Oliwia Kliś str

Globalne zagrożenia z perspektywy Egiptu

TEKST; Oliwia Kliś RECENZJA; dr Ewa Szczepankiewicz-Rudzka

Wstęp

Problemy globalne coraz bardziej nękają współczesne cywilizacje. Wiele czynników ma wpływ na ich kształtowanie. Nawet przemiany zapoczątkowane w jednym państwie mogą wzbudzić poruszenie w międzynarodowej społeczności. Postępująca globalizacja sprawia, że coraz ciężej odnaleźć państwo, które nie borykałoby się ze światowymi dylematami. Za najważniejsze wyzwania, z jakim musi zmierzyć się społeczność międzynarodowa uważa się: zagrożenia militarne, terroryzm, zagrożenia w sferze klimatycznej, ekonomicznej, cybernetycznej oraz wyzwania migracyjne1. Warto przy tym nadmienić, że często kategorie te przenikają się, oddziałując wzajemnie na siebie, w związku z czym granica rozróżnienia może być nieostra. Przedmiotem analizy jest Egipt – państwo niezwykle interesujące w kontekście analizy tego tematu. Niegdyś kolebka cywilizacji, aktualnie boryka się z zagadnieniami, które pewnie nawet nie śniły się starożytnym bóstwom. Celem tekstu jest przedstawienie międzynarodowych problemowi zagrożeń z perspektywy Egiptu. Zagadnienie to jest niezwykle istotne, gdyż, przytaczając słowa Ryszarda Zięby: „Zagrożenia mają charakter asymetryczny, co powoduje, że tylko dany podmiot odczuwa niepokój. Przy analizie zagrożeń bardzo ważna jest ich percepcja przez podmiot postrzegający”2. Właśnie takie spojrzenie zostało przedstawione w artykule.

Uwarunkowania geograficzne i zmiany klimatyczne

Egipt położony jest w północno-wschodniej części Afryki. Należy do zwrotnikowej suchej strefy klimatycznej, a na południu przechodzi w wariant skrajnie suchy. Jako że państwo to leży nad Nilem, jego położenie jest dość korzystne zarówno w znaczeniu klimatycznym, jak i geopolitycznym. Nil to druga co do długości rzeka na świecie, która posiada ustrój złożony, uzależniony od rozkładu opadów w dorzeczu Nilu Białego i Błękitnego. Dokładne dane o źródłach rzeki przez lata były nieznane. Tematem enigmatycznym dla starożytnych badaczy był odcinek na południe od dzisiejszego Chartumu, gdzie mieści się źródło Białe3. Jednak sama eksploracja rzeki nie wynikała wyłącznie z dociekliwości geografów. Wody Nilu na obszarach pustynnych są potencjałem życia – to od przebiegu rzeki przez lata zależało byt, egzystencja mieszkańców. Zapewnia ona pożywienie i wodę. Funkcjonowanie Egiptu w dużej mierze zależy od Nilu – to nad tą rzeką zamieszkuje 90% jego mieszkańców4. Sama rzeka ma znaczące powiązania z kwestią środowiskową i współczesnymi dylematami w zakresie ekologicznym i klimatycznym. Po-

stępujące zmiany klimatu oddziałują na bieg rzeki. Z kolei coraz większy wpływ na światowy ład ma globalne ocieplenie. Egipt jest kolejnym przykładem państwa, które regularnie doświadcza skutków kryzysu klimatycznego. Wszystkie państwa z regionu MENA są szczególnie narażone na: niedobór wody, gwałtowny wzrost temperatur, spadek bezpieczeństwa żywnościowego, powodzie i susze. Konsekwencjami takich zmian mogą być np. konflikty o wodę, pogłębienie ubóstwa, napięcia społeczne, pole do rozwoju nastrojów ekstremistycznych, gwałtowne zmiany w wykorzystaniu gruntów rolnych co prowadzi do wzrostu cen i konkurencji, a także intensyfikacja ruchów migracyjnych5. Każdy aspekt zagrożenia klimatycznego może, w połączeniu z innymi czynnikami globalnymi, zrodzić się w bardziej złożony konflikt.

Według szacunków PAH (Polska Akcja Humanitarna) z 2010 roku, prognozy dotyczące obniżenia się poziomu Nilu do roku 2100 dochodzą aż do 75%6. Jest to niepokojąca wizja, która z czasem staje się coraz bardziej prawdopodobna. Jeśli bieg rzeki ulegnie gwałtownym zmianom, można spodziewać się przesiedlania ludzi z delty Nilu. Zabudowania w dziale wodnym są bowiem najbardziej podatne na zniszczenia w efekcie powodzi i degradacji okolicznych gleb wskutek wypłukiwania lub intruzji słonej wody. Zmiany klimatyczne znacząco też przyczyniają się do zmniejszenia wydajności rolnictwa. Intensywne jałowienie gleb bezpośrednio zagraża nieżyznym egipskim glebom. W związku z tym ceny, żywności ciągle rosną, czego skutkiem jest importowanie większości zbóż. Egipt jest drugim państwem na świecie w rankingu importu pszenicy, którą pozyskuje m.in.: z Rosji, Ukrainy czy Polski. Rocznie przeznaczane jest na to ponad 2500 mln dolarów7 . Punktem krytycznym skoku cen był rok 2011, kiedy Egipcjanie protestowali ze względu na krytyczną sytuację społeczno-ekonomiczną i polityczną kraju. Koszty żywności wzrosły wówczas o ponad 20%8. Na transparentach protestujących można było dostrzec następujące hasła: „Chleba, Wolności, Sprawiedliwości i Praw dla Klasy Robotniczej przede wszystkim. Konstytucja Teraz!”9 .

Uwarunkowanie geograficzne Egiptu i jego uzależnienie od wód Nilu przeobraziły się z czasem w konflikt o wodę. Budowa tamy Wielkiego Odrodzenia w Etiopii wzbudza negatywne reakcje Egiptu już od 2011 roku. W ramach konfliktu zaangażowany jest także Sudan, który od czasu kryzysu migracyjnego z 2015 roku utrzymuje napięte stosunki z Etiopią. Ze względu na wysoki poziom uzależnienia gospodarki wodnej od Nilu, władze Egiptu są tym silnie zaniepokojone. Konflikt ten ma również silne podłoże historyczne, sięgające czasów kolonialnych i umów bilateralnych pomiędzy Egiptem a Sudanem, w których nie zostały uwzględnione żadne inne państwa leżące wzdłuż rzeki. Etiopia wypełnianie zbiornika zapory rozpoczęła w 2020 roku10. Państwo to, dzięki budowie tamy, chce wykorzystać przepływ rzeki do produkcji energii elektrycznej. Powstała elektrownia wodna ma być jedną z potężniejszych inwestycji w regionie11. Wszystkie zaangażowane strony nadal kontynuują opór, mimo przeprowadzanych negocjacji. Dochodzi też do zastosowania gróźb użycia mniej polubownych środków rozwiązania kryzysu. Konflikt ten przybiera w mediach wymiar walki o dominację w regionie. Na ten moment nie są widoczne jakiekolwiek przesłanki jego zakończenia.

Uwarunkowania geograficzne, położenie, klimat, a także globalne ocieplenie mają znaczący wpływ na kształtowanie się i rozwój problemów globalnych w Egipcie. Choć zmiany klimatyczne ciągle ewoluują, częściowo można dostrzec ich konsekwencje. Nie ma jednak wątpliwości co do tego, że wszystkie wymienione czynniki stanowią podłoże do kształtowania się konfliktów w regionie. Zmiany klimatyczne, a także geograficzne położenie kraju ma również negatywny wpływ na rozwój sytuacji wewnątrz państwa – dotyczy to sfery ekonomicznej oraz społecznej. Czynniki te oddziałują także na relacje Egiptu z państwami sąsiednimi, doprowadzając do politycznych przepychanek o dominację w regionie.

Terroryzm

W katalogu współczesnych problemów globalnych coraz częściej na arenie międzynarodowej mówi się o terroryzmie. Wiele organizacji międzynarodowych wprowadza zmiany w zakresie bezpieczeństwa i obrony, które mają walczyć z rozwojem ekstremistycznych ruchów terrorystycznych. Gruntem, na którym najszybciej i najskuteczniej szerzy się terroryzm, jest najczęściej ekonomicznie, politycznie i społecznie zdestabilizowane państwo. W związku z tym, w Egipcie organizacje terrorystyczne nadal stanowią duże zagrożenie. Terroryzm negatywnie wpływa zarówno na bezpieczeństwo narodowe, jak i sektor turystyczny, turystów, który ma znaczący udział w dochodzie państwa. Większość aktów terrorystycznych w Egipcie można sprowa-

dzić do działalności ekstremistów muzułmańskich. Dotykają one głównie infrastrukturę turystycznej, chcąc tym samym zniechęcić przyjezdnych do eksploracji państwa. Trudno jednoznacznie określić przyczynę ataków skierowanych właśnie w tę gałąź gospodarki. Religijnym ekstremistom zależy na wzbudzeniu ogólnej niechęci do „turystów z Zachodu” i do odmiennej kultury. Przyczyną ich działania może być również chęć zwrócenia na siebie uwagi mediów, także tych międzynarodowych i tym samym dążenie do obalenia aktualnego egipskiego rządu. Izabela Kapera stwierdza, iż: „Wśród 22 najbardziej poszukiwanych na świecie terrorystów islamskich sześciu jest Egipcjanami”12 .

Głównymi organizacjami działającymi na terytorium Egiptu są: Al-Dżihad Al-Islam Al-Misri-Egipski (Islamski Dżihad) i Al-Dżama’a Al-Islamijja Fi Misr (Egipska Grupa Islamska). Obie powstały w latach 70. XX wieku. Różnią się między sobą podejściem do religii. Egipska Grupa Islamska przywiązywała bowiem dużą wagę do głoszenia wiary, czym nie zajmował się Egipski Islamski Dżihad. Ugrupowaniu temu zależało przede wszystkim na przejęciu władzy. Co więcej, Egipski Dżihad miał duży wpływ na terroryzm o znaczeniu międzynarodowym, a ataki przeprowadzał także w Stanach Zjednoczonych. Działania tej organizacji miały zazwyczaj charakter polityczny. Przykładem takich akcji są zamachy na amerykańskie ambasady. Az-Zawahiri, były szef Egipskiego Islamskiego Dżihadu, w swojej książce „Gorzkie żniwo” twierdzi: „Egipt nie jest ani strefą wolnego handlu, ani szpiegiem amerykańskim, ani partnerem ekonomicznym Izraela. Egipt to twierdza islamu. To cytadela panarabizmu, kraj wojska, dżihadu, wiedzy i propagowania wiary muzułmańskiej”13. Przywódcom religijnym zależy na władzy, którą usprawiedliwiają chęcią szerzenia islamu. Pragną, aby struktury państwowe były oparte głównie na zasadach prawa muzułmańskiego. Terroryzm wpływa nie tylko na politykę i bezpieczeństwo, ale również na sektory gospodarki, szczególnie widać to na przykładzie usług turystycznych.

PKB pochodzące z turystyki w 2019 roku osiągnęło pułap prawie 9%14. Liczby te wynosiłyby znacznie więcej, gdyby nie istniało zagrożenie terrorystyczne, skutecznie zniechęcające do odwiedzania Egiptu przyjezdnych. Egipska Grupa Islamska specjalizowała się w atakach na turystykę. Część z nich miała miejsce w Kairze w 1996 roku i Luksorze rok później. Kolejno 18 i 62 turystów zostało pozbawionych życia. Dokonywanie aktów przestępstwa zorganizowanego odbywało się na różne sposoby – terroryści często wykorzystywali do zamachów bomby, czego przykładem jest atak na kairską kawiarnię w 1993 roku, w którym zginęły trzy osoby15 . Obecnie wpływ turystyki na gospodarkę znacząco spadł, głównie ze względu na pandemię koronawirusa i wprowadzone obostrzenia sanitarne. W 2011 roku Komisja ds. Partii Politycznych odrzuciła wniosek ugrupowania o stworzenie partii politycznej. Organ uzasadnił swoją decyzję, biorąc pod uwagę względy religijne, a nie zagrożenie terrorystyczne16 . Jednakże decyzja ta jedynie przyciągnęła organizacje terrorystyczne do udziału w życiu politycznym.

Terroryzm pozostaje poważnym zagrożeniem w Egipcie. Kolejne organizacje tworzą siatki działające w innych państwach, nawet poza kontynentem. Ze względu na silną destabilizację kraju, radykalne nastroje szybciej się rozwijają. Ponadto, ze względu na procesy globalizacji, coraz częściej lokalne grupy terrorystyczne przybierają charakter międzynarodowy. Z drugiej strony, za pośrednictwem komunikacji internetowej łatwiej werbować terrorystów z innych części świata do Egiptu, czego przykładem są organizacje pochodzące z Półwyspu Arabskiego, które rozwijają się nad Nilem, lub utrzymują współpracę z tamtejszymi organizacjami, np. Al-Kaida.

Demografia

Przeludnienie to zjawisko dość często spotykane na kontynencie afrykańskim. Eksplozja demograficzna pociąga za sobą falę konsekwencji, które negatywnie wpływają na funkcjonowanie państwa. Nawet w początkowych stadiach może ona spowodować liczne straty, głównie w wymiarze gospodarczym. Produkcja żywności nie nadąża bowiem za rosnącym przyrostem naturalnym. Ponadto, zbyt duża ilość mieszkańców negatywnie oddziałuje na strukturę społeczeństwa, powodując pogłębienie nierówności ekonomicznych i stygmatyzację rodzin uboższych. Egipt jest trzecim państwem w Afryce o największej gęstości zaludnienia, której wartość wynosi prawie 105 osób/ km2. Wynika to przede wszystkim z faktu, że fakt, iż wszystkie przeciętnie prosperujące miasta znajdują się wzdłuż Nilu17. Tereny dalej położone są praktycznie niezamieszkałe. Znaczący problem stanowią też wewnętrzne migracje, które pogłębiają bezrobocie i deficyt mieszkaniowy w większych miastach. We-

Obecny prezydent Egiptu, Abd al-Fattah as-Sisi. Prawa autorskie; Il Giornale

dług statystyk przygotowanych przez World Poulation Review, liczba ludności ma tendencje wzrostową – od 1990 do 2021 roku podwoiła się18. Jeśli prognozy nie ulegną gwałtownej zmianie, w przeciągu kilku dekad liczba Egipcjan wzrośnie do ponad 150 mln. Problematyczny staje się również sektor zatrudnienia w państwie. Rząd nie jest w stanie zapewnić zatrudnienia obywatelom w wieku produkcyjnym. Duży odsetek Egipcjan pracuje w sektorze rolniczym, gdzie bezpośrednim zagrożeniem pozostają susze. Zbyt wysoki przyrost naturalny wpływa także na funkcjonowanie służby zdrowia, która już przed pandemią odznaczała się deficytem w kadrze lekarskiej i infrastrukturze19 .

Egipski rząd, wspierany przez Stany Zjednoczone i organizacje międzynarodowe, w tym ONZ, próbował walczyć z wysokim współczynnikiem dzietności. USA do 2008 roku finansowały projekt planowania rodziny w Egipcie, którego celem był spadek przyrostu naturalnego. Pomimo znaczącego spadku urodzeń, problem nie ustawał. Z kolei po wycofaniu się Stanów Zjednoczonych z projektu, współczynnik dzietności przestał spadać20. Inicjatywę przejęły wówczas egipskie władze, które zapoczątkowały program „Dwoje wystarczy”. Rząd nakłaniał do ograniczenia potomstwa w regionach najbardziej dzietnych, promując antykoncepcję i organizując warsztaty edukacyjne w zakresie planowania rodziny. Mieszkańcy mogą skorzystać także z bezpłatnej konsultacji ginekologicznej. Kontekst religijny jest istotny dla egipskiej polityki rodzinnej, w związku z czym konieczna była organizacja spotkań z przedstawicielami muzułmańskimi i wydanie specjalnego oświadczenia (fatwy) przez wielkiego muftiego Egiptu. Zapewnił on kobiety, że korzystanie z antykoncepcji nie narusza prawa szariatu. Finansowanie projektu odbywa się dzięki Ministerstwu Solidarności Społecznej Egiptu i wsparciu ONZ. Kolejnymi organizacjami zaangażowanymi w walkę z przeludnieniem w Egipcie stały się Unia Europejska i Agencja Rozwoju Międzynarodowego USA. Oba podmioty finansują edukację kobiet i promują dostępność udostępnienie środków antykoncepcji21 . Można przypuszczać, że tego typu projekty te mogą wpływać na poglądy mieszkańców Egiptu dotyczących planowania rodziny, jednak ocenę ich efektywności trzeba odłożyć na przyszłe lata.

Niepokoje społeczne

Niezwykle kluczowym czynnikiem w ujęciu stabilizacji państwa jest aspekt społeczny. Warto przy tym wspomnieć, że postawy społeczeństw ma znaczący wpływ na rozwój problemów o zasięgu globalnym. Egipt i większość państw w regionie MENA zostały w 2011 roku dotknięte falą arabskiej wiosny, która przyniosła ogrom protestów i konfliktów. Konsekwencje tych wydarzeń ukształtowały nowy porządek gospodarczy i polityczny.

Gospodarka egipska okresu rządów Nasera (1956-1970) była zaliczana do modelu gospodarki centralnie planowanej, co doprowadziło z czasem do kryzysu ekonomicznego22. Ceny ropy naftowej gwałtownie wzrosły. Lata 80 XX wieku to zdecydowanie punkt zapalny w historii gospodarczej Egiptu23. Za władzy Mubaraka sytuacja zaczęła się coraz bardziej pogarszać, co bezpośrednio wynikało ze zmiany modelu ekonomicznego państwa i przejścia od modelu gospodarki centralnie planowanej do wolnorynkowej. Co wpłynęło na zmianę podejścia Egipcjan do władzy. Wkraczając w całkowicie inną rzeczywistość, jaką było otwarcie gospodarki państwa, Egipcjanie zaczęli oni wychodzić na ulicę, zwłaszcza że reformy gospodarcze niosły za sobą wymierne straty i zagrożenia. Społeczeństwo nie byli przygotowani na postępującą prywatyzację i utratę zysków z likwidowanych taryf celnych. Okazało się bowiem, że z transformacji najbardziej korzystali najbogatsi, czyli inwestorzy z zachodu i osoby powiązane z reżimem24. Kwitła korupcja, rosło bezrobocie.

Zapoczątkowanie arabskiej wiosny w Egipcie przypisuje się organizacji zwanej „Ruch 6 kwietnia”, która za pomocą środków masowego przekazu, zwłaszcza mediów społecznościowych, zorganizowała liczne manifestacje. Na ulicach dostrzec można było młodych Egipcjan, którzy wierzyli w nadejście zmiany. Protestując, walczyli o prawa człowieka i demokrację, sprzeciwiając się tym samym ubóstwu i bezrobociu25. Do młodzieżowego zgromadzenia dołączyły ruchy społeczno-religijne należące do opozycji – Bracia Muzułmanie i Salafici26. Ten pierwszy ma szczególne znaczenie w kontekście dalszego rozwoju wydarzeń. Bractwo za swoją misję od początku istnienia uważało walkę z nieislamską kulturą. Ich aspiracją było wprowadzenie zasad islamu do sfery politycznej i prawnej27. Przed wydarzeniami z 2011 roku miały miejsce pojedyncze incydenty, związane z nadużywaniem siły przez służby bezpieczeństwa wobec obywateli. cywilom. Mieszkańcy protestowali w każdy możliwy sposób. Niektórzy z nich popełniali nawet samobójstwo w imię sprzeciwu wobec władz28. Bractwu ciężko było dotrzeć do młodych rewolucjonistów, jednak z czasem nawet oni poparli ich działania. Pod naciskiem coraz niebezpieczniejszych protestów, ówczesny rząd podał się do dymisji, a władzę przekazał dowództwu sił zbrojnych. Po tej sytuacji nastąpiło wiele wydarzeń, począwszy od rozwiązania parlamentu, kończąc na zakończeniu protestów na Placu Tahrir, który nabrał symbolicznego znaczenia dla przebiegu rewolucji29 . Wraz z tymi działaniami Bractwo Muzułmańskie zyskało na poparciu, promując budowanie państwa na fundamentach islamu. Wciąż stoją za tezą, że wśród czysto religijnych pobudek, nadal chcą zachować demokratyzm (co wzajemnie sobie przeczy). Ugrupowanie uzyskało z czasem status partyjny, mając całkiem duże poparcie. Jednak sprawy skomplikowały się w 2013 roku, kiedy to armia egipska zorganizowała zamach stanu i odsunęła od władzy Braci i wywodzącego się z ugrupowania islamistycznego prezydenta Muhammada Mursi30. Krótko potem władzę przejął obecny prezydent Egiptu – Abd al-Fattah asSisi, przywracając dyktaturę militarną w Egipcie

Zachwianie stabilności

Współczesny Egipt nie jest państwem demokratycznym a rządy ucieleśniają autorytarny styl władzy. Warto nadmienić, że w przypadku wyborów prezydenckich w 2018 roku, Sisi był jedynym kandydatem na liście wyborczej31. Jednak biorąc pod uwagę samą konstytucję egipską, wszelkie zapisy wskazują na wartości demokratyczne, czego przykładem jest: Art. 4: „Suwerenność należy do ludu, opiera się na zasadzie równości, sprawiedliwości i równych szans między obywatelami”32 .

Problem z konstytucją Egiptu wiąże się z przepisami, które można łatwo zinterpretować na korzyść rządzących (co wykorzystuje obecny prezydent). W ten sposób Izba Parlamentu przeforsowała razem z prezydentem, korekty dotyczące prawa antyterrorystycznego33. Zmiana dotyczy sposobu walki z terroryzmem, który od teraz będzie usprawiedliwieniem do wykorzystania dowolnego środku w celu jego zwalczania. Jednak za pojęciem terrorysty mogą kryć się także opozycjoniści reżimu. Mechanizm prawny pozwala więc na uzasadnianie działań prezydenta rzekomą walką z terroryzmem. Możliwe, że

Działacze ugrupowań terrorystycznych powiązanych z dżihadem. Prawa autorskie; El Monitor

dzięki temu uda się chociaż częściowo ograniczyć krytykę pochodzącą z innych państw dotyczącą rządów Egiptu34. Z kolei powodów do negatywnej oceny jest wiele. Zła sława obecnego rządu wynika z faktu, że Sisi stosując rygorystyczne represje, doprowadził do niezwykle wysokiej liczby więźniów politycznych, szczególnie amerykańskich dziennikarzy35. Na krytykę zasługuje także zaangażowanie prezydenta w Libii36. Sponsorował on bowiem wojnę Khalifa Hiftar przeciwko uznanemu na arenie międzynarodowej Rządowi Jedności Narodowej. Sisi nie przestrzegał embarga na broń, nałożonego przez Organizację Narodów Zjednoczonych, co w dalszej perspektywie doprowadziło do wydłużenia i zaostrzenia konfliktu37 .

Podsumowanie

Problemy globalne krzyżują się, tworzą niezliczone sieci powiązań. Często jeden przenika się z drugim, przez to ciężko jest je wartościować jako mniej lub bardziej zagrażające poszczególnym państwom. Nie sposób znaleźć sytuację, w której problem globalny był powodowany byłby tylko przez jeden czynnik. Egipt nie jest tu wyjątkiem. Każde z wymienionych zjawisk nie jest jednoznaczne, wręcz przeciwnie. Problemy z jakimi zmaga się państwo charakteryzują się złożoną strukturą, a u ich podstaw leży zazwyczaj wiele przyczyn. Niepokojące wydaje się to, jak z wieloma problemami globalnymi zmaga się Egipt oraz jak bardzo te problemy oddziałują na społeczeństwo, władzę czy stosunki międzynarodowe. Przy całym zestawieniu dylematów, przed jakimi stoi państwo nad Nilem, ciężko jest wysnuć jednoznaczne prognozy.

Sytuacja na arenie międzynarodowej jest niezwykle dynamiczna. Doskonale obrazuje to kwestia inwazji Rosji na Ukrainę, rozpoczęta 24 lutego 2022 roku, która także wpływa na sytuację Egiptu. Bezpieczeństwo żywnościowe państwa nad Nilem, jest obecnie zagrożone, ze względu na znaczne jego uzależnienie od dostaw ukraińskiego zboża. Agresja Rosji doprowadziła do deregulacji łańcuchu dostaw z Morza Czarnego. Ceny produktów spożywczych gwałtownie rosną, przez co władze były zmuszone do ustalenia stałych cen tych podstawowych, m.in. chleba czy też wprowadzenie dotacji38. Problem tyczy się głównie pszenicy i oleju roślinnego. Od władz Egiptu wymagane są natychmiastowe działania, poszukiwanie nowych importerów, by powstrzymać falę głodu, która może nastąpić wraz z wykorzystaniem zapasów39 .

Jedno jest pewne – Egipt boryka się z kolejnym etapem niestabilności. Obecny prezydent prawdopodobnie dąży do władzy autorytarnej. Zmiany klimatyczne postępują i powoli zaczynają kształtować zmieniony obraz gospodarki i społeczeństwa egipskiego. Grupy terrorystyczne nie ustępują,

wręcz przeciwnie, tworzą się nowe i znajdują coraz to bardziej wyszukane sposoby na atak i szerzenie paniki. Sytuacja demograficzna, mimo że może ulec poprawieniu, to nadal są to nadzieje na daleką przyszłość. Wciąż nieustabilizowana sytuacja gospodarcza powoduje, że niemal 30% Egipcjan żyje w ubóstwie40 .

Posługując się przykładem państwa nad Nilem, łatwo jest przedstawić w jakich warunkach i na jakim polu zaczynają się tworzyć światowe problemy. Równocześnie jak złożony jest proces ich powstawania.

1 R. Zięba, Współczesne wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego, „Stosunki Międzynarodowe – International

Relations” 2016, nr 3, s. 10-12. 2 Ibidem s. 11. 3 A. Moorehead, Nad Nilem Błękitnym i Białym, tłum. J. Schwakopf, ZYSK i S-KA, Poznań 1966, s. 1-10. 4 A. Dzhantamirov, Spór o zasoby wodne Nilu w środkowo i północno- wschodniej Afryce. Krótki zarys problemu, „Forum Politologiczne” 2010, tom 10, s. 394. 5 A. Diawoł- Sitko, Zmiany klimatu, a bezpieczeństwo w regionie

Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu – wybrane zagadnienia, „Krakowskie Studia Międzynarodowe” 2020, nr 1, s. 207-210. 6 A. Nyong, Skutki zmian klimatycznych w tropikach – przypadek

Afryki, tłum. G. Przewołocki, [w:] M. Brennek (red.), „Zmiany

Klimatyczne. Impas i perspektywy. Punkt widzenia krajów globalnego południa”, Polska Akcja Humanitarna, Warszawa 2011, s. 69-89. 7 Polska Agencja Handlu, Raport sektorowy. Sektor spożywczy w Egipicie, Warszawa X 2018, strona Polskiej Agencji Handlu https://www.paih.gov.pl/files/fid_plik-34122 (data dostępu: 17 stycznia 2022). 8 A. Diawoł-Sitko, Zmiany klimatu, a bezpieczeństwo w regionie

Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu – wybrane zagadnienia, „Krakowskie Studia Międzynarodowe” 2020, nr 1, s. 208. 9 D. Platek, Egipt 2011: Ramy mobilizacji protestu, „Recykling

Idei” 2012, nr 13, s. 8. 10 K. Badzyńska, Spór o Tamę Wielkiego Odrodzenia, strona Instytutu Nowej Europy, https://ine.org.pl/spor-o-tame-wielkiego-odrodzenia/ (data dostępu: 18 stycznia 2022). 11 M. Śmigiel, Egipsko-etiopski konflikt o tamę. Ryzyko kolejnej wojny? strona Warsaw Institute, https://warsawinstitute.org/pl/ egipsko-etiopski-konflikt-o-tame-ryzyko-kolejnej-wojny/ (data dostępu: 18 stycznia 2021). 12 I. Kapera, Terroryzm a turystyka w krajach arabskich na przykładzie Egiptu, [w:] S. Sacha (red.), „Bezpieczeństwo w turystyce. Wybrane zagadnienia”, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 16. 13 K. Izak, Leksykon organizacji i ruchów islamistycznych, [w:]

Z. Nawrocki (red.) „Agencja bezpieczeństwa wewnętrznego”,

Centralny Ośrodek Szkolenia, Emów 2014, s. 158-162. 14 World Travel and Tourism Council, WTTC research reveals

Travels & Tourism sector’s contributon to Egypt’s GDP, strona World Travel and Tourism Council https://wttc.org/Portals/0/Documents/Press%20Releases/Travel%20Tourism%20 sectors%20contribution%20to%20Egypts%20GDP%20 dropped%20by%20nearly%2018%20billion%20in%202020. pdffver-2021-06-02-091713-767 (data dostępu: 18 stycznia 2022). 15 K. Izak, Leksykon organizacji i ruchów islamistycznych, [w:]

Z. Nawrocki (red.) „Agencja bezpieczeństwa wewnętrznego”,

Centralny Ośrodek Szkolenia, Emów 2014, s. 131-137. 16 Ibidem, s. 137. 17 World Population Review, Egypt Population Denisity Map, strona World Population Review https://worldpopulationreview. com/countries/egypt-population (data dostępu: 17 stycznia 2022). 18 World Population Review, Egypt Population by Year (Projections), strona World Population Review https://worldpopulationreview.com/countries/egypt-population (data dostępu: 17 stycznia 2022). 19 Ibidem. 20 Ibidem. 21 Ibidem. 22 M. Lipa, Polityczne aspekty Arabskiej Wiosny w Egipcie, [w:]

P. Niziński, M. Lipa (red.) „Porewolucyjny Egipt. Wybrane aspekty społeczne i polityczne”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013, s. 9 i nast. 23 Ibidem, s. 12-14. 24 Ibidem, s. 12. 25 Ibidem, s. 14. 26 Ibidem, s. 15. 27 A. Purat, Znaczenie Bractwa Muzułmańskiego w polityce Egiptu oraz wydarzeniach Arabskiej Wiosny w 2011 roku, „Przegląd polityczny”, 2014 nr 1, s. 216. 28 Ibidem, s. 224. 29 Ibidem, s. 225. 30 Ibidem, s. 228. 31 M. Urzędowska, Sisi nadal będzie prezydentem Egiptu. Zmieni konstytucję i będzie rządził, jak długo zechce?, Strona gazety Wyborczej, https://wyborcza.pl/7,75399,23221118,sisi-nadal-bedzie-prezydentem-egiptu-zmieni-konstytucje-i-bedzie.htmlfdisableRedirects-true (data dostępu: 18 stycznia 2022). 32 Konstytucja Arabskiej Republiki Egiptu z dnia 18 stycznia 2014 roku, 2014 art. 4 ust 1. 33 S. A. Cook, Why Dictators Always Pretend to Love Law, Council on Foreign Relations (CFR), strona Council of Foreign Relations https://www.cfr.org/article/why-dictators-always-pretend-love-law (data dostępu: 18 stycznia 2022). 34 Ibidem. 35 T. Cofman Witties, Egypt: Trends, politics and human rights,

Brookings, strona think tanku Brooking https://www.brookings. edu/testimonies/egypt-trends-politics-and-human-rights/ (data dostępu: 18 stycznia 2022). 36 Ibidem. 37 Ibidem. 38 Polska Agencja Prasowa (PAP), Dalekosiężne skutki wojny w Ukrainie: wprowadzono stałe ceny chleba… w Egipicie, Portal

Spożywczy https://www.portalspozywczy.pl/zboza/artykuly/dalekosiezne-skutki-wojny-w-ukrainie-wprowadzono-stale-ceny-chleba-w-egipcie,208916.html (data dostępu: 10 lipca 2022). 39 M. Tanchum, The Russia- Ukraine War has Turned Egypt’s Food

Crisis into an Existential Threat to the Economy, Middle East Institute- strona think tanku https://www.mei.edu/publications/ russia-ukraine-war-has-turned-egypts-food-crisis-existential-threat-economy (data dostępu: 10 lipca 2022). 40 D. M. Armanious, Accelerating global actions for world without poverty: Egypt Experiences, Cairo Univesity, Kair 2021, strona publikacji Cairo Univeristy https://www.un.org/development/ desa/dspd/wp-content/uploads/sites/22/2021/02/Final-World-without-poverty-Egypt_31-january-2021.pdf (data dostępu: 18 stycznia 2022).