ¯ÚfiÓÈ· Î·È ı· ÌÈÏ‹Ûˆ ηÙfiÈÓ ÁÈ· ÙËÓ ·Ú¯È΋ ÙÔ˘˜ ÚԤϢÛË, Ë ÔÔ›· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û ¤Ó· Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ‚È‚Ï›Ô Ô˘ ›Ûˆ˜ ÔÏϤ˜ Ó· ¤¯ÂÙ ÛÙË ‚È‚ÏÈÔı‹ÎË Û·˜. ∆Ô ‚È‚Ï›Ô ∆· ÛÒÌ·Ù¿ Ì·˜ ÔÈ Â·˘ÙÔ› Ì·˜ ÂΉfiıËΠ·Ú¯Èο ÛÙ· ·ÁÁÏÈο ÙÔ 1970 Î·È Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ¤¯ÂÈ ÌÂÙ·ÊÚ·ÛÙ› Û 77 ÁÏÒÛÛ˜1. ◊Ù·Ó ¤Ó· ÚˆÙÔÔÚÈ·Îfi ‚È‚Ï›Ô Î·È Â›¯Â Û·Ó ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ôχ ηχÙÂÚ˜ Û˘Óı‹Î˜ ˘ÁÈÂÈÓ‹˜ ÁÈ· ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ Î·È Ôχ ηχÙÂÚ˜ ÁÓÒ1. ∆Ô 1970 ‰Ò‰Âη ÊÂÌÈÓ›ÛÙÚȘ ·fi ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Ù˘ µÔÛÙfiÓ˘ Û˘Ó·ÓÙ‹ıËÎ·Ó ÛÙ· Ï·›ÛÈ· ÂÓfi˜ ·Î·‰ËÌ·˚ÎÔ‡ Û˘Ó‰ڛԢ Î·È ·ÔÊ¿ÛÈÛ·Ó ÙËÓ ¤Î‰ÔÛË ÂÓfi˜ Û˘ÏÏÂÎÙÈÎÔ‡ ÙfiÌÔ˘ Ì ΤÓÙÚÔ ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ Á˘Ó·ÈΛԢ ÛÒÌ·ÙÔ˜. √ ·Ú¯ÈÎfi˜ Ù›ÙÏÔ˜ °˘Ó·›Î˜ Î·È Ù· ™ÒÌ·Ù¿ ÙÔ˘˜ ¿ÏÏ·Í ÙÔ 1972 Û T· ™ÒÌ·Ù¿ Ì·˜ ÔÈ ∂·˘ÙÔ› Ì·˜ Ì ÙËÓ Â·Ó¤Î‰ÔÛË ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ Î·È ÔÈ ‰Ò‰Âη Á˘Ó·›Î˜ ÔÓfiÌ·Û·Ó ÙËÓ ÔÌ¿‰· ÙÔ˘˜ The Boston Women’s Health Book Collective. ∆Ô ‚È‚Ï›Ô Â·ÓÂΉfiıËΠÙÔ 2005 Ì ÙÔÓ ›‰ÈÔ Ù›ÙÏÔ Î·È ·Ó·Óˆ̤ÓÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ. £ÂˆÚÂ›Ù·È ‚È‚Ï›Ô-ÛÙ·ıÌfi˜ ÙÔ˘ ·ÌÂÚÈηÓÈÎÔ‡ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈÎÔ‡ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1970 ηıÒ˜ ÂËÚ¤·Û ÙȘ ·fi„ÂȘ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Î·È ·Ó‰ÚÒÓ ÁÈ· ÎÂÓÙÚÈο ˙ËÙ‹Ì·Ù· fiˆ˜ Ë ÂÁ΢ÌÔÛ‡ÓË Î·È Ë Á¤ÓÓ·, ÔÈ ·Ì‚ÏÒÛÂȘ Î·È Ë ·ÓÙÈÛ‡ÏÏË„Ë.
6
Sandra Harding
ÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ˘ÁÈÂÈÓ‹ ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ·fi fiÙÈ ˘‹Ú¯·Ó ̤¯ÚÈ ÙfiÙÂ. £· ϤÁ·Ì fiÙÈ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÙËÓ ··Ú¯‹ Ù˘ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈ΋˜ ÎÚÈÙÈ΋˜ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ fï˜ Á˘Ó·›Î˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ‰ÂÓ ˙Ô˘Ó Û ‚ÈÔÌ˯·ÓÔÔÈË̤Ó˜ ¯ÒÚ˜ Ù˘ ¢‡Û˘ ‹ ÙÔ˘ µÔÚÚ¿_ÌÔÚԇ̠ӷ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ì fiÙÈ ÚÔÙÈÌ¿ÙÂ2. °È· ÙÔ ÏfiÁÔ ÏÔÈfiÓ ·˘Ùfi Ú¤ÂÈ Ó· ı›ÍÔ˘Ì ÙÔ ˙‹ÙËÌ· ÙˆÓ ÌÂÙ··ÔÈÎÈ·ÎÒÓ Î·È ÔÏ˘ÔÏÈÙÈÛÌÈÎÒÓ ÛÔ˘‰ÒÓ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È Ù¯ÓÔÏÔÁ›·, ¤Ó· ‰›Ô ÙÔ ÔÔ›Ô ÂÓÒ ÛÙȘ ·ÁÁÏÔÛ·ÍÔÓÈΤ˜ ¯ÒÚ˜ Û˘˙ËÙÂ›Ù·È Â‰Ò Î·È 20 ¯ÚfiÓÈ· Û ¿ÏϘ ¯ÒÚ˜ Ôχ ÏÈÁfiÙÂÚ· ¯ÚfiÓÈ·. £· ÔÏÔÎÏËÚÒÛˆ Ù¤ÏÔ˜ ÌÈÏÒÓÙ·˜ ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì· Ù˘ ÓÂÔÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜.
º∂ªπ¡π™∆π∫∂™ ∫ƒπ∆π∫∂™ ∆∏™ ∂¶π™∆∏ª∏™ ∫∞π ∆∂á√§√°π∞™ ∞˜ ÍÂÎÈÓ‹ÛÔ˘Ì ÏÔÈfiÓ Ì ÙȘ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈΤ˜ ÎÚÈÙÈΤ˜ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË. ∆¤ÙÔÈÔ˘˜ ›‰Ô˘˜ ÎÚÈÙÈΤ˜ ¤¯Ô˘Ó ÙËÓ ··Ú¯‹ ÙÔ˘˜ Û ı¤Ì·Ù· Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Û·Ó ÛÙËÓ ˘Á›· ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Î·È ÛÙÔ Á˘Ó·ÈÎÂ›Ô ÛÒÌ· ·Û¯ÔÏ‹ıËÎ·Ó ‰Â Ì ¤ÓÙ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÙÔÌ›˜ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜. ¶ÚÒÙÔÓ ¤ıÈÁ·Ó ÙÔ ı¤Ì· ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰ÔÌ‹ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘. °È·Ù› ÙfiÛÔ Ï›Á˜ Á˘Ó·›Î˜ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó Ì ÙȘ ÂÈÛً̘; °È·Ù› ¤Ú ÙfiÛÔ Ôχ Ó· ·Ï¤„Ô˘Ó ÁÈ· Ó· ÛÔ˘‰¿ÛÔ˘Ó, ÁÈ· Ó· ‰ËÌÔÛÈ¢ÙÔ‡Ó ÔÈ ÂÚÁ·Û›Â˜ ÙÔ˘˜, ÁÈ· Ó· ÚÔˆıËıÔ‡Ó ÛÙË ‰Ô˘ÏÂÈ¿ ÙÔ˘˜ ‹ ÁÈ· Ó· ¤¯Ô˘Ó ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÔ˘Ó ÙËÓ ‰Ô˘ÏÂÈ¿ ÙÔ˘˜ Û ÂÈÛÙËÌÔÓÈο Û˘Ó¤‰ÚÈ·; ∂›Ó·È ÌÈ· Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ô˘ Û˘Ó¯›˙ÂÙ·È ·ÎfiÌ· Î·È Û‹ÌÂÚ· ÁÈ·Ù› ·ÎfiÌ· Î·È Û‹ÌÂÚ· Ï›Á˜ Á˘Ó·›Î˜ ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Ì ÙÔÓ ÙÔ̤· ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ ÂȉÈο Û ‰›· fiˆ˜ Ë Ê˘ÛÈ΋, Ù· Ì·ıËÌ·ÙÈο, Ë Ì˯·ÓÈ΋ Î·È Ë ¯ËÌ›·. ¶ÚÈÓ ÌÂÚÈο ¯ÚfiÓÈ· ¤Î·Ó· ÌÈ· ÌÂϤÙË ÁÈ· ÙÔ ÙÌ‹Ì· ÛÙ·ÙÈÛÙÈ΋˜ Ù˘ UNESCO Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Û ÛÙ· ÔÛÔÛÙ¿ ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ Ô˘ ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·Ó ÛÙ· ·ÓÂÈÛÙËÌȷο ÙÌ‹Ì· Ê˘ÛÈ΋˜ Û fiÏˆÓ ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. Ÿˆ˜ ÚԤ΢„Â, ÔÈ ∏¶∞ ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó ‰¤Î·Ù˜ fiÁ‰Ô˜ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi ÙȘ ‰ÂηÂÙ¿ ¿ÏϘ ¯ÒÚ˜ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ‰˘ÙÈÎÔÂ˘Úˆ·˚Τ˜ ·ÏÏ¿ ·Ó‹Î·Ó ÛÙËÓ ·Ó·ÙÔÏÈ΋ ∂˘ÚÒË Î·È ÙÔÓ ÙÚ›ÙÔ ÎfiÛÌÔ. ŒÚ ÏÔÈfiÓ Ó· ÂÍËÁ‹ÛÔ˘Ì ÁÈ·Ù› Û˘Ó¤‚·ÈÓ ·˘Ùfi Û ÌÈ· ¯ÒÚ· Ô˘ ıˆÚԇ̠·ÓÂÙ˘Á̤ÓË. ŒÙÛÈ ÏÔÈfiÓ Ù¤ıËÎ·Ó ı¤Ì·Ù· Ô˘ ›¯·Ó Ó· οÓÔ˘Ó Ì ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ Î·È ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰ÔÌ‹ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘. ∞Ú¯Èο ·˘Ù¿ Ù·
2. ∏ Harding ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔ ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi µÔÚÚ¿-¡fiÙÔ˘ Î·È fi¯È ¢‡Û˘-∞Ó·ÙÔÏ‹˜. øÛÙfiÛÔ ÈÛÙ‡ÂÈ fiÙÈ fiϘ ÔÈ Û˘ÁÎÚ›ÛÂȘ Â›Ó·È ¿ÓÙÔÙ ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÙÈΤ˜ Î·È ·ÔÈÎȷΤ˜. «ªÈÏ¿Ì ÁÈ· ¢‡ÛË Î·È ∞Ó·ÙÔÏ‹, ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜ Î·È ÂÌ¿˜, ÁÈ’ ·ÓÂÙ˘Á̤ÓÔ˘˜ Î·È ˘·Ó¿Ù˘ÎÙÔ˘˜ ÂÓÒ ı· ¤Ú ηÓÔÓÈο Ó· ÌÈÏ¿Ì ÁÈ· ˘·Ó¿Ù˘ÎÙÔ˘˜ Î·È ·fi-·ÓÂÙ˘Á̤ÓÔ˘˜ (dedeveloped).» ∂ÈÛËÌ·›ÓÂÈ ‰Â, fiÙÈ ÌÂÙ¿ Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÁÂÁÔÓfiÙ· ÛÙȘ ∏¶∞ ÙÔ ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi µÔÚÚ¿-¡fiÙÔ˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ ÙÔÓ ‰Ô‡ÌÂ Î·È ÌÂٷ͇ ¡¤·˜ √ÚÏ¿Ó˘ Î·È §Ô˘˚˙È¿Ó·˜.
£· ÌÔÚÔ‡Û·Ó ÔÙ¤ ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ Ó· Â›Ó·È ÓˆÙÂÚÈΤ˜;
7
ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ê·ÈÓfiÓÙÔ˘Û·Ó Ôχ Û˘ÓÙËÚËÙÈο, Ôχ ·Ï¿. ŒÚ ‰ËÏ·‰‹ ·ÏÒ˜ Ó· ÚÔÛı¤ÛÔ˘Ì ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ Á˘Ó·›Î˜ ÛÙËÓ ‰ÔÌ‹ ÙˆÓ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›ˆÓ, ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›ˆÓ, Î.Ô.Î. øÛÙfiÛÔ Ù· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ ·Ô‰Â›¯ıËÎ·Ó Ôχ ÚÈ˙ÔÛ·ÛÙÈο ηıÒ˜ ·Ó¤‰ÂÈÍ·Ó ÙȘ ÚÔηٷϋ„ÂȘ ÂÓfi˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÈÔ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎÔ‡˜ Ì·˜ ıÂÛÌÔ‡˜, ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË. ŒÓ· ‰Â‡ÙÂÚÔ Â›ÎÂÓÙÚÔ ÙˆÓ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈÎÒÓ ÎÚÈÙÈÎÒÓ ·ÊÔÚÔ‡Û ÙÔÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ÛÂÍÈÛÌfi, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ‚ÈÔÏÔÁÈΤ˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÂÈÛً̘ ÚÔÛ·ıÔ‡Û·Ó Ó· ‰ÈηÈÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ó ÙÔÓ ·ÔÎÏÂÈÛÌfi Î·È ÙËÓ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ, ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·˜ fiÙÈ Ë «Î·ÙˆÙÂÚfiÙËÙ·» ÙÔ˘˜, ‹Ù·Ó οÙÈ Ê˘ÛÈÎfi ‹ οÙÈ ÁÈ· ÙÔ ÔÔ›Ô ¤ÊÙ·ÈÁ·Ó ÔÈ ›‰È˜. ™Â οı ÁÓˆÛÙÈÎfi ‰›Ô ¤¯Ô˘Ì ۋÌÂÚ· ÌÂϤÙ˜ Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÛÙȘ ¤ÌÊ˘Ï˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ Î·È ·Ô‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó fiÙÈ ‰ÂÓ ÚfiÎÂÈÙ·È ÌfiÓÔ ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰ÔÌ‹ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ·ÏÏ¿ ÁÈ· ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓfi Ù˘ ÙÔ ÔÔ›Ô Â›Ó·È ·Ó‰ÚÔÎÂÓÙÚÈÎfi. ŒÓ· ÙÚ›ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ÛÙÔ fiÔ›Ô ÂÈÎÂÓÙÚÒıËÎ·Ó ÔÈ ÎÚÈÙÈΤ˜ ÙˆÓ ÊÂÌÈÓÈÛÙÚÈÒÓ ‹Ù·Ó ÔÈ ÂÊ·ÚÌÔÁ¤˜ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ Î·È Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜. ∞ӷʤÚıËÎ·Ó ·Ú¯Èο ÛÙȘ ÂÈÛً̘ Ù˘ ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹˜, ÛÙË ‰È·‰Èηۛ· Ù˘ Á¤ÓÓ·˜ Î·È ÙËÓ ÂÌÌËÓfiÚÚÔÈ·, ÛÙË ÁÓˆÛÙ‹ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ ·fi ÙÔ˘˜ ÁÈ·ÙÚÔ‡˜ ˆ˜ «Ì‹ÙÚ˜ Ì fi‰È·». ∂ÎÙfi˜ ·fi ÙÔ Ôχ ÂӉȷʤÚÔÓ ˙‹ÙËÌ· ÙˆÓ Ù¯ÓÔÏÔÁÈÒÓ ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹˜, ÂÍÂÙ¿ÛÙËÎ·Ó ÔÈ ÔÈÎȷΤ˜ Î·È ÛÙÚ·ÙȈÙÈΤ˜ Ù¯ÓÔÏÔÁ›Â˜, Ô Î›Ó‰˘ÓÔ˜ ·fi ÙËÓ ¤ÎıÂÛË Û ¯ËÌÈο ÙÔÍÈο, ÔÈ Î›Ó‰˘ÓÔÈ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Ó· οÓÔ˘Ó Ì ÙÔ Û¯Â‰È·ÛÌfi ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡, Ì ÙÔÓ ·ÛÙÈÎfi ۯ‰ȷÛÌfi. ∂fiÌÂÓÔ ı¤Ì· Ô˘ ··Û¯fiÏËÛ ÙȘ ÊÂÌÈÓ›ÛÙÚȘ ‹Ù·Ó Ë Âη›‰Â˘ÛË ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È Ù¯ÓÔÏÔÁ›·. ™Ù· Ï·›ÛÈ· Ù˘ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈ΋˜ ‰È·‰Èηۛ·˜ Ù· ÎÔÚ›ÙÛÈ· ıˆÚÔ‡ÓÙ·Ó ·Ó›Î·Ó·, Û˘¯Ó¿ ÂÏÏÂÈÌÌ·ÙÈο. ¶·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·Ó ˆ˜ ·˘Ù¿ Ô˘ ‰ÂÓ ı¤ÏÔ˘Ó Ó· Îfi„Ô˘Ó ¤Ó· ‚¿ÙÚ·¯Ô ÛÙÔ Ì¿ıËÌ· Ù˘ ·Ó·ÙÔÌ›·˜, ˆ˜ ·Ó›Î·Ó· Ó· Ì¿ıÔ˘Ó Ì·ıËÌ·ÙÈο ‹ ˆ˜ ·˘Ù¤˜ Ô˘ ÊÔ‚Ô‡ÓÙ·Ó ÙËÓ ÂÈÙ˘¯›·. À‹Ú¯Â ÏÔÈfiÓ ·˘Ù‹ Ë ¿ÓÈÛË ÌÂÙ·¯Â›ÚÈÛË ÛÙÔÓ ÙÔ̤· Ù˘ Âη›‰Â˘Û˘. ™ÎÔfi˜ ‹Ù·Ó Ó· ‚ÔËıËıÔ‡Ó ÔÈ «ÂÏÏÂÈÌÌ·ÙÈΤ˜» Á˘Ó·›Î˜ ÒÛÙ ӷ ÍÂÂÚ¿ÛÔ˘Ó Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜. ™‡ÓÙÔÌ· fï˜ Ê¿ÓËΠfiÙÈ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÛÙȘ Á˘Ó·›Î˜ ·ÏÏ¿ ÛÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ÂÏÏÂÈÌÌ·ÙÈ΋ ʇÛË Ù˘ Âη›‰Â˘Û˘ Î·È ÛÙÔ˘˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ Ù˘. ∆¤ÏÔ˜, ÔÈ ÎÚÈÙÈΤ˜ ÛÙÚ¿ÊËÎ·Ó ÛÙË ıˆڛ· Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘ Î·È ÛÙË ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· Ù˘. ™Â ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÙÔ̤· ÂÛÙÈ¿˙ÂÙ·È Î·È Ë ‰È΋ ÌÔ˘ ‰Ô˘ÏÂÈ¿. ™ÙË ÂÚ›ÙˆÛË ·˘Ù‹ ·Û¯ÔÏËı‹Î·Ì Ì ٷ ÚfiÙ˘· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘, Ù˘ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎfiÙËÙ·˜, ÙÔ˘ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡, Ù˘ ÛˆÛÙ‹˜ ÌÂıfi‰Ô˘ Î·È ÙÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ Ì ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Ù· ÚfiÙ˘· ·˘Ù¿ ηıÔÚ›˙ÔÓÙ·È Û˘Ó¤¯ÂÈ· Û ۯ¤ÛË Ì ·˘Ùfi Ô˘ ıˆÚÂ›Ù·È ıËÏ˘Îfi. ∆Ô Ó· Â›Ó·È Î¿ÔÈÔ˜ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎfi˜, ÔÚıÔÏÔÁÈÛÙ‹˜, Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÌÈ· ·˘ÛÙËÚ‹ ̤ıÔ‰Ô
8
Sandra Harding
ıˆÚÂ›Ù·È ·Ó‰ÚÈÎfi. ŒÙÛÈ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ·¤¯Ô˘Ó ·fi ÙȘ ÂÈÛً̘ ÏfiÁˆ οÔÈˆÓ Ôχ ·Ù˘¯ÒÓ ·ÈÙÈÒÓ. øÛÙfiÛÔ, ı· ¤ÏÂÁ·, fiÙÈ ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ Â›Ó·È ·ÓÙ·¯Ô‡ ·ÚÔ‡Û˜ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË, ηıÒ˜ ·˘Ù‹ ÚÔÛ·ı› Û˘Ó¯Ҙ Ó· ·ÔÌ·ÎÚ˘Óı› ·fi ·˘Ùfi ÙÔ ÔÔ›Ô ıˆÚÂ›Ù·È ıËÏ˘Îfi. ¡ÔÌ›˙ÂÙ·È fiÙÈ Ë Ï‡ÛË Â›Ó·È Ó· ·ÔÔÈËıԇ̠ÙËÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎfiÙËÙ·, ÙÔÓ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi˜ Î·È ÙË ÛˆÛÙ‹ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· Î·È Ó· ·ÚÎÂÛÙԇ̠ÛÙË ‰È·›ÛıËÛË; ÿÛˆ˜ οÔȘ ÊÂÌÈÓ›ÛÙÚȘ Ó· ¤¯Ô˘Ó ·˘Ù‹ ÙËÓ ¿Ô„Ë fï˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·˘Ù‹ Ë ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÒ-Ô‡ÌÂ. ∞ÓÙ› ·˘ÙÔ‡ ·ӷηıÔÚ›Û·Ì ÙÔ ÙÈ ÛËÌ·›ÓÂÈ Ó· Â›Ó·È Î¿ÙÈ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎfi Ì ÙÚfiÔ˘˜ Ô˘ ÙÂÏÈο ‰ÈηÈÔÏÔÁÔ‡Ó ÙËÓ ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ ÛÂÍÈÛÙÈ΋˜ ÚÔηٿÏ˄˘ Û fiÏ· ·˘Ù¿ Ù· ‰›· ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ. ¶ˆ˜ Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ ÚˆÙÔÔÚȷΤ˜ ÌÂϤÙ˜ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈÔÏÔÁ›·, ÛÙËÓ ·ÓıÚˆÔÏÔÁ›·, ÛÙËÓ ‚ÈÔÏÔÁ›· Ó· ÌËÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ‰Ô˘Ó ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ ˆ˜ ÔÏÔÎÏËڈ̤ӷ ¿ÙÔÌ· ·ÏÏ¿ ¿ÓÙ· Ó· ÙȘ ıˆÚÔ‡Ó ·ÚÂÎÎÏ›ÓÔÓÙ· ‹ ·ÓÒÚÈÌ· ¿ÙÔÌ·; ∫¿ÙÈ ÂÔ̤ӈ˜ Â›Ó·È Ï·Óı·Ṳ̂ÓÔ Û’ ·˘Ù¿ Ù· ÚfiÙ˘· ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È fiϘ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ·Ó‰ÚÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Ô˘ ‰È·ÂÚÓÔ‡Ó ·ÎfiÌ· Î·È ÙȘ ηχÙÂÚ˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ÌÂϤÙ˜. ¶ÚfiÛÊ·Ù· ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ¤¯ÂÈ ÛÙÚ·Ê› ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ë ÂÈÛÙ‹ÌË ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ‰È¿ÊÔÚ· ı¤Ì·Ù· Ô˘ Û˘Ó‹ıˆ˜ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜, ÙȘ ÌÂÁ¿Ï˜ ÂÙ·ÈÚ›˜, ÙÔ ÛÙÚ·Ùfi, ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ·ÛÊ¿ÏÈÛ˘, ÙÔ ÓÔÌÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·. ∏ ÂÈÛÙ‹ÌË ÂӉȷʤÚÂÙ·È ÁÈ· ÙÔ˘˜ ηÈÚÔÛÎfiÔ˘˜, ÁÈ· ÙÔÓ ÂıÓÈÎÈÛÌfi Î·È Ôχ Û¿ÓÈ· ·ÁÁ›˙ÂÈ ı¤Ì·Ù· Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Ó· οÓÔ˘Ó Ì ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ Î·È ÙÔ Á˘Ó·ÈÎÂ›Ô Î›ÓËÌ·. °È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ÌfiÏȘ ÚfiÛÊ·Ù· ¤ÁÈÓ ÛÙȘ ∏¶∞ ̤۷ ·fi ÌÈ· ÂıÓÈ΋ ÚˆÙÔ‚Ô˘Ï›· ÁÈ· ÙËÓ ˘Á›· ÌÈ· ÙÂÚ¿ÛÙÈ· ÌÂϤÙË Ô˘ ··ÚÈıÌ› 80.000 ¿ÙÔÌ· Î·È ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ÙÔ Ò˜ Ù· ÂÁÎÂÊ·ÏÈο Î·È Î¿ÔȘ ÌÔÚʤ˜ ηÚΛÓÔ˘ Î·È Î·Ú‰È·Î¤˜ ·Ó·ÎÔ¤˜ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·È ÛÙȘ Á˘Ó·›Î˜. °È· ¿Ú· ÔÏÏ¿ ¯ÚfiÓÈ· ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÌÂÏÂÙÒÓ Î·È ÂÔ̤ӈ˜ ‰ÂÓ ·Ú¿ÁÔÓÙ·Ó Ù· Û¯ÂÙÈο Ê¿Ú̷η. ¶¿ÚÙ ˆ˜ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙËÓ ·ÛÈÚ›ÓË Ë ÔÔ›· ÔÙ¤ ‰ÂÓ ‰ÔÎÈÌ¿ÛÙËΠ۠Á˘Ó·›Î˜ ÚÈÓ ÙË Ì·˙È΋ Ù˘ ΢ÎÏÔÊÔÚ›·. ∏ ıˆڛ· Ù˘ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈ΋˜ ı¤Û˘ (feminist standpoint theory) ··ÓÙ¿ Û’ ·˘Ùfi ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÙÔ ˙‹ÙËÌ·. °È· Ó· ÌÂÁÈÛÙÔÔÈ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ ÂÚ¢ÓÒÓ Ì·˜ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÍÂÎÈÓ‹ÛÔ˘Ì fi¯È ·fi Ù· ÂÓÓÔÈÔÏÔÁÈο ‰›· ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ Ô˘ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο Â͢ËÚÂÙÔ‡Ó ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÙËÓ ÂÍÔ˘Û›· ·ÏÏ¿ ·fi ÙȘ ˙ˆ¤˜ ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ. £· Ú¤ÂÈ Ó· ı¤ÛÔ˘Ì ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· Ù· ÔÔ›· ›Ù ηٿ Ï¿ıÔ˜ ›Ù ÂÛÎÂÌ̤ӷ ¤¯Ô˘Ó ·ÁÓÔËı› ·fi ÙÔ Î˘Ú›·Ú¯Ô Û‡ÛÙËÌ·. ªÂ ·˘Ù‹ ÙË ‰È·‰Èηۛ· Ì·˜ ‰›ÓÔÓÙ·È Ó¤· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ·ÏÏ¿ fi¯È Î·È ÔÈ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÙÔ˘˜. ∞˘Ù¤˜ ı· ‰ÔıÔ‡Ó ÌfiÓÔ Ì¤Û· ·fi ÙȘ ÛˆÛÙ¤˜ ÂÌÂÈÚÈΤ˜ Î·È ıˆÚËÙÈΤ˜ ¤Ú¢Ó˜.
£· ÌÔÚÔ‡Û·Ó ÔÙ¤ ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ Ó· Â›Ó·È ÓˆÙÂÚÈΤ˜;
9
∞˘Ù¿ Ù· ¤ÓÙ ÛËÌ›· ÙˆÓ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈÎÒÓ ÎÚÈÙÈÎÒÓ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Ô˘ ·Ó¤ÊÂÚ·, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ¤Íԯ˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÛηӉ·ÏÒ‰ÂȘ ‰˘Ó·ÌÈΤ˜. ∆Ô Ó· ÌÈÏ¿Ì ÁÈ· ÙÔ Ê‡ÏÔ Î·È ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Â›Ó·È ¤ÙÛÈ ÎÈ ·ÏÏÈÒ˜ οÙÈ ÛηӉ·Ï҉˜ ηıÒ˜ ÔÈ ·Ú·¿Óˆ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂȘ ÎÚÈÙÈοÚÔ˘Ó ÙÔ ÌÔÓÙ¤ÏÔ Ù˘ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙËÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎfiÙËÙ· Î·È ÙÔ Ê‡ÏÔ, ·ӷÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙Ô˘Ó ÙË Û¯¤ÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÂÌÂÈÚ›·˜ Ì ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÁÓÒÛ˘ Û οı ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È Ù¤ÏÔ˜ ÛÙÔ¯Â‡Ô˘Ó fi¯È ÛÙËÓ ‰È¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ ·ÏÏ¿ Û ÌÈ· ηχÙÂÚË ÂÈÛÙ‹ÌË Ô˘ ı· ·›ÚÓÂÈ ˘fi„Ë Ù˘ Î·È ÙȘ Á˘Ó·›Î˜. £· ı¤Ï·Ì ӷ ͤÚÔ˘Ì ÁÈ·Ù› Ë ·ÁÎfiÛÌÈ· ÔÈÎÔÓÔÌ›· Û˘Ó¯›˙ÂÈ Ó· ÂÎÌÂÙ·ÏχÂÙ·È ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ Ì ÙÔÓ ¤Ó·Ó ‹ ÙÔÓ ¿ÏÏÔ ÙÚfiÔ Î·È ‰ÂÓ Í¯Óԇ̠fiÙÈ ÂÎÌÂÙ·ÏχÂÙ·È Ê˘ÛÈο Î·È ÙÔ˘˜ ¿Ó‰Ú˜. øÛÙfiÛÔ, Ù· ‰‡Ô ÙÚ›Ù· ÙˆÓ ÊÙˆ¯ÒÓ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Á˘Ó·›Î˜ Î·È Ù· ÂÍ·ÚÙÒÌÂÓ· ̤ÏË ÙÔ˘˜. ªÔÏ·Ù·‡Ù·, ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÔÌÔÁÂÓÔÔÈË̤ÓË ÔÌ¿‰· ηıÒ˜ ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó Ì ‚¿ÛË ÙËÓ Ù¿ÍË, ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ·ÁÎfiÛÌÈ· ÔÏÈÙÈ΋ ÔÈÎÔÓÔÌ›·, ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘˜ ÛÙÔÓ ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÌfi Î·È ÙÔÓ Î·ÈÙ·ÏÈÛÌfi, ÙË ÛÂÍÔ˘·ÏÈÎfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜, ÙË ıÚËÛΛ· ÙÔ˘˜. ¶ÚfiÛÊ·Ù· ÔÈ ÊÂÌÈÓÈÛÙÈΤ˜ ÛÔ˘‰¤˜ ¤¯Ô˘Ó ·Ú¯›ÛÂÈ Ó· ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Ì ÔÏ˘ÔÏÈÙÈÛÌÈΤ˜ Î·È ÌÂÙ··ÔÈÎȷΤ˜ ÌÂϤÙ˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ ·Ó Î·È ÙÔ ı¤Ì· ÙˆÓ ÌÂÙ··ÔÈÎÈ·ÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ Î·È Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ Â›Ó·È ¤Ó· ı¤Ì· ÙÔ ÔÔ›Ô ·Ó¤Î˘„ ÚÈÓ ÂÓ‹ÓÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÛÙȘ ∏¶∞_§˘¿Ì·È Ô˘ ¤Ú¯ÔÌ·È ·fi ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ Ó¤·˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. £· Ú¤ÂÈ Î¿ˆ˜ Ó· ÔÏÂÌ‹ÛÂÙ ·˘Ùfi ÙÔ ı¤Ì·_
ª∂∆∞∞¶√π∫π∞∫∂™ ™¶√À¢∂™ ™∆∏¡ ∂¶π™∆∏ª∏ ∫∞π ∆∂á√§√°π∞ √È ÌÂÙ··ÔÈÎȷΤ˜ ÛÔ˘‰¤˜ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È Ù¯ÓÔÏÔÁ›· ÂÌÊ·Ó›ÛÙËÎ·Ó ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1930 ̤۷ ·fi ÙȘ ÎÚÈÙÈΤ˜ Ù˘ ·ÔÈÎÈÔÎÚ·Ù›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÌÔ‡. •ÂΛÓËÛ·Ó ·fi ÙȘ ÔÚÁ·ÓÒÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ ÙÚ›ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, fiˆ˜ Ô ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ˜ √ÚÁ·ÓÈÛÌfi˜ ∂ÌÔÚ›Ô˘, ÙÔ ¢ÈÂıÓ¤˜ ¡ÔÌÈÛÌ·ÙÈÎfi ∆·Ì›Ô, Ë ¶·ÁÎfiÛÌÈ· ∆Ú¿Â˙·. ¶ÚԤ΢„·Ó ‰Â, fiÙ·Ó Î·È ¿ÏÏÔÈ ‰È·ÓÔÔ‡ÌÂÓÔÈ ÛÙËÓ ∞ÊÚÈ΋, ÛÙËÓ §·ÙÈÓÈ΋ ∞ÌÂÚÈ΋ Î·È ÛÙÔÓ ∂ÈÚËÓÈÎfi ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ·Ó·ÎÙÔ‡Ó ÙËÓ ‰È΋ ÙÔ˘˜ ÈÛÙÔÚ›· Î·È ÙË ‰È΋ ÙÔ˘˜ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·. ™Ù· Ï·›ÛÈ· ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÛÔ˘‰ÒÓ ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È ÙÚ›· Ú‡̷ٷ. ∆Ô ÚÒÙÔ ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ÙË Û¯¤ÛË ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË Î·È ÙˆÓ Ù·ÍȉÈÒÓ ·Ó·Î¿Ï˘„˘. ◊Ù·Ó Ù˘¯·›Ô ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜, ·Ó·ÚˆÙÈ¤Ù·È Î·Ó›˜, fiÙÈ Î·È Ù· ‰‡Ô ÍÂΛÓËÛ·Ó ÙÔ 18Ô ·ÈÒÓ· ÛÙËÓ ∂˘ÚÒË; ™Â ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ·fi„ÂȘ ηÈÓÔ‡ÚÁȘ ÌÂϤÙ˜ ÚÔ‚¿ÏÔ˘Ó ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Î·È Ù· ‰˘Ô ·˘Ù¿ Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ‹Ù·Ó ·ÏÏËϤӉÂÙ·. ∏ ÂÈÙ˘¯›· ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ÂÍ·ÚÙÈfiÙ·Ó ·fi ÙËÓ ÂÈÙ˘¯›· ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘. ¶·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¯¿ÚÈÓ, ÁÈ· Ó· ÂÙ‡¯Ô˘Ó ÛÙ· Ù·Í›‰È· ÙÔ˘˜ ÔÈ ÂÍÂ-
10
Sandra Harding
Ú¢ÓËÙ¤˜ ¤Ú ӷ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›· ÙÔ˘ ÓÔÙ›Ô˘ ËÌÈÛÊ·ÈÚ›Ô˘. ÃÚÂÈ·˙fiÙ·Ó Â›Û˘ ηχÙÂÚ˜ ÁÓÒÛÂȘ È·ÙÚÈ΋˜ ÁÈ· Ó· ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ó Ó· ÚÔÛٷ٢ıÔ‡Ó ·fi ÙÔ˘˜ ÎÈÓ‰‡ÓÔ˘˜ Ô˘ ÙÔ˘˜ ÂÈʇϷÛÛ·Ó Ù· Ù·Í›‰È· Î.Ô.Î. ÃÚÂÈ·˙fiÙ·Ó ÏÔÈfiÓ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ Ó¤ˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ. √È ÂÈÛً̘ ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË Â›¯·Ó ·Ó¿ÁÎË ÙË ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛË Ô˘ ÙÔ˘˜ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈ˙·Ó ÔÈ ¯ÔÚËÁÔ› ÙˆÓ Ù·ÍȉÈÒÓ Î·ıÒ˜ ›Û˘ Î·È ÙËÓ ÚfiÛ‚·ÛË Û ӤԢ˜ Ê˘ÛÈÎÔ‡˜ ÎfiÛÌÔ˘˜. ∏ ÌÂϤÙË ÙˆÓ Q gardens Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ¤Íˆ ·fi ÙÔ §ÔÓ‰›ÓÔ ·ÔÙÂÏ› ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ·ÏÏËÏÔÂÍ·ÚÙÒÌÂÓ˘ Û¯¤Û˘. √È Î‹ÔÈ ·˘ÙÔ› ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÌÈ· ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ÂÚÈÔ¯‹ ÛÙËÓ ÔÔ›· ÌÂٷʤÚÔÓÙ·Ó ÚÒÙ˜ ‡Ï˜ ·fi ÙËÓ ∞ÌÂÚÈ΋ Î·È ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ù·Ó ÁÈ· Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËıÔ‡Ó Ê˘Ù›˜ ÛÙËÓ ∫·Ú·˚‚È΋ ÛÙȘ πÓ‰›Â˜ Î·È Û ¿ÏϘ ÂÚÈÔ¯¤˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ∆· Q gardens ÂΛÓË ÙËÓ ÂÔ¯‹ ‹Ù·Ó ¤Ó· ΤÓÙÚÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Î·È Ù¯ÓÔÏÔÁÈ΋˜ ·Ó¿Ù˘Í˘ Ô˘ ÂÓ›Û¯˘ÛÂ Î·È ÙËÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›· Î·È ÙËÓ ·ÔÈÎÈÔÎÚ·Ù›· Ì ÔÏÏÔ‡˜ ÙÚfiÔ˘˜. ∆Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ Ú‡̷ ¤¯ÂÈ Ó· οÓÂÈ Ì ÙȘ Û˘ÁÎÚÈÙÈΤ˜ ÂıÓÔ-ÂÈÛً̘ (Comparative ethno sciences) ÔÈ Ôԛ˜ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÂıÓÔÏfiÁÔ˘˜, ·ÓıÚˆÔÏfiÁÔ˘˜, Î·È ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÚÔÛ·ıÔ‡Ó Ó· ‰ÒÛÔ˘Ó ¯ˆÚ›˜ ÚÔηٷϋ„ÂȘ ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· ÙˆÓ ·Ú·‰fiÛÂˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ. °È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÌÂÏÂÙÔ‡Ó ÙȘ Ôχ ÂÍÂÏÈÁ̤Ó˜ Ù¯ÓÈΤ˜ ÏÔ‹ÁËÛ˘ ÛηÊÒÓ ÙˆÓ Èı·ÁÂÓÒÓ ÙÔ˘ ¡fiÙÈÔ˘ ∂ÈÚËÓÈÎÔ‡ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Ó· Ù·Íȉ‡„Ô˘Ó 5000 Ì›ÏÈ· ÛÙÔ ·ÓÔȯÙfi ˆÎ·Ófi Î·È Ó· ÂÈÛÙÚ¤„Ô˘Ó Û›ÙÈ ÙÔ˘˜ ÛÒÔÈ Î·È ·‚Ï·‚›˜. ∞Ó·ÚˆÙÈ¤Ù·È Î·Ó›˜ ˆ˜ ÙÔ ¤Î·Ó· ÛÙËÚÈ˙fiÌÂÓÔÈ ÌfiÓÔ ÛÙËÓ ÚÔÊÔÚÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË. ™‹ÌÂÚ· ¤¯Ô˘Ì ¯¿ÛÂÈ fiϘ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÁÓÒÛÂȘ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜. ∆¤ÙÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜ ÌÂϤÙ˜ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÌÈ· ÈÔ ·ÎÚÈ‚‹ ·ÚÔ˘Û›·ÛË ÌË ‰˘ÙÈÎÒÓ ·Ú·‰fiÛˆÓ. ªÈ· ‰Â‡ÙÂÚË Û˘ÓÈÛÙÒÛ· ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ Ú‡̷ÙÔ˜ ·ÔÙÂÏ› Ë ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ÂÚÁ·Ï›ˆÓ Ù˘ ÂıÓÔÁÚ·Ê›·˜ ÁÈ· ÙË ÌÂϤÙË Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘. ŒÓ· ·fi Ù· ηχÙÂÚ· ‚È‚Ï›· Ô˘ ·Û¯ÔÏ‹ıËΠ̠·˘Ùfi Â›Ó·È ∏ ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ∂ÚÁ·ÛÙËÚ›Ô˘ (Laboratory life). √˘ÛÈ·ÛÙÈο Ô Ù›ÙÏÔ˜ ˘ÔÓÔ› ÙË ˙ˆ‹ Û ¤Ó· ¯ˆÚÈfi Èı·ÁÂÓÒÓ. ŒÓ·˜ µÚÂÙ·Ófi˜ Î·È ¤Ó·˜ °¿ÏÏÔ˜ ·ÓıÚˆÔÏfiÁÔ˜ ÌÂϤÙËÛ·Ó ˆ˜ ÔÈ ÙÚfiÔÈ ˙ˆ‹˜, «ÔÈ ·Ú·‰fiÛÂȘ ÙˆÓ Èı·ÁÂÓÒÓ» Û ¤Ó· ‚ÈÔ¯ËÌÈÎfi ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ, ·Ú‹Á·Á·Ó ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ÁÂÁÔÓfiÙ· Î·È ¤Êı·Ó·Ó ÛÙËÓ «·Ï‹ıÂÈ·.» ∆Ô ÙÚ›ÙÔ Ú‡̷ ¤¯ÂÈ Ó· οÓÂÈ Ì ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÛÙÔÓ ∆Ú›ÙÔ ∫fiÛÌÔ Ë ÔÔ›· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ·ÔÙÂÏ› ·ÚÓËÙÈ΋ ·Ó¿Ù˘ÍË, ‰ËÏ·‰‹ ˘Ô‚¿ıÌÈÛË ÙˆÓ ÈÔ ÌÂÈÔÓÂÎÙÈÎÒÓ ÔÌ¿‰ˆÓ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È ·Ó¿Ù˘ÍË ·˘ÙÒÓ Ô˘ ÂÂÓ‰‡Ô˘Ó ÛÙÔ µÔÚÚ¿ Î·È ÙˆÓ ·ÓÒÙÂÚˆÓ Ù¿ÍˆÓ. ŸÏ· ·˘Ù¿ Ù· ¯ÚfiÓÈ· Ô˘ ‰È·ÙÂÈÓfiÌ·ÛÙ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ ∆Ú›ÙÔ˘ ∫fiÛÌÔ˘ Ë ÚÔ‹ ÙÔ˘ ¯Ú‹Ì·ÙÔ˜ Á›ÓÂÙ·È ·fi ÙÔ ¡fiÙÔ ÚÔ˜ ÙÔÓ µÔÚÚ¿ ÂÍ·ÈÙ›·˜ ÙˆÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ‰·ÓÂÈÔ‰fiÙËÛ˘, οÙÈ ·ÚfiÌÔÈÔ Ì’ ·˘Ùfi Ô˘ Á›ÓÂÙ·È fiÙ·Ó ÊÔÚÙÒÓÂÙ·È Ôχ ÙËÓ ÈÛÙˆÙÈ΋ Û·˜ οÚÙ·. √˘ÛÈ·ÛÙÈο Ë ÙÚ¿Â˙¿ Û·˜, Û·˜
£· ÌÔÚÔ‡Û·Ó ÔÙ¤ ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ Ó· Â›Ó·È ÓˆÙÂÚÈΤ˜;
11
ÎÚ·Ù¿ ÛÙÔ ¯¤ÚÈ Ì¤¯ÚÈ ÙËÓ ·ÔÏËڈ̋ Ù˘. ∞˘Ùfi Ô˘ ı¤Ïˆ Ó· ˆ Â›Ó·È fiÙÈ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο Ë ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È Ë Ù¯ÓÔÏÔÁ›· Ù˘ ¢‡Û˘ ¤¯Ô˘Ó ¿ÌÂÛË Û¯¤ÛË Ì ÙËÓ ·ÔÙ˘¯›· ÔÏÏÒÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙÔ˘ ∆Ú›ÙÔ˘ ∫fiÛÌÔ˘.
¡∂ø∆∂ƒπ∫√∆∏∆∞ ∫∞π º∂ªπ¡π™ª√™ £· ‹ıÂÏ· Ù¤ÏÔ˜ Ó· ·ӤÏıˆ Û οÔÈ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜ Î·È ÊÂÌÈÓÈÛÌÔ‡. ¶ÔÈ· Â›Ó·È Ù· Ó¤· ı¤Ì·Ù· ÙÔ˘ ÊÂÌÈÓÈÛÌÔ‡; √È ÌÂÙ··ÔÈÎȷΤ˜ ÌÂϤÙ˜ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó Ó¤Â˜ ÁˆÁڷʛ˜ Î·È Ó¤Â˜ ÈÛÙÔڛ˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È ÁÈ· ÙÔ µÔÚÚ¿ Î·È ÁÈ· ÙÔ ¡fiÙÔ. ¶ÚÒÙ· ·’ fiÏ· ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ó· ‰Ô‡Ì ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ Ó¤Ô˘˜ ¯¿ÚÙ˜, ÙȘ Ӥ˜ Ù¯ÓÔÏÔÁ›Â˜ Î·È ÂÈÛً̘ ÙÔ˘ µÔÚÚ¿ Î·È ÙÔ˘ ¡fiÙÔ˘. ÃÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ·ÎfiÌË Ó· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì fiÙÈ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÔÏϷϤ˜ ·Ú·‰fiÛÂȘ ÂÈÛÙËÌÒÓ Î·È Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ ¤Ú· ·fi ·˘Ù¤˜ ÙÔ˘ µÔÚÚ¿. ™˘ÓÂÒ˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó Î·È ÔÏϤ˜ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ˜. ∏ ¢‡ÛË ‰ÂÓ Â›Ó·È Ô ÌfiÓÔ˜ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi˜ οÙÔ¯Ô˜ Ù˘ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜. ¶ÔÏÏÔ› ¿ÏÏÔÈ ÔÏÈÙÈÛÌÔ›, fiÏÔ˜ Ô ÎfiÛÌÔ˜ ˘fi ÌÈ· ¤ÓÓÔÈ·, Â›Ó·È ÓˆÙÂÚÈÎfi˜. ™˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó fiÏÔÈ ÛÙËÓ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ· Î·È ·›˙Ô˘Ó Î¿ÔÈÔ ÚfiÏÔ Û ·˘Ù‹Ó ·ÎfiÌË Î·È ·Ó Â›Ó·È ·˘ÙÔ› ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÂÙÈÔ‡ÓÙ·È Ù· ÙÔÍÈο ·fi‚ÏËÙ· ÙÔ˘ µÔÚÚ¿. ∞ÎfiÌ· Î·È Ë ∞ÊÚÈ΋, Ë ÔÔ›· ÌÂÚÈΤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ì·˜ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ¤Íˆ ·fi ÙËÓ ·ÁÎfiÛÌÈ· ÔÏÈÙÈ΋ ÔÈÎÔÓÔÌ›·, Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ ÂÓÂÚÁ¿ ˆ˜ ÌÈ· ËÁ‹ ÚÒÙˆÓ ˘ÏÒÓ, ˆ˜ ÌÈ· ËÁ‹ ÊÙËÓÔ‡ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡ ‰˘Ó·ÌÈÎÔ‡ Î·È ¤Ó·˜ Èı·Ófi˜ ¯ÒÚÔ˜ ÂÓ·fiıÂÛ˘ ÙÔÍÈÎÒÓ ·Ô‚Ï‹ÙˆÓ Â›Ù ÒÏËÛ˘ fiψÓ, ÁÈ· Ó· ÌÈÏ‹Ûˆ ÁÈ· οÔȘ ·fi ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ Ô˘ ¤¯ÂÈ Ë ¯ÒÚ· ÌÔ˘ Ì ÙËÓ ∞ÊÚÈ΋. ÃÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ó· ·Û΋ÛÔ˘Ì ÌÈ· ÈÔ ·˘ÛÙËÚ‹ ÎÚÈÙÈ΋ Ù˘ «‰˘ÙÈ΋˜ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈÎfiÙËÙ·˜» Î·È Ù˘ «ıÚÈ·Ì‚ÔÏÔÁ›·˜» Ô˘ ·ÊÔÚÔ‡Ó ÙËÓ ‡·ÚÍË ÌÈ·˜ Î·È ÌÔÓ·‰È΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ‹ ·Ï‹ıÂÈ·˜. ∏ ‰˘ÙÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ·ÔʇÁÂÈ Ù· ‰·ÎÙ˘ÏÈο ·ÔÙ˘ÒÌ·Ù· Ù˘ ·ÔÈÎÈÔÎÚ·Ù›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÈÌÂÚÈ·ÏÈÛÌÔ‡ Ù· ÔÔ›· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ¿Óˆ Ù˘. ∫ÔÈÙÒÓÙ·˜ ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È ÙËÓ Ù¯ÓÔÏÔÁ›· Ì ٤ÙÔÈÔ ÎÚÈÙÈÎfi ‚ϤÌÌ· ÌÔÚԇ̠ηْ ¤ÎÙ·ÛË Ó· ‰Ô‡Ì Ì ÈÔ ÛˆÛÙfi ÙÚfiÔ ÙËÓ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ¢‡Û˘. ∞Ó ÍÂÎÈÓ‹ÛÔ˘Ì ·fi ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ Î·È ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜, Î·È È‰È·›ÙÂÚ· ·˘Ù¤˜ ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ Ô˘ ‰ÂÓ ˙Ô˘Ó ÛÙË ¢‡ÛË, ı· ‰Ô‡Ì fiÙÈ Ë ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ· ‰ÂÓ ·ÓÙÈηıÈÛÙ¿ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË, ·ÏÏ¿ ÙËÓ ··ÈÙ›. ¶ÚÒÙ· ·fi fiÏ· fiˆ˜ ›·Ì ÙÔ ·Ú·‰ÔÛÈ·Îfi ·ÔÙÂÏ› ÙËÓ ¿ÏÏË ÏÂ˘Ú¿ Ù˘ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜ ηıÒ˜ ·˘Ù‹ ηıÔÚ›˙ÂÈ ÙÔÓ Â·˘Ùfi Ù˘ ¿ÓÙÔÙ Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ·˘Ùfi Ô˘ Â›Ó·È ·Ú·‰ÔÛÈ·Îfi ‹ Ì ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ· ıËÏ˘Îfi. √È Á˘Ó·›Î˜ Ô˘ ‰ÂÓ ˙Ô˘Ó ÛÙË ¢‡ÛË Î·È ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È Ì ٷ ÔÈÎȷο, Ì ٷ ·È‰È¿ ÙÔ˘˜, Ô˘ ‰Ô˘ÏÂ‡Ô˘Ó ÛÙ· ÔÚ˘¯Â›· Ù˘ ∞ÊÚÈ΋˜ ÁÈ· Ó· Ì·˜ ‰ÒÛÔ˘Ó Ù· ÔÚ˘ÎÙ¿ Ô˘ ı¤ÏÔ˘ÌÂ Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó ÌÈ· ÚÔ-ÓˆÙÂÚÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·. ∫¿ÔÈÔ˜ Ú¤ÂÈ Ó· οÓÂÈ Ù¤ÙÔÈÔ˘
12
Sandra Harding
›‰Ô˘˜ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ‰Ô˘ÏÂȤ˜ ·Ó··Ú¿ÁÔÓÙ·˜ ÙË ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ· Ë ÔÔ›· ‚·Û›˙ÂÙ·È Û ·˘Ù‹ ÙËÓ ÚÔ Û‡Á¯ÚÔÓË ÂÚÁ·Û›· ÙËÓ ÔÔ›· Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ Ù˘ ·Ó··Ú¿ÁÂÈ. ∏ ÓˆÙÚÈÎfiÙËÙ· ÏÔÈfiÓ ‰ÂÓ ·ÓÙÈηıÈÛÙ¿ ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË. ∆ËÓ ·Ó··Ú¿ÁÂÈ Ì¤Û· Ù˘ ÂÈÏÂÎÙÈο ∏ ·Ú¿‰ÔÛË ‰ÂÓ Â›Ó·È ¤Ó· ˘fiÏÂÈÌÌ· ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ ÙÔ ÔÔ›Ô ı· ÂÍ·Ê·ÓÈÛÙ›. ∆Ô fiÙÈ ÌÈ· ÎÔÈÓˆÓ›· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ Ú·ÎÙÈΤ˜ ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ÛËÌ¿‰È Ù˘ ÔÈÛıÔ‰ÚfiÌËÛ‹˜ Ù˘. ∞˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜ ÔÈ ·Ú·‰fiÛÂȘ ··ÈÙÔ‡ÓÙ·È ·fi ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ· ÁÈ· Ó· ÌÔÚ¤ÛÂÈ Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ. ∫·È ı· Ú¤ÂÈ Ó· ·Ú·‰Â¯ıԇ̠fiÙÈ Ë ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ· ‰ÂÓ ˘‹ÚÍ Ôχ ÚÔԉ¢ÙÈ΋ ÁÈ· ÙȘ Á˘Ó·›Î˜, ‰ÈfiÙÈ ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ì¤Û· Û ·˘Ùfi ÙÔ Â‰›Ô Ù˘ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜ Ó· ÂÍ·ÛÎÔ‡Ó ÙȘ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜. ™ÙËÓ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ· ¤¯Ô˘Ì ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ï˘ÓÙ‹ÚÈ· ÚÔ‡¯ˆÓ fï˜ Ù· ›‰· ηı·ÚÈfiÙËÙ·˜ ¤¯Ô˘Ó ·Ó¤‚ÂÈ Î·Ù¿ Ôχ. Œ¯ÂÙ ‰ÂÈ ÙȘ ʈÙÔÁڷʛ˜ ÙˆÓ ÁÈ·ÁÈ¿‰ˆÓ Û·˜ Û ÂΛӷ Ù· Ì·‡Ú· ÊÔڤ̷ٷ, Ô˘ ›Ûˆ˜ Ù· ¤ÏÂÓ·Ó ÌÈ· ÊÔÚ¿ οı ¤ÓÙ ¯ÚfiÓÈ· Î·È Ù· ÊÔÚÔ‡Û·Ó fiÔÙ ÂÚÓÔ‡Û οÔÈÔ˜ ʈÙÔÁÚ¿ÊÔ˜. ∆ÒÚ· ÌÔÚ› Ó· ¤¯Ô˘Ì ÚÔ·¯ı› Ù¯ÓÔÏÔÁÈο ·ÏÏ¿ Î·È Ù· ÛÙ¿ÓÙ·Ú Ì·˜ ¤¯Ô˘Ó ·Ó¤‚ÂÈ Ôχ „ËÏ¿ ÒÛÙ ӷ ·Ú·Ì›ÓÔ˘Ó ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ÛÙËÓ ÎÔ˘˙›Ó·. £· ‹ıÂÏ· Ó· ÔÏÔÎÏËÚÒÛˆ ϤÁÔÓÙ·˜ fiÙÈ ÔÏϤ˜ ÌÂÙ··ÔÈÎÈÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ÌÂϤÙ˜ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó ÙËÓ ÂÍ·ÈÚÂÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ÛÙÔÓ ‰ËÌfiÛÈÔ ÙÔ̤·. ŸÙ·Ó ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ·Ú¯›˙Ô˘Ó Î·È Ì·›ÓÔ˘Ó ÛÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ›¯·Ó ·ÔÎÏÂÈÛı› ÙfiÛ· ¯ÚfiÓÈ· fiˆ˜ ·˘Ùfi˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ ·ÏÏ¿˙Ô˘Ó ÙËÓ ‰˘Ó·ÌÈ΋ ÙˆÓ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ ÈÛÔÚÚÔÈÒÓ. ∆Ô fiÙÈ ÂÓ Ù¤ÏÂÈ ÌÈ· Á˘Ó·›Î· οıÂÙ·È ÛÙÔ ›‰ÈÔ ÙÚ·¤˙È Ì ÙÔ˘˜ ¿Ó‰Ú˜ ÙÔ˘˜ ÂÍ·Ó·Áο˙ÂÈ fiÏÔ˘˜ Ó· ·Ó·ıˆڋÛÔ˘Ó fi¯È ÌfiÓÔ ÙÔ ÙÈ Â›Ó·È Á˘Ó·›Î· ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ ÙÈ Â›Ó·È ¿Ó‰Ú·˜. £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 7/2/06
ΚΡΙΤΙΚΗ / ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ: 3/06, 13-20
¡ÂÔÂÏÏËÓÈÎfi˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜: Ô ¯ÂÈÚ·ÊÂÙËÙÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ °È¿ÓÓ· ∫·ÙÛÈ·ÌÔ‡Ú· ÿ‰Ú˘Ì· ªÂ›˙ÔÓÔ˜ ∂ÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ∆Ô Î›ÓËÌ· ÙÔ˘ ¡ÂÔÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡, ·fi ÙȘ ··Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ÌÂÙ¿ Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·, ˆ˜ ‚·ÛÈÎfi ÙÔ˘ ÚfiÙ·ÁÌ· ›¯Â ı¤ÛÂÈ ÙË ‰È¿‰ÔÛË ÙˆÓ ºÒÙˆÓ Î·È ÙËÓ ÂıÓÈ΋ ȉ¤· ÛÙÔ ÂÏÏËÓÈÎfi «Á¤ÓÔ˜». ∆· ºÒÙ· (fiˆ˜ ‹Ù·Ó Ô ÂÈÎÚ·Ù‹Û·˜ fiÚÔ˜, Û ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙÔ˘ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô˘ Á·ÏÏÈÎÔ‡) ‹Ù·Ó ΢ڛˆ˜ ‚¤‚·È· ηْ ·Ú¯¿˜ ÔÈ Ó¤Â˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ȉ¤Â˜, Ô˘ ›¯·Ó ‰È·ÌÔÚÊÒÛÂÈ ÙÔ ÓˆÙÂÚÈÎfi ÎÔÛÌÔ›‰ˆÏÔ ÛÙË ¢‡ÛË. ¢ÂÓ ı· ÛÙ·ıÒ Û ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÚÒÙ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ Ô˘ ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡Ó ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÌÈÛfi ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·. £· ÂÈÎÂÓÙÚˆıÒ, ·ÓÙ›ıÂÙ·, ÛÙÔÓ Êı›ÓÔÓÙ· ·ÈÒÓ·, ÂȉÈο ÛÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘, Ì ·Ú¯‹ ÙÔ 1790 Û¯ËÌ·ÙÈο, ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜ ¯ÚÔÓÔÏÔÁ‹ÛÂȘ ÂÌÂÚȤ¯Ô˘Ó ÙÔÓ Î›Ó‰˘ÓÔ ‚¿Ó·˘ÛˆÓ ÁÂÓÈ·ۈÓ. £· ÚÔÛ·ı‹Ûˆ, fï˜, Ó· ÂÍËÁ‹Ûˆ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹ ·˘Ù‹. ¶ÂÚ› ÙÔ 1790 ÏÔÈfiÓ, ÎÈ ÂÓÒ ¤¯ÂÈ ÚÔËÁËı› Ë °·ÏÏÈ΋ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË, ›¯·Ó ‹‰Ë ‰È·ÌÔÚʈı› οÔÈ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ô˘ ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡Û·Ó ÙË ÛÙÚÔÊ‹ Ô˘ ›¯Â ·Ú¯›ÛÂÈ Ó· ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ÛÂ Â›Â‰Ô ÓÔÔÙÚÔÈÎÒÓ Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ ÛÙÔÓ ÏËı˘ÛÌfi Ù˘ µ·ÏηÓÈ΋˜. ∫‡ÚÈ· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·˘Ù‹˜ Ù˘ ‰È·Ê·ÈÓfiÌÂÓ˘ ÌÂÙ·‚ÔÏ‹˜ ‹Ù·Ó Ë ÂΉ‹ÏˆÛË ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˘ ÂÚȤÚÁÂÈ·˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, Ô˘ ÙÂÎÌËÚÈÒÓÂÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ ·fi ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È ÁÈ· ÙȘ Ê˘ÛÈΤ˜ ÂÈÛً̘. ŒÓ· Ó‡̷ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ˘ ÎÚÈÙÈ΋˜ Û ·ÁȈ̤Ó˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÁÈ· ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ¤¯ÂÈ ·Ú¯›ÛÂÈ Ó· ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È, Ù· Ó¤· ÂӉȷʤÚÔÓÙ· Û˘Óԉ‡ÔÓÙ·È Î·È ·fi ÌÈ· ÛÙÚÔÊ‹ ÚÔ˜ ÂÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤Ó˜ ·Í›Â˜. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ ÌÈ· ÚÒÙË ¯ÂÈڷʤÙËÛË ·fi ÙË ıÚËÛΛ·, ¿ÓÙ· ÛÂ Â›Â‰Ô Î·Ù’ ·Ú¯¿˜ ÌÈ·˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˘ ÔÌ¿‰·˜ ÊÔÚ¤ˆÓ ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜. ªÈ· ÛÙÚÔÊ‹ ‰ËÏ·‰‹ ÛÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓfiÙËÙ· Î·È ÙÔ˘˜ ˘ÏÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜ Ù˘. ∂›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Ë ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ fiÚÔ˘ «Â˘‰·ÈÌÔÓ›·», Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È È· ΢ڛˆ˜ ÛÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ Â˘Ù˘¯›· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘-ÔÏ›ÙË Î·È fi¯È ÛÙË ÌÂÙ¿ ı¿Ó·ÙÔÓ ·ÈÒÓÈ· ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘-ÈÛÙÔ‡. √ ¢‰·›ÌˆÓ ÔÏ›Ù˘, Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ô˘ ‰›ÓÂÈ ÛÙÔÓ fiÚÔ Ô ªÔÓÙÂÛÎȤ, ‰ÂÓ ÂȉÈÒÎÂÈ ·ÏÒ˜ ÙË ÛˆÙËÚ›· ·ÏÏ¿ ÙËÓ ÂÁÎfiÛÌÈ· ˙ˆ‹ ̤۷ Û ¤Ó· ¢ÓÔÌÔ‡ÌÂÓÔ Û‡ÛÙËÌ·. ∞˘Ùfi ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô, ÚÔ-
14
°È¿ÓÓ· K·ÙÛÈ·ÌÔ‡Ú·
ηÏÒÓÙ·˜ ÂÛˆÙÂÚÈΤ˜ ·ÓÙÈÓƠ̂˜ ÛÙÔ ÈÛ¯‡ÔÓ Û‡ÛÙËÌ· ÛΤ„˘, ‹Ù·Ó Î·Ù·Ï˘ÙÈÎfi ÁÈ· ÙȘ ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ Î·È ÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ ·ÓÙ›·ÏˆÓ ÚÂ˘Ì¿ÙˆÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Î·È ·ÓÙÈÊÈÏÔÛfiʈÓ. ∆·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·, Û ÌÈ· ÚÔÛ¿ıÂÈ· Û˘ÁÎÚfiÙËÛ˘ Û˘Ó›‰ËÛ˘ ÙÔ˘ «Á¤ÓÔ˘˜». ∏ ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1790 Â›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Ù˘ ¤ÓÙ·Û˘ ÙˆÓ Ê·ÈÓÔÌ¤ÓˆÓ Î·È ÙˆÓ ·ÓÙÈ·ÏÔÙ‹ÙˆÓ Ô˘ ı· ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÔ˘Ó ÙÔÓ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎfi ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi. ∞fi ÙË ÌÈ· ˆÚÈÌ¿˙Ô˘Ó Î·È ÌÔÚÊÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ÔÈ Ó¤Â˜ ȉ¤Â˜, ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË Ô͇ÓÔÓÙ·È ÔÈ ·ÓÙÈ·Ú·ı¤ÛÂȘ Ô˘ ·˘Ùfi ı· ÚÔηϤÛÂÈ. ™ÙȘ ··Ú¯¤˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ΢ÎÏÔÊÔÚÔ‡Ó ‰‡Ô ‚È‚Ï›·, Ù· ÔÔ›· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·Ú·‰ÂÈÁÌ·ÙÈΤ˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ÁÈ· ÙÔ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi Îϛ̷ Ô˘ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È ·ÏÏ¿ Î·È Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÔ˘Ó Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ô˘ ı· ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ó ÙȘ ·fi Â‰Ò Î·È ÛÙÔ ÂÍ‹˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙÔ º˘ÛÈ΋˜ ∞¿ÓıÈÛÌ· ‰È¿ ÙÔ˘˜ ·Á¯›ÓÔ˘˜ Î·È ÊÈÏÔÌ·ı›˜ ŒÏÏËÓ·˜, ÙÔ˘ ƒ‹Á· µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹, Ù˘ˆÌ¤ÓÔ ÛÙË µÈ¤ÓÓË ÙÔ 1790 ·fi ÙÔÓ ∆Ú¿ÙÙÓÂÚ, Î·È ÙÔ °ÂˆÁÚ·Ê›· ¡ÂˆÙÂÚÈ΋, ÙˆÓ ¢ËÌËÙÚȤˆÓ (¢·ÓÈ‹Ï ºÈÏÈ›‰Ë Î·È °ÚËÁfiÚÈÔ˘ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ¿), Ô˘ Ù˘ÒÓÂÙ·È ¤Ó·Ó ¯ÚfiÓÔ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÙÔ 1791, ›Û˘ ÛÙË µÈ¤ÓÓË ÎÈ ·fi ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÂΉfiÙË. ∫·È Ù· ‰˘Ô ‚È‚Ï›· ÍÂÂÚÓÔ‡Ó Ù· Û˘Ó‹ıË ¤ÚÁ· Ô˘ ÂΉ›‰ÔÓÙ·Ó Ì¤¯ÚÈ ÙfiÙÂ, ΢ڛˆ˜ ÊÈÏÔÏÔÁÈο, ıÚËÛ΢ÙÈο ‹ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙȘ ÂÈÛً̘ ΢ڛˆ˜ ÂÁ¯ÂÈÚ›‰È· ·ÚÈıÌËÙÈ΋˜. ∆· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ¤ÚÁ· Û˘Ì˘ÎÓÒÓÔ˘Ó Ù· ÛÙÔȯ›· ·˘Ù¿ Ô˘ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ı· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ‚·ÛÈΤ˜ ·Ú¯¤˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÊÔÚ›˜ ÙˆÓ Ó¤ˆÓ ȉÂÒÓ Î·È ı· ηٷÛÙÔ‡Ó ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÌÂÙ·ÁÂÓÂÛÙ¤ÚÔ˘˜. ¶ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÙÔ˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ ∫·Ù·ÚÙ˙‹, ËÁÂÌfiÓ· ÛÙÔ µÔ˘ÎÔ˘Ú¤ÛÙÈ ÂËÚ·Ṳ̂ÓÔ˘ ·fi ÙÔ˘˜ °¿ÏÏÔ˘˜ ∂Á΢ÎÏԷȉÈÛÙ¤˜ Î·È ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÂȈı› fiÙÈ ·ÓÙÈηÙÔÙÚ›˙Ô˘Ó ÂÓ Ì¤ÚÂÈ ÙȘ ȉ¤Â˜ Ô˘ ÂÈÎÚ¿ÙËÛ·Ó ÂΛÓË ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÛÙȘ ·Ú›ÛÙÚȘ ËÁÂÌÔӛ˜. ∞˜ ÛËÌÂȈı› fiÙÈ Â›¯·Ó ‹‰Ë ηٷ‚ÏËı› ÚÔÛ¿ıÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ÊÈÏÂχıÂÚˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÛÙË ÓÔÌÔıÂÛ›· ÙˆÓ ËÁÂÌÔÓÈÒÓ, ÂÓÒ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û·Ó Û¯ÔϤ˜ Ô˘ ›¯·Ó ÂËÚ·ÛÙ› ·fi Ù· ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙˆÓ ·ÓÙ›ÛÙÔȯˆÓ Â˘Úˆ·˚ÎÒÓ. √È Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ÙˆÓ ÂÓ ÏfiÁˆ ¤ÚÁˆÓ, ÙfiÛÔ Ô ƒ‹Á·˜ fiÛÔ Î·È ÔÈ ¢ËÌËÙÚÈ›˜, ¤˙ËÛ·Ó ÁÈ· ·ÚÎÂÙfi ηÈÚfi ÛÙËÓ ·˘Ï‹ ÙÔ˘ ∫·Ù·ÚÙ˙‹, Î·È Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÂËÚ¿ÛÙËÎ·Ó ·fi ·˘ÙfiÓ, Û ·ÚÎÂÙ¿ ÛËÌ›·, fiˆ˜ Î·È ·fi ÙÔ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi Îϛ̷ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Î·È ÙÔ˘ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙfi˜ ÙÔ˘. ÕÏψÛÙ ÛÙÔ ÚfiÁÚ·ÌÌ· Ù˘ Û¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ µÔ˘ÎÔ˘ÚÂÛÙ›Ô˘ ÔÈ Ê˘ÛÈΤ˜ ÂÈÛً̘ ›¯·Ó ȉȷ›ÙÂÚË ‚·Ú‡ÙËÙ·, ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Ì¿ÏÈÛÙ· fiÙÈ Ë ‰È‰·Ûηϛ· ÙÔ˘˜ Û˘Óԉ¢fiÙ·Ó ·fi ÂÈÚ¿Ì·Ù·. √ ª·Ó·ÛÛ‹˜ ∏ÏÈ¿‰Ë˜, ‰È‰¿ÛηÏÔ˜ ÙˆÓ Ê˘ÛÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ, ›¯Â ÂÈÛ¿ÁÂÈ Ù· ··Ú·›ÙËÙ· fiÚÁ·Ó· ·fi ÙËÓ ∂˘ÚÒË (∫·Ú·ÌÂÚfiÔ˘ÏÔ˜, 1994). ∂›Û˘ ›¯·Ó ¤ÚıÂÈ Û ·ʋ Ì ÙË ¢˘ÙÈ΋ ∂˘ÚÒË, ΢ڛˆ˜ ÙË °·ÏÏ›· Ù˘ ∂·Ó¿ÛÙ·Û˘. ∆Ô ÚÒÙÔ ÎÔÈÓfi ÛËÌÂ›Ô ÙˆÓ ‰‡Ô ÂΉfiÛÂˆÓ ·ÊÔÚ¿ ÙË ÁÏÒÛÛ·. ∞˜ ÛËÌÂȈı›
NÂÔÂÏÏËÓÈÎfi˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜: Ô ¯ÂÈÚ·ÊÂÙËÙÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ
15
fiÙÈ ÙÔ ÁψÛÛÈÎfi ˙‹ÙËÌ· ›¯Â ·Ú¯›ÛÂÈ Ó· ··Û¯ÔÏ› ÙÔ˘˜ ÏÔÁ›Ô˘˜, fi¯È ‚¤‚·È· Ì ÙËÓ ¤ÓÙ·ÛË Ô˘ ı· ·ÔÎÙ‹ÛÂÈ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ·, ·ÏÏ¿ ‹‰Ë ›¯Â ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› ¤Ó· ÛËÌÂ›Ô ÙÚÈ‚‹˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Ô·‰ÒÓ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ Î·È ÙˆÓ Ô·‰ÒÓ Ù˘ ηıÔÌÈÏÔ˘Ì¤Ó˘. ∏ ÁÏÒÛÛ· Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÛÙ· ¤ÚÁ· ÙÔ˘˜ ÔÈ ÙÚÂȘ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ Â›Ó·È Ë ÎÔÈÓ‹, Î·È ‰ÈηÈÔÏÔÁÔ‡Ó ıˆÚËÙÈο ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÈÏÔÁ‹. «∏ ·ÈÙ›· Ô˘ ÌÂÙ·¯ÂÈÚ›ÛıËÓ ·ÏÔ‡Ó ‡ÊÔ˜», ÁÚ¿ÊÂÈ Ô ƒ‹Á·˜, «‹ÙÔÓ ‰È¿ Ó· ÌËÓ ÚÔÍÂÓ‹Ûˆ Ì ÙËÓ ÁÚÈÊfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÛÌÔ‡ ÂȘ ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜, ÂΛÓÔ ÔÔ‡ Ô ›‰ÈÔ˜ ¤·ı· ÛÔ˘‰¿˙ÔÓÙ·˜» (µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜, 1991). √È ¢ËÌËÙÚÈ›˜, ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË, ı¤ÙÔ˘Ó ÙÔ ÁψÛÛÈÎfi ˙‹ÙËÌ· ÈÔ ¤ÓÙÔÓ·. ™˘Ó‰¤Ô˘Ó ÙË ÁÏÒÛÛ· Ì ÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ¤ıÓÔ˘˜, «ÙÔ Ó‡̷ ÂÓfi˜ ¤ıÓÔ˘˜ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÙÂÏÂÈÔÔÈ‹Ù·È ·Ú¿ fiÙ·Ó ÙÂÏÂÈÔÔÈ‹ ÙÔ ¤ıÓÔ˜ ÙË ÁÏÒÛÛ· ÙÔ˘», ÁÚ¿ÊÔ˘Ó, ÁÈ· Ó· Û˘Ó¯›ÛÔ˘Ó ÂÓ·ÓÙȈÓfiÌÂÓÔÈ ÛÙÔ˘˜ Ô·‰Ô‡˜ Ù˘ ·Ú¯·›·˜: «ÊÔ‚Ô‡ÓÙ·È Ù¿¯· Ì‹ˆ˜ ¯˘‰·˝ÛÔ˘Ó, Î·È ‰ÂÓ ı¤ÏÔ˘Ó Ó· ÁÚ¿„Ô˘Ó Î·ıÒ˜ ÔÌÈÏÔ‡Ó; Ì· ‰ÂÓ Ë͇ÚÔ˘Ó ˆ˜ ı¤ÏÔÓÙ·˜ Ó· ÌË ¯˘‰·˝ÛÔ˘Ó ÛÙË ÁÏÒÛÛ·, ¯˘‰·˝˙Ô˘Ó ÂȘ Ù· ÊÚÔÓ‹Ì·Ù·» (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000). ∆Ô ‰Â‡ÙÂÚÔ ÎÔÈÓfi ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi Â›Ó·È Ô ÛÎÔfi˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÁÚ¿ÊÔÓÙ·È Ù· ‰‡Ô Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, ÎÈ Â‰Ò ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÈ· ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË ÛËÌ·ÓÙÈ΋ Û ۯ¤ÛË Ì ÚfiÙÂÚ· ‹ Î·È ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ· ¤ÚÁ·. ™ÙÔ «¶ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ·Ó·ÁÓÒÛÙ·˜» ÛËÌ›ˆÌ· Ô ƒ‹Á·˜ ÙÔÓ›˙ÂÈ fiÙÈ ¤ÁÚ·„ ÙÔ ‚È‚Ï›Ô fi¯È ÁÈ· ›‰ÂÈÍË ·ÏÏ¿ ÁÈ· Ó· ˆÊÂÏ‹ÛÂÈ ÙÔ Á¤ÓÔ˜ ÙÔ˘. ∞¢ı‡ÓÂÙ·È ÛÙÔ Â˘Ú‡ ÎÔÈÓfi, ÛÙfi¯Ô˜ ÙÔ˘ Â›Ó·È Ó· ÙÔ Î·Ù·Ï¿‚Ô˘Ó fiÏÔÈ Î·È Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó ÌÈ· ȉ¤· ÙˆÓ ÂÈÙ¢ÁÌ¿ÙˆÓ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Ù˘ Ê˘ÛÈ΋˜. ∆·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, ηÏ› Î·È ÙÔ˘˜ ˘fiÏÔÈÔ˘˜ ÁÓÒÛÙ˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Ó· ÚÔ‚Ô‡Ó Û ·Ó¿ÏÔÁ˜ ÚÔÛ¿ıÂȘ, «ÒÛÙ ӷ ·Ó·Ï¿‚Ë ÙÔ ÂÙˆÎfi˜ ∂ÏÏËÓÈÎfiÓ Á¤ÓÔ˜» (µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜, 1991). ™ÙÔ «¶ÚÔÔ›ÌÈÔÓ» Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ ‰È·‚¿˙Ô˘Ì ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· fiÙÈ Ë ÚÔÛ¿ıÂÈ· ·ÔÛÎÔ› ÛÙË ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ ·ÔÁfiÓˆÓ ÙˆÓ ∂ÏÏ‹ÓˆÓ, Ô˘ Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ٷ ̤ÏË ÙˆÓ ˘fiÏÔÈˆÓ Â˘Úˆ·˚ÎÒÓ ÁÂÓÒÓ ÛÙÂÚÔ‡ÓÙ·È Î·Ù¿ÏÏËÏˆÓ ‚È‚Ï›ˆÓ (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000). ∏ ‰È¿‰ÔÛË Ù˘ ÁÓÒÛ˘ ÛÙÔ «ÂÏÏËÓÈÎfi Á¤ÓÔ˜» ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÔÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ÛÙfi¯Ô˘˜ ÙˆÓ Ô·‰ÒÓ ÙˆÓ ºÒÙˆÓ, fiˆ˜ ÚԷӷʤÚıËÎÂ. øÛÙfiÛÔ, ÛÙȘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÈ· ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ·. ∏ ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË ¤ÁÎÂÈÙ·È ÛÙÔ Â‡ÚÔ˜ Ù˘ ·Â‡ı˘ÓÛ˘ ·Ê’ ÂÓfi˜, ÛÙË ÛÙÔ¯ÔıÂÛ›· ·Ê’ ÂÙ¤ÚÔ˘. ∏ ¯Ú‹ÛË Ù˘ ÎÔÈÓ‹˜ ÁÏÒÛÛ·˜, fiˆ˜ ÚԷӷʤÚıËÎÂ, ÛËÌ·›ÓÂÈ ·Â‡ı˘ÓÛË Û ÎÔÈÓfi ¢ڇÙÂÚÔ ·fi ÙÔ˘˜ ̤¯ÚÈ ÙfiÙÂ Û˘Ó‹ıÂȘ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜, ΢ڛˆ˜ ÛÔ˘‰·ÛÙ¤˜ ÙˆÓ Û¯ÔÏÒÓ Ô˘ ‹‰Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û·Ó Î·È º·Ó·ÚÈÒÙ˜ ‹ ¤ÌÔÚÔÈ Ù˘ ¢È·ÛÔÚ¿˜. ∏ ΢ڛ·Ú¯Ë ̤¯ÚÈ ÙÒÚ· Ù¿ÛË, Ô˘ ‹ıÂÏ ÙË ÁÓÒÛË Ó· ÛÙԯ‡ÂÈ Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙȘ Ú·ÎÙÈΤ˜ Ï¢ڤ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜, Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÙ·È ÚÔ˜ ÌÈ· ·ÓÙ›ÏË„Ë Ô˘ ηÏ› ÙȘ ÂÈÛً̘ Ó· Û˘Ì‚¿ÏÏÔ˘Ó ÛÙÔ Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi ÌÈ·˜ Ó¤·˜ ÎÔÛÌÔıˆڛ·˜ Î·È ÛÙË ÌÂÙ·ÏÏ·Á‹ fiψÓ
16
°È¿ÓÓ· K·ÙÛÈ·ÌÔ‡Ú·
ÙˆÓ Ï¢ÚÒÓ Ù˘ ˙ˆ‹˜. °È· Ó· Ê·Ó› ηχÙÂÚ· ·˘Ù‹ Ë ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË, ·ÚΛ Ó· ·Ó·ÊÂÚı› ·Ú·‰ÂÈÁÌ·ÙÈο Ë ·ÓÙ›ÏË„Ë Ô˘ ÚÂۂ‡ÂÈ ÛÙÔÓ ÚfiÏÔÁÔ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ÙÔ˘ ™ÙÔȯ›ˆÓ Ù˘ ∞ÚÈıÌËÙÈ΋˜ ‰ÔΛÌÈÔÓ Ô πˆ¿ÓÓ˘ ∂ÌÌ·ÓÔ˘‹Ï ∫·ÛÙÔÚÈ·Ófi˜, ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙ· Ì·ıËÌ·ÙÈο: «∏ ÌÂÁ¿ÏË ˆÊ¤ÏÂÈ·, ÙËÓ ÔÔ›· ÚÔÍÂÓ› Ë ∞ÚÈıÌËÙÈ΋ ÂȘ οı ¿ÁÁÂÏÌ· Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÂȘ ÙÔ ÙˆÓ Ú·ÁÌ·Ù¢ÙÒÓ, Â›Ó·È ¿ÓÙË ·Ó·ÓÙ›ÚÚËÙÔ˜, ˆ˜ Ë Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ›ڷ ÈηÓÒ˜ ÙÔ ÂȂ‚·ÈÔ›» (∫·Ú¿˜, 1992). ∞fi ÙË ÌÈ· ÏÔÈfiÓ Ë ÁÓÒÛË-·Ó·Áη›· ÂÍ¿ÚÙ˘ÛË ÁÈ· ÙËÓ Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈ΋ ÛÙ·‰ÈÔ‰ÚÔÌ›·, ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ˆ˜ ··Ú·›ÙËÙÔ ÚÔÛfiÓ ÁÈ· ÙË ‚ÂÏÙ›ˆÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ ηı’ ·˘ÙÔ‡ Î·È ÁÈ· ÙËÓ Â˘Ú‡ÙÂÚË ‚ÂÏÙ›ˆÛË Î·È Û˘ÓÂȉËÙÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ «Á¤ÓÔ˘˜». ∏ ‰Â‡ÙÂÚË ·˘Ù‹ ·ÓÙ›ÏË„Ë, Ô˘ ÂÈÛ¿ÁÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ƒ‹Á· Î·È ÙÔ˘˜ ¢ËÌËÙÚÈ›˜, ı· ÂËÚ¿ÛÂÈ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÈηÓfi ·ÚÈıÌfi ÏÔÁ›ˆÓ, Ô˘ ı· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘Ó ÙÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ù˘ ÂÎÏ·˝Î¢Û˘ ÙˆÓ Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ ÒÛÙ ӷ ηٷÛÙÔ‡Ó ÚÔÛ‚¿ÛÈ̘ ·fi fiÛÔ ÙÔ ‰˘Ó·ÙfiÓ Â˘Ú‡ÙÂÚÔ ·Ó·ÁÓˆÛÙÈÎfi ÎÔÈÓfi. ∞˘Ùfi, ‚¤‚·È·, ÛËÌ·›ÓÂÈ ‰‡Ô Ú¿ÁÌ·Ù·: ¶ÚÒÙÔÓ, Ë ·ÏÏ·Á‹ Ù˘ ÛÙfi¯Â˘Û˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ Î·È ·ÏÏ·Á‹ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘ Î·È ÔÈfiÙËÙ·˜. ∆Ô ‚¿ÚÔ˜ ‰ÂÓ ¤ÊÙÂÈ Î·Ù’ ·Ú¯‹Ó ÛÙËÓ ÂÌ‚¿ı˘ÓÛË ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ ·ÏÏ¿ ÛÙËÓ ÂÎÏ·˝Î¢ÛË, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ‰Ú· ·Ó·ÛÙ·ÏÙÈο ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ Î·ı’ ·˘ÙÒÓ ÂΠ̤ÚÔ˘˜ ÙˆÓ ÏÔÁ›ˆÓ Ù˘ ÂÚÈfi‰Ô˘ (¡ÈÎÔÏ·˝‰Ë˜ Î.¿., 1988). ¢Â‡ÙÂÚÔÓ, ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ·fi Ù· Ì·ıËÌ·ÙÈο ÚÔ˜ ÙȘ Ê˘ÛÈΤ˜ ÂÈÛً̘ Î·È ÙË ÁˆÁÚ·Ê›·, ÔÈ Ôԛ˜ ÂӉ›ÎÓ˘ÓÙÔ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÁÈ· ÂÎÏ·˝Î¢ÛË Î·È ÌÂÙ¿‰ÔÛË ÛÙÔÓ Â˘Ú‡ÙÂÚÔ ‚·ÏηÓÈÎfi Î·È ÂÏÏËÓfiʈÓÔ ¯ÒÚÔ, ÏfiÁˆ Î·È Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘ Ô˘ ›¯Â Û˘Ì‚Â› ÛÙ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ‰›· (¡ÈÎÔÏ·˝‰Ë˜ Î.¿., 1988) . ∆· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ‰‡Ô ‚È‚Ï›· ÏÔÈfiÓ Î·È ˆ˜ ıÂÌ·ÙÔÏÔÁ›· Î·È ˆ˜ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡Ó ÙËÓ Î·Ì‹ ÚÔ˜ ÙËÓ ÂÎÏ·˝Î¢ÛË ÙˆÓ Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÁÓÒÛˆÓ, ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ¤Ó·Ó ÙÂÏÂÔÏÔÁÈÎfi ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÂÈ Î·Ó›˜ ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi: ‰È¿¯˘ÛË Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘, ηÏÏȤÚÁÂÈ·, ‚ÂÏÙ›ˆÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, ‰ÈÂΉ›ÎËÛË Ù˘ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛ‹˜ ÙÔ˘, ‰È·ÓÔËÙÈ΋˜ Î·È ÂıÓÈ΋˜. ¶ÚÔ¯ˆÚÒÓÙ·˜ Û ÌÈ· ÂÚȯÔÌÂÓÈ΋ ÂͤٷÛË ÙˆÓ ‰‡Ô ÎÂÈ̤ӈÓ, ÙÔ ÚÒÙÔ ÎÔÈÓfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ô˘ ÌÔÚԇ̠ӷ ‚ÚÔ‡ÌÂ Â›Ó·È Ë ¿ÌÂÛË ÂÈÚÚÔ‹ Ô˘ ‰¤¯ÔÓÙ·È ·fi ÙË °·ÏÏÈ΋ ∂Á΢ÎÏÔ·›‰ÂÈ·. ™ÙÔ º˘ÛÈ΋˜ ∞¿ÓıÈÛÌ· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ·˘ÙÔ‡ÛÈ· ·ÔÛ¿ÛÌ·Ù· ·fi ÙËÓ ∂Á΢ÎÏÔ·›‰ÂÈ· ÂÓÒ Ô ƒ‹Á·˜ ÙËÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ ˆ˜ «ÊÚ·ÓÙ˙¤˙ÈÎË ∂Á΢ÎÏÔ·›‰ÂÈ·» ·Ú·¤ÌÔÓÙ·˜ ÂΛ ÙÔ˘˜ ·Ó·ÁÓÒÛÙ˜ ÙÔ˘ ÁÈ· ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ ÏËÚÔÊÔڛ˜, .¯. ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ʈÛÊfiÚÔ˘ (µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜ 1991, 157). ™ÙË °ÂˆÁÚ·Ê›· ¿ÏÈ Ë ∂Á΢ÎÏÔ·›‰ÂÈ· ·ÔÙÂÏ› ËÁ‹ ·Ú·ÔÌÒÓ (¢ËÌËÙÚÈ›˜ 2000, 119 Î.·.). ∆Ô fiÓÔÌ· ÙÔ˘ µÔÏÙ·›ÚÔ˘ ›Û˘ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È Î·È ÛÙ· ‰‡Ô ¤ÚÁ·, Û ·Ú·Ô̤˜, Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ °¿ÏÏÔ˘ ‹Ù·Ó Û¯ÂÙÈο ÁÓˆÛÙfi ÛÙÔ˘˜ ÙÚÂȘ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000, Û. 436, µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜, 1991,Û. 64).
NÂÔÂÏÏËÓÈÎfi˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜: Ô ¯ÂÈÚ·ÊÂÙËÙÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ
17
¶¤Ú·Ó ÙˆÓ ÎÔÈÓÒÓ ·Ó·ÊÔÚÒÓ, Î·È ÛÙ· ‰‡Ô ¤ÚÁ· ı· Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÔ˘Ì Ôχ Û˘¯Ó¿ ¤ÓÓÔȘ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈΤ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi ÙˆÓ Û˘ÁÁڷʤˆÓ Î·È ÙȘ ÚÔÛ‰Ô˘ ·fi ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘˜. ª›· Ù¤ÙÔÈ· ¤ÓÓÔÈ·, ·ÚÈ·˜ ÛËÌ·Û›·˜, Â›Ó·È Ë ÂÏ¢ıÂÚ›·. «ŸÔÈÔ˜ ÂχıÂÚ· Û˘ÏÏÔÁ¿Ù·È, Û˘ÏÏÔÁ¿Ù·È ηϿ», ÁÚ¿ÊÂÈ Ô ƒ‹Á·˜, Ú‹ÛË ÂÌ‚ÏËÌ·ÙÈ΋ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂÈÁfiÓÔ˘˜, ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ˜ ÛÙÔÓ ∫Ô¤ÚÓÈÎÔ Î·È ÛÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›· Ô˘ ›¯Â ÛÙË ¯ÒÚ· ÙÔ˘ Ó· ‰È·Ù˘ÒÓÂÈ Î·ÈÓÔÊ·Ó›˜ ·fi„ÂȘ, ÔÈ Ôԛ˜ ¤·ÈÍ·Ó Î·ıÔÚÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ÚfiÔ‰Ô ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ. ™Â ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙÔÓ °·ÏÈÏ·›Ô, Ô ÔÔ›Ô˜, fiÙ·Ó ‰È·Ù‡ˆÛ ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ËÏÈÔÎÂÓÙÚÈÛÌÔ‡, ηٷ‰ÈÒ¯ıËΠ·fi ÙËÓ «·Á›·Ó πÓÎÈÙ˙ÈfiÓÂ, ·fi ÙËÓ ÔÔ›·Ó ‰ÂÓ Â›Ó·È ÂÏ›˜, ·ÊÔ‡ ¤ÛË, Ó· ÁÏ˘ÙÒÛË ÙÈÓ¿˜, ηıÒ˜ Ì‹ÙÂ Î·È ·fi ÙËÓ ÊˆÙ›·Ó», fiˆ˜ ÁÚ¿ÊÂÈ (µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜, 1991, Û. 24). ∏ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ Â›Ó·È Û˘ÁÎÚÔÙËÙÈ΋ ÙÔ˘ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ƒ‹Á·. ™ÙÔÓ ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ÏfiÁÔ ÙÔ˘, fiˆ˜ ÂÎÊÚ¿˙ÂÙ·È ÛÙ· ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚ· ÚÈ˙ÔÛ·ÛÙÈο ¤ÚÁ· ÙÔ˘, ı· ıˆÚËı› ÙÔ ÚÒÙÔ ·fi Ù· Ê˘ÛÈο ‰ÈηÈÒÌ·Ù· ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Î·È ÂÓÔÔÈËÙÈÎfi ÚfiÙ·ÁÌ· ÁÈ· ÙÔ˘˜ ηÙÔ›ÎÔ˘˜ Ù˘ µ·ÏηÓÈ΋˜ (¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfiÙÂÚÔ ÂÍ ·˘ÙÒÓ ÙÔ ¡¤· ¶ÔÏÈÙÈ΋ ¢ÈÔ›ÎËÛȘ, ÁÓˆÛÙfiÙÂÚÔ ˆ˜ «Û‡ÓÙ·ÁÌ·», ÛÙËÚÈÁ̤ÓÔ ÛÙÔ Á·ÏÏÈÎfi Û‡ÓÙ·ÁÌ· ÙÔ˘ 1793) (µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜ 1797). ∏ ÂÏ¢ıÂÚ›· ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Û˘¯Ó¿ Î·È ÛÙÔ Î›ÌÂÓÔ ÙˆÓ ¢ËÌËÙÚȤˆÓ. ¶·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¯¿ÚÈÓ, ÛÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›· Ô˘ ·ÔÏ¿Ì‚·Ó·Ó ˆ˜ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ ∞ıËÓ·›ÔÈ ·Ô‰›‰ÂÙ·È Ë ÚfiÔ‰Ô˜ ÙˆÓ Ù¯ÓÒÓ Î·È ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ (¢ËÌËÙÚÈ›˜ 2000, 112). ™Â ¿ÏÏÔ ÛËÌÂ›Ô Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ fiÏ˘ Ù˘ ·Ú¯·›·˜ ∞ı‹Ó·˜ ı· ·Ô‰Ôı› ÛÙÔ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎfi ÔÏ›ÙÂ˘Ì· (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000, Û. 154). ÕÚ· ÛÙÔ ÏfiÁÔ ÙˆÓ ¢ËÌËÙÚȤˆÓ Ë ÂÏ¢ıÂÚ›· ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ¿ÌÂÛ· ·fi ÙË ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·, Ô˘ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ÙË ÁÓÒÛË Î·È ÙËÓ Â˘ÓÔÌ›·. ∏ η΋ ηٿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ «Á¤ÓÔ˘˜» ÔÊ›ÏÂÙ·È ÙfiÛÔ ÛÙËÓ ·Ì¿ıÂÈ· fiÛÔ Î·È ÛÙË ‰ÂÛÔÙÈ΋ ‰ÈÔ›ÎËÛË, Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¤ÏÏÂÈ„Ë ÓfiÌˆÓ – «„˘¯‹ ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ» ÙÔ˘˜ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙Ô˘Ó ÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000, Û. 116). ª¤Û· ÛÙÔ Î›ÌÂÓÔ Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ ·ӤگÂÙ·È ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ë ·Ó¿ÁÎË ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË Ù˘ ·Ì¿ıÂÈ·˜. «[…] ŸÏ· Ù· ηϿ Ù˘ ʇÛˆ˜ Î·È Ù˘ Ù‡¯Ë˜ ¯¿ÓÔÓÙ·È Ì¤Û· ÛÙÔ ¯¿Ô˜ Ù˘ ·Ì·ı›·˜», ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ·Ú·‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜ ¯¿ÚË (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000, Û. 174). ∞ÎÚÈ‚Ò˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ·˘ÙÔ‡ Ô˘ ıˆÚÔ‡Ó ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ Úfi‚ÏËÌ·, ÔÈ ¢ËÌËÙÚÈ›˜ ηÏÔ‡Ó ÙÔ˘˜ ÏÔÁ›Ô˘˜ Ó· ÂÚÈÁÚ¿„ÂÈ Ô Î·ı›˜ ÙÔÓ ÙfiÔ Ô˘ ÁÂÓÓ‹ıËÎÂ, fi¯È «Ì·ıËÌ·ÙÈÎÒ˜» ·ÏÏ¿ «‰ÈËÁËÌ·ÙÈÎÒ˜», ÒÛÙ ӷ ·ÔÎÙËı› ÌÈ· ¯ˆÚÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ ÙfiÔ˘. ∆Ô ‚¿ÚÔ˜ Â‰Ò ‰ÂÓ ‰›ÓÂÙ·È ÛÙËÓ ÔÏ˘Ì¿ıÂÈ· Î·È ÙËÓ ·ÎÚ›‚ÂÈ·, ÁÈ’ ·˘Ùfi Î·È ‰ÂÓ ‰›ÓÔ˘Ó ÙfiÛË ÛËÌ·Û›· ÛÙÔ «‰ÈÔÚÈÛÌfi Ï¿ÙÔ˘˜ Î·È Ì‹ÎÔ˘˜», fiˆ˜ ÁÚ¿ÊÔ˘Ó, ÁÈ·Ù› ηӤӷ ¤ıÓÔ˜ ‰ÂÓ «ÂÛÙ¿ıËΠÛÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ ‹ ÛÙËÓ ·ÏÈÁÁÂÓÂÛ›· ÙÔ˘ ÛÔÊfi» (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000, Û. 173). °È’ ·˘Ùfi ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ¤Ó·
18
°È¿ÓÓ· K·ÙÛÈ·ÌÔ‡Ú·
¤ıÓÔ˜ «Ó· ·Á·¿ Ó· Ì·ı·›ÓË, Ó· ÂÚÈÂÚÁ¿˙ÂÙ·È, Ó· ÂÍÂÙ¿˙Ë». ∂›Ó·È ÚÔÊ·Ó‹˜ Ë Û‡Ó‰ÂÛË ÏÔÈfiÓ, ÛÙÔ ÏfiÁÔ ÙˆÓ ¢ËÌËÙÚȤˆÓ, ÌÂٷ͇ Ù˘ ÁÓÒÛ˘ Î·È Ù˘ ·ÏÈÁÁÂÓÂÛ›·˜. ∞ÎÚÈ‚Ò˜ Ô ÛÙfi¯Ô˜ Ù˘ ·ÏÈÁÁÂÓÂÛ›·˜ ‰ÈηÈÔÏÔÁ› –ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ Î·Ï‡ÙÂÚ·– ÙËÓ ÂÎÏ·˝Î¢ÛË Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘. ∆ËÓ ·Í›· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ÙÔÓ›˙ÂÈ Î·È Ô ƒ‹Á·˜, Û˘Ó‰˘¿˙ÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·Ì¿ıÂÈ· Ì ÙË ‰ÂÈÛȉ·ÈÌÔÓ›· Û ÛËÌ›· ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÙÔ˘. ¶.¯. fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙË ÁÓÒÛË Ù˘ ʇÛ˘ ÙˆÓ ÎÔÌËÙÒÓ, Ô˘ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ·Ì·ı›˜ «‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÏÏÔ ·Ú¿ ÂÈÎfiÓ˜ ÙÚfiÌÔ˘» (µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜, 1991, Û. 20). ŒÓ· ¿ÏÏÔ ˙‹ÙËÌ·, ÎÔÌ‚ÈÎfi Î·È Â·Ó·Ï·Ì‚·ÓfiÌÂÓÔ ÛÙÔ ÏfiÁÔ Ù˘ °ÂˆÁÚ·Ê›·˜ Î·È ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔ Î·È ÛÙÔ º˘ÛÈ΋˜ ∞¿ÓıÈÛÌ·, Â›Ó·È ÙÔ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi. ∫È Â‰Ò ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ÌÈ· ÂÎÙÂٷ̤ÓË ·Ó·ÊÔÚ¿, ÁÈ·Ù› ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ù˘ ›ÛÙ˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·ÔÙÂϤÛÂÈ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ·ÓÙÈÓÔÌ›· ÛÙ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ΛÌÂÓ·. ¶Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ô˘ ÔÈ ¢ËÌËÙÚÈ›˜ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi ÙÔÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ¯ÒÚÔ, ¿ÏψÛÙÂ Ô ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ¿˜ ‹Ù·Ó ÈÂÚԉȿÎÔÓÔ˜ Î·È Ô ºÈÏÈ›‰Ë˜ ÈÂÚÔÌfiÓ·¯Ô˜. øÛÙfiÛÔ, ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘˜ ÔÈ ‚ÔϤ˜ ηٿ Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ ˆ˜ ıÂÛÌÔ‡ Î·È Î·Ù¿ Ù˘ ‰ÂÈÛȉ·ÈÌÔÓ›·˜ Ô˘ ·˘Ù‹ ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ Â›Ó·È Î¿ÙÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi ¿ÌÂÛ˜. √È ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ› ¿Ú¯ÔÓÙ˜ «‰ÂÓ ÎÈÙ¿˙Ô˘Ó ·Ú¿ Ù· ¯ÂÈÚÔÙÔÓÈο ÌfiÓÔ Î·È Ó· Á›ÓÔÓÙ·È Î·È ÔÏÏÔ› ‰È¿ Ó· ¤ÚÓÔ˘Ó Î·È Ë ·ÁȈۇÓË ÙÔ˘˜ ÔÏÏ¿. Ë ÂÎÎÏËÛ›· […] ÂηًÓÙËÛ ÙËÓ Û‹ÌÂÚÔÓ ¤Ó· Ì˘ÛÙËÚÈÔÒÏÈÔ» (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000, Û. 175), ·Ó·Ê¤ÚÔ˘Ó, Î·È ·ÏÏÔ‡ ηÙËÁÔÚÔ‡Ó ÙÔ˘˜ ηÏÔÁ¤ÚÔ˘˜ fiÙÈ Û˘Ó‹ÚÁËÛ·Ó ÛÙËÓ Î·Ù¿ÏË„Ë Ù˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ·fi ÙÔ˘˜ √ıˆÌ·ÓÔ‡˜, «Ì ÙÔÓ ÙÚfiÔ ÔÔ‡ ÙÔ˘˜ ˘·ÁfiÚ¢ÛÂ Ô ‰¿ÛηÏfi˜ ÙÔ˘˜ Ô ‰È¿‚ÔÏÔ˜ ÙËÓ ÚÔ‰ÔÛ›·», ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓÔÈ ÛÙÔ˘˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜ Ù˘ ªÔÓ‹˜ µÏ·Ù¿‰ˆÓ (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000, Û. 202). √È ÎÏËÚÈÎÔ› ηÙËÁÔÚÔ‡ÓÙ·È ˆ˜ ˘Â‡ı˘ÓÔÈ ÂÓ Ì¤ÚÂÈ ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰˘Û·ÚÌÔÓ›·, ηıfiÙÈ «ÌÈ· ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›· Ù˘ ÔÔ›·˜ Ù· ̤ÏË ‰ÂÓ Â›Ó’ fiÏ· ÂÍ›ÛÔ˘ ÂÓÂÚÁ¿, ÎÏ›ÓÂÈ Î·È ·˘Ù‹ ÂȘ ÙÔÓ ·Ê·ÓÈÛÌfi Ù˘» (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000, Û. 206) ÂÓÒ «˙Ô˘Ó Ì ÙÔ˘˜ ›‰ÚˆÙ·˜ ÙˆÓ ¿Ïψӻ (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000, Û. 285) – Î·È Ô Î·Ù¿ÏÔÁÔ˜ ÙˆÓ ·Ó·ÊÔÚÒÓ Ì·ÎÚ·›ÓÂÈ. ∂ÓÒ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Î·È Û˘ÓÈÛÙ¿ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÚËÍÈΤÏ¢ıË ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Ë Ù·‡ÙÈÛË Ù˘ Â˘Û¤‚ÂÈ·˜ Ì ÙË ‰ÂÈÛȉ·ÈÌÔÓ›· (¢ËÌËÙÚÈ›˜, 2000, Û. 212). ™Â ·ÓÙȉȷÛÙÔÏ‹ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋˜ Î·È ÔÏ˘¿ÚÈıÌ˘ ·ÚÔ˘Û›·˜ ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÒÓ ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ √ıˆÌ·ÓÈ΋˜ ∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÚÔÙ·ÁÌ·ÙÈο Ë °·ÏÏ›·, Ë ÔÔ›· ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Ì ٷ¯Â›˜ Ú˘ıÌÔ‡˜ «ÙÒÚ·», ÌÂÈÒÓÔÓÙ·˜ ÛÙÔ ÂÏ¿¯ÈÛÙÔ ÙÔ˘˜ ÎÏËÚÈÎÔ‡˜ Ù˘. ∞˘Ùfi ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ‚¤‚·È· ÛÙË °·ÏÏ›· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË, ÎÈ ¤¯ÂÈ È‰È·›ÙÂÚÔ ÂӉȷʤÚÔÓ, ·ÊÔ‡ ‰ÂÓ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· Â›Ó·È Ù˘¯·›· Ë ÂÈÏÔÁ‹ Ù˘ ·Ó·ÊÔÚ¿˜: Ë ÌÂÙ·ÌfiÚʈÛË Ù˘ ºÚ¿ÓÙ˙·˜ ÚÔ˜ ÙÔ Î·Ï‡ÙÂÚÔ Â›Ó·È ¿ÌÂÛ· Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓË Ì ÙÔ Ó¤Ô Î·ıÂÛÙÒ˜, Ô˘ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÈ ÙË ‰‡Ó·ÌË ÙˆÓ ÎÏËÚÈÎÒÓ ÎÈ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙÔÓ √Úıfi §fiÁÔ.
NÂÔÂÏÏËÓÈÎfi˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜: Ô ¯ÂÈÚ·ÊÂÙËÙÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ
19
∞Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙȘ ·ÚÓËÙÈΤ˜ Û˘Ó¤ÂȘ Ù˘ ‰˘Ó·ÌÈ΋˜ ·ÚÔ˘Û›·˜ Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÂϤÁ¯Ô˘ Ô˘ ·ÛΛ ¤¯Ô˘ÌÂ Î·È ÛÙÔÓ ƒ‹Á·. ¶ÚԷӷʤÚıËΠ¿ÏψÛÙÂ Ë ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ πÂÚ¿ ∂ͤٷÛË, ÂÓÒ ·ÏÏÔ‡ ›‰·Ì fiÙÈ ÚÔÛ·ı› Ó· ·ÔÊÔÚÙ›ÛÂÈ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ·fi ÙËÓ ·Ì·ÚÙ›·, ÙÔÓ›˙ÔÓÙ·˜ fiÙÈ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÚ¢ÓÔ‡Ó ÁÈ· Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó ÙË Ê‡ÛË, Ô˘ Â›Ó·È ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÌ· ÙÔ˘ £ÂÔ‡ (µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜, 1991, Û. 40). √ ÔÚıfi˜ ÏfiÁÔ˜ Î·È Ë ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÁÓÒÛË ¤Ú¯ÔÓÙ·È Ó· ·ÓÙÈηٷÛÙ‹ÛÔ˘Ó ÙȘ ‰ÂÈÛȉ·ÈÌÔӛ˜ Î·È ÙȘ ‰Â‰Ô̤Ó˜ ÂÚÌËÓ›˜, ÚÔ‚¿ÏÏÔÓÙ·˜ ˆ˜ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, Ô˘ ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÙÔÓ Ó¤Ô ÙÚfiÔ ÛΤ„˘ ÁÈ· Ó· ·ÂÏ¢ıÂÚˆı› ÙfiÛÔ Û ÚÔÛˆÈÎfi fiÛÔ Î·È ÛÂ Û˘ÏÏÔÁÈÎfi ›‰Ô, Ó· ·Ô‰ÂÛÌ¢ı› ·fi ÓÂ˘Ì·ÙÈΤ˜ ‰Ô˘Ï›˜ ÁÈ· Ó· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Î·È Ë ÔÏÈÙÈ΋ ÂÏ¢ıÂÚ›· ∆Ô fiÛÔ ÚËÍÈΤÏ¢ıË Â›Ó·È ·˘Ù‹ Ë ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË, ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÙˆÓ ÎÏÂÈÛÙÒÓ Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ ÛΤ„˘ Î·È ÙˆÓ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ ÓÔÔÙÚÔÈÒÓ Ù˘ ÂÚÈfi‰Ô˘, Â›Ó·È ÚÔÊ·Ó¤˜. ∞ÚΛ Ó· ÛÎÂÊÙ› ηÓ›˜ ÙËÓ ·ÓÙ›‰Ú·ÛË Ù˘ ÂÎÎÏËÛ›·˜, Ô˘ Û ·˘Ù‹ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1790 ÛÎÏËÚ·›ÓÂÈ ÙË ı¤ÛË Ù˘ ¤Ó·ÓÙÈ ÙˆÓ ÊÔÚ¤ˆÓ ÙÔ˘ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡. ∏ ·ÓÙ›‰Ú·Û‹ Ù˘ ı· Â›Ó·È ÛÊÔ‰Ú‹ Î·È ‚›·ÈË, ÊÙ¿ÓÔÓÙ·˜ ̤¯ÚÈ ÙÔÓ ·ÊÔÚÈÛÌfi ÙÔ˘ ƒ‹Á· ·fi ÙÔÓ ·ÙÚÈ¿Ú¯Ë °ÚËÁfiÚÈÔ ∂ã, Ì ·ÊÔÚÌ‹ ÙÔ ¡¤· ¶ÔÏÈÙÈ΋ ¢ÈÔ›ÎËÛȘ, ÂÓÒ Ô ›‰ÈÔ˜ Âȉ›‰ÂÙ·È ‰˘Ó·ÌÈο ÛÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· ·ÓÙÈÎÚÔ‡ÛÂÈ ÙȘ Ӥ˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ȉ¤Â˜. √ ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ Ù˘ ¶·ÙÚÈ·Ú¯È΋˜ ∞η‰ËÌ›·˜ ™¤ÚÁÈÔ˜ ª·ÎÚ·›Ô˜ Âͤ‰ˆÛÂ, ÙÔ 1797, «∆Úfi·ÈÔÓ ÂÎ Ù˘ ÂÏÏ·‰È΋˜ ·ÓÔÏ›·˜ ηٿ ÙˆÓ Ô·‰ÒÓ ÙÔ˘ ∫Ô¤ÚÓÈÎÔ˘», fiÔ˘ ηٷ‰Èο˙ÔÓÙ·È ÔÈ Ô·‰Ô› ÙÔ˘ ËÏÈÔÎÂÓÙÚÈÛÌÔ‡ ÂÓÒ Â›¯Â ‹‰Ë ΢ÎÏÔÊÔÚ‹ÛÂÈ, ÙÔ 1794, Ë «∞Ó·Û΢‹» ÙÔ˘ µÔÏÙ·›ÚÔ˘ («∞fi‰ÂÈÍȘ ÙÔ˘ ·ÚÔ˘˜ ÙˆÓ Ù˘ ¡¤·˜ Î·È ¶·Ï·È¿˜ ¢È·ı‹Î˘ ‚È‚Ï›ˆÓ Î·È Ù˘ ÂÓ ·˘ÙÔ›˜ ·ÏËı›·˜ ˘ÂÚ¿ÛÈÛȘ. Ë ·Ó·Û΢‹ Ù˘ ÙÔ˘ µÔÏÙ¤ÚÔ˘ ‚›‚ÏÔ˘ Ù˘ ηÏÔ˘Ì¤Ó˘ ÙÂÏÂ˘Ù·›ÔÓ ‰ÈÂÚÌËÓ¢ı›Û˘ ¢È·ı‹Î˘» (¢ËÌ·Ú¿˜, 1980, Û. 158). ŒÓ·Ó ¯ÚfiÓÔ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÙÔ 1798, ÙÔ ¶·ÙÚÈ·Ú¯Â›Ô ı· Û˘ÛÙ‹ÛÂÈ ÂÈÙÚÔ‹ ÁÈ· ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô ÙˆÓ ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¿ÙˆÓ Î·È ÙËÓ Î·Ù·‰›ÎË fiÛˆÓ ÎÚ›ÓÔÓÙ·È ·Û‚‹ ÎÈ ÂÈΛӉ˘Ó· (¢ËÌ·Ú¿˜, 1980, Û. 259). ∆· ‰‡Ô ̤و·, ÙˆÓ Ô·‰ÒÓ Î·È ÙˆÓ ·ÓÙÈ¿ÏˆÓ ÙˆÓ ºÒÙˆÓ, ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔÓÙ·È ÏÔÈfiÓ, Û ·˘Ù‹ ÙË ‰ÂηÂÙ›·, Ô˘ ·Ú¯›˙ÂÈ Ì ÙÔ ÂΉÔÙÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ· ÙÔ˘ ƒ‹Á· Î·È ÙˆÓ ¢ËÌËÙÚȤˆÓ, Ì ÛËÌÂ›Ô ÙÚÈ‚‹˜ ÙÔ Â‰›Ô ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ. ∏ Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË ‰ÂÓ ı· ÂÚÈÔÚÈÛÙ› ÛÂ Â›Â‰Ô Ê˘ÏÏ·‰›ˆÓ, ı· ÂÂÎÙ·ı›, fiˆ˜ ÚԷӷʤÚıËÎÂ, Û ‰ÈÔÈÎËÙÈο ̤ÙÚ· ÂÓÒ ·ÚÁfiÙÂÚ·, Ï›ÁÔ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË, ÛÙË ™Ì‡ÚÓË ı· ÍÂÛ¿ÛÔ˘Ó ‚›·È˜ Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂȘ Ô˘ ı· Ô‰ËÁ‹ÛÔ˘Ó ÛÙÔ ÎÏ›ÛÈÌÔ ÙÔ˘ ºÈÏÔÏÔÁÈÎÔ‡ °˘ÌÓ·Û›Ô˘, Ì ·ÊÔÚÌ‹ ÙË ‰È‰·Ûηϛ· ÙÔ˘ ∫. ∫ԇ̷ Î·È Ù· ÂÈÚ¿Ì·Ù· Ô˘ ¤Î·Ó ÂÓÒÈÔÓ ÙÔ˘ ¢ڇÙÂÚÔ˘ ÎÔÈÓÔ‡ (∏ÏÈÔ‡, 1986). √ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ÏÔÈfiÓ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÊÔÚ›˜ ÙÔ˘ fi¯ËÌ· ‰È¿‰Ô-
20
°È¿ÓÓ· K·ÙÛÈ·ÌÔ‡Ú·
Û˘ ¢ڇÙÂÚˆÓ ÎÔÛÌÔıˆÚÈÒÓ, ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ·ÈÙËÌ¿ÙˆÓ Î·È Â·Ó·ÛÙ·ÙÈÎÒÓ ÚÔÙ·ÁÌ¿ÙˆÓ. ∏ Û‡Ó‰ÂÛË ÙÔ˘ √ÚıÔ‡ §fiÁÔ˘, fiˆ˜ ·ÔÙ˘ÒÓÂÙ·È ÛÙȘ ÂÈÛً̘ Ù˘ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜, Ì ÚÈ˙ÔÛ·ÛÙÈο ÎÔÈÓˆÓÈο ÚÔÙ¿ÁÌ·Ù· Ê·›ÓÂÙ·È Ê˘ÛÈ΋ Î·È ÂȂ‚ÏË̤ÓË. øÛÙfiÛÔ, ‰ÂÓ ıˆڋıËΠÌfiÓÔ ·fi ÙÔ˘˜ ÂÈÛËÁËÙ¤˜ ÙÔ˘ ·Ê’ ·˘Ùfi˜ Ô ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ÊÔÚ¤·˜ ÚÈ˙ÔÛ·ÛÙÈÎÒÓ Î·È Â·Ó·ÛÙ·ÙÈÎÒÓ È‰ÂÒÓ: ÙËÓ ›‰È· ÚfiÛÏË„Ë Û˘Ó·ÓÙ¿ÌÂ Î·È ·fi ÙÔ˘˜ ·ÓÙÈ¿ÏÔ˘˜ ÙÔ˘, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ‰È·‚Ï¤Ô˘Ó ÛÙË ‰È¿‰ÔÛ‹ ÙÔ˘ ÙÔÓ Î›Ó‰˘ÓÔ Ù˘ ·ÏÏ·Á‹˜, Ù˘ ÌÂÙ·‚ÔÏ‹˜ Ù˘ ˘¿Ú¯Ô˘Û·˜ ηٿÛÙ·Û˘ Î·È ÙË ‰È·ÎÈÓ‰‡Ó¢ÛË Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘˜. ∏ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÁÓÒÛË Î·ı’ ·˘Ù‹ ‰·ÈÌÔÓÔÔÈÂ›Ù·È Î·È Î·Ù·‰Èο˙ÂÙ·È ÔÏÏ·ÏÒ˜, ‚È‚Ï›· η›ÁÔÓÙ·È Î·È ÔÈ ·ÊÔÚÈÛÌÔ› Â›Ó·È Û ÚÒÙË ‰È¿Ù·ÍË (∏ÏÈÔ‡, 1988). ¢ÂÓ ı· ÛÙ·ı› ‚¤‚·È· ÈηӋ Ë ·ÓÙȉڷÛÙÈ΋ ÛÙ¿ÛË ÙˆÓ ·ÓÙÈÊÈÏÔÛfiÊˆÓ Ó· ÛÙ·Ì·Ù‹ÛÂÈ ÙÔ Ó¤Ô Ó‡̷ Ô˘ ÂÍ·ÏÒÓÂÙ·È ‰˘Ó·ÌÈο, ̤ۈ Û¯ÔÏ›ˆÓ, ÂΉfiÛÂˆÓ Î·È ÂÚÈÔ‰ÈÎÒÓ Î·È ı· Û˘Ó‰Âı› ¿ÌÂÛ· Ì ÙÔÓ ·ÁÒÓ· ÙÔ˘ 1821. øÛÙfiÛÔ, ÔÈ È‰¤Â˜ Î·È Ù· ÚÔÙ¿ÁÌ·Ù· ÙÔ˘ ¢È·ÊˆÙÈÛÌÔ‡, ÙfiÛÔÓ fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ ‰È·ÓÔËÙÈÎfi ›‰Ô, ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ÛΤ„˘, fiÛÔÓ Î·È ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ›‰Ô, ÌÂÙ¿ ÙËÓ ·ÓÂÍ·ÚÙËÛ›· ı· ˘Ô¯ˆÚ‹ÛÔ˘Ó. ÕÏϘ ‹Ù·Ó ÔÈ ·Ó¿ÁΘ Î·È ÔÈ Û˘Óı‹Î˜ ·ÏÏ¿ ·˘Ùfi Â›Ó·È ÌÈ· ¿ÏÏË Û˘˙‹ÙËÛË.
∞¡∞º√ƒ∂™ µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜, ƒ‹Á·˜ (1797), ¡¤· ÔÏÈÙÈ΋ ‰ÈÔ›ÎËÛȘ ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ù˘ ƒÔ‡ÌÂÏ˘, Ù˘ ªÈÎÚ¿˜ ∞Û›·˜, ÙˆÓ ÌÂÛÔÁ›ˆÓ Ó‹ÛˆÓ Î·È Ù˘ µÏ·¯ÔÌÔÁ‰·Ó›·˜, µÈ¤ÓÓË. µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹˜, ƒ‹Á·˜ (1991), º˘ÛÈ΋˜ ∞¿ÓıÈÛÌ· ‰È¿ ÙÔ˘˜ ·Á¯›ÓÔ˘˜ Î·È ÊÈÏÔÌ·ı›˜ ŒÏÏËÓ·˜, ∞ı‹Ó·: ∂ÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ∂Ù·ÈÚ›· ªÂϤÙ˘ «ºÂÚÒÓ-µÂÏÂÛÙ›ÓÔ˘-ƒ‹Á·». ¢ËÌ·Ú¿˜, ∫.£. (1980), ¡ÂÔÂÏÏËÓÈÎfi˜ ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜, ∂ÚÌ‹˜, ∞ı‹Ó·. ¢ËÌËÙÚÈ›˜ (2000), °ÂˆÁÚ·Ê›· ¡ÂˆÙÂÚÈ΋, ∂ÛÙ›·, ∞ı‹Ó·. ∏ÏÈÔ‡, º. (1986), ∫ÔÈÓˆÓÈÎÔ› ·ÁÒÓ˜ Î·È ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜, ∞ı‹Ó·: ∂ª¡∂-ªÓ‹ÌˆÓ. ∏ÏÈÔ‡, º. (1988), ∆‡ÊψÛÔÓ ∫‡ÚÈ ÙÔÓ Ï·fiÓ ÛÔ˘,: ¶ÔÚ›·, ∞ı‹Ó·. ∫·Ú·ÌÂÚfiÔ˘ÏÔ˜, ¢. ∞. (1994), ƒ‹Á· µÂÏÂÛÙÈÓÏ‹ «º˘ÛÈ΋˜ ∞¿ÓıÈÛÌ·» Î·È °·ÏÏÈ΋ «Encyclopédie», ∞Ó¿Ù˘Ô ·fi ÙÔ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi À¤ÚÂÈ·, ∞ı‹Ó·. ∫·Ú¿˜, °. (1992), √È ÂÈÛً̘ ÛÙËÓ ∆Ô˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·, ÙfiÌ. ∞, µÈ‚ÏÈԈϛÔÓ Ù˘ ∂ÛÙ›·˜, ∞ı‹Ó·. ¡ÈÎÔÏ·˝‰Ë˜, £., ¢È·Ï¤Ù˘, ¢., ∞ı·Ó·ÛÈ¿‰Ë˜, ∏. (1988), «£ÂÙÈΤ˜ ÂÈÛً̘ Î·È ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜ ÛÙÔÓ ÂÏÏËÓÈÎfi ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·ÈÒÓ·», ∆· πÛÙÔÚÈο, Ù‡¯. 8, Û. 123-136.
ΚΡΙΤΙΚΗ / ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ: 3/06, 21-31
£ÂÛÌÔ› Î·È Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ȉڇ̷ٷ: ∆· ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›· ÙÔ˘ ¶·ÚÈÛÈÔ‡ Î·È Ù˘ ¶ÂÙÚÔ‡ÔÏ˘ £‡ÌÈÔ˜ ¡ÈÎÔÏ·˚‰Ë˜ ∫¤ÓÙÚÔ ¡ÂÔÂÏÏËÓÈÎÒÓ ∂Ú¢ÓÒÓ, ∂ıÓÈÎfi ÿ‰Ú˘Ì· ∂Ú¢ÓÒÓ √È Â·Ó·ÛÙ¿ÛÂȘ, fiÛÔ Ì¿ÏÏÔÓ ·Ó Â›Ó·È ÓÈÎËÊfiÚ˜, ÂËÚ¿˙Ô˘Ó ¿ÌÂÛ· fiϘ ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ Î·È ıÂÛÌÔ‡˜. À¿Ú¯Ô˘Ó ÔÏϤ˜ ÌÂϤÙ˜ ÁÈ· ÙȘ ÂÈÚÚÔ¤˜ ·˘Ù¤˜ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË ˆ˜ ÌÈ· ·fi ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ Û˘ÓÈÛÙÒÛ˜ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, Ôχ ÏÈÁfiÙÂÚ˜ fï˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡˜ ıÂÛÌÔ‡˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ¤¯Ô˘Ó ÙËÓ È‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· Ó· ÂÍ·ÚÙÒÓÙ·È ·fi ÙËÓ ÂοÛÙÔÙ ÂÍÔ˘Û›· ·ÏÏ¿ Î·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Ó· ¤¯Ô˘Ó ÌÈ· ·˘ÙfiÓÔÌË Î·È ·˘ÙÔ·Ó··Ú·ÁfiÌÂÓË ˙ˆ‹. √È ıÂÛÌÔ› ÙȘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙ·È ·fi Ù· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ȉڇ̷ٷ ‰ÂÓ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÔÙ¤ ÌÈ· ÓËÛ›‰· ÏÔÁ›ˆÓ ÂÎÙfi˜ ÙfiÔ˘ Î·È ¯ÚfiÓÔ˘. Afi ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ˘¿Ú¯ÂÈ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ›‰Ú˘Ì·, ˘¿Ú¯ÂÈ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ·ÓıÚÒˆÓ Ì ıÂÛÌÔıÂÙË̤ÓË ÈÂÚ·Ú¯›·, ¿Ú· Û¯¤ÛÂȘ ÂÍÔ˘Û›·˜ Ô˘ ·ÓÙ·Ó·ÎÏÔ‡Ó ·˘Ù¤˜ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ‹˜ ÙÔ˘˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. AÓ ıˆڋÛÔ˘Ì fiÙÈ Ô fiÚÔ˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ›‰Ú˘Ì· ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ Ô›ÎËÌ· Î·È ıÂÛÌÈÎfi Ï·›ÛÈÔ, ÛÙÔÓ ‰˘ÙÈÎfi ÔÏÈÙÈÛÌfi Ù· ÚÒÙ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ȉڇ̷ٷ Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯·Ó ÚÒÙÈÛÙÔ ÛÎÔfi ÙË ÌÂÙ¿‰ÔÛË Ù˘ ÁÓÒÛ˘ (Ù· ·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈ·) ·ÏÏ¿ ÙËÓ ¤Ú¢ӷ, ‹Ù·Ó Ù· ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›·. TÔ ÚÒÙÔ Â˘Úˆ·˚Îfi ›‰Ú˘Ì· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ ˘‹ÚÍ ÂÚ›Ô˘ ȉȈÙÈÎfi, ‹Ù·Ó ·˘Ùfi ÙÔ˘ Tycho Brahe ‹ T‡¯ˆÓ· ÙÔ˘ BÚ·¯‡ Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ˘˜ ŒÏÏËÓ˜ Ô˘ ÙÔÓ ÚˆÙÔÌÓËÌfiÓÂ˘Û·Ó ÙÔÓ 17Ô ·ÈÒÓ·. O T‡¯ˆÓ, Ì ‚·ÛÈÏÈ΋ ¯ÚËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛË (ÙÔ˘ ºÚÂȉÂÚ›ÎÔ˘ µã Ù˘ ¢·Ó›·˜) ›‰Ú˘Û ÙÔ 1576 ÛÙÔ ÓËÛ¿ÎÈ Hveen ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô Ì ÛÎÔfi ÙËÓ ·ÎÚÈ‚‹ ηٷÁÚ·Ê‹ ÙˆÓ Ô˘Ú·Ó›ˆÓ ÎÈÓ‹ÛÂˆÓ Ô‡Ùˆ˜ ÒÛÙ ӷ Á›ÓÂÈ ‰˘Ó·Ù‹ Ë Ó¤· ·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÙfi˜. ™ÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ÙÔ˘ ‹Ù·Ó Ô ·fiÏ˘ÙÔ˜ ¿Ú¯ˆÓ, ÔÈ ·Ú·ÙËÚËÙ¤˜ ‰Ô‡Ï¢·Ó οو ·fi ·˘ÛÙËÚfiÙ·ÙË ÂÈı·Ú¯Â›· Î·È ÛÎÏËÚ¤˜ Û˘Óı‹Î˜, fiÛÔ ÁÈ· ÙÔ ‚ÔËıËÙÈÎfi ÚÔÛˆÈÎfi, ·˘Ùfi ·ÔÙÂÏ›ÙÔ ·fi ÙÔ˘˜ ÏÈÁÔÛÙÔ‡˜ ηÙÔ›ÎÔ˘˜ ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡ Ô˘ ÙÔ˘ ›¯Â ·Ú·¯ˆÚËı› ·fi ÙÔÓ ‚·ÛÈÏÈ¿. H Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿ ÙÔ˘ T‡¯ˆÓ· ‹Ù·Ó Ê·›ÓÂÙ·È ÙfiÛÔ ÛÎÏËÚfiÙÂÚË ·fi
22
£‡ÌÈÔ˜ NÈÎÔÏ·˝‰Ë˜
·˘Ù‹ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ·Ú¯fiÓÙˆÓ Ù˘ ¢·Ó›·˜, ÒÛÙ ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ Ó· ÙÔÏÌ‹ÛÔ˘Ó Ó· ‰È·Ì·ÚÙ˘ÚËıÔ‡Ó ÛÙÔÓ ‚·ÛÈÏÈ¿. ŒÓ·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÔÏÏÔ‡˜ ÏfiÁÔ˘˜, ÂÓ‰ÂÈÎÙÈÎfi˜ fï˜, ‹Ù·Ó fiÙÈ Ô T‡¯ˆÓ ÙÔ˘˜ η٤ۯ ٷ ÎÔ˘Ú¤ÏÈ· ÙÔ˘˜ Ì ÛÎÔfi Ó· Ù· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÂÈ ÛÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ¯·ÚÙÔÔÏÙÔ‡, ηıÒ˜ ‰È¤ıÂÙ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÁÈ· Ó· Ù˘ÒÓÂÈ Ù· ‚È‚Ï›· ÙÔ˘, ÛÙÔ ÔÔ›Ô ¤ÊÙÈ·¯Ó ·fi ÙÔ ¯·ÚÙ› ̤¯ÚÈ ÙË ‚È‚ÏÈÔ‰ÂÛ›·. º˘ÛÈο Ô T‡¯ˆÓ ¤ÌÂÓ ÛÙÔ Ì¤Á·ÚÔ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ›¯·Ó ÂÚÁ·ÛÙ› Ì ÙË Ì¤ıÔ‰Ô Ù˘ ·ÁÁ·Ú›·˜ ÔÈ ¯ˆÚÈÎÔ› ÙÔ˘ Hveen. ∂›Ó·È ۷ʤ˜ fiÙÈ ÙÔ ÚÒÙÔ ·˘Ùfi Â˘Úˆ·˚Îfi ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ›‰Ú˘Ì· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û ÔÈÎÔÓÔÌÈο Î·È ıÂÛÌÈο Ì ÊÂÔ˘‰·Ú¯ÈÎfi ÙÚfiÔ, Ô ÔÔ›Ô˜ ·ÓÙ·Ó·ÎÏÔ‡Û ÙÔ˘˜ ıÂÛÌÔ‡˜ Î·È ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌ›· Ù˘ ¢·Ó›·˜ ÙÔ˘ 16Ô˘ ·ÈÒÓ·. 1
∆√ ∞™∆∂ƒ√™∫√¶∂π√ ∆√À ¶∞ƒπ™π√À ∫∞π ∏ °∞§§π∫∏ ∂¶∞¡∞™∆∞™∏
™Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 17Ô˘ ·ÈÒÓ·, ȉڇıËÎ·Ó Ù· ‰˘Ô ÚÒÙ· Â˘Úˆ·˚ο ÎÚ·ÙÈο ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›·, ηٿ ÛÂÈÚ¿ ·˘Ùfi ÙÔ˘ ¶·ÚÈÛÈÔ‡ ÙÔ 1667, Î·È Ï›ÁÔ ÌÂÙ¿ ·˘Ùfi ÙÔ˘ °Ú‹ÓÔ˘ÈÙ˜. ∏ È‰Ú˘ÙÈ΋ ‰È·Î‹Ú˘ÍË ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÛÎÔÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ·ÊÔÚÔ‡Û ڈٛÛÙˆ˜ ÙË ¯·ÚÙÔÁÚ·Ê›· Î·È ‰Â˘ÙÂÚ¢fiÓÙˆ˜ ÙË ‚·ÛÈ΋ ·ÛÙÚÔÓÔÌÈ΋ ¤Ú¢ӷ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙËÓ ÂÔ¯‹ fiÔ˘ Ë ÂÈÛÙ‹ÌË Î·Ù·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ ÛÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ Â˘Úˆ·˚ÎÒÓ ÎÚ·ÙÒÓ, ÁÈ· ÙË ÂÔ¯‹ fiÔ˘ Ë ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È Ë Ù¯ÓÔÏÔÁ›· - Ë ÔÔ›· ÛÙÔ ÂÍ‹˜ ı· ·ÔÚÚ¤ÂÈ ·fi ÙȘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ·Ó·Î·Ï‡„ÂȘ – ı· οÓÔ˘Ó ÙË ‰È·ÊÔÚ¿ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘ ‰˘ÙÈÎÔ‡ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È fiÏˆÓ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÔÏÈÙÈÛÌÒÓ. ™ÙÔ Ï·›ÛÈÔ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ ÔÈ °¿ÏÏÔÈ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ ÂÈÛËÁÔ‡ÓÙ·È ÙÔ 1665 ÛÙÔÓ §Ô˘‰Ô‚›ÎÔ π¢ã ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ∞η‰ËÌ›·˜ ∂ÈÛÙËÌÒÓ Î·È ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ (Il y va, Sire, de la Gloire de Votre Majesté, [¢È·Î˘‚‡ÂÙ·È, ∫‡ÚÈÂ, Ë ¢fiÍ· Ù˘ ªÂÁ·ÏÂÈfiÙËÙ·˜ ™·˜] ÁÚ¿ÊÂÈ ÛÙÔÓ ÌÔÓ¿Ú¯Ë Ô ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˜ Auzout). ªÂ ÙË Û‡ÌʈÓË ÁÓÒÌË ÙÔ˘ Úˆı˘Ô˘ÚÁÔ‡ ÙÔ˘ ∫ÔÏ̤Ú, Ô ‚·ÛÈÏÈ¿˜ Û˘Ó·›ÓÂÛ ÙÔ 1666 ÛÙËÓ ›‰Ú˘ÛË Ù˘ µ·ÛÈÏÈ΋˜ ∞η‰ËÌ›·˜ ∂ÈÛÙËÌÒÓ Ë ÔÔ›· ı· ȉڇÛÂÈ ÙÔ µ·ÛÈÏÈÎfi ∞ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ô. ŒÙÛÈ, ÙÔ ÚÒÙÔ Â˘Úˆ·˚Îfi ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ı· ¯ÚËÌ·ÙÔ‰ÔÙËı› ·fi ÙÔÓ ÌÔÓ¿Ú¯Ë Ì ·ÒÙÂÚÔ ÛÎÔfi ÙÔÓ Á·ÏÏÈÎfi ÂÂÎÙ·ÙÈÛÌfi, ·Ó Î·È fiˆ˜ ı· ·Ô‰ÂȯÙ› ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ¤˜ ÙÔ˘ ı· Â›Ó·È Û Ôχ ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈṲ̂Ó˜ ÛÙË ‚·ÛÈ΋ ¤Ú¢ӷ. √È ÂÈÛً̘ ı· ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘Ó – ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙȘ ÂοÛÙÔÙ ÛÎÔÈÌfiÙËÙ˜ – Ó· Â͢ËÚÂÙÔ‡Ó ÌÈ· ‰È΋ ÙÔ˘˜, ·˘ÙfiÓÔÌË ÏÔÁÈ΋. 1. OÈ ıÂÛÌÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ÛÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ÙÔ˘ ¶·ÚÈÛÈÔ‡ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·È ÂÓ Û˘ÓÙÔÌ›· ÛÙÔ ‚È‚Ï›Ô (Débarbat, Grillot, Lévy, 1990). °È· ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ÚÈÓ ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ· Â›Ó·È ·ÎfiÌ· ›ηÈÚÔ ÙÔ ‚È‚Ï›Ô (Wolf, 1902).
£ÂÛÌÔ› Î·È Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ȉڇ̷ٷ: T· ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›· ...
23
∆· ÚÒÙ· Â˘Úˆ·˚ο ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›· ›¯·Ó ·˘ÛÙËÚ‹ ÈÂÚ·Ú¯›·: ÙÔÓ ÓfiÌÔ ÂͤÊÚ·˙ ¤Ó·˜ ¿ÓıÚˆÔ˜, Ô ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÛÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ÙÔ˘ ¶·ÚÈÛÈÔ‡ Î·È Ô B·ÛÈÏÈÎfi˜ AÛÙÚÔÓfiÌÔ˜ ÛÙÔ °ÎÚ‹ÓÔ˘ÈÙ˜. ∆˘Èο, ÛÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ÙÔ˘ ¶·ÚÈÛÈÔ‡ Ô Ù›ÙÏÔ˜ ÙÔ˘ ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ıÂÛÌÔıÂÙ‹ıËΠÙÔ 1771, ηıÒ˜ ˆ˜ ÙfiÙ ÙÔ ›‰Ú˘Ì· ˘¿ÁÂÙÔ ÛÙËÓ ∞η‰ËÌ›· ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ. ™ÙËÓ Ú¿ÍË, ÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ÙÔ ‰Èˇı˘Ó ·fi ÙËÓ ·Ú¯‹ ÌÈ· ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·, ·˘Ù‹ ÙˆÓ ∫·Û›ÓÈ. ªÂ ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÙÔ˘ ∞ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ, Ô ∫ÔÏÌ¤Ú Î¿ÏÂÛ ÙÔÓ πÙ·Ïfi Jean Dominique Cassini (Ô ÔÔ›Ô˜ ÙfiÙ ˘ËÚÂÙÔ‡Û ÙÔÓ ¶¿·) Ó· Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ ÛÙÔÓ Û¯Â‰È·ÛÌfi ÙÔ˘ ȉڇ̷ÙÔ˜. √ µ·ÛÈÏÈ¿˜ ¤‰ÂÈÍ ÌÂÁ¿ÏË Â‡ÓÔÈ· ÛÙÔÓ π·ÙÏfi Ì·ıËÌ·ÙÈÎfi, Î·È ¤ÙÛÈ Ô ∫·Û›ÓÈ ÂÁηٷÛÙ¿ıËΠÛÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ô, ‰È¿ÏÂÍ ÙÔ˘˜ ‚ÔËıÔ‡˜ ÙÔ˘ Î·È ÛÙËÓ Ô˘Û›· ÂϤˆ ‚·ÛÈϤ· ¤ÁÈÓÂ Ô ·fiÏ˘ÙÔ˜ ¿Ú¯ˆÓ ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ȉڇ̷ÙÔ˜. ∏ ı¤ÛË ÙÔ˘ ∫·Û›ÓÈ ‹Ù·Ó ÙfiÛÔ ÈÛ¯˘Ú‹, ÒÛÙ ÎÏËÚÔÓÔÌ‹ıËΠ·fi ·Ù¤Ú· Û ÁÈÔ Ù¤ÛÛÂÚÂȘ ÁÂÓ¤˜. √È ∫·Û›ÓÈ ı· ¿ÚÔ˘Ó ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ ÙÔ˘ ÎfiÌË Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ·ÔηÏÔ‡ÓÙÔ fiˆ˜ ÔÈ ÌÔӿگ˜ Ì ·ÚÈıÌÔ‡˜, ·fi ÙÔÓ ∫·Û›ÓÈ ∞ã ˆ˜ ÙÔ K·Û›ÓÈ ¢ã. ŸÏÔÈ ÔÈ ∫·Û›ÓÈ ¤ÌÂÓ·Ó ÛÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô Î·È ‰Ô‡Ï¢·Ó Ì ÌÈ· ÌÈÎÚ‹ ÔÌ¿‰· Ô˘ ‰È¿ÏÂÁ·Ó ÔÈ ›‰ÈÔÈ. ∏ ı¤ÛË ÙÔ˘˜ Î·È ÔÈ ‰ÈηÈÔ‰Ôۛ˜ ÙÔ˘˜ ÂÍ·ÚÙÈfiÓÙ·Ó Ê˘ÛÈο ·fi ÙËÓ Â‡ÓÔÈ· ÙˆÓ ‚·ÛÈϤˆÓ. ∏ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ·ÓÙ·Ó·ÎÏÔ‡Û ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ Û˘ÁÎÂÓÙÚˆÙÈÎÔ‡ Á·ÏÏÈÎÔ‡ ÌÔÓ·Ú¯ÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ Ì ÙȘ ȉȷÈÙÂÚfiÙËÙ˜ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Î·È ‰È·Û˘Ó‰¤ÛÂˆÓ Ù˘ ‚·ÛÈÏÈ΋˜ ·˘Ï‹˜. ∆ËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ·ӿÛÙ·Û˘, ÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ô, ÂÎÙfi˜ ÙÔ˘ ¢È¢ı˘ÓÙ‹, ÙÔÓ Jean Dominique, ‰ÈÛ¤ÁÁÔÓÔ ÙÔ˘ ∫·Û›ÓÈ ∞ã (›¯Â ÙÔ ›‰ÈÔ fiÓÔÌ·), ‰È·ı¤ÙÂÈ ¿ÏÏÔ˘˜ ÙÚÂȘ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÌÈ· ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÛÙ· ¤ÁÁÚ·Ê· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ˆ˜ Ì·ıËÙ¤˜, ÌÈ· ˆ˜ ηıËÁËÙ¤˜, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ‰Â›¯ÓÂÈ ÙËÓ ·Û¿ÊÂÈ· ÙˆÓ ıÂÛÌÒÓ Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔ˘˜ ‚ÔËıÔ‡˜ ÙÔ˘ ‰È¢ı˘ÓÙ‹. ∆ËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ·ÏÏ·Á‹˜, Ô˘ ı· Û˘ÓÙÂÏÂÛÙ› ÙÔ 1793, ·˘ÙÔ› Â›Ó·È Ô Nouet, ÂÓËÓÙ·ÙÚÈ¿¯ÚÔÓÔ˜ ·¿˜ Ì ›ڷ ÛÙË Áˆ‰·ÈÛ›·, Ô Perny, ÂÈÎÔÛÈÔÎÙ¿¯ÚÔÓÔ˜ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˜–·Ú·ÙËÚËÙ‹˜ Î·È Ô Ruelle, ¤Ó·˜ ÙÚÈ·ÓÙ·ÔÎÙ¿¯ÚÔÓÔ˜ ÏÈÔÙ¿ÎÙ˘ Ù˘¯Ô‰ÈÒÎÙ˘ ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÂÚȤı·Ï„Â Ô ∫·Û›ÓÈ Î·È Ô˘ ·ÚÁfiÙÂÚ· ı· ‚ÚÂı› Ì ÙÔÓ Babeuf ÛÙË Û˘ÓÔ̈ۛ· ÙˆÓ ›ÛˆÓ. ∆Ô ∞ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ı· ÁÓˆÚ›ÛÂÈ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË Ôχ ÓˆÚ›˜, ÛÙȘ 16 πÔ˘Ï›Ô˘ 1789 fiÙ·Ó ÌÈ· ·ӷÛÙ·ÙÈ΋ ÂÚÈÔÏ›· ÂÈÛ¤‚·ÏÂ, ‡ÛÙÂÚ· ·fi ηٷÁÁÂÏ›·, ÁÈ· Ó· οÓÂÈ ¤Ú¢ӷ ÁÈ· fiÏ·. √È ıÂÛÌÈΤ˜ ·ÏÏ·Á¤˜ ı· ·ÚÁ‹ÛÔ˘Ó fï˜ οÔÈ· ¯ÚfiÓÈ·, ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ÙË ÚÔ‹ Î·È ÙÔ ‚¿ıÂÌ· ÙˆÓ ·ÏÏ·ÁÒÓ Ô˘ ı· ʤÚÂÈ Ë Â·Ó·ÛÙ·ÙÈ΋ ‰È·‰Èηۛ·. ™ÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘, Ô ∫·Û›ÓÈ ¢ã Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ Û οÔȘ «ÔÏÈÙÈΤ˜» ‰È·‰Èηۛ˜ fiˆ˜ ÔÈ ÂÚÁ·Û›Â˜ Ù˘ ÂÈÙÚÔ‹˜ Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜ ÁÈ· ÙÔÓ Î·ıÔÚÈÛÌfi ÂÓÈ·›·˜ Î·È ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈ΋˜ ÌÔÓ¿‰·˜ ̤ÙÚËÛ˘ (ÙÔ Ì¤ÙÚÔ Î·ıÈÂÚÒıËΠˆ˜ ÙÔ 1/40.000.000 ÙÔ˘ ÌÂÁ¤ıÔ˘˜ ÙÔ˘ ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓÔ‡ Ù˘ Á˘, Ì ÙÔ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎfi ÛÎÂÙÈ-
24
£‡ÌÈÔ˜ NÈÎÔÏ·˝‰Ë˜
Îfi fiÙÈ ·fi ÔÔÈÔÓ‰‹ÔÙ ¿ÓıÚˆÔ ÛÙÔÓ Ï·Ó‹ÙË ÂÚÓ¿ ¤Ó·˜ ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓfi˜). √ ›‰ÈÔ˜ fï˜ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÚÔÛÎÔÏÏË̤ÓÔ˜ ÛÙË ÌÔÓ·Ú¯›· Ì ÙËÓ ÔÔ›· Ë ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ¿ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó ‰Â̤ÓË ¿Óˆ ·fi 100 ¯ÚfiÓÈ·. ™ÙȘ 8 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ 1793, Ë ∂ıÓÔÛ˘Ó¤Ï¢ÛË Î·Ù·ÚÁ› ÙËÓ ∞η‰ËÌ›· ∂ÈÛÙËÌÒÓ. √ Ó·Úfi˜ Perny ÚˆÙÔÛÙ·Ù› ÛÙȘ ·ӷÛÙ·ÙÈΤ˜ ‰È·‰Èηۛ˜ Û fiÙÈ ·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ ∞ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô Î·È ÛÙȘ 31 ∞˘ÁÔ‡ÛÙÔ˘ 1793 Ë ∂ıÓÔÛ˘Ó¤Ï¢ÛË „ËÊ›˙ÂÈ ¤Ó· ‰È¿Ù·ÁÌ· Ô˘ ϤÂÈ fiÙÈ Û‡Ìʈӷ Ì ÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ÈÛfiÙËÙ·˜ Î·È Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜ ÔÈ Ù¤ÛÛÂÚÂȘ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔÈ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ¤¯Ô˘Ó ›Û· ‰ÈηÈÒÌ·Ù·. √ ∫·Û›ÓÈ ‰ÂÓ ÙÔ ‰¤¯ÂÙ·È, ·Ú·ÈÙÂ›Ù·È ·fi ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˜ Î·È ÔÈ ÚÒËÓ Ì·ıËÙ¤˜ ÙÔ˘ Ô˘ ÍÂÛËÎÒÓÂÈ Ô ÔÏ›Ù˘ Joseph Lakanal (̤ÏÔ˜ Ù˘ ∂ıÓÔÛ˘Ó¤Ï¢Û˘, ·Ó·ÌÔÚʈً˜ Ù˘ Á·ÏÏÈ΋˜ ÂÎ¿È‰Â˘Û˘), Ô ÔÔ›Ô˜ ›¯Â ‰ÈÔÚÈÛÙ› ·fi ÙËÓ ∂ÈÙÚÔ‹ ‰ËÌfiÛÈ·˜ Âη›‰Â˘Û˘ ˆ˜ ÂÈÙËÚËÙ‹˜ ÙÔ˘ ∞ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ, ÙÔÓ ‰ÈÒ¯ÓÔ˘Ó ·fi ÙÔ ›‰Ú˘Ì·. ¢ÂÓ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ¤˜ ÔÈ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ ÙˆÓ ÂÍÂÏ›ÍÂˆÓ ·fi ÎÂÈ Î·È ¤Ú·, ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì fï˜ fiÙÈ Ô ∫·Û›ÓÈ ·ÓÙÈηٷÛÙ¿ıËΠˆ˜ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˜ ·fi ÙÔÓ Alexis Bouvard, ¤Ó·Ó 26¯ÚÔÓÔ ·˘ÙÔ‰›‰·ÎÙÔ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ Ô ÔÔ›Ô˜ ÔÎÙÒ ¯ÚfiÓÈ· ÚÈÓ Â›¯Â ¤ÚıÂÈ ·fi ÙËÓ Â·Ú¯›· ÛÙÔ ¶·Ú›ÛÈ ˆ˜ ˘ËÚ¤Ù˘. ∆ËÓ ›‰È· ÂÚ›Ô‰o Ô Perny ·Ó·ÎËÚ‡ÛÛÂÙ·È «¶Úfi‰ÚÔ˜ Ù˘ Û˘Ó¤Ï¢Û˘ ÙˆÓ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ ·ÛÙÚÔÓfïӻ. ⁄ÛÙÂÚ· ·fi ÌÈ· ‰ÈÂÙ‹ ÂÚ›Ô‰Ô ·Ú·Í›·˜, ÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ·Ó·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Ï‹Úˆ˜ Ì ӤԢ˜ ·ӷÛÙ·ÙÈÎÔ‡˜ ıÂÛÌÔ‡˜. ™ÙȘ 25 πÔ˘Ó›Ô˘ 1795 ȉڇÂÙ·È Ë ÀËÚÂÛ›· ÙÔ˘ Ì‹ÎÔ˘˜ (Bureau des Longitudes) Î·È ÛÙȘ 25 √ÎÙˆ‚Ú›Ô˘ 1795 ȉڇÂÙ·È ÙÔ Institut National. ∏ ∞η‰ËÌ›· ∂ÈÛÙËÌÒÓ Â·ÓȉڇÂÙ·È ˆ˜ «∆¿ÍË ÙˆÓ Ê˘ÛÈÎÒÓ Î·È Ì·ıËÌ·ÙÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ» ÙÔ˘ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘ ·˘ÙÔ‡. ∆Ô ∞ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ˘¿ÁÂÙ·È Ï¤ÔÓ ÛÙÔ Bureau des Longitudes Î·È Â·Ó‰ÚÒÓÂÙ·È Ì ӤԢ˜ Î·È ÈηÓÔ‡˜ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘˜ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ‰Ô˘ÏÂ‡Ô˘Ó ·˘ÙfiÓÔÌ· ηıÒ˜ Ô Ó¤Ô˜ ıÂÛÌfi˜ ÙÔ˘ ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ‰ÂÓ ÙÔ˘ ‰›ÓÂÈ ·Ú¿ ÌfiÓÔ ‰ÈÔÈÎËÙÈο Î·È fi¯È ‰È¢ı˘ÓÙÈο ‰ÈηÈÒÌ·Ù·. ∂›Ó·È ÂÓ‰ÂÈÎÙÈÎfi ÙÔ˘ Ó‡̷ÙÔ˜ Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘ fiÙÈ Ë ¯·ÚÙÔÁÚ·Ê›· (˘ÔÏÔÁÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ Ì‹ÎÔ˘˜) ÚÔ‚¿ÏÏÂÙ·È ˆ˜ ÚÒÙÔ Î·ı‹ÎÔÓ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ, ηıÒ˜, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔ Ó‡̷ ·˘Ùfi, ÔÈ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ·Ó·Î·Ï‡„ÂȘ ÔÊ›ÏÔ˘Ó Ó· ÙÂıÔ‡Ó ÛÙËÓ ˘ËÚÂÛ›· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. √ ·Ó·Óˆ̤ÓÔ˜ ıÂÛÌfi˜ Â›Ó·È ÈÛ¯˘ÚfiÙÂÚÔ˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ·Ï·ÈÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ ηıÒ˜ ··ÚÙ›˙ÂÙ·È ·fi ¤ÍÈ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘˜ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ·fi ÙÔ˘˜ ϤÔÓ ÈηÓÔ‡˜: J.J.L. Lalande, P.F.A. Méchain, J-B.J. Delambre, Messier, M. Lalande, A. Bouvard. ∆Ô ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ·ÔÙÂÏÂ›Ù·È Ï¤ÔÓ ·fi Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ÂÚ¢ÓËÙÈ΋ ÔÌ¿‰·, Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙȘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ‰ÂηÂٛ˜ ÙÔ˘ ·Ï·ÈÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ fiÔ˘ Ë ÌÔÓÔÎÚ·ÙÔÚ›· ÙˆÓ ∫·Û›ÓÈ Â›¯Â ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ÈηÓÔ‡˜ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘˜ ·fi ÙÔ ›‰Ú˘Ì· ·˘Ùfi. ¢È¢ı˘ÓÙ¤˜ ÙÔ˘ ·Ó·Óˆ̤ÓÔ˘ ıÂÛÌÔ‡ ı· Á›ÓÔ˘Ó ÛÔ˘‰·›ÔÈ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔÈ fiˆ˜ Ô Lalande (1795-1800), Ô Méchain
£ÂÛÌÔ› Î·È Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ȉڇ̷ٷ: T· ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›· ...
25
(1800-1804) Î·È Ô Delambre (1804-1822). ¶¿ÓÙˆ˜ ˆ˜ ÙËÓ ·ÏÈÓfiÚıˆÛË, Ô ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ Â›Ó·È ·ÏÒ˜ Ô «ÚÒÙÔ˜ ÌÂٷ͇ ›ÛˆÓ», Î·È ÔÈ ÚÔ·Ó·ÊÂÚı¤ÓÙ˜ ÂÚ›Ô‰ÔÈ ‰È‡ı˘ÓÛ˘ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ Â›Ó·È Ï›ÁÔ Ôχ Û˘Ì‚·ÙÈΤ˜. ¶ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÛÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ ÔÈ ‰È¢ı˘ÓÙ¤˜ ÂÓ·ÏÏ¿ÛÛÔÓÙ·È. ∂Ù¿ ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ ÙËÓ ·ÏÈÓfiÚıˆÛË, ÙÔ 1822, ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ Á›ÓÂÙ·È Ô ·˘ÙÔ‰›‰·ÎÙÔ˜ Bouvard Î·È ÙÔ 1843 Ô ÁÓˆÛÙfi˜ F. Arago. ¶·ÚfiÏË ÙËÓ ·ÏÏ·Á‹ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÂÈ·ÎÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ ÛÙË ¯ÒÚ·, ÔÈ ‰È·‰Èηۛ˜ ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ó· Â›Ó·È Û¯ÂÙÈο ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈΤ˜ ˆ˜ ÙÔ 1854, fiÙ·Ó Ô Le Verrier ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ ÌÂÙÔÓÔÌ·Ûı¤ÓÙÔ˜ ϤÔÓ «∞˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎÔ‡ ∞ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ» Î·È ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ‰ÈÎÙ·ÙÔÚ›·. √È ·ÛÙÚÔÓfiÌÔÈ fï˜ ÍÂÛËÎÒÓÔÓÙ·È Î·È ÙÔ 1870 ‰Âη٤ÛÛÂÚÂȘ ·fi ·˘ÙÔ‡˜, ۯ‰fiÓ fiÏÔÈ ‰ËÏ·‰‹, ·Ú·ÈÙÔ‡ÓÙ·È ÁÈ· Ó· ·Ó·ÁοÛÔ˘Ó ÙÔÓ ÊÈÏÂχıÂÚÔ ˘Ô˘ÚÁfi ·È‰Â›·˜ Émile Olivier Ó· ‰ÈÒÍÂÈ ÙÔÓ Le Verrier, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ¤ÁÈÓÂ. √È ıÂÛÌÔ› ·ÏÏ¿ Î·È Ë ›‰È· Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó ÏÔÈfiÓ ·fi Ôχ ÎÔÓÙ¿ ÙȘ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘. ⁄ÛÙÂÚ· ·fi ÌÈ· ÂÚ›Ô‰Ô ÔÏÈÙÈ΋˜ ·Ó·Ù·Ú·¯‹˜ Î·È ÍÂηı·Ú›ÛÌ·ÙÔ˜ ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌÒÓ, fiÔ˘ Ë ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ¤Ú¢ӷ ‹Úı Û ‰Â‡ÙÂÚÔ Ï¿ÓÔ, ÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ·Ó·ÌÔÚÊÒıËÎÂ Î·È ·Ó·Ù‡¯ıËΠ̠·ӷÛÙ·ÙÈÎÔ‡˜ Ú˘ıÌÔ‡˜. √ ηıÔÚÈÛÌfi˜ ÙˆÓ Ó¤ˆÓ ̤ÙÚˆÓ Î·È ÛÙ·ıÌÒÓ Ì ÙÔÓ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi ÙÔ˘ ̤ÙÚÔ˘, Ô ÔÔ›Ô˜ ¤ÁÈÓ Ì ÙËÓ ·ÎÚÈ‚‹ ̤ÙÚËÛË ÙÔ˘ ÌÂÛËÌ‚ÚÈÓÔ‡ ·fi ÙÔ˘˜ Méchain, Delambre Î·È Arago, ·ÔÙÂÏ› ¿ÌÂÛË Â›‰Ú·ÛË Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘ Î·È ÌÈ· ·fi ÙȘ ÂÓ‰ÔÍfiÙÂÚ˜ ÛÂÏ›‰Â˜ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·˜. ∏ ·ӿÛÙ·ÛË Ì ÙȘ Û·ÚˆÙÈΤ˜ ·ÏÏ·Á¤˜ ÙfiÛÔ ÛÙË ÓÔÔÙÚÔ›· fiÛÔ Î·È ÛÙÔ˘˜ ıÂÛÌÔ‡˜ ·Ó¤‰ÂÈÍ ӤԢ˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Î·È ÂÓı¿ÚÚ˘Ó ÙÔ ÔÌ·‰ÈÎfi Ó‡̷ ÛÙËÓ ¤Ú¢ӷ. ∏ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ·fi Ù· ÛÙÂÚÂfiÙ˘· Ù˘ ˘ÂڷȈÓfi‚È·˜ ‰ÈÔ›ÎËÛ˘ ∫·Û›ÓÈ, ¤ÊÂÚ ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ· ÙËÓ Á·ÏÏÈ΋ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›· ÛÙËÓ ·fiÏ˘ÙË ÚˆÙÔÔÚ›· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Î·È Ù˘ ¤ÙÚ„ ӷ ·Ó·ÎÔÈÓÒÛÂÈ ÛÙÔÓ ¡·ÔϤˆÓÙ· fiÙÈ Ô £Âfi˜ ‰ÂÓ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È Ï¤ÔÓ ÛÙȘ ÂÍÈÛÒÛÂȘ Ù˘ Ô˘Ú¿ÓÈ·˜ Ì˯·ÓÈ΋˜, Ú¿ÁÌ· ÙÔ ÔÔ›Ô Ô ¡¤˘ÙˆÓ ‰ÂÓ Â›¯Â ηٷʤÚÂÈ Ó· ·ÔʇÁÂÈ.
∆√ ∞™∆∂ƒ√™∫√¶∂π√ ∆√À ¶√À§∫√µ√ ∫∞π ∏ ƒø™π∫∏ ∂¶∞¡∞™∆∞™∏ ™ÙËÓ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈ΋ PˆÛ›· ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ·, Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· ÌÔÈ¿˙Ô˘Ó Ôχ Ì ÙË °·ÏÏ›· ÙÔ˘ ¶·Ï·ÈÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜. TÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ÙÔ˘ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô, fiÙ·Ó ÂÁηÈÓÈ¿ÛÙËΠÙÔ 1839 ‹Ù·Ó ¤Ó· ·fi Ù· ÈÔ ÌÂÁ¿Ï· Î·È Î·Ï¿ ÂÍÔÏÈṲ̂ӷ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›· ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. ∂ÁηÈÓÈ¿˙ÂÙ·È Û ÌÈ· ÂÔ¯‹ fiÔ˘ Ë ƒˆÛ›· Â›Ó·È ÌÈ· ·fi ÙȘ Ù¤ÛÛÂÚÂȘ ÌÂÁ¿Ï˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Î·È ÚÔÛ·ı› Ó· ηχ„ÂÈ ÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi Î·È Ù¯ÓÔÏÔÁÈÎfi ÎÂÓfi Ô˘ ÙË ¯ˆÚ›˙ÂÈ Ì ÙËÓ
26
£‡ÌÈÔ˜ NÈÎÔÏ·˝‰Ë˜
‰˘ÙÈ΋ ∂˘ÚÒË. ∏ È‰Ú˘ÙÈ΋ ‰È·Î‹Ú˘ÍË ÙÔ˘ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ˆ˜ fiÊÂÈÏ ÛÙËÓ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ· Ù˘ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·˜ ÛÙË Ó·˘ÛÈÏÔ˝· Î·È ÛÙË ¯·ÚÙÔÁÚ·Ê›· (Struve, 1845). Afi ÙËÓ ÚÒÙË ÛÙÈÁÌ‹, ÙÔ ‰ÈÔÈΛ Ì ÛȉËÚ¿ ÂÈı·Ú¯›· Ô °ÂÚÌ·Ófi˜ Friedrich Georg Wilhelm Struve Ô ÔÔ›Ô˜ ›¯Â ÂÁηٷÛÙ·ı› ÛÙË PˆÛ›· ÙÔ 1910. ŒÓ· ·fi Ù· 12 ·È‰È¿ Ô˘ ¤˙ËÛ·Ó ·fi ÙÔ˘˜ Á¿ÌÔ˘˜ ÙÔ˘ Ì ‰‡Ô °ÂÚÌ·Ó›‰Â˜, ÔÓfiÌ·ÙÈ Otto Wilhelm Struve, ¤ÁÈÓ ˘Ô‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ÙÔ 1848 Î·È fiÙ·Ó Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘ ·ÔÙÚ·‚‹¯ÙËÎÂ, ¿ÚÚˆÛÙÔ˜, ÙÔ 1861, ¤ÁÈÓ ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜. ¶·Ú¤ÌÂÈÓ Û ·˘Ùfi ÙÔ fiÛÙÔ Ì¤¯ÚÈ ÙÔ 1889 fiÙ·Ó, 70 ÂÙÒÓ, ·ÔÙÚ·‚‹¯ÙËΠÛÙËÓ K·ÚÏÛÚÔ‡Ë. ¢‡Ô ·fi ÙÔ˘˜ ÁÈÔ˘˜ ÙÔ˘ Otto, Ô Karl Hermann Î·È Ô Gustav Wilhelm ¤ÁÈÓ·Ó Î·È ·˘ÙÔ› ·ÛÙÚÔÓfiÌÔÈ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ÙÔ˘ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô. O Karl ¤Ê˘Á ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›·, fiÔ˘ ¤ÁÈÓ ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ÙÔ˘ Königsberg Î·È Ô Gustav ‹Á ÛÙÔ X¿ÚÎÔ‚Ô, fiÔ˘ ¤ÁÈÓ ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ ÂΛ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ. O ÁÈÔ˜ ÙÔ˘ Karl, Ô Georg Otto ¤ÁÈÓÂ Î·È ·˘Ùfi˜ ÁÓˆÛÙfi˜ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˜ ÛÙË °ÂÚÌ·Ó›·, Î·È Ô ÁÈÔ˜ ÙÔ˘ Gustav, Otto, ¤Ê˘Á ÙÔ 1920 ÛÙËÓ TÔ˘ÚΛ· Ì ÙÔÓ ·ÓÙ·ӷÛÙ·ÙÈÎfi ÛÙÚ·Ùfi ÙÔ˘ NÙÂÓ›ÎÈÓ Î·È ·fi ÂΛ ÛÙȘ H¶A, fiÔ˘ ¤ÁÈÓ ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ÙÔ˘ Yerkes ÙÔ 19322. A˘Ù‹ Ë ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÔÎÚ·Ù›· ÛÙÔ Â¿ÁÁÂÏÌ· Î·È Ë ÎÏËÚÔÓÔÌÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ fiÛÙˆÓ ÛÙËÓ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·, ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ÂÍ·›ÚÂÛË ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ·. H ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ı¤ÛË ÙˆÓ ·ÔÁfiÓˆÓ ÙˆÓ ‰È¢ı˘ÓÙÒÓ ÙˆÓ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›ˆÓ ¤‰ÈÓ ÚfiÛ‚·ÛË Û ηϤ˜ ÛÔ˘‰¤˜ Î·È Ë Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ ÛÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ô, fiÔ˘ Û˘Ó‹ıˆ˜ Ô ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ›¯Â Ù· ‰È·ÌÂÚ›ÛÌ·Ù¿ ÙÔ˘, ÙËÓ ··Ú·›ÙËÙË ÙÚÈ‚‹ Ì ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ. M ÙËÓ ·Ô¯ÒÚËÛË Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Struve ·fi ÙÔ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô, Ë ·˘ÛÙËÚ‹ ÈÂÚ·Ú¯›· ‰ÂÓ ¿ÏÏ·ÍÂ, ¿Ú¯ÈÛ fï˜ Ó· ·ÏÏ¿˙ÂÈ Ë ÂıÓÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ ·ÛÙÚÔÓfiÌˆÓ Î·ıÒ˜ Ë Û˘ÓÙÚÈÙÈ΋ ÏÂÈÔ„ËÊ›· ı· Â›Ó·È Ï¤ÔÓ PÒÛÛÔÈ. TËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘ ÙÔ˘ 1917 ÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ÙÔ˘ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô ¤¯ÂÈ 27 ·ÓıÚÒÔ˘˜ ÚÔÛˆÈÎfi, Ì ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔÓ AÚ›ÛÙ·Ú¯Ô A. MÈÂÏÔfiÏÛ΢, ÁfiÓÔ ÌÈÎÚÔ·ÛÙÈ΋˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ (Ô ·Ù¤Ú·˜ ÙÔ˘ ‹Ù·Ó ˘¿ÏÏËÏÔ˜ ÙˆÓ ÛȉËÚÔ‰ÚfïÓ) Ô ÔÔ›Ô˜, ·ÊÔ‡ ÙÂÏ›ˆÛ ÙȘ ÛÔ˘‰¤˜ ÙÔ˘ ÙÔ 1877 ·Ó¤‚ËΠÚÔԉ¢ÙÈο fiϘ ÙȘ ‚·ıÌ›‰Â˜ ÙÔ˘ ·ÁÁ¤ÏÌ·ÙÔ˜ ÙÔ˘ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘: ‚ÔËıfi˜, ‚ÔËıfi˜ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˜, 2. EӉȷʤÚÔÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ˘˜ ™ÙÚÔ‡‚ Ԣ Á›ÓÂÙ·È ÛÙÔ ÚˆÛÈÎfi ‚ÈÔÁÚ·ÊÈÎfi ÏÂÍÈÎfi ÙˆÓ ·ÛÙÚÔÓfiÌˆÓ (KÔÏÙÛ›ÎÓÛ˘, KÔÚÛÔ‡Ó, PÔÓÙÚ›ÁΘ, 1986). OÈ ÂÓ PˆÛ›· ‰È·Ú¤„·ÓÙ˜ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ˆ˜ PÒÛÔÈ Ì ٷ ÚˆÛÈο ÙÔ˘˜ ÔÓfiÌ·Ù· (¯. Ô Friedrich Georg Wilhelm ˆ˜ B·Û›ÏÈ °È·Îfi‚Ï‚ÈÙ˜, ÂÓÒ Ô ›‰ÈÔ˜ ˘ÔÁÚ¿ÊÂÈ Û fiÏ· Ù· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ÙÔ˘ ΛÌÂÓ· Ì ÙÔ ÁÂÚÌ·ÓÈÎfi ÙÔ˘ fiÓÔÌ· ÌÈ· Î·È ÁÚ¿ÊÂÈ ÛÙ· Á·ÏÏÈο) ÂÓÒ Ô Ê˘Á¿˜ ÛÙȘ H¶A Otto ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ˆ˜ AÌÂÚÈοÓÔ˜.
£ÂÛÌÔ› Î·È Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ȉڇ̷ٷ: T· ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›· ...
27
·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˜, ˘Ô‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ Î·È Ù¤ÏÔ˜ ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ 1916. EΛÓË ÙËÓ ÂÔ¯‹, ÌÂÁ¿ÏÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÚÔÛˆÈÎÔ‡ ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›ˆÓ ¤ÌÂÓ ̤۷ ÛÙ· ȉڇ̷ٷ ·˘Ù¿ Î·È Ê˘ÛÈο ÔÈ Û˘Óı‹Î˜ ηٷχ̷ÙÔ˜ Î·È Ê·ÁËÙÔ‡ ÂÍ·ÚÙÈfiÙ·Ó ·fi ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ηıÂÓfi˜. ™ÙÔ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô, ÙÔ ‚ÔËıËÙÈÎfi ÚÔÛˆÈÎfi ¤ÌÂÓ Û ‰ˆÌ¿ÙÈ· ÛÙ· ˘fiÁÂÈ·. ∏ ·ӿÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ºÏ‚¿ÚË 1917, ‰ÂÓ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ÂËÚ¤·Û ÛËÌ·ÓÙÈο ÙË ˙ˆ‹ ÛÙÔ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô. ŸÌˆ˜ Ù· ÁÂÁÔÓfiÙ· ÙÔ˘ NÔÂÌ‚Ú›Ô˘, ‰ËÏ·‰‹ Ë Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ OÎÙÒ‚ÚË, ¤ÏËÍ·Ó ¿ÌÂÛ· ÙÔ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô Î·ıÒ˜ ·˘Ùfi ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙÔÓ ÔÌÒÓ˘ÌÔ ÛÙÚ·ÙËÁÈÎfi ÏfiÊÔ ‰›Ï· ÛÙËÓ ¶ÂÙÚÔ‡ÔÏË. ŒÁÈÓ·Ó Î¿ÔȘ Ì¿¯Â˜ Î·È ÙÔ Ô›ÎËÌ· ‰¤¯ÙËΠÌÂÚÈΤ˜ ‚fî˜. º˘ÛÈο Ë ÛÈÙԉ›· Ô˘ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ ÙÔÓ ÂÌʇÏÈÔ ¤ÏËÍÂ Î·È ÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ô: ÙÔ ¡Ô¤Ì‚ÚÈÔ ÙÔ˘ 1920, Ô ‚ÔËıfi˜ ª. ∞. ∑¤ÌÙÛÔ‚ ¤ı·Ó ·fi ÙËÓ «Â›Ó· Î·È ÙËÓ ÂÍ¿ÓÙÏËÛË» (¡Ù·Óٿ‚, 1972). A̤ۈ˜ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ÂÈÎÚ¿ÙËÛË ÙˆÓ ªÔÏÛ‚›ÎˆÓ, ÙÔ ‚ÔËıËÙÈÎfi ÚÔÛˆÈÎfi ÍÂÛËÎÒıËΠ··ÈÙÒÓÙ·˜ ηχÙÂÚÔ Î·Ù¿Ï˘Ì· ·fi Ù· ˘ÁÚ¿ Î·È ÎÚ‡· ˘fiÁÂÈ· fiÔ˘ ¤ÌÂÓ·Ó Ì¤¯ÚÈ ÙfiÙÂ. Œ¯ÂÈ ÛËÌ·Û›· fiÙÈ Ù· ·ÈÙ‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜ ˘ÔÛÙËÚ›¯ÙËÎ·Ó ·Ì¤Ûˆ˜ ·fi ÙËÓ ÙÔÈ΋ ·ӷÛÙ·ÙÈ΋ ·Ú¯‹. ¶ÈÂ˙fiÌÂÓÔ˜ ·fi ÙȘ ÎÈÓËÙÔÔÈ‹ÛÂȘ Î·È ·fi ÙËÓ Â͈ÙÂÚÈ΋ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍË, Ô MÈÂÏÔfiÏÛ΢ ˘Ô¯ÒÚËÛÂ Î·È ‰¤¯ÙËΠ·Úfiı˘Ì· Ù· ·ÈÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ ÚÔÛˆÈÎÔ‡. EÎÙfi˜ fï˜ ·fi Ù· ¿ÌÂÛ· ˘ÏÈο ·ÈÙ‹Ì·Ù·, ÔÈ Û·ÚˆÙÈΤ˜ ·ÏÏ·Á¤˜ Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘ ¤ıÂÛ·Ó ÂÍ›ÛÔ˘ ¿ÌÂÛ· ÙÔ ˙‹ÙËÌ· ÙˆÓ ·ÏÏ·ÁÒÓ ÙˆÓ ıÂÛÌÒÓ. §›Á˜ ‚‰ÔÌ¿‰Â˜ ÌÂÙ¿ ÙËÓ Î·Ù¿ÏË„Ë Ù˘ ÂÍÔ˘Û›·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ªÔÏÛ‚›ÎÔ˘˜, ÙÔÓ ¢ÂΤ̂ÚË ÙÔ˘ 1917, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠÙÔ ™Ô‚È¤Ù ÙˆÓ ·ÛÙÚÔÓfiÌˆÓ ÙÔ˘ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô. ŸÌˆ˜, Ù· ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ Ù· ηıfiÚÈ˙ ·Ú·‰ÔÛȷο Ë PˆÛÈ΋ Aη‰ËÌ›· EÈÛÙËÌÒÓ, ¤Ó·˜ ıÂÛÌfi˜ Ô˘ Ë ÚˆÛÈ΋ ·ӿÛÙ·ÛË (Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙË Á·ÏÏÈ΋) ‰ÂÓ ı¤ÏËÛ ӷ ‰È·Ï‡ÛÂÈ. ŒÙÛÈ, ÁÈ· Ó· ·Ó·Ï¿‚ÂÈ Â›ÛËÌ· ÂÍÔ˘Û›Â˜, ÙÔ ™Ô‚Ȥ٠¤Ú ӷ ÂÚÈ̤ÓÂÈ ÙËÓ ¤ÁÎÚÈÛË Ù˘ Aη‰ËÌ›·˜. A˘Ù‹ ‹Úı ·ÚÎÂÙÔ‡˜ Ì‹Ó˜ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ‡ÛÙÂÚ· ·fi ·fiÊ·ÛË Ù˘ Û˘Ó¤Ï¢Û˘ Ù˘ Aη‰ËÌ›·˜ ÙÔÓ IÔ‡ÓÈÔ 1918. H Û˘Ó¤Ï¢ÛË ¤‰ÈÓ ۯ‰fiÓ fiÏË ÙËÓ ÂÍÔ˘Û›· ÛÙÔ ™Ô‚È¤Ù ÙˆÓ ·ÛÙÚÔÓfïÓ: ÙÔ˘ ·Ó¤ıÂÙ ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô Ù˘ ‰È‡ı˘ÓÛ˘ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ Î·È ÙËÓ ÂÎÏÔÁ‹ fiÏˆÓ ÙˆÓ ı¤ÛÂˆÓ ÂÎÙfi˜ ·˘Ù‹˜ ÙÔ˘ ‰È¢ı˘ÓÙ‹. O ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ı· ÔÚ›˙ÔÓÙ·Ó ÛÙÔ ÂÍ‹˜ ·fi ÌÈ· ÂȉÈ΋ ÂÈÙÚÔ‹ Ë ÔÔ›· ··ÚÙ›˙ÔÓÙ·Ó ·fi ÂÎÚÔÛÒÔ˘˜ ÙÔ˘ ™Ô‚È¤Ù Î·È Ù˘ Aη‰ËÌ›·˜ Ì Úfi‰ÚÔ ÙÔÓ ¶Úfi‰ÚÔ Ù˘ Aη‰ËÌ›·˜. ™ÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË Ë ÂÎÏÔÁ‹ ¤ÁÈÓ ¤Ó· ¯ÚfiÓÔ ÌÂÙ¿, ÙÔÓ IÔ‡ÓÈÔ 1919 Î·È ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÂÍÂϤÁË Ô Î·ıËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ¶ÂÙÚÔ‡ÔÏ˘ AÏÂÎÛ¿ÓÙÚ A. I‚¿ÓÔÊ, 52 ÂÙÒÓ, ·ÊÔ‡ Ô 65¯ÚÔÓÔ˜ MÈÂÏÔfiÏÛ΢ ·¤Û˘Ú ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÛÙÈÁÌ‹ ÙËÓ ˘Ô„ËÊÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ ÏfiÁˆ «ÊfiÚÙÔ˘ ÂÚÁ·Û›·˜».
28
£‡ÌÈÔ˜ NÈÎÔÏ·˝‰Ë˜
TËÓ ›‰È· ¯ÚÔÓÈ¿ ÙÔ ™Ô‚Ȥ٠·ÚÔ˘Û›·Û ÁÈ· ¤ÁÎÚÈÛË ÛÙËÓ Aη‰ËÌ›· ÂÈÛÙËÌÒÓ ÙÔ Ó¤Ô Î·Ù¿ÏÔÁÔ ÙˆÓ ı¤ÛÂˆÓ ÛÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ô, Ô ÔÔ›Ô˜ ··ÚÙÈ˙fiÙ·Ó ·fi 64 ¿ÙÔÌ·, ¤Ó·ÓÙÈ ÙˆÓ 27 Ô˘ ˘‹Ú¯·Ó ̤¯ÚÈ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË. O ηٿÏÔÁÔ˜ ÂÁÎÚ›ıËÎÂ Î·È ÙÔ ›‰Ú˘Ì· ˘ÂÚ‰ÈÏ·Û›·Û ÙÔ ÚÔÛˆÈÎfi ÙÔ˘, ·ÚfiÏË ÙËÓ ÔÈÎÙÚ‹ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ¯ÒÚ·˜. ∏ Ú¿ÍË ·˘Ù‹ Ù˘ ∞η‰ËÌ›·˜ ¤ıÂÛ ٤ÏÔ˜ Ì ·Ó·¿ÓÙÂ¯Ô ÙÚfiÔ ÛÙËÓ ·‚‚·ÈfiÙËÙ· ÛÙËÓ ÔÔ›· ›¯Â ÂÚȤÏıÂÈ ÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô Î·È Ë ÔÔ›· ›¯Â ÂÎÊÚ·ÛÙ› ÛÙËÓ ¤ÎıÂÛË ÁÈ· ÙÔ 1918-1919 Ô˘ ·ÚÔ˘Û›·Û ÛÙÔ ™Ô‚È¤Ù ÙˆÓ ·ÛÙÚÔÓfiÌˆÓ Ô ªÂÏÔfiÏÛ΢: «√È ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ‰ÈÂÍ‹¯ıËÛ·Ó ˘fi ‰‡ÛÎÔϘ Û˘Óı‹Î˜ ÙÔ ÂÚ·Ṳ̂ÓÔ ¤ÙÔ˜: ÙÔ ÚÔÛˆÈÎfi ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ˘fi ÙÔ ‚¿ÚÔ˜ ÌÈ·˜ ·‚¤‚·È˘ ηٿÛÙ·Û˘, ÌË ÁÓˆÚ›˙ÔÓÙ·˜ ·Ó Ë Ó¤· ΢‚¤ÚÓËÛË ı· ÙÔ˘ ·Ú›¯Â Ù· ̤۷ ÁÈ· Ó· ÂÎÏËÚÒÛÂÈ Ù· ηı‹ÎÔÓÙ· Ù· ÔÔ›· ›¯Â ÔÚ›ÛÂÈ ÙÔ ›‰Ú˘Ì· ÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ÂÚ›Ô‰Ô» (¡Ù·Óٿ‚, 1972, Û.50). £ÂˆÚËÙÈο, ·fi ÙÔ 1862, ÙÔ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô Â›¯Â ÂÚ¿ÛÂÈ ·Â˘ı›·˜ ÛÙË ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›· ÙÔ˘ YÔ˘ÚÁ›Ԣ ¶·È‰Â›·˜, ÙÔ ÔÔ›Ô Ï¤ÔÓ ˆ˜ KÔÌÈÛ·ÚÈ¿ÙÔ ÙÔ˘ §·Ô‡ ÛÙËÓ Eη›‰Â˘ÛË ÂÊ¿ÚÌÔ˙ ÙȘ ·ÔÊ¿ÛÂȘ Ù˘ PˆÛÈ΋˜ Aη‰ËÌ›·˜. A˜ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘Ì ÏÔÈfiÓ ÙȘ ıÂÛÌÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ÛÙÔ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ ÂÚ¢ÓËÙÈÎfi K¤ÓÙÚÔ Ô˘ ‰È¤ıÂÙÂ Ë ƒˆÛ›· ÂΛÓË ÙËÓ ÂÔ¯‹3. AӷʤڷÌ fiÙÈ ·fi ÙÔ 1918, ÙÔ ™Ô‚È¤Ù ÙˆÓ ·ÛÙÚÔÓfïÓ, Û˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÌÂÙ›¯Â ÌfiÓÔ ÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ÚÔÛˆÈÎfi Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· fi¯È ‰ÈηȈ̷ÙÈο fiÏÔÈ, ›¯Â ÙËÓ ÂÔÙ›· Ù˘ ÁÂÓÈ΋˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›·˜ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ Î·È ·ÔÊ¿ÛÈ˙ ÁÈ· fiϘ ÙȘ ı¤ÛÂȘ ÂÎÙfi˜ ·˘Ù‹˜ ÙÔ˘ ‰È¢ı˘ÓÙ‹, ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· ›¯Â fï˜ ÏfiÁÔ Ì¤Ûˆ ÙˆÓ ÂÎÚÔÛÒˆÓ ÙÔ˘. H ¿ÌÂÛË ·˘Ù‹ ÂÍÔ˘Û›· ÙÔ˘ ™Ô‚Ȥ٠‰È‹ÚÎËÛ ̤¯ÚÈ ÙÔ 1921. TË ¯ÚÔÓÈ¿ ÂΛÓË, ÙÔ Ó¤Ô Î·Ù·ÛÙ·ÙÈÎfi ÙÔÔıÂÙ› ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ ÙÔ˘ ™Ô‚Ȥ٠¤Ó· ¶ÚÂ˙›ÓÙÈÔ˘Ì ÙÚÈÒÓ ÌÂÏÒÓ: ÙÔÓ ¢È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ AÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ, ÙÔÓ ˘Ô‰È¢ı˘ÓÙ‹ Î·È ÙÔÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ÁÚ·ÌÌ·Ù¤·. E›Û˘, Ë ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ‰È·¯Â›ÚÈÛË Ê‡ÁÂÈ ·fi ÙËÓ ¿ÌÂÛË ÂÔÙ›· ÙÔ˘ ™Ô‚È¤Ù Î·È ·Ó·Ù›ıÂÙ·È Û ÌÈ· ÂÈÙÚÔ‹ Ë ÔÔ›· ··ÚÙ›˙ÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ¢È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ AÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ, ÙÚ›· ̤ÏË ÙÔ˘ ™Ô‚È¤Ù ÙˆÓ AÛÙÚÔÓfiÌˆÓ Î·È ÙÚÂȘ ÂÎÚÔÛÒÔ˘˜ ÙÔ˘ ˘fiÏÔÈÔ˘ ÚÔÛˆÈÎÔ‡. E›Ó·È Ë ÚÒÙË ÊÔÚ¿ Ô˘ ÛÙË Ï‹„Ë ÙˆÓ ·ÔÊ¿ÛÂˆÓ ÂÂÈÛ¤Ú¯ÂÙ·È ÙÔ Ù¯ÓÈÎfi Î·È ‚ÔËıËÙÈÎfi ÚÔÛˆÈÎfi. TÔ 1928, ı· ˘¿ÚÍÂÈ ÌÈ· Ó¤· ·ÏÏ·Á‹. K·Ù·Ú¯¿˜, ÛÙÔ ™Ô‚È¤Ù ÙˆÓ ·ÛÙÚÔÓfiÌˆÓ ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ϤÔÓ ‰ÈηȈ̷ÙÈο fiÏÔÈ ÔÈ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔÈ. ŸÌˆ˜, Ë ¿ÌÂÛË ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· ı· ηٷÚÁËı› Û fiÊÂÏÔ˜ ÌÈ·˜ ‰ËÌÔÎÚ·Ù›·˜ ·ÓÙÈÚÔÛÒˆÓ. TÔÓ AÚ›ÏË ‰ËÌÈÔ˘Ú3. OÈ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ ·˘Ù¤˜ ηٷÁÚ¿ÊÔÓÙ·È ÛÙȘ ÂÙ‹ÛȘ ÂÎı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ÙÔ˘ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô Ô˘ Â›Ó·È ‰ËÌÔÛÈÂ˘Ì¤Ó˜ ÛÙÔ ÚˆÛÈÎfi ·ÛÙÚÔÓÔÌÈÎfi ÂÚÈÔ‰ÈÎfi AÛÙÚÔÓÔÌ›ÙÛÂÛ΢ ZÔ˘ÚÓ¿Ï ÙˆÓ ·ÓÙ›ÛÙÔȯˆÓ ÂÙÒÓ.
£ÂÛÌÔ› Î·È Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ȉڇ̷ٷ: T· ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›· ...
29
ÁÂ›Ù·È ¤Ó· ¢ÈÔÈÎËÙÈÎfi ™˘Ì‚Ô‡ÏÈÔ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó Ù· ÙÚ›· ̤ÏË ÙÔ˘ ¶ÚÂ˙›ÓÙÈÔ˘Ì Î·È Ù¤ÛÛÂÚ· ̤ÏË ÌÔÓÔÂÙÔ‡˜ ıËÙ›·˜ ÂÎÏÂÁ̤ӷ ·fi ÙÔ ™Ô‚Ȥ٠(ÛËÌÂȈ٤ÔÓ fiÙÈ ÙÔ 1928 ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ ÂÍÂϤÁË Ô ÚÔ·ӷÛÙ·ÙÈÎfi˜ ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜, 74¯ÚÔÓÔ˜ ϤÔÓ MÈÂÏÔfiÏÛ΢). TÔ ¢™ ¤¯ÂÈ ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›· › ÙˆÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ (ηٷÚÁÂ›Ù·È ÏÔÈfiÓ Û Ë Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘ ÌË ÂÚ¢ÓËÙÈÎÔ‡ ÚÔÛˆÈÎÔ‡ ÛÙȘ ·ÔÊ¿ÛÂȘ ·˘Ù¤˜) Î·È ÙˆÓ ÙÚ¯fiÓÙˆÓ ˙ËÙËÌ¿ÙˆÓ. H ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÛÙË ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›· ÙÔ˘ ™Ô‚È¤Ù ÙˆÓ ·ÛÙÚÔÓfïÓ. TÔ 1930, Ù· ÔÈÎÔÓÔÌÈο ı· ÂÚ¿ÛÔ˘Ó ÛÙË ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›· ÂÓfi˜ ‰Â‡ÙÂÚÔ˘ ˘Ô‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÂȉÈÎÔ‡ › ÙˆÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ. ™ËÌÂȈ٤ÔÓ, ÙÔ fiÛÙÔ ·˘Ùfi ÙÔ ‹Ú ÌÈ· Á˘Ó·›Î·, Ë M·Ï›ÎÔ‚·. TËÓ ÂfiÌÂÓË ¯ÚÔÓÈ¿ ÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ı· ‰È·ÈÚÂı› Û ÂÊÙ¿ ∆ÔÌ›˜, Ì ÂÈÎÂÊ·Ï‹˜ ¤Ó·Ó ‰È¢ı˘ÓÙ‹ Ô Î·ı¤Ó·˜. ™ÙËÓ Ô˘Û›·, ÔÈ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔÈ ¤¯Ô˘Ó ϤÔÓ ¯¿ÛÂÈ ÙÔÓ ¿ÌÂÛÔ ‰ËÌÔÎÚ·ÙÈÎfi ¤ÏÂÁ¯Ô ÙÔ˘ ȉڇ̷ÙÔ˜. ŒÓ·˜ ∆Ô̤·˜ ÛÙÔÓ ÔÔ›Ô ·Í›˙ÂÈ Ó· ·Ó·ÊÂÚıԇ̠ȉȷ›ÙÂÚ·, ÏfiÁˆ Ù˘ ıˆÚËÙÈ΋˜ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÂÌÏÔ΋˜ ÙÔ˘ ÛÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ∆Ô̤ˆÓ, Â›Ó·È Ô «ªÂıÔ‰ÔÏÔÁÈÎfi˜ ∆Ô̤·˜». √ ∆Ô̤·˜ ·˘Ùfi˜ ›¯Â ÙÔ˘˜ ÂÍ‹˜ ÛÙfi¯Ô˘˜: ·) ™˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· Ù˘ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜ ÛÙÔ Â‰›Ô Ù˘ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·˜ ‚) •Âηı¿ÚÈÛÌ· ÙˆÓ Û‡ÓıÂÙˆÓ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈÎÒÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ ÁÈ· ÙËÓ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘˜ ÛÙÔ˘˜ ∆ÔÌ›˜ Á) π‰ÂÔÏÔÁÈÎfi˜ ¤ÏÂÁ¯Ô˜ ÙˆÓ ÂΉfiÛÂˆÓ ‰) ∂›‚ÏÂ„Ë Ù˘ ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈ΋˜ ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›·˜ ÙˆÓ ˘Ô„ËÊ›ˆÓ ‰È‰·ÎÙfiÚˆÓ Â) ¢Ô˘ÏÂÈ¿ ÁÈ· ÙËÓ Ì·ÚÍÈÛÙÈ΋-ÏÂÓÈÓÈÛÙÈ΋ ·È‰Â›· ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ ÛÙ) ™‡Ó‰ÂÛË Ì ÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ ÙˆÓ ¿ÏÏˆÓ ∆Ô̤ˆÓ (∞ÛÙÚÔÓÔÌ›ÙÛÂÛ΢ ∑Ô˘ÚÓ¿Ï, 1932, Û. 277), ™Â οı ¤Ó·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ¤ÍË ∆ÔÌ›˜ ÙÔ˘ ∞ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ÔÚÁ·ÓÒıËΠÌÈ· «ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈ΋ ÙÚfiÈη» Ë ÔÔ›· ÂÚÈÂÏ¿Ì‚·Ó ÙÔÓ ‰È¢ı˘ÓÙ‹ ÙÔ˘ ∆Ô̤·, ¤Ó·Ó Û˘ÓÂÚÁ¿ÙË ÙÔ˘ Î·È ¤Ó·Ó ÂÎÚfiÛˆÔ ÙÔ˘ ªÂıÔ‰ÔÏÔÁÈÎÔ‡ ∆Ô̤·. ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Ì ·˘Ù¤˜ ÙȘ ıÂÛÌÈΤ˜ ÂÍÂÏ›ÍÂȘ, ÙÔÓ π·ÓÔ˘¿ÚÈÔ 1931 ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ ‰ÈÔÚ›ÛÙËΠ¤Ó·˜ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˜ Ô ÔÔ›Ô˜ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ϤÔÓ ÁÓˆÛÙÔ‡˜, Ô ∞. ¢. ¡ÙÚÔ˙ÓÙ, Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ó¤Ï·‚ ӷ ÂÊ·ÚÌfiÛÂÈ ÙȘ ÌÂÁ¿Ï˜ ·˘Ù¤˜ ·ÏÏ·Á¤˜ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÂÚÁ¿ÛÙËΠÁÈ· ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘ Ì·ÚÍÈÛÌÔ‡-ÏÂÓÈÓÈÛÌÔ‡ ÛÙËÓ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·. °Ú‹ÁÔÚ· Ê¿ÓËΠÙÔ ·Ó‰·ÊÈÎfi ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ‰‹ıÂÓ ÂÊ·ÚÌÔÁÒÓ Î·È Ë Âȯ›ÚËÛË Û˘Ó¿ÓÙËÛ ÙËÓ ‹È· Î·È ÛȈËÏ‹ ·ÓÙ›‰Ú·ÛË Ù˘ ÛÔ‚ÈÂÙÈ΋˜ ·ÛÙÚÔÓÔÌÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜, Ë ÔÔ›· ÛËÌÂȈ٤ÔÓ ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÂΛÓË ·Ó‹Î ÛÙËÓ ‰ÈÂıÓ‹ ÚˆÙÔÔÚ›·.
30
£‡ÌÈÔ˜ NÈÎÔÏ·˝‰Ë˜
¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, Ï›ÁÔ ÌÂÙ¿ ·fi ‰˘Ô ¯ÚfiÓÈ·, ÙÔÓ ª¿ÈÔ 1932, ·Ó¤Ï·‚ ‰È¢ı˘ÓÙ‹˜ Ô ªfiÚȘ ¶¤ÙÚÔ‚ÈÙ˜ °ÎÂÚ·Û›ÌÔ‚ÈÙ˜, Ô ÁÓˆÛÙfiÙÂÚÔ˜ ÛÔ‚ÈÂÙÈÎfi˜ ·ÛÙÚÔÊ˘ÛÈÎfi˜, Ì ÏÔ‡ÛȘ ‰ÈÂıÓ›˜ Û˘ÓÂÚÁ·Û›Â˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ·fi ÙÔ 1927 ˆ˜ ÙÔ 1929 ›¯Â ÛÙ·Ï› Ì ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ¿‰ÂÈ· ÛÙÔ Harvard. ªÂ ÙËÓ ·ÏÏ·Á‹ ·˘Ù‹ ‰ÂÓ ı· ˘¿ÚÍÂÈ Î·È ıÂÛÌÈ΋ ·ÏÏ·Á‹, ·ÏÒ˜ Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·˜ ı· Á›ÓÔ˘Ó ÌÈ· ÚÔ˘Ù›Ó· ÎÂÓ‹ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘, ı· ·Ú·Ì›ÓÔ˘Ó ‰ËÏ·‰‹ ˆ˜ ÚfiÏÔÁÔÈ ¿Ó¢ Ô˘Û›·˜ Î·È ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜ ÛÙȘ ÂÎı¤ÛÂȘ ÂÚ·ÁÌ¤ÓˆÓ ÙÔ˘ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ. ∏ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·˘Ù‹ ÂÚ›Ô‰Ô˜ ı· ‰È·ÚΤÛÂÈ ÂÚ›Ô˘ Ù¤ÛÛÂÚ· ¯ÚfiÓÈ·, ˆ˜ ÙÔ 1936. ∆Ë ¯ÚÔÓÈ¿ ·˘Ù‹ Î·È ÙËÓ ÂfiÌÂÓË, Û˘ÓÂÏ‹ÊıËÛ·Ó ÔÈ ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚÔÈ ÛÔ‚ÈÂÙÈÎÔ› ·ÛÙÚÔÓfiÌÔÈ, ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ô °ÎÂÚ·ÛfiÌÔ‚ÈÙ˜ ·ÏÏ¿ Î·È Ô «ÛÙ·ÏÈÓÈÎfi˜» ¡ÙÚÔ˙ÓÙ, Î·È ÂÎÙÂϤÛÙËÎ·Ó ‹ ¤ı·Ó·Ó ÛÙËÓ ÂÍÔÚ›·. √ ·Ô‰ÂηÙÈÛÌfi˜ Ù˘ ÛÔ‚ÈÂÙÈ΋˜ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·˜ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ Ó· οÓÂÈ ÌÂ Ù˘¯fiÓ È‰ÂÔÏÔÁÈΤ˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹˜ ÌÈ·˜ ·Ó‡·ÚÎÙ˘ «ÛÔÛÈ·ÏÈÛÙÈ΋˜» ÂÈÛÙ‹Ì˘ ηıÒ˜ ·˘Ù‹ ‰ÂÓ ÂÊ·ÚÌfiÛÙËΠÔÙ¤. ∆· ·›ÙÈ· Ú¤ÂÈ Î˘Ú›ˆ˜ Ó· ·Ó·˙ËÙËıÔ‡Ó ÛÙËÓ Û˘Ì·Á‹ ·ÛÙÚÔÓÔÌÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· Ë ÔÔ›·, ÏfiÁˆ ÙˆÓ ·Ó·ÁÎÒÓ ÙÔ˘ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ (ÂÎÙÂٷ̤ÓÔ ‰›ÎÙ˘Ô Î·È Â·Ê¤˜ Ì ÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi) Û˘Ó¤¯ÈÛ ӷ ·ÔÙÂÏ› ÌÈ· ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙË ÔÌ¿‰· Ë ÔÔ›· ·ÓÙÈÛÙ¿ıËΠÛȈËÏ¿ ÛÙË ÛÙ·ÏÈÓÈ΋ ÔÏÈÙÈ΋ Ù˘ ·ÔÌfiÓˆÛ˘ Ô˘ ¤ÊÂÚ ÙÔ ‰fiÁÌ· ÙÔ˘ «ÛÔÛÈ·ÏÈÛÌÔ‡ Û ÌÈ· ÌfiÓÔ ¯ÒÚ·» (Nicolaidis, 1984, 1990). ™ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ·ӷÛÙ·ÙÈ΋˜ ƒˆÛ›·˜, fiˆ˜ ÛÙËÓ Â·Ó·ÛÙ·ÙÈ΋ °·ÏÏ›·, Ë ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ıÂÛÌÒÓ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ È‰Ú˘Ì¿ÙˆÓ ·ÎÔÏÔ˘ı› ·fi ÎÔÓÙ¿ ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÎÚ·ÙÈÎÒÓ ıÂÛÌÒÓ Î·È Û fiϘ ÙȘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ Ë ¿ÌÂÛË ‰ËÌÔÎÚ·Ù›· ‰ÂÓ ÂÈ‚ÈÒÓÂÈ Ôχ Ù˘ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ˘ ·ӷÛÙ·ÙÈ΋˜ ‰È·‰Èηۛ·˜. √È Û·ÚˆÙÈΤ˜ ·ÏÏ·Á¤˜ Ù˘ ÚÒÙ˘ ÂÚÈfi‰Ô˘ Ù˘ ·ӿÛÙ·Û˘ ·ÂÏ¢ıÂÚÒÓÔ˘Ó Ó¤Â˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÔÈ Ôԛ˜ ı¤ÙÔ˘Ó Ó¤Ô˘˜ Î·È ÌÂÁ·Ï‹‚ÔÏÔ˘˜ ÛÙfi¯Ô˘˜, fiˆ˜ Ë ÚfiÙ·ÛË ÁÈ· ÙËÓ ›‰Ú˘ÛË ÂÓfi˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ·ÛÙÚÔÊ˘ÛÈÎÔ‡ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›Ԣ Ë ÔÔ›· ÁÂÓÓ‹ıËΠÙË ‰‡ÛÎÔÏË ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘ Ì ÙËÓ ¶Ôψӛ· ÙÔ 1920 (Nicolaidis, 1994, Û. 105-110), ÛÙfi¯ÔÈ Ô˘ ı· ÂÌÓ‡ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ·ÛÙÚÔÓfiÌÔ˘˜ Î·È ı· ÙÔ˘˜ ˆı‹ÛÔ˘Ó Ó· ÂÚÁ·ÛÙÔ‡Ó Ì ڈÙÔÊ·Ó‹ ˙‹ÏÔ. ŒÙÛÈ ı· Û˘ÓÙÂÏÂÛÙ› ÙÔ ı·‡Ì· Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ ÙÔ˘ 1920 Ë ÔÔ›· ÔÓÔÌ¿ÛÙËΠ·fi ÙÔ˘˜ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡˜ Ù˘ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·˜ «¯Ú˘Û‹ ‰ÂηÂÙ›· Ù˘ ÚˆÛÈ΋˜ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·˜». µ·ıÌÈ·›· fï˜ Ë Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ı· ÙÂı› ˘fi ÙÔÓ Ï‹ÚË ¤ÏÂÁ¯Ô ÙÔ˘ ÛÙ·ÏÈÓÈÎÔ‡ ηıÂÛÙÒÙÔ˜ Ì ÙȘ ÙÚ·ÁÈΤ˜ Û˘Ó¤ÂȘ Ô˘ ÁÓˆÚ›˙Ô˘ÌÂ. ¶·ÚfiϘ fï˜ ÙȘ Û·ÚˆÙÈΤ˜ ÂÎηı·Ú›ÛÂȘ ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ›¯Â ‹‰Ë ηٷʤÚÂÈ Ó· ·Ó··Ú¿ÁÂÈ ÌÈ· Ó¤· ÛÔ˘‰·ÈfiÙ·ÙË ÁÂÓÈ¿ ·ÛÙÚÔÓfïÓ, Ë ÔÔ›· ·Ó¤‰ÂÈÍ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ µã ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ ¶fiÏÂÌÔ ÙËÓ ∂™™¢ ˆ˜ ÚˆÙÔÔÚ›· Ù˘ ‰ÈÂıÓÔ‡˜ ·ÛÙÚÔÓÔÌ›·˜.
£ÂÛÌÔ› Î·È Â·Ó¿ÛÙ·ÛË ÛÙ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ȉڇ̷ٷ: T· ·ÛÙÂÚÔÛÎÔ›· ...
31
∞¡∞º√ƒ∂™ ∞ÛÙÚÔÓÔÌ›ÙÛÂÛ΢ ∑Ô˘ÚÓ¿Ï, (1932), «√ÙÛÈfiÙ ˙· 1931 ÁÎ. ¶Ô˘ÏÎfi‚ÛηÁÈ· √ÌÛÂÚ‚·ÙfiÚÈÁÈ·» (ŒÎıÂÛË ÁÈ· ÙÔ ·ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ÙÔ˘ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô ÁÈ· ÙÔ 1931), 9, Û. 277. Débarbat, S., Grillot, S., Lévy, J. (1990), Observatoire de Paris, son histoire 1667-1963, Paris. ∫ÔÏÙÛ›ÎÓÛ˘, π.°, ∫ÔÚÛÔ‡Ó ∞.∞., ƒÔÓÙÚ›ÁΘ ª.°. (1986), ∞ÛÙÚÔÓfiÌÔÈ, [ÛÙ· ÚˆÛÈο], ∫›Â‚Ô. Nicolaïdis, E. (1984), Le développement de l'astronomie en U.R.S.S., 19171935, Editions de l' Observatoire de Paris, 1984, Paris. Nicolaïdis, E. (1990), "Astronomy and politics in Russia in the early Stalinist period", Journal for the history of astronomy, vol. XXI, 1990, Û. 345-351 ¡Ù·Óٿ‚, ∞.¡. (1972), ¶Ô˘ÏÎfi‚ÛηÁÈ· √ÌÛÂÚ‚·ÙfiÚÈÁÈ·, (∞ÛÙÂÚÔÛÎÔÂ›Ô ÙÔ˘ ¶Ô‡ÏÎÔ‚Ô), §¤ÓÈÁÎÚ·ÓÙ. Struve, F.W. (1845), Description de l’observatoire astronomique central de Poulkova, St Pétersbourg. Wolf, C. (1902), Histoire de l’Observatoire de Paris, Paris.
ΚΡΙΤΙΚΗ / ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ: 3/06, 33-45
√È ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ ˆ˜ ıˆÚËÙÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÎfi ‰È·Î‡‚Â˘Ì· °ÂˆÚÁ›· ¶ÂÙÚ¿ÎË ∆Ì‹Ì· ∫ÔÈÓˆÓÈ΋˜ ¶ÔÏÈÙÈ΋˜, ¶¿ÓÙÂÈÔ ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ
1
∆√ ∫∂πª∂¡√ ¶√À ∞∫√§√À£∂π ∞¡∞¶∆À™™∂π ∆π™ ∂•∏™ π¢∂∂™ : 1. √È Î·ÙËÁÔڛ˜ ‰È·›ÚÂÛ˘ Î·È ·Ó¿ÁÓˆÛ˘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÔÏÈÙÈÎfi ‰È·Î‡‚Â˘Ì· ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Ù¿ÍˆÓ, Ì ›‰ÈÎÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÙÔÓ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ‹ ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ ˆ˜ ¤¯ÂÈ (Bourdieu, 1985, 1980a, 1980b, 1974). √È ıˆÚËÙÈΤ˜ ¤ÓÓÔȘ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË ‰È·ÔÙ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡˜ Î·È ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ‡˜ ÂÓÒ ·ÓÙ›ÛÙÚÔÊ· ÔÈ ıˆÚËÙÈΤ˜ ¤ÓÓÔȘ ÂÈÛÙÚ¤ÊÔ˘Ó ÛÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ‰›Ô ÁÈ· Ó· ÙÔÓ ÔÚÁ·ÓÒÛÔ˘Ó Î·È Ó· ÙÔ Î·Ù·ÛÙ‹ÛÔ˘Ó ÔÚ·Ùfi Î·È ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÈÌÔ. ªÂ ÙËÓ ·Ú·¿Óˆ ¤ÓÓÔÈ· Ë Ù·ÍÈ΋ Û˘ÁÎÚfiÙËÛË Î·È ¿Ú· Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛË ÌÈ·˜ ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡ÌÂÓ˘ Ù¿Í˘ ÂÌÂÚȤ¯ÂÈ ‰È·‰Èηۛ˜ Û˘Ó¿ÚıÚˆÛ˘ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎÔ‡, ÙÔ˘ ıˆÚËÙÈÎÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ ¯ˆÚ›˜ Ó· Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ԇ̠ÔÈÔ Â›Ó·È ÙÔ ·Ú¯ÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ·˘Ù‹˜ Ù˘ ‰È·‰Èηۛ·˜. 2. √È ÌÔÓÙ¤ÚÓ˜ ÎÔÈӈӛ˜ ÙÔ˘ ÚÔËÁ̤ÓÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ ÔÚÁ·ÓÒıËÎ·Ó Ì ‚¿ÛË ÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË Ù˘ Ù·ÍÈÎfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘˜ Î·È Ù˘ ·Ó¿Á΢ ÂϤÁ¯Ô˘ Ù˘. ∏ Ù·ÍÈ΋ ÔÙÈ΋ ÂÈ‚Ï‹ıËΠÛÙȘ ÚÔËÁ̤Ó˜, ‰˘ÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜ ·. ˘fi ÙËÓ Â›‰Ú·ÛË Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ Ë ÔÔ›·, Û˘ÁÎÚÔÙË̤ÓË ˆ˜ ÔÏÈÙÈÎfi ˘ÔΛÌÂÓÔ, ¤‚·ÏÏ ÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ Î·È ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛ ÙȘ ΢ڛ·Ú¯Â˜ ηÙËÁÔڛ˜ ‰È·›ÚÂÛ˘ Î·È Ù·ÍÈÓfiÌËÛ˘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘. ‚. ø˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋˜ Û¯ÂÙÈÎÔ‡ ÂϤÁ¯Ô˘ Ù˘ Ù·ÍÈ΋˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ·˜ Ô˘ ˘ÈÔı¤ÙËÛ·Ó Û ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ‚·ıÌÔ‡˜ ÔÈ ‰˘ÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜.
1. TÔ Î›ÌÂÓÔ ·˘Ùfi ‰ËÌÔÛȇÙËΠ۠ÌÈ· ÚÒÙË ÂΉԯ‹ ÛÙÔ ÂÚ. O ¶ÔÏ›Ù˘, 89, 2001, Û. 34-39.
34
°ÂˆÚÁ›· ¶ÂÙÚ¿ÎË
3. ∏ Ù·ÍÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Û‹ÌÂÚ· ÛÙÂÚÂ›Ù·È ÓÔÌÈÌfiÙËÙ·˜ ÛÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ‰›Ô ÂÂȉ‹ ¤¯ÂÈ ÂÚÈıˆÚÈÔÔÈËı› ÛÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ‰›Ô, ‰ËÏ·‰‹ ÂÂȉ‹ ÔÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Û˘ÌʤÚÔÓ Ó· ÙËÓ ·Ó·‰Â›ÍÔ˘Ó, ‰ËÏ·‰‹ ÔÈ Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡ÌÂÓ˜ Ù¿ÍÂȘ, ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·˘ÙfiÓÔÌ· ÎÔÈÓˆÓÈο Î·È ÔÏÈÙÈο ˘ÔΛÌÂÓ·. ∏ ÂÚÈıˆÚÈÔÔ›ËÛË Û‹ÌÂÚ· Ù˘ Ù·ÍÈ΋˜ ·Ó¿Ï˘Û˘ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È ÛÙÂÓ¿ Ì ÙËÓ Û˘ÓÔÏÈ΋ ÔÈÛıÔ¯ÒÚËÛË ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Î·È ÔÏÈÙÈÎÒÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ Ô˘ ¤‚·ÏÏ·Ó ÙËÓ Ù·ÍÈ΋ ηÙËÁÔÚÈÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Ì ÙËÓ ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋ Ù˘ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛ˘ ÙˆÓ Ù·ÍÈÎÒÓ ·ÓÈÛÔÙ‹ÙˆÓ Ô˘ ˘ÈÔıÂÙ› Ô ÓÂÔÊÈÏÂÏ¢ıÂÚÈÛÌfi˜. 4. ªÂ ‚¿ÛË Ù· ·Ú·¿Óˆ ‰È·Ù˘ÒÓÂÙ·È Ë ¿Ô„Ë fiÙÈ Ë ·Ó¿Ï˘ÛË ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Ô˘ ı· ·Ó·‰Â›ÍÂÈ ÙȘ ·ÏȤ˜ Î·È ÙȘ Ӥ˜ ÌÔÚʤ˜ ‰È·›ÚÂÛ˘ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ¤Ó· Ô˘‰¤ÙÂÚÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi Úfi‚ÏËÌ· ·ÏÏ¿ ¤Ó· ›‰ÈÎÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÛÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Î·È ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ‰›Ô Ô˘ ÂÁηÏ› ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ, ·ÏȤ˜ Î·È Ó¤Â˜, Ô˘ ¤¯ÔÓÙ·˜ ÂӉȷʤÚÔÓ Ó' ·ÏÏ¿ÍÔ˘Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·Ú¿ÍÔ˘Ó ÌÈ· ·Ó¿ÁÓˆÛË ÙÔ˘ ÏÈÁfiÙÂÚÔ ·ÔÎÚ˘ÙÈ΋.
∂π™∞°ø°∏: ∏ ¢À™∫√§π∞ ¡∞ ªπ§∏™∂π™ ™∏ª∂ƒ∞ °π∞ ∆π™ ∫√π¡ø¡π∫∂™ ∆∞•∂π™. ∫·Ù¿ ÙË ÌÂÙ·ÔÏÂÌÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô Î·È Ì¤¯ÚÈ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1970, Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Û˘˙‹ÙËÛË ÛÙȘ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ¯ÒÚ˜ Î·È Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜ Û˘ÌÂÚÈÏ·Ì‚·ÓÔ̤Ó˘ ÂÚÈÛÙÚ¤ÊÂÙ·È Á‡Úˆ ·fi ÙÔ ı¤Ì· ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ·ÓÈÛÔًوÓ. ªÂ ÙËÓ ¿ÓÔ‰Ô Ù˘ ·ÓÂÚÁ›·˜ Î·È Ù˘ ÊÙүȷ˜ Ë Û˘˙‹ÙËÛË ÌÂÙ·ÙÔ›ÛıËΠÛÙÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ·ÔÎÏÂÈÛÌfi, fiÚÔ˜ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Â˘Ú‡Ù·Ù· ϤÔÓ ·ÏÏ¿ Î·È ·fi ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË, ÁÈ· Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÙ› ÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Úfi‚ÏËÌ·. ∏ ÂͤÏÈÍË ·˘Ù‹ ˘ÔÎÚ‡ÙÂÈ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÙÚfiÔ˘˜ ÚfiÛÏ˄˘ Î·È ·Ó··Ú¿ÛÙ·Û˘ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜. ∏ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋ ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ·ÓÈÛÔÙ‹ÙˆÓ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Û ¤Ó· οıÂÙ· ÈÂÚ·Ú¯Ë̤ÓÔ Û‡ÓÔÏÔ, ‰ÔÌË̤ÓÔ ·fi ÙÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Î·È Ù¯ÓÈÎfi ηٷÌÂÚÈÛÌfi Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È ˆ˜ Ë ÂÓÔÔÈÔ‡Û· ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰È·‰Èηۛ·. ∏ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ·ÔÎÏÂÈÛÌÔ‡ ·Ó··ÚÈÛÙ¿ ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· ˆ˜ ÔÚÈ˙fiÓÙÈ· ‰È¿Ù·ÍË Î·ÙËÁÔÚÈÒÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ Î·È ·ÓÙ›ÛÙÔȯˆÓ ÔÌ¿‰ˆÓ Ô˘ Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó ¤Ó· ÎÂÚÌ·ÙÈṲ̂ÓÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÈÛÙfi ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÔÈ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ˜ ‰ÂÓ Û˘Ó·ÚıÚÒÓÔÓÙ·È. ∂ÓÒ Ô ›‰ÈÔ˜ Ô ÔÚÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ·ÔÎÏÂÈÛÌÔ‡ ·ÊÔÚ¿ ÌÈ· ÂÚÈÙˆÛÈÔÏÔÁ›· ÔÌ¿‰ˆÓ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ë Û¯¤ÛË Ì ÙË Û˘ÓÔÏÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰ÔÌ‹ ̤ÓÂÈ ·ÚÔÛ‰ÈfiÚÈÛÙË ·ÏÏ¿ Î·È ÌË ·Ó·˙ËÙ‹ÛÈÌË. ™ÙË ÚÒÙË ÂÚ›ÙˆÛË Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰ÔÌ‹ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ˆ˜ ·Ú¿-
OÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ ˆ˜ ıˆÚËÙÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÎfi ‰È·Î‡‚Â˘Ì·
35
ÁÔ˘Û· Î·È ÂÚÈÎÏÂ›Ô˘Û· ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ‡˜, ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙÔÓ ÙÚfiÔ Ô˘ ÙÔ˘˜ ÔÚ›˙ÂÈ, ÂÓÒ ÛÙË ‰Â‡ÙÂÚË ÂÚ›ÙˆÛË Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰ÔÌ‹ ÚÔÛÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È ˆ˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Û· ¤Ó· Û˘Ó·ÈÓÂÙÈÎfi, Û˘ÁÎÏ›ÓˆÓ ¿ıÚÔÈÛÌ· Ô˘ ‰È·Ù·Ú¿ÛÛÂÙ·È ·fi οÔȘ ·ÎÚ·›Â˜ ηٷÛÙ¿ÛÂȘ. ∏ ÌÂÙ·ÙfiÈÛË ·˘Ù‹ ÛÙÔ ÙÚfiÔ ·Ó¿Ï˘Û˘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÚÔ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜ ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙ› ÙËÓ ÂÁηٿÏÂÈ„Ë ÌÈ·˜ Ù·ÍÈ΋˜ ·Ó¿Ï˘Û˘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ÛÙÔ ÎÚ›ÛÈÌÔ ÙÔ̤· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜, ‰ËÏ·‰‹ Ù˘ ·Ó¿Ï˘Û˘ ¿Óˆ ÛÙËÓ ÔÔ›· ‚·Û›ÛıËÎ·Ó Û ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi Ù· ÎÚ¿ÙË ÚfiÓÔÈ·˜ ÙˆÓ ‰˘ÙÈÎÒÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ. ∞ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ ÌÂÙ·ÙÔ›ÛÂȘ ÛÙÔ ÙÚfiÔ ·Ó¿Ï˘Û˘ Î·È ıˆÚËÙÈÎÔÔ›ËÛ˘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÚÔ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜ ·Ú·ÙËÚÔ‡ÓÙ·È ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ıˆڛ·: ™Â ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ·˘Ùfi Ô˘ Û˘Ó¤‚·ÈÓ ÛÙȘ ‰ÂηÂٛ˜ 60-70, ÙȘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ‰ÂηÂٛ˜ ·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È ÌÈ· ·Ô˘Û›· ıˆÚÈÒÓ ÁÈ· ÙË ‰fiÌËÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Û ٿÍÂȘ, ÛÙÚÒÌ·Ù·, ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ηÙËÁÔڛ˜, ÂÓÒ ÔÈ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Ù˘ ÛÙڈ̷ÙÔÔ›ËÛ˘ Ô˘ ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡Ó ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ÙȘ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÈÂÚ¿Ú¯ËÛ˘ Ì fiÚÔ˘˜ ÂÈÛÔ‰‹Ì·ÙÔ˜-ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿˜- ·ÁÁ¤ÏÌ·ÙÔ˜ Î·È ‰ÈÏÒÌ·ÙÔ˜ (∫Ï¿Ô˘˜, 1983). ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ÛÙË ÌÂÙ·ÌÔÓÙ¤ÚÓ· ıˆڛ· Ù›ÓÂÈ Ó· ÂÁηٷÏÂÈÊı› Ë ÎÔÈÓˆÓÈÎfi-ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ·ÈÙÈfiÙËÙ· ˆ˜ ÂÍËÁËÙÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜ ·ÊÔ‡ οı ÙÈ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÙ·È ˆ˜ «ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋ ηٷÛ΢‹» Î·È ÙÔ ˘ÏÈÎfi ˘fiÛÙڈ̷ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ˆ˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ‰ÔÌÔ‡Û· ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ú·ÎÙÈΤ˜, ·ÓÙÈηı›ÛÙ·Ù·È ·fi «ÙȘ ȉÂÔÏÔÁÈΤ˜, Î·È Û˘Ì‚ÔÏÈΤ˜ ÓÔËÌ·ÙÔ‰ÔÙ‹ÛÂȘ ÛÙÔ ÙÚfiÔ Ô˘ Ù· ˘ÔΛÌÂÓ· ÂÚÌËÓÂ‡Ô˘Ó ÙË Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Î·È Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡Ó ÙËÓ Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙÔ˘˜» (∞‚‰ÂÏ¿, 1995). ¶ˆ˜ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ηٷÓÔËıÔ‡Ó fiÏ· ·˘Ù¿; ™ËÌ·›ÓÔ˘Ó ¿Ú·Á fiÙÈ ÔÈ ÎÔÈӈӛ˜ Ì·˜ Î·È ÔÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ ‰ÂÓ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È Ï¤ÔÓ ·fi ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfiÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ÙÔ˘˜ ‰ÔÌ‹; ŸÙÈ ÔÈ ÎÔÈӈӛ˜ Ì·˜ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ϤÔÓ ÌÈ· ıÂÌÂÏÈ҉ˉÔÌÔ‡Û· ·Ú¯‹ ·ÏÏ¿ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÌÈ· Û˘Ó¿ıÚÔÈÛË Î·Ù·ÛÙ¿ÛˆÓ; ŸÙÈ ÔÈ ÎÔÈӈӛ˜ Ì·˜ ‰ÂÓ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙËÓ ‡·ÚÍË ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Ù¿ÍˆÓ; ∫·Ù¿ ÙË ÁÓÒÌË ÌÔ˘ ÙÔ ı¤Ì· ‰ÂÓ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ ·¿ÓÙËÛË Ô˘ ‰›ÓÔ˘ÌÂ Û ·˘Ù¿ ηı ·˘Ù¿ Ù· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ·ÏÏ¿ ÛÙÔ Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ì ̤۷ ·fi ÔȘ ‰È·‰Èηۛ˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ·È Î·È Ù›ıÂÓÙ·È Ù· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ·˘Ù¿ ÛÙȘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˜ ÎÔÈӈӛ˜ Î·È Ì ÔÈÔ ÙÚfiÔ Î¿ÔȘ ··ÓÙ‹ÛÂȘ ÓÔÌÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ˆ˜ ÔÚıfi‰Ô͘ Ë ÂÙÂÚfi‰Ô͘ ÛÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÎÔÈÓfiÙËÙ· ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙË ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰È·Ì¿¯Ë. ∆Ô‡ÙÔ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ È‰È¿˙Ô˘Û· ÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ - ÌÈ·˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ Ô˘ Â›Ó·È ÙÔ Â‰›Ô ÌÈ·˜ Û˘Ó¯ԇ˜ ¿Ï˘ ÁÈ· ÙÔÓ ÔÚÈÛÌfi Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜. √È ‰È·ÈÚ¤ÛÂȘ, ÔÈ Ù·ÍÈÓÔÌ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ‰È·Ú·ÁÌ¿Ù¢Û˘, ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ‰È·Ì¿¯Ë˜ ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ‰˘Ó¿ÌÂˆÓ Ô˘ ÙÔÓ ·Ô-
36
°ÂˆÚÁ›· ¶ÂÙÚ¿ÎË
ÙÂÏÔ‡Ó ÂÂȉ‹ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ˘·ÎÔ‡Ô˘Ó Û ڷÎÙÈΤ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ Ô˘ Â›Ó·È ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈṲ̂Ó˜ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ·ÔÙÂÏÂÛÌ¿ÙˆÓ. ∂› ϤÔÓ ÔÈ ·Ó··Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ Ô˘ ¤¯Ô˘Ì ÁÈ· ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Û˘Ì‚¿ÏÔ˘Ó ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ·˘ÙÔ‡ Ô˘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÔ˘Ó, ‰ËÏ·‰‹ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈ΋˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜, ÂÓÒ ÔÈ Î·ÙËÁÔڛ˜ ıÂÛÌÔıÂÙÔ‡Ó ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·, ÙËÓ Î¿ÓÔ˘Ó Ó· ˘¿Ú¯ÂÈ Ì¤Ûˆ Ù˘ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÔÔ›ËÛ˘ Ô˘ ·ÛΛ Ô ÏfiÁÔ˜ Î·È ¤ÙÛÈ ÂËÚ¿˙Ô˘Ó Î·È ÌÔÚÊÒÓÔ˘Ó ÙȘ ·Ó··Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ Ì·˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ. °È· ÙÔ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi Ë ¿ÏË ÁÈ· ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù·ÍÈÓÔÌ‹ÛÂȘ, Ë ¿ÏË ÁÈ· ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ë ÙËÓ ·Ó·ÙÚÔ‹ ÙˆÓ ·Ô‰ÂÎÙÒÓ ‰È·ÈÚ¤ÛÂˆÓ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Ù¿ÍˆÓ, ÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË Ë ÙÔ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi ÙˆÓ Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ Î·Ù¿Ù·Í˘, ‰È·Î‡‚Â˘Ì· Ù˘ ÂÛˆÙÂÚÈ΋˜ ¿Ï˘ ̤۷ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ, Â›Ó·È ÌÈ· ηıÔÚÈÛÙÈ΋ ‰È¿ÛÙ·ÛË Ù˘ ¿Ï˘ ÙˆÓ Ù¿ÍÂˆÓ ÛÙÔ ÔÏÈÙÈÎfi ‰›Ô. ¡ÔÔ‡ÌÂÓË ÛÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË ˆ˜ Ë ‰È·Ì¿¯Ë ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ˘ÔÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Ô˘ ‰ÈÂΉÈÎÔ‡Ó ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÙÚfiÔ˘˜ Ù·ÍÈÓfiÌËÛ˘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ‰È·ı¤ÙÔ˘Ó ¿ÓÈÛË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ÛÙËÓ ÂÈ‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ÓfiÌÈÌˆÓ Î·ÙËÁÔÚÈÔÔÈ‹ÛˆÓ, ·Ú·ÛÙ¿ÛÂˆÓ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘. ∏ fiÔÈ· Û˘˙‹ÙËÛË ÁÈ· ÙȘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ ¤ÓÓÔȘ Ù˘ «Ù¿Í˘» «Ù˘ ‰ÔÌ‹˜» Î.Ï.. ÂÁÁÚ¿ÊÂÙ·È ÏÈÁfiÙÂÚÔ Ë ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ¿ÌÂÛ· Û ΢ڛ·Ú¯Ô˘˜ Ë ÌË ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ Û˘Û¯ÂÙÈÛÌÔ‡˜ ‰‡Ó·Ì˘, ·ÔÎÚ˘ÛÙ·Ïψ̤ÓÔ˘˜ ÛÙË Û˘Á΢ڛ· Ô˘ ÚÔÛ·ıÔ‡Ó Û ‰Â‰Ô̤Ó˜ Û˘ÁÎ˘Ú›Â˜ Ó· οÓÔ˘Ó Ó· ˘¿ÚÍÂÈ Ë Ó· Ê·Ó› ˆ˜ ·Ó‡·ÚÎÙÔ ·˘Ùfi Ô˘ ˘¿Ú¯ÂÈ, Ì ›‰ÈÎÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÙÔÓ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi Ë ÙËÓ ‰È·Ù‹ÚËÛË ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ˆ˜ ¤¯ÂÈ. √È ˘fi ΢ÚÈ·Ú¯›· ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ, ·˘Ù¤˜ Ô˘ ‰ÈÂΉÈÎÔ‡Ó ÌÈ· ¿ÏÏË ı¤ÛË ÛÙÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ηٷÌÂÚÈÛÌfi Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Î·È Ù˘ ηٷÓÔÌ‹˜ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÏÔ‡ÙÔ˘ ÂÂÍÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·È ‰È·ÓÔËÙÈο ÂÚÁ·Ï›· ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó Î·È Ó· ÂÚÌËÓ‡ÛÔ˘Ó ÙÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ Î·È ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘˜ Û ·˘ÙfiÓ ÂÓÒ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ‰È·Ú·ÁÌ·Ù‡ÔÓÙ·È ÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË Ë ÙËÓ ·Ó·‰È·Ù‡ˆÛË ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Ù·˘ÙÔÙ‹ÙˆÓ Ô˘ ·ÔÎÚ‡ÙÔÓÙ·È Ë Û˘ÛÎÔÙ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙȘ ÓfiÌÈ̘ ‰È·ÈÚ¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘. ™‹ÌÂÚ· Ë ÂÁηٿÏÂÈ„Ë Ù˘ Ù·ÍÈ΋˜ ÔÙÈ΋˜ ÛÙËÓ ·Ó¿ÁÓˆÛË ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Â›Ó·È ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ·‰˘Ó·Ì›·˜ ÙˆÓ Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡ÌÂÓˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Ù¿ÍˆÓ, ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÔÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÂÌÂÈڛ˜ Î·È ÔÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ˜ ‰ÂÓ ·Ó·ÁÓˆÚ›˙ÔÓÙ·È ÛÙȘ ·Ô‰ÂÎÙ¤˜ ‰È·ÈÚ¤ÛÂȘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘, Ó· ÓÔÌÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ ·›ÙËÌ· ÁÈ· ÙÔ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Î·È ÙËÓ ·Ó·Î·Ù·ÓÔÌ‹ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÏÔ‡ÙÔ˘, ÓÔÌÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÌÈ· ‰È·›ÚÂÛË-·Ó¿ÁÓˆÛË ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Ô˘ ηıÈÛÙ¿ ‰È·˘Á¤ÛÙÂÚ˜ ÙȘ Û˘Óı‹Î˜ ¿ÛÎËÛ˘ Î·È ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹˜ Ù˘ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜.
OÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ ˆ˜ ıˆÚËÙÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÎfi ‰È·Î‡‚Â˘Ì·
37
∏ ∞¡∞¢∂π•∏ ∆∏™ ∆∞•π∫∏™ √¶∆π∫∏™ ™∆π™ ¢À∆π∫∂™ ∫√π¡ø¡π∂™ Ÿˆ˜ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi, Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Ù¿Í˘ ÂÓÙ¿¯ıËΠÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÛΤ„Ë ÚÈÓ ·fi ÙÔÓ ∫¿ÚÔÏÔ ª¿ÚÍ. ∏ ϤÍË Ù¿ÍË Ì ÙË ÌÔÓÙ¤ÚÓ· ÛËÌ·Û›· Ù˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËΠÛÙËÓ °·ÏÏ›· ·fi ÙÔÓ 18Ô ·ÈÒÓ· ÂÓÒ ÛÙËÓ ª. µÚÂÙ·Ó›· ÔÈÎÔÓÔÌÔÏfiÁÔÈ fiˆ˜ Ô ƒÈοÚÓÙÔ Î·È Ô ÕÓÙ·Ì ™Ì›ı ¯ÚËÛÈÌÔÔ›ËÛ·Ó ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Ù¿Í˘. ™ÙËÓ °·ÏÏ›· Ô fiÚÔ˜ Ù¿ÍË ÂÚȤ¯ÂÙ·È ÛÙËÓ ∂Á΢ÎÏÔ·›‰ÂÈ·, ÚÈÓ ÙËÓ Â·Ó¿ÛÙ·ÛË Î·È ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ·fi Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ fiˆ˜ Ô Quesnay, Ô Turgot ‹ Ô Necker (Desbrousses, Peloille, 1996, Portis, 1988). ™Â ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ‚·ıÌfi ÔÈ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜ ·˘ÙÔ› ÔÚ›˙Ô˘Ó ÙȘ Ù¿ÍÂȘ Û ۯ¤ÛË Ì ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ÏÔ‡ÙÔ˘ Î·È Ù˘ Û¯¤Û˘ ÙÔ˘˜ Ì ÙËÓ È‰ÈÔÎÙËÛ›·. ∆Ô ı¤Ì· ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Ù¿ÍÂˆÓ Â›Ó·È ·ÚÒÓ Ì ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÚfiÔ Î·È ÛÙË °·ÏÏÈ΋ ∂·Ó¿ÛÙ·ÛË. √ ÔÚÈÛÌfi˜ ·˘Ùfi˜ ı· ‰È·ÊÔÚÔÔÈËı› ÛÙËÓ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Î·È ÛÙ·‰È·Î¿ ÔÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ·ÓÙÈÊ¿ÛÂȘ ÙÔ˘ ÌÔÓÙ¤ÚÓÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ ( ÂÚÁ·Û›·-ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ) ı· Ì˘ÛÙÈÎÔÔÈËıÔ‡Ó Î·È ÛÙËÓ ı¤ÛË ÙÔ˘˜ ı· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËıÔ‡Ó ÔÚÈÛÌÔ› Ì fiÚÔ˘˜ ÈÂÚ·Ú¯›·˜, ÂÈÛÔ‰‹Ì·ÙÔ˜, ÛÙڈ̿وÓ, ÂÍÔ˘Û›·˜, ÁÔ‹ÙÚÔ˘, ÌfiÚʈÛ˘, ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ηٿÛÙ·Û˘ Î.Ï.. ∂Í·›ÚÂÛË ÛÙÔ ·Ú·¿Óˆ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù· Ú‡̷ٷ ÙÔ˘ ÛÔÛÈ·ÏÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ Ì·ÚÍÈÛÌÔ‡. ∏ ·ÛÙÈ΋ Ù¿ÍË ·fi ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ÂÁη٤ÛÙËÛ ÙËÓ ÂÍÔ˘Û›· Ù˘ ı· ·ÚÓËı› ÙËÓ ‡·ÚÍË ÙˆÓ Ù¿ÍÂˆÓ Î·È Ì ÙËÓ ÊÈÏÂχıÂÚË ıˆڛ· ÙÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏ·›Ô˘ Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜ Î·È Ù˘ ‰È· ÙÔ˘ ÓfiÌÔ˘ ÈÛfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ·ÙfiÌˆÓ ÂȉÈÒÎÂÈ Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ ˆ˜ ›Û· ·˘Ù¿ Ô˘ ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Â›Ó·È ¿ÓÈÛ· (Pincon, Pincon-Charlot, 1996). ÕÏψÛÙ ·fi ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ÔÈ fiÚÔÈ ¿ÛÎËÛ˘ Î·È ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹˜ Ù˘ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ Ù˘ ·ÛÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ ‚ϋıËÛ·Ó, Ë ·ÛÙÈ΋ Ù¿ÍË Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙȘ ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡ÌÂÓ˜ Ù¿ÍÂȘ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ·Ó¿ÁÎË ÌÈ·˜ ıˆڛ·˜ ÁÈ· Ó· ˘¿ÚÍÂÈ. ªÔÚ› Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ ˆ˜ Ù¿ÍË ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË Î·È Ì¿¯ÈÌË Ì ‚¿ÛË ÌÈ· ·ÎÚÈ‚‹ ÚfiÛÏË„Ë ÙÔ˘ Û˘ÌʤÚÔÓÙÔ˜ Ù˘ ¯ˆÚ›˜ Ó· Ù˘ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È ÌÈ· ıˆڛ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Ù˘ ηٿÛÙ·Û˘, ¯ˆÚ›˜ ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ·Ó¿ÁÎË Ó· ·ÔÛ·ÊËÓ›ÛÂÈ ÁÈ· ÙÔÓ Â·˘Ùfi Ù˘ ÙÈ Ù‡Ô ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ‹ ÙÈ È‰È·›ÙÂÚÔ˘˜ ıÂÛÌÔ‡˜ ÂÈı˘Ì› (∫Ï¿Ô˘˜, 1983: Û. 170-174). ∞ÓÙ›ıÂÙ· ÔÈ Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡ÌÂÓ˜ Ù¿ÍÂȘ ÔÊ›ÏÔ˘Ó Ó· ·Ú¿ÍÔ˘Ó ÌÈ· ıˆڛ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ηٿÛÙ·Û˘ Î·È Ù˘ ÂÌÂÈÚ›·˜ ÙÔ˘˜ ÁÈ· Ó· ˘¿ÚÍÔ˘Ó ÎÔÈÓˆÓÈο, ÔÊ›ÏÔ˘Ó Ó· ηٷÓÔ‹ÛÔ˘Ó ıˆÚËÙÈο ̤ۈ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎÒÓ ·ÈÙÈ·ÎÒÓ ıˆÚÈÒÓ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜, ˆ˜ Ë ıÂÛÌÔıÂÙË̤ÓË ÈÛfiÙËÙ· Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ÔÔ›· οı ̤ÏÔ˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ¤¯ÂÈ Ù· ›‰È· ‰ÈηÈÒÌ·Ù· Î·È ÙȘ ›‰È˜ ÂÏ¢ıÂڛ˜ Ì ÔÔÈÔ‰‹ÔÙ ¿ÏÏÔ, ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÙ·È Û ڷÁÌ·ÙÈ΋ ·ÓÈÛfiÙËÙ·. √È Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡ÌÂÓ˜ Ù¿ÍÂȘ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· Û¯ËÌ·Ù›ÛÔ˘Ó ÙȘ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÙÔ˘ ÙÈ Â›Ó·È Û˘ÌʤÚÔÓ ÙÔ˘˜, ÌfiÓÔ Ì¤Û· ·fi ÂÚ›ÏÔΘ ‰È·ÏÔÁÈΤ˜ ‰È·‰Èηۛ˜ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ó ÙȘ ‰ÔÌÈΤ˜ ·Û¿ÊÂȘ ÛÙËÓ ÚfiÛÏË„Ë ÙÔ˘ Û˘ÌʤÚÔÓÙÔ˜
38
°ÂˆÚÁ›· ¶ÂÙÚ¿ÎË
ÙÔ˘˜ Ô˘ Â›Ó·È ÂÁÁÂÓ›˜ ÛÙȘ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Û˘Óı‹Î˜ ÙÔ˘˜. ™Â ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙȘ ΢ڛ·Ú¯Â˜ Ù¿ÍÂȘ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÙÔ Û˘ÌʤÚÔÓ Â›Ó·È ÛÙ·ıÂÚ¿ ÂÁηıÈ‰Ú˘Ì¤ÓÔ Î·È ‰‡ÛÎÔÏÔ Ó· ·Ú·‚ÏÂÊı› ‹ Ó· ‰È·ÛÙÚ‚ψı›. √ Ì·ÚÍÈÛÌfi˜ ˆ˜ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ıˆڛ· ÚÔÛ¤ÊÂÚ ÂÚÁ·Ï›· Ì ٷ ÔÔ›· ÔÈ Î·Ù·ÈÂṲ̂Ó˜ Ù¿ÍÂȘ ÌfiÚÂÛ·Ó Ó ·Ó·Ù‡ÍÔ˘Ó ÌÈ· ıˆڛ· Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢Û˘ Î·È Ó· ‰ÈÂΉÈ΋ÛÔ˘Ó ÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË ÙÔ˘˜ ˆ˜ Ù¿ÍË, Ë ÂÚÁ·ÙÈ΋ Ù¿ÍË. ∏ Ì·ÚÍÈ΋ ıˆڛ· Ù˘ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢Û˘ ¤ÙÚ„ ÛÙÔ ¿ÌÔÚÊÔ Ï‹ıÔ˜ ÙˆÓ Î·Ù·ÈÂÛÌ¤ÓˆÓ ÂÚÁ·ÙÒÓ Ó· ˘¿ÚÍÔ˘Ó ÎÔÈÓˆÓÈο ˆ˜ Ù¿ÍË Ì¤Ûˆ ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ Î·È Â·ÁÁÂÏÌ·ÙÈÎÒÓ ÙÔ˘˜ ÔÚÁ·ÓÒÛˆÓ, Ó· ‰È·Ù˘ÒÛÔ˘Ó ÌÈ· ıÂÙÈ΋ ·Ú¿ÛÙ·ÛË Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ ÚfiÏÔ˘ Î·È Ó· ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ÛÔ˘Ó ıÂÛÌÔ‡˜, ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ Î·È ÔÏÈÙÈÛÌfi Ô˘ ˘ÔÓfiÌÂ˘Û·Ó Ë ¤ıÂÛ·Ó Û ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË ÙȘ ΢ڛ·Ú¯Â˜ ηÙËÁÔÚÈÔÔÈ‹ÛÂȘ Ì ÙȘ Ôԛ˜ Â›Ó·È ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË Ë ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ˙ˆ‹. ∏ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË ¤ÙÛÈ ÂÚÁ·ÙÈ΋ Ù¿ÍË Î·Ù¿ÊÂÚ fi¯È Ó· οÓÂÈ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ ·Ú¯ÈÎfi fiÓÂÈÚÔ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÈÛfiÙËÙ·˜, Ô‡Ù ӷ ·Ó·ÙÚ¤„ÂÈ ÙȘ ‰Ô̤˜ Ù˘ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋˜ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢Û˘ ·ÏÏ¿ Ó· οÓÂÈ ÔÚ·Ù‹ Î·È ˘ÔÏÔÁ›ÛÈÌË ÙË ‰È΋ Ù˘ Û˘ÏÏÔÁÈ΋ Ù·˘ÙfiÙËÙ·, Ó· ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ ÌÈ· ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙÔ˘ Û˘ÌʤÚÔÓÙÔ˜ Ô˘ ·ÌÊÈÛ‚ËÙÔ‡Û ÙȘ ÊÈÏÂχıÂÚ˜ ηÙËÁÔÚÈÔÔÈ‹ÛÂȘ Î·È Î·ıÈÛÙÔ‡Û ÔÚ·Ù‹ ·ÏÏ¿ Î·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋ ÙËÓ Ù·ÍÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ ÌÔÓÙ¤ÚÓˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ. ∏ ÔÏÈÙÈ΋ ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ˘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ˙ËÙ‹Ì·ÙÔ˜ Ì ‚¿ÛË ÙÔÓ ÓÔÌÈÌÔÔÈË̤ÓÔ ¤ÏÂÁ¯Ô Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ·˜, ÎÏËÚÔÓÔÌÈ¿ Ù˘ ÔÔ›·˜ ˘‹ÚÍ·Ó Ù· ÎÚ¿ÙË ÚfiÓÔÈ·˜ ÛÙȘ Â˘Úˆ·˚Τ˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙȘ ¿ÏϘ ÚÔËÁ̤Ó˜ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈΤ˜ ¯ÒÚ˜, ‹Ú ˘ fi„ÈÓ Ù˘-¯ˆÚ›˜ ¿ÓÙ· Ó· ‰ËÏÒÓÂÙ·È ÚËÙ¿- ÂΛӘ ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ‰È·ÈÚ¤ÛÂȘ Î·È Î·ÙËÁÔÚÈÔÔÈ‹ÛÂȘ Ô˘ ·Ó·‰Â›¯ıËÎ·Ó ·fi ÙËÓ ‡·ÚÍË ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋, ÔÏÈÙÈ΋, ÔÏÈÙÈÛÌÈ΋, ÎÔÈÓˆÓÈ΋, Û˘Ì‚ÔÏÈ΋,- Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ Ù¿Í˘. ∏ ÈÛÙÔÚÈ΋ ‰È·‰Èηۛ· ̤ۈ Ù˘ ÔÔ›·˜ ÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ı· ·Ú¤Ì‚ÂÈ ÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿ ÂÚÁ·Û›·˜ ÁÈ· Ó· ‰È·ÌÔÚÊÒÛÂÈ Ù·ÍÈÎÔ‡˜ Û˘Û¯ÂÙÈÛÌÔ‡˜ ¢ÓÔ˚ÎfiÙÂÚÔ˘˜ ÚÔ˜ ÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÙȘ ÂÚÁ·Û›·˜ ‹Ù·Ó ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Î·È Ù˘ ·Ó¿‰ÂÈ͢ ·fi ÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ Ù˘ ÂÍ·ÚÙË̤Ó˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Ù˘ ‰ÔÌÈ΋˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ·˜ ÂÚÁ·Û›·˜-ÎÂÊ·Ï·›Ô˘, ˆ˜ ÂÁÁÂÓÔ‡˜ ÛÙÔ ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ·Ú¿ Î·È ÂÓ¿ÓÙÈ· ÛÙË ‰È·ÛÊ¿ÏÈÛË ÙˆÓ ``·ÙÔÌÈÎÒÓ ÂÏ¢ıÂÚÈÒÓ`` ¿Óˆ ÛÙȘ Ôԛ˜ ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È Ë ·ÙÔÌÈ΋ ۇ̂·ÛË ÂÚÁ·Û›·˜. ∆Ô ÌÔÓÙ¤ÏÔ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ¤ÓÙ·Í˘ Ù˘ ÂÍ·ÚÙË̤Ó˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Ô˘ ÛÙ·‰È·Î¿ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹ıËΠ‚·Û›ÛıËΠÛÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË Ù˘ Ù·ÍÈÎfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ÌÔÓÙ¤ÚÓˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ Î·È Ù˘ ·Ó¿Á΢ ÂϤÁ¯Ô˘ Ù˘. ∏ ÎÚ·ÙÈ΋ ·Ú¤Ì‚·ÛË Û˘Ì˘ÎÓÒÓÔÓÙ·˜ ÌÈ· ÔÚÈṲ̂ÓË ÈÛÔÚÚÔ›· ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ·ÔÎÚ˘ÛÙ¿ÏψÛ Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ Ù˘ ÌÈ· ‰È·Ù·ÍÈ΋ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Û˘ÌÌ·¯›· Ë ÔÔ›· ¤‚·ÏÏ ˆ˜ Û·Ê‹ ÔÏÈÙÈ΋ ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋ ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ˙ËÙ‹Ì·ÙÔ˜ ̤۷ ·Ô ÙËÓ ˘ÈÔı¤ÙËÛË Î¿ÔÈˆÓ ‚·ı-
OÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ ˆ˜ ıˆÚËÙÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÎfi ‰È·Î‡‚Â˘Ì·
39
ÌÒÓ ÈÛfiÙËÙ·˜, ÛÙË ‚¿ÛË ÂÓfi˜ ÎÔÈÓ¿ ·Ô‰ÂÎÙÔ‡, Ì›ÓÈÌÔ˘Ì ÂȤ‰Ô˘ ‰È·‚›ˆÛ˘ Î·È Â˘ËÌÂÚ›·˜. ∏ ·Ó¿ÁÎË ÂϤÁ¯Ô˘ ÙˆÓ Ù·ÍÈÎÒÓ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÒÓ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ¤Ó·Ó ·fi ÙÔ˘˜ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ ÛÙfi¯Ô˘˜ ÙÔ˘ ÔÚ¿Ì·ÙÔ˜ Ô˘ Ô ∞. ª¿ÚÛ·Ï ‰È·Ù‡ˆÛ ÙÔ 1873 ÛÙÔ ‰ÔΛÌÈÔ ÙÔ˘ Ì ٛÙÏÔ «∆Ô Ì¤ÏÏÔÓ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÙÈÎÒÓ Ù¿Íˆӻ, ˆ˜ ÙÔ ·›ÙËÌ· «Î¿ı ¿ÓÙÚ·˜ (ÂÚÁ¿Ù˘) Ó· Á›ÓÂÈ ¤Ó·˜ ·ÚÈÔ˜» ( Marshall, Bottomore, 1995, Û. 37, Le Goff, 1985). µÂ‚·›ˆ˜ Ë ÔÏÈÙÈ΋ ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋ ÙÔ˘ Û¯ÂÙÈÎÔ‡ ÂϤÁ¯Ô˘ Ù˘ Ù·ÍÈ΋˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ·˜, ¤ÁÈÓ ΢ڛ·Ú¯Ë ÔÏÈÙÈ΋ ÛÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ¯ÒÚ˜ Ù˘ ‰‡Û˘ οو ·fi ÙËÓ Â›‰Ú·ÛË ÔÏ˘‰È¿ÛÙ·ÙˆÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ- ÔÏÈÙÈÎÒÓ-ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ- ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ -ÂıÓÈÎÒÓ. ÀÈÔıÂÙ‹ıËΠˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÔÏÈÙÈÎÒÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ Ô˘ ·ÔÙ‡ˆÓ·Ó Î·È ÂͤÊÚ·˙·Ó ÌÈ· ¢ڇÙÂÚË Ù·ÍÈ΋ Û˘ÌÌ·¯›· ¿Óˆ Û ı¤Ì·Ù· Ô˘ ·Ú fiÙÈ ÂͤÊÚ·˙·Ó Û ¿ÓÈÛÔ˘˜ ‚·ıÌÔ‡˜ ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ Ù·ÍÈΤ˜ ÌÂÚ›‰Â˜- ıˆڋıËÎ·Ó ˆ˜ ÔÈÎÔ˘ÌÂÓÈ΋˜ ÛËÌ·Û›·˜ ÁÈ· fiÏË ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›·. ŸÌˆ˜ Ë Ù·ÍÈ΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Ô˘ ‰È·fiÙÈÛÂ Î·È ÔÚÁ¿ÓˆÛ ÙȘ ‰˘ÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜, Â›Ó·È ¿ÚÚËÎÙ· ‰Â̤ÓË Ì ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ ˆ˜ Ù¿Í˘ Ô˘ ¤‚·ÏÏ ÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÛÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ‰›Ô Î·È Î·Ù¤ÛÙËÛ ¤ÙÛÈ ÙȘ ηÙËÁÔڛ˜ ‰È·›ÚÂÛ˘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ÔÏÈÙÈÎfi ‰È·Î‡‚Â˘Ì·. ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Ë ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛË Ù˘ Ù·ÍÈ΋˜ ·ÓÙ›Ï˄˘ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ ÛÙȘ ‰˘ÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜ Â›Ó·È ÂÍ ›ÛÔ˘ ¿ÚÚËÎÙ· ‰Â̤ÓË Ì ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ‚Ô‡ÏËÛË ÂϤÁ¯Ô˘ ÙˆÓ Ù·ÍÈÎÒÓ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÒÓ Ô˘ ·ÔÎÚ˘ÛÙ·ÏÏÒıËÎÂ Û ·˘Ù¤˜ Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ Û˘Ó·ÈÓÂÙÈÎÒÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Û˘Ì‚ÔÏ·›ˆÓ.
∏ ∂°∫∞∆∞§∂πæ∏ ∆∏™ ∆∞•π∫∏™ ∞¡∞§À™∏™ ∏ ÂÁηٿÏÂÈ„Ë ‹ ηÏÏ›ÙÂÚ· Ë ÂÚÈıˆÚÈÔÔ›ËÛË Ù˘ Ù·ÍÈ΋˜ ÔÙÈ΋˜ ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÒÓ Ì·˜ Â›Ó·È ÓÔÌ›˙ˆ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ·, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔ Û ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ‚·ıÌfi, Ù˘ ·Ó·ÙÚÔ‹˜ ÙˆÓ ‰‡Ô ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓˆÓ ·Ú·Ì¤ÙÚˆÓ. ¢ËÏ·‰‹ Ù˘ ÎÚ›Û˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ Ù¿Í˘, Ù˘ Ù¿Í˘ Ô˘ ¤ıÂÛÂ Î·È ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· ÙˆÓ Ù¿ÍÂˆÓ ÛÙȘ ηÈÙ·ÏÈÛÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜ Î·È Ù˘ ¤ÓÙÔÓ˘ ο̄˘ Ù˘ ÛÙÚ·ÙËÁÈ΋˜ ÂϤÁ¯Ô˘ ÙˆÓ Ù·ÍÈÎÒÓ ·ÓÈÛÔًوÓ, ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜ ÙÔ˘ ÓÂÔÊÈÏÂÏ¢ıÂÚÈÛÌÔ‡.
∏ ÎÚ›ÛË Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ ∏ ÎÚ›ÛË Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ Â›Ó·È ¤Ó· ÔÏ˘‰È¿ÛÙ·ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ‰ÂÓ ÌÔÚÒ Ó· ·Ó·ÊÂÚıÒ ·Ú¿ ÂÈÁÚ·ÌÌ·ÙÈο Î·È ÂÈÏÂÎÙÈο. £· ¤ÏÂÁ· Û˘ÓÔÙÈο fiÙÈ
40
°ÂˆÚÁ›· ¶ÂÙÚ¿ÎË
Ë ÂÚÁ·ÙÈ΋ Ù¿ÍË Û‹ÌÂÚ· ·‰˘Ó·Ù› Ó· ˘¿ÚÍÂÈ ˆ˜ ·˘ÙfiÓÔÌÔ ÔÏÈÙÈÎfi Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ˘ÔΛÌÂÓÔ, ·‰˘Ó·Ù› Ó· ‰È·Ù˘ÒÛÂÈ ÌÈ· ÂÓ·ÏÏ·ÎÙÈ΋ ·Ó¿ÁÓˆÛË ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘, ·‰˘Ó·Ù› Ó· ηٷÛÙ‹ÛÂÈ ÔÚ·Ùfi Î·È ˘ÔÏÔÁ›ÛÈÌÔ ÙÔ Û˘ÌʤÚÔÓ ÙˆÓ Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡ÌÂÓˆÓ Ù¿ÍˆÓ. ∆· ÛÙÔȯ›· Û˘ÓÔ¯‹˜ Ô˘ ͯÒÚÈ˙·Ó ÙÔ˘˜ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡˜ ÏËı˘ÛÌÔ‡˜ ¤¯Ô˘Ó ÛÔ‚·Ú¿ ˘ÔÓÔÌ¢Ù› (ÙÚfiÔÈ ˙ˆ‹˜, Û˘ÏÏÔÁÈÎfiÙËÙ·, ÂÓfiÙËÙ· ηÙÔÈΛ·˜ ÂÚÁ·Û›·˜) ÂÓÒ ÔÈ ÔÚÁ·ÓÒÛÂȘ Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ Ù¿Í˘- Ù· ÂÚÁ·ÙÈο ÎfiÌÌ·Ù· Î·È ÔÈ Û˘Ó‰ÈηÏÈÛÙÈΤ˜ ÂÓÒÛÂȘ- ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Î·È Ù· ›‰È· Û ÎÚ›ÛË ÂÎÚÔÛÒËÛ˘, ¯¿ÓÔ˘Ó ÙËÓ Â·Ê‹ ÙÔ˘˜ Î·È ÙËÓ ‰ËÌÔÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘˜ Û ÌÂÁ¿Ï· ÔÛÔÛÙ¿ ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘. ∏ ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÂÚÁ·ÙÈ΋ Ù¿ÍË - ·ÓıÚ·ÎˆÚ˘¯Â›·, ¯·Ï˘‚Ô˘ÚÁ›·, ÛȉËÚÔ˘ÚÁ›·, Ó·˘ËÁ›·,- Û˘ÚÚÈÎÓÒıËÎÂ, ÂÓÒ Ë Ó¤· ÂÚÁ·ÙÈ΋ Ù¿ÍË ÛÙȘ ÏÂÁfiÌÂÓ˜ ÌÂÙ·ÊÔÚÓÙÈÈΤ˜ ‚ÈÔÌ˯·Ó›Â˜ Â›Ó·È Ôχ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ (∏obsbawm, 1995, Û. 386-410, Terrail, 1990) √ÚÈṲ̂ӷ ·fi Ù· ÛÙÔȯ›· Ù˘ ÎÚ›Û˘ ÂÎÚÔÛÒËÛ˘ Î·È Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ Ê¿ÛË ÚÔ·ÙÔ˘Ó ·fi ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ·Ó·‰È¿ÚıÚˆÛË ÙÔ˘ ·Ú·ÁˆÁÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ Î·È ÙˆÓ ·Ó·ÁÎÒÓ ÙÔ˘. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó È¿ ÔÈ ÌÂÁ¿Ï˜ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ fiÏÂȘ, ÔÈ ÌÂÁ¿Ï˜ ΢ڛ·Ú¯Â˜ ‚ÈÔÌ˯·Ó›Â˜, ÔÈ ÙÂÚ¿ÛÙȘ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈΤ˜ ÂÁηٷÛÙ¿ÛÂȘ. ¢È·Ó‡Ô˘Ì ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ¢ÂÏÈÍ›·˜, ÙˆÓ Ó¤ˆÓ ÂÚÁ·ÛÈ·ÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ (Ministère du Travail, de l’ Emploi et de la Formation Professionnelle, 1989). ŒÓ· fiÏÔ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ÎÔÌÌ¿ÙÈ ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ¤¯ÂÈ ÚÔÛˆÚÈÓ‹ ··Û¯fiÏËÛË Î·È Á›ÓÂÙ·È ·ÚÔۤϷÛÙÔ ÛÙ· Û˘Ó‰Èοٷ. ∏ ‰È·‰Èηۛ· Û˘ÏÏÔÁÈÎÔÔ›ËÛ˘ ÙˆÓ ÂÙÂÚÔÁÂÓÒÓ Û˘ÌÊÂÚfiÓÙˆÓ ÙˆÓ ÂÚÁ·˙Ô̤ӈÓ, ÚÔ¸fiıÂÛË Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ ‰Ú¿Û˘, ¯¿ÓÂÈ Ì ÙË ‰È¿‚ÚˆÛË Ù˘ ηÓÔÓÈ΋˜ ÂÚÁ·Ûȷ΋˜ Û¯¤Û˘ ÂÓ· fiÏÔ ·Ó·ÊÔÚ¿˜ Î·È ÂÓ· ̤ÛÔ Ù˘ÔÔ›ËÛ˘ ÙˆÓ fiÚˆÓ ÂÚÁ·Û›·˜ Î·È ·ÌÔÈ‚‹˜ (Castel, 1995, ∆Ô˘Ù˙È·Ú¿Î˘, 1990). ∆· ·Ú·¿Óˆ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÔÚÈṲ̂ӷ ·fi Ù· ÛÙÔȯ›· ÎÚ›Û˘ Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ Î·È Â›Ó·È Û›ÁÔ˘ÚÔ fiÙÈ ·Ú·Ï›ˆ ÔÏÏ¿ ¿ÏÏ· fiˆ˜ ÔÈ ÔÏÈÙÈΤ˜ Î·È È‰ÂÔÏÔÁÈΤ˜ Û˘Ó¤ÂȘ Ù˘ ηٿÚÚ¢Û˘ ÙÔ˘ ˘·ÚÎÙÔ‡ ÛÔÛÈ·ÏÈÛÌÔ‡, Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ‰È¿‚ÚˆÛË Ô˘ ÚÔηÏ› Ë ·ÓÂÚÁ›· ÎÏ. ∆· ·Ú·¿Óˆ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ˆ˜ Û˘Ó¤ÂÈ· ÙËÓ ÂÍ·Ê¿ÓÈÛË Ù˘ ÂÚÁ·ÙÈ΋˜ Ù¿Í˘ ‹ ÔÙÈ ‰ÂÓ Á›ÓÔÓÙ·È Ï¤ÔÓ ÂÚÁ·ÙÈΤ˜ ÎÈÓËÙÔÔÈ‹ÛÂȘ. ŸÌˆ˜ Û ÌÈ· ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ·ÔÛ‡ÓıÂÛ˘ Î·È ·ÔÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛ˘ ÙˆÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ ÌÔÚÊÒÓ ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜ Î·È Ù˘ ÔÚÁ·ÓˆÌ¤Ó˘ ¿Ï˘ ÙˆÓ Ù¿ÍÂˆÓ ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ˆ˜ ·ÂÈÏ‹ ı· ¤ÏÂÁ· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ Ù· ÏfiÁÈ· ÙÔ˘ ª·ÏÈÌ¿Ú «fi¯È Ë ÔÏÔÛ¯ÂÚ‹˜ ÂÍ¿ÏÂÈ„Ë ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ ·ÁÒÓˆÓ Î·È ÙˆÓ Û˘ÌÊÂÚfiÓÙˆÓ Ô˘ ÌÂÙ·ÊÚ¿˙Ô˘Ó, ·ÏÏ¿ Ë ·ÒÏÂÈ· Ù˘ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ÎÂÓÙÚÈÎfiÙËÙ·˜, Ë ·ÔÚÚfiÊËÛË ÙÔ˘˜ ̤۷ ÛÙÔ Ï¤ÁÌ· ÌÈ·˜ ÔχÌÔÚÊ˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Û‡ÁÎÚÔ˘Û˘ Ô˘ ·Ú¿ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Â›Ó·È ·ÓÙ·¯Ô‡ ·ÚÔ‡Û·, ‰Â Û˘Óԉ‡ÂÙ·È ·fi ηÌÈ¿ ÈÂÚ¿Ú¯ËÛË, ·fi ηÌÈ¿ ÔÚ·Ù‹ ‰È·›ÚÂÛË
OÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ ˆ˜ ıˆÚËÙÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÎfi ‰È·Î‡‚Â˘Ì·
41
Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Û ‰‡Ô ÛÙÚ·Ùfi‰·, η̛· ‰È¿ÛÙ·ÛË Û ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·Ó¿Ï˘ÛË ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÙÈ΋ Î·È Ù˘ Û˘Á΢ڛ·˜ Î·È Ù˘ ÂͤÏÈ͢» (ª·ÏÈÌ¿Ú, 1991, Û. 235-275).
∏ ÂÁηٿÏÂÈ„Ë ÙˆÓ ÔÏÈÙÈÎÒÓ ÂϤÁ¯Ô˘ ÙÔ˘ Ù·ÍÈÎÔ‡ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ‡. ™ÙË ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ·Ú¿ÁÚ·ÊÔ ˘ÔÛÙ‹ÚÈÍ· fiÙÈ ÔÈ ÌÔÓÙ¤ÚÓ˜ ÎÔÈӈӛ˜ ÔÚÁ·ÓÒıËÎ·Ó Ì ‚¿ÛË ÙËÓ ·Ó·ÁÓÒÚÈÛË Ù˘ Ù·ÍÈÎfiÙËÙ¿˜ ÙÔ˘˜ Î·È ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË ÂϤÁ¯Ô˘ Ù˘. ™‹ÌÂÚ· ÛÙËÓ ÔÚ›· ÚÔ˜ ÙË ·ÔηÏÔ‡ÌÂÓË ÌÂÙ·ÌÔÓÙ¤ÚÓ· ÎÔÈÓˆÓ›· ÔÈ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ› ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ› ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û Ӥ· ¤Í·ÚÛË. √È ‰˘ÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜ ·ÂÏ¢ıÂÚÒÓÔ˘Ó ÂÎ Ó¤Ô˘ ÙȘ Ù·ÍÈΤ˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ˜ Î·È ÂÁηٷÏÂ›Ô˘Ó ÏÂÎÙÈο Î·È ıÂÛÌÈο ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ οÔÈˆÓ ‚·ıÌÒÓ ÈÛfiÙËÙ·˜ Ô˘ ›¯·Ó ̤¯ÚÈ ÚfiÙÈÓÔ˜ ˘ÈÔıÂÙ‹ÛÂÈ. ∏ Û¯ÂÙÈ΋ ÈÛÔÚÚÔ›· ‰‡Ó·Ì˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ¤¯ÂÈ ·Ó·Ùڷ› ÂÓÒ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ‰È·Ù˘ÒÓÂÙ·È Î·È ÂȯÂÈÚÂ›Ù·È ÔÏÈÙÈο Ë «·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛË» Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜ ÂÚÁ·Û›·˜ ·fi ÙËÓ «·Ú·ÌÔÚʈÙÈ΋» ›‰Ú·ÛË Ù˘ ÎÚ·ÙÈ΋˜ ·Ú¤Ì‚·Û˘ (¶ÂÙÚ¿ÎË, 1997). ∏ «·Î·Ì„›·» Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜ ÂÚÁ·Û›·˜ Û ·ÓÙÈ·Ú¿ıÂÛË Ì ÙËÓ «Â˘ÂÏÈÍ›·» Ù˘, Â›Ó·È ÓÔËÙ‹ ˆ˜ ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ ÚÔÛٷ٢ÙÈÎÒÓ ıÂÛÌÒÓ Ô˘ ηıÈÛÙÔ‡Û·Ó Û¯ÂÙÈο ·ÓÂÏ·ÛÙÈ΋ ÙËÓ ÚÔÛÊÔÚ¿ ÂÚÁ·Û›·˜ ÛÙȘ ·Ó¿ÁΘ Ù˘ ˙‹ÙËÛ˘: Ú‡ıÌÈÛË ˆÚ·Ú›ˆÓ ··Û¯fiÏËÛ˘, ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË ÂÁÁ˘Ë̤ÓÔ˘ ηÙÒÙÂÚÔ˘ ÌÈÛıÔ‡, ¤ÏÂÁ¯Ô˜ ·ÔχÛˆÓ, ·Ô˙ËÌÈÒÛÂȘ ÁÈ· ·ÔχÛÂȘ ÎÏ. ∏ ÓÔÌÔıÂÛ›· ·˘Ù‹ Ô˘ Ú˘ıÌ›˙ÂÈ ÙÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ Ì›ÛıˆÛ˘ Ù˘ ÂÍ·ÚÙË̤Ó˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ÛÙËÓ ‚¿ÛË ÌÈ·˜ Û¯ÂÙÈ΋˜ ÈÛÔÚÚÔ›·˜ ÌÂٷ͇ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘- ÂÚÁ·Û›·˜, ÂϤÁ¯ÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÙÔÓ Ù·ÍÈÎfi ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi. ∞ÓÙ›ıÂÙ· Ë «ÂÏ·ÛÙÈÎfiÙËÙ·» ‹ «Â˘ÂÏÈÍ›·» Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜ ÂÚÁ·Û›·˜ ·ÂÏ¢ıÂÚÒÓÂÈ ÙÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ Ù˘ ··Û¯fiÏËÛ˘ ·fi ÙË ‰ËÌfiÛÈ· ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ¢ı‡ÓË Î·È ÌÂÙ·‚È‚¿˙ÂÈ ÙË ‰ÈηÈÔ‰ÔÛ›· ÔÚÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘˜ fi¯È ÛÙÔ Â‰›Ô ÙÔ˘ ‰ËÌfiÛÈÔ˘, ÔÏÈÙÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘ ·ÏÏ¿ Û ·˘Ùfi ÙÔ˘ ȉȈÙÈÎÔ‡- ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡ ‰›Ô˘: ∏ ·ÙÔÌÈ΋ ۇ̂·ÛË ÂÚÁ·Û›·˜ ı· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÂÈ fiÛ· ÚÈÓ ÂıˆÚÔ‡ÓÙÔ ÂÁÁ˘Ë̤ӷ ·fi ÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ ÎÔÈÓˆÓ›·. ∏ ÂȉȈÎfiÌÂÓË «Â˘ÂÏÈÍ›·» Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ÌÂÙ·ı¤ÙÂÈ ÛÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÙËÓ ÂÍÔ˘Û›· Ó· ‰È·¯ÂÈÚÈÛÙ› ÙÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ Ù˘ ··Û¯fiÏËÛ˘ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘, ·ÂÏ¢ıÂÚÒÓÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌfi. ∏ «Â˘ÂÏÈÍ›·» Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜ ÂÚÁ·Û›·˜ ·ÔÎÚ˘ÛÙ·ÏÏÒÓÂÈ ¤Ó· Ó¤Ô Û˘Û¯ÂÙÈÛÌfi ÂȘ ‚¿ÚÔ˜ Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Ô ÔÔ›Ô˜ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ·Ó·ÙÚÔÊÔ‰ÔÙ›ٷÈ: ˘Ô‚¿ıÌÈÛË Î·È ·ÓÔÈÎÙ‹ ›ıÂÛË ÛÙËÓ ÂÌ‚¤ÏÂÈ· Ù˘ Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ ‰È·Ú·ÁÌ¿Ù¢Û˘, ·‰˘Ó·Ì›· Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ ‰È·Ú·ÁÌ¿Ù¢Û˘ ÁÈ· Ù· ÌÂÁ¿Ï· ÎÔÌÌ¿ÙÈ· ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡ ‰˘Ó·ÌÈÎÔ‡ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Ï¤ÔÓ Û ¢¤ÏÈÎÙ˜ ÌÔÚʤ˜ ··Û¯fiÏËÛ˘, ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË Ù˘ Ù˘È΋˜ ··Û¯fiÏËÛ˘ Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ‚¿ÛË Û‡ÁÎÏÈÛ˘ Î·È ÔÌÔÁÂÓÔÔ›ËÛ˘ ÙˆÓ ÂÚÁ·ÛÈ·ÎÒÓ Î·ÙËÁÔÚÈÒÓ, ÔÏÏ·Ï·ÛÈ·ÛÌfi˜ ÙˆÓ ÎÔÌÌ·ÙÈÒÓ ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡ ‰˘Ó·ÌÈÎÔ‡ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û ¢¤ÏÈÎÙ˜ ÌÔÚʤ˜ ÂÚÁ·Û›·˜ ÂÎÙfi˜
42
°ÂˆÚÁ›· ¶ÂÙÚ¿ÎË
ÓfiÌÈÌ˘ ÚÔÛÙ·Û›·˜, Û˘Ó‰ÈηÏÈÛÙÈ΋˜ ÂÎÚÔÛÒËÛ˘ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÂϤÁ¯Ô˘, ·ÓÔÈÎÙ‹ ·Ú·‚›·ÛË ÎÂÎÙËÌ¤ÓˆÓ Î·È fi¯È ·ÎfiÌ· ·ÓÔÈÎÙ¿ ·Ó·ıˆÚËÌ¤ÓˆÓ ‰ÈηȈ̿وÓ, fiˆ˜ .¯ Ô ¯ÚfiÓÔ˜ ÂÚÁ·Û›·˜. ŸÌˆ˜ ·Ú¿ÏÏËÏ· Ì ÙËÓ ·ÔÛÙ·ıÂÚÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ÓÔÌÈÎÒÓ ıÂÛÌÈÎÒÓ Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ Ú˘ıÌ›˙Ô˘Ó ÙÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ Ì›ÛıˆÛ˘ Ù˘ ÂÍ·ÚÙË̤Ó˘ ÂÚÁ·Û›·˜, ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û ÎÚ›ÛË, ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË Î·È ÂÚÈÛÙÔÏ‹ fiÏ· Ù· ÎÔÈÓˆÓÈο Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ÂϤÁ¯Ô˘ Ù˘ Ù·ÍÈ΋˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ·˜ ‰ËÏ·‰‹ ·˘Ù¿ Ô˘ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙Ô˘Ó ·Á·ı¿, Î·È ˘ËÚÂۛ˜ ÛÙË ‚¿ÛË Ù˘ ȉÈfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ÔÏ›ÙË, Ù· Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙Ô˘Ó ÛÙËÓ ÏÂÈÔ„ËÊ›· ÙˆÓ ÂıÓÈÎÒÓ ÔÏÈÙÒÓ ¤Ó· ÂÏ¿¯ÈÛÙÔ Â›Â‰Ô ‰È·‚›ˆÛ˘, ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜ ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙËÓ ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋ ÙÔ˘˜ ı¤ÛË, ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ·fi ÙËÓ ÙÈÌ‹ Ô˘ ÌÔÚ› Ó· ·ÔÛ¿ÛÂÈ ÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿ Ë ÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘˜. ∏ ‰ËÌfiÛÈ· Âη›‰Â˘ÛË, Ë ‰ËÌfiÛÈ· ˘Á›·, Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ·ÛÊ¿ÏÈÛË, Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ηÙÔÈΛ·. ŒÙÛÈ Û ÌÈ· ÂÚ›Ô‰Ô Ô˘ ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ··Û¯fiÏËÛ˘ Â›Ó·È ·ÔÛÙ·ıÂÚÔÔÈË̤ÓÔ Î·È ÌÂÁ¿Ï· ÎÔÌÌ¿ÙÈ· ÙÔ˘ ÂÓÂÚÁÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡ ·‰˘Ó·ÙÔ‡Ó Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó ¤Ó· ·Ô‰ÂÎÙfi ‚ÈÔÔÚÈÛÙÈÎfi ÂÈÛfi‰ËÌ·, Ë ÂÈ‚›ˆÛË ÙÔ‡ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ÌÈÛıˆÙÔ‡ ÓÔÈÎÔ΢ÚÈÔ‡ Î·È Ë ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË ÙˆÓ ·Ó·ÁÎÒÓ ÙÔ˘ ÂÚÓ¿ÂÈ Û fiÏÔ Î·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˘˜ ‚·ıÌÔ‡˜ ·Ô ÙËÓ Î·ı·Ú‹ ·ÁÔÚ·ÛÙÈ΋ ÙÔ˘ ÈηÓfiÙËÙ·. ∏ ÂÚÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ¤¯ÂÈ Û·Ó ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙËÓ ÎÚ›ÛË ÙÔ˘ ÌÔÓÙ¤ÏÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ¤ÓÙ·Í˘ Ù˘ ÂÍ·ÚÙË̤Ó˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Ô˘ ÔÈÎÔ‰fiÌËÛ·Ó ÔÈ ‰˘ÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜, ̤۷ ·fi ‰ÈÂÚÁ·Û›Â˜ Ô˘ ‰È‹ÚÎÂÛ·Ó ¿Óˆ ·fi ‰‡Ô ·ÈÒÓ˜. ∏ ·ÔÚ‡ıÌÈÛË ÙˆÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ÂÓ¤Ù·ÛÛ·Ó ÙÔÓ ÌÈÛıˆÙfi ÏËı˘ÛÌfi ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ıÂ̤ÏÈÔ ‹Ù·Ó Ë ÂÚÁ·Û›·, ¤¯ÂÈ ÚÔηϤÛÂÈ ·˘Ùfi Ô˘ Û˘Ó‹ıˆ˜ ÔÓÔÌ¿˙Ô˘Ì ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ·ÔÎÏÂÈÛÌfi. ¶·Ú¿ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ë ¤ÓÓÔÈ· ·˘Ù‹ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È Ï¤ÔÓ ÁÈ· Ó· ÔÚ›ÛÂÈ Î¿ıÂ Ù‡Ô ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜, Ë Î‡ÚÈ· ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ ÙÔ˘ ·Í›· ¤ÁÎÂÈÙ·È ÛÙÔ fiÙÈ ·Ô‰›‰ÂÈ ÙËÓ ·ÒÏÂÈ· ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ‰ÂÛÌÔ‡·‰˘Ó·Ì›· ÎÔÈÓˆÓÈο ·Ô‰ÂÎÙÔ‡ ‚ÈÔÔÚÈÛÌÔ‡, ·ÒÏÂÈ· ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹˜, ‰È¿‚ÚˆÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜, ÂÚÈıˆÚÈÔÔ›ËÛË- Û ÏËı˘ÛÌÔ‡˜ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ÂÚ›Ô‰Ô ‹Ù·Ó ÎÔÈÓˆÓÈο ÂÓÙ·Á̤ÓÔÈ (Paugam, 1996). ™ÙËÓ Î·ÙËÁÔÚ›· ·˘Ù‹ ·Ó‹ÎÂÈ fi¯È ÌfiÓÔ Ë ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ÂÚÁ·ÙÈ΋ Ù¿ÍË ·ÏÏ¿ Î·È ÎÔÌÌ¿ÙÈ· Ù˘ ÏÂÁfiÌÂÓ˘ Ó¤·˜ ÌÈÎÚÔ·ÛÙÈ΋˜ Ù¿Í˘, ‰ËÏ·‰‹ Ë ÌË ¯ÂÈÚˆÓ·ÎÙÈ΋ ÂÍ·ÚÙË̤ÓË ÂÚÁ·Û›·, Ù˘ ÔÔ›·˜ ÔÈ fiÚÔÈ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹˜ ¤¯Ô˘Ó ÂÍ›ÛÔ˘ ·ÔÛÙ·ıÂÚÔÔÈËı›. º·›ÓÂÙ·È Ò˜ Ë ·Ó·‰È¿ÚıÚˆÛË Ù˘ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜ Ù›ÓÂÈ Ó· ‰È·ÌÔÚÊÒÛÂÈ ¤Ó· Ù·ÍÈÎfi ÙÔ›Ô ·ÈÛıËÙ¿ ‰È·ÊÔÚÔÔÈË̤ÓÔ ·fi ·˘Ùfi Ù˘ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ˘ ÂÚÈfi‰Ô˘ ÛÙÔ ÔÔ›Ô Î˘Úȷگ› Ë ·ÔÛÙ·ıÂÚÔÔ›ËÛË Î·È Ë ·ÒÏÂÈ· ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜,ÔÈÎÔÓÔÌÈ΋˜ Î·È ÔÏÈÙÈ΋˜ ÈÛ¯‡Ô˜ Ù˘ ÌÈÛıˆÙ‹˜ ÂÚÁ·Û›·˜.
OÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ ˆ˜ ıˆÚËÙÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÎfi ‰È·Î‡‚Â˘Ì·
43
ø˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙˆÓ ·Ú·¿Óˆ ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌÒÓ Ô ÏfiÁÔ˜ Ô˘ ΢Úȷگ› Û‹ÌÂÚ· ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Â›Ó·È ÂÍ·ÈÚÂÙÈο Ì˘ÛÙÈÎÔÔÈË̤ÓÔ˜ Î·È Û˘ÛÎÔÙÈÛÙÈÎfi˜ Î·È Ë ÔÚ·ÙfiÙËÙ· ÙˆÓ fiÔÈˆÓ Ù·ÍÈÎÒÓ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÒÓ ÌÂÙ·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Û ·‰È·Ê¿ÓÂÈ·. ∂ÁηٷÏ›ÔÓÙ·È ÔÈ ‰ÔÌÈΤ˜ ¤ÓÓÔȘ Î·È ·Ó·Ï˘ÙÈΤ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Ù˘ Ù·ÍÈ΋˜ ·Ó¿Ï˘Û˘ Î·È Â·Ó·˘ÈÔıÂÙÔ‡ÓÙ·È ¤ÓÓÔȘ fiˆ˜ ÏÔ‡ÛÈÔÈ-ÊÙˆ¯Ô›, ÂÚÈıˆÚÈ·ÎÔ›, ·ÔÎÏÂÈṲ̂ÓÔÈ, ¤ÓÓÔȘ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ‹‰Ë ÌÈ· ÈÛÙÔÚ›· ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Û˘˙‹ÙËÛË Î˘Ú›ˆ˜ ηٿ ÙËÓ ÚÒÙË ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡ (¶ÂÙÚ¿ÎË, 1998). ∏ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÛÙȘ ¤ÓÓÔȘ Ù˘ ÂÚÈıˆÚÈ·ÎfiÙËÙ·˜ Î·È ÙÔ˘ ·ÔÎÏÂÈÛÌÔ‡ Â›Ó·È ÂÓ‰ÂÈÎÙÈ΋ Ù˘ ÔÈÛıÔ¯ÒÚËÛ˘ Ù˘ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ ÙˆÓ Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡ÌÂÓˆÓ Ù¿ÍÂˆÓ ÂÓÒ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ë ÌÂÁ¿ÏË Î·ÈÙ·ÏÈÛÙÈ΋ Ù¿ÍË ÂÓÒ ·ÌÊÈÛ‚ËÙ› ÙËÓ ‡·ÚÍË ÙˆÓ Ù¿ÍÂˆÓ ‰ÈÂıÓÒ˜ ÈÛ¯˘ÚÔÔÈ›ٷÈ. ¶·Ú·ÙËÚÂ›Ù·È ‰ÈÂıÓÒ˜ ÌÈ· Û˘Ó¯‹˜ ¤ÎÙ·ÛË ÙˆÓ ÎÂÊ·Ï·ÈÔÎÚ·ÙÈÎÒÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Û ÛÊ·›Ú˜ Ô˘ ̤¯ÚÈ ÚfiÛÊ·Ù· ‹Û·Ó ÚÔÊ˘Ï·Á̤Ó˜ ·fi ÙË ÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘ ΤډԢ˜. √È ÎÔÈӈӛ˜ Ì·˜, ÎÔÈӈӛ˜ «°ÂÓÈÎÂ˘Ì¤ÓÔ˘ ∫·ÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡» (Beaud, 1996), ‰È·Û¯›˙Ô˘Ó ÌÈ· Ó¤· ÂÚ›Ô‰Ô Î·Ù·ÌÂÚÈÛÌÔ‡ Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜ ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· ‰È¢ڇÓÂÙ·È Î·È ÂÓÈÛ¯‡ÂÙ·È Ë ‚·ÛÈÏ›· ÙÔ˘ ÂÌÔÚ‡̷ÙÔ˜, ÂÓfi˜ ÂÌÔÚ‡̷ÙÔ˜ ÔÏÔ¤Ó· Î·È ÈÔ Û‡ÓıÂÙÔ˘, ÂÓÒ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ÂÂÎÙ›ÓÂÙ·È, ·Ó Î·È Ì ÙÚfiÔ ıÚ˘ÌÌ·ÙÈṲ̂ÓÔ, Ë ÌÈÛıˆÙ‹ ÂÍ·ÚÙË̤ÓË ÂÚÁ·Û›·. ∫·È ÂÓÒ ÙÔ «Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÂÚÁ·Û›·˜» (Rifkin, J.,1996) ·ÎÔÏÔ‡ıËÛ ηٿ ÛÂÈÚ¿ «ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙˆÓ Ù¿Íˆӻ (Darhendorf, 1978) «ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙˆÓ È‰ÂÔÏÔÁÈÒÓ", «ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜» (ºÔ˘ÎÔ˘ÁÈ¿Ì·, 1993) Û‹ÌÂÚ· ÛÙ· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 20Ô˘ ·ÈÒÓ· ÔÈ Î˘Ú›·Ú¯Â˜ ȉ¤Â˜ ÁÈ· ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓ›· Î·È ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ì·˜ ÂÌÊ·Ó›˙Ô˘Ó, ÁÈ· ¿ÏÏË ÌÈ· ÊÔÚ¿, «ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ÙÔ˘˜ ·Ó·Ô‰ÔÁ˘ÚÈṲ̂Ó˜, Ì ÙÔ ÎÂÊ¿ÏÈ Î¿Ùˆ, Û·Ó Ì¤Û· Û ÛÎÔÙÂÈÓfi ı¿Ï·ÌÔ»(ª¿ÚÍ, 1994).
∂¶π§√°√™ ø˜ ›ÏÔÁÔ ÌÔÚԇ̠ӷ ‰È·Ù˘ÒÛÔ˘ÌÂ Û˘ÌÂÚ·ÛÌ·ÙÈο ÔÚÈṲ̂Ó˜ ηÙ¢ı‡ÓÛÂȘ ·Ó¿Ï˘Û˘. 1.∏ Ù·ÍÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Û‹ÌÂÚ· ÛÙÂÚÂ›Ù·È ÓÔÌÈÌfiÙËÙ·˜ ÛÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ‰›Ô ÂÂȉ‹ ¤¯ÂÈ ÂÚÈıˆÚÈÔÔÈËı› ÛÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ‰›Ô, ‰ËÏ·‰‹ ÂÂȉ‹ ÔÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ηÙËÁÔڛ˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Û˘ÌʤÚÔÓ Ó· ÙËÓ ·Ó·‰Â›ÍÔ˘Ó, ‰ËÏ·‰‹ ÔÈ Î˘ÚÈ·Ú¯Ô‡ÌÂÓ˜ Ù¿ÍÂȘ, ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·˘ÙfiÓÔÌ· ÎÔÈÓˆÓÈο Î·È ÔÏÈÙÈο ˘ÔΛÌÂÓ·. 2. ∏ Ù·ÍÈ΋ Û˘ÁÎÚfiÙËÛË Î·È ¿Ú· Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛË ÌÈ·˜ ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡ÌÂÓ˘ Ù¿Í˘ ÂÌÂÚȤ¯ÂÈ ‰È·‰Èηۛ˜ Û˘Ó¿ÚıÚˆÛ˘ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎÔ‡, ÙÔ˘ ıˆÚËÙÈÎÔ‡ ηÈ
44
°ÂˆÚÁ›· ¶ÂÙÚ¿ÎË
ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ ¯ˆÚ›˜ Ó· Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ԇ̠ÔÈÔ Â›Ó·È ÙÔ ·Ú¯ÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ·˘Ù‹˜ Ù˘ ‰È·‰Èηۛ·˜. 3.√È ıˆÚËÙÈΤ˜ ¤ÓÓÔȘ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË ‰È·ÔÙ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡˜ Î·È ÔÏÈÙÈÎÔ‡˜ ·ÓÙ·ÁˆÓÈÛÌÔ‡˜ ÂÓÒ ·ÓÙ›ÛÙÚÔÊ· ÔÈ ıˆÚËÙÈΤ˜ ¤ÓÓÔȘ ÂÈÛÙÚ¤ÊÔ˘Ó ÛÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ‰›Ô ÁÈ· Ó· ÙÔ ÔÚÁ·ÓÒÛÔ˘Ó Î·È Ó· ÙÔ Î·Ù·ÛÙ‹ÛÔ˘Ó ÔÚ·Ùfi Î·È ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÈÌÔ. ª ·˘Ù‹ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ë ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË ÌÔÚ› «Ó· Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ ÛÙËÓ ÔÏÈÙÈ΋ fi¯È Û·Ó ˘ËÚ¤ÙÚÈ· ·ÏÏ¿ ˆ˜ ‰È·ÌÔÚʈÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË» (§È¿ÎÔ˜, 1987): Ì ÙËÓ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· ‰È·ÓÔËÙÈÎÒÓ ÂÚÁ·Ï›ˆÓ Ô˘ ÂÚÌËÓÂ‡Ô˘Ó ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÎfiÛÌÔ Î·È Û˘Ì‚¿ÏÏÔ˘Ó ÛÙËÓ ˘¤Ú‚·ÛË ÙÔ˘. 4.∏ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÎfiÛÌÔ˘ Ô˘ ı· ·Ó·‰Â›ÍÂÈ ÙȘ ·ÏȤ˜ Î·È ÙȘ Ӥ˜ ÌÔÚʤ˜ ‰È·›ÚÂÛ˘ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓ›·˜ ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ¤Ó· Ô˘‰¤ÙÂÚÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi Úfi‚ÏËÌ· ·ÏÏ¿ ¤Ó· ›‰ÈÎÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÛÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi Î·È ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ‰›Ô Ô˘ ÂÁηÏ› fiϘ ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ·ÏȤ˜ Î·È Ó¤Â˜ Ô˘ ¤¯ÔÓÙ·˜ ÂӉȷʤÚÔÓ Ó’ ·ÏÏ¿ÍÔ˘Ó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ, ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·Ú¿ÍÔ˘Ó ÌÈ· ·Ó¿ÁÓˆÛË ÙÔ˘ ÏÈÁfiÙÂÚÔ ·ÔÎÚ˘ÙÈ΋.
∞¡∞º√ƒ∂™ ∞‚‰ÂÏ¿, Œ. (1995), «H ∫ÔÈÓˆÓÈ΋ Ù¿ÍË ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ‚È‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·», ∆· ÈÛÙÔÚÈο, 22, 1995, Û.173-204. Beaud, ª. (1996), «∏ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ ÁÂÓÈÎÂ˘Ì¤ÓÔ˘ ηÈÙ·ÏÈÛÌÔ‡», Manière de voir / Le ªonde Diplomatique, ÂÏ. ¤Î‰., Ù¯ 10, 1996. Bourdieu, P. (1974), «Classement, déclassement, reclassement», Actes de la recherche en sciences sociales, 24, 1974, Û. 2-22. Bourdieu, P. (1980·), Questions de sociologie, les éditions de Minuit, Paris. Bourdieu, P. (1980b), «L identité et la représentation, éléments pour une réflexion critique sur l idée de région», Actes de la recherche en sciences sociales, 35, 1980, Û. 63-72. Bourdieu, P. (1985), «Espace social et genèse des “classes”», Actes de la recherche en sciences sociales, 59, Û. 3-12. Castel, R. (1995), Les Métamorphoses de la Question Sociale, Une Chronique du Salariat, ed. Fayard, Paris. Paugam, S. (1996), (dir), L’Exclusion, l’Etat des Savoirs, éd. la Découverte, Paris. Darhendorf, R. (1978), La classe ouvrière en érosion, La Découverte, Paris. Desbrousses, H., Peloile B., (1996), Petite histoire de classe, Alternatives Economiques, 29, hors serie, Les classes sociales font de la résistance, Û.14-16.
OÈ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ Ù¿ÍÂȘ ˆ˜ ıˆÚËÙÈÎfi Î·È ÔÏÈÙÈÎfi ‰È·Î‡‚Â˘Ì·
45
Hobsbawm, E. (1997), ∏ ∂Ô¯‹ ÙˆÓ ÕÎÚˆÓ. √ ™‡ÓÙÔÌÔ˜ ∂ÈÎÔÛÙfi˜ ∞ÈÒÓ·˜ 1914-1991, ÂΉfiÛÂȘ £Â̤ÏÈÔ, ∞ı‹Ó·. Le Goff, J. (1985), Du Silence à la Parole, Droit du Travail, Société, Etat (1830-1985), Calligrammes/La Digitale, Paris. Portis, L. (1988), Les Classes Sociales en France, Un Débat inachevé (17891989), les Editions Ouvrières, Paris. §È¿ÎÔ˜, ∞. (1987), «∏ ·ÏÏËÏÂÍ¿ÚÙËÛË ÔÏÈÙÈÎÒÓ Î·È ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁÈÎÒÓ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂˆÓ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÙÈÎÔ‡ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜», ªÓ‹ÌˆÓ, ÙÔÌ.11, Û. 247-254. Marshall, T.H., Bottomore T. (1995), π‰ÈfiÙËÙËÙ· ÙÔ˘ ¶ÔÏ›ÙË Î·È ∫ÔÈÓˆÓÈ΋ ∆¿ÍË, Gutenberg, Aı‹Ó·. ª¿ÚÍ, K. (1845), ∏ °ÂÚÌ·ÓÈ΋ π‰ÂÔÏÔÁ›·, ÂÏ. ¤Î‰. Gutenberg, ∞ı‹Ó·, 1994. Ministère du Travail, de l’Emploi et de la Formation Professionnelle (1989) L’Evolution des Formes d’Emploi, Actes du colloque de la revue Travail et Emploi, 3-4 nov. 1988, La Documentation Française, Paris. ª·ÏÈÌ¿Ú, ∂., µ·ÏÏÂÚÛÙ¿ÈÓ, π. (1991), º˘Ï‹, ŒıÓÔ˜, ∆¿ÍË, √ ¶ÔÏ›Ù˘, ∞ı‹Ó·. Offe, Cl. (1980), «¢‡Ô ÏÔÁÈΤ˜ Ù˘ Û˘ÏÏÔÁÈ΋˜ ‰Ú¿Û˘», ÂÏ. ¤Î‰. ÛÙÔ ∫ÔÈÓˆÓ›· Ù˘ ∂ÚÁ·Û›·˜, ÂΉ. ¡‹ÛÔ˜, ∞ı‹Ó·, 1993 √ffe, Cl., (1983), «∏ ÂÚÁ·Û›· ˆ˜ ÎÔÈÓˆÓÈÔÏÔÁÈ΋ ηÙËÁÔÚ›·- ÎÏÂȉ›», ÂÏ. ¤Î‰. ÛÙÔ ∫ÔÈÓˆÓ›· Ù˘ ∂ÚÁ·Û›·˜, ¡‹ÛÔ˜, ∞ı‹Ó·, 1993. ¶ÂÙÚ¿ÎË, °. (1997), «∫Ú¿ÙÔ˜ Î·È Ù·ÍÈÎÔ› Û˘Û¯ÂÙÈÛÌÔ› ÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿ ÂÚÁ·Û›·˜», ∆ÂÙÚ¿‰È· ÂÚÁ·Û›·˜ π¡∂, 8-9, Û.26-30. ¶ÂÙÚ¿ÎË, °., (1998), «∫ÔÈÓˆÓÈÎfi˜ ·ÔÎÏÂÈÛÌfi˜: ¶·Ï·È¤˜ Î·È Ó¤Â˜ "·Ó·ÁÓÒÛÂȘ" ÙÔ˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ÚÔ‚Ï‹Ì·ÙÔ˜», ÛÙÔ ∫ÔÈÓˆÓÈΤ˜ ·ÓÈÛfiÙËÙ˜ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈÎfi˜ ·ÔÎÏÂÈÛÌfi˜, 6Ô ∂ÈÛÙËÌÔÓÈÎfi Û˘Ó¤‰ÚÈÔ π‰Ú‡Ì·ÙÔ˜ ™¿ÎË ∫·Ú¿ÁˆÚÁ·, ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ ª·Î‰ÔÓ›·˜, 27-30 ¡ÔÂÌ‚Ú›Ô˘ 1996, ∞ı‹Ó·. Pincon, M., Pincon-Charlot, M. (1996), «La grande bourgeoisie: Une classe mobilisée», Alternatives Economiques hors serie no 29, Les classes sociales font de la résistance, p.30-33. Rifkin, J. (1996), ∆Ô ∆¤ÏÔ˜ Ù˘ ∂ÚÁ·Û›·˜ Î·È ÙÔ ª¤ÏÏÔÓ Ù˘, ¡¤· ™˘ÓÔÚ·, ∞ı‹Ó· Terrail, J.P. (1990), Destins Ouvriers, La Fin d’une Classe?, P.U.F., Paris. ∆Ô˘Ù˙È·Ú¿Î˘, ∞. °. (1990), «∏ ÂÏ·ÛÙÈÎÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ ÂÚÁ·Û›·˜ Î·È Ë ÎÚ›ÛË Ù˘ ηÓÔÓÈ΋˜ Û¯¤Û˘ ÂÚÁ·Û›·˜», ∂ÈıÂÒÚËÛË ∫ÔÈÓˆÓÈÎÒÓ ∂Ú¢ÓÒÓ, 76, Û. 174-200. ºÔ˘ÎÔ˘ÁÈ¿Ì·, º. (1993), ∆Ô ∆¤ÏÔ˜ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ Î·È Ô ∆ÂÏÂ˘Ù·›Ô˜ ÕÓıÚˆÔ˜, ¡¤· ™‡ÓÔÚ·, ∞ı‹Ó·.
ΚΡΙΤΙΚΗ / ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ: 3/06, 47-52
ª¤ıÔ‰Ô˜, ·fi‰ÂÈÍË Î·È ·Ï‹ıÂÈ· ÛÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË. ™ÙÔȯ›· ÁÈ· ÌÈ· ÎÚÈÙÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË Ù˘ ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜. ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ Aı·Ó·Û¿Î˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎfi ∆Ì‹Ì· ¢ËÌÔÙÈ΋˜ ∂η›‰Â˘Û˘, ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ £ÂÛÛ·Ï›·˜
EI™A°ø°H ™ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ O ÎfiÛÌÔ˜ ÙÔ˘ ¶·ÚÌÂÓ›‰Ë: ‰ÔΛÌÈ· ÁÈ· ÙÔÓ ÚÔÛˆÎÚ·ÙÈÎfi ‰È·ÊˆÙÈÛÌfi, Ô Karl Popper ¤‰ÂÈÍ ÙËÓ ·ÚÌÂÓ›‰ÂÈ· ηٷÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ÓÂfiÙÂÚÔ˘ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡, ·ÓÙÏÒÓÙ·˜ ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· ·fi ÙËÓ Â›ÌÔÓË ·Ó·˙‹ÙËÛË ÙˆÓ Ê˘ÛÈÎÒÓ ÛÙ·ıÂÚÒÓ ¿Óˆ ÛÙȘ Ôԛ˜ ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È Ë ÎÏ·ÛÈ΋ Ê˘ÛÈ΋ (Popper, 1998). ¶ÚÈÓ ·fi ÙÔÓ Popper, ¤Ó·˜ ¿ÏÏÔ˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘, Ô Alexandre Koyré, ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘. Afi ÙÔÓ ÎÏÂÈÛÙfi ÎfiÛÌÔ ÛÙÔ ¿ÂÈÚÔ Û‡Ì·Ó, ¤ÛÙÚ„ ÙËÓ ÚÔÛÔ¯‹ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ÛÙÔ Ï·ÙˆÓÈÎfi ˘fi‚·ıÚÔ Ù˘ ÓÂfiÙÂÚ˘ ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ Î·È ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÛΤ„˘, ¯¿ÚË ÛÙÔ ÔÔ›Ô ÙÔ ‰fiÁÌ· Ù˘ ·ı·Ó·Û›·˜ Ù˘ „˘¯‹˜ ‰È·ÙËÚ‹ıËΠ·Ó¤·ÊÔ ·Ú¿ ÙË ‚·ıÈ¿ ıˆÚËÙÈ΋ ÙÔÌ‹ Ô˘ ¤ÊÂÚÂ Ë Ì˯·ÓÈÛÙÈ΋ Ê˘ÛÈ΋ (Koyré, 1973). ∂ÁÁÚ¿ÊÔÓÙ·˜ ÙÔ ÂÁ¯Â›ÚËÌ¿ Ì·˜ ÛÙÔÓ ÂÚÌËÓ¢ÙÈÎfi ÔÚ›˙ÔÓÙ· ÙˆÓ ¤ÚÁˆÓ ÙÔ˘ Popper Î·È ÙÔ˘ Koyré, ı· ÚÔÛ·ı‹ÛÔ˘Ì ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ó· ·Ó·‰Â›ÍÔ˘Ì ÙÔÓ Î·ıÔÚÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ Ô˘ ‰È·‰Ú·Ì¿ÙÈÛ ÙÔ Â˘ÎÏ›‰ÂÈÔ Ì·ıËÌ·ÙÈÎfi ÚfiÙ˘Ô Î·È Ë ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹ Ô˘ ·ÔÚÚ¤ÂÈ ·fi ·˘Ùfi ÛÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÙÔ˘ ÓÂfiÙÂÚÔ˘ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡. ™ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ·Ó¿Ï˘Û˘, ı· ÂȯÂÈÚ‹ÛÔ˘Ì ӷ ··ÓÙ‹ÛÔ˘Ì ÛÙÔ ÂÚÒÙËÌ· Ù˘ «ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ·˜» Ù˘ ÓÂfiÙÂÚ˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘.
H «°EøMETPIKH» ME£O¢O™ ™Â ÙÚ›· ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ·fi Ù· ¤ÚÁ· Ô˘ Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó ·fi ÎÔÈÓÔ‡ ÙË ‚¿ÛË ÙÔ˘ ÓÂfiÙÂÚÔ˘ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡, Ë ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈ΋ ·ÁˆÁ‹, Ë ÔÔ›· ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÈÛ ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ
48
¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ Aı·Ó·Û¿Î˘
ۯ‰fiÓ Ù˘ ÌÂ۷ȈÓÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘, ÂÁηٷÏ›ÂÙ·È Â˘ı‡˜ ÂÍ·Ú¯‹˜, Î·È ÙË ı¤ÛË Ù˘ ηٷϷ̂¿ÓÂÈ Ë Â˘ÎÏ›‰ÂÈ· ··ÁˆÁÈ΋ ̤ıÔ‰Ô˜, fiˆ˜ ·˘Ù‹ ÂÊ·ÚÌfiÛÙËΠ̠ÙÚfiÔ ˘Ô‰ÂÈÁÌ·ÙÈÎfi ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿ ÛÙ· ™ÙÔȯ›·. ª·ÚÙ˘Ú› ÁÈ’ ·˘Ùfi ηٷگ‹Ó Ë ÛÈÓÔ˙È΋ HıÈ΋, Ë ÔÔ›·, fiˆ˜ ÛËÌÂÈÒÓÂÙ·È ‹‰Ë ÛÙÔÓ ˘fiÙÈÙÏÔ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘, Â›Ó·È «·Ô‰Â‰ÂÈÁ̤ÓË Ì ÁˆÌÂÙÚÈ΋ Ù¿ÍË» (ordine geometrico demonstrata). ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÛÙȘ ÙÚÂȘ ÚÒÙ˜ ÛÂÏ›‰Â˜ Ù˘ HıÈ΋˜ Ô ·Ó·ÁÓÒÛÙ˘ ¤Ú¯ÂÙ·È ·ÓÙÈ̤وԘ Ì ¤Ó· Û‡ÓÔÏÔ «ÔÚÈÛÌÒÓ» (definitiones) Î·È «·ÍȈ̿وӻ (axiomata), Ì ÙË ‚Ô‹ıÂÈ· ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ı· ·Ô‰ÂȯıÔ‡Ó ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù· ÙÚÈ¿ÓÙ· ¤ÍÈ ıˆڋ̷ٷ ÙÔ˘ ¶ÚÒÙÔ˘ ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘. ∞˘ÙÔ› ÔÈ ÔÚÈÛÌÔ› Î·È Ù· ·ÍÈÒÌ·Ù· ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ‰Â˘ÙÂÚÂ‡Ô˘Û·˜ ÛËÌ·Û›·˜ ÚÔÂÈÛ·ÁˆÁÈΤ˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ, ÙȘ Ôԛ˜ Ô ·Ó·ÁÓÒÛÙ˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û Ì ¢ÎÔÏ›· Ó· ·ÓÙÈ·Ú¤ÏıÂÈØ ·ÓÙ›ıÂÙ· Û˘ÓÈÛÙÔ‡Ó Ù· ›‰È· Ù· ıÂ̤ÏÈ· ÙÔ˘ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜, ¯ˆÚ›˜ Ù· ÔÔ›· ·˘Ùfi ı· ‹Ù·Ó ·‰‡Ó·ÙÔ Ó· ·Ó·Ù˘¯ı›. ∞‰È¿„¢ÛÙÔ ÙÂÎÌ‹ÚÈÔ Ù˘ ÛËÌ·Û›·˜ ÙˆÓ ÂÓ·ÚÎÙ‹ÚÈˆÓ ÔÚÈÛÌÒÓ Î·È ·ÍÈˆÌ¿ÙˆÓ Ù˘ HıÈ΋˜ ·ÔÙÂÏ› ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ô Spinoza Ú·ÁÌ·Ù‡ÂÙ·È ÂΛ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ ¤ÓÓÔȘ Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ ÛΤ„˘, fiˆ˜ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ £ÂÔ‡ (Ô˘, fiˆ˜ ı· ÂÍËÁËı› ·ÚÁfiÙÂÚ·, Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ï‹Úˆ˜ Ì ÙË º‡ÛË), ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÂÏ¢ıÂÚ›·˜, ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ·ÈˆÓÈfiÙËÙ·˜, ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ·ÈÙÈfiÙËÙ·˜ Î·È ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ·Ï‹ıÂÈ·˜ (Spinoza, 1972). ∆ËÓ ›‰È· ÁˆÌÂÙÚÈ΋ ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋ Ù¿ÍË ·ÎÔÏÔ˘ı› Ô NÂ‡ÙˆÓ ÛÙ· Principia. ∆Ô ÚÒÙÔ ‚È‚Ï›Ô ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘, ·ÊÈÂڈ̤ÓÔ ÛÙËÓ Î›ÓËÛË ÙˆÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ (De motu corporum), ·Ú¯›˙ÂÈ Ì ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ÔÚÈÛÌÒÓ, ÛÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÂÂÍËÁÔ‡ÓÙ·È ‰È·‰Ô¯Èο ÔÈ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ fiÚÔÈ Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ Ê˘ÛÈ΋˜: ÔÛfi ‡Ï˘ (quantitas materiae), ÔÛfi ΛÓËÛ˘ (quantitas motus), ÂӉȿıÂÙË ‰‡Ó·ÌË (vis insita), ÌÂÙ·‰È‰fiÌÂÓË ‰‡Ó·ÌË (vis impressa), ÎÂÓÙÚÔÌfiÏÔ˜ ‰‡Ó·ÌË (vis centripeta) ÎÏ. AÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ù· «·ÍÈÒÌ·Ù· ‹ ÓfiÌÔÈ Ù˘ ΛÓËÛ˘» (axiomata, sive leges motus): ÓfiÌÔ˜ ‹ ·Ú¯‹ Ù˘ ·‰Ú¿ÓÂÈ·˜, ·Ó·ÏÔÁ›· ÌÂٷ͇ Ù˘ ·ÛÎÔ‡ÌÂÓ˘ ‰‡Ó·Ì˘ Î·È Ù˘ ÌÂÙ·‚ÔÏ‹˜ Ù˘ ÎÈÓËÙÈ΋˜ ηٿÛÙ·Û˘ ÙÔ˘ ÛÒÌ·ÙÔ˜, ÈÛfiÙËÙ· ‰Ú¿Û˘ Î·È ·ÓÙ›‰Ú·Û˘ (Newton, 1999). ™ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi Â›Ó·È ÂȂ‚ÏË̤ÓË Ë ·ÎfiÏÔ˘ıË ·Ú·Ù‹ÚËÛË: Ù· Ó¢ÙÒÓÂÈ· «·ÍÈÒÌ·Ù· ‹ ÓfiÌÔÈ Ù˘ ΛÓËÛ˘», fiˆ˜ ÂÍ¿ÏÏÔ˘ Î·È ÔÈ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ «ÓfiÌÔÈ Ù˘ º‡Û˘» (lois de la Nature) Ô˘ ›¯Â ‰È·Ù˘ÒÛÂÈ ÛÙÔ ÚÒÙÔ ÌÈÛfi ÙÔ˘ 17Ô˘ ·ÈÒÓ· Ô Descartes, ‰ÂÓ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·È Ì ÙËÓ ·˘ÛÙËÚ‹ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ fiÚÔ˘ (‰ÂÓ ÚÔ·ÙÔ˘Ó, ‰ËÏ·‰‹, ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÏÔÁÈ΋˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜). ∆Ô ›‰ÈÔ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Û˘Ó¤‚·ÈÓ Ì ٷ ¢ÎÏ›‰ÂÈ· ·ÍÈÒÌ·Ù· ‹ ÎÔÈÓ¤˜ ¤ÓÓÔȘ, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ë ‚‚·ÈfiÙËÙ· ıˆÚÔ‡ÓÙ·Ó ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚË Î¿ı ÏÔÁÈ΋˜ ·Ú·ÁˆÁ‹˜, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ηıÈÛÙÔ‡Û ˘ÔıÂÙÈΤ˜ — Î·È Û˘ÓÂÒ˜ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈΤ˜ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜ — ÙȘ ÚÒÙ˜ ·Ú¯¤˜ (Euclide, 1990). √ ˘ÔıÂÙÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ, Ô ÔÔ›Ô˜ ·ÔÙÂÏ› ÂÁÁÂÓ¤˜ ÌÂÈÔÓ¤ÎÙËÌ· Ù˘ Û˘ÓıÂÙÈ΋˜ ‹ ··ÁˆÁÈ΋˜ ÌÂıfi‰Ô˘ ÛÙȘ Ì·ıËÌ·ÙÈΤ˜ Î·È Ê˘ÛÈΤ˜ ÂÈ-
ª¤ıÔ‰Ô˜, ·fi‰ÂÈÍË Î·È ·Ï‹ıÂÈ· ÛÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË
49
Ûً̘, ÙÔÓ›ÛÙËΠ·fi ÙÔÓ Huygens ÛÙÔ ¢Â‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ Horologium oscillatorium, fiÔ˘ ÂÍÂÙ¿˙ÂÙ·È Ë ÙÒÛË ÙˆÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ Î·È Ë Î˘ÎÏÈ΋ ÙÔ˘˜ ΛÓËÛË (De descensu gravium et motu eorum in cycloide). ∆Ô ÚÒÙÔ ıÂÒÚËÌ· ÙÔ˘ ¢Â‡ÙÂÚÔ˘ ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ú¿ ·Ï‹ ·ӿÏË„Ë ÙÔ˘ ÓfiÌÔ˘ Ù˘ ÙÒÛ˘ ÙˆÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ›¯Â ‹‰Ë ‰È·Ù˘ÒÛÂÈ Ô °·ÏÈÏ·›Ô˜ (Koyré, 2001). ¶ÚÈÓ ·fi ÙÔ ıÂÒÚËÌ· ·˘Ùfi fï˜, Ô Huygens, ÈÛÙfi˜ ÛÙËÓ Â˘ÎÏ›‰ÂÈ· ··ÁˆÁÈ΋ ̤ıÔ‰Ô, ›¯Â ‰È·Ù˘ÒÛÂÈ Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ «YÔı¤Ûˆӻ (Hypothèses) ÙȘ ÙÚÂȘ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ΛÓËÛ˘, Û‡Ìʈӷ Ì ÙȘ Ôԛ˜ Ë ·Ú·ÙËÚÔ‡ÌÂÓË (Ú·ÁÌ·ÙÈ΋) ΛÓËÛË ÙˆÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ÂÍËÁËı› Ì ‚¿ÛË ÙË ÁˆÌÂÙÚÈ΋ ÚfiÛıÂÛË Ù˘ ¢ı‡ÁÚ·ÌÌ˘ ·‰Ú·ÓÂȷ΋˜ ΛÓËÛ˘ Î·È Ù˘ ΛÓËÛ˘ Ô˘ ÔÊ›ÏÂÙ·È ÛÙË ‰Ú¿ÛË Ù˘ ‚·Ú‡ÙËÙ·˜ (Huygens, 1934). √È ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ˜ ÂÈÛËÌ¿ÓÛÂȘ ·ÚÎÔ‡Ó ÁÈ· Ó· ηٷÛÙ‹ÛÔ˘Ó Û·Ê¤˜ fiÙÈ ÛÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÂÔ¯‹ Ë ÂÓ·ÓÙ›ˆÛË ÛÙÔÓ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÛÌfi Â›Ó·È ¿ÚÚËÎÙ· Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓË Ì ÙËÓ ˘ÈÔı¤ÙËÛË Î·È ·ÍÈÔÔ›ËÛË ÙÔ˘ ¢ÎÏ›‰ÂÈÔ˘ Ì·ıËÌ·ÙÈÎÔ‡ ÊÔÚÌ·ÏÈÛÌÔ‡. ™ÙÚ¤ÊÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ∂˘ÎÏ›‰Ë ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙÔ˘ AÚÈÛÙÔÙ¤ÏË, ÔÈ ÓÂfiÙÂÚÔÈ Â·Ó¤ÊÂÚ·Ó ÛÙÔ ÚÔÛ΋ÓÈÔ ÌÈ· ¯ÈÏÈfi¯ÚÔÓË ıˆÚËÙÈ΋ ‰È·Ì¿¯Ë (ÙËÓ ÔÔ›· Ô MÂÛ·›ˆÓ·˜ ›¯Â ÚÔÛˆÚÈÓ¿ ‰È¢ıÂÙ‹ÛÂÈ ˘¤Ú ÙˆÓ ·ÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎÒÓ), Î·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ·Ó·Î¿Ï˘Ù·Ó ÌÈ· ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹ ¯¿ÚË ÛÙËÓ ÔÔ›· Ù· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÌÔÚÔ‡Û·Ó Î·È ¤Ú ӷ ıˆÚËıÔ‡Ó fi¯È ·ÏÒ˜ ˆ˜ ·ÏËı‹, ·ÏÏ¿ ˆ˜ ·Ó·Áη›· ·ÏËı‹. ∞˘Ù‹ Ë ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹ ‰È·ÎÚÈÓfiÙ·Ó ·fi ¿ÏϘ ÌÔÚʤ˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ·Ó·˙‹ÙËÛ˘, ÔÈ Ôԛ˜ ‹Ù·Ó ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈṲ̂Ó˜ fi¯È ÛÙË Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ¤ÎıÂÛË ÙˆÓ ÏfiÁˆÓ Ô˘ ¤ÙÚÂ·Ó ÙËÓ Ï‹ÚË Î·Ù·ÓfiËÛË Ù˘ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ Û˘ÌÂÚ·ÛÌ¿ÙˆÓ, ·ÏÏ¿ ÛÙÔÓ Û¯ÔÏÈ·ÛÌfi ÙˆÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›ˆÓ ·fi ‰È¿ÊÔÚ˜ ·fi„ÂȘ, fiˆ˜ Û˘Ó¤‚·ÈÓ ÛÙË ÌÂ۷ȈÓÈ΋ ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ (Durkheim, 1999). ∫˘Ú›ˆ˜ fï˜ ‰È·ÎÚÈÓfiÙ·Ó ·fi ÙËÓ Â·ÁˆÁ‹, Ù˘ ÔÔ›·˜ ÔÈ ÁÂÓÈ·ÛÂȘ, ÂÂȉ‹ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ‚·Û›˙ÔÓÙ·È Û ¤Ó·Ó ÂÚÈÔÚÈṲ̂ÓÔ ·ÚÈıÌfi ÂÌÂÈÚÈÎÒÓ ‰Â‰Ô̤ӈÓ, Â›Ó·È ·fi ÙË Ê‡ÛË ÙÔ˘˜ ÂÈÛÊ·Ï›˜. ∞ÛÊ·ÏÒ˜, ÛÙË Ó¤· «ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·» (experimental philosophy), fiÚÔ˜ ÙÔÓ ÔÔ›Ô ÂÈÛ‹Á·ÁÂ Ô N‡وÓ, «Ù· ıˆڋ̷ٷ Û˘Ó¿ÁÔÓÙ·È ·fi Ù· Ê·ÈÓfiÌÂÓ· Î·È ÁÂÓÈ·ÔÓÙ·È Ì¤Ûˆ Ù˘ ·ÁˆÁ‹˜ (propositions are deduced from the phenomena and are made general by induction)» (Newton, 2004). ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· fï˜, fiˆ˜ Ì·ÚÙ˘Ú› Ë ›‰È· Ë ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ‰ÔÌ‹ ÙˆÓ Principia, Ù· ıˆڋ̷ٷ ·˘Ù¿ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·È, ‰ËÏ·‰‹ ÂÓÙ¿ÛÛÔÓÙ·È Û ¤Ó· Ì·ıËÌ·ÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· fiÔ˘ Ù· ¿ÓÙ· ·ÔÚÚ¤Ô˘Ó ·fi ÔÚÈṲ̂Ó˜ ‚·ÛÈΤ˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ: ÔÚÈÛÌÔ›, ·ÈÙ‹Ì·Ù·, ·ÍÈÒÌ·Ù·. √ ÓÂfiÙÂÚÔ˜ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi˜ Â›Ó·È ·‰È·ÓfiËÙÔ˜ ¯ˆÚ›˜ ·˘Ù‹ ÙËÓ ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹, ¯¿ÚË ÛÙËÓ ÔÔ›· ÙÔ Ó‡̷ ·Ô‰¤¯ÂÙ·È Ï‹Úˆ˜ Î·È ¿Ó¢ fiÚˆÓ ÙÔ ÂÚȯfiÌÂÓÔ Ù˘ ÁÓÒÛ˘ ÙÔ˘, Î·È Êı¿ÓÂÈ ¤ÙÛÈ ÛÙË ‚‚·ÈfiÙËÙ·. ∞fi ÙËÓ ¿Ô„Ë ·˘Ù‹, Ë Â˘ÎÏ›‰ÂÈ· ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ˆ˜ Ë ÔÚÈÛÙÈ΋ ·¿ÓÙËÛË ÛÙËÓ Î·ÚÙÂ-
50
¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ Aı·Ó·Û¿Î˘
ÛÈ·Ó‹ ·ÌÊÈ‚ÔÏ›·, Ë ÔÔ›·, ·Ó Î·È ÂÍ·ÚÙË̤ÓË ·fi ÙȘ ‰ÔÁÌ·ÙÈΤ˜ ÛÎÔÈÌfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ÂÌÓ¢ÛÙ‹ Ù˘, ·ÔÙ¤ÏÂÛ ̛· ·fi ÙȘ ÛÔ‚·ÚfiÙÂÚ˜ ‰ÔÎÈ̷ۛ˜ ÙÔ˘ ÓÂfiÙÂÚÔ˘ §fiÁÔ˘. ∂ÈϤÔÓ, ηıÒ˜ ‰ÂÛ̇ÂÈ ÙÔ Ó‡̷ ̤۷ ·fi ÙËÓ ¿ÌÂÛË ÂÌÂÈÚ›· Ù˘ ÏÔÁÈ΋˜ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ·˜, Ë Â˘ÎÏ›‰ÂÈ· ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹ ·Ô‚¿ÏÏÂÈ ·fi ÙË ÁÓˆÛÙÈ΋ ‰È·‰Èηۛ· οı ˘ÔÎÂÈÌÂÓÈÎfi ÛÙÔȯ›Ô, Î·È Î·ıÈÛÙ¿ ÙË ÁÓÒÛË ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈ΋.
ºY™H KAI §O°O™ ™ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ¿ ÙÔ˘ Ó· ÂÈχÛÂÈ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· ÙÔ˘ ˘ÔıÂÙÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ, Ô ÓÂfiÙÂÚÔ˜ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi˜ ÚÔ¯ÒÚËÛÂ, ˆÛÙfiÛÔ, ¤Ó· ‚‹Ì· ÈÔ ¤Ú· ·fi ÙÔÓ E˘ÎÏ›‰Ë. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ÁÈ· ÙÔÓ Spinoza Î·È ÙÔÓ Leibniz, ÔÈ ıÂÌÂÏÈÒ‰ÂȘ ·ÔÊ¿ÓÛÂȘ (ÔÚÈÛÌÔ› Î·È ·ÍÈÒÌ·Ù·) ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·ÏÒ˜ ˘Ôı¤ÛÂȘ ‹ ·˘ı·›ÚÂÙ˜ Û˘Ì‚¿ÛÂȘ, ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ë ·Ô‰Ô¯‹ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ÙË ‰È˘ÔÎÂÈÌÂÓÈ΋ Û˘Ó·›ÓÂÛË (‰ËÏ·‰‹, Û ÙÂÏÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË, ÌÈ· ÎÔÈÓ‹ ·fiÊ·ÛË ‹ ÌÈ· Ú¿ÍË Ù˘ ‚Ô‡ÏËÛ˘). ∞ÔÙÂÏÔ‡Ó, ·ÓÙ›ıÂÙ·, ·Ó·Áη›· ·ÏËı›˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ, Ì ·ÊÂÙËÚ›· ÙȘ Ôԛ˜ Â›Ó·È ‰˘Ó·Ù‹, ¯ˆÚ›˜ ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ ˘ÔÎÂÈÌÂÓÈ΋ ‚Ô‡ÏËÛË, Ë Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÌÈ·˜ ··ÁˆÁÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Ô˘ ÂÍËÁ› ÙË Ê˘ÛÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi Ù˘. ¶Ò˜ fï˜ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì fiÙÈ ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ··ÁˆÁÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ fi¯È ÌÈ· Ê·ÓÙ·ÛÙÈ΋ ‹ ˘ÔıÂÙÈ΋ ʇÛË, ·ÏÏ¿ ·˘Ù‹ ÙÔ‡ÙË ÙË º‡ÛË, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔ ›‰ÈÔ ÙÔ Â›Ó·È ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ; M ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ·, ÙÈ Â›Ó·È ÂΛÓÔ Ô˘ Ì·˜ ˘Ô¯ÚÂÒÓÂÈ Ó· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙËÓ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ· (ÏÔÁÈ΋ Î·È Ê˘ÛÈ΋) ÙˆÓ ÓfiÌˆÓ Ô˘ Û˘Ó¿ÁÔÓÙ·È ·fi ÙȘ ÚÒÙ˜ ·Ú¯¤˜; TÔ ÁÂÁÔÓfi˜, ··ÓÙ¿ Ô Spinoza ÛÙÔ £ÂÒÚËÌ· 7 ÙÔ˘ ¢Â‡ÙÂÚÔ˘ ̤ÚÔ˘˜ Ù˘ HıÈ΋˜, fiÙÈ «Ë Ù¿ÍË Î·È Ë Û˘Ó¿ÊÂÈ· ÙˆÓ È‰ÂÒÓ Â›Ó·È Ù·˘ÙfiÛË̘ Ì ÙËÓ Ù¿ÍË Î·È ÙË Û˘Ó¿ÊÂÈ· ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ (ordo, et connexio idearum idem est, ac ordo, et connexio rerum)» (Spinoza, 1972). ∆Ô ıÂÒÚËÌ· ·˘Ùfi, ÛÙÔ ÔÔ›Ô Û˘ÓÔ„›˙ÂÙ·È Ì ˘Ô‰ÂÈÁÌ·ÙÈÎfi ÙÚfiÔ ¤Ó· Ô˘ÛÈ҉˜ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙÔ˘ ÓÂfiÙÂÚÔ˘ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡, ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÙÔ ¤Ú·ÛÌ· ·fi ÙËÓ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÓÔ˘ ÛÙËÓ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ· Ù˘ ʇÛ˘, ‹ ·ÎfiÌË ·fi ÙȘ ȉ¤Â˜ ÛÙ· Ú¿ÁÌ·Ù·, Ì ÙËÓ ÚÔ¸fiıÂÛË fiÙÈ ÔÈ ÚÒÙ˜ Û˘Ó¿ÁÔÓÙ·È Ì «Ù¿ÍË» (ordo), ·fi ÙȘ ÈÔ ÁÂÓÈΤ˜ ÛÙȘ ÈÔ ÂȉÈΤ˜, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ ·˘ÛÙËÚfi Ì·ıËÌ·ÙÈÎfi ηÓfiÓ· Ù˘ ¢ÎÏ›‰ÂÈ·˜ ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋˜ ÌÔÚÊ‹˜. °›ÓÂÙ·È ¤ÙÛÈ Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ, ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÓÂfiÙÂÚÔ˘˜, Ë Ì·ıËÌ·ÙÈ΋ ·fi‰ÂÈÍË Â›Ó·È Î¿ÙÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ·fi ̤ıÔ‰Ô˜: Â›Ó·È Ë ›‰È· Ë ˘Ê‹ ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡, Ë ‰È¿ÚıÚˆÛË Î·È Ë Û‡Ó‰ÂÛË ÙˆÓ ÌÂÚÒÓ ÙÔ˘. ∏ ÏÔÁÈ΋ ·ÏÏËÏÔ˘¯›· ÙˆÓ È‰ÂÒÓ ·ÓÙÈηÙÔÙÚ›˙ÂÈ ÙË Ê˘ÛÈ΋ (·ÈÙÈÒ‰Ë) ‰È¿Ù·ÍË ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ, Î·È ·ÓÙÈÛÙÚfiʈ˜: Û ÙÔ‡ÙÔ Û˘Ó›ÛÙ·Ù·È Ô ÏÔÁÈÎÔ-Ê˘ÛÈÎfi˜ ·Ú·ÏÏËÏÈÛÌfi˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙË ‚¿ÛË fiÏˆÓ ÙˆÓ «Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎÒÓ» ·Ó··Ú·ÛÙ¿ÛÂˆÓ Ù˘ ʇÛ˘ (ÊÈÏÔ-
ª¤ıÔ‰Ô˜, ·fi‰ÂÈÍË Î·È ·Ï‹ıÂÈ· ÛÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË
51
ÛÔÊÈÎÒÓ Î·È ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ) ÛÙË ÓÂfiÙÂÚË ÂÔ¯‹. ™ÙÔ ıˆÚËÙÈÎfi Ï·›ÛÈÔ ÙÔ˘ ÏÔÁÈÎÔ-Ê˘ÛÈÎÔ‡ ·Ú·ÏÏËÏÈÛÌÔ‡, ÁÈ· Ó· ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙË Ê‡ÛË, ·ÚΛ Ó· ·Ó·ÁÓˆÚ›ÛÔ˘Ì ÙËÓ ¿ÚÚËÎÙË Û˘Ó¿ÊÂÈ· ÙˆÓ È‰ÂÒÓ Ì·˜Ø ·ÚΛ Ó· ÙȘ ‰È·Ù¿ÍÔ˘Ì Ì ‚¿ÛË ÙÔ ··ÁˆÁÈÎfi ÚfiÙ˘Ô Ù˘ Ì·ıËÌ·ÙÈ΋˜ ·fi‰ÂÈ͢, «ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ — fiˆ˜ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ Ô Spinoza ÛÙËÓ ¶Ú·ÁÌ·Ù›· ÁÈ· ÙË ‰ÈfiÚıˆÛË ÙÔ˘ ÓÔ˘ —, fiϘ ÔÈ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ Ì·˜ Ó· Â›Ó·È Û˘Ó‰Â‰Â̤Ó˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ Î·È Ù·ÍÈÓÔÌË̤Ó˜» (™ÈÓfi˙·, 2000). ∞˘Ù¤˜ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÔÈ ¤ÓÓÔȘ Ù˘ Û‡Ó‰ÂÛ˘ Î·È Ù˘ Ù·ÍÈÓfiÌËÛ˘ ÙˆÓ ÓÔËÙÈÎÒÓ ÂÓÂÚÁËÌ¿ÙˆÓ Î·Ù¤ÛÙËÛ·Ó ‰˘Ó·Ù‹ ÛÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÂÔ¯‹ ÌÈ· ÚˆÙfiÙ˘Ë ÂÓÔÔ›ËÛË ÂÈÛÙ‹Ì˘ Î·È ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜, Ê˘ÛÈ΋˜ Î·È ÌÂÙ·Ê˘ÛÈ΋˜, ÛÙË ‚¿ÛË ÌÈ·˜ ÎÔÈÓ‹˜ ÌÂıfi‰Ô˘, Ù˘ ··ÁˆÁ‹˜, Î·È ÌÈ·˜ ÎÔÈÓ‹˜ ÂÔ›ıËÛ˘: fiÙÈ ÔÈ ÏÔÁÈÎÔ› ‰ÂÛÌÔ› ÌÂٷ͇ ÙˆÓ È‰ÂÒÓ «ÂÎÊÚ¿˙Ô˘Ó» ÙÔ˘˜ Ê˘ÛÈÎÔ‡˜ ‰ÂÛÌÔ‡˜ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ‹, ·ÎÚÈ‚¤ÛÙÂÚ·, ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ‰È·‰Ô¯ÈÎÒÓ Î·Ù·ÛÙ¿ÛÂˆÓ ÙˆÓ ‰˘Ó·ÌÈÎÒÓ Û˘ÛÙËÌ¿ÙˆÓ. ∞˘Ùfi ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ Ê˘ÛÈΤ˜ ‰ÈÂÚÁ·Û›Â˜, ·ÎfiÌË Î·È fiÙ·Ó ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÔÓÙ·È ˆ˜ Ë ÂÌÂÈÚÈ΋ ·ÊÂÙËÚ›· ÌÈ·˜ ·ÁˆÁÈ΋˜ ÁÂÓ›Î¢Û˘, ˘¿ÁÔÓÙ·È ÂÍÔÏÔÎÏ‹ÚÔ˘ ÛÙÔÓ ÏÔÁÈÎfi ηÓfiÓ· ÌÈ·˜ ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋˜ Ù¿Í˘, Ë ÔÔ›· Û˘Ì›ÙÂÈ Ï‹Úˆ˜ Ì ÙËÓ Ù¿ÍË Ù˘ ʇÛ˘. °›ÓÂÙ·È ¤ÙÛÈ ·ÓÙÈÏËÙ‹ Ë Ô˘ÛÈ҉˘ ıˆÚËÙÈ΋ ÌÂÙ·ÙfiÈÛË Ô˘ Ô‰‹ÁËÛ ÛÙË Á¤ÓÂÛË ÙÔ˘ ÓÂfiÙÂÚÔ˘ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡: Ë ·Ó·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ Ê˘ÛÈÎÔ‡ ÛÙÔ ÏÔÁÈÎfi. ∆ËÓ ·Ó·ÁˆÁ‹ ·˘Ù‹ ÌÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ‰È·ÎÚ›ÓÂÈ ‹‰Ë ÛÙÔ Ì·ıËÌ·ÙÈÎfi ™‡Ì·Ó Ù˘ Ê˘ÛÈ΋˜ ÙÔ˘ °·ÏÈÏ·›Ô˘Ø Ë Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ıÂÌÂÏ›ˆÛË, fï˜, Û˘ÓÙÂÏÂ›Ù·È ÁÈ· ÚÒÙË ÊÔÚ¿ Ì ÙÚfiÔ ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓÔ ÛÙÔ ¶ÚÒÙÔ Ì¤ÚÔ˜ Ù˘ ÛÈÓÔ˙È΋˜ HıÈ΋˜. ∂Λ Ô Spinoza ı· ‰Â›ÍÂÈ fiÙÈ Ë Ê˘ÛÈ΋ ·ÈÙ›· (causa) Î·È Ë ÏÔÁÈ΋ ·ÈÙ›· (ratio) fi¯È ÌfiÓÔ ‰ÂÓ ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜, ·ÏÏ¿ ·ÓÙ›ıÂÙ· ÂÎÊÚ¿˙Ô˘Ó ·fi ‰‡Ô ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÔÙÈΤ˜ ÁˆÓ›Â˜ ÙÔÓ ›‰ÈÔ ·ÈÙÈ·Îfi ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi, Ô ÔÔ›Ô˜ ‰Ú· Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Î·È Ì fiÌÔÈÔ ÙÚfiÔ ÛÙËÓ Ù¿ÍË Ù˘ ʇÛ˘ Î·È ÛÙËÓ Ù¿ÍË ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘ (Spinoza, 1972). ™ÙÔ ÂÍ‹˜, ÂÈÛÙ‹ÌË Î·È ÊÈÏÔÛÔÊ›·, ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ Ì›· Î·È ÙËÓ ·˘Ù‹ ̤ıÔ‰Ô, ÙË ÏÔÁÈÎÔ-··ÁˆÁÈ΋, ı· ·Ó·Î·Ï‡ÙÔ˘Ó ·ÓÙÔ‡ Ì›· Î·È ÙËÓ ·˘Ù‹ «Ù¿ÍË Î·È Û˘Ó¿ÊÂÈ·» (ordo et connexio), Ë ÔÔ›· ı· ÌÔÚ› Ó· ÂÚÌËÓ‡ÂÙ·È ·‰È·ÎÚ›Ùˆ˜ ˆ˜ Ù¿ÍË Î·È Û˘Ó¿ÊÂÈ· ȉÂÒÓ ‹ ˆ˜ Ù¿ÍË Î·È Û˘Ó¿ÊÂÈ· ۈ̿وÓ.
™YM¶EPA™MA ™ÙÔ ÂÚÒÙËÌ·, ÏÔÈfiÓ, Ô˘ ı¤Û·Ì ÛÙËÓ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹, ·Ó ‰ËÏ·‰‹ Ë ÓÂfiÙÂÚË ÂÈÛÙ‹ÌË Â›Ó·È Ú¿ÁÌ·ÙÈ «ÓÂfiÙÂÚË», Ë ·¿ÓÙËÛË Â›Ó·È fi¯È Î·È Ó·È. Ÿ¯È, ‰ÈfiÙÈ Ô ÓÂfiÙÂÚÔ˜ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi˜ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ, fiˆ˜ ›‰·ÌÂ, ÙËÓ ÂÈÛÙÚÔÊ‹ ÛÙËÓ Â˘ÎÏ›‰ÂÈ· ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋ ÌÔÚÊ‹. ¡·È, ‰ÈfiÙÈ Ë ÌÔÚÊ‹ ·˘Ù‹ ·ÔÎÙ¿ ÛÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Spinoza, ÙÔ˘ N‡وӷ Î·È ÙÔ˘ Huygens, ¤Ó· Ê˘ÛÈÎfi ÓfiËÌ·, ÙÔ ÔÔ›Ô ·Ô˘Û›·˙ ÂÓÙÂÏÒ˜ ·fi
52
¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ Aı·Ó·Û¿Î˘
ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ E˘ÎÏ›‰Ë. ∏ ÓÂfiÙÂÚË ÂÈÛÙ‹ÌË, ˆ˜ ηı·Ú‹ ÌÔÚÊ‹ ÔÚıÔÏÔÁÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘, ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È ÛÙË ‚‚·ÈfiÙËÙ· fiÙÈ ÔÈ Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ ÙˆÓ ·ÓÙÈÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÛÙË Ê‡ÛË Â›Ó·È Ù·˘ÙfiÛË̘ (ηÈ, Û˘ÓÂÒ˜, ÂÍ›ÛÔ˘ ·Ó·Áη›Â˜) Ì ÙȘ ÏÔÁÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ ÙˆÓ È‰ÂÒÓ Ô˘ ·Ó··ÚÈÛÙÔ‡Ó Ù· ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ÛÙË ÓfiËÛË. ™Â ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙËÓ ·Ú¯·›·, ÂÏ·ÙÈ΋ Î·È Ï·ÙˆÓÈ΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë, Ë ÓÂfiÙÂÚË ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ·˜ ÂÎÙ›ÓÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙˆÓ I‰ÂÒÓ ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙˆÓ Ê˘ÛÈÎÒÓ Ê·ÈÓÔ̤ӈÓ: Û ÙÔ‡ÙÔ ·ÎÚÈ‚Ò˜ Û˘Ó›ÛÙ·Ù·È Ë ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÓÂfiÙÂÚÔ˘ §fiÁÔ˘. ™ÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ ·˘Ù‹, fi¯È ÌfiÓÔ ÔÈ È‰ÈfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ·ÚÈıÌÒÓ Î·È ÙˆÓ ÁˆÌÂÙÚÈÎÒÓ Û¯ËÌ¿ÙˆÓ, ·ÏÏ¿ Î·È Ë ›‰È· Ë Ê‡ÛË Û fiÏË ÙËÓ ÔÏ˘ÏÔÎfiÙËÙ¿ Ù˘ ÌÔÚ› Î·È Ú¤ÂÈ Ó· ÂÍËÁËı› Ì ‚¿ÛË ÙÔÓ Î·ÓfiÓ· ÌÈ·˜ ·˘ÛÙËÚ¿ ·Ô‰ÂÈÎÙÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘, Ë ÔÔ›·, ·Ó·Î·Ï‡ÙÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·ÈÙÈÒ‰Ë «Ù¿ÍË Î·È Û˘Ó¿ÊÂÈ· ÙˆÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ» (ordo et connexio rerum), ʤÚÓÂÈ ÛÙÔ Êˆ˜ ÙËÓ ·Ó·Áη›· ·Ï‹ıÂÈ· ÙÔ˘˜.
∞¡∞º√ƒ∂™ Durkheim, E. (1999), L’évolution pédagogique en France, Presses Universitaires de France, Paris, Û. 160-173. Euclide (1990), Les Éléments, traduits du texte de Heiberg, traduction et commentaires par Bernard Vitrac, Presses Universitaires de France, Paris, Û. 178-179. Huygens, C. (1934), Oeuvres complètes, publiées par la Société Hollandaise des Sciences, La Haye: Martinus Nijhoff, Vol. XVIII, Û. 125. Koyré, A. (1973), Du monde clos à l’univers infini, Gallimard, Paris, p. 154. Koyré, A. (2001), Études galiléennes, Hermann, Paris, Û. 86-87. Newton, I. (1999), The Principia. Mathematical Principles of Natural Philosophy, a new translation by I. Bernard Cohen and A. Whitman, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, Û. 403-417. Newton, I. (2004), Philosophical Writings, edited by A. Janiak, Cambridge University Press, Cambridge UK Û. 92. Popper, K. (1998), The World of Parmenides. Essays on the Presocratic Enlightenment, edited by A. F. Petersen, with the assistance of J. Mejer, Routledge, London - New York Û. 154-156. Spinoza (1972), Opera, herausgegeben von Carl Gebhardt, Carl Winters Universitaetsbuchhandlung, Heidelberg, Vol. II, Û. 46-47, 89, 52. ™ÈÓfi˙· (2000), ¶Ú·ÁÌ·Ù›· ÁÈ· ÙË ‰ÈfiÚıˆÛË ÙÔ˘ ÓÔ˘, ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ·fi Ù· Ï·ÙÈÓÈο B. Jacquemart & B. °ÚËÁÔÚÔÔ‡ÏÔ˘, ¶fiÏȘ, Aı‹Ó·, Û. 76.
ΚΡΙΤΙΚΗ / ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ: 3/06, 53-77
∏ ÃËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ ∞ϯËÌ›·˜. ∏ ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ÙÔ˘ Bachelard ÁÈ· ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Ù˘ ¯ËÌ›·˜ (‰Â‡ÙÂÚÔ Ì¤ÚÔ˜) ∂˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. ªfiηÚ˘ ∆Ì‹Ì· ÃËÌ›·˜, ¶·ÓÂÈÛÙ‹ÌÈÔ πˆ·ÓÓ›ÓˆÓ
∏ ∂¶π™∆∏ª∏ ∆∏™ Ã∏ª∂π∞™ ∫∞£π∂ƒø¡∂∆∞π ø™ ∞À∆√¡√ª∏ ∂¶π™∆∏ª∏ ª∂ ∆∏ ™À°∫ƒ√∆∏™∏ ∆√À ¶π¡∞∫∞ ∆√À MENDELEEV ∏ Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÙÔ˘ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ù˘ ¯ËÌ›·˜, Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ, Î·È Ô ‰È·¯ˆÚÈÛÌfi˜ Ù˘ ·fi ÙË Ê˘ÛÈ΋ Á›ÓÂÙ·È Ì ÙËÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÙÔ˘ ¶›Ó·Î· ÙÔ˘ Mendeleev, ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ô Bachelard ıˆÚ› ·fi ÙȘ «ÈÔ ÊÈÏÔÛÔÊË̤Ó˜ ÛÂÏ›‰Â˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘» (Bachelard, 1940, Û. 58-59).
ªÈ· ‰ÔÌ‹ Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙÔÓ ÏÔ˘Ú·ÏÈÛÌfi ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Î·È ÙËÓ ÏËÚfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ ™ÙÔÓ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi ›Ó·Î· Ô «ÓfiÌÔ˜ ˘ÂÚ¤¯ÂÈ ÙÔ˘ ÁÂÁÔÓfiÙÔ˜, Ë Ù¿ÍË ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È ÔÚıÔÏÔÁÈο» (Bachelard, 1940, Û. 58-59). «∆È ÈÔ ˆÚ·›· ·fi‰ÂÈÍË ÌÔÚ› Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ Î·Ó›˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÔÚıÔÏÔÁÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ, Ë ÔÔ›· ηٷʤÚÓÂÈ Ó· ÚԂϤ„ÂÈ ÚÈÓ ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÙȘ ȉÈfiÙËÙ˜ ÌÈ·˜ ¿ÁÓˆÛÙ˘ ·ÎfiÌ· Ô˘Û›·˜;» (Bachelard 1940, Û. 58-59) «∏ ÔÚÁ·ÓˆÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË ÙÔ˘ ¶›Ó·Î· ÙÔ˘ Mendeleev Â›Ó·È Ù¤ÙÔÈ· Ô˘ Ô ¯ËÌÈÎfi˜ Û˘ÏÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙËÓ Ô˘Û›· ̤۷ ÛÙËÓ Ù˘È΋ Ù˘ ÌÔÚÊ‹ ÚÈÓ ÙËÓ Î·Ù·ÓÔ‹ÛÂÈ Ì ÙÔ ˘ÏÈÎfi Ù˘ ›‰Ô˜. ∆Ô Á¤ÓÔ˜ ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È ÛÙÔ Â›‰Ô˜. ª¿Ù·È· ı· Ì·˜ ·ÓÙÈ·Ú·ÙÂıÔ‡Ó fiÙÈ Â‰Ò ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÈ· Ôχ ÂȉÈ΋ Ù¿ÛË Î·È fiÙÈ ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ¯ËÌÈÎÔ› ÛÙÔÓ Î·ıËÌÂÚÈÓfi ÙÔ˘˜ Ìfi¯ıÔ ··Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·È ÌÂ Ô˘Û›Â˜ ˘·ÚÎÙ¤˜. ¢ÂÓ Â›Ó·È ÏÈÁfiÙÂÚÔ ·ÏËı¤˜ fiÙÈ ÌÈ· ÌÂÙ·¯ËÌ›· ÁÂÓÓ‹ıËΠ̠ÙÔÓ ¶›Ó·Î· ÙÔ˘ Mendeleev Î·È fiÙÈ ‰È·ı¤ÙÂÈ ÌÈ· Ù¿ÛË ÔÚıÔÏÔÁÈ΋˜ ‰È¿Ù·Í˘ Ô˘ Ô‰‹ÁËÛ Û fiÏÔ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÂÈÙ˘¯›Â˜,
54
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
fiÏÔ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÂÌ‚·ı‡ÓÛÂȘ» (Bachelard, 1940, Û. 58-59). ∆Ô ÁÂÓÈÎfi ηıÔÚ›˙ÂÈ ÙÔ ÂȉÈÎfi. √ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi˜ ›Ó·Î·˜ Â›Ó·È Û‡ÛÙËÌ· ÙÔ ÔÔ›Ô ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÏËÚfiÙËÙ· Î·È ¤Ó·Ó ‰ÔÌÈÎfi ÏÔ˘Ú·ÏÈÛÌfi. ∏ ıˆڛ· Ô˘ ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ÙÔ˘ Û˘ÛÙËÌ·ÙÔÔ›ËÛË Û˘ÌÏËÚÒÓÂÈ Î·È ÔÏÔÎÏËÚÒÓÂÈ Ì ËÚˆÈÎfi ÙÚfiÔ ÌÈ· ·Û˘Ó¿ÚÙËÙË ÂÌÂÈÚ›·. ∞fi ·˘Ù‹ ÙËÓ ÛÙÈÁÌ‹ ÙÔ ¿ÁÓˆÛÙÔ ¤¯ÂÈ ‰È·Ù˘ˆı› «¯ˆÚ›˜ ÙËÓ ÚÔÛÊ˘Á‹ Û ·Ú¯¤˜ ¤Íˆ ·fi ÙÔ Û‡ÛÙËÌ·» (Bachelard, 1940, Û. 58-59). ∏ ·Ú¯‹ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Î¿Ùˆ ·fi ÙËÓ ·fiÏ˘ÙË ÂÍ¿ÚÙËÛË ÂÓfi˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘ ۯ‰›Ô˘ fiÔ˘ ÙÔ ¿ÁÓˆÛÙÔ ·Ê‹ÓÂÈ ¤Ó· ÎÂÓfi ÙfiÛÔ ÊˆÙÂÈÓfi ÒÛÙÂ Ë ÌÔÚÊ‹ Ù˘ ÁÓÒÛ˘ Â›Ó·È ‹‰Ë ÚԉȷÁÂÁÚ·Ì̤ÓË. ªÂ ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÚfiÔ ÂÚÁ¿˙ÂÙ·È Î·È Ë ÔÚÁ·ÓÈ΋ ¯ËÌ›·. «°ÓÒÚÈÛ ÙËÓ ·Ï˘Û›‰· ÚÈÓ ÙÔ˘˜ ÎÚ›ÎÔ˘˜, ÙËÓ ÛÂÈÚ¿ ÚÈÓ Ù· ÛÒÌ·Ù·, ÙËÓ Ù¿ÍË ÚÈÓ Ù· ·ÓÙÈΛÌÂÓ·. √È Ô˘Û›Â˜ Â›Ó·È Û·Ó Ó· ÙÔÔıÂÙ‹ıËÎ·Ó ·fi ÙËÓ «ÔÚÌ‹» Ù˘ ÌÂıfi‰Ô˘. ∂›Ó·È «·ÁˆÌ¤Ó˜» Û˘Óı‹Î˜ ÂÈÏÂÁ̤Ó˜ ηٿ ÙËÓ ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ÙÔ˘ ÁÂÓÈÎÔ‡ ÓfiÌÔ˘. ªÈ· ‰‡Ó·ÌË ·ÓÙ›ıÂÙ· ÚÔ˜ ÙÔ ‰Â‰Ô̤ÓÔ Ô‰ËÁ› ÙÔ Â›Ú·Ì·. ∆Ô Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ‰ÂÓ Â›Ó·È Ï¤ÔÓ ·Ú¿ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÈÌÔ. º·›ÓÂÙ·È Ì¿ÏÈÛÙ· fiÙÈ ÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ‰ÂÓ Ô‰ËÁ› Û ÁÓÒÛË ·Ú¿ ÌfiÓÔÓ ÂÊfiÛÔÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎÂ Î·È ÙÔÔıÂÙ‹ıËΠÛÙËÓ ·ÎÚÈ‚‹ ÁÂÈÙÓ›·ÛË ÛÙË ÛÂÈÚ¿ Ù˘ ÛÙ·‰È·Î‹˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜» (Bachelard, 1940, Û. 58-59). ∏ ı¤ÛË ·˘Ù‹ ÙÔ˘ Bachelard ÁÈ· ÙÔÓ ‰ÔÌÈÎfi ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ›Ó·Î· Î·È Ù˘ Ù¿Û˘ ÔÚıÔÏÔÁÈ΋˜ ‰È¿Ù·Í˘ Ô˘ ‰È·ı¤ÙÂÈ Î·È ·Ú¿ÁÂÈ ÙË ÁÓÒÛË ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡ ÂÊfiÛÔÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎÂ Î·È ÙÔÔıÂÙ‹ıËΠÛÙËÓ ·ÎÚÈ‚‹ ÁÂÈÙÓ›·ÛË ÛÙË ÛÂÈÚ¿ Ù˘ ÛÙ·‰È·Î‹˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜ ¤Ú¯ÂÙ·È Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÂΛÓÔÓ ÙÔ Ú·ÏÈÛÌfi Ô˘ «ÙÔÔıÂÙ› ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÚÈÓ ÙËÓ ÁÓÒÛË, ÂÌÈÛÙ‡ÂÙ·È Â˘Î·ÈÚȷο ÙÔ ‰Â‰Ô̤ÓÔ Ô˘ Â›Ó·È ¿ÓÙ· ·ÛÙ‹ÚÈÎÙÔ, ¿ÓÙ· Èı·Ófi, ÔÙ¤ ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓÔ» (Bachelard, 1940,Û. 58-59). ∞ÓÙ›ıÂÙ·, ÛÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ¯ËÌ›·˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ ·›˙Ô˘Ó ÔÈ ÔÚıÔÏÔÁÈΤ˜ ·Í›Â˜ Ô˘ ·Á΢ÚÒÓÔÓÙ·È ÛÙÔÓ ıˆÚËÙÈÎfi Î·È ÂÈÚ·Ì·ÙÈÎfi Ù˘ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÛÌfi Ù˘ Î·È fi¯È ÛÙÔ ‰È·ÏÔÁÈÛÌfi ‹ ÙÔ Ú·ÏÈÛÙÈÎfi ‰Â‰Ô̤ÓÔ ·ÏÏ¿ ÛÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜, ̤۷ ÛÙË Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ›Ó·Î·, Ó· ηıÈÛÙÔ‡Ó ÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÈÌÔ. ∞Ó ¿ÏÈ Î¿Ùˆ ·fi ÙÔ˘˜ ¯ËÌÈÎÔ‡˜ Ù‡Ô˘˜ ˘ÂÈÛ¤Ú¯ÂÙ·È ÙÔ Î·ÓÙÈ·Ófi ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ Ù˘ Ô˘Û›·˜, ·˘Ùfi ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÙÂı› ÛÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô Ù˘ ‰È·ÏÂÎÙÈ΋˜.
¢È·ÏÂÎÙÈ΋ Î·È ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ Ú‹ÍË ∏ Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ›Ó·Î· ÔÊ›ÏÂÙ·È ÛÙË ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ ÔÚıÔÏÔÁÈÎfiÙËÙ· Ô˘ ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ Ë ›‰È· Ë ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ Î·È ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Û ‰˘Ô ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ηÙ¢-
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
55
ı‡ÓÛÂȘ: ̤۷ ÛÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ Ô˘Û›·˜ Î·È Ì¤Û· ÛÙÔÓ ‰ÔÌÈÎfi ÏÔ˘Ú·ÏÈÛÌfi ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ (Bachelard, 1940, Û. 59-60). ™ÙËÓ ·Ú¯‹, ÛËÌÂÈÒÓÂÈ Ô Bachelard, «Î¿Ùˆ ·fi ÙËÓ Ô˘Û›· Ë ¯ËÌÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ÙÔÔı¤ÙËÛ ۯ‹Ì·Ù· Î·È ÁˆÌÂÙÚÈΤ˜ ÌÔÚʤ˜ Ô˘ ·fi ÚÒÙË ¿Ô„Ë ‹Ù·Ó ÙÂÏ›ˆ˜ ˘ÔıÂÙÈΤ˜ Î·È ÔÈ Ôԛ˜ ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ¤Ó· ¢ڇ ıˆÚËÙÈÎfi Û‡ÓÔÏÔ ·Ó·‚·ıÌ›ÛıËÎ·Ó ÔÚıÔÏÔÁÈο. ŒÙÛÈ, ÙfiÙ ÂÌÊ·Ó›ÛıËΠÔÈÎÈÏ›· «ÓÔÔ‡ÌÂÓˆÓ» ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÒÓ, ȉ›ˆ˜ ÛÙËÓ ÔÚÁ·ÓÈ΋ ¯ËÌ›· Î·È ÛÙË ¯ËÌ›· ÙˆÓ Û˘ÌÏfiΈÓ. ¢ÂÓ Â›Ì·ÛÙ ·ÎÚȂ›˜ ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ·Ó·Ù˘ÛÛfiÌÂÓÔ˘ (¯ËÌÈÎÔ‡) Ù‡Ô˘ ϤÁÔÓÙ·˜ fiÙÈ ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÌÔÚÊ‹ Â›Ó·È ÌÈ· Û˘Ì‚·ÙÈ΋ ·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË. ∂›Ó·È Ì¿ÏÏÔÓ ÌÈ· ·Ó··Ú¿ÛÙ·ÛË Ô˘ ˘Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙȘ ÂÌÂÈڛ˜. ∞fi ÙËÓ ÚÒÙË ÂÌÂÈÚ›· ̤¯ÚÈ ÙËÓ ÂÎ·È‰Â˘Ì¤ÓË ÂÌÂÈÚ›· ˘¿Ú¯ÂÈ ¤Ó· ¤Ú·ÛÌ· ·fi ÙËÓ Ô˘Û›· ÛÙÔ ˘ÔηٿÛÙ·ÙÔ. √ ·Ó·Ù˘Á̤ÓÔ˜ ¯ËÌÈÎfi˜ Ù‡Ô˜ Â›Ó·È ¤Ó· ÔÚıÔÏÔÁÈÎfi ˘ÔηٿÛÙ·ÙÔ Ô˘ ‰›ÓÂÈ, ÁÈ· ÙÔ Â›Ú·Ì·, ÌÈ· ηı·Ú‹ ÏÔÁÈÛÙÈ΋ ‰˘Ó·ÙÔًوÓ. À¿Ú¯Ô˘Ó Û ·˘Ùfi ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ¯ËÌÈο ÂÈÚ¿Ì·Ù· Ô˘ ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ÂÎ ÙˆÓ ÚÔÙ¤ÚˆÓ ·‰‡Ó·Ù· ÁÈ·Ù› Â›Ó·È ··ÁÔÚÂ˘Ì¤Ó· ·fi ÙÔ˘˜ ·Ó·Ù˘Á̤ÓÔ˘˜ (¯ËÌÈÎÔ‡˜) Ù‡Ô˘˜. ™ÙË Ê·ÈÓÔÌÂÓÈ΋ ÛÂÈÚ¿ Ù· Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο ÚÔÙÂÚ‹Ì·Ù· ‰ÂÓ ı· ˘Ô‰Â›ÎÓ˘·Ó ηıfiÏÔ˘ Ù¤ÙÔȘ ·ÔÎÏ›ÛÂȘ. ∞ÓÙ›ıÂÙ·, ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÂÈÚ¿Ì·Ù· Ù· ÔÔ›· ηÓ›˜ ‰ÂÓ ı· ÛÎÂÊÙfiÙ·Ó Ó· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ÛÂÈ, Â¿Ó ‰ÂÓ Â›¯Â ÚԂϤ„ÂÈ ÂÎ ÙˆÓ ÚÔÙ¤ÚˆÓ ÙËÓ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ÙÔ˘˜, ÂÌÈÛÙ¢fiÌÂÓÔ˜ ÙÔ˘˜ ·Ó·Ù˘Á̤ÓÔ˘˜ Ù‡Ô˘˜. ™ÎÂÙfiÌ·ÛÙ ÌÈ· ¯ËÌÈ΋ Ô˘Û›· ÌfiÏȘ ·Ô‰Â›ÍÔ˘Ì ÙÔÓ ·Ó·Ù˘Á̤ÓÔ ¯ËÌÈÎfi Ù‡Ô» (Bachelard, 1940, Û. 59-60). ∂‰Ò Ô Bachelard Û¯ÔÏÈ¿˙ÂÈ Ò˜ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ıˆÚËı› fiÙÈ Û οı ¯ËÌÈ΋ ¤ÓˆÛË Â›Ó·È Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓÔ ÙÔ Î·ÓÙÈ·Ófi ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ (ˆ˜ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ù˘ ·Ï‹˜ Ô˘Û›·˜). ∞ÏÏ¿ Ô ›‰ÈÔ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ: «∞˘Ùfi ÙÔ ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ (Ù˘ ¯ËÌÈ΋˜ Ô˘Û›·˜) Â›Ó·È ÔχÏÔÎÔ, Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÈ ÔÏϷϤ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜. £· ›¯Â ·ÔÚÚÈÊı› ·fi ¤Ó·Ó ÎÏ·ÛÈÎfi ηÓÙÈÛÌfi, ·ÏÏ¿ Ô ÌË Î·ÓÙÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ Ô ÚfiÏÔ˜ Â›Ó·È Ó· οÓÂÈ ‰È·ÏÂÎÙÈΤ˜ ÙȘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ ÙÔ˘ ηÓÙÈÛÌÔ‡ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÙÔ ·Ô‰Â¯Ù›. º˘ÛÈο ı· Ì·˜ ·ÓÙÈ·Ú·ı¤ÛÔ˘Ó fiÙÈ ·˘Ùfi˜ Ô ¯ËÌÈÎfi˜ Ù‡Ô˜ ·¤¯ÂÈ Ôχ ·fi ÙÔ Ó· Â›Ó·È ·˘Ùfi ηı’ ·˘Ùfi ÙÔ Ú¿ÁÌ·, fiÙÈ ¤¯ÂÈ ÛÙÂÓ‹ Û¯¤ÛË Ì ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ, ÌÂÙ·ÊÚ¿˙ÔÓÙ·˜ Û˘¯Ó¿ ϤÍË ÚÔ˜ ϤÍË, Û ÌÈ· ÔÚıÔÏÔÁÈ΋ ÁÏÒÛÛ·, ¯·Ú·ÎÙ‹Ú˜ Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÂÎÊÚ¿ÛÂÈ Î·Ó›˜ Û ÌÈ· ÂÈÚ·Ì·ÙÈ΋ ‰È¿ÏÂÎÙÔ. £· Ì·˜ ·ÓÙÈ·Ú·ı¤ÛÔ˘Ó fiÙÈ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈԇ̠ٷ ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù¿ Ì·˜ ÛÙË ¯ËÌ›· ÙˆÓ Û˘ÌÏfiÎˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ Î·È fiÙÈ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÎÙÈÌ‹ÛÔ˘Ì ÙÔÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ Ô˘Û›·˜ ¿Óˆ ÛÙËÓ ·Ï‹ Ô˘Û›·. ∞ÏÏ¿ ·˘Ù‹ Ë ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·ÓÙÈ·Ú¿ıÂÛË ‰ÂÓ ÛÙ¤ÎÂÈ ÁÈ·Ù› Ô ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ¤Î·Ó ÙËÓ ÂÌÊ¿ÓÈÛ‹ ÙÔ˘ ÛÙȘ ·Ï¤˜ Ô˘Û›Â˜ (ÛÙÔȯ›·). ∫¿ı ·Ï‹ Ô˘Û›· (ÛÙÔȯ›Ô) ¤¯ÂÈ ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ï¿‚ÂÈ ÌÈ· ˘Ô‰ÔÌ‹. ∫·È Â›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ë ˘Ô‰ÔÌ‹ ·˘Ù‹ ·Ó·Ù‡¯ıËΠ·fi ÌÈ· Ô˘Û›· ÂÓÙÂÏÒ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ·fi ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ô˘ ÌÂÏÂÙ‹ıËÎÂ. ∂ÍËÁÒÓÙ·˜ ÙË ¯ËÌÈ΋
56
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
ʇÛË ÂÓfi˜ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ Ì ÙËÓ ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙˆÓ ËÏÂÎÙÚÈÎÒÓ ÛˆÌ·Ùȉ›ˆÓ Ë Û‡Á¯ÚÔÓË ÂÈÛÙ‹ÌË ÂÁηı›‰Ú˘Û ÌÈ· ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ Ú‹ÍË. ŒÓ· ›‰Ô˜ ÌË ¯ËÌ›·˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËΠÁÈ· Ó· ˘ÔÛÙËÚ›ÍÂÈ ÙË ¯ËÌ›·. ∫·È ÁÈ· Ó· ÌËÓ ÌÂډ¢fiÌ·ÛÙ ‰ÂÓ Â›Ó·È Ë ËÏÂÎÙÚÈ΋ Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁ›· Ô˘ ÙÔÔıÂÙ‹Û·Ì οو ·fi ÙË ¯ËÌÈ΋ Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁ›·. ª¤Û· ÛÙÔ ¿ÙÔÌÔ ÔÈ ÓfiÌÔÈ Ù˘ ËÏÂÎÙÚÈ΋˜ Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁ›·˜ ¤¯Ô˘Ó Î·È ·˘ÙÔ› ·ÚÂÎÎÏ›ÓÂÈ Î·È ¤¯Ô˘Ó ‰È·ÏÂÎÙÈÎÔÔÈËı›. ªÂ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ¤Ó·˜ ËÏÂÎÙÚÈÛÌfi˜ ÌË Ì·ÍÔ˘ÂÏÈÎfi˜ ÚÔÛʤÚÂÙ·È ÁÈ· Ó· Û˘ÁÎÚÔÙ‹ÛÂÈ ÌÈ· ıˆڛ· Ù˘ ¯ËÌÈ΋˜ Ô˘Û›·˜, ÌË Î·ÓÙÈ΋˜» (Bachelard, 1940, Û. 59-60). §fiÁˆ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ·Ó·Áη›·˜ ‰È·ÏÂÎÙÈÎÔÔ›ËÛ˘ ÙÔ˘ Ì·ÍÔ˘ÂÏÈÎÔ‡ ËÏÂÎÙÚÈÛÌÔ‡, fiˆ˜ ı· ‰Ô‡Ì ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ·ÓÙÈ·Ú¤Ú¯ÂÙ·È ÙË Ú·ÏÈÛÙÈ΋ ı¤ÛË fiÙÈ Ë ‡ÏË Â›Ó·È Î·Ù¿ ‚¿ıÔ˜ ËÏÂÎÙÚÈ΋ ÂÂȉ‹ «·ÁÓÔ› ÙË ÛËÌ·Û›· Ù˘ ÂÛˆÙÂÚÈ΋˜ ʇÛ˘ Ù˘ Ô˘Û›·˜» (Bachelard, 1940, Û. 59-60).
™˘ÁÎÚfiÙËÛË Ù˘ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ¶›Ó·Î· √ ¶›Ó·Î·˜, ÂÁηıÈÛÙÒÓÙ·˜, Û·Ó ÌÈ· ÔÚÁ·ÓÈ΋ ÔÏfiÙËÙ·, ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ, ¿ÏÏÔÙ ·ÚÔÛ‰ÈfiÚÈÛÙÔ, ÙˆÓ ·ÏÒÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ, ÂÁηıÈÛÙ¿ Ú·ÁÌ·ÙÈο ÙË Û˘ÁÎÚÈÙÈ΋ ¯ËÌ›·. «∂¿Ó ı· ¤Ú», ϤÂÈ Ô Bachelard, «Ó· ÛËÌ·‰¤„Ô˘Ì Ì ¤ÓÙÔÓ· ÛËÌ¿‰È· ÙȘ ·ӷÛÙ·ÙÈΤ˜ ȉ¤Â˜, Ì ÙȘ Ôԛ˜ ·Ó·ÓÂÒÓÂÙ·È Ë ÂÈÛÙ‹ÌË, ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÌÈÏ‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó·Ï˘ÙÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ Lavoisier, ηÙfiÈÓ ÁÈ· ÙË Û˘ÁÎÚÈÙÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ Mendeleev» (Bachelard, 1953, Û. 91-92). ∏ ÎÂÓÙÚÈ΋ ȉ¤· ÙÔ˘ Mendeleev Â›Ó·È Ó· ı¤ÛÂÈ ÙÔ ˙‹ÙËÌ· Ù˘ «ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Ù˘ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋˜ ÙˆÓ ·ÏÒÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ, ·ÓÙ› ÙˆÓ ÁÚ·ÌÌÈÎÒÓ Ù·ÍÈÓÔÌ‹ÛÂˆÓ Ô˘ ÔÚÁ¿ÓˆÓ·Ó Ù· ÛÙÔȯ›· ÔÈÎÔÁÂÓÂȷο, ¯ˆÚ›˜ Ó· ÔÚÁ·ÓÒÓÔ˘Ó ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ÙȘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ», οو ·fi ÌÈ· «‰È·ÛÙ·˘ÚÔ‡ÌÂÓË Ù¿ÍË, ÌÈ· Ù¿ÍË Ì ‰˘Ô ÌÂÙ·‚ÏËÙ¤˜» (Bachelard, 1953, Û. 91-92). ŒÙÛÈ ‹ÚÂ, ÁÈ· Ù· ·Ï¿ ÛÒÌ·Ù·, ˆ˜ ÚÒÙË ·ÊÔÚÌ‹ ηٿٷ͢ ÙÔ ·ÙÔÌÈÎfi ‚¿ÚÔ˜ Î·È ˆ˜ ‰Â‡ÙÂÚË ÙÔ ¯ËÌÈÎfi Ûı¤ÓÔ˜, ¤ÓÓÔȘ Ô˘ ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡Ó ÛÙË ÎÏ·ÛÈ΋ ¯ËÌ›·. ∫·È ÔÈ «‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ› ÚfiÏÔÈ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·‚ÏËÙÒÓ ÔÏÏ·Ï·ÛÈ¿ÛÙËÎ·Ó Ì ÙȘ ÚÔfi‰Ô˘˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘» (Bachelard, 1953, Û. 91-92). ∏ ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ‰ËÏ·‰‹ Ú‹ÍË ÌÂٷ͇ Ù˘ ¯ËÌÈ΋˜ ʇÛ˘ ÂÓfi˜ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ Î·È Ù˘ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ ÙˆÓ ËÏÂÎÙÚÈÎÒÓ ÛˆÌ·Ùȉ›ˆÓ ı¤ÙÂÈ Í·Ó¿ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋˜ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Ù˘ ‡Ï˘, fiˆ˜ Î·È ÙÔ˘ ÓÔ‹Ì·ÙÔ˜ ÙˆÓ ÂÓÓÔÈÒÓ ÎÏ. (.¯. ·ÙÔÌÈÎfi ‚¿ÚÔ˜).
∏ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ‚¿ÚÔ˘˜ ∏ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ‚¿ÚÔ˘˜ «Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ‰È·ÙËÚ› ÛÙȘ ÚÒÙ˜ ÌÔÚʤ˜ ÙÔ˘ ›Ó·Î· ÙÔ˘ Mendeleev ¤Ó·Ó ÚÔÓfiÌÔ Î·Ù¿Ù·Í˘. ∞˘Ù‹ Ë ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
57
‚¿ÚÔ˘˜, Â¿Ó ·ÔÌÔÓÒÛÔ˘Ì ÙȘ Ê¿ÛÂȘ Ù˘ ÂͤÏÈÍ‹˜ Ù˘, ÌÔÚ› Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ó· Ì·˜ ¯ÚËÛÈ̇ÛÂÈ ˆ˜ Âȯ›ÚËÌ· ÁÈ· ÙÔÓ ÔÏ˘ÊÈÏÔÛÔÊÈÛÌfi Ô˘ ˘ÔÛÙËÚ›˙Ô˘Ì ÛÙÔ ·ÚfiÓ ¤ÚÁÔ» (Bachelard, 1953, Û. 92-93). ™ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ‚¿ÚÔ˘˜, ϤÂÈ Ô Bachelard, «˘¿Ú¯Ô˘Ó ÂÔ¯¤˜ Ô˘ ‰ÂÓ ‰ÈÛÙ¿˙Ô˘Ì ӷ ‰È·‚‚·ÈÒÛÔ˘Ì ÙÔ Ú·ÏÈÛÌfi Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜, ¿ÏϘ ÂÔ¯¤˜ Ô˘ ÛËÌÂÈÒÓÔ˘Ì ÌÈ· Û·Ê‹ ı¤ÏËÛË Ó· ÂÚÈÔÚÈÛÙԇ̠ÛÙÔ ıÂÙÈÎÈÛÌfi Ù˘ ÂÌÂÈÚ›·˜» (Bachelard, 1953, Û. 92-93). «∫·ı’ fiÏÔ ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ·, ÙÔ ·ÙÔÌÈÎfi ‚¿ÚÔ˜ ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ Û¯ÂÙÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜, Ô˘ ˘Ô‰Â›ÎӢ ÌÈ· Û¯¤ÛË ‚¿ÚÔ˘˜» (Bachelard, 1953, Û. 92-93), ÌÈ·˜ Î·È ÙÔ «·ÙÔÌÈÎfi ‚¿ÚÔ˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ‚¿ÚÔ˜ ·ÊÔ‡ ‰ÂÓ ÛËÌ·›ÓÂÈ ·Ú¿ ÙȘ ÌÂÙÚË̤Ó˜ Û¯¤ÛÂȘ ÙˆÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ÛÙË Û‡ÓıÂÛË» (Bachelard, 1953, Û. 92-93). ∏ ÌÂٷΛÓËÛË ÚÔ˜ ÙÔ Ú·ÏÈÛÌfi ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ‚¿ÚÔ˘˜ Á›ÓÂÙ·È Ì ÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ Ù˘ ·ÙÔÌÈÛÙÈ΋˜ Û¯ÔÏ‹˜ ÙÔ˘ J. Perrin, fiÔ˘ ˘ÔÏÔÁ›˙ÂÙ·È ÙÔ ·fiÏ˘ÙÔ ‚¿ÚÔ˜ ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘ ÌÈ·˜ Ô˘Û›·˜ ·fi ÙÔÓ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi ÙÔ˘ ·fiÏ˘ÙÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡ ·ÙfiÌˆÓ Ô˘ ÂÚȤ¯ÔÓÙ·È Û ¤Ó· ÚÔÛ‰ÈÔÚÈṲ̂ÓÔ ‚¿ÚÔ˜ Ô˘Û›·˜. ∆Ô ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ÂÈÙ‡¯ıËΠ«¯¿ÚË ÛÙËÓ ÔÚıÔÏÔÁÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÂÓfi˜ Û˘ÁÎÚÈÙÈÎÔ‡ ÂÈÚ¿Ì·ÙÔ˜ Ô˘ÛÈ·ÛÙÈο Û‡ÓıÂÙÔ˘. ∞ÚΛ Ó· ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ ÙËÓ Î·Ù·Ï‹ÁÔ˘Û· ÂͤÏÈÍË Û ¤Ó·Ó ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi Ú·ÏÈÛÌfi ÁÈ· Ó· ‰ÂÈ fiÛÔ ·Î›ÓËÙ˜ Â›Ó·È ÔÈ ı¤ÛÂȘ ÂÓfi˜ ¿ÌÂÛÔ˘ Ú·ÏÈÛÌÔ‡ Ô˘ Â›Ó·È ¿ÓÙÔÙ ¤ÙÔÈÌÔ˜ Ó· ¢ı˘ÁÚ·ÌÌ›ÛÂÈ fiÏË ÙÔ˘ ÙË ÁÓÒÛË ÍÂÎÈÓÒÓÙ·˜ ·fi ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚË ÂÌÂÈÚ›·. ªÂ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÔÏϷϤ˜ Ù¯ÓÈΤ˜ Î·È ÙȘ fiÏÔ ÈÔ ÔÚıÔÏÔÁÈΤ˜ ıˆڛ˜, Ë Û‡Á¯ÚÔÓË ¯ËÌ›· ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÈ ¤Ó· Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi «Ê¿ÛÌ·» Ô˘ ÙÔÔıÂÙ› ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ ¤ÓÓÔȘ ÌÈ·˜ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ÚˆÙ·Ú¯Èο ÙfiÛÔ ·Ï‹˜ fiÛÔ Î·È Ô Ú·ÏÈÛÌfi˜. ∂Í¿ÏÏÔ˘ ı· οӷÌ ϿıÔ˜ ·Ó ÌÏÔοڷÌ ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·, ¿Óˆ Û ÌÈ· ÂȉÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘… ∂Ì̤ÓÂÈ ÛÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi Ó‡̷ ÌÈ· ˙ˆÓÙ·Ó‹ ÈÛÙÔÚ›·». ∏ ÈÛÙÔÚ›· ·˘Ù‹ Ê·›ÓÂÙ·È Ôχ ¤ÓÙÔÓ· ÛÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ‚¿ÚÔ˘˜. ∞ÎfiÌ· Î·È Û‹ÌÂÚ· ‰È·ÙËÚÂ›Ù·È ÙÔ ›¯ÓÔ˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ Á›ÁÓÂÛı·È Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÛÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ Ú·ÎÙÈ΋ ÙÔ˘ ¯ËÌÈÎÔ‡, fiÔ˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ÙÔ ·ÙÔÌÈÎfi ‚¿ÚÔ˜ οو «·fi ÙËÓ ¿Ô„Ë ÙÔ˘ ·Ó·ÏÔÁÈÎÔ‡ Û˘Ó‰˘·ÛÙÈÎÔ‡ ·ÚÈıÌÔ‡ (¤ÓÓÔÈ· ıÂÙÈ΋, ηı·Ú‹ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË ÙˆÓ ÌÂÙÚËÌ¤ÓˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÛÙȘ Û˘Óı¤ÛÂȘ Î·È ÙȘ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ ÙÔ˘ ÂÚÁ·ÛÙËÚ›Ô˘ Ù˘ ¯ËÌ›·˜)» (Bachelard, 1953, Û. 92-93). √ ¯ËÌÈÎfi˜ fï˜ ͤÚÂÈ Î·È ‰ÂÓ ÂËÚ¿˙ÂÙ·È ·fi ÙÔ ÂÌfi‰ÈÔ ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ‚¿ÚÔ˘˜. •¤ÚÂÈ fiÙÈ Ô Ê˘ÛÈÎfi˜ ·›ÚÂÈ ÙȘ ˘Ôı¤ÛÂȘ Î·È Â›Ì·ÛÙ Û ı¤ÛË ÒÛÙ ӷ ÌÂÙ·ÊÚ¿˙Ô˘Ì Û «Ú·ÏÈÛÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· ÙȘ ‰È¿ÊÔÚ˜ Û¯¤ÛÂȘ Ô˘ ÂÎÊÚ¿˙ÔÓÙ·È ÛÙËÓ ıÂÙÈÎÈÛÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ·. ∏ Ú·ÏÈÛÙÈ΋ ÁÏÒÛÛ· Â›Ó·È ÈÔ ‰˘Ó·Ù‹ …ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÛÙÔÓ ¯ËÌÈÎfi Ó· ÚÔÛËψı› ÛÙ· ·ÙÔÌÈÎÈÛÙÈο Û¯‹Ì·Ù·, ¯ˆÚ›˜ Ó· ÂÁηٷÏ›ÂÈ ÙË Û‡ÓÂÛË Ô˘ Â›Ó·È Ô ÓfiÌÔ˜ ÛÙÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ» (Bachelard, 1953, Û. 92-93).
58
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
¶·Ú¿, fï˜, ÙËÓ ·Í›· ÙˆÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓˆÓ ·Ô‰Ô¯ÒÓ Î·Ù¿ ÙËÓ ÂÎÙ¤ÏÂÛË Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ Ô Bachelard ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· Ù›ıÂÓÙ·È, ÏfiÁˆ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ·Ô‰Ô¯ÒÓ, Ï·Óı·Ṳ̂ӷ ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘ Ù‡Ô˘: Ú·ÏÈÛÌfi˜ ‹ ıÂÙÈÎÈÛÌfi˜; ∞Ó «ı¤ÏÂÈ Ó· ·ÔÌ·ÎÚ˘Óı› ηÓ›˜ ·fi ÙȘ ÁÂÓÈΤ˜ ı¤ÛÂȘ, ·Ó ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÔ˘Ì ÙȘ ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ ·Í›Â˜ ÛÙÔ Â›Â‰Ô ÙˆÓ È‰È·›ÙÂÚˆÓ ÚÔ‚ÏËÌ¿ÙˆÓ» (Bachelard, 1953, Û. 92-93), ı· ‰Ô‡Ì fiÙÈ Ô «ıÂÙÈÎÈÛÌfi˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÙfiÛÔ Â‡ÎÔÏÔ Ó· ·Ú·ÌÂÚÈÛÙ› Î·È Ô ›‰ÈÔ˜ Ô Ú·ÏÈÛÌfi˜ ·ÏÏ¿˙ÂÈ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ·ÏÏ¿˙ÔÓÙ·˜ ›‰Ի (Bachelard, 1953, Û. 92-93). ªfiÓÔ Ë ·Ó¿‰ÂÈÍË Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ Ù˘ ¯ËÌÈ΋˜ Ô˘Û›·˜ ̤۷ ·fi ÙË ‰ÔÌ‹ Ù˘ Î·È ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Ô˘ ÙË Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡Ó, Ô ‰È·Ú΋˜ ¤ÏÂÁ¯Ô˜ ıˆڛ·˜ Î·È ÂÈÚ¿Ì·ÙÔ˜, Û οı ÛÙÈÁÌ‹ ÙÔ˘ ÈÛÙÔÚÈÎÔ‡ Ù˘ Á›ÁÓÂÛı·È, ı· ·Ú¿ÁÂÈ Î·È ÙË ÁÓÒÛË Ù˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ¿˜ Ù˘. ŒÙÛÈ ·fi ÙÔ ıÂÙÈÎÈÛÌfi Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ (Û¯ÂÙÈÎfi ·ÙÔÌÈÎfi ‚¿ÚÔ˜) ÛÙÔ Ú·ÏÈÛÙÈÎfi ·fiÏ˘ÙÔ ·ÙÔÌÈÎfi ‚¿ÚÔ˜, Ë ËÏÂÎÙÚÔÓÈa΋ ·Ó¿‰ÂÈÍË ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ Ù‡ˆÓ ·ÙfiÌÔ˘ «ı· ÌÂÙ·ÎÈÓ‹ÛÂÈ Î·È ı· ηı·Ú›ÛÂÈ ÙÔ Ú·ÏÈÛÌfi Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ» (Bachelard, 1953, Û. 92-93). ∆fiÙÂ Ë Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ηٿٷÍË ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÛÙÔÓ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi ›Ó·Î· ·ÔÎÙ¿ ÌÈ· «Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· ÈÔ ·ÊËÚË̤ÓË: Ë ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ·ÚÈıÌÔ‡» (Bachelard, 1953, Û. 92-93). √ ·ÚÈıÌfi˜ ·˘Ùfi˜ Ô˘ «ÛÙËÓ ·Ú¯‹ ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi˜ Ù·ÎÙÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜, ÙÂÏÈο ‹Ù·Ó Ô ·ÚÈıÌfi˜ Ô˘ ηıfiÚÈ˙ ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙˆÓ ÛÙÔȯÂȈ‰ÒÓ Ô˘ÛÈÒÓ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÙˆÓ ÔÚÈ˙fiÓÙÈˆÓ ÁÚ·ÌÌÒÓ ÛÙÔÓ ¶›Ó·Î· Mendeleev. ºÈÏÔÛÔÊÈο Ë ÚfiÔ‰Ô˜ Ô˘ ÂÈÙ‡¯ıËΠÛÙÔ Â›Â‰Ô Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ·ÚÈıÌÔ‡ Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ÛÙÔ ¤Ú·ÛÌ¿ Ù˘ ·fi ÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ˆ˜ Ù·ÎÙÈ΋˜ Û ·fiÏ˘ÙË. ªÔÚ¤Û·Ì ӷ ηٷϿ‚Ô˘Ì fiÙÈ Ì ·˘Ù‹ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· fi¯È ÌfiÓÔ Ù·ÍÈÓÔÌÔ‡Û·Ì ٷ ÛÙÔȯ›· ·ÏÏ¿ fiÙÈ ÌÂÙÚÔ‡Û·ÌÂ Î·È Î¿ÙÈ. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ, ‰›Ï· ·fi ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÂÁηı›ÛÙ·Ù·È ÌÈ· ÁÂÈÙÔÓÈ΋ ¤ÓÓÔÈ· ·ÏÏ¿ ÈÔ Ú·ÏÈÛÙÈ΋, Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ËÏÂÎÙÚÔÓȷ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ Ô˘ ‹Ù·Ó ηı’ ÔÏÔÎÏËÚ›·Ó Ù˘ ÏÔÁÈÛÙÈ΋˜ ·ÚÌÔ‰ÈfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ËÏÂÎÙÚÔÓ›ˆÓ. ŒÙÛÈ ·fi ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·ÈÒÓ· Ë Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁ›· ÙˆÓ ÛÙÔȯÂȈ‰ÒÓ Ô˘ÛÈÒÓ ¯ˆÚ›ÛÙËΠÛÙ· ‰‡Ô Î·È ÌÈ· ËÏÂÎÙÚÔÓȷ΋ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ ÂÁηıȉڇıËΠˆ˜ ‚¿ÛË Ù˘ ¯ËÌÈ΋˜ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ Mendeleev. ∞fi ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ ·˘Ùfi ÔÈ ıˆڛ˜ Ù˘ ‡Ï˘ ˘Ô‰¤¯ıËÎ·Ó ÔÏÔη›ÓÔ˘ÚÁÈÔ˘˜ Ù‡Ô˘˜ ÂÍËÁ‹ÛÂˆÓ ‚·ÛÈṲ̂ÓÔ˘˜ Û ¤Ó·Ó ·ÏËıÈÓfi ÙÔ̤· ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡ ÂÊԉȷṲ̂ÓÔ Ì ·˘ÙfiÓÔ̘ ·Ú¯¤˜: Ë Î‚·ÓÙÔÌ˯·ÓÈ΋. ŒÓ· ηÈÓÔ‡ÚÁÈÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ, ÙÔ ËÏÂÎÙÚfiÓÈÔ, ·Ó·˙ËÙ¿ Ú¿ÁÌ·ÙÈ ·Ú¯¤˜ ÂȉÈ΋˜ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘, fiˆ˜ Ë ··ÁÔÚ¢ÙÈ΋ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ Pauli» (Bachelard, 1953, Û. 92-93).
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
59
∞ÙÔÌÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜ √ ·ÙÔÌÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜ ηٿ ÙÔÓ Bachelard «‹Ù·Ó […] Ë ·fi‰ÂÈÍË ÙˆÓ Ù·ÎÙÈÎÒÓ ‰È·Ù·Ú·¯ÒÓ ÙÔ˘ ¶›Ó·Î· ÙÔ˘ Mendeleev Ô˘ fiÊÂÈÏ ӷ ¯·Ú¿ÍÂÈ ÙÔ ‰ÚfiÌÔ ÌÈ·˜ ¤ÓÓÔÈ·˜ ηٷÏËÎÙÈο ÁfiÓÈÌ˘, Ù˘ ÔÔ›·˜ Ô Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi˜ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÌÈ· ÚfiÔ‰Ô ÙfiÛÔ Û˘Ó¯‹, Ô˘ ‰ÂÓ ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ì ηϿ ÙË ÛÙÈÁÌ‹ ηٿ ÙËÓ ÔÔ›· Ë ¤ÓÓÔÈ· ·˘Ù‹ ÂÈ‚Ï‹ıËΠÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË […]. ¢›¯ˆ˜ ¿ÏÏÔ, ı· Ê·ÈÓfiÙ·Ó Ôχ ÙÔÏÌËÚfi Ó· ÂÁηٷÏ›„ÂÈ Î·Ó›˜ Ù· ·ÙÔÌÈο ‚¿ÚË ˆ˜ ‚¿ÛË Ù˘ Ù·ÍÈÓfiÌËÛ˘. ∞ÔηχÙÔÓÙ·Ó Ú¿ÁÌ·ÙÈ ˆ˜ ·Ú¿ÌÂÙÚÔÈ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ¢·›ÛıËÙ˜, ÍÂÂÚÓÒÓÙ·˜ ¿ÓÙˆ˜ ÙËÓ ··Ú·›ÙËÙË ·ÎÚ›‚ÂÈ· ÛÙËÓ Ù·ÍÈÓfiÌËÛË ÙˆÓ ÁÂÓÈÎÒÓ È‰ÈÔًوÓ. ∞fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÌÂÚÈ¿, ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·ÈÒÓ· ‰ÂÓfiÌ·ÛÙ·Ó Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο ÛÙÔ˘˜ ηı·Ú¿ Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘. ∂ÊfiÛÔÓ Ù· Ê·ÈÓfiÌÂÓ· Ì·˜ ÂÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ·ÏÏËϤÁÁ˘·, ÙÈ ÂӉȷʤÚÂÈ Ë Ú›˙· Ô˘ ¯ˆÚ›˜ ·ÌÊÈ‚ÔÏ›· Â›Ó·È ÁÈ· ¿ÓÙ· ÎÚ˘Ì̤ÓË Î¿Ùˆ ·fi ÙȘ ‰È·Û˘Ó‰¤ÛÂȘ Ù˘. ∆Ô Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ıÂÙÈÎfi ¤ÚÁÔ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÚÈÔÚÈÛÙ› ÛÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ÙˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ Î·È Û ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ·Ú¿ ÌfiÓÔ Ï›Á˜ ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ ÁÈ· ηı·Ú‹ ¢ÎÔÏ›· Ô˘ Ì·˜ οÓÔ˘Ó Ó· ÚÔÙÈÌ¿Ì ÌÈ· ÌÂÙ·‚ÏËÙ‹ ·fi ÌÈ· ¿ÏÏË. ŸÏ· ·˘Ù¿ Â›Ó·È ÂÚˆÙ‹ÛÂȘ ÁÈ· Ó· ·Ú·ÌÂÏ‹ÛÔ˘Ì οıÂ Û˘˙‹ÙËÛË ¿Óˆ ÛÙË ıÂÌÂÏÈÒ‰Ë Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÌÈ·˜ ÌÂÙ·‚ÏËÙ‹˜ Ô˘ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È ÛÙË ‚¿ÛË ÌÈ·˜ Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁÈ΋˜ ÂÚÈÁÚ·Ê‹˜. ∂Í¿ÏÏÔ˘, ÂÊfiÛÔÓ ·ÏÏ¿˙Ô˘Ì ÌÂÙ·‚ÏËÙ‹ ÁÈ·Ù› Ó· ÌËÓ ˘ÈÔıÂÙ‹ÛÔ˘Ì ÌÈ· ÌÂÙ·‚ÏËÙ‹ Ô˘ Ó· Â›Ó·È ÂÌÊ·Ó‹˜ ÛÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ, ÌÈ· ÔÛfiÙËÙ· Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ ˘ÔÁÚ·ÌÌ›ÛÔ˘ÌÂ Î·È Ó· ÌÂÙÚ‹ÛÔ˘Ì Û ¤Ó· ›ڷ̷; ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿ ÌÈ· ÌÂÙ·‚ÏËÙ‹ Ô˘ ÌÔÈ¿˙ÂÈ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο „‡ÙÈÎË Â›Ó·È ·˘Ù‹ ÛÙËÓ ÔÔ›· ÙÂÏÈο ·Â˘ı˘ÓfiÌ·ÛÙ ÂÊfiÛÔÓ ‰È·Ï¤Í·Ì ˆ˜ ‚·ÛÈÎfi ηıÔÚÈÛÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙÔÓ ·Ïfi ·ÚÈıÌfi ÛÂÈÚ¿˜ Ô ÔÔ›Ô˜ fiÚÈ˙ ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ¯ËÌÈÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ ÛÙÔÓ ¶›Ó·Î· ÙÔ˘ Mendeleev, Û·Ó Ë ÛÂÏȉ·Ú›ıÌËÛË ÂÓfi˜ ‚È‚Ï›Ô˘ Ó· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ‰È·ÊˆÙ›ÛÂÈ ÙÔ Û¯¤‰ÈÔ. ª· ·˘Ùfi Ô˘ Â›Ó·È ·ÎfiÌË ÈÔ ÂÎÏËÎÙÈÎfi Â›Ó·È fiÙÈ ·˘Ù‹ Ë ÌÂÙ·‚ÏËÙ‹ Ô˘ ‹Ù·Ó ·Ú¯Èο ¤Ó· ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜, ¯ˆÚ›˜ ηÌÈ¿ ÂÌÂÈÚÈ΋ ¤ÓÓÔÈ·, ηÌÈ¿ ÔÛÔÙÈ΋ ¤ÓÓÔÈ·, ‹Ú ÛÈÁ¿ ÛÈÁ¿ ÌÈ· ÂÂÍËÁËÌ·ÙÈ΋ ·Í›· ÈÔ Ï·ÙÈ¿ Î·È ‚·ıÈ¿. ŒÁÈÓ ÌÈ· ıˆÚËÙÈ΋ ·Í›· ȉȷ›ÙÂÚ· ʈÙÂÈÓ‹ Î·È ˘Ô‚ÏËÙÈ΋. µÚ‹Î·Ì Û ·˘Ù‹ ÌÈ· Ôχ ·Ï‹ ·ÚÈıÌËÙÈ΋ ¤ÓÓÔÈ·. ∆ÒÚ· Â›Ó·È ·˘Ù‹ Ë ÌÂÙ·‚ÏËÙ‹ ·ÏÏËϤÁÁ˘· ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘ ÙˆÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ‰›ÓÂÈ ÙÔ Ì¤ÙÚÔ Ù˘ ¯ËÌÈ΋˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ» (Bachelard, 1932, Û. 133-135). ªÂ ÙÔÓ ·ÙÔÌÈÎfi ·ÚÈıÌfi, Ô ÔÔ›Ô˜ Â›Ó·È Ô ·ÚÈıÌfi˜ ÙˆÓ ËÏÂÎÙÚÔÓ›ˆÓ ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘ οı ¯ËÌÈÎÔ‡ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘, «ÊˆÙ›˙ÔÓÙ·È fiÏ· Û ÌÈ· ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· ËÏÂÎÙÚÔÓȷ΋ ÂÍ‹ÁËÛË Ù˘ ¯ËÌÈ΋˜ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋˜: Ë ·Ú¯‹ Ù˘ ηٿٷ͢ Â›Ó·È Ô ·ÙÔÌÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È ÙÔ ·ÙÔÌÈÎfi ‚¿ÚÔ˜. ∫·È Â¿Ó ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ÙÔ˘ Mendeleev ÌfiÚÂÛ ӷ
60
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› Â›Ó·È ÂÍ·ÈÙ›·˜ ÂÓfi˜ ·Ú·ÏÏËÏÈÛÌÔ‡ (ÂÍ¿ÏÏÔ˘ ·ÙÂÏÔ‡˜ ·Ú·ÏÏËÏÈÛÌÔ‡) ÌÂٷ͇ Ù˘ ·‡ÍËÛ˘ ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ‚¿ÚÔ˘˜ Î·È Ù˘ ·‡ÍËÛ˘ ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ·ÚÈıÌÔ‡. […] ∫·È Ó· ÙÒÚ· Ë Û‡Ó‰ÂÛË ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ·ÚÈıÌÔ‡ Ì ÙȘ ıˆڋÛÂȘ Ù˘ ‰ÔÌ‹˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ Ù‡Ô˘˜ ·ÙfïÓ. √È ¯ËÌÈΤ˜ ÂÚ›Ô‰ÔÈ (Ì‹ÎÔ˜ ÔÚÈ˙fiÓÙÈˆÓ ÁÚ·ÌÌÒÓ ÙÔ˘ ›Ó·Î·) ·Ó·Ù‡ÛÛÔÓÙ·È Ë Î·ıÂÌÈ¿ ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ÙÔÓ ÚÔԉ¢ÙÈο ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ ·ÚÈıÌfi ÙˆÓ ËÏÂÎÙÚÔÓ›ˆÓ ÛÙËÓ Â͈ÙÂÚÈ΋ ÛÙÈ‚¿‰· ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ·ÙfiÌˆÓ Ù˘ ÂÚÈfi‰Ô˘. ∂Í¿ÏÏÔ˘ Ë ˘fi‰ÂÈÍË ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ Û˘ÓfiÏˆÓ Á›ÓÂÙ·È Ì ÙÔÓ ·ÚÈıÌfi ÙˆÓ ËÏÂÎÙÚÔÓ›ˆÓ ÛÙËÓ Â͈ÙÂÚÈ΋ ÛÙÈ‚¿‰·. ŸÙ·Ó Ë Â͈ÙÂÚÈ΋ ÛÙÈ‚¿‰· ÂÚȤ¯ÂÈ ¤Ó· ËÏÂÎÙÚfiÓÈÔ ÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô Â›Ó·È ·ÏηÏÈÎfi, fiÙ·Ó […]. ŒÙÛÈ Ù· ¯ËÌÈο ۇ̂ÔÏ· Ô˘ ÙfiÛÔ ‰‡ÛÎÔÏ· Ù· Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛ·Ì Ì ÙËÓ Î·ı·Ú‹ ¯ËÌÈ΋ Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁ›· ‚ÔËıÔ‡ÌÂÓË ·fi Ù· ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· Ù˘ Û˘Ó‰˘·ÛÙÈ΋˜ ·Í›·˜ (Ûı¤ÓÔ˜) ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ, Ë ÔÔ›· ‹Ù·Ó Û˘Ó‰Â‰Â̤ÓË Ì ÙÔ˘˜ ÓfiÌÔ˘˜ ÙÔ˘ Faraday ÛÙËÓ ËÏÂÎÙÚfiÏ˘ÛË, ÂÍËÁÔ‡ÓÙ·È Û·ÊÒ˜ ËÏÂÎÙÚÈο ‹ ÁÈ· Ó· ÌÈÏ‹ÛÔ˘Ì ·ÎÚÈ‚¤ÛÙÂÚ· Ù· ¯ËÌÈο Û‡ÓÔÏ· ÂÍËÁÔ‡ÓÙ·È ËÏÂÎÙÚÔÓȷο» (Bachelard, 1953, Û. 95-97). ŒÙÛÈ Ë ¯ËÌÈ΋ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋ Ô˘ ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È ¿Óˆ Û ·˘Ù‹ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· «·ÔÎÙ¿ ¤Ó·Ó ηÈÓÔ‡ÚÁÈÔ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, ÙÔÓ ›‰ÈÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ô˘ ı¤Û·Ì ˘fi ÙÔ ÁÓÒÚÈÛÌ· ÂÓfi˜ ÂÊ·ÚÌÔṲ̂ÓÔ˘ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡. ∏ ËÏÂÎÙÚÔÓÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ï·Ì‚·ÓfiÌÂÓË ˆ˜ ηÈÓÔ‡ÚÁÈÔ˜ ÙÔ̤·˜ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡ ʈٛ˙ÂÈ ¤ÌÌÂÛ· ·ÏÏ¿ Û ‚¿ıÔ˜ ÙËÓ ÂÌÂÈÚÈ΋ Ì·˜ ÁÓÒÛË. √ ¶›Ó·Î·˜ ÙÔ˘ Mendeleev, ·Ó·‰ÈÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ˜ ÛÙÔ Â›Â‰Ô ÙˆÓ ÛËÌÂÚÈÓÒÓ ÁÓÒÛˆÓ, ¤¯ÂÈ ÚfiÛ‚·ÛË Û ¤Ó·Ó ·ÏËıÈÓfi ·ÚÈıÌËÙÈÎfi ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi Ù˘ ‡Ï˘» (Bachelard, 1953, Û. 95-97) ‰ËÏ. «Â›Ó·È Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ·ÚÈıÌËÙ‹ÚÈ Ô˘ Ì·˜ Ì·ı·›ÓÂÈ ÙËÓ ·ÚÈıÌËÙÈ΋ ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ Ô˘ Ì·˜ ‚ÔËı¿ÂÈ Ó· ·ÚÈıÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ì ÙË ¯ËÌ›·. ∫·È Ó· ˘ÔÏÔÁ›ÛÔ˘Ì ηϿ ·˘Ù‹ ÙËÓ Ô˘ÛÈÒ‰Ë ‰È·ÊÔÚ¿: Ë ‡ÏË ‰ÂÓ Â›Ó·È Ô˘ÛȈ‰Ò˜ ËÏÂÎÙÚÈ΋, Â›Ó·È ·ÚÈıÌËÙÈο ËÏÂÎÙÚÔÓȷ΋. ∏ ÂÈÛÙ‹ÌË Ù˘ ‡Ï˘ ‰È·Ê‡ÁÂÈ Ì ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·ӿÛÙ·ÛË ·fi ÙȘ ÔÓÂÈÚÔÔÏ‹ÛÂȘ ÙˆÓ ÈÚ·ÛÈÔÓ·ÏÈÛÙÒÓ ÊÈÏÔÛfiʈÓ. ŸÙÈ Ô ÈÚ·ÛÈÔÓ·ÏÈÛÌfi˜ ›¯Â Û·Ó Ô˘Û›· ˘Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È ˆ˜ ‰ÔÌ‹» (Bachelard, 1953, Û. 95-97). ŒÙÛÈ, ·fi ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·˘Ù‹ ıÂÒÚËÛË ÚÔ·ÙÂÈ ÌÈ· ·Ó·ÙÚÔ‹ Ù˘ ˘ÊÈÛÙ¿ÌÂÓ˘ Û¯¤Û˘ Ù˘ Ô˘Û›·˜ Î·È Ù˘ ÔÈfiÙËÙ·˜, ‰ËÏ·‰‹ ÌÈ· ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·ӿÛÙ·ÛË. °È· Ó· ηٷϿ‚ÂÈ Î·Ó›˜ ·˘Ù‹ ÙËÓ ·Ó·ÙÚÔ‹ Ô Bachelard Û˘ÌÏËÚÒÓÂÈ: «√È Ô˘ÛÈÒ‰ÂȘ ÔÈfiÙËÙ˜ Â›Ó·È ¿Óˆ ·fi ÙË ‰ÔÌÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË. ¢ÂÓ Â›Ó·È ·fi οو. √È ˘ÏÈΤ˜ ÔÈfiÙËÙ˜ Â›Ó·È ÁÂÁÔÓfiÙ· Ù˘ Û‡ÓıÂÛ˘, ‰ÂÓ Â›Ó·È ÁÂÁÔÓfiÙ· ÌÈ·˜ ÂÛˆÙÂÚÈ΋˜ Ô˘Û›·˜ ÙˆÓ Û˘ÓıÂÙÈÎÒÓ. ∞ÁÁ›˙Ô˘Ì ¤Ó· fiÚÈÔ ÁÈ· ÙÔ ÔÔ›Ô Ô Ú·ÏÈÛÌfi˜ ‰ÂÓ ÂÛˆÙÂÚÈ·ÂÙ·È, ·ÓÙ›ıÂÙ· Â͈ÙÂÚÈ·ÂÙ·È […]. £· Ú¤ÂÈ Ó· ηٷϿ‚Ô˘Ì fiÙÈ Ë ‰˘·‰ÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ËÏÂÎÙÚÔÓȷ΋˜ Î·È Ù˘ ¯ËÌÈ΋˜ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘ ·Ú·Û‡ÚÂÈ Û ÌÈ· ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Ô˘ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ·Ê‹ÛÂÈ Û ·ÎÈÓËÛ›· ÙËÓ ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙˆÓ
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
61
Ô˘ÛȈ‰ÒÓ ÔÈÔًوӻ (Bachelard, 1953, Û. 95-97). ∂›Û˘ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ηٷÛÙ‹ÛÔ˘Ì ۷ʤ˜ fiÙÈ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÂÚÈfi‰ˆÓ ÙÔ˘ ·Ú¯ÈÎÔ‡ ¶›Ó·Î· ÙÔ˘ Mendeleev, Ô˘ ‚·Û›˙ÔÓÙ·È ÛÙȘ ¯ËÌÈΤ˜ ÔÈfiÙËÙ˜, Î·È ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ÙÔ˘ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ›Ó·Î·, Ô˘ ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙȘ ËÏÂÎÙÚÔÓȷΤ˜ ‰Ô̤˜, ˘Ê›ÛÙ·Ù·È ÌÈ· Ô˘ÛÈ҉˘ ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋ ‰È·ÊÔÚ¿. √È ·Ú¯ÈΤ˜ ÂÚ›Ô‰ÔÈ ¤ÙÛÈ «fiˆ˜ ÂÌÊ·Ó›ÛÙËÎ·Ó ÛÙȘ ÂÌÂÈÚÈΤ˜ ÁÓÒÛÂȘ Â›Ó·È ÁÂÁÔÓfiÙ· ¯ˆÚ›˜ ÂÍ‹ÁËÛË. ™˘Óԉ‡ÔÓÙ·È ·ÎfiÌ· ·fi ÙË Û˘¯ÓfiÙËÙ· ÔÈÔًوÓ, Û˘¯Ó¿ ·Ó·ÎÚÈ‚ÒÓ Î·È Î·ÎÒ˜ ˘ÔÏÔÁÈṲ̂ӈÓ, fiˆ˜ ›¯·Ó ÌÂÏÂÙËı› ·fi ÙÔÓ Lothar Meyer. ŸÙ·Ó ÙÔ ¯ËÌÈÎfi Ûı¤ÓÔ˜ ÂÍËÁÂ›Ù·È ·fi ÙȘ ËÏÂÎÙÚÔÓȷΤ˜ ÔÚÁ·ÓÒÛÂȘ, Ô ·Ú¯ÈÎfi˜ ÂÌÂÈÚÈÛÌfi˜ ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È Û·Ó ÌÈ· ÚÒÙË ÁÓÒÛË, ÁÓÒÛË Ô˘ ‰È·ÈÛÙÒÓÂÈ ·ÏÏ¿ ‰ÂÓ ÂÍËÁ›. ∏ ËÏÂÎÙÚÔÓÈ΋ ıˆڛ· ·ÔÎÙ¿ ÙËÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘ ‰ÔÌÈ΋˜ ·ÈÙÈfiÙËÙ·˜ Ô˘ ÂÍËÁ› Ù· ÁÂÁÔÓfiÙ·. ªÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÈÂÚ·Ú¯›· ÛÙ· ÁÂÁÔÓfiÙ· Î·È ÛÙȘ ·Èٛ˜ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ηٷÚÁËı›» (Bachelard, 1953, Û. 95-97).
∏ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ Û˘Ó‰˘·ÛÙÈ΋˜ ·Í›·˜ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ (ÙÔ Ûı¤ÓÔ˜ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ) ∏ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ Û˘Ó‰˘·ÛÙÈ΋˜ ·Í›·˜ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ (ÙÔ Ûı¤ÓÔ˜ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ), fiˆ˜ Î·È Ë ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ·ÙÔÌÈÎÔ‡ ‚¿ÚÔ˘˜, ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Î·È ·˘Ù‹ Û ‰˘Ô ηÙ¢ı‡ÓÛÂȘ: Ë ÌÈ· Û˘ÛÙËÌ·ÙÔÔÈ›, οو ·fi ÙÔ ¯ËÌÈÎfi Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ÙÔ˘ Ûı¤ÓÔ˘˜ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ, ÙËÓ Î·ı·Ú‹ ¯ËÌÈ΋ ¿Ô„Ë Î·È Ë ¿ÏÏË ÙËÓ ËÏÂÎÙÚÔÓȷ΋ ‰ÔÌ‹. °È· ÙȘ ‰˘Ô ·˘Ù¤˜ ·fi„ÂȘ Ô Bachelard ·Ó·Ê¤ÚÂÈ: «∂ÊfiÛÔÓ ÙÔ ÂÓÙÔÈṲ̂ÓÔ ËÏÂÎÙÚfiÓÈÔ ‰ÂÓ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ Ì˯·ÓÈ΋, ÂÊfiÛÔÓ ÙÔ ËÏÂÎÙÚfiÓÈÔ ÛÙÔ ¿ÙÔÌÔ Î·È ÙÔ ÌfiÚÈÔ ˘·ÎÔ‡ÂÈ ÛÙȘ ·Ú¯¤˜ Ù˘ ΂·ÓÙÈ΋˜ Ì˯·ÓÈ΋˜, Ô‰ËÁԇ̷ÛÙ Û ÌÈ· ıÂÌÂÏȷ΋ ‰È·ÏÂÎÙÈ΋. ∂›Ó·È ÌÈ· ÚÈ˙È΋ ÌÂÙ·ÚÚ‡ıÌÈÛË [˘ÔÁÚ¿ÌÌÈÛË ‰È΋ ÌÔ˘] ηٷÓfiËÛ˘ ÙˆÓ Ê·ÈÓÔÌ¤ÓˆÓ Ô˘ ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È ·Ó ı¤ÏÔ˘Ì ӷ ·Ú·‚¿ÏÏÔ˘Ì ÙȘ ÎÏ·ÛÈΤ˜ ¯ËÌÈΤ˜ ÂÂÍËÁ‹ÛÂȘ Î·È ÙȘ ËÏÂÎÙÚÔÓȷΤ˜ ÂÂÍËÁ‹ÛÂȘ» (Bachelard, 1953, Û. 138). µ¤‚·È· ÙfiÛÔ Ë ¯ËÌÈ΋ ÂÍ‹ÁËÛË fiÛÔ Î·È Ë ËÏÂÎÙÚÔÓȷ΋ ÂÍ‹ÁËÛË ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó, ηٿ ÙÔÓ Bachelard, ÙȘ ‰˘Ô ÂΉԯ¤˜ ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ÓÔÌ›ÛÌ·ÙÔ˜, Ô˘ Ì·˜ ‰›ÓÔ˘Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ηٷϿ‚Ô˘Ì ÙÔ ›‰ÈÔ Ú¿ÁÌ· Ì ‰˘Ô ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ·fi„ÂȘ «ıÂÌÂÏÈÒÓÔÓÙ·˜ ̤۷ Ì·˜ ¤Ó· ›‰Ô˜ alter ego» (Bachelard, 1953, Û. 138). ∫·È Ô Bachelard Û˘Ó¯›˙ÂÈ: «√ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi˜, ‹‰Ë ÙfiÛÔ Î·ı·Ú¿ ÔÏÏ·Ï·ÛÈ·Ṳ̂ÓÔ˜ ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË Ì·ıËÌ·ÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›· ·fi ÙËÓ ÔÏÏ·ÏfiÙËÙ· ÙˆÓ ‚·ÛÈÎÒÓ ‰È·ÏÂÎÙÈÎÒÓ, ·fi ÙËÓ ·ÓÙ›ıÂÛË ÙˆÓ ·ÍȈ̿وÓ, ‰¤¯ÂÙ·È ÛÙÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ Ê˘ÛÈ΋˜ Î·È ¯ËÌ›·˜ ÌÈ· ÔÏÏ·ÏfiÙËÙ· ÁÚ·ÌÌÈ΋˜ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·˜ ÛÙԯ‡ÔÓÙ·˜ ÛÙÔ ›‰ÈÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ. ∞˘Ùfi˜ Ô ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi˜ ¤¯ÂÈ ‰ÈÏfi ‡ÊÔ˜, ·˘Ù¤˜ ÔÈ È‰¤Â˜ Ì ‰ÈÏ‹ ÈÛÙÔÚ›· ÚÔÛÙ¿˙Ô˘Ó Ó· ÍÂÊÔÚÙÒÛÔ˘Ì ÙÔ Ó‡̷ ·fi ÌÈ· Ôχ Ì·ÎÚÈÓ‹ ÈÛÙÔÚ›·.
62
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
∞˘Ù¤˜ ÔÈ ‰ÈϤ˜ ·ÏÏËÏÔ˘¯›Â˜ Ù›ÓÔ˘Ó Ó· Ì·˜ ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓ›ÛÔ˘Ó Ì¤Û· ÛÙËÓ ÔÚıÔÏÔÁÈ΋ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·». ∂‰Ò ·ÛΛ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Î·È ÎÚÈÙÈ΋ ÛÙÔÓ Hegel ÁÈ· ÙÔÓ ÁÚ·ÌÌÈÎfi ÙÔ˘ ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi, Ô ÔÔ›Ô˜ ·Ú·‚ϤÂÈ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÔÏÏ·ÏfiÙËÙ· Ù˘ ÁÚ·ÌÌÈ΋˜ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·˜ Ô˘ ÚÔÛÙ¿˙ÂÈ Ó· ÍÂÊÔÚÙÒÛÔ˘Ì ÙÔ Ó‡̷ ·fi ÌÈ· Ì·ÎÚÈÓ‹ ÈÛÙÔÚ›· Î·È Ó· Ì·˜ ÂÎÛ˘Á¯ÚÔÓ›ÛÂÈ Ì¤Û· ÛÙËÓ ÔÚıÔÏÔÁÈ΋ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·, Î·È ÂÈ̤ÓÂÈ ÛÙË ‰È·Ù‹ÚËÛË (Û˘Ó¤¯ÂÈ·) Ù˘ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ÁÚ·ÌÌ‹˜: «ŸÙ·Ó Ô Hegel ÌÂÏÂÙÔ‡Û ÙÔ Âڈ̤ÓÔ ÙÔ˘ ÔÚıÔÏÔÁÈÎÔ‡ ˘ÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ ÛÙË ÁÚ·ÌÌ‹ Ù˘ Ì¿ıËÛ˘, ‰ÂÓ ‰È¤ıÂÙ ·Ú¿ ¤Ó·Ó ÁÚ·ÌÌÈÎfi ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi Ô˘ ‰È·ÙËÚÂ›Ù·È ¯ÚÔÓÈο ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚÈ΋ ÁÚ·ÌÌ‹ Ù˘ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·˜ Ù˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ÙȘ ‰È·‰Ô¯ÈΤ˜ ÛÙÈÁ̤˜ ‰È·ÊfiÚˆÓ ‰È·ÏÂÎÙÈÎÒÓ Î·È Û˘Óı¤Ûˆӻ (Bachelard, 1953, Û. 138).
O Ã∏ªπ∫√™ ™Àªµ√§π™ª√™ ªÂ ÙËÓ ·Ô‰Ô¯‹ Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÙÔ˘ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘ ÙÔ˘ Lavoisier, Ù˘ ·ÙÔÌÈ΋˜ ıˆڛ·˜ ÙÔ˘ Dalton Î·È Ì ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ÁÚ·Ê‹˜ ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ Ù‡ˆÓ ÙÔ˘ Berzelius ηıÈÂÚÒÓÂÙ·È ÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÂÓÓÔÈÔÏÔÁÈÎfi Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ¯ËÌ›·˜, ÙÔ ÔÔ›Ô ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÌÈ· ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ‰È·ÏÂÎÙÈ΋, ÙË «‰È·ÏÂÎÙÈ΋ ÙÔ˘ ÔÏ˘ÊÈÏÔÛÔÊÈÛÌÔ‡» Ô˘ ¯·Ú·ÎÙ‹ÚÈ˙Â, ηٿ ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË Ù˘ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈ΋˜ ÙÔ˘ ›Ó·Î·, ÙȘ ¯ËÌÈΤ˜ ÂÍËÁ‹ÛÂȘ Î·È ÙȘ ËÏÂÎÙÚÔÓȷΤ˜ ‰Ô̤˜. ∞˜ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘Ì ÙË ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ ÙÔ˘ ¯ËÌÈÎÔ‡ Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌÔ‡. ø˜ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ô Bachelard ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ÙÔ ÌfiÚÈÔ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ Ô˘ Ô ·Ú¯ÈÎfi˜ ¯ËÌÈÎfi˜ ÙÔ˘ Ù‡Ô˜ ›ӷÈ: ∏2√ ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ·Ï‹˜ ¯ËÌÈ΋˜ Û˘ÁÁ¤ÓÂÈ·˜ ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ ÙÔ Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi ∏-√-∏ fiÔ˘ Ë ·‡Ï· ·Ó··ÚÈÛÙ¿ ÙËÓ ·Ï‹ Û˘ÁÁ¤ÓÂÈ·. ∂ÊfiÛÔÓ, ϤÂÈ Ô Bachelard, «Ú¤ÂÈ Ó· ‰È·ÎÚ›ÓÔ˘Ì ·fi Â‰Ò Î·È ÛÙÔ ÂÍ‹˜ ÙËÓ ËÏÂÎÙÚÔÛ˘ÁÁ¤ÓÂÈ· ·fi ÙËÓ ·Ï‹ Û˘ÁÁ¤ÓÂÈ·, ı· Ú¤ÂÈ Ô Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi˜ Ó· ¯ˆÚ›˙ÂÙ·È. °È· Ó· ˘Ô‰Â›ÍÔ˘Ì ÙËÓ ËÏÂÎÙÚÔÛ˘ÁÁ¤ÓÂÈ· ı· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ì ٷ ۇ̂ÔÏ· + Î·È – Ù· ÔÔ›· ·ÔÎÙÔ‡Ó ÌÈ· ËÏÂÎÙÚÈ΋ ¤ÓÓÔÈ·. ∆Ô ·ÓÈfiÓ ¤¯ÂÈ ÙÔ Û‡Ì‚ÔÏÔ + Î·È ÙÔ Î·ÙÈfiÓ ÙÔ Û‡Ì‚ÔÏÔ –. ŒÙÛÈ Ô ÂÙÂÚÔÔÏÈÎfi˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙÔ˘ ˘‰ÚԯψÚÈÎÔ‡ ÔͤԘ ÁÚ¿ÊÂÙ·È ∏+Cl- […]. ∞ÏÏ¿ Ò˜ Ó· ·Ó··Ú·ÛÙ‹ÛÔ˘Ì ÙË Û˘ÁÁ¤ÓÂÈ·; ∏ ·‡Ï· Ô˘ ‰È·ÙËÚ› ¤Ó· ˘ÔÓÔÔ‡ÌÂÓÔ
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
63
ÁÈ· ÙË ‰‡Ó·ÌË Ù˘ Û‡Ó‰ÂÛ˘ Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔÌ·ÎÚ˘Óı›. ∏ Û˘ÁÁ¤ÓÂÈ· ÔÊ›ÏÂÙ·È ÛÙÔ ˙¢Á¿ÚˆÌ· ÙˆÓ ËÏÂÎÙÚÔÓ›ˆÓ. ∂›Ó·È ÏÔÈfiÓ Ôχ Ê˘ÛÈÎfi Ó· ·Ó··Ú·ÛÙ‹ÛÔ˘Ì ÌÈ· ¤ÓˆÛË Û˘ÁÁ¤ÓÂÈ·˜ ‰˘Ô ÛËÌ›ˆÓ. ∂Ô̤ӈ˜ ÛÙË ı¤ÛË Ù˘ ·‡Ï·˜ ı· Ï¿‚Ô˘Ì […] ‰˘Ô ÛËÌ›· οıÂÙ· ÙÔÔıÂÙË̤ӷ. ∞ÓÙ› ÙÔ˘ ¯ËÌÈÎÔ‡ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÔ‡ Û˘Ì‚fiÏÔ˘ (–) ı· ¤¯Ô˘Ì ÙÔ ¯ËÌÈÎfi ËÏÂÎÙÚÔÓÈÎfi Û‹Ì· (:) Î·È Ô Ù‡Ô˜ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ı· ›ӷÈ: ∏ √ ∏ ™ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ·˘Ùfi ÂÓÂÚÁÔÔÈÂ›Ù·È ÌÈ· ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ ÙfiÛÔ ÁÚ‹ÁÔÚË Ô˘ ı· ÌÔÚÔ‡Û ηÓ›˜ Ó· ·Ú·ÁÓˆÚ›ÛÂÈ ÙËÓ ·Í›·. ∞˘Ù‹ Ë ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Û˘Óı¤ÙÂÈ ‰˘Ô ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ÂÚÈfi‰Ô˘˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ù˘ ¯ËÌ›·˜ […]. ∞˘Ù‹ Ë ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Û˘Ó›ÛÙ·Ù·È ÛÙÔ Ó· ‰È·ÙËÚ‹ÛÂÈ ÙËÓ ·‡Ï·, ‰›ÓÔÓÙ¿˜ Ù˘ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ‰˘Ô ËÏÂÎÙÚÈÎÒÓ ÛËÌ›ˆÓ» (Bachelard, 1953, Û. 132-135). ŒÙÛÈ Ë ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ËÏÂÎÙÚÔÓÈ΋ ÌÔÚÊ‹ ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÙ·È, Û‡Ìʈӷ Ì ÙËÓ ÚfiÙ·ÛË ÙÔ˘ R.Robinson, ÛÙËÓ: ∏-√-∏ ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ô Eistert ÚÔÙ›ÓÂÈ ÌÈ· ÌÂÙ·ÙÚÔ‹ ÙÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘ Robinson. ™ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ÂχıÂÚÔ˘ ˙‡ÁÔ˘˜ ÙˆÓ ËÏÂÎÙÚÔÓ›ˆÓ Ó· ÙÂı› ÌÈ· ·‡Ï· ÂÊ·ÙfiÌÂÓË, ηٿ οÔÈÔÓ ÙÚfiÔ ÂÊ·ÙfiÌÂÓÔ ÛÙÔÓ ˘Ú‹Ó· ÙÔ˘ ÌÔÚ›Ô˘: ∏-√-∏ ∫·È ηٷϋÁÂÈ Ô Bachelard: «ŒÙÛÈ ÌÈ· Ì·ÎÚ¿ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ¯ËÌ›·˜ ı· Û˘ÓÔ„ÈÛÙ› ÛÙËÓ ·ÎÔÏÔ˘ı› ÛÂÈÚ¿ ÙˆÓ ÌÔÚÊÒÓ Ô˘ ·Ó··ÚÈÛÙÔ‡Ó ÙÔ ÌfiÚÈÔ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡: ∏2√
∏-√-∏
∏ √ ∏
∏-√-∏
°È· Ó· ÂÎÙÈÌ‹ÛÔ˘Ì ηϿ fiÏË ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Í›· ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÌÂÙ·ÙÚÔÒÓ ÙÔ˘ Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌÔ‡ ı· ¤Ú ӷ ÙËÓ ·Ú·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÔ˘Ì Û ÈÔ Û‡ÓıÂÙ˜ ÌÔÚʤ˜ ·’ ·˘Ù¤˜ Ô˘ ·ÓÙÈÛÙÔÈ¯Ô‡Ó Û ¤Ó· ÌÈÎÚfi ÌfiÚÈÔ, fiˆ˜ ·˘Ùfi ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡. °È·Ù› ÙËÓ ÂÌ‚¤ÏÂÈ· fiÏˆÓ ÙˆÓ Î·Ù·Û΢¿ÛÈÌˆÓ ·ÍÈÒÓ ÌÔÚԇ̠ӷ ÙËÓ ÂÎÙÈÌ‹ÛÔ˘Ì ÛÙÔ Â›Â‰Ô ÙˆÓ ÈÔ ÔχÏÔÎˆÓ Û¯¤ÛˆÓ. ∂›Ó·È Ë Î·ÎÔÙ˘¯›· Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÎÙÂıÔ‡Ó Û ·ÏÔÔÈË̤Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ÂÓÒ Ë ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÛΤ„Ë ‰Ú· ÛÙȘ ÈÔ ÂÚ›ÏÔΘ ÂÚÈÙÒÛÂȘ. ŸÌˆ˜ Ô ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜ ı· ¤Ú ӷ
64
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
‰Â›ÍÂÈ ÂÌÈÛÙÔÛ‡ÓË ÛÙÔÓ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ·. √ ¯ËÌÈÎfi˜ ‰ÂÓ ‰˘ÛÎÔχÂÈ Ù· ۇ̂ÔÏ¿ ÙÔ˘ ÂÏ·ÊÚ¿ ÙË Î·Ú‰›·, ·ÏÏ¿ ͤÚÂÈ fiÙÈ Ú¤ÂÈ Ó· Ù· ηٷÛÙ‹ÛÂÈ Î·Ù¿ÏÏËÏ· Û ÌÈ· ÂÈÛÙ‹ÌË Ô˘ Á›ÓÂÙ·È ÂÚ›ÏÔÎË ÚÔԉ‡ÔÓÙ·˜. ∂‰Ò ÛÙËÓ ·Ï‹ ÁÚ·ÌÌ‹ Ô˘ ˘Ô‰Â›Í·ÌÂ Â›Ó·È ÁÂÁÔÓfi˜: Ô Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈÔ˜ Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi˜ ÂÚȤ¯ÂÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÛΤ„ÂȘ ·fi ÙÔÓ ·ÏÈfi. ∂ÁÎÏ›ÂÈ fi¯È ÌfiÓÔ ÌÈ· Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÚÔfi‰ˆÓ ·ÏÏ¿ ʤÚÓÂÈ ·ÎfiÌ· ˘Ô‰Â›ÍÂȘ ÛÙËÓ ÂÌÂÈÚÈ΋ ¤Ú¢ӷ. √ Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌfi˜ ‚ÂÏÙȈ̤ÓÔ˜, ÂÌÏÔ˘ÙÈṲ̂ÓÔ˜, ¤¯ÂÈ ¤ÙÛÈ ÌÈ· οÔÈ· ˘fiÛÙ·ÛË, ¤Ó· ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈÎfi ‚¿ıÔ˜. ŒÓ·˜ ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜ ı· ¯·ÌÔÁÂÏ¿ÛÂÈ ¯ˆÚ›˜ ·ÌÊÈ‚ÔÏ›· fiÙ·Ó ı· ‰È·‚¿ÛÂÈ, ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ÙË Ï¤ÍË ÙÔ˘ Robinson, fiÙÈ Ë ·‡Ï· ·¤ÎÙËÛÂ Ô˘Û›·…∆ËÓ ¤ÎÊÚ·ÛË fï˜ ‰ÂÓ ÙËÓ ÁÚ¿ÊÂÈ Ù˘¯·›· Ô ¯ËÌÈÎfi˜… ∞ÚΛ Ó· Û˘ÏÏÔÁÈÛÙ› ηÓ›˜ ÙË ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Ô˘ ÍÂÎÈÓ¿ÂÈ ·fi ÙË Û˘Ì‚·ÙÈ΋ ·‡Ï·, ÂÚÓ¿ÂÈ Ì¤Û· ·fi ÌÈ· ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ˙‡ÁÔ˘˜ ÙˆÓ ËÏÂÎÙÚÔÓ›ˆÓ, ·ӤگÂÙ·È ÛÙËÓ ·‡Ï· ÊÔÚو̤ÓË Ì ¤ÓÓÔÈ·, ÁÈ· Ó· ηٷϿ‚ÂÈ Î·Ó›˜ ÙËÓ ·ÎÚ›‚ÂÈ· Ù˘ Ô˘ÛÈÒ‰Ô˘˜ ˘fi‰ÂÈ͢ ÙÔ˘ Robinson» (Bachelard, 1953, Û. 132-135).
∏ «∫√π¡ø¡π∫√¶√π∏™∏» ∆∏™ ∂¶π™∆∏ª√¡π∫∏™ ¶ƒ∞∫∆π∫∏™ ∆∏™ Ã∏ª∂π∞™ ∆Ô ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈÎfi ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ Bachelard Û˘Ó›ÛÙ·Ù·È ÛÙË «ÌÂϤÙË ÙˆÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ÙÚfiˆÓ Ì ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÒÓÂÙ·È Ë ‰È·‰Èηۛ· ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ·ÏËıÂÈÒÓ Ì¤Û· ÛÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ» (Lecourt, 1984). ŒÙÛÈ ÛËÌ·‰Â‡ÂÙ·È ·fi ‰˘Ô ·ÏÏËÏÔÂÍ·ÚÙÒÌÂÓ˜ Î·È ÛÙ·ıÂÚ¤˜ ¤ÁÓÔȘ: Û ÌÈ· ‰È·Ú΋ ÔÏÂÌÈ΋ Ì ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ·Ú·ÏÏ·Á‹ ÙÔ˘ ȉ·ÏÈÛÌÔ‡ Î·È Ì ÙËÓ ·ÂÈÎfiÓÈÛË fiÏˆÓ ÂÎÂ›ÓˆÓ ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ Ô˘ ÚÔηÏÔ‡Ó ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌÔ‡˜ Î·È ·Ó·‰ÈÔÚÁ·ÓÒÛÂȘ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ‰Ô˘ÏÂÈ¿˜ ÛÙȘ Ê˘ÛÈÎÔ¯ËÌÈΤ˜ ÂÈÛً̘ (Lecourt, 1984). ∆· ÁÂÁÔÓfiÙ· ·˘Ù¿ ÂÓÙÔ›˙ÔÓÙ·È ÛÙË Û‡Ó‰ÂÛË ‰˘Ô ‰È·ÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ: ÌÈ· ‰È·‰Èηۛ· ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ Ô˘ ·ÔηÏ› «ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛË» Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ‰Ô˘ÏÂÈ¿˜, ¤Ó·Ó fiÏÔ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÔÚıÔÏÔÁÈÎfi «Î·Ù·ÌÂÚÈÛÌfi» ηıËÎfiÓÙˆÓ Î·È ÌÈ· fiÏÔ Î·È ÛÙÂÓfiÙÂÚË «Û˘ÓÂÚÁ·Û›·» ÙˆÓ ÂÚÁ·˙ÔÌ¤ÓˆÓ Ì¤Û· ÛÙËÓ «ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ fiÏË». √È ÌÔÚʤ˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÛˆÙÂÚÈ΋˜ ‰È·‰Èηۛ·˜ ηıÔÚ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙË ÓfiÚÌ· Ô˘ ıÂÛ›˙ÂÈ Ë ·Ï‹ıÂÈ· ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÁÓÒÛˆÓ: ÛÙÔ ‚·ıÌfi Ô˘ Ë ‰È·‰Èηۛ· ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÁÓÒÛÂˆÓ Á›ÓÂÙ·È Î¿Ùˆ ·fi ÈÛÙÔÚÈο ηıÔÚÈṲ̂Ó˜ Û¯¤ÛÂȘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ˘fiÎÂÈÙ·È ÛÙË ÓfiÚÌ· Ù˘ ·Ï‹ıÂÈ·˜, ‰ËÏ·‰‹ Ë ÓfiÚÌ· Ù˘ Â›Ó·È ÙÔ ·ÏËı¤˜. ∏ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ fï˜ ·˘Ù‹ ‰È·‰Èηۛ· ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÁÓÒÛÂˆÓ Â›Ó·È Ì¤ÚÔ˜, ÂÓÙ¿ÛÛÂÙ·È ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋. ∞ÏÏ¿ ·˘Ù‹ Ë ¤ÓÙ·ÍË Âȉڿ ·ÎfiÌ· Î·È Ì¤Û· ÛÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ‰È·‰Èηۛ·. ŒÙÛÈ ·ÚÂÌ-
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
65
‚·›ÓÔ˘Ó ÌË ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ› ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌÔ› ÛÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋. ∂‰Ò ÂÚȤ¯ÔÓÙ·È ÔÈ ˘ÏÈÎÔ› fiÚÔÈ Ô˘ ηıÔÚ›˙Ô˘Ó ·˘Ù¤˜ ÙȘ ·ÚÂÌ‚¿ÛÂȘ, ·È‰·ÁˆÁÈ΋ ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ, ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ‚È‚Ï›·, ‚È‚ÏÈÔı‹Î˜, ÂÈÛÙËÌÔÓÈο fiÚÁ·Ó· (Lecourt, 1984). ∏ ·Ó¿Ï˘ÛË ·˘Ù‹ ÙÔ˘ Bachelard Â›Ó·È ‚·ıÈ¿ ˘ÏÈÛÙÈ΋ Î·È ‰È·Ù˘ˆÌ¤ÓË Ì ̷ÚÍÈÛÙÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜ ·fi ÙÔÓ Althusser (Althusser, 1978b) ÂÚ› Ù˘ Û¯¤Û˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡ Î·È ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘, ÔÈ Â͈ÙÂÚÈÎÔ› ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌÔ› ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ú¿ ÔÈ «ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ›», «ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ›», «ÔÏÈÙÈÎÔ›», «È‰ÂÔÏÔÁÈÎÔ›» fiÚÔÈ ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ˘fiÎÂÈÓÙ·È ÛÙÔ˘˜ ÂÛˆÙÂÚÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜ (ÙË ÓfiÚÌ· ÙÔ˘ ·ÏËıÔ‡˜) Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜. ∂›Ó·È ÂÔ̤ӈ˜ ·‰‡Ó·ÙÔÓ Ó· Û˘Ì‚Â› Á¤ÓÂÛË ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÂÓÓÔÈÒÓ ÛÙË ‚¿ÛË fiÛˆÓ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙÔ› ˆ˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ›, ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ› ‹ „˘¯ÔÏÔÁÈÎÔ› fiÚÔÈ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ Î·È ·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙÔ ‰‡ÛÎÔÏÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ·Ú¤Ì‚·Û˘ ÙˆÓ ˘ÔÎÂÈÌ¤ÓˆÓ (ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ, Ù˘ ·ÙÔÌÈ΋˜ „˘¯ÔÏÔÁÈ΋˜ ÙÔ˘˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·˜) ÛÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋. ∞fi Â‰Ò ·Ó·Î‡ÙÂÈ Î·È ÙÔ ˙‹ÙËÌ· ÙˆÓ ÂÌÔ‰›ˆÓ ÙÔ˘ Bachelard. ŒÙÛÈ, ηٿ ÙË ‰ÈÂÍ·ÁˆÁ‹ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ ·fi ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ fiÏË Î·È Ù˘ «ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔ›ËÛ˘» Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÙÔ˘˜ ÂÚÁ·Û›·˜ ˘ÂÈÛ¤Ú¯ÔÓÙ·È ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ Â͈ÙÂÚÈÎÔ› fiÚÔÈ, Ô˘ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÙÂıÔ‡Ó Û ¤ÏÂÁ¯Ô, fiˆ˜ Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ù˘ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ÙˆÓ ˘ÏÒÓ, Ù˘ ·ÏfiÙËÙ·˜ (ÙÔ ·Ïfi ˆ˜ ÙÔ fiÚÈÔ Ù˘ ·Ó¿Ï˘Û˘), Ù˘ ηı·ÚfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ·ÓÙȉڷÛÙËÚ›ˆÓ (Ë ‚ÈÔÌ˯·ÓÔÔ›ËÛË Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ·ÓÙȉڷÛÙËÚ›ˆÓ) ÎÏ. Î·È ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÂȉÚÔ‡Ó ÛÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ‰È·‰Èηۛ· Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘. ∆¤ÏÔ˜, ÔÈ ¤ÓÓÔȘ ÙÔ˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ ·ÓÙÈÎÂÈ̤ÓÔ˘ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ˘Ê›ÛÙ·ÓÙ·È ‰È·ÚÎÒ˜ ¤ÏÂÁ¯Ô ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ ÂÌÂÈÚÈÎfi ÙÔ˘˜ ̤ÚÔ˜ Ô˘ ·Ô‰›‰ÂÙ·È Û Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜. ∆·˘Ùfi¯ÚÔÓ·, fï˜, ÙÔ ÂÌÂÈÚÈÎfi ̤ÚÔ˜ ÙˆÓ ÂÓÓÔÈÒÓ ‰È·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ ÙËÓ ·fi‰ÔÛË ÙˆÓ ÂÓÓÔÈÒÓ ·˘ÙÒÓ ÛÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ. ŒÙÛÈ, Ë ‡·ÚÍË ÂÓfi˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡ ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÛÙȘ ÂÈÚ·Ì·ÙÈΤ˜ Ù¯ÓÈΤ˜ Ó· ÂÈÙÂϤÛÔ˘Ó ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘˜, ‰ËÏ·‰‹ ÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô Ù˘ ÈÛ¯‡Ô˜ ÙˆÓ ·ÓÙ›ÛÙÔȯˆÓ Û¯¤ÛÂˆÓ ÌÂٷ͇ ÙˆÓ ÂÓÓÔÈÒÓ (ª·ÏÙ¿˜, 1991). ∆· ÂÌfi‰È· ηٿ ÙÔ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÂÓÓÔÈÒÓ Ú·ÁÌ·Ù‡ÂÙ·È Â‰Ò Ô Bachelard.
√ÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ· ªÂ ÙËÓ ÂÁηٿÏÂÈ„Ë ÙˆÓ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Î·È Ì¤¯ÚÈ ÙËÓ ·Ô-
66
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
‰Ô¯‹ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÙÔ˘ Lavoisier ÌÂÛÔÏ·‚› ÌÈ· ÂÚ›Ô‰Ô˜ ÛÙËÓ ÔÔ›· ·ӷÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È Ë ·¤Ú·ÓÙË ÔÈÎÈÏ›· ÙˆÓ ÛÙÂÚÂÒÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ, Ë ¤Ú¢ӷ ÛÙÚ¤ÊÂÙ·È ÛÙË ÌÂϤÙË ÙˆÓ Á‹ÈÓˆÓ ˘ÏÒÓ Î·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ÂȯÂÈÚÂ›Ù·È Ë ÂÏ¿ÙÙˆÛË ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÔÈÎÈÏ›·˜ Ì ÙËÓ Ù·ÍÈÓfiÌËÛ‹ Ù˘. ŒÙÛÈ ÂÁηٷÏ›ÊıËÎÂ Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ «ÂÛˆÙÂÚÈ΋˜ ÔÈÎÈÏ›·˜» (Bachelard, 1953, Û. 62-63) ÙˆÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ Î·È ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎÂ Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ «ÂÛˆÙÂÚÈ΋˜ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·˜» (Bachelard, 1953, Û. 62-63). ªÈ· ‡ÏË ıˆÚÔ‡Ù·Ó ÔÌÔÁÂÓ‹˜ fiÙ·Ó ÌÂÙ·‚¿ÏÏÔÓÙ·˜ ÙËÓ ÔÛfiÙËÙ¿ Ù˘ ‹ ÙÔ Û¯‹Ì· Ù˘ ‰ÂÓ ÌÂÙ·‚·ÏÏfiÙ·Ó Ë Ô˘Û›· Ù˘ (Ô˘ ‹Ù·Ó ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓ‹˜ ÂÌÂÈÚ›·˜). ∏ ·ÓÙ›ÏË„Ë ·˘Ù‹ Ù˘ ÂÛˆÙÂÚÈ΋˜ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·˜ Ù˘ ‡Ï˘ ÎÈÓËÙÔÔÈ› ¤Ó·Ó ηْ ·Ú¯‹Ó ÂÍÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi: «ªÂ ÙË ıÂÒÚËÛË ÙˆÓ ÔÌÔÁÂÓÒÓ Ô˘ÛÈÒÓ Â›Ó·È ‰˘Ó·Ùfi˜ ¤Ó·˜ ·˘ÛÙËÚfi˜ ηÚÙÂÛÈ·ÓÈÛÌfi˜. º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ¤Ó· ›‰Ô˜ ˘ÏÈ΋˜ ÏÔÁÈ΋˜ ‚·ÛÈṲ̂ÓË ÛÙË ¯ËÌÈ΋ ÂÌÂÈÚ›· ¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ÙȘ ÔÌÔÈÔÁÂÓ›˜ ‡Ï˜ fiˆ˜ Ë Ù˘È΋ ÏÔÁÈ΋ ¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ÙÔ˘˜ Ôχ ηıÔÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ fiÚÔ˘˜» (Bachelard, 1953, Û. 62-63). ¶Ò˜ ÙÒÚ· Ô ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi˜ ·˘Ùfi˜ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ ÙËÓ ÂÁ΢ÚfiÙËÙ¿ ÙÔ˘; √ ¯ËÌÈÎfi˜, ϤÂÈ Ô Bachelard, «ÚÈÓ Î·Ù·Ï‹ÍÂÈ ÛÙÔ Â˘ÚÂÙ‹ÚÈÔ ÙˆÓ ÔÌÔÈÔÁÂÓÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ, ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ, ¤¯ÂÈ ·Ó¿ÁÎË ·fi ÔÏ˘¿ÚÈı̘ ·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ Î·È ÂÌÂÈڛ˜. ∏ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ‰ÂÓ ÚÔÛʤÚÂÈ Û˘¯Ó¿ ·Ú¿ ¯ÔÓ‰ÚÔÂȉ‹ ÎÚ¿Ì·Ù·, Û˘Áί˘Ì¤Ó˜ ˘ÏÈΤ˜ ÔÈÎÈϛ˜. ªÈ· «¿ÌÂÛË ·Ó¿Ï˘ÛË» Â›Ó·È ÏÔÈfiÓ ÌÈ· ··Ú·›ÙËÙË ÚÔÂÈÛ·ÁˆÁÈ΋ Ù¯ÓÈ΋. ∞ÏÏ¿ Ë ÂÓ ÏfiÁˆ ÛÙÔȯÂÈ҉˘ Ù¯ÓÈ΋ ¤¯ÂÈ Î·È ·˘Ù‹ ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘» (Bachelard, 1953, Û. 6263). ∫·È fiÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ·˘Ù‹˜ Ù˘ Ù¯ÓÈ΋˜ Ù˘ ·Ó¿Ï˘Û˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È Î¿ÙÈ ÙÔ ÛÙ·ıÂÚfi: «π‰Ô‡ ¤Ó· ÁÓÒÚÈÛÌ· ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈ̤ÓÔ˘ÌÂ: Ë Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁ›· ÙˆÓ ÔÌÔÁÂÓÒÓ Ô˘ÛÈÒÓ ·Ó Î·È ÌÔÚ› ˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ‚ÚÂÈ ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ÛÙȘ Ê˘ÛÈΤ˜ Ô˘Û›Â˜ Â›Ó·È ·ÏÏËϤÁÁ˘· ÌÈ·˜ Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÙ¯ÓÈ΋˜. ∂›Ó·È ÌÈ· ηÙ¢ı˘ÓfiÌÂÓË Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁ›·. £· ͯÓÔ‡Û ηÓ›˜ ÙÔÓ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Â¿Ó ·Ú·ÌÂÏÔ‡Û·Ì ÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ¿Ô„Ë Ù˘ ˘ÏÈÛÙÈ΋˜ ¤Ú¢ӷ˜» (Bachelard, 1953, 65-66). ŒÙÛÈ Ë ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ· ÙˆÓ «˘ÏÒÓ», ÂÎÎÈÓÒÓÙ·˜ ·fi ÌÈ· ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÂÌÂÈÚÈÎÔ‡ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, ηı›ÛÙ·Ù·È ÈÔ «·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈ΋» Ì ÙË ¯Ú‹ÛË Ù˘ Ù¯ÓÈ΋˜ Ù˘ ·Ó¿Ï˘Û˘, Ë ÔÔ›· Â›Ó·È Î·È ·˘Ù‹ ÈÛÙÔÚÈο Î·È ÎÔÈÓˆÓÈο ηıÔÚÈṲ̂ÓË. ∫¿ı ÂÔ¯‹ ¤¯ÂÈ ÙË ‰È΋ Ù˘ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·, ϤÂÈ Ô Bachelard. «£· ÌÔÚÔ‡Û ÏÔÈfiÓ Î·Ó›˜ Ó· ÁÚ¿„ÂÈ fiÏË ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ¯ËÌ›·˜ ÂÍÈÛÙÔÚÒÓÙ·˜ ÙȘ ··ÈÙ‹ÛÂȘ Ù˘ ÔÌÔÁÂÓÔÔ›ËÛ˘ ÛÙ· ‰È¿ÊÔÚ· ÛÙ¿‰È· ÚÔfi‰Ô˘ ÙÔ˘ ÂÈÚ¿Ì·ÙÔ˜» (Bachelard 1953, 62-63). ¶Ò˜ ÂÔ̤ӈ˜ ·ÛÎÂ›Ù·È Ë ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋; ™Â ·Ó·ÊÔÚ¿ Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·˜, ϤÂÈ Ô Bachelard, «˘‹ÚÍÂ Û·Ó ¤Ó· ›‰Ô˜ ηÙËÁÔÚ›·˜ ÙÔ˘ ˘ÏÈÛÌÔ‡. ∂›Ó·È ·fi ÔÏϤ˜ Ï¢ڤ˜ ÌÈ· ·Ó¿·˘Ï· ÛÙËÓ ÚfiÔ‰Ô ÙˆÓ ÁÓÒÛÂˆÓ Ù˘
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
67
‡Ï˘. ∞ÏÏ¿ ·˘Ù‹ Ë ·Ó¿·˘Ï· Â›Ó·È ¿ÓÙ· ÚfiÛηÈÚË. ∂›Ó·È ÙÔ ÛËÌÂ›Ô ¤Ó·Ú͢ ÌÈ·˜ ˘ÏÈÛÙÈ΋˜ ‰È·ÏÂÎÙÈ΋˜: Ô ¯ËÌÈÎfi˜ „¿¯ÓÂÈ ¿ÓÙ· ÙËÓ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ· Ù˘ Ô˘Û›·˜, ÂÓÒ ÛÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ı¤ÙÂÈ Í·Ó¿ ˘fi ·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÛË ÙËÓ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ· „¿¯ÓÔÓÙ·˜ Ó· ·ÓȯÓ‡ÛÂÈ ÙÔ ¿ÏÏÔ ÛÙ· ¤Áηٷ ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘, ÙËÓ ÎÚ˘Ì̤ÓË ·ÓÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ· ÛÙ· ¤Áηٷ Ù˘ ÚÔÊ·ÓÔ‡˜ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·˜. ∏ ÔÌÔÁÂÓ‹˜ Ô˘Û›· Â›Ó·È ¤Ó· Èı·Ófi ÍÂΛÓËÌ· ÁÈ· ÌÈ· ÌÂϤÙË Ù˘ ‡Ï˘» (Bachelard, 1953, Û. 62-63). ∆¤ÏÔ˜, ÁÈ· Ó· ηٷ‰Â›ÍÂÈ Ô Bachelard fiÙÈ ‰ÂÓ Ú¤ÂÈ Ó· ·›ÚÓÔ˘Ì ÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ‰Â‰Ô̤ÓÔ ˆ˜ «‰Â‰Ô̤ÓÔ» ÂÂȉ‹ ʤÚÓÂÈ ÌÈ· Ì·ÎÚÈ¿ ÈÛÙÔÚ›· Â͈ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÒÓ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌÒÓ, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ Ì ÙÔ˘˜ ÂÈÚ·Ì·ÙÈÎÔ‡˜ ÂϤÁ¯Ô˘˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ÛÙÈÁÌÒÓ ¤¯Ô˘Ó ÙÂı› Û ÂÚÈÔÚÈÛÌfi, Ô˘ ̤۷ ·fi ¤Ó·Ó ‰È·Ú΋ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ¤ÏÂÁ¯Ô ·ÔÊÔÚÙ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ ÂÌÂÈÚÈÎfi ÙÔ˘˜ ÂÚȯfiÌÂÓÔ, ÁÈ· Ó· ÌËÓ ıˆÚËı› ÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ‰Â‰Ô̤ÓÔ ÌÈ·˜ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ÛÙÈÁÌ‹˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ ˆ˜ Â۷› «‰Â‰Ô̤ÓÔ», ıˆÚ› ·Ó·Áη›· ÙËÓ „˘¯·Ó¿Ï˘ÛË ÙÔ˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜ Î·È ÙËÓ ·Ô‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ „˘¯ÔÏÔÁÈÎÔ‡ ‚¿ÚÔ˘˜, ·ÎfiÌ· Î·È ·fi Ù· ÁÚ·Ù¿ ¤ÚÁ· ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ, fiˆ˜ ÙÔ˘ Liebig, Ù· ÔÔ›· Ú¤ÂÈ Ó· ˘ÔÛÙÔ‡Ó ÙËÓ ÎÚÈÙÈ΋. ø˜ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Ô Bachelard Ù· ÏfiÁÈ· ÙÔ˘ Liebig, «·Ó Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓ·Ì Û ¤Ó· ÙÚ·¤˙È Ù· ÂÓ‹ÓÙ· ¤ÍÈ ·Ï¿ ÛÒÌ·Ù·, ¤Ó· ·È‰› ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ Ù· ¯ˆÚ›ÛÂÈ Û ‰˘Ô ÌÂÁ¿Ï˜ ηÙËÁÔڛ˜ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙȘ Â͈ÙÂÚÈΤ˜ ÙÔ˘˜ ȉÈfiÙËÙ˜ (Û ̤ٷÏÏ· Î·È ÌÂÙ·ÏÏÔÂȉ‹)» Î·È Û¯ÔÏÈ¿˙ÂÈ: «∫·Ó¤Ó· Ó¤Ô Ó‡̷ ·Ú·‰Ô̤ÓÔ ÛÙÔÓ ¿ÌÂÛÔ ÂÌÂÈÚÈÛÌfi ‰ÂÓ ı· ‚¿ÏÂÈ Û ÌÈ· ›‰È· Î·È ÌfiÓË Î·ÙËÁÔÚ›·: ÙÔ ıÂÈ¿ÊÈ, ÙÔ ‚ÚÒÌÈÔ, ÙÔ ÈÒ‰ÈÔ, ÙÔ Ô͢ÁfiÓÔ. ∂›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ ¯ˆÚ›˜ ‰¿ÛηÏÔ Ó· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ ÙËÓ Î·ÙËÁÔÚ›· ÙˆÓ ÌÂÙ·ÏÏÔÂȉÒÓ. ∂›Ó·È Û¿ÓÈÔÈ ÔÈ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ Ô˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙ·È ÁÈ· ÙÔ ÛÎÔÙÂÈÓfi ·ÚÂÏıfiÓ ÙˆÓ ÂÓÓÔÈÒÓ. ŒÓ·˜ ¿ÓıÚˆÔ˜ ÙfiÛÔ ıÂÙÈÎfi˜ fiÛÔ Ô Liebig ‰›ÓÂÈ Û ·˘Ù¤˜ ÙȘ ηıËÁËÙÈΤ˜ ÙÔ˘ ‰È·‚‚·ÈÒÛÂȘ ¤Ó· ΢ڛ·Ú¯Ô „˘¯ÔÏÔÁÈÎfi ‚¿ÚÔ˜. °È’ ·˘Ùfi Ù· „˘¯ÔÏÔÁÈο ¤ÁÚ·Ê· ÙˆÓ Î·Ï‡ÙÂÚˆÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ Ú¤ÂÈ Ó· ˘ÔÛÙÔ‡Ó ÙËÓ ÎÚÈÙÈ΋. ª¤ÓÂÈ Ë „˘¯·Ó¿Ï˘ÛË ÙÔ˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜. ŸÙ·Ó ÏÔÈfiÓ ·ÎÔÏÔ˘ı› ηÓ›˜ ÙËÓ ÚfiÔ‰Ô ÙÔ˘ «ÂÎ·È‰Â˘Ì¤ÓÔ˘» ˘ÏÈÛÌÔ‡, ‚ϤÂÈ fiÙÈ ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÂÌÈÛÙ¢ı› ηıfiÏÔ˘ ÌÈ· ¢·›ÛıËÙË ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·, ÌÈ· ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ· ÙÔ˘ ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘. ∏ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ· Ô˘ Û˘ÁÎÚ·ÙÂ›Ù·È ·fi ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË ¤Ú·Û ·fi ÙËÓ Âη›‰Â˘ÛË ÙÔ˘ ‰È˘ÏÈÛÌÔ‡, ÂÈÙ‡¯ıËΠ¿ÌÂÛ· Ì ÂÊ·ÚÌÔÁ‹ ‰ÔÎÈÌ·ÛÌ¤ÓˆÓ Ù¯ÓÈÎÒÓ, Ù¯ÓÈÎÒÓ Û˘Ó¯Ҙ ‚ÂÏÙÈÔ‡ÌÂÓˆÓ. ÷ڷÎÙËÚ›˙ÂÈ ÌÈ· ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÂÔ¯‹. ¶¤Ú· ·fi ÙȘ ÌÂıfi‰Ô˘˜ ÔÌÔÈÔÁÂÓÔÔ›ËÛ˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ıÂÌÂÏȈ̤Ó˜, Ë ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ· ¤¯ÂÈ ÌÈ· ·ÌÊ›‚ÔÏË ·Í›·» (Bachelard, 1953, Û. 65-66).
68
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
∏ ·ÏfiÙËÙ·, ÙÔ ¿ÌÂÛÔ, ÙÔ ÚˆÙfiÙ˘Ô √ ÚÈ˙ÈÎfi˜ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi˜ Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ Ù˘ ·ÏfiÙËÙ·˜, fiˆ˜ Î·È ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·˜, Ê·›ÓÂÙ·È fiÙ·Ó ‰È·ÙÚ¤ÍÂÈ Î·Ó›˜ ÈÛÙÔÚÈο ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·fi Ù· Ù¤ÛÛÂÚ· ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË Ì¤¯ÚÈ Ù· ÛÙÔȯ›· Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ¯ËÌ›·˜. ŒÙÛÈ ·fi ÙËÓ ÚˆÙ·Ú¯È΋ ı¤ÛË fiÙÈ Ù· Ù¤ÛÛÂÚ· ÛÙÔȯ›· Â›Ó·È ·Ï¿ (ÂÂȉ‹ ¤ÙÛÈ ‚Ú¤ıËÎ·Ó ÛÙËÓ Ê‡ÛË) Ì ÙËÓ ·‡ÍËÛË ÙÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÛÙÔÓ 18Ô Î·È ÙÔÓ 19Ô ·ÈÒÓ· ÂÁηÈÓÈ¿˙ÂÙ·È ÌÈ· Ó¤· ·ÓÙ›ÏË„Ë ÚÔÛ¤ÁÁÈÛ˘ Ù˘ ·ÏfiÙËÙ·˜ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ. √È Ô˘Û›Â˜ ‰ÂÓ ıˆÚÔ‡ÓÙ·È ·Ï¤˜ ÂÂȉ‹ ¤ÙÛÈ ‚Ú¤ıËÎ·Ó ÛÙË Ê‡ÛË ·ÏÏ¿ Ë ·ÏfiÙËÙ· ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ «ı· ÂÌÊ·ÓÈÛÙ› Û·Ó ¤Ó· fiÚÈÔ Û οı ÚÔÛ¿ıÂÈ· ·Ó¿Ï˘Û˘. ∏ ·ÏfiÙËÙ· Â›Ó·È ÏÔÈfiÓ Ù˘ Ù¿Í˘ ÂÓfi˜ ·ÔÙÂϤÛÌ·ÙÔ˜. ◊Ù·Ó ÙÔÔıÂÙË̤ÓË ˆ˜ ÚˆÙ·Ú¯È΋ ÛÙÔ ‰fiÁÌ· ÙˆÓ ÙÂÛÛ¿ÚˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ, Â›Ó·È ÙÒÚ· ÙÂÏÈ΋» (Bachelard, 1953, Û. 73-76). ∫È fiˆ˜ ÛÙËÓ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ·Ú¿ÁÚ·ÊÔ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È fiÙÈ Ë Ù¯ÓÈ΋ Ù˘ ·Ó¿Ï˘Û˘ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙ÂÙ·È ÈÛÙÔÚÈο, ÙÔ ›‰ÈÔ ÈÛ¯‡ÂÈ Î·È ÁÈ· ÙÔ fiÚÈÔ Ù˘ ·Ó¿Ï˘Û˘: «¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ ÙÔ Ó· ı¤ÛÂȘ ÙÔ ·Ïfi ˆ˜ ¤Ó· fiÚÈÔ ÛÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË ‰ÂÓ ÚÔ‰Èο˙ÂÈ ÙÔÓ ·fiÏ˘ÙÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ÔÚ›Ô˘. ∫·È Â›Ó·È ÌfiÓÔ ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ÂÚ›Ô‰Ô Ô˘ ÂÁηı›ÛÙ·Ù·È ¤Ó· ›‰Ô˜ Û˘ÓÔ¯‹˜ ÙˆÓ ·ÏÒÓ Ô˘ÛÈÒÓ, Û˘ÓÔ¯‹ Ô˘ ·Ú¤¯ÂÈ ÛÙ· ÛÙÔȯ›· ¤Ó· ηıÂÛÙÒ˜ ηϿ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈṲ̂ÓÔ, ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ô˘˜ Ô˘Û›·˜» (Bachelard, 1953, Û. 73-76). °È· Ó· ηٷ‰Â›ÍÂÈ Ô Bachelard ÙÔÓ ÚÈ˙ÈÎfi ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ Ù˘ ·ÏfiÙËÙ·˜ Î·È Ù˘ «ÙÒÛ˘» ÙÔ˘ ¿ÌÂÛÔ˘ Ô˘ ÙËÓ «ÙÚÔÊÔ‰ÔÙ›» Î·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ó· ·Ó·‰Â›ÍÂÈ ÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈÎfi ‚¿ıÔ˜ Ô˘ ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ·˘Ùfi ÙÔ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌfi, ·Û¯ÔÏÂ›Ù·È Ì ÙË ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋ ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ·Ó·Î·Ï‡„ÂˆÓ ÙÔ˘ Cavendish (ÙÔ ÓÂÚfi ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ïfi ÛÙÔȯ›Ô, ·ÔÙÂÏÂ›Ù·È ·fi ˘‰ÚÔÁfiÓÔ Î·È Ô͢ÁfiÓÔ) Î·È ÙÔ˘ ·¤Ú· ÙÔ˘ Lavoisier: «∆¤ÙÔȘ ·Ó·Î·Ï‡„ÂȘ Û˘ÓÙÚ›‚Ô˘Ó ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·. ™ËÌÂÈÒÓÔ˘Ó ÌÈ· Ï‹ÚË ‹ÙÙ· ÙÔ˘ ¿ÌÂÛÔ˘. ∂ÌÊ·Ó›˙Ô˘Ó ÙÔ ‚¿ıÔ˜ ÙÔ˘ ¯ËÌÈÎÔ‡ οو ·fi ÙÔ Ê˘ÛÈÎfi ‹ Ì ¿ÏÏ· ÏfiÁÈ· ÙË ¯ËÌÈ΋ ·ÓÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ· οو ·fi ÙË Ê˘ÛÈ΋ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ·» (Bachelard, 1953, Û. 73-76). ∫È ·˘Ùfi ‰ÂÓ Û˘Ó¤‚Ë Ù˘¯·›·: «À¿Ú¯ÂÈ Â‰Ò ÌÈ· ÂÓ‰fiÌ˘¯Ë ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Ô˘ οı ˘ÏÈ΋ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú· ÔÊ›ÏÂÈ Ó· ‰È·Û¯›ÛÂÈ ÁÈ· Ó· Êı¿ÛÂÈ ÛÙÔÓ ÂÎ·È‰Â˘Ì¤ÓÔ ˘ÏÈÛÌfi» (Bachelard, 1953, Û. 73-76). ∞˜ ·Ó·ÊÂÚıÔ‡ÌÂ, ϤÂÈ Ô Bachelard, «Û’ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÂÎÏËÎÙÈο ÈÛÙÔÚÈ΋ ÛÙÈÁÌ‹ fiÔ˘ ÌÔÚ¤Û·Ì ӷ ·Ó·ÁÁ›ÏÔ˘Ì fiÙÈ ÙÔ ÓÂÚfi Â›Ó·È ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ Û‡ÓıÂÛ˘ ÙˆÓ ‰˘Ô ·ÂÚ›ˆÓ!» (Bachelard, 1953, Û. 73-76) £ÂˆÚ› fiÙÈ ‰ÂÓ Î·Ù·ÚÚ›ÙÂÙ·È ÌfiÓÔ Ë ·ÓÙ›ÏË„Ë ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ˆ˜ ·ÏÔ‡ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ·ÏÏ¿ Î·È fiÏÔ ÙÔ «‚·Û›ÏÂÈÔ ÙˆÓ ÓÂ˘Ì¿ÙˆÓ»: «¶ÚÈÓ ·fi ÙÔÓ Cavendish, ÚÈÓ ·fi ÙÔÓ Lavoisier Ë ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ·ÂÚ›Ô˘ Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÂÈ ·ÎfiÌË ÛÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ Ú¢ÛÙÔ‡. ∆Ô Ú¢ÛÙfi ÛÙËÓ ÚÔÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÛΤ„Ë ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Â‡ÎÔ-
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
69
Ï· ÙȘ ÈÔ Û˘Áί˘Ì¤Ó˜ ·Í›Â˜: Â›Ó·È Ì·ÁÓËÙÈÎfi, Â›Ó·È ˙ˆÙÈÎfi, ʤÚÂÈ ÙË ˙ˆ‹, ʤÚÂÈ ÙÔ ı¿Ó·ÙÔ. ∆Ô Â›Ú·Ì· ÙÔ˘ Cavendish Â›Ó·È Î·ıÔÚÈÛÙÈÎfi, ‰È·ÁÚ¿ÊÂÈ Ì ·fiÙÔÌÔ ÙÚfiÔ fiÏË ÙËÓ ˙ˆÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ «‚·ÛÈÏ›Ԣ ÙˆÓ ÓÂ˘Ì¿ÙˆÓ». √È ‰˘Ô ˘ÏÈÛÌÔ› Ù˘ ·Ù‹˜ Ô˘Û›·˜ (ÙÔ ÓÂÚfi) Î·È Ù˘ ·fiÚ·Ù˘ Ô˘Û›·˜ (Ù· ·¤ÚÈ·) Ù›ıÂÓÙ·È Û ϋÚË Û˘Û¯ÂÙÈÛÌfi» (Bachelard, 1953, Û. 73-76). ¶Ò˜ ÎÈÓËÙÔÔÈÂ›Ù·È fï˜ Ô ˘ÏÈÛÌfi˜, Ò˜ «˘ÏÔÔÈ›ٷȻ Ë «‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Ù˘ ˘ÏÈ΋˜ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·˜», Ò˜ ÔÚÁ·ÓÒÓÂÙ·È ıˆÚËÙÈο Î·È Ú·ÎÙÈο Ë ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋ ÒÛÙ ӷ ÊÙ¿ÛÂÈ ÛÙËÓ ·Ô‰Ô¯‹ Ù˘ Û‡ÓıÂÛ˘ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ·fi ‰˘Ô ·¤ÚÈ·, ÙËÓ ·Ô‰Ô¯‹ ÙÔ˘ Ô͢ÁfiÓÔ˘ ˆ˜ ÛÙÔÈ¯Â›Ô˘, ηıÔÚÈÛÙÈÎÔ‡ ÛÙËÓ Î·‡ÛË, ÛÙËÓ ·Ô‰Ô¯‹ ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ ÎÏ. ÛÙË ‰È·ÌfiÚʈÛË ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜; ∂‰Ò Ô Bachelard ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ ÎÈÓËÙÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ‰˘Ô ˘ÏÈÛÌÔ›: Ô ˘ÏÈÛÌfi˜ «ÙÔ˘ ÁÂÓÈÎÔ‡, Ô ÔÔ›Ô˜ ·ÏÒÓÂÈ ÙËÓ Î˘ÚÈ·Ú¯›· ÙÔ˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ÚÔԉ¢ÙÈο ÂÈÚ¿Ì·Ù·» (Bachelard, 1953, Û. 73-76) Î·È Ô ˘ÏÈÛÌfi˜ Ù˘ «ÚˆÙ·Ú¯È΋˜ ÂȂ‚·›ˆÛ˘ Ô˘ ÈÛÙ‡ÂÈ ¿ÓÙÔÙ fiÙÈ Ë ·Ù‹ ‡ÏË ‰›ÓÂÈ Ù· ÈÔ Î·ıÔÚÈÛÙÈο Ì·ı‹Ì·Ù·» (Bachelard, 1953, Û. 73-76). ™ÙÔÓ ÚÒÙÔ ˘ÏÈÛÌfi ·ÓÙÈÛÙÔȯ› fiÏÔ «ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ÂÈÚ·Ì¿ÙˆÓ Ù· ÔÔ›· ÚÔÛ‰ÈfiÚÈÛ·Ó ÙÔÓ ÛÙÔȯÂÈ·Îfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÙÔ˘ Ô͢ÁfiÓÔ˘ Î·È ÙÔ˘ ˘‰ÚÔÁfiÓÔ˘. ¢¤Î· ¯ÚfiÓÈ· „˘¯ÔÏÔÁ›·˜ ÙÔ˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ Ó‡̷ÙÔ˜ ˙ˆÓÙ·ÓÂ‡Ô˘Ó ÌfiÓÔ ·fi ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ·Ó·Î¿Ï˘„˘ ÙÔ˘ Ô͢ÁfiÓÔ˘. ¡· ·Ó·Ì›ÍÔ˘Ì ÌfiÓÔ ÙÔ Ô͢ÁfiÓÔ Ì ÙÔ ¿˙ˆÙÔ ÛÙÔÓ ·¤Ú· ÂÓÒ Â›Ó·È Û˘Ó‰˘·Ṳ̂ÓÔ Ì ÙÔ ˘‰ÚÔÁfiÓÔ ÛÙÔ ÓÂÚfi, Ì ٷ ̤ٷÏÏ· ÛÙ· ÔÍ›‰È·, Ó· ÙÈ ÌÔÚ› Ó· ÚÔηϤÛÂÈ ÔÏÏ¿ ÊÈÏÔÛÔÊÈο ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·» (Bachelard, 1953, Û. 73-76). √ ‰Â‡ÙÂÚÔ˜ ˘ÏÈÛÌfi˜ Û‚‹ÓÂÈ Ôχ ÁÚ‹ÁÔÚ· ÙËÓ ÚÔÔÙÈ΋ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ‰Ú·Ì¿ÙˆÓ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·˜ Î·È Î·Ù·Ï‹ÁÂÈ Â›Ù ÛÙÔÓ ÂÌÂÈÚÈÛÌfi ÙˆÓ Û¯ÔÏÈÎÒÓ ‚È‚Ï›ˆÓ, ›Ù ÛÙÔÓ ÊÈÏÔÛÔÊÈÎfi ȉ·ÏÈÛÌfi, Ô˘ fiˆ˜ ÂÈÛËÌ¿Ó·Ì ÛÙËÓ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÂÌfi‰È· ÛÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ÛΤ„Ë, fiˆ˜ ÂÓ ÚÔÎÂÈ̤ӈ Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ·ÏfiÙËÙ·˜ Î·È ÙÔ˘ ¿ÌÂÛÔ˘. °È· ÙÔÓ ÂÌÂÈÚÈÛÌfi ÙˆÓ Û¯ÔÏÈÎÒÓ ‚È‚Ï›ˆÓ: «∆· Û¯ÔÏÈο ‚È‚Ï›· οÓÔ˘Ó ·Ì¤Ûˆ˜ ÛÙÔ Ì¿ıËÌ· ÙÔ˘ Ô͢ÁfiÓÔ˘ ¤Ó· ÌÔÓÙ¤ÏÔ ·ÏÔ‡ ÂÌÂÈÚÈÛÌÔ‡. ∞ÚΛ Ó· ˙ÂÛÙ¿ÓÔ˘Ì ̤۷ Û ¤Ó·Ó ۈϋӷ ÔÚÈṲ̂ӷ ÔÍ›‰È·, ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙÔ ÔÍ›‰ÈÔ ÙÔ˘ Ì·ÁÁ·Ó›Ô˘ ÁÈ· Ó· ÂÙ‡¯Ô˘Ì ÙÔ ˘¤ÚÔ¯Ô ·¤ÚÈÔ Ô˘ ‰˘Ó·ÌÒÓÂÈ ÙË ÊÏfiÁ· ÙÔ˘ Û›ÚÙÔ˘ […]. ∞˘Ù‹ Ë ·ÏfiÙËÙ· Ù˘ ÂÎÌ¿ıËÛ˘ ÎÚ‡‚ÂÈ ÙË ÏÂÙ‹ ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ‰ÔÌ‹ ÂÓfi˜ ÂÈÚ¿Ì·ÙÔ˜, ÚˆÙ·Ú¯Èο ÂÓÙ·Á̤ÓË Û ÌÈ· ÔχÌÔÚÊË ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋. ∂‰Ò Â›Ó·È Ô˘ ÌÈ· ÚÔÙÚÔ‹ ÚÔ˜ ÙË Û‡ÓıÂÙË ÈÛÙÔÚÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË Â›Ó·È ¯Ú‹ÛÈÌË ÁÈ· Ó· ·ÈÛı·Óı› ηÓ›˜ Ò˜ ÂÌÏÔ˘Ù›˙ÂÙ·È Ë ˘ÏÈÛÙÈ΋ ÛΤ„Ë. ∆Ô ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ ÙÔ Ô͢ÁfiÓÔ ˘‹ÚÍ ÁÈ· ÌÂÚÈΤ˜ ‰ÂηÂٛ˜ ̤ÚÔ˜ ÙˆÓ ÔÚ˘ÎÙÒÓ, ÙÔ˘ ·¤Ú·, ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡, ÙˆÓ ÈÔ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ ÛÙËÓ ÎÔÈÓ‹ ÂÌÂÈÚ›·, ÂÍËÁ› ÙÔ ÁÈ·Ù› ÚÔÔÚÈ˙fiÙ·Ó ÙÔ È‰È-
70
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
·›ÙÂÚÔ ¯ËÌÈÎfi ÛÒÌ· Ó· Ï¿‚ÂÈ ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚË ı¤ÛË Û ÌÈ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ÛÂÈÚ¿. ∂›Ó·È Ú·ÁÌ·ÙÈο Ô ÂÚ¯ÔÌfi˜ ÌÈ·˜ «ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜» Ô˘Û›·˜» (Bachelard, 1953, Û. 7376). ∂¿Ó ¯·ı› Ë Û‡ÓıÂÙË ·˘Ù‹ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈ΋ Ù˘ ˘ÏÈÛÙÈ΋˜ ÛΤ„˘ Î·È ÂÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ Ë Î˘ÚÈ·Ú¯›· ÙÔ˘ Û˘Ì‚¿ÓÙÔ˜, ÙfiÙ ÙÔ Ô͢ÁfiÓÔ ÌÔÚ› ‡ÎÔÏ· Ó· ıˆÚËı› Ë «ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ô˘Û›·» Ô˘ Ô‰ËÁ› ÙÔÓ Lavoisier ÛÙË Ï¿ıÔ˜ ı¤ÛË fiÙÈ Â›Ó·È ÙÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÙˆÓ ÔͤˆÓ, ηıÒ˜ Î·È ÛÙËÓ È‰Â·ÏÈÛÙÈ΋ ·ÚÂÚÌËÓ›·: «°È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ô Hegel Û˘Û¯¤ÙÈÛ ٷ Ù¤ÛÛÂÚ· ÛÙÔȯ›·: ¿˙ˆÙÔ, Ô͢ÁfiÓÔ, ˘‰ÚÔÁfiÓÔ Î·È ¿Óıڷη Û·Ó ÌÈ· ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÂÓÓÔÈÒÓ Ô˘ Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÈ «ÙËÓ ÔÏfiÙËÙ· Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜». •·Ó·‰È·‚¿˙ÔÓÙ·˜ Ù¤ÙÔȘ ÛÂÏ›‰Â˜ ı· ¤¯Ô˘Ì ʈÙÂÈÓ¿ ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ‚‚ȷṲ̂Ó˘ ·Ô‰Ô¯‹˜ ÙÔ˘ ȉ·ÏÈÛÌÔ‡ Û ÂÈÚ·Ì·ÙÈΤ˜ ·Í›Â˜. √ ȉ·ÏÈÛÌfi˜ „¿¯ÓÂÈ , ¯ˆÚ›˜ ÛÎÔfi, Ó· ÂÓÔÔÈ‹ÛÂÈ ÙÔ Â›Ú·Ì· ¯ˆÚ›˜ Ó· ·›ÚÓÂÈ ˘fi„Ë ÙÔ˘ ÌÈ· ÛˆÛÙ‹ ÂÎÙ›ÌËÛË ÙˆÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ ‰˘Ó·ÙÔÙ‹ÙˆÓ ÙÔ˘ ÂÈÚ¿Ì·ÙÔ˜. […] √ ȉ·ÏÈÛÌfi˜ Â›Ó·È ÌÈ· ÊÈÏÔÛÔÊ›· Ôχ ·ÔÌ·ÎÚ˘Ṳ̂ÓË ·fi ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ‰Ú¿Û˘ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÛΤ„˘ ÒÛÙ ӷ ÂÎÙÈÌ‹ÛÔ˘Ì ÙÔÓ ·ÌÔÈ‚·›Ô ÚfiÏÔ ÙˆÓ ÌÂıfi‰ˆÓ ¤Ú¢ӷ˜ Î·È ÙˆÓ ÂÈÚ·Ì¿ÙˆÓ Â·Ï‹ı¢Û˘. Œ¯Ô˘ÌÂ Â‰Ò ÌÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ·fi‰ÂÈÍË Ù˘ ·‰˘Ó·Ì›·˜ ÂÓfi˜ ȉ·ÏÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ‡ ÂÈÚ¿Ì·ÙÔ˜. ∆›ÔÙ· ‰ÂÓ ÊˆÙ›˙ÂÙ·È ÛÙÔ Û˘ÏÏÔÁÈÛÌfi ÌÈ·˜ ÌÔÓ·‰È΋˜ ÂÚ›ÙˆÛ˘ fiÔ˘ ÌfiÓÔ ¤Ó· ›ڷ̷ ı· ·ÔÎ¿Ï˘Ù fiÏË ÙË ‰‡Ó·ÌË Ù˘ ÁÓÒÛ˘ ÙÔ˘ ˘ÔÎÂÈ̤ÓÔ˘. ¶Ú¤ÂÈ Ó· ‰Â¯Ùԇ̠fiϘ ÙȘ ıÂÙÈΤ˜ ÂÂÎÙ¿ÛÂȘ fiÏˆÓ ÙˆÓ ıÂÌ¿ÙˆÓ. ™ÙËÓ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ë ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Ù˘ ÔÍ›‰ˆÛ˘ Î·È Ù˘ ·Ó·ÁˆÁ‹˜ Ô˘ ¤‰ˆÛ ·ÊÔÚÌ‹ Û ÙfiÛÔ ÔÏ˘¿ÚÈı̘ ÊÈÏÔÛÔÊÈΤ˜ ÛΤ„ÂȘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ú¿ ÌÈ· ˘ÏÈ΋ ·ÌÔÈ‚·ÈfiÙËÙ· ·Ṳ́ÓË ÌÂٷ͇ ÔÏÏÒÓ ¿ÏÏˆÓ ·ÌÔÈ‚·›ˆÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ Û‡ÓıÂÛ˘ Î·È ·Ó¿Ï˘Û˘ […]. √ ȉ·ÏÈÛÌfi˜ ¤¯ÂÈ ÙË Ú›˙· ÙÔ˘ ÛÙÔ ¿ÌÂÛÔ. ∆Ô Ó‡̷ Â›Ó·È Î·Ù¿ οÔÈÔ ÙÚfiÔ ¿ÌÂÛÔ ÛÙÔÓ Â·˘Ùfi ÙÔ˘. ∫È fï˜ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Ï¤ÔÓ ¿ÌÂÛÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ›ڷ̷» (Bachelard, 1953, Û. 73-76). ŒÙÛÈ ÔÈ È‰Â·ÏÈÛÙ¤˜ ÊÈÏfiÛÔÊÔÈ ¤ÊÙÔ˘Ó ı‡Ì·Ù· Ù˘ «ÚˆÙÔÙ˘›·˜» Ù˘ ·Ó·Î¿Ï˘„˘ ÙÔ˘ Ô͢ÁfiÓÔ˘: «£¤ÏËÛ·Ó Ó· ·ÊÔÌÔÈÒÛÔ˘Ó ÌÈ· ÂÎÏËÎÙÈ΋ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÛÙËÚÈ˙fiÌÂÓÔÈ –ÁÈ· ÙÔ Î·Ï‡ÙÂÚÔ!– Û ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌÔ‡˜ ηْ ·Ú¯‹Ó ¯ˆÚ›˜ Ó· ÊÚÔÓÙ›ÛÔ˘Ó Ó· ÂÁηٷÛÙ‹ÛÔ˘Ó ÙÔÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi ÚÔÂÙÔÈÌ·Ṳ̂ÓÔ ÈÛÙÔÚÈο ·fi ÌÈ· ÚÔԉ¢ÙÈ΋ ÚÔÛ·ÚÌÔÁ‹ Ù˘ ıˆڛ·˜ Î·È ÙÔ˘ ÂÈÚ¿Ì·ÙÔ˜» (Bachelard, 1953, Û. 7376).
∏ ηı·ÚfiÙËÙ·. ∏ ηı·ÚfiÙËÙ· ÙˆÓ ·ÓÙȉÚÒÓÙˆÓ H ηı·ÚfiÙËÙ· ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ (‰ËÏ·‰‹ Ù˘ ·ÔÌ¿ÎÚ˘ÓÛ˘ ÙˆÓ ·Î·ı·ÚÛÈÒÓ) ÂÓÒ ·fi ÙË ÌÈ· ÚÔ¸ÔÙ›ıÂÙ·È ÛÙËÓ ÔÌÔÈÔÁ¤ÓÂÈ· ÙˆÓ ÛˆÌ¿ÙˆÓ, ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÂÍ·ÚÙ¿-
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
71
Ù·È ·fi ÙË ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ›ٷÈ. √ Bachelard ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ ÛÙÔ ‚·ıÌfi Ô˘ οı ηı·ÚÈÛÌfi˜ Ú¤ÂÈ Ó· Û˘Óԉ‡ÂÙ·È ·fi ¤Ó· ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Î·ı·ÚfiÙËÙ·˜, «Î·ı·Úfi Â›Ó·È ¤Ó· ÛÒÌ· Ô˘ ‰ÂÓ ˘Ê›ÛÙ·Ù·È ˘ÏfiÙÚÔÔ˘˜ ÌÂÙ·Û¯ËÌ·ÙÈÛÌÔ‡˜ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘ ÙÔ̤· Ù˘ ηı·ÚfiÙËÙ·˜» (Bachelard, 1928, Û. 80), Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Â›Ó·È «ÙfiÛÔ Ì¿Ù·ÈÔ fiÛÔ Î·È Ï·Óı·Ṳ̂ÓÔ Ó· ¯ˆÚ›ÛÂȘ ÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù˘ ηı·ÚfiÙËÙ·˜ ·fi Ù· fiÚÁ·Ó· Ô˘ ÙË ÌÂÏÂÙÔ‡Ó» (Bachelard, 1928,Û. 80). √È Û‡Á¯ÚÔÓÔÈ ¯ËÌÈÎÔ› ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó Î·Ù¿ ÙËÓ ¿ÛÎËÛË Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÙÔ˘˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ Ù· «¯ËÌÈο ·ÓÙȉڷÛÙ‹ÚÈ·». ∆· ·ÓÙȉڷÛÙ‹ÚÈ· ·˘Ù¿ Â›Ó·È ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ Î·È Î¿ı ÈÛÙÔÚÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô˜ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ¤¯ÂÈ ÙË ‰È΋ Ù˘ ÂÁÁ‡ËÛË Î·ı·ÚfiÙËÙ·˜: «∆›ÔÙ· ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ·Ô‰Â›ÍÂÈ Î·Ï‡ÙÂÚ· ÙÔÓ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ·Ú¿ ÔÈ Ù¯ÓÈΤ˜ ηı·ÚÈÛÌÔ‡. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ ÔÈ Ì˯·ÓÈÛÌÔ› ÙÔ˘ ηı·ÚÈÛÌÔ‡ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ·Ó·Ù˘¯ıÔ‡Ó ·Ú¿ ÌfiÓÔ Ì ÙË ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘ ÙˆÓ ·ÓÙȉÚÒÓÙˆÓ Î·È ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ë Î·ı·ÚfiÙËÙ· ¤Ï·‚ ¤Ó· ›‰Ô˜ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÂÁÁ‡ËÛ˘ […] ∫¿ı ÂÔ¯‹ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ÛÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ·Ó¿Ù˘Í‹ Ù˘ ÂÁη٤ÛÙËÛ ¤Ó· ›‰Ô˜ ˘ÏÈÎÔ‡ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ·ÓÙȉÚÒÓÙˆÓ Ô˘ ·ÓÙÈÛÙÔȯ› Û ¤Ó· Â›Â‰Ô Î·ı·ÚÈÛÌÔ‡ ηϿ ηıÔÚÈṲ̂ÓÔ. À¿Ú¯Ô˘Ó ‰È¿ÊÔÚ˜ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜ ÂÚ›Ô‰ÔÈ ÁÈ· ÙËÓ ˘ÏÈÛÙÈ΋ ηı·ÚfiÙËÙ· Î·È Ë ‰È΋ Ì·˜ ÂÚ›Ô‰Ô˜ ˘Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È ˆ˜ ¤Ó·˜ Ù¤ÙÔÈÔ˜ ÂÍ¢ÁÂÓÈÛÌfi˜ ηı·ÚÈÛÌÔ‡, Î·È ÌÔÚԇ̠ӷ ԇ̠fiÙÈ Ë Û‡Á¯ÚÔÓË ÂÈÛÙ‹ÌË Î·Ù¤¯ÂÈ Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈ· ·ÓÙȉڷÛÙ‹ÚÈ·, ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· ÂÚÁ·Ï›· Ô˘ ηÌÈ¿ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓË ÂÔ¯‹ ‰ÂÓ ÁÓÒÚÈÛÂ. ∏ ˘ÏÈÛÙÈ΋ Ù¯ÓÈ΋ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ¯ËÌ›·˜ Ì·˜ ·Ú¤¯ÂÈ ÌÈ· ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· ʇÛË. ∂›Ó·È ‚·ÛÈο ÌÈ· ‰Â‡ÙÂÚË ÂÎΛÓËÛË ÙÔ˘ ˘ÏÈÛÌÔ‡» (Bachelard, 1953, Û. 77-79). ¶ÚÒÙË ÂÎΛÓËÛË ÙÔ˘ ˘ÏÈÛÌÔ‡ ıˆÚ› Ô Bachelard ÙËÓ ÔÌÔÁÂÓ‹ Ô˘Û›·. ™‹ÌÂÚ· Ù· «¯ËÌÈο ·ÓÙȉڷÛÙ‹ÚÈ·» Â›Ó·È ÚÔ˚fiÓÙ· ÌÈ·˜ ÔχÏÔ΢ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈ΋˜ ‰È·‰Èηۛ·˜ ηı·ÚÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ Ì ÙȘ Û‡Á¯ÚÔÓ˜ Ù¯ÓÈΤ˜. ∞˘Ùfi˜ Ô Î·ı·ÚÈÛÌfi˜ «‰ÂÓ ˘¿ÁÂÙ·È ÛÙËÓ ·ÙÔÌÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ· […] ··ÈÙ› ÌÈ· ·Ï˘ÛȉˆÙ‹ ‰Ô˘ÏÂÈ¿, ·Ï˘ÛȉˆÙÔ‡˜ ηı·ÚÈÛÌÔ‡˜, Û˘ÓÔÙÈο ÙÔ ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈÔ-ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ Â›Ó·È Ï¤ÔÓ ÌÈ· ‰Â‰Ô̤ÓË Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· […] ÔÈ ¯ÂÈÚÈÛÌÔ› ηı·ÚÈÛÌÔ‡ Ù›ıÂÓÙ·È ÛÙÔÓ ¤ÏÂÁ¯Ô Ù˘ ‰È·ÛÙ·‡ÚˆÛ˘, Â›Ó·È ‰ËÏ·‰‹ ηı·ÚÈÛÌÔ› Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ˘ÔÛÙ› ·fi ÔÏϤ˜ ·fi„ÂȘ ‰ÈÔÚıÒÛÂȘ, ÂȂ‚·ÈˆÌ¤Ó˜ ·fi ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ·ÓÙȉڷÛÙ‹ÚÈ·. ™ÎÂÊÙfiÌÂÓÔÈ fiÏÔ ·˘Ùfi ÙÔ Ï¤ÁÌ· ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ ‰È·‰ÈηÛÈÒÓ Ô˘ ··ÈÙÔ‡ÓÙ·È ÁÈ· ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÌÈ·˜ ȉȷ›ÙÂÚ˘ Ô˘Û›·˜ Ì fiϘ ÙȘ ÂÁÁ˘‹ÛÂȘ ηı·ÚfiÙËÙ·˜, ı· ηٷϿ‚Ô˘Ì fiÙÈ ·˘Ùfi ÙÔ ÂÚÁÔÛÙ¿ÛÈÔ ‰ÂÓ ÌÔÚԇ̠·Ú¿ Ó· ÙÔ ‰È·ÓÔËıԇ̠ÛÙËÓ ÎÔÚ˘Ê‹ ÌÈ·˜ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜ Î·È fiÙÈ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈÂ›Ù·È Û ÌÈ· fiÏË Ô˘ Â΂ÈÔÌ˯·Ó›˙ÂÈ ÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË ÂÎ ‚·ı¤ˆÓ» (Bachelard, 1953, Û. 77-79).
72
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
™ÙÔ ‚·ıÌfi Ô˘ Ë Î·ı·ÚfiÙËÙ· ÙˆÓ ·ÓÙȉڷÛÙËÚ›ˆÓ ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ·fi ÙÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi-ÈÛÙÔÚÈÎfi Ï·›ÛÈÔ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ ÙÔ˘˜, Ù›ıÂÙ·È ÙÔ ÂÚÒÙËÌ· Ù˘ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘. Ÿˆ˜ ÂÈÛËÌ¿Ó·ÌÂ Î·È ÛÙËÓ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ·˘ÙÔ‡, Ë ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ ÁÓÒÛ˘ ηٿ ÙÔÓ Bachelard, fiˆ˜ Î·È Î¿ı ·Ú·ÁˆÁ‹ Â›Ó·È Î¿Ùˆ ·fi ÙȘ Û¯¤ÛÂȘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜ Î·È ¤ÙÛÈ ‰È·ÛÊ·Ï›˙ÂÙ·È Ë ÓfiÚÌ· Ù˘ ·Ï‹ıÂÈ·˜, ÁÈ·Ù› Ë ÓfiÚÌ· Â›Ó·È ÙÔ ·ÏËı¤˜. ∏ ˘ÏÈÛÙÈ΋ ·˘Ù‹ ı¤ÛË Â›Ó·È ÚÈ˙Èο ·ÓÙ›ıÂÙË ÚÔ˜ οı ȉ·ÏÈÛÌfi Ô˘ ·Ó·˙ËÙ¿ Â͈ÙÂÚÈο ÎÚÈÙ‹ÚÈ· ÂÁ΢ÚfiÙËÙ·˜ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÁÓÒÛ˘. °È’ ·˘Ùfi Î·È ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ Ô Bachelard ÙË ı¤ÛË fiÙÈ Ô ÈÛÙÔÚÈο ηıÔÚÈṲ̂ÓÔ˜ ‚·ıÌfi˜ ηı·ÚfiÙËÙ·˜ ·ÔÙÂÏ›, fiˆ˜ ÚԷӷʤÚıËÎÂ, «ÌÈ· ÂÎΛÓËÛË ÙÔ˘ ˘ÏÈÛÌÔ‡», ÂÓfi˜ ˘ÏÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜. ™Ùfi¯Ô˜ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ Â›Ó·È Ó· ı¤ÛÂÈ Û ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ¤ÏÂÁ¯Ô ÙȘ ÎÔÈÓˆÓÈΤ˜-ÈÛÙÔÚÈΤ˜ Û˘Óı‹Î˜ (ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌÔ‡˜) ηıÔÚÈÛÌÔ‡ ÙÔ˘ ‚·ıÌÔ‡ ηı·ÚfiÙËÙ·˜, ÔÈ Ôԛ˜ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Î·È ÙËÓ ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ· ·˘Ù‹˜ Ù˘ «ÂÎΛÓËÛ˘ ÙÔ˘ ˘ÏÈÛÌÔ‡». ™ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ‰È·‰Èηۛ·˜ ηı·ÚÈÛÌÔ‡ Ë ›‰È· Ë ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋ ı¤ÙÂÈ ¤Ó·Ó Ó¤Ô ‚·ıÌfi ηı·ÚfiÙËÙ·˜: «∆· ÂÚÁ·Ï›· ηı·ÚÈÛÌÔ‡, Ô˘ Â›Ó·È Ù· ·ÓÙȉڷÛÙ‹ÚÈ·, Ó· ·fi Â‰Ò Î·È ÛÙÔ ÂÍ‹˜ ÌÈ· ·fiÏ˘ÙË ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Û˘ÓÂÈÛÊÔÚ¿. √ ·ÔÌÔӈ̤ÓÔ˜ ¯ËÌÈÎfi˜ ‰ÂÓ ı· ›¯Â ÙËÓ ·Í›ˆÛË Ó· Ù· ·ÓÙÈηٷÛÙ‹ÛÂÈ Ì ÚÔÛˆÈο ÂÚÁ·Ï›· ¤Ó· Û‡ÓÔÏÔ ·fi ·ÓÙȉÚÒÓÙ· ÛÒÌ·Ù· Ô˘ Â›Ó·È ÙÔ ÚÔ˚fiÓ ÌÈ·˜ ÚÔÛˆÈ΋˜ ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›·˜, ͷӷοÓÔÓÙ·˜ ÁÈ· ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌfi ÙÔ˘ fiÏË ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘ ¯ËÌ›·˜. ∏ Û‡Á¯ÚÔÓË ¯ËÌ›· οÓÂÈ ÔÈÎÔÓÔÌ›· Ù˘ Ì·ÎÚ¿˜ ÈÛÙÔÚÈ΋˜ Ù˘ ÚÔÂÙÔÈÌ·Û›·˜. ∂›Ó·È ÌÈ· ·fi ÙȘ ÈÔ ÊˆÙÂÈÓ¿ ˙ˆÓÙ·Ó¤˜ ÂÈÛً̘ ÛÙÔ ·ÚfiÓ Ù˘. √ ¯ËÌÈÎfi˜ Ì·›ÓÂÈ ÛÙÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ, ÛÙÔ ÔÔ›Ô ‚Ú›ÛÎÂÈ ¤Ó· ·fiÏ˘ÙÔ ·ÚfiÓ, ÙÔ ·fiÏ˘ÙÔ ·ÚfiÓ ÙˆÓ Ù¯ÓÈÎÒÓ ‰Â‰Ô̤ӈÓ, ‰Â‰Ô̤ӷ Ô˘ ÚÔÛʤÚÔÓÙ·È ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi ÙÔ˘˜ ÛÙËÓ ÔÏfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜, Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ó· Â›Ó·È Ôχ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ÙˆÓ Ê˘ÛÈÎÒÓ ‰Â‰ÔÌ¤ÓˆÓ Ô˘ Û˘Ó·ÓÙ‹Û·Ì ÛÙÔÓ Â˘Î·ÈÚÈ·Îfi-·ÈÛıËÛÈ·Îfi ÂÌÂÈÚÈÛÌfi. √ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ ¯ËÌÈÎfi˜ ÍÂÎÈÓ¿ ·fi ·˘Ùfi ÙÔÓ ˘ÏÈÛÌfi ÂÓfi˜ ·fiÏ˘ÙÔ˘ ·ÚfiÓÙÔ˜, ·fi ·˘Ùfi ÙÔÓ ˘ÏÈÛÌfi Ô˘ ÂÓÙ¿ÛÛÂÈ ÙȘ Ù¯ÓÈΤ˜ ÙˆÓ ·ÓÙȉڷÛÙËÚ›ˆÓ. √Ê›ÏÂÈ Ó· ÂÁÁÚ¿„ÂÈ ÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹ ÙÔ˘ ÂÚÁ·Û›· ÛÙÔ ·ÚfiÓ Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘, Û ¤Ó· ·ÓıÚÒÈÓÔ Û‡ÓÔÏÔ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ‹‰Ë ÂÓÙ¿ÛÛÂÙ·È, ¤¯ÔÓÙ·˜ ‹‰Ë ηٷÎÙ‹ÛÂÈ, ·fi ıˆÚËÙÈ΋ ¿Ô„Ë, ÌÈ· ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú· Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÌÈ· ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ· ÁÈ· ÙËÓ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ‰Ú¿ÛË». ∂ÊfiÛÔÓ ¤ÙÛÈ ·ÛÎÂ›Ù·È Ë ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ·Ó¿ÁÎË Ô Bachelard Â͈ÙÂÚÈο ›‰Â·ÏÈÛÙÈο ÎÚÈÙ‹ÚÈ· ÂÁ΢ÚfiÙËÙ·˜, fiˆ˜ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘Í‹ Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÙÔ˘ ηı·˘ÙÔ‡ ηı·ÚÔ‡ ÛÒÌ·ÙÔ˜ ‹ ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ÌÈ·˜ Îϛ̷η˜ ηı·ÚfiÙËÙ·˜. ∂‰Ò Ô ›‰ÈÔ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ: «¢ÂÓ ı· Ù·›ÚÈ·˙ ӷ ‰ÒÛÔ˘Ì ÌÈ· ¿Ó¢ fiÚˆÓ ·Í›· ÛÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ηı’ ·˘ÙÔ‡ ηı·ÚÔ‡. ∆Ô ·›ÙËÌ· Ù˘ ηı’ ·˘Ùfi ηı·ÚfiÙËÙ·˜ ·ӷʤÚÂÈ ÙÔ Ì‡ıÔ Ù˘ Ê˘ÛÈ΋˜ ηı·ÚfiÙËÙ·˜. ¶Ú¿ÁÌ·ÙÈ ÂÊfiÛÔÓ Ë ıÂÙÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË Û˘Ó·ÚÙ¿ ÙËÓ
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
73
¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ηı·ÚfiÙËÙ·˜ Ì ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· ÙÔ˘ ÙÚfiÔ˘ ηı·ÚÈÛÌÔ‡, ‰ÂÓ ÌÔÚԇ̠ӷ ·Ú·ÌÂÚ›ÛÔ˘Ì ÙË Û¯ÂÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ηı·ÚfiÙËÙ·˜. ∞Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙË ‰È·‰Èηۛ· ηı·ÚÈÛÌÔ‡ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı‹Û·Ì ÌÔÚԇ̠ӷ Ï¿‚Ô˘ÌÂ, ÁÈ· ÙÔ ›‰ÈÔ ÚÔ˚fiÓ, ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ‚·ıÌÔ‡˜ ηı·ÚfiÙËÙ·˜. ∞ÏÏ¿ ‰ÂÓ Â›Ó·È Â˘ÓfiËÙÔ fiÙÈ ÌÔÚԇ̠ӷ ηٷٿÍÔ˘Ì ·˘ÙÔ‡˜ ÙÔ˘˜ ‚·ıÌÔ‡˜ ηı·ÚfiÙËÙ·˜ ÂÂȉ‹ ·˘Ù‹ Ë Î·ı·ÚfiÙËÙ· Ï·Ì‚¿ÓÂÙ·È Û˘¯Ó¿ ÛÙÔ Â›Â‰Ô ÌÈ·˜ ȉȷ›ÙÂÚ˘ ÔÈfiÙËÙ·˜. ªÂÚÈΤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÌÈ· ȉȷ›ÙÂÚË ÔÈfiÙËÙ· Ô˘ ‰ÂÓ ‰ÂÛ̇ÂÈ Û ‚¿ıÔ˜ ÙÔ Û‡ÓÔÏÔ ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ È‰ÈÔÙ‹ÙˆÓ ÌÔÚ› Ó· ·Ó·‰Âȯı› ·›ÛÙÂ˘Ù· ¢·›ÛıËÙË ÛÙËÓ ·Ú·ÌÈÎÚ‹ ·Î·ı·ÚÛ›· […]. ∞˜ ηٷϿ‚Ô˘Ì ηϿ fiÙÈ ‰ÂÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷ ‚¿ÏÔ˘Ì Û ÛÂÈÚ¿ Ê˘ÛÈΤ˜ ηı·ÚfiÙËÙ˜ ÛÙԯ‡ÔÓÙ·˜ Û ÌÈ· ηı’·˘Ùfi ηı·ÚfiÙËÙ·. ∂ÈϤÔÓ, ÂÎÙfi˜ ÙÔ˘ fiÙÈ fiϘ ÔÈ ÚÔÛ¿ıÂȘ ÙÔ˘ ˘ÏÈÛÌÔ‡ Â›Ó·È Ú¿ÁÌ·ÙÈ Ù¯ÓÈΤ˜, Ë ÁÚ·ÌÌ‹ ηı·ÚÈÛÌÔ‡ ‰ÂÓ Â›Ó·È ÔÙ¤ ‚¤‚·ÈË fiÙÈ ÛÙԯ‡ÂÈ Û ÌÈ· ·fiÏ˘ÙË Î·ı·ÚfiÙËÙ·. £· ·ÚÎÔ‡ÓÙ·Ó ÛÙË ı¤ÛÈÛË ÂÓfi˜ ηÈÓÔ‡ÚÁÈÔ˘ Ù‡Ô˘ ÂÈÚ·Ì¿ÙˆÓ ÁÈ· Ó· ÙÂı› ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· οو ·fi ÌÈ· ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· ÌÔÚÊ‹. ∂Ô̤ӈ˜ Ë Î·ı·ÚfiÙËÙ· ÌÈ·˜ Ô˘Û›·˜ Â›Ó·È ·ÓıÚÒÈÓÔ ¤ÚÁÔ. ¢ÂÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ÂÎÏËÊı› Û·Ó ¤Ó· Ê˘ÛÈÎfi ‰Â‰Ô̤ÓÔ. ¢È·ÙËÚ› ÙËÓ Ô˘ÛÈÒ‰Ë Û¯ÂÙÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ ·ÓıÚÒÈÓˆÓ ¤ÚÁˆÓ. ∆Ô Â›Ó·È Ù˘ ηıÔÚ›˙ÂÙ·È ·fi ¤Ó· Ì·ÎÚ‡ ·ÚÂÏıfiÓ ÂÈÚ·Ì¿ÙˆÓ ÂȉȈÎfiÌÂÓ· ÛÙȘ Ô‰Ô‡˜ ÂÓfi˜ Û˘Ó¯Ҙ ·˘Í·ÓfiÌÂÓÔ˘ „‡‰Ô˘˜. ªÂ οı ÙÚfiÔ ÙÔ „¢‰¤˜ ‰›ÓÂÈ ·Û‡ÁÎÚÈÙ· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚË ÂÁÁ‡ËÛË ·fi ÙÔ Ê˘ÛÈÎfi» (Bachelard, 1953, Û. 77-79).
∏ ∂¶π™∆∏ª√¡π∫∏ ∂¡¡√π∞ ∆∏™ À§∏™ ™∆∏¡ ™À°Ãƒ√¡∏ Ã∏ª∂π∞ √ Bachelard ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ Ì ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ¯ËÌ›· ηٷϷ‚·›ÓÔ˘Ì ÙËÓ ÂÓÂÚÁÂȷ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ù˘ ‡Ï˘ Î·È ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ ‰ÂÓ ÈÛ¯‡ÂÈ ˆ˜ Ë ‡ÏË ¤¯ÂÈ ÂÓ¤ÚÁÂÈ· ·ÏÏ¿ fiÙÈ Ë ‡ÏË Â›Ó·È ÂÓ¤ÚÁÂÈ·: «∏ ΢ÚÈ·Ú¯›· ÙÔ˘ ¤¯ˆ ·Ó·ÙÚ¤ÂÙ·È. ∞Ó·ÙÚ¤ÂÙ·È ÂÎ ‚¿ıÔ˘˜, fi¯È ÌfiÓÔ ÚÔ˜ fiÊÂÏÔ˜ ÙÔ˘ Â›Ó·È ·ÏÏ¿ ÚÔ˜ fiÊÂÏÔ˜ Ù˘ ÂÓ¤ÚÁÂÈ·˜. ∏ ÂÓ¤ÚÁÂÈ· Â›Ó·È ÙÔ ÛÙ‹ÚÈÁÌ· fiψÓ. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Ï¤ÔÓ Ù›ÔÙ· ›Ûˆ ·fi ÙËÓ ÂÓ¤ÚÁÂÈ·» (Bachelard, 1953, Û. 176-178). £ÂˆÚ› fiÙÈ ÁÈ· Ó· ÌÔÚ¤ÛÔ˘Ì ӷ ηٷϿ‚Ô˘Ì ÙËÓ ÂÓÂÚÁÂȷ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ù˘ ‡Ï˘ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ·ÔηٷÛÙ·ı› Ë ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÂÓ¤ÚÁÂÈ·˜ ÛÙÔ Â›Â‰Ô ÙˆÓ «ıÂÌÂÏȈ‰ÒÓ ÂÓÓÔÈÒÓ» ÛÙÔ ‚·ıÌfi Ô˘ ηٿÎÙËÛ ÙËÓ «Î·ı·ÚfiÙËÙ¿» Ù˘ ̤۷ ·fi ÌÈ· «Û˘Áί˘Ì¤ÓË ÈÛÙÔÚ›·». ∫·È Â›Ó·È ·fi ·˘Ù‹ ÙËÓ Î·Ù¿ÎÙËÛË Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ÍÂÎÈÓ‹ÛÂÈ ÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi Ó‡̷, ÙËÓ Î·Ï¿ ηıÔÚÈṲ̂ÓË ¤ÓÓÔÈ· Î·È fi¯È Ì ÙȘ ¤ÓÓÔȘ Ù˘ Ì·ÎÚ¿˜ ÈÛÙÔÚ›·˜ Ù˘: «°È· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, ı· ·ÁÁ›˙·Ì ¤Ó· ¢·›ÛıËÙÔ ÛËÌÂ›Ô Ù˘ ÂͤÏÈ͢ ÙˆÓ È‰ÂÒÓ ÌÂÏÂÙÒÓÙ·˜ ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ì ÙË Ì˯·ÓÈ΋ Ù˘ ÌÔÚÊ‹, ‹‰Ë Ôχ ÂÍÔÚıÔÏÔÁÈṲ̂ÓË ÛÙȘ Û¯¤ÛÂȘ Ù˘ Ì˯·ÓÈ΋˜ ÙÔ˘ Descartes, ÛÙË Ì˯·ÓÈ΋ ÙÔ˘ Leibniz. √È Û˘˙ËÙ‹ÛÂȘ Á‡Úˆ ·fi ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ·
74
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
Ù˘ ˙ÒÛ·˜ ‰‡Ó·Ì˘ ˘‹ÚÍ·Ó ÔÏ˘¿ÚÈı̘ Î·È Û˘Áί˘Ì¤Ó˜. £· ˘¿Ú¯ÂÈ ¿ÓÙ· ÔÏÈÙÈÛÌÈÎfi ÂӉȷʤÚÔÓ ÁÈ· Ó· Í·Ó·˙‹ÛÂÈ Î·Ó›˜ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÔÏÂÌÈΤ˜. ∞ÏÏ¿ Ô ÛÎÔfi˜ Ì·˜ Û ·˘Ùfi ÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ Â›Ó·È Ó· ÍÂÎÈÓ‹ÛÂȘ ·fi ÙÔ Û˘ÛÙ·ı¤Ó ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi Ó‡̷. ªÈ· Ôχ Ì·ÎÚ¿ ÈÛÙÔÚ›· ı· ‰È·Ù¿Ú·˙ ·˘Ù‹ ÙË ‰‹ÏˆÛË ÔÚıÔÏÔÁÈ΋˜ ÚÔÙÂÚ·ÈfiÙËÙ·˜ Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· οÓÔ˘Ì ÁÈ· Ó· ÍÂÎÈÓ‹ÛÂÈ Ë Û‡Á¯ÚÔÓË ÂÓÂÚÁÂȷ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË, ÁÈ· Ó· ηٷϿ‚Ô˘Ì ÙËÓ ÂÓÂÚÁÂȷ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË Ù˘ ‡Ï˘» (Bachelard, 1953, Û. 176-178). ∞ÓÙ›ıÂÙ· Ì ÙËÓ ¿Ô„Ë Ô˘ ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fiÙÈ Ë ‡ÏË ¤¯ÂÈ ÂÓ¤ÚÁÂÈ·, Ô Bachelard ·Ó·Ê¤ÚÂÈ: «∂›Ó·È Û·Ó Ó· Û˘Ó‰¤Ô˘Ó ÌÈ· ÂÓ¤ÚÁÂÈ· ÛÙËÓ ‡ÏË fiˆ˜ ˙Â‡Ô˘Ó ¤Ó· ¿ÏÔÁÔ ÛÙÔ ·Ï¤ÙÚÈ. ∫¿ÓÔÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÂÚÈfiÚÈ˙·Ó, Ì ÌÈ· Û‡ÓÙÔÌË ‰È·ÏÂÎÙÈ΋, ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ‡Ï˘ ÛÙÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Ù˘ ·‰Ú·ÓÔ‡˜ ‡Ï˘, ‡ÏË ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ Ë ·Ó¿ÁÎË Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›ÛÔ˘Ì ÌÈ· ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ÂÓ¤ÚÁÂÈ·. µÂ‚·›ˆ˜ ›¯·Ó ‰›ÎÈÔ Ó· ‰È·Ï¤ÍÔ˘Ó ·˘Ùfi ÙÔÓ ÂÚÈÔÚÈÛÌfi, Ó· ÂÈ‚¿ÏÏÔ˘Ó ·˘Ù‹ ÙË ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ Û ÔÚÈṲ̂ÓÔ˘˜ ÙÔÌ›˜ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÔÚÁ¿ÓˆÛ˘, Û ¤Ó·Ó ÙÔÈÎfi ÔÚıÔÏÔÁÈÛÌfi fiˆ˜ Ë ÔÚıÔÏÔÁÈ΋ Ì˯·ÓÈ΋, fiÔ˘ Â›Ó·È ·‰È¿ÊÔÚÔ Ó· ͤÚÂÈ Î·Ó›˜ ÙÔ Î›ÓËÙÚÔ Ù˘ ΛÓËÛ˘, ·Ó Â›Ó·È ·fi Û›‰ÂÚÔ, ·fi ¤ÙÚ· ‹ ·fi ¯·ÏÎfi. ∞ÏÏ¿ ·˘Ùfi˜ Ô Â͈ÙÂÚÈÎÂ˘Ì¤ÓÔ˜ ˘ÏÈÛÌfi˜, Ô ˘ÏÈÛÌfi˜ Ô˘ Û˘ÓÔ„›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ ·‰Ú¿ÓÂÈ· Ù˘ ‡Ï˘ Â›Ó·È ÛÙÂÚË̤ÓÔ˜ ÂÛˆÙÂÚÈ΋˜ ÂÓ¤ÚÁÂÈ·˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÚÎÂÙfi˜ ÁÈ· Ó· ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂÈ Î·Ó›˜ ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ¯ËÌÈ΋ ÂÈÛÙ‹ÌË, ÌfiÏȘ ı¤ÏÂÈ Ó· Ï¿‚ÂÈ ÁÓÒÛË fi¯È ÌfiÓÔ ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ Ê·ÈÓÔÌ¤ÓˆÓ ·ÏÏ¿ Î·È Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ‰˘Ó·ÌÈ΋˜ ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ Ê·ÈÓÔ̤ӈÓ, ‰˘Ó·ÌÈ΋ Ë ÔÔ›· ʤÚÓÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·ÎÚÈ‚‹ ÂÍ‹ÁËÛË Ù˘ ˘ÏÈ΋˜ Ê·ÈÓÔÌÂÓÔÏÔÁ›·˜, ·ÓÔ›ÁÂÈ ÙÔ ‰ÚfiÌÔ ÁÈ· ÔÏÔη›ÓÔ˘ÚÁÈ· ÂÈÙ‡ÁÌ·Ù·» (Bachelard, 1953, Û. 176-178). ∂›Û˘ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ Ê·ÈÓfiÌÂÓÔ Ù˘ Ô˘Û›·˜: «¢ÂÓ Â›Ó·È ÌÈ· ·Ï‹ fi„Ë Ô˘ ÌÔÚ› ηÓ›˜ Ó· ÂÚÈÔÚÈÛÙ› ÛÙËÓ ÂÚÈÁÚ·Ê‹. ∂›Ó·È Ë ÂΉ‹ÏˆÛË Ù˘ ÂÓ¤ÚÁÂÈ·˜. √È ¯ËÌÈΤ˜ ·ÓÙȉڿÛÂȘ Â›Ó·È ÂÓÂÚÁÂȷΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ. ∂¿Ó ‰ÂÓ ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Î·Ó›˜ ·˘Ù¤˜ ÙȘ ÂÓÂÚÁÂȷΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ, ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÂÎÌÂÙ·ÏÏ¢Ù› fiϘ ÙȘ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ ‰Ú¿Û˘ Ô˘ ¤¯Ô˘Ì ÛÙÔ ÂÍ‹˜ ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ» (Bachelard, 1953, Û. 176-178). ∞fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋˜ ıÂÒÚËÛ˘, ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ Ô Bachelard, Ë ÂÓ¤ÚÁÂÈ· ·›˙ÂÈ ÙÔ ÚfiÏÔ ÙÔ˘ Ú¿ÁÌ·ÙÔ˜ ηı’ ·˘ÙÔ‡ : «∞˘Ù‹ Ë ·ÏÈ¿ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ÔÔ›·˜ ÙfiÛÔ Ôχ ¤¯Ô˘Ó ηٷÁÁ›ÏÂÈ ÙÔÓ ÙÂÚ·ÙÒ‰Ë ·ÊËÚË̤ÓÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·, Ó¿ÙË ÙÒÚ· ÂÓÙÂÏÒ˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË. ∆Ô˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÌÔÚԇ̠ӷ ÙÔÔıÂÙ‹ÛÔ˘Ì ÊÈÏÔÛÔÊÈο ÙËÓ ÂÓ¤ÚÁÂÈ· fiˆ˜ ÙÔÔıÂÙÔ‡Û·Ó ÙÔ Ú¿ÁÌ· ÛÙÔ Â›Ó·È ÙÔ˘: Â›Ó·È ÙÔ Ô˘ÛÈ҉˜ ÛÙ‹ÚÈÁÌ· ÙˆÓ Ê·ÈÓÔ̤ӈÓ. ŒÙÛÈ Î·È ·ÏÏÈÒ˜, ·Ó ı¤ÏÔ˘Ì ӷ ·Ê‹ÛÔ˘Ì ӷ ÎÔÈÌÔ‡ÓÙ·È ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ Ù· Ê·ÓÙ¿ÛÌ·Ù· Ù˘ ÊÈÏÔÛÔÊ›·˜ ı· Ú¤ÂÈ ¿ÓÙ· Ó· Û˘ÌʈÓԇ̠fiÙÈ Ë ÂÓ¤ÚÁÂÈ· Â›Ó·È Ë Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ÌÂÏÂÙ‹ÛÔ˘Ì ÛÂ
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
75
‰Â‡ÙÂÚË Ê¿ÛË, ·ÊÔ‡ ¯ˆÚ›˜ ·ÌÊÈ‚ÔÏ›· ı· ¤¯Ô˘Ì ÂÚÈÁÚ¿„ÂÈ Ù· Ê·ÈÓfiÌÂÓ· Ô˘ ÚÔ·ÙÔ˘Ó ·fi ÙȘ ¯ËÌÈΤ˜ ·ÓÙȉڿÛÂȘ, ·ÏÏ¿ Ì ÌÈ· ·Ó·fiÊ¢ÎÙË ·Ó·ÁηÈfiÙËÙ·, fiÙ·Ó ı¤ÏÔ˘Ì ӷ ηٷϿ‚Ô˘Ì ٷ Ê·ÈÓfiÌÂÓ· ÛÙÔ ‚¿ıÔ˜ ÙÔ˘˜, Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÛÙȘ ‚·ıȤ˜ ·Èٛ˜ Î·È ÛÙË ‚·ÛÈ΋ ÙÔ˘˜ ÏÔÁÈ΋. √ ˘ÏÈÛÌfi˜ ¤¯ÂÈ ÂÓÂÚÁÂÈ·Îfi ‚¿ıÔ˜. ∂›Ó·È ·fi ÙÔ˘˜ ÓfiÌÔ˘˜ Ù˘ ÂÓ¤ÚÁÂÈ·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÔÔ›Ô˘˜ ÌÔÚԇ̠ӷ ·ÓÙÈÏËÊıԇ̠ٷ Ê·ÈÓfiÌÂÓ· Ù˘ ‡Ï˘» (Bachelard, 1953, Û. 176-178).
ø™ ™Àª¶∂ƒ∞™ª∞ ™˘ÓÔÙÈο ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ‰È·Ù˘ˆıÔ‡Ó ÔÈ ÂÍ‹˜ ı¤ÛÂȘ ÙÔ˘ Bachelard ÁÈ· ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË Ù˘ ÂÈÛÙ‹Ì˘ Ù˘ ¯ËÌ›·˜: 1. H ¯ËÌ›· ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ ·Ï¯ËÌ›·˜. ∏ ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ Ú‹ÍË ÚÔ˜ ÙÔ ·Ï¯ËÌÈÎfi ÂÌfi‰ÈÔ ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ ÙÔ Ó¤Ô ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi Ó‡̷ Ù˘ ¯ËÌ›·˜. 2. ∏ ÂÈÛÙ‹ÌË Ù˘ ¯ËÌ›·˜ ηıÈÂÚÒÓÂÙ·È ˆ˜ ·˘ÙfiÓÔÌË ÂÈÛÙ‹ÌË Ì ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ›Ó·Î· ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ. √ ÂÚÈÔ‰ÈÎfi˜ ›Ó·Î·˜ Â›Ó·È Û‡ÛÙËÌ·, ÌÈ· ‰ÔÌ‹ Ô˘ ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È ·fi ÙËÓ ÏËÚfiÙËÙ·, ÙÔÓ ‰ÔÌÈÎfi ÏÔ˘Ú·ÏÈÛÌfi ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Î·È ÙË ‰È·ÏÂÎÙÈ΋ ÔÚıÔÏÔÁÈÎfiÙËÙ· Ô˘ ÂÈ‚¿ÏÏÂÈ Ë ›‰È· Ë ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ Î·È ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Û ‰˘Ô ‰È·ÊÔÚÂÙÈΤ˜ ηÙ¢ı‡ÓÛÂȘ: ̤۷ ÛÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· Ù˘ Ô˘Û›·˜ Î·È Ì¤Û· ÛÙÔÓ ‰ÔÌÈÎfi ÏÔ˘Ú·ÏÈÛÌfi ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ. ∫¿ıÂ Ô˘Û›· ηٷÎÙ¿ ÙË ı¤ÛË Ù˘ ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÂÓfi˜ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔ˘ ۯ‰›Ô˘ Û˘ÁÎÚfiÙËÛ˘ ÙÔ˘ ›Ó·Î· Î·È ÙˆÓ Û¯¤ÛÂÒÓ Ù˘ Ì ÙȘ ¿ÏϘ Ô˘Û›Â˜ ¯ˆÚ›˜ ÙËÓ ÚÔÛÊ˘Á‹ Û ·Ú¯¤˜ ¤Íˆ ·fi ÙÔ Û‡ÛÙËÌ·. ∏ ÔÚÁ·ÓˆÙÈ΋ ‰‡Ó·ÌË ÙÔ˘ ¶›Ó·Î· ÙÔ˘ Mendeleev Â›Ó·È Ù¤ÙÔÈ· Ô˘ Ô ¯ËÌÈÎfi˜ Û˘ÏÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÙËÓ Ô˘Û›· ̤۷ ÛÙËÓ Ù˘È΋ Ù˘ ÌÔÚÊ‹ ÚÈÓ ÙËÓ Î·Ù·ÓÔ‹ÛÂÈ Ì ÙÔ ˘ÏÈÎfi Ù˘ ›‰Ô˜. ∆Ô Á¤ÓÔ˜ ÂÈ‚¿ÏÏÂÙ·È ÛÙÔ Â›‰Ô˜. ∏ ı¤ÛË ·˘Ù‹ ÙÔ˘ Bachelard ÁÈ· ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ›Ó·Î· Â›Ó·È ˘ÏÈÛÙÈ΋, ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ›‰È·˜ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ Î·È ·ÓÙÈÙ›ıÂÙ·È ÛÙËÓ È‰Â·ÏÈÛÙÈ΋ ÊÈÏÔÛÔÊ›·. 3. ∏ ‰ÔÌÈ΋ ıÂÒÚËÛË ÙÔ˘ ÂÚÈÔ‰ÈÎÔ‡ ›Ó·Î· Î·È Ù˘ Ù¿Û˘ ÔÚıÔÏÔÁÈ΋˜ ‰È¿Ù·Í˘ Ô˘ ‰È·ı¤ÙÂÈ, ·Ú¿ÁÂÈ ÙË ÁÓÒÛË ÙÔ˘ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÔ‡ ÂÊfiÛÔÓ Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎÂ Î·È ÙÔÔıÂÙ‹ıËΠÛÙËÓ ·ÎÚÈ‚‹ ÁÂÈÙÓ›·ÛË ÛÙË ÛÂÈÚ¿ Ù˘ ÛÙ·‰È·Î‹˜ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›·˜, ¤Ú¯ÂÙ·È Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÂΛÓÔÓ ÙÔ Ú·ÏÈÛÌfi Ô˘ «ÙÔÔıÂÙ› ÙÔ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ÁÓÒÛË, ÂÌÈÛÙ‡ÂÙ·È Â˘Î·ÈÚȷο ÙÔ ‰Â‰Ô̤ÓÔ Ô˘ Â›Ó·È ¿ÓÙ· ·ÛÙ‹ÚÈÎÙÔ, ¿ÓÙ· Èı·Ófi, ÔÙ¤ ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓÔ». 4. ∆Ô ıˆÚËÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· Ô˘ ηıÔ‰ËÁ› ÙÔ ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù˘ ¯ËÌ›·˜ ˘Ê›ÛÙ·Ù·È ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ÚÈ˙ÈΤ˜ ÌÂÙ·ÙÔ›ÛÂȘ, ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈΤ˜ Ú‹ÍÂȘ ÌÂٷ͇
76
E˘ı‡ÌÈÔ˜ ¶. MfiηÚ˘
Ù˘ ¯ËÌÈ΋˜ ¿Ô„˘ Î·È Ù˘ ËÏÂÎÙÚÔÓȷ΋˜ ‰ÔÌ‹˜ Ô˘ ÂËÚ¿˙Ô˘Ó ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· Î·È ÙÔ ÂÓÓÔÈÔÏÔÁÈÎfi Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ¯ËÌ›·˜. 5. ∏ ¯ËÌ›· ˆ˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋ Â›Ó·È Ì¤ÚÔ˜ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙËÓ Â›‰Ú·ÛË Â͈ÙÂÚÈÎÒÓ ·Ú·ÁfiÓÙˆÓ (ÎÔÈÓˆÓÈÎÒÓ, ÔÈÎÔÓÔÌÈÎÒÓ, ÊÈÏÔÛÔÊÈÎÒÓ ÎÏ.) ÛÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋. ∏ ˘·ÁˆÁ‹ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ ÛÙȘ ·Ú·ÁˆÁÈΤ˜ Û¯¤ÛÂȘ ‰È·ÛÊ·Ï›˙ÂÈ ÙËÓ ˘ÏÈÎfiÙËÙ¿ Ù˘ Î·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ë ›‰È· Ë ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ Ú·ÎÙÈ΋ ·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ÙÔ ¤ÚÁÔ Ù˘ ڋ͢ ÙˆÓ ÂÌÔ‰›ˆÓ ÙÔ˘ ‰Â‰Ô̤ÓÔ˘, ÙË ÊÈÏÔÛÔÊÈ΋ ÚÔηٿÏË„Ë (.¯. ÙÔ ¿ÌÂÛÔ, ÙÔ ÔÌÔÈÔÁÂÓ¤˜) Î·È ÙˆÓ ›‰ÈˆÓ ÚÔ˚fiÓÙˆÓ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙË ‚¿ÛË ÂÎÙ¤ÏÂÛ˘ Ù˘ ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ÂÚÁ·Û›·˜ (.¯. ηı·ÚfiÙËÙ· ¯ËÌÈÎÒÓ ·ÓÙȉڷÛÙËÚ›ˆÓ). 6. ∏ ÔÈfiÙËÙ· ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ Â›Ó·È ¿Óˆ ·fi ÙË ‰ÔÌÈ΋ ÔÚÁ¿ÓˆÛË. 7. ∆· ÌfiÚÈ· ÙˆÓ Ô˘ÛÈÒÓ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ï¿ ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙÔ˘ ÔÛÔÙÈÎÔ‡ ·ıÚÔ›ÛÌ·ÙÔ˜ ÙˆÓ ·ÙfiÌˆÓ ·ÏÏ¿ Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡Ó ‰ÔÌ‹, Â›Ó·È ÙÔ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ‰ÔÌÈÎÒÓ Û˘ÁÎÚÔÙ‹ÛˆÓ. 8. ªÂ ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË Ù˘ Ô˘Û›·˜ ˆ˜ ‰ÔÌ‹˜ ÌÔÚԇ̠ӷ ·ÓÙÈÏËÊıԇ̠ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË ˘ÂÚÌÔÚȷ΋ ¯ËÌ›·, Ù· ‰È·ÛÙÂÚÂÔ˚ÛÔÌÂÚ‹, ÙËÓ «·˘ÙÔÔÚÁ¿ÓˆÛË» Ù˘ ‡Ï˘ (.¯. Ó·ÓÔۈϋÓ˜), ‚ÈÔÏÔÁÈο ÌfiÚÈ·, Ù· ÊÔ˘ÏÂÚ¤ÓÈ· ÎÏ. 9. ∏ ÌÂÙ·‚ÔÏ‹ ÙˆÓ «ÌÔÚÈ·ÎÒÓ» Î·È «·ÙÔÌÈÎÒÓ» Û˘ÁÎÚÔÙËÌ¿ÙˆÓ ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ Î·È ˘Ê›ÛÙ·Ù·È Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ì ÙËÓ ÂÛˆÙÂÚÈ΋ ÂÓÂÚÁÂȷ΋ ÌÂÙ·‚ÔÏ‹ ÙÔ˘˜. 10. ∏ Û¯¤ÛË ÔÛfiÙËÙ·˜-ÔÈfiÙËÙ·˜ ·ÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÙ·È ·fi ÙË ÛÎÔÈ¿ Ù˘ ‰ÔÌÈ΋˜ Û˘ÁÎÚfiÙËÛ˘ Î·È Ù˘ ÂÓÂÚÁÂȷ΋˜ ÌÂÙ·‚ÔÏ‹˜.
∞¡∞º√ƒ∂™ Althusser, L. (1978), °È· ÙÔÓ ª·ÚÍ, ÌÙÊÚ. ∆. ∫·ÊÂÙ˙‹˜, °Ú¿ÌÌ·Ù·, ∞ı‹Ó·. Althusser, L. (1978b), £¤ÛÂȘ (1964-1975), ÌÙÊÚ. •. °È·Ù·Á¿Ó·˜, £Â̤ÏÈÔ, ∞ı‹Ó·. Bachelard, G. (1928), Essai sur la connaissance approchée, Vrin, Paris. Bachelard, G. (1932), Le pluralisme cohérent de la chimie moderne, Vrin, Paris. Bachelard, G. (1940), La Philosophie du Non, Presses Universitaires de France, Paris. Bachelard, G. (1953), Le Matérialisme rationnel, Presses Universitaires de France, Paris.
H XËÌ›· ˆ˜ ·Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ù˘ AϯËÌ›·˜. H ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË ...
77
Bachelard, G. (1993), La Formation de l’ Esprit Scientifique, quinzième tirage, Paris: Librairie Philosophique J. Vrin, Paris. Jones, M. (2002), The Formation of the Scientific Mind, Clinamon Press. Bachelard, G. (1993b), «∆Ô ÚÒÙÔ ÂÌfi‰ÈÔ: Ë ÚÒÙË ÂÌÂÈÚ›·», ÛÙo °. ∫Ô˘˙¤Ï˘ (ÂÈÌ.), ∂ÈÛÙËÌÔÏÔÁ›·-∫›ÌÂÓ·, ¡‹ÛÔ˜, ∞ı‹Ó·. Beretta, M. (1993), The Enlightenment of Matter, Watson Publishing International. Berthelot, M. (1885), Les Origines de l’alchimie, Paris: Steinheil G., ÌÙÊÚ. ÛÙ· ÂÏÏËÓÈο ™ÙÂÊ·Ó›‰Ë˜, ª. (1906), ∏ Ù˘ ∞ϯËÌ›·˜ °¤ÓÂÛȘ, T‡ÔȘ ¶.¢. ™·ÎÂÏÏ·Ú›Ô˘, ∞ı‹Ó·. Berthelot, M. (1886), Science et Philosophie, Galman-Levy, Paris. Lecourt, D. (1984), «ª·ÚÍÈÛÌfi˜ Î·È ÂÈÛÙËÌÔÏÔÁ›·», ÌÙÊÚ µ. ∫ÈÓÙ‹, O ¶ÔÏ›Ù˘, 38. Lecourt, D. (1992), Bachelard Epistémologie, 5e ∂dition, Presses Universitaires de France, Paris. ∫ԇ̷˜, ∫. (1808), ÃËÌ›·˜ ∂ÈÙÔÌ‹, µÈ¤ÓÓË. ªÂÙ¿ÊÚ·ÛË Ù˘ "ÃËÌ›·˜" ÙÔ˘ Pierre.-Auguste Adet. ª·ÏÙ¿˜, ∞. (1991), «¶ÚfiÙ·ÛË ÁÈ· ÙË Û˘ÁÎÚfiÙËÛË Ù˘ ¤ÓÓÔÈ·˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘», §fiÁÔ˘ ¯¿ÚÈÓ, 2. ªÈÙÛ¿Î˘, ∂. (1996), «ÕÙÔÌ· Î·È ªfiÚÈ·: ªÈ· ‰‡ÛÎÔÏË Û¯¤ÛË ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·», ÛÙÔ ∏ πÛÙÔÚÈ΋ ∂ͤÏÈÍË Ù˘ ÃËÌ›·˜ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, ŒÓˆÛË ∂ÏÏ‹ÓˆÓ ÃËÌÈÎÒÓ, ∫¤ÓÙÚÔ ¡ÂÔÂÏÏËÓÈÎÒÓ ∂Ú¢ÓÒÓ/∂π∂, ∞ı‹Ó·. ¡ÈÎÔÏ·˝‰Ë˜, ∂. (2003), «πÛÙÔÚÈÔÁÚ·Ê›· ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ ÛÙË ÓÂÒÙÂÚË ∂ÏÏ¿‰·», ÛÙÔ ∫. ™ÎÔÚ‰Ô‡Ï˘, ÷ÏÎÈ¿, §. (ÂÈÌ.), ∏ Û˘Ì‚ÔÏ‹ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ Î·È ºÈÏÔÛÔÊ›·˜ ÙˆÓ º˘ÛÈÎÒÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ ÛÙË ¢È‰·Ûηϛ· ÙˆÓ º˘ÛÈÎÒÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ, ¶Ú·ÎÙÈο 2Ô˘ ¶·ÓÂÏÏ‹ÓÈÔ˘ ™˘Ó‰ڛԢ, ∞ı‹Ó·. ™ÙÂÊ·Ó›‰Ë˜, ª. (1908), æ·ÌÌÔ˘ÚÁÈ΋ Î·È ÃËÌ›·, ª˘ÙÈÏ‹ÓË. ™ÙÂÊ·Ó›‰Ë˜, ª. (1920), ¶ÂÚ› Ù˘ ·Ú¯‹˜ Î·È Ù˘ ¯ÚËÛÈÌfiÙËÙÔ˜ Ù˘ πÛÙÔÚ›·˜ ÙˆÓ º˘ÛÈÎÒÓ ∂ÈÛÙËÌÒÓ, ∞ı‹Ó·. ™ÙÂÊ·Ó›‰Ë˜, ª. (1926), ∞È º˘ÛÈη› ∂ÈÛÙ‹Ì·È ÂÓ ∂ÏÏ¿‰È-¶ÚÔ Ù˘ ∂·Ó·ÛÙ¿Ûˆ˜, ¶.¢. ™·ÎÂÏÏ·Ú›Ô˘, ∞ı‹Ó·.
σ α ί σ υ ο ρ α π ο ι
Η αναζήτηση της πραγµατικής διάστασης της ανάπτυξης και προόδου της επιστήµης και της εκπαίδευσης την περίοδο της Οθωµανικής αυτοκρατορίας είναι ένα πολυσυζητηµένο ιστοριογραφικά θέµα. Η παλαιότερη ιστοριογραφική άποψη, αυτή του Abdulak Adnan, La science chez les Turcs Ottomans, Paris, 1939 υποστηρίζει την κεµαλική άποψη περί απόλυτου σκότους και λανθασµένης και ελλιπούς µεταφοράς της επιστήµης των Αράβων. Αντίθετοι µε αυτές τις απόψεις παρουσιάζονται οι πιο σύγχρονοι ιστορικοί των επιστηµών, όπως ο Ekmeleddin Ihsanoglu, ο οποίος µε το πολύ πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό του έργο έχει αναδείξει πολλές άγνωστες πτυχές των οθωµανικών επιστηµών και της οθωµανικής επιστηµονικής παιδείας. ∆υστυχώς, το µεγαλύτερο τµήµα του έργου του καθώς και των Τούρκων συναδέλφων του είναι απρόσιτο σε όσους δεν γνωρίζουν την τουρκική γλώσσα. Όµως µια εκτενής περίληψη των ερευνών αυτών παρουσιάζονται στα αγγλικά στον 2ο τόµο του συλλογικού έργου History of the Ottoman State, Society and Civilization. Στο έργο αυτό ο ίδιος ο E. Ihsanoglu έχει γράψει το τµήµα επιστήµες και παιδεία (Ottoman educational and scholarly – scientific institutions, τ. 2, σ. 361-518 και The Ottoman scientific – scholarly literature, τ. 2, σ. 519-606). Στη βιβλιογραφική αυτή παρουσίαση θα αναφερθούµε στο πρώτο µέρος του τµήµατος αυτού, το οποίο αφορά στους εκπαιδευτικούς θεσµούς. Στο προσεχές τεύχος της Κριτικής θα παρουσιάσουµε το δεύτερο µέρος, το οποίο αφορά τα επιστηµονικά χειρόγραφα και βιβλία. Aπό την ίδρυση του κράτους των Σελτζούκων έως και την εγκαθίδρυση τη δεύ-
λ
Παιδαγωγικό Τµήµα ∆.Ε., Πανεπιστήµιο Αθηνών
β
Θόδωρος Κεχαγιάς
ι
Βιβλιογραφική παρουσίαση από το έργο: Ekmeleddin Ihsanoglu (ed.), History of the Ottoman State, Society and Civilization, Research Center for Islamic History, Art and Culture – IRCΙCA, Istanbul, vol. 1, 2001, XXXVIII + 829 σελ., vol. 2, 2002, XXV + 822 σελ.
β
Επιστήµες στην οθωµανική αυτοκρατορία: Οι εκπαιδευτικοί θεσµοί
η
ΚΡΙΤΙΚΗ / ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ: 3/06, 79-98
Θόδωρος Kεχαγιάς
τερη δεκαετία του 20ου αιώνα του κοσµικού καθεστώτος, υπήρξαν αρκετές προσπάθειες ανάπτυξης των επιστηµών και από κάποιο σηµείο και µετά (19ος αιώνας) οι προσπάθειες αυτές άρχισαν να επηρεάζουν γενικότερα το χαρακτήρα της κοινωνίας. Το Οθωµανικό κράτος προσπάθησε κατά καιρούς να ακολουθήσει τις εξελίξεις στην Ευρώπη ιδίως στην Ιατρική και το Στρατό. Πολλές όµως από αυτές τις προσπάθειες προσέκρουσαν σε οικονοµικά προβλήµατα, στο γεγονός ότι έθιγαν αρκετά στέρεα θρησκευτικά κατεστηµένα, καθώς και στο µέγεθος της Αυτοκρατορίας και την πολυµορφία (πολιτιστικής, θρησκευτική, γλωσσική) των κατοίκων της. Έτσι πολλές αποφάσεις παρέµειναν ανενεργές ή εφαρµόστηκαν ελάχιστα. Η εκπαίδευση των Οθωµανών είχε δύο µορφές, Την τυπική µέσα στα επίσηµα ιδρύµατα-σχολεία µε συγκεκριµένα διδακτικό πρόγραµµα και την άτυπη εκπαίδευση η οποία παρεχόταν στις βιβλιοθήκες ή στα αρχοντικά των πλούσιων ανθρώπων της αυτοκρατορίας (konak) και της θρησκευτικής ελίτ (ulema). Τίποτα από αυτά δεν µπορεί να αγνοηθεί, γιατί όλα συνεισέφεραν στο κοινωνικό οικοδόµηµα και την διαµόρφωση του χαρακτήρα του κράτους. Μεταξύ τους αναπτύχθηκαν σχέσεις άλλοτε αλληλεπιδραστικές άλλοτε ανταγωνιστικές, αφού ειδικά τα σχολεία που είχαν τις ρίζες τους σε πιο παραδοσιακά κατεστηµένα αντιπάλεψαν τους νεωτερισµούς οι οποίοι επιχειρήθηκαν να θεµελιωθούν, από τις πρώτες στιγµές που δόθηκε η δυνατότητα είτε µέσω Ευρωπαίων δασκάλων είτε µε την αποστολή µε έξοδα του κράτους φοιτητών σε ευρωπαϊκά Πανεπιστήµια (τον 19ο αιώνα) για περαιτέρω σπουδές.
π
α
ρ
ο
υ
σ
ί
α
σ
η
80
β
ι
β
λ
ι
ο
H ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ ΤΩΝ ΣΕΛΤΖΟΥΚΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ∆εν υπάρχουν πολλά τεκµήρια που να αφορούν στην εκπαίδευση την εποχή των Σελτζούκων Τούρκων. Παρόλα αυτά, µπορεί να σκιαγραφηθεί κάποια εικόνα. ∆ύο ήταν οι συνιστώσες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη των πνευµατικών δραστηριοτήτων. Τα µουσουλµανικά σχολεία (µεντρεσέδες) και τα νοσοκοµεία τα οποία είχαν το διπλό ρόλο της παροχής περίθαλψης και της εκπαίδευσης για µελλοντικούς γιατρούς. Οι µεντρεσέδες και τα νοσοκοµεία µετατράπηκαν, µε την εµπλοκή των τοπικών αρχόντων, σε πολιτιστικά κέντρα µε δανειστικές βιβλιοθήκες που λειτουργούσαν είτε µέσα σε αυτά είτε σε τζαµιά ή άλλου είδους ιδρύµατα. Η συγκέντρωση στις τοπικές αυλές σηµαντικού αριθµού επιστηµόνων και δασκάλων, έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη της πνευµατικής δραστηριότητας, η οποία λόγω του ανταγωνισµού επεκτάθηκε σε πολλούς τοµείς. Η επιστηµονικές γλώσσες αυτή την περίοδο ήταν
Εξετάζοντας τον δηµοφιλέστερο τύπου σχολείου της εποχής των Σελτζούκων και αργότερα των Οθωµανών, θα παρατηρήσουµε ότι αυτό που το χαρακτήριζε ήταν η αυστηρά κυρίαρχη θρησκευτική όψη των πραγµάτων. Η προετοιµασία ατόµων µε επαρκέστατες γνώσεις στο Κοράνι, την προφητική παράδοση (hadith) και το Ισλαµικό δίκαιο (fiqh) αποτέλεσε τον βασικό στόχο. Σε αρχικό στάδιο (11ος αιώνας) πολλοί µεντρεσέδες είχαν ως αποκλειστικό στόχο την προετοιµασία δικαστών που θα δίκαζαν µε βάση το Ισλαµικό δίκαιο. Οι σπουδές που παρέχονταν αφορούσαν το δίκαιο, τη θρησκεία και κάποια συµπληρωµατικά µαθήµατα όπως η λογοτεχνία. Από εκεί και πέρα γίνεται αναφορά σε µαθήµατα µορφολογίας και συντακτικού αραβικής και περσικής γλώσ-
σ α ί σ υ ο ρ α π ο ι
Μεντρεσέδες
λ
Τα σχολεία αυτά είναι συνέχεια των ισλαµικών kuttab. Ιδρύονταν από ανώτερης βαθµίδας στρατιωτικούς ή σουλτάνους και βρίσκονταν µέσα ή δίπλα σε τζαµιά αλλά και αλλού. Επειδή οι απαιτήσεις τους δεν ήταν πολύ υψηλές για αυτό και δηµιουργήθηκε µεγάλος αριθµός από τέτοια. Η ηλικία εισόδου ήταν τα πέντε έτη. Ως δάσκαλοι σε αυτά τα σχολεία επιλέγονταν απόφοιτοι από µεντρεσέδες ή εγγράµµατοι ιµάµηδες ή επιστάτες τζαµιών. Στις τάξεις των κοριτσιών επιλέγονταν για δασκάλες γυναίκες µεγάλης ηλικίας που είχαν αποστηθίσει το Κοράνι. Όσον αφορά το πρόγραµµα σπουδών δεν είναι βέβαιο ότι υπήρχε κάποιο επίσηµο. Ο βασικός στόχος ήταν ο κάθε απόφοιτος να γνωρίζει γραφή και ανάγνωση. Ο βασικός πυρήνας διδασκαλίας ήταν η Ισλαµική θρησκεία αλλά παράλληλα διδάσκονταν οι τέσσερις αριθµητικές πράξεις και διαβάζονταν συγκεκριµένα ποιητικά λεξικά σε Αραβικά και Περσικά. Το βασικό στοιχείο για να αποφοιτήσει κανείς δεν ήταν η ηλικία του, αλλά η ικανότητά του να διαβάσει το Κοράνι µια φορά από την αρχή µέχρι το τέλος.
β
Πρωτοβάθµια σχολεία (Sibyan Mektepleri)
ι
τα περσικά και τα αραβικά. ∆εν υπάρχει ακριβής προσδιορισµός του αριθµού των µεντρεσέδων της σελτζουκικής περιόδου. Σηµαντικές παιδαγωγικές και εκπαιδευτικές υπηρεσίες προσέφεραν επίσης οι οίκοι των δερβίσηδων (τεκέδες). Η τοπική στήριξη κάθε ιδρύµατος που µπορούσε να προσφέρει κοινωνική υπηρεσία οποιαδήποτε µορφή,ς δηµιούργησε τον πολιτιστικό – εκπαιδευτικό πυρήνα που χαρακτηρίζει την προ-Οθωµανική περίοδο.
η
81
β
Επιστήµες στην οθωµανική αυτοκρατορία: Οι εκπαιδευτικοί θεσµοί
Θόδωρος Kεχαγιάς
σας. Από τις πηγές δεν φαίνεται πουθενά πως στο πρόγραµµα σπουδών συµπεριλαµβάνονταν οι φυσικές επιστήµες Τα µαθήµατα διαρκούσαν σε άλλα σχολεία όλη την εβδοµάδα και σε άλλα µόνο από Τρίτη έως Παρασκευή, ενώ όλη η εκπαίδευση ήταν πέντε χρόνια. Οι µαθητές χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες Οι πρωτοετείς (mubtedi), οι ενδιάµεσου σταδίου (mutavassit) και οι τελειόφοιτοι (mustedil) από τους οποίους υπήρχε η απαίτηση να µπορούν να γράφουν τις απόψεις τους στηριγµένες σε συµπεράσµατα από τις πηγές πληροφόρησης τους. Όποιος παραπέρα ήθελε να εξειδικευτεί σε ένα πεδίο, επέλεγε δασκάλους αντίστοιχα καταρτισµένους σε αυτό, από τους οποίους έπαιρνε και το σχετικό δίπλωµα (icazet) ότι ήταν καλός γνώστης αυτού του πεδίου. Από ότι διαφαίνεται από τις πηγές, η αναλογία δασκάλων – µαθητών ήταν διαφορετική από σχολείο σε σχολείο. Αλλού γίνεται αναφορά σε ένα δάσκαλο, ένα βοηθό και τριάντα οκτώ µαθητές και αλλού για ένα δάσκαλο, δύο βοηθούς και δώδεκα µαθητές. Ο δάσκαλος ήταν το σηµαντικότερο στοιχείο αναφοράς του σχολείου: η αξία ενός πτυχίου αναγνωριζόταν µόνο από το όνοµα του δασκάλου και όχι από αυτό του µεντρεσέ. Επιπρόσθετα η αξία που δινόταν στους δασκάλους µπορεί να φανεί και από τους υψηλούς γενικά µισθούς που λάµβαναν. Επίσης ενδεικτικό της δυναµικής της θέσης του δασκάλου είναι πως η ιεράρχηση των µεντρεσέδων γίνονταν λαµβανοµένου υπόψη και του µισθού µε τον οποίο αµείβονταν οι διδάσκοντες εκεί.
π
α
ρ
ο
υ
σ
ί
α
σ
η
82
ο
ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ
β
ι
β
λ
ι
Οι µεντρεσέδες Στην πρώτη περίοδο που ακολούθησε την εµφάνιση και εγκαθίδρυση του κράτους των Σελτζούκων Τούρκων, οι µεντρεσέδες διαφύλαξαν την καθιερωµένη παράδοση. Ο στόχος τους ήταν διπλός. Όχι µόνο η παροχή θρησκευτικής εκπαίδευσης αλλά και η προετοιµασία διοικητικών και νοµικών στελεχών. Με αυτό τον τρόπο διατηρούταν και ενισχυόταν η κεντρική διοίκηση και το κατεστηµένο. Την περίοδο αυτή οι δραστηριότητες στηρίζονταν σε µεγάλο βαθµό στην ανταλλαγή λογίων από περιοχή σε περιοχή (Αίγυπτος, Συρία, Τουρκεστάν, Ιράν) πράγµα που θεωρείται ενδεικτικό του πολιτιστικού δυναµισµού της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Η παράδοση επέβαλε το χτίσιµο των µεντρεσέδων δίπλα από τα τζαµιά σαν
σ α ί σ υ ο ρ α π ο ι λ β ι
επακόλουθο της κατάκτησης µιας περιοχής και της προσπάθειας γρήγορης επιβολής της κυριαρχίας του κατακτητή σε όλες τις δραστηριότητες. Αργότερα, δίπλα από αυτά χτίστηκαν νοσοκοµειακά ιδρύµατα και χώροι για αστρονοµικές παρατηρήσεις. Στην αρχή µαθήµατα όπως η Φιλοσοφία, τα Μαθηµατικά και οι Φυσικές Επιστήµες διδάσκονταν µόνο κατ’ οίκον ή στα νοσοκοµεία. Ο Μωάµεθ ο Πορθητής θέλησε εξαρχής να δώσει µια νέα πολιτιστική ταυτότητα στην Κωνσταντινούπολη και προσπάθησε να την µετατρέψει σε κέντρο εκπαίδευσης και µάθησης. Χτίστηκαν νέα τζαµιά, νέοι µεντρεσέδες, νέοι οίκοι δερβίσηδων και για το σκοπό αυτό µετατράπηκαν πολλά βυζαντινά κτήρια. Σε έναν από τους λόφους της Πόλης δηµιουργήθηκε ένα φηµισµένο συγκρότηµα, που αργότερα πήρε το όνοµα του Πορθητή, το συγκρότηµα του Fatih Mosque το οποίο εκτός από το τζαµί είχε 8 µεντρεσέδες ανώτερης εκπαίδευσης, 8 χαµηλότερης και ένα πρωτοβάθµιο σχολείο (Daruttalim). Παράλληλα στο συγκρότηµα συµπεριλαµβάνονταν εστιατόριο, νοσοκοµείο και βιβλιοθήκη. Αυτή η περίοδος θεωρείται σηµαντική, µιας και τότε έγιναν οι πρώτες προσπάθειες για αλλαγή των παραδοσιακών κανόνων που καθόριζαν σε µεγάλο βαθµό την εκπαίδευση. Πρώτο απ’ όλα δηµιουργήθηκαν τα επίπεδα ιεράρχησης των µεντρεσέδων. Βασικά κριτήρια για αυτά ήταν ο µισθός ο οποίος δινόταν στους δασκάλους και τα βιβλία που χρησιµοποιούνταν. Από την άλλη πλευρά, βασικό προαπαιτούµενο για να διδάξει κάποιος σε ένα µεντρεσέ δεν είναι µόνο να κατέχει γνώσεις θρησκευτικών αλλά παράλληλα και φυσικών επιστηµών, φιλοσοφίας και µαθηµατικών. Οι αλλαγές αυτές µε την παράλληλη πλέον διδασκαλία θρησκευτικών και φυσικών επιστηµών αντικατοπτρίζουν την έλευση από τη Σαµαρκάνδη του Ali Kuscu. Όπως ειπώθηκε και παραπάνω, τα µουσουλµανικά σχολεία ιεραρχούνταν µε βάση το ηµερήσιο δίδακτρο που δίνονταν στους δασκάλους. Έτσι την περίοδο του Μωάµεθ είχαµε: Hasiye- i Tecrid medreses µε αµοιβή 20 άσπρα. Miftah medreses µε αµοιβή 30 άσπρα Τelvih medreses µε αµοιβή 40 άσπρα Haric medreses µε αµοιβή 50 άσπρα V-Dahil medreses µε αµοιβή 50 άσπρα Tettime medreses Sahn medreses Οι ονοµασίες προέρχονταν από τους τίτλους των βιβλίων που διδάσκονταν.
η
83
β
Επιστήµες στην οθωµανική αυτοκρατορία: Οι εκπαιδευτικοί θεσµοί
Το τελευταίο (Sahn) ήταν το ανώτερο επίπεδο σχολείου και το προτελευταίο που θεωρείτο ίδιας αξία µε το V-Dahil ήταν το προπαρασκευαστικό στάδιο για το Sahn. Υπήρξε ένας ακόµα ανώτερης βαθµίδας µεντρεσές µε αµοιβή 100 άσπρα, ισάξιος µε τον U-Serefeli, στην πόλη Edirne (Αδριανούπολη) Η µεγάλη αλλαγή έγινε την περίοδο του Σουλεϊµάν του Μεγαλοπρεπή όταν το συγκρότηµα που κτίστηκε στο 2ο λόφο της Πόλης αποτέλεσε το απόγειο της Οθωµανικής, κουλτούρας και εκπαίδευσης. Βασικό χαρακτηριστικό των αλλαγών ήταν ο επαναπροσδιορισµός της πολλαπλότητας των επιπέδων εκπαίδευσης και η ποικιλία των ειδικοτήτων. Ενδεικτικό της δυναµικής των µεντρεσέδων ανά τους αιώνες, είναι ότι τον 19ο αιώνα κατά την περίοδο όπου εγκαινιάζονταν στην χώρα σύγχρονου τύπου εκπαιδευτικά ιδρύµατα, µόνο και µόνο στην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν ενεργά 166 µουσουλµανικά σχολεία και φοιτούσαν σε αυτά 5369 µαθητές.
Προγράµµατα σπουδών
β
ι
β
λ
ι
ο
π
α
ρ
σ
ί
α
σ υ
Θόδωρος Kεχαγιάς
ο
η
84
Όσον αφορά τις επιστήµες (µαθηµατικά- φυσικές επιστήµες), αυτές διδάσκονταν σε τρία επίπεδα. Πρώτο επίπεδο, από κείµενα χωρίς αποδείξεις (iktisar), δεύτερο από εγχειρίδια µε κάποια απόδειξη (iktisad) και τρίτο από άλλα που σκοπό είχαν να κριτικάρουν και να καταρρίψουν όσες αντίθετες απόψεις ακούγονταν για αυτά που ισχυρίζονταν οι φυσικές επιστήµες (istiksa). ∆ηµιουργήθηκαν τρία επίπεδα βιβλίων, ώστε να αντιστοιχούν στα τρία επίπεδα γνώσεων όπου οι µαθητές πιστοποιούνταν. Κάθε κατηγορία είχε υποκατηγορίες. Επειδή η διαδικασία µελέτης ενός βιβλίου ήταν χρονοβόρα, επιλέγονταν µικρά και εύχρηστα εγχειρίδια. Οι µαθητές, ανάλογα µε τις ικανότητές τους έπαιρναν την επάρκεια του επιπέδου. Πέρα από το καθιερωµένο πρόγραµµα, οι µαθητές το χειµώνα έλυναν παζλ, γρίφους, συνέκριναν κείµενα, ασχολούνταν µε ιστορία ποίηση, αραβικές µεταφράσεις του Ευκλείδη. Το καλοκαίρι σε εκδροµές που πήγαιναν συζητούσαν για διάφορα θέµατα όπως αριθµητική, γεωµετρία, αστρονοµία και αστρονοµικά εργαλεία (αστρολάβοι), µηχανική, επισκόπηση του χώρου και υπενθύµιση γεωγραφικών όρων.
Ακµή και παρακµή των µεντρεσέδων Όπως ειπώθηκε και παραπάνω τα µουσουλµανικά σχολεία γνώρισαν µεγάλη ακµή τον 15ο και κυρίως 16ο αιώνα, η οποία ακολουθήθηκε από µια περίοδο βαθµιαίας παρακµής το 17ο αιώνα. Οι λόγοι αυτής της παρακµής είναι πολλοί. Θα αναφερθούµε µόνο στη µείωση του ενδιαφέροντος για λόγιες σπουδές, στην
σ α ί σ ο
αύξηση των προνοµίων για τους απόγονους της τάξης των ulema ανάµεσα στα οποία ήταν και η δυνατότητα για σπουδές λόγω γνωριµιών, η µεταβίβαση του δικαιώµατος του διδάσκειν µε δωροδοκίες, η πολύ µικρή διαφοροποίηση µεταξύ εγγράµµατων και χαµηλού επιπέδου πολιτών, καθώς και η µη παραγωγή νέων επιστηµονικών εργασιών. Κάποιο λόγιοι της εποχής (Katib Celebi) θεωρούν ως αιτίες παρακµής την αποβολή των µαθηµατικών και των φυσικών επιστηµών και την µη ξεκάθαρη κατηγοριοποίηση των δασκάλων και των σχολείων µε βάση τα όσα παραπάνω αναφέρθηκαν για την ιεράρχηση των µεντρεσέδων Παρόλα αυτά δεν µπορεί να µειωθεί ούτε ο ρόλος ούτε η συνεισφορά του συγκεκριµένου τύπου σχολείου, ο οποίος αποτέλεσε χαρακτηριστικό της Οθωµανικής κοινωνίας µέχρι την εγκαθίδρυση της Τουρκικής ∆ηµοκρατίας και ο οποίος γαλούχησε µέσα στις αίθουσές του µεγάλο αριθµό υπηκόων προκειµένου να διαφυλάξει την κατεστηµένη τάξη και ιεραρχία και την έντονη εξάρτηση από το Θεό και την προφητική παράδοση.
η
85
υ
Επιστήµες στην οθωµανική αυτοκρατορία: Οι εκπαιδευτικοί θεσµοί
α π ο ι λ β ι β
Το δεύτερο σηµαντικότερο εκπαιδευτικό ίδρυµα µετά τους µεντρεσέδες ήταν το σχολείο του Παλατιού, το οποίο αν και αναπτύχθηκε κάτω από τα ίδια πνευµατικά θεµέλια εν τούτοις διέφερε σε στόχους, δοµή, µαθητές και λειτουργίες. Βασικός σκοπός του ήταν η προετοιµασία µαθητών για τις υπηρεσίες του Παλατιού και για υψηλόβαθµες θέσεις της αυτοκρατορικής διοικητικής δοµής. Στο σχολείο του Παλατιού φοιτούσαν παιδιά στρατολογηµένα από χριστιανικές οικογένειες (γενίτσαροι). Τα στρατολογηµένα παιδιά, αφού λάµβαναν τη βασική τους εκπαίδευση, διανέµονταν σε στρατιωτικές µονάδες (cikma). Αυτά που έδειχναν ιδιαίτερες ικανότητες και ταλέντο γίνονταν δεκτά στο Παλάτι για περαιτέρω διδασκαλία. Πέρα από τα κλασικά µαθήµατα στο Κοράνι, την προφητική παράδοση (hadith), τον γραπτό και προφορικό λόγο, την καλλιγραφία και τα αραβικά, διδάσκονταν και µαθήµατα ρητορικής, ποίησης, φιλοσοφίας, µαθηµατικών, γεωγραφίας, ιστορίας, ∆ινόταν πολύ µεγάλη έµφαση σε θέµατα διοικητικών και πολιτικών επιστηµών, τεχνών και οι ικανότητες πάνω στο θεωρητικό χειρισµό τέτοιων θεµάτων αξιολογούνταν. Για να µπορέσει κάποιος να περάσει σε υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης έπρεπε να είναι επιτυχηµένος µαθητής και να µην έχει δεχθεί τιµωρίες για τη συµπεριφορά του. Όσοι δεν θεωρούνταν επιτυχηµένοι, στέλνονταν σε διάφορες θέσεις στις επαρχίες. Το σχολείο του Παλατιού µε αυτή περίπου την οργάνωση συνέχισε τη λει-
ρ
Το σχολείο του παλατιού (Enderun mektebi)
Θόδωρος Kεχαγιάς
τουργία του µέχρι τα µέσα του 19ου αιώνα, όταν έγιναν βασικές αλλαγές µε την είσοδο του δυτικού τύπου σχολείων οι οποίες επηρέασαν όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης.
Τεχνολογική Εκπαίδευση Κατά την κλασική περίοδο πριν τις µεταρρυθµίσεις του 18ου και κυρίως του 19ου αιώνα, δεν µπορούµε να πούµε ότι υπήρξαν ειδικοί µεντρεσέδες επιστηµών και µηχανικής. Αυτή την περίοδο µόνο ένα σχολείο εξειδικευµένο στην Ιατρική ήταν γνωστό, ο ιατρικός µεντρεσές Suleimaniye. Μέχρι την ίδρυση αντίστοιχων ιδρυµάτων στα ευρωπαϊκά πρότυπα η εκπαίδευση ειδικευµένου στρατιωτικού και πολιτικού προσωπικού γινόταν στα παραδοσιακά πλαίσια της µαθητείας. Για παράδειγµα, στο εργοστάσιο κατασκευής κανονιών εκπαιδεύονταν τεχνίτες οι οποίοι στη συνέχεια στέλνονταν σε εργοστάσια και οχυρά σε όλη την επικράτεια. Αντιστοίχως όµοια ήταν και η εκπαίδευση των ναυπηγών. Όσο για τους αρχιτέκτονες, χωρίζονταν σε δύο τύπους που διέφεραν τόσο σε επίπεδο εκπαίδευσης, όσο και αρµοδιοτήτων. Οι αρχιτέκτονες του Παλατιού ή Αυτοκρατορικοί (hassa) και οι «αστοί» αρχιτέκτονες (sehir).Οι πρώτοι αναλάµβαναν τις εργασίες για το κράτος ενώ η αρµοδιότητα των δεύτερων ήταν να επιθεωρούν πτυχιούχους τεχνίτες (ξυλουργοί, χτίστες, πετράδες) που εµπλέκονταν σε ιδιωτικές εργασίες αστικών περιοχών. Λόγω της εκπαίδευσης των πρώτων θα µπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι η αυτοκρατορική σχολή αρχιτεκτονικής ήταν σχολή µηχανικής και αρχιτεκτονικής. Την εκπαίδευσή αναλάµβαναν οι επικεφαλής αρχιτέκτονες και οι βοηθοί τους και αυτή συµπεριλάµβανε σηµαντική θεωρητική κατάρτιση, κάτι που δεν είχαν οι «αστοί» αρχιτέκτονες ή λαϊκοί όπως θα µπορούσαν να ονοµαστούν. Μέσα στα πλαίσια των αρµοδιοτήτων των αρχιτεκτόνων του Παλατιού ήταν να ελέγχουν τα σχέδια και τις κατασκευές των «λαϊκών» και να προβαίνουν σε αναγκαίες υποδείξεις και διορθώσεις.
λ
ι
ο
π
α
ρ
ο
υ
σ
ί
α
σ
η
86
β
ι
β
Άτυπη Εκπαίδευση Πέρα από την επίσηµη και τυπική εκπαίδευση υπήρχαν και άτυπες µορφές εκπαίδευσης, µε τη µορφή διαλέξεων-µαθηµάτων που δίνονταν από επιφανείς λόγιους διαφόρων αντικειµένων σε πολυτελή σπίτια ισχυρών οικονοµικά παραγόντων της αυτοκρατορίας, σε τζαµιά, σε οίκους ∆ερβίσηδων ή σε βιβλιοθήκες. Αυτά τα µαθήµατα αφορούσαν όποιον είχε συγκεκριµένα ενδιαφέροντα, διοργανώνο-
σ α ί σ υ ο ρ α λ
Απαρχή της µοντέρνας στρατιωτικής εκπαίδευσης στα στρατεύµατα Πυροβολικού (Humbaraci Ocagi) Αφετηρία για την νέα αυτή εποχή στην εκπαίδευση ήταν φυσικά η προσπάθεια ανανέωσης του στρατού. Κοµβικό σηµείο αποτελεί η «περίοδος της τουλίπας» (θεωρείται ως η περίοδος όπου οι Οθωµανοί απεµπολούν τα χαρακτήρα του κατακτητή και επιχειρούν να ακολουθήσουν την πρόοδο που είχε επιτευχθεί στη ∆ύση) η οποία οδήγησε το Mahmud I στο θρόνο (1730). Από τις πρώτες του κινήσεις ήταν η ίδρυση, υπό την καθοδήγηση του Γάλλου εξορισθέντος στρατηγού Comte de Bonneval, σώµατος Πυροβολικού στο Σκουτάρι (Uscudar) το 1735, εγκαινιάζοντας έτσι το νέο τύπο εκπαίδευσης του στρατού πάνω σε ευρωπαϊκά πρότυπα. Οι δάσκαλοι ήταν Ευρωπαίοι αλλά και Οθωµανοί οι οποίοι παρείχαν µαθήµατα σε εφαρµοσµένα µαθηµατικά και νέες στρατιωτικές τεχνικές. Πέρα από αυτό, το πρόγραµµα περιείχε γεωµετρία, τριγωνοµετρία και µαθήµατα βαλλιστικής. Οι µαθητές – στρατιώτες χωρίζοντας σε ειδικότητες (µηχανικός, σχεδιαστής, εξειδικευµένος σε νέα όπλα). O θάνατος του Comte de Bonneval οδήγησε σταδιακά στη µείωση της αίγλης της σχολής Μια δεύτερη προσπάθεια για εκµοντερνισµό ήταν η ίδρυση από τον Γάλλο αξιωµατικό Baron de Tott σχολής Πυροβολικού και Μηχανικού και από το σουλτάνο Mustafa III το 1772 αντίστοιχης σχολής υποδεέστερης εκπαίδευσης δίπλα από τα Ναυπηγεία. Η πραγµατική αναµόρφωση ήρθε το 1774 µε τη δηµιουργία του σώµατος ελαφρού πυροβολικού από το Γάλλο λοχία Aubert και τους συνεργάτες του.
π
Νέα εκπαιδευτικά ιδρύµατα
ο
νταν µια δυο φορές την εβδοµάδα και δεν υπήρχε κανενός είδους αµοιβής. Ονοµαστή οµάδα που προσέφερε τέτοιου είδους εκπαίδευση ήταν η λόγια συντροφία του Besiktas η οποία ανέπτυξε τις δραστηριότητές της στην περιοχή Besiktas της Κων/πολης.
η
87
ι
Επιστήµες στην οθωµανική αυτοκρατορία: Οι εκπαιδευτικοί θεσµοί
ι β
Η σχολή Μηχανικών ήταν ο πυρήνας της αλλαγής της τεχνολογικής εκπαιδευτικής κατεύθυνσης.. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η αυτοβιογραφία ενός σπουδαίου µαθητή και δάσκαλου της σχολής, του Seyyid Hasan Efendi, ο οποίος γράφει: « Η επιστήµη µε την οποία είµαι ερωτευµένος είναι αυτή της ∆ύσης». To 1775, κατόπιν επιθυµίας του Αρχιναυάρχου Gazi Hasan Pasha, ιδρύθηκε
β
Σχολή Μηχανικών (Hedensehane)
β
ι
β
λ
ι
ο
π
α
ρ
ο
υ
σ
ί
α
σ
η
88
Θόδωρος Kεχαγιάς
στα Ναυπηγεία σχολή Μηχανικών, για να δώσει στο προσωπικό την κατάλληλη θεωρητική κατάρτιση. Ο Γάλλος S. Kermovan και ο Campbell Mustafa Aga υπό τις οδηγίες του Baron de Tott δίδαξαν στη σχολή αυτή. Βασικός σκοπός, ειδικά από το 1776 και µετά, ήταν η προσπάθεια παροχής εκπαίδευσης σε θέµατα πλοήγησης, χαρτογράφησης και γεωγραφίας, κάτω από τις οδηγίες του Seyyid Hasan Efendi Mε την επιστροφή στις πατρίδες τους όλων των ξένων δασκάλων, την εκπαίδευση ανέλαβαν δάσκαλοι από την τάξη των ulema. Κυρίαρχες µορφές στο εκπαιδευτικό προσωπικό οι µαθηµατικοί Gelenbevi Ismail Efendi και Palabiyik Mehmed Efendi.
Νέα σχολή Μηχανικού (Muhendishane-i Cedid) Η προσπάθεια αναµόρφωσης του στρατού συνεχίστηκε και από το σουλτάνο Selim III που ανέβηκε στο θρόνο το 1789. Ιδρύθηκε η νέα σχολή Μηχανικού µε στόχο την παροχή γνώσεων σε αριθµητική και γεωµετρία. Η σχολή αυτή θα µπορούσε να χαρακτηριστεί η πρωτοπόρος στο άνοιγµα µιας νέας εποχής στην εκπαίδευση µε το «πάντρεµα» του Οθωµανικού συστήµατος µε το ∆υτικό. Η σχολή στεγαζόταν σε ένα κτίριο µε δύο ορόφους και διέθετε τυπογραφείο, βιβλιοθήκη, χώρους µελέτης. Οι µαθητές της εθεωρούντο στελέχη του στρατού και λάµβαναν µισθό και ηµερήσια έξοδα σίτισης. Από το 1801, όταν έγινε διευθυντής ο Huseyin Rifki Tamani, άρχισε να παρέχεται συστηµατική εκπαίδευση δυτικού τύπου. Από το 1806 η σχολή χωρίστηκε σε δύο υποκατευθύνσεις, του Πυροβολικού και του Μηχανικού. Παράλληλα, προετοιµάστηκε νέο πρόγραµµα σπουδών το οποίο συµπεριλάµβανε αρκετά γνωστικά πεδία. Το µεγάλο πρόβληµα της σχολής ήταν ό τρόπος προαγωγής που ακολουθούσε τα παλιότερα παραδοσιακά πρότυπα µε το κριτήριο της αρχαιότητας να παίζει σηµαντικό ρόλο. Με αυτό τον τρόπο ήταν δύσκολο να προσδιορίσει κανείς πόσα χρόνια διαρκούσε η φοίτηση στη σχολή. Όσον αφορά το Αναλυτικό Πρόγραµµα, η σχολή αποτελούταν από τέσσερις τάξεις. Στην πρώτη τάξη οι µαθητές διδάσκονταν καλλιγραφία, ορθογραφία, αριθµητική, ζωγραφική, αραβικές σπουδές, γεωµετρία, λογιστική και γαλλικά. Στη δεύτερη τάξη παραδίδονταν µαθήµατα ‘αλγεβρας, τριγωνοµετρίας, στρατιωτικής ιστορίας,. Στην τρίτη τάξη υπήρχαν µαθήµατα αριθµητικής, γεωµετρίας, γεωγραφίας, αραβικών και γαλλικών. Τέλος στην τέταρτη και τελευταία τάξη στη διδασκαλία συµπεριλαµβάνονταν µαθήµατα κωνικών τοµών, διαφορικών εξισώσεων, µηχανικής, αστρονοµίας, µεταλλειολογίας, ολοκληρωµάτων, γεωτρήσεων.
σ α ί σ υ ο ρ α
Μια γρήγορη εξέταση των αντικειµένων διδασκαλίας επιβεβαιώνει αυτό που στην εισαγωγική παράγραφο ειπώθηκε για µια πρωτοπόρα σχολή. Πέρα από την εισαγωγή γνωστικών πεδίων µε σκοπό τη δηµιουργία εγγράµµατων επιστηµόνων – αξιωµατικών µε απώτερο στόχο την παρεµπόδιση µεγαλύτερων ηττών από τα ευρωπαϊκά στρατεύµατα, καθιερώθηκε η ιεράρχηση των µαθηµάτων ανά τάξη και η λήψη σχετικού διπλώµατος αποφοίτησης. Άξιοι µιας σύντοµης αναφοράς είναι δύο καθηγητές της σχολής που τη σηµάδεψαν µε την παρουσία τους διατελώντας διευθυντές της. Ο Huseyin Rifki Tamani από την Κριµαία, έγινε γνωστός γιατί µε τις πολλές µεταφράσεις και ερµηνείες προσπάθησε να µεταφέρει και να εκλαϊκεύσει την ευρωπαϊκή επιστήµη. Ο γιος του Emin Pasha υπήρξε και αυτός σηµαντική µορφή, αν όχι σηµαντικότερη από τον πατέρα του στην καθιέρωση του µοντέρνου τύπου εκπαίδευσης. Το δεύτερο πρόσωπο που άφησε τη σφραγίδα στη σχολή ήταν o Ishak Efendi ο οποίος έγινε διευθυντής το 1830. Η συνεισφορά του δεν περιορίζεται µόνο στην επιτάχυνση του εκµοντερνισµού του εκπαιδευτικού συστήµατος, αλλά αφορά και ένα σηµαντικό επιστηµονικό έργο. Με την κατάργηση των ταγµάτων των Γενιτσάρων το 1826 οι µαθητές της σχολής αυξήθηκαν σε εκατό. Το 1847 η σχολή αναδιοργανώθηκε και ονοµάστηκε Αυτοκρατορική Πολυτεχνική Σχολή Μηχανικών και Πυροβολικού, και θεωρείτο πλέον πολύ υψηλού κύρους σχολή. Από το 1870 πέρασε υπό τη διοίκηση της Στρατιωτικής Ακαδηµίας, ενώ από το 1900 και µετά έγινε επαγγελµατική σχολή συνδεδεµένη µε την Ακαδηµία Πολέµου και µε απόφοιτους που προσλαµβάνονταν άµεσα στο στρατό.
η
89
π
Επιστήµες στην οθωµανική αυτοκρατορία: Οι εκπαιδευτικοί θεσµοί
ι λ β ι β
Οι απόφοιτοι του τµήµατος Μηχανικού της στρατιωτικής σχολής απασχολούνταν και σε πολιτικά έργα. Εποµένως κατά µια έννοια σε αρχικό στάδιο δεν υπήρχε άµεση ανάγκη για πολιτικούς µηχανικούς. Αυτό διήρκησε σε όλο σχεδόν το πρώτο µισό του 19ου αιώνα. Οι ανάγκες που δηµιουργήθηκαν µε την πρόοδο του δευτέρου µισού του αιώνα (χρήση ατµού, ηλεκτρισµού) µε τα επακόλουθά της (τηλέγραφος, εθνικές οδοί, δηµιουργία σιδηρόδροµου) άρχισε να αυξάνει την ανάγκη για µηχανικούς. Οι πρώτες σχολέςπου ιδρύθηκαν ήταν η σχολή τηλεγραφητών το 1860 και η σχολή βιοµηχανίας το 1868. Η δεύτερη συνδύαζε θεωρητική και πρακτική εξάσκηση σε αντικείµενα όπως επεξεργασία σιδήρου, υποδηµατοποιεία, ραπτική, ξυλουργική, υφαντική, βιβλιοδεσία. Η διάρκεια σπουδών ήταν πέντε χρόνια.
ο
Εκπαίδευση Πολιτικών Μηχανικών
β
ι
β
λ
ι
ο
π
α
ρ
ο
υ
σ
ί
α
σ
η
90
Θόδωρος Kεχαγιάς
Το 1874 άνοιξε η σχολή Πολιτικών Μηχανικών και το 1875 έγινε κοµµάτι του νέου Πανεπιστηµίου του Γαλατασαράι. Η εκπαίδευση που δινόταν αφορούσε τις επικοινωνίες και τις µεταφορές σε µια χώρα µε ραγδαία αυξανόµενο τηλεγραφικό και οδικό δίκτυο. Η φοίτηση ήταν τετραετής και οι απόφοιτοι προσλαµβάνονταν στο Υπουργείο ∆ηµόσιας Τάξης. Αργότερα, το 1881, ιδρύθηκε και σχολή εργοδηγών µε χαµηλότερου επιπέδου εκπαίδευση αρκετοί απόφοιτοι της οποίας προσπάθησαν να ιδιωτεύσουν χωρίς αποτέλεσµα δείχνοντας την περιορισµένη ανάγκη για ιδιωτικές υπηρεσίες µηχανικής. Στις αρχές του 20ου αιώνα η σχολή Πολιτικών Μηχανικών έκοψε τους δεσµούς της µε το στρατό και ονοµάστηκε Ανώτατη Σχολή Μηχανικών και από το 1946 έγινε κοµµάτι του Πολυτεχνείου Κωνσταντινούπολης.
Ακαδηµία Πολέµου (Mekteb-i Harbiye) Με την κατάργηση των ταγµάτων των Γενιτσάρων το 1826, ο σουλτάνος Μahmud II ίδρυσε νέο στρατό. Από το 1833 άρχισαν οι προσπάθειες για ίδρυση Σχολής Πολέµου µε σκοπό την εκπαίδευση των αξιωµατικών σε νέες τεχνικές πολέµου. Μέχρι τότε στρατολογούνταν αξιωµατικοί από τη σχολή Μηχανικού. Η πρόοδος των πολεµικών τεχνικών µέσα από την πρόοδο της βιοµηχανίας, καθώς και οι πολλές εξειδικεύσεις που υπήρχαν πλέον, κατέστησαν αναγκαία τη δηµιουργία σχολής στα πρότυπα των ευρωπαϊκών «Ecole Militaires». Τελικά η σχολή άνοιξε τις πύλες της µε πρώτο διευθυντή τον Namik Pasha διαθέτοντας όχι µόνο αίθουσες µαθηµάτων αλλά και βιβλιοθήκες, λουτρά, νοσοκοµείο, φαρµακείο, τυπογραφείο και εξοπλισµό µεταφερµένο εξολοκλήρου από την Ευρώπη. Οι σπουδαστές χωρίζονταν σε οκτώ διαφορετικές τάξεις. Μόλις δύο χρόνια µετά την έναρξη της λειτουργίας της επιχειρήθηκε - µε αφορµή την επίσκεψη του Σουλτάνου - η πρώτη αναδιαµόρφωσή της. Το αναλυτικό πρόγραµµα ξαναφτιάχθηκε από καθηγητές της σχολής Μηχανικού, ενώ µεγάλος αριθµός δασκάλων και φοιτητών πήγαν σε σχολεία στη Βιέννη και το Παρίσι, για να προετοιµαστούν ως επόµενοι δάσκαλοι της σχολής. Στην ουσία η σχολή υπολειτούργησε µέχρι που διευθυντής της έγινε το 1839 ο Emin Pasha. Από εκείνο το χρονικό σηµείο άρχισε να παρέχεται καλά οργανωµένη εκπαίδευση. Καταρχήν η σχολή χωρίστηκε σε δύο κατηγορίες. Μια τετραετής ανώτερη η «Σχολή Στρατιωτικής Επιστήµης» και µια τριετής κατώτερη, η «Επιστηµονική Σχολή». Μεταξύ των µαθηµάτων που διδάσκονταν ήταν η άλγεβρα και η γεωµετρία, ενώ στην ανώτερη βαθµίδα χρησιµοποιούνταν ως εγχειρίδιο τη Σύνοψη Μηχανικής του Huseyin Rifki Tamani. Παράλληλα το πρόγραµµα περι-
σ α ί σ υ ρ
Το 1869 µε τις Εθνικές Ρυθµίσεις για την Εκπαίδευση, µπαίνουν τα νέα θεµέλια για την οργάνωση των δηµοτικών σχολείων. Πρόκειται για το πρώτο ντοκουµέντο που σκιαγραφεί την επίσηµη κρατική πολιτική η οποία στόχευε στον εκµοντερνισµό της εκπαίδευσης. Αρχιτέκτονας των διαταγµάτων ήταν ο Sa’ dullah Pasha υπεύθυνος του γραφείου εκπαίδευσης που λειτουργούσε υπό την επίβλεψη του Ανώτατου Συµβουλίου. Οι ρυθµίσεις που προβλέπονταν είχαν χωριστεί σε τέσσερις κατηγορίες: Γενικού περιεχοµένου που αφορούσαν την ίδρυση ενός σχολείου ανά γειτονιά, την καθιέρωση τετραετούς εκπαίδευσης (αγόρια 6-10 έτη, κορίτσια 7-11 έτη), τη δηµιουργία ξεχωριστών ανά φύλο σχολείων, αν αυτό ήταν δυνατόν Τάξεις και εξετάσεις όπου καθοριζόταν το Αναλυτικό Πρόγραµµα σπουδών µε ευθύνη του Υπουργείο Παιδείας και το πρόγραµµα των εξετάσεων προαγωγής µε την παρουσία και κοινοτικών συµβούλων για την εξασφάλιση της διαφάνειας. Εκπαιδευτικοί. Στα σχολεία θα µπορούσαν να διδάξουν µόνο Οθωµανοί και απόφοιτοι της Παιδαγωγικής Ακαδηµίας – ∆ιδασκαλείου. Έσοδα. Αυτά θα προέρχονταν από έσοδα των βακουφιών, τοπικούς φόρους, κτήµατα που ενοικιάζονταν και κληρονοµιές, από δέρµατα ζώων που σφάζονταν και φιλανθρωπίες.
ι
β
λ
ι
ο
π
α
ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ ΤΩΝ TANZIMAT.
β
λάµβανε και πολλά γυµνάσια πρακτικής υλοποίησης όσων διδάσκονταν στα µαθήµατα. Όλα αυτά διδάσκονταν είτε από Οθωµανούς δασκάλους που είχαν ακολουθήσει κύκλο σπουδών στην Ευρώπη είτε από Ευρωπαίους. Στη συνέχεια αναπτύχθηκαν και άλλα τµήµατα στη σχολή, η οποία διατήρησε το υψηλό της κύρος µέχρι την εγκαθίδρυση της ∆ηµοκρατίας (µε εξαίρεση ίσως την περίοδο του Α΄ Παγκόσµιου Πολέµου όταν την έπληξε η γενικότερη έλλειψη πειθαρχίας στην Αυτοκρατορία). Προστέθηκαν το 1849 τµήµα Κτηνιατρικής, το 1864 τµήµα Γενικού Προσωπικού και δηµιουργήθηκε το 1875 Μέση Σχολή Στρατιωτικών. Έτσι η ιεράρχηση των βαθµίδων στην στρατιωτική εκπαίδευση πήρε τη µορφή: α) Μέση σχολή, β) Ανώτερη σχολή, γ) Ακαδηµία Πολέµου και δ) Σχολή Γενικού Προσωπικού µε τις δύο τελευταίες σε ίση αξία. Την περίοδο που διευθυντής ήταν ο Zeki Pasha (1882) η επιρροή της Γερµανίας στη Σχολή ήταν εµφανής. Ήταν η περίοδος που ο σουλτάνος Abdulahamid II δίνοντας το τίτλο του Pasha στο Γερµανό Ταγµατάρχη Von der Goltz επιχείρησε να ανοίξει άλλες πέντε παρόµοιες σχολές στην επικράτεια.
η
91
ο
Επιστήµες στην οθωµανική αυτοκρατορία: Οι εκπαιδευτικοί θεσµοί
σ
ί
α
σ
η
92
Θόδωρος Kεχαγιάς
Ibtidai (δηµοτικά σχολεία) Το 1870 ιδρύθηκαν νέα πρωτοβάθµια σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης. Αυτή η προσπάθεια γενίκευε σε όλη την αυτοκρατορία την θέληση για καθιέρωση οργανωµένης πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης. Τα βιβλία διέφεραν σε µορφή και περιεχόµενο από αυτά που χρησιµοποιούνταν µέχρι τώρα. Εντάχθηκαν στο πρόγραµµα περισσότερες πρακτικές ασκήσεις και πειράµατα. Σηµαντικό σηµείο στην εκπαιδευτική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε η θεσµοθέτηση µε το πρώτο Σύνταγµα (1876) της υποχρεωτικής φοίτησης και αποφοίτησης από την πρωτοβάθµια εκπαίδευση όλων των νέων της χώρας.
β
ι
β
λ
ι
ο
π
α
ρ
ο
υ
∆ευτεροβάθµια σχολεία (Rusdiye Mektepelri) Κατά τη βασιλεία του Mahmud II έγινε προσπάθεια δηµιουργίας πέρα από τα πρωτοβάθµια σχολεία και δευτεροβάθµιου επιπέδου εκπαίδευσης. Ο ρόλος των rusdiye ρυθµίστηκε από το Εκπαιδευτικό Συµβούλιο το 1846 όπου θεωρήθηκαν το προπαρασκευαστικό στάδιο του (ανύπαρκτου ακόµα) Πανεπιστηµίου. Ένα χρόνο µετά την θεωρητική ίδρυσή τους υπήρχαν τέσσερα σχολεία στην Κωνσταντινούπολη και πέντε χρόνια αργότερα έγιναν δέκα. Μόλις αποφοίτησαν οι πρώτοι δάσκαλοι από την Ακαδηµία η κυβέρνηση επεδίωξε τη δηµιουργία παρτόµοιων σχολείων στην επαρχία. Ο αριθµός του προσωπικού εξαρτιόταν από τον αντίστοιχο των µαθητών. Συνήθως υπήρχαν ένα ή δύο δάσκαλοι, ένας επόπτης και ένας επιστάτης. Οι απόφοιτοι του rusdiye γίνονταν δεκτοί κατόπιν εξετάσεων στα idadis. Το πρόγραµµα σπουδών τετραετούς διάρκειας περιλάµβανε θρησκευτικά, οθωµανική γραµµατική, καλλιγραφία, αριθµητική, έκθεση, αραβική και περσική γραµµατική, λογιστική, παγκόσµια και οθωµανική ιστορία, γεωµετρία, ενώ στο τέταρτο έτος γινόταν διδασκαλία γλωσσών του ισλαµικού κόσµου παράλληλα µε την διδασκαλία γαλλικών. Το 1876 υπήρχαν 423 τέτοια σχολεία και αναφέρονται ότι στην Πόλη λειτουργούσαν εννέα µόνο για κορίτσια. Κατά τη περίοδο του Ρώσο-τουρκικού πολέµου η λειτουργία τους επηρεάστηκε από τις επιτάξεις των κτιρίων που χρησιµοποιήθηκαν για τη φιλοξενία προσφύγων ή στρατευµάτων. Όταν επανήλθε η σταθερότητα, το γραφείο των δευτεροβάθµιων σχολείων αναδιοργανώθηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας µε διευθυντή έναν ονοµαστό παιδαγωγό της εποχής, τον Selim Sabit Efendi. Η αναδιοργάνωση αυτή έφερε ταχύτατη αύξηση του αριθµού των rusdiye και του αριθµού των µαθητών. Κατά την περίοδο αυτή επιχειρήθηκαν µια σειρά από αλλαγές σε εκπαιδευτικά ζητήµατα [νέο αναλυτικό πρόγραµµα, ένωση µε τα idadis (γυµνάσια) όπου ο αριθ-
σ α ί σ υ
Ένας νέος τύπος εκπαιδευτικού ιδρύµατος εµφανίστηκε την περίοδο των µεταρρυθµίσεων. Με πιο προηγµένο αναλυτικό πρόγραµµα όπου διδάσκονταν αντικείµενα που δεν υπήρχαν στα rusdiye πως γεωµετρία, φιλοσοφία, αστρονοµία, γεωγραφία, σκόπευε στην προετοιµασία καλά προικισµένων δηµοσίων υπαλλήλων. Η επίσηµη έναρξη της λειτουργίας του έγινε το 1850 µε την ονοµασία «Ανώτερο Σχολείο» ή «Σχολείο της Μητέρας του Σουλτάνου» και από τους πρώτους µαθητές ήταν τα παιδιά του Abdulhamecid (Murad και Fatma). Αργότερα ονοµάστηκε Darulmaarif, δηλαδή «Σχολείο της Γνώσης». Η εισαγωγή σε αυτό γινόταν µε εξετάσεις και υπήρχαν ειδικά διατάγµατα που καθόριζαν τη λειτουργία του (µισθοί δασκάλων, βοηθητικού προσωπικού, έξοδα λειτουργίας). Υπολογίζεται ότι οι µαθητές του ήταν αρχικά 250 και αργότερα µειώθηκαν σε 180. Αργότερα το 1872 χάνοντας µεγάλο µέρος της δύναµής του, κάτι που οφείλεται στην υπερίσχυση µέσα στους κόλπους του των συντηρητικών παραδοσιακών στοιχείων παρά τη µεγάλη προσπάθεια εκµοντερνισµού, αντικαταστάθηκε από τα Idadis (high school).
ο
Darulmaarif
ρ
µός των µαθητών δεν ήταν αρκετός, µείωση φοίτησης σε δύο και αύξησης αργότερα σε τρία χρόνια.
η
93
α
Επιστήµες στην οθωµανική αυτοκρατορία: Οι εκπαιδευτικοί θεσµοί
ο ι λ β ι β
Αν και τα rusdiye θεωρούνταν το προπαρασκευαστικό στάδιο του πανεπιστηµίου γρήγορα έγινε κατανοητό πως δεν µπορούσαν να ανταποκριθούν σε αυτό το ρόλο. Η ανάγκη για την ύπαρξη σχολών ανώτατου επιπέδου πλέον ήταν επιτακτική προκειµένου η χώρα να ακολουθήσει τις εξελίξεις και δείγµα αυτής της ανάγκης ήταν η προσπάθειες για την ίδρυση προπαρασκευαστικών ιδρυµάτων για την ανώτατη εκπαίδευση. Με το διάταγµα αναµόρφωσης (Tanzimat Fermani) του 1856 γινόταν αναφορά σε παροχή ίσων ευκαιριών στην εκπαίδευση σε Μουσουλµάνους και µη. Λόγω των εµποδίων που µπορούσε να δηµιουργήσει η συνύπαρξη Μουσουλµάνων και µη κάτω από την ίδια σχολική στέγη, αποφασίστηκε ότι αυτό θα µπορούσε να γίνει µόνο για την ανώτερη βαθµίδα. Το 1868 ο Γάλλος πρέσβης στην Πόλη M. Bourée έθεσε το θέµα δηµιουργίας σχολείου στο επίπεδο των ευρωπαϊκών Lycée στον πρωθυπουργό Ali Pasha και τον Υπουργό των Εξωτερικών Fuad Pasha. Με την υποστήριξη της Γαλλίας ο Dr Alferd Levistal ήρθε στην Πόλη τον Απρίλιο του 1868 και µέσα σε πολύ µικρό
π
Lycée de Galatasaray
β
ι
β
λ
ι
ο
π
α
ρ
ο
υ
σ
ί
α
σ
η
94
Θόδωρος Kεχαγιάς
διάστηµα βρέθηκε το κατάλληλο κτίριο και άρχισαν οι εγγραφές, που οδήγησαν στα επίσηµα εγκαίνια του το Σεπτέµβρη του ίδιου έτους. Το ίδρυµα είχε δύο διευθυντές έναν Τούρκο και ένα Γάλλο και αποτελούταν από δέκα επίπεδα τάξεων (5 προπαρασκευαστικές και 5 ανώτερες). Κατά το πρώτο στάδιο της λειτουργίας του δέχθηκε πολύ µεγάλη κριτική, κάτι που οδήγησε την κυβέρνηση να βεβαιώνει συνεχώς ότι θα προσαρµοσθεί στην εκπαιδευτική της πολιτική. Παράλληλα η φοίτηση µειώθηκε στα εννέα χρόνια (3 τάξεις προπαρασκευαστικές, 3 τάξεις β/ βάθµιες και 3 ανώτερου επιπέδου). Το 1873 άλλαξε θέση σε κτίριο στο πάρκο Guilhane µε διευθυντή το Sava Pasha. Λόγω της αύξησης του αριθµού των µη Μουσουλµάνων ανέστειλε τη λειτουργία του. Το 1878 ξανάνοιξε και πρόσφερε εκπαίδευση σε δύο υποκατευθύνσεις. Στις ανθρωπιστικές σπουδές προσφέρονταν µαθήµατα γλώσσας, ιστορίας, γεωγραφίας, φιλοσοφίας, ενώ στις θετικές επιστήµες µαθήµατα φυσικής, χηµείας, γεωµετρίας και µαθηµατικών. Μετά την εγκαθίδρυση της ∆ηµοκρατίας το σχολείο ονοµάστηκε Lycée de Galatasaray και συνεχίζει την λειτουργία του µέχρι σήµερα.
Παιδαγωγική Ακαδηµία (Darulmuallimin) Η ανάγκη για την εκπαίδευση των δασκάλων απασχολούσε το κράτος πριν από την περίοδο των Tanzimat. Με την ίδρυση του Υπουργείου Παιδείας το 1846 ο προβληµατισµός εντάθηκε ακόµα περισσότερο. Τελικά το 1848 άνοιξε το πρώτο ίδρυµα που θα παρείχε εκπαίδευση εκπαιδευτικών έξω από τα παραδοσιακά δεδοµένα των medreses. Αρχικά ο στόχος ήταν η προετοιµασία δασκάλων για τα rusdiye ως δείγµα της προτεραιότητας της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Οι πρώτοι απόφοιτοι της σχολής βγήκαν το 1855 και παρά την αναγνώριση του ρόλου του δασκάλου δεν άνοιξαν άλλες Ακαδηµίες µέχρι το 1868. Μετά το 1862 και τη λειτουργία της στοιχειώδους εκπαίδευσης ιδρύθηκε σχολή για δασκάλους αυτών των σχολείων. Με τις αναµορφώσεις του 1869 ιδρύθηκε η Μεγάλη Παιδαγωγική Ακαδηµία που προετοίµαζε δασκάλους και για τις τρεις βαθµίδες της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. H σχολή για τους δασκάλους της πρωτοβάθµιας δεν ήταν κοµµάτι της, αλλά συνδεόταν µε αυτή. Πέντε χρόνια µετά (1874) οι σχολές ενώθηκαν και η φοίτηση για την πρωτοβάθµια ήταν διετής και για τη δευτεροβάθµια τριετής. Μέχρι το 1891 το κοµµάτι που αφορούσε το ανώτερο επίπεδο των δευτεροβάθµιων σχολείων θεωρήθηκε ανεπαρκές και για αυτό λειτουργούσαν τµήµατα µόνο για πρωτοβάθµια και κατώτερη δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Με την αύξηση των Idadis δηµιουργήθηκε για αυτά τµήµα στην
σ α ί σ υ ο ρ α λ
To 1858 δηµιουργήθηκε το πρώτο δευτεροβάθµιο σχολείο θηλέων, όποτε δηµιουργήθηκε η ανάγκη για εκπαίδευση δασκάλων για αυτά τα σχολεία. Η πρώτη γυναικεία Ακαδηµία δηµιουργήθηκε το 1870 στην Αγία Σοφία και είχε 45 µαθήτριες. Το προσωπικό της ήταν ο διευθυντής, τρεις άντρες καθηγητές, και τρεις γυναίκες από τις οποίες οι δύο (καλλιτεχνικών, ραπτικής) ήταν αλλοδαπές. Τα πρώτα 25 χρόνια λειτουργίας της ήταν πραγµατικά χαοτικά. Συνεχείς αλλαγές σε διοίκηση, προσωπικό, προγράµµατα σε µια προσπάθεια να βρεθεί µια ταυτότητα. Τελικά µετά το 1895 και µε τις προσπάθειες του διευθυντή της Mehmet Hukusi Efendi η σχολή µπόρεσε να σταθεροποιήσει µια πορεία. Στα πρώτα 39 χρόνια λειτουργίας της αποφοίτησαν 737 δασκάλες. Σήµερα συνεχίζει τη λειτουργίας της σαν Capa Anatolian Lycée for Teachers.
π
Γυναικεία Παιδαγωγική Ακαδηµία (Darulmuallimat)
ο
Ακαδηµία µε δύο υποκατευθύνσεις (ανθρωπιστικές σπουδές, θετικές επιστήµες). Μέχρι τις µεταρρυθµίσεις του 1891 ο συνολικός αριθµός των µαθητών ήταν 140. Βασικά χαρακτηριστικά της προσπάθειας για παροχή εκπαίδευσης σε υποψήφιους εκπαιδευτικούς, ήταν η υποχρέωση του κάθε δασκάλου πριν διοριστεί σε σχολείο να περάσει από ένα στάδιο ειδίκευσης µε την παρουσία του σε ρόλο βοηθού δασκάλου, η λήψη µηνιαίας αποζηµίωσης από κάθε µαθητή η οποία επιστρεφόταν αν ο ίδιος δεν δούλευε σα δάσκαλος. Επιπροσθέτως αξιοσηµείωτη είναι η προσπάθεια δηµιουργίας Ακαδηµιών σε επαρχιακές περιοχές όπως το Κοσσυφοπέδιο, το Ικόνιο, τη Θεσσαλονίκη, τη Μοσούλη, τη Βαν, την Προύσα κλπ. Παρότι οι νέες αυτές σχολές δεν είχαν τα επιθυµητά αποτελέσµατα, γιατί οι µαθητές στις περιοχές αυτές δεν είχαν τα απαραίτητα γνωστικά προσόντα για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις, εν τούτοις οι Οθωµανοί συνέχισαν να δηµιουργούν και άλλες τέτοιες σχολές σε µια προσπάθεια ίσως να ελέγξουν τους πληθυσµούς µέσω της εκπαίδευσης, ειδικά σε περιοχές όπου υπήρχαν µεγάλες µη µουσουλµανικές µειονότητες.
η
95
ι
Επιστήµες στην οθωµανική αυτοκρατορία: Οι εκπαιδευτικοί θεσµοί
ι
H επαφή µε τις δυτικές επιστήµες ήταν ο βασικός παράγοντας της ίδρυσης ανώτατων ιδρυµάτων µετά τα µέσα του 19ου αιώνα. Η αρχική ιδέα ήταν ένα ίδρυµα που θα διδάσκονταν όλα τα αντικείµενα και ο βασικός στόχος θα ήταν η προε-
β
Πανεπιστήµιο (Darulfunun)
β
Ανώτατη εκπαίδευση
β
ι
β
λ
ι
ο
π
α
ρ
ο
υ
σ
ί
α
σ
η
96
Θόδωρος Kεχαγιάς
τοιµασία των δηµοσίων υπαλλήλων, µαζί µε τη δυνατότητα να αποκτούν ολοκληρωµένες σπουδές αυτοί που το επιθυµούσαν. Το Νοέµβριο του 1846 η κυβέρνηση ήρθε σε συµφωνία µε το αρχιτέκτονα Gaspare T. Fossati για την κατασκευή ενός νέου κτιρίου στην Κωνσταντινούπολή. Παρότι το κτίσιµο ξεκίνησε αµέσως, η ολοκλήρωση του άργησε για πολλά χρόνια. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1863 ο Πρωθυπουργός Fuad Pasha αποφάσισε την παράδοση µαθηµάτων και ανοικτών διαλέξεων σε όσες αίθουσες ήταν ολοκληρωµένες χωρίς την αναµονή για την ολοκλήρωση όλου του κτιρίου. Οι διαλέξεις εγκαινιάστηκαν το Γενάρη του 1863 µε θέµατα από τη φυσική και χηµεία. Λόγω της µεγάλης προσέλευσης που υπήρξε ακολούθησε µεγάλος αριθµός µαθηµάτων όχι µόνο στα δύο προαναφερόµενα πεδία αλλά και στη γεωγραφία, τις φυσικές επιστήµες γενικότερα, την ιστορία. Όταν µετά από 19 χρόνια ολοκληρώθηκε το κτίριο, δόθηκε στο Υπουργείο Οικονοµικών για τις δικές του ανάγκες και αποφασίστηκε το χτίσιµο µικρότερου κτιρίου για το Πανεπιστήµιο.
Οθωµανικό Πανεπιστήµιο (Darulfunun-i Osmani) Η ολοκλήρωση της κατασκευής του δεύτερου κτιρίου του Πανεπιστηµίου συνέπεσε µε την µεταρρύθµιση στην του 1869 στην εκπαίδευση. Τα 51 άρθρα που την αφορούσαν ήταν σαφέστατα επηρεασµένα από τις προηγηθείσες σαρωτικές αλλαγές στη Γαλλία. Σύµφωνα µε τις ρυθµίσεις το ίδρυµα χωριζόταν σε τρεις διαφορετικές έδρες. Α) φιλοσοφίας και λογοτεχνίας Β) φυσικών επιστηµών και Γ) νοµικής. Η φοίτηση σε αυτό θα ήταν τετραετής µε το τέταρτο έτος αφιερωµένο στην εκπόνηση της διπλωµατικής εργασίας.. ∆εκτοί θα γίνονταν φοιτητές πάνω από 16 ετών και απόφοιτοι του idadis. Η κάθε έδρα θα είχε ξεχωριστά αναλυτικά προγράµµατα. Στην έδρα της φιλοσοφίας – λογοτεχνίας θα διδάσκονταν αραβικά, περσικά, ελληνικά, γαλλικά, λατινικά. Στην έδρα της νοµικής πέρα από το ισλαµικό νόµο και το ισλαµικό δίκαιο θα διδάσκονταν ακόµα ο γαλλικός πολιτικός κώδικας, το ρωµαϊκό δίκαιο και το διεθνές δίκαιο. Πολύ µεγάλο µέρος της διδασκαλίας θα στηριζόταν σε µεταφράσεις που γίνονταν από τις διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες, ευθύνη που αναλάµβανε η Επιτροπή Μεταφράσεων και η οποία θα ακολουθούσε τις οδηγίες του Συµβουλίου Γνώσης, που θα είχε την ευθύνη προετοιµασίας των βιβλίων. Η επίσηµη έναρξη της λειτουργίας του πανεπιστηµίου έγινε το Φεβρουάριο του 1870 µε 450 φοιτητές και πρώτο διευθυντή τον Tashin Pasha. Ο Tashin Pasha σε αντίθεση µε τις προαναφερόµενες προβλέψεις αναδόµησε το αναλυτικό πρό-
σ α ί υ
Οι προσπάθειες για νέο πανεπιστηµιακό ίδρυµα ήταν άµεσες της προηγούµενης αποτυχίας. Το εγχείρηµα επικεντρώθηκε γύρω από το ήδη υπάρχον sultanis (β/βάθµιο σχολείο) που υπήρχε στο Galatasaray µε τη λογική ότι ήταν απαραίτητο να προστεθεί σε αυτό ένα ακόµα παρακλάδι ανώτερης εκπαίδευσης. Το νεοϊδρυθέν ίδρυµα είχε τρία παρακλάδια. Τη Νοµική σχολή, τη σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών και τη σχολή των Επιστηµών. Γενικά η λειτουργία του δεν είχε γίνει πολύ γνωστή εξαιτίας κυρίως της κατάληξης που είχε το προηγούµενο εγχείρηµα του Αυτοκρατορικού Πανεπιστηµίου. Μετά από τετραετή φοίτηση οι σπουδαστές προετοίµαζαν τη διπλωµατική τους διατριβή και αν αυτή ήταν επιτυχηµένη έπαιρναν τον τίτλο του «Dr» και οι απόφοιτοι της Νοµικής προσλαµβάνονταν στο Υπουργείο ∆ικαιοσύνης και οι απόφοιτοι της Μηχανικής / Επιστηµών στο Υπουργείο ∆ηµοσίων έργων. Οι τελειόφοιτοι της τρίτης σχολής (Ανθρωπιστικών Σπουδών) διορίζονταν καθηγητές φιλολογίας και λογοτεχνίας. Όσοι δεν ολοκλήρωναν τη διατριβή τους εργάζονταν ως δικαστές, µηχανικοί και δάσκαλοι. Με µια πολύ γρήγορη µατιά βλέπουµε πως το καινούργιο Πανεπιστήµιο είχε προσαρµόσει απόλυτα τις κατευθύνσεις των σπουδών στις ανάγκες του κράτους και ετοίµαζε επαγγελµατίες για συγκεκριµένες θέσεις, όπου υπήρχε ζήτηση. Οι πόροι για τη λειτουργία του Πανεπιστηµίου στηρίζονταν στα εισοδήµατα των βακουφιών και σε κρατική βοήθεια. Αρχικά τα έσοδα κάλυπταν τα έξοδα. Με την πάροδο του χρόνου όµως το ίδρυµα είχε απόλυτη εξάρτηση από το κράτος. Αυτό έγινε κυρίως από τη στιγµή που οι περισσότεροι µη Μουσουλµάνοι φοιτητές ήταν οικότροφοι κάτι που σήµαινε ακόµα µεγαλύτερα έξοδα.
ι
β
λ
ι
ο
π
α
ρ
ο
Αυτοκρατορικό Πανεπιστήµιο Galatasaray (Darulfunun-i Sultani)
β
γραµµα. και ενοποίησε τις τρεις έδρες µε µερικά κοινά µαθήµατα. Στο τέλος της χρονιάς οι φοιτητές έδιναν εξετάσεις και έπαιρναν τη βεβαίωση για την επιτυχία τους. Εξαιτίας του Ραµαζανιού τον Οκτώβρη του 1870 τα µαθήµατα ακυρώθηκαν και ο διευθυντής διοργάνωσε διαλέξεις σε θέµατα βιοµηχανίας, τεχνών, λογοτεχνίας και τέχνης. Οι τελευταίες δόθηκαν από τον Cemalledin Afgani που µε τα λεγόµενα του και το συσχετισµό τεχνών και διδασκαλίας του Προφήτη, δηµιούργησε αρνητικές αντιδράσεις και αυτό είχε σα συνέπεια την κατάργηση των διαλέξεων και την αποµάκρυνση του διευθυντή του ιδρύµατος. Λόγω των ρήξεων των ιθυνόντων του Πανεπιστηµίου µε τους Ισλαµιστές το ίδρυµα ανέστειλε τη λειτουργία του το έτος 1872-1873 και δεν γνωρίζουµε αν έβγαλε αποφοίτους ή όχι.
η
97
σ
Επιστήµες στην οθωµανική αυτοκρατορία: Οι εκπαιδευτικοί θεσµοί
α
σ
η
98
Θόδωρος Kεχαγιάς
Η άνοδος του επιπέδου της δευτεροβάθµιας (ανώτερης και κατώτερης) εκπαίδευσης και οι ανάγκες της Αυτοκρατορίας για πολύ καλά καταρτισµένους επαγγελµατίες σε διάφορες ειδικότητες γέννησαν την ανάγκη στο τέλος του 19ου αιώνα της δηµιουργίας ενός ιδρύµατος µε πολύ περισσότερες έδρες. Κάτι τέτοιο θα γινόταν πράξη τον 20ο αιώνα.
β
ι
β
λ
ι
ο
π
α
ρ
ο
υ
σ
ί
Αυτοκρατορικό Πανεπιστήµιο (Darulfunun-i Sahane) Στα 25α γενέθλια του Abdulhamid ΙΙ στην εξουσία, οι υποδείξεις των αξιωµατούχων προς αυτόν πήραν σάρκα και οστά µε την ίδρυση στις 31/8/1900 του νέου Πανεπιστηµίου, αρχικά µε τρεις έδρες (Τέχνες και Φιλοσοφία, Μαθηµατικά και Φυσικές Επιστήµες, Θεολογία) και αργότερα µε πέντε (Νοµική και Ιατρική). Αρχικά το πρόγραµµα σπουδών ήταν τετραετές για τη Θεολογική σχολή (δείγµα πως το παραδοσιακό κατεστηµένο επηρέαζε ακόµα τις εξελίξεις) και τριετές για τις υπόλοιπες. Το ξεκίνηµα δεν µπορεί να χαρακτηριστεί ιδανικό λόγω ανεπαρκούς (από την άποψη του αριθµού και της κατάρτισης) προσωπικού, χαµηλού επιπέδου φοιτητών και µη κατάλληλων διδακτικών εγχειριδίων. Παράλληλα, την κατάσταση δυσχέραινε ο µικρός αριθµός των φοιτητών σε σχέση µε το µεγάλο αριθµό τάξεων και εφαρµογών. Οι συνταρακτικές εξελίξεις που βίωσε η οθωµανική κοινωνία µετά την επανάσταση των Νεότουρκων σηµάδεψαν την πορεία του Πανεπιστηµίου και του έδωσαν το 1933 την τελική του ταυτότητα ως «Πανεπιστήµιο της Κωνσταντινούπολης». Μερικές από τις αλλαγές ήταν η σύνδεσή του µε τη Φαρµακευτική και Κτηνιατρική σχολή και την Ιατρική Σχολή της ∆αµασκού, η ίδρυση εργαστηρίων που θα υποστήριζαν την έρευνα, η κατάργηση του τµήµατος Θεολογίας, η δηµιουργία τµήµατος για γυναίκες, η απόκτηση το 1919 επιστηµονικής αυτονοµίας, η ίδρυση Πανεπιστηµιακού συµβουλίου (κάτι ανάλογο της Συγκλήτου) και η καθιέρωση των εξαµήνων.