DE WESTDORPSE KREKEN
KROT OF KANS EN HET LANDSCHAP RONDOM HET KANAAL Verblijf LINT heeft in februari 2012 deelgenomen aan het project “KROT of KANS”. Vanuit een leegstaand huis aan de Alexanderstraat 2 in Sas van Gent is onderzoek gedaan naar de effecten van de economische en demografische ontwikkelingen die plaatsvinden in de kanaalzone. LINT heeft deze periode gebruikt om een goed beeld te krijgen van de streek en de effecten van actuele ruimtelijke ontwikkelingen die plaatsvinden als gevolg van krimp en (afnemende) economische ontwikkeling. Hierbij zijn excursies gemaakt en gesprekken gevoerd met partijen die in het bezit zijn van veel gebiedskennis zoals de Provincie Zeeland, Zeeland Seaports, Staatsbosbeheer, Stichting Landschapsbeheer Zeeland en CradleCrops. De Kanaalzone De kanaalzone staat de komende jaren veel veranderingen te wachten. Het kanaal met de omliggende bedrijvigheid wordt gezien als de economische motor van Zeeland door de aanwezigheid van een aantal grote bedrijven uit de procesindustrie, logistiek en agribusiness. De verbindingen in het gebied en met het Vlaamse en Franse achterland worden verbeterd. Haven en industrie worden verder ontwikkeld mede door de aanleg van een nieuwe zeesluis. Verder wordt ingezet op een transitie naar een meer biogebaseerde economie in dit gebied door het koppelen van kringlopen. In 2010 is voor deze zone de strategische koers tot 2020 vastgelegd door de gemeente Terneuzen, de provincie Zeeland, Zeeland Seaports en het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf. Dit betekent dat de visies voor dit gebied nu zullen moeten worden omgezet naar concrete plannen. Hoewel de strategische en landschappelijke visies over de kanaalzone wel aandacht besteden aan de woon- en werkkwaliteit van het landschap, lijkt de focus vooralsnog gericht op het beperken van de negatieve gevolgen van de nieuwe ontwikkelingen rondom de kanaalzone. De vergroting van de vaarweg versterkt de groei van de bedrijvigheid langs het kanaal. Hierdoor transformeert het kanaal van een autonome
vaarweg in een kanaalzone. De strategische ligging aan diep vaarwater in combinatie met de positie temidden van de havens van Vlissingen, Terneuzen en Antwerpen zorgt ervoor dat het kanaal een goed vestigingsmilieu is voor bedrijven. De huidige ontwikkelingen en plannen voor de kanaalzone laten zien dat dit op termijn naar verwachting verder zal toenemen. Problematiek Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat de toegankelijkheid van het landschap afneemt. Enerzijds door de aanleg van bedrijfsterreinen die slecht toegankelijk zijn en niet zijn ingericht op langzaam- en recreatief verkeer. Anderzijds door de aanleg van slecht ontsloten natuurgebieden als compensatie voor deze industriële ontwikkelingen. Zonder beleving van het landschap ontstaat ook geen waardering. Het landschap moet daarom toegankelijk zijn of gemaakt worden. Opgave Bij toenemende gebruiksdruk is de noodzaak van een goed ontsloten landschap voor de receratieve gebruiker en bewoner groter. Dit verrijkt de beleving en voegt een hele nieuwe gebruikslaag toe aan het landschap. Langzaamverkeer netwerken bieden nieuwe mogelijkheden voor kleinschalige, economische initiatieven van onderop. Tijdens ons verblijf in Sas van Gent stelden we onszelf daarom de volgende vraag: “Hoe kan de grootschalige dynamiek van de kanaalzone op een goede manier worden verknoopt met het omringende landschap zodat er interactie ontstaat tussen de verschillende werelden en deze van elkaar kunnen profiteren?” Voor de dorpen Sas van Gent, Sluiskil en Westdorpe heeft LINT strategieën bedacht die reageren op de specifieke condities van dorpen en het omringende landschap. In dit boekje laten we zien hoe we deze opgave hebben vertaald voor het dorp Westdorpe.
1959
1970
+
uitbreiding bedrijfsterreinen
2011
+
private kades
=
nieuwe natuur
gevaar van ontoegankelijk landschap
DORPEN ROND KANAALZONE De landschappelijke interactie In de bestaande plannen bestaat nog onvoldoende aandacht voor de potenties van het gebied; de landschappelijke kwaliteiten, mogelijkheden voor recreatie en toerisme en de beleving van het werklandschap in de breedste zin van het woord. Dit noemen we het ontbreken van de landschappelijke interactie en hebben wij als volgt omgezet in een opgave: “Er bestaat een groot contrast tussen de industriegebieden rond het Kanaal van Gent naar Terneuzen en het omringende landschap in de vorm van open polders en de compacte woonkernen. In bestaande plannen wordt nu vooral gepleit voor het wegplanten en opheffen van dit contrast door het landschap als een decor te beschouwen. Is dit de juiste manier? Hoe kan de grootschalige dynamiek van de kanaalzone op een goede manier worden verknoopt met het omringende landschap zodat er interactie ontstaat tussen de verschillende werelden en deze beide van elkaar kunnen profiteren?� Afbakening Binnen het bestaande kader van plannen zoals het landschapsuitvoeringsplan en besef van de huidige economische en demografische omstandigheden hebben we onderzocht welke landschappelijke kansen kunnen ontstaan vanuit reeds gesignaleerde ontwikkelingen. Wij willen met concrete plannen een link te leggen tussen de korte en lange termijn. Het gebied rondom de grensstreek van Sas van Gent aan beide zijden van het kanaal is uitgekozen als onderzoeksgebied met de kernen Westdorpe, Sluiskil en Sas van Gent waarvoor concrete voorstellen zullen worden uitgewerkt.
Uitgangspunten Binnen het hele project hanteren we de volgende uitgangspunten: Verhogen verblijfskwaliteit 1. Het maken van landschappen met een menselijke maat en plekken met verblijfskwaliteit 2. Het ontsluiten van gebieden; routes voor wandelaars, fietsers, paardrijden en vaarroutes 3. Het slim programmeren van plekken om activiteit te creĂŤren Versterken flexibiliteit 1. Plannen maken met een sterke flexibiliteit, die slim gebruik maken van de krachten die spelen in het gebied 2. Concrete en simpele voorstellen die op de korte termijn gemaakt kunnen worden en snel zichtbaar resultaat opleveren. Daarnaast willen een wervend toekomstbeeld neerzetten.
Sluiskil
Sas van Gent Westdorpe
overzicht zuidelijke deel kanaalzone
WESTDORPE Profiel Westdorpe ligt aan de oostzijde van het Kanaal Gent-Terneuzen. Het lintdorp, met woningen direct op en aan de dijk, bestaat uit een aan weerszijden bebouwd dijkprofiel van 5 km lengte dat is opgebouwd langs de Graafjansdijk. Deze Graafjansdijk is een onderdeel van de in de 16e eeuw aangelegde landdijk tussen Terneuzen en Boekhoute. Boerderijen liggen op enige afstand van de dijk als losse eenheden in de polder en zijn door beplante entrees verbonden met de dijk. Hierdoor is een langgerekte, compacte en besloten dorpsstructuur ontstaan met doorzichten naar het landschap en boerderijen die zich op enige afstand van dorpslint bevinden. Aan de zuidzijde van de dijk zijn in de jaren ‘70 grootschalige, planmatige uitbreidingswijken gebouwd die duidelijk afwijken van de typische lintbebouwing. Het dorp wordt aan de zuidzijde omgeven door kreekrestanten. Waar deze op de luchtfoto uit 1959 nog herkenbaar zijn als een samenhangend systeem, zijn ze in de loop van de tijd door diverse ontwikkelingen opgedeeld in losse elementen. Een restant van de Molenkreek grenst direct aan de zuidzijde van het dorp en vormt de Canisvlietse Kreek een natuurgebied dat is afgesneden van het dorp door de aanleg van de N683. Rondom Westdorpe liggen enkele natuurgebieden. De gebieden zijn rijk aan vogelsoorten en worden veelvuldig bezocht door vogelaars. Deze natuurgebieden liggen momenteel relatief los van elkaar en los van het dorp. Het gebied rondom het dorp is maar in beperkte mate toegankelijk en mist goede routes die de natuurgebieden met elkaar en met het dorp verbinden. Daarnaast is het landschap rondom Westdorpe relatief open en vraagt het om plekken die beschutting bieden en de natuurgebieden voorzien van een goede verblijfskwaliteit.
Plan De losse natuurgebieden worden aan elkaar gekoppeld door op strategische plekken natuur te realiseren en nieuwe routes aan te leggen. Hierdoor ontstaat een natuurgebied van zo’n 350 ha; De Westdorpse Kreken. Dit gebied is geënt op de ligging van oude kreken. De Westdorpse Kreken wordt hiermee een natuurgebied dat door een grotere oppervlakte, een betere ontsluiting en nieuwe verblijfsplekken meer aantrekkingskracht zal hebben dan de losse gebieden voorheen. Westdorpe kan hierdoor optimaal profiteren van dit nieuwe natuurgebied. Wandelroutes lopen door het dorp langs de kerk en het restaurant de Baeckermat. Door de grotere aantrekkingskracht van de Westdorpse Kreken ontstaan er mogelijkheden voor het ontwikkelen van nieuwe functies in het dorp zoals bijvoorbeeld een plek om te lunchen of te overnachten. Deze functies kunnen bestaande leegstaande panden nieuw leven inblazen zodat het dorp wordt gerevitaliseerd. Binnen het concept van de Westdorpse kreken zijn er enkele plekken die op de korte termijn gerealiseerd kunnen worden. Deze interventies kunnen als een katalysator werken en andere ontwikkelingen in gang zetten. De interventies maken slim gebruik van een vraag of potentie in het gebied en vormen een samenhangend netwerk aan de noord -en zuidkant van het dorp. Ondanks de grote aantrekkingskracht die het gebied heeft op vogelaars en natuurliefhebbers zijn er weinig plekken ingericht voor deze groep. Door het open karakter van het gebied en de slechte toegankelijkheid zijn er weinig mogelijkheden om vanuit beschutte plekken vogels te benaderen en te observeren. Wij stellen twee ingrepen voor die hierin voorzien; de aanleg van een vogelkijkhut en verdekte paden. Daarnaast wordt de boomgaard aan de Canisvlietse kreek nieuw leven ingeblazen.
bestaande situatie Westdorpe met losliggende natuurgebieden
voorstel Westdorpe met samenhangend stelsel van beleefbare natuurgebieden
Westdorpse kreken Westdorpe 350 ha
door de ingrepen ontstaat een gebied met een indrukwekkende grootte en eigen gezicht. De identiteit wordt versterkt door een eigen logo. (studio Airport)
Blauwe kamer Rhenen 180 ha
Lepelaarsplassen Almere 230 ha
schaalvergelijking met andere natuurgebieden in Nederland 0
1km
De Groote Peel Asten 800 ha
Bargerveen Emmen 1200 ha
Vanuit het dorp worden eenvoudige verdiepte paden aangelegd in bestaande sloten die de kreken met het dorp verbinden. Deze paden zijn geĂŻnspireerd op het verdekte pad zoals deze zijn aangelegd voor de Staats Spaanse Linies in deze regio. Door de aanleg van een verdiept pad in een bestaande sloot kunnen vogelaars beschut door het gebied lopen en ontstaat door het geknikte profiel rondom het waterniveau een gradiĂŤntrijke ecologische zone.
bestaande situatie
Op de kanaaldijk wordt een vogelkijkhut geplaatst zodat een vanzelfsprekende route ontstaat vanuit het dorp naar het krekengebied. Dit uitkijkpunt is toegankelijk vanaf de kop van de dijk en verbonden met de voet van de dijk door een grote, overdekte trap die beschutting biedt en een kijkvenster vormt op het natuurgebied. De opzet bestaat uit een eenvoudige hoofdvorm, constructie en materialisering (staal, hout) die goed past bij het grootschalige, basale landschap. Door de ligging op de dijk biedt dit punt tevens verre zichten over het kanaal. Deze “dubbelfunctie� biedt wellicht aanleiding om ook in materialisering deze kanaalwereld met de wereld van de natuurgebieden te combineren zoals het gebruik van containers en hout.
studies naar vogelhut op basis van containers
De oude boomgaard ligt op een prachtige plek aan de Canisvlietse Kreek maar is onzichtbaar en slecht ontsloten. Zo maakt het momenteel geen onderdeel uit van een doorgaande route langs de kreek. Daarnaast heeft de boomgaard te kampen met achterstallig onderhoud. Gezien het formaat van de oude boomgaard en de beheeropgave in combinatie met de bijbehorende budgetten, stellen we voor om niet de hele boomgaard te herstellen, maar binnen een deel van deze oude boomgaard een nieuwe aan te planten en de rest in de huidige staat te laten. Deze ingreep geeft de boomgaard een gezicht naar zowel de Canisvlietse Kreek als naar de weg (Vissersverkorting) en voegt enkele elementen toe zoals een kleine parkeerplek tussen de fruitbomen, een halfverhard pad naar het water en een eenvoudige grote houten bank met uitzicht op de kreek. De bomen kunnen specifieke streeksoorten zijn die bijdragen aan de identiteit. Het gras wordt door schapen begraasd. Het kalken van de stam is een (ook in deze streek toegepaste) manier om vraat tegen te gaan en geeft het tevens een eigen karakter. Door de ontsluiting worden de recreatieve en kleinschalige commerciĂŤle mogelijkheden vergroot zoals het plukken en/of verkopen van fruit en de (ver)plaatsing van een natuurcamping.
verkoop fruit in paviljoen parkeerplaats
halfverhard pad Canisvlietse Kreek zitplek met zicht op kreek
rietkraag
25 m
KROTofKANS-reeks nummer 10 ©2012
ISBN:
978-90-6354-155-2 Vormgeving:
LINT/ MARTIEN LUTEIJN WWW.KROTOFKANS.NL