Informele hiphop dance crews verbrugge praktijk

Informele Hiphop Dance Crews Een kwalitatief empirisch onderzoek naar hoe en wat jongeren leren in informele hiphop dance crews

Sara Lisa Verbrugge Begeleider: Marjo van Hoorn Master Kunsteducatie Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten Juni 2012

1

2

3

Samenvatting Dit onderzoek is een kleinschalig, empirisch en kwalitatief onderzoek naar informele hiphop dance crews. Het doel van dit onderzoek is om meer inzicht te geven in hoe en wat jongeren leren in informele netwerken, die zich bezig houden met hiphop dans in het bijzonder. De onderzoeksvragen focussen zich op de karakteristieken van de hiphop dansers, de karakteristieken van de hiphop dance crew, het functioneren van een hiphop dance crew en de relatie van het individu met de groep. De hoofdvraag luidt: Hoe en wat leren jongeren tussen de 12 en 23 jaar binnen informele hiphop dance crews? De resultaten die uit dit onderzoek voortkomen dienen een bescheiden aanvulling op de dataverzameling voor het onderzoek Visual Culture Networks van Freedman et al.(ongepubliceerd) en er is dan ook gekozen voor dezelfde onderzoeksmethode. Door middel van focusgroep interviews zijn de leerprocessen, ervaringen en kenmerken van twee informele hiphop dance crews in kaart gebracht.

Uit de resultaten blijkt dat de jongeren in de informele hiphop dance crews bij elkaar komen om dezelfde passie te delen, hiphop dans. Ze komen samen om van en met elkaar te leren en om plezier met elkaar te hebben. Ze leren door informatie te delen en feedback te geven en te ontvangen. Eerlijkheid en respect is daarbij heel belangrijk voor de jongeren. De crewleden motiveren en inspireren elkaar op sociaal en artistiek vlak. Ze doen informatie op over kennis van hiphop dans gericht op technische kennis en conceptuele kennis.

Daarnaast ontwikkelt de identiteit van de jongeren in en door de crew en doen ze kennis op van de nationale en internationale hiphop scene. Er is te concluderen dat de kenmerken en de leerprocessen van informele hiphop dance crews overeenkomen met de kenmerken van informele visuele netwerken door Heijnen (2011) geformuleerd.

Er is een verschil op te merken in de beweegredenen om een crew te vormen wat betreft de informele hiphop dance crews en de informele visuele netwerken. Uit het empirisch onderzoek naar informele visuele netwerken van Freedman et al. (ongepubliceerd) is naar boven gekomen dat jongeren een gemis ervaren in de traditionele beeldende lessen op school. Dit komt niet naar boven bij de informele hiphop dance crews. Dit kan te maken dat het vak dans geen traditie kent in het onderwijs.

4

Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding - Aanleiding - Doel en vraagstelling

4 4 4

1.

Onderbouwing - Informeel leren - Informele groepen - Jongerencultuur en hiphop

6 6 7 9

2.

Onderzoeksopzet - Respondenten - Methode data-analyse

12 12 13

3.

Resultaten - Karakteristieke van een hiphop danser - Karakteristieken van een hiphop dance crew - Het functioneren van een hiphop dance crew • technische kennis • conceptuele kennis • kennis van de hiphop scene • identiteitsvorming

14 14 16 18 22 22 23 24

5.

Conclusie en discussie

25

Literatuur

29

Bijlage - Respondenten

31 31

5

Inleiding Aanleiding Tijdens mijn stage bij dansgezelschap Don’t hit mama ben ik in aanraking gekomen met hiphop dansers en hiphop dans in het theater. Als docent dans ligt mijn specialisatie in moderne dans en hiphop was voor mij vrij onbekend. Hiphop is een dansstijl die vooral onder jongeren heel populair is. Ik raakte steeds meer gefascineerd door deze stijl, maar ook vooral door de dansers zelf. Voor hen heeft hiphop een hele bijzondere betekenis in hun leven: ze doen niet aan hiphop ze zijn hiphop. Als docent dans geef ik les in een georganiseerde context bij onder andere kunstcentra. Ik ben vooral gewend lesmateriaal zelf aan te dragen voor de leerlingen, dit is een vorm van leren die is te omschrijven als non-formeel leren.

Hiphop dansers en hun manier van werken en leren is zo heel anders dan ik gewend ben.

Toen ik het onderzoek over informele visuele netwerken van Emiel Heijen (2011) las, maakte ik direct een verbinding met hiphop dans. Naar mijn idee draagt hiphop vanuit de oorsprong een sterk informeel karakter met zich mee. Heijen gaat in zijn onderzoek specifiek in op informele visuele netwerken en bij mij ontstond de interesse naar het verloop van het informele leerproces in dans, de hiphop dans in het bijzonder. Hoe zouden de uitkomsten van onderzoek zijn als het niet om visuele netwerken zou gaan maar om netwerken die zich bezig houden met hiphop dans, de zogenaamde informele hiphop dance crews?

Mijn onderzoek naar informele hiphop dance crews sluit aan bij het onderzoek Learning in Visual Culture Networks (Freedman et al., ongepubliceerd). Dit is een grootschalig internationaal onderzoek dat zich richt op vier aspecten van informele (beeldende) netwerken: de karakteristieken van de informele groep en de visuele vorm; het (kunst) werk zelf en de kenmerken daarvan; de relatie tussen het individu en de groep en tot slot worden de aspecten van kwaliteit van het werk bekeken. De vragen waarom jongeren informele visuele netwerken vormen, hoe informele visuele netwerken functioneren en wat jongeren leren in deze netwerken zijn de vragen die aan het onderzoek ten grondslag liggen. Het onderzoek van Freedman et al. gaat over informele netwerken van jongeren die zich toeleggen op visuele cultuur in Amsterdam, Budapest, Chicago, Helsinki en Hong Kong. Het gaat om vormen als manga, video productie, demoscene, street art, computer games, concept art, fanart, contemporary fine art, graffiti en cosplay.

Doel en vraagstelling Dit onderzoek naar informele hiphop dance crews kan gezien worden als een bescheiden aanvulling op hetgeen Freedman et al. hebben verricht. Tot nu toe is er weinig bekend over informele netwerken die zich specifiek richten op dans.

Daarnaast is er in het dansveld weinig bekend over informeel leren. Wat er over dans is gepubliceerd gaat met name in op de receptie van dans en over dan in formele leersituaties (Walvis et al. 2011). Bestaande onderzoeken naar hiphop richten zich op het in kaart brengen van de scene en talentontwikkeling van jongeren.

Met dit onderzoek hoop ik meer inzicht te kunnen geven in de kenmerken en leerpraktijken van informele netwerken die zich bezig houden met hiphop dans. De

6

hoofdvraag van dit onderzoek luidt dan ook: Hoe en wat leren jongeren tussen de 12 en 23 jaar in informele hiphop dance crews?

De deelvragen zijn daarbij: Wat zijn de karakteristieken van een hiphop danser, wat zijn de karakteristieken van een hiphop dance crew, hoe functioneert een hiphop dance crew en wat is de relatie van het individu met de groep in een hiphop dance crew?

7

1. Onderbouwing van het onderzoek Dit hoofdstuk beschrijft allereerst het informele leren en informeel leren in de kunsten, waarna er ingegaan wordt op informele groepen die zich bezig houden met kunstbeoefening. Daarna volgt een beschrijving van de jongerencultuur, de urban scene en hiphop, met de geschiedenis van hiphop en de verschillende dansstijlen daarbinnen.

Informeel leren Informeel leren verwijst naar een proces van leren in alledaagse situaties. “Het is het ongeorganiseerde, levenslange proces van verwerving van kennis, attitudes en vaardigheden via ervaring” (De Waal, 2011, p.5). Het is vaak verbonden met betekenisvolle sociale contexten en identiteitsontwikkeling. Kenmerkend aan informele leerprocessen in groepsverband zijn de betrokkenheid en de inbreng van de deelnemers. Volgens Green is informeel leren een holistische manier van leren in plaats van een stapsgewijze aanpak, die plaats vindt in de echte wereld (2011).

Haanstra (2008) omschrijft dat degene die leert de intentie tot leren kan hebben, maar dat hoeft niet. Het gebeurt meer per toeval en vindt veelal thuis plaats.

Informeel leren wordt vaak tegenover formeel leren geplaatst. Het formeel leren vindt plaats in gestructureerde leercontexten in geformaliseerde instituten en er wordt meestal gehandeld naar een vastgesteld leerplan. Tussen informeel leren en formeel leren bestaat nog een tussenvorm van leren, het non-formele leren. Nonformeel is in feite het georganiseerd leren in buitenschoolse contexten als sportverenigingen en centra voor de kunsten (De Waal, 2011). Hierbij is voor de lerende en overdrager wel duidelijk dat het om leren gaat (Haanstra, 2008).

Met het zicht op de samenleving als een learning society krijgen informele leercontexten vanaf de jaren zeventig aandacht. Het type leren is naast de cognitieve aspecten ook gericht op leren als een emotioneel en sociaal proces. De lerende is intrinsiek gemotiveerd omdat hij uit eigen bewegingen leert. Er wordt ook wel over een ‘krachtige leeromgeving’ of over ‘de kracht van informaliteit’ gesproken (De Waal, 2011, p.30).

Er bestaat in vele landen een rijke en zeer gevarieerde praktijk van informeel leren in de kunsten (De Waal, 2011, p. 4). Uit onderzoek van Van den Broek (2010a) blijkt dat ongeveer de helft van de Nederlanders ouder dan 6 jaar over een jaar gerekend eens of vaker aan kunstbeoefening in de vrije tijd doet. Dit kan vorm krijgen binnen verenigingen, instellingen, particulieren scholen of in informele verbanden. Het blijkt dat onder jongeren van 16 jaar en ouder 16% daarvan de kunstbeoefening in informeel verband doet. Dit betekent dat jongeren zich vanuit eigen beweegredenen bezig houden met verschillende vormen van kunstbeoefening buiten verenigingen, instellingen en het particulieren scholen om. Van den Berg (2010) heeft in kaart gebracht hoe de huidige stand van zaken is van de kunstbeoefening in de vrije tijd. Vanuit beleidsmatig en sociologisch oogpunt is kunstbeoefening in informeel verband een interessant fenomeen. Er blijkt een informalisering in de kunstsector plaatst te vinden. Voor kunsteducatieorganisaties is het belangrijk hier aansluiting bij te vinden, voor de inhoudelijke aspecten en de overlevingskansen. Van den Berg omschrijft dat het een opdracht is tot vraag

8

gestuurde vernieuwing om de brug tussen het formele en informele kunstbeoefening te verkleinen wat kan leiden tot wederzijdse inspiratie en tot vernieuwingen in de kunsteducatiepraktijken (2010).

Volgens Waal (2011) kent informeel leren in de kunsten een rijke en gevarieerde praktijk die als dynamisch fundament schuil gaat onder de zichtbare formele kunstpraktijk. Vaak wordt onderschat wat er precies geleerd wordt door jongeren binnen informele groepen. “Adolescents and young adults learn more through their social interactions around favourite forms of visual culture than adults may realize”(Freedman et al., ongepubliceerd, p. 2). Dat terwijl informeel leren gekenmerkt wordt als een ‘krachtige leeromgeving’ omdat het leren voortkomt uit een intrinsieke motivatie waarbij sociale contexten een grote rol spelen (De Waal, 2011, p.7). Binnen het onderwijs krijgt informeel leren meer aandacht in de leertheorie aan het einde van de twintigste eeuw. Er ontstond aandacht voor de leerprocessen die zich afspelen in een authentieke context buiten school. (Heijnen, 2011). “Authentiek onderwijs is ‘inhoudelijk georiënteerd op de leefwereld van de leerlingen en hun voorkennis, het moet ruimte laten voor persoonlijke stellingname en aandacht schenken aan eigen interesses en behoeften” (Haanstra 2001, p. 11).

De aansluiting bij de leefwereld van de leerlingen is bedoeld om de betrokkenheid en de motivatie te bevorderen. Uit onderzoek van Heijnen (2011) blijkt bijvoorbeeld dat leerlingen ook een betere aansluiting wensen tussen de lessen op school en hun beeldende praktijk. Heijnen concludeert dat de traditionele lespraktijk sterk afwijkt van het informele visuele netwerken, zowel in de inspiratiebronnen als de wijze waarop leren plaatsvindt.

Informele groepen Als we kijken naar informeel leren in groepsverband spreekt men in de literatuur over onder andere informele verbanden, informele groepen of informele netwerken.

In zijn onderzoek naar informele netwerken beschrijft Heijnen de kenmerken van spontaan gevormde groepen die zich bezig houden met visuele productie. Om te komen tot een definitie van de kenmerken van de praktijk van informele netwerken gebuikt hij de theorie over communities of practice (CoP’s) van Lave en Wenger (1991).

Heijnen geeft de volgende samenvatting over de CoP’s: “ Een groep die gevormd is op basis van gedeelde belangen, interesse en competenties, waarin deelnemers door praktijkervaring een collectief repertoire ontwikkelen door gemeenschappelijke activiteiten, het delen van informatie en leren van elkaar ” (p. 35). Hij geeft een beschrijving over hoe jongeren opgroeien in de hedendaagse media- en beeldcultuur aan de hand van de theorie van de Amerikaanse mediatheoreticus Henry Jenkins.

Vervolgens vult hij de kenmerken aan met karakteristieken van groepen gericht op media- en kunsteducatie. Zo komt hij tot de volgende definitie van informele visuele netwerken: “groepen die spontaan ontstaan en waar leren niet het uitgangspunt is, maar een ‘ bijproduct’ van collectieve visuele productie rond een gedeeld interessegebied” (Heijnen, 2011, p. 36). Ook komt hij tot karakteristieken van deze netwerken die een gespecialiseerd domein hebben met specifieke kennis. Ze vormen complexe regels en hebben een eigen (beeld)taal en waardes binnen het netwerk.

Vaak worden ze gevormd rondom een populaire cultuur en iedereen in het netwerk is een expert. Daarnaast liggen er in het netwerk uiteenlopende motieven en ambities ten grondslag. De community speelt een belangrijke rol in het leven van de leden ook op sociaal vlak. De productiemethodes kenmerken zich door kopiëren, spel, simulatie, performance, sampling en remixing. Dit op een experimentele, holistische en/of interdisciplinaire manier.

9

In het onderstaande schema staan de kenmerken van informele visuele netwerken zoals Heijnen die heeft geformuleerd. De definitie van CoP’s heeft hij gecombineerd met de karakteristieken van participatieculturen en aangevuld met kenmerken van informele netwerken in de kunsten.

Domein: gedeelde interesses en competenties: Affinity spaces binnen de populaire cultuur Complexe regels, (beeld)taal en waardes Leden zijn experts.

Communitiy: gemeenschappelijke activiteiten, delen van informatie, leren van elkaar: Groepen bottom- up en ad hoc gevormd Gevarieerde populatie, motivatie, ambitie, artistieke niveaus CreĂŤren en delen zijn belangrijk Informele feedback geven en ontvangen Praktijk: productie van een gedeeld repertoire: Experimentele, holistische, interdisciplinaire productie door: kopiĂŤren, spel, simulatie, performance, sampling en remixing

Het onderzoek van Van den Berg (2010) is een verkennend onderzoek naar informele verbanden in de kunsten en bracht zeventig groepen in beeld. Er is vooral gekeken naar het feitelijk functioneren van deze groepen. Het geeft een interessant beeld en een eerste indruk van deze informele groepen. Ze omschrijft de informele verbanden als kleinschalig en duurzaam en ze zijn mogelijk duurzamer dan de banden die men in instellingen of verenigingen maakt. Daarnaast hebben verschillende groepen ook sterke verbanden met het verenigingsleven. De verbanden hebben een aantal kenmerken die maken dat ze mogelijk in de toekomst zullen toenemen (p. 243). Daarbij stelt ze dat het gedijen van een informele sfeer in de kunst niet los kan worden gezien van het formele aanbod. Van den Berg onderzoek verschillende disciplines die zich bezig houden met kunstbeoefening in de vrije tijd, waaronder ook dans en hiphop. Ze geeft aan dat vooral jongeren aan hiphop doen, in het onderzoek zijn dit rappers. Ze onderzocht ook informele dans groepen daaronder vielen geen groepen die zich bezig hielden met hiphop dans.

Hoewel het onderzoek van Van den Berg (2010) en het onderzoek van Heijnen (2011) beide ingaan op het informele leren in groepsverband kijken zij vanuit verschillende perspectieven naar informele groepen in de kunsten: namelijk vanuit het schoolse en meer vanuit de vrije tijd sector. Heijnen spreekt over informele visuele netwerken, hij kijkt naar de kenmerken daarvan en zet deze af tegen de traditionele beeldende lessen op school. Van den Berg doet onderzoek naar het functioneren van informele verbanden in de kunst die dit doen in hun vrije tijd en vergelijkt deze met het formele veld als instellingen en verenigingen.

Volgens Heijnen wensen leerlingen een betere aansluiting tussen de beeldende lessen op school en hun informele beeldende praktijk. Dit sluit aan bij wat Van den Berg stelt dat over dat er een brug geslagen moet worden tussen het formele en informele kunstbeoefening in de vrije tijd.

10

Jongerencultuur en hiphop “Hiphoppers zijn over het algemeen autodidact: ze hebben geen instrument leren bespelen of noten leren lezen, maar leren door veel te oefenen door de kunst bij voormannen en bij elkaar af te kijken (peer-group teaching)” (Van den Berg, 2010, p. 225). Tegenwoordig vind je hiphop dans ook terug binnen instituten en spreekt men over een institutionalisering van de hiphop dans, oftewel non-formeel hiphop dans leren. Hiphop is namelijk ‘booming’ waardoor veel traditionele instituten iets willen met deze dansstijl (van Gessel, 2011).

Hiphop wordt beschouwd als een belangrijke uiting van de jongerencultuur en wordt soms wel als de jongerencultuur van deze tijd bestempeld, mede omdat het vaak een clustering is van verschillende kunstdisciplines (RRKC, 2008). Een voorbeeld van zo’n clustering is een breakdancer die ook aan graffiti doet en/of rapt.

In een onderzoek van de Rotterdamse Raad voor kunst en cultuur (RRKC) wordt Peter van Mullem, docent Jeugdcultuur aan de Arteveldehogeschool Gent aangehaald. Van Mullum omschrijft de jongerencultuur als een afwijkend eiland in de gewone, brede cultuur. Jongeren zijn op zoek naar wie ze zijn en de jeugdcultuur biedt hen een vrijplaats om te experimenteren op het vlak van onder andere relaties, waarden, normen en smaak. De zoektocht van jongeren naar hun identiteit kan gepaard gaan met onzekerheden en wat vaak zichtbaar wordt is dat ze anders willen zijn, zich willen onderscheiden. Voor elke uiting gelden dan ook bepaalde codes, taalgebruik, kleding, gedrag. Een van de meest prominente jongerenculturen in grootstedelijk setting is de urban culture waarin de meerderheid van de jongeren van allochtone afkomst is en er als het ware een mengeling van culturen plaatsvindt (RRKC, 2008). Vanwege de diversiteit van de achtergronden moeten de jongeren meer moeite doen om met elkaar te communiceren en dit zorgt voor cross-overs bij onder andere muziek, taal en beweging. De verschillende cultuuruitingen mengen zich tot een nieuwe stijl die typerend is voor jongeren uit grote steden. Dit wordt vaak de creativiteit van de nieuwe generatie genoemd (Vervoorn, 2002).

De mainstream cultuur die deel uit maakt van de urban culture is hiphop. De termen hiphop en urban worden vaak door elkaar gebruikt en ook wel als synoniem voor elkaar. Er blijken verschillende definities over te bestaan, zowel in de literatuur als in de praktijk. In dit onderzoek wordt vastgehouden aan de omschrijving van het onderzoek van Kunstfactor naar Hiphop in Nederland (Gessel, 2011). Hier wordt de volgende vuistregel gehanteerd: “Hiphop is een onderdeel van urban culture (Gessel, 2011, p.6). Urban betekent letterlijk ‘stedelijk’ en ontstond als stroming rond 2000 in de grote steden van de Verenigde Staten. Populaire ‘zwarte’ muziek als hiphop, rap en r&b vormen de kern van deze cultuur. Het waren destijds vooral Afro-Amerikaanse jongeren uit de getto’s die de stroming uitmaakten, maar nu is de urban culture een mengelmoes geworden waarin veel verschillende bevolkingsgroepen zich met elkaar verbinden (RRKC, 2008). De urban culture bestaat kortom niet enkel meer uit jongeren van achterstandswijken. De urban culture kent subculturen zoals de hiphop die op haar beurt weer bestaat uit vier elementen rap, dj’ing, breakdance en graffiti. Maar er bestaan momenteel veel meer disciplines die tot uiting komen in deze subcultuur zoals o.a. zang, producing, theater, film/videoclips, nieuwe media, literatuur, poëzie (o.a. spoken word), mode en allerlei vormen van dans.

Hiphop is een krachtige en expressieve straatcultuur die ontstaan in de jaren ‘70 in de South Bronx van New York in de kringen van Afro Amerikanen. Pioniers als Kool DJ, Grandmaster en Afrika Bambaataa, de eerste drie internationaal bekende hiphop dj’s organiseerden feesten waaruit de hele scene is ontstaan. Hiphop ontleent haar naam aan de onderstaande zin die de Masters of Ceremony (mc) herhaalden op feesten (Gessel, 2011, p.7). De Master of Ceremony is een rapper die naast de dj

11

staat om het publiek toe te spreken en te entertainen.“ to the hip, hop, the hippy, the hippy hippy hop, hop hoppin’ ya don’t stop rockin”De funcky music, breakdance, rap en graffiti kregen vorm en hiphop was geboren. In 1979 brak de hiphop muziek wereldwijd door met de single van Rappers’s Delight van The Sugarhill Gang.

In de jaren ’80 waaide hiphop over vanuit Amerika naar Nederland. Vooral in de grote steden werd het opgepakt, voornamelijk onder ‘allochtone’ zwarte jongeren in probleemwijken van Amsterdam en Rotterdam. Aanvankelijk ging het alleen om breakdance en graffiti en vanaf 1985 breekt ook de Nederlandstalige rap door, de zogenaamde Nederpop, met oprichting van Osdorp Posse. Daarna volgde Extince met “Spraakwater, maar ook Def Rhymz, Postman, Brainpower en Opgezolle.

Hiphop in Nederland is uitgegroeid van een sub- en straatcultuur tot een wijd verbreide jongerencultuur met een ‘volwassen’ muziekgenre en de scene blijft groeien. Hiphop wordt vaak omschreven als een levensstijl. Hiphoppers ontwikkelen een eigen dresscodes, attitudes, omgangsvormen en taalgebruik (van den Berg, 2010). Slang in de Nederlandse hiphop is een mengeling van uitdrukkingen en dialecten, zoals weri (gevaarlijk), rof (ruig), strak (cool), dissen (afzeiken), illen (iemand irriteren), brassen (improviseren) (Vervoorn, 2002).

De dansstijl in hiphop is oorspronkelijk breakdance maar tegenwoordig zie je een grote diversiteit aan stijlen die zich blijven ontwikkelen en verbonden zijn met trends van een bepaalde tijd. Zo ontstaan er steeds nieuwe stijlen als o.a. krumping, dancehall, bubbling, housedance en reggaeton. Deze stijlen inspireren elkaar en worden dan ook vaak door elkaar gebruikt. Bij breakdance werd in eerste instantie gedanst op James Brown-achtige muziek waarop in de breaks van de muziek werd gedanst. Hierdoor is de naam breakdance ontstaan en worden danser ook wel b-boys of b-girls genoemd. Een belangrijk onderdeel in breakdance is de battle, waarin er een gevecht ontstaat tussen de dansers waarbij zij elkaar niet aanraken. Daarbij gaat het om de stijl van de individuele danser. Het draait om authenticiteit en originaliteit (Trienekens, 2007). In breakdance worden alle bewegingen dicht bij de vloer uitgevoerd en gecombineerd met sprongen en salto’s. Kenmerkend en een belangrijk onderdeel zijn de isolatietechnieken die terug te voeren zijn op Afrikaanse en Afro Amerikaanse dansstijlen. Daarnaast zijn veel bewegingen ontleed aan vechtsporten als kung fu en taekwando. Veel bewegingen krijgen een eigen naam toegekend. Zo zie je op de vloer de backspin, headspin, windmill, handglide, tirtle en de spider en in de lucht de deadfall, babywipes en donkeys.

Vaak worden bewegingen afgesloten met een freese (Vervoorn, 2002). Vanuit de breakdance zijn andere stijlen ontwikkeld zoals hiphop dance. Dit is een stijl die veel wegheeft van acrobatiek en breakdance maar alleen meer staand uitgevoerd wordt. Het is een dansstijl waar energie, creativiteit en ritmegevoel centraal staan.

Binnen de hiphop heb je veel verschillende stijlen als old school en new school. Old school worden vooral oude stijlen als popping en locking gedaan en new style mixt alle hiphop stijlen op een experimentele manier. Er bestaan geen regels of technieken voor deze dansstijl. Bij dans gaat het in hiphop om vaardigheid en de perfectie van de beweging en er wordt vooral gekeken naar het totaalplaatje van de danser: powermoves, freezes, het afmaken van de beweging, het contact met het publiek, controle, originaliteit, creativiteit en vooral ook de passie en de expressie die een danser uitstraalt. De kwaliteit wordt in de underground bepaald door originaliteit en wordt vaak ingevuld door trouw te blijven aan de oorspronkelijke hiphopcultuur en principes (Trienekens, 2007, p. 34).

Locking is een van de eerste dansstijlen die voortkwam uit de hiphop stroming. Bij deze stijl gaat het om het vasthouden van een beweging, een ‘ lock’ en deze stijl wordt gecombineerd met popping. Popping is een dansstijl welke ontstaan is in de jaren ’70 waar je je spieren in je armen, benen of lichaam even aan moet spannen.

Hierdoor ontstaan er schokkerige of zenuwachtige bewegingen die onwerkelijk

12

lijken. Ze worden ook wel robotachtig genoemd. Technieken die hieronder vallen zijn o.a. animation, fast forward, gliding, vibrating en slow motion.

Krumping is een relatief nieuwe straat dansvorm, geboren in Los Angeles. De oorsprong van krumping is een versmelting van verschillende dansvormen. De dansvorm clowning, ontwikkeld door Tommy the Clown is daar een van. De stijl wordt meestal beschreven als uiterst agressieve bewegingen, gebruikt als uiting van frustratie en extreem krachtige emoties. Krumping ontstaan vanuit emotie en spiritualiteit en naast precieze stappen worden wilde freestyles gedaan. Krachtig om je heen slaan en op de grond stampen zijn krumping dansbewegingen.

House is een dansstijl die ontstaan is in clubs in Chicago maar werd pas echt populair in de clubs uit New York. House kenmerkt zich door heel snel voetenwerk, jacking en lofting, waardoor er een effect gecreĂŤerd wordt dat dansers zweven over de grond. De bovenste lichaamsdelen voeren juist vloeiende bewegingen uit.

13

2. Onderzoeksopzet Dit praktijkonderzoek is een beschrijvende, kwalitatieve survey (Baarda et al., 2005). De resultaten uit dit onderzoek zijn samen behandeld in de rapportage en daarvan is een dwarsdoorsnede gemaakt. Zoals eerder opgemerkt sluit dit onderzoek naar informele hiphop dance crews aan bij het onderzoek Learning in Visual Culture Networks (Freedman et. al, ongepubliceerd). In plaatst van naar visuele netwerken te kijken is er in dit onderzoek ingegaan op hiphop dance crews. Het doel is om de kenmerken en leerprocessen van jongeren in informele hiphop dance crews in kaart te brengen. De hoofdvraag van dit onderzoek is: Hoe en wat leren jongeren tussen de 12 en 23 jaar in informele hiphop dance crews? De deelvragen zijn: Wat zijn de karakteristieken van een hiphop danser, wat zijn de karakteristieken van een hiphop dance crew, hoe functioneert een hiphop dance crew en wat is de relatie van het individu met de groep in een hiphop dance crew?

Om antwoord te vinden op de onderzoeksvragen is gekozen voor een kleinschalig kwalitatief onderzoek waarin gekeken wordt naar ervaringen en kenmerken van informele hiphop netwerken in de praktijk en specifiek naar hoe en wat jongeren leren. Omdat het onderzoek dient als een bescheiden aanvulling op de dataverzameling van het onderzoek van Freedman, Heijnen, Kallio-Tavin, Kárpáti,Papp (ongepubliceerd) wordt gebruik van dezelfde onderzoeksopzet.

Respondenten en dataverzameling Bij het zoeken naar respondenten is allereerst gebruik gemaakt van de criteria van informele netwerken (Freedman et al.) Die zijn: 1. A particular emphasis in the country of the researcher 2. Primary reason for group is audio/visual 3. The movement must attract young people (focus on 12-22 years old) 4. Multicultural groups when possible 5. Group members formally assemble: physically or on the internet 6. The group is autodidactic 7. Cannot be professional members of the group 8. They create audio/visual culture Deze criteria zijn daarbij aangepast voor informele hiphop dance crews. Vervolgens is gezocht naar hiphop dance crews die aan de criteria voldeden. De crews zijn gezocht op verschillende plekken in en rond Amsterdam en gevonden via een sneeuwbalmethode. Zowel bij het onderzoek van Van den Berg (2010) als van Freedman et al. () is ook de sneeuwbalmethode gehanteerd.

Er is telefonisch contact geweest met middelbare scholen in Amsterdam (het Berlage Lyceum, Scholen Gemeenschap Reigersbos) en met dansscholen (Amsterdam dance Centre, Combidance, Touchee). Via contacten van de onderzoeker bij dansgezelschap Don’t Hit Mama zijn weer andere contacten gelegd, bij Nowhere en NoLimit. Hieruit zijn verschillende contacten gemaakt met hiphop dance crews. Na het persoonlijk contact met de crews is een keuze gemaakt voor twee hiphop dance crews die het meest aan de criteria voldeden. De ene crew is gevonden bij NoLimit, cultuurpodium in Amsterdam Zuid- Oost en de andere is gevonden via dansschool Touchee gevonden.

De eerste hiphop crew bestaat uit acht crewleden van 15 tot 18 jaar. Daarvan zijn vier crewleden geïnterviewd. Deze crew heet The Incredible Kids en traint minimaal twee keer per week in een dansstudio van NoLimit in Amsterdam Zuid- Oost.

De andere crew die geïnterviewd is bestaat in totaal uit negen leden van 18 tot 23 jaar. Daarvan zijn acht leden geïnterviewd. Deze crew heet The Kulture Kids en

14

traint minimaal twee keer per week in een dansstudio van dansschool Touchee in Utrecht.

Als instrument is evenals bij het onderzoek van Freedman et al. gekozen voor focusgroep interviews. Een focusgroep interview is een vorm van kwalitatief onderzoek waar een groep mensen gevraagd wordt naar hun mening, adviezen, overtuigingen en attitudes. Het focusgroep interview is vooral gericht op de interactie tussen de respondenten. Zij kunnen tijdens het interview op elkaar reageren en aangeven wat zij belangrijk vinden en wat hun gevoelens zijn. De bedoeling is om een discussie op gang te brengen onder de respondenten en zij zijn daarbij vrij om antwoord te geven of te reageren op het moment dat zij dat willen.

Het doel van dit type onderzoek is om diepgaande informatie te krijgen.

De interviewleidraad, die gebruikt is tijdens de focusgroep interviews, is voortgekomen uit de vier aspecten van informeel leren die Freedman et al. hanteren.

Uiteraard aangepast aan de desbetreffende respondenten, die van hiphop dance crews. Het ging om vier onderwerpen: 1. karakteristiek van de hiphop danser, 2. De karakteristieken van de groep en de dansvorm, 3. Het functioneren van de crew, 4.

De relatie van het individu met de groep.

Voorafgaand aan het eigenlijke gesprek hebben alle respondenten een vragenlijst ingevuld waarin gevraagd werd naar persoonlijke gegevens als naam, leeftijd, dansstijl.

Methode data-analyse De focusgroep interviews zijn opgenomen op video en daarnaast is er een geluidsopname gemaakt. Het ene interview duurde 1,5 uur en het andere 2 uur.

Beide interviews zijn verbatim uitgewerkt waarna codering heeft plaats gevonden, aan de hand van de onderwerpen, de centrale vraagstelling en de sub-vragen.

Allereerst heeft er open codering plaats gevonden waarna er thema’s zijn ontstaan.

Deze thema’s zijn weer te plaatsten in hoofdthema’s die voortkomen uit de onderzoeksvragen. Er heeft een verfijning plaats gevonden van de kenmerken aan de hand van thema’s van het onderzoek van Freedman et al. Bij de karakteristieken van de hiphop danser en de karakteristieken van een hiphop dance crew kenmerken zijn de volgende thema’s ontstaan: kenmerken, beweegredenen, betekenis en ambitie. Bij het functioneren van de hiphop dance crews zijn de thema’s: Hoe: codes van gedrag en samenwerken; Wat: technische kennis, conceptuele kennis, kennis van de hiphop scene, identiteitsvorming. Tot slot werd aan de hand van de onderzoeksvragen de resultaten uitgewerkt.

15

3. Resultaten Karakteristieken van een hiphop danser De plekken waar de jongeren hun eerste dans moves uitvoerden, variëren van dansscholen, jeugdcentra, scholen, feesten, thuissituaties of op straat. De leeftijd waarop ze zijn begonnen met dansen ligt tussen de 2 en 13 jaar. De individuele dansstijlen van de jongeren zijn breakdance, hiphop, popping, locking, house, hiphop new style, krump en experimental. Al deze stijlen vallen onder de hiphop dans. Sommige dansers hebben ook wel eens andere stijlen gedanst als modern en klassiek. Daarnaast maken ze vaak een mix van verschillende dansstijlen door elkaar heen waardoor een eigen dansstijl ontstaan. Een van de meisje zei: “ Ik heb geen specifieke stijl, ik doe van alles en nog wat” (Senna).

Waarom zijn deze jongeren gaan dansen en wat zijn hun beweegredenen hiervoor?

De wijze waarop en de motivatie waarom de jongeren zijn begonnen met dansen, ligt eigenlijk bij iedereen anders. Een jongen noemt dat hij begonnen is met dansen op het moment dat hij kon lopen. Hij vertelt dat dansen in zijn bloed zit en het met de paplepel is ingegoten omdat zijn vader een eigen dansschool heeft. Deze jongen omschrijft dat dansen niet iets is wat hij is gaan doen, hij doet het gewoon.“ Het is voor mij, doordat ik zo vroeg ben begonnen hetzelfde als lopen. Ik zie het niet als van, ik ga dansen, ik ga dansen. Ik zeg het niet als een surprise van ik ga nu daarheen, het is gewoon mijn levenswijze en zo leef ik mijn leven eigenlijk” (Kenzo).

Familieleden zijn in meerdere gevallen stimulerend en motiverend geweest. Zo noemt een van de jongens dat hij altijd meeging met zijn zus naar haar dansles waardoor hij met dansen in aanraking is gekomen en een andere jongen noemt zijn broer als inspiratie, met wie hij als klein jongetje al meeging naar dance battles.

De media als televisie en internet zijn ook inspiratiebronnen om te beginnen met dansen. “Ik keek naar de concerten van Beyonce en naar haar videoclips enzo. En hoe vrij zij daar danst met haar dansers is indrukwekkend zo ongelofelijk. Ja, ik weet niet, voor mij was het echt een explosie van inspiratie in een keer, van muziek en dans. Alles gebeurde in een keer. En ik dacht dat wil ik ook. Ik kende dat niet bij mij was dat echt taboe” (Senna). Dit meisje wilde heel graag dansen maar werd in eerste instantie door haar ouders tegengehouden omdat ze uit een streng islamitische cultuur komt. Dansen was voor haar iets helemaal nieuws en ze moest vechten om het zelf te kunnen doen. Door de media kreeg dans voor het eerst een plek in haar leven. Ook wordt het dansprogramma America’s Best Dance Crew en verschillende dansfilms, zoals You’v Got Served genoemd als stimulans. “Ik ben begonnen door gewoon heel veel naar dansfilms te gaan kijken en dan thuis oefenen voor de spiegel enzo”(Seun). Een aantal jongens zijn begonnen met dansen omdat ze positieve aandacht van meisjes kregen op het moment dat ze coole dans moves konden laten zien op bijvoorbeeld dansfeesten. Maar tegelijkertijd bleken meisjes ook te kunnen leiden tot minder trainen. “Want ik kreeg een vriendinnetje en dat vond ik weer veel leuker dan dansen en toen ging er veel minder tijd in trainen zitten” (Gio).

Dansen heeft voor de jongeren een persoonlijke emotionele waarde. De dansers zeggen dat ze er vrolijk van worden, dat ze er plezier aan beleven, dat dans een uitlaadklep is en dat dans hun stemming kan bepalen. “Ik dans omdat ik mijn gevoel in dansen kan uiten. Als ik een slechte bui heb en ik ga dansen dan voel ik me stukken beter” (Justin). Ze kunnen zichzelf geven in het dansen doordat ze in dans

16

hun gevoelens kunnen uiten. De meest voorkomende motivatie waarom ze dansen is omdat dansen gewoon heel leuk is. “Dansen geeft voor mij vooral heel veel plezier”(Gio). Ook beïnvloedt hun stemming hoe het dansen gaat. Dat geeft tevens aan dat dans en emotie heel dicht bij elkaar liggen en niet los te koppelen zijn.

“Want je merkt aan alles wanneer het goed gaat of wanneer het niet goed gaat. Als je je lekker voelt, dan dans je ook lekker. Maar als je je niet lekker voelt dan dans je ook niet lekker, snap je?”(Sam). Dansen kost energie maar je krijgt er ook heel veel energie van terug. Daarnaast kan dansen een uitlaatklep zijn en helpen om bepaalde gevoelens terug te vinden bijvoorbeeld in de puberteit. “Eerst vond ik dansen niet echt iets. Totdat, ja, je bent dan aan het puberen en bepaalde dingen die gaan niet zo goed als dat jij wilt en dan kon ik altijd wel het gevoel terug vinden in de dans, omdat dans een soort van uitvluchtpunt was. Daardoor heb ik ook meer gevoelens voor dans gekregen en daardoor is het meer voor me gaan betekenen”(Jason).

Een jongen gaf het antwoord: “Alles, want het is mijn leven” (Kenzo). Dans is voor een van de jongeren ook een vorm om zijn creativiteit die in hem zit naar buiten te laten komen. “ Vroeger ben ik heel erg bezig geweest om mijn creativiteit in mijn hoofd te uiten via iets. Maar ik wist nooit echt wat. Ik had niet de juiste ondersteuning en basis om het te kunnen uiten met dans en dat lukte toen met dj’en.

Nu kan ik eindelijk de creativiteit die in mijn hoofd zat van de afgelopen jaren naar buiten brengen door de dans”(Yanay). Een paar jongeren geven aan dat ze door te dansen aandacht, waardering en liefde krijgen. Dit is een motivatie om te beginnen met dansen en ook een motivatie om met dansen door te gaan. Hierin speelt het publiek een grote rol. “Als ik op het podium sta en als er dan mensen schreeuwen enzo, dat vind ik echt leuk. Dat vind ik leuk dan krijg je een bepaalde liefde, weet je dat mensen je waarderen om wat je doet. Ja, daarom dans ik eigenlijk”(Jurvinio).

Een ander zei: “En dat houdt me heel erg gemotiveerd omdat je toch te horen krijgt dat mensen het heel erg dope vinden wat je maakt”(Kenzo).

Alle jongeren hebben een grote persoonlijke ambitie in dans liggen. Ze streven deze ambitie ook na en geloven er in dat hun doelen haalbaar zijn. Zo zegt een van de dansers: “Waarom ik dans is dat ik mijn doel wil bereiken. Ik wil later met bekenden werken zoals Chris Brown enzo”(Jurvinio). De dansers hebben een American Dream. Ze willen het in Amerika helemaal gaan maken en ze zien dit ook binnen drie jaar gebeuren. Daarin zijn alle dansers allround in hun ambities. Zowel zelf dansen en optreden wordt genoemd als lesgeven en choreograferen. Het uiteindelijke doel voor later is een eigen dansschool om hun kennis te kunnen doorgeven. “En ik heb nu drie jaar om alles te doen wat ik kan doen. Om zo veel opdrachten te krijgen in het buitenland, dat wanneer ik terug kom dat ik zo iets heb van nu kan ik het overdragen aan anderen en dan eigenaar zijn van de grootste dansschool in Nederland” (Kenzo). De ambities en het niveau van de individuele dansers zijn wel verschillend. De een heeft meer ervaring dan de ander en de een heeft meer dans opdrachten dan de ander. Zij omschrijven zelf dat dit te maken heeft met onder andere doorzettingsvermogen en ervaring. Zo is Kenzo een jongen die het echt maakt in de scene ook op internationaal vlak. Hij is iemand die zichzelf ook goed promoot, door video’s te uploaden online. De dansers van The Kulture Kids hebben bijna allemaal een mbo dansopleiding gedaan of zitten nog op de opleiding. Daarbij steven ze naar een allround werkveld in dans. The Incredible Kids crewleden zijn wat jonger en iedereen zou graag een dansopleiding gaan volgen om beter te worden en de mogelijkheid te hebben om een eigen dansschool te openen.

17

Karakteristieken hiphop dance crew The Incredible Kids is een crew die bestaat uit acht crewleden die de leeftijd hebben tussen de 15 en de 18 jaar. Zij geven aan dat de stijl van de crew hiphop, breakedance, house, locking, popping maar ook trucking, zoals salto’s en acrobatiek is. Deze crew traint in een dansstudio van NoLimit in Amsterdam Zuid-Oost.

The Kulture Kids hebben in totaal negen crewleden die een leeftijd hebben tussen de 18 en 23 jaar oud. De dansstijl van hun crew omschrijven ze als creatief, vrij, soul, funk, familie en kulture. Zij trainen in een dansstudio van dansschool Touchee in Utrecht. Beide crews hebben leden met verschillende culturele achtergronden, ze hebben Surinaamse, Indonesische, Molukse, Israëlische, Nigeriaanse, Tunesische, Indische, Marokkaanse, Filipijnse, en Nederlandse roots. Ze ervaren onderling geen verschil. “We komen uit Zuid Oost en groeien met elkaar op dus we zijn hetzelfde” (Jurvinio). De jongeren hebben het gevoel dat ze ondanks hun verschillende achtergronden wel een soortgelijke opvoeding genoten hebben. “Alleen de feestdagen zijn anders. We laten thuis heel vaak thuis, laat ik het zo zeggen. We hebben wel soort van dezelfde opvoeding van thuis, veel herkenning onderling” (Kenzo). In het gesprek met The Kulture Kids komt de Marokkaanse cultuur als anders naar voren. Dit door het feit dat een van de meisjes uit een streng Marokkaans gezin komt. De jongeren hebben respect voor haar dat ze toch aan het doen is wat ze het liefste doet. “Het wordt geaccepteerd maar niet gesteund. Ik heb een Marokkaanse achtergrond dus het is ongebruikelijk dat een vrouw danst en zich neerzet op een podium waar iedereen haar ziet” (Senna).

The Incredible Kids hebben geen dames is hun crew in tegenstelling tot The Kulture Kids die twee vrouwen in de crew hebben. The Kulture Kids omschrijven dat het niet zou kloppen zonder vrouwen in het team en voelen zich met zijn negenen juist sterk.“Negen voor een en allen voor negen” (Jeremy).The Incredible Kids zouden geen vrouwen in de crew willen hebben. Niet door de kwaliteit van de vrouwen maar door de werkwijze. “Nee, jongens werken veel sneller dan vrouwen. Laat me het zo zeggen: Als je met jongens onder elkaar werkt gaat het veel snellerxxxx dan met een dame. Misschien heeft ze dan haar periode, dat ze niet wil dansen, dat ze dan vaak hoofdpijn heeft, of ruzie met haar vriendje” (Jurvinio).

De jongeren zeggen dat over het algemeen minder vrouwen dan mannen bezig zijn met hiphop dans in Nederland. “Het wordt overruled door mannen”(Mimi). Dit komt volgens hen omdat mannen al langer met hiphop bezig zijn en daardoor wat betreft niveau ook sterker zijn. Er blijken wel steeds meer vrouwen in de hiphop scene met dans bezig te zijn en in Nederland bestaat een groei in zowel het aantal als de kwaliteit van de vrouwelijke dansers, aldus de jongeren. Een van de meisjes zei hierover: “Het is nog erg jong, het is nog aan het ontwikkelen” (Senna). Er zijn meer vrouwen te vinden in de commerciële scene waar meer demoteams bestaan die streetdance doen. In de underground scene zijn vrouwen upcoming volgens de jongeren.

Justin: als ik naar de vrouwen kijk die nu hiphop dansen, vind ik ze wel erg goed Jason: het niveau is echt gegroeid de laatste drie jaar Onderzoeker: zijn mannen beter dan vrouwen?

Justin: nee, nee Jurvinio: nou, dames kunnen je nog altijd verrassen hoor. Ik heb laatst een show gezien van een paar dames. Ik stond wel versteld hoor Justin: je moet ze nooit onderschatten Jurvinio: kippenvel Justin: dat was echt te goed. Ik was er toevallig ook.

18

Wat is hun beweegreden om samen te komen en een dance crew te vormen?

Bij de geïnterviewde hiphop dance crews zie je heel duidelijk naar voren komen dat het netwerken zijn die dezelfde interesse delen. De crews hebben een gemeenschappelijke deler, hun passie voor de dans en hiphop in het bijzonder. De motivatie om een crew te vormen is dat ze hun passie kunnen delen met elkaar en daardoor beter worden in hiphop. Ze kunnen van elkaar leren waardoor ze elkaar beter kunnen maken, oftewel “omhoog kunnen trekken”(Gio). Over het algemeen hebben alle dansers elkaar ook ontmoet via de dans. Bij bijvoorbeeld battles, in the underground scene of op de (dans)school. Een van de groepsleden zei: “…en toen heb ik deze rare mensen allemaal ontmoet met allemaal dezelfde passie en dezelfde levensstijl, maar allemaal van een helemaal totaal andere bron eigenlijk, in achtergrond”(Kenzo).

De jongeren hebben een aanleiding van buiten af gehad om hun crew te vormen. Zo zei een van de leden van The Incredible Kids: “Toen werd ik een keer gevraagd door school om mee te doen aan zo’n demo team. Er was een stedelijke wedstrijd waar allemaal regio’s aan meededen. Aan het evenement, dat heet Topscore. En zodoende ben ik erin gegaan. Ik vond het wel leuk, maar die kinderen waren niet echt dansers, meer hobby dansers en die deden niet wat ik wilde doen. Zij waren er gewoon voor spek en bonen, zo zag ik het. En toen wilde ik wat meer, wat betere mensen in de groep zetten”(Jurvinio). The Kulture Kids zijn ook in eerste instantie ontstaan doordat ze gevraagd werden een crew te vormen. In beide crews zijn de crewleden via via bij elkaar gekomen en uitgegroeid tot een crew. De motivatie om de crew te starten was wel verschillend onder de dansers. De ene vond het gewoon leuk en de ander nam het vanaf het begin af aan heel serieus.

De crew betekent veel in het leven van alle dansers. Ze omschrijven dat ze meer delen dan dansen alleen. Ze vormen een hechte vriendengroep en beide crews omschrijven zichzelf als een familie. De trainingsruimte van The Kulture Kids omschrijven ze als hun woonkamer waar ze alles delen en doen. Dansen omschrijven ze als hun leven. Het is niet iets wat ze doen maar wat ze zijn, het is hun levensstijl. “Dans is ook echt mijn levensstijl. Ik doe echt alles met dans. Ik had bijvoorbeeld laatst dat ik op het station stond en dat ik toen ging dansen toen die vrouw iets omriep van pingpingping (hij danst erbij terwijl hij dit zegt)” (Jeremy).

Ze zijn heel toegewijd aan de groep. Individuele dingen moeten wijken als er belangrijke dingen met de groep moeten gebeuren. Een van de meisjes omschreef het als volgt: “Dan ga je altijd back to your roots”(Mimi).

De crewleden hebben dezelfde smaak ontwikkeld op verschillende vlakken. De jongeren geven aan dat ze altijd jaloers zijn op elkaars kleding. Ze omschrijven daarbij dat de hiphop mode stijl mee gaat met de trends van deze tijd. “Vroeger voelde mensen zich altijd heel gangster. Dat is allemaal eruit. Nu is het gewoon fun.

Vroeger was hiphop ook altijd baggy dragen, van die grote kleren. Maar nu zie je ze meestal met zo’n skinny jeans”(Jurvinio). Ook blijken ze dezelfde smaak te hebben wat betreft humor en dezelfde soort taal samen te spreken. Al hebben dansers onderling niet altijd een taal nodig om te spreken volgens een van de jongeren. “Ja, maar normaal is het, dat noemen wij staattaal en over het algemeen hebben we ook een eigen taal en dansers onder elkaar. Dansers hebben niet echt een taal nodig. Je praat met je lichaam. Het maakt niet echt uit. Als je in een fabriek zou werken, of op kantoor dan moet je kunnen praten, weet je, maar wij dansen gewoon” (Jurvinio).

De crews hebben beide een uitgesproken ambitie om de beste te worden in de scene.

The Incredible Kids hebben een droom om te winnen bij het televisie programma van MTV, America’s Best Dance Crew. The Kulture Kids willen een movement opzetten met verschillende kunstdisciplines bij elkaar binnen een bedrijf. “Mijn

19

droom is dat we niet alleen een crew zijn maar echt een movement. Een inspiratiebron van bewegingen, naar het organiseren van bepaalde events, naar een eigen kleding lijn hebben, heel veel zeggenschap hebben. Een echte movement dat wanneer wij iets zeggen dat iedereen dat echt aanneemt. Iets groots, desnoods een dansschool wat echt van ons is echt een bedrijf” (Seun).

Het functioneren van de hiphop dance crews De jongeren maken duidelijk afspraken in de crews waar ze zich aan behoren te houden. De crews hebben eigen regels wat betreft de trainingen en ook hebben ze ideeën over artistieke waardes van hiphop dansers en shows. In beide gevallen komen de crewleden minimaal twee keer in de week samen voor een echte training in een dansstudio. Uit de interviews blijkt dat de leden elkaar veel vaker in de week zien, bijna elke dag. Soms om naar een dance event, battle of optreden te gaan, vaak om extra te trainen maar ook om te socializen. “Dinsdag en donderdag dan zijn we hier om te trainen, maar het is hier soort van onze woonkamer we zijn hier bijna iedere dag om te chillen met elkaar”(Mimi). De crew van Mimi, The Kulture Kids, kunnen gratis in een studio bij de dansschool van de vader van een van de leden.

Iedereen houdt zich in principe aan de afspraken die ze maken rondom de trainingen maar ze zijn ook flexibel naar elkaar toe. “Ja, als iemand niet komt of vaak te laat dan praten we erover en geven wel heel veel kansen. We zien vaak dingen door de vingers”(Jason). Toch heeft deze crew ook een afspraak gemaakt onderling over te laat komen en fouten maken tijdens een show. Hier hebben ze een geldbedrag aan verbonden. “Ja, als iemand te laat komt dan moet ie 5 euro dokken”(Jurvinio).

Buiten de crew om is iedereen ook met dansen bezig. Ze volgen danslessen en dansworkshops. Naast de crew als informeel netwerk speelt de formele kunstbeoefening bij alle leden ook een rol. Veel van de leden geven ook dans workshops en choreograferen. Daarnaast treden ze op en doen mee aan battles als individuele danser en in de crew. Ze zijn daarin allemaal allround en geven aan alles even interessant te vinden.

Ze noemen zichzelf allemaal kernleden en iedereen is gelijk aan elkaar. “Als Delano niet komt dan is dat niet voor niets, dat heeft dan een reden en daar hebben we respect voor. En ook al is hij er misschien dan minder vaak hij is nog steeds een van ons” (Sam). En op de vraag of ze nog open staan voor nieuwe leden in de crew werd in eerste instantie direct gereageerd met een ‘nee, nooit ’. De crews zijn hecht en hebben hun eigen codes en gedrag. Het is bijna niet mogelijk om als nieuw lid in de crew te komen. Dit komt niet zo zeer door artistieke regels maar voornamelijk door het sociale aspect in de omgangsvorm. “We hebben een soort van humor opgebouwd die alleen wij snappen, en mensen die van buiten af komen dat helemaal niet begrijpen en soms ook nog zien als een aanval en als een dis” (Senna). En uit de crew gaan is om sociale redenen ook bijna onmogelijk omdat het aanvoelt dat je dan een familielid zou moeten missen.

The Incredible Kids: Jason: Nee, we zijn nu echt een hele hechte vriendenkring en het is zo, we zien elkaar niet eens meer als een crew, maar gewoon als een soort familie. Iedereen is gewoon bij elkaar en we zijn al zo lang bij elkaar en dan voelt het heel raar. Alsof iemand dan komt van he ik wil er ook in. Het is niet zomaar dat we bij elkaar zijn.

We hebben elkaar gevonden om een reden en zo blijft het ook Onderzoeker : en kan je die reden omschrijven?

20

Jason: ik denk zo, we hebben deze groep en alles gebeurt niet zomaar, snap je. Je vindt iemand ‘the chosen one’, die uitverkoren is om incredible te zijn. De groep staat er en we zijn al zo lang bij elkaar en het voelt gewoon goed. Dus waarom zou je dan de hele flow en de hele sfeer in de groep, dat we een onbekend iemand erbij halen, wegnemen.

The Kulture Kids: Kenzo: Hoe ik het zie, er zou iemand bij kunnen en het klinkt een beetje grappig en ook weer helemaal niet. Diegenen moet aan de eisen voldoen Onderzoeker: en wat zijn de eisen?

Kenzo: het moet passen omdat wij niet alleen maar hier komen en vijf, zes, zeven acht…(maakt een dansje) maar we praten met elkaar, chillen met elkaar, maken ruzie met elkaar, lachen met elkaar, we vechten met elkaar. Het gaat zo veel verder dan alleen een dansje dat het moet passen. Dus eigenlijk aan de ene kant kan niemand daar aan voldoen en aan de andere kant als het past.

Ze hebben allemaal veel respect voor elkaar en geven aan dat je echt jezelf kan zijn in de crew. “Iedereen wordt gerespecteerd om wie hij is (Sam)”. Een ander zei: “Wij zijn altijd wel grapjes aan het maken enzo. We fucken elkaar altijd, maar we zijn wel echt met respect voor elkaar” (Justin). De crews hebben ook een eigen smaak ontwikkeld op artistiek vlak. Ze vormen hun eigen ideeën over wat ze kwalitatief een goede hiphop danser of een hiphop dance crew vinden. Het gaat hun boven alles om originaliteit en jezelf zijn en blijven.

Ze verdelen onderling verschillende taken binnen de crew. Dit zijn over het algemeen aspecten waar ze goed in zijn. Zo zorgt de een voor de planning de ander voor de organisatie. Is de een aanspreekpunt voor boekingen en de ander doet de administratieve taken. Verzorgt de een de kleding voor de shows en de ander onderhoud de website. The Kulture Kids geven ook aan dat een jongen de leidinggevende is oftewel de manager. In beide crews is er een iemand die de uiteindelijke verantwoording heeft over de artistieke keuzes die gemaakt moeten worden. “Iedereen heeft een taak maar niet perse inhoudelijk in dans maar ook andere dingen”(Mimi). Buiten kennis van hiphop dans doen ze ook vaardigheden op in aspecten buiten het dansen om zoals bijvoorbeeld organiseren.

Hoe leren de jongeren in een hiphop dance crew? De crewleden dansen zowel individueel, in duo, trio als met de gehele crew. Dit is afhankelijk van het event. Bij shows dansen ze vaak met de hele crew en bij battles gaat het erom of het om bijvoorbeeld een crew battle of een duo battle gaat. Ze trainen hiervoor buiten de crew om door bijvoorbeeld lessen te nemen en samen in hun trainingen. De crew is een belangrijke bron voor inspiratie voor alle dansers, “de groep inspireert je” (Mimi). Ze motiveren elkaar en halen het beste bij elkaar naar boven. Ze doen dit door elkaar bijvoorbeeld aan te sporen,“ boosten, van he je kan het man”(Seun). Ze omschrijven het als elkaar naar boven trekken. Iedere danser is heel verschillend in persoonlijkheid en wat betreft stijl. Zij geven aan dat je daar van leert op verschillende vlakken. Iedere danser brengt iets unieks binnenin de crew. Ze halen ook inspiratie van buiten af, bijvoorbeeld door workshops te volgen, om het vervolgens binnen de groep te brengen. “We doen individueel ons eigen dingen en zo vullen we de crew ook weer aan, dus zodoende”(Sam). Een ander noemde het: “Inspiratie van buiten naar binnen halen” (Mimi).

21

Hoe ze van elkaar leren is vooral door eerlijk te zijn naar elkaar toe. “Iedereen is heel eerlijk in de crew als je iets ziet van dit kan je beter doen dan hoor je dat direct. Als je iets geks doet wordt het ook gelijk gezegd. Allebei de kanten op. Je hoort het gelijk eerlijk”(Senna). Ze geven elkaar advies en feedback op verschillende aspecten. Over dansen maar ook over hoe je bijvoorbeeld met dingen om kunt gaan. Ze zijn allemaal blij met het ontvangen van feedback omdat ze dat alleen maar beter kan maken. Het is soms wel lastig om te ontvangen, maar omdat ze elkaar zo goed kennen kunnen ze het van elkaar aannemen. “Je kan het niet in een keer, iedereen heeft zijn zwakke kant maar je hoort het wel en daardoor weet je het en ben je je er bewust van en kan je het dus beter maken” (Sam). Een andere jongen zei: “Soms hebben we bijvoorbeeld ook choreografie en dan is Kenzo de choreograaf en dan gaat iedereen om de beurt en dan geven we elkaar feedback maar dan weet je ook van jezelf oké ik moet dit nog strakker dansen of meer energie”(Sam).

De crews geven beide aan dat plezier maken een onderdeel is van hoe ze aan de slag gaan. Een beetje dollen, lol maken, grappen en fun hebben samen is ook in het creatieproces van belang. “Spelen en grappen maken. Niet altijd serieus bam bam bam, maar we maken ook een lolletje. We doen ook andere dingen als een beetje hangen. En dan gaan we weer dansen en dan denk je he dat is wel leuk” (Jurvinio).

Een andere jongen vertelde dat ze wel altijd gemotiveerd waren om iets te maken maar dat dit niet hoeft te zeggen dat je dan serieus bent, hij omschreef het als “gedreven grappig”. Er bestaat niet zoiets als een standaard training bij beide crews. Hoe de trainingen vorm krijgen kan verschillend zijn in inhoud en tijd. Het is afhankelijk van wat er op de planning staat wat betreft optredens of battles. “Het ligt eraan, we hebben nooit een standaard iets, tenzij we naar iets toewerken, een belangrijke show of wedstrijd, dan zijn we stipt op tijd en trainen, trainen, hard trainen…Dan werken we ook met deadlines. Maar stel we hebben een lange periode voor onszelf dan zijn die trainingen ook vaak gewoon voor de lol. Dansen meer voor de lol, we gaan chillen, we hebben quality time” (Mimi).

Ondanks dat ze hun training niet plannen of opdrachten aan elkaar geven, komt toch iedere training iemand met wat nieuws.

Yanay: meestal is het bij ons zo, ik heb nog geen een keer een training mee gemaakt waar het niet gebeurde maar elke training komt iemand binnen met ik heb iets vets.

Ik heb nog geen een training meegemaakt waar dat nog niet is gebeurt.

Bijvoorbeeld Kenzo komt binnen en zegt ik heb een choreo, die ga ik jullie aanleren.

We leren deze en dan zijn we geïnspireerd om daarvan van een beweging een formatie te maken. Dat spelen we aan hem door en dan krijgt hij weer inspiratie om het dan weer zo te doen. Het is actie reactie.

Onderzoeker: spreken jullie dat van tevoren af?

Yanay: nee want dan ga je het forceren en dan Gio: het gaat net als kunstenaar, je creëert iets op het moment, we zijn kunstenaars Yanay: dans is kunst Kenzo: je creëert iets op het moment Yanay: inspiratie kan je niet uitleggen het is iets wat je doet Gio: het is jezelf zijn, iedereen is apart

De training heeft verschillende vormen van samen leren in zich. Er kan iemand de anderen iets nieuws aanleren als een choreografie of een bepaalde move. Vaak beginnen ze de training door zelf te dansen op bijvoorbeeld nieuwe beats door daarop te jammen of te freestylen. Daarnaast battlen ze ook in de training met elkaar en creëren ze nieuwe moves in de training. Naar een show toe kunnen ze bezig zijn

22

met het maken van artistieke keuzes en het cleanen van bewegingen. Naast de danstraining is ook ruimte om dingen door te spreken die nog moeten gebeuren, ‘ kletsen over de actualiteit’. Daarnaast kan het ook zijn dat er tijd gemaakt wordt om dingen door te spreken van een show, ‘wat goed en fout ging’.

Wat voornamelijk genoemd wordt wat in de training absoluut niet mag ontbreken is veel lol en ‘social talk’.

Er zijn eigenlijk geen nadelen die ze ondervinden aan het samen werken in een groep. Er zijn een paar aspecten die het lastig kunnen maken zoals rekening houden met elkaars agenda in de planning en meningsverschillen. Soms zijn er bijvoorbeeld te veel artistieke ideeën voor een show en dan moeten ze wel met elkaar naar een idee toe werken. The Kulture Kids zeggen dat ze dit in overleg doen maar dat een van de crewleden, Kenzo, de uiteindelijke artistieke keuzes maakt omdat hij het meeste ervaring heeft hierin. The Incredible Kids zeggen dat een nadeel in de groep is; het hebben van te veel lol, waardoor ze niet meer serieus kunnen werken. Hier spreken ze elkaar op aan en dan gaat het uiteindelijk wel weer serieus door.

Justin: soms heb je ook wel dat het te leuk wordt tijdens het choreo geven Jurvinio: ja maar er zijn altijd wel mensen die dan zeggen, nu moeten we even trainen. Maar het is altijd zo, als de een begint wordt het een soort kettingreactie.

Zijn we serieus bezig en je maakt een grap dan gaat het mis. Maar dan moet er weer even iemand serieus zeggen we moeten aan de slag en dan doen we dat ook. De een zegt even serieus, serieus, serieus een soort domino effect.

Er is geen eenduidig antwoord te geven waar de dansers hun inspiratie vandaan halen. Ze omschrijven tal van mogelijkheden en eigenlijk is alles inspiratie als je er maar open voor staat. Ze inspireren elkaar en sommige hebben ook iemand waar ze tegen op kijken. Ze kunnen door iemand anders geïnspireerd raken en het kan ook zijn dat je dan wat overneemt van die ander. Alleen je moet er wel altijd je eigen ding van maken anders beschrijven ze het als ‘nep’.

Onderzoeker: waar halen jullie je inspiratie vandaan?

Kenzo: van alles Yanay: roots, bewegende dingen, buiten wereld, animatie, manga, muziek, technologie. Eigenlijk alles wat buiten en binnen is kan je je door laten inspireren.

Sara: en hoe inspireert het je dan?

Yanay: bijvoorbeeld de vechtbewegingen van manga. De energie die ze er achter geven. Karakters. Alle dansstijlen. Voor mij is het alles, je ziet bijvoorbeeld een klein kind als een mongool gedragen maar dan denk je whow vet dat kan ik wel in mijn freestyle gebruiken Jeremy: het is als je je mind open zet. Ook van kinderen. Kinderen zijn ook heel vaak een inspiratie omdat ze vrij zijn. Ze hebben een soort van schijt. Ze doen heel veel dingen waarvan je denkt. Whow dat is e rook nog dat kan je ook nog doen. Als je wat ouder bent heb je nog wel een grenzen.

Yanay: heel cliché maar alles inspireert je Onderzoeker geldt dat voor iedereen?

Mimi: ja maar wat we wel vergeten is je inspireert elkaar, teminste voor mij.

Wat leren jongeren in de hiphop dance crew? Freedman et al. maken een onderverdeling wat jongeren leren in kennis van kunst maken (technische kennis, esthetisch en artistieke ideeën) en kennis van de context van kunst (kennis van het veld, identiteitsvorming). Deze indeling wordt gehanteerd om de resultaten te beschrijven.

23

Technische kennis: ontwikkelen van techniek en skills In alle crews worden vooral de technische aspecten van dans geleerd door en met elkaar. De jongeren zeggen dat je leert in de crew door naar elkaar te kijken en door elkaar feedback te geven op vaardigheden en kwaliteiten. Zoals bijvoorbeeld op de presentatie, dat iemand niet de hele tijd naar de grond kijkt en laat zien en overbrengt aan het publiek dat hij/zij geniet van dansen. Ook geven ze elkaar o.a. advies over het verbeteren van de muzikaliteit, timing, strakheid, mimiek en energie tijdens het dansen. Van de andere crewleden leren ze verschillende stijlen binnen de hiphop. Zo gaven twee jongens, de een meer uit de commerciële- en de ander meer uit de underground scene, aan heel veel qua stijl van elkaar geleerd te hebben. Het strakke van het aanleren van een choreografie en de snelheid van het oppikken naast de vrijheid van een freestyle in bijvoorbeeld een battle.“Mij heeft de battle scene me geleerd vrijer te zijn. Meestal ben ik ook wel vrij in het choreo’s maken en vrij zijn in dingen vastleggen. Maar het vrij zijn in battle is een hele andere vrijheid. Toch wel met een mind set van mijn flow moet er zijn , mijn groove moet er zijn dit en dat.

Maar toch ben je meer in je movement. En dat heb ik heel erg van hem geleerd. En ik heb hem weer geleerd om choreografieën op te pikken heel strak enzo” (Kenzo) Techniek speelt een belangrijke rol bij de dansers om beter te worden maar voor een show blijkt techniek bij beide crews niet de overhand te hebben. “Als we moeten kiezen voor een strakke show technisch gezien of voor een hype publiek dan kiezen we voor het publiek. Wij dansen zeg maar meer voor het publiek. Om het publiek gek te maken. We zijn entertainers. Als wij op het podium staan moet het publiek vooral kunnen lachen en genieten dat we daar staan” (Jurvinio) De technische kennis groeit door in de crew te dansen maar ook door buiten de crew te dansen. “Toen starten we een crew. Zo is iedereen ook individueel gegroeid. We doen individueel ons eigen dingen en zo vullen we de crew ook weer aan. Dus zodoende”(Sam). Alle dansers zijn buiten hun crew zeer actief met dansen bezig.

Zowel als danser, choreograaf en/of docent. Ze zeggen zelf dat dit zorgt dat de groep blijft vernieuwen en groeien door kennis van buitenaf te halen. De gedachten om buiten de crew om zelf bezig te zijn en lessen te volgen is bedoeld om niet te veel op elkaar te gaan lijken. Vooral als individuele danser is het heel belangrijk om je eigen stijl te ontwikkelen, ‘uniek’ te zijn en niet op de groep gaat lijken. “We willen zorgen dat iedereen een eigen stijl krijgt en dat je gaat wennen aan de choreo’s die je leert in de crew” (Jason).

Conceptuele kennis; ontwikkeling van esthetische en artistieke ideeën.

Binnen de crews is artisticiteit en kwaliteit heel belangrijk. Ze omschrijven het als de beste zijn in hiphop dans wat betreft skills, originaliteit en eigenheid.

Ze hebben uitgesproken ideeën over wat een danser of een dansshow goed maakt.

Een individuele danser moet boven alles zichzelf zijn en blijven.

“Als een dansers zichzelf is en zichzelf uit op een manier hoe diegene zich voelt en iets wil brengen en niet op iemands anders zijn manier (Kenzo).

Daarnaast moet een danser voor zichzelf dansen en niet voor een ander. Als hij voor een ander danst dan valt hij door de mand en dan voelt het niet als echt aan. “Dance to expres not to impress”(Jeremy). Kwaliteiten van een danser zijn volgens de jongeren: kracht, uitstraling, expressie, creativiteit, muzikaliteit. Ook moet je niet kunnen zien dat hij danst maar je moet het kunnen voelen. Een jongen omschreef dat hij een danser goed vond als je niet stil kon blijven zitten op je stoel en tegen hem wilde battelen.“ Als je gewoon zit en je ziet iemand battelen en je kan gewoon niet stil zitten dan wil je gelijk tegen hem battelen, dan is ie goed” (Justin).

Een danser moet daarnaast ook kunnen laten zien dat hij/zij geniet.“Gewoon dat ie geniet, dat vind ik altijd belangrijk als ik naar een battle kijk en ik zie iemand echt

24

genieten met wat hij doet dan vind ik het heel dope. Je kan salto’s doen en al die dingen maar als je de muzikaliteit niet hebt dan vind ik het niet echt iets” (Gio).

De kwaliteit van een danserx is daarnaast dat hij/zij echt moet dansen en niet zomaar iets nadoen.“Iemand moet dansen en geen pasjes doen” (Yanay). Het meest voorkomende antwoord is toch dat een danserx origineel moet zijn.

“Voor mij is het nog steeds originaliteit. Je kan geïnspireerd zijn of iemand move doen zolang je het maar eigen maakt en iets van jezelf geeft dan vind ik dat goed (Kenzo).

Voor de kwaliteiten van een crew gelden dezelfde aspecten als voor een danser.

Iedere danser moet binnen in de crew uniek zijn en de crew moet ook unieke shows neerzetten. Voor The Incredible Kids is dat door incredible te zijn. Iets te doen wat eigenlijk onmogelijk lijkt. Zij laten bepaalde accenten altijd terug komen in de show. Wat zij doen in hun show is iemand even laten uitblinken uit de groep om vervolgens weer in de groep mee te dansen. Ze willen met hun shows dat het publiek helemaal gek wordt en schreeuwt en joelt. Ze willen het publiek entertainen.

Dit doen ze door in te spelen op het publiek, grappig en sexy te doen en te laten zien wat ze in huis hebben. Ze vinden een goede opbouw van de show en de muziek keuze daarin heel belangrijk. Ook willen ze een boodschap doorgeven met hun show dat iedereen kan dansen als je het maar wilt. “Kijk wij zijn goed maar jij kan ook goed zijn” (Jurvinio).

The Kulture Kids willen ook origineel zijn en zij omschrijven hun kracht dat ze de commerciële scene combineren met de underground scene.

Kenzo: wat onze kracht ook is dat naast dat we in de commerciële hoek zitten en in de underground scene werken is dat wij vaak als wij aan wedstrijden mee doen, dan zijn het meestal commerciële dingen maar met de achtergrond wat we uit de underground scene hebben gehaald waardoor onze shows anders zijn, uniek. Maar vooral voor de commerciële mensen is dat helemaal nieuw. Want heel weinig mensen hebben daar te maken met de underground scene Onderzoeker: kan je omschrijven wat nieuw is?

Kenzo: het is een andere manier van dansen en interpreteren van de muziek.

Sam: bij commercieel moet alles heel goed zijn voor het oog, clean. En bij de underground scene is dat veel meer op gevoel, veel meer real Daarnaast zeggen ze dat hun kracht ligt in hun verschillende persoonlijkheden en kwaliteiten. “Weet je wat ik van meerdere mensen heb gehoord maar wat ik ook zelf zie is dat iedere persoon vanuit onze choreo heeft een duidelijk karakter. Dus meestal is het zo bij groepen dat iemand eruit blinkt als de beste en de rest valt een beetje weg maar bij ons is het zo dat je elk gezicht herkent. Dat krijgt vorm in de show”(Mimi).

Kennis van de hiphop scene De crews zetten zichzelf in de wereld neer door zich te promoten online.

Hier zetten ze films en foto’s neer om zichzelf zichtbaar te maken voor de buitenwereld en om opdrachten binnen te halen uit het werkveld. Beide crews hebben veel kennis van de hiphop scene in binnen- en buitenland. Dit komt doordat ze meedoen aan battels en shows waar ze de andere dansers en crews ontmoeten.

Hierdoor kunnen ze zichzelf goed vergelijken met andere dansers en crew.

Nederlandse crews zijn in hun ogen goed en is heel erg aan het ontwikkelen, maar lopen wel achter op landen als Duistland, Frankrijk en Engeland. Ze denken dat dit kan komen omdat Nederland niet echt een straat cultuur kent omdat er zulke goede

25

sociale voorzieningen zijn. Amerika wordt als nummer 1 gezien omdat het daar de langste geschiedenis kent. Engeland heeft ook een hoge kwaliteit Toch omschrijven ze wel dat in Amerika een andere stijl en smaak leeft in tegenstelling tot de Europese stijl en smaak. “Ik denk er is geen beste. In Amerika is een hele andere soort stijl. Naar onze smaak, wij zijn Europese dansers is hebben een eigen stijl. Amerikanen dansen meer entertainment. Europese dansers dansen wat complexer” (Kenzo). De b-boy scene schijnt wel agressiever te zijn in Amerika dan in Europa. “In New York is het veel hatelijker, iedereen wil gelijk battlen en hier is het meer samen jammen” (Gio). De Nederlandse b-boys staan wereldwijd super goed bekend.

Identiteitsvorming; kennis van zichzelf in relatie tot de wereld De crewleden zeggen dat ze totaal verschillende persoonlijkheden zijn met een hele andere achtergrond. Dit maakt dat ze zichzelf beter leren kennen in relatie met de andere persoonlijkheden om zich heen. De crewleden zijn hechte vrienden en dat heeft invloed op hoe ze naar zichzelf en de wereld om zich heen kijken. Iedereen heeft een verschillende achtergrond wat meegenomen wordt binnen de crew.

Yanay: Ik ben gewoon anders gaan kijken naar wie ik ben en wat er is. Ik ben een heel ander persoon geworden. Ik ben qua gedrag, qua denkwijze en mijn levenswijze heel anders geworden Onderzoeker: Kan je het verschil omschrijven?

Yanay: een andere kledingstijl, muziekkeuze is nog steeds hetzelfde bij mij en andere vrienden andere energie, andere fibe. Ik denk dat het meer de vrienden is die je vroeger eigenlijk niet perse nodig had maar waar je vroeger naar keer maar die je nooit had. En nu heb je ze wel en eigenlijk heb je er een tweede familie bij.

Daarnaast doen de crewleden ook buiten de crew om veel met dans wat ze weer meebrengen in de crew. “Van beide kanten vult het ook wat aan je leert ook veel meer van dansen en dansers. Zeker in de crew, meer dan alleen maar het dansen, ook elkaars persoonlijkheden. Er zijn al zoveel dingen gebeurd waarvan je ook weer veel van hebt opgestoken”(Sam). Doordat ze meedoen aan internationaal battles bouwen ze ook aan een netwerk buiten Nederland op waardoor ze een beeld krijgen hoe de scene er internationaal uit ziet.

De crewleden zeggen dat ze veel respect voor elkaar hebben, daardoor durven ze zichzelf te zijn in de groep. Het geeft ze vertrouwen in wie ze zijn en wat ze doen.

Dat ze dansen wordt over het algemeen gerespecteerd door de buiten wereld maar dat is niet voor iedereen het geval. Voor hen betekent de groep support heel veel.

26

4. Conclusie en discussie Dit onderzoek focust zich op het in kaart brengen van de kenmerken en leerprocessen van informele hiphop dance crews. De hoofdvraag richt zich op hoe en wat jongeren tussen de 12 en de 23 jaar leren in informele hiphop dance crews.

De deelvragen gaan in op de karakteristieken van een hiphop danser, de karakteristieken van een hiphop dance crew, het functioneren van een hiphop dance crew en de relatie van het individu met de groep in een hiphop dance crew. Door middel van focusgroep interviews is er data verzameld bij twee hiphop dance crews.

Op basis van de resultaten is er in dit hoofdstuk een beschrijving te vinden van de conclusies. Omdat het om een kleinschalig kwalitatief onderzoek gaat kunnen de resultaten niet gegeneraliseerd worden naar grotere populaties.

De karakteristieken van de individuele hiphop dansers kunnen als volgt worden weergegeven. De dansers zijn te definiÍren als ambitieuze jongeren, die als doel hebben de beste te worden in hiphop dans en bekend te worden op nationaal en internationaal vlak. Ze streven deze doelen na door intensief en allround met hiphop dans bezig te zijn. De meerderheid van de dansers ambieert een eigen dansschool in de toekomst. De ambities van de dansers liggen heel dicht bij elkaar, iedereen wil een professionele carrière in de danswereld bereiken.

In de beweegredenen om te beginnen met dansen liggen onderling verschillen.

Familieleden, media en aandacht van een publiek zijn daarbij een stimulerende factor.

Voor de jongeren is hiphop van grote waarde in hun leven. Hiphop is niet iets wat ze doen, ze zijn het en het hoort bij hun levensstijl. Dansen heeft voor de jongeren een emotionele waarde, het is voor hen een uitlaadklep, het kan hun stemming beĂŻnvloeden en ze beleven er plezier aan. Daarnaast is dans een kunstvorm waar ze hun creativiteit in kwijt kunnen.

De jongeren zijn allemaal experts en ze hebben in de crews specifieke artistieke en sociale regels, gedrag en waardes. Het is voor nieuwe leden bijna niet mogelijk om in de crews te komen.

Deze kenmerken sluiten aan bij de kenmerken die Heijnen (2011) formuleerde over het domein van informele visuele netwerken (zie p. 7). Er is te concluderen dat de kenmerken van informele visuele netwerken wat betreft het domein overeenkomen met de kenmerken van hiphop dance crews.

Beide crews bestaan drie jaar en in die drie jaar is de crew meer gaan betekenen dan dansen alleen. Ze vormen een hechte vriendengroep die alles met elkaar deelt en ze omschrijven elkaar als familie. Dit sluit aan wat de Waal (2011) omschrijft over dat informeel leren vaak verbonden is met betekenisvolle sociale contexten waarbij de betrokkenheid en de inbreng van de leden kenmerkend zijn.

De informele hiphop dance crews in dit onderzoek zijn artistieke en sociale netwerken die samen komen omdat ze hun passie willen delen en om van en met elkaar te leren met als doel beter worden in hiphop dans. Ze trainen samen om een dans show neer te zetten zodat ze zichzelf naar de buitenwereld toe zichtbaar kunnen maken. Een van de belangrijkste redenen voor de jongeren om in een groep

27

te dansen is dat het veel leuker is dan alleen dansen omdat ze elkaar in de crews kunnen inspireren en motiveren.

Heijnen (2011) geeft als kenmerk over hoe informele visuele netwerken ontstaan dat dit spontaan en van onderaf gebeurd. In het geval van deze crews zijn ze in eerste instantie gestimuleerd om een crew te vormen door een vraag van buiten af.

Daarmee is het ontstaan van de hiphop dance crews niet geheel spontaan te noemen.

Het vervolg van het blijven bestaan van de crews, die drie jaar bestaan komt uit de jongeren zelf. De crews zijn te omschrijven als duurzame verbanden, wat overeenkomt met de conclusie van Van den Berg (2010).

De jongeren leren van en in de crews door met elkaar samen te werken. Ze geven elkaar feedback en ze ontvangen kritiek en adviezen die ze zowel fysiek als mentaal verwerken. Ze kunnen goed met elkaars feedback omgaan omdat ze elkaar goed kennen, elkaar aanvoelen en gelijk aan elkaar staan. Eerlijkheid en respect naar elkaar toe staat daarbij in beide crews voorop. Ze inspireren en motiveren elkaar hierdoor op sociaal vlak en artistiek vlak. Daarbij speelt plezier hebben met elkaar een belangrijke rol. Er vinden verschillende vormen van samen leren plaats in de crews. Soms leren ze samen door bijvoorbeeld tegen elkaar te battelen of te freestylen en soms leren ze door naar elkaar te kijken of te luisteren. Daarnaast maken een show, performen deze en kijken hierop terug. In de trainingen komen ook situaties voor waar een crew lid de andere crewleden een nieuwe move of danscombinatie aanleert. De vormen van leren zijn vervlochten met elkaar en vinden niet stapsgewijs plaats waardoor het gezien kan worden als een holistische manier van leren, zoals Green (2011) formuleerde.

Freedman et al. (ongepubliceerd) omschrijft dat men vaak onderschat wat er binnen informele visuele netwerken wordt geleerd. Dit empirisch onderzoek geeft weer dat er in informele hiphop dance crews verschillende aspecten geleerd wordt. We zien drie verschillende aspecten van leren; kennis van kunst maken (technische kennis, conceptuele kennis), kennis van de context van kunst (kennis van de hiphop scene en identiteitsontwikkeling) en kennis van andere vaardigheden buiten de kunstbeoefening om. Deze aspecten van leren sluiten aan bij het onderzoek van Freedman et al. (ongepubliceerd) alleen wordt in dit onderzoek nog extra ingegaan op wat ze leren naast het terrein van de kunstbeoefening.

Dit krijgt vorm in de informele hiphop crews doordat ze elkaar feedback geven op technische vaardigheden, die ingaan op presentatie, muzikaliteit, timing, strakheid, mimiek en energie van het dansen. Ze leren daarnaast anderen dansstijlen van elkaar waardoor hun dans creaties breder worden.

Naast de technische vaardigheden die ze opdoen in de hiphop dans leren ze ook hun vaardigheden breder in te zetten door bijvoorbeeld andere te instrueren in de trainingen. Ze doen allround kennis op van hiphop dans omdat ze zowel danser zijn, als docent en choreograaf.

Daarnaast doen ze ook vaardigheden op die ingaan op bijvoorbeeld organisatorische vaardigheden. Ze vormen een soort van bedrijf als crew. Tevens leren ze wie ze zijn in een groep waardoor ze een persoonlijk groei doormaken.

Zowel Freedman et al. (ongepubliceerd) als Van den Berg (2010) omschrijven dat men vaak veronderstelt dat informele netwerken vrijblijvend bij elkaar komen en voornamelijk voor entertainment. Dat spreekt dit onderzoek in veel aspecten tegen.

De crews maken onderling hele duidelijke regels en afspraken. Zo zien zij elkaar minimaal twee keer in de week om te trainen en wordt er verwacht dat iedereen zich aan de regels en afspraken houdt. De crews zijn dus in geen geval vrijblijvend te noemen en komen niet alleen bij elkaar voor entertainment. Ze vormen als crew een heel duidelijk doel om zichzelf en elkaar beter te maken in de hiphop dans. Ze leren

28

niet per toeval ze hebben duidelijk de intentie tot leren. Daarnaast doen de crews het dansen niet alleen als vrijdsbesteding, ze verdienen ook geld met de dansshows die ze doen en de workshops die ze verzorgen. Ze willen hun crews zo groot laten worden dat ze het professionele werkveld in kunnen.

In het onderzoek van Freedman et al. (ongepubliceerd) kwam daarnaast naar voren dat jongeren een informeel visueel netwerk vormen omdat ze een gemis ervaren van hun visuele uiting binnen de traditionele beeldende lessen op school. Over het traditionele beeldende onderwijs wordt gezegd dat het meer aan kan sluiten bij de informele cultuurproductie van de leerlingen die vaak rond een populaire cultuur vorm krijgt en daarnaast kan er meer ruimte geven worden voor samenwerkend leren (Heijnen, 2011). Het gemis op school is niet genoemd door de jongeren in de informele hiphop dance crews. Dit kan te maken hebben met het feit dat het vak dans niet zoals het vak beeldend een traditie kent op school. Wat bij de jongeren wel naar voren komt is dat hiphop dans in Nederland nog aan het groeien is en pas een aantal jaren in instituten te vinden is. Het is een relatief nieuwe dansstijl en pas sinds korte tijd worden urban dansstijlen op de dansvakopleidingen geven, waardoor niet veel dansdocenten met deze stijl bekend zijn. Wat de jongeren aangeven is dat ze hiphop dans meer zichtbaar willen maken in de toekomst en zelf een onderdeel uitmaken van de nieuwe urban dance generatie.

Hiphop wordt beschouwd als een van de belangrijkste uiting van de jongerencultuur (RRKC, 2008) en daardoor is het interessant om hierin de danseducatie in het onderwijs wel te bespreken in het licht van de theorie van Heijnen (2011). In het vak dans op school kunnen docenten de hiphop jongerencultuur erkennen en de leerlingen zelf zien als experts. Daarbij zouden de docenten ook ruimte kunnen geven voor informele leerprocessen, waar de leerlingen samenwerken om zo van en met elkaar leren. De intrinsieke motivatie van de leerlingen kan op deze manier vergroot worden omdat ze leren in een ‘krachtige leeromgeving’ (De Waal, 2011).

Het zou interessant zijn om in een vervolg onderzoek te kijken of samenwerkend leren in het vak dans op school vorm krijgt en hoe de leerprocessen dan vorm krijgen en wat de leereffecten zijn.

De ruimte voor het samenwerkend leren kan ook aandacht krijgen in de danslessen bij buitenschoolse kunstorganisaties. Van den Berg (2010) spreekt over het informaliseren van de samenleving en het feit dat de kunstorganisaties daarop moeten inspelen voor zowel inhoudelijke aspecten als overlevingskansen.

Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat de jongeren allemaal een binding hebben met het formele dansveld. Ze volgen bijvoorbeeld danslessen op dansscholen en brengen wat ze daar leren weer op hun eigen manier terug in de informele crew trainingen. Daarnaast dansen beide crews in een formele organisatie dus zij maken zelf een brug tussen het formele en het informele veld. Zij zijn een goed voorbeeld van hoe er vanuit het informele veld een binding kan zijn met het formele veld. Maar de vraag kan gesteld worden of dit andersom ook gebeurt. Hoe verhoudt het formele danscircuit zich ten opzichte van informele dans netwerken en krijgen informele leerprocessen in het formele buitenschoolse danscircuit aandacht?

Discussie Om een breder beeld te krijgen van hiphop dance crews zouden meer crews geĂŻnterviewd kunnen worden om zo een grotere populatie te kunnen beschrijven. De twee hiphop dance crews in dit onderzoek hadden veel overeenkomsten onderling wat aan de ene kant hun uitspraken kracht bij zet. Aan de andere kant is het ook interessant om andere crews te zoeken waar meer verschillen liggen om te kijken of het informeel leren ook anders vorm krijgt. De vraag is of er dan ook verschillende

29

resultaten uit zouden komen of dat er onder de hiphop dance crews gewoon veel overeenkomsten liggen.

Tevens kan de onderzoeksmethode ter discussie gesteld worden. Uit de focusgroep interviews zijn veel resultaten gekomen maar de vraag is of wat de jongen zeggen ook overeenkomt met wat er in de praktijk gebeurd. Het is daarom relevant om naast de focusgroep interviews ook observaties te doen. Voor de kenmerken van de hiphop dance crews is dit minder belangrijk maar voor de leerprocessen zou het een goede toevoeging zijn.

Het beschrijven van leerprocessen door jongeren zelf is moeilijk en observaties zouden in een vervolg onderzoek een bijdrage kunnen leveren aan de resultaten.

30

Literatuur §

Baarda, D.B., De Goede, M.P.M. & Teunissen, J. (2005). Basisboek kwalitatief onderzoek. Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek. Groningen: Stenfert Kroese.

§

Berg, E. van den (2010). Kunstbeoefening in informele verbanden. Een verkennend onderzoek in Alphen aan den Rijn. In: Andries van den Broek (red.) Mogelijkheden tot kunstbeoefening in de vrije tijd (p. 209-239). Den Haag: SCP

§

Broek, A. van den (2010). Toekomstverkenning kunstbeoefening. Een essay over de mogelijke betekenis van sociaal- culturele ontwikkelingen voor volume, voorkeuren en vormgeving van kunstbeoefening in de vrije tijd. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

§

Freedman, K., Heijenen, E., Kallio-Tavin, M., Kárpáti, A., Papp, L. (z.j.)

Visual Culture Networks.

§

Gessel, L. van (2011). Hip hop in Nederland – deel 1 en 2 - Beeld van de scene. Utrecht: Kunstfactor

§

Haanstra, F. (2001). De Hollandse schoolkunst: mogelijkheden en beperkingen van authentieke kunsteducatie. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland.

§

Heijnen, E. (2011). Informele visuele netwerken. Informeel leren in de kunsten: theorie en praktijken. (Cultuur + Educatie 30) Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland

§

Trienekens, S. (2007). Codes en ambities over hiphopcultuur en de bezoekers van de SKVR-jongerenactiviteiten. Rotterdam: SKVR Kunst van Rotterdammers

§

Rotterdamse Raad voor kunst en cultuur (2008). Wat is 411 in Rotterdam?Advies over urban culture en de mogelijkheden voor een urban culture podium in Rotterdam. Rotterdam: JongRRKC

§

Vervoorn, A. (2002). Jongerencultuur, Muziek & onderwijs, 39 (1), 2-5

§

De Waal, V. (2011). Redactioneel. Informeel leren in de kunsten: theorie en praktijken. (Cultuur + Educatie 30) Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland

§

Walvis, W., Wouters, E. (2011). Dans als thuiskunst van scholieren.

Onderzoeksscriptie Master Kunsteducatie. Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten.

§

http://www.siebethissen.net/Kunst_en_Theorie/2005_Wat_is_Urban_ Culture_(My_Adidas).htm

.

Websites

31

§

http://www.rrkc.nl/uploads/522.pdf

§

www.hiphopleeft.nl

§

www.hiohopinjesmoel.nl

§

http://www.dulus.info/kunst/2010/10/Wat-is-Popping.html

§

http://www.dulus.info/kunst/2010/09/Wat-is-Krumping.html

§

http://dansmagazine.nl/algemeen/algemene-info-4

32

Bijlage Respondenten: The incredible kids 1.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je?

Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Jason Atmopawiro man 16 3 jaar Hiphop, house, krump, locking The incredible kids Open Schoolgemeenschap Bijlmer

Heb je een (bij) baantje?

Nee - Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen? Nee, jammer genoeg niet Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort.

Ja, toneel spelen Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? Ja youtube. Zoeken naar the incredible kids 2.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je? jaar Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Justin Hall man 17 5 jaar Hiphop, breakdance, house, modern The incredible kids mbo bij Amstel maar ga naar Rijnijssel

Heb je een (bij) baantje?

Ja, dansles geven - Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen? Ja, van mijn hobby ook werken Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort.

Nee Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? Youtube/ the incredible kids 3.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je?

Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Jurvinio Wijnstijn man 17 7 jaar Breakdance, hiphop, locking The Incredible Kids ICT opleining maar ga naat Rijnijssel

Heb je een (bij) baantje?

Ja, dansles geven op basisscholen - Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen? Ja, lesgeven en het dansen zelf

33

Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort.

Af en toe met een groepje voetballen Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? Youtube/ the incredible kids 4.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je?

Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Heb je een (bij) baantje?

- Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen? Nee

Kevin Varias man 17 3,5 jaar Hiphop The Incredible Kids OSB Nee

Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort. Nee Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? Youtube/ Facebook

Respondenten : The kulture kids

1.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je?

Mimi Dabbabi vrouw 20 4 jaar Geen specifieke stijl, van alles en nog wat The Kulture Kids De Dansopleing, ROC mn Dans docent, choreograaf

Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Heb je een (bij) baantje?

- Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen? Ja, dans J Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort.

Ik schrijf graag, meer voor mezelf.

Romans en poëzie Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? Ja youtube. Com/Thekulturekids tv 2.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je?

Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Heb je een (bij) baantje?

- Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen?

Keno man 19 13 jaar Hiphop, house The Kulture Kids / Ik ben fulltime danser

Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden?

34

(muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort.

Muziek-beatmaking-dj’ing Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? Youtube/ the kulture kids 3.

Naam: Senna Ararnis Geslacht: vrouw Leeftijd: 20 Hoe lang dans je al?

4 jaar Welke soorten dans beoefen je? hiphop Hoe heet jullie dance crew?

The Kulture Kids Op welke school zit je?

De Dansopleiding Heb je een (bij) baantje?

Nee, ik werk alleen als danseres - Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen? Ik zie het allemaal als een. Mijn werk is de dans en andersom Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort.

Nee fulltime dans, lesgeven, choreograferen Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? Youtube/ the kulture kids 4.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je?

Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Heb je een (bij) baantje?

- Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen? ja

Sam den Hollander man 22 5 jaar Hiphop, popping, house The Kulturer Kids N.v.t.

Ik werk op de Dansopleiding

Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort.

Hou van muziek Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? www.thekulturekids.com

5.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je?

Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Heb je een (bij) baantje?

- Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen? ja

Yanay Bonomo man 20 3 jaar Hiphop, popping, house The Kulturer Kids De Dansschool utrecht Lesgeven bij Moves Almere

Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort.

Dj’ing/muziek Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? www.thekulturekids.com

35

6.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je?

Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Heb je een (bij) baantje?

- Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen? nee

Gio man 23 8 jaar Hiphop, newstyle The Kulturer Kids Roc mnl, Dansoleiding nee

Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort. nee Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? www.thekulturekids.com 7.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je?

Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Heb je een (bij) baantje?

-

Jeremy Ijssel de Schepper man 22 5 jaar Hiphop, house dance The Kulturer Kids Afgestudeerd van Urban dansopleiding Utrecht Ik geef hiphop dansles in Almere en Amsterdam en gigs met crew of solo

Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

Is er een relatie tussen je werk en het dansen? Ja, ik heb een vriendin

Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort.

Theater af en toe Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? www.thekulturekids.com en youtube 8.

Naam: Geslacht: Leeftijd: Hoe lang dans je al?

Welke soorten dans beoefen je?

Hoe heet jullie dance crew?

Op welke school zit je?

Heb je een (bij) baantje?

- Zo ja, wat voor werk doe je en waar?

- Is er een relatie tussen je werk en het dansen? ja

Seun Latukolzn man 19 6 jaar Hiphop The Kulturer Kids Dans docent

Ben je naast de dans nog actief in andere gebieden? (muziek, rap, dj’ing, theater, spoken word, beeldende kunst, graffiti etc). Omschrijf elke activiteit kort.

Lifestyle Is je/jullie werk online te bewonderen, zo ja waar? Youtube /www.thekulturekids.com

36

37