Express yourself lusseveld & van schijndel prak by AHK Master Kunsteducatie

Wat en hoe communiceren VO scholieren aan (zelfgecreëerde) artistieke content via sociale media, waarom doen ze dat en met wie delen ze dat?

Master Kunsteducatie 2014-2015 Amsterdamse Hogeschool van de Kunsten Empirisch Onderzoek Thuiskunst – juni 2015 Marjon Lusseveld & Renée van Schijndel Begeleider Folkert Haanstra

“Doe allemaal je mobiele telefoon in de daarvoor bestemde bak of in de kleedkamer, dan gaat de deur op slot, zie ik toch nog een mobiel dan is ie van mij…. de rest van de dag,” hoor ik mezelf de start van elke les zeggen. Met moeite stoppen de leerlingen de telefoon weg en kijken me meewarig aan. Het lijkt een extensie van henzelf, iets waar ze maar met moeite afstand van doen. Toch gebruik ik de smartphone en de media die het met zich mee brengt ook ander; als eindopdracht na een blok personages moesten de leerlingen een Youtube-tutorial maken als het personage waar ze meerdere lessen aan gewerkt hadden. Dit leverde prachtig beeldmateriaal op waarin de leerlingen weer een extra verdieping in hun spel konden aanbrengen. Aan het begin van het schooljaar maak ik altijd een aantal afspraken met de leerlingen. Een van die afspraken is: “Mobiele telefoons in het klaslokaal zijn absoluut verboden, als ik een mobiele telefoon zie of hoor dan is de telefoon van mij. Want ik spaar namelijk mobiele telefoons…”. Toch verzin ik elk jaar weer minimaal één beeldende opdracht waarbij de leerlingen hun mobiele telefoon mogen gebruiken. Zodra de leerlingen plaats hebben genomen start ik zo’n les met de volgende woorden: ”Pak allemaal jullie mobiele telefoon en leg deze voor je op de tafel. Vandaag gaan we een opdracht doen en jullie hebben daarvoor je smartphone nodig”. Leerlingen kijken me met grote ogen aan en sommige leerlingen lijken zelfs te schrikken. Ze denken dat ik een grapje maak. “Maar mevrouw, dan pakt u onze smartphones af, omdat u ze spaart!”.

Binnen het onderwijs lijkt het alsof we vooral de strijd proberen aan te gaan met de smartphone. Is dit een contradictie met authentieke (kunst)educatie? Waarvan toch een van de voorwaarden is dat er aansluiting met de leefwereld van de lerende wordt gezocht? Maar wat als een groot gedeelte van deze leefwereld digitaal via sociale media en applicaties plaats vindt? Wij hebben een haat-liefde verhouding met de smartphone en de sociale media. Het is een crime om de aandacht te krijgen als er oplichtende schermpjes in de buurt zijn, maar het brengt ook een heel scala aan nieuwe mogelijkheden met zich mee. Aan de andere kant is een gehoorde reactie op de vraag of een onderdeel van een verslag iets meer kan worden uitgelegd; “Dan google je het toch gewoon.” Wij hopen dat dit onderzoek ons, en anderen, meer inzicht geeft in de leefwereld van de sociale media kunstenaars binnen het voortgezet onderwijs.

Marjon Lusseveld & Renée van Schijndel, juni 2015

INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1 | inleiding ........................................................................................................................................... 5 1.1 aanleiding ...................................................................................................................................................... 5 1.2 doel van het onderzoek ................................................................................................................................. 6 1.3 vraagstelling .................................................................................................................................................. 6 1.4 begripsbepaling ............................................................................................................................................. 7 1.5 leeswijzer....................................................................................................................................................... 7 Hoofdstuk 2| het delen van artistieke content volgens de literatuur .................................................................... 8 2.1 media contexten ........................................................................................................................................... 8 2.2 op school ....................................................................................................................................................... 9 2.3 thuis............................................................................................................................................................. 11 Hoofdstuk 3 | onderbouwing en opzet van het onderzoek .................................................................................. 12 3.1 onderzoeksopzet en – uitvoering ................................................................................................................ 12 Soort onderzoek ......................................................................................................................................... 12 Steekproeftrekking .................................................................................................................................... 12 3.2 methode dataverzameling / onderzoeksinstrumenten .............................................................................. 12 3.3 methode van analyseren ............................................................................................................................. 13 Hoofdstuk 4 | creëren van artistieke content ....................................................................................................... 14 4.1 visuele content ............................................................................................................................................ 14 4.2 auditieve content ........................................................................................................................................ 15 4.3 literaire content .......................................................................................................................................... 16 Hoofdstuk 5 | vormen van delen .......................................................................................................................... 17 5.1 eigen gecreëerde artistieke content ........................................................................................................... 18 5.1.1 wie ........................................................................................................................................................ 18 5.1.2 wat ....................................................................................................................................................... 18 5.1.3 waarmee .............................................................................................................................................. 19 5.1.4 waarom, functies van het delen van artistieke content....................................................................... 19 5.1.4.1 procesgericht ................................................................................................................................. 19 5.1.4.2 sociale functies .............................................................................................................................. 20 5.1.4.3 stimulerende factoren ................................................................................................................... 21 5.1.5 frequentie............................................................................................................................................. 22 5.2 andermans artistieke content ..................................................................................................................... 22 5.2.1 wat ....................................................................................................................................................... 22 5.2.2 waarom ................................................................................................................................................ 23 Hoofdstuk 6 | leren van artistieke content ........................................................................................................... 24 6.1 creëren ........................................................................................................................................................ 24 6.2 delen............................................................................................................................................................ 24

6.3 gevolgd worden ........................................................................................................................................... 26 6.4 volgen .......................................................................................................................................................... 26 Hoofdstuk 7 | interactie n.a.v. de artistieke content via sociale media met school en thuis ............................... 27 7.1 artistieke content en de rol van de docent ................................................................................................. 27 7.2 interactie tussen thuis en op school ........................................................................................................... 27 7.3 veranderingen ............................................................................................................................................. 28 Hoofdstuk 8 | samenvatting ................................................................................................................................. 30 Hoofdstuk 9 | conclusies en aanbevelingen ......................................................................................................... 32 9.1 Marjon Lusseveld ........................................................................................................................................ 32 9.1.1 Conclusie .............................................................................................................................................. 32 9.1.2 Discussie ............................................................................................................................................... 33 9.1.3 Aanbevelingen ...................................................................................................................................... 34 9.2 RenĂŠe van Schijndel .................................................................................................................................... 34 9.2.1 Conclusie .............................................................................................................................................. 34 9.2.2 Discussie ............................................................................................................................................... 35 9.2.3 Aanbevelingen ..................................................................................................................................... 36 LITERATUURLIJST................................................................................................................................................... 37 Bijlage 1 ............................................................................................................................................................. 38 Bijlage 2 ............................................................................................................................................................. 39 Bijlage 3 ............................................................................................................................................................. 40 Bijlage 4 ............................................................................................................................................................. 41 Bijlage 5 ............................................................................................................................................................. 45

HOOFDSTUK 1 | INLEIDING 1.1 AANLEIDING In het onderzoek ‘De thuiskunst van scholieren’ weidt Folkert Haanstra (2008) een korte paragraaf aan digitale beeldende producten als vorm van beeldende thuiskunst. Het betrof hier een kleinschalig onderzoek naar de spontane beeldende activiteiten (thuiskunst) van scholieren. Volgens Haanstra zijn er vier categorieën van thuiskunst te onderscheiden: traditionele kunst, kunst gericht op de persoonlijke beleving, toegepaste kunst en populaire kunst. In zijn onderzoek werd aan de deelnemende leerlingen gevraagd om recent beeldend werk van huis mee te nemen. Naast gebruiksvoorwerpen, accessoires, decoraties, producten op papier of karton met tekeningen, collages en teksten werd leerlingen ook gevraagd digitale producten mee te nemen. De verwachting was dat er veel digitale producten zouden werden getoond. Echter, het aantal digitale beeldende producten dat de respondenten hadden meegenomen naar de interviews was beperkt. Haanstra veronderstelt dat digitale producten misschien niet werden opgevat door de leerlingen als iets dat meetelde voor het onderzoek. In de interviews komt overigens het maken van eigen websites en games of het bewerken van foto’s wel aan de orde. Vervolgens wordt kort genoemd dat internet een belangrijke bron is voor ideeën en voorbeelden en dat leerlingen zelf ook producten of ideeën op internet zetten. Daarnaast beschrijft Haanstra in zijn onderzoek (p.9) dat in 2003 door het Sociaal en Cultureel Planbureau voor het eerst gevraagd werd naar grafisch ontwerpen met de pc. Hieruit blijkt dat dit toen door slechts 7% van de bevolking werd beoefend, maar dat de onderzoekers verwachten dat de belangstelling van jongeren voor de creatieve expressie langs digitale weg sterk zal groeien. Naar aanleiding van onze eigen onderwijservaringen en de geringe informatie over het gebruik van digitale beeldende producten in het onderzoek naar de thuiskunst van scholieren deed bij ons al snel de vraag rijzen welke rol artistieke producten, op auditief-, literair- en visueel gebied en sociale media spelen in het hedendaagse leven van scholieren. In het onderzoek worden namelijk de (nu al verouderde) sociale media Hyves en MSN als communicatiemiddel genoemd. Het verloop van sociale media en applicaties voor de smartphone verloopt dan ook razend snel. In de afgelopen jaren hebben het internet en de smartphone ervoor gezorgd dat beeldende producten altijd en overal beschikbaar zijn. Een scholier kan nu veel zelf leren, ook op artistiek gebied en het heeft meer specifieke beelden in zijn geheugen. Dit kan verstrekkende gevolgen hebben voor de creatieve vakken binnen en buiten het voortgezet onderwijs. Volgens Komen (2014) is het opvallend daarbij te noemen dat de afgelopen jaren veel verschillende social media die vooral gefocust zijn op beeld, explosief toeneemt. Zo concentreert Facebook zich steeds meer op beeld, maar ook apps zoals Snapchat doen dit. Instagram en andere visuele social media netwerken worden steeds populairder onder jongeren. Zonder interactie is er geen concreet sociaal aspect tussen de verschillende gebruikers, en zouden we niet kunnen spreken van sociale media. Niet alleen in hun vrije tijd zijn leerlingen 1 hiermee bezig, maar docenten proberen ook aan te sluiten op deze vernieuwingen. Programma’s als Kahoot 2 stimuleren de inzet van het gebruik van smartphones in de klas. Vele scholen hebben een Facebookpagina waar naast roosterwijzigingen ook opdrachten en beeldmateriaal worden gedeeld. Via sociale media reflecteren en reageren leerlingen, school is daarbij een productief onderwerp, zie bijvoorbeeld de 3 Facebookpagina van Arte College Memes . Een platform waar leerlingen op satirische wijze in beeld en tekst reageren op dagelijkse gebeurtenissen die te maken hebben met school. Gefascineerd door die verschillende digitale producten en de mogelijkheden van internet hebben we gekozen voor het onderzoek naar wat en hoe VO-scholieren communiceren aan (zelfgecreëerde) artistieke content via sociale media, waarom ze dat doen en met wie ze dat delen. We hopen dat nieuwe inzichten die voortkomen uit dit onderzoek ons werk verrijken en tevens een nieuwe impuls geven aan hoe we (kunsteducatief) onderwijs in de toekomst gaan vormgeven.

Programma waarbij een quiz gemaakt kan worden, de smartphone wordt het stemkastje https://www.facebook.com/pages/Arte-College/119759651379232 https://www.facebook.com/pages/Copernicus-SG/153570514787534 3 https://www.facebook.com/pages/Arte-College-Memes/280389545498172 2

1.2 DOEL VAN HET ONDERZOEK In het onderzoek van Haanstra (2008) dat zeven jaar geleden heeft plaats gevonden zijn digitale beeldende producten als vorm van beeldende thuiskunst sterk onderbelicht. Uit een onderzoek van Gillebaard en Jager (2011) dat slechts drie jaar later heeft plaatsgevonden komt naar voren dat de ontwikkelingen rondom internet snel gaan en dat de populariteit van internetapplicaties snel veranderd. Daarnaast is met de opkomst van de smartphone het internetgebruik niet meer verbonden aan het gebruik van een computer en hebben veel jongeren gedurende de hele dag toegang tot het internet. Op 12-jarige leeftijd heeft al zo’n 60% een smartphone, op 17-jarige leeftijd is dit percentage opgelopen tot 80% (Duimel, Pijpers, & Borgdorff, 2012). Uit een ander onderzoek van Duimel en Pijpers (2014), blijkt dat al 94% van de jongeren tussen de 12 en 17 jaar in het bezit is van een smartphone. Tegenwoordig maken bijna alle leerlingen en veel ouders en docenten gebruik van sociale media; maar in de klas, in het onderwijs zelf, worden ze nog nauwelijks ingezet. Onderzoek heeft zich tot nu toe voornamelijk gericht op het bestuderen van de effecten van het gebruik van nieuwe media, de rol van mediagebruik en mediaopvoeding. Opvallend daarbij te noemen is dat het vooral de kunstvakken zijn die aandacht besteden aan media-educatie. Daarbij wordt vooral aandacht besteed aan de rol van de media in de maatschappij en leerlingen verantwoord leren omgaan met media. De meeste van de beeldende docenten houden vast aan kritische didactiek om bij de leerlingen een bewustzijnsverandering tot stand te brengen (Heijnen, 2009). Sociale media komen vooral in het nieuws als er iets negatiefs gebeurt, zoals digitaal pesten. De nadruk ligt dan vaak op de veiligheid. De positieve kanten van sociale media trekken minder aandacht. Het doel van dit onderzoek is inzicht te krijgen in de thuiskunst van jongeren op het gebied van sociale media op artistiek gebied in het hedendaagse leven. Zodat er desgewenst een brug geslagen kan worden tussen school en thuis. Docenten die modern onderwijs in de beeldende vakken willen bieden, kunnen de moderne media niet langer negeren. Eigenlijk ligt dat ook voor de hand. In een tijd waarin voor tieners het online leven een net zo wezenlijke realiteit is als het offline leven buiten internet, een tijd ook waarin beide werelden allang in elkaar zijn overgevloeid, is het niet meer dan logisch om leren ook naar die online wereld te verplaatsen. Het onderzoek is voornamelijk beschrijvend van aard en heeft zich hoofdzakelijk gericht op het bestuderen van het gedrag van VO-scholieren met betrekking tot het creëren, delen en volgen van artistieke content. Op welke manier zetten jongeren sociale media in voor het beeldend leerproces thuis en op school? Hoe dragen sociale media bij aan het leren bij jongeren tussen 12 en 18 jaar? Welke goede kanten zijn er te ontdekken op het educatieve beeldende vlak?

1.3 VRAAGSTELLING De onderzoeksvragen luiden:  Wat zijn de inhoudelijke en vorm kenmerken van artistieke content die VO -scholieren op sociale media delen?  Welke functies vervullen het delen van artistieke content via sociale media voor VO-scholieren?  Welke leerprocessen vinden plaats bij VO-scholieren tijdens het creëren, delen en volgen van artistieke content?  Welke interactie vindt plaats tussen school en thuis naar aanleiding van de artistieke content via sociale media

1.4 BEGRIPSBEPALING Voor een beter begrip van de termen, die in dit onderzoek aan bod komen en die voor dit onderzoek van groot belang zijn, zullen hieronder de belangrijkste begrippen behandeld worden. Social media; een verzamelnaam voor alle internet-toepassingen waarmee het mogelijk is om informatie met elkaar te delen op een gebruiksvriendelijke en vaak leuke wijze. Het betreft niet alleen informatie in de vorm van tekst (nieuws, artikelen), ook geluid (podcasts, muziek) en beeld (fotografie, video) worden gedeeld via social media websites. Met andere woorden, social media staat voor 'media die je laten socialiseren met de omgeving waarin je je bevindt'. Zonder deze interactie is er geen concreet sociaal aspect tussen de verschillende gebruikers, en zouden we niet kunnen spreken van sociale media. Artistieke content; een verzamelnaam voor visuele, auditieve en literaire content. Content heeft betrekking op alle objecten die een VO-scholier digitaal deelt.  Auditieve content; dit betreft geluid en/of muziekfragmenten.  Literaire content; dit betreft tekstfragmenten.  Visuele content; dit betreft beeldfragmenten zoals, fotografie, illustraties, infographics (complexe processen / grote hoeveelheden data ) NB: een samentrekking tussen verschillende contents kan het ook betreffen, bijvoorbeeld een videoclip of animatie. Eigen gecreëerde content; zelf gecreëerde digitale beelden. Binnen dit onderzoek beperken we ons tot artistieke eigen gecreëerde content. Delen van gemeengoed; andermans gecreëerde digitale artistieke content delen. 4 Verschillende media ; Facebook, Snapchat, Instagram, YouTube, Pinterest, Soundcloud, Whatsapp, 9gag, Dubsmash, Vines, DrawSomething, Pinterest, Tinder, Twitter, Flickr, Etsy, Deviantart

1.5 LEESWIJZER Hoofdstuk 2 gaat in op het delen van artistieke content volgens de literatuur. Ook wordt een beeld geschetst van de situatie in Nederland waarin jongeren gebruik maken van sociale media voor het delen van artistieke content, zowel op school als thuis. In hoofdstuk 3 wordt kort ingegaan op de onderbouwing en opzet van het onderzoek. In de hoofdstukken 4 tot en met 7 zijn de resultaten van het onderzoek beschreven. Hoofdstuk 4 gaat over het creëren van verschillende vormen van artistieke content. Verschillende vormen van delen en functies van het delen van artistieke content via sociale media staat beschreven in hoofdstuk 5, aspecten van leren in hoofdstuk 6. Het zevende hoofdstuk gaat over de relatie tussen het delen van artistieke content via sociale media thuis en op school. Hoofdstuk 8 is een samenvatting. Onze conclusies en aanbevelingen staan in het laatste hoofdstuk 9.

Voor een uitgebreide beschrijving van deze verschillende media, zie bijlage 2.

HOOFDSTUK 2| HET DELEN VAN ARTISTIEKE CONTENT VOLGENS DE LITERATUUR 2.1 MEDIA CONTEXTEN Als er één medium is dat van grote invloed is op de huidige generatie jongeren, dan is het wel het internet. Er wordt dan ook wel gesproken van een netgeneratie (Veen, 2005). Er is sprake van een zeer hoog percentage internetgebruikers onder jongeren. Uit een groot jongerenonderzoek uitgevoerd in 2005 van Qrius, blijkt dat in Nederland 99% van de jongeren thuis beschikt over een pc. Het grootste gedeelte (96%) hiervan heeft ook toegang tot internet en maakt hier ook gebruik van (Sikkema, 2005). Daar komt bij dat ook op scholen of in internetcafés toegang tot internet mogelijk is. Uit een onderzoek van het Centraal Bureau van de Statistiek blijkt dat 96% van de Nederlandse jongeren tussen de 12 en 25 jaar toegang heeft tot het internet in 2013. Veel jongeren internetten ook buitenshuis. Hiervoor gebruiken ze voornamelijk een smartphone, blijkt uit onderzoek van het CBS. In 2013 ging 75% van de 12 tot 18 jarigen onderweg online met een smartphone, zie figuur 1. Van de 18 tot 25 jarigen deed zelfs 90% dat. Het gebruik van laptops en tablets ligt een stuk lager. FIGUUR 1 - GEBRUIK VAN INTERNET ONDERWEG NAAR LEEFTIJD

Jongeren gebruiken het internet vooral voor gamen, het bekijken van filmpjes of het luisteren naar muziek. Figuur 2 geeft daarnaast aan dat jongeren ook veel actief zijn op sociale netwerken zoals Facebook, om en nabij de 90 procent in 2013. In vergelijking met de 12- tot 18-jarigen gebruikt de groep 18- tot 25-jarigen het internet meer voor activiteiten zoals kranten lezen en werk zoeken. Het internet heeft in een relatief korte tijd een onmisbare rol verworven binnen onze ste maatschappij. Met een opkomst in de 20 eeuw als grote bron van informatie is het World Wide Web in ste de 21 eeuw een medium van interactie geworden. Het wordt gebruikt voor het toepassen van twee- of meerzijdige communicatie (O’Reilly, 2005). Het FIGUUR 2 – BELANGRIJKSTE DOELEN INTERNETGEBRUIK JONGEREN communiceren op dit WWW gebeurt via sociale media, sociale media is een overkoepelende term voor online diensten en/of platforms waar de gebruikers de inhoud - user genereted content - bepalen en verspreiden. Zo delen gebruikers informatie, ervaringen en kennis op basis van tekst, afbeeldingen, audio en video. De ontwikkelingen op het gebied van sociale media verloopt ontzettend snel. Vaak wordt er bij sociale media slechts gedacht aan Facebook, Twitter en het inmiddels opgeheven Hyves. Echter, dit is slechts één verschijningsvorm van sociale media. Andere vaak onderscheiden vormen zijn (micro-)blogs, fora en reviews, content gemeenschappen, professionele netwerken, virtuele werelden, gezamenlijke projecten waaronder wiki’s en RSS. Nederland behoort met haar grote aandeel sociale-mediagebruikers tot de top van de Europese

Unie. Met een grote piek in gebruik onder jongeren; ongeveer 9 op de 10 jongeren maken gebruik van sociale media (Bighelaar & Akkerman, 2013)

2.2 OP SCHOOL Naar de educatieve effecten van apps en het inzetten van educatieve apps in het onderwijs is nog maar weinig onderzoek gedaan. Volgens Fritzsche (2011) zijn leerlingen in het voortgezet onderwijs doorgaans permanent online. Al in 2011 lijkt de Blackberry of iPhone een onmisbaar attribuut te zijn geworden. Sociale media als Twitter, Linkedin, Hyves en Facebook kunnen volgens Domevscek (2011) in het onderwijs worden geïntegreerd om leerlingen bij de les te houden. Heleen van Lier (2013), socialemediaredacteur bij de Volkskrant startte een onderzoek naar de invloed van sociale media op onder meer het onderwijs. Volgens haar vinden de meeste scholen dat ze ‘iets’ moeten met sociale media, maar niet weten wat. Dit uit zich vaak in mediawijsheidsclubjes; lessen over het aanmaken van een Twitter- of Facebook-account. Terwijl volgens van Lier jongeren al heel jong over die knoppenwijsheid beschikken. Een kleine groep gepassioneerde leerkrachten zoekt naar zinvolle toepassingen in het onderwijs. Maar veel anderen zijn een beetje bang voor die sociale media. Op verzoek van de NTR en Ruud de Moor Centrum heeft het ITS en OIG een onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek was gericht op de rol van sociale en nieuwe media in het onderwijs, essentiële onderdelen van communicatie tussen leraren, ouders en leerlingen en de (gewenste) omgang van de leraar met individuele leerlingen (Smit et al. , 2011). Aan leraren is de vraag voorgelegd of ze gebruik maken van sociale media tijdens de lessen. Uit figuur 3 blijkt dat de overgrote meerderheid, ongeveer 96 procent, van de leraren (bijna) nooit sociale media als Hyves, Facebook, Twitter of Linkedin gebruiken tijdens de les. Een fractie van de leraren stelt dat er soms gebruik van wordt gemaakt. Vervolgens is aan de leerlingen de vraag voorgelegd wat het gewenst gebruik van sociale media is tijdens de lessen. Figuur 4 laat zien dat ruim 70 procent van de leraren aangeeft dat FIGUUR 3 – FEITELIJK GEBRUIK VAN SOCIALE MEDIA TIJDENS DE LESSEN, sociale media (bijna) nooit moeten VOLGENS LERAREN (N=2.040) worden ingezet tijdens de les. Een klein deel van de leraren vindt dat sociale media soms zou moeten worden ingezet tijdens de les (gemiddeld 13%). Ook heeft een vrij groot gedeelte geantwoord nog geen mening gevormd te hebben of dat het niet van toepassing is (gemiddeld 14%). Twitter wordt het vaakst (15%) door de leraren aangegeven als sociaal medium dat soms gebruikt zou moeten worden tijdens de les. FIGUUR 4– GEWENST GEBRUIK VAN SOCIALE MEDIA TIJDENS DE LESSEN, VOLGENS LERAREN (N=2.040)

Vervolgens is aan leraren gevraagd wat ze vinden van het gebruik van nieuwe media (computers, mobieltjes) voor onderwijsdoeleinden tijdens de lessen en de effecten daarvan op de kwaliteit van het onderwijs. Figuur 5 toont dat bijna 39% van de leraren vindt dat door de inzet van computers er beter wordt gewerkt. Minder dan een vijfde van de leraren is het (geheel) oneens met deze stelling. Volgens iets meer dan de helft (52%) van de leraren wordt de kwaliteit van het onderwijs verhoogd door de inzet van nieuwe media; 17 procent van de leraren is het er niet mee eens. Ruim tweederde (68%) van de leraren is het (geheel) oneens om mobieltjes in te zetten in lessituaties; iets meer dan een tiende (13%) van de leraren is voorstander. Bijna tweederde (65%) van de leraren is het (geheel) oneens met de stelling dat het belangrijker is om te weten hoe Google Maps werkt dan topgrafie te leren. Een tiende van de leraren is voorstander van FIGUUR 5 – DE EFFECTEN VAN HET GEBRUIK VAN NIEUWE MEDIA VOOR het aanleren van vaardigheden om met ONDERWIJSDOELEINDEN, VOLGENS LERAREN (N=1.993) nieuwe media om te gaan in plaats van kennisoverdracht. Eén van de conclusies uit het onderzoek is dat de helft van de leraren en ouders positief staat tegenover het gebruik van nieuwe media, zoals computers en internet, omdat de kwaliteit van het onderwijs er door wordt vergroot. Leerlingen zijn er niet van overtuigd dat alle leraren vaardig genoeg zijn om de nieuwe media tijdens de lessen in te zetten. Het implementeren van sociale media in je onderwijs vraagt om lef. Het is een kwestie van ‘lerend implementeren’, ofwel: experimenteren, kritisch reflecteren op het resultaat en bijstellen. Het vergt ook lef om de inbreng van leerlingen te waarderen. Duidelijk is dat scholen en sociale media nog geen voor de hand liggende combinatie zijn. Remco Pijpers, directeur van stichting Mijn Kind Online bevestigt dat als je niet meedoet en niet mediawijs wordt, je digitaal ongeletterd blijft (Maes et al., 2014). Sociale media kunnen ook functioneel ingezet worden in het onderwijs. Het gaat dan vooral om het delen van artistieke content, dus tekst, geluid en beeld, om samen te werken en van elkaar te leren. Dat heeft ook een functie. Onderwijs bereidt jongeren voor op hun toekomst. Wie niet goed leert omgaan met sociale media, loopt een achterstand op. Zowel in het vervolgonderwijs als op de arbeidsmarkt is het steeds belangrijker dat je met sociale media uit de voeten kunt. Ook Pedro de Bruyckere (2011), pedagoog en als jongerenonderzoeker goed op de hoogte van wat tieners beweegt, benadrukt het belang van sociale media: ‘Het is bijna onmogelijk om nog voor school te werken zonder internet en sociale media.’ Tegenwoordig worden er tal van mogelijkheden, zie figuur 6, aangedragen om sociale media in te zetten in het onderwijs. Deze variëren van heel praktisch en van organisatorische aard tot ondersteunend aan het leerproces.

FIGUUR 6 APPS, TOOLS EN FUNCTIES SMARTPHONE INZETBAAR VOOR DE LES

VAN

2.3 THUIS EĂŠn van de kenmerken van sociale media is dat je tijd- en plaatsonafhankelijk kennis kunt delen en kunt samenwerken. Hierdoor is sociale media tientallen keren toegankelijker geworden dan dat het tien jaar geleden was, waar men eerst nog op school of naar de bibliotheek moest om op internet te kunnen. Het gebruik van sociale media is de laatste paar jaar toegenomen onder jongeren. Want sociale media is niet alleen een bron voor informatie, maar zorgt ook voor communicatie en entertainment. Jongeren zijn dus in hun vrije tijd, naast school en of werk, enthousiast bezig met sociale media, om contact te leggen en bij te blijven. Uit figuur 7 (BE Viacom, 2012) blijkt dan ook dat sociale en andere digitale media tot de dagelijkse routine van jongeren behoren. Jongeren hebben verschillende media vaak tegelijk openstaan. Mobiele applicaties worden frequent maar kort gebruikt. Daardoor wordt het steeds lastiger aan te geven hoeveel tijd bepaalde media wordt gebruikt. Aantal uren per week zijn dan ook een globale indicatie van gebruik. Een groot deel van deze jongeren gebruikt dagelijks een vorm van sociale netwerken, zoals Whatsapp of ander chatmiddel. Volgens onderzoek van Mizuko (2013) gebruikt de meeste jeugd online media voor het onderhouden van vriendschappen, ze kunnen hierdoor altijd, dus ook thuis, op de FIGUUR 7 TIJDSBESTEDING PER WEEK AAN hoogte blijven wat hun vrienden aan het doen zijn. Of dit nu VERSCHILLENDE APPLICATIES ONDER JONGEREN met school, religie, sport of lokale activiteiten te maken heeft. Een kleinere groep jeugd gebruiken deze bronnen voor het ontdekken van interesses en het zoeken naar meer informatie. Ze vinden hierdoor meer informatie over een bepaald onderwerp dan dat ze op school toegereikt krijgen of vinden in de lokale bibliotheek. Sociale media wordt hierbij gebruikt om contacten te leggen tussen gespecialiseerden en geĂŻnteresseerden.

HOOFDSTUK 3 | ONDERBOUWING EN OPZET VAN HET ONDERZOEK 3.1 ONDERZOEKSOPZET EN – UITVOERING S OORT ONDERZOEK Allereerst is gestart met een kwantitatieve inventarisatie bij 6 verschillende klassen in het voortgezet onderwijs. Vervolgens is gekozen voor een kwalitatief survey onderzoek. Er worden namelijk vanuit het gezichtspunt van de VO-scholieren gevoelens, belevingen, ervaringen, meningen en betekenisverleningen in kaart gebracht. Bij dit kwalitatieve deel gaat het niet om het in kaart brengen van aantallen, maar om het verkennen en inzichtelijk maken welke rol het creëren en delen van (eigen) artistieke content via sociale media speelt bij jongeren zowel op school (VO) als thuis (Baarda, 2005). Hoewel het voornamelijk beschrijvend van karakter is, is het mogelijk ook deels explorerend omdat het om een weinig onderzocht terrein gaat. Voor de verzameling van gegevens wordt gebruik gemaakt van interviews en documentanalyse aan de hand van media. Hierbij staan we open voor nieuwe onverwachte informatie. S TEEKPROEFTREKKING In totaal hebben 150 leerlingen uit 6 verschillende klassen, 2 brugklassen, 2 HAVO 5 klassen, 2 VWO 6 klassen een vragenlijst ingevuld. Vervolgens is voor de keuze van de geïnterviewden gekozen voor een beredenerende selecte steekproef. Voor deze selectie is gekeken naar de meest extreme, typerende en afwijkende gevallen, zodoende een gevarieerd en interessant beeld op te leveren. De onderzoekseenheden zijn meisjes en jongens uit 1HV en 5H/6V verbonden aan scholengemeenschap het Arte College in Almere-Poort en het Copernicus te Hoorn, beiden betreft het Voortgezet Onderwijs. Dit betreft 12 leerlingen per school, 6 per klas, die later in tweetallen geïnterviewd zijn. Voor deze uiteenlopen leeftijden is gekozen zodat eventuele leeftijd gebonden en een ontwikkeling in de gedragingen op sociale media te zien zijn.

3.2 METHODE DATAVERZAMELING / ONDERZOEKSINSTRUMENTEN VRAGENLIJST Voorafgaand aan de interviews is er een vragenlijst (zie bijlage 5) afgenomen in de desbetreffende klassen. Deze vragenlijst werd ingevuld door de gehele klas. Een aantal leerlingen waren afwezig, waardoor uiteindelijk 150 leerlingen de vragenlijst hebben ingevuld. Door het invullen van de vragenlijst wordt binnen relatief korte tijd achterhaald welke meningen, opvattingen en waarden er binnen de groepen bestaan over de rol van het creëren en delen van (“eigen” gecreëerde) artistieke content via sociale media zowel op school (VO) als thuis. GEGEVENS Arte College 60% | Copernicus 40% | 43% brugklas | 57% examenklas (5havo/ 6vwo)| jongen 27% | meisje 73% INTERVIEW Om binnen dit onderzoek gegevens te verzamelen is vervolgens gekozen voor het afnemen van interviews. Er is gekeken naar de uitslagen van de vragenlijst en op basis van de veelheid en vorm van creëren en of delen zijn de respondenten gekozen, dit om een gevarieerd beeld te kunnen schetsen en ons niet alleen te beperken tot de leerlingen die online het meest actief zijn. De jongeren zijn geïnterviewd in tweetallen in hun eigen vaklokaal. Hiervoor is gekozen omdat het voor de jongeren een veilige vertrouwde plek is waar ze zich op hun gemak voelen. Bij de samenstelling van de duo’s voor de interviews is gekeken naar overeenkomsten tussen de veelheid en of vorm van creëren en delen van (eigen) artistieke content, zodat deze jongeren op elkaar kunnen reageren waardoor opeenvolgingen van associaties, persoonlijke ervaringen, normen en waarden ontstaan. Het onderwerp wordt daardoor in de breedte afgetast waardoor er een goed beeld ontstaat hoe er door de jongeren over het onderwerp wordt gesproken en welke denkbeelden er bestaan. Ook kunnen er op deze manier aspecten en vraagpunten gegenereerd worden die als uitgangspunt kunnen dienen voor het interview. De gegevens zijn verzameld door de jongeren te interviewen aan de hand van de interviewleidraad (zie bijlage 4). Deze interviewleidraad is opgesteld aan de hand van de vragen uit de vragenlijst. De interviewleidraad is derhalve grotendeels gestructureerd en daarnaast opgesteld op basis van de onderzoekbare vraagstelling en

bestond uit vijf topics: vormen van artistieke content, vormen van delen, leerprocessen, functies en de relatie tussen thuis en op school. De vragenlijst bevatte één open vraag, waarbij de leerlingen gevraagd werd om een voorbeeld te geven van hun mooiste artistieke content. Dit antwoord diende als een soort van ‘opwarmertje’ voor het interview. Hierbij staan we open voor nieuwe onverwachte informatie. Ook hebben een aantal leerlingen (eigen gecreëerde) artistieke content meegenomen, deze laten horen en of zien. Deze meegenomen artistieke content leverde in de meeste gevallen een onverwachte invalshoek op voor het interview.

3.3 METHODE VAN ANALYSEREN Van de gesprekken met de leerlingen zijn geluidsopnames gemaakt, deze zijn vervolgens uitgeschreven en gecodeerd naar aanleiding van de antwoorden. De codeboom (bijlage 3) is ontwikkeld doordat wij beide alle zes interviews van de 'andere' school hebben gecodeerd. De codes die hieruit zijn ontstaan zijn in onderling overleg aangevuld als daar aanleiding toe was. Vervolgens is gekeken naar verwantschap tussen de codes en zijn algemenere begrippen geformuleerd. Deze zijn weer gerelateerd aan de vijf topics: vormen van content, vormen van delen, leerprocessen, functie en de relatie tussen thuis en op school.

INLEIDING In de volgende hoofdstukken 4 tot en met 7 zijn de resultaten van dit onderzoek beschreven. Over het creëren van verschillende vormen van artistieke content wordt ingegaan in hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 gaat in op de verschillende vormen van delen en functies van het delen van artistieke content via sociale media, aspecten van leren staat beschreven in hoofdstuk 6. Het zevende hoofdstuk gaat over de relatie tussen het delen van artistieke content via sociale media thuis en op school. In hoofdstuk 8 staat de samenvatting. Hoofdstuk 9 bestaat uit onze conclusies en aanbevelingen.

HOOFDSTUK 4 | CREËREN VAN ARTISTIEKE CONTENT Dit hoofdstuk gaat in op het creëren van artistieke content. Aan de geënquêteerden is de vraag voorgelegd wanneer ze artistieke content creëren, thuis en of op school. Dit kan zowel thuis als op school gaan over artistieke content gecreëerd op eigen initiatief van de leerlingen en of in opdracht van school. Van alle geënquêteerden geeft 31% aan hun nee [nooit] soms ja [vaak/meestal] artistieke content nooit op school te maken, 57% maakt 12% artistieke content soms op school en 12% geeft aan artistieke content vaak op school te maken (figuur 8). Tussen de 31% examenklassen en brugklassen is een opmerkelijk verschil waar te nemen. 41% van de brugklassers geeft aan nooit artistieke 57% content op school te maken, tegenover 23% van de examenklassen. Van alle brugklassers geeft 5% aan vaak artistieke content op school te maken, tegenover 18% van de FIGUUR 8 CREËREN ARTISTIEKE CONTENT OP SCHOOL examenleerlingen. Hieruit blijkt dat de examenleerlingen hun artistieke content frequenter op school maken dan de brugklassers. Het creëren van artistieke content vindt naast school ook thuis plaats. Van alle geënquêteerden creëert 43% artistieke content thuis en 46% soms thuis (figuur 9). Ook hier is tussen de examenleerlingen en brugklassers een nee [nooit] soms ja [vaak/meestal] opmerkelijk verschil waar te nemen. Zo geeft 6% van de examenleerlingen aan nooit artistieke content thuis te creëren ten 11% opzichte van 19% van de brugklassers. 32% van de brugklassers soms, ten opzichte van 56% van de examenleerlingen. 49% van de 43% brugklassers geeft aan artistieke content thuis te maken, 38% van 46% de examenleerlingen. Brugklassers maken hun artistieke content vaker thuis dan op school. Over het algemeen wordt er door zowel de examenleerlingen als de brugklassers thuis meer artistieke content gecreëerd dan op school. FIGUUR 9 CREËREN ARTISTIEKE CONTENT THUIS Aan de geënquêteerden is vervolgens de vraag voorgelegd welke vormen van artistieke content ze creëren. We maken onderscheid tussen visuele-, auditieve- en literaire content.

OP SCHOOL

THUIS

4.1 VISUELE CONTENT Van de artistieke content is visuele content het meest favoriet onder de leerlingen. Maar liefst 43% van alle geënquêteerden geeft aan visuele content te creëren en 44% creëert soms visuele content. Een kleine minderheid van 13% geeft aan geen visuele content te creëren. Van de brugklassers geeft 21% aan geen visuele content te creëren, ten opzichte van 7% van de examenleerlingen. Uit de vragenlijst komt verder naar voren dat 37% van de brugklassers artistieke content creëert, ten opzichte van 48% van de examenleerlingen. Leerlingen die soms visuele content creëren is bij de examenleerlingen en brugklassers gelijk te noemen, rond de 43%. Bij visuele content worden er voornamelijk beelden gebruikt, te denken valt aan foto’s, video’s,

afbeeldingen en infographics. Op basis van uitspraken in de interviews en op basis van de meegenomen artistieke content komt duidelijk naar voren dat de leerlingen volop gebruik maken van sociale media met fotocontent. Instagram, Snapchat en Pinterest zijn populair. Er worden foto’s gemaakt met Instagram van vakanties, vriendinnen, eten; zoals taart en sushi, landschappen, selfies en schoenen (figuur 10). Soms worden deze foto’s bewerkt met een filter. Er wordt dan een zogenaamde ‘feed’ gecreëerd, zodat de foto’s bij elkaar passen en op elkaar afgestemd zijn. De meeste van deze foto’s maken de leerlingen op eigen initiatief. Soms krijgen leerlingen een foto-opdracht van school, het maken van foto’s van de eigen kamer of buurt wordt als voorbeeld genoemd. Met Snapchat worden op een snelle manier foto’s gedeeld. Als voorbeeld worden genoemd foto’s van landschappen gemaakt vanuit de bus, lelijke en leuke selfies. Pinterest wordt in mindere mate gebruikt voor het delen van zelfgemaakte schilderijen en tekeningen. De reden waarom foto’s gemaakt worden is om dat speciale moment vast te leggen, dat belangrijk is om later naar terug te kijken. Het creëren van een film of video valt onder zowel visuele als auditieve content.

FIGUUR 10 VISUELE CONTENT GEMAAKT MET INSTAGRAM

4.2 AUDITIEVE CONTENT Na visuele content wordt auditieve content het meeste gecreëerd. Van alle geënquêteerden geeft 43% aan nooit auditieve content te creëren. 38% soms en 19% van de geënquêteerden creëert geen auditieve content. De mate waarin brugklassers auditieve content creëren is vergelijkbaar met de examenleerlingen. Zo geeft 17 % van de brugklasleerlingen en 20% van de examenleerlingen aan vaak auditieve content maken. 39% van de brugklasleerlingen creëert soms auditieve content en 37% van de examenleerlingen. Het percentage leerlingen dat geen auditieve content maakt omvat 44% van de brugklasleerlingen en 43% van de examenleerlingen. Bij auditieve content wordt er hoofzakelijk geluid gecreëerd, vaak in combinatie met beeld. Uit de interviews komt duidelijk naar voren dat YouTube de meest gebruikte sociale media is om auditieve content mee te delen. Auditieve content wordt meestal niet in opdracht gecreëerd. Veel leerlingen geven tijdens de interviews aan een eigen YouTube account te hebben, waar eigen en andermans video’s mee gedeeld worden. Een voordeel van een eigen YouTube account is dat filmpjes uitgewisseld kunnen worden en je een eigen netwerk kan opbouwen. Voorbeelden van filmpjes die gecreëerd worden zijn van mensen die playbacken en tutorials, bijvoorbeeld hoe je een speciale missie in een game kan behalen. Een aantal leerlingen geeft aan soms opdrachten te krijgen van mensen die lid zijn van hun eigen YouTube-account. Dit wordt een zogenaamde “vlog” genoemd, bijvoorbeeld de opdracht om de volledige vakantie vast te leggen met behulp van foto’s en video’s door elkaar. Een veelgenoemde reden om auditieve content te creëren is dat leerlingen inspiratie hebben opgedaan door het kijken naar andermans gecreëerde en gedeelde video’s en filmpjes op YouTube.

4.3 LITERAIRE CONTENT Het creëren van literaire content gebeurt in vergelijkbare mate als het creëren van auditieve content. Maar liefst 42% van alle geënquêteerden geeft aan geen literaire content te maken, 40% soms en 18% geeft aan wel auditieve content te creëren. Het creëren van literaire content door brugklasleerlingen is vergelijkbaar met examenleerlingen; 40% van de brugklasleerlingen en 43% van de examenleerlingen maakt geen literaire content. Leerlingen die soms literaire content creëren zijn 44% van de brugklasleerlingen en 37% van de examenleerlingen. Van de brugklasleerlingen creëert 16% literaire content en van de examenleerlingen 20%. Bij literaire content wordt er hoofdzakelijk tekst gecreëerd. Leerlingen geven aan soms literaire content te maken in opdracht van school. Bijvoorbeeld een opdracht voor een jaarboek of een toneelstuk. Andere voorbeelden van het creëren van literaire content zijn het schrijven van toneelstukken, liedjes, gedichten, boeken, verhalen en quotes. Er zijn verschillende redenen om literaire content te creëren, zoals het uiten van gevoelens, kennis of emoties. Leerlingen geven aan literaire content op uiteenlopende plaatsen te creëren, in de bus, de trein, thuis, wanneer ze allen zijn of tijdens een wandeling. Literaire content wordt soms gecreëerd door eerst op papier te schrijven en daar vervolgens een foto van te maken en daarnaast direct op de smartphone. Veel gebruikte apps voor het creëren van literaire content zijn Tumblr en WhatsApp.

HOOFDSTUK 5 | VORMEN VAN DELEN In dit hoofdstuk zullen verschillende vormen van delen worden besproken, dit gaat gepaard met het noemen van een aantal applicaties en sociale platforms. Voor een uitleg van deze app’s en websites zie bijlage 2. In tabel 1 is te zien dat 94% van de geënquêteerden in staat is om applicaties te downloaden. In het Nationale Sociale Media Onderzoek (2014) is te zien dat 99% van de jongeren tussen de 15 en de 19 jaar gebruik maakt van sociale media en dat ze op minimaal 4 verschillende platforms actief zijn. Het verloop in het gebruik van applicaties en sociale media is groot en modegevoelig. Wat tijdens het schrijven van dit onderzoek populair is kan een half jaar later alweer ‘uit’ zijn. De geënquêteerden geven aan goed in staat te zijn om te gaan met het online plaatsen van content. 73% of meer van geënquêteerden geven aan in staat te zijn filmpjes en afbeeldingen te kunnen bewerken en online te kunnen plaatsen. TABEL 1 – BEKWAAMHEID IN BEWERKEN EN ONLINE PLAATSEN (N=150) Nee, nog nooit Nee, dat geprobeerd kan ik niet

Ja, dat kan ik een beetje

Ja, dat kan ik goed

Ik ben in staat om filmpjes te maken en deze online te zetten.

22%

42%

31%

Ik ben in staat om afbeeldingen online te zetten.

19%

75%

Ik ben in staat om digitale afbeeldingen te bewerken op de computer.

12%

39%

41%

Ik ben in staat om applicaties te downloaden.

12%

82%

De meest voorkomende media die de geënquêteerde leerlingen op het moment van afname gebruiken zijn Snapchat, Instagram, YouTube en Whatsapp. Waarbij de eerste twee voornamelijk visueel georiënteerd zijn, YouTube is een combinatie van visueel en auditief. Whatsapp is een uitzondering binnen deze drie programma’s. Deze app die alleen op een smartphone te gebruiken is, wordt gebruikt als communicatiemiddel, een soort chat-programma. Hier kunnen naast tekstberichten op een makkelijke manier geluiden beeld fragmenten gedeeld worden met individuele mensen, maar ook met zelf gecreëerde groepen. Bij Snapchat en Whatsapp komt het verstuurde bestand alleen terecht bij de ontvanger. Bij Instagram en YouTube is de gedeelde content door meerdere gebruikers te zien. Veel applicaties en app’s zijn specialistisch. Soundcloud is gericht op audio, het creëren van auditieve content gebeurt minder dan het creëren van visuele content, het is te verwachten dat een medium als Soundcloud daardoor minder gebruikt wordt. TABEL 2 - APPLICATIEGEBRUIK ONDER SCHOLIEREN (N=150) Hoe vaak gebruik je deze (sociale) media?

Ik gebruik dit medium voor het delen van artistieke content

Redelijk vaak

Zeer vaak

93%

10%/35%/54%

YouTube

33%

63%

Instagram

24%

21%

55%

Snapchat

28%

23%

Facebook

24%

9gag

69%

Tumblr Soundcloud

Ik gebruik dit medium voor het delen van artistieke content

Niet

Redelijk vaak

Zeer vaak

Twitter

82%

11%

88%/8%/4%

67%/18%/14%

82%

16%

84%/11%/5%

29%/33%/38%

Dubsmash

82%

17%

82%/13%/5%

49%

37%/23%/40%

Tinder

97%

84%/13%/3%

43%

34%

41%/51%/8%

Etsy

95%

99%/1%/0%

20%

10%

89%/10%/1%

Flickr

97%

97%/2%/1%

84%

86%/7%/8%

Deviantart

97%

99%/1%/0%

81%

11%

89%/5%/6%

Twitter

82%

11%

98%/1%/1%

Niet Whatsapp

Hoe vaak gebruik je deze (sociale) media?

Nooit/soms/vaak

De getallen die uit de enquête naar voren kwamen vormden een leidraad voor de vragen die werden gesteld tijdens de interviews. Hoewel de keuze voor dit onderzoek voornamelijk ligt op de wel makers & delers kwamen er ook interessante uitspraken naar voren specifiek over waarom (of wanneer) sommige niet delen, deze zijn toch toegevoegd in de uitwerking.

5.1 EIGEN GECREËERDE ARTISTIEKE CONTENT De geïnterviewden geven aan zorgvuldig om te gaan met de content die ze maken, met wie, wat en hoe ze bepaalde zaken delen. Ze weten de werking van verschillende media en zijn goed op de hoogte van de mogelijkheden die deze media bieden, en daarnaast de valkuilen. Bij een programma als Snapchat bijvoorbeeld, waarbij je zelf een tijdlimiet kan instellen hoe lang de ontvanger de gestuurde foto mag zien, kan de ontvanger er wel een schermafbeelding van maken. De leerlingen van de examenklassen lijken bewuster om te gaan met wat ze plaatsen, en hebben hier ook zelf meer verantwoordelijkheid over. Leerlingen uit de brugklas hebben vaak nog duidelijke afspraken en restricties door ouders rondom hun gedrag op sociale media.

5.1.1 WIE Uit de enquête komt naar voren dat het delen van eigen artistieke content voornamelijk met vrienden gebeurd. Ook ouders en familie, en vrienden van ouders vallen onder deze groep van bekenden met wie er regelmatig wordt gedeeld. Het is een relatief veilige groep waarvan de feedback op prijs wordt gesteld door de geïnterviewden. Opvallend is dat leerlingen (iets) vaker openbaar delen dan met een gecontroleerde groep onbekenden. Men waant zich daar anoniemer en durft zich daarom meer en beter te uiten. Een relatief onbekende groep zorgt voor minder beperking door sociale relaties. “Op Tumblr deel ik heel andere dingen dan op Facebook, want mijn familie ziet dat natuurlijk ook. En vrienden en dat is anders. Bij Tumblr heb je ook heel veel mensen die je niet kent, dan kunnen het ook hele andere onderwerpen zijn“. TABEL 3 – DELEN VAN ARTSITIEKE CONTENT – WIE (N=150) Nee [nooit]

Soms

Ja [vaak/meestal]

Ik deel artistieke content met vrienden

17%

39%

44%

Ik deel artistieke content met onbekenden (gecontroleerde groep, zoals een FB-groep )

72%

21%

Ik deel artistieke content met iedereen (openbaar)

55%

33%

12%

5.1.2 WAT Wat de geïnterviewden delen aan artistieke content is net zo veelzijdig als dat wat ze creëren. De trend die we zien bij creëren, visueel springt er duidelijk uit, zien we ook bij het delen van de eigen gecreëerde content. De meest genoemde gedeelde content zijn afbeeldingen, zowel foto’s gemaakt van tastbaar werk, als fotografie als opzichzelfstaande discipline. TABEL 4 – DELEN VAN ARTISTIEKE CONTENT – WAT (N=150) Nee [nooit]

Soms

Ja [vaak/meestal]

Ik deel mijn eigen gemaakte visuele content

23%

43%

34%

Ik deel mijn eigen gemaakte auditieve content

53%

33%

14%

Ik deel mijn eigen gemaakte literaire content

52%

34%

14%

“Op Pinterest heb ik een eigen bord aangemaakt met wat ik zelf heb gemaakt. Meestal zet ik daar schoolprojecten op, met dingen die ik heb geschilderd of in elkaar heb gezet. Soms ook gewoon eten, taart of recepten dat vooral eigenlijk en dingen die ik zelf teken.” Er vindt een overlapping plaats tussen de digitale en de tastbare werken die gemaakt worden. De manier waarop iets wordt vastgelegd, krijgt vaak net zoveel aandacht als de inhoud. Op figuur 11 zien we dat het onderwerp goed uit de verf moet komen, maar ook worden er keuzes gemaakt rondom presentatie; achtergrond, positionering, kadrering. Reacties door derden worden gegeven op zowel de inhoud als op de wijze van vastleggen. FIGUUR 11 – VISUELE CONTENT GEDEELD OP INSTAGRAM

Opvallend is dat de geïnterviewden die veel afbeeldingen delen zich niet beperken tot één onderwerp of specialisatie. Zoals beschreven in bovenstaande quote, delen leerlingen zowel foto’s van eigen gecreëerde kunstprojecten zoals de gemaakte taart, maar ook een foto waar een esthetische waarde aan wordt toegeschreven. Op fotografisch gebied kiezen leerlingen voor verschillende invalshoeken van portret, tot stilleven en landschap. Waar wel een onderscheid in te maken valt zijn foto’s waarbij het onderwerp van de foto’s ook geldt als eigen gecreëerde artistieke content tegenover de foto, die zelf de eigen gecreëerde artistieke content is. Auditief en literair staan hier anders tegenover. Geïnterviewden die zich met deze disciplines bezighouden lijken al veel meer een gespecialiseerde richting te hebben. Zij delen niet allerlei auditief materiaal, maar slechts een enkel gebied daarvan, concertregistraties, eigen beats of eigen remixen. Bij literair geldt hetzelfde, er is een verschil tussen de korte en lange literaire werken. Hoewel de leerlingen verschillend materiaal creëren binnen de discipline, lijken ze een specialisatie te hebben en slechts vanuit die specialisatie te delen.

5.1.3 WAARMEE Belangrijke criteria voor de keuze van het medium en de reden om artistieke content te delen is gemak en snelheid. Bij voorkeur komt de gemaakte content direct bij de gewenste persoon terecht. De snelste weg is via een smartphone en daarop beschikbare app’s. “Ik zet niets op Soundcloud. Niet omdat ik het niet wil, maar omdat ik dat een omweg vind als ik zo snel iets wil delen” Of juist een plek waar het minder snel gezien wordt door bepaalde (on)bekenden. Het gekozen medium wordt bepaald naar aanleiding van de inhoud van de content en de doelgroep. Een aantal technische aspecten spelen mee, het wisselt per medium hoe groot de bestanden kunnen zijn. De verschillende media focussen zich vaak op een bepaalde discipline. Leerlingen gebruiken het medium vaak waar het voor is bedoeld en wijken vaak niet af van de aangegeven ‘standaarden’.

5.1.4 WAAROM, FUNCTIES VAN HET DELEN VAN ARTISTIEKE CONTENT Geen dertien in een dozijn en leuk moet het zijn. “Ik deel als het speciaal is. Als ik denk dat dit wel leuk is, dit springt er wel uit, meer dan normaal.” TABEL 5 – DALEN VAN ARTISTIEKE CONTENT – WAAROM (N=150) Nee [nooit]

Soms

Ja [vaak/meestal]

Artistieke content moet voor mij gaan om inhoud

62%

19%

Artistieke content moet voor mij gaan om vormgeving

11%

61%

28%

Artistieke content moet voor mij gaan om amusement

53%

41%

Amusement speelt een grote rol in het gedrag rondom het delen. “Als het heel erg informatief is, dan denk ik niet dat ik het online zet. Maar als het een leuk filmpje is dan wel.” Hoewel leuk een veel gehoorde kwalificatie is kan het niet zo zwart wit gezien worden, er is meer nuance in de voorbeelden die genoemd worden door de geïnterviewden. Er is een overlapping te zien tussen inhoud, vormgeving en amusement. Video’s op YouTube van een schoolreis zijn een mix tussen informatie over de desbetreffende stad en registratie van het plezier dat leerlingen beleven in deze week.

5.1.4.1 PROCESGERICHT 5

Een sub genre binnen de content die gedeeld wordt zijn tutorials . “Ik heb een YouTube-account omdat ik mensen wil vermaken met mijn video’s. En wil helpen als ze bijvoorbeeld een level niet kunnen halen, dat ze dan naar mijn site kunnen en door kunnen spelen.” Het doel van filmpjes is anderen te informeren en of te 6 helpen. Wie op YouTube de zoekterm tutorial opgeeft krijgt ongeveer 84.700.000 resultaten en bij de

5 6

Letterlijke vertaling handleiding; in dit geval een uitleg via een filmpje (meestal gepost op Youtube) Uitgevoerd op 19-5-15 12:45u, waarbij er het laatste uur ongeveer 11.500 resultaten zijn toegevoegd.

zoekterm ‘how to” ongeveer 167.000.000 resultaten met de meest uiteenlopende onderwerpen; Excel sheets maken, taarten bakken, make-up, games, tekenen, piano leren spelen, choreografieën etc. Op andere sociale media worden werken in wording vaak in foto’s vastgelegd en soms toegevoegd aan het eindwerk. Hierbij wordt het proces getoond om anderen verder te kunnen helpen. Andersom zien we ook gebeuren, het proces wordt getoond met de vraag; “Hoe nu verder?”. In beide gevallen staat het proces van de gedeelde content voorop, het doel is alleen anders. Helpen of geholpen worden. Enkele van de sociale media zijn hier specifiek op gericht, andere hebben speciale subgroepen waar dit kan.

5.1.4.2 SOCIALE FUNCTIES Het delen van artistieke content gaat vaak gepaard met het willen delen van een bepaalde uiting en emotie van de maker. Een veelvuldig gekozen visuele 8 manier hiervoor is de selfie . Waarbij het zelfportret wordt gemaakt met als doel de emotie of sfeer van dat moment over te brengen. Afhankelijk van het gekozen sociale medium wordt hierop met tekst dan wel met een foto gereageerd. Het sociale aspect van de verschillende media komt hier duidelijke naar voren. FIGUUR 12 – EEN SELFIE Op figuur 12 zien we dat deze selfie, waarin deze leerling de eigen 9 gecreëerde grime ten behoeve van het spookhuis tijdens de examenstunt toont, meer dan 100 keer geliked is. Zo’n foto wordt in eerste instantie gemaakt ten behoeve van het delen, op de tweede plaats komt het artistieke proces. Sommige content wordt dus alleen gecreëerd ten behoeve van het delen van een bepaalde emotie of een gevoel, een sfeer en de keuze of dit op een visuele, auditieve of literaire manier tot uiting komt verschilt per geïnterviewde. “Ik voel zelf de nood om zo nu en dan iets te schrijven, het is mijn manier van uiten. Dat wil ik dan delen met mensen, dan kan ik dat natuurlijk face-to-face tegen ze zeggen, of ik kan het in het algemeen delen van heb dit heb ik gemaakt, dit is mijn kennis of emotie die ik met iedereen wil delen. Dat delen is dus eigenlijk waarvoor ik het doe. Tenminste, zo nu en dan wil ik wel iets voor mezelf houden, maar meestal wil ik duidelijk maken van ‘hé, dit is hoe ik me voel’, dit is ongeveer hoe ik zou beschrijven hoe ik me voel.” In dit voorbeeld is het onderwerp van de artistieke content heel duidelijke gekoppeld aan de emotie en de uiting. Delen is een sociale handeling, toch zorgt het op sociale media niet altijd voor een reactie. Om deze reactie wordt daarom ook regelmatig gevraagd (zie figuur 13). Het aantal keer dat de artistieke content wordt geliked, van een comment voorzien of verder gedeeld, geeft het een bepaalde waarde. “De documentaire staat op YouTube en is inmiddels al vaker bekeken dan dat er leerlingen op school zitten, al 900 zoveel keer!” FIGUUR 13 – VRAAG OM REACTIE OP EIGEN GECREEERDE ARTISTIEKE CONTENT

Uitgevoerd op 19-5-15 12:42u, waarbij er het laatste uur ongeveer 12.300 resultaten zijn toegevoegd. Een selfie is een gefotografeerd zelfportret, voor zover bekend werd het woord 'selfie' op 13 september 2002 voor het eerst gebruikt op een Australisch online forum. In 2004 verscheen het woord als tag op Flickr. Sinds 2012 wordt het veelvuldig toegepast. 9 Op 19-5-15 8

De geïnterviewden zijn zich bewust van het beeld wat er over hen en hun generatie is. Twee van de geïnterviewden hebben dit zelfs als uitgangspunt genomen om er zelf weer een documentaire van te maken. “Our Generation #Shares” het delen als onderwerp en middel om een gezicht te geven aan de generatie opgegroeid met sociale media. “Iedereen tegenwoordig dingen deelt op Facebook en sociale media. Iedereen heeft een eigen mening over kinderen van onze leeftijd. We wilden laten zien dat er ook iets achter zit. Veel mensen denken van kinderen zitten heel vaak op hun telefoon, denken er eigenlijk erg negatief over. We willen laten zien dat er ook wat achter zit bij die kinderen.”

FIGUUR 14 – VIDEOSTILLS UIT ‘OUR GENERATION #SHARES’

Een andere sociale uitwerking die het delen heeft is het vinden van gelijkgestemden. Een eenvoudige manier om met mensen in contact te blijven of te komen, ook buiten de eerste eigen sociale kringen (lees: school, familie, sportclub, etc.), maar wereldwijd. Op de wat meer specifiekere platforms geven de geïnterviewden aan dat de gebruikers zeer open zijn tegen elkaar. “Mensen hebben echt respect voor elkaar daar zeg maar, iedereen is daar (op Tumblr) gelijk voor zover ik het meegemaakt.” Toch is er niet alleen maar positieve feedback, veel van de geïnterviewden geven aan ook negatieve geluiden te horen op de verschillende media. De meesten reageren hier luchtig op, zien het als leerpunt en geven zelfs aan dat ook medegebruikers van de verschillende platforms ongefundeerde negatieve commentaar op hun beurt weer bekritiseren: “Er zijn vaak mensen die domme comments hebben en dan gaan anderen mensen voor elkaar opkomen. Dan zie je dat echt wel. Mensen steunen en helpen elkaar. Uiteindelijk komen ze er dan meestal wel uit.”

5.1.4.3 STIMULERENDE FACTOREN Binnen alle sociale media zijn er manieren te vinden waardoor snel een blijk van waardering kan worden gegeven, een like, een upvote, een hartje, een druk op een icoontje met een positieve uitdrukking. De geïnterviewden hechten veel waarde aan deze blijk van waardering. Veel van deze positieve waarderingen genereert waarde en status. “Soms ben ik gewoon heel trots op een foto. Dat ik denk van: deze moet ik delen. Een beetje erkenning krijgen.” Het is heel wisselend per geïnterviewde hoe groot de waarde is die ze ophangen aan deze waarderingen. Voor een enkeling is het delen van content puur ter zelfverheerlijking, de meeste leerlingen geven aan meer waarde te hechten aan inhoudelijke berichten dan aan de hoeveelheid likes. Een positief bericht of een like geeft stimulans door te gaan, verder te ontwikkelen en kan tot nieuwe inzichten lijden. Daarnaast haalt het een aantal van de geïnterviewden uit hun tunnelvisie, die kan optreden wanneer ze te lang met hun eigen werk bezig zijn, het biedt ruimte voor (zelf) reflectie en relativering van de content. (Over de eigengemaakt documentaire) “Ik was er heel veel mee bezig en als je ergens heel lang mee bezig bent, begin je heel kritisch te worden. Ik vond het eigenlijk ook niet zo heel fantastisch meer. Maar toen de eerste reacties kwamen, begon ik er met een ander oog naar te kijken. Ik werd eigenlijk best wel trots op wat we hadden gemaakt en dat wilde ik gewoon graag delen. De reacties die ik er nog steeds op krijg, vind ik heel leuk om te horen. Ik ben dus ook wel blij, dat het gedeeld is.”

5.1.5 FREQUENTIE “Op zich ben ik niet iemand die elke dag schildert of tekent, maar als ik dan iets doe dan post ik het wel altijd.” De frequentie waarmee de geïnterviewden iets delen is heel wisselend en hangt nauw samen met de eerder genoemde kenmerken en de reden van delen. Alle leerlingen geven aan criteria te hebben wanneer iets gedeeld wordt. Hierin zijn verschillen te zien op zowel technisch – als op inhoudelijk vlak. Deze criteria hangen heel erg samen met de reden van het delen. Scherpte is belangrijk maar “Ik heb ook af en toe onscherpe foto’s, gewoon omdat ik het leuk vindt. Gewoon omdat het moment leuk was, maar scherpe foto’s zijn mooier.” Als een foto is gemaakt ter herinnering aan een bepaald moment is dit een minder belangrijk criterium. Wat een algemeen criterium blijkt te zijn is dat een werk ‘af’ moet zijn (met uitzondering van specifiek procesmatig delen). Dit geeft een groot verschil in de frequentie waarom de verschillende geïnterviewden delen. Het maken van een foto heeft een veel korter tijdsproces ten opzichte van bijvoorbeeld het schrijven van een literair werk. “Als ik schrijf, dan schrijf ik meestal echt hele lange dingen. Zoals boeken en toneelstukken, meestal schrijf ik die ook nooit af. Ik ben iemand die heel snel een ander idee krijgt en dat idee past niet bij het vorige idee. Maar, het vorige idee is heel uitgebreid. Ik weet ook precies hoe ik het wil, maar het komt nooit af als het ware. Ik vind het niet gepast, als je een half ding plaatst.”

5.2 ANDERMANS ARTISTIEKE CONTENT Vrijwel alle geïnterviewden geven aan met werk van anderen bezig te zijn. Binnen het kader van de interviews leek het wel alsof de geïnterviewden een scheiding maakten tussen het delen van artistieke content van bekenden en onbekenden. Wat er aan artistieke content van onbekenden gedeeld wordt is bijna niet te herleiden. Dit is onnoemelijk groot, denk aan alle videoclips, afbeeldingen, liedjes etc. De focus ligt hier op het delen van artistieke content van bekenden van de deler. Om dezelfde reden als de geïnterviewden zelf delen, laten ze ook hun waardering blijken over dat wat anderen creëren. Liken is daarvan de gemakkelijkste en snelste vorm van het achterlaten van een reactie en gebeurd dan ook volop, slechts 10% van de geënquêteerden geven aan nooit op andermans artistieke content te reageren. 62% geeft aan vaak een ‘like’ te geven als blijk van waardering. Het eigenaarschap van de content lijkt soms moeilijk te bepalen en er zijn heel wat grijze gebieden; “Dit weekend gingen we met mijn familie zingen, dat hebben zij op Facebook gezet, ik heb het zelf niet gedeeld omdat ik het niet op Facebook wil hebben, maar we hebben het wel gemaakt.” Het onderwerp van de video is de geïnterviewde, iemand anders maakt hier een opname van en deelt dit, hiermee lijkt het dus andermans content te zijn.

5.2.1 WAT In de enquête te zien is dat de percentages rondom het delen van andermans visuele, auditieve en/of literaire content heel dicht bij elkaar liggen. De geïnterviewden geven inderdaad aan binnen alle disciplines te delen, en geen uitzondering te maken per disciplines. Wel geven ze aan dat het soms meer te maken heeft met hun eigen interesse of expertise. Ze opereren dan soms op meer gespecificeerde platforms en komen daarom ook in aanraking met de content die andere plaatsen en van daaruit komt de gelegenheid dit weer te delen voort. TABEL 6 – DELEN VAN ANDERMANS CONTENT (N=150) Nee [nooit]

Soms

Ja [vaak/meestal]

Ik deel andermans visuele content

46%

41%

13%

Ik deel andermans auditieve content

55%

35%

10%

Ik deel andermans literaire content

55%

35%

10%

5.2.2 WAAROM Waarom de content van een ander gedeeld wordt hangt nauw samen met de reden waarom de content is gecreëerd. Er is een grove tweedeling te maken in de reden waarom deze content van anderen daarna wordt gedeeld. Dit delen vindt plaats of ten behoeve van amusement (het was een grappig plaatje, ik vond het ook grappig en daarom heb ik het gedeeld) of ter promotie van de ander (hij heeft een vette beat gemaakt, die moeten anderen ook horen). In beide gevallen wil de deler de gemaakte content extra onder de aandacht brengen. Het delen van andermans werk staat in waarde op gelijke voet met het delen van eigen gecreërde artistieke content. Op het moment van delen verbind je jezelf (of digitale zelf) met de content van de ander. “Ik bekijk jonge producers die net als mij net zijn begonnen. Daar deel ik dan mee in Soundcloud, dan promoot ik ze even. Want ik vind het soms heel gaaf. Dan krijgen zij ook meer volgers, dat verdienen zij want ze zijn ook heel goed. Soms, doen anderen dat ook bij mij.” De delers zijn wel behoedzaam in het delen van andermans content, ze willen zeker weten dat de maker hier ook voor open staat, zo worden binnen de media die openbare content tonen dingen vaker gedeeld dan content verstuurd binnen een meer gecontroleerde setting zoals Whatsapp.

FIGUUR 15 – HET DELEN VAN ANDERMANS POLITIEKE STATEMENT TEN BEHOEVE VAN EIGEN BEELDVORMING

Een aantal geeft aan dat soms een bepaalde afbeelding of tekst precies kan weergeven ‘Hoe zij zich voelen’. Iemand anders geeft een uiting aan de gevoelens die zij op dat moment hebben. Dit heeft vele vormen, de meer serieuzere vorm waarbij het soms over meer politieke en sociale statements gaat zoals te zien is in figuur 15, waar een 18 jarige geïnterviewde een statement deelt van de actrice Emma Watson. Daarnaast zien we een manier om met humor op de (directe) omgeving te reflecteren, in figuur 16 zien we een scholier die zijn frustratie uit over medeleerlingen die stil blijven staan in de gangen van de school.

FIGUUR 16 – REFLECTEREN OP DE DIRECTE OMGEVING VIA FACEBOOK

HOOFDSTUK 6 | LEREN VAN ARTISTIEKE CONTENT De geïnterviewde makers geven aan zelfstandig een creatief kunstzinnig onderzoeksproces te ontwikkelen dat leidt tot de productie en de presentatie van eigen artistieke content. Tijdens het maken van de keuze om het te delen reflecteert de deler op het eigen product en proces (en het product en proces van anderen). In de verdeling die creëren, delen, gevolgd worden en volgen zitten meerdere denkniveaus verbonden waar de geïnterviewden moeiteloos in afwisselen tijdens het volledige proces rondom de artistieke content. Volgens de taxonomie van Bloom (figuur 17) zit creëren in de hoge orde van denken en wordt vaker naar voren gebracht tijdens het bezoeken van leerprocessen binnen de creatieve vakken. Verschillende applicaties en werkvormen vragen verschillende leer ordes zo zit in Bijlage 1 een uitwerking te vinden van Blooms’s Taxonomie ten opzichte van verschillende web en mobiele applicaties. Hoewel het cognitieve denken zoals bij Bloom niet geheel toereikend is voor de (digitale) kunsten, zou je kunnen stellen dat er affectieve, sensomotorische, cognitieve, creatieve, metacognitieve en (digitale-)sociale vaardigheden ontwikkeld worden bij het actief creëren, delen en volgen van artistieke content.

6.1 CREËREN ‘Oefening baart kunst’ een voor de hand liggende uitspraak betreffende het leren door creëren. En absoluut niet minder waar op digitaal gebied. Geïnterviewden geven aan dat hoe meer ze ergens mee bezig zijn, het doen, hoe beter ze erin worden. Het proces zoals de geïnterviewden beschrijven is bijna als zodanig terug te lezen in figuur 17 onder het kopje creëren. ”Ik neurier meestal, want ik speel ook piano en dan ga ik meestal naar beneden naar mijn keyboard. Dan bedenk ik een melodie en pak ik zo’n geluidje (red. eerder gedownloade geluiden). En dan FIGUUR 17 – TAXONOMIE VAN BLOOM neem ik het op en zet het over naar mijn computer en dan vormen de geluiden een melodie. En dan zet ik er nog andere effecten onder en dan mix ik deze door elkaar.” Er ontstaat een idee of er ligt een opdracht. Hiermee wordt aan de slag gegaan. Verschillende ontwerpen worden gemaakt, vak vanuit wisselende invalshoeken. Er wordt van perspectief gewisseld, kritisch gekeken naar het eigen werk. De zelf kritiek ligt hoger op het moment dat de leerling heeft besloten dat het werk uiteindelijk gedeeld gaat worden of er later professioneel mee aan de slag wil gaan. Dit proces ligt vrijwel gelijk bij visuele, auditieve als literaire content, de middelen verschillen. Bij het maken van tutorials beheerst de maker het gegeven op het niveau waarop hij er instructie over kan geven. De tutorials betreffen de meest uiteenlopende zaken, een walkthrough door een game, maar ook het maken van een taart. Bij het maken van een tutorial stapt de maker in de rol van docent en begeleider, waarin hij binnen deze rol weer verschillende invalshoeken kiest. Zo kan de keuze tot het maken een tutorial komen vanuit excellentie op een bepaald vlak, maar zien we ook dat er soms een meer coachende rol wordt aangenomen als het een tutorials in opdracht (of na aanleiding van een hulpvraag) betreft.

6.2 DELEN Een volgende stap in het proces van de artistieke content is het delen. Het creëren van een (online) collectie zorgt ervoor dat de maker leert schiften en verzamelen van werk, leert het juiste platform te kiezen om het werk te publiceren. Een aantal van de geïnterviewden geeft aan te delen ten behoeve van het krijgen van feedback. In figuur 18 op de volgende pagina zien we hier een duidelijk voorbeeld. Een tastbaar werk wordt gefotografeerd en de maker geeft aan in de titel “dit getekend… probeer feedback te krijgen” dat hij graag feedback ontvangt. In de reacties zien we dat een aantal leerlingen en volwassenen inderdaad inhoudelijk ingaan op de tekening. Dit voorbeeld toont een ‘af’ werk. Een geïnterviewde geeft aan: “Ik plaatst wel eens, zo’n demo. Als het echt klaar is dan verwijder ik die meestal. Want dat is een voorproefje van wat er komt.” Hier wordt een onaf product gedeeld ten behoeve van tussentijdse feedback.

FIGUUR 18 â&#x20AC;&#x201C; DELEN TEN BEHOEVE VAN FEEDBACK

6.3 GEVOLGD WORDEN Een frequente deler kan op de meeste media volgers krijgen. De volger bekijkt meerdere door de maker gedeelde content en houdt bij wanneer de maker iets nieuws deelt, de volger krijgt hier vaak direct bericht van. De geïnterviewden geven aan dat volgers een belangrijke functie vervullen. “Zij geven feedback, want zij zijn meestal ervaren. Zij zijn meestal wat ouder, 20 jaar ofzo. Ze geven feedback op wat ik allemaal kan doen en wat ik beter kan doen, daar houd ik van want dan kan ik het beter maken.” Volgers zorgen ervoor dat een maker gestimuleerd wordt op meer te creëren, door opbouwende kritiek en tips te geven, maar vaak ook door het geven van opdrachten of vragen naar een specifieke vorm of onderwerp. Binnen de literaire content is deze opdracht vaak de vraag naar een mening over een bepaald (politiek/sociaal) onderwerp waarbij de maker wordt gevraagd op een creatieve literaire manier zijn of haar opinie te geven. Het verschil met iemand die slechts eenmalig een comment (feedback) op bepaalde content geeft is dat een volger de maker voor langere tijd volgt en daarmee vaak ook feedback geeft op de progressie in iemands werk. Gevolgd worden geeft voor de maker waarde aan het geplaatste werk: “Ik vind het belangrijk om volgers te hebben. Dan weet je tenminste dat je werk, je foto’s worden bekeken. En niet dat je het alleen voor jezelf of voor een paar andere mensen post.” De geïnterviewden geven aan dat als iemand hen volgt, zij diegene vaak terug volgen. Er ontstaat een wisselwerking tussen beide delers. “(…)omdat ze me volgen, kunnen ze alles gewoon zien, dus niet dat ik zeg van: “je moet het zien”, maar het staat er gewoon op”

6.4 VOLGEN Een belangrijk onderdeel van veel van de sociale media waar veel van de leerlingen gebruik van maken is het volgen. Het bijhouden wat vrienden doen en plaatsen op de verschillende media. Het volgen van 10 bekende mensen, maar ook het volgen van thema-kanalen op YouTube, het volgen van een specifiek bord op Pinterest of een blogger op Tumblr. Er zijn verschillende redenen waarom de leerlingen anderen volgen. Een aantal van sociale media, Tumblr, Pinterest, zijn gestoeld op het digitaal aanleggen van verzamelingen. De digitale versie van het plakboek. Deze verzamelingen worden om de meest uiteenlopende redenen aangelegd. Volgen maakt het ‘zoeken’ makkelijker. “Ik heb Bloglovin’. Dat is, zeg maar, een site waar allemaal blogs op staan. Dan kun je heel makkelijk heel veel blogs volgen, zonder dat je elke site apart moet gaan, zeg maar.” Volgen ter inspiratie, in de breedste zin van het woord, inspiratie op politiek vlak, maar ook inspiratie voor decoratie of manieren van werken. “Ik volg een meisje op Instagram en die is ook heel erg met wit en zo en dat is wel heel erg mooi. Zij zit volgens mij ook op de kunstacademie of zo en ik vind haar dingen altijd heel erg mooi.” Volgen is informatief, hoe zaken gecreëerd kunnen worden, maar ook wiskunde uitleg is te vinden. Andermans verzamelingen laten de geïnterviewden kennis maken met nieuwe onderwerpen “Je leert er veel 11 van, tenminste ik dan. We hadden ons profielwerkstuk bijvoorbeeld gehouden over het feminisme en ik wist daar nooit wat over. En door Tumblr ben ik me daar meer in gaan interesseren, en over discriminatie, homohaat, islamofobi. Dat heb ik allemaal op Tumblr geleerd en op school heb ik dat nooit geleerd waar dan ook. En op Tumblr zie je ook meningen van andere mensen.” De tutorial is een uitkomst voor veel van de geïnterviewden, een heel directe manier van het overbrengen van kennis. Het volgen schommelt tussen leerzaam, en amusement en tijdverdrijf. De geïnterviewden noemen de laatste twee kenmerken vaak als reden om anderen te volgen, uiteraard ligt dit in verband met de inhoud en onderwerpen van gevolgde content en de maker daarvan.

10 11

Een digitaal “prikbord” waarop je gevonden afbeeldingen, filmpjes, websites kunt ‘prikken’; aanleggen van een verzameling. Groot werkstuk in het examenjaar van havo en vwo, eigen gekozen thema

HOOFDSTUK 7 | INTERACTIE N.A.V. DE ARTISTIEKE CONTENT VIA SOCIALE MEDIA MET SCHOOL EN THUIS Op de twee scholen, het Arte College en het Copernicus, zijn geen duidelijke verschillen wat betreft de plaats die sociale media inneemt in het creëren en delen van (eigen) artistieke content. Bij beide scholen heeft het gebruik van sociale media geen vaste plek in het lesprogramma van de kunstvakken. De leerlingen vertellen tijdens de interviews en reguliere lessen regelmatig over mogelijkheden om sociale media in te zetten tijdens de lessen.

7.1 ARTISTIEKE CONTENT EN DE ROL VAN DE DOCENT We hebben de leerlingen gevraagd naar de rol van de docent wat betreft het creëren en delen van artistieke content met sociale media. De meeste leerlingen zijn hier heel duidelijk over en geven aan dat het delen en creëren van artistieke content meestal niet hoort bij de opdracht van de docent, maar dat het delen iets is wat ze uit zichzelf doen. Leerlingen vertellen dat de opdrachten op school vaak heel erg open zijn, zoals het maken van een film of documentaire. Deze hebben ze vervolgens uit zichzelf online gezet. Een leerling zegt over het maken van een documentaire gemaakt in opdracht van school: ‘We zijn er heel veel mee bezig en als je ergens heel lang mee bezig bent, begin je heel kritisch te worden. Ik vond het eigenlijk ook niet zo heel fantastisch. Maar toen de eerste reacties kwamen, begon ik er met een ander oog naar te kijken. En werd ik eigenlijk best wel trots op wat we hadden gemaakt en dat wilde ik gewoon graag delen’. Uit de gesprekken komt meerdere malen naar voren dat de aanleiding voor het creëren en vervolgens het delen van artistieke content onbewust op school plaatsvindt. Dit heeft te maken met het feit dat veel leerlingen de opdracht niet hadden gemaakt zonder opdracht van de docent en of de school. Een leerling zegt het volgende over de invloed van school: ‘Zonder school had ik deze opdracht niet gemaakt, ik zou het wel willen doen denk ik, maar ik denk niet dat ik het zou doen omdat het gewoonweg tijd kost. Het is ook het examenjaar’. Daarnaast hebben we de vraag voorgelegd of de docenten op de hoogte (moeten) zijn van wat ze thuis aan artistieke content creëren en delen. Of de docent op de hoogte zou moeten zijn wat de leerlingen thuis creëren aan artistieke content lopen de meningen uiteen. Een brugklasleerling laat duidelijk merken dat haar docent niet op de hoogte hoeft te zijn van wat ze thuis creëert en deelt aan artistieke content: ’Als ik dingen thuis maak, dan wil ik dat ook voor thuis laten. Thuis ben ik heel iemand anders, ik ben heel anders met mijn vrienden dan dat ik bij docenten ben. En dat wil ook wel graag zo houden’. Leerlingen uit de brugklas geven aan dat ze vaak duidelijke regels hebben gemaakt met hun ouders wat betreft hun gedrag op sociale media en zijn daardoor voorzichtiger in welke artistieke content ze wel of niet delen. De leerlingen van de examenklassen lijken bewuster om te gaan in het plaatsen van artistieke content. Een leerling uit de examenklas zegt het volgende over de rol van de docent:: ‘Eigenlijk vind ik het wel belangrijk want, stel er zou een docent op mijn sociale media gaan dan kan je uit de foto’s of berichten die iemand plaatst wel opmaken hoe een bepaald persoon is zeg maar’. De opvattingen over de rol van de docent betreft het creëren en delen van artistieke content verschilt dus sterk. Dit heeft te maken met de opdracht, de kundigheid van de docent en het type leerling. Een andere examenleerling geeft aan behoefte te hebben aan de kundigheid van de docent: ‘Ik weet zeker dat als het niet in samenwerking met school was gekomen dan hebben we het nog wel gedaan, maar dan had het wel heel anders uitgepakt. Want op school vonden we mensen die mee wilden doen en dan krijg je advies van Mandy. Dan weet je precies wat je moet doen en ook wat je kan verbeteren. Want soms heb je een passie voor iets maar dat betekent niet per se dat je er heel goed in bent’.

7.2 INTERACTIE TUSSEN THUIS EN OP SCHOOL Aan de leerlingen is gevraagd of er verschillen zijn tussen wat ze thuis creëren en delen aan artistieke content en op school. De verschillen die de leerlingen aangeven variëren van praktische- en sociale verschillen tot het hebben van de vrijheid om te doen wat je zelf wilt.

Wat leerlingen thuis creëren en delen heeft vaak te maken met het uitoefenen van hun hobby en vrije tijdsbesteding. Een brugklasleerling vertel het volgende: ’Ja, ik edit alleen maar thuis en doe er verder niets mee op school. En thuis deel ik het natuurlijk. En ik doe dat gewoon als ik er zin in heb. Maar ik ga dat niet doen als ik gelijk van school kom. Het ligt echt aan het moment dat ik er zin in heb’. Leerlingen delen artistieke content gecreëerd op school minder snel en vaak dan artistieke content die ze thuis hebben gecreëerd. Thuis mag best een heel eigen terrein blijven voor de meeste leerlingen, daar kan je je eigen dingen doen, zonder dat anderen daar iets van hoeven te vinden. Er zijn ook leerlingen die zeggen dat het verschil zit in het sociale aspect: ‘Ik heb eigenlijk nog nooit iets op school gemaakt en dat gedeeld, gewoon omdat het vaak informatief is en dan heb ik zoiets van dat is niet echt gezellig om te kijken. Of er staat iets heel persoonlijks bij omdat het moet en dan heb ik gewoon niet het idee van dat ga ik met de hele wereld delen’. Een examenleerling geeft een heel praktisch verschil aan: 'We waren grotendeels bij Naomi thuis en zaten achter de computer. Dan waren we gewoon daar bezig en hoefden we niet naar school toe. Het onderwerp is dan wel de leerlingen op school, maar ik zou zeggen iets dat we thuis hebben gemaakt’. Leerlingen geven aan dat er relaties of kruisbestuivingen zijn ontstaan tussen school en thuis. Terwijl in eerste instantie veel leerlingen vertellen dat thuis en school aparte gebieden zijn. Een examenleerling is al pratend zijn gedachten aan het bijstellen: ‘Op school heb je het gewoon over andere dingen. Ik bedoel je leeft je leven en de carrière op school beïnvloed je ook. Soms zie ik op school wat leuks en dan denk ik er thuis nog een keertje over na en dan wil ik daar misschien iets mee doen. Dus dat heeft inderdaad wel invloed op elkaar’. Een andere leerling uit de brugklas vertelt iets vergelijkbaars: ‘Het liedje dat ik hier heb gebruikt nam ik op school op bij muziek. Ik had mijn speelopdracht al af, dus ik ging gewoon iets spelen en toen kwam dat eruit. Mijn inspiratie voor dat liedje begon dus eigenlijk op school’. Leerlingen, zowel uit de brugklas als uit de examenklas geven aan dat er vaak een wisselwerking optreed tussen thuiskunst en schoolkunst. De opdracht begint dan op school en daar wordt vervolgens thuis aan gewerkt of verder op doorgeborduurd. Een brugklasleerling zegt: ‘ Ja, bij beeldende vorming, als ik een idee heb bedacht voor een opdracht dan werk ik hieraan tijdens de les of als ik thuis ben. Als ik thuis niets te doen heb ga ik dat meestal doen’. Invloed andersom komt ook voor, dat wat leerlingen thuis maken inspiratie biedt voor de opdracht op school: ’Ik denk dat het juist andersom moet zijn. Dat wat ik thuis maak heeft juist invloed op dat wat ik op school maak’. Een examenleerling geeft aan dat er voor hem geen duidelijk onderscheid te maken valt tussen thuiskunst en schoolkunst. Het is moeilijk is om verschil te maken tussen een door school gegeven opdracht en een op eigen initiatief gemaakte opdracht: ‘Ik denk dat het tussen thuiskunst en schoolkunst in wankelt. Het is wel een opdracht van school en zonder de school, hadden we het niet gemaakt’.

7.3 VERANDERINGEN Aan de leerlingen is gevraagd of ze het belangrijk vinden als hun artistieke content gedeeld zou worden op de schoolwebsite of op de Facebookpagina of Instagram-site van de school. De leerlingen reageren verschillend op deze vraag. Een brugklasleerling reageert wat voorzichtig op de vraag of haar eigen gecreëerde artistieke content op de schoolwebsite gedeeld mag worden: ‘Ik denk dat ik dat best wel confronterend zou vinden als mensen al mijn werk op zo’n schoolsite zien staan. Ik ben best wel privé met dat soort dingen’. Een andere brugklasleerling geeft aan dat het hem wel aanspreekt om eigen gecreëerde artistieke content te delen op de Facebooksite van de school: ’Voor mij hoeft het niet per se op school, maar ik wil wel graag dat mensen die ik niet ken, dat zij het weten. Ik wil het wel graag op de Facebook pagina van school zien staan, zodat veel mensen mij kunnen bezoeken. Misschien kunnen mensen mijn muziek downloaden en het dan beluisteren’. Een examenleerling zegt daarover het volgende: ‘Ja, het lijkt me wel heel leuk. Maar als het echt iets is dat één iemand alleen doet, dan wel tenminste toestemming vragen’. Een ander examenleerling geeft aan daar een andere mening over te hebben en brengt duidelijk naar voren dat hij geen problemen heeft om zijn artistieke content te delen bijvoorbeeld op de schoolwebsite. ‘Ik zou het niet erg vinden als er iets gedeeld wordt in of door de school. Want dezelfde mensen zien het, het is niet dat één of andere Amerikaanse verzamelaar erop gaat kijken. Niemand die er iets geks bij gaat zetten, van wat een lelijke foto, het is gewoon voor de mensen van school te zien, op de site als wel in de school. Op zich maakt het mij niet uit’.

We hebben de leerlingen gevraagd of ze iets zouden willen veranderen aan de rol van sociale media binnen de kunstvakken en wat ze dan precies zouden willen veranderen. Bij de meeste leerlingen, voornamelijk de examenleerlingen, bestaat de behoefte wat je kunt, meer te delen en willen meer gezien worden in het speciale waar ze mee bezig zijn. Een examenleerling vertelt: ‘Ik zou graag mijn eigen passie en mijn eigen kunst meer kwijt kunnen hier op school. Dan zie ik echt een volledige samenwerking met school. Dat je in opdracht van school iets gaat schrijven, bijvoorbeeld tijdens literatuur ofzo. Dat je helemaal zelf mag bepalen wat het wordt en dat je iets aan school geeft maar dat de school ook iets terug aan jou geeft. En dat je echt iets tofs kan neerzetten met behulp van school, techniek van school maar dat je het vormt hoe jij het wil. Dat zou super tof zijn’. Een andere examenleerling zegt het volgende: ‘Sommige mensen doen zoveel gave dingen eigenlijk thuis, dat er eigenlijk geen aandacht voor is. En, ja, vooral op school kun je daar best wel veel mee doen. Vooral met vakken zoals textiel, dat ze dan vragen van: net als dit, wat doe je thuis allemaal. Daar kun je toch wel veel van leren over een persoon’. De leerlingen zien graag dat het gebruik van sociale en digitale media een grotere rol gaat spelen binnen de kunstvakken. Leerlingen hebben behoefte aan experts op dit gebied en willen zich hierin graag ontwikkelen. Bovendien zien ze veel mogelijkheden om sociale – en digitale media in te zetten, waardoor volgens hen de lessen leerzamer en minder saai worden gemaakt. Een examenleerling zegt: ‘Ja, want zoals ik al aangaf die meiden van die YouTube filmpjes kunnen echt heel goed editen en werken met iMovie en dat wil ik ook wel kunnen, alleen weet ik niet hoe dat moet’. Een brugklasleerling vertelt daarover: ‘Ja absoluut, als we bijvoorbeeld les krijgen in Photoshop bijvoorbeeld. Weet je hoe handig dat zou zijn?’.

HOOFDSTUK 8 | SAMENVATTING V ORMEN Gemak en snelheid zijn de belangrijkste criteria voor een applicatie waarmee de content gedeeld wordt. De meest voorkomende media die de geënquêteerde scholieren op het moment van afname gebruiken zijn Snapchat, Instagram, YouTube en Whatsapp. Daarnaast zijn er veel specialistische applicaties voor een kleinere doelgroep. De geïnterviewden stellen de feedback op prijs van een relatief veilige groep. Leerlingen delen (iets) vaker openbaar dan met een gecontroleerde groep onbekenden. Men waant zich daar anoniemer, en durft zich daarom meer te uiten, een relatief onbekende groep zorgt voor minder beperking door sociale relaties. Er vindt een overlapping plaats tussen de digitale en de tastbare werken die gemaakt worden. Inhoud en vorm krijgen evenveel aandacht. Reacties door derden worden gegeven op zowel de inhoud als de wijze van vastleggen. De geïnterviewden die veel afbeeldingen delen beperken zich niet tot één onderwerp of specialisatie.

F UNCTIES De functies van het delen kunnen verdeeld worden in procesgericht, sociale functies en stimulerende factoren. Bij procesgericht draait het vooral om helpen of geholpen worden, de tutorial heeft binnen deze functie van delen een specifieke rol. Bij de sociale functie gaat het delen van artistieke content vaak gepaard met het willen delen van een 12 bepaalde uiting en emotie van de maker. Een veelvuldig gekozen visuele manier hiervoor is de selfie . Waarbij het zelfportret wordt gemaakt met als doel de emotie of sfeer van dat moment over te brengen. Bepaalde content wordt alleen gecreëerd ten behoeve van het delen van een specifieke emotie of een gevoel, een sfeer en de keuze of dit op een visuele, auditieve of literaire manier tot uiting komt verschilt per geïnterviewde. Binnen het sociale aspect van het delen speelt de reactie van derden ook een grote rol. Een andere sociale uitwerking die het delen heeft is het vinden van gelijkgestemden. Een eenvoudige manier om met mensen in contact te blijven of te komen, ook buiten de eerste eigen sociale kringen (lees: school, familie, sportclub, etc.), maar wereldwijd. De stimulerende factor van het delen is de blijk van waardering van anderen. Veel positieve waarderingen genereert waarde en status.

L EREN VAN ARTISTIEKE CONTENT Bij het actief creëren, delen en volgen van artistieke content worden affectieve, sensomotorische, cognitieve, creatieve, metacognitieve en (digitaal-)sociale vaardigheden ontwikkeld. Bij het creëren (maken) van artistiek content ontwikkelt men nieuwe ideeën en is intensief op verschillende leerniveaus aan het ontwikkelen. Tijdens het delen van artistieke content creëert de maker een (online) collectie deze zorgt ervoor dat de maker leert schiften en verzamelen van werk, leert het juiste platform te kiezen om het werk te publiceren. Een aantal van de geïnterviewden geeft aan te delen ten behoeve van het krijgen van feedback. Het gevolgd worden zorgt ervoor dat een maker gestimuleerd wordt om meer te creëren, volgers geven opbouwende kritiek en tips en geven daarnaast opdrachten of vragen naar een specifieke vorm of onderwerp. Binnen de literaire content is deze opdracht vaak de vraag naar een mening over een bepaald (politiek/sociaal) onderwerp waarbij de maker wordt gevraagd op een creatieve literaire manier zijn of haar opinie te geven. Volgen van anderen maakt het ‘zoeken’ makkelijker. Volgen gebeurt ter inspiratie en ter informatie. Andermans verzamelingen laten de geïnterviewden kennis maken met nieuwe onderwerpen. Volgen is een heel directe manier van het overbrengen van kennis.

Een selfie is een gefotografeerd zelfportret, voor zover bekend werd het woord 'selfie' op 13 september 2002 voor het eerst gebruikt op een Australisch online forum. In 2004 verscheen het woord als tag op Flickr. Sinds 2012 wordt het veelvuldig toegepast.

R ELATIE SCHOOL EN THUIS Meestal ontstaat er een wisselwerking plaats tussen school en thuis. De aanleiding voor het creëren en vervolgens het delen van deze artistieke content vindt in veel gevallen op school plaats. Leerlingen krijgen op school een opdracht, deze zijn vaak erg open, zoals het maken van een film, documentaire of fotoreeks. Doordat de leerlingen daar vaak voor langere tijd mee bezig zijn, raken de leerlingen enthousiast over deze opdracht. Ze willen graag aan anderen laten zien, in dit geval delen met sociale media, wat ze gemaakt hebben. Dat wat leerlingen thuis creëren biedt tevens inspiratie voor het creëren van artistieke content op school. Brugklasleerlingen geven over het algemeen aan dat wat ze thuis maken vaak persoonlijk is en het daardoor gescheiden willen houden. Thuis is een plek waar ze zichzelf kunnen en willen zijn. Ouders spelen vaak een grote rol bij brugklasleerlingen, waardoor ze voorzichtiger zijn in welke artistieke content ze wel of niet delen met sociale media. Leerlingen hebben behoefte aan feedback, dit kan zijn over een opdracht van school als over hun eigen geïnitieerde artistieke werk. Op school wordt feedback gevraagd van de docent en thuis wordt een moeder of ander familielid ingeschakeld als expert. Examenleerlingen vragen vaak om gerichte feedback, doordat ze zich willen specialiseren of verbeteren op een bepaald artistiek gebied. Brugklasleerlingen en examenleerlingen geven aan dat op school meer aandacht mag worden besteed aan hun eigen gecreëerde artistieke content.

HOOFDSTUK 9 | CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 9.1 MARJON LUSSEVELD 9.1.1 CONCLUSIE Het is overduidelijk dat jongeren en sociale media niet meer los te denken zijn van elkaar. Het gebruik van die media is een substantieel onderdeel van hun tienerleven; ze staan soms letterlijk op met hun smartphone. Jongeren leggen op deze manier contact en delen ervaringen, emoties en leren van elkaar. Uit dit onderzoek blijkt dat van de artistieke content het creëren én delen van visuele content (foto’s, video, afbeeldingen en infographics) het meest favoriet is onder de leerlingen (87%). Artistiek wordt in dit onderzoek opgevat als ‘meer dan alleen maar’ en is bepaald door de leerlingen. Literaire-, auditieve- en visuele content worden opgevat als artistiek als leerlingen van deze teksten, geluiden of beelden kunnen genieten, hen ontroerd, verontwaardigd raken of als andere mensen en andere leefsituaties er beter door leren begrijpen. Bij visuele content moet er daarnaast sprake zijn van zeggingskracht (uitstraling), ontstaan door het juiste gebruik van kleuren, perspectief, details, verhoudingen of toets. Slechts een kleine minderheid van 13% geeft aan geen visuele content te creëren. Het creëren van literaire content en auditieve content is minder aantrekkelijk, en gebeurt in vergelijkbare mate, beide zo rond de 18% van de leerlingen die een vragenlijst hebben ingevuld. Kortom: beeld is hot en tekst not. Beeld vinden leerlingen visueel een stuk aantrekkelijker dan een stuk tekst. Bovendien zorgt beeld voor gemak. Leerlingen delen visuele content om anderen (snel) te laten zien waar ze mee bezig zijn. Belangrijk daarbij te noemen is dat visuele content overigens regelmatig wordt gecombineerd met geluid, bijvoorbeeld een film. Andermans gecreëerde artistieke content wordt volop gedeeld en gebeurd zowel op literair-, auditief- en visueel vlak in vergelijkbare mate. Visuele content is een erg omvangrijk gebied. Leerlingen die visuele content creëren en delen beperken zich niet tot één onderwerp. Terwijl leerlingen die auditieve en literaire content creëren en delen vaak gespecialiseerd zijn in een bepaald gebied. Leerlingen maken volop gebruik van sociale media met fotocontent, vooral Instagram, Snapchat en Pinterest worden veelvuldig genoemd. Hiermee wordt hoofdzakelijk visuele content gecreëerd en gedeeld. YouTube is de meest gebruikte sociale media om auditieve content mee te delen. Veel gebruikte apps voor het creëren en delen van literaire content zijn Tumblr en WhatsApp. De gegeven opdracht door school of het opdoen van inspiratie tijdens de les, geeft vaak onbewust, de aanleiding tot het creëren en delen van artistieke content dat zowel op school als thuis kan plaatsvinden. Visuele content wordt vaak gecreëerd om een speciaal moment vast te leggen en om het later nog eens terug te kunnen kijken. De reden voor het creëren van auditieve content gebeurt vaak door het bekijken van andermans video’s en filmpjes waardoor leerlingen geïnspireerd raken. Vooral de zogenaamde tutorials worden vaak gedeeld en gevolgd. Met als doel het vinden, geven of delen van informatie of aanwijzingen. Literaire content wordt soms gecreëerd in opdracht van school. Leerlingen geven voorbeelden zoals het schrijven van een toneelstuk, liedje, gedicht, boek en verhaal. Literaire content wordt overigens vaak gecreëerd om gevoelens en kennis te uiten. Daarnaast speelt vermaak een grote rol in het delen van artistieke content, het moet voor anderen leuk en niet teveel op informatie gericht zijn. Artistieke content van informatieve aard wordt derhalve in beperkte mate gedeeld, maar wel in grote mate gevolgd. Dit volgen gebeurt hoofdzakelijk om van te leren en zichzelf te ontwikkelen. Het delen van (eigen) artistieke content gebeurt vaak omdat het delen een sociale handeling is. Het aantal likes, of comments genereert een bepaalde waarde of status. Soms wordt ook bewust om een comment gevraagd, dit geeft stimulans om verder te ontwikkelen en kan leiden tot nieuwe inzichten. De criteria (wel of niet af, scherpte, schoonheid, feedback etc.) om artistieke content te delen zijn erg uiteenlopend en verschillen per leerling. Over het algemeen wordt er door zowel de examenleerlingen als door de brugklassers thuis meer artistieke content gecreëerd dan op school. Examenleerlingen creëren hun artistieke content vaker op school dan brugklassers. Brugklassers daarentegen creëren hun artistieke content vaker thuis dan op school. De examenleerlingen lijken bewuster om te gaan met wat ze delen met sociale media en hebben hier ook zelf

meer verantwoordelijkheid over. Leerlingen uit de brugklas hebben vaak nog duidelijke afspraken en restricties door ouders rondom hun gedrag op sociale media. Het delen van eigen artistieke content gebeurt bij beide groepen voornamelijk met vrienden. Daarnaast vallen ouders, familie en zelfs vrienden van ouders onder deze groep van bekenden met wie er met enige regelmaat wordt gedeeld. Bij deze groep voelen de leerlingen zich veilig om iets te delen en overigens wordt hun feedback vaak op prijs gesteld. Over het algemeen wordt er vaker artistieke content gedeeld in het openbaar dan met een gecontroleerde groep onbekenden. Leerlingen voelen zich in het laatste geval anoniemer en durven zich daarom beter en meer te uiten. Leerlingen hebben behoefte aan feedback van de docent. De leerlingen zien de docent als expert, die hen advies kan geven. Bovendien zijn de leerlingen van mening dat de docenten meer te zien krijgen en meer te weten komen over een leerling als ze zich meer bezig zouden houden met sociale media. Bij de meeste leerlingen is wel de behoefte meer gezien te worden in het speciale waar ze mee bezig zijn en wat ze kunnen. Leerlingen zien volop mogelijkheden en vinden het waardevol en motiverend om meer aandacht te besteden aan het creëren van artistieke content zowel op school als thuis. Meer kennis hierover en aandacht van en door docenten zou een aansluiting kunnen bieden tussen school en thuis en zo verbindingen kunnen maken.

9.1.2 DISCUSSIE Terugblikkend op de hoofdvraag ‘Wat en hoe communiceren VO scholieren aan (zelfgecreëerde) artistieke content via sociale media, waarom doen ze dat en met wie delen ze dat?’ kan deze slechts in beperkte mate beantwoord worden. Het verloop van sociale media en applicaties voor de smartphone verloopt namelijk in een razend snel tempo. Zo wordt in het onderzoek naar thuiskunst van Haanstra (2008) namelijk de (nu al verouderde) sociale media Hyves en MSN als communicatiemiddel genoemd. Dit onderzoek is dan ook erg onderhevig aan vergankelijkheid, wat in dit onderzoek gisteren als ‘nieuw’ werd bestempeld, is morgen al weer ‘oud’. Bij dit onderzoek is uitgegaan van de positieve kanten van het gebruik van sociale media wat betreft het creëren en delen van artistieke content onder jongeren in het Voortgezet Onderwijs. Uit de literatuur komt naar voren dat scholen en sociale media nog helemaal geen voor de hand liggende combinatie zijn. De nadruk ligt vaak op de veiligheid. Er wordt in het onderwijs aandacht geschonken aan interacties waarbij jongeren te veel privacy weggeven, te ver gaan op seksueel gebied of te maken krijgen met cyberpesten. Er is veel onderzoek gaande naar goed gebruik van ICT in het onderwijs en opleveren van betere leerrendementen en grotere motivatie. Een van de primaire taken van het onderwijs is het opleiden van leerlingen en hen voorbereiden op een beroepsleven. Het is daarom van belang dat scholen kijken naar de mogelijkheden van sociale media. Er is nu eenmaal een andere tijd aangebroken. Leerlingen zelf zien legio goede kanten op het educatieve vlak. Sociale media kan ingezet worden voor het leerproces thuis en op school, Instagram, WhatsApp en YouTube kan gebruikt worden om meer te leren over hun hobby’s. Belangrijk is om de lol en de kansen van het experimenteren in te zien, maar ook om te blijven reflecteren: het blind omarmen van sociale media in de klas werkt niet, er moet gezocht worden naar een goede balans. In het onderzoek wordt ingegaan op de begrippen schoolkunst en thuiskunst, maar het onderscheid tussen die twee komt niet duidelijk naar voren. Mijns inziens is het verschil tussen schoolkunst en thuiskunst niet meer zo relevant. De aanleiding voor het creëren en delen van artistieke content, zowel op school als thuis, vindt namelijk, vaak onbewust, op school plaats door een gegeven opdracht of door opgedane inspiratie op school of tijdens de les. Daarnaast komt naar voren dat artistieke content gecreëerd op eigen initiatief invloed heeft op wat leerlingen op school creëren aan artistieke content. Op school wordt waarde gehecht aan advies van de expert, in dit geval de docent, over hun gecreëerde artistieke content en thuis wordt vaak gebruik gemaakt van de expertise van een moeder of ander familielid. Duidelijk naar voren komt dat door de uitvinding van smartphones en sociale media, school en thuis veel dichter bij elkaar zijn gekomen. Er vindt een wisselwerking plaats tussen school en thuis, waardoor de grenzen tussen schoolkunst en thuiskunst vervagen. Voor de kwantitatieve inventarisatie en vervolgens het kwalitatief onderzoek zijn brugklasleerlingen en examenleerlingen havo en vwo als onderzoekseenheden genomen. Op dit moment zitten in zowel de brugklas als examenklas, op beide scholen, in verhouding veel meer meisjes dan jongens in de klas. Dit kan een

vertekend beeld opleveren. Daarnaast komt de invloed en rol van de ouders van deze leerlingen wat betreft het creëren en delen van artistieke content nauwelijks aan bod.

9.1.3 AANBEVELINGEN Dit onderzoek geeft een beeld van de grote mate van diversiteit wat betreft het creëren en delen van artistieke content met sociale media onder jongeren van het Voortgezet Onderwijs, maar brengt ook aan het licht hoe belangrijk sociale media en het creëren en delen van artistieke content voor de jongeren is. Het onderzoek is van bescheiden omvang geweest. Toch was er nu al sprake van een ruime diversiteit in leeftijd en het creëren en delen van artistieke content met sociale media onder de jongeren. Niet alle gegevens met betrekking tot de leeftijd en geslacht zijn ook in het onderzoek opgenomen. Er is niet duidelijk gevraagd naar de rol en invloed van de ouders wat betreft het gebruik van sociale media en daarnaast zijn de begrippen schoolkunst en thuiskunst niet duidelijk uit de verf gekomen. Interessant is ook om uit te zoeken of er een verschil is tussen wat jongens en meisjes creëren en delen aan artistieke content via social media. Wel was er een tendens zichtbaar, die om meer gericht onderzoek vraagt. Een groter onderzoek, waarbij meer diversiteit in leeftijd en geslacht onder jongeren is, zou nog meer variaties aan het licht brengen en inzicht kunnen geven in een diversiteit aan artistieke content en sociale media activiteiten. In de loop van het onderzoek bleek dat het ‘volgen’ van andermans artistieke content naast het creëren en delen van (eigen) artistieke content een zeer grote rol speelt bij jongeren. Beter en meer inzicht in de leerprocessen zou dit onderzoek opgeleverd kunnen hebben als er dieper in was gegaan op dit ‘volgen’ van artistieke content. Om een beter beeld te krijgen wat betreft dit ‘volgen’ zou het goed zijn een inventarisatieonderzoek te doen naar onder andere het gebruik van tutorials onder jongeren. Daarnaast kan door te kijken naar hoe jongeren omgaan met reacties op eigen en andermans gecreëerde artistieke content, een aanvullend antwoord opleveren wat betreft de rol van het delen en volgen. In het onderzoek wordt voornamelijk ingegaan op het inrichtingsverkeer van de digitale leeromgeving, terwijl de jongeren aangeven dat het in vele gevallen sociale platforms betreft. Op de vragen uit de inleiding is – rekening houdend met de beperkte omvang van de steekproef en de vergankelijkheid van de vondsten – gedeeltelijk antwoord gevonden. In elk geval wordt duidelijk dat sociale media een enorme invloed op het leren van het creëren en delen van artistieke content via sociale media en het lesgeven in sociale media kan hebben in de toekomst. Gezien de behoefte aan expertise op het gebied van het creëren van artistieke content is het voor de hand liggend om de al bestaande digitale leeromgevingen in het onderwijs meer te socialiseren. Inzet van sociale media door de kunstdocenten, waarbij op een informele wijze gereageerd en gereflecteerd kan worden op (artistieke) werken gedeeld door leerlingen biedt veel kansen. Op deze manier krijgt de docent een ander en bovendien beter beeld van de leerling. Het onderwijs wordt daardoor persoonlijk en leerlinggericht en sluit tevens beter aan bij de leerstijlen en voorkeuren van de leerlingen. Ik wou dat mijn kunstdocent vroeger daar aandacht aan had kunnen besteden, dan zou mijn leefwereld in het kleine dorp waar ik ben opgegroeid, een stuk groter zijn geweest.

9.2 RENÉE VAN SCHIJNDEL 9.2.1 CONCLUSIE Vrijwel elke scholier binnen het voorgezet onderwijs in het bezit van een smartphone en nog niet iedere docent weet dit (nieuwe) middel een plek te geven in zijn klas. Als reactie op dit fenomeen verschijnen er veel applicaties die specifiek zijn ter ondersteuning van de lespraktijk. Met een enkele uitzondering daargelaten hebben de media en applicaties die de scholieren gebruiken, zowel privé als binnen de klas, een sterk visueel karakter. Dat het visuele karakter zo sterk naar voren komt lijkt geen verrassing; de smartphone, het instrument waarop de meeste app’s en media gebruikt worden, bestaat tenslotte vrijwel geheel uit een beeldscherm en heeft zonder uitzondering een camera ingebouwd. Een ander kenmerk van de applicaties die scholieren gebruiken is gebruikersgemak, als het creëren en bewerken een simpel proces is neemt het delen van de content toe. De vier categorieën die Haanstra (2009) in zijn onderzoek naar thuiskunst onderscheidt zijn; de traditionele kunst, kunst gericht op persoonlijke beleving, toegepaste kunst en populaire kunst. De artistieke

content die in Express Yourself getoond en besproken wordt haakt voornamelijk aan bij de laatste drie genoemde categorieën. Waarbij kunst gericht op de persoonlijk beleving in dit geval de meest voorkomende categorie is. Dit komst sterk naar voren gezien bij de meeste onderzochte media die de scholieren gebruiken het delen gebeurd via een avatar of persoonlijke account. Het individu dat zicht verbindt met anderen staat voorop binnen het delen van artistieke content op sociale media. Het voor de hand liggende sociale aspect van het delen via sociale media lijkt vervlochten met de inhoud en vorm van de content. De scholieren zijn zich heel erg bewust van de (re)presentatie van zichzelf via het medium en online. De ik-persoon is behalve de kunstenaar vaak ook onderwerp van de werken, dit is in sterke mate bij te zien de visuele en literaire content. Het geheel van de gedeelde (artistieke) content vormt een beeld van de leerling die dit zorgvuldig samenstelt uit eigen en andermans artistieke content om zo een (online) identiteit te creëren. Deze identiteit kan per applicatie verschillen, ook afhankelijk van wat het hoofdkenmerk van de applicatie is. Hoe deze identiteit wordt opgebouwd is zo divers als de geïnterviewde. De gekozen uittingsvorm ‘past’ bij de leerling. Ze kiezen bewust een applicatie en vorm die zie dan wel uitdaagt dan wel waar ze zich goed ik kunnen verwoorden en uiten. Daarnaast is er nog een verschil tussen de leerling die het slechts ‘deelt’ en de leelring die het bewust onder de aandacht brengt van anderen. Beiden hechten wel waarden aan feedback in de vorm van ‘likes’ of in een meer uitgebreidere vorm. De feedback die ontvangen wordt heeft verschillende doeleinde, afhankelijk van de content en de rede van delen kan het gaan over de inhoud dan wel de vorm. Is de emotie van de ik-persoon leidend in de gedeelde content dan is de reactie persoonlijk. Betreft het een werk waarbij onderwerp en vorm verder van de ik persoon afliggen is de feedback meer gericht op inhoud en vorm. De geïnterviewde scholieren zien binnen het onderwijs hun vakdocenten als experts en hechten waarde aan de feedback die docenten geven, bij een aantal is er de behoefte om deze feedback ook te ontvangen op content die zij buiten school om creëren. De overlapping tussen de thuis gecreëerde en school gecreëerde content is groot. Het verschil ijkt te verwaarlozen. School opdrachten met betrekking tot artistieke content dienen vaak als uitgangspunt of inspiratie tot een eigen gecreëerd werk. Experts en inspirators vinden de geïnterviewden in vele vormen en binnen verschillende app’s en media. Het volgen speelt hierbij een grote rol. Het vergemakkelijkt het zoeken binnen de veelvoud aan verschillende delers en speelt soms de rol van de thuisdocent. Hiermee haalt de maker het leerproces via een docent thuis binnen.

9.2.2 DISCUSSIE De vraag die al start van het onderzoek diende, Wat en hoe communiceren VO scholieren aan (zelfgecreëerde) artistieke content via sociale media, waarom doen ze dat en met wie delen ze dat?, blijkt uiteindelijk maar ten den delen te beatwoorden. Binnen het onderzoek hebben we meer dan eens geworsteld tussen volledigheid en het ‘te breed maken’ van het onderzoek. Zo is ervoor gekozen de positieve kanten van het delen op sociale media te belichten en zijn de negatieve ervaringen vrijwel buiten beschouwing gebleven. Een enkele keer kwam dit wel ter sprake in een interview maar deze gegevens zijn niet uitgewerkt of er is niet op doorgevraagd. Ten tijde van de afronding van het onderzoek, zullen sommige genoemde applicaties achterhaald zijn. Door de snel veranderende technologie en de modegevoeligheid van de doelgroep zal het onderzoek daarom snel verouderen. Elke nieuwe applicatie heeft nieuwe functies waaraan verschillende kenmerken te koppelen zijn of een andere discipline voorop stellen. Hoewel de enquête door 150 leerlingen is ingevuld bestiert dit maar een kleine deel van scholieren binnen het voortgezet onderwijs in Nederland, daarbij hebben we ons ook nog beperkt tot leerlingen van havo en vwo en de vraag is of óf in hoeverre dit de onderzoekresultaten heeft beïnvloed. Met name op het gebied van het sociale aspect rondom het delen. Waarbij een aanname kan zijn dat leerlingen van het havo/ vwo hier weloverwogene keuzes in maken. In figuur 19 staan de drie pijler van het ons onderzoek verdeelt je kunt je afvragen of volgen binnen ons onderzoek van thuis hoort. Sociale media zijn immers gestoeld op de interactie en het volgen van

andermans content is een eenzijdige handeling, toch leek het wel van wezenlijk aspect om te noemen gezien als reden voor het delen soms genoemd wordt het verkrijgen van volgers.

Artistieke content creëren delen volgen eigen (gemaakte) artistieke content andermans artistieke content (inter) actief passief FIGUUR 19 - SCHEMATISCHE VEERGAVE ASPECTEN VAN ARTISTIEKE CONTENT

De grens tussen thuiskunst en schoolkunst is binnen dit onderzoek niet scherp te maken, lijkt op sommige momenten volkomen vervaagd. De verschillende applicaties, laptop en spartphone zijn niet locatie gevoelig en worden in beide gevallen ingezet. Zo kun je je afvragen welke categorie een foto valt die bewerkt en gedeeld wordt van een werk dat op school is gecreëerd? Er is hier dan een tweedeling het onderwerp is onder te verdelen in schoolkunst, de vorm van het delen valt onder thuiskunst. De moeilijkheidsgraad die verschillende content hebben doet je ook afvragen over het creëren hiervan om gelijke voet mag worden gesteld binnen de taxonomie van Bloom (figuur 17). Is het artistieke proces dat plaats vind bij het creëren van een muzieknummer te vergelijken met dat van het maken van een foto en deze bewerken en plaatsen via Instagram? Waarbij het muzieknummer in dit geval wordt opgebouwd uit verschillende eigen elementen en de mogelijkheden tot bewerken binnen de genoemde applicatie beperkt en gegeven zijn.

9.2.3 AANBEVELINGEN 9.2.3.1 AANBEVELINGEN VOOR VERDER ONDERZOEK Binnen het onderzoek stuitte we op een aantal uitspraken of beweringen van de geïnterviewde die binnen dit onderzoek geen plaats konden vinden maar wel een bijdrage kunnen leveren aan het onderzoeksveld rondom thuiskunst en het digitaal delen daarvan. Want na het delen en op nieuw delen van content, van wie is het dan nog? Hoe zit het met eigenaarschap van digitaal gedeelde content? In dit onderzoek is er vooral gefocust op waarom en wat leerlingen delen. Toch is een ook een grote groep die zijn artistieke content meer voor zichzelf houd of helemaal niet deelt. Een onderzoek naar het fenomeen van het niet-delen zou hier op kunnen aansluiten en eigenlijk voor een volledigheid naast het weldelen geplaatst kunnen worden. Een vraag die hiermee samenhangt en discipline overstijgend is; wanneer is een werk af?. Deze vraag kan filosofisch worden opgepakt, maar zeker ook een start zijn voor een empirisch onderzoek. In het verlengde van het volgen dat steeds sterker als belangrijk onderdeel naar voren kwam gedurende het onderzoek; de (Youtube-)tutorials, deze vorm om van andere te leren (educatie) verdient nader onderzoek. Met name welke positie het inneemt of kan innemen ten opzichten van het geïnstitutionaliseerde onderwijs. Met betrekking tot de manier van reageren en de waardering die bij hoort, waardering geven wordt vaak gedaan met een een like, een upvote, een hartje, een druk op een icoontje met een positieve uitdrukking, maar wat is de waarde van deze klik?

9.2.3.2 AANBEVELINGEN VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS Naar aanleiding van een uitspraak over het ervaren van de docent als expert is volgens mij een logische stap de digitale leeromgevingen die scholen gebruiken socialer te maken. Een digitale leeromgeving waar op een informele wijze (artistiek) werk gedeeld kan worden en feedback kan worden gegeven en ontvangen. Waarbij door de docent (en mentor!) ook de ontwikkeling van een scholier buiten school om op informele wijze kan worden gevolgd. Wat de weg naar meer gedifferentieerd en leerling gestuurd onderwijs kan gebruiken als opstapje. De leerling hecht waarde aan de kunde maar ook aan de aandacht van de docent. Aandacht voor de groei en voor de persoon die leerling is, niet alleen de prestaties die geleverd worden.

LITERATUURLIJST Baarda, D.B., De Goede, M.P.M., Teunissen, J. (2005) Basisboek kwalitatief onderzoek: Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen: Stenfert Kroese. BE Viacom (MTV, Comedy Central en Nickelodeon) (2012). Me Public. Het mediagebruik van Millennials. Verkregen op 3 maart 2015 van http://blog.youngworks.nl/wpcontent/uploads/2013/05/FactsheetMediagebruik.pdf. Bighelaar, S. & Akkermans, M. (2013). Bevolkingstrends 2013, gebruik en gebruikers van sociale media. Verkregen op 20 maart 2015 van http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/06A12225-495E-4620-80F6F2A53E819957/0/20131001b15art.pdf. Bruyckere, P. en Smits, B. (2011) De jeugd is tegenwoordig. Culemborg: Van Duuren Media. Domevscek, E. (2011). Een klas met dertig Appletjes. Dagblad De Pers, 13 september 2011. Duimel, M., Pijpers, R. & Borgdorff, M. (2012). Hey, What’s app? 8- 18-jarigen en mobiele telefoons. Den Haag: Stichting Mijn Kind Online. Duimel, M., Pijpers, R. (2014). Tieners en online privacy - een onderzoek naar de manier waarop tieners omgaan met hun privacy op internet. Leidschendam: Stichting mijn kind online. Fritzsche, L. (2011). Voor maatschappijleer kan Twitter heel nuttig zijn. Scholen hanteren zeer divers beleid ten aanzien van gebruik smartphones door leerlingen. NRC Handelsblad, 14 september 2011. Gillebaard, H., & Jager, C. J. (2011). Blik op Mediawijsheid: Risicotaxatie, Opvoedstrategieën en Mediagedrag anno 2011. Utrecht: Dialogic innovatie & interactie. Heijnen, E. (2009). Media-educatie als verrijking van beeldend onderwijs. In M. van Hoorn (Ed.), Media + Kunst + Educatie: internationale ontwikkelingen in media- en kunsteducatie (pp. 10-31). (Cultuur + Educatie 26). Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland. Komen, M. (2014) Jongeren op social media: beeld is hot, tekst not. Verkregen op 9 januari 2015 van http://mediainjection.nl/jongeren-op-social-media/. Lier, H. van. (2013). Inzet van sociale media in de les biedt kansen. Verkregen op 3 maart 2015 van http://www.vosabb.nl/wp-content/uploads/2013/04/Interview-Heleen-van-Lier.pdf. Maes, T. en Pijpers, R. (2014). Sociale media - Hoe veranderen sociale media en smartphones het onderwijs? Leidschendam: Stichting Mijn Kind Online. Mizuko, I.(2008). Living and Learning with New Media: Summary of Findings from the Digital Youth Project. Verkregen op 10 april 2015 van http://digitalyouth.ischool.berkeley.edu/files/report/digitalyouthWhitePaper.pdf. O’Reilly, T. (2005). What is Web 2.0: Design Patterns and business Models for the next generation of software. Verkregen op 3 maart 2015 van http://mpra.ub.uni-muenchen.de/4578/1/MPRA_paper_4578.pdf. Sikkema, P. (2005) Jongeren 2005: het speelveld verandert. Amsterdam: Qrius. Smit, F., Wester, M., Craenen, O. & Schut, K. (2011). De visie van leraren, ouders en leerlingen op de kwaliteit van het onderwijs. Onderzoek naar kwaliteitsaspecten van het onderwijs onder leraren, ouders en leerlingen. Nijmegen: ITS, Radboud Universiteit Nijmegen en OIG. Veen, W.; Jacobs, F. (2005) Leren van jongeren: een literatuuronderzoek naar nieuwe geletterdheid. Utrecht: Stichting SURF.

BIJLAGE 1 Taxonomie van Bloom in combinatie met verschillende appâ&#x20AC;&#x2122;s en sociale media

Allan Carrington, University of Adelaide, 2012

let op verouderd model; stamt uit 2012

BIJLAGE 2 Facebook

Facebook is een online, gratis sociaalnetwerksite. Na registratie kunnen gebruikers een persoonlijk profiel aanmaken, vrienden toevoegen,[4] berichten versturen, statussen plaatsen, foto's posten, video's delen en notificaties aankrijgen van vrienden die hun profiel updaten. Ook kunnen gebruikers van verschillende groepen lid worden en hun vrienden categoriseren in groepen, zoals "Vrienden van het werk" of "Goede vrienden".

Pinterest is een sociaalnetwerksite die fungeert als prikbord. De gebruiker kan over het hele web afbeeldingen pinnen en vervolgens op een van de aangemaakte "moodboards" plaatsen.

Tumblr

Tumblr is een microblogging-systeem en sociaalnetwerksite. De website stelt gebruikers in staat om tekst, stilstaande en bewegende beelden, citaten, links en geluidsopnamen in een „tumblrlog“ openbaar te maken. Gebruikers kunnen blogs van andere gebruikers volgen. Een groot deel van de functies van de website is toegankelijk vanaf het "dashboard", waar de inhoud en berichten van de gevolgde blogs gebundeld verschijnen.

Snapchat

Snapchat is een toepassing voor het delen van foto's en video's die gebruikt kan worden op smartphones Het bijzondere van de toepassing is dat de doorgezonden media slechts tijdelijk zichtbaar zijn bij de ontvangers, dit gaat van één tot tien seconden. Daarna verdwijnen de bestanden van de servers van Snapchat. Gebruikers kunnen echter gemakkelijk het beeld downloaden door een schermafbeelding te maken. Als de ontvanger een screenshot maakt ontvangt de verzender daar echter bericht van. Snapchat wordt veel gebruikt voor het maken van selfies.

Youtube

YouTube is een website waar de gebruiker filmpjes kan publiceren, maar daarvoor zijn auteursrecht afstaat. De slagzin van de website is YouTube, Broadcast Yourself. Iemand die een film uploadt, kan de film voorzien van tags. Dit zijn trefwoorden, op de Nederlandse versie van YouTube 'labels' geheten, die een classificatie mogelijk maken, ook wel een folksonomie.

Instagram

Instagram is een gratis mobiele app om digitale foto's of video's uit te wisselen middels mobiele apparaten. De foto's en video's kunnen digitaal gefilterd worden en uitgewisseld op sociaalnetwerksites, zoals die van Instagram zelf. Instagram levert in tegenstelling tot de standaard langwerpige foto's van mobiele telefoons (met een beeldverhouding van 4:3) vierkante foto’s af.

Soundcloud

SoundCloud is een online audioplatform dat geluidsproducenten de mogelijkheid geeft hun origineel gecreëerde geluiden te uploaden, op te nemen, promoten en delen.

WhatsApp is een cross-platform-berichtendienst voor smartphones. De app is ontworpen voor hedendaagse smartphones en maakt het mogelijk om gratis via een internetverbinding met elkaar te chatten en onder meer foto's en video-opnames met elkaar te delen.

9gag

9GAG is een humoristische website. De website is het meest bekend door het terugkerende gebruik van internetmemes. 9GAG dankt zijn naam aan de paginaverdeling die de website voorheen gebruikte, 9 gags ("grapjes") per pagina. 9GAG is een van de 500 meest bezochte websites in de wereld. De term internetmeme is een neologisme dat gebruikt wordt om een concept te beschrijven dat zich via het internet van persoon tot persoon verspreidt. De term refereert aan het concept van meme, hoewel deze term een veel bredere categorie van culturele informatie aanduidt.

Dubsmash

Dubsmash is een video messaging applicatie voor iOS en Android . Met behulp van de applicatie kunnen gebruikers een audio-opname van een bekend citaat uit een lijst te kiezen en een video van zichzelf waarop ze het citaat nadoen opnemen .

Vines

Vine is een mobiele app van Twitter waarmee een webvideo van zes seconden gemaakt kan worden die via de app zelf of via Twitter, Facebook of e-mail gedeeld kan worden.

Tinder

Tinder koppelt personen aan elkaar. Gebruikers foto's te zien van andere leden. Daarbij staat een kruis en een hartje. Als je op het kruis drukt, ga je verder naar een volgende foto. Met het hartje geef je aan dat je interesse hebt in de gebruiker. Als hij of zij aangeeft jou óók leuk te vinden, kan er worden gechat. De gebruikers worden dan in een chatvenster aan elkaar voorgesteld. De profielen die worden getoond zijn alleen van mensen die in de buurt zijn. De locatie wordt gebaseerd op gps.

Twitter

Twitter is een gratis internetdienst waarmee gebruikers korte berichtjes van maximaal 140 tekens publiceren. Het is een sociaalnetwerksite waarbij mensen op elkaar kunnen reageren en elkaar kunnen volgen. Veel politici, artiesten, sporters en andere mediafiguren hebben een Twitteraccount.

Etsy

Etsy is een peer-to-peer verkoop website gericht op handgemaakte of vintage items en benodigdheden, evenals unieke vervaardigd items.

Flickr

Flickr is een website voor het delen van foto's en videofragmenten. Bij het uploaden van foto's kan de gebruiker opgeven onder welke voorwaarden (licentie) anderen de foto mogen gebruiken. Foto's kunnen in een privégedeelte worden geplaatst of toegankelijk worden gemaakt voor gebruikers die toestemming hebben van de uploader. Het uploaden kan via pc, e-mail of mobiele telefoon.

Deviantart

DeviantART is een internet-community waar gebruikers zelfgemaakte kunstwerken tentoonstellen. Het doel van deviantART is om elke artiest, fotograaf of schrijver de kans en de plaats te geven om zijn werk tentoon te stellen en te bespreken. Men kan via de community, of gemeenschap, andere gebruikers vinden en met hen in contact treden. De website telde in de zomer van 2012 meer dan 23 miljoen gebruikers en meer dan 228 miljoen getoonde kunstwerken. Deze community accepteert ook werken van minderjarigen.

BIJLAGE 3

BIJLAGE 4

INTERVIEWLEIDRAAD Geïnterviewde: Naam 1) Naam 2) Klas: Doel van het interview: Datum: Begin- en eindtijd: Locatie: Voorbereiding  De geïnterviewde verzamelt de te bespreken artistieke content en neemt deze mee naar het interview  De achtergrond van de geïnterviewde kennen  Ruimte met een pc/beamer  Opnameapparatuur  Pen/papier

 Inleiding Geef aan:  Doel: het verkennen en inzichtelijk maken welke rol het delen van (“eigen” gecreëerde) artistieke content via sociale media speelt bij jongeren zowel op school (VO) als thuis.  Kader: Deze enquête gaat over bronnen die jij deelt op het internet, zowel bestanden/werk dat je zelf maakt als dat van anderen wat je eventueel hebt bewerkt, het gaat hierbij om artistieke content. Artistieke content; een verzamelnaam voor visuele, auditieve en literaire content. 1. Visuele content; dit betreft beeldfragmenten zoals, fotografie, illustraties, video’s, muziek/dans clips etc. 2. Auditieve content; dit betreft geluid en/of muziekfragmenten. 3. Literaire content; dit betreft tekstfragmenten. NB: een samentrekking tussen verschillende contents kan ook, bijvoorbeeld een videoclip, animatie of memes.

 



Onderwerpen: Wat en Hoe communiceer jij aan (zelfgecreëerde) artistieke content via sociale media, Waar en Waarom doe jij dit en met Wie deel jij dat? Sociale Media: alle internet-toepassingen waarmee het mogelijk is om informatie met elkaar te delen. Het betreft informatie in de vorm van tekst (nieuws, artikelen), geluid (podcasts, muziek) en beeld (fotografie, video) die gedeeld worden via social media websites. Vertrouwelijkheid: tijdens dit interview zullen er geluidsopnames worden gemaakt. Deze dienen slechts als dataverzameling. Alle onderzoeksgegevens blijven vertrouwelijk en worden anoniem verwerkt. Tijdsduur: Dit interview zal maximaal 45 minuten in beslag nemen

NB: Per school 12 leerlingen | 6 per klas (6 brugklassers + 6 eindexamenklassers) | 3 tweetallen Totaal 12 interviews | totaal 24 leerlingen

lekkere start Je had ingevuld wat je mooiste/leukste artistieke content was, is dat nog steeds hetzelfde?  Kun je hier iets meer over vertellen?  Is dit content van iemand anders? Of van jezelf?  Heb je content van anderen die je heel erg inspireren en/of voor jou een voorbeeld zijn?

a. Visuele artistieke content Creëren (eigen) 1. Maak je zelf visuele content? -> Zo nee: Waarom niet? -> Zo ja: Wat maak je?  Waarom maak je dit?  Wanneer maak je dit? (Thuis/school)  Maak je dit in opdracht of voor jezelf?  Valt dit voor jou onder thuiskunst of buitenschoolse kunst of heb je er een andere naam voor?  Kan je in stappen beschrijven hoe je jouw artistieke content maakt?1

Delen (eigen) 2. Deel je eigen gecreëerde visuele content? -> Zo nee: Waarom niet? -> Zo ja: Wat deel je?  Maak je dit in opdracht of voor jezelf?  Waarom deel je dit?  Hoe deel je dit?  Wanneer deel je dit?

Delen (andere) 3. Deel je andermans visuele content? -> Zo nee: Waarom niet? -> Zo ja: Wat deel je?  Waarom deel je dit?  Hoe deel je dit?  Wanneer deel je dit?

b. Auditieve artistieke content Creëren (eigen) 4. Maak je zelf auditieve content -> Zo nee: Waarom niet? -> Zo ja: Wat maak je?  Waarom maak je dit?  Wanneer maak je dit? (Thuis/school)  Maak je dit in opdracht of voor jezelf?  Valt dit voor jou onder thuiskunst of buitenschoolse kunst of heb je er een andere naam voor?  Kan je in stappen beschrijven hoe je jouw artistieke content maakt?1

Delen (eigen) 5. Deel je eigen gecreëerde auditieve content -> Zo nee: Waarom niet? -> Zo ja: Wat deel je?  Maak je dit in opdracht of voor jezelf?  Waarom deel je dit?  Hoe deel je dit?  Wanneer deel je dit?

Delen (andere) 6. Deel je Andermans Auditieve content -> Zo nee: Waarom niet? -> Zo ja: Wat deel je?  Waarom deel je dit?  Hoe deel je dit?  Wanneer deel je dit?

c. Visuele artistieke content Creëren (eigen) 7. Maak je zelf literaire content? -> Zo nee: Waarom niet? -> Zo ja: Wat maak je?  Waarom maak je dit?  Wanneer maak je dit? (Thuis/school)  Maak je dit in opdracht of voor jezelf?  Valt dit voor jou onder thuiskunst of buitenschoolse kunst of heb je er een andere naam voor?  Kan je in stappen beschrijven hoe je jouw artistieke content maakt?1

Delen (eigen) 8. Deel je eigen gecreëerde literaire content -> Zo nee: Waarom niet? -> Zo ja: Wat deel je?  Maak je dit in opdracht of voor jezelf?  Waarom deel je dit?  Hoe deel je dit?  Wanneer deel je dit?

Delen (andere) 9. Deel je Andermans Literaire content -> Zo nee: Waarom niet? -> Zo ja: Wat deel je?  Waarom deel je dit?  Hoe deel je dit?  Wanneer deel je dit?

d. wisselwerking school/thuis 10. Laat je wat je thuis/buitenschool gemaakt hebt aan artistieke content zien op school? -> Zo ja: Wat en waarom? -> Zo nee: Waarom niet? 11. Vind je het belangrijk dat er aandacht geschonken wordt op school aan wat leerlingen thuis/buitenschool maken aan artistieke content? -> Zo ja: Waarom wel? -> Zo nee: Waarom niet? 12. Wat voor soort artistieke content deel je dat je op school hebt gemaakt? 13. Vind je het belangrijk dat artistieke content gemaakt door leerlingen op school gedeeld moet worden op bijv. de schoolwebsite/fb-site? -> Zo ja: Waarom wel? -> Zo nee: Waarom niet? 14. Hebben de opdrachten die je op school maakt invloed op de artistieke content die je thuis/buitenschool maakt?

15. Zou je graag willen dat er tijdens de creatieve vakken meer aandacht wordt besteed aan het gebruik van digitale media; film, video, fotografie, computer-bewerkingsprogramma’s etc. -> Zo ja: Waarom wel? -> Zo nee: Waarom niet?

e. zelfpresentatie op sociale netwerksites | waarom? 16. Plaats je zelf vaak nieuwe foto’s of berichten (statusupdates) op sociale media? 17. Wat voor soort foto’s en berichten plaats je? 18. Waarom deel je artistieke content?  Om anderen te vermaken? J/N? Waarom?  Om te laten zien wie je bent en waar je voor staat? J/N? Waarom?  Om jouw relaties te onderhouden en behouden? J/N? Waarom?  Om me waardevol te voelen en erkend te worden als ik waardering krijg? J/N? Waarom?  Om hulp/advies om artistieke content te verbeteren en/of aan te passen? J/N? Waarom?  Om mijn betrokkenheid bij goede doelen of discussiestukken te laten zien en om anderen hierbij te betrekken? J/N? Waarom?

f. doelgroep | hoe en met wie? 19. Welke artistieke content deel je met vrienden?  Hoe deel je dit met vrienden?  Waarom deel je dit met vrienden? 20. Welke artistieke content deel je met onbekenden (gecontroleerde groep, zoals Facebook)?  Hoe deel je dit met onbekenden?  Waarom deel je dit onbekenden? 21. Welke artistieke content deel je met iedereen (openbaar)?  Hoe deel je dit met iedereen?  Waarom deel je dit met iedereen? 22. Hoe vind je het om positieve reacties te ontvangen op berichten die je op sociale media hebt geplaatst? 23. Hoe vind je het om negatieve reacties te ontvangen op berichten die je op sociale media hebt geplaatst?

afsluiting o o o o o

Geef een samenvatting of conclusie. Vraag of de geïnterviewde nog iets kwijt wil / iets gemist heeft Vraag of de geïnterviewde het op prijs stelt dat hij/zij de uitkomst van het onderzoek ontvangt. Vraag of de geïnterviewde het op prijst stelt met naam genoemd te worden in het onderzoek Besproken bestanden digitaal opslaan/inleveren.

afsluitende social talk  

Bedankt voor je tijd. Presentje

BIJLAGE 5 ENQUÊTE OVER HET DELEN VAN ARTISTIEKE CONTENT OP SOCIALE MEDIA Deze enquête gaat over bronnen die jij deelt op het internet, zowel bestanden/werk dat je zelf maakt als dat van anderen wat je eventueel hebt bewerkt, het gaat hierbij om artistieke content.

Wat is ‘artistieke content’?  Artistieke content; een verzamelnaam voor visuele, auditieve en literaire content.  Visuele content; dit betreft beeldfragmenten zoals, fotografie, illustraties, video’s, muziek/dans clips etc.  Auditieve content; dit betreft geluid en/of muziekfragmenten.  Literaire content; dit betreft tekstfragmenten. ! een samentrekking tussen verschillende contents kan ook, bijvoorbeeld een videoclip, animatie of memes. School: 01 = Arte College, 02 = Coprnicus Naam: wordt nummer! Startend met 001 Klas:

1= jongen, 2 = meisje

Leeftijd:

(omcirkel wat

toepassing is)

Hoe vaak gebruik je deze (sociale) media? Niet

Op mijn mobiele telefoon heb ik een app van dit medium

Ik gebruik dit medium voor het delen van artistieke content

Redelijk Zeer vaak vaak

Facebook V01 FB

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Pinterest V02 PT

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Tumblr V03 TBLR

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Snapchat V04 SC

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Youtube V05 YT

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Instagram V06 IG

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Soundcloud V07 SCL

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Whatsapp V08 WA

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

9gag V09 9G

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Dubsmash V10 DS

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Vines V11 VN

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Tinder V12 TIN

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Twitter V13 TW

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Etsy V14 ETS

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Flickr V15 FLC

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Deviantart V16 DA

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Anders: V17 xx

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Anders: V18 xx

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Anders: V19 xx

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Anders: V20 xx

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 2/1

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Anders: V21 xx

1 1

2 2

3 3

Ja/nee 1/2

Nooit/soms/vaak 1/2/3

Geef hieronder aan in hoeverre je het eens bent met de stellingen Stelling

Nee, nog nooit geprobeerd

Nee, dat kan ik niet Ja, dat kan ik een beetje

Ja, dat kan ik goed

Ik ben in staat om filmpjes te maken en deze online te zetten. V22 film online

1 1

2 2

3 3

4 4

Ik ben in staat om afbeeldingen online te zetten V23 afbonline

1 1

2 2

3 3

4 4

Ik ben in staat om digitale afbeeldingen te bewerken op de computer V24 afb bewerk

1 1

2 2

3 3

4 4

Ik ben in staat om applicaties te downloaden V25 app down

1 1

2 2

3 3

4 4

Vraag

Omcirkel het antwoord dat het beste bij jou past Nee [nooit]

Soms

Ja [vaak/meestal]

Op een website/sociale media laat ik me meer leiden door afbeeldingen dan door tekst V26 afb over tek

1 1

2 2

3 3

Artistieke content moet voor mij gaan om inhoud V27 AC inhoud

1 1

2 2

3 3

Artistieke content moet voor mij gaan om vormgeving V28 AC VG

1 1

2 2

3 3

Artistieke content moet voor mij gaan om amusement V29 AC Amu

1 1

2 2

3 3

Ik maak visuele content V30 maak VC

1 1

2 2

3 3

Ik maak auditieve content V31 maak AC

1 1

2 2

3 3

Ik maak literaire content V32 maak LC

1 1

2 2

3 3

Mijn artistieke content maak ik op school V33 AC school

1 1

2 2

3 3

Mijn artistieke content maak ik thuis V34 AC thuis

1 1

2 2

3 3

Ik deel mijn eigen gemaakte visuele content V35 deel VC

1 1

2 2

3 3

Ik deel mijn eigen gemaakte auditieve content V36 deel AC

1 1

2 2

3 3

Ik deel mijn eigen gemaakte literaire content V37 deel LC

1 1

2 2

3 3

Ik deel mijn eigen artistieke content alleen als ik het mooi vind V38 AC mooi

1 1

2 2

3 3

Ik deel mijn eigen artistieke content alleen als ik het belangrijk vind V39 AC belang

1 1

2 2

3 3

Ik reageer (like) andermans artistieke content V40 like

1 1

2 2

3 3

Ik deel andermans visuele content V41 deel a-VS

1 1

2 2

3 3

Ik deel andermans auditieve content V42 deel a-AC

1 1

2 2

3 3

Ik deel andermans literaire content V43 deel a-LC

1 1

2 2

3 3

Ik deel andermans artistieke content alleen als ik het mooi vind V44 deel a-AC mooi

1 1

2 2

3 3

Ik deel andermans artistieke content alleen als ik het belangrijk vind V45 deel a-AC belang

1 1

2 2

3 3

Ik deel artistieke content met vrienden V46 deel AC vriend

1 1

2 2

3 3

Ik deel artistieke content met onbekenden (gecontroleerde groep, zoals een FB-groep ) V47 deel AC onbek

1 1

2 2

3 3

Ik deel artistieke content met iedereen (openbaar) V48 deel AC open

1 1

2 2

3 3

Mijn mooiste voorbeeld van artistieke content is ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……… Minimale score is Maximale score (zonder eigen toevoeging) Maximale score

75 229 271

We nemen uit elke klas de leerlingen met de hoogte scores.