4 อาชญากรรมข้ามชาติ

องคกรอาชญากรรมขามชาติ อาชญากรรมข า มชาติ ถื อ ว า เป น ส ว นหนึ่ ง ของภั ย คุ ก คามต อ ความมั่ น คงนอกรู ป แบบ (Non-Traditional Security) ซึ่งการจัดการภัยคุกคามนอกรูปแบบนั้น เปนสวนหนึ่งของกุญแจสําคัญของเสาประชาคมการเมืองและความ มั่น คงอาเซี ยน การส ง เสริ มให เกิ ด ภู มิภาคที่ มีเ สถี ยรภาพ ความสงบสุข และความเป น อั นหนึ่ ง อัน เดี ยว โดยมี ค วาม รับผิดชอบทางดานความมั่นคงในวงกวางรวมกัน (A Cohesive, Peaceful, Stable and Resilient Region with shared responsibility for comprehensive security) ซึ่งมีกิจกรรมหลักคือ - เพิ่ ม ความร ว มมื อ ในการรั บ มื อ กั บ ภั ย ความมั่ น คงนอกรู ป แบบต า ง ๆ โดยเฉพาะอย า งยิ่ ง การต อ สู กั บ อาชญากรรมขามชาติ และปญหาขามพรมแดนอื่น ๆ (Strengthen cooperation in addressing non-traditional security issues, particularly in combating transnational crimes and other transboundary challenges) - เพิ่มความพยายามในการตอตานการกอการรายโดยการลงนามรับรอง ASEAN Convention on CounterTerrorism และนําไปปฏิบัติอยางรวดเร็ว (Intensify counter - terrorism efforts by early ratification and full implementation of the ASEAN Convention on Counter - Terrorism) ทั้งนี้ องคการสหประชาชาติ ไดแบงอาชญากรรมขามชาติไวใน 10 ประเภท คือ 1. การลักลอบคายาเสพติด (Drugs Trafficking) 2. การลักลอบนําคนเขาเมืองโดยผิดกฎหมาย (Smuggling of Illegal Migrants) 3. การคาอาวุธขามชาติ (Arms Trafficking) 4. การลักลอบคาอุปกรณนิวเคลียร (Trafficking in Nuclear Material) 5. กลุมองคกรอาชญากรรมขามชาติ และการกอการราย (Transnational Criminal Organization and Terrorism) 6. การคาหญิง และเด็ก (Trafficking in Women and Children) 7. การลักลอบคาชิ้นสวนมนุษย (Trafficking in Body Parts) 8. การโจรกรรม และลักลอบคายานพาหนะ (Theft and Sumuggling of Vehicles) 9. การฟอกเงิน (Money Laundering) และ 10.อื่น ๆ เชน การโจรกรรมวัตถุโบราณ, การติดสินบน, อาชญากรรมคอมพิวเตอร, อาชญากรรม สิ่งแวดลอม, อาชญากรรมทรัพยสินทางปญญา, การฉอโกงทางทะเล เปนตน สหประชาชาติไดใหคําจํากัดความของอาชญากรรมขามชาติไวใน Convention Against Transnational Organized Crime ใน Article 3 วา เปนอาชญากรรมที่ (1) มีการประกอบอาชญากรรมในรัฐตั้งแต 1 รัฐขึ้นไป (It is committed in more than one state); (2) มีการประกอบอาชญากรรมภายใน 1 รัฐ แตมีการเตรียมการ วางแผน สั่งการ หรือควบคุมมาจากรัฐ อื่น (It is committed in one state but a substantial part of its preparation, planning, direction or control takes place in another state); (3) มีการประกอบอาชญากรรมภายใน 1 รัฐ แตกลุมอาชญากรรมนั้น เปนกลุมที่ประกอบอาชญากรรมใน รัฐมากกวา 1 รัฐ (It is committed in one state but involves on organized criminal group that engages in criminal activities in more than on state); หรือ

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 67

(4) มี ก ารประกอบอาชญากรรมภายใน 1 รั ฐ แต ผ ลของอาชญากรรมนั้ น ส ง ผลไปถึ ง รั ฐ อื่ น (It is committed in one state but has substantial effects in another state.)1 ในปจจุบันนี้ อาชญากรรมขามชาติมีความซับซอนมากขึ้นกวาเมื่อกอนมาก เนื่องจาก มีการพัฒนาดานเทคโนโลยี ดานการสื่อสารคมนาคม ทําให อาชญากรรมขามชาติในปจจุบัน นั้นยกระดับ เปนปญ หาระดับโลก ยิ่งพฤติกรรมทาง เศรษฐกิจในปจจุบันนั้น ยกระดับจากเศรษฐกิจภายในประเทศเปนเศรษฐกิจระดับภูมิภาค และระดับโลก สงผลใหเกิดการ แกกฎหมาย หรือขอบังคับตาง ๆ ใหออนตัวขึ้น เพื่อเอื้อกับการคา การบริการ และแรงงานระหวางประเทศ แตผลที่ ตามมา คือ กลุมอาชญากรรมขามชาตินั้น ก็ไดใชชองวางเหลานี้แสวงหาผลประโยชน และประกอบอาชญากรรม ทั้งนี้ องคกรอาชญากรรมขามชาติ (Transnational Organized Crime, TOC) ที่รูจักกันดีในเวทีโลก เชน Cosa Nostra ใน American ที่รูจักกันในนามมาเฟย หรือกอดฟารเธอร, Neopolitan Camorra, the Calabrian Ndrangheta และ the Apulian Sacra Corona Unita ที่มีลักษณะคลายกับองคกรอาชญากรรมขามชาติของอิตาลี นอกจากนี้ ยังมี Russian Mafia, the Serbian mafia, the Israeli Mafia, the Albanian Mafia, Mexican และ Colombian Drug Cartels, the Indian Mafia, the Chinese Triads, Chinese Tongs, Irish Mob, the Corsican Mafia, the Japanese Yakuza, the Jamaican-British Yardies, the Turkish Mafia, the Macedonian และยังมีกลุมยอย ๆ ขององคกร เหลานี้ ที่ปฏิบัติการตามพื้นที่ทั่วไป เชน กลุม Sureños, Nortenos, Latin Kings, Gangster Disciples, Vice Lords, Bloods, Crips, Mexican Mafia, Folk Nation, Brazilian PCC, และ Hells Angels อาชญากรรมขามชาติในปจจุบันนั้น สงผลรายแรงกับความมั่นคงของชาติมากกวาเมื่อกอนมาก และกระทบสู หลายภาคสวนของประเทศนั้น ๆ อยางเชน ปญหาดานยาเสพติดที่นอกจากจะกระทบทางดานสาธารณสุขแลว ยังกระทบ ตอภาคเศรษฐกิจ ภาคการเมือง (การคอรรัปชั่น ) นอกจากนี้ กลุมองคกรอาชญากรรมขามชาติในปจจุบันนั้น ในบาง ประเทศมีอํานาจเหนือกฎหมายของประเทศ หรือเปนผูมีอิทธิพลในทางการเมืองของประเทศนั้น ๆ ดวย เชน ในโคลัมเบีย เปรู หรือเมียนมาร สงผลใหรัฐบาลประเทศนั้น ๆ ไมสามารถพัฒนาภาคการเมือง และภาคเศรษฐกิจไดอยางเต็มที่ Laki2 ไดวิเคราะหวา โลกาภิวัตนไดสงผลใหภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟกตองเผชิญกับปญหาความมั่นคงแบบใหมที่ เรียกวา อาชญากรรมขามชาติมากขึ้น ในขณะที่รัฐยังไมมีนโยบายทั้งในระดับประเทศ และระดับภูมิภาคที่จะรับมือกับ ปญหาดังกลาวอยางเพียงพอ ซึ่งตอมา Roth3 ไดชี้ใหเห็นวา การกอการรายและอาชญากรรมขามชาติกําลังกลายเปน ปญหาที่ทาทายหนวยงานบังคับใชกฎหมายในศตวรรษที่ 21 โดยเฉพาะการสรางความรวมมือของหนวยงานตํารวจ และ เจาหนาทีบ่ ังคับใชกฎหมายระหวางประเทศ อันมีสาเหตุจากความกาวหนาทางเทคโนโลยี ภาษา วัฒนธรรม กระบวนการ ยุติธรรมทางอาญา และประสบการณในจัดการกับปญหาที่แตกตางกัน โดยในการประชุมเชิงปฏิบัติการดานอาชญากรรม ขามชาติ สําหรับความรวมมือดานความมั่นคงในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟก เมื่อป 1997 Singh4 ไดเสนอแนะวา ความรวมมือ ระหว า งประเทศ จะเป น กลไกสํ า คั ญ ที่ จะทํ า ให ห น ว ยงานบั ง คั บ ใช ก ฎหมายจั ด การกั บ ป ญ หาดั ง กล า วได โดยต อ ง ปรับเปลี่ยนสภาพแวดลอมของการปองกันปราบปรามอาชญากรรมขามชาติใหเหมาะสม เชน การพัฒนากฎหมายของ ประเทศในภูมิภาคใหมีมาตรฐานใกลเคียงกัน การฝกอบรม และแลกเปลี่ยนบุคลากร การแลกเปลี่ยนขอมูลขาวสาร การ จัดตั้งทีมปฏิบัติก ารรวม การคุมครองพยาน การใหความรวมมือ และชวยเหลือทางเทคนิค ความชั ดเจนของหนว ย 1

United Nations Convention against Transnational Organized Crime.

Laki, J. (2006). Non-traditional security issues: Securitization of transnational crime in Asia. Singapore: Institute of Defense and Strategy Studies.

3 Roth, M.P. (2010). Global organized crime: A reference handbook. California: ABC_CLIO. 4 Singh, J. (1997). Strategic impact of transnational crime. Paper presented at the 2nd meeting of the CSCAP Study Group on Transnational Crime in Bangkok, Thailand. October 10-11, 1997 2

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 68

ประสานงานในแตละประเทศ และมาตรการที่จะใชในการพัฒนาการนําแนวทางความรวมมือที่มีอยูไปปฏิบัติใหเกิดผล อยางจริงจัง ด ว ยเหตุ นี้ ทํา ให เ กิ ด คํา ถามว า การรวมตั ว เป น ประชาคมอาเซี ย นในป พ.ศ. 2558 จะส ง ผล กร ะทบ ต อ กา ร จั ด กา ร กั บ ป ญ หา อ า ชญา กร ร มข า มชา ติ ข อ ง กร ะบ ว นกา ร ยุ ต ิ ธ ร ร มทา ง อ า ญา ขอ ง ภู มิ ภ าคอาเซี ย นหรื อ ไม อ ย า งไร และรั ฐ อาเซี ย นควรจะมี แ นวทางในการจั ด การกั บ ป ญ หาดั ง กล า ว อย า งไร

ปจจัยเอื้ออํานวยตอองคกรอาชญากรรมขามชาติเขามาในประเทศไทย ประเทศไทยเปนประเทศหนึ่งที่มีการพัฒนาทางสังคมและเศรษฐกิจ เชนเดียวกับประเทศตาง ๆ ในภูมิภาคเอเชีย ซึ่งผลจากการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศในทวีปเอเชีย ทําใหมีบทบาททางสังคม และเศรษฐกิจของโลก ไม นอยกวาประเทศในภูมิภาคอื่น ๆ สืบเนื่องจาก ความกาวหนาทางเทคโนโลยี ชวยใหการคมนาคม และการติดตอสื่อสาร เปนไปดวยความสะดวกรวดเร็ว ทําใหชาวตางชาติเดินทางเขามาในประเทศไทยทั้งถูกตองตามกฎหมาย และลักลอบ หลบหนี เ ข า เมื อ งโดยผิ ด กฎหมายมี จํ า นวนมากขึ้ น โดยจะมี ก ารรวมตั ว ของผู ก ระทํ า ผิ ด ในลั ก ษณะของ “องค ก ร อาชญากรรมขามชาติ” ซึ่งมีปจจัยที่เอื้ออํานวยใหชาวตางชาติ ซึ่งเดินทางเขามาในประเทศไทย กระทําผิดกฎหมาย โดย ใชประเทศไทยเปนฐานในการกระทําความผิดในรูปแบบตาง ๆ ดวยเหตุผลดังนี้ 1. ประเทศไทยเป น ศู น ย ก ลางการคมนาคมไปประเทศต า ง ๆ ในทวี ป เอเชี ย และสถานที่ ตั้ ง เป น จุ ด ที่ เหมาะสมใชเปนเสนทางลําเลียง หรือลักลอบขนสงสิ่งของผิดกฎหมาย เชน ขบวนการคายาเสพติดประเภทฝน กัญชา เฮโรอีน ไปประเทศตาง ๆ ทั้งประเทศ จีน เมียนมาร สปป.ลาว กัมพูชา และประเทศที่สาม ฯลฯ 2. สภาพภูมิประเทศของประเทศไทย มีอาณาเขตติดตอกับประเทศเพื่อนบานทั้งทางบก และทางน้ํา เปน ระยะทางยาวประมาณ 8,167 กิ โ ลเมตร ทํ า ให ส ะดวกต อ การลั ก ลอบหลบหนี เ ข า เมื อ ง และหลบหนี อ อกนอก ราชอาณาจักร 3. ประเทศไทยไมมีขอจํากัด เรื่องเชื้อชาติ ศาสนา ภาษา และวัฒนธรรม และมีบทลงโทษผูกระทําความผิด อาญาไมเด็ดขาดเหมือนประเทศมาเลเซีย และสิงคโปร 4. นโยบายสงเสริมการทองเที่ยว ทําใหชาวตางชาติเดินทางเขามาในประเทศเพิ่มมากขึ้น เนื่องจาก การขอ วีซาเขาออกประเทศไทยทําไดโดยงาย สามารถจะทําวีซาเมื่อเดินทางมาถึงแลวก็มี และการเก็บคาธรรมเนียมของวีซามี ราคาถูกดวย กลุมองคกรอาชญากรรมขามชาติในประเทศไทย ซึ่งเกี่ยวของกับการลักลอบคายาเสพติด ลักลอบนําคนเขาเมือง และคาหญิงและเด็ก เปนตน กลุมที่ไดพบเห็นการกออาชญากรรมมีกลุมของขุนสา วาแดง แก็งลูกหมู และยากุซา เปนตน จะเห็นไดวา องคกรอาชญากรรมขามชาติเหลานี้ สวนใหญแลวประกอบอาชญากรรมเกี่ยวกับยาเสพติดเปนหลัก โดย ประเทศไทยตองเผชิญกับปญหายาเสพติด ทั้งในดานการเปนแหลงผลิต แหลงคายาเสพติด และแหลงลักลอบสงผาน ยาเสพติดรวมถึงเปนแหลงใชยาเสพติดในหมูประชาชน ยาเสพติดดังกลาวรวมถึง ยาบา เฮโรอิน ฝน ยาอี และโคเคน โดยเฉพาะยาบาที่ยากตอการจับกุมแหลงผลิตที่ใชเครื่องมือขนาดเล็ก และสามารถยายที่ไปไดงาย ในขณะที่การแสวงหา วัตถุดิบทั้งสารเคมี และสารตั้งตน ทั้งหลายก็เปนไปดวยความสะดวก

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 69

จากการทีป่ ระเทศไทยมีอาณาเขตติดกับเมียนมาร และสปป.ลาวที่ยังคงมีแหลงปลูกฝน และยาเสพติดอื่น ๆ อยู มาก อีกทั้งสารเคมี เชน “Ephedrine” ก็สามารถจัดหามาไดจากจีนตอนใต ประมาณการณกันวา มียาบาผลิตอยูตาม ชายแดนไทย – เมียนมารเกือบพันลานเม็ดที่รอเขาไทยในแตละป การจับกุมยาเสพติดที่ลักลอบเขามาในแตละครั้ง อาจมี มากถึงหลายลานเม็ด ในขณะที่การจับกุมเฮโรอีนบางครั้งอาจถึงรอยกิโลกรัม ขบวนการคายาเสพติดเหลานี้ มักสราง เครือขายของตน เพื่อใหการดําเนินงานเปนไปดวยความสะดวก โดยจัดตั้งเปนองคกรที่คอรรัปชั่นเจาหนาที่รัฐที่อยูตามราย ทางของการคายาเสติด ไมวาจะเปนเจาหนาที่ศุลกากร เจาหนาที่ตํารวจ ทหาร และถาในเครือขายถูกจับได ก็มักจะมี ทนายความ หรือการสรางคนของตนเองในกระบวนการการเมือง และกระบวนการยุติธรรม เพื่อใหตนเองพนผิดจากการ กระทํา ในขณะเดียวกัน องคกรเหลานี้ ก็จะมีความสัมพันธกับกองกําลังติดอาวุธ ไวคอยขนยาเสพติดตามแนวชายแดน ทํา ใหการจัดหาอาวุธ เปนสวนหนึ่งของกิจกรรมที่เกี่ยวของ และเงินที่ไดมาจากการคายาเสพติด ก็จะมีการฟอกเงินโดยใช ธุรกิจถูกกฎหมายบังหนา จากการที่สภาพภูมปิ ระเทศไทย มีอาณาเขตติดตอกับกัมพูชาที่เพิ่งพนสภาพของความขัดแยงภายในประเทศเมื่อ ไมนาน และติดกับเมียนมารที่ยังคงมีปญหาความขัดแยงกับชนกลุมนอยตามแนวชายแดน รวมทั้งปญหาภายในของไทย เอง ไดทําใหการลักลอบคาอาวุธขามชาติ ยังคงเกิดขึ้นในประเทศไทย นอกจากนี้แลว ดวยการเปนศูนยกลางการคมนาคม ที่สําคัญ ทําใหไทยกลายเปนแหลงผานของขบวนการคาอาวุธขามชาติที่ใชเรือบรรทุก หรือแมแต เครื่องบินในการขนสง เชน ที่จับกุมไดเมื่อปลายปที่แลว ดวยน้ําหนักอาวุธถึงสามสิบหาตัน ประมาณกับวา อาวุธขนาดเล็กผิดกฎหมายที่ผานเขา มาในไทย ตั้งแตป 1995 มีไมต่ํากวาสี่แสนกระบอก องคกรอาชญากรรมขามชาติ ยังมีเครือขายในดานการลักลอบขนคนหลบหนีเขาเมืองโดยผิดกฎหมาย ทั้งเปน การขนคนเพื่อเขามาหางานชั่วคราว หรือการขนคนหนีออกจากประเทศตนทาง เชน เครือขายการนําคนเมียนมาร, กัมพูชา และสปป.ลาวเขามาทํางานในไทย ซึ่งมักเปนงานระดับที่คนไทยไมตองการทําแลว เชน การเปนคนงานกอสราง คนใช หรืองานในเรือประมง นอกจากนี้แลว ยังมีการลักลอบขนคนหลบหนีออกจากประเทศ เชน การหนีออกนอก ประเทศของชาวจีน หรือ ชาวเกาหลีเหนือ ผานจีนแผนดินใหญ เขามาในสปป.ลาว ไทย และไปประเทศที่สามตอไป ขบวนการดังกลาว ยังเกี่ยวของ และนํามาซึ่งการลักลอบคามนุษย ไมวาจะเปนการคาผูหญิง หรือเด็ก เพื่อใหไปเปน โสเภณี หรือบุคคลขายตัว หรือคาเด็กใหกับพอแมอุปถัมภ การลักลอบขนคนหลบหนีเขาเมือง และคามนุ ษยดังกลาว เขา ไปเกี่ยวพันกับการทําพาสปอรต และวีซาปลอม จากการขโมยของจริง และสวมรูป ทั้งนี้ จากสถิติการทําพาสปอรตปลอม ประเทศไทยติดอันดับตน ๆ ของโลก การโจรกรรม และลักลอบคายานพาหนะ เปนอีกปญหาหนึ่งในอาชญากรรมขามชาติของไทย จากการพัฒนา ประเทศของเพื่อนบานทั้ง กัมพูชา เมียนมาร และลาว รวมทั้งสภาพการขนสงที่คอนขางสะดวกจากฝงไทยไปในประเทศ เหลานี้ดวยเวลาไมกี่ชั่วโมง ไดทําใหเกิดการโจรกรรมรถจากฝงไทย ไปขายในฝงกัมพูชา เมียนมาร และสปป.ลาว โดยจาก ที่เ ครื อ ขา ยอาชญากรต าง ๆ ที่มี อ ยูแ ลว ทั้ง การขนคนผิ ด กฎหมาย การคา ยาเสพติ ด และการเป ด ชอ งทางด ว ยการ คอรรัปชั่นไปตามรายทาง และความสัมพันธของไทยกับประเทศเพื่อนบานบางประเทศที่ไมดีนัก จนไมสามารถแสวงหา ความรวมมือ ในเรื่องดังกลาวได ทําใหปญหาดังกลาวรุนแรงขึ้นในหวงเวลาที่ผานมา และปญหาการฟอกเงิน กลายเปน ปญหาสําคัญประการหนึ่ง จากการที่กลุมอาชญากรรมขามชาติ ทั้งคนไทยเอง และคนตางชาติ ไดอาศัยความออนแอของ กฎหมาย และอํานาจรัฐมาใชประเทศไทย เปนแหลงฟอกเงิน โดยจัดตั้งบริษัท หรือธุรกิจถูกกฎหมายบังหน า แลวผันเงิน จากธุ ร กิ จผิ ด กฎหมายให มาสู ร ะบบที่ ถู ก กฎหมาย รวมทั้ ง การอาศั ยธนาคาร เป น แหล ง ฟอกเงิ น อี ก แหล ง หนึ่ ง ด ว ย นอกเหนือจากปญหาที่ไดกลาวไปแลว ประเทศไทยยังคงเผชิญกับปญหาอาชญากรรมทางคอมพิวเตอร, อาชญากรรมทาง เศรษฐกิจ, อาชญากรรมทางทรัพยสินทางปญญา และแมแตปญหาโจรสลัด สําหรับเรือไทยที่ออกไปในนานน้ําตาง ๆ

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 70

องคกรอาชญากรรมขามชาติในประเทศไทย ปญหาจากอาชญากรรมข ามชาติ ในประเทศไทยที่ เพิ่มความรุน แรง และมี ความสลับซับ ซอนมากขึ้น ขยาย 5 อิทธิพลออกไปอยางกวางขวาง สวนใหญอยูในพื้นที่จังหวัดทองเที่ยว ชุมชนตางชาติ และบริเวณชายแดน อาทิเชน 1. กลุมมาเฟยตาง ๆ ในพัทยา จังหวัดชลบุรี 1.1. กลุมมาเฟยรัสเซีย มีพฤติกรรมคาผูหญิง และยาเสพติด 1.2. กลุมมาเฟยเยอรมัน (โรซา) โดยปลอมแปลงวีซาพาสปอรต คุมกิจการบารเบียร 1.3. กลุมมาเฟยอังกฤษ มีกิจการบารอโกโก คาโคเคน และเฮโรอีน คาผูหญิง 1.4. กลุมมาเฟยออสเตรเลีย มีพฤติการณสงหญิงไทยไปคาประเวณีตางชาติ 1.5. กลุมมาเฟยเดนมารค มีรานขายอาหาร และคาประเวณีขามชาติ คาเด็กชาย 2. แกงสิบสี่เค เปนแกงมาเฟยจีน เรียกคาคุมครอง คายาเสพติด และลักลอบขนชาวจีนจากแผนดินใหญ ผาน ประเทศไทยไปประเทศที่สาม หรือที่รูจักกันทั่วไปวา แกงลูกหมู 3. กลุมอเมริกัน-เมลบอก โดยรวมกับคนไทยปลอมวีซาและพาสปอรต กิจการดําเนินการทางไปรษณีย 4. แกงอเมริกาใต สวนใหญเปนชาวเวเนซุเอลา และเปรู ลักทรัพยตามโรงแรม มีความถนัดในการฉกเพชรตาม รานคาเพชรพลอย สวนเปรูชํานาญดานฉกเงินลูกคาธนาคาร 5. แกงปากีสถาน ทําธุรกิจสงลูกแพะจากเอเชียใต ตะวันออกกลาง และแอฟริกา โดยลักลอบนําชาวตางชาติมา จากอินเดีย บังคลาเทศ ไนจีเรีย อิรัก อิหราน ลิเบีย ฯลฯ เขามาอาศัยอยูในกรุงเทพฯ โดยปลอมพาสปอรต ปลอมดอลลาร สหรัฐอเมริกา เรียกเก็บคาคุมครองจากชาวตางชาติ อินเดีย ปากีสถาน และบังคลาเทศ และขนยาเสพติด 6. กลุมเมียนมารรวมกับคนไทยปลอมพาสปอรตวีซาของไทยและตางประเทศ เพื่อสงผูหญิงไปญี่ปุน กิจกรรมขององคกรอาชญากรรมขามชาติ ที่เปนปญหาสําคัญของทุกประเทศ คือ การลักลอบคายาเสพติด แต การปราบปรามทําไดยาก เพราะองคกรอาชญากรรมขามชาติสามารถหลบเลี่ยงการจับกุม และยักยายเงินมหาศาลไปทั่ว โลก โดยอาศัยธรรมเนียมของกลุม คือ “ความจงรักภักดี” ทําใหการปราบปรามองคกรอาชญากรรมขามชาติทําไดยาก อยางไรก็ตาม อาชญากรรมขามชาติ มักจะเกิดจากการที่ประเทศใดประเทศหนึ่งมีความเหลื่อมล้ําดานคุณภาพ ของกฎหมาย และการบังคับใชกฎหมายเมื่อเทียบกับอีกประเทศหนึ่ง รวมถึงเกิดจากการที่อํานาจรัฐบาลสวนกลางเขาไป ไมถึง ในกลุมประเทศอาเซียนก็เชนกัน ความเหลื่อมล้ําดานกฎหมาย และบางประเทศที่อํานาจสวนกลางเขาไปไมถึงบาง บริเวณของประเทศนั้น สงผลใหเกิดอาชญากรรมขามชาติ เชน การที่ชนกลุมนอยตามชายแดนเมียนมารผลิตยาเสพติด แลวนํามาขายในประเทศไทย หรือการที่บริเวณชายฝงบางพื้นที่ของอินโดนีเซียที่ขาดการสอดสองดูแลจากเจาหนาที่จาก สวนกลาง สงผลใหเกิดกลุมโจรสลัดที่เขาไปประกอบอาชญากรรมในนานน้ําสิงคโปร ซึ่งใน APSC Blueprint นั้น ได กลาวถึง อาชญากรรมขามชาติอยู 6 ประเภททีน่ อกเหนือจากการกอการราย นั่นก็คือ การลักพาตัวและคามนุษย การคา ยาเสพติด การประมงผิดกฎหมาย การคาอาวุธเถื่อนขนาดเล็ก อาชญากรรมทางไซเบอร และโจรสลัด อยางไรก็ตาม อาชญากรรมที่เปนภัยตอความมั่นคงของประเทศสมาชิกที่ตองจัดการอยางเรงดวนนั้น มี 3 ประเภท คือ การลักพาตัวและ คามนุษย การคายาเสพติด และโจรสลัด

การลักพาตัวและคามนุษย 5

สยามรัฐ. สัปดาหวิจารณ. (2545). หนา 40-41.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 71

กลาวกันวา ในปหนึ่ง ๆ มีการคามนุษยราว 80,000 คน ซึ่งราวหนึ่งในสามมาจากภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียง ใต โดยสวนใหญจะถูกนํามาขายบริการ รวมถึงเปนแรงงานคาจางต่ํา หรือไมมีคาจางเลย นอกจากนี้ ยังมีรายงานอีกวา มี เด็กที่ถูกลักพาตัวจํานวนมากถูกนํามาเปนทหารเด็ก โดยสาเหตุหลัก ๆ ที่กอใหเกิดการคามนุษยในเอเชียตะวันออกเฉียงใต นั้น มีอยูสองเหตุผลหลัก ๆ คือ การเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ และการตองการแขงขันกับตลาดโลก ทําใหเกิดความ ตองการแรงงานราคาถูกจํานวนมาก หลายโรงงาน หรือสถานที่ที่เกี่ยวของกับการผลิต และการขนสง จึงตัดสินใจหา แรงงานผิดกฎหมายมาใชงาน เหตุผลที่สอง คือ ดวยความเจริญทางเศรษฐกิจที่ไมเทาเทียม สงผลใหคนในพื้นที่ยากจนนั้น ตัดสินใจขายลูกใหกับองคกรอาชญากรรมคามนุษย สิ่งเหลานี้ สงผลใหทุกประเทศในกลุมสมาชิกอาเซียนนั้น มักจะ เกี่ยวของกับการคามนุษยไมวาทางใดก็ทางหนึ่ง ไมวาจะเปนแหลงกําเนิด ทางผาน หรือปลายทาง หรือในกรณีที่แยที่สุด คือ เปนทั้งสามทางเลย 6

การคายาเสพติด

การคายาเสพติดในเอเชียตะวันออกเฉียงใตนั้น มีชื่อเสียงอันดับตน ๆ ของโลกทั้งในเรื่องปริมาณ และคุณภาพ ของยาเสพติด โดยเฉพาะการปลูกฝน ผลิตภัณฑจากฝน และแอมแฟตามีน หรือที่คนไทยรูจักวา “ยาบา” ซึง่ อาชญากรรม ขามชาติที่เกี่ยวกับยาเสพติดนั้น บั่นทอนการพัฒนาของสังคม และการเมืองในเอเชียตะวันออกเฉียงใตมาหลายสิบป แหลงที่โดงดังที่สุดในชวงที่ผานมาก็หนีไมพนบริเวณสามเหลี่ยมทองคํา ซึ่งเคยเปนแหลงปลูกฝนที่ใหญที่สุดในโลก พื้นที่ที่ 7 เปนรอยตอระหวางประเทศเมียนมาร ไทย และสปป.ลาวนั้น เคยเปนแหลงผลิตเฮโรอีน และมอรฟนแหลงใหญของโลก แตก็เปนที่นายินดีวา ตั้งแตศตวรรษที่ 21 เปนตนมา ยาเสพติดในภูมิภาคนี้ ไดลดลงเปนอยางมาก เหลือเพียงแตประเทศ เมียนมารเทานั้น ที่ยังคงเปนผูสงออกยาเสพติดรายใหญอยูโดยเฉพาะแอมแฟตามีนหรือยาบา เนื่องจาก ในบางพื้นที่ของ เมียนมารนั้น ปกครองโดยชนกลุมนอยที่ซึ่งอํานาจรัฐบาลจากสวนกลางเขาไปไมถึง อีกทั้งชนกลุมนอยเหลานั้น จําเปนตอง หารายไดเพื่อซื้ออาวุธ เพื่อตอตานรัฐบาลสวนกลางดวย ซึ่งยาเสพติดดังกลาวจํานวนมากนั้ นไดไหลผานชายแดนเขา ประเทศไทย อินเดีย และจีน นอกจากนี้ กลุมอาชญากรคายาเสพติดนั้น มักจะเกี่ยวของกับอาชญากรรมอื่น ๆ กลุม อันธพาล และการคอรรัปชั่นในประเทศดวย

โจรสลัด

ตั้งแตประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตเริ่มมีความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจในระดับโลกในชวงยุค ทศวรรษที่ 1990 ภัยโจรสลัดก็เพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ ตั้งแตป 1998 1999 และ 2000 มีรายงานการกออาชญากรรมโดยโจร สลัดในนานน้ําเอเชียตะวันออกเฉียงใต 99 คดี 167 คดี และ 257 คดีตามลําดับ ยิ่งไปกวานั้น ในปจจุบัน กลุมโจรสลัด อาจจะมีความเกี่ยวของกับกลุมกอการรายอีกดวย ภัยโจรสลัดที่ยังคงเกิดขึ้นในบริเวณนานน้ําเอเชียตะวันออกเฉียงใตนั้น เกิดจากเหตุผลหลัก ๆ คือ การที่นานน้ําเอเชียตะวันออกเฉียงใตยังมีเกาะแกงที่อยูหางไกล ที่ซึ่งอํานาจของรัฐเขาไปไมถึง และเป น ที่ห ลบซ อ นของกลุ มโจรสลั ด อย างเชน เกาะแก งต า ง ๆ ของประเทศอิน โดนี เ ซีย มาเลเซี ย และฟ ลิป ป น ส นอกจากนี้ การขาดกฎหมายทางทะเลรวมกันของประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใตนั้น ก็เปนอีกเหตุผลหลักที่ทําใหการ จัดการทางกฎหมายกับกลุมโจรสลัดเหลานี้เปนไปไดอยางยากลําบาก ซึ่งแตละประเทศก็ไมกลาที่จะเขาไปกาวกา ย เนื่องจาก เปนการละเมิดอํานาจอธิปไตยของกันและกัน อยางไรก็ตาม เมื่อมีสัญญาณกดดันมาจากประเทศนอกกลุม อาเซียนอยางญี่ปุน เกาหลีใต และจีน ทําใหหลายประเทศเริ่มเขามารวมมือกันโดยอาศัยแรงสนับสนุน และการชวยเหลือ การฝกซอมจากประเทศนอกกลุมอาเซียน 6

Weatherbee, D.E. (2009). International relations in Southeast Asia: the struggle for autonomy. Maryland: Rowman & Littlefield Publishers, Inc. 7 Weatherbee, D.E. op. cit.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 72

ความรวมมือทางอาญาระหวางประเทศของภูมิภาคอาเซียนในปจจุบัน ประเทศอาเซียนมีความรวมมือตอตานการกอการรายอยางเปนรูปธรรมภายใตแผนปฏิบัติการอาเซียน เพื่อ ตอตานอาชญากรรมขามชาติ (ASEAN Plan of Action to Combat Transnational Crime) ซึ่งครอบคลุมอาชญากรรม 8 ประเภท คือ การลับลอบคายาเสพติด การคาสตรีและเด็ก การกระทําอันเปนโจรสลัด การลักลอบคาอาวุธ การฟอกเงิน การกอการราย อาชญากรรมเศรษฐกิจระหวางประเทศ และอาชญากรรมคอมพิวเตอร โดยประเทศไทยมีสวนสําคัญใน การริเริ่มใหประเทศสมาชิกอาเซียนมีความรวมมือในการตอตานอาชญากรรมขามชาติมาตั้งแตเริ่มตน ดวยการผลักดันใน ระดับนโยบายในการประชุมสุดยอดอาเซียน การประชุมรัฐมนตรีตางประเทศอาเซียน สนธิสัญญาวาดวยความชวยเหลือ ซึ่งกันและกันในเรื่องทางอาญาของภูมิภาคอาเซียน (Mutual legal Assistance in Criminal Matters Treaty of ASEAN-MLAT ASEAN) เนื่องจาก ไทยเปนประเทศที่ไดรับผลกระทบทั้งทางตรงและทางออมจากปญหาอาชญากรรมขาม ชาติ จากการที่มีที่ตั้งเปนศูนยกลางในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต และเปนประเทศที่เปดเสรีในการเดินทางเขา-ออก แตอยางไรก็ดี ปญหาอาชญากรรมขามชาติในปจจุบันมีรูปแบบวิธีการซับซอนและเปนระบบองคกรที่มีเครือขาย การทํางานที่กวางขวางโยงใยไปทั่วโลก ประกอบกับรูปแบบและลักษณะของอาชญากรรมเปนลักษณะการกระทําผิดโดย อาศัยโอกาสและพัฒนาเทคโนโลยี และมีสภาพเปนความผิดที่กระทําขามพรมแดนระหวางรัฐ 2 รัฐหรือมากกวานั้น ดังนั้น การที่อาชญากรรมขามชาติมีลักษณะเชนนี้ ทําใหเจาหนาที่กระบวนการยุติธรรมของแตละประเทศตางก็ประสบปญหา เดียวกัน นั่นคือ อํานาจการบังคับใชกฎหมายของเจาหนาที่ในกระบวนการยุติธรรมในแตละประเทศหมดลงเมื่อพน พรมแดนของประเทศตนเอง ขณะที่อาชญากรรมขามชาตินั้นไรพรมแดน จึงทําใหเกิดปญหาในเรื่องแนวทางการปฏิบัติใน การดําเนินคดีอาญา ความลาชาในการปฏิบัติงาน ปญหาเรื่องคาใชจายในการดําเนินคดี และความรวมมือทางอาญา ระหวางประเทศที่ยังไมมีความสอดคลองกับบริบทความเปลี่ยนแปลงในการเขาสูประชาคมอาเซียน ตลอดจนยังไมมี เครื่องมือที่เหมาะสมในการพัฒนาวิธีการทํางานดานกระบวนการยุติธรรม ดังนั้น จึงมีความจําเปนที่จะตองทบทวน กฎหมายและแนวทางปฏิบัติในการดําเนินคดีอาญาชาวตางประเทศ และความรวมมือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญาใน ดานตาง ๆ เพื่อใหเกิดประโยชนในการพัฒนากฎหมายและการปฏิบัติงานใหสอดคลองกับกรอบขอตกลงและกลไกความ รวมมือระหวางประเทศ นอกจากนี้ ปญหาอาชญากรรมขามชาติในภูมิภาคอาเซียนมีแนวโนมเพิ่มขึ้นทั้งในเชิงปริมาณ ความรุนแรง และ รูปแบบการกระทําความผิด องคกรอาชญากรรมกลุมหลัก ๆ เชน การกอการรายขามชาติ การคามนุษย การลักลอบขน คนขามชาติ แรงงานตางดาวผิดกฎหมาย การคายาเสพติดขามชาติ และอาชญากรรมคอมพิวเตอร ไดใชประเทศอาเซียน 8 เปนทั้งประเทศตนทาง ทางผาน และปลายทางในการกระทําผิด และองคกรอาชญากรรมขามชาติมีแนวโนมจะทํางาน รวมกันลักษณะเครือขาย และแลกเปลีย่ นผลประโยชนระหวางกลุมมากกวาในอดีต แมวา นโยบายการปองกันปราบปราม อาชญากรรมในประเทศอาเซียนบางประเภท เชน การคามนุษย และการคายาเสพติด ไดถูกจัดเปนวาระแหงชาติและมี ความรวมมือระหวางรัฐมากขึ้น แตอาชญากรรมขามชาติยังคงมีแนวโนมขยายตัวอันเนื่องมาจากความแตกตางของ กฎหมายภายในเจตนารมณของรัฐ และความเขมงวดในการบังคับใชกฎหมาย จึงจําเปนตองชวยเหลือและรวมมือกันให มากขึน้ เพือ่ รองรับตอการขยายตัวของอาชญากรรมขามชาติ สําหรับความรวมมือระหวางประเทศของภูมิภาคอาเซียนใน ปจจุบันมีทั้งรูปแบบที่เปนทางการและไมเปนทางการ ดังนี้ 8

กองการตางประเทศ สํานักงานตํารวจแหงชาติ . (2555). เอกสารประกอบสําหรับการประชุมหัวหนาตํารวจอาเซียน ครั้งที่ 32 ณ กรุงเนปดอว สาธารณรัฐแหงสภาพเมียนมาร ระหวางวันที่ 21-25 พฤษภาคม 2555. หนา 1-44. กองเกียรติ อภัยวงศ, พล.ต.ต. (2546). องคกรอาชญากรรม ขามชาติ: ผลกระทบที่เกิดจากองคกรอาชญากรรมขามชาติในประเทศไทย. เอกสารวิจัย หลักสูตรผูบริหารกระบวนการยุติธรรม ระดับสูง (บ.ย.ส.) รุนที่ 6. กรุงเทพฯ: วิทยาลัยการยุติธรรม.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 73

ความรวมมือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญาแบบเปนทางการ ความรวมมือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญาแบบเปนทางการจะปรากฏในลักษณะสนธิสัญญา อนุสัญญา กฎบัตร พิธีสาร ความตกลง กติกา ฯลฯ ซึ่ งเปนความตกลงระหวางประเทศ และอยูภายใตบังคับของกฎหมายระหวาง ประเทศ โดยทั่วไป มักจะกระทําขึ้นเปนลายลักษณอั กษร และมีผลผูกพันคูสัญญา รัฐภาคี จึงมีหนาที่ตองปฏิบัติตาม พันธกรณีที่มีในสนธิสัญญาและตามมาตรา 27 ของอนุสัญญากรุงเวียนนา อีกทั้งไมสามารถอางบทบัญญัติของกฎหมาย 9I ภายในเพือ่ เปนเหตุในการไมปฏิบัติตามสนธิสัญญา ดวยเหตุนี้ รัฐจึงจําเปนตองวางขอกําหนดเกี่ยวกับเงื่อนไขในการปรับ ใชสนธิสัญญากับระบบกฎหมายภายในของประเทศ เชน ประเทศไทยไดตราพระราชบัญญัติปองกันและปราบปรามการมี สวนรวมในองคกรอาชญากรรมขามชาติ พ.ศ. 2556 เพือ่ รองรับพันธกรณีที่มีตามอนุสัญญาตอตานอาชญากรรมขามชาติที่ จัดตั้งในลักษณะองคกร เปนตน ความร วมมือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญาแบบเปนทางการสามารถแบงไดเปน 3 ระดับ กลาวคือ

ระดับระหวางประเทศ อนุ สั ญ ญาสหประชาชาติ เ พื่อ ต อ ต า นอาชญากรรมข ามชาติ ที่ จั ด ตั้ ง ในลั ก ษณะองค ก ร ค.ศ. 2000 เป น กฎหมายระหวางประเทศฉบับสําคัญที่เปดโอกาสใหประเทศที่เปนภาคีมารวมมือกันในการตอสูกับองคกรอาชญากรรม ขามชาติโดยไมคํา นึงถึงความแตกตา งทั้ งทางดานการเมือง การปกครอง วัฒนธรรม และเชื้ อชาติ ของประเทศ โดย อนุสัญญาฯ ไดวางหลักเกณฑพื้นฐานอยางกวางใหประเทศสมาชิกตองนํา เขาไปบัญญัติไวเปนกฎหมายภายใน โดยมีขอ นาสนใจ ไดแก ความผิดทางอาญาของการเขารวมในองคกรอาชญากรรม การฟอกเงิน และการทุจริตคอรรัปชั่น และ มาตรการตอบโต ความรับผิดชอบของนิติบุคคล การฟองรอง และการพิพากษา การยึดทรัพย ความรวมมือระหว าง ประเทศ เพื่อวัตถุประสงคในการยึดทรัพย เขตอํานาจศาล การสงผูรายขามแดน การสงมอบตัวผูตองคําพิพากษา ความ ชวยเหลือซึ่งกันและกันทางอาญา การสืบสวนรวมกัน เทคนิคการสืบสวนพิเศษ การจัดทําฐานขอมูลความผิดทางอาญา การคุมครองพยาน มาตรการความรวมมือระหวางหนวยงานบังคับใชกฎหมาย และการรวบรวม การแลกเปลี่ยน และการ วิเคราะหขอมูลที่เกี่ยวของกับลักษณะทัว่ ไปขององคกรอาชญากรรม เปนตน

ระดับภูมภิ าค

II

สนธิสัญญาวาดวยความชวยเหลือซึ่งกันและกันในเรื่องทางอาญาของอาเซียน ค.ศ. 2004 ซึ่งเปนเครื่องมือ ทางกฎหมายสําคัญระดับภูมิภาคที่ไดกําหนดมาตรการทางกฎหมาย สําหรับหนวยงานบังคับใชกฎหมายในการใหความ ชวยเหลือ และการขอความชวยเหลือระหวางรัฐตอรัฐในภูมิภาคอาเซียนในเรือ่ งทางอาญาไวหลายรูปแบบ แตมีลักษณะที่ นาสนใจกวาสนธิสัญญาทวิภาคี หรือพหุภาคีทั่วไป กลาวคือ ไดวางหลักเกณฑความชวยเหลือระหวางประเทศอาเซียนไว มากกวาสนธิสัญญาสองฝายทัว่ ๆ ไป เชน การจัดหาใหซงึ่ เอกสาร และบันทึกอื่น ๆ ที่ประชาชนใชประโยชนได คาใชจาย ซึง่ แนนอนวา ประเทศสมาชิกอาเซียนที่ไดลงนามรับรองสนธิสัญญาดังกลาวมีพันธกรณีที่จะตองนําเอาเงื่อนไข และขอบท III ตาง ๆ ไปกําหนดเปนกฎหมายภายในเพื่อบังคับใชใหเปนไปในแนวทางเดียวกัน อยางไรก็ตาม สนธิสัญญาอาเซียนฉบับนี้ มีขอจํากัดที่คลายคลึงกับสนธิสัญญาระหวางประเทศในเรื่องทาง อาญาทั่วไป โดยรัฐผูรับคํารองขอ สามารถปฏิเสธการใหความชวยเหลือได หากคํา รองขอเขาขายคดีที่เกี่ยวเนื่องกับ ประเด็น ทางการเมือง เชื้อชาติ ศาสนา เพศ ชาติกําเนิด สัญชาติ และความผิดทางทหาร รวมถึงคดีความมั่นคงในลักษณะ อื่น ๆ สนธิสัญญาฯ ไดเปดโอกาสใหผูประสานงานกลางของแตละรัฐ สามารถสงคํารองขอความชวยเหลือ และการติดตอ 9

Makanczek, P. (2000). Modern Introduction to International Law. United States of America: Routledge.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 74

ประสานงานผานทางชองทางตํารวจสากล (INTERPOL) หรือองคการตํารวจอาเซียน (ASEANAPOL) ในสถานการณ เรงดวนได จึงทําใหขอมูล และพยานหลักฐานที่ไดจากการประสานงานทางคดีผานชองทางดังกลาว ไดรับการยอมรับใน กระบวนพิจารณาชั้นศาลมากขึ้น ดังนั้น การที่สนธิสัญญาฯ ไดระบุถึง กลไกการประสานงานดังกลาว จึงเทากับเปนการ ยอมรับถึงความถูกตองในการประสานความรวมมือระหวางประเทศโดยปริยาย

ระดับทวิภาคี

IV

V

สนธิสัญญาสงผูรายขามแดน สนธิสัญญาวาดวยความชวยเหลือซึ่งกันและกันทางอาญา สนธิสัญญาโอนตัว VI นักโทษเด็ดขาดระหวางประเทศ รวมถึงขอตกลงระหวางรัฐบาลในรูปแบบอื่น ๆ เชน บันทึกความเขาใจระหวางรัฐบาล ไทยกับรัฐบาลแหงราชอาณาจักรกัมพูชา เรือ่ ง ความรวมมือทวิภาคีวาดวยการขจัดการคาเด็กและหญิง และการชวยเหลือ เหยื่อของการคามนุษย ค.ศ. 2003 และบันทึกความเขาใจระหวางรัฐบาลแหงราชอาณาจักรไทยกับรัฐบาลแหงสาธารณรัฐ ประชาธิปไตยประชาชนลาววาดวยความรวมมือตอตานการคามนุษย โดยเฉพาะสตรีและเด็ก ค.ศ. 2003 เปนตน เปน กฎหมายทีม่ ีผลผูกพันระหวางสองประเทศ ซึ่งคํานึงถึงผลประโยชนรวมของประเทศที่มารวมลงนามเปนสําคัญ กฎหมาย ระหวางประเทศในระดับทวิภาคี ไดชวยทําใหการทํางานของหนวยงานบังคับใชกฎหมายระหวางประเทศเปนไปดวยความ สะดวกและรวดเร็วมากขึน้ เนื่องจาก มีพันธกรณีระหวางรัฐในการทีจ่ ะตองปฏิบัติตามหากมีกรณีเขาตามเงือ่ นไขที่วางไว อยางไรก็ตาม จากการตรวจสอบพบวา กฎหมายระหว างประเทศระดับทวิภาคีของภูมิภาคอาเซียนยังมีไม มากนัก โดยสวนใหญจะเปนประเด็นที่ ไดรับการผลักดัน หรือสนับสนุนจากองคการระหวางประเทศ เชน บันทึกความ เขาใจระหวางรัฐบาลที่เกี่ยวกับการตอตานการคามนุษย และการตอตานการกอการราย ดังนั้น ในโอกาสที่ประเทศไทย กําลังจะเขาสูประชาคมอาเซียน และยังไมไดมีกฎหมายทีเ่ กี่ยวของกับการกระบวนการยุติธรรมทางอาญาอยางครอบคลุม รัฐอาเซียน จึงควรผลักดันใหมีกรอบความรวมมือในลักษณะทวิภาคี หรือพหุภาคีใหมากขึ้น

ความรวมมือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญาแบบไมเปนทางการ ความรวมมือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญาแบบไมเปนทางการมีหลายลักษณะ โดยเนนความรวมมือในเชิง นโยบายและปฏิบัติเปนสําคัญ แมวา ประเทศคูเจรจาหรือประเทศที่เขามารวมเปนพันธมิตร จะไมไดมีพันธกรณีที่เครงครัด ที่จะตองปฏิบัติตามความตกลงที่เกิดขึ้น หรือตามมารยาทระหวางประเทศในเชิงการทูตเทากับความรวมมือระหวาง ประเทศในเรื่ องทางอาญาแบบเป นทางการที่ ยึด ถือ ตัว บทกฎหมาย หรือ หลั กกฎหมายระหวา งประเทศ แต รูป แบบ ความสัมพันธแบบไมเปนทางการได ทําใหเกิดเครือขายความรวมมือระหวางกลุมหนวยงานบังคับใชกฎหมาย และพัฒนา ไปเปนความสัมพันธในกระบวนการยุติธรรมทางอาญาแบบไมเปนทางการ ซึ่งทําใหการประสานความรวมมือในการ สืบสวนติดตามจับกุมตัวผูกระทําความผิดเปนไปอยางรวดเร็ว และมีประสิทธิภาพ ซึ่งโดยทั่วไปสามารถพิจารณาไดเปน 2 ลักษณะ กลาวคือ ความรวมมือระหวางประเทศในระดับนโยบายและระดับปฏิบัติ

ในระดับนโยบาย - การประชุมรัฐมนตรีอาเซียนดานอาชญากรรมขามชาติ (ASEAN Ministerial Meeting on Transnational Crime : AMMTC) เปนการประชุมเพื่อรองรับการประชุมในระดับรัฐมนตรีของประเทศอาเซียนที่ดูแลกํากับนโยบายดาน ความมัน่ คงที่เกี่ยวของกับปญหาอาชญากรรมขามชาติ เกิดขึ้นตามมติที่ประชุมสุดยอดอาเซียนอยางเปนทางการครั้งที่ 5 ที่กรุงเทพฯ เมื่อป 2538 เพื่อใหเปนกลไกระดับภูมิภาคในการกํา กับ และดําเนินการตอตานอาชญากรรมขามชาติที่มี แนวโนมจะทวีความรุนแรง และขยายตัวมากขึ้น โดยจัดขึ้นเปนประจําทุก 2 ป การประชุมดังกลาวเปนการหาแนวทาง รวมกันในการจัดการกับปญหาอาชญากรรมขามชาติที่สําคัญ ไดแก การตอตานการกอการราย การคามนุษย และการ ประชุมรวมกับประเทศคูเจรจา เปนตน

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 75

- การประชุ มเจ า หน า ที่อ าวุโ สอาเซียนดา นอาชญากรรมขา มชาติ (Senior Official Meeting on Transnational Crime- SOMTC) เปนกลไกที่เนนความรวมมือดานการบังคับใชกฎหมาย และการเสริมสรางศักยภาพใน การตอตานอาชญากรรมขามชาติทั้งดานการปองกันและปราบปรามในระดับปฏิบัติของหนวยงานบังคับใชกฎหมายของ VII ประเทศอาเซียน ในรูปแบบของการประชุมสัมมนา เพือ่ เสริมสรางความรวมมือระหวางหนวยงานบังคับใชกฎหมายของ ประเทศในภูมิภาคอาเซียนทั้งแบบที่เปนทางการและไมเปนทางการ โดยเปนเวทีในการผลักดันขอเสนอใหม ๆ เพื่อเพิ่ม ประสิทธิภาพในการรวมมือระหวางเจาหนาที่บังคับใชกฎหมายใหมากขึ้น เชน การแลกเปลี่ยนขอมูล การฝกอบรม และ การสรางเครือขายการทํางานรวมกันระหวางเจาหนาที่บังคับใชกฎหมาย เปนตน นอกจากนี้ กรอบการประชุมดังกล าวไดประสบความสํา เร็จในการพัฒนาความรวมมือระหว างอาเซี ยนกั บ VIII ประเทศคูเจรจา ใหเปนรูปธรรมตามเอกสารแถลงการณทางการเมืองที่ ไดมีการลงนามกัน ในรูปแบบแผนงานที่ระบุ กิจกรรมความรวมมืออยางเปนรูปธรรม ซึ่งประเทศผูนําในแตละสาขาของอาชญากรรมขามชาติทําหนาที่ประสาน หารือ และแสวงหาความรวมมือกับประเทศคูเจรจา อันจะสงผลใหกลุมประเทศอาเซียนสามารถแสวงประโยชนสูงสุดจากความ เชี่ยวชาญของประเทศคูเจรจาบนพื้นฐานของผลประโยชนรวมกันของทั้งสองฝาย เพื่อใหหนวยงานบังคับใชกฎหมายนํา นโยบายดานอาชญากรรมขามชาติดังกลาวไปใชเปนแนวทางปฏิบัติอยางมีประสิทธิภาพ

ในระดับปฏิบัติ

IX

- การประชุมกระบวนการบาหลี (Bali process) เปนกลไกความรวมมือของภูมิภาคเอเชีย- แปซิฟกที่มุงเนน การเสริมสรางความรวมมือระหวางประเทศในการปองกั นปราบปรามอาชญากรรมขามชาติ โดยเฉพาะในเรื่ องการคา มนุษย และการลักลอบเขาเมืองผิดกฎหมาย เนื่องจาก ประเด็นเรื่องการคามนุษย และการขนคนขามชาติโดยเฉพาะทาง เรือเปนปญหาสําคัญของประเทศในภูมิภาคนี้ โดยมีวัตถุประสงคเพื่อใชเปนเวทีระดับภูมิภาคในการหารือ และกําหนด แนวทางรวมกันในการจัดการกับปญหาการคามนุษยการลักลอบเขาเมืองผิดกฎหมาย และปญหาอาชญากรรมขามชาติ อื่น ๆ ทีเ่ กี่ยวของ เชน การแลกเปลีย่ นขอมูลขาวสาร และการขาวกรองผานหนวยงานบังคับใชกฎหมายดวยกันในรูปของ เครือขายการบังคับใชกฎหมาย การวางระบบการตรวจคนเขาเมืองที่ มีประสิทธิภาพ การตรวจรวมกันตามแนวชายแดน เปนตน ผลลัพธที่ไดจากกรอบการประชุมกระบวนการบาหลี มีตั้ งแตการดําเนินการในเชิงนโยบายของภูมิภาคในการ จัดการกับปญหาอาชญากรรมขามชาติไปจนถึงการพัฒนากลไกดานกฎหมายโดยสงเสริมใหประเทศสมาชิกสรางความ รวมมือระหวางกันในหลากหลายมิติ เพื่อใหสามารถจัดการกับปญหาอาชญากรรมขามชาติอยางมีประสิทธิภาพมากขึ้ น เชน การออกกฎหมายภายในประเทศ และมาตรการการปองกัน และความชวยเหลือตอเหยื่อของการคามนุษยโดยเฉพาะ ผูหญิงและเด็ก มาตรการจัดการกับการเขาเมืองผิดกฎหมาย และการเสริมสรางขีดความสามารถประเทศในรูปแบบของ โครงการฝกอบรม - การประชุมหัวหนาตํารวจอาเซียน (ASEAN Chiefs of Police Conference : ASEANAPOL) เปนกลไก X ความรวมมือระหวางองคกรตํารวจอาเซียนในระดับปฏิบัติ โดยเปนผลมาจากความตระหนักถึงผลรายของอาชญากรรม ขามชาติตอการเติบโตและการพัฒนาในภูมิภาค และตอสังคมอาเซียนโดยรวม มีวัตถุประสงคเพื่อสนับสนุนระเบียบและ กฎหมายที่ใชกลุมประเทศอาเซียน สงเสริมการพัฒนาและการดําเนินงานที่เปนระบบในการบังคับใชกฎหมายและการ รักษาความสงบเรียบรอย เสริมสรางความรวมมือรวมใจ และความสามัคคีของตํา รวจอาเซียนในการตอตานการกอการ ราย และอาชญากรรมขามชาติ รวมถึงการพัฒนาขีดความสามารถทั้ งในระดับองคกรและบุคลากร และเพื่ อเสริมสราง ความสัมพันธระหวางองคกรตํารวจในภูมิภาคอาเซียนใหแน นแฟนมากยิ่งขึ้น ผลลัพธที่ไดจากการประชุมจะอยูในรูป แถลงการณรวมที่ เปนขอเสนอแนะหัวหนาตํารวจของประเทศสมาชิก นําไปเปนแนวทางในการทํางานรวมกัน แมวา ขอ เสนอแนะที่ เ กิ ด ขึ้น จะเป น เพียงกรอบนโยบายกว า ง ๆ และไม มี พัน ธะผู กพั น ทางกฎหมาย แต ใ นทางปฏิบั ติ แ ล ว

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 76

แถลงการณดังกลาว ถือเปนเจตจํานงรวมของผูนําองคกรบังคับใชกฎหมายหลักของแตละประเทศที่ จะตองใชความ พยายามอยางสุดความสามารถในอันทีจ่ ะปฏิบัติตามใหได - การประสานความร วมมือ ทางอาญาผ านองค การตํ า รวจอาชญากรรมระหว างประเทศ (International Criminal Police Organization : INTERPOL) หรือเรียกทั่วไปวา องคการตํารวจสากล ซึง่ เปนองคการระหวางประเทศที่ เปนหนวยประสานงานกลางในการแลกเปลี่ยนขอมูล การสืบสวนสอบสวนคดีอาชญากรรมระหวางประเทศ และชวยเหลือ กัน ในการติดตามจับกุมผูกระทําผิดมาลงโทษXI ผานชองทางตํารวจสากล คือ ระบบขอมูลขาวสารตลอด 24 ชั่วโมง (I24/7) ซึง่ เปนการสงและรับขอมูลผานแหลงขอมูลกลาง (server) ของตํารวจสากลทีม่ ีสํานักงานใหญอยูที่ประเทศฝรั่งเศส สําหรับแลกเปลี่ยนขอมูลทางอาชญากรรมระหวางกัน เพือ่ ประโยชนในการสืบสวนสอบสวนคดีอาชญากรรมขามชาติ หรือ คดีที่อาชญากรหลบหนีไปตางประเทศในลักษณะตาง ๆ ในรูปแบบของหมายตํารวจสากล (INTERPOL Notices) 8 ประเภทXII ตามลักษณะของประเภทคดี และคํารองขอความรวมมือที่กําหนดไว ตามระเบียบการใชหมายตํารวจสากล เชน หมายสีแดงใชสําหรับการติดตามบุคคลทีเ่ ปนที่ตองการตัวเพื่อสงกลับไปดําเนินคดี หรือรับโทษทางอาญาในประเทศผู รองขอ หรือหมายสีดําใชสําหรับติดตามบุคคลสูญหาย เปนตน เพื่อใหประเทศสมาชิกตํารวจสากลชวยเหลือในการสืบสวน สอบสวน และติดตามอาชญากรขามชาติที่หลบหนีจากประเทศหนึ่งเขาไปในอีกประเทศหนึ่งXIII คดีอาชญากรรมสําคัญที่ นาสนใจ ไดแก การกอการราย การคามนุษย การคายาเสพติด การลักลอบขนคนผิดกฎหมาย อาชญากรรมทางการเงิน อาชญากรรมคอมพิวเตอร การลักลอบขนสินคาผิดกฎหมาย การลักขโมยวัตถุโบราณ การลักลอบขนยาผิดกฎหมาย อาชญากรรมองคกร ตลอดจนการติดตามบุคคลหลบหนีการดําเนินคดีอาญา และคําพิพากษา และอาชญากรสงคราม เปน ตน - การประสานงานผานสํานักงานนายตํารวจประสานงานประจําสถานทูต (Police Liaison Office) โดยมี นายตํารวจที่เปนผูแทนของสํานักงานตํารวจของประเทศนั้น ๆ ประจําอยูที่สถานทูตที่ตั้งอยูในประเทศตาง ๆ มีหนาที่ใน การติดตอประสานงานในคดีอาญาตาง ๆ ที่ผูตองหาไดหลบหนีมาอยูในประเทศอาเซียน หรือจากประเทศอาเซียนไปอยู ตางประเทศใหเกิดความสะดวกรวดเร็วมากขึ้น ทั้งในดานการแลกเปลี่ยนขอมูล การแสวงหาพยานหลักฐาน และการสง และรั บคําร องขอทางการทูต ที่ เกี่ยวของกับคดี สํานั กงานนายตํ ารวจประสานงานดังกลาวไดมีบทบาทสํ าคัญในการ คลี่คลายคดีอาชญากรรม และอาชญากรรมขามชาติสําคัญที่เกิดขึ้นในประเทศไทย และอาเซียนในหลายคดีโดยเฉพาะ อยางยิง่ ทําใหขอจํากัดดานกฎหมายภายในนอยลง และเกิดความรวมมือระหวางกันมากขึน้ XIV กลาวโดยสรุป ความรวมมือระหวางประเทศของภูมิภาคอาเซียนมีทั้งในระดับที่เปนทางการ และไมเปน ทางการ ซึ่ ง นั บ เป น กลไกความร ว มมื อ ระหว า งประเทศที่ สํ า คั ญ แม ว า ประเทศอาเซี ยนจะได ต ระหนั ก ถึ ง ภั ยของ อาชญากรรมขามชาติทเี่ พิม่ ขึน้ แตเนื่องจาก กรอบความรวมมือของภูมิภาคสวนใหญ จะมีลักษณะของแนวทางการทํางาน รวมกันไมไดมีผลผูกพันในทางกฎหมายอยางเครงครัด ทําใหการบังคับใชกฎหมายของแตละประเทศ ยังคงตั้งอยูบน พืน้ ฐานของหลักกฎหมายภายในของรัฐ นโยบายของรัฐบาล และผลประโยชนของแตละประเทศเปนสํา คัญ ประกอบกับ กฎหมายของภูมิภาคยังไมไดมีการพัฒนาเหมือนเชน ในสหภาพยุโรป จึงทําใหความรวมมือระหวางประเทศของภูมิภาค อาเซียนไมเกิดประสิทธิภาพเทาทีค่ วร

การตอตานอาชญากรรมขามชาติ กลุ มประเทศอาเซี ยนนั้ น มีค วามตื่ น ตั ว ในการต อ ต า นอาชญากรรมข า มชาติ มาเป น เวลากว าทศวรรษแล ว เนื่องจาก อาชญากรรมขามชาตินั้นเปน เรื่องที่ไมไดเกิดภายในขอบเขตของประเทศใดประเทศหนึ่ง ความรวมมือหลาย ๆ

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 77

อยางนั้น ประสบความสําเร็จเปนอยางดี เชน การลดจํานวนการคายาเสพติดในภูมิภาค แตก็ยังมีอีกหลายประเด็นที่ยังคง ตองรวมมือกันแกไข อยางเชน ปญหาโจรสลัด รวมถึงการพัฒนากลไกความรวมมือตาง ๆ เพื่อรับมือกับอาชญากรรมขาม ชาติทพี่ ัฒนาตัวเองตามการเปลี่ยนแปลงของโลก ในความเปนจริงแลว อาเซียนเริ่มมีความรวมมือในเรื่องการตอตานอาชญากรรมขามชาติ ตั้งแตป 1976 หลังจาก 10 Bali Concord I แตสวนใหญนั้น จะเนนในเรื่องของการคายาเสพติด จนอาเซียนไดมีการจัดตั้งการประชุมรัฐมนตรี อาเซียน (ASEAN Ministerial Meetings : AMM) และเริ่มพูดถึงอาชญากรรมขามชาติในวงที่กวางขึ้น และไดมีการ เรียกรองใหประเทศสมาชิกมีการรวมมือกันใกลชิดยิ่งขึ้นในการแกปญหาตาง ๆ เชน ความไรประสิทธิภาพของตํารวจ ระบบกฎหมายที่ลาสมัย และการคอรรัปชั่น จนกระทั่ง ในการประชุม ASEAN Conference on Transnational Crime ในป 1997 ณ กรุงมะนิลา ประเทศฟลิปปนส ผูนําประเทศสมาชิกอาเซียนไดประกาศ “คําประกาศที่วาดวยเรื่อง อาชญากรรมขามชาติ” (Declaration on Transnational Crime) ซึ่งถือเปนความรวมมือที่เปนรูปธรรมครั้งแรกของกลุม ประเทศอาเซียน ซึ่งคําประกาศดังกลาวมีความนาสนใจตรงที่มีการสรางกลไกความรวมมือตาง ๆ เพื่อตอตานปญหา อาชญากรรมขามชาติ เชน การกําหนดการประชุมรัฐมนตรีในเรื่องอาชญากรรมขามชาติ (ASEAN Ministerial Meeting on Transnational Crime : AMMTC) ทุก ๆ สองป และเรียกรองใหมีความรวมมือในสวนกลไกอื่น ๆ ที่เกี่ยวของกับ อาชญากรรมขามชาติ เชน ASEAN Senior Officials on Drug Matters (ASOD) และ ASEAN Chiefs of National 11 Police (ASEANAPOL) นอกจากนี้ ยังเรียกรองใหผลักดันกลไกความรวมมือเฉพาะกิจอยางเชน ASEAN Plan of Action on Transnational Crime, Institutional Framework for ASEAN Cooperation on Transnational Crime รวมถึงการศึกษาความเปนไปไดในการจัดตั้ง ASEAN Centre on Transnational Crime (ACOT) เพื่อสนับสนุนงานของ สํานักงานเลขาธิการอาเซียน รวมไปถึงการเรียกรองใหมีความรวมมือในกลไกด านอื่น ๆ ที่เกี่ยวของทั้งทางตรงและ ทางออม เชน ASEAN Law Ministers and Attorneys-General, ASEAN Chiefs of National Police, ASEAN Finance Ministers, Directors-General of Immigration และ Directors-General of Customs ใหมีบทบาทในการ ตอตานภัยจากอาชญากรรมขามชาติมากขึ้น จนเกิดการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ในป ค.ศ. 2015 ขึ้นมา โดยมีการเรียกรองใหประเทศสมาชิกรวมกันตอตานอาชญากรรมขามชาติโดยใชความเปนประชาคมอาเซียนเปน กลไกในการแกปญหา ซึ่งก็เปนที่นาติดตามวาการเปนประชาคมอาเซียนนั้น จะสามารถตอตานและการแกไขปญหาเรื่อง อาชญากรรมขามชาติไดดีเพียงใด จากความรวมมือดานอาชญากรรมขามชาติของอาเซียน ซึ่งถือไดวา ความรวมมือในการแกไขปญหานั้น เปน เพียงตัวแทนโดยรัฐเปนหลัก อยางเชน ASEAN Ministerial Meeting on Transnational Crime (AMMTC) ก็เปนเวทีที่ รัฐมนตรี ซึ่งเปนตัวแทนของรัฐเขามาหารือและรวมมือกัน และเปนผูตัดสินใจหลักในกิจกรรมตาง ๆ หรือกลไกอื่น ๆ เชน ASEANAPOL (ASOD) ก็เปนตัวแทนจากรัฐที่ไมมีอํานาจตัดสินใจในตัวเอง โดยตองไดรับทิศทาง และการสั่งการจาก รัฐบาลเทานั้น นอกจากนี้ กลไกเฉพาะกิจอื่น ๆ เชน Institutional Framework for ASEAN Cooperation on Transnational Crime หรือการศึกษาความเปนไปไดในการจัดตั้ง ASEAN Centre on Transnational Crime ก็อยู ภายใตอาณัติของ AMMTC ทําใหถึงแมจะมีความรวมมือแตก็เปนในรูปแบบที่รัฐเปนศูนยกลาง (State-Centrism) ของ อํานาจการตัดสินใจ โดยไมมีการจัดองคกร หรือสถาบันที่มีลักษณะเหนือชาติ (Supranational) แตอยางใดก็ตาม ทั้งนี้ มี การใหเหตุผลถึงการที่สมาชิกกลุมประเทศอาเซียนในความสัมพันธแบบรัฐพันธนิยมวา เนื่องมาจาก การแกไขปญหา อาชญากรรมขามชาตินั้น มีหลายประเด็นที่ออนไหวตอความมั่นคงและอธิปไตยของประเทศสมาชิกอาเซียน ซึ่งขัดตอ 10 11

Ibid.

ASEAN. (1997). ASEAN Declaration on transnational crime Manila, 20 December 1997.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 78

หลักการดั้งเดิมของอาเซียน อยางไรก็ดี ในสภาพของอาเซียนนั้น หากขาดความรวมมือระหวางรัฐเชนนี้ ก็ยากที่กอใหเกิด การรวมตัวได เนื่องจาก องคกรภาคประชาชนนั้นไมมีอํานาจในการกดดันรัฐบาลไดมากพอ นอกจากนี้ ยังมีความเปนไปได ที่นักการเมืองของประเทศในกลุมอาเซียนเองก็มีความสัมพันธกับกลุมอาชญากรรมขามชาติ หรือเปนผูกระทําการเอง เชน การคายาเสพติด และการฟอกเงิน โดยเฉพาะประเทศที่มีระดับการคอรรัปชั่นสูง เชน เมียนมาร ไทย และฟลิปปนส อยางไรก็ตาม ความรวมมือของรัฐมนตรีประเทศสมาชิกอาเซียนในรูปของ AMMTC ก็ไดแสดงถึงความจําเปนใน การกระจายความรวมมือไปยังดานอื่น ๆ เชน ระบบกฎหมายและการใชกฎหมาย ระบบ และระเบียบที่ปองกันการฟอก เงิน และการสงเงินขามพรมแดนอยางผิดกฎหมาย จนกอใหเกิดกลไกอยาง ASEAN Law Ministers and AttorneysGeneral, ASEAN Chiefs of National Police, ASEAN Finance Ministers, the Directors-General of Immigration และ Directors-General of Customs และจากการประชุม AMMTC ครั้งที่ 6 ป ค.ศ. 2007 ที่กรุงบันดา เสรี เบกาวัน ประเทศบรูไน ไดมีการริเริ่มโครงการ “Drug-Free ASEAN by 2015” ซึ่งมีความเห็นรวมกันวา มีความ จําเปนตองอาศัยความรวมมือจากหลายภาคสวน ตามที่ APSC Blueprint ไดระบุเปน ASEAN Work Plan for 12 Combating Illicit Drug-Trafficking ซึ่งตองอาศัยตั้งแตความรวมมือดานกฎหมาย การสงผูรายขามแดน ซึ่งยังคงเปน ปญหาของประเทศกลุมอาเซียน รวมถึงระบบสาธารณสุขในการแกไขปญหาผูติดยาเสพติด

ความผิดฐานมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรมขามชาติ พระราชบัญญัติปองกันและปราบปรามการมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรมขามชาติ พ.ศ. 2556 ไดประกาศใน ราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ 26 มิถุนายน 2556 และจะมีผลใชบังคับ เมื่อพนกําหนดเกาสิบวันนับแตวันประกาศในราช กิจจานุเบกษา เปนตนไป และโดยที่พระราชบัญญัติดังกลาวมีความสําคัญในดานความรวมมือระดับสากล เพื่อปองกันและ ปราบปรามองคกรอาชญากรรมขามชาติ โดยมีการกําหนดความผิดฐานมีสวนรว มในองคกรอาชญากรรมขามชาติ และ กําหนดมาตรการที่เปนเครื่องมือพิเศษในการสืบสวน สอบสวน และดําเนินคดีแกผูกระทําความผิดฐานมีสวนรวมในองคกร อาชญากรรมขามชาติไดอยางมีประสิทธิภาพ เชนเดียวกับบทบัญญัติในพระราชบัญญัติการสอบสวนคดีพิเศษฯ และ พระราชบัญญัติปองกันและปราบปรามยาเสพติดฯ เหตุ ผ ลในการยกร างพระราชบั ญญั ติ ฉ บับ นี้ เนื่อ งจาก ป จจุ บั น ประเทศไทยมี ปญ หาเกี่ ยวกั บการประกอบ อาชญากรรมขามชาติ ซึ่งสงผลกระทบตอความสงบเรียบรอย และความมั่นคงของประเทศเปนอยางมาก แตปรากฏวา กฎหมายที่มีอยูในปจจุบัน ซึ่งมีบทบัญญัติใกลเคียงกับการที่จะนํามาใชเปนมาตรการในการปองกันปราบปรามองคกร อาชญากรรม เชน บทบัญญัติประมวลกฎหมายอาญาวาดวยเรื่องอั้งยี่ และซองโจร กฎหมายปองกันและปราบปรามการ ฟอกเงิน และกฎหมายปองกันและปราบปรามยาเสพติด แตมาตรการเหลานั้นยังไมเพียงพอ และยังไมสามารถใชบังคับ เพื่อดําเนินคดีกับการกระทําความผิดฐานมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรมขามชาติไดอยางมีประสิทธิภาพ ประกอบกับ ประเทศไทยไดลงนามในอนุสัญญาสหประชาชาติเพื่อตอตานอาชญากรรมขามชาติที่จัดตั้งในลักษณะองคกร จึงสมควร กําหนดลักษณะความผิดใหครอบคลุมการกระทําดังกลาว รวมทั้งกํา หนดวิธีการสืบสวน สอบสวนการกระทําความผิด 13 ดังกลาวนั้นดวย จึงจําเปนตองตราพระราชบัญญัตินี้ พระราชบัญญัตินี้ ไดใหคํานิยามของ “องคกรอาชญากรรม” หมายความวา คณะบุคคลตั้งแตสามคนขึ้นไปที่ รวมตัวกันกระทําการใด โดยมีวัตถุประสงคเพื่อกระทําความผิดอาญาที่กฎหมายกําหนดโทษจําคุกขั้นสูง ตั้งแตสี่ปขึ้นไป หรือโทษสถานที่หนักกวานั้น และเพื่อไดมาซึ่งผลประโยชนทางการเงิน ทรัพยสิน หรือผลประโยชนทางวัตถุอยางอื่นไมวา 12 13

ASEAN Political-Security Community Blueprint. วันชัย รุจนวงศ. (2548). ผาองคกรอาชญากรรม : มะเร็งรายของสังคม สํานักพิมพมติชน. สิงหาคม. 2548.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 79

โดยทางตรงหรือทางออม และ “องคกรอาชญากรรมขามชาติ ” หมายความวา องคกรอาชญากรรมที่มีการกระทํา ความผิดที่มีความเชือ่ มโยง หรือเกี่ยวพันกันมากกวาหนึ่งรัฐ และบัญญัติใหผูใดที่กระทําการอยางหนึ่งอยางใด ดังตอไปนี้ 1) เปนสมาชิกหรือเปนเครือขายดําเนินงานขององคกรอาชญากรรมขามชาติ 2) สมคบกันตั้งแตสองคนขึ้นไป เพื่อกระทําความผิดรายแรง อันเกี่ยวของกับองคกรอาชญากรรมขามชาติ 3) มี ส ว นร ว มกระทํ า การใด ๆ ไม ว า โดยตรง หรื อ ทางอ อ มในกิ จ กรรม หรื อ การดํ า เนิ น การขององค ก ร อาชญากรรมขามชาติ โดยรูถึงวัตถุประสงค และการดําเนินกิจกรรม หรือโดยรูถึงเจตนาที่จะกระทําความผิดรายแรงของ องคกรอาชญากรรมขามชาติดังกลาว 4) จัดการ สั่งการ ชวยเหลือ ยุยง อํานวยความสะดวก หรือใหคําปรึกษาในการกระทําความผิดรายแรงของ องคกรอาชญากรรมขามชาติ โดยรูถึงวัตถุประสงค และการดําเนินกิจกรรม หรือโดยรูถึงเจตนาที่จะกระทําความผิด รายแรงขององคกรอาชญากรรมขามชาติดังกลาว ผูนั้นกระทําความผิดฐานมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรมขามชาติ และ หากเปนการกระทําความผิดนอกราชอาณาจักร ผูนั้นจะตองรับโทษในราชอาณาจักร รวมทั้งยังไดบัญญัติใหการกระทํา ความผิดฐานมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรมขามชาติตามพระราชบัญญัตินี้ เปนความผิดมูลฐานตามกฎหมายวาดวยการ ปองกันและปราบปรามการฟอกเงิน อีกดวย หากผูก ระทํา ความผิ ดฐานมี สวนร วมในองคกรอาชญากรรมขามชาติคนหนึ่งคนใดไดล งมือกระทําความผิ ด รายแรงตามวัตถุประสงคขององคกรอาชญากรรมขามชาตินั้น ผูกระทําความผิดฐานมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรมขาม ชาติที่อยูดวยในขณะกระทําความผิดรายแรง หรือรวมประชุมแตไมไดคัดคานในการตกลงใหกระทําความผิดรายแรงนั้น รวมทั้งบรรดาหัวหนา ผูจัดการ และผูมีตําแหนงหนาที่ในองคกรอาชญากรรมขามชาตินั้น ตองระวางโทษตามที่ไดบัญญัติ ไว สําหรับความผิดรายแรงนั้นทุกคน ในส ว นของบทกํ า หนดโทษ ได กํ าหนดให ผู ก ระทํ า ความผิ ดต อ งรั บโทษหนั ก ขึ้ น หากผูก ระทํ าความผิ ด เป น สมาชิกสภาผูแทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา สมาชิกสภาทองถิ่น ผูบริหารทองถิ่น ขาราชการ พนักงานองคกรปกครองสวน ทองถิ่น พนักงานองคการ หรือหนวยงานของรัฐ กรรมการ หรือผูบริหาร หรือพนักงานรัฐวิสาหกิจ เจาพนักงาน กรรมการ ผู จั ด การ หรื อ บุ ค คลใด ซึ่ ง รั บ ผิ ด ชอบในการดํ า เนิ น งานของสถาบั น การเงิ น หรื อ กรรมการขององค ก รต า ง ๆ ตาม รัฐธรรมนูญ จะตองไดรับโทษหนักเปนสองเทาของโทษที่กําหนด และโทษหนักสามเทา สําหรับพนักงานเจาหนาที่ หรือ พนักงานสอบสวนตามพระราชบัญญัตินี้ ผูใดกระทําความผิดตอตําแหนงหนา ที่ราชการอันเกี่ยวเนื่องกับการกระทํ า ความผิดตามหมวดนี้ มาตรการพิ เ ศษในการสื บ สวนสอบสวน และดํ า เนิ น คดี แ ก ผู ก ระทํ า ความผิ ด ฐานมี ส ว นร ว มในองค ก ร อาชญากรรมขามชาติ พระราชบัญญัติฉบับนี้ ไดวางระบบการใชอํานาจการดําเนินคดีในความผิดฐานมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรม ขามชาติ เพื่อมิใหเกิดการทับซอนอํานาจระหวางหนวยงาน และเกิดความชัดเจนในทางปฏิบัติ โดยกําหนดใหพนักงาน สอบสวนที่มีอํานาจ คือ พนักงานสอบสวนตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา กรณีที่ผูกระทําความผิดเปน เจาหนาที่ของรัฐตามกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญวาดวยการปองกันและปราบปรามการทุจริต และอยูในอํานาจหนาที่ ของคณะกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหงชาติ พนักงานสอบสวนผูรับผิดชอบก็ยังคงมีอํานาจดําเนินคดี ตอไปตามพระราชบัญญัตินี้ได แตตองแจงใหคณะกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหงชาติทราบ ทั้งนี้ ไมตัด อํานาจของคณะกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหงชาติที่จะดําเนินการไตสวนขอเท็จจริงเอง หรือมอบหมาย ใหพนักงานไตสวนตามกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญวาดวยการปองกันและปราบปรามการทุจริตเขารวมสอบสวนกับ พนักงานสอบสวนผูรับผิดชอบก็ได

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 80

ในกรณีที่คณะกรรมการคดีพิเศษไดมีมติใหคดีดังกลาวตองดําเนินการโดยกรมสอบสวนคดีพิเศษใหพนักงาน สอบสวนสงเรื่องใหกรมสอบสวนคดีพิเศษดําเนินการ ซึ่งบทบัญญัติมาตรานี้ แมจะไมบัญญัติไวในพระราชบัญญัติฉบับนี้ หากคณะกรรมการคดีพิเศษ (กคพ.) มีมติใหคดีความผิดดังกลาว ซึ่งไมใชคดีความผิดที่อยูในบัญชีทายพระราชบัญญัติการ สอบสวนคดี พิ เ ศษ พ.ศ. 2547 หรื อ ที่ กํ า หนดเพิ่ ม เติ ม โดยกฎกระทรวง เป น คดี พิ เ ศษตามมาตรา 21 (2) แห ง พระราชบัญญัติการสอบสวนคดีพิเศษฯ พนักงานสอบสวนก็จะตองสงสํานวนใหกรมสอบสวนคดีพิเศษดําเนินการอยูแลว ตามขอบังคับ กคพ. แตอยางไรก็ดี การบัญญัติใหมีความชัดเจนไวในพระราชบัญญัติฉบับดังกลาว ก็เปนการเชื่อมตอ อํานาจการสอบสวนมิใหขาดตอน พระราชบัญญัติฉบับนี้ ยังมีบทบัญญัติเรื่องการใชมาตรการทางกฎหมายที่เปนเครื่องมือพิเศษในการสืบสวนไว หลายประการ เชนเดียวกับบทบัญญัติตามพระราชบัญญัติการสอบสวนคดีพิเศษฯ ซึ่งไดนํามาพิจารณาประกอบการยกราง พระราชบัญญัตินี้ อาทิ การทําขอตกลงระหวางหนวยงานรัฐที่เกี่ยวของ การขอใหหนวยงานของรัฐ หรือเจาหนาที่ที่อื่น ของรัฐใหความชวยเหลือ สนับสนุน หรือเขารวมปฏิบัติหนาที่ไดตามความจําเปน การคนโดยไมตองมีหมายจากศาล การมี หนังสือสอบถาม หรือเรียกบุคคล หรือเอกสาร หรือการยึด อายัด การดําเนินการกับของกลาง การมี และใชอาวุธปน เครื่ อ งกระสุ น ป น ยุ ท ธภั ณ ฑ การได ม าซึ่ ง เอกสารข อ มู ล ข า วสาร ซึ่ ง ส ง ทางไปรษณี ย โทรเลข โทรศั พ ท โทรสาร คอมพิวเตอร เครื่องมือ หรืออุปกรณในการสื่อสาร สื่ออิเล็กทรอนิกส หรือสื่อทางเทคโนโลยีใด การมอบหมายใหบุคคลใด จัดทําเอกสาร หรือหลักฐานใดขึ้น หรือปฏิบัติการอําพราง เพื่อประโยชนในการสืบสวน แตในสวนที่บัญญัติเพิ่มเติม นอกเหนือจากมาตรการตามพระราชบัญญัติการสอบสวนคดีพิเศษฯ ก็คือ การเคลื่อนยายภายใตการควบคุม ตลอดจนใช เครื่องมือสื่อสารโทรคมนาคม เครื่องมืออิเล็กทรอนิกส หรือดวยวิธีก ารอื่นใด เฉพาะในการสะกดรอย ผูตองสงสัยวา 14 กระทําความผิด หรือจะกระทําความผิดฐานมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรมขามชาติ นอกจากนี้ ยังมีบทบัญญัติที่เปน มาตรการการสงเสริมใหผูตองหารวมมือในการใหขอมูลที่สําคัญ และเปนประโยชนอยางยิ่ง ในการสืบสวนสอบสวน เกี่ยวกับ กิจกรรม และการกระทําความผิดขององคกรอาชญากรรมขามชาติ ซึ่งสามารถใชเปนพยานหลักฐานในการ ดําเนินคดีตอหัวหนา หรือผูมีบทบาทสําคัญในองคกรอาชญากรรมขามชาติ โดยใหอัยการสูงสุดมีอํานาจใชดุลพินิจออก คําสั่งไมฟองผูตองหานั้น ทุกขอหา หรือบางขอหาก็ได หรือออกคําสั่งถอนฟอง ถอนอุทธรณ ถอนฎีกา หรือไมอุทธรณ ไม ฎีกา ในความผิดนั้นทั้งหมด หรือบางสวน แลวแตกรณี หรือศาลจะลงโทษผูนั้นนอยกวาอัตราโทษขั้นต่ําที่กําหนดไวสําหรับ ความผิดตามพระราชบัญญัตินี้ก็ได ดังนั้น การปองกันและปราบปรามปญหาองคกรอาชญากรรมขามชาติใหไดผลอยางมีประสิทธิภาพ จําเปนตอง อาศัยความรวมมือระหวางประเทศ พระราชบัญญัติปองกันปราบปรามการมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรมขามชาติ พ.ศ.

2556 นี้ จึงเปนสวนหนึ่งของการประสานความรวมมือระหวางประเทศในการปราบปรามองคกรอาชญากรรมรวมกัน โดย มีการบัญญัติใหคํานิยามความหมายที่เปนสากล และกําหนดฐานความผิด ตลอดจนการมีมาตรการพิเศษในการสืบสวน สอบสวนใหสอดคลอง และเปนไปตามอนุสัญญาสหประชาชาติเพื่อตอตานอาชญากรรมขามชาติที่จัดตั้งในลักษณะองคกร ซึ่งมาตรการพิเศษตาง ๆ เหลานี้ จะเปนประโยชนตอการสืบสวนสอบสวนรวบรวมพยานหลักฐาน เพื่ อดําเนินคดีกับ ผูกระทําความผิด และองคกรอาชญากรรมขามชาติไดอยางมีประสิทธิภาพ และสัมฤทธิ์ผล อยางไรก็ตาม ประเทศไทยก็ไม สามารถกําจัดองคกรอาชญากรรมขามชาติใหหมดสิ้นไปได เนื่องจาก สาเหตุดังตอไปนี้ 1. กฎหมายของประเทศไทย ปจจุบัน มีกฎหมายไทยบังคับใชเพื่อปอ งกันและแกไขปญหาอาชญากรรมขามชาติ เชน กฎหมายตอตาน ยาเสพติด กฎหมายฟอกเงิน กฎหมายปองกันและปราบปรามการคาประเวณี และกฎหมายตอตานการคาหญิงและเด็ก 14

วารสาร “DSI ไตรสาร” ปที่ 5 ฉบับที่ 3 เดือนกรกฎาคม – กันยายน 2556.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 81

เปนตน แตกฎหมายเหลานี้ บัญญัติโดยพื้นฐานทัศนคติที่มุงใชเพื่อปราบปรามการกระทําผิดของปจเจกบุคคล รวมทั้ง กฎหมายที่บัง คับใชเปนเวลานานก็ไมอ าจปราบปรามการกระทํ าผิดโดยองค กรอาชญากรรมขามชาติที่ มีระบบ และ โครงสรางซับซอน มีอิทธิพล และปกปดการดําเนินงานได เชน 1.1. ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 209 ในความผิดฐานเปนอั้งยี่ บัญญัติไววา “ผูใดเปนสมาชิกของคณะบุคคล ซึ่งปกปดวิธีดําเนินการ และมีความมุงหมาย เพื่อการอันมิชอบดวย กฎหมาย ผูนั้นกระทําความผิดฐานเปนอั้งยี่ ตองระวางโทษจําคุกไมเกินเจ็ดป และปรับไมเกินหนึ่งหมื่นสี่พันบาท ถาผูกระทําความผิดเปนหัวหนา ผูจัดการ หรือผูมีตําแหนงหนาที่ในคณะบุคคลนั้น ผูนั้ นระวางโทษ จําคุกไมเกินสิบป และปรับไมเกินสองหมื่นบาท” แตต ามขอ เท็ จจริ งมาตราดังกลา วไมมี สภาพการบัง คับ ใชเ ทา ที่ค วร เพราะความเขาใจผิ ดของเจ า พนักงานวา ผูกระทําความผิดตองเปนชาวจีนเทานั้น เมื่อแกงชาวตางชาติกระทําความผิดอันมีองคประกอบของความผิด ฐานเปนอั้งยี่ ก็ไมมีการดําเนินคดีอาญาในฐานความผิดดังกลาว ประกอบกับอัตราโทษปรับเปนเงินจํานวนนอย ทําใหกลา เสี่ยงจะประกอบอาชญากรรมรายแรง เนื่องจาก ไดรับผลตอบแทนเปนจํานวนเงินมากกวา 1.2. ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา กําหนดวิธีปฏิบัติในการจับกุมการดําเนินคดีอาญา และการ พิจารณาลงโทษแกผูกระทําผิด ซึ่งเปนสมาชิกองคกรอาชญากรรมขามชาติเชนเดียวกับคดีอาญาทั่วไป โดยพนักงาน สอบสวนรับคํารองทุกข สอบสวน และเสนอสํานวนการสอบสวนใหพนักงานอัยการพิจารณามีคําสั่งฟองหรือไมฟอง ผูตองหา แตผูตองหาซึ่งเปนสมาชิกองคกรอาชญากรรมขามชาติ จะมีหัวหนาคอยใหความชวยเหลือ มีการวางแผน และ หลบหนี ร อดโดยอาศั ยเงิ น ได จ ากการกระทํ า ความผิ ด ในการซื้ อ อิ ส รภาพ รวมทั้ ง กรณี ก ารปล อ ยตั ว ชั่ ว คราว โดยมี หลักประกัน และเมื่อชาวตางชาติผูกระทําความผิดหลบหนีไปได และยอมใหยึดเงินประกัน เปนตน 1.3. กฎหมายเฉพาะเพื่อปองกันและปราบปรามองคกรอาชญากรรมขามชาติ เชน พระราชบัญญัติปองกัน และปราบปรามการฟอกเงิน พ.ศ. 2542 พระราชบัญญัติมาตรการปองกันและปราบปรามผูกระทําผิดเกี่ยวกับยาเสพติด พ.ศ. 2534 เปนตน มีลักษณะเปนกฎหมายเดี่ยว และไมมีหนวยงานอื่นสนับสนุนเทาที่ควร ปจจุบัน ประเทศไทยมีกรมสอบสวนพิเศษ สังกัดกระทรวงยุติธรรม ซึ่งมีหนาที่ปราบปรามอาชญากรรม ในทุกรูปแบบ รวมทั้งองคกรอาชญากรรมขามชาติที่มีผลกระทบตอความสงบสุขของประเทศ โดยกรมสอบสวนคดีพิเศษ จะมีผูเชี่ยวชาญจากทุกสาขาที่มีความรูทําการสืบสวน รวบรวมหลักฐาน ประวัติ และพฤติการณของผูตองสงสัย วาเปนผู อยูเบื้องหลังการกระทําความผิดในคดีตาง ๆ เพื่อสังเกต และติดตามพฤติการณของกลุมบุคคลหรือองคกร และใชเปน พยานหลักฐานในการดําเนินคดีอาญา ตอไป 1.4. ประเทศไทยไมมีกฎหมายสําหรับการสืบสวนปราบปรามองคกรอาชญากรรมโดยเฉพาะ เชน กฎหมาย เพื่อการปราบปรามองคกรอาชญากรรมของประเทศสหรัฐอเมริกา อิตาลี ที่มีอัตราโทษสูงกวากฎหมายอาญาทั่วไป และไม มีกฎหมายวาดวยการดักฟงโทรศัพท หรือระบบคอมพิวเตอรในการสื่อสาร กฎหมายคุมครองพยาน หรือกฎหมายวาดวย การต อ รองคํา รั บสารภาพ ทํา ใหจํ าเลยหลุ ดพ น จากการถู ก ลงโทษ เนื่ องจาก พยานหลัก ฐานไมเ พียงพอ และไปก อ อาชญากรรมที่มีความรุนแรงมากขึ้นอีก 2. ป ญ หาขอความร ว มมื อ ระหว า งประเทศ ในการปราบปรามและต อ ต า นองค ก รอาชญากรรมข า มชาติ เนื่องจาก ประเทศมีร ะบบกฎหมายที่แ ตกตางกัน ทํา ใหกระบวนการพิจารณา และวิธีปฏิบัติ แตกตา งกัน โดยระบบ กฎหมาย แบงออกเปน 2 ประเภท คือ ระบบกลาวหา (Accusatorial System) และระบบไตสวน (Inquisitorial System)

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 82

ระบบกฎหมายของไทย เปนแนวทางเดียวกับ ระบบของประเทศอังกฤษ และสหรัฐ อเมริก า คือ ระบบ กลาวหาที่มีผูเสียหาย หรือโจทกนําคดีมาฟองรองโดยกลาวหาผูกระทําผิด หรือจําเลย และคูความตองนําพยานหลักฐาน มาแสดง แถลงตอศาล ศาลเปนตุลาการผูชี้ขาด ซึ่งตองวางตัวเปนกลาง ซึ่งแตกตางจากบางประเทศ เชน ประเทศฝรั่งเศส ที่มีระบบไตสวนคนหาขอเท็จจริงในศาล โดยเจาหนาที่ของรัฐ ดังนั้น พยานหลักฐานจึงเปนสาระสําคัญในการพิจารณา ลงโทษจําเลยตามขอหา แตภาระการพิสูจน และความยุงยากในการพิสูจนความผิดโดยปราศจากขอสงสัย ซึ่งกําหนดไวใน ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา สิทธิพื้นฐานของบุคคลตามรัฐธรรมนูญ การรวมมือกันระหวางประเทศที่มีอยาง จํากัด ทําใหจําเลยซึ่งเปนสมาชิกขององคกรอาชญากรรม อาจหลุดพนจากการถูกลงโทษไดโดยงาย

ภาพรวมของกระบวนการยุติธรรมทางอาญาของภูมิภาคอาเซียน 1. โครงสรางกระบวนการยุติธรรม ภาพรวมในกระบวนการยุ ติ ธ รรมทางอาญาของแต ละประเทศในภู มิภาคอาเซี ยนนั้ น มี โ ครงสร า งของ กระบวนการยุติธรรมทางอาญาที่มีลักษณะคลายคลึงกัน กลาวคือ หนวยงานบังคับใชกฎหมายหลักประกอบด วย ตํารวจ อัยการ ศาล และราชทัณฑ ตามที่กฎหมายของแตละประเทศบัญญัติไว แมวา หนวยงานในกระบวนการยุติธรรมหลัก เหลานี้จะมีขอบเขต และอํานาจหนาที่ความรับผิดชอบที่ตางกัน เชน ในกรณีของสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว เจาหนาที่ตํารวจนอกจากจะทําหนาที่ในการสืบสวนแลว ยังทําหนาที่เปนพนักงานราชทัณฑดวย และในบางประเทศมีการ แยกสํานักงานตรวจคนเขาเมืองออกจากโครงสรางของตํารวจ รวมถึงการมีกระทรวงที่กํากับดูแลการปฏิบัติในเชิงนโยบาย ที่ตางกัน แตถือวา โครงสรางกระบวนการยุติธรรมทางอาญาของทุกประเทศมีความทันสมัยตามสมควร ซึ่งสามารถสรุป บทบาทหนาที่ของแตละองคกรไดดังตอไปนี้

1) ตํารวจ

ทําหน าที่ในการสื บสวนคดีอ าญา ดูแลรั กษาความปลอดภัยในชีวิต และทรัพยสิ นของ ประชาชนและรักษาความสงบเรียบรอยภายในประเทศทั่วไป 2) อัยการ ทําหนาที่หลักในการฟองคดีตอศาล การยื่นอุทธรณหรือฎีกาคดีตอศาล การคุมครองสิทธิ ประโยชนตามกฎหมายแกประชาชน รวมถึงการสอบสวนรวมกับเจาพนักงานตํารวจใน บางคดี 3) ศาล ทําหนาที่ในการพิจารณาอรรถคดีทั้งปวงที่เกิดขึ้นในเขตอํานาจของแตละประเทศตามที่ พนักงานอัยการไดยื่นฟองมา โดยทั่วไปจะแบงประเภทคดีออกเป นคดีเพงและพาณิชย และคดีอ าญา โดยในบางประเทศที่ป ระชากรสวนใหญนับถือ ศาสนาอิสลามจะมีศาล อิสลาม ที่เรียกวา “ศาลซารีอะห” ซึ่งจะพิจารณาพิพากษาเฉพาะในคดีเกี่ยวกับศาสนา และคดีครอบครัว 4) ราชทัณฑ มีหนาที่รับผิดชอบในการควบคุมดูแลผูตองขังที่อยูระหวางการพิจารณาในชั้นศาลและที่ ไดถูกตัดสินใหลงโทษจําคุก การตรวจสอบของฝายอัยการ 2. ระบบงานยุติธรรม

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 83

ขั้นตอนของการดําเนินคดีอาญาโดยทั่วไปของประเทศอาเซียน จะมีลักษณะคลายคลึงกัน โดยสามารถแบง ออกไดเปน 4 ขั้นตอนหลัก คือ ขั้นตอนการสืบสวนสอบสวน และจับกุม ขั้นตอนการฟองรองดําเนินคดี ขั้นตอนการตัดสิน พิจารณาคดี และขัน้ ตอนการลงโทษ และรับโทษ โดยในแตละขั้นตอนอาจมีความแตกตางในรายละเอียดบางประการ ดังนี้ 1) ขั้นตอนการสืบสวนสอบสวนและจับกุมดําเนินคดี สวนใหญจะเปนหนาที่ความรับผิดชอบของฝาย ตํารวจ โดยอาจมาจากการที่ผูเสียหายมารองทุกขตอเจาหนาที่ดวยตนเอง หรือเจาหนาที่ตํารวจสืบสวนพบเหตุ เมื่อพบวา คดีมีพยานหลักฐานเพียงพอเจาหนาที่ตํารวจจะเขาไปดําเนินการสืบสวนตรวจคน จับกุม นําตัวมาสอบสวน และควบคุม ตัวระหวางสอบสวนตามอํานาจที่กฎหมายบัญญัติไว ซึ่งโดยทั่วไปจะมีอํานาจควบคุมไดไมเกิน 48 ชั่วโมง หลังจากนั้น จะตองไปขออํานาจพนักงานอัยการหรือศาลในการควบคุมตัวตอ เชน ในกรณีของสาธารณะรัฐประชาธิปไตยประชาชน ลาว ตํารวจจะควบคุมตัวภายในอํานาจไดไมเกิน 48 ชั่วโมง หลังจากนั้น จะตองยื่นคํารองตอพนักงานอัยการเพื่อขอใหมี การกักขังชั่วคราวไดครั้งละไมเกิน 3 เดือน และขอขยายไดไมเกิน 3 ครั้ง หรือในกรณีของไทยตองยื่นคํารองตอศาลเพื่อ ขอใหฝากขังผูตองหาไดไมเกินครั้งละ 12 วัน รวมทั้งหมดไดไมเกิน 84 วัน เปนตน ทั้งนี้ จํานวนระยะเวลาในการควบคุม ตัวและอํานาจในการดําเนินการขึ้นอยูกับกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาของแตละประเทศเปนสําคัญ โดยในระหวางการ สอบสวน ผูตอ งหาสามารถจัดหาทนายความมารวมฟงการสอบสวนดวยก็ได หรือในคดีสําคัญหรือที่มีโทษสูง รัฐตองจัดหา ทนายให แตในกรณีของสาธารณรัฐแหงสหภาพเมียนมาร ซึ่งปกครองดวยระบอบทหาร อํานาจสวนใหญจะอยูที่เจา พนักงานตํารวจ การสอบสวนโดยทั่วไปไมตองมีทนายความมารวมฟงการสอบสวน แตผูตองหาอาจมีทนายความให คําปรึกษาดานคดีไดแตตองวาจางเอง และในกรณีการสอบสวนเด็กหรือเยาวชนที่กระทําผิด กฎหมายไมไดบัญญัติใหตอง มีส หวิ ช าชี พ เข ามาร ว มสอบสวนแต อ ย างใด ซึ่ง แตกตา งจากประเทศสมาชิ กอาเซี ยอื่ น ๆ ที่มี นั ก จิ ตวิ ท ยา นั ก สั ง คม สงเคราะห และพนักงานอัยการเขามารวมสอบสวนดวย สําหรับการจับกุมผูตองหาพบวา ในกลุมประเทศอาเซียนตํารวจจะจับกุมผูตองหาได 2 กรณี คือ จับ ตามหมายจับที่ออกโดยศาล หรืออัยการสูยงสุด และจับโดยอาศัยเหตุซึ่งหนา โดยเหตุที่ออกหมายจับ และหมายคนเปนไป ตามที่กฎหมายที่เกี่ยวของของแตละประเทศกําหนดไว เชน มีอัตราโทษจําคุกตั้งแตกี่ปขึ้นไป หรือมีเหตุอันควรเชื่อวา จะ หลบหนี หรือจะไปยุงเหยิงกับพยานหลักฐาน 2) ขั้นตอนการฟองรองดําเนินคดี เมื่อฝายตํารวจไดรวบรวมพยานหลัก ฐานครบถวนสมบูรณ และมี หลักฐานพอฟองผูตองหาไดวา กระทําผิดจริง และทราบวา ผูใดเปนผูกระทําผิดโดยไมวาจะมีตัวผูตองหาอยูในความ ควบคุมหรือไมมีผูตองหาก็ตาม ฝายตํารวจจะสรุปสํานวนการสอบสวนสงสํานวนไปยังพนักงานอัยการเพื่อดําเนินการฟอง คดีตอศาลที่รับผิดชอบ โดยมีกําหนดระยะเวลาในการที่จะตองยื่นฟองคดีใหทันเวลา ทั้งนี้ ขึ้นอยู กับอัตราโทษ เช น พนักงานอัยการใน สปป.ลาว ตองพิจารณาคดีใหเสร็จสิ้นภายในระยะเวลา 15 วัน หากเกินกวานั้น ถือวา เปนการกระทํา ที่ไมชอบดวยกฎหมาย ในขณะที่ พนักงานอัยการของสาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนามตองฟองคดีตอศาลใหเสร็จสิ้น ภายในระยะเวลา 20 วัน สําหรับความผิดที่กฎหมายบัญญัติไวใหมีโทษจําคุกเกินกวา 7 ป และภายในระยะเวลา 30 วัน สําหรับความผิดที่กฎหมายบัญญัติไวใหมีโทษจําคุกเกินกวา 7 ป จําคุกตลอดชีวิตและประหารชีวิต นับแตวันที่ไดรับ สํานวนการสอบสวน แตสามารถขอขยายเวลาในการฟองไดโดยขึ้นอยูกับอัตราโทษ ซึ่งพนัก งานอัยการจะมีหนาที่สําคัญ ไดแก การฟองคดีตอศาล การสั่งสอบสวนเพิ่มเติม และระงับคดี หรือระงับคดีชั่วคราว อยางไรก็ตาม ขั้นตอนการฟองคดีในบางประเทศ เชน ในสาธารณรัฐแหงสหภาพเมียนมารฝายตํารวจมี หนาที่ในการฟองคดีโดยศาลสงสํานวนการสอบสวนพรอมตัวผูกระทําผิ ด (จําเลย) ตอศาล แตหากผูเสียหายฟองคดีเอง ศาลจะไตสวนมูลฟอง และในคดีที่ผูตองหาเปนเยาวชนจะมีผูพิพากษาสมทบเขารวมพิจารณาคดีดวย

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 84

3) ขั้นตอนการตัดสินพิจารณาคดี การพิจารณาคดีในชั้นศาลจะเริ่มจากศาลชั้นตนในการพิจารณาอรรคดี ทั้งปวงที่พนักงานอัยการ หรือผูเสียหายไดยื่นฟองตอศาล โดยหากมีการพิพากษาลงโทษประการใดแลว หากฝายจําเลยไม พอใจคําตัดสินสามารถยื่นคํารองอุทธรณคดีตอศาลอุทธรณได ซึ่งมีกําหนดระยะเวลาในการยื่นคํารองไว เชน ภายใน 15 วัน ในกรณีของสาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนาม หรือภายใน 30 วัน ในกรณีของประเทศไทยหรือมาเลเซีย นับแตวันที่ศาล มีคําพิพากษา โดยศาลมีอํานาจกลับคําพิพากษาหรือยืนตามคําพิพากษาศาลชั้นตนก็ได นอกจากนี้ หากศาลพบวา มีการ กระทํามิชอบดวยกฎหมาย หรือพบการกระทําที่ยังไมถูกลงโทษ คณะผูพิพากษาของประเทศมีอํานาจยกคดีขึ้นเพื่อ พิจารณาใหมได และหากผลของคําพิพากษาศาลอุทธรณเปนเชนไร คูความสามารถยกคดีขึ้นสูศาลสูงสุด หรือศาลฎีกาได คําพิพากษาศาลฎีกาถือเปนที่สุด และคําพิพากษาของศาลจะมีผลบังคับตามกฎหมาย เมื่อพนระยะเวลาอุทธรณ หรือฎีกา แลว 4) ขั้นตอนการรับโทษ และอภัยโทษ หลังจากที่ศาลไดตัดสินลงโทษและไมมีการอุทธรณหรือฎีกาในคดีแต ละลักษณะ จําเลยจะถูกบังคับคดีตามคําพิพากษา โดยในกรณีที่ถูกตัดสินลงโทษจําคุก หรือจําคุกตลอดชีวิต หรือประหาร ชีวิต จําเลยจะถูกสงตัวไปจําคุกที่ฝายราชทัณฑบังคับใหเปนไปตามคําพิพากษาในคดีอาญา ซึ่งในหลายประเทศจะมีวธิ ีการ ปฏิบัติตอผูตองขังแตกตางกันออกไป ทั้งนี้ ขั้นอยูกับสถานะทางเศรษฐกิจของประเทศ และการใหความสําคัญตอเรื่องสิทธิ มนุษยชน อยางไรก็ตาม ทุกประเทศจะมีการแยกประเภทผูตองขังเปนชายและหญิง ซึ่งรวมถึงสถานพินิจที่ควบคุมตัวเด็ก ดวย โดยในหลายประเทศเปดโอกาสใหผูตองขังขออภัยโทษไดขึ้นอยูกับความร ายแรงของคดี โทษที่ไดรับและความ ประพฤติของผูตองขัง นอกจากนี้ ในกรณีที่ประเทศมีความรวมมือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญากับประเทศผูรองขอ และมีการขอรับตัวนักโทษกลับไปดําเนินการเอง ก็สามารถกระทําได นอกจากนี้ ประเทศในกลุมอาเซียนจะมีกระบวนการ ใหอภัยโทษได ทั้งนี้ ขึ้นอยูกับระบบการบริหารงาน ความรายแรงของความผิดและอัตราโทษที่ไดรับดวย

3. โทษทางอาญา การลงโทษในทางอาญาของประเทศอาเซียนมีหลายระดับขึ้นอยูกับความรายแรงของความผิด โดยเริ่มตั้งแต เบาไปหนัก ไดแก บริการสาธารณะ คุมประพฤติ ใชแรงงาน ปรับ ริบทรัพย กักขัง จําคุกตลอดชีวิต และประหารชีวิต โดย ในบางประเทศอาจมีโทษแบบอื่น ๆ เชน การเฆี่ยน ในประเทศมาเลเซีย และสิงคโปร สําหรับความผิดบางประเภทที่ ตองการใหเกิดความหลาบจํา แตในหลายประเทศ แมวา ผูกระทําผิดจะถูกตัดสินประหารชีวิตก็ตาม แตในทางปฏิบัติยังคง ใหรอโทษดังกลาวโดยใหจําคุกตลอดชีวิตไวกอน โดยอาจมีสาเหตุมาจากการอยูระหวางแกไขกฎหมาย หรือประเด็นเรื่อง สิทธิมนุษยชนและศาสนา เชน ในกรณีของ สปป.ลาว ไมไดมีการลงโทษประหารชีวิตมาเปนเวลานานพอสมควรแลว แต สํ า หรั บ กรณี ข องประเทศไทยศาลมี อํ า นาจในการสั่ ง โทษได แต ใ นเรื่ อ งการให อ ภั ย โทษเป น พระราชอํ า นาจของ พระมหากษัตริย นอกจากนี้ ในบางประเทศจะพบวา จํานวนคดีที่ขึ้นสูศาลอาจไมมากนัก เนื่องจาก มีกระบวนการไกลเกลี่ย เขามาชวยในการประนีประนอมระหวางคูพิพาทโดยใชกลไกของการบริหารราชการสวนทองถิ่น หรือทางฝายปกครอง เชน ตําบลหรือหมูบาน เขามาชวยในการยุติคดี ซึ่งพบมากในประเทศที่ความขัดแยงไมสูงมากนัก เชน กรณีของ สปป.ลาว เปนตน

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 85

4. หลักเกณฑความรับผิดทางอาญา หลั ก เกณฑ ก ารได รั บ ความคุ ม ครองสิ ท ธิ ใ นฐานเด็ ก หรื อ ผู เ ยาว ซึ่ ง พบว า หลายประเทศในอาเซี ยนมี หลักเกณฑเรื่องอายุเขามาเกี่ยวของในการรับผิดและรับโทษทางอาญาโดยมีชวงอายุหนึ่งที่แมวา กระทําผิดแตไมตองรับ โทษ เชน อายุต่ํากวา 7 ป หรือ 15 ป หรือมีอายุต่ํากวา 18 ป ซึ่งอยูในขายเปนเยาวชนและกระทําผิดแตไมตองเขาสู กระบวนการพิจารณาคดีแบบผูใหญ หรือผูที่บรรลุนิติภาวะแลว โดยจะมีกระบวนการพิจารณาคดี และการลงโทษเปนการ เฉพาะเพื่อใหเหมาะสมตอสภาพทางรางกายและจิตใจ เชน การคุมตัวไวในสถานพินิจ และคุมครองเด็กและเยาวชน และมี การบําบัด ฟนฟู เยียวยา และฝกอบรม เพื่อใหสามารถกลับคืนสูสังคมไดอยางเปนปกติสุขและปลอดภัย ซึ่งในเรื่อง ดังกลาวพบวา มีกฎหมายและหนวยงานรับผิดชอบเปนการเฉพาะในเกือบทุกประเทศ ยกเวนในสาธารณรัฐแหงสหภาพ เมียนมาร

สภาพปญหาของกระบวนการยุติธรรมไทยในการบังคับใชกฎหมายและการคุมครองเสรีภาพ ของบุคคลในประเทศไทย การเตรียมความพรอมดานกฎหมายและกระบวนการยุติธรรมทางอาญาในฐานกลไกที่ทํา หนาที่สนับสนุนความ รวมมื อรัฐ ระดับองคกร หรื อระดั บบุค คล จึงเป นเรื่ องที่ มีความสํา คัญในลําดั บตน ๆ ที่จะช วยใหการเปน ประชาคม การเมืองและความมั่นคงอาเซียนสัมฤทธิ์ผลตามที่วางไว สําหรับประเทศไทยที่ผานมา กระบวนการยุติธรรมทางอาญาของไทย มักไดรับคําวิจารณวา ขาดประสิทธิภาพ ทั้งในดานการบัง คับใช กฎหมาย และการคุม ครองสิ ทธิและเสรี ภาพของบุค คลที่ ไ มเปน ไปตามหลัก สากล อีกทั้ งเป น กระบวนการยุติธรรมที่มีความลาชา ซึ่งผลที่ตามมา คือ ไมสามารถอํานวยความยุติธรรมทําใหผูตองหา หรือจําเลยตองถูก คุมขังเปนเวลานาน ผูเสียหายก็ไมไดรับการชดใชเยียวยาทันทวงที นอกจากนี้ ในการพิจารณาคดีของศาลชั้นตน คดีสวน ใหญจะพิจารณาเสร็จภายใน 1 ป แตก็มีคดีอีกจํานวนมากที่มีระยะเวลาการพิจารณาเกิน 1 ป และมีบางคดีที่ใชระยะเวลา พิจารณาถึง 5 ป ซึ่งการใหความยุติธรรมที่ลาชา ก็คือ การปฏิเสธความยุติธรรม (Justice delayed, Justice denied) ในปจจุบันประเทศไทยมีกฎหมายที่ใชในการปราบปรามอาชญากรรมอยูหลายฉบับ นับตั้งแตประมวลกฎหมาย อาญา พระราชบัญญั ติยาเสพติ ดใหโทษ พระราชบั ญญัติอาวุธ ปน ฯลฯ พระราชบั ญญัติปองกั นและปราบปรามการ คาประเวณี พระราชบัญญัติคนเขาเมือง พระราชบัญญัติการพนัน เปนตน แตกฎหมายเหลานี้ไดตราขึ้นเพื่อบังคับใชแก การประกอบอาชญากรรมของปจเจกบุคคล หรือการประกอบอาชญากรรมที่มีการสมคบกันในกรณีธรรมดาทั่ว ๆ ไป แต ไมใชการประกอบอาชญากรรมที่มีลักษณะเปนองคกรอาชญากรรมขามชาติ เมื่อนํากฎหมายที่มีอยู ดังกลาวมาบังคับใช ดําเนินคดีแกองคกรอาชญากรรมขามชาติ จึงมักจะไมคอยสัมฤทธิ์ผลเทาที่ควร สําหรับตัวอยางผลกระทบของประชาคมอาเซียน ที่อาจมีตอระบบกฎหมายและกระบวนการยุติธรรมทางอาญา ของประเทศไทยนั้น ไดแก ปญหาแรงงานตางดาว ทั้งที่เขาเมืองโดยถูกกฎหมาย และที่ลักลอบมาเปนแรงงานเถื่อน การ เคลื่อนยายแรงงานระหวางประเทศนี้ มีความสัมพันธกับกรอบความรวมมือทางเศรษฐกิจที่ตองการจะขยายการลงทุน และการคาระหวางประเทศสมาชิก ในสวนแรงงานตางดาวที่เขาเมืองโดยถูกกฎหมายนั้น ประเทศไทยอาจจะตองพิจารณา เนื้อหากฎหมายแรงงานที่บังคับใชในปจจุบันวา สอดคลองกับประเทศอื่น ๆ หรือไม พรอมทั้งเจรจากับประเทศที่มี มาตรฐานการคุมครองแรงงานต่ํากวาประเทศไทย ซึ่งถือเปนสวนหนึ่งในการปรับปรุงมาตรฐานการคุมครองแรงงานไทยใน ตางประเทศดวย สําหรับแรงงานตางดาวที่เขาเมืองโดยผิดกฎหมายนั้น เป นเรื่องที่ตองใหความสําคัญเปนพิเศษประการ

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 86

หนึ่ ง และเป น ประเด็ น ที่ ส อดคล อ งกั บ แผนการดํ า เนิ น งานของคณะกรรมาธิ ก ารสหประชาชาติ ว า ด ว ยการป อ งกั น อาชญากรรมและความยุติธรรมทางอาญา สมัยที่ 21 นอกจาก ปญหาการเขาประเทศโดยผิดกฎหมายแลว การรวมตัวกันเปนประชาคมอาเซียนดังกลาวเกิดขึ้นใน ชวงเวลาของความเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็วในภูมิภาค ทั้งในดานเศรษฐกิจ การเมือง รวมทั้งสังคมและวัฒนธรรม ทําให ปญหาตาง ๆ ที่เคยเปนปญหาระดับชาติ อาทิ ปญหาการคามนุษย อาชญากรรมขามชาติ ไดขยายวงกวางขึ้นเปนปญหา ระหวางประเทศ ดังนั้น จึงมีความจําเปนที่ประเทศสมาชิก จะตองมีการปรับตัวใหเขากับสถานการณ ตลอดจนพัฒนา ศักยภาพในการรับมือกับปญหา และความทาทายในประเด็นตาง ๆ เหลานี้ ทั้งนี้ เพื่อสรางความแข็งแกรง และอํานาจ ตอรองรวมกัน ทั้งนี้ อาจแยกพิจาณาปญหาในการดําเนินคดีแกองคกรอาชญากรรมขามชาติในประเทศไทยใหเห็นอยาง ชัดเจนได ดังนี้

1. การสืบสวนสอบสวนและการรวบรวมพยานหลักฐาน

ในกรณีที่องคกรอาชญากรรมขามชาติเปนผูประกอบอาชญากรรม เชน การลักลอบคายาเสพติด การสืบสวน สอบสวน รวบรวมขอมูลตาง ๆ ที่ใชเปนพยานหลักฐานในการดําเนินคดี สวนมากจะไดจากสายลับ หรือผูหวังดีที่แจงขาว ในทางลับ บางครั้งตองมีการใชวิธีการลอซื้อ แตผูกระทําความผิดที่อยูในองคกรอาชญากรรมเหลานั้น มักมีการติดตามขาว ของเจาหนาที่อยูตลอดเวลา ทั้งมีความชํานาญและไหวตัวทัน ทําใหยากแกการจับกุม หรืออาจจับกุมไดแตตัวผูคารายยอย ที่อยูปลายแถวเทานั้น ไมสามารถสาวไปถึงตัวการใหญได เพราะหากจะจับตัวการใหญ หรือทั้งเครือขาย เจาหนาที่ตองใช เทคนิคการสืบสวนสอบสวนพิเศษ เชน การจัดสงภายใตการควบคุม (controlled delivery) ซึ่งหมายถึง การที่เจา พนักงานยอมใหมีการสงมอบสิ่งผิดกฎหมาย เชน ยาเสพติด จากผูกระทําความผิดรายหนึ่งไปสูผูกระทําความผิดรายอื่น ๆ โดยยังไมเขาจับกุม เพื่อสืบหาใหถึงตนตอ หรือบุคคลผูอยูเบื้องหลัง การเจรจาตอรองใหผูตองหาใหการรับสารภาพ และ ซัดทอดถึงผูรวมกระทําความผิดรายใหญที่อยูเบื้องหลัง (plea bargaining) การใชเครื่องมืออิเล็กทรอนิกสติดตาม สะกด รอย และการดักฟงทางโทรศัพท (wiretapping) ซึ่งรวมถึงการเจาะขอมูลทางคอมพิวเตอร แตการใชเทคนิคการสืบสวน สอบสวนพิเศษนั้น เจาหนาที่ทําไมได ทั้งนี้ เพราะกฎหมายที่ใชอยูในปจจุบัน ยังไมมีบทบัญญัติใหอํานาจแกเจาพนักงานไว จึงทํา ใหการสืบ สวนสอบสวนรวบรวมพยานหลั กฐาน เพื่ อดําเนินคดี แกอ งคกรอาชญากรรมข ามชาติไม คอยประสบ ผลสําเร็จเทาที่ควร อยางไรก็ตาม ภายหลังจากที่ไดมีการบังคับใชพระราชบัญญัติปองกันและปราบปรามการฟอกเงิน พ.ศ.

2542 ซึ่งมีบทบัญญัติใหอํานาจแกเจาหนาที่สํานักงานคณะกรรมการปองกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ปปง.) ในการ 15 ดักฟงโทรศัพท หรือเขาถึงขอมูลทางการสื่อสาร และคอมพิวเตอรไดโดยไดรับอนุญาตจากศาลเพงกอน ผลปรากฏวา เจ า หน า ที่ ตํ า รวจสามารถจั บ กุ มผู ค า ยาเสพติ ด ได เ พิ่ มมากขึ้ น ซึ่ ง เป น ผลมาจาการใช วิ ธี ก ารดั ก ฟ ง ทางโทรศั พ ท ต าม บทบัญญัติของกฎหมายฉบับดังกลาว แตการที่จะนําบทบัญญัติของกฎหมายดังกลาวมาใชยังมีขอจํากัดอยูมาก กลาวคือ จะตองเปนเรื่องที่เกี่ยวของกับการฟอกเงินเทานั้น ดังนั้น หากเปนการกระทําความผิดที่ไมเกี่ยวกับการฟอกเงิน เจา พนักงานไมอาจนําวิธีการตามกฎหมายดังกลาวมาใชบังคับแกองคกรอาชญากรรมขามชาติได

2. การดําเนินคดีในชั้นศาล

การดําเนินคดีแกองคกรอาชญากรรมขามชาติในประเทศไทยในปจจุบัน ยังไมมีบทบัญญัติของกฎหมายใด ๆ เพื่อใชเปนกรณีพิเศษ วิธีพิจารณาคดีก็ใชเหมือนกับคดีทั่ว ๆ ไป เริ่มตั้งแตการฟองคดีจําเลยมีสิทธิที่จะไดรับการประกันตัว ออกไปสูคดี การพิสูจนความผิดเปนภาระหนาที่ของโจทก (อัยการ) ที่จะตองนําพยานหลักฐานมานําสืบพิสูจนการกระทํา ความผิดของจําเลยตอศาล เพื่อใหศาลเชื่อวา จําเลยไดกระทําความผิดจริง หรือจําเลยมีสวนเกี่ยวของในขั้นตอนที่สําคัญ 15

พระราชบัญญัติปองกันและปราบปรามการฟอกเงิน พ.ศ. 2542 มาตรา 46.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 87

ในการกระทําความผิดนั้น ซึ่งกระทําไดยากมาก เพราะองคกรอาชญากรรมขามชาติมีเงินทุนมาก มีเครือขายกวางขวาง สามารถใชเงิน และอํานาจอิทธิพลขององคกรเขาขัดขวางการดําเนินคดีไดทุกขั้นตอน เชน ขมขูพยานมิใหมาใหการเบิก ความตอศาล หรือจางพยานใหใหการเท็จ จนถึงกําจัดพยานเพื่อตัดตอน มิใหพาดพิงถึงตัวการใหญ ติดสินบนเจาหนาที่ ผูเกี่ยวของเพื่อจัดทํา หรือรับรองพยานหลักฐานเท็จ หรือทําลายพยานหลักฐานที่สําคัญในคดี จนกระทั่ง ผูเสียหาย และ พยานบุคคลเสียขวัญไมกลามาใหการเปนพยานในศาล กฎหมายที่มีอยูในขณะนี้ ยังไมสามารถที่จะใหความชวยเหลือคุมครองผูเสียหาย และพยานในคดีไดอยาง เต็มที่และเปนทางการ เพราะประเทศไทยยังไมมีกฎหมายคุมครองพยานออกมาบังคับใช สวนการขมขูพยาน จางพยานให การเท็จ และการกําจัดพยานบุคคลหรือพยานอื่น ตลอดจนการติดสินบนเจาหนาที่ในกระบวนการยุติธรรมเปนเพียง ความผิดทางอาญาในเรื่องนั้น ๆ (เชน ฐานขมขืนใจผูอื่นใหกระทําการใด ๆ กระทําการใหผูอื่นเกิดความตกใจกลัว ทําราย รางกาย ฆาผูอื่น เอาไปเสียซึ่งเอกสาร ใหสินบนเจาพนักงาน ฯลฯ) แตยังไมมีบทบัญญัติของกฎหมายที่กําหนดความผิด ฐานขัดขวางความยุติธรรมเปนการเฉพาะแตอยางใด จึงเปนสาเหตุสําคัญอยางหนึ่งที่ทําใหการดําเนินคดีแกองคกร อาชญากรรมขามชาติไมประสบความสําเร็จเทาที่ควร

3. การดํ า เนิ น คดี แ ก ผู อ ยู เ บื้ อ งหลั ง องค ก รอาชญากรรมข า มชาติ และนิ ติ บุ ค คลขององค ก ร อาชญากรรมขามชาติ

องค ก รอาชญากรรมข า มชาติ มั ก มี ก ารดํ า เนิ น กิ จ กรรมผิ ด กฎหมายภายใต อ งค ก รที่ มี ก ารจั ด โครงการ สลับซับซอน และมีการเชื่อมโยงกันเปนเครือขาย โดยมีบุคคลที่มีอํานาจอิทธิพลกวางขวางเปนหัวหนา มักจะมีการ ประกอบธุรกิจที่ถูกกฎหมายไวบังหนา โดยจะมีสมาชิกขององคกรในระดับรองลงมาเปนผูดําเนินธุรกิจนอกกฎหมาย และ ประกอบอาชญากรรมภายใต ก ารสั่ ง หรื อ ความเห็ น ชอบจากหั ว หน า องค ก รอย า งลั บ ๆ ตั ว อย า งของกลุ ม องค ก ร อาชญากรรมขามชาติที่เขามาปฏิบั ติการในประเทศไทย ไดแก กลุ มมาเฟยเยอรมั น ซึ่งมีหลายแกง ๆ ใหญที่สุด คื อ “โรธา” มีการดําเนินการเปดสํานักงานทนายความบังหนา แทจริงมีธุรกิจผิดกฎหมายปลอมพาสปอรตและวีซา นํ า 16 ยาเสพติดมาจําหนายใหบารเบียร และคาหญิงโสเภณีในยานพัฒนพงษ และพัทยา จะเห็นไดวา ถึงแมจะมีการประกอบธุรกิจที่ผิดกฎหมาย หรือมีการประกอบอาชญากรรมโดยสมาชิกของกลุ ม องคกรอาชญากรรมดังกลาว แตการกระทําของหัวหนาองคกรที่อยูเบื้องหลังการประกอบอาชญากรรมนั้น กลับไมเปน ความผิด หรือไมถูกนําตัวมาดําเนินคดี เนื่องจาก ในปจจุบันนี้กฎหมายไทยบัญญัติความผิดแกการมีสวนรวมเฉพาะใน ความผิดบางฐานเทานั้น เชน ความผิดฐานสมคบกันเปนกบฏ ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 114 ความผิดฐานเปน อั้งยี่ และฐานซองโจร ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 209 และ 210 ซึ่งความผิดฐานเปนอั้งยี่และซองโจรนั้น มี ขอจํากัดอยูมาก กลาวคือ ความผิดฐานเปนอั้งยี่นั้นไดกําหนดไววา สมาชิกหรือหัวหนาหรือผูที่มีตําแหนงในคณะบุคคล ซึ่ง ปกปดวิธีดําเนินการนั้น จะตองมีความมุงหมายเพื่อการอันมิชอบดวยกฎหมาย แตมิไดระบุวาเรื่องใด ทําใหขอบเขตของ ความผิดฐานนี้กวางมากเกินไป และหาพยานหลักฐานมาพิสูจนความผิดไดยาก ในทางปฏิบัติ จึงมีการฟองคดีนอยมาก สวนความผิดฐานซองโจรนั้น กําหนดองค ประกอบความผิดแคบเกินไป กลาวคือ ตองมีการสมคบกันตั้งแตหาคนขึ้นไป และเพื่อกระทําความผิดเฉพาะที่บัญญัติไวในภาค 2 แหงประมวลกฎหมายอาญาที่มีกําหนดโทษจําคุกอยางสูงไวตั้งแตหนึ่ง ปขึ้นไปดวย จึงไมอาจนํามาใชบังคับแกการดําเนินคดีกับองคกรอาชญากรรมขามชาติ ซึ่งมีการประกอบอาชญากรรมอยาง กวางขวางในหลายความผิดทั้งในประมวลกฎหมายอาญา และตามกฎหมายอื่นดวย นอกจากนี้ ในกรณีที่มีการจัดตั้งนิติบุคคลขึ้นมาเพื่อดําเนินธุรกิจถูกกฎหมายบังหนาแตมีการประกอบธุรกิจนอก กฎหมายอยูเบื้องหลังนั้น ถึงแมแนวความคิดของนักกฎหมายไทย แนวคําพิ พากษาของศาลฎีกาจะเห็นพองกันวา นิติ 16

ขอมูลจากหนังสือพิมพมติชนรายวัน, ฉบับวันที่ 10 มิถุนายน 2545.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 88

บุคคลมีความรับผิดทางอาญาได ทั้งนี้ เพราะนิติบุคคลสามารถแสดงเจตนา และกระทําการภายในวัตถุประสงคของนิติ บุคคลนั้น โดยผานทางผูแทนของนิติบุคคล เมื่อนิติบุคคลมีการแสดงเจตนากระทําการอันเปนความผิดตอกฎหมายการ กระทํานั้น ยอมเปนความผิด และนิติบุคคลนั้นยอมตองรับผิดทางอาญาก็ตาม แตโทษที่จะลงแกนิติบุคคลนั้นจะลงไดเพียง เทาที่ลักษณะแหงความผิดจะเปดชองใหลงแกนิติบุคคลได ซึ่งตองพิจารณาตามลักษณะความผิดพฤติการณแหงการ กระทํา และอํานาจหนาที่ของผูแทนนิติบุคคลประกอบกับวัตถุประสงคข องนิติบุคคลเปนราย ๆ ไป ทั้งนี้ ตามนัยคํา พิพากษาฎีกาที่ 787-788/2506 ประชุมใหญ ซึ่งมีเพียงโทษปรับและริบทรัพยสินเทานั้น ทั้งที่ตามสภาพแลว จะนํามา ลงโทษแกนิติบุคคลได และที่สําคัญ คือ มีกฎหมายบางฉบับไดบัญญัติการลงโทษแกนิติบุคคลโดยเฉพาะ โดยผูจัดการ หรือ ผู แ ทนอื่ น ที่ ก ระทํ า การภายในของวั ต ถุ ป ระสงค ข องนิ ติ บุ ค คลนั้ น ไม ต อ งรั บ ผิ ด เป น การส ว นตั ว แต อ ย า งใด เช น พระราชบัญญัติการขนสงทางบก พ.ศ. 2497 มาตรา 14 บัญญัติหามมิใหผูไดรับใบอนุญาตการขนสงสาธารณะเขาทําการ ขนสงในเสนทางใดในลักษณะที่เปนการแขงขันกับผูไดรับใบอนุญาตการขนสงประจําทางในเสนทางนั้น (ซึ่งผูที่จะขอ ใบอนุญาตการขนสงสาธารณะประจําทางไดตามกฎหมายนี้ ตองเปนนิติบุคคลเทานั้น) ดังนั้น ผูที่มีความผิดตามมาตรานี้ได คือ นิติบุคคลผูรับใบอนุญาตฯ มิใชผูขับรถยนตหรือกรรมการ หรือผูจัดการ ของบริษัทเดินรถ ทั้งนี้ ตามนัยคําพิพากษาฎีกาที่ 674/2540 จึงเปนชองทางใหองคกรอาชญากรรมขามชาติ ถือโอกาส จัดตั้งนิติบุคคลขึ้นมาประกอบธุรกิจบังหนา แตเบื้องหลังนั้น กลับใชนิติบุคคลทํากิจการนอกกฎหมาย เมื่อถูกจับไดจะถูก ลงโทษปรับหรือริบทรัพยสิน สวนตัวผูประกอบอาชญากรรมขามชาติ ซึ่งเปนผูแทนนิติบุคคลนั้นหลุดพนความรับผิด กลับไปสรางความเสียใหแกประเทศไทยอยูทุกวันนี้ ตัวอยาง แกงมาเฟยเดนมารกที่เปนอดีตนายธนาคารหลบหนีคดี ฉอโกง และยักยอกเงินเขามาตั้งบริษัทขายสินคาทางไปรษณีย เมื่อมีผูสั่งซื้อสินคาจายเงินแลวไมสงสินคาให และแกงชาว 17 จีนที่เขามาเปดบริษัททองเที่ยวบังหนาแตเบื้องหลัง คือ “แกงคาลูกหมู” เปนตน

4. การบังคับใชโทษริบทรัพยสิน

เมื่อสมาชิกขององคกรอาชญากรรมขามชาติถูกจับกุมดําเนินคดี โทษที่จําเลยจะถูกบังคับ ไดแก โทษจําคุก หรือโทษปรับ และอาจมีโทษริบทรัพยสินดวย โดยโทษริบทรัพยสินตามกฎหมายในปจจุบันนั้น มีขอจํากัดคอนขางมาก ศาลจะลงโทษริบทรัพยสินไดเฉพาะตามที่ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 32, 33 และ 34 หรือตามที่มีกฎหมายอื่น ๆ บัญญัติไวเทานั้น ซึ่งแยกพิจารณา รายละเอียดไดดังนี้ 1. ทรัพยสินที่ผูใดทํา หรือมีไวเปนความผิด โดยมากมักเปนทรัพยสินที่มีลักษณะผิดกฎหมายในตัวเอง เชน อาวุธปนเถื่อน ยาเสพติด วัตถุสิ่งพิมพลามกอนาจาร 2. ทรัพยสินที่บุคคลไดใช หรือมีไวเพื่อใชในการกระทําความผิด หรือทรัพยสิน ซึ่งบุคคลไดมาโดยการ กระทําความผิด ซึ่งมักจะเปนทรัพยที่มีความเกี่ยวของกับการกระทําความผิด เชน อาวุธที่ใชฆาผูอื่น สินคาที่ไดมาจากการ ละเมิดลิขสิทธิ์ เปนตน 3. ทรัพยสินซึ่งไดในมาตรา 143, 144, 149, 150, 167, 201 และ 202 คือ สินบนที่ใหเกี่ยวกับความผิดตอ เจาพนักงาน หรือทรัพยสินที่ไดใหเพื่อจูงใจบุคคลใหกระทําความผิด หรือเปนรางวัลในการที่บุคคลไดกระทําความผิด

4. การริบทรัพยในกฎหมายอื่น ๆ

จะเห็นไดวา ทรัพยสินที่ศาลจะสั่งใหริบไดนั้น จะตองเปนทรัพยที่เปนความผิดอยูในตัวเอง หรือเปน ทรัพยที่มีไว หรือใช หรือไดมา หรือมีความเกี่ยวของกับการกระทําความผิดโดยตรงอยางใกลชิ ด เทานั้น แตถาเปนทรัพย 17

ขอมูลจากหนังสือพิมพมติชนรายวัน, ฉบับวันที่ 2 กันยายน 2545.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 89

ขององคกรอาชญากรรมขามชาติ หากไมใชทรัพยที่เปนความผิดอยูในตัวเอง หรือเปนทรัพยที่จําเลยมีไว หรือใชหรือไดมา หรือมีความเกี่ยวของกั บการกระทําความผิดโดยตรงอยางใกลชิดแล ว ถึงแม จะเปน ทรัพยสิ นที่ไดมาจากการกระทํ า ความผิดแตไดถูกแปรสภาพไป หรือถูกเปลี่ยนรูปไปเปนทรัพยสินอื่น หรือเปนทรัพยสินขององคกรอาชญากรรมที่พรอมจะ นํามาใชกระทําความผิดอยางใดอยางหนึ่งในอนาคต หากแตยังมิไดมีการกําหนดไวอยางชัดเจนวา จะนําไปใชกระทํา ความผิดใด เมื่อใดนั้น ยังไมมีบทบัญญัติของกฎหมายใดใหศาลพิพากษาริบแตอยางใด จึงเปนเหตุใหองคกรอาชญากรรม ขามชาติ ยังคงมีทรัพยสินในการดําเนินธุรกิจนอกกฎหมายประกอบอาชญากรรม และขยายเครือขายตอไปได ถึงแมจะมี สมาชิกขององคกรอาชญากรรมขามชาติบางสวนถูกจับดําเนินคดีก็ตาม อนึ่ง เมื่อสมาชิกขององคกรอาชญากรรมขามชาติถูก จับกุมดําเนินคดี พนักงานอัยการไมอาจมีคําขอให ศาลริบทรัพยสินอื่น ๆ ขององคกรอาชญากรรมขามชาติที่ไดมาจากการกระทําความผิดแตไดถูกแปรสภาพหรือถูกเปลี่ยน รูปไป หรือทรัพยสินที่เปนเงินทุนในการดําเนินการขององคกรอาชญากรรมใหตกเปนของแผนดินได เนื่องจาก ไมใช ทรัพยสินที่ประมวลกฎหมายอาญาหรือกฎหมายอื่น ๆ บัญญัติใหอํา นาจศาลพิจารณาริบได ทั้งนี้ การขอใหศาลสั่งริบ ทรัพยสินตามประมวลกฎหมายอาญาและกฎหมายตาง ๆ นั้น สวนมากเปนโทษที่มีลักษณะเปนมาตรการทางอาญา ซึ่ง โดยปกติแลวจะตองมีการพิสูจนความผิดของผูกระทํากอน จึงจะบัง คับโทษได และลักษณะของทรัพยสินที่จะถูกริบ จะตองเปนทรัพยสินที่เกี่ยวของโดยตรงกับการกระทําความผิด แตถาทรัพยสินนั้นถูกแปรสภาพไปแลว กลายสภาพเปน 18 ทรัพยสินอื่นที่ศาลจะไมริบ

ปญหาและอุปสรรคของกระบวนการยุติธรรมทางอาญาทั่วไปของไทย ประการแรก

ปญหาการขาดความรูความเขาใจเรื่องเกี่ยวกับการบังคับใชกฎหมายและการคุมครองสิทธิ และเสรีภาพ กลาวคือ ในสวนของประชาชนเอง ซึ่งไมไดตระหนักถึงสิทธิบุคคลขั้นพื้นฐาน ของตนเอง และในสวนของเจาหนาที่ของรัฐ ซึ่งไมเขาใจเจตนารมณที่แทจริงของระบบงาน ยุ ติ ธ รรมทางอาญา จึ ง ทํ า ให ก ระบวนการประชาธิ ป ไตย และหลั ก สิ ท ธิ มนุ ษ ยชนยั ง ไม เขมแข็งเทาที่ควร ประการที่สอง ปญหาเกี่ยวกับผูบังคับใชกฎหมายไมปฏิบัติหนาที่อยางจริงจัง โดยมีการเลือกปฏิบัติ ซึ่ง บางครั้งอาจเกี่ยวขอ งกับผลประโยชนสวนตัว หรือของบุค คลบางกลุ มทําใหระบบงาน กระบวนการยุติธรรมไมเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลอยางแทจริง ประการที่สาม ปญหาขอกฎหมายบางเรื่องไมมีความชัดเจน และมีความขัดแยงกัน อันเนื่องมาจากการมี กฎหมายบังคับใชในเรื่องเดียวกันหลายฉบับ ซึ่งมีการตราขึ้นในชวงและในสถานการณที่ แตกตางกัน จึงทําใหการบังคับใชกฎหมายเปนไปอยางไมมีประสิทธิภาพตามไปดวย ประการที่สี่ ปญหาการปองกันและปราบปรามอาชญากรรมที่ไมตอเนื่องโดยเฉพาะอาชญากรรมที่มี ลักษณะเปนเครือขายขามชาติ ทําใหเกิดการกระทําความผิดในรูปแบบดังกลาวในอัตราที่ สูงขึน้ อยางตอเนื่อง

ปญหาและอุปสรรคในดานความรวมมือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญา ประการแรก

18

กฎหมายที่เกี่ยวของกับคดียาเสพติด คดีการคามนุษยขามชาติ คดีหลบหนีเขาเมือง และคดี ฉอ โกงนั้ น มีค วามแตกต างกั น ในสาระสํ าคั ญของกฎหมายและวิธี ปฏิ บั ติค อนขา งมาก

วีระพงษ บุญโญภาส, อาชญากรรมคาหญิง คาเด็ก กับกฎหมายปองกันและปราบปรามการฟอกเงิน , บทบัณฑิตย เลมที่ 56 ตอน 2 มิถุนายน 2543, หนา 241-215.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 90

โดยเฉพาะการกําหนดอํานาจหนาที่ของเจาพนักงานในการดําเนินการ ซึ่งในบางประเทศมี กฎหมายเฉพาะในการนํ ามาใชพิ จารณาคดี ดัง กล าว แตบ างประเทศใชบ ทบั ญญั ติต าม กฎหมายอาญาทั่วไปของประเทศเปนหลักในการพิจารณาคดี ประกอบกับบางประเทศยัง ไมมีกฎหมายเฉพาะเกี่ยวกับการใหความชวยเหลือระหวางประเทศและสนธิสัญญาระหวาง ประเทศวาดวยเรื่องนั้น ๆ เชน สนธิสัญญาการสงผูรายขามแดน หรือสนธิสัญญาการโอนตัว นักโทษ ทําใหการบังคับใชกฎหมายในเรื่องการตรวจคนจับกุม สืบสวนและสอบสวน และ ขั้นตอนในกระบวนการพิจารณาคดีแตกตางกันออกไป ประการที่สอง การใชชองทางทางการทูตซึ่งเปนชองทางปกติในกรณีที่ประเทศผูรองขอ และผูรับคํารองขอ ไมมีสนธิสัญญาระหวางกัน ไมมีความแนนอนขึ้นอยูกับนโยบายของรัฐบาลและผลประโยชน ตางตอบแทนของแตละประเทศ โดยเฉพาะในกรณีที่ผูกระทําความผิดเปนประชาชนใน ประเทศของตน ที่ จะต อ งถู ก ส ง ตั ว ไปรั บ การพิ จารณาตั ด สิ น คดี แ ละต อ งรั บ โทษในอี ก ประเทศหนึ่ง ก็จะตองไดรับการพิจารณาจากรัฐบาลหรือมีกฎหมายที่บัญญัติไววาหามมิให สงตัวผูกระทําผิด ซึ่งเปนประชาชนในประเทศของตนไปรับโทษในตางประเทศ ทําใหกรณี ดังกลาวนั้น เปนปญหาตอการปองกันและปราบปรามอาชญากรรมขามชาติเปนอยางมาก ประการที่สาม ขอจํากัดดานอธิปไตยทางกฎหมายของแตละประเทศ ความแตกตางในดานฐานความคิด วิธีพิจารณาและกระบวนการยุติธรรมทางอาญายังคงเปนปจจัยสําคัญที่ทําใหกระบวนการ สรางความรวมมือระหวางประเทศเปนไปดวยความลาชาและไมมีประสิทธิภาพเทาที่ควร จึงมีความจําเปนที่จะตองใชชองทางอื่น ๆ ทั้งในเชิงนโยบายและปฏิบัติเพื่อสรางความ รวมมือแบบไมเปนทางการ เพื่อใหเกิดประสิทธิผลมากขึ้น เชน หัวหนาตํารวจอาเซียน และ การประชุมทวิภาคีกับเพื่อนบาน เพื่อชวยใหการปองกันปราบปรามเกิดประสิทธิภาพมาก ขึ้น ประการที่สี่ มาตรการทางกฎหมายในการจัดการกับคนตางดาวหลบหนีเขาเมือง เชน พระราชบัญญัติ คนเขาเมือง พ.ศ. 2522 ใหอํานาจแกเจาพนักงานในการใชดุลพินิจในการผลักดันออก ประเทศโดยไมผานชองทางของการสงผูรายขามแดน เชน การเพิกถอนวีซา โดยใหเหตุผล ว า จะเป น ภั ย ต อ ความมั่ น คง ผู ต อ งหาก็ จ ะไม ถู ก พิ ม พ ล ายนิ้ ว มื อ ซึ่ ง เท า กั บ ทํ า ให กระบวนการยุติธรรมทางอาญาไมสามารถจัดการกับปญหานี้ไดอยางมีประสิทธิภาพและมี โอกาสที่จะเปนชองทางใหเกิดการทุจริตได

ปญหาและอุปสรรคของกระบวนการยุติธรรมทางอาญาของอาเซียน แมวา ภูมิภาคอาเซียนจะมีกรอบความรวมมือในการปองกันปราบปรามอาชญากรรมขามชาติที่ชัดเจนมากขึ้นใน หวง 10 ปที่ผาน แตดวยลักษณะของความเปนรัฐที่กําลังพัฒนา และมีรูปแบบการเมืองการปกครอง และแนวนโยบายของ รัฐที่แตกตางกัน19 ทําใหการพัฒนาแนวทางความรวมมือในการบังคับใชกฎหมายของภูมิภาคคอนขางลาชาไมสามารถกาว ทันกับรูปแบบการกระทําผิดสมัยใหมขององคกรอาชญากรรมขามชาติที่เติบโตอยางรวดเร็วได โดยสามารถวิเคราะห ปญหาและอุปสรรคของความรวมมือในดานกระบวนการยุติธรรมทางอาญาของภูมิภาคอาเซียน ไดดังนี้

19

Keling, M.F. (2011). The development of ASEAN from historical approach.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 91

ประการแรก

การไมมีหลักกฎหมาย หรือขอตกลงรวมกันของภูมิภาคทีจ่ ะระบุถึงขอบเขตอํานาจศาลที่จะ พิจารณาคดีอาชญากรรมขามชาติที่ไดกระทําลงในพื้นที่มากกวาหนึ่งรัฐ กลาวคือ ในกรณี ความผิดที่มีถูกเริ่มตนกระทําในประเทศหนึ่ง และบางสวนไดถูกกระทําในอีกประเทศหนึ่ง และมี ค วามเสี ย หาย หรื อ ผลกระทบเกิ ด ขึ้ น ในอี ก หลายประเทศ แม ว า อาเซี ย นจะมี สนธิสัญญาวาดวยความชวยเหลือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญา แตในทางปฏิบัติยัง เปนไปดวยความลาชา อันเนื่องมาจากอุปสรรคดานภาษา ความแตกตางของกฎหมายในแง ของวิธีปฏิบัติ และดานขอมูล20 นอกจากนี้ มีเพียงบางประเทศในอาเซียนที่มีสนธิสัญญาวา ดวยการสงผูรายขามแดน และความชวยเหลือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญาระหวางกัน ทําใหการปองกันปราบปรามอาชญากรรมขามชาติ และการนํา ตัวผูกระทําผิดมาลงโทษ ขึ้นอยูกับนโยบายของแตละรัฐเปนสําคัญ21 เชน กรณีที่การวางแผน การสมคบคิด และการ ลงมือกระทําผิดอยูคนละประเทศ ศาลของประเทศใดควรจะมีอํา นาจในการรับฟอง และ พิจารณาคดีดวยเหตุผลใด เปนตน

ประการทีส่ อง

การประสานความรวมมือในการบังคับใชกฎหมายอยางเปนทางการระหวางประเทศใน ภูมิภาคอาเซียนดวยกั นยังไม มีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะในกรณีที่ ประเทศไทยขอความ ชวยเหลือทางอาญาไปยังประเทศเพื่อนบานในอาเซียน เชน สปป.ลาว เมียนมาร กัมพูชา และมาเลเซีย ซึง่ อาจมีสาเหตุมาจากสนธิสัญญาระหวางกันในเรื่องของความชวยเหลือทาง อาญาและการส ง ผู ร า ยข า มแดน ซึ่ ง ในป จ จุ บั น ยั ง ไม ค รอบคลุ มทุ ก ประเทศ ทํ า ให ไ ม มี พันธกรณีที่จะตองใหความชวยเหลือกันตามหลักกฎหมายระหวางประเทศ 22 หรือหากเปน การรองขอความชวยเหลือระหว างประเทศผานชองทางทางการทูต ก็ไมมีความแนนอน ขึ้นอยูกับนโยบายของรัฐและผลประโยชน ตางตอบแทนเปนสําคัญ พบวา การกระทําผิด ของประชากรที่มาจากกลุมประเทศอาเซียนจะเปนเรื่องการหลบหนีเขาเมืองผิดกฎหมาย และการใชแรงงานผิดกฎหมายเปนสวนใหญ ซึ่ งหนวยงานบังคับใชกฎหมายสามารถใช กฎหมายภายในของแตละประเทศที่มีอยูในการจัดการไดอยูแลวตามหลักอธิปไตยแหงรัฐ ไมไดมีลักษณะแยกสวนในการกระทําผิดเหมือนองคกรอาชญากรรมจากเอเชีย หรือแถบ ยุโ รป หรื อเปน ลัก ษณะที่ ผู กระทํา ความผิ ดมาจากประเทศในแถบอื่ น ๆ ของโลกมาใช ประเทศไทยเปนฐานที่ตั้งในการกระทําผิด หรือเปนทางผานในการกระทําผิด เชน การ ฉอโกงทางคอมพิวเตอร กลุมผูกอการรายขามชาติ กลุมยาเสพติดขามชาติ หรือการคาอาวุธ ขามชาติ เปนตน ความไมเพียงพอของกฎหมายภายในของแตละประเทศที่มีอยู เนื่องจาก การดําเนินคดีกับ อาชญากรรมข า มชาติ โดยเฉพาะที่ จั ด ตั้ ง ในลั ก ษณะองค ก รมี ค วามสลั บ ซั บ ซ อ น และ

ประการทีส่ าม

20

ประพันธ นัยโกวิท และประธาน จุฬาโรจนมนตรี. (2546). องคกรอาชญากรรมขามชาติกับการพัฒนา กฎหมายความรวมมือระหวางประเทศใน เรื่องทางอาญา. วารสารนิติศาสตร 33(3), 542-552 21 Emmers, R. (2003). The threat of transnational crime in Southeast Asia: Drug trafficking, human smuggling and trafficking, and sea piracy. Discussion Papers. Institute of Defence and Strategic Studies (IDSS), Singapore 22 สุนิสา สถาพรเสริมสุข. สัมภาษณเมื่อวันที่ 25 พฤศจิกายน 2555 ณ สํานักงานการตางประเทศ สํานักงานอัยการสูงสุด.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 92

ประการทีส่ ี่

ประการทีห่ า

23

เชื่อมโยงในลักษณะเครือขายเกี่ยวเนื่องกันในหลายประเทศ ทําใหตองใชเทคนิควิธีการ สืบสวนสอบสวน และรวบรวมพยานหลักฐานเปนกรณีพิเศษ หากแตกฎหมายภายในทีใ่ ชใน แตละประเทศ โดยมากมีวัตถุประสงคเพือ่ บังคับใชแกการประกอบอาชญากรรมของปจเจก บุคคล หรื อการประกอบอาชญากรรมที่ มี การสมคบกันในกรณี ธรรมดาทั่ วไป ทํ าใหไ ม สามารถเอาผิดกับตัวผูกระทําผิดที่อยูเบื้องหลัง ซึ่งมักมีการประกอบธุรกิจถูกกฎหมายบัง หนาได นอกจากนี้ หลายประเทศยังไมมีกฎหมายปองกันปราบปรามอาชญากรรมขามชาติ ที่ใหอํานาจพิเศษแกเจาพนักงานในการสืบสวนสอบสวน เชน การดักฟงโทรศัพท (wire tapping) การใชสายลับในการสืบสวน (undercover operation) การใชอุปกรณ อิเล็กทรอนิกสสะกดรอย (intelligence by electronic devices) การจัดสงภายใตการ ควบคุม (controlled delivery) รวมถึงการบัญญัติโทษริบทรัพยสินที่ยังมิไดใชในการ กระทําผิด หรือมีไวเพื่อกระทําผิด หรือพรอมที่จะใชกระทําความผิดอยางหนึ่งอยางใดใน อนาคต ซึ่งเปนปจจัยสําคัญที่ใชในการดําเนินธุรกิจนอกกฎหมาย ประกอบอาชญากรรม และขยายเครือขายขององคกรอาชญากรรมขามชาติ23 การขาดหนวยงานรับผิดชอบหลักตอปญหาอาชญากรรมขามชาติ ซึ่งเปนปญหาที่มักพบได ในหลายประเทศในอาเซียน แอฟริกา และตะวันออกกลาง อันมีสาเหตุมาจากความไม พรอมดานโครงสรางของหนวยงานบังคับใชกฎหมายที่ มักยึดติดกับแนวคิดการปองกั น อาชญากรรมแบบเดิม ความรูความเขาใจในการปองกันปราบปราบอาชญากรรมขามชาติ ซึง่ เปนปญหาความมั่นคงแบบใหมที่ไมสามารถใชแนวคิดการปองกันอาชญากรรมแบบเดิม ในการจั ด การได และการทํ า งานแบบแยกส ว น ภารกิ จ ของหน ว ยงานทํ า ให ข าดการ ประสานงาน และแลกเปลีย่ นขอมูลระหวางกัน24 เชน ในกรณีของประเทศไทยมีหนวยงาน ที่เขามาเกี่ยวของกับภารกิจการปราบปรามอาชญากรรมขามชาติเปนจํา นวนมาก เชน สํานักงานตรวจคนเขาเมือง กองบังคับการปราบปราม กองบังคับปราบปรามการคามนุษย กองการตางประเทศ ศูนยปองกันปราบปรามอาชญากรรมขามชาติ กระทรวงกลาโหม กรม ศุลกากร และหนวยปฏิบัติการตาง ๆ หากแตในทางปฏิบัตินั้น ขาดเอกภาพในการบริหาร จัดการ ในขณะทีอ่ ีกหลายประเทศยังไมมีการจัดตัง้ หนวยงานที่รับผิดชอบดานนี้ โดยตรงทํา ใหเกิดความไมชัดเจนในการประสานการปฏิบัติ การขาดทักษะและความรูความเขาใจดานกฎหมายอาญา และกฎหมายระหวางประเทศ ความรูดานภาษา และความรูดานวัฒนธรรม และสังคมของประเทศอาเซียนที่จะจัดการกับ ปญหาอาชญากรรมขามชาติ25 ตองยอมรับวา ภาษา และวัฒนธรรมในภูมิภาคอาเซียน ทีย่ ัง

คมกริช ดุ ลยพิทัก ษ. (ม.ป.ป.) ปญหาการดํา เนินคดีองคกรอาชญากรรมขามชาติในประเทศไทย. สืบคน เมื่อ 1 ตุลาคม 2556. เว็บ ไซต ww.chaibadancrime.com/images/sub_1353041547/11080811829.doc 24 Broome, J. (2000). Transnational crime in the twenty-first century. Paper presented at the Transnational Crime Conference, Canberra, 9-10 March 2000.

25 Intararam, Kanchon. (2001). Problems and obstacles (of investigators) in transnational organized crime investigation in the Metropolitan Police Bureau. Thesis for Master of Arts (Criminology and Criminal Justice). Mahidol University; สายันต สุโขพืช. (ม.ป.ป.). ผลกระทบของการเปนประชาคมอาเซียนดานกฎหมายและกระบวนการ

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 93

ประการสุดทาย

มีความแตกตางกันคอนขางมาก เนื่องจาก แตละประเทศตาง ๆ มีภาษาเขียนและภาษาพูด เปนของตนเอง โดยมีเพียงบางประเทศที่ใชภาษาอังกฤษเปนภาษาราชการ ในขณะที่ การ จัด ทํ า คํ าร อ งขอความช วยเหลื อทางอาญา จํ า เป น ต อ งใช ภาษากลางในการสื่ อสาร ซึ่ ง โดยทั่ วไปจะใชภาษาอั งกฤษ ดั งนั้ น การสรรหาบุ คลากรที่ มีทัก ษะทั้ งในดานของภาษา กฎหมายระหวางประเทศที่เกี่ยวของ และมโนทัศนทางดานความสัมพันธระหวางประเทศ จึงเปนเรื่องที่เป นจําเปน ตอการเพิ่มประสิ ทธิภาพในการประสานความรวมมื อระหว า ง ประเทศ การขาดกลไกในทางปฏิบัติในการขับเคลื่อนนโยบายความรวมมือระหวางหนวยงานบังคับ ใชกฎหมายของกลุมประเทศอาเซียน แมวา ในภูมิภาคอาเซียนจะมีกลไกการประสานงาน ในเชิงนโยบายหลายระดับทั้งในระดับหัวหนารัฐบาล รัฐมนตรียุติธรรมอาเซียน เจาหนาที่ อาวุโสอาเซียนดานอาชญากรรมขามชาติ และหัวหนาตํารวจอาเซียน แตกรอบความรวมมือ มีลักษณะเชิงนโยบายที่เนนการกระชับความสัมพันธ และการทํางานรวมกันแบบไมเปน ทางการ เชน การแลกเปลีย่ นมูลขาวสาร และการฝกอบรม ซึ่งไมไดมีกฎเกณฑและขั้นตอน ทีแ่ นนอนเหมือนเชนความรวมมือระหวางประเทศที่ใชกระบวนการทางกฎหมาย ประกอบ กับโครงสรางของหนวยงานบังคับใชกฎหมายที่แตกตางกันออกไปในแตละประเทศ ทําให ความรวมมือขึ้นอยูกับประโยชนตางตอบแทน และนโยบายของรัฐเปนสําคัญ

โอกาสและความเสี่ยงของกระบวนการยุติธรรมเมื่อประเทศไทยเขาเปนสมาชิกประชาคม อาเซียน โดยเฉพาะมิติดานกฎหมายและกระบวนการยุติธรรมทางอาญา ตลอดระยะเวลา 47 ปที่ผานมาของอาเซียน ไดมีการประสานความรวมมือในดานตาง ๆ ระหวางชาติสมาชิก อยางคอยเปนคอยไป แตในป พ.ศ. 2558 กําลังจะเปนยางกาวสําคัญของอาเซียน คือ การเขาสูการเปนประชาคมอาเซียน (ASEAN Community) ซึ่งจะทําใหชาติสมาชิกทั้ง 10 ประเทศเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน และถือเปนโอกาสสําคัญของ ประเทศไทยในการขยายฐานจํานวนผูบริโภคสินคาและบริการจาก 65 ลานคนเปน 600 ลานคน รวมถึงโอกาสในการ เขาถึงทรัพยากรธรรมชาติและการลงทุนรวมกับประเทศสมาชิกอาเซียนโดยเสรีมากขึ้น อยางไรก็ดี โอกาสดังกลาวอาจจะ กลายเปนวิกฤติได หากไมมีการเตรียมความพรอมอยางรัดกุมและรอบดาน โดยเฉพาะมิติดานกฎหมายและกระบวนการ ยุติธรรมทางอาญา ใหสอดคลองกั บการรวมตัวเปนประชาคมอาเซียน ซึ่งนับเปนสิ่งที่ประเทศไทยตองใหความสําคัญ ดังนั้น ขอนําเสนอโอกาสและความเสี่ยงของกระบวนการยุติธรรม เมื่อประเทศไทยเขาเปนสมาชิกประชาคมอาเซียน ไว ดังนี้ 1) โอกาส 1. ประเทศไทยจะมีโอกาสรวมมือกับสมาชิกประชาคมอาเซียน ทั้งทางดานกฎหมายการทําขอตกลง การ นํากฎระเบียบแนวทางปฏิบัติของแตละประเทศมารองรับ ซึ่งจะเปนการสานความสัมพันธระหวางประเทศสมาชิกใน ประชาคมอาเซียนใหมีความแนนแฟนมากยิ่งขึ้น 2. เมื่ อ มีก ารเข า สู ประชาคมอาเซี ยนแล ว จะทํ า ใหก ระบวนการยุ ติธ รรมทางอาญาและการบั งคั บ ใช กฎหมายของไทย มีการพัฒนาและกาวทันตอสถานการณอาชญากรรมตาง ๆ มากยิ่งขึ้น ตัวอยางเชน ยาเสพติด หรือ อาชญากรรมรายแรงอื่น ๆ ใหสามารถควบคุมและลงโทษผูกระทําความผิดหรือองคกรอาชญากรรมขามชาติใหไดอยาง เด็ดขาดและมีประสิทธิภาพมากขึ้น

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 94

3. เมื่อมีการเขารวมกลุมประชาคมอาเซียน จะเปนโอกาสใหหนวยงานตาง ๆ ในกระบวนการยุติธรรมเกิด กระแสความตื่นตัวในการพัฒนาหนวยงาน อาทิ สํานักงานตํารวจแหงชาติ กระทรวงยุติธรรม ศาล อัยการ ราชทัณฑ หรือ หนวยงานภาคเอกชนที่เกี่ยวของในกระบวนการยุติธรรม โดยมีการพัฒนาการทํางานทั้งในระดับองคกรและบุคลากร ทั้ง บุคลากรในระดับปฏิบัติการและระดับบริหารงาน โดยการเปดโอกาสใหเจา หนาที่ไดมีสวนรวมในการปฏิบัติงาน และ สงเสริมการทํางานเปนทีมเพื่อใหบุคลากรไดมีโอกาสแลกเปลี่ยนความคิดเห็น และสรางภาวะผูนํา โดยการพัฒนาทางดาน ความรูความสามารถที่เกี่ยวกับงานที่ปฏิบัติ ภาษา รวมถึงความตระหนักรูของบุคลากรเกี่ยวกับกฎหมายและกระบวนการ ยุติธรรมทางอาญา เพื่อใหบุคลากรสามารถปฏิบัติหนาที่ไดอยางเต็มความสามารถ การพัฒนาบุคลากรจึงเปนเรื่องที่มี ความสําคัญอยางยิ่ง และเปนโอกาสที่ดีในการนําไปสูการพัฒนากระบวนการยุติธรรมของไทยใหมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น 4. การรวมตั ว เป น ประชาคมอาเซี ย น ทํ า ให ภู มิ ภ าคนี้ เ ป น ที่ ส นใจของประเทศมหาอํ า นาจ เช น สหรั ฐอเมริ ก า และจี นมากขึ้ น รวมถึ ง ประเทศที่พั ฒนาแลว อื่ น ๆ ที่ มี พลั ง อํา นาจทางเศรษฐกิ จมากกว า เช น ญี่ ปุ น ออสเตรเลีย สหราชอาณาจักร และสหภาพยุโรป เปนตนที่จะเขามาลงทุนในดานต าง ๆ ในภูมิภาคอาเซียน โดยเฉพาะ อยางยิ่ง ประเทศไทยเปนศูนยกลางของการคมนาคมของภูมิภาคและปกครองดวยระบอบเสรีนิยมประชาธิปไตย ซึ่งเปด กวางกวาประเทศอื่นในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต จึงเปนโอกาสอันดีที่ประเทศไทยจะไดรับความชวยเหลือทั้ง ทางดานเศรษฐกิจ เทคโนโลยี บุคลากร และวัสดุอุปกรณตาง ๆ โดยเฉพาะที่จําเปนตอการปฏิบัติหนาที่ของหนวยงาน บังคับใชกฎหมาย 5. ปญหาที่เกิดขึ้นเมื่อมีการรวมตัวเปนประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน คือ ปญหาเรื่องความแตกตางของ ระบบกฎหมายที่ใชบังคับในแตละประเทศ ในบางประเทศใชกฎหมายลายลักษณอักษรเชนเดียวกับประเทศไทย (Civil law tradition) แตบางประเทศใชกฎหมายจารีตประเพณี (Common law system) ดังนั้น เมื่อเกิดขอพิพาทคดีอาญา อาจจะทําใหเกิดปญหาในการบังคับใชกฎหมายที่เหมาะสม และเปนธรรมได ดังนั้น จึงเปนโอกาสที่ดีสําหรับประเทศไทยที่ จะตองปรับปรุงแกไขกฎหมายภายในประเทศ ทั้งกฎหมายสารบัญญัติและวิธีสบัญญัติเพื่อใหมีความสอดคลองกับการเขาสู ประชาคมอาเซียน โดยใหหนวยงานที่มีอํานาจหนาที่ในการปรับปรุงแกไขกฎหมายไดเรงศึกษาขอบกพรองของกฎหมาย ภายในประเทศที่มีอยู และจะตองศึกษาทบทวนกฎหมายของแตละประเทศ เพื่อปรับกฎหมายของแตละประเทศเขาหา กัน (Harmonization of legal system) อันจะนํามาซึ่งหลักกฎหมายรวมกันของอาเซียน (Common law of ASEAN) หลายฉบับ รวมทั้งจะตองสรางความตระหนักรูในดานกฎหมายและกระบวนการยุติธรรมทางอาญาใหแกประชาชนตอไป 2) ความเสี่ยง 1. เนื่องจาก ประเทศไทยยังไมมีการศึกษาระบบกฎหมายและกระบวนการยุติธรรมทางอาญาของประเทศ อื่น ๆ ในเชิง ลึกมากเท าที่ค วร จึง สง ผลทําใหยั งขาดความรูค วามเข าใจในเรื่ องเกี่ยวกั บรากฐานระบบกฎหมายและ กระบวนการยุติธรรมของประเทศอื่น ๆ ในภูมิภาคอาเซียนอยูมาก ดังนั้น เมื่อเขาสูประชาคมอาเซียนแลว อาจมีแนวโนมที่ จะเกิดปญหาการบังคับใชกฎหมายและกระบวนการยุติธรรมทางอาญาระหวางกันได 2. จากการศึก ษา พบวา คนไทยมีทั กษะการใชภาษาอังกฤษอยูในระดับที่ดอยกวาประเทศอื่น ๆ ใน ภูมิภาคอาเซียน ทั้งนี้ เนื่องจากประเทศไทยไมไดใชภาษาอังกฤษเปนภาษาหลักประกอบกั บระบบการเรียนการสอนของ ประเทศไทยไมไ ด มุ ง เน น ให นัก เรี ยนสามารถนํ า ไปใช ป ฏิ บัติ ไ ด จริง มากเท า ที่ ค วร ส ง ผลทํ า ใหค นไทยมี ทั ก ษะการใช ภาษาอังกฤษอยูในระดับที่ดอยกวาประเทศอื่นในภูมิภาคอาเซียน ซึ่งผลจากการที่คนไทยมีทักษะความรูภาษาอังกฤษนอย ทําใหเปนอุปสรรคในการศึกษา หรือทําความเขาใจตัวบทกฎหมายของประเทศในกลุมภูมิภาคอาเซียนอยางลึกซึ้ง ซึ่งถือวา เปนจุดเสียเปรียบประเทศอื่น ๆ ในกลุมภูมิภาคอาเซียนเปนอยางมาก

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 95

3. การที่ป ระเทศไทยมี ส ภาพเศรษฐกิจที่ ดี กว า ประเทศสมาชิก บางประเทศ เช น กัมพู ช า สปป.ลาว เมียนมาร เปนเหตุใหประชาชนจากประเทศดังกลาวเดินทางเขามาทํางานในประเทศไทยเปนจํานวนมาก ทั้งที่ชอบดวย กฎหมายและไมชอบดวยกฎหมาย ซึ่งอาจสรางปญหาตอความมั่นคงตอประเทศในอนาคต กลาวคือ เมื่อผูใชแรงงาน เหลานี้อยูในประเทศไทยเปนเวลานาน ก็สามารถพูดฟงและเขาใจภาษาไทยไดดีขึ้น แตในทางกลับกันคนไทยไมไดใหความ สนใจที่จะเรียนรูภาษาของบุคคลเหลานี้ ทําใหประเทศไทยเสียเปรียบเปนอยางมาก 4. แมวา ประเทศไทยจะมี กระบวนการตรวจสอบและถวงดุ ลในกระบวนการยุติธรรมทั้งภายในและ ระหวางองคกรที่ครบถวน แตหนวยงานภาครัฐที่เกี่ยวของกับงานยุติธรรม ยังมิไดนําระบบการบริหารจัดการที่ดีมาใชอยาง เต็มที่ เนื่องจาก ยังคงยึดติดกับคานิยมและวัฒนธรรมแบบไทย ๆ ไดแก ความเปนพรรคพวกเพื่อนฝูง ระบบลูกพี่ลูกนอง และระบบผลประโยชนตางตอบแทนที่เปนการเอื้อการประโยชนคอนขางสูง ดังนั้น การเขาสูประชาคมอาเซียนอาจเปน ชองโอกาสใหกลุมองคกรอาชญากรรมขามชาติใชชองทางดังกลาวกระทําผิด โดยการใหผลประโยชนแกเจาหนาที่ของรัฐ เพื่อแลกเปลี่ยนกับการบังคับใชกฎหมายแบบเขมงวดกวดขัน หรืออาจชักชวนใหเจาหนาที่ของรัฐรวมกระทําผิดดวย

ความเสี่ยงดานอาชญากรรมเมื่อประเทศไทยเขาสูการเปนประชาคมอาเซียนในป 2558 1) อาชญากรรมประเภทหลบหนีเขาเมืองผิดกฎหมาย และการคามนุษย เนื่องจาก เมื่อเปดประชาคมอาเซียน จะมีนักลงทุนเขาไปลงทุนในกลุมประเทศภูมิภาคอาเซียนมากยิ่งขึ้น ทั้งคนไทยก็จะมีโอกาสไปลงทุนในตางประเทศ และ คนตางประเทศที่เปนประเทศขางเคียงก็มีโอกาสมาลงทุนในประเทศไทยเชนกัน ดังนั้น เมื่อมีกลุมคนเขาไปลงทุนทําธุรกิจ ในตางประเทศมากยิ่งขึ้น สิ่งที่ตามมา ก็คือ อัตราความตองการกลุมคนผูใชแรงงานที่จะมีเพิ่มสูงมากขึ้นตามลําดับ อันจะ สงกระทบทําใหเกิดการอพยพเคลื่อนยายคนในลักษณะเขาเมืองอยางผิดกฎหมายมากขึ้น รวมไปถึงจะมีอาชญากรรมใน รูปแบบของการคามนุษยเพิ่มสูงมากยิ่งขึ้นตามไปดวย 2) เนื่ อ งจาก ประเทศไทยมี พ รมแดนที่ ติ ด ต อ กั บ ประเทศเพื่ อ นบ า นหลายประเทศ ได แ ก สาธารณรั ฐ ประชาธิปไตยประชาชนลาว ราชอาณาจักรกัมพูชา สาธารณรัฐแหงสหภาพเมียนมาร และมาเลเซีย ซึ่งทําใหเกิด การ ลักลอบขนยาเสพติดในบริเวณชายแดนเปนจํานวนมาก ดังนั้น ในมุมมองของผูเชี่ยวชาญระดับผูบริหารของหนวยงานใน กระบวนการยุติธรรมโดยสวนใหญ จึงมีความเห็นวา เมื่อเปดประชาคมอาเซียนแลว ก็จะมีการเดินทางเขาออกระหวาง ประเทศที่สะดวกยิ่งขึ้น สงผลทําใหการลักลอบขนยาเสพติดเขามาตามแนวชายแดนของประเทศ มีแนวโนมสูงเพิ่มมากขึ้น ตามไปดวย 3) อาชญากรรมขามชาติในแงอาชญากรรมเศรษฐกิจ เนื่องจาก เมื่อเปดประชาคมอาเซียนจะมีนักลงทุนมา ลงทุนทําธุรกิจมากยิ่งขึ้น ดังนั้น อาชญากรรมขามชาติในรูปแบบของอาชญากรรมทางเศรษฐกิจ ตัวอยางเชน การฟอกเงิน การปลอมแปลงธนบัตร การฉอโกง และแกงคอลเซ็นเตอรก็ทําใหมีแนวโนมเพิ่มสูงขึ้นตามไปดวย

ผลกระทบที่เกิดจากองคกรอาชญากรรมขามชาติในประเทศไทย ประเทศไทย มีการพัฒนาทางดานสัง คม และเศรษฐกิ จ เชนเดี ยวกับประเทศตา ง ๆ ในภู มิภาคเอเชีย โดย ประเทศตาง ๆ ในทวีปเอเชียกําลังมีบทบาททางสังคม และเศรษฐกิจของโลกไมนอยกวาประเทศในภูมิภาคแถบอื่น ๆ สืบเนื่องจาก ความกาวหนาทางเทคโนโลยีชวยใหการเดินทาง และติดตอสื่อสารเปนไปดวยความสะดวกรวดเร็ว ทําให ชาวตางชาติเดินทางเขามาในประเทศไทยทั้งถูกตองกฎหมาย และลักลอบหนีเขาเมืองโดยผิดกฎหมายมีจํานวนมากขึ้น ซึ่ง จะมีการรวมตัวของผูกระทําผิดในลักษณะองคกรอาชญากรรมขามชาติ

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 96

ผลกระทบจากปญหาที่เกิดขึ้นจากอาชญากรรมขามชาติ แผขยายเพิ่มความรุนแรงไปทุกภูมิภาคทั่วโลก และได นํามาซึ่งผลกระทบตอสังคมในทุกดาน จนองคการสหประชาชาติ องคกรภูมิภาค เชน อาเซียนและทุกประเทศตาง ก็ได ออกมารณรงคในการแกไขปญหาดังกลาว ทั้งนี้ ในภาพรวมแลว อาชญากรรมขามชาติสงผลตอความมั่นคงของสังคม จาก การบอนทําลายของสิ่งเลวราย ไมวาจะเปนยาเสพติดที่ทําลายทรัพยากรบุคคล การคามนุษย และปญหาโสเภณี อันนํามา ซึ่งการละเมิดสิทธิมนุษยชน และทําลายศักดิ์ศรีของความเปนมนุษยชาติ การลักลอบคาอาวุธ อันนํามาซึ่งการใชอาวุธไป ในทางที่รุนแรง เพื่อการกออาชญากรรม การตอสูกันในสังคมโลก นอกจากนี้แลว ปญหาการกอการราย ซึ่งอาจกลาวไดวา เปนปญหาอาชญากรรมขามชาติ ประการหนึ่ง ที่ถูกยกระดับความสําคัญขึ้ นมา ทําใหเราไดเห็นถึงความรุนแรง และ ผลกระทบที่เกิดขึ้นในทุกมุมโลกจากปญหานี้ ในภาพที่เฉพาะเจาะจงลงมา อาชญากรรมขามชาติสามารถบอนทําลาย ระบบการเมืองของประเทศ จากการคอรรัปชั่นของเจาหนาที่ รวมถึงตํารวจ จะนํามาซึ่งความไมไววางใจในระบบการ ปกครองของรัฐ และการไมใหการสนับสนุนตอตํารวจ ในการปฏิบัติหนาที่ตอไป และผลที่ตามมา ก็คือ การทําลายระบบ เศรษฐกิจของชาติ ดวยการสรางปญหาใหกับระบบการเงินของประเทศ การเขาไปขัดขวางการกระบวนการตรวจสอบดาน การเงินของรัฐ อีกทั้งยังทําลายทรัพยากรคนของชาติ ที่จะนํามาซึ่งการพัฒนาประเทศตอไป และในดานสังคม ปญหา อาชญากรรมขามชาติ นํามาซึ่งแกงอาชญากรตามถนน การติดยาเสพติด และความรูสึกตอตานสังคมของประชาชน ภาพรวมจากผลกระทบดังกลาว ก็คือ การทําลายซึ่งการพัฒนาความเจริญของประเทศนั้น ๆ ในขณะเดียวกัน ปญหา อาชญากรรมขามชาติ เชน การลักลอบขนยาเสพติด ขนแรงงาน หรือลักลอบคายานพาหนะ ก็อาจนํามาซึ่ง ปญหาความ ขัดแยงกันระหวางประเทศได ผลที่ตามมาก็คือ ความออนแอลงของสังคมมนุษยทั้งในระดับประเทศ ภูมิภาค และโลก สาเหตุของปญหาทําใหประเทศไทยไมสามารถกําจัดองคกรอาชญากรรมขามชาติไดหมดสิ้นไปได เกิดจากสาเหตุ หลายประการ เชน บทกฎหมายที่ไมมีสภาพการบังคับใชเทาที่ควร การกําหนดวิธีปฏิบัติในการจับกุม การดําเนินคดีอาญา และการพิจารณาลงโทษแกผูกระทํา ซึ่งเปนสมาชิกขององคกรอาชญากรรมขามชาติ มีการดําเนินคดีอาญาเชนเดียวกับ คดีอาญาทั่ว ๆ ไป เปนตน ซึ่งแนวทางการแกไขปญหาการปราบปราม ปองกัน และตอตานองคกรอาชญากรรมขามชาติ เชน การจัดตั้งหนวยมีหนาที่รับผิดชอบโดยตรง การจัดการศึกษาอบรมใหกับเจาหนาที่ผูปฏิบัติทุกหนวย การแลกเปลี่ยน ขอมูลขาวสารทั้งภายในและภายนอกประเทศ โดยเฉพาะประเทศที่เปนสมาชิกองคการตํารวจสากล ซึ่งปจจุบันมี ดวยกัน ทั้งหมด 181 ประเทศ ตองมีการแลกเปลี่ยนขอมูลขาวสารที่ทันสมัยตลอดเวลา

ปญหาและอุปสรรคในการปราบปรามองคกรอาชญากรรมขามชาติ การตอสูกับปญหาอาชญากรรมขามชาติของกลุมประเทศอาเซียน จะเปนจุดเริ่มตน และกอใหเกิดการพัฒนา ไปสูการเปนประชาคมอาเซียนในดานการเมืองและความมั่นคง แตในปจจุบันตองยอมรับวา ยังคงมีขอขัดของที่อาจจะเปน อุปสรรคในการดําเนินงานที่ประเทศสมาชิกจําเปนตองรู และหาวิธีจัดการ อันที่จริงตองยอมรับวา มีความคืบหนานอย มากในความรวมมือกันในกลุมประเทศอาเซียน ในการรับมือกับภัยความมั่นคงนอกรูปแบบ ซึ่งในที่นี้ คือ อาชญากรรม ขามชาติ ความรวมมือในการตอสูภัยดานความมั่นคงนั้น มักจะมีประเด็นที่ตองกระทบตออํานาจอธิปไตยของประเทศ สมาชิก ทําใหไมคอยมีประเทศใดกลาออกมาเปนผูนําอยางจริงจัง นอกจากนี้ ประเด็นบางประเด็นยังถูกมองวา เปนเพียง ประเด็นระดับทวิภาคี อยางเชน ปญหายาเสพติดจากเมียนมารที่ไหลเขามาสูประเทศไทย หรือปญหาโจรสลัดในชองแคบ มะละกาที่เปนประเด็นระหวางมาเลเซียกับอินโดนีเซีย ซึ่งไมตองการใหประเทศที่สามเขามามีสวนรวมในการแกไขปญหา ยิ่งไปกวานั้น บางประเด็นยังถูกมองวา เปนเรื่องของประเทศใดประเทศหนึ่งดวย เชน ปญหากลุมอาชญากรรมจาก ประเทศรัสเซียที่เขามาประกอบธุรกิจอยูในประเทศไทย ซึ่งประเด็นตาง ๆ ดังกลาว แมวา จะเปนปญหาอาชญากรรมขาม

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 97

ชาติ แตก็ไมไดสรางแรงจูงใจใหประเทศสมาชิกอื่น ๆ เขามามีสวนรวม ฉะนั้น เมื่อประเด็นเรื่องอาชญากรรมขามชาตินั้น ถูกมองเปนเรื่องระหวางสองประเทศ หรือเรื่องภายในประเทศใดประเทศหนึ่ง วิถีอาเซียน (ASEAN Way) ก็มักจะถูก นํามาใชทันที โดยการไมเขาไปยุงเรื่องภายในประเทศของอีกฝาย หรือไมเขาไปยุงกับความขัดแยงของทั้งสองฝายดวย พื้นฐานวิถีอาเซียนที่วา ความขัดแยงระดับทวิภาคีใด ๆ จะตองไมทําลายเสถียรภาพ และความเปนหนึ่งเดียวของอาเซียน ซึ่งหมายความวา ประเทศสมาชิกที่ไมเกี่ยวของจําเปนตองหลีกเลี่ยงการเขาไปมีสวนรวมใด ๆ ในการแกไขปญหา นอกจากนี้ ประเทศสมาชิกอาเซียนขาดแรงจูงใจในการแกไขปญหารวมกัน กลับเปนประเทศภายนอกอาเซียนที่ เขามามีอิทธิพลและสรางแรงจูงใจใหกับประเทศสมาชิกอาเซียนเขามารวมมือกัน ซึ่งจะเห็นไดชัดเจนในประเด็นปญหา เรื่องโจรสลัด โดยญี่ปุนเปนประเทศแรกที่เสนอการแกไขปญหาโจรสลัดในนานน้ําบริเวณเอเชียตะวันออกเฉียงใต ในป ค.ศ. 1999 หลังจากการประชุม ASEAN+3 ซึ่งในขณะนั้น เรือสินคาญี่ปุนตองประสบกับภัยโจรสลัดในนานน้ําบริเวณ เอเชียตะวันออกเฉียงใตอยูบอยครั้ง ซึ่งญี่ปุนเปนผูผลักดันในการจัดการประชุมเรื่องภัยโจรสลัด ในป ค.ศ. 2000 กับ 10 ประเทศสมาชิกอาเซียน และรวมกับบังคลาเทศ จีน ฮองกง อินเดีย เกาหลีใต และศรีลังกา รวมถึงผลักดันโครงการที่มีชื่อ วา “Asia Anti-Piracy Challenges 2000” และรัฐบาลญี่ปุนยังเขามารวมมือกับอาเซียนอยางจริงจังในการลงนาม ขอตกลง Regional Cooperation Agreement on Combating Piracy and Armed Robbery against Ships in Asia (ReCAAP) ในป ค.ศ. 2004 และนํามาบังคับใชในป ค.ศ. 2006 ซึ่งภายใตขอตกลงนี้ ญี่ปุนเปนผูสนับสนุนดาน การเงินและการฝกซอมเพื่อตอตานภัยจากโจรสลัด และอีกตัวอยางหนึ่งที่เห็นไดชัดเจน คือ การที่จีนเขามาผลักดัน โครงการตอตานการคายาเสพติดกับไทย สปป.ลาว และเมียนมาร เพือ่ ตอตานยาเสพติดที่ขนผานมณฑลยูนานทางตอนใต ของประเทศจีน โดยมีความพยายามจัดตั้ง ASEAN and China Cooperative Operations in Response to Dangerous Drugs (ACCORD) ในป ค.ศ. 2000 และมีการปรับปรุงใหม ในป ค.ศ. 2005 อยางไรก็ตาม โครงการ ACCORD ก็ลมเหลวอยางสิ้นเชิงทั้งการนําไปใชและการปฏิบัติงานรวมกัน โดยสรุป การปราบปรามอาชญากรรมในรู ปองคก รประเทศต าง ๆ ในทวีป เอเชีย ตอ งเผชิญกั บป ญหาการ 26 ปราบปรามอาชญากรรมในรูปขององคกรคลายกัน กลาวคือ ในการปราบปรามอาชญากรรมในรูปแบบดังกลาวตอง ประสบกับอุปสรรคนานาประการ เชน 1. ความผูกพันในเรื่องชาติพันธของสมาชิกแกงตาง ๆ การเกรงกลัวตอโทษที่ปาเถื่อนโหดราย ซึ่งจะไดรับเมื่อมี การเปดเผยความลับ ความมีเลหเหลี่ยมมากขึ้น ฯลฯ สิ่งเหลานี้ นับเปนอุปสรรคที่ทําใหการตามจับอาชญากรรมทั้งหลาย ลําบากมากขึ้น 2. ในการดําเนินธุรกิจดานการเงินที่ผิดกฎหมายของแกงตาง ๆ ไดสรางความสับสนใหกับศาลเปนอยางมาก เมื่อ มีคดีในเรื่องดังกลาวมาสูศาล เพราะวาแกงเหลานั้นใชระบบธนาคารแบบใตดิน ซึ่งไดรับการหนุนหลังจากรานคาทอง บริษัท และผูประกอบธุรกิจแลกเปลี่ยนเงินตราตางประเทศในเมืองใหญ ๆ หลายประเทศ 3. การสื่อสารโดยใชโทรศัพท โทรสาร และการลักลอบสงวิทยุสื่อสารขามทวีป เพื่อโอนเงินนับลานดอลลารรอบ โลกภายในเวลาไมกี่ชั่วโมง และเนื่องจาก ผูที่รวมกระบวนการในแกงตาง ๆ ยังเปนคนในระบบครอบครัวที่มีความผูกพัน ใกลชิด ทั้งภายในแกง ในวงการธุรกิจ จึงทําใหแกงเหลานั้นสามารถหลีกเลี่ยงการเก็บภาษี การปราบปราม และยังคงความ ยิ่งใหญอยูได ในขณะเดียวกัน แกงตาง ๆ ก็ไดเรียนรูที่จะโตตอบ และขัดขวางการปราบปรามดวยวิธีรุนแรงของรัฐบาล เชน หากรัฐบาลเริ่มใชเรดาร และเครื่องมืออิเล็กทรอนิกสที่ทันสมัยในการติดตามผูลักลอบคายาเสพติด พวกเขาก็จะใช อุปกรณดังกลาวเชนกัน รัฐบาลของประเทศตาง ๆ พยายามใชวิธีการขัดขวางโตตอบการคุกคามขององคกรอาชญากรรม ดังกลาว 26

รัชนีกร โชติชัยสถิต และกุลพล พลวัน. (2533). ประเทศไทยกับปญหาองคกรอาชญากรรมในอนาคต. รัฐสภาสาร : (กรกฎาคม 2533). หนา 18.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 98

การควบคุมปราบปรามและตอตา นองค กรอาชญากรรมนั้นทํ าไดยาก เนื่ องจาก ลักษณะของอาชญากรรม ประเภทนี้ มีวิธีและการดําเนินงานขององคการที่มีการวางแผน มีการบริหาร และที่สําคัญมีขาราชการ และนักการเมือง ร ว มมื อ ด ว ย นอกจากนั้ น สมาชิ ก ขององค ก ารมี ค วามภั ก ดี ส ามั ค คี ใ นระดั บ สู ง มาก ซึ่ ง ป ญ หา และอุ ป สรรคในการ ปราบปรามองคกรอาชญากรรมขามชาติ มีดังนี้ 1. มาตรการที่ใชปราบปรามองคกรอาชญากรรมในปจจุบัน แสดงใหเห็นวา เปนกรณีตางคนตางทําโดยไมมีการ ประสานงานกันอยางเปนระบบระหวางหนวยงาน ขาดความรวมมือ และความไววางใจซึ่งกันและกัน 2. มาตรการทางกฎหมายในการตอตาน และปราบปรามองคกรอาชญากรรม และกรณีองคกรอาชญากรรมขาม ชาติ ความรวมมือระหวางประเทศยังไมมากเทาที่ควร 3. ไมมีหนวยงานอันเปนศูนยรวมเฉพาะในการตอตาน และปราบปรามองคกรอาชญากรรมโดยตรง ความผิดที่ เกิด จากการกระทําขององค กรอาชญากรรม จะเปนหนา ที่ของหน วยงานที่ เกี่ยวขอ งเฉพาะแต ละฐานความผิด เช น ยาเสพติด คาแรงงานตางชาติ 4. ข า ราชการขาดความรู ความชํ า นาญเฉพาะด า น ไม ใ ห ค วามร ว มมื อ หรื อ ตกอยู ภายใต อิ ท ธิ พ ลองค ก ร อาชญากรรม และหากขาราชการไมปฏิบัติหนาที่ดวยความซื่อสัตย มีความรับผิดชอบตองานหนาที่ของตน อาชญากร องคการก็จะทํากิจการตาง ๆ ไดงายขึ้น อยางไรก็ดี อาชญากรรมมีอยูในทุกประเทศ ทุกสังคม ทั้ งในเอเชีย สหรัฐอเมริกา และยุโรปดังไดกลาวมาแลว เชน แกงมาเฟย และยากูซา แมใน ประเทศญี่ปุนจะไดชื่อวา มีอาชญากรรมนอย และเจาหนาที่กระบวนการยุติธรรมก็ สามารถควบคุมปราบปรามอาชญากรรมไดผล แตแกงอาชญากรรมองคการก็เกิดขึ้น และขยายจํานวนแกงมากขึ้น ๆ เปน ลําดับ

ขอเสนอแนะดานกระบวนการยุติธรรมทางอาญาในการเขาสูประชาคมอาเซียน เพื่อเปนการการเตรียมความพรอมดานกระบวนการยุติธรรมทางอาญาในการเขาสูประชาคมอาเซียนในป 2558 รัฐบาลของประเทศอาเซียนจึงมีความจําเปนจะตองเสริมสรางความรวมมือระหวางกันในภูมิภาค และควรมียุทธศาสตร ความรวมมือของภูมิภคอาเซียนในดานกระบวนการยุติธรรมทางอาญา โดยสมควรพิจารณาประเด็นที่เกี่ยวของใน 3 ดาน ไดแก การพัฒนากลไกความรวมมือของกระบวนการยุติธรรมทางอาญาใหเหมาะสม การพัฒนาความรวมมือระหวาง ประเทศดานกฎหมายและการบริหารจัดการ และการพัฒนาเสริมสรางศักยภาพของบุคลากรในกระบวนการยุติธรรม ดังตอไปนี้ 1. การพัฒนากลไกความรวมมือของกระบวนการยุติธรรมทางอาญาใหเหมาะสม 1.1. รัฐอาเซี ยนควรใหผลัก ดันใหอ งคกรอาเซียนที่มีอยูในปจจุบัน เชน สํานักงานเลขาธิการอาเซียน สํานักงานเลขานุการตํารวจอาเซียน และศูนยฝกอบรมระหวางประเทศที่ตั้งอยูในภูมิภาคอาเซียนที่มีอยูแลว เชน สถาบัน ระหวางประเทศวาดวยการดําเนินการใหเปนไปตามกฎหมาย (ILEA Bangkok) และศูนยความรวมมือการบังคับใช กฎหมายจาการตา (JCLEC) เปนหนวยงานภูมิภาคหลักในการกําหนด ผลักดัน ขับเคลื่อน และศึกษาวิจัยกระบวนการเชิง นโยบายทางอาญาของประเทศอาเซียนใหเปนไปอยางมีประสิทธิภาพ โดยอาจทําหนาที่เปนทั้งหนวยนโยบาย และหนวย ประสานงานดานกระบวนการยุติธรรมทางอาญา หรืออาจจัดตั้งหนวยงานบังคับใชกฎหมายระดับรองในองคกรดังกลาว เพื่อใหเกิดความเชื่อมโยงทั้งในเชิงนโยบายและปฏิบัติไปพรอม ๆ กัน เชน การจัดตั้งสถาบันนิติวิทยาศาสตรอาเซียน เพื่อ เปนศูนยกลางในการตรวจพิสูจนทางนิติวิทยาศาสตรและการฝกอบรมสําหรับนักนิติวิทยาศาสตรของอาเซียน เปนตน

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 99

1.2. รัฐอาเซียนควรจัดตั้งทีมปฏิบัติการสืบสอบสวนรวมของภูมิภาคอาเซียน (ASEAN Investigative Team) ประกอบดวย หนวยงานในกระบวนการยุติธรรมหลักที่เกี่ยวของ เชน ตํารวจ อัยการ ศาล หนวยสืบสวนพิเศษ ศุลกากร และหนวยตรวจคนเขาเมือง ในลักษณะของทีมบูรณาการ ประกอบดวย หนวยสืบสวนสอบสวน หนวยนิติ 27 วิทยาศาสตร หนวยเทคโนโลยี หนวยปฏิบัติการพิเศษ เปนตน โดยใหมีอํานาจหนาที่ในการสืบสวนคดีอาชญากรรมขาม ชาติที่ สงผลกระทบตอ ความมั่นคงของประเทศอาเซียนในวงกวา ง เชน การกอ การรายข ามชาติ การคา มนุษย และ อาชญากรรมคอมพิวเตอร เปนตน 1.3. รั ฐ อาเซี ยนควรจั ด ตั้ ง คณะกรรมาธิ ก าร เพื่ อ ศึ ก ษาทบทวนความเป น ไปได ใ นการจั ด ตั้ ง องค ก ร กระบวนการยุติธรรมในระดับภูมิภาคของอาเซียน เชน ศาลยุติธรรมอาเซียน สํานักงานอัยการอาเซียนควบคูไปกับองคกร ตํารวจอาเซียน ซึ่งไดจัดตั้งขึ้นแลว เพื่อแกปญหาเรื่องเขตอํานาจศาลที่ถูกจํากัดโดยอํานาจอธิปไตยของแตละประเทศ โดย กําหนดโครงสรางองคกรและขอบเขตอํานาจหนาที่ภารกิจใหเ หมาะสมสอดคลองกับประเภทคดีที่สมควรจะนําขึ้นสู กระบวนการพิจารณาคดีในชั้นศาลใหชัดเจน เชน เรื่องการละเมิดสิทธิมนุษยชนสากลรายแรง และคดีสงผูรายขามแดน เปนตน เพื่อเปนการยกระดับหนวยงานบังคับใชกฎหมายของภูมิภาคใหมีประสิทธิภาพสอดคลองกับกฎหมายภูมิภาคที่มี ในป จ จุ บั น เช น สนธิ สั ญ ญาว า ด ว ยความช ว ยเหลื อ ซึ่ ง กั น และกั น ในเรื่ อ งทางอาญาของอาเซี ยน ค.ศ. 2004 และ กระบวนการยุติธรรม และศาลยุติธรรมของสหภาพยุโรปมาใชเปนแนวทางในการจัดโครงสรางองคกร และแนวทางการ ปฏิบัติงาน 2. การพัฒนาความรวมมือระหวางประเทศดานกฎหมายและการบริหารจัดการ 2.1. รัฐอาเซียนควรกําหนดใหมีมาตรการทางกฎหมายรวมกันในหลากหลายมิติอยางเหมาะสม ทั้งใน รูปแบบที่เปนทางการและไมเปนทางการเพื่อรองรับการขยายตัวของภูมิภาคอาเซียน เชน มาตรการทางกฎหมายการฟอก เงิน มาตรการตอตานการกอการราย มาตรการสงเสริมสิทธิมนุษยชนอาเซี ยน มาตรการทางกฎหมายตอผูตองหาและ เหยื่อจากการคามนุษย เปนตน ซึ่งเปนที่คาดหมายไดวา เมื่อเขาสูประชาคมอาเซียนแลว ประชากรจากทุกประเทศใน ภูมิภาคอาเซียนจะมีการเคลื่อนยายในกลุมประเทศอาเซียนดวยกันมากขึ้น อันเนื่องมาจากนโยบายเปดรับและอํานวย ความสะดวกแกเพื่อนบาน ดังนั้น การกําหนดใหมีอนุสัญญาภูมิภาคอาเซียนวาดวยเรื่องกระบวนการยุติธรรมทางอาญา หรือแนวทางปฏิบัติที่ดีที่สุด ดานกระบวนการยุติธรรมทางอาญาของอาเซียน ในลักษณะที่คลายกับกฎหมายของภูมิภาค อื่น เช น อนุสั ญญาสหภาพยุ โรปว า ดว ยการส ง ผูร า ยข า มแดน ค.ศ. 1957 และอนุสั ญญาสหภาพยุ โรปว า ดว ยความ ช ว ยเหลื อ ซึ่ ง กั น และกั น ทางอาญา ค.ศ. 1959 ที่ ว างหลั ก เกณฑ ใ ห แ ต ล ะประเทศถื อ ปฏิ บั ติ ร ว มกั น แบบกว า ง ๆ มี สาระสําคัญประกอบดวย บททั่วไป ความผิดอาญาที่จะใชกฎหมายดังกลาว หนวยงานบังคับใชกฎหมาย วิธีพิจารณาความ ความรวมมือทางอาญาระหวางประเทศ บทยกเวน และอื่น ๆ ทีเ่ กี่ยวของ สามารถเปนแนวทางหนึ่งที่จะทําใหการบังคับใช กฎหมายและการปองกันปราบปรามอาชญากรรมขามชาติในภูมิภาคมีมาตรฐานใกลเคียงกันและมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น 2.2. รัฐอาเซียนควรสงเสริมผลักดันใหประเทศสมาชิกใชเครื่องมือ และกระบวนการบริหารจัดการทางคดี ระหวางประเทศที่มีอยู เชน ระบบฐานขอมูลและการตรวจพิสูจนขององคการตํารวจสากล ระบบฐานขอมูลตํารวจอาเซียน ระบบการบริหารจัดการและสืบสวนคดี ซึ่งที่เกี่ยวของกับฐานขอมูลอาชญากรรมขามชาติหลายประเภท เชน การกอการ ราย การคายาเสพติด การคาอาวุธ การคามนุษย การฉอโกงขามชาติ การฉอโกงทางทะเล อาชญากรรมคอมพิวเตอร อาชญากรรมเศรษฐกิจและการเงิน และอาชญากรรมสิ่งแวดลอม มาใชในการปฏิบัติงาน และใหสามารถยอมรับเปน พยานหลักฐานชั้นศาลได 27

Singh, J. (1999). Strategic ipact of Transnational Crime. in Hernandez, C.G. and Pattugalan, G.R. (eds) (1999). Transnational crime and regional security in the Asia Pacific. Manila, Philippines: Institute for Strategic and Development Studies.

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 100

2.3. รัฐอาเซียนควรสงเสริมการพัฒนาความรวมมือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญาของภูมิภาคอาเซียน ทั้งในรูปแบบที่เปนทางการและไมเปนทางการ โดยใหความสําคัญตอความรวมมือและการใหความชวยเหลือระหวาง ประเทศในเรื่องทางอาญาเพิ่มมากขึ้น และแสดงใหเห็นถึงความจริงใจที่จะใหความชวยเหลือซึ่งกันและกันบนหลักปฏิบัติ ตางตอบแทน ซึ่งสามารถกระทําไดทั้งในระดับนโยบายและระดับปฏิบัติ เชน การกําหนดใหเรื่องความรวมมือระหวาง ประเทศในเรื่องทางอาญาอยูในแผนแมบทของรัฐบาลที่จะตองดําเนินการ การแกไขกฎหมายอาญาและกฎหมายวิธี พิจารณาความอาญาใหครอบคลุมถึงกิจกรรมผิดกฎหมายตาง ๆ ที่เกี่ยวของกับองคกรอาชญากรรมขา มชาติไมวาจะ กระทําภายในหรือภายนอกประเทศ การเพิ่มอํานาจใหเจาหนาที่บังคับใชกฎหมายที่เกี่ยวของในการสืบสวนสอบสวนคดีที่ มีลักษณะขามชาติ การจัดตั้งหนวยงานเฉพาะขึ้นมาเพื่อรับผิดชอบในการสืบสวนปราบปรามอาชญากรรมขามชาติ เปนตน นอกจากนี้ การใช ชอ งทางประสานงานเพื่ อ เพิ่มประสิท ธิ ภาพความร ว มมื อระหวา งภู มิ ภาคในเรื่ อ งทางอาญาอื่ น ๆ นอกเหนือจากกลไกทางกฎหมาย เชน การประสานงานผานชองทางตํารวจสากลฐานขอมูลตํารวจอาเซียน และการ ประสานงานผานเจาหนาที่ตํารวจประจําสถานทูต ควรไดรับการยอมรับเปนสวนหนึ่งของกระบวนการยุติธรรมทางอาญา อยางเปนทางการของประเทศอาเซียนดวย 2.4. รัฐอาเซียนควรจัดตั้งคณะกรรมาธิการพิจารณาแกไขทบทวนกฎหมายที่เกี่ยวของกับกระบวนการ ยุติธรรมทางอาญา โดยประกอบดวยผูแทนจากหนวยงานทุกภาคสวนที่เกี่ยวของ เพื่อใหสอดคลองกับกฎหมายระหวาง ประเทศ หรือภูมิภาคที่มีอยูในปจจุบั น หรือที่กําลังจะเกิดขึ้นในอนาคตในการเขาสูประชาคมอาเซียน เชน การแกไข กฎหมายให สอดคลองกั บสนธิสัญญาวาด วยความช วยเหลือซึ่ง กันและกัน ในเรื่ องทางอาญาของอาเซียน การยกรา ง กฎหมายปองกันปราบปรามการมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรมใหรองรับการเขาเปนภาคีอนุสัญญาสหประชาชาติวา ดวยอาชญากรรมขามชาติที่จัดตั้งในลักษณะองคกร 2.5. รัฐอาเซียนควรจัดทํานโยบายและแผนการพัฒนาประชาคมอาเซียนดานการบริหารงานยุติธรรม รวมกัน เชน การเคลื่อนยายแรงงาน การสงกลับคนเขาเมืองผิดกฎหมาย การปฏิบัติตอเด็กและสตรี เปนตน โดยอาจ จัดทําเปนลักษณะของขอ ตกลง หรือแนวทางการปฏิบัติที่ดี ที่สุด เชน การปฏิบัติตอคนต างชาติเมื่อเข าสูการดําเนิ น คดีอาญาของกระบวนการยุติธรรมอาเซียน ทั้งนี้ ในชวงเริ่มตนอาจจะประสานงานเพื่อขอรับการสนับสนุนบุคลากร และ เครื่องมือจากประเทศในกลุมภูมิภาคอื่น ๆ หรือองคการระหวางประเทศที่ มีประสบการณมากอน เชน สหภาพยุโรป สหประชาชาติ องคการตํารวจสากล เปนตน 2.6. รัฐอาเซียนควรเรงสรางความตระหนักรูในเรื่องอาชญากรรมขามชาติใหเกิดขึ้นกับประชาชน เพื่อให เห็นถึงความสําคัญและการปรับตัวที่เกี่ยวของกับกระบวนการยุติธรรมทางอาญาผานสื่อตาง ๆ เชน สิทธิ มนุษยชนของ พลเมืองอาเซียน สิทธิของผูตองหาและผูเสียหายเมื่อเขาสูกระบวนการยุติธรรมของประเทศตาง ๆ รูปแบบและวิธีการ ประสานงานกับหนวยงานของรัฐในกระบวนการยุติธรรมของประเทศไทย เมื่อตองเขาไปเกี่ยวของกับคดีอาญาในประเทศ อาเซียน รวมตลอดถึงการใหความรูความเขาใจตอวัฒนธรรมประเพณีที่แตกตางของคนชาติอาเซียนที่จะชวยลดความ ขัดแยงที่อาจนําไปสูการฟองรองดําเนินคดีอาญา 3. การพัฒนาและเสริมสรางศักยภาพของบุคลากรในกระบวนการยุติธรรม 3.1. รัฐอาเซียนควรจัดเตรียมบุคลากรหนวยงานบังคับใชกฎหมายโดยเฉพาะที่เกี่ยวของกับการสืบสวน สอบสวนและประสานงานทางคดีใหมีความรูในลักษณะสหวิทยาการ ประกอบดวย กฎหมายระหวางประเทศ กฎหมาย สารบัญญัติ และวิธีสบัญญัติทางอาญา การสืบสวนสอบสวนคดี และการใชภาษาตางประเทศอีกอยางนอยสองภาษา โดยมี ภาษาอั ง กฤษเป น ภาษาพื้ น ฐาน เพื่ อ เข า ร ว มในที ม ปฏิ บั ติ ก ารสื บ สวนสอบสวนร ว มของภู มิ ภ าคอาเซี ย น (ASEAN Investigative Team) และทีมผูประสานงานชายแดน (Border Liaison Officers) โดยอาจทําเปนรูปของโครงการพัฒนา

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 101

ทรัพยากรมนุษยเพื่อเตรียมความพรอมเขาสูประชาคมอาเซียน โดยเริ่มตั้งแตกระบวนการคัดเลือกบุคคลที่จะตองมีทักษะ ความชํานาญเฉพาะดาน การฝกอบรม การฝกปฏิบัติรวม การทดลอง จนนําไปสูการปฏิบัติการในพื้นที่จริง ๆ ในอาเซียน เพื่อปฏิบัติงานในการสืบสวนสอบสวนคดีอาชญากรรมขามชาติได 3.2. รัฐอาเซียนควรจัดทําแผนยุทธศาสตรการพัฒนาทรัพยากรมนุษยของประเทศ เพื่อเตรียมบุคลากรใน หนวยงานราชการตาง ๆ ใหพรอมตอการเขาสูประชาคมอาเซียนทั้งในเชิงระบบบริหารงานบุคคล และศักยภาพของบุคคล อาทิ การเตรียมความพรอมในดานภาษาตางประเทศใหแกขาราชการการฝกอบรมใหขาราชการในทุกกระทรวง ทบวง กรม เขาใจตอกฎหมายและระเบียบของภูมิภาคอาเซียนที่เกี่ยวของกับหนวยงานของตน และหนวยงานขางเคียงเมื่อตอง ปฏิบัติงานระดับภูมิภาค ซึ่งไมเพียงแตเปนหนาที่ของหนวยงานกระบวนการยุติธรรมที่เกี่ยวของเทานั้น หากแตจําเปนตอง อาศัยความรวมมือจากทุกภาคสวนทั้งสถาบันการศึกษา สังคม และครอบครัวในการชวยกลอมเกลา และสรางทรัพยากร มนุษยใหมีความพรอมตอการเขาสูประชาคมอาเซียนดวย ดังนั้น การรวมตัวเปนประชาคมอาเซียน นับเปนการพัฒนาความรวมมืออีกกาวหนึ่งของประเทศอาเซียนที่ พยายามที่จะสรางความเปนภูมิภาคนิยมและสรางอํานาจตอรองทางเศรษฐกิจ โดยลดกฎระเบียบภายในรัฐลงเพื่อเปด โอกาสใหประชากรอาเซียนสามารถผานเขา-ออกประเทศไดมากขึ้น แตในอีกดานหนึ่งกลับทําใหองคกรอาชญากรรมขาม ชาติสามารถใชชองโอกาสดังกลาวในการเขามากระทําความผิดในภูมิภาคอาเซียนหลากหลายรูปแบบ อยางไรก็ดี ความร วมมือระหวา งประเทศในทางอาญาของภูมิภาคอาเซี ยนในปจจุบัน ยังมีจุ ดออนอยูหลาย ประการ กลาวคือ การไมมีกฎหมายหรือขอตกลงรวมกันของภูมิภาคที่จะระบุถึงขอบเขตอํานาจศาลที่จะพิจารณาคดี อาชญากรรมขา มชาติ การประสานความรว มมื อระหว างหน วยงานบัง คับ ใช กฎหมายยั งมี ขอ จํา กัด อัน เนื่ องมาจาก กฎหมายภายในของรัฐ การขาดหนวยงานรับผิดชอบหลักตอปญหาอาชญากรรมขามชาติ การขาดทักษะและความรูความ เขาใจดานกฎหมายอาญา และกฎหมายระหวางประเทศ ความรูดานภาษา และความรูดานวัฒนธรรม และสังคมของ ประเทศอาเซียน การขาดความรูความเขาใจดานกฎหมายอาญา และกฎหมายระหวางประเทศของเจาหนาที่ที่เกี่ยวของ และการขาดกลไกในทางปฏิบัติในการขับเคลื่อนนโยบายความรวมมือระหวางหนวยงานบังคับใชกฎหมายของกลุ ม ประเทศอาเซียน ดังนั้น กระบวนการยุติธรรมทางอาญาของแตละประเทศอาเซียน จึงจําเปนตองปรับเปลี่ยนใหเหมาะสม ตอการเสริมสรางความรวมมือระหวางประเทศ โดยควรมียุทธศาสตรวาดวยกระบวนการยุติธรรมทางอาญาของอาเซียน รวมกัน โดยอาจพิจารณาใน 3 สวนหลัก ประกอบดวย ดานกลไกความรวมมือของกระบวนการยุติธรรมทางอาญา ดาน ความรวมมือระหวางประเทศ ดานกฎหมาย และการบริหารจัดการ และดานการเสริมสรางศักยภาพของบุคลากรใน กระบวนการยุติธรรม ทั้งนี้ เพื่อลดขอจํากัดดานกฎหมายภายในของแตละประเทศ อันเปนอุปสรรคสําคัญตอการปองกัน ปราบปรามอาชญากรรมข า มชาติ และขยายความร ว มมื อ ระหว า งหน ว ยงานบั ง คั บ ใช ก ฎหมายของอาเซี ย นให มี 28 ประสิทธิภาพมากขึ้น เนื่องจาก ประเทศไทยมีการพัฒนาทางดานสังคมและเศรษฐกิจ เชนเดียวกับประเทศตาง ๆ ในภูมิภาคเอเชีย โดยประเทศตาง ๆ ในทวีปเอเชีย กําลังมีบทบาททางสังคมและเศรษฐกิจของโลกไมนอยกวาประเทศในภูมิภาคแถบอื่น ๆ สืบเนื่องจากความกาวหนาทางเทคโนโลยีชวยใหการเดินทาง และติดตอสื่อสารเปนไปดวยความสะดวกรวดเร็ว ทําให ชาวตางชาติเดินทางเขามาในประเทศไทยทั้งถูกตองตามกฎหมาย และลักลอบหลบหนีเขาเมืองโดยผิดกฎหมาย มีจํานวน มาก ซึ่งมีการรวมตัวของผูกระทําผิดในลักษณะองคกรองคกาอาชญากรรมขามชาติ ซึ่งสามารถสรุปไดดังนี้

28

ชิตพล กาญจนกิจ. (2556). ความรวมมือระหวางประเทศวาดวยกระบวนการยุติธรรมทางอาญาอาเซียน : ขอเสนอเชิงยุทธศาสตรเพื่อการ เตรียมความพรอมเขาสูประชาคมอาเซียน. (กรุงเทพฯ : สถาบันบัณฑิตพัฒนาบริหารศาสตร).

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 102

1. องคกรอาชญากรรม หมายถึง กลุมอาชญากรที่จัดตั้งในลักษณะองคกรประกอบดวยบุคคลสามคนหรือ มากกวา ที่รวมตัวกันเปนระยะเวลาหนึ่ง และที่มีการประสานการดําเนินงานระหวางกัน โดยมีเปาหมายใน การกระทําอาชญากรรมรายแรงหนึ่งอยางหรือมากกวา เพื่อใหไดมาซึ่งผลประโยชนทางการเงิน หรือ ผลประโยชนทางวัตถุอยางอื่น 2. องคกรอาชญากรรมขามชาติ จะปฏิบัติงานตามกิจกรรมที่ผิดกฎหมาย ซึ่งมีความซับซอนมาก ได แก พวก มาเฟย ยากูซา เปนตน บอนทําลายประเทศตาง ๆ ทั่วโลก การควบคุมจะตองอาศัยความรวมมือจาก หนวยงานที่เกี่ยวของ ทั้งภายในและภายนอกประเทศ มากกวาหนึ่งประเทศรวมมือกันปราบปรามปองกัน และกําหนดบทลงโทษสถานหนัก 3. ผลกระทบจากปญหาที่เกิดขึ้นจากองคกรอาชญากรรมขามชาติ แผขยายเพิ่มความรุนแรงไปทุกภูมิภาคทั่ว โลก ทุกประเทศตางตระหนักถึงความเสียหายอันเกิดจากองคกรอาชญากรรมขามชาติ และมีมาตรการ ปองกันแตกตางกัน แตยังไมสามารถกําจัดองคกรอาชญากรรมขามชาติใหหมดสิ้นไปได 4. ประเทศที่พัฒนาแลว เชน ประเทศสหรัฐอเมริกา ไดมีการดําเนินการเกี่ยวกับการปองกันและปราบปราม องคก รอาชญากรรมขามชาติ โดยไดมี กฎหมายพิ เศษ เช น กฎหมายเฉพาะในการปราบปรามองคก ร อาชญากรรม กฎหมายการคุมครองพยานหลักฐาน กฎหมายพิเศษเพื่อควบคุมเรื่องการดักฟงการติดตอ ทางโทรศัพทอยางถูกตองตามกฎหมาย เปนตน 5. สาเหตุของปญหาทําใหประเทศไทย ไมสามารถกําจัดองคกรอาชญากรรมขามชาติใหหมดสิ้นไปได เกิดจาก สาเหตุหลายประการ เชน บทกฎหมายที่ไมมีสภาพการบังคับใชเทาที่ควร การกําหนดวิธีปฏิบัติในการ จับกุม การดําเนินคดีอาญา และการพิจารณาลงโทษแกผูกระทําผิดซึ่งเปนสมาชิกขององคกรอาชญากรรม ขามชาติ มีการดําเนินคดีอาญาเชนเดียวกับคดีอาญาทั่ว ๆ ไป เปนตน 6. แนวทางการแกไขปญหาการปราบปรามปองกันและตอตานองคกรอาชญากรรมขามชาติ เชน การจัดตั้ง หนวยงานที่มีหนาที่รับผิดชอบโดยตรง การจัดการศึกษาอบรมใหกั บเจาหนาที่ผูปฏิบัติทุกหนวย การ แลกเปลี่ยนขอมูลขาวสารทั้งภายในและภายนอกประเทศ โดยเฉพาะประเทศที่เปนสมาชิกองคการตํารวจ สากล ซึ่งปจจุบันมีดวยกันทั้งหมด 181 ประเทศ ตองมีการแลกเปลี่ยนขอมูลขาวสารที่ทันสมัยตลอดเวลา ปญหาองคกรอาชญากรรมเปนปญหาระดับชาติ การแกไขจะตองมีการดําเนินการอยางเปนรูปธรรม และระบบที่ ถูกตอง การปราบปรามเปนเพียงวิธีหนึ่งเพื่อชะลอการแผขยายอิทธิพลขององคกรอาชญากรรมขามชาติเทานั้น แตไม สามารถกําจัดองคกรอาชญากรรมขามชาติใหหมดสิ้นไปได จึงเปนหนาที่ของทุกประเทศตองรวมมือกันแกไขปญหา ดังกลาวอยางตอเนื่อง โดยตั้งเปาหมายในแตละป เพื่อทําใหปญหาอาชญากรรมขามชาติไดลดนอยลงตามเปาหมายที่ กําหนด หากทําไดตามเปาหมายนี้ก็ถือวา ประสบความสําเร็จ

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 103

อางอิงทายบท I

อนุสัญญากรุงเวียนนาวาดวยเรื่องกฎหมายสนธิสัญญา ค.ศ. 1969 ไดใหคํานิยามไว ในมาตรา 2 ยอหนา 1a วา สนธิสัญญา หมายถึง ความตกลงระหวางประเทศ ซึ่งกระทําเปนลายลักษณอักษรระหวางรัฐ และอยูภายใตบังคับของกฎหมายระหวาง ประเทศ ไมวาจะกระทําขึ้นเปนเอกสารฉบับเดียว หรือหลายฉบับ และไม วาจะเรียกวา อยางไรก็ตาม อางถึงใน จตุรนต ถิระวัฒน. (2547). กฎหมายระหวางประเทศ. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร. หนา 78-79.

II สนธิสัญญาฯ ไดรวมลงนามโดยประเทศสมาชิกอาเซียน 8 ประเทศ ประกอบดวย บรูไน ดารุส ซาลาม สาธารณรัฐอินโดนีเซีย สาธารณรั ฐประชาธิ ปไตยประชาชนลาว มาเลเซีย สาธารณรัฐ ฟ ลิป ปน ส สาธารณรัฐ สิ งคโปร ราชอาณาจั กรไทย และ สาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนาม ราชอาณาจักรกัมพูชา และสหภาพเมียนมาร และประเทศไทยไดใหสัตยาบันสนธิสัญญา ดังกลาวเมื่อป 2556 III ปจจุบัน ประเทศไทยไดออกพระราชบัญญัติปองกันและปราบปรามการมีสวนรวมในองคกรอาชญากรรมขามชาติ พ.ศ.

2556 ซึ่งเปนกฎหมายอนุวัติการเพื่อใหเปนไปตามอนุสัญญาฯ โดยไดเริ่มมีผลบังคับใชแลวตั้งแตเดือนกันยายน 2556 อยางไร ก็ตาม ขณะนี้ อยูระหวางการพิจารณาออกขอบังคับประกอบพระราชบัญญัติฉบับดังกลาวของสํานักงานอัยการสูงสุด และ หนวยงานที่เกี่ยวของ IV สนธิสัญญาสงผูรายขามแดน (Extradition Treaty) เปนเครื่องมือทางการศาล หรือความรวมมือระหวางประเทศทางอาญา เพือ่ เปดโอกาสใหรัฐหนึ่งสามารถใชอํานาจทางการศาลของตนเหนือคดีที่เกิดขึ้นในดินแดนของตนเอง แตผูกระทําความผิดใน ขณะนั้นกลับอยูในดินแดน หรืออาณาเขตของอีกรัฐหนึ่ง โดยการสงมอบตัวผูตองหา หรือผูที่ศาลไดมีคําพิพากษาใหลงโทษผู นั้นในการกระทําความผิดทางอาญาในดินแดนของรัฐที่ขอใหสงตัวบุคคลผูนั้น เพื่อนําตัวไปดําเนินคดี หรือลงโทษในดินแดน ของรัฐที่รองขอ แตก็มิไดหมายความวา หากไมมีสนธิสัญญาสงผูรายขามแดนกันไว จะไมสามารถสรางความรวมมือทางอาญา ระหวางประทศไดเลย เพราะรัฐยังคงสามารถมีความรวมมือทางอาญากับรัฐอื่น ๆ ได โดยอาศัยหลักกฎหมายระหวางประเทศ บนพื้นฐานของพันธไมตรีระหวางประเทศ หลักถอยทีถอยปฏิบัติ และหลักความยุติธรรม หรือที่รูจักกันในชื่อวา ความรวมมือ ทางการทูต V สนธิสัญญาความรวมมือระหวางประเทศในเรื่องทางอาญา (Mutual Assistance in Criminal Matters Treaty) เปน กฎหมายระหวางประเทศที่เปดโอกาสใหรัฐหนึ่งกับอีกรัฐหนึ่ง หรืออีกหลายหลายรัฐ สามารถใหความชวยเหลือระหวางกันได ตามพันธกรณีที่ตกลงกันไวบนพื้นฐานของประโยชนตางตอบแทน โดยมองตามความเปนจริงวา อาชญากรรมสามารถเกิดขึ้น ในทุกแหงบนโลก และอาชญากรไมวาจะเปนคนเดียว หรือหลายคนก็ไมไดถูกจํากัดดวยพื้นที่ และเวลาในการกระทําผิด และ หลบหนี ดังนั้น จึงจําเปนที่รัฐจะตองรวมมือกันในการแลกเปลี่ยนขอมูล และชวยเหลือในการสืบสวนสอบสวนคดี เพื่อนํา พยานหลักฐานที่ไดไปใชในการดําเนินการทางศาลไดอยางถูกตองตามกระบวนวิธีพิจารณาของศาลยุติธรรม

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 104

V

สนธิสัญญาโอนตัวนักโทษเด็ดขาดระหวางประเทศ (Prisoner Transfer Treaty) เปนขอตกลงที่กําหนดถึงวิธีการในการโอน ตัว นักโทษที่ไดรับทางอาญาในรัฐหนึ่ง เรียกวา รัฐผูโอนกลับไปรับโทษในอีกรัฐหนึ่ง ซึ่งเรียกวา รัฐผูรับโอน เพื่อประโยชนใน การบริหารงานยุติธรรมภายใตความรวมมือในการบังคับใหเปนไปตามคําพิพากษาในคดีอาญา โดยวิธีการดังกลาวจะชวยให บุคคลผูตองโทษมีโอกาสกลับคืนสูสังคมอยางเปนผลสําเร็จดวยการใหโอกาสแกผูสูญเสียอิสรภาพ เพราะการกระทําผิดทาง อาญาของตนมีโอกาสไปรับโทษของตนภายในสังคมของตนเอง และเพื่อประโยชนในการที่ แตละประเทศจะไดใหการอบรม แกไขฟนฟูจิตใจผูกระทําความผิดที่มีสัญชาติของประเทศของตนใหเปนพลเมืองดีตอไป VI

สนธิสัญญาโอนตัวนักโทษเด็ดขาดระหวางประเทศ (Prisoner Transfer Treaty) เปนขอตกลงที่กําหนดถึงวิธีการในการโอน ตัว นักโทษที่ไดรับทางอาญาในรัฐหนึ่ง เรียกวา รัฐผูโอนกลับไปรับโทษในอีกรัฐหนึ่ง ซึ่งเรียกวา รัฐผูรับโอน เพื่อประโยชนใน การบริหารงานยุติธรรมภายใตความรวมมือในการบังคับใหเปนไปตามคําพิพากษาในคดีอาญา โดยวิธีการดังกลาวจะชวยให บุคคลผูตองโทษมีโอกาสกลับคืนสูสังคมอยางเปนผลสําเร็จดวยการใหโอกาสแกผูสูญเสียอิสรภาพ เพราะการกระทําผิดทาง อาญาของตนมีโอกาสไปรับโทษของตนภายในสังคมของตนเอง และเพื่อประโยชนในการที่แตละประเทศจะไดใหการอบรม แกไขฟนฟูจิตใจผูกระทําความผิดที่มีสัญชาติของประเทศของตนใหเปนพลเมืองดีตอไป VII การประชุมจะมุงเนนความรวมมือของภูมิ ภาคอาเซียนและประเทศคูเจรจาในหัวขอการประชุมที่เกี่ยวของ 8 หัวขอ ประกอบดวย การกอการราย การคายาเสพติด การคามนุษย การลักลอบคาอาวุธ การฟอกเงิน โจรสลัด อาชญากรรมทาง เศรษฐกิจ และอาชญากรรมคอมพิวเตอร VIII ประเทศคูเจรจาในกรอบการประชุม SOMTC ประกอบดวย จีน ญี่ปุน เกาหลีใต ออสเตรเลีย สหรัฐอเมริกา สหภาพยุโรป และอินเดีย IX ปจจุบันประกอบดวยสมาชิกจํานวน 44 ประเทศ และ 2 องคการระหวางประเทศ และมีประเทศผูสังเกตการณอีก 29 ประเทศ ดูรายละเอียดเพิ่มเติมใน http://www.baliprocess.net X ประกอบดวย สํานักงานตํารวจจากประเทศสมาชิกอาเซียน 10 ประเทศ และคูเจรจาอีก 5 ประเทศ และ 2 องคระหวาง ประเทศ ไดแก ออสเตรเลีย จีน ญี่ปุน เกาหลี นิวซีแลนด สํานักงานเลขาธิการอาเซียน และสํานักงานเลขาธิการองคการตํารวจ สากล เนื้อหาสาระของการประชุมจะประกอบดวย อาชญากรรมขามชาติ 9 ฐานความผิด และ 3 ประเด็นความรวมมือ ประกอบดวย การลักลอบคายาเสพติด การกอการราย การลักลอบคาอาวุธ การคามนุษย การฉอโกงทางทะเล อาชญากรรม ทางเศรษฐกิจ อาชญากรรมคอมพิวเตอร การใชเอกสารเดินทางปลอม การฉอโกงขามชาติ ฐานขอมูลตํารวจอาเซียน ความ รวมมือทางอาญา และการฝกอบรมระหว างตํารวจอาเซียน โดยจะเปนการเสนอถึงสถานการณทั่วไป สภาพปญหาของ อาชญากรรม รวมถึ ง เสนอกฎหมาย และมาตรการที่ เ หมาะสมในการแกไข ป ญ หาต อ ไป ดู ร ายละเอี ย ดเพิ่ ม เติ ม ได ใ น http://www.aseanapol.org/information/dialogue-partners XI องคการตํารวจสากล กอตั้งขึ้นเปนครั้งแรกที่ ประเทศโมนาโค ในป 1914 ปจจุบันมีประเทศสมาชิกรวม 190 ประเทศ สํานักงานเลขาธิการองคการตํารวจสากล ตั้งอยูที่เมือง Lyon ประเทศฝรั่งเศส มีวัตถุประสงคเพื่อทําหนาที่ประสานงาน และ ติด ต อ แลกเปลี่ ยนข อ สนเทศ หรื อ ข อ มูล เกี่ ย วกั บ อาชญากรรมต อ องค ก ารตํา รวจสากลหรือ ต อ สํ านั ก งานกลางแห ง ชาติ (National Central Bureau : NCB) ซึ่งเปนกลไกของประเทศสมาชิกที่สําคัญในการดําเนินงานประสานการติดตอระหวาง ประเทศสมาชิกดวยกัน โดยองคการตํารวจสากลจะมีบทบาทในการเปนชองทางการติดตอประสานความรวมมือกับระหวาง ประเทศสมาชิกผานระบบเทคโนโลยีสมัยใหม ในการตอสูกับอาชญากรรมและอาชญากรรมขามชาติในศตวรรษที่ 21 โดยคดี สําคัญหลัก ๆ ที่เปนเปาหมายของตํารวจสากล ไดแก การกอการราย การคามนุษย ยาเสพติดใหโทษ การลักลอบขนคนผิด

อ า ช ญ า ก ร ร ม ข า ม ช า ติ : ห น า | 105

กฎหมาย อาชญากรรมทางการเงิน อาชญากรรมคอมพิวเตอร การลักลอบขนสินคาผิดกฎหมาย โจรสลัด การลักขโมยวัตถุ โบราณ การลักลอบขนยาผิดกฎหมาย อาชญากรรมองคกร นักโทษหลบหนี และอาชญากรสงคราม เปนตน ดูรายละเอียด เพิ่มเติมไดใน http://www.interpol.int/About-INTERPOL/Overview

XII

หมายตํารวจสากล (INTERPOL Notices) เปนคํารองขอความรวมมือ หรือการแจงเตือนระหวางประเทศ ซึ่งอนุญาตให ตํารวจของประเทศสมาชิกแบงปนขอมูลขาวสารสําคัญระหวางกัน ไดถูกจัดทําและเผยแพร โดยสํานักงานเลขาธิการตํารวจ สากลตามคํารองขอของสํานักงานกลางแหงชาติ หรือหนวยงานที่ไดรับมอบหมายของประเทศสมาชิก และซึ่งจะเผยแพรดวย ภาษาทางการ 4 ภาษาไดแก อาราบิค, อังกฤษ ฝรั่งเศส และสเปน โดยแบงหมายออกเปน 8 ลักษณะ ประกอบดวย หมายสี แดง หมายสีดํา หมายสีสม หมายสีฟา หมายสีเหลือง หมายสีเขียว หมายสีมวง และหมายสีขาว ดูรายละเอียดเพิ่มเติมไดใน http://www.interpol.int/INTERPOL-expertise/Notices XIII ตัวอยางความรวมมือนาสนใจ เชน การดําเนินงานของตํารวจสากลในการนําหมายเอฟบีไอ จับกุม นายไบรอัน สมิธ ผูตองหาตามหมายจับของสํานักงานสืบสวนกลางสหรัฐอเมริกา (เอฟบีไอ) ในขอหาลวงละเมิดทางเพศเด็กและขมขืนผูหญิง ใน ป พ.ศ. 2532 ในลาสเวกัส และไดหลบหนีมาซอนตัวอยูในพื้นที่ จ.นาน เปนครูสอนพิเศษวิชาภาษาอังกฤษใหกับเด็กนักเรียน ในโรงเรียนบานปรางค ต. บานปรางค อ.ปว จ.นาน โดยหลังจากแจงขอหาตํารวจสากลไดควบคุม ตัวไปดําเนินการเพื่อสงไป ดํา เนิ นคดีที่ ประเทศสหรัฐ อเมริ กาตามข อ ตกลงเรื่ องสง ผูร ายขา มแดนตอ ไป เป นต น (ข อมู ลจากฝา ยตํ ารวจสากล และ ประสานงานภูมิภาค 3 กองการตางประเทศ สํานักงานตํารวจแหงชาติ) XIV ในปจจุบันมีเจาหนาที่ตํารวจประจําสถานทูตในประเทศไทยรวม 19 ประเทศและ 2 องคการระหวางประเทศ ประกอบดวย ออสเตรเลีย, เบลเยี่ยม, แคนาดา, จีน, ฝรั่งเศส, เยอรมนี, อินโดนีเซีย, อิสราเอล, อิตาลี, ญี่ปุน, เกาหลีใต, มาเลเซีย, เนเธอรแลนด, นิวซีแลนด, กลุมประเทศนอดิก, นอรเวย, สเปน, สวิสเซอรแลนด, อังกฤษ, สหรัฐอเมริกา, องคการตํารวจสากล และสํานักงานตอตานยาเสพติดและอาชญากรรมขององคการสหประชาชาติ