8 EN 9 SEPTEMBER 2018
NIJMEGEN IN EUROPA
D
oor de eeuwen heen zijn de Nijmeegse en Europese geschiedenis steeds met elkaar verbonden geweest. Denk aan de rol van Nijmegen ten tijde van Karel de Grote, of als centrum van Europa bij de vredesonderhandelingen in 16781679. Nijmegen was frontstad tijdens Operatie Market Garden en is dit jaar Duurzaamste Stad van Europa. Om het belang van ons cultureel erfgoed én het behoud ervan te benadrukken, heeft de Europese Commissie 2018 uitgeroepen tot het Europese Jaar van het Cultureel Erfgoed. Open Monumentendag heeft daarom dit jaar het thema `In Europa`, om de internationale aspecten van ons erfgoed aandacht te geven. Een groot deel van de historische relatie met Europa heeft te maken met de strategische ligging van Nijmegen. Keizers, hertogen en koningen wilden Nijmegen bezitten om vanuit hier hun macht te kunnen verdedigen of uit te breiden. Nijmegen is hierdoor steeds onderdeel geweest van machtige rijken, zoals het Romeinse Rijk, het keizerrijk van Karel de Grote en het Habsburgse Rijk. De rijke Nijmeegse geschiedenis is nog op veel plekken in de stad zichtbaar. Tijdens Open Monumentendag is een groot deel van deze locaties toegankelijk voor publiek, waarbij extra aandacht is voor erfgoed dat een relatie heeft met de strategische ligging: denk aan de Kronenburgertoren, het stadhuis (met bijzondere tapijten speciaal voor de Vrede van Nijmegen geweven) en de bunker uit de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast zijn er diverse thema lezingen in o.a. het Huis van de Nijmeegse geschiedenis, de Stevenskerk en de Waag. Ook is er een fietstocht voor jong en oud langs Nijmeegs militair erfgoed en een tekenworkshop voor kinderen. Kom dus allemaal op 8 en 9 september het Europese verleden van Nijmegen ontdekken! Noël Vergunst Wethouder Stedelijke ontwikkeling, cultuur en cultuurhistorie
INHOUD MONUMENTEN CENTRUM pagina 3 MONUMENTEN WEST pagina 9 MONUMENTEN MIDDEN/ZUID pagina 10 MONUMENTEN OOST pagina 12 MONUMENTEN NOORD pagina 16 FIETS- EN WANDELROUTES pagina 17 ACTIVITEITEN pagina 18 PLATTEGROND NIJMEGEN pagina 19 PROGRAMMA KINDERACTIVITEITEN pagina 20 PLATTEGROND CENTRUM pagina 21 INFORMATIE EN COLOFON achterzijde
CENTRUM 42
STEVENSTOREN St. Stevenskerkhof 63 za 11-17 uur | zo 11-17 uur
Bij het bombardement van Nijmegen in februari 1944 is de torenspits in de kerk gevallen. Een enorme betonconstructie in de toren verraadt de naoorlogse herbouw. Ca. 1250-1300 romano gotisch. Gisbert Schairt van Bommel / Peter Gerrit Verspeck.Herbouw 19501952.
41
STEVENSKERK St. Stevenskerkhof 62 za 10.30-17 uur | zo 12-17 uur Doorlopend rondleidingen met bezoek aan de grafkelder. Verhalensessies van ca. half uur met 3 korte verrassende verhalen rondom het thema ‘In Europa’ van vertelkring ‘Het vijfde seizoen’ om 14u, 15u en 16u. Expositie in het kader van Mariken van Nieumeghen.
43
VM. LATIJNSE SCHOOL St. Stevenskerkhof 2 za 12-16 uur Doorlopend rondleidingen.
Herman van Herengrave was de bouwmeester van deze laat-midddeleeuwse jongensschool die bij de Stevenskerk hoorde. De voorgevel is rijk versierd met het stadswapen en 12 apostelbeelden. 1544-1545, Herman van Herengrave. Laatgotisch/renaissance.
Aan dit icoon van Nijmegen is eeuwenlang gebouwd. In de grafkelder bevindt zich het prachtige grafmonument van Catharina van Bourbon, echtgenote van hertog Adolf van Gelre en moeder van de latere hertog Karel van Gelre. Na haar dood liet zij een groot deel van haar fortuin aan de kerk na. Ca. 1250-1568, laatromaans, gotisch en laatgotisch. 1948-1969 restauratie.
MEER INFORMATIE HVNG.NL/OPENMONUMENTENDAG
|3
44
CHIRURGIJNSKAMER St. Stevenskerkhof 58 zo 12-17 uur Alleen toegankelijk met rondleiding (max. 15 pers.). Elk half uur rondleidingen van Het Gilde. Benodigde kaarten ter plaatse afhalen elk half uur voor aanvang van rondleiding. Op=op!
45
DE WAAG Grote Markt 26 zo 13-16 uur Lezing ‘Struykrovers in de Waagh’ over internationale bendes in en rondom Nijmegen (1740-1810). De Waag was jarenlang hoofdwacht van het garnizoen en vanuit deze plek neemt René van Hoften u mee in die tijd met spannende overvallen en het meedogenloze overheidsoptreden van weleer. Zondag om 13u en 15u.
Eeuwenlang bloeide de handel in Nijmegen op de markten voor koren, laken, eieren, kannen, varkens, groenten, enz. Met het ontstaan van een waag op de Grote Markt zag de overheid erop toe dat de handel eerlijk plaatsvond. Het gebouw kreeg al snel meerdere functies, zoals bewoningen voor de militaire hoofdwacht. 1612-1613. Hollandse renaissancestijl. Cornelis Janssen van Delft.
De kamer boven de Kerkboog werd ook wel Snijkamer genoemd: het Chirurgijnsgilde oefende hier op lijken van ‘vreemdelingen’ die in het gasthuis overleden waren. 1606, Thomas Singendonck.
46
ST. JACOBSKAPEL Glashuis 4 za 11.30-17 uur | zo 13-17 uur
De laat-middeleeuwse kapel hoorde bij het St. Jacobsgasthuis, dat bedoeld was voor de zorg en opvang van pelgrims. In de 17de eeuw was er een aantal jaren een glasblazerij in de kapel gevestigd, vandaar de straatnaam Glashuis. 1438 Stichting St. Jacobsgasthuis. 1965 restauratie J.G. Deur. 4 | OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2018 | IN EUROPA
47
CENTRUM
KRONENBURGEROF KRUITTOREN Parkweg 99 za 11-17 uur | zo 11-17 uur
Deze toren werd rond 1425 gebouwd als onder deel van de verdedigingswerken rond de stad. Vroeger werd hier munitiekruit opgeslagen, vandaar de bijnaam ‘Kruittoren’. Toen rond 1877 de vestingwerken werden gesloopt, is de toren gespaard gebleven en als rustiek element op genomen in het nieuwe stadspark.
48
ST. JACOBSTOREN
49
Parkweg 5 zo 13-17 uur
De St. Jacobstoren, de Kronenburgertoren, de Roomsche Voet en de oude walmuur maakten deel uit van de voormalige vestingwerken. Het zijn nu prachtige decorstukken in het Kronenburgerpark.
ROOMSCHE VOET Parkweg 65 zo 13-17 uur
Het rondeel De Roomsche Voet in het Kronenburgerpark vormt samen met de Kronenburgertoren, de St. Jacobstoren en een deel van de oude walmuur een restant van de rond 1877 gesloopte 15e en 16e eeuwse omwalling van de stad.
140
COMMANDERIE VAN ST. JAN
Franseplaats 1 za 10-17 uur | zo 10-17 uur Diverse bedrijven waaronder een chocolaterie zijn te bezoeken (m.u.v. het brouwerijmuseum) en geven informatie over het pand. Zondag 11-17u verhalen over culinaire geschiedenis van de afgelopen 2000 jaar met kleine proeverij bij historisch kookatelier eet!verleden.
In 1196 gebouwd als hospitium, een soort doorgangshuis voor pelgrims en reizigers. Het complex, dat oorspronkelijk ook een kapel had, werd door het bombardement van februari 1944 ernstig beschadigd. Diverse ambachtelijke bedrijven zijn hier nu gehuisvest. Restauratie en reconstructie in 1974. |5
142
CELLENBROEDERENHUIS
St. Anthoniusplaats 9 za 10.30-16.30 uur Doorlopend korte rondleidingen.
141
BESIENDERSHUIS
Steenstraat 26 zo 10-17 uur Expositie over de geschiedenis van het benedenhuis en kaaisjouwers.
Het Besiendershuis uit 1525 was oorspronkelijk het voorname woonhuis ‘Op d’n Kolven’. De huidige naam is gebaseerd op de foutieve veronderstelling dat dit huis eens bewoond werd door een ‘besiender’, iemand die tolgelden vroeg van schepen die langs kwamen. Opmerkelijk is de ’hangkamer’, het vertrek hangt aan het plafond en is met een open trap verbonden aan de benedenruimte.
Laat middeleeuws gebouw met trapgevel. In 1632 gekocht door de broederschap de Cellenbroederen. Zij zorgden voor geestes zieken. In 1892 kwamen in het pand twee isoleercellen voor crisisopvang. Een cel met brits en de eerste stoffen dwangbuis van Nederland is nog in tact. Architect Charles Estourgie, regent van de Cellenbroeders, ontwierp in de jaren ‘20 het interieur en de art-deco namenlijsten van de regentenkamer. De Cellenbroeders vergaderen er nog steeds. Meer info: www.cellenbroeders.nl.
143
HUIZE BETHLEHEM
St. Anthoniusplaats 10 za 12-15 uur Alleen toegankelijk met rondleiding (max 15 pers.). Architect Paul van Hontem geeft rondleidingen en uitleg over de geschiedenis, architectuur en verbouwingen van het pand. Rondleidingen om 12u, 13u, 14u en 15u. Benodigde kaarten ter plaatse verkrijgbaar vanaf 11.30u. Op = op!
Achter een groot 19e eeuws smeedijzeren hekwerk ligt Huize Bethlehem. De geschiedenis van dit pand gaat terug tot de late middeleeuwen, alleen aan de grondvorm van het pand is dit nog te zien. Architect Charles Estourgie verbouwde het in 1927 van een royaal 18e eeuws herenhuis tot klooster. Paul van Hontem verbouwde het klooster in 2003 tot een hospice.
6 | OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2018 | IN EUROPA
144
ST. NICOLAASKAPEL
Voerweg 1 za 11-17 uur | zo 11-17 uur
Deze kapel is één van de vroegste bouw werken in Nederland en uniek door haar zestienhoekige vorm. Het interieur is al even indrukwekkend met rondbogen, zuilen en prachtige muurschilderingen. Nicolaaskapel ca. 1030, romaans. Ca. 1900 restauratie J.J. Weve. 1953-1958. restauratie J.G. Deur.
146
Hoogstraat 3 za 11-17 uur | zo 11-17 uur Informatie over het pand en voormalig eigenaar Johan Moliart.
Achter de 19e eeuwse gevel gaat een middeleeuws stadskasteel schuil. In de 14e eeuw was dit het huis van Johan Moliart, edelman en adviseur van de Hertog van Gelre. In het huidige pannenkoekenrestaurant zijn nog de resten te zien van een middeleeuwse zaal.
147
145
VALKHOFBUNKER
Lange Baan 2 za 10-17 uur | zo 11-17 uur
’T HOOGSTRAATJE
CENTRUM
STADHUIS
Korte Nieuwstraat 6 za 12-17 uur | zo 12-17 uur Alleen toegankelijk met rondleiding. Elk uur rondleidingen langs o.a. de zaal waar de Vrede van Nijmegen in de 17e eeuw is gesloten. Ook raadsleden geven rondleidingen, start elk heel uur vanaf 12u, de laatste vertrekt om 16u. Aanmelden bij de receptie.
De Valkhofbunker is door de Duitse bezetter in 1943 gebouwd ter verdediging van de Waalbrug tegen de geallieerden. Het is een zogeheten mitrailleurbunker met plaats voor twee mitrailleurs. Tijdens Market Garden is op en rond het Valkhof zwaar gevochten. In de Trêveszaal van het stadhuis werd het belangrijkste verdrag van de Vrede van Nijmegen (16781679) ondertekend. In de Burgerzaal zijn de prachtige wandtapijten te bewonderen die destijds speciaal voor de vredesonderhandelingen werden aangeschaft. 1554-1555 vroegrenaissance, Herman van Herengrave. |7
CENTRUM
148
MARIËNBURGKAPEL/HUIS VAN DE NIJMEEGSE GESCHIEDENIS
Mariënburg 26 za 11-17 uur | zo 12-17 uur Lezing ‘Grote gedachten, kleine correcties’, Nationale afgrenzing in tijden van Europese eenwording, door student Nederland-Duitsland studies Jeroen Brinkman. Zondag 14.30u.
240
STADSSCHOUWBURG
Keizer Karelplein 32h zo 10-17 uur Alleen toegankelijk met rondleiding op vaste tijden. Vooraf reserveren is verplicht via www.stadsschouwburg endevereeniging.nl.
Tijdens de internationale onderhandelingen voor de Vrede van Nijmegen, in de jaren 1676 tot 1679, was er dringend behoefte aan vermaak voor de diplomaten. Daartoe werd deze laat gotische kapel omgebouwd tot Franse Comédie, één van de vele bestemmingen die het gebouw gekend heeft. Nu is hier het Huis van de Nijmeegse geschiedenis gevestigd. 1431, gotiek.
PETRUS
149 CANISIUSKERK Molenstraat 37 za 10-17 uur | zo 13-17 uur Expositie ‘200 jaar Jezuïeten in de Molenstraatkerk’.
Vanuit de rijk versierde galerij openen drie deuren naar een groot middenschip, beiden naoorlogs. Het dwarsschip en het priesterkoor zijn de overgebleven delen van de 19e eeuwse kerk die hier vóór het bombardement van februari 1944 stond. 1894-1896 N. Molenaar / 1958-1960 A. Siebers & W. van Dael. Neogotisch en Delftse school.
8 | OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2018 | IN EUROPA
Aan het Keizer Karelplein ligt de trapeziumvormige foyer, als een venster op de stad, de zaal zelf is in de vorm van een halve cilinder en de toneeltoren in de vorm van een rechthoek gebouwd. Ruwe materialen als baksteen en beton worden gecom bineerd met materialen met een zachtere uitstraling zoals marmeren vloeren, glaspuien en stuc wanden. In 1959-1961 gebouwd door G.H.M. Holt en B. Bijvoet in de stijl van het Brutalisme.
WEST
242
BEGRAAFPLAATS DORPSSTRAAT
Dorpsstraat 112 za 11-17 uur Doorlopend rond leidingen.
Het kerkhof bij het witte kerkje sloot in 1890 zijn poorten, omdat daar sinds de opening van de Algemene Begraafplaats aan de Graafseweg in 1881 geen overledenen meer ter aarde waren besteld. Op de kleine begraafplaats zijn nog 30 grafstenen aanwezig.
243
241
VAN ’T LINDENHOUTMUSEUM
Scherpenkampweg 58 za 11-17 uur | zo 11-17 uur Doorlopend rondleidingen. Expositie ‘Neerbosch land verhuizers rond 1900’.
Van ’t Lindenhout nam zijn eerste wezen op in de oude binnenstad van Nijmegen, maar al spoedig was dit huis te klein. Hij week uit naar de rand van Nijmegen, waar hij bij Neerbosch het grootste wezendorp van Nederland stichtte. In anderhalve eeuw kwamen 15.000 kinderen naar ‘Neerbosch’. De kapel (nu museum) werd in 1882 gebouwd, naar ontwerp van architect Bert Brouwer, die ook een grote rol speelde bij de stadsuitleg van Nijmegen.
DE WITTE MOLEN
Looimolenweg 17 za 10-16 uur | zo 13-17 uur De molenaar laat zien hoe het proces van graan tot brood in zijn werk gaat.
Deze molen uit 1760, ook wel Looimolen genoemd, is de oudste van de twee nog bestaande wind molens in Nijmegen en nog steeds in gebruik. Het is een grote ronde stenen stellingmolen, gedekt met dakleer en met een vlucht van 25,60 m. De molen wordt bediend door een professionele molenaar.
|9
MIDDEN/ZUID 245
GALERIE DE NATRIS
Van Dulckenstraat 20 za 11-17 uur
Voormalige smederij van J. Hoekstra & Zoon uit het begin van de 20e eeuw. Hier werden o.a. kachels, haarden en fornuizen geassembleerd, gerepareerd en verkocht. Het achterhuis was bedrijfsruimte, het voorhuis winkel en woonhuis. De smederij is bewoonbaar gemaakt met handhaving van de karakteristieke elementen zoals smidsvuur en werkbanken. Nu ook galerie.
244
TITUS BRANDSMA GEDACHTENISKERK
Keizer Karelplein 19 za 10-16.30 uur | zo 13-16.30 uur Zondag rondleidingen om 14u, 15u en 16u.
Bijzonder aan het interieur zijn de muurschilderingen van Joep Nicolas in het koor en het beroemde Apostelraam van Jan Toorop. Deze voormalige St. Josephkerk is één van de weinige neoromaanse kerken in Nijmegen. Nu is hier het Titus Brandsma Memorial centrum gevestigd. 1908-1909, B.J. Claase. Neoromaans.
10 |
246
DE TWEELING
Groenestraat 210 za 11-17 uur
Na de geboorte van de tweeling Agnes en Reiniera schonk de trotse vader, Jonkheer Rutgers van Rozenburg, geld voor een ‘goede Christelijke school’. Dit werd de Agnes en Reiniera Fröbelschool. Het pand, met invloeden van het baksteenexpressionisme, is in gebruik voor kinderopvang. 1920, F.J.G. Vingerhoets en C.N. Hoogterp.
248
247
H. ANTONIUS VAN PADUA/ ST. ANNAKERK
Groenestraat 229 za 11-17 uur Ook de toren is geopend.
Het interieur van deze kerk is bont en kleurrijk, typisch voor de neogotiek. De glas-in-loodramen in het koor zijn van het Roermonds atelier Frans Nicolas en zonen. 1909-1910. A.A.J. Margry.
249
BYZANTIJNSE KAPEL
Dobbelmannweg 3 za 11-17 uur | zo 13-16 uur Kerkmuziek uit Rusland, Servië, Griekenland en Roemenië.
In 1936 kregen de zusters van Johanna de l’Estonac een nieuwe kloosterkapel. Invloeden van het baksteenexpressionisme (Amsterdamse School) zijn zichtbaar. In 1988 werd de kapel Oosters ingericht met iconen. Het gebouw wordt onder andere gebruikt door de Servisch orthodoxe en Russisch orthodoxe parochie.
ARCHEOLOGISCH DEPOT NIJMEGEN
Nieuwe Dukenburgseweg 21 zo 11-17 uur Expositie van recente opgravingen. Presentatie van moderne, digitale technieken bij opgravingen en specialistisch onderzoek van bijvoorbeeld dierenbotten en metaal.
In het archeologisch depot Nijmegen worden archeologische vondsten schoongemaakt, onderzocht, gerestaureerd en opgeslagen. De vondsten variëren van duizenden jaren oude potten, Romeins bronzen vaatwerk en dierenbotten tot achtergelaten bierflessen van geallieerde soldaten uit de Tweede Wereldoorlog.
MEER INFORMATIE HVNG.NL/OPENMONUMENTENDAG
| 11
OOST 340
HOLLANDSCH-DUITSCH GEMAAL
Ubbergseweg 5 zo 11-17 uur Doorlopend rondleidingen.
In opdracht van het toenmalige Waterschap Nijmegen en het Deichverband Kleve, is het gemaal in 1933 gebouwd om de Ooijpolder droog te houden. De machinehal met schroefpompen gaat schuil achter een sober bakstenen gebouw met zadeldak. Het ontwerp is van de bekende Delftse Schoolarchitect M.J. Granpré Molière, i.s.m. ingenieur R. Verloren van Themaat. De dienstwoning werd in 1942 gebouwd.
341
EVANGELISCH-LUTHERSE KERK
Prins Hendrikstraat 79 za 11-16 uur
Klein maar fijn is dit kerkje met veel architectonische details. Het in de kerk aanwezige orgel is het oudste orgel van Nijmegen, afkomstig uit de gesloopte kerk aan de Grotestraat. In 1756 werd het gebouwd door de Nijmeegse orgelbouwer Matthijs van Deventer. Ca 1890, toren 1929, D. Semmelink.
12 | OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2018 | IN EUROPA
342
H. MARIA GEBOORTEKERK
Berg en Dalseweg 42 za 12-17 uur zo 12-17 uur Ook de gewelven zijn te bezoeken.
Deze kerk van de Maastrichtse architecten Kaijser heeft een interieur met bijzondere elementen zoals het marmeren hoogaltaar met koperen overhuiving van de Nijmeegse edel smeden de gebroeders Arens. 19001924, J. Kaijser sr en J. Kaijser. Neogotisch.
343
VM WINKEL/WOONHUIS DE GRUYTER
Mariaplein 6 zo 11-17 uur
Prachtige winkelwoning uit 1919 in opdracht van de kruideniersfirma P. de Gruyter & zn. door W.G. Welsing, destijds de huis architect van De Gruyter. Het winkelpand heeft bijzondere art deco invloeden. Handelsmerk was de gevelbekleding van blauw ge glazuurde tegels.
344
GELDERS ARCHEOLOGISCH CENTRUM G.M. KAM
Museum Kamstraat 45 zo 11-17 uur Laatste kans om dit museum te bezoeken voor de aanstaande renovatie!
345
WOONCOMPLEX DE STERRESCHANS
Ubbergseveldweg 117 za 13.30-17 uur Alleen toegankelijk met rondleiding (max 8 pers.). Doorlopend rondleidingen met aandacht voor de huidige functie van het pand. Korte lezing/diapresentatie door een voormalige bewoner over de geschiedenis van het pand om 14u en 15u (ca. half uur).
Dit in 1926 gebouwde internaat voor de Christelijke kweekschool De Klokkenberg heeft ook jarenlang onderdak geboden aan schipperskinderen. Tegenwoordig huisvest het schitterend monumentale pand luxe woonzorgappartementen. 1926, H.A. Pothoven.
Speciaal voor de archeologische collectie van G.M. Kam, ontwierp architect Oscar Leeuw dit museumgebouw. Het museuminterieur is grotendeels bewaard gebleven met een granieten trap, klassieke zuilen en terrazzo vloeren met zwarte bandversieringen. 1919-1921, O. Leeuw. Historiserend, expressionisme en art deco.
346
BEGRAAFPLAATS STENENKRUISSTRAAT
Prins Bernhardstraat 16 za 11-17 uur Rondleidingen om 12u en 14u.
Deze eerste begraafplaats buiten de stadspoorten was groter dan tegenwoordig en kende oorspronkelijk een protestants, katholiek en Joods deel. Bekende Nijmegenaren zoals Quack, Noorduyn en In de Betouw zijn hier begraven. 1810-1811. | 13
347
R.K. BEGRAAFPLAATS DAALSEWEG
Daalseweg 110 za 11-17 uur | zo 11-17 uur Rondleidingen om 13u en 14u, start bij de grote toegangspoort.
Stadsarchitect J.J. Weve ontwierp deze ommuurde begraafplaats in de vorm van een padenkruis. Aan de met rode beuken beplante hoofdpaden staan de grafmonumenten van belang rijke Nijmeegse families als Dreesmann, Terwindt en Dobbelmann en van plaatselijke kunstenaars als C.A.P. Ivens, H. en O. Leeuw en J.J. Weve zelf. 1885, J.J. Weve, neogotiek.
348
349
DOMINICUSKERK
Prof. Molkenboerstraat 7 za 10-16 uur Doorlopend rondleidingen.
De oude Dominicuskerk stond in de Broerstraat, maar deze werd in de oorlog zwaar beschadigd en in 1951 gesloopt. In deze nieuwe kerk zijn de blikvangers het timpaan met zeven beelden van Jac. Maris en de glas-inloodramen van E. Laudy. Delftse School.
H. ANTONIUS VAN PADUAKERK
Groesbeekseweg 94 za 11-17 uur
Eigenlijk is deze kerk niet helemaal af. Op de bouw tekening en ter plaatse is te zien dat de voorgevel aan de Groesbeekseweg een toren had moeten krijgen. Deze is er nooit gekomen en in 1923 is de gevel aangepast. Binnen is een prachtig stervormig koepelgewelf te zien. De kleurrijke glas-in-loodramen zijn van de kunstenaar Piet Gerrits. 1917, J.C.F. Margry, neogotisch.
14 | OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2018 | IN EUROPA
440
HUIZE HEYENDAAL
Geert Grooteplein Noord 9 za 11-17 uur Alleen toegankelijk met rondleiding. Elk half uur rondleidingen vanaf 11u, de laatste start om 16u.
De succesvolle margarinefabrikant Frans Jurgens liet dit landhuis met riante voortuin bouwen. Zowel het exterieur als het interieur stralen veel pracht uit, die de status van deze rijke industrieel moest verbeelden. Binnen plafondschilderingen, schoorsteenstukken en een glas-in-loodvenster met een familie in middeleeuwse klederdracht, mogelijk de familie Jurgens. 1912-1913, Charles Estourgie, neo-Hollandse renaissance.
OOST 441
VILLA OUD MARIËNBOOM
Groesbeekseweg 424 za 13-17 uur I zo 11-17 uur
Deze villa werd vermoedelijk in 1822 gebouwd in opdracht van Baronesse van Neukirchen-Nievenheim. Bij een verbouwing in 1875 krijgt het pand een neoklassieke uitstraling. Ook het interieur heeft veel klassieke elementen. Het pand is nu in gebruik als begrafenis- en uitvaartcentrum.
443
PROEFTUIN RADBOUD UNIVERSITEIT
Toernooiveld 11 za 11-17 uur Doorlopend informatie en rondleiding over onderzoek en onderwijs in de proeftuin en wortellab.
442
MARIËNBOSCH
Groesbeekseweg 351 za 11-17 uur Elk half uur rondleidingen door de kapel en gangen van het monument.
De vernieuwde Proeftuin bestaat uit een modern kassencomplex (2014), uitgestrekte proefvelden en het unieke Phytotron waar wortelontwikkeling onder de grond te bestuderen is zonder deze te verstoren. Daarmee is de Proeftuin een faciliteit voor modern plantkundig en ecologisch onderzoek van de Radboud Universiteit.
Mariënbosch is een voormalig klooster en meisjes pensionaat van de orde Jezus, Maria en Jozef (JMJ). Het is opgetrokken in donkere baksteen met veel symbolische versieringen in zandsteen. Na renovatie biedt het nu huisvesting aan ca. 350 studenten. Charles Estourgie, 1923 en 1929 (uitbreiding).
MEER INFORMATIE HVNG.NL/ OPENMONUMENTENDAG | 15
NOORD
445
WARMOES HISTORISCHE TUINDERIJ LENT
Griftdijk Noord 11 za 10-17 uur | zo 11-17 uur Zaterdag oude ambachtenmarkt met o.a. demonstraties van manden vlechten, touw slaan en wol spinnen. Ook de pluktuin en het tuincafé zijn geopend.
444
DORPSSCHUUR LENT
Oosterhoutsedijk 29 za 11-17 uur | zo 11-17 uur Kunstexpositie van Corry Hermsen.
Deze werkschuur, in 1875 gebouwd door de voormalige dorpspolder Lent, diende jarenlang als opslagplaats van materialen van de voormalige veerpont, het haventje en de uiterwaard. De voorgevel heeft een segmentboog (ronde boog) met inrij deuren en daarboven een kleinere segmentboog met een zolderluik. In 1996 werd de schuur gerenoveerd, waarbij het authentieke karakter van het exterieur bewaard is gebleven.
In deze Historische Tuinderij wordt groente en fruit geteeld zoals de ‘warmoezeniers’ vroeger ook deden. In de unieke hoogstamboomgaard zijn bijzondere en zeldzame oude rassen van fruitbomen te vinden. In het museum zijn o.a. werktuigen te vinden van de voormalige Lentse warmoezeniers.
446
BUITENPLAATS OOSTERHOUT
Waaldijk 49 zo 11-13 uur Tuin en park zijn alleen toegankelijk met rond leiding (max. 20 pers.). Om 11u en 13u rondleiding in tuin en park van ca 1,5 uur. Kaarten vooraf reserveren verplicht via het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis (024-329 36 99). Start bij de poort Oude Groenestraat 1. Parkeren op parkeerterrein van het Medisch Centrum aan de Van Boetzelaerstraat.
De voorlopers van dit landgoed werden telkens door overstromingen weggevaagd. De huidige buitenplaats uit 1850 ligt daarom iets verder van het water. Baron Van Boetzelaar liet de buitenplaats opnieuw inrichten, met onder meer een sterrenbos waarvan de acht lanen uitlopen op een zandheuvel die altijd als vluchtplaats voor het water had gediend.
16 | OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2018 | IN EUROPA
FIETS- EN WANDELROUTES NIJMEGEN CENTRUM A WANDELING ‘MARIKEN VAN NIEUMEGHEN’
zo 14 uur Gilde Nijmegen neemt u mee langs gebouwen en plaatsen waar Mariken mogelijk is geweest, of die in haar tijd al bestonden. Wandeling (max. 20 pers.) van 1,5 uur, start bij beeld van Mariken op de Grote Markt. B FIETSTOCHT ‘NIJMEGEN VERDEDIGINGSSTAD’
za 14.30 uur | zo 14.30 uur Verrassende fietstocht langs bekende en onbekende plekken in Nijmegen die de verdediging van de stad en strategische ligging laten zien. De gids geeft uitleg bij o.a. Valkhofburcht, stadswallen, torens en verschillende stadspoorten. Fietstocht (max. 20 pers.) van 1,5 uur, start bij de Godenpijler bij Museum het Valkhof, Kelfkensbos 59. Vooraf reserveren via Huis van de Nijmeegse geschiedenis 024-329 36 99. De fietstocht is ook voor gezinnen! C WANDELING ‘VREDE VAN NIJMEGEN’
MIDDEN/ZUID D HEYENDAAL, VAN LANDGOED TOT UNIVERSITEITSCAMPUS’
za 11 uur en 14.30 uur (wandeling van ± 2 uur) za 14 uur en 15.30 uur (fietstocht van ± 1 uur) Een blik op verleden, heden en toekomst op de campus langs (en soms in) o.a. Grotiusgebouw, Elinor Ostrom gebouw en nieuwe bestuurs gebouwen van de Radboud Universiteit. Wandel- en fietstochten (max. 20 pers.) starten bij universiteitsbibliotheek, Erasmuslaan 36. NOORD E WANDELING ‘VEUR LENT, BRUGGEN ALS GEBOUWEN’
zo 14 uur Als gebouwen in het landschap prijken de historische Waalbrug en spoorbrug, maar ook nieuwe iconen zoals De Oversteek en de bruggen over de nevengeul De Spiegelwaal. Wandeling van ca 1,5 uur, start- en eindpunt bij Dorpsschuur Lent, Oosterhoutsedijk 29.
za 14 uur Begon Europa in Nijmegen? Gilde Nijmegen neemt u mee naar plaatsen die een rol speelden tijdens de Vrede van Nijmegen in 1678. Wandeling (max. 20 pers.) van 1,5 uur, start bij de Godenpijler bij Museum het Valkhof, Kelfkensbos 59.
| 17
ACTIVITEITEN ZATERDAG 8 SEPTEMBER Vanaf 10.00 uur: • Petrus Canisiuskerk: expo (19) • De Witte Molen: demo (23) • Dominicuskerk: (39) • Historische Tuinderij Lent: ambachtenmarkt (45) Vanaf 10.30 uur: • Stevenskerk: en expo (1) • Cellenbroederenhuis: (12) 11.00 uur: • ‘Heyendaal campus’, start Erasmuslaan 36 Vanaf 11.00 uur: • Van ’t Lindenhoutmuseum: en expo (21) • Begraafplaats Dorpsstraat: (22) • Byzantijnse Kapel: muziek (28) • Huize Heyendaal: (40) • Mariënbosch: (42) • Proeftuin Radboud Universiteit: (43)
• Dorpsschuur Lent: expo (44) 12.00 uur: • Huize Bethlehem: (13) • Stadhuis: (17) • Begraafplaats Stenenkruisstraat: (36) Vanaf 12.00 uur: • Vm. Latijnse School: (3) 13.00 uur: • Huize Bethlehem: (13) • Stadhuis: (17) • Begraafplaats Daalseweg: (37) Vanaf 13.30 uur: • De Sterreschans: (35) 14.00 uur: • Stevenskerk: Verhalen (1) • Huize Bethlehem: (13) • Stadhuis: (17) • De Sterreschans: lezing (35) • Begraafplaats Stenenkruisstraat: (36) • Begraafplaats Daalseweg: (37)
• Fietstocht ‘Heyendaal campus’, start Erasmuslaan 36 • ‘Vrede van Nijmegen’, start Kelfkensbos 59 14.30 uur: • Fietstocht ‘Nijmegen verdedigingsstad’ start Kelfkensbos 59 • ‘Heyendaal campus’, start Erasmuslaan 36 15.00 uur: • Stevenskerk: Verhalen (1) • Huize Bethlehem: (13) • Stadhuis: (17) • De Sterreschans: lezing (35) 15.30 uur: • Fietstocht ‘Heyendaal campus’, start Erasmuslaan 36 16.00 uur: • Stevenskerk: Verhalen (1) • Stadhuis: (17)
• Stadhuis: (17) • Begraafplaats Daalseweg: (37) • Buitenplaats Oosterhout: (46) Vanaf 13.00 uur: • Petrus Canisiuskerk: expo (19) • De Witte Molen: demo (23) • Byzantijnse Kapel: muziek (28) 14.00 uur: • Stevenskerk: Verhalen (1) • ‘Mariken van Nieumeghen’ (5) • Stadhuis: (17) • Titus Brandsma Gedachteniskerk: (24) • Begraafplaats Daalseweg: (37) • ‘Veur Lent, bruggen als gebouwen’, start bij 44 14.30 uur: • Mariënburgkapel: lezing ‘Grote gedachten, kleine correcties’ (18) • Fietstocht ‘Nijmegen verdedigings stad’, start Kelfkensbos 59
15.00 uur: • Stevenskerk: Verhalen (1) • De Waag: lezing ‘Struykrovers in de Waagh’ (5) • Stadhuis: (17) • Titus Brandsma Gedachteniskerk: (24) 16.00 uur: • Stevenskerk: Verhalen (1) • Stadhuis: (17) • Titus Brandsma Gedachteniskerk: (24)
ZONDAG 9 SEPTEMBER Vanaf 10.00 uur: • Besiendershuis: expo (11) 11.00 uur: • Buitenplaats Oosterhout: (46) Vanaf 11.00 uur: • Commanderie van St. Jan: verhalen en proeverij (10) • Van ’t Lindenhoutmuseum: en expo (21) • Archeologisch depot: expo en demo (29) • Hollandsch-Duitsch gemaal: (30) • Dorpsschuur Lent: expo (44) 12.00 uur: • Stadhuis: (17) Vanaf 12.00 uur: • Stevenskerk: en expo (1) • Chirurgijnskamer: (4) 13.00 uur: • De Waag: lezing ‘Struykrovers in de Waagh’ (5)
18 | OPEN MONUMENTENDAG NIJMEGEN 2018 | IN EUROPA
Uitleg over de activiteiten met alle tijden vindt u in de beschrijving van de monumenten. = rondleiding
T AA
JK
S
TR
DI
GR
DE
SE ND ZA
OE
NOORD
OU
OR D
ST
TS
WE
E
AA
UR
LB
RA
AT
ST SE LT
TS
AN
RA
AT
EG
E
JK
OOST
UG
BAR
31 EG EW GI EN
UI
ER
SK
EG W EN
OL
EG
LD
W
EG
35
EG
BR UÏ N EG
EG ERASMUSLAAN
D
TOER
N
EG
N AA LT L
JAC
PE
SINT
VA N
OBS
LAA
EW UTS ENH OLL EM NW
SIN
COBSWEG T JA
EG W OF SH EL
SW
EG
N
T AA
42
AA
TR
43
ARA
EG
EB
TS
LM
SW
OOST SCHEIDI
S TA L S E L A A N
OOST
GS
CH
O OT
EG
EE
L
R BU
GR
EG
JM
MA
R DE
G
HOUTLAAN
LSEW
NI
R
WE
S T DA
41
NOOIVELD
EW
VAN APPELTERNWEG
TE HA
E TS
POSTW
RAAT KAPITTELWEG
40
D’A
MIDDEN/ ZUID
HE N G
BO
HEIJENDAAL
WEG
DE
EW
G
HEIJENDAALSEWEG
ER
29
TS
UDSEWE
EG
AK
RG
ER AT
GROENEWO
EW
EM
BU
H
ERBOSC H
KEN
AT
KS
OT
NK OR J O
E DU
EG
39
RAAT
27
MIDDEN/ ZUID
WEG DO
HU
NIEUW
EW
VE
EE
TW
SL
UN
28
EG
SB
EG
SC
G
VAN ‘T SANTSTR A
OE
EW
R
N
WE
LS
26
ST. ANNA ST
EW
GROENEST
VA
RG
DA
25
SE
GR
CH
S AF
GOFFERT
DUKENBURG
BU
34 EN
RG
M
SS
A GR
M
W SE
N3 BE
EG
BO AT
AT
AT
ER
ST
RA
IJK
W
ARCHIPELSTRA
RA
IE ST
RG
SE
EG
R ST
ST
ON AN
38
R UB
AL
EW
EN
ET
EN
MF C.
SM
ST
33
DA
LS
AN
NN
SY O.
I HU
36
23
SED
G
OSSA
BE
37
LF
PL
DE
S
NE
RP
R ST
BAR
24 25
WE
32
DRIEHUZER
21
DO
EN
SE
CS
AT
22
YL
RG
CENTRUM
AN
O OY
BE
RA
LA
30
UB
ST
IA
K
IJK
LBR
EW
DI
WO
J
ON
R KE
AR
J
D IJ K
OUDE D VEUR-LENT
WEST M
DI
L
ST
WA A
WEST
WE G
L PE
AL
M
ST
EG
W RIE
IK
GE LI
EK
ZA
DU
U DA
OOS
STE W
44 IN
UW
STE
OU
SE
ER
NG
OV
LI
WA
RH TE
SE
DE
IN
RNIK
WA A
AT RA
L
A LA
25
W VA N HEEMSTRAWEG
UWE
LENT
N3
W AA
VRO
VOSSEN
45
DOO
S E D I JK
NO
NOORD
EL
GRI F T D I J K
46
BE M
K
S S T R A AT
DIJ
PRINS MAURITSSSIN GEL
AL
S TRAAT
AT
RA NE
ST
PSS TR
DOR
WA
KEIZER HENDRIK V SINGEL
T SESTRAAT
AA T
RHOU
NS
IF T
OOSTE
TIO TA
GR
NIJMEGEN
NGS
G WE
| 19
AVONDPROGRAMMA Dinsdag 4 september, 19.30-21.30 uur in het Huis van de Nijmeegse geschiedenis Als opmaat naar de Open Monumentendag en ter verdieping van het thema ‘In Europa’ biedt OMD Nijmegen twee lezingen: De Mauritslinie en Beladen Erfgoed. Louis Dolmans (voorzitter Stg. Onze Waal) vertelt over de verdedigingslinie van Prins Maurits. Deze linie van torens, forten en schansen langs de Waal tussen Nijmegen
en Kleef vervulde een cruciale rol in de Tachtigjarige oorlog en daarmee in de ontstaansgeschiedenis van ons land. Dolmans vertelt beeldend over de krijgsmacht en het leven in die roerige tijd. Historica Machlien Vlasblom vertelt over beladen erfgoed. Voor de stichting Versterking Herinnering
WO2 Gelderland en de Radboud Universiteit Nijmegen inventariseert Vlasblom locaties en bronnen van ‘beladen erfgoed’ in de provincie Gelderland. Hieronder verstaat men gebouwen en locaties die verbonden zijn aan het Nederlands nationaalsocialisme en de Duitse bezetting en onderdrukking in de jaren 1940-1945.
KINDERPROGRAMMA Ook dit jaar biedt Nijmegen een gevarieerd kinderprogramma voor het hele gezin! 2
STEVENSTOREN
za en zo 11-17 uur: Hoe ziet de toren er van binnen uit en hoeveel treden heeft de toren? Beklim de toren en je wordt beloond met een prachtig uitzicht over Nijmegen! 16
‘T HOOGSTRAATJE
za en zo 11-17 uur: Weet jij wie er vroeger in dit stadskasteel heeft gewoond en hoe het er toen uitzag? En waarom was het kasteel eigenlijk zo dichtbij het Valkhofpark gebouwd? Ontdek het zelf. De jonge kinderen kunnen lekker kleuren: volop kleurplaten! 17
STADHUIS
za 13 uur: Hoe ziet de kamer van de burgemeester er eigenlijk uit? In de rondleiding speciaal voor kinderen kun je het zien. Aanmelden bij de receptie. 18
HUIS VAN DE NIJMEEGSE GESCHIEDENIS
za 14-17 uur: Hou je van tekenen? Dan is deze tekenworkshop echt wat voor jou! Je leert de figuren uit het verhaal Mariken van Niemeghen in de middeleeuwse stad Nijmegen kennen en maakt er tekeningen bij. Workshop i.s.m. The Big Draw.
21
VAN ‘T LINDENHOUTMUSEUM
za en zo 11-17 uur: Speurspel ‘ik wil naar Amerika’ voor het hele gezin. Wil je weten wat Henri van der Horst, bewoner van weesinrichting Neerbosch allemaal meemaakt? In een speurtocht kom je erachter. 23
DE WITTE MOLEN
za 10-16 uur en zo 13-17 uur: Handen uit de mouwen: maal zelf je meel met een handmolen en bak de lekkerste pizza in de houthoven! Wil je weten hoe de molen werkt? De molenaar vertelt er alles over en laat zien hoe je van graan brood maakt. 29
ARCHEOLOGISCH DEPOT NIJMEGEN
zo 11-17 uur: Stadsarcheologen gezocht! Doe mee met de schervenworkshop. En wat doen archeologen eigenlijk met hun vondsten? Kom zelf maar kijken! 30
HOLLANDSCH-DUITSCH GEMAAL
32
H. MARIA GEBOORTEKERK
za en zo 12-17 uur: Speurtocht voor kinderen. 45
WARMOES HISTORISCHE TUINDERIJ LENT
za 10-17 uur: Hoe maak je een springtouw en hoe wordt wol eigenlijk gemaakt? Kijk en probeer het zelf eens op de oude ambachtenmarkt. Je kunt ook bessen plukken of je eigen appelsap maken. Voor de lekkerbekken is de pluktuin met fruit.
FIETSTOCHT ‘NIJMEGEN VERDEDIGINGSSTAD’ za en zo 14.30 uur: Hoe heeft Nijmegen zich verdedigt tegen de verschillende vijanden? In deze tocht ga je met de fiets op pad langs Valkhofburcht, stadswallen, torens en oude stadspoorten. Start bij Museum het Valkhof. Vooraf reserveren via Huis van de Nijmeegse geschiedenis 024-329 36 99.
zo 11-17 uur: Doe je mee met het slootjesspel? Je krijgt een Droppie Water tattoo cadeau. Ook als je van kleuren houdt, zit je ook goed: kleurplaten genoeg! | 20
WAAL
DE
WA A
WAALKA
LBR
11
STE
A
DERSTR
17
BU
AT
MA
EK
RA ST
ST
AA T
16
AT
B C
RIË
NB
UR
RAAT
G
R
D
D ER
E
GER
LF
W
AL
AR
D
ST
NO
R
KE
NS
BO
S
T AA
OD
TS
TR
T AA
OL
EN
ST
RA
AT
BL
OE
M
KE
SEST
18
T AA
ER
ER
TR
STRAAT
WEG
ZI
15
14
KO N
AT
44
19
RA
RS
URG
K PAR
19
ST
13
IËNB
N
HT
BAL
VALKHOF DE
ENSTRA
EI
RC
T AA
MARIK
BRO
AU
ERS
GU
ST
TRA
IJ
AT
NE
AT
PL
ENE
12 SNIJ
TR
RA
8
9
GRO
HERTOG
TR
T ST
KRONENBURGERPARK
5
GROTE MARKT
RAAT
MAR
HEZELS
4
AA T
HOU
PLEIN
AA T
3
ERST
GROTESTRAAT
EL UV NZ
EN
NE GIJ
GA
2
STIKKE
HE DERS GEBROE BURGVAN LIM
7
1
TR
D
RG SSENBE
10 ID S
RI
EG
AT
i
HE
NS
GA EN TRA
SM
ENS TR VLEESH OUW
N ENSTR A AT
NS
KW
ELS
BE
R PA
E HE Z
PAP
6 LANG
TR
S
AA T
NON
UG
LAGE MARKT
M
TUNNELWEG
NA SS
E TW
AU
CS
7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Stevenskerk Stevenstoren Vm Latijnse School Chirurgijnskamer De Waag St. Jacobskapel Kronenburger- of Kruittoren Roomsche Voet St. Jacobstoren Commanderie van St. Jan Besiendershuis Cellenbroederenhuis Huize Bethlehem St. Nicolaaskapel Valkhofbunker ‘t Hoogstraatje Stadhuis Mariënburgkapel/Huis van de Nijmeegse geschiedenis Petrus Canisiuskerk Stadsschouwburg
WEST 21 22 23
SS
ING
EL BERG
31
EN DA
LSEW
EG
Van ’t Lindenhoutmuseum Begraafplaats Dorpsstraat De Witte Molen
ORAN
JESIN
GEL
32
MIDDEN/ZUID 24 25 26 27 28 29
Titus Brandsma Gedachteniskerk Galerie de Natris De Tweeling H. Antonius/St. Annakerk Byzantijnse Kapel Archeologisch depot Nijmegen
OOST 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43
Hollandsch-Duitsch gemaal Evangelisch-Lutherse kerk Maria Geboortekerk Vm. winkel/woonhuis De Gruyter Gelders Archeologisch Centrum G.M. Kam Wooncomplex De Sterreschans Begraafplaats Stenenkruisstraat R.K. Begraafplaats Daalseweg H. Antonius van Paduakerk Dominicuskerk Huize Heyendaal Villa Oud Mariënboom Mariënbosch Proeftuin Radboud Universiteit
AT
6
ISIU
RA
5
AN
ST
4
C ST.
T RAA
IK
3
AT
DR
CENTRUM 2
ST
RA
EN
GEL
KEIZER KAREL PLEIN
1
REN
ST
SH
L
ECK MA THONSIN
LDE
AL
IN
GE
20
WE
EW
PR
SIN
VAN SCHA
VAN
ED
NOORD 44 45 46
Dorpsschuur Lent Warmoes Historische Tuinderij Lent Buitenplaats Oosterhout
FIETS- EN WANDELROUTES Beschrijving routes op pagina 17 Wandeling ‘Mariken van Nieumeghen’ Fietstocht ‘Nijmegen verdedigingsstad’ Wandeling ‘Vrede van Nijmegen’ Wandeling en Fietstocht ‘Heyendaal, van landgoed tot universiteitscampus’ Wandeling ‘Veur Lent, bruggen als gebouwen’ | 21
COLOFON Dit is een uitgave van de gemeente Nijmegen, afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling. TEKST EN REDACTIE Monique Zoon, Sarina Wagener en Henk Rullmann GRAFISCH ONTWERP Kukel & Kuijpers, Nijmegen DRUK DPN-Rikken Print, Nijmegen FOTO’S Karsten Russ (omslag), Gemeente Nijmegen en Buitenplaats Oosterhout ORGANISATIE Comité Open Monumentendag Nijmegen
Het is mogelijk dat door omstandigheden het programma is aangepast. Informatie hierover bij de informatiepunten en www.hvng.nl/openmonumentendag Het betreden van monumenten en deelname aan activiteiten op de Open Monumentendag gebeurt op eigen risico. De organisatie van de Open Monumentendag en de eigenaren/ beheerders van de monumenten zijn niet aansprakelijk voor eventuele schade.
Augustus 2018
8 EN 9 SEPTEMBER 2018 INFORMATIE TIJDENS DE OMD Stevenskerk, St. Stevenskerkhof 62 zaterdag van 10.30 -17 uur en zondag van 12-17 uur
MEER INFO www.hvng.nl/openmonumentendag www.openmonumentendag.nl www.facebook.com/openmonumentendagnijmegen