ประชาคมการเมื อ งและความมั่ น คงอาเซี ย น ตลอดชวงระยะเวลากวา 40 ปที่ผานมา สมาคมประชาชาติแหงเอเชียตะวันออกเฉียงใต หรืออาเซียนไดมีการ พัฒนาการมาเปนลําดับ เริ่มกอตั้งเมื่อป 2510 ทามกลางสถานการณความตึงเครียดของภาวะสงครามเย็น ซึ่งมีความ ขัดแยงดานอุดมการณทางการเมืองระหวางประเทศที่ตางกัน คือ ประเทศที่ยึดถือในอุดมการณเสรีนิยมประชาธิปไตยกับ ประเทศที่ยึดมั่นในอุดมการณสังคมนิยมคอมมิวนิสต ขณะเดียวกันในหวงเวลานั้น ยังมีความขัดแยงดานดินแดนระหวาง ประเทศในภูมิภาค เชน ความขัดแยงระหวางมลายู และฟลิปปนส ในการอางกรรมสิทธิ์เหนือดินแดนซาบาห และซาราวัก รวมทั้งการที่สิงคโปรแยกตัวออกจากมลายา ทําใหหลายประเทศเริ่มตระหนักถึงความจําเปนในการรวมมือกันระหวาง ประเทศในภูมิภาค ประเทศไทยในขณะนั้น ไดมีบทบาทสําคัญในการเจรจาไกลเกลี่ยความขัดแยงระหวางประเทศเพื่อนบานเหลานี้ โดยเปนเจาภาพใหรัฐมนตรีตางประเทศของประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใตอีก 4 ประเทศ คือ มาเลเซีย อินโดนีเซีย ฟลิปปนส และสิงคโปร มาหารือรวมกันที่แหลมแทน จ.ชลบุรี อันนํามาสูการลงนามในปฏิญญากรุงเทพฯ เพื่อกอตั้ง อาเซียนที่วังสราญรมย เมื่อวันที่ 8 สิงหาคม 2510 ไทยจึงถือเปนทั้งประเทศผูรวมกอตั้งและเปน “บานเกิด” ของอาเซียน อาเซียนไดขยายสมาชิกภาพขึ้นมาเปนลําดับ โดยบรูไนไดเขาเปนสมาชิกเปนประเทศที่ 6 ในป 2527 และภายหลังเมื่อ ประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใตที่เหลืออีก 4 ประเทศ คือ เวียดนาม ลาว พมา และกัมพูชา ไดเขาเปนสมาชิกจนครบ 10 ประเทศ เมื่อป 2542 นับเปนกาวสําคัญที่ไทยไดมีบทบาทเชื่อมโยงประเทศที่ตั้งอยูบนภาคพื้นทวีป และประเทศที่เปนหมูเกาะทั้งหมด ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตใหเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน ซึ่งปฏิญญากรุงเทพฯ มิไดระบุถึงความรวมมือดานการเมือง และความมั่นคง โดยกลาวถึงเพียงความรวมมือกันดานเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม การศึกษา การเกษตร อุตสาหกรรม การสงเสริมสันติภาพ และเสถียรภาพในภูมิภาค แตอาเซียนไดมีบทบาทสําคัญในการเสริมสรางความไววางใจระหวาง ประเทศในภูมิภาค ลดความหวาดระแวง และชวยเสริมสรางสภาพแวดลอมที่เอื้ออํานวยตอการพัฒนาทางเศรษฐกิจ และ ที่สําคัญ ไทยไดเปนแกนนํารวมกับอินโดนีเซียและประเทศสมาชิกดั้งเดิมในการแกไขปญหากัมพูชา รวมทั้งความรวมมือใน การแกไขปญหาผูลี้ภัยอินโดจีนจนประสบความสําเร็จลุลวงไปดวยดี และชวยเสริมสรางสันติภาพ เสถียรภาพ และความ มั่นคงในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต เปนประโยชนตอไทยในฐานะเปนประเทศดานหนา ในป 2547 ที่ประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 10 ที่นครเวียงจันทน สปป.ลาว ไดรับรองเอกสาร “แผนปฏิบัติการ ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน” (ASEAN Political- Security Community Plan of Action) ซึ่งมีการ กําหนดมาตรการตาง ๆ เพื่อนําไปสูการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน อนึ่ง ผูนําอาเซียนตระหนักวา การสงเสริมการรวมตัวของอาเซียนใหแข็งแกรงยิ่งขึ้น โดยการเรงจัดตั้งประชาคมอาเซียน จะชวยสงเสริมความเปน ศูนยกลางของอาเซียน และบทบาทขับเคลื่อนการสรางโครงสรางสถาปตยกรรมในภูมิภาค ดังนั้น ที่ประชุมสุดยอด อาเซียน ครั้งที่ 12 เดือนมกราคมที่ประเทศฟลิปปนส จึงไดตัดสินใจที่จะดําเนินการเรงรัดการจัดตั้งประชาคมอาเซียน ภายในป พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) และในที่ประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 13 เดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2550 ที่ประเทศ สิง คโปร ผูนํ าอาเซี ยนได ลงนามในกฎบั ตรอาเซี ยน ซึ่ง แสดงเจตนารมณ ในการเร งสรา งประชาคมอาเซี ยน โดยการ เสริมสรางความรวมมือ และการรวมตัวในภูมิภาค ในการนี้ ผูนําอาเซียนไดมอบหมายใหรัฐมนตรี และเจาหนาที่จัดทําราง แผนงานการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน (ASEAN Political-Security Community Blueprint :
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 43
APSC Blueprint) ซึ่งไดมีการรับรองในที่ประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 14 เดือนมีนาคม พ.ศ. 2552 ที่อําเภอชะอํา-หัว หิน ประเทศไทย APSC Blueprint โดยหลักของพิมพเขียวของประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนนี้ เปนการผสมผสาน ระหวาง ASEAN Security Community Plan of Action และ the Vientiane Action Programme (VAP) รวมถึงงาน ในสวนอื่น ๆ ที่เกี่ยวของ ซึ่งเปนการพัฒนาจากเอกสารแผนปฏิบัติการสําหรับการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความ มั่นคงอาเซียน (APSC Plan of Action) แผนปฏิบัติการเวียงจันทน (Vientiane Action Program : VAP) และขอ ตัดสินใจตาง ๆ จากองคกรเฉพาะดานของอาเซียน APSC Plan of Action เปนเอกสารหลักที่ระบุกิจกรรมที่จําเปนในการ บรรลุวัตถุประสงคของการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ในขณะที่แผนปฏิบัติการเวียงจันทน เปน เอกสารที่วางมาตรการที่จําเปนระหวางป พ.ศ. 2547 – พ.ศ. 2553 เอกสารทั้ง 2 ฉบับ เปนเอกสารอางอิงที่สําคัญในการ สานตอความรวมมือทางการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ดังนั้น APSC Blueprint จึงเปนแผนงาน และกรอบเวลา สําหรับการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ภายในป พ.ศ. 2558 นอกจากนี้ APSC Blueprint ยังมี ความยืดหยุนที่จะสานตอกิจกรรมตาง ๆ ที่จะดําเนินการหลังป พ.ศ. 2558 ดวย เพื่อใหคงไวซึ่งความสําคัญและความ 1 ยั่งยืน APSC Blueprint ไดแบงเรื่องหลัก ๆ ในการสรางประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน คือ เรื่องการ พัฒนาทางการเมือง การพัฒนาบรรทัดฐาน กลไกปองกันความขัดแยง กลไกแกไขความขัดแยง 2 การพัฒนาทางการเมือง ประเด็น APSC Blueprint ใหความสําคัญเรื่องการสงเสริมประชาธิปไตย สิทธิมนุษยชน และการติดตอใน ระดับประชาชนตอประชาชน อยางไรก็ตาม อาเซียนยังมีปญหาเกี่ยวกับการพัฒนาการประชาธิปไตย หลายประเทศยังมี ระบอบการปกครองที่ยังไมเปนประชาธิปไตย นอกจากนี้ ถึงแมกฎบัตรอาเซียนจะระบุวา จะมีการจัดตั้งกลไกดานสิทธิ มนุษยชนขึ้นมา ซึ่งตอมาไดมีการจัดตั้งกลไกดังกลาวขึ้ น ซึ่งมีชื่อเปนภาษาอังกฤษวา ASEAN Intergovernmental Commission on Human Right : AICHR อยางไรก็ตาม อํานาจหนาที่ของ AICHR ก็มีขอจํากัดอยูมาก การพัฒนาบรรทัดฐาน การพัฒนาบรรทัดฐาน เปนเรื่องหนึ่งที่ APSC Blueprint ใหความสําคัญ คือ กฎเกณฑ ขอตกลงตาง ๆ ของ อาเซียน ขณะนี้ ขอตกลงหลัก ๆ ของอาเซียนมีสนธิสัญญาสมานฉันทและความรวมมือในเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia Nuclear 6 Weapon Free Zone Treaty) และความตกลงการ ตอตานการกอการรายของอาเซียน (ASEAN Convention on Counter - Terrorism) ในอนาคตอาเซียนจะมีการพัฒนา ทําสนธิสัญญาและขอตกลงครอบคลุมความรวมมือในดานตาง ๆ มากขึ้น การปองกันความขัดแยง ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน จะสรางกลไกปองกันความขัดแยง ซึ่งกลไกที่สําคัญ คือ CBM (Confidence Building Measures) หรือมาตรการสรางความไววางใจระหวางกัน การจัดประชุมรัฐมนตรีกลาโหม อาเซียน การจดทะเบียนการซื้อขายอาวุธในอาเซียน (ASEAN Arms Register) และการพัฒนาระบบเตือนภัยลวงหนา อยางไรก็ตาม การพัฒนามาตรการเหลานี้ ไมใชเรื่องงาย การประชุมรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียนก็ยังมีความรวมมือที่ยังนอย อยู โดยเพิ่งจะมีการประชุมรัฐมนตรีกลาโหมครั้งแรกเมื่อป พ.ศ. 2549 ดังนั้น หากอาเซียนยังไมมีความรวมมือทางทหาร อยางจริงจัง การพัฒนาไปสูการเปนประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนอยางแทจริงคงจะไมเกิดขึ้น 1 2
กรมอาเซียน. (2553). แผนงานการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน. หนา 3-4. ประภัสสร เทพชาตรี, (2554). “ประชาคมอาเซียน”, กรุงเทพฯ : สำนักพิมพเสมาธรรม, เมษายน 2554. หนา 19-32.
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 44
การแกไขความขัดแยง ใน APSC Blueprint กลาวถึง การพัฒนากลไกแกไขความขัดแยง ซึ่งมีการระบุถึงกลไกตาง ๆ ที่จะแกไขความ ขัดแยงอยางสันติวิธี อยางไรก็ตาม มีกลไกหนึ่งที่สหประชาชาติใชไดผลคือ กองกําลังรักษาสันติภาพ (Peace Keeping Force) ในชวงหลายปที่ผานมา จึงไดมีการถกเถียงกันในประเด็นที่วา อาเซียนควรมีการจัดตั้งกองกําลังรักษาสันติภาพของ อาเซียนหรือไม โดยที่อินโดนีเซียผลักดันเรื่องนี้เปนพิเศษ อุปสรรค การจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนนั้น ไมใชเรื่องงาย ทั้งนี้ เพราะยังมีอุปสรรคหลายเรื่อง อาทิ ปญหาความขัดแยงทางการเมือง กรณีพิพ าทเรื่องพรมแดนระหวางประเทศสมาชิก ประเทศสมาชิกยังมีความ ไววางใจซึ่งกันและกัน และยังคงกําหนดยุทธศาสตรทางทหาร โดยตั้งอยูบนพื้นฐานวา ประเทศเพื่อนบานอาจจะเปนศัตรู หากอาเซียนแกปญหาเหลานี้ไมได การจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนอยางแทจริง ก็คงจะเกิดขึ้นไมได
พั ฒ นาการความร ว มมื อ ด า นการเมื อ งและความมั่ น คง ภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 สถานการณทางการเมืองระหวางประเทศไดเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็ว นอกเหนือ จากการที่มีรัฐเอกราชใหมเกิดขึ้นเปนจํานวนมากแลว การที่ศูนยอํานาจในระบบการเมืองโลกไดแปรเปลี่ยนจากระบบ 2 ขั้วอํานาจ (bipolarity) ที่มีสหรัฐอเมริกา และสหภาพโซเวียตเปนผูกุมอํานาจ และเผชิญหนากันอยูในลักษณะสงคราม เย็น (Cold War) ไดกลายมาเปนระบบหลายขั้วอํานาจ (multi polarity) สภาวะดังกลาวไดสงผลกระทบตอเสถียรภาพ ของภูมิภาคตะวันออกเฉียงใตอยางหลีกเลี่ยงไมได ประเทศตาง ๆ ภายในภูมิภาคไดเริ่มปรับตัวใหเขากับสถานการณที่ เปลี่ยนแปลงไปในลักษณะที่แตกตางกัน บางประเทศไดเขาผูกพันกับประเทศมหาอํา นาจภายนอก เชน การเขารวมใน คณะกรรมการเศรษฐกิจสําหรับภาคพื้นเอเชียและตะวันออกไกล (Economic Committee for Asia and Far East : ECAFE) การเขาเปนสมาชิกของแผนการโคลัมโบ (Columbo Plan) รวมทั้งการเขาเปนภาคีองคการสนธิสัญญาปองกัน รวมกันแหงเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Southeast Asia Treaty Organization : SEATO) ซึ่งกอตั้งขึ้นเมื่อป พ.ศ. 2493 เปนตน สําหรับบางประเทศซึ่งมีความภาคภูมิใจตอเอกราชและอิสรภาพ ที่ตนเพิ่งจะไดรับ ไมวาจะดวยวิธีการรุนแรง หรือสันติ หรือดวยเหตุที่ระบบจักรวรรดิเสื่อมลง ก็ไดหาวิธีการเสริมสรางพลังตอรองทางเศรษฐกิจและการเมืองกับ ประเทศมหาอํานาจภายนอก โดยไดริเริ่มจัดตั้งกลุมประเทศในโลกที่สามขึ้น เมื่อป พ.ศ. 2490 โดยใชชื่อวา “ขบวนการ กลุมประเทศเอเชีย-แอฟริกา” (AFRO-ASIAN Movement) ซึ่งตอมา ไดกลายเปนขบวนการกลุมประเทศไมฝกใฝฝายใด (Non-Aligned Movement : NAM) อันเปนขบวนการที่มีบทบาท และความสําคัญอยางยิ่งในวงการการเมืองระหวาง ประเทศในปจจุบัน ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตนั้น ประเทศตางในภูมิภาค ๆ ก็ไดตื่นตัวเกี่ยวกับเรื่องนี้ไมนอยไปกวาประเทศ ในเขตภูมิภาคอื่น ๆ ทั้งนี้ เนื่องจาก ผูนําในภูมิภาคนี้ตางมีทัศนคติที่สอดคลองกันในเรื่อง การตอตานลัทธิจักรวรรดิในทุก รูปแบบ และมุงเนนการดําเนินนโยบายตางประเทศอยางเปนอิสระ เพื่อใชเปนเกราะกําบังภัยที่คุกคามจากภายนอก อยางไรก็ตาม บรรดาผูนําทั้งหลายตางตระหนักดีวา การดําเนินการเพื่อใหบรรลุเปาหมายดังกลาวนั้น ไมอาจกระทําไดโดย ลําพัง ในขณะที่การกลับไปพึ่งพิงมหาอํ า นาจก็ยังเป นสิ่งที่นาหวาดระแวง ดว ยสาเหตุดัง กลาว ทําใหป ระเทศตาง ๆ พยายามแสวงหาลูทางที่จะกระชับความรวมมือกันเฉพาะภายในภูมิภาค เพื่อใหบังเกิดผลในการพัฒนาตนเองในแตละ 3 ประเทศ ประกอบกับแนวความคิดเกี่ยวกับ “ภูมิภาคนิยม” ในยุคนั้นก็กําลังมีอิทธิพล และเติบโตขึ้นโดยลําดับ ภายหลัง 3
พิษณุ สุวรรณะชฎ. (2540). สามทศวรรษอาเซียน. กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร. หนา 29.
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 45
จากที่ 5 ประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต คือ อินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟลิปปนส สิงคโปร และไทย สามารถฟนฝา อุปสรรคตาง ๆ จนบรรลุผลในการกอตั้งสมาคมประชาชาติแหงเอเชียตะวันออกเฉียงใต หรืออาเซียน (Association of Southeast Asian Nations : ASEAN) ขึ้นไดในที่สุด เมื่อป พ.ศ. 2510 แลวนั้น ความเคลื่อนไหวและบทบาทของอาเซียน ทั้งในดานการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมก็เพิ่มพูนขึ้นโดยลําดับ ซึ่งพัฒนาการของอาเซียนแตละขั้นตอนเปนเครื่องบงชี้ให เห็นวา อาเซียนเปนองคการระหวางประเทศอีกองคการหนึ่ง ซึ่งมีกิจกรรมดานการเมืองอยางตอเนื่อง และไดรั บการ ยอมรับจากนานาประเทศมากขึ้น พรอมกันนั้นความสัมพันธของประเทศตาง ๆ ภายในอาเซียนก็ไดรับการกระชับขึ้นจน แนนแฟน ทั้งนี้ เพื่อใหความพยายามรวมกันที่จะใหความรวมมือสวนภูมิภาคบรรลุผลตามเจตนารมณที่กํา หนดไวอยาง จริงจัง อยางไรก็ตาม ถึงแมวา ในเอกสารทางราชการของอาเซียนจะระบุวา อาเซียนเปนองคการความรวมมือระดับ ภูมิภาค ซึ่งมีวัตถุประสงคเพื่อความรวมมือชวยเหลือซึ่งกันและกัน ในดานเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม แตสิ่งที่ไดรับ การเนนหนักเปนพิเศษไมวาจะเปนเนื้อหาในปฏิญญากรุงเทพฯ หรือทาทีที่แสดงออก โดยผูนําอาเซียนในยุคนั้นกลับ กลายเปนถอยความที่เกี่ยวกับสันติภาพ (peace) เสรีภาพ (freedom) เสถียรภาพ (stability) และความมั่นคง (security) ของภูมิภาค โดยเนนเฉพาะภัยคุกคามที่มีผลกระทบตอความมั่นคง ซึ่งเกิดจากการแทรกแซงจากภายนอกทุกรูปแบบ รวมทั้งระบุถึงปญหาที่เกี่ยวกับฐานทัพตางประเทศ ซึ่งยังตั้งอยูในประเทศสมาชิกบางประเทศ อันเปนการชี้ใหเห็นวา มูลเหตุจูงใจทางดานการเมืองตลอดจนปญหาที่เกี่ยวกับเสถียรภาพ และความมั่นคงเปนตัวแปรหลักที่มีอิทธิพลผลักดันให ประเทศภาคีทั้ง 5 ประเทศตกลงใจรวมกันที่จะกอตั้งอาเซียนขึ้น การกําเนิดของอาเซียน มีนัยในบทบาทดานความมั่นคงแฝงอยูในตัวเอง แมจะมีความพยายามทําใหองคกรนี้ มี ภารกิจหลักทางดานความมั่นคงคูขนานกันไป ดังจะพบวา ความสําเร็จประการสําคัญของอาเซียนในยุคแรกเกิดขึ้นที่ 4 กัวลาลัมเปอร ในป พ.ศ. 2514 (ค.ศ. 1971) คือ “การประกาศ เขตสันติภาพ เสรีภาพ และเปนกลาง ” หรือที่เรียกกัน โดยทั่วไปวา “ZOPFEN” (Zone of Peace, Free-dome and Neutrality Declaration) ซึ่งถือเปนหลักการสําคัญใน การกําหนดนโยบายตางประเทศรวมกันของสมาชิกอาเซียน การประกาศหลักการนี้ เปนการแสดงเจตนารมณอยา งแนว แนของประเทศสมาชิกในการเตรียมตัวรับมือกับการเปลี่ ยนแปลงทางการเมืองภายใน และภายนอกภูมิภาค กลาวคือ ภายในภูมิภาค ประเทศมหาอํานาจอยางสหรัฐอเมริกากําหนดจะถอนตัวออกไปจากภูมิภาคนี้ และปลอยใหในภูมิภาคนี้ จัดการกับปญหาความมั่นคงของตนเอง ในขณะที่สาธารณรัฐประชาชนจีน และสหภาพโซเวียตใหการสนับสนุนกัมพูชา และเวียดนามมากขึ้น ญี่ปุนไดเพิ่มบทบาททางเศรษฐกิจภายในภูมิภาคมากขึ้นเชนกัน สวนภายนอกภูมิภาคนั้น สภาพ การเมืองระหวางประเทศกําลังเปลี่ยนจากระบบสองขั้วอํานาจไปสูระบบหลายขั้วอํานาจ ความสําเร็จตอมาของอาเซียนเกิดขึ้นที่บาหลี ในป พ.ศ. 2519 (ค.ศ. 1976) ไดแก “สนธิสัญญามิตรภาพและ ความรวมมือ” (The Treaty of Amity and Cooperation : TAC) แตก็ตองยอมรับในความเปนจริงวา การประชุม อาเซียนในอดีตแตละครั้ง มีความพยายามอยูพอสมควรที่จะหลีกเลี่ยงประเด็นความมั่นคงระหวางประเทศ เพราะไม ตองการใหองคกรเขาไปมีบทบาทโดยตรงในเรื่องเชนนี้มากนัก เนื่องจาก ระบบความมั่นคงของสหรัฐอเมริกา ซึ่งไดแก ซีโต (SEATO) หรือองคกรสนธิสัญญาปองกันเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Southeast Asian Treaty Organization) ยังคงมี บทบาทอยูมาก คูขนานไปกับระบบความมั่นคงของเครือจัก รภพอังกฤษ ไดแก ความตกลงดานการปองกันประเทศ ระหวางสมาชิก 5 ประเทศ (Five-Power Defense Arrangement) สถานการณเชนนี้ อาจจะเปนขอดี เพราะปญหา ความมั่นคงในภูมิภาคถูกค้ําประกันโดยตรงจากรัฐมหาอํานาจใหญในขณะนั้น คือ ทั้งสหรัฐอเมริกา และอังกฤษ และใน 4
สุรชาติ บํารุงสุข. “จับมือ ไมจับปน : ทหารกับประชาคมอาเซียน”. มติชนสุดสัปดาห. 32. (1647). วันที่ 9-15 มีนาคม 2555. หนา 36.
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 46
ขณะเดียวกัน ก็ลดคาใชจายทางทหารภายในของประเทศและภูมิภาคพรอม ๆ กับเปดโอกาสใหประเทศเหลานี้ จัดการกับ ปญหาความมั่นคงภายในของตนไดมากขึ้น โดยปญหาในระดับภูมิภาคนั้น ถือเปนภาระของรัฐมหาอํานาจที่จะจัดการแทน แตเมื่อสถานการณสงครามเวียดนามสอใหเห็นถึงความเปลี่ยนแปลง โดยเฉพาะการถอนตัวของสหรัฐอเมริกาออกจาก เวียดนามใต ซึ่งไดดําเนินการภายใตการเจรจาสันติภาพที่กรุงปารีส ในป พ.ศ. 2514 (ค.ศ. 1971) อันเปนผลโดยตรงจาก การประกาศหลักการนิกสัน (The Nixon Doctrine) ในป พ.ศ. 2511 (ค.ศ. 1968) และสัญญาณสําคัญของการ เปลี่ยนแปลงก็คือ การยุติสงครามกลางเมืองในเวียดนาม ในป พ.ศ. 2518 (ค.ศ. 1975) ที่นําสูการถอนตัวทางทหารอยาง สมบูรณของสหรัฐอเมริกาออกจากเวียดนามใต กัมพูชา และสปป.ลาว ซึ่งก็คือ การลดพันธกรณีดานความมั่นคงของ สหรัฐอเมริกาตอพันธมิตรของตนในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตลงอยางเปนรู ปธรรม รวมถึงการประกาศปดฐานทัพ ของสหรัฐอเมริกาในประเทศไทยชวงระยะเวลาดังกลาว สถานการณความมั่นคงยุคหลังสงครามเวียดนาม หรือสถานการณหลังป 2518 [ค.ศ. 1975] สะทอนใหเห็นถึง ความเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดลอมทางยุทธศาสตรของภูมิภาคนี้โดยตรง ผลจากสภาพเชนนี้ ทําให สหรัฐอเมริกา ตัดสินใจยุติบทบาทขององคกรความมั่นคงของตนในภูมิภาคดวย ซึ่งก็คือ การสิ้นสุดบทบาทอยางเปนทางการของซีโต ใน ป 2518 (ค.ศ. 1975) อยางไรก็ตาม สถานการณในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตไดคลี่คลายลง กลาวคือ สหรัฐอเมริกาไดถอนทหาร ออกจากฐานทัพซูบิค และคลารคในฟลิปปนส ขณะที่สหภาพโซเวียตก็ยุติการใชฐานทัพที่อาวคัมรานหในเวียดนาม และ ยุตินโยบายอิทธิพลทางทหารในเอเชียแปซิฟก และยุติการสนับสนุน เวียดนาม สปป.ลาว และกัมพูชา สถานการณเชนนี้ ถูกมองวา กอใหเกิดชองวางแหงอํานาจในเอเชียตะวันออกเฉียงใตที่สาธารณรัฐประชาชนจีน ญี่ปุน และอินเดียพยายาม เขามาแทนที่ ดังนั้น ประเทศตาง ๆ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใตซึ่งเปนสมาชิกอาเซียน จึงไดเพิ่มขีดความสามารถในการ ปองกันประเทศตนเองมากขึ้น โดยตางสะสมอาวุธ และปรับปรุงกองทัพของตนเอง โดยเนนการจัดหาเรือที่ทันสมัย เครื่องบินลาดตระเวนและเครื่องบินขับไล และโจมตีที่มีสมรรถภาพในการปฏิบัติการปองกันชายฝงทะเล และทะเลอาณา เขตของตน การเพิ่มขีดอํานาจทางการทหารของประเทศ ซึ่งอาจพิจารณาไดวา เปนมาตรการที่จะนําไปสูการพึ่งพาตนเอง ในการรักษาความมั่นคงในภูมิภาคนี้ และลดการพึ่งพิง หรือการคุมครองจากประเทศมหาอํานาจภายนอกภูมิภาค อัน ไดแก สหรัฐอเมริกา ออสเตรเลีย และอังกฤษ แมวา กลุมประเทศ ASEAN ยังมีประเทศสมาชิกหลายประเทศที่คัดคานแนวความคิดการจัดตั้งกองกําลังปองกัน รวมกันในลักษณะพันธมิตรทางการทหาร แตในอนาคตอาจมีความจําเปนในการพิจารณาหามาตรการทางทหารรวมกันใน การดูแลความสงบในภูมิภาคนี้ โดยเฉพาะความปลอดภัยจากโจรสลัดตามเสนทางเดินเรือในชองแคบมะละกา การให ความชวยเหลือแกเรือเดินทะเลที่ประสบอุบัติเหตุ และการรวมมือกันพิทักษรักษาสภาพแวดลอมในทะเล เปนตน อยางไรก็ตาม บทบาทอาเซียนในดานการเมือง อาจจะกลาวไดวา ในชวงกอนป ค.ศ. 1976 (พ.ศ. 2519) ไมมี อะไรเดนชัดนัก เนื่องจาก กอนหนานี้ ประเทศสมาชิกยังมีความขัดแยงระหวางกันอยู ทําใหอาเซียนไมสามารถแสดง บทบาททางการเมืองไดมากนัก แตหลังจากป ค.ศ. 1976 (พ.ศ. 2519) แลว สถานการณทางการเมืองในอินโดจีนได เปลี่ยนแปลงไป เนื่องจาก คอมมิวนิสตเขามามีอํานาจในอินโดจีน ขณะที่สหรัฐอเมริกาก็ถอนตัวออกจากอินโดจีน ประเทศ สมาชิกอาเซียนจึงจัดใหมีการประชุมสุดยอดที่บาหลี ประเทศอินโดนีเซีย ในเดือนกุมภาพันธ ค.ศ. 1976 (พ.ศ. 2519) และไดลงนามในสนธิสัญญามิตรภาพและความรวมมือ และปฏิญญาวาดวยความสมานฉันทของอาเซียน จึงทําใหประเทศ สมาชิกรวมมือกันมากขึ้น และระงับความขัดแยงระหวางประเทศได อาเซียนตองเผชิญกับความทาทายใหมในความขัดแยงระหวางเวียดนาม-กัมพูชา นําไปสูการตัดสินใจของรัฐบาล เวียดนามที่จะเปลี่ยนแปลงการปกครองในเดือนมกราคม พ.ศ. 2522 (ค.ศ. 1979) และสงครามสิ้นสุดดวยการยึดครอง
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 47
กัมพูชา อันสงผลใหการตอสูทางการเมือง และความมั่นคงในเอเชียตะวันออกเฉียงใตไดดําเนินไปอยางรุนแรง เปนสภาพที่ ภูมิภาคถูกแบงออกเปน 2 สวน ไดแก กลุมรัฐที่ปกครองในระบอบเสรีนิยม และกลุมรั ฐที่ปกครองในระบบสังคมนิยม สภาพดังกลาวสิ้นสุดดวยการถอนตัวของทหารเวียดนามออกจากกัมพูชา ซึ่งสอดรับกับสถานการณในเวทีโลก ในชวงป พ.ศ. 2532-2533 (ค.ศ. 1989-1990) ที่บงบอกถึงการถดถอยของโลกสังคมนิยม หรือในบริบทความมั่นคง กลาวคือ การ สิ้นสุดของภัยคุกคามจากลัทธิสังคมนิยม และสัญญาณที่สําคัญก็คือ การสมัครเขาเปนสมาชิกอาเซียนของเวียดนาม ในการจัดตั้งกลไกเฉพาะเกี่ยวกับการพิจารณาปญหาความมั่นคงในภูมิภาคนี้ อาเซียนไดเริ่มหารือกันอยางจริงจัง ในการประชุมสุดยอดอาเซียนครั้งที่ 4 ที่ประเทศสิงคโปร เมื่อป พ.ศ. 2535 โดยที่ประชุมไดเสนอใหพัฒนากลไกของ อาเซียนที่มีอยูแลว โดยเฉพาะการประชุมระหวางอาเซียนกับคูเจรจา ภายหลังการประชุมระดับรัฐมนตรี (ASEAN PostMinisterial Conference : PMC) ซึ่งเปนพื้นฐานสําหรับจัดตั้งเวทีการหารือในประเด็นดานการเมือง และความมั่นคง ตาง ๆ เพื่อเสริมสรางสันติภาพ และเสถียรภาพของภูมิภาคตามเจตนารมณของสหประชาชาติ (United Nations : UN) โดยมีวัตถุประสงคเบื้องตนในการเสริมสรางลักษณะนิสัย และแบบแผนทางพฤติกรรมแกประเทศที่เกี่ยวของใหเรียนรู เกี่ยวกับการหารือรวมกันอยางเปดเผย และตรงไปตรงมา เพื่อหลีกเลี่ยงความเสี่ยงภัยตาง ๆ ที่อาจเกิดขึ้นจากผลของ ความหวาดระแวงซึ่งกันและกัน อีกทั้งเพื่อสรางสรรคสภาวะแวดลอมที่เกื้อกูลตอเสถียรภาพทางการเมือง และความมั่นคง ของภูมิภาค การเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดลอมใหมเชนนี้ ทําใหเกิดการยอมรับวา มีความจําเปนที่จะตองใหความสนใจกับ ประเด็นดานความมั่นคง แตก็ดูเหมือนอาเซียนยังไมตองการใหตนเองเขามาเกี่ยวของโดยตรง ทําใหเกิดการจัดตั้ง “เวที ความมั่นคงภูมิภาค” หรือที่รูจักกันในชื่อของ “การประชุมอาเซียนวาดวยความรวมมือดานการเมืองและความมั่นคงใน ภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟก” (ARF : ASEAN Regional Forum) ในป พ.ศ. 2537 ระหวางการประชุมประจําปของรัฐมนตรี ตางประเทศอาเซียน ขึ้นเปนครั้งแรกที่กรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2537 โดยไดรับความรวมมือจาก 17 ประเทศในเอเชีย-แปซิฟก ไดแก บรูไน อินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟลิปปนส สิงคโปร ไทย เวียดนาม สปป.ลาว ปาปวนิวกินี จีน รัสเซีย ออสเตรเลีย นิวซีแลนด สหรัฐอเมริกา แคนาดา ญี่ปุน เกาหลีใต และอีก 1 กลุมประเทศ คือ สหภาพยุโรป ซึ่ง ในการประชุมครั้งแรกนี้ อาเซียนประสบความสํา เร็จในการผลักดันใหที่ประชุมรับรองหลักการตาง ๆ ตามที่ระบุใน สนธิสัญญามิตรภาพและความรวมมือในเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia : TAC) ใหเปนแบบแผนการปฏิบัติและกลไกทางการทูตเพื่อสนับสนุนการทูตเชิงปองกัน และความรวมมือดาน การเมื อง และความมั่น คง รวมทั้ ง เสริ มสรา งความมั่ นใจระหว างสมาชิก ARF ดั ง จะเห็ น ได วา องคก รนี้เ กิด ขึ้ นนอก โครงสรางอยางเปนทางการของอาเซียน ในสภาพเชนนี้ อาเซียนเขาไปมีบทบาทอยางมากกับกระบวนการสันติภาพใน กัมพูชา การผลักดันใหเกิดเขตปลอดอาวุธนิวเคลียรในเอเชียตะวันออกเฉียงใต อันเนื่องมาจากผลการเจรจาอยางยาวนาน ภายหลังการประชุมครั้งแรก ARF ไดพัฒนาไปอยางตอเนื่อง โดยไดเกิดการประชุมระดับตางๆ ภายใตกรอบของ ARF อยางสม่ําเสมอ นอกจากนั้น ประเทศตาง ๆ ทั้งในและนอกเขตเอเชีย-แปซิฟก (อินเดีย มองโกเลีย เกาหลีเหนือ เมียนมาร สหราชอาณาจักร ฝรั่งเศส) ไดแสดงความสนใจ และยื่นความจํานงที่จะขอเขาเปนสมาชิก ARF ดวย สวนใน ดานเนื้อหาไดมีการขยายขอบเขตความรวมมือในดานการเมืองและความมั่นคงออกไปอยางกวางขวาง เชน มีการหารือกัน ในหัวขอเกี่ยวกับปฏิบัติการรักษาสันติภาพ ความรวมมือในการคนหาและกูภัย เปนตน นอกจากนี้ อาเซียนยังมีความ พยายามเสมอมาที่จะสรางเอเชียตะวันออกเฉียงใตใหเปนเขตปลอดอาวุธนิวเคลียร แตความพยายามดังกลาวของอาเซียน ประสบอุปสรรคมากมายในชวงสงครามเย็น เนื่องจาก ตองเผชิญกับอิทธิพล และการคัดคานของประเทศมหาอํานาจที่ ครอบครองอาวุธนิวเคลียร ซึ่งยังแขงขันชวงชิงความเปนใหญอยูในภูมิภาคในขณะนั้น ภายหลังการสิ้นสุดลงของสงคราม เย็น สภาวการณระหวางประเทศเปนไปในลักษณะเอื้ออํานวยตอเจตนารมณของอาเซียนยิ่งขึ้น โดยเฉพาะกระแสการเมือง
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 48
ระหวางประเทศที่คัดคานการทดลอง ผลิต พัฒนา และการครอบครองอาวุธนิวเคลียร สําหรับประเทศในเอเชียตะวันออก เฉียงใตทุกประเทศตางตระหนักถึงความจําเปนที่จะตองสรางภูมิภาคใหเปนเขตปลอดอาวุธนิวเคลียรอยางจริงจัง ดังนั้น ในการประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 5 ที่กรุงเทพฯ เมื่อป พ.ศ. 2538 ผูนําอาเซียนทั้ง 7 ประเทศ รวมทั้งนายกรัฐมนตรี ของลาว กัมพูชา และเมียนมารไดรวมลงนามในสนธิสัญญาวาดวยเขตปลอดอาวุธนิวเคลียรในเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Treaty on Southeast Asia Nuclear Weapon-Free Zone : SEANWFZ) ซึ่งมีสาระสําคัญ คือ การจัดตั้งเขตปลอด อาวุธ นิวเคลียรใ นเอเชียตะวันออกเฉี ยงใต ซึ่ง ประกอบด วย ดิ นแดนเขตเศรษฐกิจจํ าเพาะ และไหลทวีป ของทั้ ง 10 ประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต โดยภาคีสมาชิกมีพันธกรณีที่จะไมพัฒนา ผลิต หรือครอบครองอาวุธนิวเคลียร และจะ ไมอนุญาตใหรัฐอื่นเขามาพัฒนา ผลิต หรือเก็บอาวุธนิวเคลียรไวในดินแดนของตน ยกเวนแตเปนการดําเนินการเกี่ยวกับ การใชพลังงานปรมาณูเพื่อสันติที่มีวัตถุประสงคในการพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคมของประเทศสมาชิก นอกจากนั้น ยังตก ลงจัดตั้งคณะกรรมาธิการขึ้น ประกอบดวย รัฐมนตรีวาการกระทรวงการตางประเทศของสมาชิก เพื่อดูแลการปฏิบัติ ตาง ๆ ใหเปนไปตามสนธิสัญญา SEANWFZ รวมทั้งกํากับดูแลการแกไขกรณีพิพาทตาง ๆ ระหวางสมาชิกดวย การลงนามในสนธิสัญญา SEANWFZ ถือไดวา เปนการประกาศเจตนารมณทางการเมืองครั้งประวัติศาสตรของ ประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใตทั้ง 10 ประเทศ ซึ่งสอดคลองกับความตองการของประชาคมระหวางประเทศที่ตอตาน การแพรขยายอาวุธนิวเคลียร อยางไรก็ดี วัตถุประสงคของอาเซียนจะบรรลุผลอยางสมบูรณไดก็ตอเมื่อไดรับความรวมมือ จากประเทศผูครอบครองอาวุธนิวเคลียร (สหรัฐอเมริกา อังกฤษ ฝรั่งเศส รัสเซีย และจีน) ซึ่งอาเซียนไดรณรงค ในเรื่องนี้ ตอไปอยางแข็งขัน และในที่สุด อาเซียนประสบผลสําเร็จในการกอใหเกิด “ขอกําหนดในการปฏิบัติตอจีนในทะเลจีนใต” (Code of Conduct in the South China Sea with China) ในป พ.ศ. 2545 (ค.ศ. 2002) และประโยชนสําคัญยิ่งที่ อาเซียนไดรับจากความรวมมือดานการเมืองในระยะเวลาที่ผานมา คือ การที่อาเซียนสามารถสรางธรรมเนียมปฏิบัติของ ตนเองเกี่ยวกับการแกไขขอพิพาทระหวางกันบนพื้นฐานของการอยูรวมกันโดยสันติ กลาวคือ สมาชิกตางรูจักยับยั้งชั่งใจที่ จะหลีกเลี่ยงการกระทําใด ๆ ที่เปนการแทรกแซงกิจการภายในของเพื่อนสมาชิก แตเมื่อเกิดขอพิพาทระหวางกันขึ้น สมาชิกก็หลีกเลี่ยงการเผชิญหนาแตหันมาแกไขปญหาระหวางกันดวยการปรึกษาหารือโดยสันติวิธี การเคารพในเอกราช อธิปไตย และบูรณภาพแหงดินแดนซึ่งกันและกันระหวางสมาชิกอยางเครงครัด นอกจากนี้ ประเทศสมาชิกอาเซียนยังไดประโยชนจากความรวมมือดานการเมืองในลักษณะอื่น ๆ ดวย อาทิ การที่สมาชิกแตละประเทศพนจากการอยูโดดเดี่ยวตามลําพัง และอาเซียนยังไดกลายเปนเวทีสําหรับประเทศสมาชิกใน การแลกเปลี่ยนทัศนะ และประสบการณระหวางกันอยางตรงไปตรงมา ซึ่งยังผลใหเกิดการกลั่นกรองนโยบายของแตละ ประเทศอยางรัดกุม ในขณะที่ลดความแตกตางกันในเรื่องผลประโยชนลง และความใกลชิดกันระหวางสมาชิกในอาเซียน ทําใหสมาชิกแตละประเทศสามารถแสดงทาทีตอประเด็นทางการเมืองตาง ๆ ไดอยางเปดเผย กอนที่จะสรุปเปนทาที รวมกันของอาเซียน ซึ่งมีผลเพิ่มน้ําหนัก และอํานาจการตอรองใหแกทาทีทรี่ วมกันดังกลาวดวย ดังนั้น จึงอาจกลาวไดวา ความรวมมือในดานการเมืองและความมั่นคงของอาเซียน กอนการกอตั้งประชาคม การเมืองและความมั่นคงอาเซียน (ASEAN Political-Security Community : APSC) นั้น เมื่อพิจารณาไปถึงภูมิหลังของ อาเซียนในชวงกอนการกอตั้งองคการ ทั้งเรื่องนโยบายตางประเทศ และผลประโยชนของประเทศผูกอตั้งทั้ง 5 ประเทศ ตลอดจนองคการระดับ ภูมิภาคที่ไดรับ การจัด ตั้งขึ้นในยุคกอนหนานั้น ไดแก องคก าร SEATO และสมาคมเอเชี ย ตะวันออกเฉียงใต (Association of Southeast Asia : ASA) การจัดตั้งองคการเหลานี้ ชี้ใหเห็นวา การจัดตั้งอาเซียนเปน ผลมาจากความหวังรวมกันของสมาชิกผูกอตั้งที่จะอาศัยองคการที่จัดตั้งขึ้นเปนเครื่องค้ํา ประกันความมั่นคงของแตละ ประเทศ ภายใตสภาวการณทภี่ ูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตในขณะนั้น ที่กําลังเปนเวทีของความขัดแยงดานอุดมการณ อยางรุนแรงระหวางมหาอํานาจ ซึ่งประเทศผูกอตั้งอาเซียนเห็นวา หนทางที่จะรักษาไว ซึ่งความมั่นคงของแตละประเทศ
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 49
คือ การสรางภูมิภาคใหมีเสถียรภาพ และพึ่งพาตนเองแทนการพึ่งพามหาอํานาจ ดังเชนที่เคยเปนมา ดังนั้น อาเซียนจึงได อาศัยความลมเหลวขององคการที่จัดตั้งขึ้นกอนหนา เปนอุทาหรณในการกําหนดแนวทางความรวมมือเพื่อปองกัน ความ ลมเหลว ตัวอยางเชน การจํากัดสมาชิกไวเฉพาะประเทศภายในภูมิภาคเทานั้น หรือการจัดโครงสรางองคการใหเปนไป อยางหลวม ๆ และยืดหยุน เปนตน ซึ่งแนวทางดังกลาวไดชวยเกื้อกูล และเปดโอกาสใหอาเซียนถือกําเนิดขึ้น และสามารถ พัฒนาไปอยางตอเนื่อง สวนเรื่องความรวมมือในดานการเมืองและความมั่นคงนั้น โดยเหตุที่อาเซียนกอตั้งขึ้นดวยมูลเหตุทางการเมือง เปนสําคัญ แมวา ถอยคําที่ระบุในปฏิญญากรุงเทพฯ พ.ศ. 2510 อันเปนเอกสารพื้นฐานในการกอตั้งจะระบุถึงเรื่อง ผลประโยชน และความรวมมือทางเศรษฐกิจ ดังนั้น ในชวงทศวรรษแรกอาเซียนจึงทุมเทเวลา และกําลังงานใหแกการ ระงับขอพิพาทระหวางประเทศสมาชิก ทั้งนี้ เพื่อใหบรรลุถึงความไวเนื้อเชื่อใจกัน ความพยายามในการระงับขอพิพาทที่มี อยูในขณะนั้นไดพัฒนามาจนกลายมาเปนธรรมเนียมปฏิบัติของอาเซียนในการแกไขขอพิพาทโดยสันติวิธี แปรสภาพจาก การเผชิญหนาเพื่อเอาชนะซึ่งกันและกัน มาเปนการปรึกษาหารือ เพื่อคลี่คลายปญหาเพื่อผลประโยชนรวมกัน นอกจากนี้ บทบาทของอาเซียนตอปญหาระหวางประเทศอื่น ๆ สะทอนใหเห็นถึง บทบาทสําคัญของอาเซียนตอการค้ํา ประกัน I สันติภาพ และเสถียรภาพของภูมิภาค อาทิ ปญหากั มพูชาในชวงป พ.ศ. 2522 – พ.ศ. 2534 การใหภูมิภาคเอเชีย ตะวันออกเฉียงใตเปนเขตสันติภาพ เสรีภาพ และความเปนกลาง ในการจัดการประชุม ARF และการประกาศใหเอเชีย 5 ตะวันออกเฉียงใตเปนเขตปลอดอาวุธนิวเคลียร เปนตน
แนวคิ ด เรื่ อ งประชาคมการเมื อ งและความมั่ น คงอาเซี ย น 6 ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนมีพัฒนาการจากความรวมมืออันใกลชิด และความเปนอันหนึ่งอัน เดียวกันมานานกวา 40 ป โดยผูนําอาเซียนในที่ประชุมสุดยอดอยางไมเปนทางการที่กรุงกัวลาลัมเปอร ประเทศมาเลเซีย เมื่อป พ.ศ. 2540 ไดรวมประกาศ “วิสัยทัศนอาเซียน ค.ศ.2020/พ.ศ.2563” (ASEAN Vision 2020) ซึ่งเห็นพองใหกลุม ประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต มองไปสูโลกภายนอกอยูรวมกันอยางสันติ มีเสถียรภาพ และมีความมั่งคง ผูกพัน กันด วยความเปนหุ นสวนในการพัฒนาอั นเป นพลวั ต และเป นประชาคมแห งสัง คมที่เ อื้ออาทร ดังนั้ น เพื่อให วิสัยทัศนอาเซียน พ.ศ. 2563 มีผลอยางเปนรูปธรรม ผูนําอาเซียนไดรับรองปฏิญญาวาดวยความรวมมือในอาเซียน ฉบับที่ 2 (The Declaration of ASEAN Concord II : Bali Concord II) เมื่อป พ.ศ. 2546 เพื่อจัดตั้งประชาคมอาเซียนภายใน ป พ.ศ. 2563 โดยประชาคมอาเซียนที่จัดตั้งขึ้นประกอบดวย 3 เสาหลัก คือ ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน และประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน ผูนําอาเซียนตระหนักวา การสงเสริมการรวมตัวของอาเซียนใหแข็งแกรงยิ่งขึ้น โดยการเรงจัดตั้งประชาคม อาเซียนจะชวยสงเสริมความเปนศูนยกลางของอาเซียน และบทบาทขับเคลื่อนการสรางโครงสรางสถาปตยกรรมใน ภูมิภาค ดังนั้น ที่ประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 12 เมื่อเดือนมกราคม พ.ศ. 2550 ที่เมืองเซบู ประเทศฟลิปปนส ผูนํา อาเซียนจึงตัดสินใจที่จะเรงรัดการจัดตั้งประชาคมอาเซียนใหเปนผลสํา เร็จ ในป พ.ศ. 2558 ตอมา ในที่ประชุมสุดยอด อาเซียน ครั้งที่ 13 เมื่อเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2550 ที่ประเทศสิงคโปร ผูนําอาเซียนไดรวมลงนามในกฎบัตรอาเซียน ซึ่ง แสดงเจตนารมณในการเรงสรางประชาคมอาเซียน โดยการเสริมสรางความรวมมือ และการรวมตัวในภูมิภาค ในการนี้ ผูนําไดมอบหมายใหรัฐมนตรี และเจาหนาที่จัดทํา รางแผนงานการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน 5
พิษณุ สุวรรณะชฎ, 2540 : 114-115 ยงยุทธ มัยลาภ, รอยเอก. การเตรียมความพรอมดานความมั่นคงของไทยตอการเปนประชาคมอาเซียน. เอกสารการวิจัยสวนบุคคล, วิทยาลัย ปองกันราชอาณาจักร, 2553. หนา 8. 6
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 50
(ASEAN Political-Security Community Blueprint : APSC Blueprint) ซึ่งไดมีการรับรองในที่ประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 14 เมื่อเดือนมีนาคม พ.ศ. 2552 ที่อําเภอชะอํา-หัวหิน ประเทศไทย APSC Blueprint ยึดหลักการในกฎบัตรอาเซียน ซึ่งพัฒนาจากเอกสารแผนปฏิบัติการสํา หรับการจัดตั้ง ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน (APSC Plan of Action) แผนปฏิบัติการเวียงจันทน (Vientiane Action Program : VAP) และขอตัดสินใจตาง ๆ จากองคกรเฉพาะดานของอาเซียน APSC Plan of Action เปนเอกสารหลักที่ ระบุกิจกรรมที่จําเปนในการบรรลุวัตถุประสงคของการจั ดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ในขณะที่ แผนปฏิบัติการเวียงจันทน เปนเอกสารที่วางมาตรการที่จําเปนระหวางป พ.ศ. 32547 – พ.ศ. 2553 เอกสารทั้ง 2 ฉบับ เปนเอกสารอางอิงที่สําคัญในการสานตอความรวมมือทางการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ดังนั้น APSC Blueprint จึง เปนแผนงาน และกรอบเวลาสําหรับการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ภายในป พ.ศ. 2558 นอกจากนี้ APSC Blueprint ยังมีความยืดหยุนที่จะสานตอกิจกรรมตาง ๆ ที่จะดําเนินการหลังป พ.ศ. 2558 ดวย เพื่อใหคงไวซึ่ง 7 ความสําคัญ และความยั่งยืน คุณลักษณะและองคประกอบของแผนการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน เปนความมุงหวังวา ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน จะทําใหความรวมมือดานการเมืองและความมั่นคงของอาเซียนที่มีการพัฒนา มากยิ่งขึ้น โดยเปนหลักประกันตอประชาชน และประเทศสมาชิกอาเซียนใหอยูอยางสันติระหวางกันและกับโลกภายนอก ในบรรยากาศของความเปนประชาธิปไตย ความยุติธรรม และการมีความปรองดองตอกัน จากหลักการขางตน ประชาคม การเมืองและความมั่นคงอาเซียน ประกอบดวย 3 คุณลักษณะ ไดแก 1. ประชาคมที่มีกติกา และมีการพัฒนาคานิยม และบรรทัดฐานรวมกัน (A rules-based community of shared values and norms) 2. ประชาคมที่ทําใหภูมิภาคมีความเปนเอกภาพ มีความสงบสุข มีความแข็งแกรง พรอมทั้งมีความรับผิดชอบ รวมกัน เพื่อแกไขปญหาความมั่นคงที่ครอบคลุมในทุกมิติ (A cohesive, peaceful, and resilient region with shared responsibility for comprehensive security) 3. ประชาคมที่ทําใหเปนภูมิภาคที่มีพลวัตร และมองไปยังโลกภายนอกที่มีการรวมตัว และลักษณะพึ่งพาซึ่งกัน และกันมากยิ่งขึ้น (A dynamic and outward-looking region in an increasingly integrated and interdependent world) คุณลักษณะเหลานี้ มีความเกี่ยวโยงกันและสงเสริมซึ่งกันและกัน และดําเนินการอยางสมดุล และสม่ําเสมอ ทั้งนี้ เพื่อใหเกิดประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน APSC Blueprint จึงเปนเอกสารที่มุงการปฏิบัติ เพื่อใหบรรลุผล 8 และตระหนักถึงศักยภาพ และความสามารถของประเทศสมาชิกอาเซียน
1. ประชาคมที่มีกติกาและมีการพัฒนาคานิยมและบรรทัดฐานรวมกัน (A rules-based community of shared values and norms) ความรวมมือดานการพัฒนาทางการเมืองของอาเซียน มีเปาหมายที่จะสรางความแข็งแกรงแกประชาธิปไตย สงเสริมธรรมาภิบาล และหลักนิติธรรม สงเสริม และคุมครองสิทธิมนุษยชน และเสรีภาพขั้นพื้นฐาน โดยระลึกถึงสิทธิ
7 8
กรมอาเซียน. (2553). แผนงานการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน. หนา 3-4 กรมอาเซียน. (2553). แผนงานการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน. หนา 4-6.
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 51
และความรับ ผิดชอบของประเทศสมาชิกอาเซียน เพื่อนําไปสูการสรางประชาคมที่มีกฎเกณฑ และบรรทัดฐาน และ คานิยมรวมกัน อาเซียนมีเปาหมายที่จะบรรลุมาตรฐานของการยึดมั่นรวมกันตอบรรทัด ฐานแหงการปฏิบัติที่ดีระหวาง ประเทศสมาชิกอาเซียน สรางความเปนหนึ่งเดียวของอาเซียน ความใกลชิด และการอยูรวมกันอยางเปนสุข และเอื้อตอ การสร า งประชาคมที่ มี ค วามสงบสุ ข มี ป ระชาธิ ป ไตย มี ขั น ติ ธ รรม ทุ ก ฝา ยมี ส ว นร ว ม และโปร ง ใสในภู มิ ภาคเอเชี ย ตะวันออกเฉียงใต นอกจากนี้ ความรวมมือดานการพัฒนาทางการเมือง นําองคประกอบ และสถาบันทางการเมืองใน อาเซียนไปสูการเติบโตอยางมั่นคง ซึ่งการไปสูเปาหมายดังกลาว ความรูสึกของความเปนหนึ่งเดียวระหวางรัฐในเรื่องระบบ การเมือง วัฒนธรรม และประวัติศาสตร ควรไดรับการสงเสริมความเปนหนึ่งเดียวระหวางรัฐดังกลาว สามารถบรรลุได โดยการสรางบรรทัดฐาน และมีบรรทัดฐานรวมกัน 1.1. ความรวมมือดานการพัฒนาการเมือง ตั้งแตที่ไดรับรองแผนปฏิบัติการของประชาคมการเมื องและความมั่นคงอาเซียน ในป พ.ศ. 2546 อาเซียนมีความกาวหนาในการดําเนินมาตรการดานการพัฒนาทางการเมืองเปนลําดับ โดยมีสวนรวมขององคการตาง ๆ เพิ่มขึ้น อาทิ สถาบันการศึกษา สถาบันวิจัย และองคกรภาคประชาสังคม ในการประชุม และกิจกรรมของอาเซียน การ ปรึกษาหารือ และการปฏิสัมพันธที่เพิ่มขึ้นดังกลาว สงเสริมความสัมพันธอันดี และสงผลใหเกิดผลลัพธที่ดีสําหรับภูมิภาค โดยมีความพยายามที่จะปูทางสําหรับกรอบองคกร เพื่ออํานวยความสะดวกตอการไหลเวียนขอมูลอยางเสรี ซึ่งเปนไปตาม กฎหมาย และกฎระเบียบของแตละประเทศ ปองกัน และตอต านการทุจริต ความรวมมือดานนิติธรรม ระบบยุติธรรม และโครงสรางพื้นฐานทางกฎหมาย และธรรมาภิบาล นอกจากนี้ เพื่อสงเสริม และคุมครองสิทธิมนุษยชน และเสรีภาพ พื้นฐาน ซึ่งกฎบัตรอาเซียนระบุใหมีการจัดตั้งองคกรดานสิทธิมนุษยชนของอาเซียน มีการสงเสริม ดังนี้ 1) สงเสริมความเขาใจ และการยอมรับในระบอบการเมืองตาง ๆ วัฒนธรรม และประวัติศาสตรของ ประเทศสมาชิกอาเซียน โดยมีกิจกรรม เชน จัดสัมมนา/การประชุมเชิงปฏิบัติการเกี่ยวกับสถาบันประชาธิปไตย การให ความเทาเทียมทางเพศเปนกระแสหลักในนโยบาย และการมีสวนรวมของประชาชน 2) ปูทางสําหรับกรอบองคกรเพื่ออํานวยความสะดวกตอการไหลเวียนของขอมูลโดยเสรี เพื่อการ สนับสนุน และความชวยเหลือซึ่งกันและกันระหวางประเทศสมาชิกอาเซียน โดยมีกิจกรรม เชน ใหมีการฝกงาน ทุน ฝกงาน มอบทุนการศึกษา การประชุม เชิงปฏิบัติการ การศึกษาดูงาน และการแลกเปลี่ยนผูสื่อขาว เพื่อเพิ่มศักยภาพ และความเปนมืออาชีพดานสื่อในภูมิภาค โดยเนนกระบวนการของการดําเนินการตามแผนงานนี้ 3) จัดทําแผนงานเพื่อสนับสนุน และใหความชวยเหลือซึ่งกันและกัน ระหวางประเทศสมาชิกอาเซียน ในการพัฒนายุทธศาสตรเพื่อเสริมสรางหลักนิติธรรม ระบบยุติธรรม และโครงสรางพื้นฐานทางกฎหมาย โดยมีกิจกรรม เชน จัดทําการศึกษาเปรียบเทียบสําหรับผูรางกฎหมายในการประกาศใชกฎหมาย และกฎระเบียบตาง ๆ 4) สงเสริมธรรมาภิบาล โดยมีกิจกรรม เชน ศึกษา และวิเคราะห เพื่อจัดทําฐานขอมูล และรวบรวม แนวทางปฏิบัติที่ดีเลิศในเรื่องธรรมาภิบาลของภูมิภาค 5) ส ง เสริ ม และคุ มครองสิ ท ธิ มนุ ษ ยชน โดยมี กิ จ กรรม เช น รวบรวมข อ มู ล เรื่ อ งกลไกด า นสิ ท ธิ มนุษยชน และองคกรที่เกี่ยวของ รวมทั้งองคกรเฉพาะดาน เพื่อสงเสริมสิทธิสตรีและเด็กภายในป พ.ศ. 2552 6) เพิ่มการมีสวนรวมขององคกรที่มีความสัมพันธกับอาเซียนที่เกี่ยวของตอการขับเคลื่อนความคิด ริเริ่มเพื่อพัฒนาการทางการเมืองของอาเซียนใหดํ า เนินไปขางหนา โดยมีกิจกรรม เชน สงเสริมการศึกษาวิจัย และ สนับสนุนทุนจัดพิมพของการริเริ่มพัฒนาทางการเมืองอาเซียน
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 52
7) ปองกันและปราบปรามการทุจริต โดยมีกิจกรรม เชน กํา หนดกลไกที่เกี่ยวของในการปฏิบัติกับ กิจกรรมเพื่อการปองกันและปราบปรามการทุจริต และสรางเสริมความเชื่อมโยงและความรวมมือระหวางองคกรที่ เกี่ยวของ 8) สงเสริมหลักการประชาธิปไตย โดยมีกิจกรรม เชน การจัดทําการศึกษาวิจัยเปนรายปเพื่อรวบรวม ประสบการณดานประชาธิปไตย และเพื่อสงเสริมการยึดมั่นในหลักการของประชาธิปไตย 9) สงเสริมสันติภาพ และเสถียรภาพในภูมิภาค โดยมีกิจกรรม เชน พัฒนาใหมีกิจกรรมเพื่อสนับสนุน วัฒนธรรมเพื่อสันติภาพ และการหารือระหวางศาสนา และภายในศาสนาในภูมิภาค 1.2. การสรางและแบงปนกฎเกณฑรวม อาเซียนสงเสริ มใหมีบ รรทัดฐานระดั บภูมิภาคเรื่ องแนวปฏิบั ติที่ดีเลิ ศ และความเปนปกแผน โดย สอดคลองกับหลักการสําคัญตามที่บัญญัติไวในกฎบัตรอาเซียน ในบริบทนี้ อาเซียนยังคงยึดมั่นในสนธิสัญญามิตรภาพ และความรวมมือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต (TAC) สนธิสัญญาเขตปลอดอาวุธนิวเคลียรในเอเชียตะวันออกเฉียงใต และขอตกลงสําคัญอื่น ๆ ซึ่งรวมถึงปฏิญญาวาดวยการปฏิบัติของรัฐภาคีในทะเลจีนใต ซึ่งมีการสงเสริม ดังนี้ 1) ปรับกรอบสถาบันของอาเซียนใหเปนไปตามกฎบัตรอาเซียน โดยมีกิจกรรม เชน จัดเตรียม และ ดําเนินการตามแผนงานในชวงเปลี่ยนผานวาดวยการปฏิรูปสถาบันที่จําเปนเพื่อดําเนินการตามกฎบัตรอาเซียน 2) เสริ มสรา งความร วมมื อภายใต สนธิสั ญญา TAC โดยมีกิ จกรรม เช น จัดใหมี การประชุมเชิ ง ปฏิบัติการ และการสัมมนา เพื่อประเมินความกาวหนาของการดําเนินงานของสนธิสัญญา TAC และหาทางในการพัฒนา กลไกการดําเนินการตอไป 3) สงเสริมใหมีการดําเนินการอยางสมบูรณตามปฏิญญาวาดวยทะเลจีนใต (Declaration on the Conduct of Parties in the South China Sea : DOC) เพื่อสันติภาพ และเสถียรภาพในทะเลจีนใต โดยมีกิจกรรม เชน ดําเนิน การตามวิธี ปฏิ บัติ ที่มีอ ยูข องอาเซียนโดยประเทศสมาชิก เพื่ อใหมี การปรึ กษาหารืออยา งใกลชิ ด และให การ ดําเนินการของปฏิญญาวาดวยทะเลจีนใตบรรลุผลอยางเต็มที่ 4) ส ง เสริ มให มั่ น ใจในการดํ า เนิ น การตามสนธิ สั ญ ญา SEANWFZ และแผนปฏิ บั ติ ก ารภายใต สนธิสัญญานี้ โดยมีกิจกรรม เชน สนับสนุนใหมีการภาคยานุวัตรพิธีสารของสนธิสัญญา SEANWFZ สําหรับกลุมประเทศที่ ครอบครองอาวุธนิวเคลียร 5) สงเสริมความรวมมือทางทะเลอาเซียน โดยมีกิจกรรม เชน จัดการประชุมเวทีหารืออาเซียนเรื่อง ความรวมมือทางทะเล 2. ภูมิภาคที่มีความเปนเอกภาพ สงบสุข และมีความแข็งแกรง พรอมทั้งมีความรับผิดชอบรวมกันเพื่อแกไข ปญหาความมั่นคงที่ครอบคลุมในทุกมิติ (A cohesive, peaceful and resilient region with shared responsibility for comprehensive security) ในการสรางประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนที่มีความเปนเอกภาพ สงบสุข และแข็งแกรงยึดมั่น กับหลักการความมั่นคงที่ครอบคลุมในทุกมิติ ซึ่งครอบคลุมมากกวาแงมุมความมั่น คงในรูปแบบเดิม แตคํานึงถึงความ มั่นคงในรูปแบบใหม ซึ่งเปนปจจัยที่สําคัญตอความแข็งแกรงในระดับชาติ และภูมิภาค เชน มิติเศรษฐกิจสังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดลอมของการพัฒนาอาเซียน ยังคงยึดมั่นตอการปองกันความขัดแยง/มาตรการสรางความไวเนื้อเชื่อใจ การทูต เชิงปองกัน และการสรางสันติภาพหลังความขัดแยง
2.1. ปองกันความขัดแยง และมาตรการการสรางความไวเนื้อเชื่อใจ
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 53
มาตรการการสรางความไวเนื้อเชื่อใจ และการทูตเชิงปองกันเปนเครื่องมือสําคัญในการปองกันความ ขัดแยง ชวยลดความตึงเครียด และปองกันไมใหเกิดขอพิพาทระหวางประเทศสมาชิกอาเซียน และระหวางประเทศ สมาชิกอาเซียนกับประเทศที่ไมใชสมาชิกอาเซียน ตลอดจนชวยปองกันการขยายความรุนแรงของความขัดแยงที่มีอยูแลว ในสวนของการหารือดานการปองกัน หรือการเมืองในภูมิภาค เจาหนาที่กลาโหมอาเซียน ไดมีสวนรวมในการเจรจาดาน ความมั่นคงของอาเซียน ตั้งแต ป พ.ศ. 2539 (ค.ศ. 1996) ภายใตกรอบเวทีการประชุมอาเซียนวาดวยความรวมมือดาน ความมั่นคงในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟก (ARF) อาเซียนไดทําการรายงานโดยสมัครใจในเรื่องพัฒนาการความมั่นคงในภูมิภาค และจัดประชุมเจาหนาที่กลาโหมระดับสูงโดยสม่ําเสมอภายใตการหารือของเจาหนาที่กลาโหม ARFDOD และการประชุม นโยบายความมั่นคง ARF (APSC) อาเซียนยังไดจัดตั้งการประชุมเจาหนาที่อาวุโสอาเซียนดานกลาโหม ซึ่งมีการสงเสริม ดังนี้ 1) เสริมสรางมาตรการการสรางความไวเนื้อเชื่อใจ โดยมีกิจกรรม เชน สงเสริมการแลกเปลี่ยนผู สังเกตการณในการฝกทหาร โดยเปนไปตามความสามารถ และเงื่อนไขของแตละประเทศสมาชิกอาเซียน 2) สงเสริมความโปรง ใส และความเขา ใจในนโยบายกลาโหม และมุมมองดา นความมั่น คง โดยมี กิจกรรม เชน มุงไปสูการพัฒนา และตีพิมพมุมมองสถานการณความมั่นคงประจําปของอาเซียน 3) สรางกรอบการดําเนินการทางสถาบันที่จําเปนเพื่อเสริมสรางกระบวนการภายใตกรอบการประชุม ARF เพื่อสนับสนุนประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน โดยมีกิจกรรม เชน ติดตามขอเสนอแนะเกี่ยวกับการ ทบทวนความรวมมือดานการเมืองและความมั่นคงในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟก 4) เสริมสรางความพยายามในการธํารงความเคารพในบูรณภาพแหงดินแดนอธิปไตย และเอกภาพ ของประเทศสมาชิกตามที่กําหนดไวในปฏิญญาวาดวยหลักการแหงกฎหมายระหวางประเทศเกี่ยวกับความสัมพันธฉันท มิตร และความรวมมือโดยเปนไปตามกฎบัตรสหประชาชาติ โดยมีกิจกรรม เชน สงเสริม และเพิ่มความตระหนักตอ ประเด็นเหลานี้ เพื่อเรงรัดการสรางประชาคม และยกระดับการเปนที่ยอมรับเปนที่รูจักของอาเซียนในเวทีโลก 5) สงเสริมการพัฒนาบรรทัดฐานเพื่อสรางความรวมมือดานการปองกันทางทหาร และความมั่นคง อาเซียน โดยมีกิจกรรม เชน ริเริ่มงานเตรียมการสําหรับการพัฒนาโครงการความรวมมือที่เปนรูปธรรมระหวางหนวยงาน ทหารของประเทศสมาชิกอาเซียน
2.2. การแกไขความขัดแยงและการระงับขอพิพาทโดยสันติ
อาเซียนเชื่อมั่นวา การระงับความแตกตาง หรือขอพิพาทควรกํากับโดยกระบวนการที่มีเหตุผล มี ประสิทธิภาพ และยืดหยุนเพียงพอ เพื่อหลีกเลี่ยงแนวคิดในทางลบ ซึ่งอาจเปนอันตราย หรือเปนอุปสรรคตอความรวมมือ อาเซียน จึงสนับสนุน TAC ซึ่งใหบทบัญญัติสําหรับการระงับขอพิพาทโดยสันติตลอดเวลา โดยผานการเจรจาฉันทมิตร และหลีกเลี่ยงการขมขูวา จะใช หรือการใชกําลัง เพื่อแกไขขอพิพาทยุทธศาสตร สําหรับการแกไขความขัดแยง เปนสวน หนึ่งของแนวทางที่ครอบคลุมในทุกมิติ วัตถุประสงคสําหรับยุทธศาสตรเหลานี้เปนไปเพื่อปองกันขอพิพาท และความ ขัดแยงไมใหเกิดขึ้นระหวางประเทศสมาชิกอาเซียน ซึ่งมีศักยภาพที่จะสรางภัยคุกคามตอสันติภาพ และเสถียรภาพใน ภูมิภาค อาเซียน สหประชาชาติ และองคการอื่น ๆ ไดจัดกิจกรรมความรวมมือจํานวนมากรวมกันภายใตความ พยายามในการสงเสริมสันติภาพ และเสถียรภาพ มีความพยายามที่มากขึน้ ในการเสริมสรางวิธีการระงับขอพิพาทโดยสันติ ที่มีอยู เพื่อหลีกเลี่ยง หรือระงับขอพิพาทในอนาคต และการดําเนินการในการจัดการความขัดแยง และการศึกษาวิจยั เรื่อง การแกไขความขัดแยง ในการนี้ อาเซียนอาจตั้งกลไกการระงับขอพิพาทที่เหมาะสมไดเชนกันภายใตกฎบัตรอาเซียน มีการ สงเสริม ดังนี้
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 54
1) พัฒนารูปแบบการระงับขอพิพาทโดยสันติ เพิ่มเติมจากรูปแบบที่มีอยู และพิจารณาเสริมสราง รูปแบบดังกลาวใหเขมแข็งขึ้นดวยกลไกเพิ่มเติม โดยมีกิจกรรม เชน ศึกษา และวิเคราะหรูปแบบการระงับขอพิพาทโดย สันติที่มีอยู และ/หรือกลไกเพิ่มเติม เพื่อเสริมสรางกลไกในภูมิภาคในการระงับขอพิพาทโดยสันติ 2) เสริมสรางกิจกรรมการคนควาวิจัยเรื่องสันติภาพ การจัดการความขัดแยง และการแกไขความ ขัดแยง โดยมีกิจกรรม เชน พิจารณาจัดตั้งสถาบันอาเซียนสําหรับสันติภาพ และสมานฉันท 3) สงเสริมความรวมมือในภูมิภาคเพื่อธํารงไว ซึ่งสันติภาพ และเสถียรภาพ โดยมีกิจกรรม เชน ระบุ หนวยงานหลักของประเทศเพื่อสงเสริมความรวมมือ ดานสันติภาพ และเสถียรภาพในระดับภูมิภาค
2.3. การสรางสันติภาพหลังความขัดแยง
ความพยายามของอาเซียนในเรื่อ งการสร างสัน ติภาพหลั งความขั ดแยง ตอ งเกื้อ กูล ความพยายาม อื่น ๆ ที่ใชแนวทางที่ครอบคลุมในทุกมิติ เพื่อ 1) ใหมั่นใจวา จะไมเกิดความขัดแยง และความรุนแรง และ/หรือภัยพิบัติที่เกิดจากมนุษยในพื้นที่ที่ ไดรับผลกระทบ 2) สงเสริมการกลับคืนมาของสันติภาพ และ/หรือการกลับสูภาวะปกติของชีวิตโดยเร็วที่สุด และ 3) วางพื้นฐานเพื่อการสมานฉันท และมาตรการที่จําเปนตาง ๆ เพื่อรักษาสันติภาพ และเสถียรภาพ ทั้งนี้ เพื่อปองกันพื้นที่ที่ไดรับผลกระทบจากการกลับไปสูความขัดแยงในอนาคต สามารถใชมาตรการตาง ๆ ในการสงเสริมกิจกรรมบรรเทาเพื่อมนุษยธรรม ซึ่งรวมถึงการเพิ่มความรวมมือกับสหประชาชาติ และองคการอื่น ๆ ตลอดจน การเสริมสรางขีดความสามารถใหกับประชาชนในพื้นที่ที่ไดรับผลกระทบ มีการสงเสริม ดังนี้ 1) เสริมสรางความชวยเหลือดานมนุษยธรรมอาเซียน โดยมีกิจกรรม เชน ใหการบริการ และความ ชวยเหลือขั้นพื้นฐาน เพื่อบรรเทาทุกขแกผูไดรับผลกระทบจากความขัดแยง โดยตองปรึกษากับประเทศที่ไดรับผลกระทบ 2) ดําเนินการตามโครงการพัฒนาทรัพยากรมนุษย และสรางขีดความสามารถในพื้นที่ภายหลังความ ขัดแยง โดยมีกิจกรรม เชน รางแนวทางการประเมินความตองการการฝกอบรม และการเสริมสรางขีดความสามารถ 3) เพิ่มความรวมมือในดานการไกลเกลี่ยประนีประนอม และคานิยมที่มีสันติภาพเปนศูนยกลาง โดยมี กิจกรรม เชน ดําเนินการศึกษาเพื่อเพิ่มความรวมมือดานการสมานฉันท และสงเสริมคานิยมที่มีสันติภาพเปนศูนยกลาง
2.4. ประเด็นความมั่นคงรูปแบบใหม
จุดประสงคหลักของอาเซียน คือ การตอบสนองอยางมีประสิทธิภาพ และทันทวงที โดยสอดคลองกับ หลักการดานความมั่นคงที่ครอบคลุมทุกมิติ จากภัยคุกคามในทุกรูปแบบอาชญากรรมขามชาติ และความทาทายขามแดน มีการสงเสริม ดังนี้ 1) เสริมสรางความรวมมือในการรับมือประเด็นปญหาความมั่นคงรูปแบบใหม โดยเฉพาะเรื่องการ ตอตานอาชญากรรมขามชาติ และความทาทายขามแดนอื่น ๆ โดยมีกิจกรรม เชน ดําเนินการในประเด็นสําคัญในแผนการ ดําเนินงานอยางมีประสิทธิภาพ เพื่อดําเนินการตามแผนปฏิบัติการตอตานอาชญากรรมขามชาติ 2) เพิ่มความพยายามในการตอตานการกอการรายโดยการใหสัตยาบันโดยเร็ว และดําเนินการอยาง เต็มทีต่ ามอนุสัญญาอาเซียนวาดวยการตอตานการกอการราย 3) โดยมีกิจกรรม เชน ดํา เนิน การเพื่อ ให อนุสั ญญาฯ มี ผลบั งคั บใช ภายในป พ.ศ. 2552 การให สัตยาบันโดยประเทศสมาชิกอาเซียนทุกประเทศ และสงเสริมการดําเนินการตามอนุสัญญาฯ
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 55
2.5. เสริมสรางความรวมมือของอาเซียนดานการจัดการภัย พิบัติ และการตอบสนองตอสถานการณ ฉุกเฉิน โดยมีกิจกรรม เชน พัฒนาแนวทางยุทธศาสตรของความรวมมือดานการเมืองและความมั่นคงในภูมิภาคเอเชีย แปซิฟก สําหรับความชวยเหลือทางมนุษยธรรม และความรวมมือดานการบรรเทาภัยพิบัติ 2.6. การตอบสนองอยางมีประสิทธิภาพ และทันกาลตอประเด็นเรงดวน หรือสถานการณวิกฤตที่สงผล กระทบตออาเซียน โดยมีกิจกรรม เชน จัดการประชุมสมัยพิเศษในระดับผูนํา หรือรัฐมนตรี ในเหตุการณวิกฤติ หรือ สถานการณฉุกเฉินที่มีผลกระทบตออาเซียน และพัฒนากรอบการดําเนินการ เพื่อจัดการกับสถานการณดังกลาวอยาง ทันทวงที 3. ภูมิ ภาคที่มี พ ลวั ตร และมองไปยั งโลกภายนอก ในโลกที่ มี ก ารรวมตัว และพึ่ งพาอาศั ย กั นยิ่ งขึ้ น (A dynamic and outward looking region in an increasingly integrated and interdependent world) อาเซียนสงเสริม และรักษาความสัมพันธที่เปนมิตร และเปนประโยชนรวมกันกับประเทศภายนอก เพื่อให มั่นใจวา ประชาชน และรัฐประเทศสมาชิกของอาเซียนสามารถอยูอยางสันติในโลก ในสภาวะที่มีความยุติธรรมเปน ประชาธิปไตย และปรองดอง อาเซียนจะยังคงมองไปยังภายนอก และดําเนินบทบาทที่สําคัญในเวทีระดับภูมิภาค และใน ระดับระหวางประเทศ เพื่อสงเสริมผลประโยชนรวมกันของอาเซียน อาเซียนจะธํารง และรักษาความเปนศูนยรวม และ บทบาทเชิงรุกในฐานะพลังขับเคลื่อน หลักในโครงสรางสถาปตยกรรมในภูมิภาคที่เปดกวาง โปรงใส และทุกฝายมีสวนรวม เพื่อสนับสนุนการจัดตั้งประชาคมอาเซียน ภายในป พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) โดยเสริมสรางความสัมพันธกับภายนอก ภูมิภาค 1) การส งเสริ มอาเซี ยนให เป น ศูน ยก ลางในความรว มมื อระดับ ภูมิ ภาค และการสรา งประชาคม โดยมี กิจกรรม เชน เพิ่มพูนการประสานงานในการดํา เนินความสัมพันธภายนอกของอาเซียนตลอดจนการประชุมในระดับ ภูมิภาค และพหุภาคี 2) สงเสริมความสัมพันธที่เพิ่มพูนกับประเทศภายนอก โดยมีกิจกรรม เชน แสวงหาโครงการความรวมมือ กับองคการระดับภูมิภาค 3) เสริมสรางการปรึกษาหารือ และความรวมมือในประเด็นพหุภาคีที่เปนความกังวลรวมกัน โดยมีกิจกรรม เชน เพิ่มพูนการปรึกษาหารือภายในอาเซียน ซึ่งรวมถึงการแตงตั้งผูแทนถาวรของประเทศอาเซี ยนประจําสหประชาชาติ 9 และองคการระหวางประเทศอื่น ๆ เพื่อสงเสริมผลประโยชนของอาเซียน ในป 2552 ที่ประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 14 ที่อําเภอชะอํา จังหวัดเพชรบุรี ไดใหการรับรอง “แผนงานการ จัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน” (ASEAN Political-Security Community Blueprint: APSC Blueprint) เปนเอกสารหลักที่ระบุกิจกรรมที่จําเปนในการบรรลุวัตถุประสงคของการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความ มั่นคงอาเซียน มีสาระสําคัญสรุปไดดังนี้ 1. ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน เปนความมุงหวังวา จะทําใหความรวมมือดานการเมือ ง และ ความมั่นคงของอาเซียนมีการพัฒนามากยิ่งขึ้น โดยเปนหลักประกันตอประชาชน และประเทศสมาชิกอาเซียนใหอยูอยาง สันติระหวางกัน และกับโลกภายนอกในบรรยากาศของความเปนประชาธิปไตย ความยุติธรรม และการมีความปรองดอง ตอกัน 2. ประชาคมการเมื อ งและความมั่น คงอาเซี ยน จะส ง เสริ มพั ฒนาการด า นการเมือ ง โดยยึ ด หลั กการของ ประชาธิปไตย นิติธรรม ธรรมาภิบาล ความเคารพ การสงเสริม และคุมครองสิทธิมนุษยชน และเสรีภาพขั้นพื้นฐาน 9
กรมอาเซียน. (2553). แผนงานการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน. หนา 6-28
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 56
ภายใตกฎบัตรอาเซียน โดยจะเปนตัวเชื่อมตอใหประเทศสมาชิกอาเซียน มีการติดตอ และมีความรวมมือระหวางกัน เพื่อ สรางบรรทัดฐานกฎเกณฑ และกลไกรวมกันในการบรรลุเปาหมายอาเซียนในดานการเมือง และความมั่นคง ซึ่งจะทําให อาเซียนเปนองคกรที่มีประชาชนเปนศูนยกลาง โดยทุกภาคสวนของสังคมมีสวนรวม และไดผลประโยชนจากกระบวนการ รวมตัว และการสรางประชาคมโดยไมคํานึงถึงเพศ เชื้อชาติ ศาสนา ภาษา หรือพื้นเพทางสังคม และวัฒนธรรม ในการ ปฏิบัติตามแผนงาน อาเซียนจะตองสงเสริม และสนับสนุนการใหความเทาเทียมทางเพศ แนวทางหลักในนโยบายความอด กลั้น การเคารพความหลากหลายความเทาเทียมกัน และมีความเขาใจที่ดีตอกัน 3. เพื่อประโยชนในการปกปอง และสงเสริมสันติภาพในภู มิภาค ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ประสงคจะสงเสริมความรวมมือที่แนนแฟน และมีผลประโยชนรวมกันระหวางอาเซียนกับประเทศคูเจรจา และมิตร ประเทศ เพื่อคงไวซึ่งความเปนศูนยกลาง และบทบาทแขงขันของอาเซียน ในโครงสรางสถาปตยกรรมในภูมิภาคที่เปด กวาง โปรงใส และที่ทุกฝายมีสวนรวมอีกทั้งมีสวนรวมอยางแข็งขันในการกาวไปขางหนา และไมเลือกปฏิบัติ 4. ประชาคมการเมื อ งและความมั่ น คงอาเซี ย นสนั บ สนุ น แนวทางด า นความมั่ น คงที่ ค รอบคลุ ม ทุ ก มิ ติ (Comprehensive Approach) ซึ่งมีความเกี่ยวโยงตอพัฒนาการดานการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมอยางใกลชิด ยึดหลัก ในการละเวนการรุกราน หรือการขูใชกําลัง และการกระทําใด ๆ ที่ไมสอดคลองกับกฎหมายระหวางประเทศ และการ พึ่งพา การแกไขปญหาความขัดแยงโดยสันติวิธี ในการนี้ ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนยึดมั่นความตกลง ทางการเมืองของอาเซียน อาทิ ปฏิญญาวาดวยเขตสันติภาพ อิสรภาพ และการวางตัวเปนกลาง หรือสนธิสัญญาไมตรี และความรวมมือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต (TAC) เปนตน ซึ่งมีบทบาทสําคัญในดานมาตรการสงเสริมความไว เนื้อเชื่อใจ การทูตในเชิงปองกัน และแนวทางแกไขปญหาโดยสันติวิธี อีกทั้งแกไขประเด็นความมั่นคงในรูปแบบใหม ทั้งนี้ ในการประชุมสุดยอดอาเซียนครั้งนี้ จะมีการประกาศจัดตั้ง “คณะกรรมาธิการระหวางรัฐบาลอาเซียนวา ดวยสิทธิมนุษยชน” อยางเปนทางการ ซึ่งคณะกรรมาธิการฯ ที่จัดตั้งขึ้นนี้ จะทําหนาที่เปนหนวยงานหลักในการประสาน ความรวมมือระหวางประเทศสมาชิกอาเซียนกับองคการระหวางประเทศ และภาคประชาสังคมตาง ๆ ที่เกี่ยวของ ซึ่งจะมี สวนสําคัญในการสงเสริม และคุมครองสิทธิ เสรีภาพ ตลอดจนชีวิตความเปนอยูของคนไทย และประชาชนอาเซียน โดยรวม นอกจากนี้ การมีกลไกทางดานสิทธิมนุษยชนอยางเปนรูปธรรม จะทําใหอาเซียนเปนที่ยอมรับของนานาประเทศ มากขึ้น อันจะสงผลทางออมตอความรวมมือกับประเทศ และองคการระหวางประเทศนอกอาเซียนในทุก ๆ ดาน อยางไรก็ตาม APSC Blueprint ยังมีเนื้อหา และกระบวนการดําเนินการที่คอนขางจะกระทบตอประเด็น ออนไหวของหมูประเทศสมาชิกอาเซียน โดยเฉพาะหลักการ หรือกฎเหล็กของอาเซียน ไดแก การไมกาวกายกิจการ ภายในประเทศ และการเคารพตออํานาจอธิปไตยของกันและกัน รวมถึงวิถีอาเซียน (ASEAN Way) ยกตัวอยางเชน ใน จุดประสงคดานแรก คือ การสรางประชาคมที่มีคานิยม และบรรทัดฐานรวมกันบนพื้นฐานของการใชกฎรวม (A Rulesbased Community of Shared values and norms) นั้น ประกอบไปดวย 2 กรอบการทํางานหลัก คือ การรวมมือกัน ในการพัฒนาการเมือง (Cooperation in Political Development) และการสราง และใชบรรทัดฐานรวมกัน (Shaping and Sharing of Norms) ซึ่งกรอบการทํางานแรกนั้นประกอบไปดวยกิจกรรมตาง ๆ เชน การสงเสริมสภาพธรรมาภิบาล การส ง เสริ ม และปกป อ งสิ ท ธิ ม นุ ษ ยชน การป อ งกั น และต อ สู กั บ การคอร รั ป ชั่ น และการส ง เสริ ม หลั ก การของ ประชาธิปไตย ซึ่งหากเพียงแคมองกิจกรรมดังกลาวเพียงคราว ๆ แลว ก็พอจะสามารถคาดเดาไดวา เปนไปไดยากที่แตละ ประเทศสมาชิกจะเขามารวมมือกันได เชน การปองกัน และการตอสูกับการคอรรัปชั่น
กรอบความร ว มมื อ ประชาคมการเมื อ งและความมั่ น คงอาเซี ย น อาเซียนมีเปาหมายดานความมั่นคงที่สําคัญ คือ การสงเสริมสันติภาพ และเสถียรภาพในภูมิภาคเอเชียตะวันออก เฉียงใต เพื่อสราง conditions ที่จะอํานวยตอการสรางประชาคมอาเซียน ภายในป 2558 (ค.ศ. 2015) ในการนี้ พื้นฐาน
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 57
ของประชาคมอาเซียน ประกอบดวย 3 เสา คือ ประชาคมการเมืองและความมั่นคง ประชาคมเศรษฐกิจ และประชาคม สังคมและวัฒนธรรม มาจาก Bali Concord II ลงนามในป พ.ศ. 2546 (ค.ศ. 2003) ตอมา มีการพัฒนาแผนเพื่อนํามาซึ่ง ประชาคมทั้ง 3 เสา ภายใต Roadmap for and ASEAN Community 2009-2015 มี ASEAN Political-Security Community Blueprint เปนองคประกอบสําคัญ นอกจากนี้ ในบริบทของกฎบัตรอาเซียน มีผลบังคับใชตั้งแตเดือน ธันวาคม 2551 อาเซียนมีเปาหมายสําคัญที่จะธํารงรักษา และเพิ่มพูนสันติภาพ ความมั่นคงเสถียรภาพ รวมทั้งเสริมสราง คุณคาทางสันติภาพในภูมิภาคใหมากขึ้น อาเซียนไดแสดงบทบาทและความพยายามในการสรางสันติภาพ เสถียรภาพ และความมั่นคงในภูมิภาค เพื่อให เกิดความผาสุกแกประชาชน ภายใตกรอบความรวมมือดานการเมืองที่สําคัญ ไดแก 1. การประกาศใหอาเซียนเปนเขตแหงสันติภาพ เสรีภาพ และความเปนกลาง (Zone of Peace, Freedom and Neutrality : ZOPEAN) ลงนามครั้งแรกเมื่อวันที่ 27 พฤศจิกายน 2514 (ค.ศ. 1971) 2. สนธิสัญญาไมตรีและความรวมมือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia : TAC) ลงนามเมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ 2519 (ค.ศ. 1976) 3. สนธิสัญญาเขตปลอดอาวุธนิวเคลียรในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Treaty on the Southeast Asia Nuclear Weapon-Free Zone : SEANWFZ) ลงนามเมื่อวันที่ 15 ธันวาคม 2537 (ค.ศ. 1994) 4. การกอตั้งการประชุมอาเซียนวาดวยความรวมมือดานการเมืองและความมั่นคงในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟก (ASEAN Regional Forum : ARF) มีการประชุมครั้งแรก เมื่อป 2537 (ค.ศ. 1994) ประเทศที่เขารวมมี 27 ประเทศ ไดแก อาเซียน 10 ประเทศ สหรัฐอเมริกา แคนาดา ออสเตรเลีย นิวซีแลนด จีน ญี่ปุน สาธารณรัฐเกาหลี รัสเซีย อินเดีย สหภาพยุโรป ปาปวนิวกินี มองโกเลีย เกาหลีเหนือ ปากีสถาน ติมอรเลสเต บังกลาเทศ และศรีลังกา โดย ARF เปนเวที สําหรับการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นดานความมั่นคงในภูมิภาค อาทิ การตอตานการกอการราย อาชญากรรมขามชาติ การไมแพรขยายอาวุธนิวเคลียร คาบสมุทรเกาหลี และทะเลจีนใต ในการดําเนินการของ ARF (Asian Regional Forum) เปนนิมิตหมายที่ดีของความรวมมือดานความมั่นคงของประชาคมอาเซียน ซึ่งเปนเวทีการประชุมที่ใหขอมูลทางวิชาการ การแลกเปลี่ยนขอมูลขาวสาร กระชับความสัมพันธระหวางประเทศสมาชิก มีสวนใหการประชุมในเวทีการประชุมในเวที ตาง ๆ เชน การฝกรวม มีความราบรื่น และเกิดการพัฒนาตอยอดในการปฏิบัติการรวมตอไป 5. ปฏิญญาวาดวยความรวมมืออาเซียน (Declaration of ASEAN Concord : Bali Concord) ลงนามเมื่อวันที่ 24 กุมภาพันธ 2519 (ค.ศ. 1976) ที่บาหลี ซึ่งกําหนดใหประเทศสมาชิกอาเซียนสงเสริมความรวมมือดานการเมือง เศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม สารสนเทศ และความมั่นคง อีกทั้งจัดตั้งสํานักงานเลขาธิการอาเซียน
6. ปฏิญญาวาดวยความรวมมืออาเซียน ฉบับที่ 2 (Declaration of ASEAN Concord II : Bali Concord II) ลงนามเมื่อวันที่ 9 ตุลาคม 2546 (ค.ศ. 2003) ในการประชุมสุดยอดผูนําอาเซียนครั้งที่ 9 ที่บาหลี ซึ่งผูนําอาเซียนได เห็นชอบใหมีการจัดตั้งประชาคมอาเซียน (ASEAN Community) อันประกอบไปดวย ประชาคมการเมืองและความมั่นคง อาเซียน (ASEAN Political Security Community : APSC) ประชาคมเศรษฐกิจประชาคม (ASEAN Economic Community : AEC) และประชาคมสังคมและวัฒนธรรม (ASEAN Socio-Cultural Community : ASCC) ภายในป 2563 ตอมาในการประชุมสุดยอดผูนําอาเซียน ครั้งที่ 12 เมื่อเดือนมกราคม 2550 (ค.ศ. 2007) ที่เมืองเซบู ประเทศ ฟลิปปนส ผูนําอาเซียนไดตกลงใหเรงรัดการจัดตั้งประชาคมใหแลวเสร็จภายใน 2558 (ค.ศ. 2015)
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 58
7. อนุสัญญาอาเซียนวาดวยการตอตานการกอการราย (ASEAN Convention on Counter-Terrorism : ACCT) ลงนามเมื่อวันที่ 13 มกราคม 2550 (ค.ศ. 2007) ระหวางการประชุมสุดยอดผูนําอาเซียนครั้งที่ 12 ที่เมืองเซบู ฟลิปปนส เพื่อกําหนดกรอบความรวมมือดานการตอตานการกอการรายในเรื่องตาง ๆ อาทิ เขตอํานาจศาลของรัฐ การสง ผูรายขามแดน การแลกเปลี่ยนขอมูล ฯลฯ 8. ความรวมมือดานการบริหารจัดการภัยพิบัติ (ASEAN Agreement on Disaster Management and Emergency Response : AADMER) มีผลบังคับใชแลวเมื่อเดือนธันวาคม 2552 (ค.ศ. 2009) มีการจัดตั้งศูนยใหความ ชวยเหลือเพื่อบรรเทาภัยพิบัติของอาเซียน (ASEAN Humanitarian Assistance Center) ที่อินโดนีเซีย โดยเลขาธิการ อาเซียนไดรับมอบหมายใหเปน ASEAN Humanitarian Assistance Coordinator ซึ่งไทยเสนอใหอาเซียนมีแถลงการณ วาดวยความรวมมือในดานการปองกันอุทกภัย การลดผลกระทบ การบรรเทา การฟนฟู และการบูรณะ 9. อาเซียนไดดําเนินความพยายามในการแกไขขอพิพาทในทะเลจีนใต ซึ่งเปนพื้นที่ทับซอนที่ประเทศสมาชิ ก อาเซียนหลายประเทศ และจีนที่อางสิทธิ์ โดยการดําเนินความรวมมือระหวางประเทศที่เกี่ยวของตามปฏิญญาวาดวยการ ปฏิบัติของประเทศภาคีในทะเลจีนใต (Declaration on the Conduct of Parties in the South China Sea : DoC) ตาม Guidelines for the Implementation of the Declaration on the Conduct of Parties in the South China Sea (Guidelines on DoC) การจัดทํา Code of Conduct of Parties in the South China Sea (CoC) การ สงเสริม และธํารงไวซึ่งเสรีภาพ และความปลอดภัยในการเดินเรือ เพื่อเพิ่มพูนการคา และพาณิชย สนับสนุนใหขอพิพาท ในทะเลจีนใต ใหไดรับการแกไขโดยการหารือ และอยางสันติ 10. การจัดตั้งสถาบันเพื่อสันติภาพและการปรองดอง (ASEAN Institute for Peace and Reconciliation) เปน “Entity Associated with ASEAN” ตามขอ 16 ของกฎบัตรอาเซียน ใหรัฐมนตรีตางประเทศพิจารณา ToR เพื่อให สถาบันเริ่มดําเนินการ (launch) อยางเปนทางการในป 2555 (ค.ศ. 2012) ระหวางการเปนประธานอาเซียนของกัมพูชา โดยไมมีความเกี่ยวของกับกลไกระงับขอพิพาทของอาเซียน 11. กลไกเพื่อยุติขอพิพาท อาเซียนมี ดังนี้ 11.1. คณะอัครมนตรีของสนธิสัญญาไมตรีและความรวมมือในเอเชียตะวันออกเฉียงใต (High Council of the Treaty of Amity and Amity and Cooperation in Cooperation in Southeast Asia) ซึ่งเปนกลไกระงับขอ พิพาท โดยสันติวิธีระหวางประเทศที่เปนภาคีสนธิสัญญา TAC ในระดับรัฐมนตรี โดย High Council อาจเสนอ ขอเสนอแนะ และทําหนาที่เปนผูไกลเกลี่ยในกรณีที่เกิดขอพิพาท 11.2. กลุมผูประสานงานอาเซียน (ASEAN Troika) ซึ่งเปนขอเสนอของไทย โดย ASEAN Troika จะ ประกอบดวย รัฐมนตรีตางประเทศของประเทศสมาชิกอาเซียนที่ดํารงตําแหนงประธานอาเซียน ประเทศที่เปนประธาน กอนหนานี้ และประเทศที่เปนประธานตอไป เพื่อเปนกลไกในการพิจารณา และหารือเกี่ยวกับเหตุการณฉุกเฉินที่อาจ สงผลกระทบตอภูมิภาค โดยจะทําหนาที่ติดตาม และเสนอแนะแนวทาง หรือมาตรการที่เหมาะสม เพื่อสนองตอบตอ เหตุการณตาง ๆ ไดอยางทันทวงที 11.3. ASEAN High Level Legal Experts จัดทํา Dispute Settlement Mechanism (DSM) โดย ไดรับอาณัติจากรัฐมนตรีตางประเทศอาเซียนใหดําเนินการใหแลวเสร็จภายในสิ้นป พ.ศ. 2552 (ค.ศ. 2009) เพื่อเสนอ DSM ใหรัฐมนตรีตางประเทศอาเซียนพิจารณาในป พ.ศ. 2553 (ค.ศ. 2010) นับตั้งแตกอตั้งอาเซียน เมื่อป 2510 (ค.ศ. 1967) จนถึงปจจุบัน อาจกลาวไดวา อาเซียนประสบความสําเร็จใน การบรรลุถึงเปาหมายสําคัญ ๆ และเจตนารมณที่กําหนดไวในปฏิญญากรุงเทพฯ อยางนาพอใจ โดยในดานการเมืองและ ความมั่นคงอาเซียนนั้น อาเซียนไดสรางความมีเสถียรภาพ ความไวเนื้อเชื่อใจ และแนวทางปองกันมิใหเกิดปญหาความ
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 59
ขัดแยงในภูมิภาคขึ้น ทั้งนี้ ยังไดดําเนินการเพื่อสงเสริมใหสนธิสัญญาไมตรี และความรวมมือในเอเชียตะวันออกเฉียงใต (TAC) เปนหลักในการดําเนินความสัมพันธในภูมิภาค อีกทั้งไดพยายามเรงการปฏิบัติตามสนธิสัญญา เขตปลอดอาวุธ นิวเคลียรในเอเชียตะวันออกเฉียงใต (SEANWFZ) และโนมนาวใหประเทศที่มีอาวุธนิวเคลียรเขารวมในสนธิสัญญา ดังกลาว อยางไรก็ตาม สถานการณความมั่นคงในภูมิภาคยังคงมีความแปรปรวนอยู สืบเนื่องมาจากปญหาในทะเลจีนใต ความขัดแยง และปญหาภายในของบางประเทศในอาเซียน โดยเฉพาะอยางยิ่งเมียนมาร และอินโดนีเซีย ซึ่งสงผลกระทบ โดยตรงกับภูมิภาค ในขณะเดียวกัน อาเซียนเองยังคงตองเผชิญกับสิ่งทาทายใหม ๆ อาทิ ปญหาอาชญากรรมขามชาติ ซึ่ง ทวีความรุนแรงมากยิ่งขึ้น และตองอาศัยความรวมมืออยางเปนรูปธรรมในระดับภูมิภาค เพื่อแกไขปญหาตาง ๆ เหลานี้ ตอไป
ความก า วหน า ในการจั ด ตั้ ง ประชาคมการเมื อ งและความมั่ น คงอาเซี ย น กระบวนการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน มีรากฐานมาจากการนําความรวมมือ และความ ตกลงของอาเซียนดานการเมืองและความมั่นคงที่ไดดําเนินการมาระยะหนึ่งแลว มาตอยอดใหมีผลเปนรูปธรรมและมีแบบ แผนมากยิ่งขึ้น อาทิ ขอบทตาง ๆ ภายใตสนธิสัญญา TAC สนธิสัญญา SEANWFZ และปฏิญญากําหนดใหภูมิภาคเอเชีย ตะวันออกเฉียงใตเปนเขตแหงสันติภาพ เสรีภาพ และความเปนกลาง (Zone of Peace, Freedom and Neutrality : 10 ZOPFAN) และรวมถึงผลลัพธตาง ๆ ที่เกิดขึ้นจากการประชุม ARF ปจจุบัน การสรางประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน มีความคืบหนาในการสงเสริมการแลกเปลี่ยน ขอมูล และประสานทาทีมากยิ่งขึ้นในเรื่องที่มีนัยทางนโยบาย และการเมืองของภูมิภาค โดยมีคณะมนตรีประชาคม การเมืองและความมั่นคงอาเซียน (ASEAN Political-Security Community Council) เปนผูดําเนินการขับเคลื่อน สําหรับประเด็นดานการเมืองและความมั่นคงอาเซียนที่ไดรับความสนใจในชวง 1 - 2 ป ที่ผานมา คือ การสงเสริมกลไก อาเซียนตาง ๆ (Sectoral Bodies) และเนนการประสานงานเพื่อแกไขปญหา ซึ่งเปนประเด็นที่คาบเกี่ยวกับกลไกตาง ๆ (cross-cutting issues) ตัวอยางสําคัญที่อาเซียนกําลังพิจารณาอยางตอเนื่อง คือ ความเสี่ยงของการสงเสริมความ เชื่อมโยงในภูมิภาค ซึ่งรวมถึงอาชญากรรมขามชาติ และผลกระทบทางดานลบตาง ๆ เชน ผลกระทบตอสิ่งแวดลอม และ ปญหาสาธารณสุข ซึ่งเปนปญหาความมั่นคงรูปแบบใหม (non-traditional threats) อย า งไรก็ ต าม การดํ า เนิ น การเพื่ อ รองรั บ การเป น ประชาคมการเมื อ งและความมั่ น คงอาเซี ย น ยั ง ไม มี ความกาวหนามากนัก เมื่อเทียบกับการเตรียมความพรอมในมิติของเศรษฐกิจ และสังคมและวัฒนธรรม ปญหาอุปสรรค สํา คั ญ ที่ สุ ด ในการสร า งประชาคมการเมื อ งและความมั่ น คงอาเซี ยน คื อ การสร า งค า นิ ยมร ว มกั น เนื่ อ งจาก ความ หลากหลายของวั ฒ นธรรมการเมื อ งของประเทศสมาชิ ก อาเซี ย น และการที่ แ ต ล ะประเทศยั ง ไม มุ ง ไปสู ก ารสร า ง ผลประโยชนรวมกันของประชาคมอาเซียนอยางชัดเจน สวนหนึ่งของปญหาเกิดจากการที่ระบบสถาบันของอาเซียนที่จะ ชวยสงเสริมคานิยมอาเซียนยังคงออนแอ ความทาทายสําคัญอีกประการหนึ่งคือ การที่ยังมีประเด็นที่มีความออนไหวสูงในแตละประเทศสมาชิก หรือ ระหวางประเทศสมาชิกอาเซียน ซึ่งสรางขอจํา กัดใหอาเซียนในการใชกลไกของตนได เชน กรณีที่เกือบทุกประเทศไม ประสงคที่จะใหอาเซียนมายุงเกี่ยวกับปญหาภายในประเทศ แมวา ปญหาดังกลาวจะมีนัย หรือผลกระทบในระดับภูมิภาค ก็ตาม เชน เรื่องพัฒนาการทางการเมือง และสิทธิมนุษยชนในเมียนมาร หรือปญหาหมอกควัน เปนตน อีกทั้งไมประสงค 10
ศูนยขาวการศึกษาไทย. (2555). ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน.
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 60
ใหอาเซียนมายุงเกี่ยวกับปญหาทวิภาคีโดยเฉพาะปญหาเขตแดน อยางเชน กรณีความขัดแยงระหวางสิงคโปรกับมาเลเซีย ในป พ.ศ. 2552 ทั้งสองประเทศไดใชกลไกของศาลยุติธรรมระหวางประเทศ (International Court of Justice : ICJ) มากกวาการใชกลไกของอาเซียนในการแกขอพิพาททางเขตแดน แมวา ประเทศสมาชิกจะพยายามใหอาเซียนเปนศูนยกลางของการขับเคลื่อน (ASEAN Centrality) ในภูมิภาค แตปฏิสัมพันธระหวางมหาอํานาจไดสรางขอจํากัดใหกับอาเซียนในการที่จะผลักดันใหกลไกตาง ๆ ในภูมิภาคเปนเรื่องของ ความมั่นคงในภูมิภาค นอกจากนี้ เนื่องจาก ความมั่นคงในภูมิภาคยังตองพึ่งพาอาศัยบทบาทของประเทศนอกภูมิภาค อาเซียนจึงจําเปนตองสรางหุนสวนสําคัญกับประเทศนอกภูมิภาค และในบางกรณียังตองใชวิธีการคานอํา นาจ เพื่อไมให ประเทศมหาอํานาจใด มาครอบงําภูมิภาค ปญหาอุปสรรคอีกประการหนึ่ง คือ การที่ยังไมมีความไวเนื้อเชื่อใจระหวาง กันเองในประเทศสมาชิกอาเซียน เนื่องจาก ประเทศตาง ๆ ยังอยูในสภาพที่ตองแขงขันแยงชิงผลประโยชนระหวางกัน ตัวอยางเชน เรื่องการแสวงหาผลประโยชนจากทรัพยากรทางทะเล ซึ่งมีสวนใหเกิดความตึงเครียดมากขึ้นในทะเลจีนใต 11 เปนตน ในดานการเมืองและความมั่นคงอาเซียนมีเปาหมายสําคัญ คือ การสงเสริมสันติภาพและเสถียรภาพในภูมิภาค เอเชียตะวันออกเฉียงใต เพื่อสรางสถานะที่จะอํานวยตอการสรางประชาคมอาเซียน ใหสําเร็จภายในป 2558 ซึ่งจะทําให ประชาคมอาเซียนในดานการเมืองความมั่นคงมีความแข็งแกรงและนาเชื่อถือ ความรวมมือดานการเมืองความมั่นคงของ อาเซียนที่สําคัญ ไดแก 1. สนธิสัญญาไมตรีและความรวมมือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Treaty of Amity and Cooperation : TAC) สนธิสัญญาไมตรีและความรวมมือในเอเชียตะวันออกเฉียงใตจัดทําขึ้นโดยประเทศสมาชิกอาเซียน 5 ประเทศ คือ อินโดนีเซีย ฟลิปปนส มาเลเซีย สิงคโปร และไทย เมื่อป พ.ศ. 2519 เพื่อกําหนดหลักการพื้นฐานของความรวมมือ และการดําเนินความสัมพันธระหวางกันของประเทศสมาชิกหลักการสํา คัญของสนธิสัญญา ซึ่งประเทศสมาชิกอาเซียน ยึดถือ และยอมรับในการปฏิบัติตาม ไดแก 1.1. เคารพในเอกราช การมีอํานาจอธิปไตย ความเทาเทียมกัน ความมั่นคงทางดินแดน และเอกลักษณ แหงชาติของทุกประเทศ 1.2. ปราศจากการแทรกแซงจากภายนอก การโคนลมอธิปไตย หรือการบีบบังคับจากภายนอก 1.3. การไมแทรกแซงกิจการภายในซึ่งกันและกัน 1.4. การแกไขปญหาความขัดแยง หรือขอพิพาทโดยสันติวิธี 1.5. การยกเลิกการใชการคุกคามและกองกําลัง 1.6. การมีความรวมมือที่มีประสิทธิภาพระหวางกัน เมื่อเดือนธันวาคม 2530 ไดมีการแกไขสนธิสัญญา เพื่อเปดทางใหประเทศที่อยูนอกภูมิภาคเอเชียตะวันออก เฉียงใตสามารถเขารวมเปนภาคีไดนั้น เปนการชวยเสริมสรางโครงสรางความมั่นคงและสันติภาพภายในภูมิภาคใหมีความ เขมแข็งยิ่งขึ้น ปจจุบันประเทศที่เขารวมเปนภาคีในสนธิสัญญา TAC ไดแก สมาชิกอาเซียนทั้ง 10 ประเทศ ประเทศคู เจรจาของอาเซียน และประเทศที่เขารวมการประชุมอาเซียนวาดวยการเมืองและความมั่นคงในเอเชีย-แปซิฟก เชน จีน อินเดีย ญี่ปุน รัสเซีย เกาหลีใต และนิวซีแลนด ออสเตรเลีย แคนาดา สหรัฐอเมริกา และสหภาพยุโรป
11
กรมอาเซียน กองอาเซียน 1. (2554). “ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน.” ASEAN Highlights 2011, กรุงเทพฯ : กระทรวงการ ตางประเทศ. หนา 30.
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 61
2. สนธิสัญญาเขตปลอดอาวุธนิวเคลียรแหงเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Treaty on the Southeast Asia Nuclear-Free Zone : SEAN-FZ) ประเทศสมาชิ กอาเซี ยน ลงนามในการประชุ มสนธิสั ญญาในกรุ งเทพฯ เมื่ อวั นที่ 15 ธันวาคม 2538 วัตถุประสงคหลักของสนธิสัญญา คือ ใหภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตเปนเขตปลอดอาวุธนิวเคลียร โดยประเทศที่เปน ภาคีจะไมพัฒนา ไมผลิต ไมจัดซื้อ ไมครอบครอง รวมทั้งไมเปนฐานการผลิต ไมทดสอบ ไมใชอาวุธนิวเคลียรในภูมิภาค และไมใหรัฐใดปลอย หรือทิ้งวัสดุอุปกรณที่เปนกัมมันตภาพรังสีลงบนพื้นดิน ทะเล และอากาศ นอกจากนี้ ทั้ง 5 ประเทศ อาวุธนิวเคลียร ไดแก จีน สหรัฐอเมริกา ฝรั่งเศส รัสเซีย และสหราชอาณาจักร (หาสมาชิกผูแทนถาวรของคณะมนตรี ความมั่นคงแหงสหประชาชาติ ) ไดยอมรับ และใหความเคารพสนธิสัญญา โดยจะไมละเมิด และไมแพรกระจายอาวุธ นิวเคลียรในภูมิภาคนี้ 3. ปฏิญญากําหนดใหภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตเปนเขตแหงสันติภาพเสรีภาพ และความเปนกลาง (Zone of Peace, Freedom and Neutrality : ZOPFAN) เปนการแสดงเจตนารมณของอาเซียน ใหภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตเปนภูมิภาคที่ปลอดการแทรกแซง จากภายนอก เพื่อเปนหลักประกันตอสันติภาพและความมั่นคงของภูมิภาค และยังไดเสนอใหอาเซียน ขยายความรวมมือ ใหครอบคลุมทุก ๆ ดาน อันจะนํามาซึ่งความแข็งแกรง ความเปนปกแผนและความสัมพัน ธที่ใกลชิดระหวางประเทศ สมาชิก และประเทศสมาชิก ได ประกาศลงนามโดยรั ฐมนตรีตา งประเทศของประเทศสมาชิกอาเซียน ซึ่ งในขณะนั้ น ประกอบดวย อินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟลิปปนส สิงคโปร และไทย เมื่อวันที่ 27 พฤศจิกายน 1971 ณ กรุงกัวลาลัมเปอร ประเทศมาเลเซีย 4. การประชุมอาเซียนวาดวยความรวมมือดานการเมืองและความมั่นคงในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟก (ASEAN Regional Forum : ARF) จัดขึ้นเพื่อเปนเวทีสําหรับปรึกษาหารือ (Consultative forum) โดยมีวัตถุประสงคที่มุงสงเสริมสันติภาพโดย การเสริมสรางความไวเนื้อเชื่อใจ ความรวมมือ และความสัมพันธอันดีระหวางประเทศสมาชิกอาเซียน ประเทศอาเซียนกับ คูเจรจา และประเทศอื่น ๆ ในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟกในเรื่องที่เกี่ยวกับการเมืองและความมั่นคง โดยมีทั้งผูแทนฝายการ ทูต และการทหารเขารวมการประชุมการหารือดานการเมือง และความมั่นคงในกรอบ ARF ไดกําหนดพัฒนาการของ กระบวนการ ARF เปน 3 ขั้นตอน ไดแก
ขั้นตอนที่ 1 สงเสริมการสรางความไวเนื้อเชื่อใจกัน (Confidence Building) ขั้นตอนที่ 2 การพัฒนาการทูตเชิงปองกัน (Preventive Diplomacy) ขั้นตอนที่ 3 การแกไขความขัดแยง (Conflict Resolution) การประชุมระดับรัฐมนตรี ARF ไดจัดขึ้นครั้งแรก ที่กรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 25 กรกฎาคม 2537 ปจจุบัน ประเทศที่เปนสมาชิกการประชุมวาดวยการเมืองและความมั่ นคงในภูมิภาคเอเชีย แปซิฟกมี 27 ประเทศ ประกอบดวย ประเทศสมาชิกอาเซียนทั้ง 10 ประเทศ คือ ไทย บรูไน กัมพูชา อินโดนีเซีย สปป.ลาว มาเลเซีย เมียนมาร ฟลิปปนส สิงคโปร และเวียดนาม ประเทศคูเจรจาของอาเซียน ประเทศผูสังเกตการณของอาเซียน และประเทศอื่นในภูมิภาค อัน ไดแก ออสเตรเลีย บังคลาเทศ แคนาดา จีน อินเดีย ญี่ปุ น สาธารณรัฐเกาหลี (เกาหลีใต) สาธารณรัฐประชาธิปไตย ประชาชนเกาหลี (เกาหลี เ หนื อ ) มองโกเลี ย นิ ว ซี แ ลนด ปากี ส ถาน ปาป ว นิ ว กิ นี รั ส เซี ย ติ ม อร -เลสเต ศรี ลั ง กา สหรัฐอเมริกา และสหภาพยุโรป
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 62
5. กลุมผูประสานงานเฉพาะกิจในระดับรัฐมนตรี (ASEAN Troika) ผูประสานงานเฉพาะกิจในการประชุมสุดยอดอาเซียนอยางไมเปนทางการ ในวันที่ 28 พฤศจิกายน 2542 ณ กรุงมะนิลา ผูนํา ของประเทศสมาชิกอาเซียนไดเห็นชอบ ในการจัดตั้งกลุมผูประสานงานเฉพาะกิจในระดับรัฐมนตรี (ASEAN Troika) ซึ่งประกอบดวย รัฐมนตรีตางประเทศที่ดํารงตําแหนงประธานคณะกรรมการประจําของอาเซียนในอดีต ป จจุ บั น และอนาคต และจะหมุ น เวี ยนกั น ไปตามการเป น ประธานการประชุ ม วั ต ถุ ป ระสงค ข องการจั ด ตั้ ง กลุ ม ผู ประสานงานเฉพาะกิจ ASEAN Troika คือ 5.1 เปนกลไกใหอาเซียนสามารถรวมมือกันอยางใกลชิดในการหารือแกไขปญหาที่สงผลกระทบตอสันติภาพ และเสถียรภาพในภูมิภาค โดยไมกาวกายกิจการภายในของประเทศสมาชิกเปนการยกระดับความรวมมือของอาเซียนให สูงขึ้น และเสริมสรางความเปนอันหนึ่งอันเดียวกันของอาเซียน รวมทั้งเพิ่มประสิทธิภาพของการดําเนินงานโดยรวม 5.2 เพื่อรองรับสถานการณ และจะดําเนินการโดยสอดคลองกับแนวทางปฏิบัติในสนธิสัญญา และขอตกลง ตาง ๆ ของอาเซียน เชน สนธิสัญญาไมตรี และความรวมมือในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต (Treaty of Amity and Cooperation : TAC) 6. กรอบความรวมมือทางทหาร (ASEAN Defense Ministerial Meeting - ADMM) เพื่อสรางเครือขาย และความสัมพันธที่ใกลชิดระหวางฝายทหารของประเทศ สมาชิก ความรวมมือ ดานการ ปองกันยาเสพติด การตอตานอาชญากรรมขามชาติ และการกอการราย โดยเฉพาะประเด็นหลังนี้ อาเซียนไดลงนามใน อนุสัญญาอาเซียนวาดวยการตอตานการกอการราย ในป 2550 7. ความสัมพันธกับประเทศนอกภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต เพื่อสรางความรวมมื อดา นการเมืองความมั่นคงที่ส มดุล และสรางสรรค ระหวางกั น โดยผา นเวที หารื อ ระหวางอาเซียนกับประเทศ คูเจรจา ไดมีการประชุมสุดยอดเอเชียตะวันออก (East Asia Summit: EAS) และ กระบวนการอาเซียน+3
หน ว ยงานด า นความมั่ น คงของไทยกั บ การดํา เนิ น ความร ว มมื อ ในกรอบประชาคม อาเซี ย น การดําเนินการเพื่อรองรับประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนในระดับนโยบายของไทย ซึ่งมีสํา นักงาน สภาความมั่นคงแหงชาติ (สมช.) เปนหนวยงานรับผิดชอบ ไดจัดทํารางยุทธศาสตรในการดําเนินการดานการเมือง และ ความมั่นคง เพื่อเตรียมความพรอมในการเปนประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ประกอบดวย 6 ยุทธศาสตร คือ 1. ยุทธศาสตรการพัฒนาการเมือง 2. ยุทธศาสตรการเสริมสรางบรรทัดฐานความรวมมือดานความมั่นคงในภูมิภาค 3. ยุทธศาสตรการแกปญหาภัยคุกคามรูปแบบใหมที่มีลักษณะขามชาติ 4. ยุทธศาสตรการจัดการกับภัยพิบัติที่สงผลกระทบรุนแรง 5. ยุทธศาสตรการปองกันและแกปญหาความขัดแยงในภูมิภาค 6. ยุทธศาสตรความสัมพันธกับมหาอํานาจ ทั้งนี้ ในรางยุทธศาสตรดังกลาว จะกําหนดมาตรการในการดําเนินการในแตละยุทธศาสตร ซึ่งปรากฏอยูในราง ยุทธศาสตรแหงชาติของสํานักงานสภาความมั่นคงแหงชาติ ในสวนของกระทรวงกลาโหมไดใชกลไกการประชุมรัฐมนตรี
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 63
กลาโหมอาเซียน (ASEAN Defense Ministers’ Meeting : ADMM) เปนสวนเสริมสรางเพื่อนําไปสูการจัดตั้งประชาคม การเมืองและความมั่นคงอาเซียน ซึ่งจากผลของการประชุม ADMM ที่ผานมา ไดเห็นชอบรวมกันใหมีกิจกรรมความ รวมมือที่สําคัญ คือ - ความรวมมือระหวางกลาโหมอาเซียนกับองคกรภาคประชาสังคมในดานความมั่นคงรูปแบบใหม - การใชทรัพยากร และศักยภาพทางทหารอาเซียนในการใหความชวยเหลือดานมนุษยธรรม และการ บรรเทาภัยพิบัติ - ความรวมมือดานอุตสาหกรรมปองกันประเทศของอาเซียน นอกจาก ความรวมมือในกรอบของรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียนดังกลาวแลว ยังมีกรอบความรวมมือของการ ประชุมรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียน และประเทศคูเจรจา (ADMM-Plus) อีก 8 ประเทศ ไดแก ออสเตรเลีย จีน อินเดีย ญี่ปุน นิวซีแลนด เกาหลีใต รัสเซีย และสหรัฐอเมริกา โดยเมื่อวันที่ 12 ตุลาคม พ.ศ. 2553 รัฐมนตรีกลาโหมอาเซียน และ ประเทศคูเจรจาไดเห็นชอบในการดําเนินการ ดานความรวมมือเพื่อความมั่นคง 5 ดาน คือ 1. การใหความชวยเหลือดานมนุษยธรรมและบรรเทาสาธารณภัย (Humanitarian Assistance and Disaster Relief : HA/DR) 2. ความมั่นคงทางทะเล (Maritime Security) 3. การแพทยทหาร (Military Medical) 4. การตอตานการกอการราย (Counter Terrorism) 5. การปฏิบัติการรักษาสันติภาพ (Peace Keeping Operations) สําหรับการดําเนินการตามกรอบความรวมมือของแตละดานนั้น ประเทศในอาเซียนจะไดดํารงตําแหนงประธาน คณะทํางานอยางนอย 1 ดาน และ 1 วาระ (มีวาระ 2 – 3 ป) ซึ่งแตละดานจะมีประธานรวมระหวางประเทศสมาชิก อาเซียนกับประเทศคูเจรจา ไดแก การใหความชวยเหลือดานมนุษยธรรมและบรรเทาสาธารณภัย มีเวียดนามและจีน เปน ประธาน ความมั่นคงทางทะเล มีมาเลเซีย และออสเตรเลียเปนประธาน การแพทยทหาร มีสิงคโปร และญี่ปุนเป น ประธาน การตอตานการกอการราย มีอินโดนี เซีย และสหรัฐอเมริก าเปนประธาน การปฏิ บัติการรักษาสันติภาพ มี ฟลิปปนส และนิวซีแลนดเปนประธาน โดยไทยมี แ นวทางในการเข า ร ว มเป น คณะทํ า งานทุ ก ด า น และเพื่ อ สนั บ สนุ น กรอบความร ว มมื อ ดั ง กล า ว กระทรวงกลาโหมของไทยไดมีการแตงตั้งคณะทํางานผูเชี่ยวชาญในแตละดาน เพื่อทําหนาที่กําหนดแนวทาง วางแผนการ 12 ปฏิบัติและเปนศูนยกลางการติดตอประสานงานกับกลาโหมอาเซียน และกลาโหมประเทศคูเจรจา
การเป น ประชาคมการเมื อ งและความมั่ น คงอาเซี ย น การเกิดประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนนั้น จะเริ่มมาจากการที่กลุมของประเทศตาง ๆ พึ่งพาทาง การเมืองและเศรษฐกิจในระดับสูงจนกอเกิดเปนนิสัยแหงความไวเนื้อเชื่อใจ (Habit of trust) ดังนั้น การพิจารณาวา ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนจะเกิดขึ้นจริงหรือไมนั้น จะตองศึกษาหลักการของประชาคมการเมืองและ 13 ความมั่นคงวามีลักษณะอยางไร แลวนํามาเปรียบเทียบกับการรวมตัวของอาเซียน โดย คารล ดัทช (Karl Deutsch) ให คําจํากัดความประชาคมความมั่นคงวา “กลุมประเทศที่มีการเชื่อมรวมตัวกันดวยความรูสึกของความเปนประชาคม 12
ภุชงค ประดิษฐธีระ, น.อ. (2554). “ประชาคมอาเซียนกับบทบาทกองทัพเรือ.” วารสารนาวิกศาสตร, 4(8), หนา 66 – 67. Kael W. Deutsch, Security Communities,1961, in James Rosenau, ed., International Politics and Foreign policy, อางใน Donald K. Emmerson, Will the Real ASEAN Please Stand Up? Security, Community, and Democracy in Southeast Asia, Stanford University. 13
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 64
(Sense of community) ดวยการจัดตั้งเปนสถาบันทั้งที่เปนทางการและไมเปนทางการ มีการผลักดันใหเกิดขึ้นในทาง ปฏิบัติ มีความเขมแข็ง และครอบคลุมกวางขวางที่เพียงพอ จะประกันการเกิดการเปลี่ยนแปลงใด ๆ อยางสันติ และ สมเหตุสมผล ระหวางสมาชิกของประชาคมที่มีระยะเวลาอันยาวนาน” ทั้งนี้ ในการเปนประชาคมความมั่นคงได จะตอง ประกอบดวยลักษณะตาง ๆ ดังนี้ 1. สมาชิกไมมีการแขงขันกันสรางกําลังทางทหาร 2. ไมมีการขัดแยงที่ตองใชกําลังทหารระหวางรัฐโดยเด็ดขาด 3. มีองคกร หรือสถาบันที่เปนทางการ และไมเปนทางการในการจัดการเพื่อปองกัน ลด จัดการ และแกปญหา ความขัดแยง และภาวะไรระเบียบระหวางสมาชิก 4. มีการเชื่อมรวมทางดานเศรษฐกิจในระดับสูง 5. ไมมีปญหาขัดแยงดานการแบงเขตแดนระหวางรัฐสมาชิก จะเห็นไดวา การเกิดประชาคมความมั่นคงจะตองมีรากฐานจากผลประโยชนพื้นฐานที่ชัดเจนของสมาชิก และมี ระยะเวลานานในการรวมกลุมกัน เพื่อที่จะหลีกเลี่ยงการเกิดสงครามความขัดแยงตาง ๆ ซึ่งจะแตกตางจากการรวมกลุม ของประเทศตาง ๆ เพื่อสรางอํานาจ หรือคานอํานาจ หรือเพื่อสรางสถานการณเชิงขมขู ตอภัยคุกคาม การโจมตีจาก ภายนอก ซึ่งจะเรียกการรวมตัวแบบนี้วา “ระบอบความมั่นคง” (Security Regime) เมื่อพิจารณาการรวมตัวกันของอาเซียนในดานความมั่นคงแลว อาเซียนยังขาดปจจัยการเปนประชาคมในหลาย องคประกอบ เชน อาเซียนคงมีการเสริมสรางกองทัพดวยการจัดหายุทโธปกรณเชิงแขงขันกันที่คอนขางสูง ถึงแมจะมีการ ปฏิเสธวา การจัดหาอาวุธเพื่อการรองรับภัยคุกคามรูปแบบใหม หรือเพื่อชดเชยกับการขาดการพัฒนากองทัพในชวงที่ ประเทศตาง ๆ เผชิญวิกฤติเศรษฐกิจ ดังนั้น เมื่อชวงหลายปที่ผานมาประเทศตาง ๆ มีการจัดหาทั้งเรือรบ เรือดําน้ํา และ เครื่องบินรบสมรรถนะ และราคาสูงจํานวนมาก ดังนั้น สถานการณการเสริมสรางกองทัพของประเทศในอาเซียนยอม หลีกเลี่ยงไมไดวาประเทศเหลานี้ มีนัยแหงการถวงดุลระหวางกันดวย นอกจากนี้ ประเทศในอาเซียนยังจะมีการใชกําลังรบ เขาแกปญหาทั้งไทยกับกัมพูชา ไทยกับเมียนมาร มาเลเซียกับอินโดนีเซีย โดยปญหาหลัก คือ ขัดแยงทางเขตแดน การ รวมตัวกันจึงจะเปนเพียงระบอบความมั่นคงของอาเซียนเทานั้น
ป ร ะ ช า ค ม ก า ร เ มื อ ง แ ล ะ ค ว า ม มั่ น ค ง : ห น า | 65
อ า งอิ ง ท า ยบท I
สงครามกัมพูชาเกิดขึ้นหลังจากกัมพูชาไดเอกราชในป พ.ศ. 2518 และไดนําเอาการปกครองแบบคอมมิวนิสตมาใชภายใต การปกครองของกลุมบุคคลที่เรียกวา เขมรแดง ตอมาเวียดนามไดสงทหารจํานวนมากเขายึดครองกัมพูชา ทําใหเกิดสงคราม