2 ประชาคมอาเซียน by Kun Nu Kob

ประชาคมอาเซี ย น ความเป น มาประชาคมอาเซี ย น ประชาคมอาเซียนมีจุดเริ่มตนจากสมาคมอาสา ซึ่งกอตั้งขึ้นเมื่อเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2504 (ค.ศ. 1961) โดย ประเทศไทย มาเลเซีย และฟลิปปนส ไดรวมกันจัดตั้งสมาคมอาสา (Association of South East Asia) ขึ้น เพื่อรวมกัน ทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม แตดําเนินการไดเพียง 2 ป ก็ตองหยุดชะงักลง เนื่องจาก ความผกผันทางการเมือง ระหวางประเทศอินโดนีเซีย และประเทศมาเลเซีย ตอมา ไดมีการฟนฟูสัมพันธภาพระหวางประเทศขึ้น และไดมีการจัดตั้ง องคกรสมาคมประชาชาติแหงเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Association of Southeast Asian Nations : ASEAN) เปน องคกรทางภูมิรัฐศาสตร และองคการความรวมมือทางเศรษฐกิจในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต โดยปฏิญญาสมาคม ประชาชาติแหงเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Declaration of ASEAN Concord) หรือปฏิญญากรุงเทพฯ (The Bangkok Declaration) โดยมีการลงนามรวมกันระหวางรัฐมนตรีวาการกระทรวงตางประเทศของประเทศสมาชิก ณ พระราชวัง สราญรมย เมื่อ วันที่ 8 สิงหาคม พ.ศ. 2510 (ค.ศ. 1967) ประกอบด วย ประเทศสมาชิ กผูก อตั้ง 5 ประเทศ ไดแ ก อินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟลิปปนส สิงคโปร และไทย ในเวลาตอมา มีประเทศตาง ๆ เขาเปนสมาชิกเพิ่มเติม ไดแก บรูไน ดารุสซาลาม เปนสมาชิกอาเซียน เมื่อวันที่ 7 มกราคม พ.ศ. 2527 (ค.ศ. 1984) เวียดนาม เปนสมาชิกอาเซียน เมื่อวันที่ 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2538 (ค.ศ. 1995) ลาว และเมียนมารเปนสมาชิกอาเซียน เมื่อวันที่ 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2540 (ค.ศ. 1997) และกัมพูชา เปนสมาชิกเมื่อวันที่ 30 เมษายน พ.ศ. 2542 (ค.ศ. 1999) ซึ่งสัญลักษณของอาเซียน คือ รูปรวงขาวสีเหลืองบนพื้นสีแดงลอมรอบดวยวงกลมสีขาว และสีน้ําเงิน รวงขาว 10 ตน หมายถึง ประเทศสมาชิก 10 ประเทศ สีเหลือง หมายถึง ความเจริญรุงเรือง สีแดง หมายถึง ความกลาหาญ และการมีพลวัต สีขาว หมายถึง ความบริสุทธิ์ และสีน้ําเงิน หมายถึง สันติภาพ และความมั่นคง จากวันที่เริ่มกอตั้ง อาเซียนไดเผชิญสถานการณที่เปลี่ยนแปลงไปในเวทีการเมืองระหวางประเทศจากสภาวะแหง ความตึงเครียด และการเผชิญหนาในยุคสงครามเย็น รวมทั้งความขัดแยงภายในระหวางประเทศสมาชิกดวยกัน แตดวย ลักษณะของการรวมตัวกันแบบหลวม ๆ ไดเปนสวนดีใหอาเซียนคอย ๆ เรียนรูในการอยูรวมกันในลักษณะเฉพาะของ ตนเอง คือ การไมแทรกแซงกิจการภายใน และการใหความเคารพซึ่งกันและกัน จนนํามาสูความมีเสถียรภาพ ความมั่นคง และความรวมมืออยางใกลชิดกันมากขึ้นโดยลําดับ หลังสงครามเย็นยุติลง สภาพแวดลอมทางความมั่นคงและการเมือง ระหวางประเทศพัฒนาขึ้นมาก ทําใหสมาชิกอาเซียนไดคลายกังวลจากการเผชิญหนากันเองลงได ประเทศตาง ๆ จึง สามารถทุมเทในการพัฒนาเศรษฐกิจ จนนับไดวา เปนภูมิภาคที่มีการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจอยางรวดเร็ว แตปจจัยที่ ภูมิภาคตาง ๆ ของโลกตางตระหนักถึงความจําเปนในการรวมตัวกันใหเขมแข็งมากขึ้น เพื่อที่จะรับมือกับภัยคุกคาม รู ป แบบต า ง ๆ ที่ เ กิ ด ขึ้ น มี ลั ก ษณะเป น ป ญ หาระดั บ ภู มิ ภ าคมากขึ้ น ทุ ก ที เช น ภั ย ก อ การร า ย ภั ย ธรรมชาติ และ อาชญากรรมขามชาติ รวมทั้งการแขงขันทางเศรษฐกิจ การเงินระหวางภูมิภาค มีการรวมตัวกันมากขึ้น การอยูตามลําพัง ประเทศเดียวยอมเสียเปรียบกวาภูมิภาคที่รวมตัวกันได ดวยเหตุนี้ การรวมตัวกันอยางหลวม ๆ หรือเปนอยางเชนที่ผานมา ของอาเซียน จึงไมเพียงพออีกตอไป ดังนั้น จึงไมเปนที่นาแปลกใจที่สมาชิกอาเซียนทั้งปวงไดเล็งเห็นประโยชนจากการ รวมกันดังกลาว และหากอาเซียนแยกกันก็จะตองเผชิญกับความยากลําบากในการรับมือกับการเปลี่ยนแปลงทั้งดาน เศรษฐกิจ สังคม และการเมืองของโลก ซึ่งจะมีผลกระทบตอภูมิภาคอาเซียนอยางหลีกเลี่ยงไมได

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 5

อาเซียนกอตั้งขึ้นเพื่อสงเสริมความรวมมือทางดานการเมือง เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม วิทยาศาสตร สงเสริม สันติภาพ และความมั่นคงของภูมิภาค สงเสริมความรวมมือในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชน ตลอดจนสงเสริม ความรวมมือระหวางอาเซียนกับตางประเทศ และองคกรระหวางประเทศในปฏิญญากรุงเทพฯ กําหนดจุดประสงคของ 1 อาเซียน ไวดังนี้ 1. เพื่อเรงรัดความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ ความกาวหนาทางสังคม และการพัฒนาทางวัฒนธรรมใน ภูมิภาค โดยความเพียรพยายามรวมกัน ดวยเจตนารมณแหงความเสมอภาค และความรวมมือรวมใจ ทั้ งนี้ เพื่อสงเสริม รากฐานสําหรับประชาคมที่มีความรุงเรือง และสันติสุขแหงประชาชาติในเอเชียตะวันออกเฉียงใต 2. สงเสริมสันติภาพ และเสถียรภาพในภูมิภาค โดยเคารพอยางแนวแนในความยุติธรรม และหลักแหง เนติธรรม ในการดําเนินความสัมพันธระหวางประเทศในภูมิภาค และยึดมั่นในหลักการแหงกฎบัตรสหประชาชาติ 3. สงเสริมใหมีความรวมมืออยางจริงจัง และความชวยเหลือซึ่งกันและกันในเรื่องที่มีผลประโยชนรวมกัน ทางดานเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม วิชาการ วิทยาศาสตร และการบริหาร 4. จัดใหมีความชวยเหลือซึ่งกันและกัน ในรูปของการอํานวยความสะดวก การฝกอบรม และวิจัยทางดาน การศึกษา วิชาชีพ วิชาการ และการบริหาร 5. รวมมืออยางมีประสิทธิผลยิ่งขึ้น เพื่อการใชประโยชนมากขึ้นในการเกษตรกรรม และอุตสาหกรรม การ ขยายการคา รวมทั้งการศึกษาปญหาในเรื่องการคาระหวางประเทศเกี่ยวกับโภคภัณฑ การปรับปรุงบริการความสะดวก เกี่ยวกับการขนสง และคมนาคม และการยกระดับการครองชีพของประชาชนของตน 6. สงเสริมการศึกษาเกี่ยวกับเอเชียตะวันออกเฉียงใต 7. ธํารงความรวมมืออยางใกลชิดกับองคการระหวางประเทศ และระดับภูมิภาคที่มีความมุงหมาย และ ความมุงประสงคคลายคลึงกัน และที่จะแสวงหาลูทางทั้งหลาย เพื่อใหมีความรวมมืออยางใกลชิดขึ้นระหวางกัน นโยบายการดําเนินงานของอาเซียน จะเปนผลจากการประชุมหารือในระดับหัวหนารัฐบาล ระดับรัฐมนตรี และ เจาหนาที่อาวุโสอาเซียน การประชุมสุดยอด (ASEAN Summit) หรือการประชุมของผูนําประเทศสมาชิกอาเซียน เปน การประชุมสุดยอด เพื่อกําหนดแนวนโยบายในภาพรวม และเปนโอกาสที่ประเทศสมาชิกจะไดรวมกันประกาศเปาหมาย และแผนงานของอาเซียนในระยะยาว โดยจัดทําเอกสารรูปแบบตาง ๆ อาทิ แผนปฏิบัติการ (Action Plan) แถลงการณ รวม (Joint Declaration) ปฏิญญา (Declaration) ความตกลง (Agreement) หรืออนุสัญญา (Convention) สวนการ ประชุมในระดับรัฐมนตรี และเจาหนาที่อาวุโส เปนการประชุมเพื่อพิจารณาทั้งนโยบายในภาพรวม และนโยบายเฉพาะ ดาน หนวยงานที่ทําหนาที่ประสานงาน และติดตามผลการดําเนินงานของอาเซียน ประกอบดวย สํานักงานเลขาธิการ อาเซียน (ASEAN Secretariat) มีสํานักงานตั้งอยูที่กรุงจาการตา ประเทศอินโดนีเซีย เปนศูนยกลางในการติดตอระหวาง ประเทศสมาชิก โดยมีเลขาธิการอาเซียน (Secretary : General of ASEAN) เปนหัวหนาสํานักงาน และสํานักงาน เลขาธิการอาเซียนแหงชาติ (ASEAN National Secretariat) เปนหนวยงานระดับกรมในกระทรวงการตางประเทศของ ประเทศสมาชิกอาเซียน มีหนาที่ประสานกิจการอาเซียน และติดตามผลการดําเนินงานในประเทศนั้น ๆ สําหรับประเทศ ไทย หนวยงานที่รับผิดชอบ คือ กรมอาเซียน กระทรวงการตางประเทศ และคณะกรรมการผูแทนถาวรประจําอาเซียน (Committee of Permanent Representatives : CPR)

กระทรวงการตางประเทศ, 2522.

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 6

ตลอดระยะเวลาที่ผานมา ความรวมมือในการดําเนินงานดานตาง ๆ ของอาเซียนมีความคืบหนาตามลําดับ โดย ในการประชุมสุดยอดอาเซียน เมื่อ พ.ศ. 2540 ณ กรุงกัวลาลัมเปอร ซึ่งเปนโอกาสครบรอบ 30 ปของการกอตั้งอาเซียน ผูนําของประเทศสมาชิกไดใหการรับรอง “วิสัยทัศนอาเซียน 2020” (ASEAN Vision 2020) ซึ่งมีสาระสําคัญวา ภายใน ค.ศ. 2020 (พ.ศ. 2563) อาเซียนจะมีรูปแบบความรวมมือที่พัฒนาใกลชิดกันมากยิ่งขึ้น กลาวคือ อาเซียนจะมีลักษณะ 2 ดังนี้ 1) วงสมานฉันทแหงเอเชียตะวันออกเฉียงใต (A Concert of Southeast Asian Nations) 2) หุนสวนเพื่อการพัฒนาอยางมีพลวัต (A Partnership in Dynamic Development) 3) มุงปฏิสัมพันธกับประเทศภายนอก (An Outward-looking ASEAN) 4) ชุมชนแหงสังคมที่เอื้ออาทร (A Community of Caring Societies) ในชวงเวลาที่ผานมา อาเซียนมีความรวมมือกันในดานตาง ๆ ดังนี้

1. ดานการเมืองและความมั่นคง

อาเซี ยนเน น ความร ว มมื อ เพื่ อ ธํ า รงรั ก ษาสั น ติ ภาพ และความมั่ น คงของภู มิ ภาค โดยได จั ด ทํ า ปฏิ ญ ญา กําหนดใหภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต เปนเขตแหงสันติภาพ เสรีภาพ และความเปนกลาง (Zone of Peace, Freedom and Neutrality : ZOPFAN) ในป พ.ศ. 2514 (ค.ศ. 1971) การจัดทําสนธิสัญญาไมตรี และความรวมมือใน ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Treaty of Amity and Cooperation : TAC) ในป พ.ศ. 2519 (ค.ศ. 1976) สนธิสัญญาเขตปลอดอาวุธนิวเคลียรในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Treaty on the Southeast Asian Nuclear Weapon – Free Zone : SEANWFZ) ในป พ.ศ. 2538 (ค.ศ. 1995) และการริเริ่มการประชุมอาเซียนวาดวยความ รวมมือดานการเมือง และความมั่นคงในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟก (ASEAN Regional Forum : ARF) ซึ่งไทยเปนเจาภาพ จัดการประชุมระดับรัฐมนตรีครั้งแรก ในป พ.ศ. 2537 (ค.ศ. 1994)

2. ดานเศรษฐกิจ

อาเซียนไดลงนามจัดตั้งเขตการคาเสรีอาเซียน (ASEAN Free Trade Area : AFTA) ในป พ.ศ. 2535 (ค.ศ. 1992) เพื่อลดภาษีศุลกากรระหวางกัน ชวยสงเสริมการคาภายในอาเซียนใหมีปริมาณเพิ่มมากขึ้น ลดตนทุนการผลิต ใน สินคาอุตสาหกรรม และดึงดูดการลงทุนจากตางประเทศ และไดขยายความรวมมือไปสูการคาบริการ และการเชื่อมโยง ทางดานอุตสาหกรรม เชน การจัดตั้งเขตลงทุนอาเซียน (ASEAN Investment Area : AIA) มีจุดประสงคเพื่อใหอาเซียนมี ความไดเปรียบ และดึงดูดการลงทุนจากภายนอก และภายในภูมิภาค โดยการเปดตลาด (Market Access) และใหมีการ ปฏิบัติเยี่ยงคนในชาติ (National Treatment) และยังไดขยายขอบเขตความตกลง AIA ใหครอบคลุมความรวมมือดาน การคาบริการ โดยมีการเปดเสรีการคาบริการใน 7 สาขา คือ การขนสงทางทะเล การขนสงทางอากาศ การเงิน การคลัง วิชาชีพธุรกิจ การกอสราง การคมนาคม และการทองเที่ยว โดยมีเปาหมายใหการเกิดเสรีครอบคลุมทุกสาขาบริการภายใน ป พ.ศ. 2563 (ค.ศ. 2020)

3. ดานสังคม

อาเซียนมีความรวมมือเฉพาะดาน (Functional Cooperation) ภายใตสังคม และวัฒนธรรมที่ครอบคลุมใน หลายดาน เพื่อพัฒนา และเสริมสรางสภาพชีวิต และความเปนอยูของประชากรในภูมิภาคใหมีมาตรฐานการดํารงชีวิตที่ดี สงเสริม และรักษาเอกลักษณประเพณี และวัฒนธรรม ตลอดจนสงเสริมความเขาใจอันดีระหวางประชาชนในภูมิภาค เพื่อใหประชาชนในอาเซียนมีสภาพความเปนอยู และคุณภาพชีวิตที่ดีทัดเทียมกับประชาชนในประเทศที่พัฒนาแลว

กองอาเซียน กรมอาเซียน, 2548.

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 7

การรวมกลุมของประเทศสมาชิกอาเซียน ไดมีความรวมมือพัฒนาในหลายดาน ทั้งดานความมั่นคง เศรษฐกิจ การคาการลงทุน ดานสังคม และวัฒนธรรม ทั้งประเทศสมาชิกดวยกันเอง และรวมถึงประเทศอื่น ๆ ทั้งในเอเชีย ยุโรป และสหรัฐอเมริกามาอยางตอเนื่อง ในการประชุมสุดยอดอาเซียนอยางไมเปนทางการ ครั้งที่ 2 ในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2540 (ค.ศ. 1997) ณ กรุงกัวลาลัมเปอร ประเทศมาเลเซีย ซึ่งเปนโอกาสครบรอบ 30 ปของการกอตั้งอาเซียน บรรดา ผูนําประเทศสมาชิกอาเซียนไดรวมประกาศวิสัยทัศนอาเซียน พ.ศ. 2563 (ASEAN Vision 2020) เปนการกําหนดทิศทาง และเปาหมายของการดําเนินการในดานตาง ๆ ของอาเซียนใหครอบคลุมทั้งดานการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม รวมทั้ง การดําเนินความสัมพันธกับประเทศภายนอกกลุม ในการประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 6 เมื่อเดือนธันวาคม พ.ศ. 2541 (ค.ศ. 1998) ไดจัดทําแผนปฏิบัติการสําหรับวิสัยทัศนอาเซียน พ.ศ. 2563 (Hanoi Plan of Action to Implement the ASEAN Vision 2020) การจัดทําแผนปฏิบัติการฮานอย (HPA) เปนการนําวิสัยทัศนอาเซียน พ.ศ. 2563 สูการปฏิบัติที่ เปนรูปธรรมโดยกําหนดกรอบเวลาที่ชัดเจน และใหมีการประเมินทุก ๆ 3 ป มีการกําหนดกิจกรรม และโครงการที่จะ นําไปสูเปาหมายในดานการเมือง เศรษฐกิจ และความรวมมือเฉพาะดาน (Functional Cooperation) ซึ่งรวมถึงเรื่องการ พัฒนาสังคม วัฒนธรรม และสารสนเทศ ยาเสพติด สิ่งแวดลอม วิทยาศาสตร และเทคโนโลยีใหมีผลเปนรูปธรรม สราง ชุมชนอาเซียนที่มีความเอื้ออาทร และมี ความเปนประชาธิปไตยที่แทจริง เปนการเริ่มตนที่เปนรูปธรรมไปสูประชาคม อาเซียน

การจั ด ตั้ ง ประชาคมอาเซี ย น ในการประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 9 ระหวางวันที่ 7-8 ตุลาคม พ.ศ. 2546 (ค.ศ. 2003) ณ เกาะบาหลี ประเทศอินโดนีเซีย ผูนําอาเซียนไดลงนามปฏิญญาวาดวยความรวมมือในอาเซียน ฉบับที่ 2 (Declaration of ASEAN Concord II) หรือปฏิญญาบาหลี (Bali Concord) เพื่อประกาศจัดตั้งประชาคมอาเซียน (ASEAN Community) ภายในป พ.ศ. 2563 โดยสนับสนุนการรวมตัว และความรวมมืออยางรอบดาน ประกอบดวย 3 เสาหลัก คือ ดานการเมืองใหจัดตั้ง “ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน” (ASEAN Political Security Community : APSC) ดานเศรษฐกิจให จัดตั้ง “ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน” (ASEAN Economic Community : AEC) และดานสังคม และวัฒนธรรมใหจัดตั้ง “ประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน” (ASEAN Socio-Cultural Community : ASCC) และตอมา ในการประชุมสุด ยอดอาเซียน ครั้งที่ 12 ระหวางวันที่ 9-15 มกราคม พ.ศ. 2550 (ค.ศ. 2007) ณ เมืองเซบู ประเทศฟลิปปนส ผูนํา อาเซียนไดเห็นชอบใหเรงรัดการเปนประชาคมอาเซียนใหเร็วขึ้นกวาเดิมอีก 5 ป คือ เปนประชาคมอาเซียนโดยสมบูรณ ในป พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) ในการประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 13 เมื่อวันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2550 (ค.ศ. 2007) ที่ประเทศสิงคโปร ผูนําอาเซียนไดลงนามในกฎบัตรอาเซียน (ASEAN Charter) ซึ่งเปรียบเสมือนธรรมนูญของอาเซียนที่จะวางกรอบทาง กฎหมายและโครงสรางองคกร เพื่ อเพิ่มประสิทธิภาพของอาเซียนในการดําเนินการตามวัตถุประสงค และเปาหมาย โดยเฉพาะอยางยิ่งการขับเคลื่อนการรวมตัวเปนประชาคมอาเซียนภายในป พ.ศ. 2558 วัตถุประสงคของกฎบัตรอาเซียน คือ ทําใหอาเซียนเปนองคกรที่มีประสิทธิภาพ มีประชาชนเปนศูนยกลาง และเคารพกฎกติกาในการทํางานมากขึ้น นอกจากนี้ กฎบั ต รอาเซี ย นจะให ส ถานะนิ ติ บุ ค คลแก อ าเซี ย นเป น องค ก รระหว า งรั ฐ บาล (Intergovernmental organization) กฎบัตรอาเซียน มีผลบังคับใชตั้งแตวันที่ 15 ธันวาคม พ.ศ. 2551 (ค.ศ. 2008) ภายหลังจากที่ประเทศ สมาชิกไดใหสัตยาบันกฎบัตรครบทั้ง 10 ประเทศ กฎบัตรอาเซียนกําหนดใหอาเซียน และรัฐสมาชิกปฏิบัติตามหลักการ พื้นฐาน ดังนี้ 1. การเคารพเอกราช อธิปไตย ความเสมอภาค บูรณาการแหงดินแดน และอัตลักษณแหงชาติของรัฐสมาชิก อาเซียนทั้งปวง 2. ความผูกพัน และความรับผิดชอบรวมกันในการเพิ่มพูนสันติภาพ ความมั่นคง และความมัง่ คั่งของภูมิภาค

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 8

3. การไมใชการรุกราน และการขมขูวาจะใช หรือการใชกําลัง หรือการกระทําอื่นใดในลักษณะที่ขัดตอกฎหมาย ระหวางประเทศ 4. การอาศัยการระงับขอพิพาทโดยสันติ 5. การไมแทรกแซงกิจการภายในของรัฐสมาชิกอาเซียน 6. การเคารพสิทธิของรัฐสมาชิกทุกรัฐในการธํารงประชาชาติของตน โดยปราศจากการแทรกแซง การบอน ทําลาย และการบังคับจากภายนอก 7. การปรึกษาหารือที่เพิ่มพูนขึ้น ในเรื่องที่มีผลกระทบอยางรายแรงตอประโยชนรวมกันของอาเซียน 8. การยึดมั่นตอหลักนิติธรรม ธรรมาภิบาล หลักการประชาธิปไตย และรัฐบาลตามรัฐธรรมนูญ 9. การเคารพเสรีภาพพื้นฐาน การสงเสริม และคุมครองสิทธิมนุษยชน และการสงเสริมความยุติธรรมทางสังคม 10. การยึดถือกฎบัตรสหประชาชาติ และกฎหมายระหวางประเทศ รวมถึงกฎหมายดานมนุษยธรรมระหวาง ประเทศที่รัฐสมาชิกอาเซียนยอมรับ 11. การละเวนจากการมีสวนรวมในนโยบาย หรือกิจกรรมใด ๆ รวมถึงการใชดินแดนของตน ซึ่งดําเนินการโดย รัฐสมาชิกอาเซียน หรือรัฐที่ไมใชสมาชิกอาเซียน หรือผูกระทําที่ไมใชรัฐใด ๆ ซึ่งคุกคามอธิปไตย บรูณภาพแหงดินแดน หรือเสถียรภาพทางการเมือง และเศรษฐกิจของรัฐสมาชิกอาเซียน 12. การเคารพในวัฒนธรรม ภาษา และศาสนาที่แตกตางของประชาชนอาเซียน โดยเนนคุณค ารวมกันของ ประชาชนอาเซียน ดวยจิตวิญญาณของเอกภาพในความหลากหลาย 13. ความเปนศูนยรวมของอาเซียนในความสัมพันธภายนอกทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม โดย คงไวซึ่งความมีสวนรวมอยางแข็งขัน การมองไปภายนอก การไมปดกั้น และการไมเลือกปฏิบัติ 14. การยึดมั่นในกฎการคาพหุภาคี และระบอบของอาเซียน ซึ่งมีกฎเปนพื้นฐานสําหรับการปฏิบัติตามขอผูกพัน ทางเศรษฐกิจอยางมีประสิทธิภาพ และการลดอยางคอยเปนคอยไป เพื่อนําไปสูการขจัดอุปสรรคทั้งปวงตอการรวมตัวทาง เศรษฐกิจระดับภูมิภาค ในระบบเศรษฐกิจซึ่งขับเคลื่อนโดยตลอด กฎบัตรอาเซียน ประกอบดวย ขอบทตาง ๆ 13 บท 55 ขอ มีประเด็นใหมที่แสดงความกาวหนาของอาเซียน ไดแก 1. การจัดตั้งองคกรสิทธิมนุษยชนของอาเซียน 2. การใหอํานาจเลขาธิการอาเซียนสอดสอง และรายงานการทําตามความตกลงของรัฐสมาชิก 3. การจัดตั้งกลไกสําหรับการระงับขอพิพาทตาง ๆ ระหวางประเทศสมาชิก 4. การใหผูนําเปนผูตัดสินวา จะดําเนินการอยางไรตอรัฐผูละเมิดพันธกรณีตามกฎบัตรอาเซียนอยางรายแรง 5. การเปดชองใหใชวิธีการอื่นในการตัดสินใจไดหากไมมีฉันทามติ 6. การสงเสริมการปรึกษาหารือกัน ระหวางประเทศสมาชิกเพื่อแกไขปญหาที่กระทบตอผลประโยชนรวม ซึ่งทํา ใหการตีความหลักการหามแทรกแซงกิจการภายในมีความยืดหยุนมากขึ้น 7. การเพิ่มบทบาทของประธานอาเซี ยน เพื่อใหอาเซียนสามารถตอบสนองตอสถานการณฉุกเฉินไดอยา ง ทันทวงที 8. การเปดชองทางใหอาเซียนสามารถมีปฏิสัมพันธกับองคกรภาคประชาสังคมมากขึ้น 9. การปรับปรุงโครงสรางองคกรใหมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น เชน ใหมีการประชุมสุดยอดอาเซียน 2 ครั้งตอป จัดตั้งคณะมนตรี เพื่อประสานความรวมมือในแตละ 3 เสาหลัก และการมีคณะผูแทนถาวรประจําอาเซียน ที่กรุงจาการตา เพื่อลดเวลา และคาใชจายในการประชุมของอาเซียน เปนตน 10. การกําหนดใหใชภาษาอังกฤษเปนภาษาราชการของอาเซียน

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 9

กฎบัตร จะเปน Legal and Institutional Framework เพื่อใหอาเซียนสามารถดําเนินการตามวัตถุประสงค และเปาหมายขององคการ โดยเฉพาะอยางยิ่งเพื่อขับเคลื่อนการรวมตัวเปนประชาคมอาเซียน ภายในป ค.ศ. 2015 (พ.ศ. 2558) ตามที่ผูนําอาเซียนไดประกาศเจตนารมณไว โดย 1. ใหสถานะ “นิติบุคคล” แกอาเซียน เพื่อใหอาเซียนเปนองคการระหวางประเทศที่มีสถานะทางกฎหมาย ซึ่ง สามารถลงนามในสนธิสัญญาและทํานิติกรรมตาง ๆ ในนามของประเทศสมาชิกตามที่ไดรับมอบหมาย 2. ทําใหอาเซียนเปนองคการที่มีกฎเกณฑในการทํางาน (Rule-based Organization) โดย 2.1. ประเทศสมาชิกจะตองปฏิบัติตามพันธกรณีภายใตกฎบัตรและความตกลงของอาเซียน รวมถึงการออก กฎหมายภายในรองรับพันธกรณี (Obligation to Comply) 2.2. มีกลไกการระงับขอพิพาทสําหรับความตกลงสําหรับความตกลงในทั้ง 3 เสาหลัก (Enforcement) 2.3. มีกลไกตรวจสอบการปฏิบัติตามพันธกรณีของประเทศสมาชิก โดยเลขาธิการอาเซียนเปนผูตรวจสอบ การปฏิบัติตามคําตัดสินจากกลไกการระงับขอพิพาทของประเทศสมาชิก และรายงานตอผูนํา (Monitoring) 2.4. มีมาตรการลงโทษกรณีไมปฏิบัติตามพันธกรณี (Sanctions) โดยใหผูนําสามารถตัดสินกรณีการละเมิด พันธกรณีตามกฎบัตรอยางรายแรง 3. ทําใหอาเซียนเปนองคการที่มีประชาชนเปนศูนยกลาง (People-oriented Organization) โดย 3.1. มุงใหกิจกรรมของอาเซียนกอใหเกิดประโยชนตอประชาชนอยางแทจริง ใหความสําคัญกับการสงเสริม กิจกรรมเพื่อความอยูดีกินดีของประชาชน ความมั่นคงของมนุษยเสริมสรางประชาธิปไตย ธรรมาภิบาล และสิทธิ มนุษยชน รวมถึงการมีองคกรระดับภูมิภาคเพื่อสงเสริม และคุมครองสิทธิมนุษยชน เปนตน 3.2. ส ง เสริ มการมี ส ว นร ว มของประชาชน เช น การกํ า หนดให อ งค ก ารต า ง ๆ ของอาเซี ย น มี ห น า ที่ ปรึก ษาหารือกั บภาคประชาชนในการดํา เนิน งานภายใตค วามรับ ผิด ชอบ การให สถานะที่ป รึกษากั บองคก ารภาค ประชาชนตาง ๆ เปนตน 4. ทําใหอาเซียนเปนองคการที่มีประสิทธิภาพมากขึ้น โดยกําหนดโครงสรางองคกรใหม เพื่อปรับปรุงการ ประสานงาน ปรับกระบวนการตัดสินใจใหมีประสิทธิภาพมากขึ้น และปรับหลักการ Non-interference ใหมีความ ยืดหยุน เพื่อใหอาเซียนสามารถแกไขปญหาที่กระทบตอผลประโยชนสวนรวมไดทันทวงที โดย 4.1. ตั้ง ASEAN Summit ระดับผูนํา ซึ่งจะประชุมรวมกันบอยขึ้น เพื่อใหแนวทาง และเสริมสราง เจตนารมณในการสรางประชาคมอาเซียน 4.2. ตั้งคณะมนตรี (Councils) ของแตละเสาหลัก เพื่อความเปนเอกภาพ และการประสานงานที่ดีระหวาง กิจกรรมภายใตแตละเสาหลัก และประเด็นที่เปน Cross-cutting Issues 4.3. ตั้งองคกร ประกอบดวย รัฐมนตรีวาการกระทรวงการตางประเทศอาเซียน มีหนาที่กลั่นกรองเรื่อง ตาง ๆ กอนที่จะเสนอเขาสูการพิจารณาของผูนํา 4.4. เพิ่มบทบาท และหนาที่ของประธานอาเซียน เพื่อใหการดําเนินงานของอาเซียนเกิดความตอเนื่อง และ มีการประสานงานที่ดี โดยเฉพาะอยางยิ่งกรณีปญหาที่ตองไดรับการแกไขเรงดวน 4.5. เพิ่มอํานาจ และความรับผิดชอบของเลขาธิการอาเซียน โดยนอกจากจะเปน Chief Administrative Official แลว ยังมีหนาที่ติดตามการปฏิบัติตามคําตัดสินจากกลไกระงับขอพิพาทของประเทศสมาชิก และรายงานตอผูนํา และสนับสนุนการมีปฏิสัมพันธขององคการของอาเซียนกับภาคประชาสังคม 4.6. ตั้งสํานักผูแทนถาวรของประเทศสมาชิกประจําอาเซียนที่กรุงจาการตา ประเทศอินโดนีเซีย เพื่อลด คาใชจายในการเดินทางเขารวมประชุม และการประสานงานที่ดีขึ้น

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 10

4.7. การตัดสินใจดวยหลักการ “ฉันทามติ” ยังคงเปนหลักการสําคัญของอาเซียน แตในกรณีที่ไมสามารถ หาฉั น ทามติ ใ นระหว า งประเทศสมาชิ ก ได ให ผู นํ า สามารถตกลงกั น ให ใ ช วิ ธี ก ารตั ด สิ น ใจรู ป แบบอื่ น ได ซึ่ ง จะทํ า ให กระบวนการตัดสินใจในเรื่องตาง ๆ มีประสิทธิภาพมากขึ้น 4.8. ยกระดับ Political Dialogue เพื่อปรึกษาหารือถึงปญหาที่กระทบตอประโยชนรวมของประเทศ สมาชิกอาเซียน กฎบัตรอาเซียนสรางกลไกตรวจสอบและติดตามการดํา เนินการตามความตกลงตาง ๆ ของประเทศสมาชิกใน หลากหลายรูปแบบ เชน 1. ใหอํานาจเลขาธิการอาเซียนดูแลการปฏิบตั ิตามพันธกรณี และคําตัดสินขององคกรระงับขอพิพาท 2. หากการปฏิบัติ หรือไมปฏิบัติตามขอตกลงตาง ๆ ทําใหเกิดขอพิพาทระหวางรัฐสมาชิกสามารถใชกลไก และขั้นตอนระงับขอพิพาท ทั้งที่มีอยูแลว และที่จะตั้งขึ้นใหมเพื่อแกไขขอพิพาทที่เกิดขึ้นโดยสันติวิธี 3. หากมีการละเมิดพันธกรณีในกฎบัตรฯ อยางรายแรง ผูนํา อาเซียนสามารถกํา หนดมาตรการใด ๆ ที่ เหมาะสมวาจะดําเนินการอยางไรตอรัฐผูละเมิดพันธกรณีกฎบัตรอาเซียน ชวยใหอาเซียนเปนประชาคมเพื่อประชาชนได อยางไร ขอบทตาง ๆ ในกฎบัตรอาเซียน แสดงใหเห็นวา อาเซียนกําลังผลักดันองคกรใหเปนประชาคม เพื่อประชาชน อยางแทจริง จึงกําหนดใหการลดความยากจน และลดชองวาง การพัฒนาเปนเปาหมายหนึ่งของอาเซียน กฎบัตรอาเซียน เปดโอกาสใหภาคประชาชน และภาคประชาสังคมเขามามีสวนรวม ในอาเซียนผานการมีปฏิสัมพันธกับองคกรตาง ๆ ของ อาเซียนมากขึ้น ทั้งยังกําหนดใหมีความรวมมือระหวางอาเซียนกับสมัชชารัฐสภาอาเซียน ซึ่งเปนองคกรความรวมมือ ระหวางรัฐสภาของประเทศสมาชิกกําหนดใหมีการจัดตั้งกลไกสิทธิมนุษยชนของอาเซียน เพื่อสงเสริม และคุมครองสิทธิ มนุษยชน และสิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชน กฎบัตรอาเซียน ซึ่งเปรียบเสมือนกฎหมายสูงสุดของอาเซียน ซึ่งมีผลบังคับใชตั้งแตวันที่ 15 ธันวาคม 2551 เปน เอกสารหลักที่กําหนดโครงสรางองคกรของอาเซียน ไวในหมวดที่ 4 ดังนี้ 1. ที่ประชุมสุดยอดอาเซียน (ASEAN Summit) ที่ประชุมสุดยอดอาเซียน (ASEAN Summit) ประกอบดวย ประมุขหรือหัวหนารัฐบาล มีอํานาจหนาที่การ กําหนดนโยบายสูงสุดและแนวทางความรวมมือของอาเซียน และตัดสินใจในเรื่องสํา คัญ โดยใหประเทศสมาชิกซึ่งเปน ประธานอาเซียนเปนเจาภาพจัดการประชุม 2 ครั้งตอป หรือเรียกประชุมพิเศษหรือเฉพาะกิจเมื่อมีความจําเปน 2. คณะมนตรีประสานงานอาเซียน (ASEAN Coordinating Councils : ACCs) คณะมนตรีประสานงานอาเซียน ประกอบดวย รัฐมนตรีตางประเทศของประเทศสมาชิกอาเซียน ทําหนาที่ เตรียมการประชุมสุดยอดอาเซียน ประสานงานความตกลง และขอตัดสินใจของที่ประชุมสุดยอดอาเซียน ประสานงาน ระหวาง 3 เสาหลัก ดูแลการดําเนินงานและกิจการตาง ๆ ของอาเซียนในภาพรวม คณะมนตรีประสานงานอาเซียนจะมี การประชุมกันอยางนอย 2 ครั้งตอป 3. คณะมนตรีประชาคมอาเซียน (ASEAN Community Councils) คณะมนตรีประชาคมอาเซียน ประกอบดวย คณะมนตรีประชาคม 3 เสาหลัก อันไดแก คณะมนตรีการเมือง และความมั่นคงอาเซียน คณะมนตรีประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน และคณะมนตรีประชาคมสังคม และวัฒนธรรมอาเซียน ซึ่งเปนผูแทนที่ประเทศสมาชิกแตงตั้งใหเปนผูรับผิดชอบแตละเสาหลัก มี อํานาจหนาที่ในการประสานงาน และติดตาม การทํางานตามนโยบาย โดยเสนอรายงาน และขอเสนอแนะตอที่ประชุมผูนํา มีการประชุมอยางนอยปละ 2 ครั้ง ประธาน การประชุมเปนรัฐมนตรีที่เหมาะสมจากประเทศสมาชิก ซึ่งเปนประธานอาเซียน

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 11

4. องคกรระดับรัฐมนตรีอาเซียนเฉพาะสาขา (ASEAN Sectorial Ministerial Bodies) องค ก รระดั บ รั ฐมนตรี อ าเซี ยนเฉพาะสาขา (เช น ด า นสาธารณสุ ข ด า นกลาโหม ด า นการศึ ก ษา ฯลฯ) ประกอบดวย รัฐมนตรีเฉพาะสาขา มีหนาที่ปฏิบัติตามขอตกลง และขอตัดสินใจของที่ประชุมสุดยอดอาเซียนที่อยู ใน ขอบขายการดําเนินงานของตน และเสริมสรางความรวมมือในสาขาของแตละองคกรใหเขมแข็งขึ้น เพื่อสนับสนุนการ รวมตัวของประชาคมอาเซียน 5. เลขาธิการอาเซียนและสํานักเลขาธิการอาเซียน (Secretary-General of ASEAN and ASEAN Secretariat) สํานักเลขาธิการอาเซียนไดจัดตั้งขึ้นตามขอตกลงที่ลงนามโดยรัฐมนตรีตางประเทศอาเซียนในระหวางการ ประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 1 ในป 2519 เพื่อทําหนาที่ประสานงาน และดําเนินงานตามโครงการ และกิจกรรมตาง ๆ ของสมาคมอาเซียน และเปนศูนยกลางในการติดตอระหวางสมาคมอาเซียน คณะกรรมการ ตลอดจนสถาบันตาง ๆ และ รัฐบาลของประเทศสมาชิกสํานักเลขาธิการอาเซียนตั้งอยูที่กรุงจาการตา ประเทศอินโดนีเซีย โดยมีหัวหนาสํา นักงาน เรียกวา “เลขาธิการอาเซียน” (ASEAN Secretary-General) ซึ่งไดรับการแตงตั้งโดยที่ประชุมสุดยอดอาเซียน โดยมีวาระ การดํารงตําแหนง 5 ป และตองไดรับเลือกจากคนชาติของรัฐสมาชิก โดยหมุนเวียนตามลํา ดับตัวอักษร ผูดํารงตําแหนง เลขาธิการอาเซียนทีเ่ ปนคนไทย คือ นายแผน วรรณเมธี ซึ่งมีวาระดํารงตําแหนงระหวางป 2527-2529 และดร. สุรินทร พิศสุวรรณ ซึ่งมีวาระดํารงตําแหนงระหวางป 2551-2555 6. คณะกรรมการผูแทนถาวรประจําอาเซียน (Committee of Permanent Representatives to ASEAN) คณะกรรมการผูแทนถาวรประจําอาเซียน เปนผูแทนระดับเอกอัครราชทูตที่แตงตั้งจากประเทศสมาชิกให ประจําที่สํานักงานใหญอาเซียน กรุงจาการตา ประเทศอินโดนีเซีย มีหนาที่สนับสนุนการทํางานของคณะมนตรีประชาคม อาเซียน และองคกรระดับรัฐมนตรีเฉพาะสาขา ประสานงานกับเลขาธิการอาเซียน และสํานักงานเลขาธิการอาเซียนใน เรื่องที่เกี่ยวของ และประสานงานกับสํานักงานเลขาธิการอาเซียนแหงชาติ และองคกรระดับรัฐมนตรีอาเซียนเฉพาะสาขา 7. สํานักงานอาเซียนแหงชาติ หรือกรมอาเซียน (ASEAN National Secretariat) เปนหนวยงานระดับกรมในกระทรวงการตางประเทศของประเทศสมาชิกอาเซียน ซึ่งแตละประเทศไดจัดตั้ง ขึ้นเพื่อทําหนาที่รับผิดชอบประสานงาน สนับสนุนภารกิจและความรวมมือตาง ๆ เกี่ ยวกับอาเซียนในประเทศนั้น ๆ สําหรับประเทศไทยหนวยงานที่รับผิดชอบ คือ กรมอาเซียน กระทรวงการตางประเทศ 8. องคกรสิทธิมนุษยชนอาเซียน (ASEAN Human Rights Body) เปนองคกรที่จัดตั้งขึ้นโดยความประสงค และหลักการของกฎบัตรอาเซียนเกี่ยวกับการสงเสริม และคุมครอง สิทธิมนุษยชน และเสรีภาพขั้นพื้นฐาน ซึ่งคณะทํางาน และอํานาจหนาที่จะไดกําหนดโดยที่ประชุมรัฐมนตรีตางประเทศ อาเซียนตอไป 9. มูลนิธิอาเซียน (ASEAN Foundation) มูลนิธิอาเซียนสนับสนุนเลขาธิการอาเซียน และดําเนินการรวมกับองคกรของอาเซียนที่เกี่ยวของในการ สนั บ สนุ น การสร า งประชาคมอาเซี ยน โดยการส ง เสริ มความสํ า นึ ก ที่ เ พิ่ ม ขึ้ น เกี่ ย วกั บ อั ต ลั ก ษณ ข องอาเซี ยน การมี ปฏิสัมพันธระหวางประชาชน การดําเนินงานรวมกันที่ใกลชิดระหวางภาคธุรกิจ ภาคประชาสังคม นักวิชาการ และผูมีสวน ไดเสียอื่น ๆ ในอาเซียน โดยสรุปสาระสําคัญของกฎบัตรอาเซียน คือ การเรงรัดการรวมตัวเปนประชาคมทั้งสามหลัก ไดแก 1) ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน มุงใหประเทศในภูมิภาคอยูรวมกันอยางสันติ มีระบบแกไข ความขัดแยงระหวางกันไดดวยดี มีเสถียรภาพอยางรอบดาน มีกรอบความรวมมือเพื่อรับมือกับภัยคุกคามความมั่นคงทั้ง รูปแบบเดิม และรูปแบบใหม ๆ เพื่อใหประชาชนมีความปลอดภัยและมั่นคง

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 12

2) ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน มุงใหเกิดการรวมตัวกันทางเศรษฐกิจ และการอํานวยความสะดวกในการ ติดตอคาขายระหวางกัน อันจะทําใหภูมิภาคมีความเจริญมั่งคั่ง และสามารถแขงขันกับภูมิภาคอื่น ๆ ได เพื่อความอยูดีกิน ดีของประชาชนในประเทศอาเซียน และ 3) ประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน เพื่อใหประชาชนแตละประเทศอาเซียนอยูรวมกันภายใตแนวคิด สังคมที่เอื้ออาทร มีสวัสดิการทางสังคมที่ดี และมีความมั่นคงทางสังคม

เสาหลั ก ประชาคมอาเซี ย น ผลจากแรงขับเคลื่อนอาเซียนเหลานี้ ในป พ.ศ. 2540 อาเซียนไดกําหนดวิสัยทัศนอาเซียน ค.ศ. 2020 (ASEAN Vision 2020) โดยมีเปาหมายใหอาเซียนเปนกลุมหุนสวนที่มีความสมานฉันท รวมกันพัฒนาอยางเอื้ออาทรซึ่งกันและกัน ใหได ในป พ.ศ. 2563 จากจุดเริ่มของการกําหนดวิสัยทัศนดังกลาว เปนแรงขับใหอาเซียนมีพัฒนาการอยางรวดเร็วในการ เตรียมตัวเขา สูรูปแบบของประชาคมที่มีค วามเป นหนึ่งเดียวกั น มีสัน ติสุข และเอื้อ อาทรกัน ตอ มาในป พ.ศ. 2549 อาเซียนไดประกาศรางพิมพเขียวกฎบัตรอาเซียน (ASEAN Charter) และเรงใหเกิดประชาคมอาเซียน (ASEAN Community) ใน พ.ศ. 2558 หรือ ค.ศ. 2015 โดยประชาคมอาเซียน จะประกอบดวย 3 เสาหลัก ไดแก ประชาคม การเมืองและความมั่นคงอาเซียน (ASEAN Political Security Community : APSC) ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community : AEC) และประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน (ASEAN Socio-Cultural Community : ASCC) ที่มีเปาหมายดังนี้ 1. ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน (ASEAN Political Security Community : APSC) อาเซียนมุงสงเสริมความรวมมือในดานการเมืองและความมั่นคง เพื่อเสริมสราง และธํารงไว ซึ่งสันติภาพ และความมั่นคงของภูมิภาค เพื่อใหประเทศในภูมิภาคอยูรวมกันอยางสันติสุข และสามารถแกไขปญหา และความขัดแยง โดยสันติวิธี โดยมีเปาหมายรวมกันในการสราง “สังคมประชาธิปไตย” เพื่อความมั่นคงรวมกันในภูมิภาค องคประกอบ อื่น ๆ ทางการเมืองที่อาเซียนถือเปนแนวทางรวมกัน รวมถึงหลักการปกครองที่ดี การเคารพในสิทธิมนุษยชน อิสรภาพ เสรีภาพ และความเสมอภาคกันในหมูพลเมืองอาเซียน เพื่อรองรับการเปนประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน อาเซียนไดจัดทําแผนงานการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน (ASEAN Political – Security Community Blueprint) โดยเนนใน 3 ประการ คือ การมีกฎเกณฑและคานิยมรวมกัน ครอบคลุมถึงกิจกรรม ตาง ๆ ที่รวมกันทํา เพื่อสรางความเขาใจในระบบสังคม วัฒนธรรม และประวัติศาสตรที่แตกตางของประเทศสมาชิก สงเสริมพัฒนาการทางการเมืองไปในทิศทางเดียวกัน เชน หลักการประชาธิปไตย การสงเสริม และคุมครองสิทธิมนุษยชน การสนับสนุนการมีสวนรวมของภาคประชาสังคม การตอตานการทุจริต การสงเสริมหลักนิติธรรม และธรรมาภิบาล เปน ตน ซึ่งมีรายละเอียดครอบคลุมดังนี้ 1) สงเสริมความสงบสุข และรับผิดชอบรวมกันในการรักษาความมั่นคง สําหรับประชาชนครอบคลุมในทุก ดาน ครอบคลุมความรวมมือ เพื่อเสริมสรางความมั่นคงในรูปแบบเดิม ซึ่งหมายถึง มาตรการสรางความไวเนื้อเชื่อใจ และ การระงับขอพิพาทโดยสันติ เพื่อปองกันสงคราม และใหประเทศสมาชิกอาเซียนอยูดวยกัน โดยสงบสุข และไมมีความ หวาดระแวง นอกจากนี้ ยั งขยายความร วมมือ เพื่อ ตอ ตานภัยคุก คามรู ปแบบใหม เช น การต อต านการก อการรา ย อาชญากรรมขามชาติตาง ๆ เชน ยาเสพติด การคามนุษย ตลอดจนการเตรียมความพรอมเพื่อปองกัน และจัดการภัยพิบัติ และภัยธรรมชาติ 2) การมีพลวัต และปฏิสัมพันธกับโลกภายนอก กําหนดกิจกรรมเพื่อเสริมสรางบทบาทของอาเซียนในความ รวมมือระดับภูมิภาค เชน กรอบ ASEAN+3 (จีน ญี่ปุน และสาธารณรัฐเกาหลี) และการประชุมสุดยอดเอเชียตะวันออก ตลอดจนความสัมพันธที่เขมแข็งกับมิตรประเทศ และองคการระหวางประเทศ เชน สหประชาชาติ

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 13

2. ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community : AEC)

อาเซียนมีเปาหมายที่จะรวมตัวเปนประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน ภายในป พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) โดยมี เปาหมายใหอาเซียนมีตลาดและฐานการผลิตเดียว และมีการเคลื่อนยายสินคา บริการ การลงทุน เงินทุน และแรงงานมี ฝมืออยางเสรี เพื่อมุงหวังที่จะพัฒนาอาเซียนใหเปนภูมิภาคที่เจริญมั่งคั่ง มั่นคง ขจัดความยากจน และลดความไมเทา เทียมกันทางเศรษฐกิจ ซึ่งจะสงผลใหอาเซียนพัฒนาอยูในระดับที่เทียบเคียงกัน โดยอาเซียนไดจัดทําแผนงานการจัดตั้ง ประชาคมเศรษฐกิจ (ASEAN Economic Community Blueprint) ซึ่งเปนแผนงานบูรณาการการดําเนินงานในดาน เศรษฐกิจ เพื่อใหบรรลุวัตถุประสงค 4 ดาน คือ 1) การเปนตลาดและฐานการผลิตเดียว โดยจะมีการเคลื่อนยายสินคา บริการ การลงทุน และแรงงาน ฝมืออยางเสรี และการเคลื่อนยายเงินทุนอยางเสรีมากขึ้น รวมทั้งการสงเสริมการรวมกลุมสาขาสําคัญของอาเซียนใหเปน รูปธรรม โดยไดกําหนดเวลาที่จะคอย ๆ ลด หรือยกเลิกอุปสรรคระหวางกันเปนระยะ ทั้งนี้ กําหนดใหลดภาษีสินคาเปน ศูนย และลด หรือเลิกมาตรการที่มิใชภาษี ภายใน ป พ.ศ. 2553 เปดตลาดภาคบริการทั้งหมดภายใน ป พ.ศ. 2558 และ เปดเสรีการลงทุนภายในป พ.ศ. 2553 2) การสรางขีดความสามารถในการแขงขันทางเศรษฐกิจของอาเซี ยน โดยใหความสําคัญกับประเด็น ดานนโยบายที่จะชวยสงเสริมการรวมกลุมทางเศรษฐกิจ เชน นโยบายการแขงขัน การคุมครองผูบริโภค สิทธิในทรัพยสิน ทางป ญญา พาณิช ยอิเ ล็กทรอนิกส นโยบายภาษี และการพั ฒนาโครงสรางพื้นฐาน (การเงิน การขนสง เทคโนโลยี สารสนเทศ และพลังงาน) 3) การพัฒนาเศรษฐกิจอยางเสมอภาค ใหมีการพัฒนาวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดยอม (SMEs) และ การเสริมสรางขีดความสามารถผานโครงการตาง ๆ เชน ขอริเริ่มเพื่อการรวมตัวของอาเซียน (Initiative for ASEAN Integration : IAI) เปนตน เพื่อลดชองวางการพัฒนาทางเศรษฐกิจระหวางประเทศสมาชิก 4) การบูรณาการเขากับเศรษฐกิจโลก เนนการปรับประสาน นโยบายเศรษฐกิจของอาเซียนกับประเทศ ภายนอกภูมิภาค เพื่อใหอาเซียนมีทาทีรวมกันอยางชัดเจน เชน การจัดทําเขตการคาเสรีของอาเซียนกับประเทศคูเจรจา ตาง ๆ เปนตน รวมทั้งสงเสริมการสรางเครือขายในดานการผลิต/จําหนายในภูมิภาคใหเชื่อมโยงกับเศรษฐกิจโลก นอกจากนี้ ความรวมมือดานเศรษฐกิจของอาเซียน ยังใหความสําคัญตอการเสริมสรางศักยภาพ และพัฒนา ทรัพยากรมนุษย การยอมรับคุณสมบัติดานวิชาชีพรวมกัน การสงเสริมใหมีการหารือรวมกันอยางใกลชิดในการดําเนิน นโยบายด า นเศรษฐกิ จ และการเงิ น การส ง เสริ ม การเชื่ อ มโยงด า นโครงสร า ง และการคมนาคม การพั ฒ นาการ ติดตอสื่อสารทางสื่ออิเล็กทรอนิกส การบูรณาการดานอุตสาหกรรมขามภูมิภาค เพื่อสงเสริมทรัพยากรของภูมิภาค และ การเพิ่มบทบาทการมีสวนรวมของภาคเอกชน เพื่อสรางประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน 3. ประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน (ASEAN Socio-Cultural Community : ASCC) อาเซียนมุงหวังประโยชนจากการรวมตัวกันเพื่อทําใหประชาชนมีการอยูดีกินดี ปราศจากโรคภัยไขเจ็บ มี สิ่งแวดลอมที่ดี และมีความรูสึกเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน โดยมีความรวมมือเฉพาะดาน (Functional Cooperation) ภายใตสังคม และวัฒนธรรมที่ครอบคลุมในหลายดาน ไดแก เยาวชน การศึกษา และการพัฒนาทรัพยากรมนุษย สิทธิ มนุษยชน สาธารณสุข วิทยาศาสตร และเทคโนโลยี สิ่งแวดลอม สตรี และแรงงาน การขจัดความยากจน สวัสดิการสังคม และการพัฒนา วัฒนธรรม และสารนิเทศ กิจการพลเรือน การตรวจคนเขาเมือง และศุลกากร ยาเสพติด และการจัดการ ภั ยพิ บั ติ สิ ท ธิ มนุ ษ ยชน โดยมี ค ณะทํ า งานอาเซี ย นรั บ ผิ ด ชอบการดํ า เนิ น ความร ว มมื อ ในแต ล ะด า น ซึ่ ง อาเซี ย นได ตั้งเปาหมายการจัดตั้งประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน ในป พ.ศ. 2558 ไดจัดทําแผนงานการจัดตั้งประชาคมสังคม และวัฒนธรรมอาเซียน (ASEAN Socio-Cultural Community Blueprint : ASCC) โดยมุงหวังที่จะทําใหเกิดประชาคม อาเซียนที่มีประชาชนเปนศูนยกลาง และเปนสังคมที่รับผิดชอบ เพื่อกอใหเกิดความเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน และความเปน เอกภาพในหมูประชาชาติและประชาชนอาเซียน โดยเสริมสรางอัตลักษณรวมกัน สรางสังคมที่เอื้ออาทร และแบงปน และ

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 14

ประชาชนมีสวนรวม โดยมีคุณภาพชีวิต และความเปนอยู และสวัสดิการของประชาชนดีขึ้น ตอบสนองตอความตองการ ของภูมิภาคในการยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชน โดยดําเนินกิจกรรมที่เนนการใหความสําคัญกับประชาชน และเปน มิตรกับสิ่งแวดลอม เพื่อมุงไปสูการพัฒนาอยางยั่งยืน ประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน จะชวยสนับสนุนการสราง พื้นฐานที่แข็งแกรงสําหรับความเขาใจอันดีการเปนเพื่อนบานที่ดี และการแบงปนความรับผิดชอบ ประชาคมสั งคมและวั ฒนธรรมอาเซี ยน เคารพในความแตกต างทางวัฒนธรรม ภาษา และศาสนาของ ประชาชนอาเซียน เนนคุณคารวมกันทามกลางความเปนเอกภาพในความหลากหลาย โดยปรับใหเขากับสถานการณ โอกาส และสิ่งทาทายในปจจุบัน ประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียนใหความสําคัญกับมิติทางวัฒนธรรมในเรื่องการลด ชองวางการพัฒนา โดยขจัดความแตกตางทางการพัฒนาระหวางประเทศสมาชิก ประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน ครอบคลุมลักษณะ 6 ดาน คือ 1) การพัฒนามนุษย (Human Development) 2) การคุมครองและสวัสดิการสังคม (Social Welfare and Protection) 3) ความยุติธรรมทางสังคมและสิทธิ (Social Justice and Rights) 4) ความยั่งยืนดานสิ่งแวดลอม (Ensuring Environmental Sustainability) 5) การสรางอัตลักษณอาเซียน (Building an ASEAN Identity) และ 6) การลดชองวางทางการพัฒนา (Narrowing the Development Gap) การรวมตัวกันของอาเซียน โดยมุงหวังวา ประชาคมอาเซียนจะนําประโยชนกลับมาสูประเทศสมาชิก ทั้งในมิติ ดานเศรษฐกิจที่จะทําใหประชากรของแตละประเทศอยูดีกินดี การรวมตัวกันจะเปนการสรางความเขมแข็งใหภาคการผลิต ที่จะสามารถสรางอํานาจตอรองในระดับโลกไดมากขึ้น และยังเปนการสรางตลาดที่ใหญขึ้นจากจํานวนประชากรอาเซียนที่ มีมากกวา 600 ลานคน กลุมสินคาและบริการนํารองที่สําคัญที่จะเกิดการรวมกลุมกัน คือ สินคาเกษตร สินคาประมง ผลิตภัณฑไม ผลิตภัณฑยาง สิ่งทอ ยานยนต อิเล็กทรอนิกส เทคโนโลยีสารสนเทศ การบริการดานสุขภาพ การทองเที่ยว และการขนสงทางอากาศ (การบิน) โดยกําหนดให ป พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) เปนปที่เริ่มรวมตัวกันอยางเปนทางการ แต จะผอนปรนใหกับประเทศลาว กัมพูชา เมียนมาร และเวียดนาม สําหรับประเทศไทยไดรับมอบหมายใหจัดทํา Roadmap ทางดานทองเที่ยวและการขนสงทางอากาศ (การบิน) จากการประชุมสุดยอดอาเซียนครั้งที่ 9 เมื่อวันที่ 7 ตุลาคม พ.ศ. 2546 ณ บาหลี ประเทศอินโดนีเซียไดจัดทํา ขอตกลงรวมกัน (Mutual Recognition Arrangements : MRAs) เกี่ยวกับคุณสมบัติของวิชาชีพหลัก แรงงานเชี่ยวชาญ หรือผูมีความสามารถพิเศษ เพื่ออํานวยความสะดวกในการเคลื่อนยายไดอยางเสรีที่จะเริ่มต นในป พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) ทั้งนี้ ในเบื้องตนประเทศสมาชิกตกลงรวมกันแลววา แรงงาน 7 สาขาที่เปดเสรีกอน คือ วิศวกร (Engineering Services) พยาบาล (Nursing Services) สถาปนิก (Architectural Services) นักสํารวจ (Surveying Qualifications) แพทย (Medical Practitioners) ทันตแพทย (Dental Practitioners) และนักบัญชี (Accountancy Services) ซึ่งจาก ผลการวิจัยของ Osaka School of International Public Policy รวมกับ OECD และ Johns Hopkins University ศึกษาวัด ผลกระทบจากการรวมตั วเป นประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน โดยใช แบบจํา ลอง Dynamic Computable General Equilibrium Model (CGE) ซึ่งเปนการวิเคราะหเชิงปริมาณตอผลกระทบตอความรุงเรืองทางเศรษฐกิจ (Economic welfare) การเคลื่อนยายของสินคา (Trade flows) และผลลัพธตามภาคสวน (Sectoral output) พบวา เมื่อมีการลดกําแพงอุปสรรคทางการคาตาง ๆ ลงของประชาคมในป พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) แลว ประเทศตาง ๆ ใน อาเซียนจะไดรับประโยชนทางเศรษฐกิจทุกประเทศ โดยแตละประเทศจะไดรับประโยชนแตกตางกันไป ในสวนของ 3 ประเทศไทยจะเปนประเทศที่ไดรับผลประโยชนสูงที่สุดถึงรอยละ 9.38 นอกจากนี้ ยังพบวา ประเทศที่มีเศรษฐกิจขนาด 3

Hiro Lee , Michael G. Plummer, Assessing the Impact of the ASEAN Economic Community, OSIPP Discussion Paper, 23 March 2011.

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 15

ใหญนอกภูมิภาคอาเซียน จะไดรับผลกระทบเชิงลบทั้ง จีน ญี่ปุน เกาหลีใต ไตหวัน ออสเตรเลีย นิวซีแลนด กลุมประเทศ อเมริกาเหนือและสหภาพยุโรป นอกจาก ประโยชนด านเศรษฐกิจแลว สิ่ งที่จะเปน ประโยชน คือ การเสริ มสรางความมั่ นคงใหแก ภูมิ ภาค ประชาคมจะรวมกันสรางเครื่องมือตาง ๆ ในการปกปองการถูกคุกคามจากภัยรูปแบตาง ๆ ที่เปนภัยคุกคามรวม (ASEAN Common Threats) ไดแก ภัยจากโรคติดตอ (Health threats and infectious diseases) ภัยจากธรรมชาติ และการ ทําลายสิ่งแวดลอม และภัยจากอาชญากรรมขามชาติในรูปแบบตาง ๆ เชน การกอการราย โจรสลัด การคายาเสพติด การคาอาวุธ การฟอกเงิน และอาชญากรรมทางระบบไซเบอร ซึ่งการรวมตัวกันของอาเซียน จะชวยแกไขปญหาความ ขัดแยงภายใน ดวยการสรางความไววางใจ ลดความหวาดระแวงซึ่งกันและกันใหมากขึ้น การรวมตัวกัน จะทําใหเกิดเปน กําลังอํานาจ สําหรับชวยประเทศสมาชิกตอตานการถูกคุกคามจากมหาอํานาจภายนอกอาเซียน เชน ปญหาจากจีนที่ คุกคามประเทศตาง ๆ ในกรณีของขอพิพาทเขตแดนทางทะเลจีนใต หรือการขัดกันของมหาอํานาจที่เขามามีอิทธิพลใน ภูมิภาค ซึ่งหากอาเซียนสามารถประสานความรวมมือกันเปนนโยบายตางประเทศของภูมิภาคยอมเกิดเปนอํานาจตอรอง หรือสรางความยําเกรงแกประเทศเหลานี้ได และความมั่นคงที่เกิดขึ้นจากการสรางและพัฒนาเศรษฐกิจของสมาชิกให พัฒนาขึ้นมาใหมีระดับที่ใกลเคียงกัน จะทําใหประชาชนของประเทศตาง ๆ อยูดีกินดีขึ้น และประเทศที่มีเศรษฐกิจดีอยู แลวก็จะมีความมั่นคงมากขึ้น เพราะจะไมตองเผชิญกับการเคลื่อนยายแรงงานผิดกฎหมายที่จะนํามาซึ่งความไมมั่นคง ทางดานสาธารณสุข เชน โรคติดตอ หรือการคายาเสพติด อาวุธ หรือการปลนสะดม หรือแมแตโจรสลัด ดังที่เกิดขึ้นใน ชองแคบมะละกา เพราะความยากจนของชาวอินโดนีเซียในพื้นที่นั้น ดั งนั้น สภาพแวดลอมความมั่นคงระหวางประเทศ ของประเทศสมาชิกภายหลังการรวมตัวเปนประชาคมอาเซียน จะมีโอกาสที่จะมีความมั่นคงมากขึ้น หากอาเซียนจัดตั้ง เปนประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนไดสําเร็จ จะทําใหการสื่อสารแบบพหุภาคีเพื่อแกปญหาของคูขัดแยง โดย จะมีอํานาจตอรอง และมีเวทีใหเกิดการเจรจามากกวาการใชกําลังทหาร อีกทั้งการที่ประเทศสมาชิกมีการเชื่อมโยง ทางดานสังคม และเศรษฐกิจซึ่งกันและกันมากขึ้น ยอมทําใหคูขัดแยงแตละฝายตางตองคิดใหมากในการใชวิธีที่รุนแรงเขา แกปญหา ซึ่งจะมีผลกระทบตอเศรษฐกิจ และประชาชนของตนที่ทํางานในประเทศคูขัดแยง นอกจากนี้ สภาพแวดลอม แบบเดิมที่ประเทศสมาชิกชักนํามหาอํานาจเขามาสนับสนุนอยางชัดเจน เพื่อคานอํานาจกับประเทศสมาชิกอื่น หรือเลือก มหาอํานาจหนึ่งมาคานอํานาจกับอีกมหาอํานาจ เชน เวียดนามใชรัสเซีย และสหรัฐอเมริกามาคานอํานาจจีน การมี ความสําคัญแบบทวิภาคีของสมาชิกกับประเทศมหาอํานาจตองผานประชาคมอาเซียนมากขึ้น และการมีความสัมพันธ แบบทวิ ภาคี ข องสมาชิ ก กั บ ประเทศมหาอํ า นาจจะถู ก จั บ ตามองจากประชาคม โดยเฉพาะเมื่ อ พิ จ ารณานโยบาย ตางประเทศของประชาคมอาเซียน คาดวา นาจะเลือกเปนความเปนกลางกับทุกประเทศมหาอํานาจได เพราไมสามารถ อางเหตุผลเดิมที่กองทัพมีความออนแอ ทําใหประเทศตาง ๆ ในอาเซียนจําเปนตองอาศัยประเทศมหาอํานาจหนุนหลังอยู เพื่อสรางอํานาจใหแกประเทศของตน ดังนั้น เพื่อไมใหเวทีประชาคมอาเซียนเปนเวทีตัวแทนของมหาอํานาจ การกําหนด นโยบายตางประเทศของประชาคมก็จะไมเลือกเขากับฝายหนึ่งฝายใด

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 16

สภาวะแวดล อ มด า นความมั่ น คงในป จ จุ บั น สถานการณโลก หลังสิ้นสุดสงครามเย็น โลกไดพัฒนาเขาสูยุคแหงการเปลี่ยนแปลงที่เปนไปอยางรวดเร็วและไมแนนอน กระแส โลกาภิวัตน และความกาวหนาทางเทคโนโลยี ไดนํามาซึ่งการเคลื่อนยายอยางเสรีของผูคน สินคา และการบริการ ไดเพิ่ม จํานวนขึ้นในอัตราที่ไมเคยปรากฏมากอน เกิดความเชื่อมโยงอยางกวางขวางที่ทําใหบุคคล หรือผูแสดงบทบาทที่ไมใชรัฐ (Non-state actor) มีอิทธิพลมากขึ้นในการดําเนินกิจกรรมตาง ๆ ทั้งในระดับโลก ภูมิภาค หรือภายในรัฐชาติหนึ่งรัฐชาติ ใด อันสงผลใหเกิดความทาทายตอความเปนรัฐชาติรวมถึงองคการระหวางประเทศ ในขณะที่ประเทศที่พัฒนาแลว ไดใหความสนใจกับธรรมาภิบาลในงานดานความมั่นคง (Security Sector Governance: SSG) ของประเทศตาง ๆ โดยเปนเรื่องเกี่ยวกับความโปรงใสของกระบวนการ การปฏิบัติ ทัศนคติ คานิยม ธรรมเนียม และความรับผิ ดชอบดานความมั่นคงตอสาธารณะ ซึ่ งตองเปน การปฏิบัติที่ ชอบด วยกฎหมายทั้งในและ ตางประเทศ สําหรับ ธรรมาภิบาลในงานด านความมั่นคงเปนเรื่ องที่มีค วามสลั บซับซอ น และที่สํา คัญ จะตองมีความ สอดคลองกับสภาพแวดลอมของประเทศหรือสั งคม ดังนั้น ประเทศตาง ๆ จึงจําเปนตองปฏิรูปงานดานความมั่นคง (Security Sector Reform : SSR) ของประเทศใหเปนที่ยอมรับทั้งในประเทศ และในสังคมโลก สภาวะความมั่ น คงในป จ จุ บั น มี ลั ก ษณะความสั ม พั น ธ เ กิ ด ขึ้ น ในหลากหลายมิ ติ (Multidimensional Characteristics) และมีสภาพความเชื่อมโยงในรูปแบบของความมั่นคง เชิงองครวม (Comprehensive Security) ที่ สามารถแปรเปลี่ยน และสงผานผลกระทบไดอยางรวดเร็วระหวางมิติ ไมวาจะเปนมิติทางเศรษฐกิจ สังคม การเมือง วิทยาศาสตร เทคโนโลยี สิ่งแวดลอม หรือการทหาร ซึ่งไมใชกระบวนการแกไขปญ หาดานความมั่นคงโดยใชกรอบวิธีคิด เฉพาะทางดานกําลัง และอาวุธในลักษณะเดิมอีกตอไป หรือไมสามารถใชวิธีคิดแบบรัฐชาติ เพราะกรอบและวิธีคิด ดังกลาวไมสามารถสนองตอบกับสภาพปญหาที่เกิดขึ้นในลักษณะไรพรมแดนในปจจุบัน อยางไรก็ดี ความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจไดชวยบรรเทาความยากจนของประชากร แตดวยเทคโนโลยีทันสมัย ที่ นํ า มาใช ใ นการแสวงหา และใช ท รั พ ยากรธรรมชาติ ได ช ว ยเร ง การใช ท รั พ ยากรธรรมชาติ ซึ่ ง มี ผ ลในการทํ า ลาย สิ่งแวดลอม และนําไปสูปญหาการขาดแคลนทรัพยากรและแหลงพลังงาน รวมทั้งยังเปนการเรงใหเกิดภัยพิบัติทาง ธรรมชาติทรี่ ุนแรงตามมา ซึ่งการขาดแคลนทรัพยากร และแหลงพลังงานไดนําไปสูปญหาความขัดแยงเหนือพื้นที่อางสิทธิ์ ทับซอน โดยเฉพาะพื้นที่ทางทะเลที่มีแนวโนมเปนแหลงพลังงานใหม และแหลงการประมงที่อุดมสมบูรณ หรือเปน เสนทางการขนสงที่สําคัญ และดวยโลกที่เชื่อมตอกันอยางไม เคยมีมากอน เหตุการณในมุมหนึ่งของโลกยอมเห็นและ รับทราบไดในอีกมุมหนึ่ง อนึ่ง หลังเหตุการณ 9/11 เมื่อ พ.ศ. 2544 กลุมกอการรายไดแผกระจายไปทั่วโลก และขยายวง ไปสูอุดมการณความรุนแรง แมวา จะไมมีผูนํา และองคกรที่ชัดเจน จึงมีโอกาสที่การกอการรายจะดํารงอยู และขยายตัว ตอไปตราบใดที่เงื่อนไขบมเพาะการกอการรายยังไมหมดไป กระแสโลกาภิวัตนทําใหการเชื่อมโยงในมิติตาง ๆ รวดเร็วขึ้น โลกไซเบอรมีผลตอวัฒนธรรม วิถีชีวิต ทัศนคติ ความเชื่อ ความสัมพันธระหวางบุคคล กระบวนการเรียนรู และพฤติกรรมการบริโภคของประชาชน รวมทั้งทําใหแนวโนม ของความเสี่ยงตอความมั่นคง ดานเทคโนโลยีสารสนเทศและเครือขายที่เกิดจากการคุกคามทางไซเบอรมีสูงขึ้น โดย ป จจุ บั น หลายประเทศที่ มี ค วามขั ด แย ง ระหว า งกั น ได มี ก ารพั ฒนาความสามารถในการคุ ก คามทางไซเบอร เ พื่ อ ลด ความสามารถของฝายตรงขาม ทั้งความสามารถโดยทั่วไปของประเทศ และความสามารถของกองทัพ ซึ่งทําใหหลาย ประเทศใหความสําคัญตอการคุกคามดังกลาว และพัฒนาวิธีการปองกันการคุกคามนี้มากขึ้น

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 17

สถานการณ ค วามเปลี่ ย นแปลงของบริ บ ทความมั่ น คง การเมืองโลกมีแนวโนมเปลี่ยนแปลงไปสูระบบหลายขั้วอํานาจ ทําใหโครงสรางระบบความร วมมือดานความ มั่นคงระหวางประเทศเปลี่ยนแปลงไป โดยกลุมประเทศมหาอํานาจหลักในปจจุบันนําโดยสหรัฐอเมริกา รวมดวยสหภาพ ยุโรปและญี่ ปุนกํ าลั งประสบปญ หาทางเศรษฐกิจ ในขณะที่ได มีก ารรวมกลุมประเทศที่มี ระดับการพัฒนาทั้ งในดา น เศรษฐกิจ การเมืองและการทหาร ซึ่งเติบโตและเขมแข็งขึ้นมาอยางรวดเร็ว คือ กลุม BRICS ประกอบดวย บราซิล รัสเซีย อินเดีย จีน และแอฟริกาใต ซึ่งนําไปสูการแขงขันกันขยายบทบาทเขาไปในภูมิภาคตาง ๆ โดยเฉพาะภูมิภาคอาเซียนและ เอเชียตะวันออกที่ประเทศมหาอํานาจใหความสนใจ และปรับเปลี่ยนนโยบายที่มีแนวโนมของการแข งขันและการขยาย อิทธิพลของชาติมหาอํานาจเพิ่มขึ้น ทั้งในรูปแบบการใชพลังอํานาจทางทหารและพลังอํานาจทางเศรษฐกิจ รวมทั้งการเขา มาแทรกแซงกิจการภายในของประเทศตาง ๆ ในภูมิภาคมากขึ้น สงผลกระทบตอการดําเนินนโยบายตางประเทศของไทย และกอใหเกิดความยากลําบากในการรักษาดุลยภาพทางความสัมพันธระหวางไทยกับประเทศมหาอํานาจ

ความเปลี่ยนแปลงของบริบทความมั่นคงภูมิภาคและประเทศเพื่อนบาน

1. การเข าสู ประชาคมอาเซีย นในป พ.ศ. 2558 การพั ฒนาความสั มพั นธ ใ นกลุมประเทศอาเซี ยนเป น ประชาคมอาเซียนในป 2558 (ASEAN Community) จะทําใหประเทศสมาชิกอาเซียนทั้ง 10 ประเทศ มีการติดตอ เชื่ อ มโยงกั น มากขึ้ น ทั้ง ในด านเศรษฐกิ จ สัง คม การเมื อ ง และความมั่ นคง ซึ่ งจะเป นโอกาสนํ า ไปสูก ารเสริ มสร า ง พัฒนาการในดานเหลานี้อยางตอเนื่อง อยางไรก็ตาม ประเทศสมาชิกยังมีระดับของการพัฒนาทางเศรษฐกิจ สังคม การเมืองที่แตกตางกัน หากมีการเปดกวางใหมีการติดตอกันอยางเสรี อาจทําใหมีความเสี่ยงที่กอใหเกิดผลกระทบตอความ มั่นคงของชาติไ ด โดยเฉพาะการเติ บโตและเขมแข็งของประชาชน และการขยายตัว ของอาชญากรรมขามชาติและ เศรษฐกิจนอกระบบ 2. ความขัดแยงเรื่องเขตแดนและการใชกําลังทหาร ประเทศไทยกับประเทศเพื่อนบานยังมีปญหาความไม เขาใจที่นําไปสูความหวาดระแวงที่อาจทําใหเกิดการเผชิญหนา และอาจนําไปสูการใชกําลังทหารได แตทั้งนี้ ยังคงสามารถ จํากัดขอบเขตและระดับความรุนแรงใหอยูในเฉพาะพื้นที่ อันเนื่องมาจากการเสริมสรางความสัมพันธและความรวมมือที่ ใกลชิดระหวางประเทศในภูมิภาค รวมทั้งเสริมสรางความสัมพันธทางการทูตเชิงปองกัน ตลอดจนทิศทางความรวมมือของ ประเทศในภูมิภาคที่มุงสูการเปนประชาคมระหวางประเทศ อยางไรก็ตาม หากพิจารณาถึงสถานการณขอพิพาทใน ภูมิภาค สถานการณภายในประเทศเพื่อนบาน และบทบาทของประเทศมหาอํานาจในภูมิภาคที่ประเทศไทยตั้งอยูแลว ได ปรากฏสิ่งบงชี้ถึงการเพิ่มงบประมาณทางทหารในภูมิภาคนี้ ที่อาจสงผลตอดุลยภาพทางความมั่นคงของไทย จึงทําใหยังคง มีความเสี่ยงของการเผชิญหนาทางดานทหารได 3. ความมั่ น คงและผลประโยชน ข องชาติ ท ะเล ประเทศไทยมี อ าณาเขตทางทะเล ซึ่ ง เชื่ อ มโยงกั บ ผลประโยชนของชาติทางทะเลที่มีมูลคามหาศาล จากแหลงทรัพยากรทางทะเลทั้งที่มีชีวิต เชน การประมง เปนตน และที่ ไมมีชีวิต เชน แหลงพลังงาน เปนตน รวมทั้งเปนเสนทางการเดินเรือที่สําคัญในการติดตอระหวางประเทศ ซึ่งประเทศ มหาอํานาจตาง ๆ ไดแขงขันกันขยายอิทธิพลอยางตอเนื่อง และมีบทบาทกําหนดความสัมพันธระหวางประเทศในภูมิภาค โดยเฉพาะในภูมิภาคเอเชีย -แปซิฟก สงผลกระทบตอดุลยภาพ และพลวัตรดานความมั่นคงของไทย ในขณะเดียวกัน ลักษณะภูมิศาสตรของไทยดังกลาว อยูในตําแหนงที่มีความเสี่ยงตอความมั่นคงทางทะเลที่สําคั ญ โดยเฉพาะปญหาภัย คุ ก คามและอาชญากรรมข า มชาติ รวมทั้ ง ป ญ หาความเสื่ อ มโทรมของทรั พ ยากรทางทะเล ส ง ผลให เ กิ ด ป ญ หา ภายในประเทศ เชน กรณีการแยงชิงทรัพยากรในทะเล เปนตน และทําใหประเทศไทยมีความเสี่ยงในการสรางดุลยภาพ ของการรักษาความมั่นคงและผลประโยชนของชาติทางทะเล

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 18

ความเปลี่ยนแปลงของบริบทความมั่นคงภายในประเทศ

1. ความมั่นคงของสถาบันหลักของประเทศ โดยเฉพาะสถาบันพระมหากษัตริย ซึ่งไดมีกลุมบุคคลและ ขบวนการเคลื่อนไหวอยางเปนระบบ เพื่อบอนทําลาย และมุงเปลี่ยนแปลงสถานะของสถาบันในระดับและขอบเขตที่ กว า งขวาง ทั้ ง ภายในและจากภายนอกประเทศ ในลั ก ษณะที่ ก อ ให เ กิ ด ผลกระทบต อ ความมั่ น คงของสถาบั น พระมหากษัตริย โดยนํามาแสวงหาประโยชนทางการเมือง รวมทั้งมีการดําเนินการในลักษณะตาง ๆ เชน กลาวอางความ เท็ จ เพื่ อ ดู ห มิ่ น ใส ร า ย ตลอดจนนํ า ประเด็ น การบั ง คั บ ใช ก ฎหมายเกี่ ย วกั บ การหมิ่ น สถาบั น พระมหากษั ต ริ ย ม า วิพากษวิจารณ โดยกลาวอางถึงการขัดตอหลักสิทธิ เสรีภาพ และหลักสิทธิมนุษยชน ซึ่งสถานการณดังกลาว เปนประเด็น ที่มีความออนไหวที่อาจนํามาซึ่งความขัดแยงทางการเมืองระหวางกลุมตาง ๆ ในสังคมมากขึ้น ทั้งนี้ ปญหาดังกลาวได สงผลกระทบอยางมีนัยสําคัญตอสถาบันพระมหากษัตริย ซึ่งเปนศูนยรวมจิตใจ และจุดยึดเหนี่ยวของสังคมไทยที่เปนความ มั่นคงโดยรวมของประเทศ 2. ความขัดแยงของคนในชาติ นับจากการบังคับใชรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 จนถึ ง ปจจุ บั น พั ฒนาการของประชาธิป ไตยได ข ยายตั วอย า งตอ เนื่ อง อยา งไรก็ ต าม ความตื่ น ตั วทางการเมือ งของ ประชาชนไดปรากฏผลในทางลบ เมื่อถูกขับเคลื่อนดวยเปาหมายสุดขั้วสุดโตงทางการเมือง โดยอาศัยเงื่อนไขปญหาเชิง โครงสรางของสังคมที่มีความเหลื่อมล้ําในมิติตาง ๆ โดยเฉพาะในมิติทางเศรษฐกิจ และสังคม สงผลใหเกิดการแตกแยก ทางความคิดระหวางกลุมคนตาง ๆ ในสังคม และนําไปสูการใชความรุนแรงที่ทําลายความสงบเรียบรอยและวัฒนธรรมอัน ดีของสังคม ประกอบกับสภาพสังคมปจจุบันที่แนวโนมความอดทนอดกลั้นมีลักษณะลดต่ําลง ในขณะที่ความตองการให เกิดการเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วขึ้น จึงทําใหสถานการณความขัดแยงของคนในชาติ กลายเปนจุดเปราะบางตอการรักษา เอกภาพของคนในชาติ และการสรางภูมิคุมกันของสังคมไทย ซึ่งเชื่อมโยงกับการเสริมสรางความมั่นคงของสถาบันชาติใน อนาคตดวย 3. ความไมสงบในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต นับตั้งแตเกิดเหตุการณรุนแรงในจังหวัดชายแดนภาคใต เมื่อ ป พ.ศ. 2547 เปนตนมา รัฐบาลไดพยายามดําเนินการทั้งในดานความมั่นคงและดานการพัฒนาแกไขปญหาอยางตอเนื่อง โดยระดมทรัพยากร (คน งบประมาณ) เปนจํานวนมาก แตเนื่องจากเปนปญหาที่เรื้อรังมายาวนาน จึงยังไมอาจสงบลงได โดยงาย ขณะที่ในปจจุบันปญหามีความซับซอนมากยิ่งขึ้น โดยพบวา เหตุของความรุนแรงมาจากหลายสวน ทั้งสาเหตุเดิม ที่มาจากการกระทําของผูที่มีอุดมการณตางจากรัฐ ซึ่งยังคงดําเนินอยูตอไป และสาเหตุอื่นเพิ่มขึ้นในปจจุบัน โดยเฉพาะ ความขัดแยงเรื่องผลประโยชนของกลุมอิทธิพล การขยายตัวของอํานาจมืด และเศรษฐกิจสีเทา ความแคนในเรื่องสวนตัว ความบาดหมางระหวางคนตางศาสนา และการแทรกแซงจากภายนอกประเทศ ประกอบกับบรรยากาศความหวาดระแวง ระหวางประชาชนในพื้นที่กับเจาหนาที่รัฐ ซึ่งเปนอุปสรรคในการแกไขปญหายังคงดํารงอยูหลายพื้นที่ นอกจากนี้ ยังมีขอ เรียกรองใหภาครัฐแสวงหาแนวทางแกไขปญ หาเชิงโครงสรางใหสอดคลองกับสังคมพหุวัฒนธรรม เชน เรื่องอัตลักษณ มลายูมุสลิม เรื่องความยุติธรรมในพื้นที่ และเรื่องความยากจนของประชาชนในพื้นที่ เปนตน ซึ่งเปนประเด็นละเอียดออน ที่เปนรากเหงาของปญหาความขัดแยงและความรุนแรงในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต 4. ความเชื่อมั่นของประเทศในการบริหารตามหลักนิติธรรม ประเทศไทยยังคงมีปญหาเชิงโครงสรางที่ไม เอื้อตอการบริหารตามหลักนิติธรรม กฎหมายจํานวนมากยังไมไดรับการปรับปรุงใหสอดคลองกับหลักนิติรัฐ และไม สอดคลองกับบริบทการเปลี่ยนแปลงของประเทศ กลไกการตรวจสอบการทุจริตคอร รัปชั่นยังขาดความเขมแข็ง สงผลให เกิดชองทางการทุจริตคอรรัปชั่นในกลไกภาครัฐระดับตาง ๆ ซึ่งนําไปสูปญหาการเลือกปฏิบัติและปญหาความไมเทาเทียม กันที่กอตั้งเปนความขัดแยงในสังคม ในขณะที่ภาคเอกชนและประชาชนบางสวนยอมรับกระบวนการทุจริตคอรรัปชั่นเพื่อ แสวงหาประโยชนสวนตน โดยผลของปญหาดังกลาว ไดกัดกรอนพื้นฐานทางคุณธรรมและจริยธรรมที่ดีงามของสังคม รวมทั้งเปนการรุกล้ําสิทธิและโอกาสของผูไรอํานาจที่เปนสาเหตุของความเหลื่อมล้ําทางเศรษฐกิจและสังคม ตลอดจนเปน การทําลายกฎกติกาที่ควรยึดถือรวมกัน ซึ่งจะนําไปสูผลกระทบตอเสถียรภาพและความมั่นคงของชาติตอไป

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 19

5. วิกฤตการณความมั่นคงจากภัยพิบัติทางธรรมชาติ จากสภาพการเปลี่ยนแปลงของโลก และการเพิ่ม จํานวนประชากรโลกอยางตอเนื่อง ประกอบกับการพัฒนาประเทศในภูมิภาคตาง ๆ ของโลกที่ เนนการเจริญเติบโตทาง เศรษฐกิจ สงผลใหมีการใชทรัพยากรธรรมชาติอยางขาดสมดุล และนําไปสูปญหาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เสื่อมโทรม จนทําใหเกิดภาวะโลกรอนเพิ่มขึ้นอยางตอเนื่อง และมีแนวโนมที่ทําใหเกิดภัยพิบัติตาง ๆ บอยครั้งมากขึ้น รวมทั้งเพิ่มความรุนแรงและสรางความเสียหายตอชีวิตและทรัพยสินของมนุษยเพิ่มมากขึ้ นดวย แตยังขาดการพัฒนา ความรู ความสามารถ ทักษะ และประสบการณใหมีความพรอมดําเนินงานในลักษณะบูรณาการเพื่อเผชิญภัยพิบัติไดอยาง มีประสิทธิภาพ และบริหารวิกฤตการณอยางเปนระบบสอดคลองกับสถานการณ จึงทําใหไมสามารถคลี่คลายหรือแกไข ปญหาไดทันสถานการณ

ความเปลี่ยนแปลงของบริบทความมั่นคงขามพรมแดน

1. การเคลื่อนตัวของภัยคุกคามขามชาติ ในปจจุบันปญหาภัยคุกคามขามชาติทั้งเกิดจากการกระทําของรัฐ และตัวแสดงที่ไมใชรัฐ ไดเคลื่อนตัวแผขยายออกไปอยางรวดเร็วตามกระแสโลกาภิวัตน ซึ่งเปนภัยคุกคามที่กอผลกระทบ ตอเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และความมั่นคงของชาติโดยรวม โดยเฉพาะอยางยิ่ง ผลกระทบจากการกอการรายสากลที่ ไดรับการประเมินวา แรงขับเคลื่อนการตอสูในเชิงอุดมการณยังคงมีอยูอยางเขมขนในกลุมมุสลิม โดยปรับเปลี่ยนรูปแบบ จากเดิมที่มีกลุมอัลกออิดะหเปนศูนยรวมสั่งการ ไปเปนการขยายความคิดความเชื่อไปยังกลุมตัวแทนในประเทศตาง ๆ ที่ มีเงื่อนไขพรอมพัฒนาตนเองเปนผูกอการรายในรูปแบบ Home-Grown Terrorist เชน เงื่อนไขความคับแคนจากการ ไมไดรับความเปนธรรม การถูกทําลายอัตลักษณของชาติพันธุ และเงื่อนไขความเชื่อและศรัทธาหลักศาสนาที่ถูกบิดเบือน หรือเชื่อ และศรัทธาแบบสุดขั้ว/สุดโตง เปนตน นอกจากนี้ กลุมหรือขบวนการอาชญากรรมขามชาติยังไดแสวงประโยชน จากสภาวะโลกไรพรมแดน โดยการเคลื่อนไหวเชื่อมโยงเปนเครือขายในภูมิภาคตาง ๆ ทั้งปญหาที่มีอยูเดิม เชน การคา ยาเสพติ ด การค า อาวุ ธ สงคราม การค า มนุ ษ ย การฟอกเงิ น และการกระทํ า อั น เป น โจรสลั ด เป น ต น และป ญ หา อาชญากรรมทางเศรษฐกิจรูปแบบใหม ซึ่งเปนปญหาภัยคุกคามที่พัฒนารูปแบบและวิธีการไดสลับซั บซอนเพิ่มมากขึ้น อยางตอเนื่อง จากความกาวหนาทางเทคโนโลยี รวมทั้งมีแนวโนมขยายตัวและควบคุมไดยาก ทั้งนี้ ไดมีการคาดวา การ แสวงหาอํานาจและผลประโยชนขององคกรการกอการรายสากล และองคกรอาชญากรรมขามชาติมีแนวโนมขยายตัว เพิ่มขึ้น และมีความซับซอนเชื่อมโยงเปนเครือขายที่เขมแข็งมากขึ้น รวมทั้งมีขีดความสามารถเพิ่มขึ้นเปนลําดับ ทําใหยาก ตอการปองกันและแกไขปญหา สําหรับในกรณีของไทย แมวา จะยังมิใชเปาหมายโดยตรงของการกอการราย แตยังคงตอง เฝาระวังความเสี่ยงที่เกิดขึ้นจากการบมเพาะเครือขายกับกลุมกอความไมสงบภายในของไทย ซึ่งจะสงผลกระทบตอความ มั่นคงของประเทศ 2. การยายถิ่นประชากร การยายถิ่นของประชากรจากประเทศตาง ๆ เขาสูประเทศไทยไดสงผลกระทบตอ ความมั่นคงของประเทศโดยตอเนื่อง สาเหตุการยายถิ่นมีทั้งเหตุผลความแตกตางดานเศรษฐกิจและการเมืองระหวางไทย กับประเทศเพื่อนบาน โดยสวนหนึ่งใชไทยเปนเสนทางผานสูประเทศที่สาม เชน หนีภัยสงคราม และการลักลอบหลบหนี เขาเมืองจากประเทศเพื่อนบานเพื่อมาขายแรงงานในประเทศไทย ซึ่งมีปญหาการสงกลับประเทศตนทางสงผลใหมีผูยาย ถิ่นจํานวนมากยังคงคางในไทย นํามาซึ่งปญหาที่กระทบตอความมั่นคงของชาติ ทั้งทางดานเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง อยางกวางขวาง อาทิ ปญหาดานสาธารณสุข ปญหาการคามนุษย และปญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชน รวมทั้งปญหา การเมืองระหวางประเทศ ตลอดจนเปนภาระดานงบประมาณภาครัฐ และในระยะยาวอาจเกิดปญหาดานสังคม เนื่องจาก ปญหาสถานะและสิทธิของบุคคลตามกฎหมายของบุตรหลานที่เกิดขึ้น ปญหาชุมชนคนตางดาวที่อาจนําไปสูปญหาความ ขัดแยงกับคนไทยถือเปนปญหาละเอียดออนและสงผลกระทบในหลายมิติ

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 20

3. การเปลี่ยนแปลงอันเกิดจากบริบทความมั่นคงในมิติใหม สถานการณปจจุบันโลกไดเผชิญกับภัยคุกคาม รูปแบบใหมที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของโลกในบริบทตาง ๆ ซึ่งสงผลกระทบตอความมั่นคงของมนุษยและความมั่นคง ของชาติ สําหรับประเทศไทยตองเผชิญกับปญหาความมั่นคงมิติใหมที่เปนผลจากการพัฒนาประเทศในชวงทศวรรษที่ผาน มาที่มุงสูการเปนประเทศอุตสาหกรรม โดยมีการใชทรัพยากรธรรมชาติโดยขาดความสมดุล ในขณะที่ขาดกลไกการบริหาร ทรัพยากรฯ ที่เขมแข็ง ทําใหเกิดปญหาทรัพยากรธรรมชาติเสื่อมโทรม และสงผลกระทบตอความมั่นคงในมิติอื่น ๆ เชน ความมั่นคงดานอาหาร และดานพลังงาน เปนตน เปนผลใหประเทศไทยมีความเสี่ยงที่มาจากแนวโนมการขาดแคลน อาหารและพลังงาน หากประสบกับภัยพิบัติทางธรรมชาติขนาดใหญ นอกจากนี้ ผลของกระแสโลกาภิวัตนที่นําไปสูการ เชื่อมโยงในมิติตาง ๆ ไดอยางรวดเร็ว ทําใหประเทศไทยตองเผชิญกับการแพรระบาดของโรคอุบัติใหม อันเนื่องมาจากการ สูญเสียสมดุลธรรมชาติ และระบบนิเวศนอยางตอเนื่อง ประกอบกับความกาวล้ําทางนวัตกรรมเทคโนโลยีการสื่อสาร เปน ผลใหเกิดการไหลบาของวัฒนธรรมตาง ๆ ผานโลกไซเบอรเขาสูประเทศไทย สงผลตอวิถีชีวิตวัฒนธรรม และความสัมพันธ ของบุ ค คล ตลอดจนพฤติก รรมการบริ โ ภคของประชาชนอาจส ง ให เ กิ ด วิ กฤตเอกลั ก ษณ ท างวั ฒนธรรม โดยเฉพาะ วัฒนธรรมปจเจกชนนิยม ซึ่งมีแนวโนมทําใหสังคมไทยออนแอ ประชาชนขาดจิตสํานึกรวมดานความมั่นคง รวมทั้งมีความ เสี่ยงดานความมั่นคงทางเทคโนโลยีสารสนเทศที่ปญหามีแนวโนมทําใหสังคมไทยออนแอ ประชาชนขาดจิตสํานึกรวมดาน ความมั่นคง รวมทั้งมีความเสี่ยงดานความมั่นคงทางเทคโนโลยีสารสนเทศที่มีปญหามีแนวโนมขยายตัวเพิ่มขึ้นอยาง ตอเนื่อง โดยเฉพาะการโจมตีทางไซเบอร และการเจาะเขาสูระบบขอมูลขาวสาร และความลับทางราชการและขอมูลทาง ธุรกิ จของภาคเอกชน รวมทั้ง ความเสี่ยงตอ ระบบควบคุ มสาธารณู ปโภค การคมนาคม และระบบการติ ดต อสื่อ สาร ประกอบกับอิทธิพลของสื่อประเภทเครือขายสังคมที่มีแนวโนมกลายเปนเครื่องมือสําคัญในการรวมตัวของประชาชนเพื่อ ดําเนินกิจกรรมสาธารณะตาง ๆ โดยเฉพาะกิจกรรมทางการเมือง ที่มีการใชสื่อในการโจมตี บอนทําลาย หรือบิดเบือน ขอเท็จจริงฝายตรงขาม ซึ่งอาจนําไปสูการสรางความเกลียดชังและสรางความแตกแยกภายในประเทศที่รุนแรงเพิ่มขึ้น รวมถึงอาจสงผลกระทบตอความสัมพัน ธระหว างประเทศด วย หากมี การใช สื่อโจมตี หรือบ อนทําลายประเทศอื่น ที่ สนับสนุนฝายตรงขาม ทั้งนี้ ภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟก มีหลายพื้นที่ และหลายประเด็นปญหา ซึ่งมีความเสี่ยงตอเสถียรภาพดานความ มั่นคงของโลก อาทิ ขอสงสัยเกี่ยวกับการพัฒนาขีดความสามารถดานนิวเคลียรของบางประเทศ ปฏิ บัติการของกลุม กอการราย และกลุมหัวรุนแรงทั้งในระดับระหวางประเทศ และภายในประเทศ รวมทั้งสถานการณในทะเลจีนใตที่นับเปน พื้นที่ศูนยกลางที่สําคัญของภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟก ซึ่งความมั่นคงทางทะเลในบริเวณนี้ ยังเปนปญหาที่มีความเปราะบาง ตอการกระทบกระทั่งทั้งระหวางประเทศที่มีขอพิพาทดานเสนเขตแดนดวยกันเอง และกับประเทศนอกภูมิภาค อยางไรก็ ตาม ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต กําลังกลายเปนพื้นที่ที่หลายประเทศใหความสนใจ ทั้งดานความมั่นคงระดับภูมิภาค และผลประโยชนแหงชาติดานการคาและการลงทุน ซึ่งสถานการณดังกลาว จะทําใหแตละประเทศในภูมิภาคมีแนวโนม ของการพัฒนาขีดความสามารถดานการทหาร เพื่อคุมครองผลประโยชนทางเศรษฐกิจของชาติ ทั้งดวยตนเอง และที่ไดรับ การสนับสนุนจากประเทศอื่นในรูปแบบของความชวยเหลือทางทหาร หรือการจัดหายุทโธปกรณภายใตเงื่อนไข และราคา ทีเ่ ปนพิเศษ จากการที่ประเทศไทยมีที่ตั้งทางยุทธศาสตรที่สําคัญยิ่ง โดยเปนพื้นที่ศูนยกลางของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียง ใตที่สามารถเชื่อมโยงประเทศเพื่อนบาน และอยูใกลประเทศที่มีประชากรโลกมากที่สุด 2 ลําดับแรก คือ จีน และ อินเดีย อีกทั้งเปนจุดเชื่อมโยงเสนทางการคาและการขนสงพลังงานที่สําคัญระหวางมหาสมุทรแปซิฟก และมหาสมุทรอินเดีย รวมทั้งพัฒนาการของสังคมโลก และภูมิภาคที่เปลี่ยนไปอยางรวดเร็ว จึงไดนํามาซึ่งปญหาความมั่นคงของไทยที่มีความ ยุงยากสลั บซับซอนเพิ่มขึ้นในอีกหลายมิติ ไม วาจะเป นปญหาอาชญากรรมขามชาติ โดยเฉพาะการคาอาวุ ธ การค า ยาเสพติด การคามนุษย การกระทําอันเปนโจรสลัด อาชญากรรมคอมพิวเตอร และการกอการรายสากล

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 21

ประเทศไทยยังตองเผชิญปญหาการลักลอบเขาเมืองโดยผิดกฎหมาย และปญหาการแพรระบาดของยาเสพติด ภายในประเทศ ซึ่งสงผลกระทบตอสภาพสั งคม และความมั่นคงในระยะยาว นอกจากนี้ ปญหาสิ่งแวดลอม และภัย ธรรมชาติเป นอี กปญ หาหนึ่ง ที่สํา คัญของไทย เป นป ญหาที่เกิ ดจากความเสื่อ มโทรมของธรรมชาติ และภัยพิบัติ ทาง ธรรมชาติ ซึ่งมีทั้งภัยแลง อุทกภัย และภัยหนาว โดยเฉพาะอยางยิ่งเมื่อปลาย พ.ศ. 2554 ประเทศไทยไดประสบปญหา อุทกภัยรายแรงที่สรางความสูญเสียใหแกประเทศ ทั้งทางดานเศรษฐกิจ และดานสังคมจิตวิทยา สําหรับการพัฒนาดานการทหาร ประเทศไทยไดใหความสํา คัญกับการพัฒนาเทคโนโลยีปองกันประเทศ โดย จัดตั้งสถาบันเทคโนโลยีปองกันประเทศ (องคการมหาชน) เพื่อสนับสนุนการพึ่งพาตนเองดานยุทโธปกรณของกองทัพ ดําเนินการวิจัยโครงการขนาดใหญดานยุทโธปกรณที่ตองใชวิทยาศาสตร และเทคโนโลยีชั้นสูง ซึ่งในระยะถัดจากนี้ไป การ รวมกลุมเปนประชาคมอาเซียนจะสงผลกระทบตอประเทศไทยในทุกเรื่อง ไดแก การเมือง เศรษฐกิจ และสังคม ทั้งนี้ เปน ที่คาดหมายวา แนวโนมการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองที่สําคัญก็คือ อาเซียนจะเผชิญกับการดําเนินการเชิงรุกจากประเทศ คูเจรจามากขึ้น ในดานเศรษฐกิจ อาเซียนจะตอนรับการลงทุนจากตางประเทศเพิ่มมากขึ้น การเคลื่อนยายแรงงานอยาง เสรีในอาเซียน ทําใหประเทศไทยตองพัฒนาทักษะฝมือแรงงาน เพื่อสรางศักยภาพในการแขงขัน ในขณะเดียวกัน ก็พรอม รองรับกับแรงงานขามชาติที่จะเขามาทํางานในประเทศไทย อยางไรก็ดี การขยายตัวของภาคการเมืองจากการพัฒนา เศรษฐกิจ ทําใหมีแนวโนมวา ที่อยูอาศัยจะไมเพียงพอโดยเฉพาะผูมีรายไดนอย สวนในดานสังคม การเปลี่ยนแปลงทาง เทคโนโลยีการสื่อสาร จะมีผลตอการดําเนินชีวิต โดยมีแนวโนมที่คนจะพึ่งพาเทคโนโลยีมากขึ้น ชุมชนจะมีการพัฒนามาก ขึ้นไปในแนวทางทุนนิยม ซึ่งจะสงผลใหสูญเสียอัตลักษณชุมชน ในขณะที่สภาพแวดลอมทางธรรมชาติจะเสื่อมโทรมลง และเกิดภัยพิบัติทางธรรมชาติเพิ่มขึ้น ถึงแมวา การเปนสมาชิกของประชาคมอาเซียน จะสงผลกระทบอยางสําคัญตอการพัฒนาประเทศ โดยเฉพาะ ดานสังคม โดยคาดการณวา ประเด็นหลักที่จะเปนปญหา ไดแก การแยงชิงทรัพยากรมากขึ้น เกิดความเหลื่อมล้ําทางการ พัฒนาระหวางประเทศสมาชิก ปญหาทางสังคมเพิ่มขึ้น เชน ยาเสพติด พฤติกรรมอําพราง การผสมผสานระหวางเชื้อชาติ การคามนุษย โรคอุบัติใหม และความมั่นคงทางอาหาร และประเด็นทางสังคมที่มีความนาหวงใย และจะตองไดรับความใส ใจเนื่องจาก จะสงผลกระทบโดยตรงตอประเทศไทย ไดแก การสรางภูมิคุมกันใหกลุมเปาหมาย มาตรฐานในการจัด สวัสดิการสังคมใหกลุมเปาหมายเพื่อใหมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น การปฏิบัติตามขอตกลงรวมกัน และยึดมั่นในพันธกรณีภายใต ประชาคมอาเซี ย น ความร ว มมื อ ของอาเซี ย นเพื่ อ แข ง ขั น กั บ ภู มิ ภ าคอื่ น ๆ และการคุ ม ครองสิ ท ธิ ม นุ ษ ยชนของ กลุมเปาหมาย ดังนั้น เพื่อเปนการเตรียมความพรอมรับกับการเปลี่ยนแปลงที่จะเกิดขึ้น ประเทศไทยจะตองมีการเตรียม ความพรอมดานบุคลากร งบประมาณ และบูรณาการการดําเนินงานของหนวยงานภาครัฐ ตองสงเสริมใหประชาชนมีสวน รวม สรางชุมชนเขมแข็ง พัฒนาเยาวชน และสรางเครือขายการพัฒนาสังคม รวมทั้งตองสรางทักษะที่จําเปนตอการ เปลี่ยนแปลง สรางความตระหนักและปลูกจิตสํานึกการมีสวนรวมในการพัฒนาชุมชน

ความทาทายความมั่นคงสําหรับประเทศไทย ความทาทายดานความมั่นคง ทั้งที่กําลังเผชิญอยูและอาจตองเผชิญในอนาคต ในสวนที่เปนความทาทายทาง ทหาร ซึ่งประเทศไทยไมตองการใหเกิดขึ้นนั้น ยังไมปรากฏชัดเจน อยางไรก็ตาม ประเทศไทยจําเปนตองมีความพรอมใน ขั้นตนเพื่อเผชิญความทาทายทางทหารที่ไมอาจหลีกเลี่ยงไดในอนาคต และใชกํา ลังทหารที่จัดเตรียมไวสนับสนุนการ ปฏิบัติการรักษาสันติภาพในกรอบสหประชาชาติ และกรอบประชาคมอาเซียนในยามปกติ รวมทั้งสนับสนุนการเผชิญ ความทาทายอื่น ดังนี้ 1. ปญหาความไมสงบเรียบรอยในสังคมไทย 2. ปญหาการกอเหตุรุนแรงในจังหวัดชายแดนภาคใต 3. ปญหาอาชญากรรมขามชาติ ไดแก การคาอาวุธ การคายาเสพติด การคามนุษย การกระทําอันเปนโจร สลัด อาชญากรรมคอมพิวเตอร และการกอการรายสากล

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 22

4. ปญหาภัยคุกคามทางไซเบอร 5. ปญหาการลักลอบเขาเมืองโดยผิดกฎหมาย 6. ปญหาการแพรระบาดของยาเสพติดภายในประเทศ 7. ปญหาสิ่งแวดลอมและภัยธรรมชาติ 8. ปญหาโรคระบาดและโรคติดตอ นอกจาก ความทาทายดานความมั่นคงตามที่กลาวแลว จากการประเมินสภาวะแวดลอมดานความมั่นคง ทําให พบวา ประเทศไทยจําเปนตองมีการดําเนินการในเรื่องที่สําคัญ ไดแก การสนับสนุนการรวมตัวเปนประชาคมอาเซียน โดยเฉพาะประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน และการรักษาความสมดุลในการพัฒนาความสัมพันธและความ รวมมือดานความมั่นคงกับประเทศที่มีบทบาทสําคัญในภูมิภาค

แนวคิ ด ความเชื่ อ มโยงกั น ในอาเซี ย น (ASEAN Connectivity) นอกจากนี้ เพื่อเปนการกาวสูความเปนประชาคมอาเซียนอยางเปนรูปธรรมยิ่งขึ้นในการประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 17 ณ กรุงฮานอย ประเทศเวียดนาม เมื่อวันที่ 29-30 ตุลาคม พ.ศ. 2553 ที่ประชุมไดเห็นชอบรางแผนวาดวย ความเชื่อมโยงระหวางกันในอาเซียน (Master Plan on ASEAN Connectivity : MPAC) เพื่อใชเปนยุทธศาสตร ขับเคลื่อนใหเกิดความเชื่อมโยงระหวางกันในอาเซียน พ.ศ. 2554-2558 โดยไดกําหนดการเชื่อมโยงครอบคลุม 3 มิติ คือ การเชื่อมโยงทางกายภาพ การเชื่อมโยงองคกร และการเชื่อมโยงประชาชน ซึ่งมีเจตนารมณที่จะเรงรัดการเชื่อมโยง ประเทศสมาชิกทั้ง 10 ประเทศใหเปนหนึ่งเดียวทั้งในดานโครงสรางพื้นฐาน ดานกฎระเบียบ และดานประชาชน โดยมี เปาหมายสูงสุดเพื่อการสนับสนุน การสรางประชาคมอาเซียนอยางแทจริง ภายในป 2558 และใหอาเซียนเปนศูนยกลาง ของสถาปตยกรรมภูมิภาค โดยกําหนดใหมีการดําเนินงาน ดังนี้ 1. การเชื่อมโยงทางกายภาพ (Physical Connectivity) โดยเนนความเชื่อมโยงในดานโครงสรางพื้นฐานดานตาง ๆ ทั้งการปรับปรุง/พัฒนาคุณภาพโครงสรางพื้นฐาน เดิมที่มีอยูแลวใหเกิดประสิทธิภาพมากขึ้น และการขยายเครือขายโครงสรางพื้นฐานใหครอบคลุมทั่วถึงมียุทธศาสตรการ เชื่อมโยงที่สําคัญ อาทิ 1.1. การเชื่อมโยงโครงสรางพื้นฐานดานการคมนาคมทางบก ทางน้ํา และทางอากาศ แผนแมบท MPAC จะ ผลักดันโครงการสาธารณูปโภคพื้นฐาน ดานคมนาคมทางบกที่สําคัญใหแลวเสร็จ อาทิ โครงการ ASEAN Highway Network (AHN) ซึ่งเปนเครือขายเสนทางถนนเชื่อมโยงประเทศสมาชิกอาเซียนเปนระยะทางทั้งสิ้น 38,400 กิโลเมตร โดยปจจุบันยังมีหลายจุดที่ขาดความเชื่อมโยง (Missing Link) โดยเฉพาะในเมียนมาร และอีกหลายเสนทางที่ยังไมได มาตรฐาน โครงการ Singapore Kunming Rail Link (SKRL) ซึ่งเปนเสนทางรถไฟเชื่อมโยง 8 ประเทศ คือ เสนทางหลัก ที่ผาน 6 ประเทศ คือ สิงคโปร มาเลเซีย ไทย กัมพูชา เวียดนาม และจีน (คุนหมิง) และมีเสนทางแยกอีก 2 สาย คือ ไทยสปป.ลาว และไทย-เมียนมาร ซึ่งยังมีจุดที่ขาดความเชื่อมโยงหลายจุด ในกัมพูชา เวียดนาม เมียนมาร สปป.ลาว และไทย สําหรับทางน้ํา แผนแมบท MPAC ไดกําหนดยุทธศาสตรพัฒนาศักยภาพทาเรือหลักสําหรับเครือขายการขนสงทางทะเลใน ภูมิภาคอาเซียนไว 47 แหง ซึ่งทาเรือกรุงเทพและทาเรือแหลมฉบังของไทยไดถูกนับรวมไวในยุทธศาสตรดังกลาวดวย รวมทั้งยุทธศาสตรที่จะพัฒนาประสิทธิภาพของเสนทางเดินเรือระหวางประเทศโดยเฉพาะเสนทางในอนุภูมิภาค ขณะที่ ทางอากาศ จะเนนในเรื่องการปรับปรุงระบบการบิน/พัฒนาคุณภาพสาธารณูปโภคพื้นฐานรองรับการขนสงทางอากาศให มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น รวมถึงการพัฒนาเสนทางบินใหมที่เหมาะสมและมีประสิทธิภาพรองรับการขยายตัวของการขนสง ทางอากาศในระดับภูมิภาค

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 23

1.2. การพัฒนาโครงสรางพื้นฐานดานเทคโนโลยีสารสนเทศ เพื่อตอบสนองการแลกเปลี่ยนขอมูลขาวสาร และบริการที่รวดเร็วและมีประสิทธิภาพรองรับการขยายตัวทางการคา รวมทั้งลดชองวางความเหลื่อมล้ําที่เกิดจาก ความสามารถในการเขาถึงขอมูลขาวสารและเทคโนโลยีระหวางประเทศสมาชิกอาเซียน ซึ่งเปนประเด็นสําคัญที่ตองเรง แกไขเพื่อลดผลกระทบที่จะบั่นทอนการเติบโตทางเศรษฐกิจและความเปนอันหนึ่งอันเดียวกันภายในประชาคมอาเซียน ทั้งนี้ หนึ่งในยุทธศาสตรสําคัญ คือ การจัดตั้ง ASEAN Broadband Corridor ภายในป พ.ศ. 2557 เพื่อชวยใหประเทศ สมาชิกอาเซียนเขาถึงขอมูลไดเชนเดียวกันกอนเขาสูประชาคมอาเซียนในป พ.ศ. 2558 1.3. การเชื่อมโยงเครือขายดานพลังงาน เนื่องจากประเทศอาเซียนมีบทบาทสําคัญในการเปนฐานการผลิต ภาคอุตสาหกรรมของโลก ทําใหความตองการพลังงานมีแนวโนมสูงขึ้นอยางตอเนื่ อง ขณะที่หลายประเทศโดยเฉพาะ ประเทศ CLMV (Cambodia, Laos, Myanmar and Vietnam) ยังไมสามารถเขาถึงพลังงานไดอยางทั่วถึงแผนแมบท MPAC จึงเนนใหความสําคัญกับการเชื่อมโยงพลังงาน โดยอาศัยกรอบ ASEAN Power Grid (APG) และ Trans-ASEAN Gas Pipeline (TAGP) เปนความเชื่อมโยงหลักเพื่อกอใหเกิดความมั่นคงดานพลังงาน การเขาถึงพลังงาน และความยั่งยืน ดานพลังงาน ภายในภูมิภาคอาเซียน โดยคํานึงถึงความปลอดภัยและผลกระทบตอสิ่งแวดลอมมากขึ้น 2. การเชื่อมโยงองคกร (Institutional Connectivity) การเชื่อมโยงองคกรเปนการเนนการเชื่อมโยงในดานระบบ/กระบวนการทํางานของหนวยงานตาง ๆ อยางมี ประสิทธิผล โดยอาศัยความตกลง หรือความรวมมือระหวางกันที่จะนํามาซึ่งการดําเนินการในเชิงรูปธรรม ทั้งนี้ ปจจุบันมี ความตกลงหลายกรอบที่เอื้อตอความเชื่อมโยงของระบบ แตยังไมมีผลบังคับใชและตองปรับปรุงรายละเอียดใหเกิด ประโยชนสูงสุดในทางปฏิบัติ อาทิ กรอบความตกลงอาเซียนวาดวยการอํานวยความสะดวกในการขนสงสินคาผานแดน กรอบความตกลงอาเซียนวาดวยการอํานวยความสะดวกในการขนสงสินคาขามแดน และกรอบความตกลงวาดวยการ ขนสงตอเนื่องหลายรูปแบบ 3. การเชื่อมโยงประชาชน (People-to-people Connectivity) การเชื่อมโยงประชาชนจะใหการสงเสริมการเรียนรูวัฒนธรรมและสังคมของประเทศอาเซียน อาทิ การ สงเสริมการเรียนรูภาษาของประเทศในอาเซียนเปนภาษาที่สาม การถายทอดหรือแลกเปลี่ยนระบบการศึกษาระหวางกัน รวมถึงการสงเสริมการเคลื่อนยายบุคคลโดยเสรี อาทิ การยกเวนระบบวีซาระหวางกัน และการสงเสริมการทองเที่ยว ภายในอาเซียนในป พ.ศ. 2558 การเชื่อมโยงดังกลาวจะชวยใหประชาชนในภูมิภาคเรียนรูและเขาใจประเทศรวมกลุม อาเซียนในดานสังคมและวัฒนธรรมไดลึกซึ้งยิ่งขึ้น ซึ่งเอื้อตอการปรับใช ในทางธุรกิจเพื่อผลิตสิ นคาตอบสนองความ ตองการผูบริโภคในตลาดอาเซียน และสรางความไวเนื้อเชื่อใจในการทําการคาและการลงทุนระหวางกัน

ประเทศไทยกั บ การเป น ประชาคมอาเซี ย น ผูนําประเทศสมาชิกอาเซียนไดลงนามในกฎบัตรอาเซียน (ASEAN Charter) เมื่อวันที่ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2550 ซึ่งมีผลบังคับใชเมื่อวันที่ 15 ธันวาคม พ.ศ. 2551 ซึ่งกฎบัตรอาเซียนเปรียบเสมือนธรรมนูญที่กําหนดกรอบดาน กฎหมาย และโครงสรางองคกรอาเซียน ทําใหอาเซียนมีกฎกติกาในการทํางานในสถานะเปนนิติบุคคล มีประชาชนเปน ศูนยกลาง และวางรากฐานการรวมตัวเปนประชาคม ในป 2558 โดยการเปนประชาคมอาเซียน (ASEAN Community) มีเจตจํานงใหอาเซียนเปนภูมิภาคที่มีสันติสุข รักษาสันติภาพ และดํารงความเปนกลาง มีการรวมแกไขขอพิพาท ลดความ ขัดแยงโดยสันติวิธี และมีเสรีภาพทางการคา โดยทุกประเทศในประชาคมจะใหความรวมมือกันและดําเนินกิจกรรมของ อาเซียนในทุกรูปแบบ ทั้งระดับทวิภาคี อาทิ การแลกเปลี่ยนการเยือน การแลกเปลี่ยนการฝก ศึกษา หรือการเจรจาหารือ ในระดับทวิภาคี และระดับพหุภาคี อาทิ การประชุมหรือสัมมนา รวมทั้งครอบคลุมในทุกมิติ อันประกอบไปดวย การเมือง ความมั่นคง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม เพื่อลดความแตกตางระหวางกันในดานตาง ๆ โดยแบงการดําเนินงาน ออกเปน 3 เสาหลัก (three-pillars) ไดแก 1) ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน (ASEAN Political Security

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 24

Community : APSC) 2) ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community : AEC) และ 3) ประชาคม สังคมและวัฒนธรรมอาเซียน (ASEAN Socio Cultural Community : ASCC) การดําเนินการดังกลาวขางตน ทําใหประเทศไทยจําเปนตองเตรียมการรองรับผลกระทบดานความมั่นคงที่จะ เกิ ด ขึ้ น ทั้ งในรู ป แบบที่จะกระทบตอ ประเทศไทยโดยตรง และรู ป แบบที่ จะกระทบต อ อาเซียนในภาพรวม รวมทั้ ง ผลกระทบตอภูมิภาคอื่น ๆ ของโลกอีกดวย ซึ่งผลกระทบที่จะเกิดขึ้นไมจํากัดอยูเฉพาะแตภัยคุกคามรูปแบบใหม เชน ภัย พิบัติทางธรรมชาติ การกอการราย ยาเสพติด อาชญากรรมขามชาติ เปนตน แตยังรวมถึงภัยคุกคามแบบดั้งเดิม เชน การ ขัดแยงของเสนเขตแดนทั้งทางบก และทางทะเล ซึ่งรวมถึงประเทศไทยกับประเทศเพื่อนบาน และยังรวมถึงความขัดแยง ที่ประเทศสมาชิกอาเซียนอื่น ๆ ที่มีกับประเทศเพื่อนบานดวย เชน ปญหาทะเลจีนใต ซึ่งมาเลเซีย บรูไน ฟลิปปนส และ เวียดนาม มีปญหาอยูกับจีนในปจจุบัน โดยในระยะเริ่มตนของการเปนประชาคมอาเซียนนั้น ปญหาตาง ๆ จะเพิ่มทวีคูณ ในแนวตั้งชัน (Sheer) แบบยกกําลัง (Exponential) โดยเฉพาะประเทศไทยที่จะตองดูแลเฉพาะปญหาภายในประเทศ เชน ความแตกแยกของคนในชาติ (Division) ปญหาในจังหวัดชายแดนภาคใต และปญหาความไมชัดเจนของเสนเขตแดน กับประเทศเพื่อนบานแลว ประเทศไทยยังจะตองมีความเกี่ยวของกั บปญหาอื่น ๆ ของประเทศสมาชิกอาเซียน ซึ่งตองมี ความรับผิดชอบรวมกันในฐานะประเทศสมาชิกอาเซียน รวมทั้งยังตองเขาไปเกี่ยวของกับปญหาในภูมิภาคอื่น ๆ ของ ประเทศสมาชิกอาเซียน ซึ่งตองมีความรับผิดชอบรวมกันในฐานะประเทศสมาชิกอาเซียน รวมทั้งยังตองเขาไปเกี่ยวของ กับปญหาในภูมิภาคอื่น ๆ ในฐานะที่อาเซียนเปนนิติบุคคล ซึ่งตองมีปฏิสัมพันธกับโลกภายนอกอีกดวย อยางไรก็ตาม ผลตอการรวมตัวไมไดสงผลเสียแตเพียงอยางเดียวเทานั้น การรวมตัวเปนเพียงแตการกระตุนให ปญหาตาง ๆ ที่จําเปนจะตองไดรับการแกไขใหมีความชัดเจนมากขึ้น ซึ่งจะนําไปสูความรวมมือในลักษณะพหุภาคีที่จะ ชวยกันในการแกไขปญหาที่จะเกิดขึ้น ซึ่งหากไดมีการเตรียมการแตเริ่มตน และมีการประสานงาน รวมทัง้ รวมมือกันในทุก ภาคสวนของไทยและของประเทศสมาชิกอาเซียนแลว ผลประโยชนที่ไดรับก็จะอยูกับประชาชนของประเทศสมาชิ ก อาเซียน ซึ่งการดําเนินการเพื่อรองรับผลกระทบที่เกิดขึ้นนั้น จะเห็นไดวา รัฐบาลไดใหความสําคัญกับการเปนประชาคม อาเซียน ในป 2558 โดยมีนโยบาย และยุทธศาสตรดานตาง ๆ เพื่อสนับสนุนการดําเนินการดังกลาว ซึ่งนําไปสูการจัดทํา แผนงานโครงการ และงบประมาณของหนวยราชการตาง ๆ ซึ่งในสวนที่เกี่ยวของกับหนวยงานดานความมั่นคงนั้น มีความ จําเปนที่รัฐบาลจะตองจัดตั้งหนวยงานใหม ๆ ขึ้นมารองรับงานดานภัยคุกคามรูปแบบใหมที่เพิ่มมากขึ้น เชน หนวยงาน ดานการปองกั นและปราบปรามสิ่งเสพติด หนวยปองกัน ชายฝง การจั ดหนวยบริ หารจัดการพื้นที่ชายแดนแบบรวม หนวยงานดานการปองกัน และบรรเทาสาธารณภัย และภัยพิบัติ ซึ่งหนวยงานดังกลาวตองมีความเปนสากล และมีกําลัง พลรวมถึงยุทโธปกรณที่เพียงพอที่จะปฏิบัติงานทั้งในประเทศ และนอกประเทศ เชนเดียวกับ กองทัพจําเปนตองปรับปรุง โครงสรางใหมของกองทัพนั้น รัฐบาลตองลดภาระของกองทัพในการดําเนินการดานภัยคุกคามรูปแบบใหมที่ไมจําเปนลง รวมทั้งยังตองใหเวลา และสนับสนุนงบประมาณ และการดําเนินการทุกดานในการพัฒนาใหกองทัพเปนกองทัพที่ทันสมัย มีความเปนสากล ทีพ่ รอมปฏิบัติภารกิจในฐานะอาเซียนไดอยางเต็มภาคภูมิใจ ซึ่งหากสามารถดําเนินการไดแลว ก็จะเปน พื้ น ฐานให ป ระเทศไทย สามารถที่ จะบริ ห ารจั ด การได อ ย า งมี ป ระสิ ท ธิ ภาพมากขึ้ น และประหยั ด งบประมาณการ ดําเนินการในระยะยาว

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 25

ประโยชน ที่ ป ระเทศไทยจะได รั บ จากประชาคมอาเซี ย น 1. สงเสริมและคุมครองสิทธิมนุษยชนและเสรีภาพขั้นพื้นฐาน ปองกันความขัดแยงและสรางความไวเนื้อเชื่อใจ ระหวางประเทศสมาชิก ธํารงสันติภาพในภูมิภาค และมีกลไกในการควบคุมการทํางานของภาครัฐใหมีความโปรงใสยิ่งขึ้น โดยประชาชนมีสวนรวมในการแสดงความคิดเห็นและรวมแกไขปญหาตาง ๆ มากขึ้น 2. อุปสรรคทางการคาจะลดลงหรือหมดไป ทําใหไทยสามารถขยายการสงออกสินคาไปยังสมาชิกกลุมอาเซียน และการรวมเปนตลาดเดียวกัน จะชวยดึงดูดการลงทุนจากตางประเทศ อีกทั้งการคมนาคมและการขนสงระหวางประเทศ จะมีความสะดวกรวดเร็วยิ่งขึ้น 3. ประชาชนมีความเปนอยูและคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ปญหาความยากจนจะลดลง โดยสามารถเขาถึง โอกาส ทางการศึกษาไดอยางทั่วถึง มีสวัสดิการทางสังคมที่มั่นคง และมีสภาพแวดลอมที่ดีขึ้น ประชาคมอาเซียนจะสงผลกระทบตอประเทศไทยในวงกวาง โดยเฉพาะในดานเศรษฐกิจ เชน เกิดการจัดระบบ การเพิ่มขึ้นของการคา การลงทุน และการบริการระหวางประเทศ การพัฒนาโครงสรางพื้นฐานและการขยายตัวของเมือง การบริหารงานชายแดน การคาชายแดน การปฏิสัมพันธทางสังคมอยางใกลชิด การเคลื่อนยายบุคลากรและแรงงานฝมือ และการเปลี่ยนแปลงดานเทคโนโลยีและการสื่อสาร และนอกจากนี้ เพื่อรองรับ และเตรียมการในทิศทางตาง ๆ ที่จะ เกิดขึ้นตอไป กระทรวงกลาโหมเปนหนวยงานรัฐบาลที่อยูภายใตเสาหลักประชาคมการเมืองและความมั่นคง รวมทั้งมี ภาระรับผิดชอบในการสนับสนุนเสาหลักเศรษฐกิจ และเสาหลักประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียนอีกดวย ซึ่งการ ดําเนินการในการรองรับการเปนประชาคมอาเซียนนั้น กระทรวงกลาโหมประเทศสมาชิกอาเซียนไดจัดตั้งเวทีในการ ประชุมของฝายทหารขึ้น เพื่อเปดโอกาสใหเจาหนาที่ในระดับผูอํานวยการสํานักนโยบายและแผนกลาโหม ปลัดกระทรวง กลาโหม รั ฐมนตรี ว า การกระทรวงกลาโหม ได มี โ อกาสในการแลกเปลี่ ยนแนวคิด หารื อ และกํ า หนดแนวทางการ ดําเนิน การของกองทัพประเทศสมาชิกอาเซียน โดยไดเริ่ ม ดําเนิ นการมาตั้ง แตป 2549 โดยมีการประชุ มครั้ง ที่ 1 ที่ มาเลเซีย ครั้งที่ 2 ที่สิงคโปร ครั้งที่ 3 ที่ไทย ครั้งที่ 4 ที่เวียดนาม ครั้งที่ 5 ที่อินโดนีเซีย ครั้งที่ 6 ที่กัมพูชา ครั้งที่ 7 ที่ บรูไน และครั้งที่ 8 ทีเ่ มียนมาร ซึ่งดําเนินการในปจจุบันไดพัฒนาไปสูการประชุมของรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียนกับรัฐมนตรี กลาโหมประเทศคูเจรจาอีก 8 ประเทศ คือ สหรัฐอเมริกา ญี่ปุน เกาหลีใต รัสเซีย อินเดีย นิวซีแลนด ออสเตรเลีย และจีน โดยมีกรอบความรวมที่สําคัญ 2 กรอบความรวมมือ คือ 1. ความรวมมือในกรอบการประชุมรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียน 1.1. ความรวมมือระหวา งกลาโหมอาเซียนกับองคก รภาคประชาสั งคมในดา นความมั่น คงรู ปแบบใหม (Concept Paper on ASEAN Defence Establishments and Civil Society Organizations (CSOs) Cooperation on Non – Traditional Security) ริเริ่มโดยประเทศไทย 1.2. เอกสารแนวความคิดเรื่องการใชทรัพยากร และศักยภาพทางทหารอาเซียนในการใหความชวยเหลือ ดานมนุษยธรรม และการบรรเทาภัยพิบัติ (Concept Paper on the Use of ASEAN Military Assets and Capacities in humanitarian Assistance and Disaster Relief) ริเริ่มโดยประเทศอินโดนีเซีย 1.3. เอกสารแนวความคิ ด ว า ด ว ยความร ว มมื อ ด า นอุ ต สาหกรรมป อ งกั น ประเทศ ในกรอบอาเซี ย น (Concept Paper on ASEAN Defence Industry Collaboration) ริเริ่มโดยประเทศมาเลเซีย 1.4. เอกสารแนวความคิ ด ว า ด ว ยการจั ด ตั้ ง เครื อ ข า ยศู น ย ป ฏิ บั ติ ก ารรั ก ษาสั น ติ ภาพในกรอบอาเซี ย น (Concept Paper on the Establishment of ASEAN Peacekeeping Centers network) ริเริ่มโดยประเทศไทย/ อินโดนีเซีย

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 26

2. ความรวมมือในกรอบการประชุมรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียนกับรัฐมนตรีกลาโหมประเทศคูเจรจา 2.1. เอกสารแนวความคิดวาดวยการจัดตั้งคณะทํางานผูเชี่ยวชาญดานความมั่นคงทางทะเล (ADMM – Plus : Maritime Security Working Group Concept Paper) มีประเทศมาเลเซีย และออสเตรเลีย เปนประธานรวม 2.2. เอกสารแนวความคิ ด ว า ด ว ยการจั ด ตั้ ง คณะทํ า งานผู เ ชี่ ย วชาญด า นการให ค วามช ว ยเหลื อ ด า น มนุษยธรรม และการบรรเทาภัยพิบัติ (ADMM – Plus: Concept Paper for the Establishment of an Experts’ Working Group on Humanitarian Assistance and Disaster Relief (HADR)) มีประเทศเวียดนามและจีน เปน ประธานรวม 2.3. เอกสารแนวความคิดวาดวยการจัดตั้งคณะทํางานผูเชี่ยวชาญดานการปฏิบัติการรักษาสันติ (ADMM – Plus: Work Plan of the Experts’ Working Group on Peacekeeping Operations) มีประเทศฟลิปปนส และ นิวซีแลนด เปนประธานรวม 2.4. เอกสารแนวความคิดวาดวยการจัดตั้งคณะทํางานผูเชี่ยวชาญดานการแพทยทางทหาร (Experts’ Working Group on Military Medicine work plan) มีประเทศสิงคโปร และญี่ปุนเปนประธาน 2.5. เอกสารแนวความคิดวาดวยการจัดตั้งคณะทํางานผูเชี่ยวชาญดานการตอตานการกอการราย (ADMM – Plus: Concept Paper for the Counter Terrorism Experts’ Working Group) มีประเทศอินโดนีเซีย และ สหรัฐอเมริกาเปนประธานรวม เละยังมีการประชุมในระดับผูบัญชาการทหารสูงสุด และผูบัญชาการเหลาทัพ และหนวยตาง ๆ ที่ขึ้นตรงของ กองทัพ เชน การประชุมผูบัญชาการทหารสูงสุดแบบไมเปนทางการ (ASEAN Chiefs of Defence Forces Informal Meeting: ADCFIM) การประชุมผูบัญชาการทหารบกอาเซียน การประชุมผูบัญชาการทหารเรืออาเซียน การประชุมผู บัญชาการทหารอากาศอาเซียน และการยิงปนอาเซียน เปนตน จากความรวมมือดังกลาวขางตน จะทําใหแตละประเทศไดรับประโยชนในการดําเนินการ คือ ในระยะแรกของ การเปนประชาคมอาเซียน คือ การขจัดความไมไววางใจระหวางกัน ดังนั้น มาตรการสรางความไวเนื้อเชื่อใจตาง ๆ เชน การแลกเปลี่ยนการเยือน การแลกเปลี่ยนการฝก จึงมีความสําคัญอยูในระยะเริ่มตน โดยในระยะตอไป คือ ลดชองวาง และเสริมจุดออนของขีดความสามารถของกองทัพประเทศตาง ๆ เชน การสรางเครือขายศูนยปฏิบัติการเพื่อสันติภาพ เพื่อใหมีการแลกเปลี่ยนขีดความสามารถของแตละประเทศดานปฏิบัติการรักษาสันติภาพของทั้ง 5 ประเทศ คือ ไทย กัมพูชา มาเลเซีย อินโดนีเซีย และฟลิปปนส รวมทั้งขยายขีดความสามารถใหกับประเทศที่ไมมีศูนยฝกดังกลาว ไดใช ประโยชนดวย งานดานอุตสาหกรรมปองกันประเทศของอาเซียน เพื่อใหอาเซียนมียุทโธปกรณที่ผลิตไดในภูมิภาค ซึ่งทํา ใหมีความเชื่อถือไดในดานยุทโธปกรณ และประหยัดงบประมาณดานการปองกันประเทศ เปนตน แผนงานในระยะยาว ของการประชุมรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียน คือ แนวความคิดในการใชกองกําลังจากประเทศสมาชิกอาเซียนในดานการ ชวยเหลือดานมนุษยธรรมของอาเซียน และการปฏิบัติการรักษาสันติภาพในอนาคตตอไป อยางไรก็ตาม การดําเนินการ ดังกลาว อาเซียนไมสามารถดําเนินการไดสําเร็จโดยลําพัง ดังนั้น การที่อาเซียนมีกรอบความรวมมือในกรอบการประชุม รัฐมนตรีกลาโหมอาเซียนและรัฐมนตรีกลาโหมประเทศคูเจรจา (ASEAN Defence Ministers’ Meeting – Plus: ADMM-Plus) จะชวยเสริมสรางใหกองทัพอาเซียนสามารถที่จะใชประโยชนจากทรัพยากรบุคคล ขีดความสามารถดาน ยุทโธปกรณ และเทคโนโลยีจากประเทศตาง ๆ ได รวมทั้งยังเปนการสรางความไวเนื้อเชื่อใจของอาเซียนกับประเทศคู เจรจาอีกทางหนึ่งดวย การดําเนินการขางตน พบวา ยังมีอุปสรรคอีกมากมาย ดังนั้น รัฐบาลประเทศสมาชิกอาเซียน ควรใหความสําคัญ กับการแกไขปญหาตาง ๆ กับประเทศเพื่อนบานเปนลําดับแรก โดยเฉพาะความไมชัดเจนของเรื่องเขตแดน ปญหาดาน อื่น ๆ กับประเทศเพื่อนบาน ซึ่งเปนปจจัยเริ่มตนของการสรางความไวเนื้อเชื่อใจ และจะเปนปจจัยสําคัญในการนําพาเขา สูค วามสําเร็จในระดับอาเซียน และในระดับภูมิภาคตอไป โดยประเทศไทยนั้น ปญหาตาง ๆ กับประเทศเพื่อนบานที่ตอง

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 27

ไดรับการแกไขโดยเรงดวนนั้น หากแกไขในระดับเจาหนาที่ผูปฏิบัติ (Track I) แลวไมสําเร็จ นักวิชาการตาง ๆ (Track II) ของประเทศไทยกับประเทศเพื่อนบาน ก็นาที่จะไดรวมมือกันในการแสดงแนวทางแกไขปญหาตาง ๆ แลวเสนอขอมูลให Track I ดําเนินการตอไป และมีความคาดหวังวา ปญหาตาง ๆ ที่เกิดขึ้นในปจจุบัน และจะเกิดเพิ่มมากขึ้นในอนาคตของ ประเทศไทย จากการรวมตั ว เป น ประชาคมอาเซี ยน จะสร า งนั ก วิ ช าการ นั ก วิ จั ย นั ก พั ฒ นา นั ก วิ ท ยาศาสตร นั ก คณิตศาสตร ผูบริหารที่มีความสามารถในระดับนานาชาติ ระดับภูมิภาคอาเซียน และในระดับโลกเกิดขึ้น และหวังวา กลุม บุคคลดังกลาว จะสรางความสําเร็จ ความเจริญรุงเรือง ความสงบสุขใหกับประเทศไทย และภูมิภาคอื่น ๆ ตอไป อยางไรก็ดี อาเซียนเปนภูมิภาคที่มีความอุดมสมบูรณของทรัพยากรธรรมชาติอยางมหาศาล และเปนแหลงผลิต อาหารที่สําคัญของโลก อยางไรก็ตาม ในป 2558 ซึ่งจะมีการเปลี่ยนแปลงครั้งสําคัญในภูมิภาค คือ การเปดประชาคม อาเซียน (ASEAN Community) ซึ่งจะเปนทั้งปจจัยเสี่ยงและความทาทายของการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดลอมของภูมิภาค และการเปดเสรีทางเศรษฐกิจเพื่อใหภูมิภาคอาเซียนกลายเปนตลาดและฐานการผลิตเดียวกัน จะ กระตุนใหมีการเคลื่อนยายปจจัยการผลิตตาง ๆ ระหวางประเทศสมาชิกและการเติบโตของภาคการผลิตในอัตราที่เพิ่มขึ้น อันจะเรงใหเกิดการใชประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของภูมิภาค นอกจากนี้ ดวยความแตกตางของ ระดับการพัฒนาและระบอบการปกครองของประเทศในอาเซียน ทําใหบางพื้นที่อาจมีการประกอบการที่ขาดจริยธรรม และการรับผิดชอบตอผลกระทบตอชุมชน และสิ่งแวดลอม ซึ่งสามารถสรุปผลกระทบคราว ๆ ไดดังนี้

ผลกระทบของการเข า สู ป ระชาคมอาเซี ย นต อ ทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละสิ่ ง แวดล อ ม ในอาเซี ย น การเขาสูประชาคมอาเซียนในมิติโครงสรางพื้นฐานและผลกระทบตอทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดลอม 1. โครงสรางพื้นฐานดานพลังงานโครงสรางพื้นฐานดานพลังงาน 1.1. การเขาสูประชาคมอาเซียนของภาคพลังงาน ความรวมมือของอาเซียนดานพลังงานมีขอบเขตภายใต แผนปฏิบัติการความรวมมือดานพลังงานของอาเซียน 3 ฉบับ ปจจุบันอยูในชวงที่สาม 2553-2558 เพื่อเสริมสรางความ มั่นคงดานพลังงาน การเขาถึงและใชพลังงานอยางยั่งยืนสําหรับภูมิภาค และไดจัดทําโครงการที่มีความสําคัญลําดับตน 2 โครงการ คือ โครงขายระบบสงไฟฟาอาเซียน (ASEAN Power Grid) ที่เชื่อมทอเคเบิลใตทะเลหรือบนบกกับโครงขาย ระบบสง ไฟฟ าของกั มพู ช า สปป.ลาว เมี ยนมา ร และเวี ยดนาม และโครงการเชื่อ มโยงท อก า ซธรรมชาติอ าเซี ยนที่ มี เปาหมายพัฒนาโครงขายระบบสงกาซของภูมิภาคใหแลวเสร็จในป 2563 นอกจากนี้ อาเซียนกําลังพิจารณาการวาง 4 โครงสรางพื้นฐานสําหรับขนสงกาซธรรมชาติเหลว (Liquid Natural Gas: LNG) นอกเหนือจากกาซธรรมชาติแลว แมน้ําโขงยังเปนแหลงพลังงานหมุนเวียนที่สําคัญของสมาชิกอาเซียน บางประเทศ ปจจุบันแมน้ําโขงมีเขื่อนกั้นลําน้ําสายหลัก 5 แหง ที่อยูในประเทศจีน และยังมีแผนการกอสรางเขื่อนใน แมน้ําโขงอีก 15 แหง ซึ่งตั้งอยูในจีน 3 แหง กัมพูชา 2 แหง และสปป.ลาว 10 แหง ซึ่งมีเขื่อนปากชมและเขื่อนบานกุมอยู 5 ในพื้นที่ติดตอไทย-ลาว ซึ่งผลกระทบตอสิ่งแวดลอมที่คาดวาจะเกิดขึ้นจากการพัฒนาโครงสรางพื้นฐานดานพลังงานเมื่อ เขาสูประชาคมอาเซียน

กรมอาเซียน. (2554). แผนแมบทวาดวยความเชื่อมโยงระหวางกันในอาเซียน. กรุงเทพฯ: บริษัทคาริสมามีเดีย จํากัด. ICEM. (2553). บทสรุปผูบริหาร รายงานฉบับสมบูรณการประเมินผลกระทบทางดานสิ่งแวดลอมระดับยุทธศาสตรเกี่ยวกับเขื่อนไฟฟาพลังน้ํา ใน แมน้ําโขงสายหลัก. คณะกรรมาธิการแมน้ําโขง. เขาถึงขอมูลไดจาก http://ns1.mrcmekong.org/ish/SEA/SEA-Summary-final-report-Thai29-3-11-fixname.pdf เมื่อวันที่ 10 กรกฎาคม 2557. 5

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 28

1) ผลกระทบตอความอุดมสมบูรณของระบบนิเวศแมน้ําและปริมาณสัตวน้ํา สําหรับการประมง เขื่อนกั้นแมน้ําโขงสายหลักทําใหปริมาณน้ํา ตะกอน สารอาหารที่ไหลไปยังทายน้ํามีปริมาณลดลง สงผลโดยตรงตอความ อุดมสมบูร ณของสิ่ง มีชีวิต ที่อาศัยอยูในน้ํา โดยที่ ผานมาปริมาณตะกอนในลํา น้ําโขงที่ไ หลผ านมายังจั งหวั ดกระแจะ (Kratie) ในกัมพูชา ลดลงถึงรอยละ 55 อีกทั้งเขื่อนยังขัดขวางเสนทางการอพยพของปลา ซึ่งประมาณรอยละ 35 เปน ปลาที่มีการยายถิ่นเปนประจํา สงผลกระทบตอเนื่องไปยังชาวประมงในลําน้ําโขงและประเทศทายน้ํา ทั้งนี้คาดวา หากมี การสรางเขื่อนกั้นลําน้ําโขงตอนลางทั้งหมดตามแผนที่กําหนดไวจํานวนปลาในลําน้ําโขงจะลดลงเหลือเพียง 5.5-8.8 แสน 6 ตัน หรือรอยละ 26-42 ของจํานวนปลาในป 2543 2) ผลกระทบจากการกอสรางระบบสงไฟฟา และการวางทอกาซในทะเลการวางระบบสงไฟฟาบน บกที่เชื่อมโยงระหวางประเทศตางๆ ในอาเซียน อาจมีการวางแนวสายสงที่พาดผานพื้นที่ปา จึงจํา เปนตองแผวถางพื้นที่ เพื่อลําเลียงเครื่องจักรอุปกรณรวมทั้งพื้นที่สําหรับติดตั้งเสา และฐานของสายสง ซึ่งการเปดพื้นที่เหลานี้จะเพิ่มโอกาสใหมี การลักลอบตัดไมทําลายปา และจับสัตวปาเพิ่มมากขึ้น สวนการวางทอกาซธรรมชาติในทะเลนั้น นอกจาก จะกอใหเกิด ผลกระทบตอระบบนิเวศนใตทะเล โดยเฉพาะบริเวณผิวดินทองทะเลระหวางการกอสรางแลว ยังเพิ่มความเสี่ยงในการเกิด อุบัติเหตุกาซธรรมชาติรั่วไหลในชวงปฏิบัติการดวย 3) การปลดปลอยกาซเรือนกระจก แมวา เขื่อนในลําน้ําโขงตอนลางที่อยูในแผนการกอสรางจํานวน 12 แหง มีความสามารถในการผลิตกระแสไฟฟาพลังน้ํารวมกัน 14,697 เมกกะวัตต หรือรอยละ 5-8 ของศักยภาพการ 7 ผลิตไฟฟาในภูมิภาค ซึ่งจะชวยใหภูมิภาคอาเซียนลดการปลอยกาซเรือนกระจก แตโครงการเชื่อมโยงระบบทอกาซ ธรรมชาติจะมีผลในทางตรงขาม เพราะกาซธรรมชาติจัดเปนเชื้อเพลิงฟอสซิลประเภทหนึ่งการปลดปลอยกาซเรือนกระจก แมวาเขื่อนในลําน้ําโขงตอนลางที่อยูในแผนการกอสรางจํานวน 12 แหง มีความสามารถในการผลิตกระแสไฟฟาพลังน้ํา 8 รวมกัน 14,697 เมกกะวัตต หรือรอยละ 5-8 ของศักยภาพการผลิตไฟฟาในภูมิภาค ซึ่งจะชวยใหภูมิภาคอาเซียนลดการ ปลอยกาซเรือนกระจก แตโครงการเชื่อมโยงระบบทอกาซธรรมชาติจะมีผลในทางตรงขาม เพราะกาซธรรมชาติจัดเปน เชื้อเพลิงฟอสซิลประเภทหนึ่ง 2. โครงสรางพื้นฐานดานคมนาคมขนสง 2.1. การเขาสูประชาคมอาเซียนของภาคคมนาคมขนสง ความรวมมือของอาเซียนในการสรางถนน และทางรถไฟมีเปาหมายเพื่อเชื่อมโยงประเทศสมาชิกและ ประเทศนอกภูมิภาคเขาดวยกัน เพื่อใหสามารถเดินทาง ขนสงไดอยางมีประสิทธิภาพ ปลอดภัย โดยมี 2 โครงการสําคัญ คือ โครงการทางหลวงอาเซียน เปนสวนตอขยายของโครงขายทางหลวงสายเอเชียสวนที่อยูในอาเซียนที่ไมสมบูรณ ซึ่ง สว นใหญ อยู ในเมี ยนม าร ยาว 227 กิ โลเมตรรวมทั้ง ยัง มี ถนนที่ ต่ํา กว ามาตรฐานชั้ น 3 อี กกวา 5,300 กิ โลเมตร และ โครงการทางรถไฟสายสิงคโปร- คุนหมิง ซึ่งมีเสนทางที่ขาดหายอยูหลายชวง โดยเฉพาะเสนทางรถไฟฝงตะวันออก (ไทย กัมพูชา และเวียดนาม) รวมถึงความรวมมือดานการขนสงทางทะเล โดยกํา หนดใหทาเรือ 47 แหงเปนทาเรือหลักใน โครงขายการขนสงอาเซียน (Trans-ASEAN Transport Network) เพื่อชวยเพิ่มประสิทธิภาพการขนสงสินคา รวมทั้ง 9 ระบบโลจิสติกสทางบก

Ibid. Ibid. 8 Ibid. 9 กรมอาเซียน. (2554). แผนแมบทวาดวยความเชื่อมโยงระหวางกันในอาเซียน. กรุงเทพฯ: บริษัทคาริสมามีเดีย จํากัด. 7

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 29

2.2. ผลกระทบตอสิ่งแวดลอมที่คาดวาจะเกิดขึ้นจากการพัฒนาโครงสรางพื้นฐานดานคมนาคมเมื่อเขาสู ประชาคมอาเซียน 1) การขยายตัวของเมืองอยางไรระบบ การกอสรางถนน และระบบคมนาคมขนสงของโครงการทาง หลวงอาเซียน มีสวนสงเสริมใหเกิดการขยายตัวของเมืองตามแนวริมถนน หากไมมีการเตรียมพรอมเรื่องการวางผังเมืองที่ คํานึงถึงศักยภาพดานเศรษฐกิจสังคมและสิ่งแวดลอมของพื้นที่อยางเหมาะสม 2) การปลอยกาซเรือนกระจกและมลพิษทางอากาศมีแนวโนมเพิ่มขึ้น การเปดดานการคา และจุด ผอนปรนการคาตามแนวชายแดนไทย จะทําใหมีการจราจรไปมาระหวางประเทศมากขึ้น แตปจจุบันประเทศเพื่อนบานยัง มีกฎระเบียบในการควบคุมสภาพยานพาหนะไมเขมงวดทัดเทียมกับไทย อันจะกลายเปนแหลงกํา เนิดมลพิษทางอากาศ เพิม่ ขึ้น นอกจากนี้ปริมาณการเดินทางโดยรถยนตที่เพิ่มขึ้น ซึ่งสวนใหญยังคงใชเชื้อเพลิงฟอสซิลเปนหลัก จะทําใหปริมาณ การปลดปลอยกาซเรือนกระจกเพิ่มขึ้นตามไปดวย 3) การลักลอบขนยายและทิ้งขยะและสารอันตรายขามแดน แมวา ประเทศเพื่อนบานของไทย สวนมากจะเปนภาคีอนุสัญญาบาเซลวาดวยการควบคุมการเคลื่อนยายของเสียอันตรายขามแดนและการกํา จัดแลวก็ ตามแตปจจุบันขอกําหนดเรื่องการหามการสงออกของเสียอันตรายยังไมมีผลบังคับใชจึงอาจมีการลักลอบทิ้งขยะอันตราย ในไทยมากขึ้น 4) การทําลายทรัพยากรชายฝงและปาชายเลน การเชื่อมโยงอาเซียนดานการขนสงทางทะเล อาจ เพิ่มความเสี่ยงของการเกิดอุบัติภัยทางเรือ น้ํามันรั่วไหล รวมทั้ง การทําลายปาชายเลนเพิ่มมากขึ้น

ความพร อ มขององค ก รในการบริ ห ารจั ด การทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละสิ่ ง แวดล อ ม เมื่ อ เข า สู ป ระชาคมอาเซี ย น 1. ความทาทายดานการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเมื่อเขาสูประชาคมอาเซียน จาก ผลกระทบตอทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมจากการเปดประชาคมอาเซียน สามารถสรุปประเด็นทายทายดานการ บริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของอาเซียนไดดังนี้ 1.1. การใชทรัพยากรเกินขีดความสามารถในการรองรับของระบบนิเวศ ทรัพยากรธรรมชาติที่อุดม สมบูรณ จะถูกนําไปใชจนเกินขีดความสามารถในการรองรับ โดยเฉพาะกลุมประเทศที่มีรายไดต่ําจะใชความไดเปรียบจาก ความมั่ งคั่ งเหล านี้ ซึ่ งจะทํ าใหเ กิด การปรับ เปลี่ยนการใช ที่ดิ นเพื่อ ขยายกํา ลัง การผลิต การเพิ่ มขึ้ นของอัต ราการใช ทรัพยากรธรรมชาติรวมถึงการพัฒนาระบบโครงสรางพื้นฐาน ทั้งในดานพลังงาน การคมนาคมขนสง การทองเที่ยว อันจะ สงผลใหเกิดการบุกรุกพื้นที่ปาไมและการรุกล้ําระบบนิเวศเพิ่มขึ้น และนําไปสูการสูญเสียความหลากหลายของพันธุพืช และพันธุสัตวที่อาศัยอยูในระบบนิเวศเหลานั้น ซึ่งหากอาเซียนยังไมมีมาตรการควบคุมดูแลอยางมีประสิทธิภาพแลว จะ ทําใหการใชประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติไมมีความยั่งยืน 1.2. กาซเรือนกระจกและมลพิษทางอากาศ การพัฒนาระบบโครงสรางพื้นฐานดานคมนาคมขนสง และ โลจิสติกส จะกระตุนใหเกิดการเดินทางไปมาระหวางประเทศและเกิดการลงทุนในภาคอุตสาหกรรมเพิ่มขึ้น จะสงผลให ปริมาณการปลอยกาซเรือนกระจกและมลพิษทางอากาศอื่น ๆ เพิ่มขึ้นตามไปดวย 1.3. ปญหาขยะและน้ําเสีย ปริมาณขยะและน้ําเสียจะเพิ่มขึ้นตามการขยายตัวทางเศรษฐกิจของอาเซียน ทั้งจากการทองเที่ยวและการผลิต รวมถึงการขยายตัวของเมืองที่รวดเร็วขึ้น

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 30

1.4. ปญหามลพิษขามแดน เนื่องจาก การควบคุมและบังคับใชกฎเกณฑดานสิ่งแวดลอมของประเทศใน อาเซียนมีมาตรฐาน และความเขมงวดตางกัน การเปดประชาคมอาเซียน จึงอาจทําใหปญหาการลักลอบทิ้งสารอันตราย 10 ขามแดน หรือการยายฐานการผลิตของโรงงานอุตสาหกรรมที่กอมลพิษมากขึ้น 2. ความพรอมขององคกรตาง ๆ ในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 2.1. การบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมภายใตความรวมมืออาเซียน 1) หลักการและการดําเนินงานดานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของอาเซียน การประชุมสุด ยอดเรื่องสิ่งแวดลอมและมนุษย ณ กรุงสตอกโฮลม (Stockholm Conference on Human and Environment) เมื่อป 2510 ทําใหอาเซียนมีความตระหนักและไดบูรณาการประเด็นสิ่งแวดลอมเขาเปนสวนหนึ่งของวาระการพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคม โดยอยูบนพื้นฐานการบริหารจัดการในระดับประเทศเปนหลัก ภายใตหลักความรับผิดชอบรวมกันในระดับที่ แตกตางกัน (Common but Differentiated Responsibilities) กลาวคือ ประเทศสมาชิกตองเห็นชอบในมาตรการ ตาง ๆ รวมกัน ตัดสินใจเรื่องแนวทางดําเนินการ และมีสวนรวมดําเนินการตามศักยภาพและระดับการพัฒนาของแตละ ประเทศ ซึ่งอาเซียนไดกําหนดกลไกการบริหารจัดการดานสิ่งแวดลอมไวชัดเจนใน ASEAN Charter รวมทั้งกําหนด เปาหมายและแผนงานใน Roadmap ที่มุงพัฒนาอาเซียนไปสูการเปนเศรษฐกิจสีเขียว (Green ASEAN) โดยมุงเนนเรื่อง การนําเครื่องมือดานกลไกตลาดมาใชมากขึ้น การลดความเหลื่อมล้ําทางเศรษฐกิจและสังคม ผลกระทบจากภัยพิบัติการ เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ การเผาและไฟปา แหลงน้ํา จืด ทองทะเล และระบบนิเวศชายฝง การลดอัตราการตัดไม ทําลายปา และการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ เมืองที่มีสิ่งแวดลอมยั่งยืน ประเด็นดานสิ่งแวดลอมของโลก ความ เขมแข็งของสถาบันและกรอบนโยบายระดับภูมิภาค นอกจากนี้ อาเซียนยังไดรวมกันจัดทํา กรอบแผนงานรายสาขาเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงสภาพ ภูมิอากาศ และความปลอดภัยอาหารของอาเซียน (ASEAN Multi-sectoral Framework on Climate Change and Food Safety: AFCC) เพื่อการปรับตัวและบรรเทาผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และการจัดการปาไม อยางยั่งยืน (Sustainable Forest Management: SFM) เพื่อสงเสริมการจัดการทรัพยากรปาไมอยางยั่งยืนในอาเซียน และสนับสนุนความริเริ่มในการบังคับใชกฎหมายปาไมและหลักธรรมาภิบาล (Forest Law Enforcement, Governance and Trade: FLEGT) 2) ความพร อ มของอาเซี ย นในการบริ ห ารจั ด การทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละสิ่ ง แวดล อ ม เมื่ อ เข า สู ประชาคมอาเซียน อาเซียนถือกําเนิดมาจากการแสวงหาสันติภาพและสรางความมั่นคงของภูมิภาค รวมทั้งการสงเสริม ความรวมมือทางเศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรมบนพื้นฐานของหลักการวิถีอาเซียน (ASEAN Way) ซึ่งประกอบดวย (1) การไมแทรกแซงกิจการภายใน (Non-Interference) (2) การสรางฉันทามติ (Consensus Building) และ (3) การดําเนินการเพื่อรักษาผลประโยชนสูงสุดของประเทศเปนสําคัญ (Preference for National Implementation of Programs)

นิรมล สุธรรมกิจ และคณะ. (2556). รายงานความกาวหนา โครงการการเปรียบเทียบมาตรการดานสิ่งแวดลอมของสมาชิกประเทศอาเซียน. สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย ; Jarayab hand, S. et al. (2010). Final Report Establishment of knowledge and network of researchers on environment and climate change in Thailand and neighboring countries (CLMV-T). Thailand Research Fund.

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 31 11

แมวา หลักการดังกลาวจะชวยใหอาเซียนสามารถตกลงรวมมือกันเขาสูประชาคมอาเซียนได แต 12 หลักการดังกลาวกลับกลายเปนขอจํากัดของอาเซียนในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม กลาวคือ (1) การไมแทรกแซงกิจการภายในอยางเครงครัดกลายเปนอุปสรรคตอการยอมรับมาตรการที่ 13 14 เปนไปไดในทางปฏิบัติรวมกัน เชน กรณีการแกปญหาหมอกควันขามแดน ที่อินโดนีเซียรวมลงนามความตกลงอาเซียน วาดวยมลพิษจากหมอกควันขามแดนลาชา ทั้งที่เปนตนกําเนิดของไฟปาและมลพิษ (2) การสนับสนุนทรัพยากรที่ไ มเพียงพอ กลาวคือ อาเซียนยั งขาดบุคลากรผูเชี่ยวชาญ แหล ง 15 เงินทุน และการสนับสนุนเชิงองคกร (3) ขอมูลที่ไมเพียงพอ สงผลใหเกิดขอจํากัดในกลไกการติดตามตรวจสอบ ที่ไมสามารถดําเนินการ ไดอยางมีประสิทธิผล (4) การขาดกลไกแกไขขอพิพาท เนื่องจาก วิถีอาเซียนมุงเนนการตัดสินใจดวยกระบวนการสราง 16 ฉันทามติ สง ผลใหอ าเซี ยนมั กจะหลี กเลี่ ยงข อขั ดแย งแทนที่จะใชกลไกแกไขขอ พิพาทที่มี การเจรจาตอรองบนพื้ น ฐานขอมูลทางวิทยาศาสตรอยางโปรงใสและเปนธรรม และ (5) การบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติของอาเซียนไมมีประสิทธิผล ขาดการประสานงานภารกิจ 17 หลายสวนซ้ําซอนและขัดแยงกันเอง 2.2. การบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมภายใตความรวมมือระดับอนุภูมิภาค : อนุ ภูมิภาคลุมน้ําโขง (GMS) 1. ทิศทางในการดําเนินงานดานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของ GMS อยูภายใตการกํากับ ดูแลของคณะทํางานดานสิ่งแวดลอม (WGE) ซึ่งมีองคประกอบเปนรัฐมนตรีดานสิ่งแวดลอมของประเทศสมาชิก ตาม กรอบ CEP-BCI ซึ่งมุงสงเสริมการลงทุนพัฒนาในแนวพื้นที่เศรษฐกิจ GMS และพื้นที่ตอเนื่องพรอมกับบริหารจัดการดาน ความหลากหลายทางชีวภาพ ทั้งนี้ การดําเนินงานดานสิ่งแวดลอมของ GMS ในป 2556 มีแนวทางและแผนงานสําคัญ คือ (1) การปรับปรุงระบบงานการวางแผนดานสิ่งแวดลอม ทั้งดานแผนกลยุทธมาตรการปองกันและ การติดตามประเมินผล เชน การประเมินตนทุนทางธรรมชาติในแหลงคุมครอง การพิจารณากรอบการลงทุนระดับภูมิภาค (Regional Investment Framework) ที่เหมาะสม

Taguchi, H. (2011). Regional issues in environmental management. In Broniewicz, E. (Ed.), Environmental Management in Practice (pp.67-84). DOI: 10.5772/17267; Goh, G. (2003). The ‘ASEAN Way’ non-intervention and ASEAN’s role in conflict management. Stanford Journal of East Asian Affairs, 3(1), pp. 113-118. 12 Middleton, C. (2012). ASEAN, Economic integration and regional environmental governance: Emerging norms and Transboundary environmental justice. Unpublished paper presented at The 2nd International Conference on Inter-national Relations and Development, Chieng Mai, Thailand. 13 Koga, K. (2010). The normative power of the “ASEAN Way.”: Potentials, limitations and implications for East Asian regionalism. Stanford Journal of East Asian Affairs, Winter, 80-94. Retrieved from http://www.academia.edu/4027546/The_ Nortmative_Power_of_the_ASEAN_Way_ 14 Nesadurai, H. E. S. (2008). The Association of Southeast Asian Nations (ASEAN). Global Monitor, 13(2), pp. 225-239. 15 Kheng-Lian, K. & Robinson, N. A. (2002B). Strengthening sustainable development in regional intergovernmental governance: Lessons from the “ASEAN Way.” Singapore Journal of International and Comparative Law, 6, pp. 640-682 16 Ibitz, A. (2012). Environmental policy coordination in ASEAN: The case of waste from electrical and electronic equipment. Austrian Journal of South-East Asian Studies, 5(1), pp. 30-51. 17 Elliott, L. (2003). ASEAN and environmental cooperation norms, interests and identity. The Pacific Review, 16(1), pp. 29-52.

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 32

(2) การบริหารจัดการและติดตามผลดานความหลากหลายทางชีวภาพขามแดน เชน การเสริมสราง ความเขมแข็งตามแนวพื้นที่เศรษฐกิจ การศึกษาเพื่อจัดทําหวงโซเพิ่มมูลคาทีย่ ั่งยืน (3) การพัฒนายุทธศาสตรดานการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศและการลดการปลอยคารบอน และ (4) การจัดการดานเงินทุนและการเสริมสรางองคกรดานสิ่งแวดลอม ประกอบกับคํานึงถึงประเด็น ความเทาเทียมทางเพศของบุคลากร และการจัดเตรียมงานสัมมนานานาชาติ GMS ในป 2563 ซึ่งจะมีจุดเนนเรื่อง สิ่งแวดลอม 2. ความพร อ มของ GMS ในการบริห ารจั ดการทรัพ ยากรธรรมชาติแ ละสิ่ง แวดลอ ม เมื่อ เข า สู ประชาคมอาเซียน แมวา วัตถุประสงคหลักดั้งเดิมของ GMS คือ การสงเสริมกิจกรรมทางเศรษฐกิจและยกระดับความ เปนอยูของประชาชนในภูมิภาค แตภายหลังป 2548 เปนตนมา GMS โดยการสนับสนุนของ ADB ไดใหความสําคัญกับ การปกปองรักษาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมากขึ้นตามลําดับ อยางไรก็ดี ประเทศสมาชิกยังไมมีค วามมุงมั่นจริงจังในการแกปญหาทรัพ ยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดลอมที่เพียงพอ ดังจะเห็นไดจากการที่ง บประมาณสวนใหญในการดําเนินโครงการของ GMS ในการเสริมสราง สมรรถนะของประเทศดานสิ่งแวดลอมและการคามาจากความชวยเหลืออยางเปนทางการ (Official Development Assistance: ODA) ของประเทศที่พัฒนาแลว เชน สหภาพยุโรป สหรัฐอเมริกา และหนวยงานระหวางประเทศ เชน 18 UNDP และ OECD เปนตน 2.3. กรอบความรวมมือการพัฒนาเขตเศรษฐกิจสามฝาย อินโดนีเซีย–มาเลเซีย–ไทย (IMT-GT) 1. แนวทางการดําเนินงานของคณะทํางานดานเกษตร อุตสาหกรรมและสิ่งแวดลอม ภายใต IMT-GT ในชวงกรอบแผนงาน IMT-GT ระยะที่ 2 (IMT-GT Implementation Blueprint 2012-2016) ยังคงใชกรอบการ พิจารณาขอเสนอโครงการแบบลางสูบน (Bottom-Up) ภายใตกลไกการกลั่นกรองขอเสนอโครงการจากระดับพื้นที่ หรือ มุขมนตรี และผูวาราชการจังหวัด (Chief Ministers and Governors’ Forum: CMGF) กลาวคือ มุงเนนการพัฒนาที่ สรางความเติบโตอยางเทาเทียมกันของคนทุกกลุมในสังคม และเปนมิตรตอสิ่งแวดลอม ทั้งนี้ ประเทศสมาชิก IMT-GT ได รวมกันจัดทํากรอบความรวมมือที่ตองการการประกอบการที่มีจริยธรรม เพื่อลดผลกระทบสิ่งแวดลอม โดยไดรวมกันราง ขอบเขตการดําเนินงาน เมื่อกรกฎาคม 2556 ณ ประเทศมาเลเซีย เพื่อจัดเตรียมกลไก และมาตรการรองรับดานการ พัฒนาฐานวัตถุดิบ และการแปรรูปการเกษตรที่คํานึงถึงผลกระทบสิ่งแวดลอม 2. ความพรอมของ IMT-GT ในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เมื่อเขาสู ประชาคมอาเซียน IMT-GT ก็มีลักษณะเชนเดียวกับ GMS คือ มีจุดมุงเนนที่การพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศสมาชิก โดย ใหความสําคัญกับพื้นที่เชื่อมตอระหวางประเทศ จึงไมมีกลไกและประเด็นการดําเนินงานดานสิ่งแวดลอมโดยตรง อยางไร ก็ดี การที่ WG-AAE ไดเริ่มบูรณาการประเด็นสิ่งแวดลอมไว ในกรอบความรวมมือและมาตรฐานวัตถุดิบ และการแปรรูป เกษตรที่คํานึงถึงผลกระทบสิ่งแวดลอม แสดงใหเห็นถึงแนวโนมที่ IMT-GT อาจมีการขยายขอบเขตการดําเนินงานดาน สิ่งแวดลอมมากขึ้นในอนาคต

Dosch, J. (2010). Balancing trade growth and environmental protection in ASEAN: Environmental issues in trade and investment policy deliberations in the Mekong subregion. TKN Series on Trade and Environment in ASEAN – Policy Report, 2.

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 33

2.4. คณะกรรมาธิการแมน้ําโขง (MRC) 1. บทบาทของ MRC เมื่อเขาสูประชาคมอาเซียน การกาวเขาสูประชาคมอาเซียนจะกระตุนให ประเทศสมาชิก MRC ที่อยูบริเวณตนน้ําโขง เรงใชประโยชนจากแมน้ําโขงมากขึ้นเพื่อเสริมสรางโอกาสทางเศรษฐกิจ ใหกับประเทศตนเอง เชน การกอสรางเขื่อนเพื่อผลิตกระแสไฟฟาของสปป.ลาว และการผันน้ําจากแมน้ําโขงมาใชในไทย ซึ่งจะสงผลกระทบตอความสมดุลของระบบนิเวศและการใชประโยชนจากลําน้ําโขงของประเทศที่อยูทายน้ํา คือ กัมพูชา และเวียดนาม ดังนั้น โครงการพัฒนาเพื่อใชประโยชนจากลําน้ําโขงในสปป.ลาวก็จะสงผลกระทบในรูปแบบเดียวกันตอ ไทย อยางไรก็ดีตลอดเวลา 18 ปที่ผานมา บทบาทสวนใหญของ MRC จํากัดอยูเพียงการพัฒนาองคความรู และการ เสริมสรางศักยภาพในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ําอยางยั่งยืนใหกับประเทศสมาชิก โดยยังไมสามารถพัฒนาขอตกลง 19 หรือกลไกที่ชัดเจนในการควบคุมการใชประโยชนจากแมน้ํา โขงได ทั้งนี้ ขอตกลงในป 2538 กําหนดไวเพียงวาการใช ประโยชนจากแมน้ําโขงตองอยูภายใตการใชสิทธิอยางเปนธรรมและสมเหตุสมผล ซึ่งไมมีผลผูกมัดที่ เปนรูปธรรม ทําให ปจจุบันประเทศสมาชิกยังคงสามารถใชประโยชนจากแมน้ํา โขงในเขตอธิปไตยของตนเองไดเชน การกอสรางเขื่อน และ การผันน้ํา โดยเพียงแตตองแจงใหกรรมาธิการรวม (Joint Committee) ของ MRC รับทราบกอนเทานั้น 2. ความพรอมของ MRC ในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเมื่อเขาสูประชาคม อาเซียน จากที่ในปจจุบันมีบางประเทศที่แมน้ําโขงไหลผาน แตไมไดเขารวมเปนสมาชิกของ MRC คือ จีน และเมียนมาร ซึ่งมีฐานะเปนเพียงประเทศผูสังเกตการณเทานั้น ประกอบกับการที่ประเทศสมาชิก โดยเฉพาะ ไทย และสปป.ลาว ยังคง ตองการใหประเทศของตนเองสามารถดําเนินโครงการพัฒนาแหลงน้ํา เพื่อใชประโยชนจากแมน้ําโขงไดอยางเสรี และ ตองการให MRC เปนเพียงองคกรที่มีบทบาทในดานการดําเนินโครงการพัฒนาภูมิภาค โดยอาศัยเงินทุนจากภายนอกเปน หลัก จึงเปนขอจํากัดสําคัญที่ MRC ไมอาจเพิ่มบทบาทใหครอบคลุมทุกมิติของการพัฒนาลุมแมน้ําโขงอยางยั่งยืนได อยางไรก็ดี แมวา MRC จะไมมีอํานาจในการควบคุมการใชประโยชนดังกลาวจากแมน้ําโขงได แต MRC จะยังคงมีบทบาท สําคัญในการพัฒนาความสามารถในการปรับตัว และถายทอดองคความรูใหกับประเทศ หรือชุมชนที่ไดรับผลกระทบ 2.5. ความพรอมของไทยในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 1. ความทาทายของไทยเมื่อเขาสูประชาคมอาเซียน ปจจุบันกลไกหลักที่ใชในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมภายในไทยมีลักษณะเปน การบังคับและควบคุมโดยการใชกฎหมายและกฎระเบียบที่มีการกําหนดบทลงโทษ ตัวอยางเชน พระราชบัญญัติสงเสริม และรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ พ.ศ. 2535 และกฎหมายที่เกี่ยวของ ซึ่งกําหนดใหมีมาตรฐานคุณภาพสิ่งแวดลอม ในดานตาง ๆ โดยการควบคุมปริมาณการปลอยมลพิษที่แหลงกําเนิด เชน คุณภาพแหลงน้ํา อากาศ เสียง รวมถึงกฎหมาย ดานการคุมครองพื้นที่ปาไม ไดแก พระราชบัญญัติปาไม พ.ศ. 2484 แกไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2485 พระราชบัญญัติอุทยาน แหงชาติ พ.ศ. 2504 พระราชบัญญัติสงวนและคุมครองสัตวปาแหงชาติ พ.ศ. 2535 ทั้งนี้ กฎหมายที่เกี่ยวของกับการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมในปจจุบันมี มากกวา 60 ฉบับ กระจายความรับผิดชอบไปตามหนวยงานตาง ๆ กวา 11 กระทรวง ทั้งที่เปนหนวยงานในสวนกลาง และเจา พนักงานทองถิ่นเปนผูรักษา และบังคับใชกฎหมาย ซึ่งนอกจาก พระราชบัญญัติสงเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอม แหงชาติ พ.ศ. 2535 และกฎหมายดานการคุมครองพืน้ ที่ปาไมที่กลาวไปแลวขางตน ยังมีกฎหมายฉบับอื่นอีกจํานวนมาก อาทิ พระราชบัญญัติแร พ.ศ. 2510 พระราชบัญญัติโรงงาน พ.ศ. 2535 พระราชบัญญัติการสาธารณสุข พ.ศ. 2535 พระราชบัญญัติรักษาความสะอาด และความเปนระเบียบเรียบรอยของบานเมือง พระราชบัญญัติวัตถุอันตราย พ.ศ. 2535 พระราชบั ญ ญั ติ ก ารนิ ค มอุ ต สาหกรรมแห ง ประเทศไทย พ.ศ. 2522 พระราชบั ญ ญั ติ ป โ ตรเลี ยม พ.ศ. 2521 พระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522 และ พ.ศ. 2535 19

Backer, E. B. (2007) The Mekong River Commission: Does It Work, and How Does the Mekong Basin’s Geography Influence Its Effectiveness? Journal of Current Southeast Asian Affairs, 25(4), pp. 32-56.

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 34

อยางไรก็ตาม เนื่องจาก กฎหมายแตละฉบับขางตนมีวัตถุประสงคเฉพาะดานประกอบกับกฎหมาย หลายฉบั บ ที่ใ ช อ ยู ยั ง มี ค วามล า สมั ย ทํ า ให ข อ กํา หนดในกฎหมายจึ ง ยัง คงมี ช อ งวา งและข อ จํา กั ด ในด า นการจั ด การ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมในภาพรวม นอกจากนี้ การขาดงบประมาณ และกําลังคนที่เพียงพอยังทําใหภาครัฐไม สามารถบังคับใชกฎหมายเหลานี้ไดอยางมีประสิทธิภาพ สงผลใหเกิดความสูญเสียของทรั พยากร และการรั่วไหลของ มลพิษ อีกทั้งกลไกที่เนนการสั่งการและควบคุม ซึ่งไมเอื้อตอการมีสวนรวมของชุมชน และองคกรปกครองสวนทองถิ่น ยัง สงผลใหเกิดความขัดแยงในการบังคับใชกฎหมายระหวางภาครัฐ และประชาชนอีกดวย ทั้งนี้ หากพิจารณาถึงผลกระทบที่จะเกิดขึ้นจากการเปดประชาคมอาเซียนตอประเทศไทย พบวา กลไกที่มีอยูยังไมครอบคลุมประเด็นความเสี่ยงตอทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่จะเพิ่มขึ้น ทั้งนี้ ประเด็นสําคัญที่ ประเทศไทยยังไมพรอมในการรับมือกับผลกระทบจากการเปดประชาคมอาเซียน ประกอบดวย (1) การลดปริมาณขยะจากการอุปโภคและบริโภค การเขาสูประชาคมอาเซียนจะทําใหการนําเขาสินคาประเภทตาง ๆ เปนไปอยางเสรี มากยิ่งขึ้น ประกอบกับไทยมีฐานะทางเศรษฐกิจดีกวาประเทศเพื่อนบาน ดังนั้นจึงมีแนวโนมที่จะนํา เขาสินคาเหลานี้ได มาก ซึ่งจะสงผลใหปริมาณขยะเพิ่มมากขึ้น ในขณะเดียวกัน การเปดเสรีภาคบริการอาจสงผลใหแรงงานตางดาวมีแนวโนม เขามาทํางานในไทยมากขึ้น เนื่องจาก คาตอบแทนที่สูงกวา แรงงานตางดาวเหลานี้ จึงเปนประชากรกลุมสําคัญที่จะเพิ่ม ปริมาณขยะใหมากขึ้น นอกจากนี้ คาดวา ภาคการทองเที่ยวของไทยอาจไดรับผลบวกจากการเขาสูประชาคมอาเซียน ซึ่ง จะเปนผลใหนักทองเที่ยวมีจํานวนมากขึ้น และทําใหมีปริมาณขยะจากการทองเที่ยวเพิ่มขึ้นตามมา (2) การลดปริมาณการใชน้ํา และการจัดการคุณภาพน้ํา การเขาสูประชาคมอาเซียนนั้น นอกเหนือไปจากจะทําใหจํานวนประชากรแรงงานและ นักทองเที่ยวเพิ่มขึ้น และสงผลใหปริมาณความตองการใชน้ําในการอุปโภคและบริโภคเพิ่มขึ้นแลว ยังทําใหมีการขยายตัว ของภาคการผลิตโดยเฉพาะในบริเวณเขตเศรษฐกิจพิเศษตาง ๆ ที่ภาครัฐไดจัดเตรียมไว ซึ่งจะยิ่งเพิ่มปริมาณความตองการ ใชน้ําของภาคอุตสาหกรรม อันจะนําไปสูความขัดแยงดานการใชทรัพยากรน้ําระหวางภาคอุตสาหกรรมกับภาคการเกษตร ที่มีอยูแลวใหทวีความรุนแรงยิ่งขึ้น ยิ่งไปกวานั้น กลไก และสถานภาพการลงทุนของรัฐดานการบําบัดน้ําเสียยังไมเขมแข็ง และเพียงพอ จึงไมสามารถเพิ่มปริมาณน้ําใชหมุนเวียน (Recycled Water) ที่เหมาะสมกับการใชประโยชนบางประเภท ได (3) การลดปริมาณการปลดปลอยกาซเรือนกระจกจากการใชพลังงาน และการขนสง เดินทาง ผลเด นชั ดที่ จะเกิ ดขึ้ นเมื่อ มี การเขา สูป ระชาคมอาเซี ยนประการหนึ่ง คือ การขนส ง เดินทางที่เพิ่มมากขึ้น อันเนื่องมาจากความเชื่อมโยงดานโครงสรางพื้นฐานในการคมนาคม โดยเฉพาะโครงการทางหลวง อาเซียน ที่จะรองรับปริมาณการขนสงทางรถยนตที่เพิ่มมาก นอกจากนี้ ความเชื่อมโยงดานโครงสรางพื้นฐานทางพลังงาน จะกระตุนใหความตองการใชไฟฟาเพิ่มมากขึ้น สงผลใหมีการปลดปลอยกาซเรือนกระจกเพิ่มตามไปดวย (4) การควบคุมผลกระทบตอสิ่งแวดลอม อันเนื่องมาจาก การกอสรางและกิจกรรมเกี่ยวเนื่องของโครงการลงทุนดานโครงสราง พื้นฐาน ในชวงระยะเวลาของการกอสรางของโครงการลงทุนดานโครงสรางพื้นฐานเพื่อเชื่อมโยงอาเซียนนั้น จะกอใหเกิด ความเสี่ยงตอทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเพิ่มขึ้น ทั้งในเรื่องของโอกาสที่จะเกิดอุบัติภัยและความเดือดรอนรําคาญ ตอประชาชนที่อยูในบริเวณใกลเคียง ดังนั้น การศึกษาเรื่องขีดความสามารถของทรัพยากรในการรองรับการขยายตัวทาง เศรษฐกิจ และขีดความสามารถในการรองรับมลพิษ (Carrying Capacity) ของทางทรัพยากรที่ดิน ทรัพยากรน้ํา คุณภาพ อากาศ และทรัพยากรปาไม จึงมีความสําคัญมาก ในการวางแผนและประเมินผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับประชาชนในพื้นที่

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 35

2. นโยบายดานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมของประเทศไทย 1. แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่ 11 (พ.ศ.2555-2559) ปจจุบัน ประเทศไทยไดป ระกาศใชแผนพัฒนาฯ ฉบั บที่ 11 ซึ่ง มีเปาหมายเพื่อใหสังคมอยู รวมกันอยางมีความสุข ดวยความเสมอภาค เปนธรรม และมีภูมิคุมกันตอการเปลี่ยนแปลง โดยยึดแนวพระราชดํา รัส เศรษฐกิจพอเพียง มี คนเปน ศูนยก ลาง ซึ่ งการพั ฒนาในแผนพั ฒนาฯ ฉบับที่ 11 ได กําหนดยุทธศาสตรที่สํ าคัญ 6 ยุทธศาสตรครอบคลุมทั้งดานเศรษฐกิจ สังคม ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ยุทธศาสตรการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมอย างยั่งยืน เปนยุทธศาสตรหนึ่งที่ เกิดขึ้นจากการวิเคราะหสถานการณทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่เกิดขึ้นทั้งทรัพยากรปาไมทรัพยากรทางทะเล และชายฝง ทรัพยากรดิน ทรัพยากรน้ํา ทรัพยากรแรและพลังงาน มลพิษปริมาณของเสียและวัตถุอันตราย รวมทั้ง สถานภาพการบริหารจัดการและพันธกรณีตาง ๆ แลวทําการประเมินความเสี่ยงตางๆ ที่จะเกิดขึ้น เพื่อเตรียมการรับมือ และสร า งภู มิ คุ มกั น จากนั้ น ทํ า การกํ าหนดวั ต ถุ ป ระสงค เ ป า หมาย ตั ว ชี้ วั ด และแนวทางการพั ฒนา โดยได กํ า หนด วัตถุประสงคเพื่อการอนุรักษและฟนฟูควบคูไปกับการผลิตการบริโภคที่เปนมิตรและมีธรรมาภิบาลในการบริหารจัดการ พรอมตั้งเปาหมายเพิ่มพื้นที่ปาไมใหไดรอยละ 40 ของพื้นที่ประเทศ เพิ่มพื้นที่ปาชายเลนไมนอยกวาปละ 5,000 ไร เพิ่ม พื้นที่ชลประทานเฉลี่ยปละ 200,000 ไร เพื่อเพิ่มความอุดมสมบูรณของทรัพยากรธรรมชาติ และสนับสนุนความมั่นคง ดานอาหาร พัฒนาคุณภาพแหลงน้ํา และแมน้ําสายสําคัญใหอยูในเกณฑตั้งแตพอใชขึ้นไปไมนอยกวารอยละ 80 คุณภาพ อากาศอยูในเกณฑมาตรฐาน การจัดการขยะใหถูกหลักสุขาภิบาลเพิ่มขึ้นมากกวารอยละ 50 ของปริมาณขยะที่เกิดขึ้น และมีการนําขยะกลับมาใชใหมไมนอยกวารอยละ 30 โดยที่ชุมชนสามารถอยูรวมกับปาไดอยางยั่งยืน และมีตัวชี้วัดตาม เปาหมายที่กําหนดไว 2. นโยบายรัฐบาล ภาครัฐไดใหความสําคัญกับการดําเนินงานของอาเซียนมาโดยตลอด ในฐานะที่อาเซียนเปนกลุม ภูมิภาคที่มีความใกลชิดทั้งในดานการเมือง เศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรม โดยรัฐบาลไดใชนโยบาย ASEAN First Policy คือ อาเซียนตองมากอน และรัฐบาลไดใหความสํา คัญตอทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมโดยกํา หนดเปนนโยบาย เรงดวน สงเสริมใหมีการบริหารจัดการน้ําอยางบูรณาการ และเรงรัดขยายเขตพื้นที่ชลประทาน โดยเรงใหบริหารจัดการ น้ําอยางมีประสิทธิภาพ สามารถปองกันปญหาอุทกภัย และภัยแลงไดรวมทั้งสนับสนุน ภาคการเกษตร และกําหนด นโยบายที่ดิน ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เพื่อใหเกิดการบริหารจัดการอยางมีประสิทธิภาพ ประกอบดวย การ อนุรักษและฟนฟูทรัพยากรปาไมและสัตวปา ทรัพยากรทางทะเลและชายฝง การดูแลรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมการ สงเสริมและสรางความตระหนัก และจิตสํานึกดานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม และการพัฒนาองคความรูในการ บริหารจัดการดานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม รวมทั้งไดกําหนดนโยบายการตางประเทศ และเศรษฐกิจระหวาง ประเทศเพื่อเรงสงเสริม และพัฒนาความสัมพันธกับประเทศเพื่อนบาน และสรางความสามัคคีและสงเสริมความรวมมือ ระหวางประเทศอาเซียน เพื่อใหบรรลุเปาหมายในการจัดตั้งประชาคมอาเซียน และเตรียมความพรอมของทุกภาคสวนใน การเขาสูประชาคมอาเซียนในป พ.ศ. 2558 ทั้งในดานเศรษฐกิจสังคมและวัฒนธรรมและความมั่นคง 3. ยุทธศาสตรประเทศไทย รัฐบาลไดตระหนักถึงความสําคัญในการเขาสูประชาคมอาเซียน จึงไดเตรียมการหลายดานมา อยางตอเนื่อง เพื่อจัดทํายุทธศาสตรการเขาสูประชาคมอาเซียน 8 ดาน ซึ่งประเด็นดานสิ่งแวดลอมไดผนวกรวมอยูกับ เรื่องการพัฒนาคุณภาพชีวิต และการคุมครองทางสังคม รัฐบาลไดมอบหมายใหสวนราชการตาง ๆ รวมกันบูรณาการ ยุทธศาสตรประเทศ และยุทธศาสตรการเขาสูประชาคมอาเซียนเขาไวดวยกัน เปนยุทธศาสตรประเทศไทย

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 36

ยุทธศาสตรประเทศไทย “เปนแนวทางขับเคลื่อนเพื่อเพิ่มศักยภาพของประเทศไทยใหมีขีด ความสามารถในการแขงขันที่สูงขึ้น ลดความเหลื่อมล้ํา สงเสริมการเติบโตอยางเปนมิตรกับสิ่งแวดลอม และประสานให ทุกหนวยงานทั้งภาคราชการ ภาคเอกชนและภาคสังคมตาง ๆ เขาใจและเขารวมในการพัฒนาประเทศ พัฒนาบุคลากร โดยมีเปาหมายไปสูอนาคตที่มั่นคง ยั่งยืนและสมดุลของประเทศ” ทั้งนี้ ยุทธศาสตรหลักประกอบดวย (1) ยุทธศาสตรการสรางความสามารถในการแขงขัน (Growth & Competitiveness) (2) ยุทธศาสตรการสรางโอกาสความเสมอภาคและเทาเทียมกันทางสังคม (Inclusive Growth) (3) ยุทธศาสตรการสรางการเติบโตบนคุณภาพชีวิตที่เปนมิตรกับสิ่งแวดลอม (Green Growth) (4) ยุทธศาสตรการปรับสมดุลและพัฒนาระบบการบริหารจัดการภาครัฐ (Internal Process) โดยมียุทธศาสตรหลัก คือ ยุทธศาสตรการสรางการเติบโตที่ เปนมิตรกับสิ่งแวดลอม (Green Growth) ซึ่งกําหนดมาตรการสําคัญ ไดแก ความมั่นคงทางพลังงานและพลังงานที่เปนมิตรสิ่งแวดลอม เมืองอุตสาหกรรม เชิงนิเวศ/เมืองที่เปนมิตรกับสิ่งแวดลอม การรับมือและปรับตัวตอการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และนโยบายการคลัง เพื่ อ สิ่ ง แวดล อ ม โดยมี เ ป า หมายให เ กิ ด การอนุ รั ก ษ แ ละใช พ ลั ง งาน ลดการปล อ ยก า ซเรื อ นกระจก อนุ รั ก ษ ฟ น ฟู ทรัพยากรธรรมชาติและเพิ่มพื้นที่ปา สงเสริมใหเกิดการผลิตการบริโภคที่เปนมิตรกับสิ่งแวดลอมและพัฒนาเศรษฐกิจ ควบคูไปกับการใชทรัพยากรธรรมชาติอยางยั่งยืน พรอมกําหนดแนวทางดังนี้ 1) การอนุรักษฟนฟูทรัพยากรธรรมชาติและเพิ่มพื้นที่ปา เพื่อสรางความสมดุลใหกับระบบ นิเวศ และเปนฐานในการพัฒนาประเทศอยางยั่งยืน สงเสริมการปลูกปาแบบมีสวนรวมสงเสริมการปลูกไมเศรษฐกิจโดย พัฒนารูปแบบ และกลไกทางการเงินเพื่อสงเสริมการปลูกไมสัก และไมมีคาทางเศรษฐกิจ เพื่อสรางมูลคาเพิ่มในระยะยาว เชน ธนาคารตนไม พันธบัตรปาไม รวมทั้งพัฒนาเศรษฐกิจจากการใชประโยชนทรัพยากรชีวภาพอยางยั่งยืนใหไดรอยละ 40 (128 ลานไร) โดยมีโครงการสําคัญ ไดแก โครงการปลูกปาและฟนฟูปาตนน้ํา และโครงการประชาอาสาปลูกปา 800 ลานกลา 80 พรรษามหาราชินีพื้นที่ 224,059 ไร (ภายใตงบเงินกู 3.5 แสนลานบาท) 2) การลดการปลอยกาซเรือนกระจก โดยลดการใชพลังงานในภาคอุตสาหกรรม ขนสงและ ครัวเรือน รวมทั้งสนับสนุนการใชพลังงานทดแทน โครงการที่สํา คัญ เชน โครงการพัฒนาเครื่องมือกลไกในการบริหาร จัดการกาซเรือนกระจกของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม งบประมาณดาเนินงานป 2556-2561 จํานวน 9,899.84 ลานบาท (ป 2557 จํานวน 1,419.83 ลานบาท) ประกอบดวยกิจกรรม อาทิ การเพิ่มประสิทธิภาพการปองกัน ไฟปาและควบคุมหมอกควัน การพัฒนาตลาดฉลากคารบอน และการปลูกเสริมและฟนฟูพื้นที่ปาอนุรักษในเขตพื้นที่สวน 20 ปาเศรษฐกิจ เพื่อเปนแหลงดูดซับกาซคารบอนไดออกไซด เปนตน 3) การบริหารจัดการภัยพิบัติและการบริหารจัดการน้ํา โดยเนนยุทธศาสตรเชิงรุก เชน การ จัดตั้งศูนยปฏิบัติการเพื่อสั่งการโดยตรงสูพื้นที่ประสบภัยไดอยา งทันทวงที รวมทั้งบูรณาการการลงทุนในโครงสราง พื้นฐานและระบบสาธารณูปโภคขั้นพื้นฐานใหสอดคลองกับแผนงานปองกันภัยพิบัติ โดยปจจุบัน รัฐบาลอยูระหวางการ ดําเนินโครงการระบบบริหารจัดการทรัพยากรน้ํา อยางยั่งยืน และระบบแกไขปญหาอุทกภัยของประเทศไทย วงเงิน 291,000 ลานบาท ประกอบดวย 6 แผนงานหลัก คือ (1) การกอสรางอางเก็บน้ํา (2) การจัดทําผังการใชประโยชนที่ดินและพื้นที่ปดลอมชุมชน (3) การปรับปรุงพื้นที่เกษตรเพื่อกักเก็บน้ําหลากชั่วคราว (4) การปรับปรุงสภาพลําน้ําสายหลัก 20

สํานักปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม. (2556). ยุทธศาสตรกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม พ.ศ. 2556-2561 ฉบับ ทบทวนสอดคลอ งกับ ยุทธศาสตรป ระเทศ (Country Strategy) และขอ มูลโครงการสํา คัญ (Flagship Project). เขา ถึง ได จ าก http://lib.mnre.go.th/book/yudtasat56-61.pdf. เมื่อวันที่ 19 สิงหาคม 2557.

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 37

(5) การจัดทําทางผันน้ํา และ (6) ระบบคลังขอมูลน้ํา 4) การพัฒนาโครงสรางพื้นฐานควบคูกับการรักษาสิ่งแวดลอม เปนปจจัยที่ชวยเชื่อมประสาน ยุทธศาสตรการเติบโตแบบสมดุล ไดแก การพัฒนาการวิจัยเพื่อเพิ่มผลผลิต และเชื่อมการสรางรายไดกับการรักษา สิ่งแวดลอม รวมทั้งการสรางจิตสํานึกความตระหนัก และสงเสริมการมีสวนรวมในการรักษาสิ่งแวดลอม และธรรมชาติ ของประเทศ 5) นโยบายการเงินการคลังเพื่ อสิ่งแวดล อม โดยจั ดเก็บภาษีสิ่งแวดล อมเพื่อลดการปลอ ย มลพิษ ทั้งนี้เพื่อใหภาคเอกชนตระหนักถึงเรื่องการรักษาสิ่งแวดลอมมากขึ้น รวมไปถึงการกําหนดนโยบายภาษีเพื่อลดการ ใชพลังงาน และสงเสริมใหมีการใชเครื่องมือ และอุปกรณที่ประหยัดพลังงานเพิ่มมากขึ้น โดยปจจุบันกระทรวงการคลังอยู ระหว า งการร า งกฎหมายพระราชบั ญ ญั ติ มาตรการการคลั ง เพื่ อ สิ่ ง แวดล อ ม ซึ่ ง ประกอบด ว ย มาตรการ เช น ภาษี 21 สิ่งแวดลอม คาธรรมเนียมในการจัดเก็บสิ่งแวดลอม และสิทธิในการซื้อขายคารบอน 6) การพั ฒนาเมืองอุ ตสาหกรรมเชิงนิ เวศ ซึ่งเป นอุตสาหกรรมเพื่ อการเติบโตรูปแบบใหม (New Growth) ของไทยในอนาคต โดยรัฐบาลจะรวมมือกับหนวยงานที่เกี่ยวของเพื่อกํา หนดทิศทางการใชพลังงานใน ภาคอุตสาหกรรม และการใชพืชพลังงาน เพื่อสงเสริมการปลูกพืชพลังงานอยางเปนระบบในระยะยาว

ประชาคมอาเซี ย นกั บ ผลกระทบต อ ระบบราชการสํา หรั บ ประเทศไทย ระบบราชการในฐานะที่เปนกลไกสําคัญในการขับเคลื่อนการพัฒนาของประเทศจําเปนอยางยิ่งที่จะตองมีการ ปรับตัวเพื่อรองรับตอผลกระทบที่จะเกิดขึ้น ซึ่งก็จะมีทั้งสวนราชการที่เกี่ยวของหลัก และสวนราชการที่เกี่ยวของในลําดับ รองลงไป แตอยางไรก็ตาม ในการปรับตัวเพื่อรองรับผลกระทบที่เกิดขึ้นจําเปนที่จะตองมีการศึกษา วิเคราะห และ ขับเคลื่อนไปพรอมกันอยางเปนระบบ มิเชนนั้น จะไดรับผลกระทบในหลายมิติทั้งประเด็นเรื่องความมั่นคงภายใน การ บริหารจัดการพื้นที่ การสื่อสารสราง และสรางความรูความเขาใจใหกับประชาชนในพื้นที่ จึงตองมีการปรับตัวดังตอไปนี้ 1) ปญหาความมั่นคงรูปแบบใหม (Non-traditional Security Issues) การเปนประชาคมอาเซียนจะสงผลกระทบทางออมใหเกิดปญหาความมั่นคงรูปแบบใหม (non-traditional security) เชน ปญหายาเสพติด อาชญากรรมขามชาติ การลักลอบนําเขาหรือการเคลื่อนยายสินคาผิดกฎหมาย เปนตน ซึ่งปญหาเหลานี้ เปนปญหาที่สามารถแอบแฝงมากับการลงทุน หรือการทําการคากับตางประเทศ 2) การบริหารงานทะเบียนราษฎร แมประชาคมอาเซียนจะมีการทําขอตกลงใหมีการเคลื่อนยายแรงงานวิชาชีพอยางเสรีใน 8 สาขาวิชาชีพ คือ แพทย ทันตแพทย พยาบาล วิศวกรรม สถาปตยกรรม บัญชี การสํารวจ และนักการทองเที่ยว อยางไรก็ดี ในระยะเฉพาะ หน า การเตรียมความพร อมเขา สู ประชาคมอาเซียนของประเทศตา ง ๆ รวมทั้ ง ไทย จะส ง ผลใหเ กิ ดการลงทุน ด า น โครงสรางพื้นฐานขนาดใหญจากภาครัฐและเอกชน เชน ถนน ทาเรือ โรงงาน สถานประกอบการ เปนตน ดังนั้น จึงเปน โอกาสใหเกิดการเคลื่อนยายของแรงงานตางดาวทั้งที่ถูก และผิดกฎหมายจากประเทศอื่นเขามาทํางานรับจางเปนแรงงาน ใหกับผูประกอบการภายในประเทศมากขึ้น ขณะเดียวกัน การเคลื่อนยายแรงงานวิชาชีพเสรีในป 2558 ยังจะกอใหเกิด การยายถิ่นฐานของผูประกอบอาชีพตามขอตกลง เชน แพทย วิศวกรที่สามารถเขามาทํางานและพํานักในประเทศไทย มากขึ้น ดังนั้น งานทะเบียนที่เกี่ยวกับบุคคลภายใตความรับผิดชอบของกระทรวงมหาดไทย จึงได รับผลกระทบในแงการ บังคับใชใหเปนไปตามกฎหมาย และปองกันมิใหมีการแสวงหาประโยชนจากระบบทะเบียนและบัตรประจําตัวประชาชน 21

ณัฐญา เนตรหนิ. (6 กันยายน 2555). คลังเดินหนาจัดเก็บภาษีสิ่งแวดลอม-ปรับโครงสรางภาษีรถประหยัดพลังงาน. หนังสือพิมพฐานเศรษฐกิจ Than Online เข า ถึงได จ ากhttp://www.thannews.th.com/index.php?option=com_content&view=article&id=140624&catid= 176&Itemid=524 เมื่อวันที่ 19 สิงหาคม 2557.

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 38

3) การจัดการความขัดแยงและการอํานวยความเปนธรรม บทเรียนจากการพัฒนาในอดีต การพัฒนาทางเศรษฐกิจยอมมีผลกระทบตอสังคมในดานตาง ๆ ไมวาจะเปน ดานสิ่งแวดลอม วิถีชีวิตชุมชน ทําใหโครงการพัฒนาที่จะเกิดขึ้น อาจไดรับแรงตอตานจากประชาชนที่อาจไดรับผลกระทบ ในพื้นที่กอนการกอสราง หรือประชาชนที่ไดรับผลกระทบภายหลังจากโครงการที่มีการดําเนินการแลวเสร็จ เชน จาก โรงงานหรือสถานประกอบการ เปนตน ดังนั้น กลไกการจัดการความขัดแยงระหวางภาครัฐ /ภาคเอกชนกับประชาชน หรือระหวางประชาชนดวยกันเอง จึงตองมีการเตรียมการเพื่อรับมือกับสถานการณที่อาจจะเกิดขึ้น ดังนั้น การกําหนด แนวทางการไกลเกลี่ยขอพิพาท หรือแนวทางการจัดการทรัพยากรธรรมชาติในทองถิ่นอยางมีสวนรวมจึงเปนสิ่ งที่ตอง คํานึงถึงและเตรียมการ ซึ่งเปนภารกิจของฝายปกครองดวย ขณะเดียวกัน ยังตองใหความสําคัญกับการพัฒนากลไกการ จัดการความขัดแยง และการอํานวยความเปนธรรมใหแกชาวตางชาติที่อาศัยอยูในประเทศไทย เชน ระบบรองเรียนหรือ รองทุกข ระบบการไกลเกลี่ยและประนีประนอมความขัดแยงระหวางบริษัทตางชาติกับประชาชนในพื้นที่เพื่อนําไปสู กระบวนการจัดการที่มีมาตรฐานในระดับสากล 4) การคาและการติดตอตามแนวชายแดน ประชาคมอาเซียนจะกอใหเกิดการขยายตัวของระบบการคาชายแดนขนาดใหญ เนื่องจาก การขจัดภาษี นําเขาระหวางประเทศสมาชิก ทําใหเกิดการขนถาย นําเขาวัตถุดิบ/สินคาจากประเทศอื่นที่มีตนทุนถูกกวา ดังนั้น พื้นที่ ชายแดนของจังหวัดที่มีการคาอยูแลวในปจจุบัน จึงมีแนวโนมที่จะไดรับการสงเสริมการคาขายกับประเทศเพื่อนบานใน ระดับที่สูงยิ่งขึ้น ในขณะที่พื้นที่จังหวัด หรืออําเภอที่มีพื้นที่ติดชายแดนที่ยังไมไดมีการเปดเปนดานการคา หรือจุดผาน แดนก็มีแนวโนมที่จะไดรับการสนับสนุนใหมีการยกระดับมากขึ้นดวยเชนกัน ดังนั้น กรมการปกครองตองมีการเขาไปจัด ระเบียบสังคมและความสงบเรียบรอย พรอมทั้งเรงพัฒนาระบบการใหบริการใหมีศักยภาพมากยิ่งขึ้น 5) การประกอบอาชีพของประชาชน ภายใตสภาพแวดลอมทางการคา การลงทุน การบริการ และการเคลื่อนยายแรงงานวิชาชีพเสรียอมเปนทั้ง โอกาสและผลกระทบสําหรับประชากรวัยแรงงานของไทยในพื้นที่ กลาวคือ หากประเทศมีประชากรวัยแรงงานที่มี คุณภาพ และมีความพรอมในการปรับตัวก็จะทําใหประชาชนไดรับประโยชนจากโอกาสในการประกอบอาชีพที่เปดกวาง จากการสามารถทํางานในตางประเทศ หรือการจางงานอันเกิดจากการขยายตัวของการลงทุนภายในประเทศ ซึ่งยอมเปน การยกระดับชีวิตความเปนอยูของตนได ในทางตรงข า ม การสู ญ เสี ย ความสามารถในการแข ง ขั น ในภาคการผลิ ต เช น ภาคการเกษตร ภาคอุตสาหกรรมบางสาขา จะกอใหเกิดการเคลื่อนยายฐานการผลิต สินคาภายในประเทศจะถูกตีตลาดรวมทั้งการไม สามารถผลิตประชากรวัยแรงงานใหตรงตามความตองการของตลาดยอมทําใหสงผลตอการวางงานของประชาชนได โดย สินคาของประเทศอื่นในกลุมสมาชิกอาเซียนอาจเขามาในตลาดภายในของประเทศไทยมากขึ้นในราคาที่ต่ํากวา และ/หรือ คุณภาพดีกวานั้น อาทิ สินคาอุตสาหกรรม เชน ปโตรเลียม (จากมาเลเซียและเมียนมาร) เคมีภัณฑ ยางและพลาสติก (จากมาเลเซีย ) สวนสินคาเกษตร เชน ขาว (จากเวียดนาม) น้ํามันปาลม (จากมาเลเซี ย) กาแฟ (จากเวียดนามและ อินโดนีเซีย) ชา (จากอินโดนีเซีย) และมะพราว (จากฟลิปปนส) เปนตน ผลกระทบเชิงลบที่เกิดขึ้นในพื้นที่ยอมกอใหเกิดความตึงเครียด และปญหาสังคมอื่นตามมาได เชน การ ประทวงของเกษตรกร การสูญเสียรายได การถูกเลิกจางหรือเปลี่ยนอาชีพใหม ซึ่งฝายปกครองของเราก็จะตองเขาไป จัดการปญหาในพื้นที่ดวย ดังนั้น เพื่อเปนการเสริมสรางความอยูดีมีสุขใหแกประชาชนในพื้นที่ตามยุทธศาสตร หนวยงาน ภาครัฐที่เกี่ยวของโดยเฉพาะกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย จึงตองไปเขาไปดําเนินการสงเสริมและสนับสนุน ศักยภาพของประชาชนในพื้นที่เพื่อเพิ่มโอกาสในการประกอบอาชีพ ลดความเหลื่อมล้ําและปองกันปญหาการวางงานที่ อาจเกิดขึ้นอีกดวย

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 39

6) การสงเสริมประชาธิปไตยและสิทธิมนุษยชน ภายใตความเปนประชาคมอาเซียน ประเทศตาง ๆ ยอมตองการมาตรฐานเดียวกันในการปฏิบัติตอกัน ระหวางประชาชน ไมวาจะเปนประชาชนของประเทศอาเซียน หรือประเทศนอกภูมิภาค เชน นักลงทุน พนักงานบริษัท ดังนั้น เมื่อประชาชนเปดกวางตอการเคลื่อนไหวของผูคนที่มากขึ้นก็ยอมตองทําให อาเซียนปรับตัวใหเขากับมาตรฐาน อื่น ๆ ที่เปนสากลในลักษณะกฎเกณฑ ระเบียบ กฎหมาย และรวมทั้งคานิยมดวย ในปจจุบัน คานิยมสําคัญที่แตละ ประเทศตองเคารพและยึดถือ ไดแก หลักประชาธิปไตยและหลักสิทธิมนุษยชน ดังนั้น การปฏิบัติหนาที่ของรัฐบาล หนวยงานราชการ จะตองคํานึงถึงหลักดังกลาวดวย โดยในบางภาวการณก็อาจมีความขัดแยงกันได อาทิ ผูอพยพยายถิ่น โดยผิดกฎหมายที่อาศัยอยูในประเทศไทยก็จะตองไดรับการปฏิบัติขั้นต่ําตามหลักสิทธิมนุษยชนสากล เชน สิทธิเด็ก สิทธิ ในการศึกษา และการรักษาพยาบาล ดังนั้น หนวยงานดานความมั่นคงที่เกี่ยวของจึงตองกําหนดแนวทางในการบริหาร จัดการความเหลื่อมล้ํานี้อยางเหมาะสม มิฉะนั้นแลว อาจกอใหเกิดผลกระทบเชิงลบตอภาพลักษณของประเทศได 7) การสื่อสารสรางความเขาใจ และการตระหนักรูใหกัประชาชนในพื้นที่ เนื่องดวย กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทยเปนหนวยงานที่มีการทํางานในเชิงพื้นที่และเขาถึงประชาชน จัดเปนจุดเดนของฝายปกครองอยางหนึ่ง ประเด็นนี้จึงมีความสําคัญมากที่จะตองจัดใหมีการสรางความรูความเขาใจใหกับ ประชาชนในพื้นที่อยางตอเนื่องดวยการประชาสัมพันธขอมูลขาวสารตาง ๆ เพื่อกระตุนใหประชาชนเห็นความสําคัญและ ผลกระทบที่อาจจะเกิดขึ้นกับตนเองทั้งทางตรงและทางออม ซึ่งเปาหมายที่สําคัญที่สุด ก็คือ การสรางความตระหนักรูให ประชาชนถึงผลกระทบโดยตรงและโดยออมจากการเขาเปนประชาคมอาเซียน 8) การจัดตั้งเขตเศรษฐกิจพิเศษ ประชาคมอาเซียนจะกระตุนใหเกิดการจัดตั้งเขตเศรษฐกิจอยางเปนรูปธรรม เชน เขตเศรษฐกิจแมสอด เพื่อ เพิ่มขีดความสามารถในการบริหารและแสวงหาประโยชนทางเศรษฐกิจ ในอนาคตเขตเศรษฐกิจพิเศษอาจมีการขยายตัว มากขึ้น โดยเฉพาะอยางยิ่งในพื้นที่ชายแดนที่มีศักยภาพ ซึ่งทําใหการบริหารความสัมพันธระหวางสวนกลางและสวน ภูมิภาคตองมีการปรับเปลี่ยนใหเหมาะสมสอดคลองกันไป ขณะเดียวกัน โอกาสในการพัฒนาไปสูเขตบริหารจัดการพิเศษ ของจังหวัดใหญ ๆ หรือการมีผูบริหารจังหวัดมาจากการเลือกตั้งก็จะไดรับแรงผลักดันดวยเหตุผลในเชิงเศรษฐกิจ และ ความสามารถในการแขงขันจากพื้นที่มากยิ่งขึ้น 9) เศรษฐกิจฐานราก ประชาคมอาเซียนยอมกอใหเกิดประโยชนทางเศรษฐกิจโดยรวมตอเศรษฐกิจฐานรากทั้งทางตรงจากการคา การลงทุน และทางออมจากการทองเที่ยว และการยายถิ่นของนักลงทุนจากตางประเทศ นอกจากนี้ กลุมการผลิตระดับ ชุมชนในพื้นที่ เชน กลุม OTOP ยังสามารถไดรับประโยชน เชน การเขา ถึงตลาดและแหลงวัตถุดิบใหม ๆ การเปนหุน สวนทางเศรษฐกิจระดับผูประกอบการ รวมทั้งการขยายความรวมมือแลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางกันมากขึ้น 10) ความเหลื่อมล้ําทางสังคม การพัฒนาทางเศรษฐกิจที่จะเกิดขึ้นอยางรวดเร็วในพื้นที่ชายแดน พื้นที่ที่เปนโรงงาน สถานประกอบการ หรือพื้นที่ชุมชนจากการขยายตัวดานโลจิสติกส สามารถสงผลตอคุณภาพการพัฒนาโดยรวมนั่นคือ กอใหเกิดความเหลื่อม ล้ําทางสังคม โดยเฉพาะผูที่ไดรับผลกระทบทางลบ เชน เกษตรกรที่สินคาถูกตีตลาดผูวางงาน หรือผูไมสามารถเขาถึง โอกาสการพัฒนาได เชน บุคคลดอยโอกาส บุคคลชายขอบ เปนตน 11) ภาษาตางประเทศ ภาษาอังกฤษในฐานะภาษาราชการอาเซียน จะทวีความสําคัญในการติดตอ การจัดการ และประสานงาน ระหวางรัฐกับรัฐกับประชาชน และระหวางประชาชนดวยกันภายในอาเซียน หากบุคลากรของกระทรวงมหาดไทยยังขาด ความรูและทักษะดานภาษาอังกฤษอยางเพียงพอก็ยอมสงผลตอการทํางานกับประเทศอื่น ๆ ได อันจะนํามาซึ่งการพลาด โอกาสในการสรางความรวมมือ/เก็บเกี่ยวประโยชน หรือสูญเสียผลประโยชนแหงชาติจากประชาคมอาเซียน นอกจากนี้

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 40

ความรูความเขาใจภาษาของประเทศเพื่อนบาน รวมทั้งดานขนบธรรมเนียมและวัฒนธรรมของประเทศอื่น ๆ ยอมทําให เปนโอกาสของการสรางความรวมมือกันมากขึ้น 12) การสรางความสัมพันธกับประเทศเพื่อนบาน ประชาคมอาเซียนจะทําใหการติดตอประสานงานระหวางผูบริหารระดับสูงในแตละพื้นที่มีความใกลชิดตอ กันมากขึ้น ดังนั้น ในสวนกระทรวงมหาดไทยโดยเฉพาะผูวาราชการจังหวัดจะมีบทบาทหรือสวนเกี่ยวของในการสราง ความสัมพันธระหวางประเทศมากขึ้น เชน ความรวมมือระหวางเมืองพี่ เมืองนอง/เมืองคูแฝดระหวางจังหวัดของประเทศ ตาง ๆ ในอาเซียน ทําใหกระทรวงมหาดไทยตองมีการปรับทักษะความสามารถดานการตางประเทศของบุคลากรให เหมาะสมและทัดเทียมกับประเทศเพื่อนบาน 13) การสงเสริมประชาธิปไตยและสิทธิมนุษยชน ภายใตความเปนประชาคมอาเซียน ประเทศตาง ๆ ยอมตองการมาตรฐานเดียวกันในการปฏิบัติตอกัน ระหวางประชาชน ไมวาจะเปนประชาชนของประเทศอาเซียน หรือประเทศนอกภูมิภาค เชน นักลงทุน พนักงานบริษัท ดังนั้น เมื่อประชาคมอาเซียนเปดกวางตอการเคลื่อนไหวของผูคนที่มากขึ้นก็ยอมตองทําใหอาเซียนปรับตัวใหเข ากับ มาตรฐานอื่น ๆ ที่เปนสากลในลักษณะกฎเกณฑระเบียบ กฎหมาย และรวมทั้งคานิยมดวย ในปจจุบัน คานิยมสําคัญที่แต ละประเทศต อ งเคารพและยึ ดถื อ ได แ ก หลัก ประชาธิป ไตยและสิ ท ธิมนุ ษยชน ดั ง นั้น การปฏิบั ติ หน า ที่ ของรัฐ บาล หนวยงานราชการจะตองคํานึงถึงหลักดังกลาวดวยโดยในบางภาวการณก็อาจมีความขัดแยงกันได อาทิ ผูอพยพยายถิ่น โดยผิดกฎหมายที่อาศัยอยูในประเทศไทยก็จะตองไดรับการปฏิบัติขั้นต่ําตามหลักสิทธิมนุษยชนสากล เชน สิทธิเด็ก สิทธิ ในการศึกษา และการรักษาพยาบาล ดังนั้น หนวยงานดานความมั่นคงที่เกี่ยวของจึงตองกําหนดแนวทางในการบริหาร จัดการความเหลื่อมล้ําอยางเหมาะสม มิฉะนั้นแลว อาจกอใหเกิดผลกระทบเชิงลบตอภาพลักษณของประเทศได

ป ญ หาและอุ ป สรรคที่ สํา คั ญ ของประชาคมอาเซี ย น 1. ประเทศสมาชิกอาเซียน มีสภาพภูมิศาสตรคลายคลึงกัน จึงมีสินคาเกษตร หรือแรธาตุที่คลายคลึงกัน บางครั้ง จึงมีการแยงตลาดกันเอง และสินคาสวนใหญเปนผลผลิตทางการเกษตรที่ยังไมไดแปรรูป ทําใหราคาสินคาตกต่ํา นโยบาย เขตการคาเสรีในภูมิภาคนี้ จึงดําเนินไปอยางชามาก จะแกไขปญหานี้ได จะตองมีการแบงการผลิตตามความถนัดของแต ละประเทศแลวนํามาแลกเปลี่ยนกัน จึงจะเกิดการรวมกลุมกันได แตถาตางคนตางผลิตโดยไมมีการกําหนดมาตรฐาน รวมกันในการวางแผนการผลิตก็ถือวา เปนปญหาใหญในการรวมกลุม 2. สินคาอุตสาหกรรมในกลุมอาเซียนนั้นก็เปนอุตสาหกรรมประเภทเดียวกัน แตละประเทศตางก็มุงจะพัฒนา ประเทศใหเปนประเทศที่พัฒนาแลวตามแบบอยางตะวันตก จึงตองมีการจัดซื้อเทคโนโลยีชั้นสูง ประเทศในกลุมอาเซียนที่ พอจะผลิตสินคาเทคโนโลยีไดก็คือ สิงคโปร แตประเทศสมาชิกก็เกี่ยงวา ยังไมมีคุณภาพ จึงจําเปนที่จะตองพึ่งพาสินคา จากประเทศอุตสาหกรรมนอกกลุมอาเซียน ทําใหการคาขายระหวางกันในกลุมอาเซียนทํา ไดยาก วิธีการแกไขจะตองมี การแบงงานกันทํา และยอมรับสินคาประเทศในภูมิภาคเดียวกัน รวมทั้งจะตองมีการพัฒนาคุณภาพสินคาภายในกลุม ประเทศอาเซียนใหดีขึ้น 3. ประเทศในอาเซียนตางพยายามพัฒนาอุตสาหกรรมภายในประเทศเพื่อทดแทนการนํา เขา แตละประเทศ พยายามสงเสริม พัฒนา และคุมครองอุตสาหกรรมในประเทศตน โดยการใชกํา แพงภาษี หรือกําหนดโควตา ซึ่งสวนทาง กับหลักการในการรวมกลุมและตลาดการคาเสรี ซึ่งเปนประเทศสมาชิกมารวมกลุมกันตองยกเลิกขอเลือกปฏิบัติทางการ คาระหวางประเทศเพื่อกอใหเกิดการคาเสรี (Free Trade) ดังนั้น ขอตกลงใน AFTA ของอาเซียนหลายขอจึงยังไมไดรับ การปฏิบัติ

ป ร ะ ช า ค ม อ า เ ซี ย น : ห น า | 41

4. ประเทศสมาชิกยังคงปกปองผลประโยชนแหงชาติของตนเปนหลัก และการหารายไดเขาของรัฐประเทศใน อาเซียนมีลักษณะเหมือนกัน คือ รายไดหลักของประเทศมาจากการเก็บภาษีศุลกากรสินคาขาเขา และขาออก ซึ่งการ รวมกลุมเปนประชาคมอาเซียนใหยกเลิกการเก็บภาษีระหวางกันหรือเก็บภาษีใหนอยลง แตประเทศสมาชิกไมสามารถ สละรายไดในสวนนี้ได เนื่องจาก เปนเงินที่ตองนํามาพัฒนาประเทศ การรวมกลุมเพื่อใหเกิดการคาเสรีระหวางประเทศใน ภาคีจึงยังทําไดยาก 5. ความแตกตางกันทางการเมืองและการปกครอง กฎบัตรอาเซียนไดกําหนดไวชัดเจนถึงหลักการประชาธิปไตย และใหประเทศสมาชิกยึดมั่นตอรัฐบาลที่มาจากวิถีทางรัฐธรรมนูญ การสรางประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน จะชวยยกระดับความรวมมือในการสงเสริม ประชาธิปไตยของแตละประเทศ อันมีผลตอความสงบเรียบรอยทางการเมือง ในภูมิภาคดวย แตการปกครองของประเทศสมาชิกอาเซียนมีหลากหลายรูปแบบ ประกอบดวย 5.1 แบบประชาธิปไตยในระบบรัฐสภา มี 4 ประเทศ คือ ไทย กัมพูชา สิงคโปร และมาเลเซีย 5.2 ประชาธิปไตยในระบบประธานาธิบดี 2 ประเทศ คือ อินโดนีเซีย และฟลิปปนส 5.3 เผด็จการสังคมนิยมคอมมิวนิสต 2 ประเทศ คือ สปป.ลาว และเวียดนาม 5.4 เผด็จการทหาร 1 ประเทศ คือ เมียนมาร หรือพมา 5.5 สมบูรณาญาสิทธิราชย 1 ประเทศ คือ บรูไน จะเห็นไดวา สมาชิกในกลุมอาเซียนมีความแตกตางกันอยางเห็นไดชัด สมาชิกบางประเทศยังมีปญหาดานความ เปนประชาธิปไตย และยังปกครองในรูปแบบเผด็จการ และตองการรักษาอํานาจของตนไว ทําใหอาเซียนพัฒนาไดอยาง ยากลําบาก 6. ความขัดแยงระหวางประเทศอาเซียน ประเทศสมาชิกในกลุมอาเซียนยังมีปญหาความขัดแยงระหวางประเทศ อยู เชน ปญหาพรมแดนระหวางประเทศไทย – กัมพูชา ปญหาพรมแดนระหวาง มาเลเซีย – ฟลิปปนส – อินโดนีเซีย 7. ความแตกตางดานสังคมและวัฒนธรรม ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตเปนดินแดน ซึ่งมีความหลากหลาย ทางเชื้อชาติศาสนา โดยสามารถแบงกลุมประเทศตามศาสนาที่ประชากรสวนใหญของประเทศนับถือได ดังนี้ - ประเทศที่ประชากรสวนใหญนับถือศาสนาอิสลาม คือ บูรไน อินโดนีเซีย และมาเลเซีย - ประเทศที่ประชากรสวนใหญนับถือศาสนาพุทธ คือ กัมพูชา สปป.ลาว เมียนมาร เวียดนาม สิงคโปร และ ไทย - สวนในฟลิปปนส ประชากรสวนใหญนับถือ ศาสนาคริสต นอกเหนือจากความแตกตางทางศาสนาแลว ปญหาชนกลุมนอยที่มีจํา นวนมาก ซึ่งแนนอนวา ยอมจะมีความ แตกตางทางความเชื่อ วิถีชีวิต ภาษา ขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรม ก็เปนอุปสรรคตอการหลอมรวมสรางความ เปนหนึ่งเดียว กระนั้น อุปสรรคจากการขาดศูนยกลางและผูนําก็เปนอีกปจจัยที่จะทําใหการเกิดประชาคมอาเซียนสําเร็จไดยาก 22 ในชวงตน ๆ ของการกอตั้งอาเซียนนั้น มีประเทศที่เปนแกนกลางหลักของอาเซียน หรือ “strategic centrality” ไดแก อินโดนีเซีย มาเลเซีย และไทย แตในระยะตอมาทั้งสามประเทศเผชิญปญหาภายในทั้งปญหาทางการเมืองและเศรษฐกิจ จนไมมีศักยภาพที่จะเปนผูนําที่เขมแข็งได ทําใหอาเซียนตกอยูในสภาพที่ไรแกนนําในการขับเคลื่อนประชาคมในดาน ตาง ๆ ใหเปนรูปธรรม และคาดวา สภาพหลังจาก พ.ศ. 2558 ก็คงจะไมมีประเทศแกนนําที่มีความพรอมเปนผูนําใหแก อาเซียนได ซึ่งการขับเคลื่อนอาเซียนใหเปนประชาคมที่สมบูรณไดนั้น นอกจาก จะตองการความรวมมืออยางมากจาก สมาชิกแลว การมีประเทศแกนนําในการชักพาประเทศอื่น ๆ เขามารวมมือกันก็เปนปจจัยแหงความสําเร็จที่สําคัญ 22

Rizal SUKMA, Jakarta Paper presented at A Seminar on " ASEAN Cooperation: Challenges and Prospects in the Current International Situation" New York, 3 June 2003.