Handboek 'Mijn beste idee komt nog' by Kunstloc Brabant

N J I M

E T S E B KOMT E G E O ID N r o o v k e o b Ha nd e n b o u we r s i e t g a g c u u r d b e t s n u k e d in

N J I M

E T S E B KOMT E G E O N ID r o o v k e o b d Han e n b o u we r s i e t g a g c u u r d b e t s n u k e d n i

Educatief pr oject bij het

werk van M aa

rtje Korstan

je in Museu

m Jan Cunen

BESTE BRUGGEN BOUWER...

it handboek is voor jou, als collega-bruggenbouwer in het kunsteducatieve veld.We denken dan aan de brug tussen kunst en onderwijs. Of nee, eigenlijk denken we aan een brug tussen een kind en een kunstwerk. Want of het nu gaat om beeldende kunst, literatuur, een voorstelling of concert, om kinderen kunst optimaal te laten beleven, is er vaak meer nodig dan ze het product te tonen. Kinderen mogen namelijk ontdekken dat zij zelf een actieve rol spelen in het beleven van het kunstwerk. En dat gaat verder dan de vraag ‘Wat vind je ervan?’, het gaat erom dat zij vanuit zichzelf het kunstwerk betekenis gaan geven. Mijn beste idee komt nog gaat dus niet over dat boeiende, goed gekozen kunstwerk, maar over wat jij daar als educatief ontwerper aan toevoegt. En over hoe dan, en waarom. Het geeft een inkijkje in hoe wij bij Kunstbalie hier de afgelopen jaren aan gewerkt en over nagedacht hebben, met elkaar en met heel veel makers samen. We selecteerden

kunst uit het landelijk aanbod, we programmeerden en stelden samen. En bij elke voorstelling, elk concert, elke tentoonstelling doken we de diepte in: wat is er nodig om kinderen bij dit kunstwerk te brengen? Want hoewel dat wat er ontstond elke keer weer anders was en ieder van ons dat vanuit zijn eigen kijk en creativiteit deed, met zijn

k concert, Bij elke voorstelling, el ken we elke tentoonstelling do dig no de diepte in: wat is er nstwerk om kinderen bij dit ku te brengen? allen vonden we de vraag ‘Wat vind je ervan?’ stukken minder interessant dan de vraag ‘Wat vind jij erin?’. Ontdekken wat er voor jou in een werk te beleven is, dat gaat niet als je van een afstandje toekijkt: ‘O, dat is een foto van een koe’, of luistert: ‘Ik hoor het al, het is jazz’, of beslist: ‘Al gezien, het is een taart.’ Om zelf iets in het kunstwerk te vinden,

The Library, Lori

mertje)

t: Het Kleinste Ka

Nix (uit het projec

twerk Om zelf iets in het kuns ij zien chtb te vinden, moet je er di voeren te komen, je mee laten erk, erin in de wereld van het w mt een ronddwalen. Maar hoe ko kind daar zo dichtbij?

moet je er dichtbij zien te komen, je mee laten voeren in de wereld van het werk, erin ronddwalen. Maar hoe komt een kind daar zo dichtbij?

Hier komt de bruggenbouwer in actie. Die schat in of de kijker dit kunstwerk zo binnen stapt. Of dat het helpt om al wat vertrouwd te raken met de taal van dit specifieke werk, om iets te weten, om juist helemaal niets te weten. Hij denkt erover wat hij kan toevoegen (een vraag, een actieve opdracht, een spiegel voor je neus, nog eens luisteren) waardoor de ervaring van de kijker, lezer, luisteraar nog eigener, nog intensiever kan worden. En hoe de ervaring nog eens verdieping krijgt wanneer de leerlingen die met elkaar gaan delen en ontdekken dat een ander heel andere dingen heeft beleefd dan zijzelf. We doen er nog een schepje bovenop. Want wat wij willen, is niet alleen deze leerlingen dit ene kunstwerk optimaal te laten beleven. Wij hopen met ons educatiemateriaal kinderen zelf tot bruggenbouwers te maken.

Waardoor die ene mooie, waardevolle ervaring gaat bijdragen aan hun ontwikkeling tot publiek. Dat is niet omdat de kunst haar publiek nodig heeft. Dat is omdat wijzelf, ongetwijfeld net als alle makers en collega-bruggenbouwers, zo sterk ervaren dat de wereld rijker (vindingrijker, fantasierijker, hoe-dan-ook-rijker) wordt als kunst daar deel van is. Aan het werk. De consulenten van Kunstbalie nemen je mee in de kunst van het bruggenbouwen. In de hoop dat jij er als collega-bruggenbouwer herkenning in vindt, geïnspireerd door raakt en met een berg aan nieuwe ideeën jouw weg vervolgt.

Clara Linders — senior consulent kunsteducatie

Wij hopen m educatiemater et ons iaal zelf tot brugg kinderen enbouwers te maken

Stap 1

DE OVERKANT VERKENNEN BLADZIJDE 8

Stap 2

AFSTAND INSCHATTEN BLADZIJDE 14

Stap 3

BOUWSTENEN VERZAMELEN BLADZIJDE 28

Stap 5

OVERSTEKEN

Stap

BLADZIJDE 56

BOUWEN BLADZIJDE 46

Planed, Gilbert &

ject: Copy/Paste)

George (uit het pro

Stap 1

DE OVERKANT VERKENNEN Esth er,

co n su kun eldende lent be

kent verkennen’ bete t n ka er ov e “D zonder naar de kunst, voor mij: kijken roken zonder uitgesp voorkennis en ndachtig n kunstwerk aa ee r oo D g. in men en roept gaat het leven en em n te r aa w sgierig. De Ik word nieuw het vragen op. ij een ap zijn voor m st ze de in s de metho erbij.” dersteuning hi belangrijke on

Muziek- en dansvoorstelling Hear

tbeat, philharmonie zuidnederland

en Project Sally (foto Tycho Merijn)

Voordat we de brug gaan bouwen, gaan we op verkenning naar de overkant. Hoe ziet het kunstwerk of de productie eruit waar je de leerling heen wilt brengen? Wij vinden het belangrijk om hier zo open mogelijk – zonder sturende mening – naar te kijken. Dit stelt ons in staat om vanuit je eigen ervaring aan te voelen waarmee de leerling zich kan verbinden.

e reiken je in deze stap een aantal van onze favoriete methodes aan om naar kunst te kijken, die zelfs een ervaren kunstkijker tot stilstand brengen en verkenning oproepen.

METHODE 1.

VISIBLE THINKING

Ontwikkeld door Project Zero van Harvard University

Visible Thinking geeft zowel leraar als leerlingen houvast bij het kijken naar kunst. Met behulp van meer dan twintig ministrategieën – thinking routines – wordt het waarnemen verdiept en worden denkprocessen zichtbaar gemaakt.

OPDRACHT Voorbeeld van een thinking routine om eventueel zelf te doen. ‘SEE-THINK-WONDER’ 1 Bekijk het kunstwerk. Neem de tijd. Wat zie je? Noteer dit. 2 Wat denk je daarbij? 3 Wat vraag je je af? Welke vraag heb je hierover? Zie ook het lespakket VerderKijken DoorDenken op www.klunky.nl en www.pz.harvard.edu/projects/visible-thinking

OVERKANT VERKENNEN

METHODE 2.

VISUAL THINKING STRATEGIES

Ontwikkeld door Philip Yenawine (MoMA) en Abigail Housen (Harvard University)

In tegenstelling tot methode 1, breng je bij Visual Thinking Strategies als begeleider in principe geen achtergrondinformatie of kennis in. Het gaat bij deze methode over luisteren en voortbouwen op elkaars antwoorden. De rol van de gespreksleider is cruciaal: hij faciliteert het gesprek met behulp van specifieke vragen: 1 Wat gebeurt er? Hoe gebru ik je deze m ethodes bij de pod iumkunsten? En bij literatuur?

2 Waaraan zie je dit? 3 Wat kun je nog meer ontdekken? Of: wat zie je nog meer?

Ingr id,

tt ulen s n o c a,

L ua

aarbij ik n voorstelling w ee n va en jk ki be ensen “Bij het t ik ook op de m le , en ak m ga al met educatiemateria fst een productie lie t he ek zo be Ik om me heen. eteen zie zaal, zodat ik m de in en er ng jo kinderen of nnis nodig: elf heb ik voorke Z . en er ag re op waar ze e voorkennis kijken? Zonder di ar na nu ik ga r lost, waa vragen zijn opge al er ls A . ch is yt kijk ik te anal gebruik ik en. Dit gegeven jk ki ik bl en op kan ik met eft geholpen eriaal: wat mij he at m ie at uc ed ijn voor m ling helpen.” leraar en de leer de k oo ijk el m na kan

he ate r

Meer informatie op www.vtsnederland.org.

nsulent muziek

“Vaak loopt de ontwikkeling van het educatiemateriaal gelijk op met de ontwikke ling van een voorstelling. Op basis van de plan nen ga ik op zoek naar materiaal dat hieraan gekoppeld kan worden. Beelden, teksten, muziek en andere materialen die de makers hebb en geïnspireerd. Nog heel globaal, maar wel rondom het onderwerp of de centrale vraagstelling .”

METHODE 3.

ART BASED LEARNING

Ontwikkeld door dr. Jeroen Lutters, ArtEZ lectoraat kunsten cultuureducatie

Wat is de kernbood schap van het kunstwerk of de productie ?

ABL neemt kunst als kennisbron voor prangende (levens)vragen. Wat kun je leren van kunst, in plaats van over kunst? Deze kunst kan bestaan uit boeken, beelden, films of andere kunstuitingen. Tijdens ABL worden vier stappen gevolgd, waarin langdurig naar kunst wordt gekeken en er vrij wordt geassocieerd. Tot slot is er een nagesprek, begeleid door een gespreksleider. Informatie over trainingen op www.cultuurcollege.nl.

NOTITIES ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

sulen t con

ar ja,

ik de “Vanuit mijn eigen waarneming ga r mezelf voorstelling afpellen. Ik formuleer voo antwoorden op de volgende vragen: oemen? • welke elementen kan ik allemaal ben etc.) (thema, verhaal, dansstijl, dynamiek • wat blijft me nu het meeste bij? • wat is me opgevallen? ? at wil de maker vertellen of bereiken •w enten uit van Daarna kies ik een of meerdere elem emateriaal.” waaruit ik wil werken in het educati

d an s

graag high res beeld The Grounds, Jac

o Putker (uit he

t project: In de

Wolken)

Stap 2

AFSTAND INSCHATTEN

kvo Muzie

or rm, O

ellosto

ing C orstell

llo8tet

n Ce kaan e

rdam

Amste

Wat heeft de leerling nodig om zich te kunnen verbinden met het kunstwerk/ de productie? Deze afstand schatten we steeds in op basis van onze eigen waarneming, aangevuld met kennis van de culturele ontwikkeling van de leerling. In deze stap bieden we onze doorkijkjes* in de culturele ontwikkeling aan: vier kinderen van verschillende leeftijden schetsen de culturele ontwikkeling van hun leeftijdsfase. Hierbij lichten we toe wat deze kennis kan betekenen voor je educatiemateriaal.

he ate r

tijden verschillende leef or vo e di g lin el st elementen “Er was een voor rse thematische ve di n te za r E . atiek, die zou gaan spelen htelingenproblem uc vl en p ha sc nd in, zoals vrie gen. Dankzij ucatie konden lig ed ijn m n va s si ed aan de ba ikkeling kon ik go tw on le re ltu cu de gen van de doorkijkjes in drachten leerlin op ve ie at uc ed verbinden inschatten welke en helpen zich te ud zo en jd ti ef le ase verschillende eft elke leeftijdsf he d an st af ke el g. W lingen met de voorstellin en wat helpt leer e, ti uc od pr de in tot de elementen jkrichting?” leeftijd in hun ki de al pa be n ee n va

tt ulen s n o c a,

L ua

* Deze doorkijkjes zijn ontwikkeld in het kader van De Cultuur Loper www.decultuurloper.nl > zoek op ‘doorkijkjes’.

AFSTAND INSCHATTEN

DIT IS ANA A na is vijf jaar en enorm nieuwsgierig. Ze ontdekt al spelend de wereld om zich heen. Werkelijkheid en fantasie lopen heel gemakkelijk in elkaar over. Ze kan je best vertellen of dat wat ze ziet echt is of niet, maar toen ze een voorstelling zag met een enge draak, was ze wel echt bang. Denken en doen is voor Ana één. Ze ziet iets gebeuren en reageert direct. Ze kan terugdenken aan iets wat ze heeft meegemaakt en vertellen wat er toen gebeurde. Ze kan zich ook een voorstelling maken van iets wat nog moet komen.

ONTWIKKELING BINNEN KUNSTBELEVING Bij het zien van beelden en voorstellingen herkent Ana de verbinding met de dingen die ze kent uit haar eigen leven. Ze geniet van de humor die ze daarin ontdekt, en van het spel met ‘echt’ en ‘niet-echt’. Ze laat zich nog helemaal meenemen in een verhaal. Ana gaat zich steeds meer inleven in anderen en gaat langzaam begrijpen dat een ander vanuit zíjn gevoel of idee reageert.

TIPS VOOR JE EDUCATIEMATERIAAL BIJ ANA • Zet spelend leren centraal, laat Ana vooral veel doen. Ga met haar creërend aan de slag vanuit elementen uit het kunstwerk/ de productie. • Ana leert graag vanuit haar nieuwsgierigheid, prikkel die dus vooraf.

leiding eumrond s u m n e e alt. e tijdens loop bepa r e v t e “Ik stel m h lijk en, Ana eigen wil vertell r a a h zo op dat ik at ing niet om w ennismak k Het gaat te s r e e kt.” om Ana’s van maa r het gaat a a d ij z t en wat met kuns t Vakdocen

e kunst

beeldend

ANAAR 5 JA

Hoe ga jij Ana nieuwsgie maken?

rig

AFSTAND INSCHATTEN

Y E R F F J E AR 7 JA

Hoe ga jij Jeffrey’ s fantasie aanboren ?

krijgen om zelf te “Jeffrey moet de ruimte gedicht vindt. En bedenken wat hij van een sommige gedichten dat het ook prima is om juist mooi. En dat hij stom te vinden en andere onderwerp zelf te wordt geïnspireerd om een ” kken, net als een dichter. onderzoeken en te ontde ens literatuurproject Leerkracht groep 4, tijd

DIT IS JEFFREY Jeffrey is zeven jaar en staat open voor alles wat hij ziet en beleeft. Jeffreys vrienden worden voor hem steeds belangrijker. Hij houdt van samen dingen doen en bedenken. Jeffrey vergelijkt zichzelf nu ook met anderen. Hij krijgt in de gaten wat hij wel en nog niet zo goed kan, en dat er meer verschillen zijn tussen hemzelf en anderen.

ONTWIKKELING BINNEN KUNSTBELEVING Verhalen over andere landen en andere tijden vindt hij interessant. Hij laat zich heel gemakkelijk meenemen in de fantasie van een voorstelling of verhaal, maar hij is zich er meer van bewust dat het fantasie is. Hij kan het soms niet laten om te zeggen: ‘Dat is niet echt!’ Jeffrey is nieuwsgierig naar wat zijn klasgenootjes maken en wat zij bedenken. Hij kan nog niet zo goed verwoorden wat hij voelt en denkt en meemaakt, maar hij houdt ervan om daar samen met de andere kinderen nieuwe woorden voor te vinden.

TIPS VOOR JE EDUCATIEMATERIAAL BIJ JEFFREY • J effrey bouwt graag samen met anderen aan een verhaal. Laat de leerlingen in een kring samen stukjes van een groter verhaal verzinnen. • J effrey werkt graag vanuit zijn fantasie. Begin je educatiemateriaal met een gekke, tot de verbeelding sprekende vraag, zoals ‘Waar blijft de tijd?’

jec rpro

tl n he e va i t a r t jien Illus mas ëzie o P De

tuu itera

AFSTAND INSCHATTEN

DIT IS FLEUR Fleur is negen jaar en bedenkt verhalen, speelt verhalen met haar vriendinnen en wordt steeds vindingrijker met taal. Fleur heeft een voorkeur voor wat echt is, ze wil echte dingen natekenen. Ze werkt niet meer zo vrij en individueel vanuit haar eigen verbeelding. Het proces van verbeelding speelt zich meer in haar hoofd af. Fleur is geïnteresseerd in hoe de ‘volwassen’ wereld in elkaar zit, ze stelt zichzelf daar vragen over en ontwikkelt normen en waarden.

ONTWIKKELING BINNEN KUNSTBELEVING Fleur gaat ontdekken dat er samenhang is tussen dingen die ze denkt, ziet en maakt. Ze geniet van gespeelde en geschreven verhalen van anderen en die geven haar nieuwe ideeën. Fleur wordt er zich er steeds meer van bewust dat mensen, of personages, van elkaar verschillen in wat ze voelen en denken, en dat je dat terug kunt zien in hun gedrag. Fleur kan zich steeds beter inleven in een ander.

TIPS VOOR JE EDUCATIEMATERIAAL BIJ FLEUR • Moedig Fleur aan om uiting te geven aan haar gedachten. Laat haar met opdrachtkaartjes bepaalde zaken uitbeelden of naspelen. • Laat haar nadenken over knopige vragen: waarom vindt zij een bepaald werk kunst of niet?

bin van den Bemt

Ro Still uit animatie,

ssen de Regels)

(uit het project: Tu

FLEUR 9 JA A

Op welke uitnodige nde manier la at jij Fleu r haar geda chten delen?

kringgesprek â&#x20AC;&#x153;Tijdens een n kunstenaar bespreek ik ee uw e voor een nie die zich inzett een nieuwe, soort kunst in . Fleur vraagt betere wereld kan dat door zich af hoe het d beter wordt. kunst de werel ng t er samenha Ze ontdekt da er ze ziet en wat is tussen wat is gebeurd.â&#x20AC;? in het verleden t eldende kuns Vakdocent be

AFSTAND INSCHATTEN

ALEAAXR 11 J

Hoe zorg jij dat Ale x zijn oorde el uitstelt? Welk ant interess etje feitje/we ee geef jij m x? aan Ale

DIT IS ALEX Alex is elf jaar en houdt van feiten. Hij is geïnteresseerd in waargebeurde verhalen over oorlog, over kinderrechten, over bedreigde diersoorten. Zijn creativiteit is niet meer zo zichtbaar in de dingen die hij doet en maakt. Het moet echt lijken en kloppen. Alex denkt, voelt en vindt van alles van zichzelf en de anderen en de wereld. Hij vindt het soms lastig om dat met anderen te delen.

ONTWIKKELING BINNEN KUNSTBELEVING Alex is geneigd om snel te oordelen: is het goed, is het kinderachtig, is het lelijk of mooi? Nog eens kijken en beter luisteren helpen hem om onbekende zaken en anderen met meer openheid te benaderen en daardoor meer te ontdekken. Alex wil dat de dingen echt zijn of realistisch lijken. Fantasy vindt hij mooi, met een ‘absurd’ verhaal heeft hij moeite. Hij hecht grote waarde aan wat hij weet, dat geeft hem houvast.

TIPS VOOR JE EDUCATIEMATERIAAL BIJ ALEX • Alex onderzoekt graag hoe dingen werken: laat hem zelf iets maken om hem het vakmanschap achter een kunstwerk of productie te laten onderzoeken. • Zet methodes in rondom kijken naar kunst, zoals Visible Thinking (zie Stap 1), om Alex wat langer stil te laten staan bij zijn waarneming.

“De klas van Alex is naar ee n dansvoorstellin g gaan kijken . Het thema van de voorste lling was tran sg ender en homoseksuali teit, een onder w er p waar Alex ontzettend va n onder de ind ruk was. In het nagesprek vertelt Alex da t zijn ideeën hierover volled ig zijn verand er d. Hij geeft toe dat hij daa r vroeger een u it ge sproken mening over h ad zonder er ec h t bi j stil te staan. Dankzi j de voorstellin g is hij veel vrijer gaan na denken over d it onderwerp.”

Vakdocent da ns Dansvoorstelling Mongens en

Jeisjes, De Stilte

AFSTAND INSCHATTEN

EN HOE ZIT HET BIJ LEERLINGEN VAN HET VOORGEZET ONDERWIJS? es van een kind. “In de puberteit verandert er veel in het denkproc s kritischer In de onderbouw van het VO worden jongeren steed dengroep of tegenover anderen en tegelijkertijd wordt de vrien autonome klas waartoe ze behoren belangrijker dan hun eigen kritisch denken mening. Binnen educatiemateriaal daag ik hun n. graag uit door hen existentiële vragen voor te legge nt Hoe ouder pubers worden, hoe meer ze het experime el prikk opzoeken en grenzen willen verleggen. Hiervoor es te ik de oudere pubers graag door hun creatieve proc uct.” stimuleren, meer dan te focussen op het eindprod

rtgezet Onderwijs Voo nt

lon, consul Mar e

Wat voel je bij dit muziekstuk? En wa arom? Wat is kunst voor jou? Waarom vind je dit kunstwerk wel of geen kunst? Waa rom raakte je in de wa r van deze voorste lling?

A nn

emiek, con s

ule eze Voortg t Onderwijs nt

t jongeren zelf “Ik vind het belangrijk da ulling van het betrokken zijn bij de inv atief programma. educatiemateriaal of educ eeld graag vanuit Hiervoor werk ik bijvoorb breed thema, zodat een thema: ik kies dan een elen aan dingen jongeren het kunnen kopp bijvoorbeeld ‘tijd’, die in hun leven spelen: persoonlijke verbinding ‘streetart’, ’afval’,… Die voor de VO-leerling. en bijdrage is belangrijk et of in aansluiting Het thema kan parallel m museum of op een thema dat door een tot stand komen.” gezelschap gelanceerd is

OPDRACHT Welke kunstbeleving herinner jij je nog? Wat neem je hieruit mee voor je educatiemateriaal?

ANAAR 5 JA

JEF7 JFARAREY .............................................................................................................................

..............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...................................................................................................................................................,,,,,,,,........................................................................

FLEUR 9 JAAR

ALEAAXR 11 J

Reflecting Holon, Jetske

Visser

Kunstformen der en Michiel Martens en

Natur, Ernst Haeckel

tĂşĂşrlijk)

(uit het project: Ja, Na

Stap 3

BOUWSTENEN VERZAMELEN

Spiegelingen van een madeliefje,

Alberto Ghizzi Panizza (uit het

project: Grote Ogen)

Vanuit een frisse blik op het kunstwerk ‘aan de overkant’ (Stap 1) en de afstand die overbrugd moet worden (Stap 2) gaan we in Stap 3 mogelijkheden verzamelen. Ongetwijfeld heb je zelf al de nodige beproefde werkvormen en ideeën. In deze stap brengen wij de ideeën uit onze mooiste onderwijsverhalen bijeen. We hebben ze geclusterd tot ‘bouwstenen’ die je voor, tijdens of na het bezoek aan het kunstwerk/ de productie kunt inzetten.

lle hier gepresenteerde ideeën zijn ooit gebruikt voor een specifiek kunstwerk en een bijbehorende doelgroep. Ze zijn geen garantie voor succes. Gebruik het materiaal dat je nodig hebt, of laat je inspireren!

Hoe spee

l jij met de volgorde van de bouwsten en?

VÓÓR HET KUNSTBEZOEK:

BOUWSTENEN OM OP TE STARTEN

Opstarten gaat vooral over de vraag: hoe richt ik de voorbereiding zo in, dat leerlingen met open, wakkere ogen, oren, voelsprieten en geest deze kunstbeleving instappen? Nieuwsgierigheid, de juiste verwachting, voorkennis, al wat gespeeld hebben met de ‘taal’ van vorm, klank, stijl; een vertrouwd mens met wie hij zich kan identificeren of zich juist compleet laat overdonderen? Jouw inschatting van de afstand is hier bepalend. Met welke bouwstenen wil je die overbruggen? Daarin kun je jouw creativiteit als ontwerper kwijt.

BOUWSTENEN VERZAMELEN

NIEUWSGIERIGHEID OPWEKKEN, EEN POSITIEVE VERWACHTING CREËREN Er zijn honderd-en-één manieren om leerlingen nieuwsgierig te maken naar een kunstwerk of productie. Hieronder volgen enkele eenvoudige voorbeelden: • Iedere dag verschijnt er een nieuw voorwerp op een tafel. Elk voorwerp heeft te maken met een hoofdstuk uit een boek. Welk boek? • Er wordt een kist de klas binnen gedragen. Wat zou erin zitten? De leerlingen mogen het kunstwerk eerst voelen. • Overal op school verschijnen vreemde oogjes. Wie zijn dit? Wat doen ze hier?

oject Foom n (uit het pr

ke Driesse

Foomp, Mie

Roy, co

ns nt fotografie en film ule

t kunstwerk te “Om de beleving van he eerst afgedekt versterken, plaats ik het spanning in de klas. Dat bouwt een rdt er echt op. Door de onthulling wo leving.” even stilgestaan bij de be

OVERDONDEREN, ONTWRICHTEN Wat gebeurt er als een alledaagse plek wordt omgetoverd tot iets anders? Als je deze bouwsteen goed inzet, kun je rekenen op een ‘wow’-ervaring die nog lang zal nazinderen in een groep. • Een voorstelling die begint als de leerlingen nietsvermoedend de school binnenlopen. • Het klaslokaal als museum: kunst aan de muur, bewakingscamera’s, afzetlint etc. • Als de kinderen ’s ochtends de klas in komen, zijn overal de letters B en T verdwenen. Op het digibord, in de boeken… Wat is er aan de hand? Welke

mysterieu ze veranderi ngen laat jij plaatsvi nden in het klaslo kaal?

he ate r

kunst is dat ze “De kracht van t los van de ontwricht: je kom t lijkheid. Ook he dagelijkse werke n bij.” al draagt hieraa ia er at m ie at uc ed

t ulen

L ua

c o ns a,

Leerlingen bij he

t kunstwerk Th

e Cloud, Richard

Clarkson (uit he

t project: Ja, Na

túúrlijk)

BOUWSTENEN VERZAMELEN

HERKENNING EN VERTROUWEN: ONTMOETING MET DE MAKERS Contact met de kunstenaars werkt heel sterk als teaser voor een kunstbezoek, maar kan ook achteraf effectief zijn. Het maakt niet uit wat de makers precies doen of welke kennis ze inbrengen. Het doel is dat leerlingen een positieve, persoonlijke verbinding maken met de kunstuiting. • Een filmpje waarin de componist, dirigent en muzikanten zich voorstellen en de kinderen hen echt leren kennen. en Is er na e ‘Hé, daar heb je Ruud de dirigent! Die n o to ing of ten t voorstell e m m kennen we!’ id o elegenhe stelling g cteurs in a , rs • Een actieve workshop met de kunstee s n rs, da rde make id de lee re e B ? n naar, waarin hij zijn manier van werken te gaa k. gesprek nagespre or op dit o v presenteert. n n a e d lingen om vrag rikkelen p te e z n r a • Leerlingen die van tevoren op pad an d Probee dieper ga elen die e d n a worden gestuurd voor een interview met a te verzam ie jull g hebben n e “Hoe lan ” t? de schrijver. rk ing gewe voorstell ben je?”. “Hoe oud

FANTASIE PRIKKELEN, VERBEELDING OPENZETTEN Wanneer fantasie of verbeelding een grote rol speelt in een voorstelling of kunstwerk, kun je ervoor kiezen dit vooraf te stimuleren bij de leerlingen. Een goede warming-up is een vraag stellen die begint met ‘Stel je voor dat…’ Om niet afgeleid te worden tijdens het fantaseren liggen de leerlingen op hun rug op de vloer, met hun ogen dicht. • Stel je voor dat… je gaat rennen in je hoofd. Waar heb je allemaal gerend? Hoe snel? • Stel je voor dat… je een apparaat had waarmee je in het hoofd van anderen kon kijken. Wat zie je?

Theatervoorstelling Hoeveel zou de wereld wegen?, Theatergroep Fien (foto: Maartse Hazen)

VOORKENNIS ACTIVEREN Soms vraagt een kunstwerk of productie om specifieke voorkennis.

OPDRACHT Welke informatie wil je leerlingen van tevoren meegeven? Maak een top drie:

1 ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2 ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

3 ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Je kunt dit op een onderzoekende manier doen. Bedenk een originele vraag die de fantasie prikkelt. • Stel, Vincent van Gogh leeft in onze tijd. Hoe ziet zijn Facebookpagina eruit? • Welke namen bedenken leerlingen voor de verschillende onderdelen van een drumstel? Alles is mogelijk. Bedenk bij je top drie een originele vraag (waar je zelf het antwoord niet op weet): ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

SPELEN MET DE ‘TAAL’ VAN HET KUNSTWERK/ DE PRODUCTIE Vaak volgt er ná een kunstbezoek een actieve opdracht ter verwerking. Maar als je leerlingen wilt verbinden met kunst kan het een goed idee zijn om dit juist ter voorbereiding te doen. • Vóór het lezen van een verhalenbundel: ‘Maak een hut waarin je je kunt terugtrekken om te lezen.’ • Vóór een dansvoorstelling: ‘Wat voor dansbewegingen kun je bedenken waarbij je een tafel gebruikt?’ • Vóór een expositie van mediakunst: ‘Kies een natuurverschijnsel en onderzoek hoe het werkt. Hoe creëer jij wolken?’ • Vóór een concert: Hoe klinkt de stad? Ga op pad en verzamel stadsgeluiden. Kies enkele uit, zet ze in een volgorde of combineer ze.

Muziekvoorstelling Moustachio, Wie Walvis (foto: imagineyourself.nl)

orstelling Bosch in

Muziek- en dansvo

tvark

bed, De Stilte en Ar

ons

Ingri d, c

ulent muziek

“De luisterhouding tijdens een concert wordt veel actiever als leerlingen van tevoren zelf muz iek gemaakt hebben. Leerlingen voelen zich meer betrokken: ‘D it herken ik… wow, wat maakt di e drummer daar een geweldig muziek stuk van!’”

TIJDENS HET KUNSTBEZOEK: BOUWSTENEN OM

DE WAARNEMING TE BEGELEIDEN EN VERDIEPEN

Wat heeft de leerling nodig om tijdens het kijken geboeid te zijn? Je kunt de kijkervaring rijker maken door de leerling zich op het moment zelf actief te laten verbinden, zijn eigen verbeelding aan het werk toe te laten voegen en de beleving te delen met elkaar. Ook is het mooi wanneer een opdracht ruimte biedt aan de begeleider om in te spelen op wat hij bij de leerling ziet gebeuren. Om de leerling echt stil te laten staan bij het kijken naar het kunstwerk/ de productie kun je gebruik maken van de drie methodes uit Stap 1.

WAARNEMING VERBINDEN MET ACTIEVE EIGEN ERVARING In de opdrachten hieronder laten we de leerling via een andere kunstvorm de verbinding met en de reflectie op het kunstwerk aangaan. De keuze voor de ene of de andere discipline, hangt samen met wat we willen versterken van de kunstbeleving. • Tijdens het beluisteren van een muziekstuk: kom in beweging. Hoe beweeg je? Welk instrument ga je volgen in je beweging? Volg je het ritme met je lichaam of ga je er tegenin? • Tijdens het bekijken van een gedetailleerde foto: schrijf tien dingen op die je ziet. Schrijf daarna nog een keer tien dingen op het vel papier. Maak er een gedicht van. • Tijdens het bekijken van een abstract schilderij: beweeg zoals de hoekige vormen. Dans de ronde vormen van het schilderij. • Tijdens het bekijken van een korte animatie: de leerlingen versterken met muziekinstrumenten de beelden.

BOUWSTENEN VERZAMELEN

roep Unieke Zaken

n Droom, Theaterg

ng Dit is gee Theatervoorstelli

(foto: Jan Boeve)

Guitar Solo,

t: Onder de Loep)

ris (uit het projec

Bulldog, Roos & Ch

)

t: Andersland

it het projec

ibbert (u hristopher H

OPDRACHT Trek zelf willekeurig lijntjes tussen onderstaande rijtjes met woorden om jezelf uit te dagen tot een nieuwe opdracht:

teken een geluid dans

een scène

speel een liedje bouw

een vorm

schrijf een woord schilder een dans musiceer een verhaal klei een muziekstuk

EIGEN VERBEELDING TOEVOEGEN Een kunstwerk of productie kan uitnodigen om zelf iets te creëren. Zo kun je gebruikmaken van een ‘halffabricaat’ (ofwel anker, kader, kapstok). De leerlingen maken het compleet! • Waar en hoe zou jij jezelf plaatsen in deze foto? • Als dit beeld het begin was van een verhaal, hoe zou het dan eindigen? • Laat de muziek plots stoppen, de leerlingen neuriën het einde.

Dansvoorstelling

En het Grenzeloze

Zwarte Sleutelgat,

LaMelis

BOUWSTENEN VERZAMELEN

SAMEN BELEVEN We kennen inspirerende praktijkverhalen waarbij de verbinding tussen leerling en kunstwerk heel krachtig wordt, als de educatie levensecht en vanuit de leerling zelf komt. Je kunt dit onderdeel zo groot of klein maken als je zelf wilt. • Leerlingen bedenken zelf een museumtaak. Bijvoorbeeld een rondleiding voor jongere kinderen. Of een fotosafari voor toeristen. • Leerlingen verzinnen recepten bij muziek en delen de gerechten uit aan bezoekers van het concert. Hoe smaakt hun gerecht? • Betrek de leerlingen bij het maakproces van een expositie: ze maken vervolgens zelf het educatiemateriaal voor leeftijdgenoten. Est he r

uns eldende k ulent be ons ,c

ken, hoeven “Om kunst betekenisvol te ma ijd als publiek te kinderen en jongeren niet alt bij het kiezen fungeren. Door ze te betrekken een decor, geef je ze van kunst of het maken van twoordelijkheid.” een andere rol met eigen veran

abbels) it het project: Kr

, Sjaak Rood (u

ng De Verzameli

nt sule Clara, con

lit eratu

“Ik zat op d e achterste ri j tussen de jon gens van gro ep 7 bij een spro okjesvertellin g. Ze keken scep tisch gedure nde de hele voors telling. In het nagesprek st elde de actri ce vragen over de spannend ste gebeurtenisse n uit het ver haal, daar wilden ook de jongen s over vertellen . Daarmee verdween hu n scepsis en waren ze er echt ‘bij’ gew eest.”

NÁ HET KUNSTBEZOEK:

BOUWSTENEN OM DE BELEVING TE LATEN LANDEN

Na het bezoeken van het kunstwerk/ de tentoonstelling/ de productie kun je aan de slag met het reflecterend vermogen van de leerling. Door terug te blikken –en dat hoeft niet altijd een gespreksvorm te zijn – kan de leerling zich echt persoonlijk gaan verbinden en kan hij gaan benoemen: Wat betekent wat ik zag, hoorde of meemaakte voor míj?

EEN FILOSOFISCHE ZOEKTOCHT Kunst met een betekenisvolle inhoud vormt een goede aanleiding voor een filosofisch gesprek. Zo’n (kring)gesprek begint vaak met een open en uitdagende startvraag, waarop doorgevraagd wordt. Er zijn geen goede of slechte antwoorden op een vraag. Iedere vraag wordt gesteld om een gezamenlijke zoektocht naar eigen antwoorden en ideeën vorm te geven. • Wat is Niets? Hoe vind je Niets? Kan Niets bestaan zonder Alles? • Is er verschil tussen iets durven en dapper zijn? • Kan vriendschap pijn doen? Uiteindelijk krijgt het gesprek een focus. Tot slot wordt het gesprek samengevat en kunnen er nieuwe gedachten over het onderwerp van het kunstwerk ontstaan.

OPDRACHT Jouw filosofische startvraag: ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Marja ,

ent dans nsul co

ig zijn kan het soms last en er nd ki r oo “V n in eeën en gedachte om gevoelens, id ns, r middel van da oo D . en tt va te woorden n ook kunnen gedachte n de el be of k ie muz n.” anier geuit worde m e ek si fy n ee op

BOUWSTENEN VERZAMELEN

IETS PERSOONLIJKS INBRENGEN Je kúnt na afloop van een voorstelling of museumbezoek de vraag ‘Wat vond je ervan?’ stellen. Maar er zijn wel betere vragen om leerlingen hun ervaringen te laten verwoorden. Hierop doorvragen is een pré! En de antwoorden kunnen weer leiden naar nieuwe, meer persoonlijke vragen. • Breng als begeleider ook zelf iets persoonlijks in. Wat was voor jou belangrijk? En wat is dat voor je leerlingen? • Vraag aan leerlingen: Waar ging jouw hart sneller van kloppen? Waar kwam dat door? • Maak een woordweb van de emoties die je voelde bij dit kunstwerk/ deze productie.

DUURZAAM MAKEN Wat blijft er bij leerlingen kleven na een kunstbezoek? En hoe zorg je dat dit niet vervliegt? Deze activiteiten kunnen een ervaring verduurzamen. De opbrengst kun je verbinden aan ander vakken. • Iedereen schrijft na afloop een woord, vraag of onderwerp op een memoblaadje voor een ‘kleefwand’. Deze worden gezamenlijk gegroepeerd. Wat komt vaak voor? • De leerlingen zoeken (persoonlijke) voorwerpen die ze vinden passen bij de kunst. Wat betekent dit voorwerp voor hen? • Wat wil je bewaren? Stop een briefje in een herinneringendoos en kom hier later op terug. • De leerlingen maken na afloop een gedicht, beeld of ander werkstuk als reflectie op de beleving.

laat maken, ngen vooraf iets li er le ik r ee n van “Wan a of materiaal em th t he m do n en is de bijvoorbeeld ro vaak gerichter ze en jk ki k, er een kunstw t bezoek aan . Als ik dit ná he er ot gr id he n l.” betrokke creëren centraa lf ze t he t aa st e, de expositie do

onsule r, c

Est he

n nt beelde d

kun st

Leerlingen kijke

n naar kunst in

Het Stedelijk M useum ’s-Herto

genbosch

OPDRACHT Welke bouwstenen en ideeĂŤn verzamel jij?

divergent Het vinden van uiteenlopende oplossingen

convergent Het vinden van één oplossing

creëer maak keuzes keuzes

‘Wijsheid begint met verwondering’ Socrates

‘Originaliteit: proberen te doen zoals iedereen zonder daarin te slagen’ Raymond Radiguet

)bewoonbaar) k (uit het project: (On

Kunstwerk van Demia

4 p a t S

BOUWEN

Har m ,

nsu lent mediakunst

erlingen inbreng van le n ge ei or vo te “Ruim uw. Als grijk in de opbo n la be ij m or is vo erk in het ipt het kunstw het goed is kru nk wat leerling. Ik bede hoofd van een r zeker gebeuren, maa en n n ku u zo daar it.” t (gelukkig) noo da ik e do en et w

erking van Voorbeelden van de uitw

ject Andersland door

een opdracht bij het pro

leerlingen

Tijd om de constructie definitief in elkaar te zetten en te klussen aan de brug. Welke ideeën kies je en met welke vragen kijk je nog eens terug naar het geheel? We delen hier onze ervaring over het selecteren van de ideeën – time to kill your darlings – en over het aanbrengen van een mooie dynamiek in het geheel van alle opdrachten en werkvormen.

Een actieve rondleiding in De Pont Museum

JE BESTE IDEEËN SELECTEREN

In Stap 3 heb je ideeën verzameld voor opdrachten die voor, tijdens en na het bezoek aan een kunstwerk of productie kunnen worden uitgevoerd. De kwadranten op de volgende pagina helpen je om al deze inspiratie te overzien en een selectie te maken van je beste ideeën. Ook reiken we je tips aan om het totaalplaatje te overzien en te bekijken of de opbouw echt een brug vormt die een stevige verbinding legt tussen leerling en kunstwerk/ productie.

BOUWEN

haalbaar

creatief

minder creatief

1 niet haalbaar

â&#x20AC;&#x153;Ik kijk niet wat haalbaar is, maar zoek hoe mijn maffe idee haalbaar wordt voor de leraar en de leerling, waarbij de kern van het idee overeind blijft.â&#x20AC;?

dichtgetimmerd

c o ns a,

L ua

prima overdraagbaar

lastig overdraagbaar

he ate r

ruimte voor eigen inbreng

t ulen

past bij de leeftijd

keuzes die ik gemaakt heb in Stap 2 en check ik de kwadranten. Dat geeft me inzicht om flink te gaan schrappen en te komen tot materiaal met een focus op de kern.”

Ing ri

2 past niet bij de leeftijd

Welk kwadrant voeg jij toe? Vul in:

consulent muziek

past bij het kernthema

allerlei ‘leuke ideeën’ leg ik deze naast de

past niet bij het kernthema

“Omdat ik me soms kan verliezen in

BOUWEN

TIP: CULTURELE COMPETENTIES INZETTEN ALS DIDACTISCH HANDVAT VOOR JE OPBOUW Kunstbalie hanteert de culturele competenties creërend, onderzoekend en reflecterend vermogen, waarmee de school richting kan geven aan het cultuuronderwijs, en daarmee werkt aan de culturele ontwikkeling van de leerling. Elke competentie is uitgewerkt in een aantal gedragsindicatoren: het gedrag dat je bij de leerlingen kunt stimuleren en terugzien. Hoe ziet dat ‘onderzoekende’ er dan concreet uit? Als educatief ontwerpers hanteerden we de competenties enerzijds om te kijken of ze binnen het educatiemateriaal worden aangesproken, anderzijds als duiding voor de leraar, die er de ontwikkeling van de leerling mee kan volgen. Je kunt je opbouw dus ook eens vanuit dit standpunt bekijken: zet je in je educatief ontwerp de leerling creërend, onderzoekend én reflecterend aan het werk?

t ach erw g v t udin Wa e ho g? d n a lin je v eer n, de l tere van s i u l of ief Act oen e)d e m ( en? kijk

Marja, c o

ule ns nt dans

or de opdrachten do n ij m in n aa atie , maar “Ik breng vari nen en ervaren en rk ve n te la eeld over een leerling actief te iken – bijvoorb re te n aa is n n ook door ke lf gaat dansen at de leerling ze D jl. ti ss n da bepaalde doen ervaart door het zelf te g, n la be n va ecteren, vind ik laat ik hem refl st aa rn aa D . gen hij wat dans is er hoe hij zijn ei ov s al lf ze ch zi zowel over telling.” in de dansvoors t en rk he g in waarnem

, m Har

“Er zijn meerdere manieren om tot een gevarieerd ontwerp te komen. Ik doe het samen met anderen. Ik heb veelal totaalprojecten ontwikkeld: bewust samengestelde tentoonstellingen met bijhorend educatiemateriaal. Zo’n project is eigenlijk nooit af, het is een levend ding. Elke uitvoering levert nieuwe inzichten op en andere mensen gaan het project voeden; ik toets mijn ideeën hieraan en pas het project aan als dat nodig is.”

co nsu

st lent mediakun

Op welke locatie vin dt de educa tie plaats?

Welke n ingen e e bep rk n e d e jkh mogeli de e o g Is zijn er? e ti interac jk? mogeli

Leerlingen bij de

g Musica!

muziekvoorstellin

BOUWEN

ater Artemis. gewerkt met The en m sa ak va en iemateriaal â&#x20AC;&#x153;We hebb van hun educat uw bo op de n aa ng in zich Wat ik mooi vind ortgelijke ervari so n ee k ie m na is dat het in dy ren tijdens hun ouwer mag erva ch es to s al je at draagt als w sgierigheid ga trappende nieuw af n ee na n: ge in de voorstellin grond en zweven de n va s lo en ev er elfde je als toeschouw nden. Door diez la te en m sa ns vervolge t het kunstbeleving, om iemateriaal slui at uc ed n hu in uiken maker.â&#x20AC;? dynamiek te gebr de insteek van de en g in ev el tb ns ku perfect aan op de

theater lent su

L ua n a, c on

ing Als

oorstell Theaterv je maar oeg rent,

hard gen eer waa

mand m weet nie r je bent, rt van d

u (foto: K Artemis er Elst)

55 AFZET- ZWEEFFASE-LANDING

ERICA, EDUCATIEF MEDEWERKER VAN THEATER ARTEMIS, LICHT HUN AANPAK TOE:

DE AFZET Vooraf nodigen we leerlingen uit en maken we ze nieuwsgierig naar wat ze in het theater te zien zullen krijgen, veelal door middel van een voorbereidende teaser: een korte, prikkelende activiteit in de klas, vaak speels, niet meteen helemaal te duiden, passend bij de voorstelling. En, heel belangrijk, leraren* maken we deelgenoot van de geheimen van het nakende avontuur. *Hun betrokkenheid en openheid is belangrijk. Als zij het avontuur aangaan, gaan de kinderen mee.

DE ZWEEFFASE Tijdens de voorstelling worden leerlingen en leraren ondergedompeld in de gezonde chaos van de artistieke onvoorspelbaarheid. Door participatie wordt iedereen medeplichtig gemaakt. Er is geen ontkomen aan.

DE LANDING Na afloop gaan we samen op zoek naar ordening, in een nagesprek met acteurs en/ of regisseur meteen na de voorstelling, in een workshop op school of in materiaal waarmee de leraar met zijn klas aan de slag kan. Uitgangspunt: Er zijn geen pasklare antwoorden voorhanden.* Gelukkig hebben we elkaar om de ontknoping succesvol te maken. We luisteren naar elkaars antwoorden of komen zelf in actie om de beweegredenen van acteurs en regisseur aan den lijve te ondervinden. *Het gaat om de uitwisseling. Als de leraar dat goed weet, zijn er heel mooie gesprekken mogelijk!

zweeffase

landing

afzet

Slootsprong (video

still), Joost Mellin

k (uit het project:

Hoog, diep en ver )

5 p a t S

OVERSTEKEN

Als laatste stap in ons ontwerpproces kijken we naar de rol van degene die de oversteek begeleidt. Wellicht gaat een leraar of vakdocent met je educatiemateriaal aan de slag. Wat geef je deze begeleider mee om de leerling naar de overkant van de brug te brengen? Welke rol heb je voor hem in gedachten? Rollen waar je bijvoorbeeld aan kunt denken zijn die van deskundige, reflector en coach.

n, consul Robi e

tie kunsteduca nt

t het raar weet ik da le s al g n ri va aan te nemen “Vanuit mijn er ucatiemateriaal ed t he om is het fijn verleidelijk or de leraar is vo r aa M . en lg el te vo llen die en in zijn gehe verschillende ro de in n de or w te als leraar om uitgedaagd emen. Zo heb je n t n ku je op uzes je als begeleider te voor eigen ke im ru je g ij kr chap en iteiten.” mede-eigenaars tuatie en kwal si w u jo j bi d ssen en invulling, pa

ar era en l

DE DESKUNDIGE:

INFORMATIE ALS HANDVAT VOOR BELEVING

Bij de rol van deskundige ligt er in het educatiemateriaal een belangrijke focus op het geven van informatie om het kunstwerk/ de productie optimaal te beleven. De deskundige ‘neemt de leerlingen mee’ door de grote wereld van de kunsten en brengt lijn aan in het (leer)proces. Het educatiemateriaal daagt de deskundige uit om, door de juiste informatie aan te bieden, de leerling goed voor te bereiden op het kunstwerk/ de productie.

OVERSTEKEN

De leerling hoeft niet overladen te worden met informatie. Daarom moet de leraar weten dat de informatie gedoseerd aangereikt kan worden. Je hoeft bijvoorbeeld niet iets te vertellen over de techniek van de kunstenaar wanneer de leerling hier zelf achter kan komen of wanneer dit niet relevant is voor de beleving van het werk. De centrale vraag bij deze rol blijft: welke informatie heeft de leerling nodig om zich te kunnen verbinden aan het werk?

TIP VOOR DE ROL VAN DESKUNDIGE Je kunt de begeleider de informatie aanreiken in de vorm van bijvoorbeeld filmpjes of een catalogus.Â

Reinaart, Jeroen Funke (uit het project Vossenstreken)

DE REFLECTOR:

DE LEERLING STIMULEREN IN ZIJN ZELFBEWUSTZIJN

Wanneer we de begeleider in de rol van reflector willen aanspreken dan leggen we de focus in het educatiemateriaal op het zelfbewustzijn van de leerling. De reflector laat de leerlingen reflecteren op: ‘Wat doet het kunstwerk/de productie met jou?’ ‘Wat roept het bij je op?’ ‘Wat vind jij in dit kunstwerk?’ De reflector maakt met de leerlingen verbindingen tussen bestaande en nieuwe ervaringen. Het educatiemateriaal reikt de begeleider hiertoe de juiste vragen aan: open vragen die de leerling uitdagen na te denken over zijn eigen beleving en hoe zich dat verhoudt tot de beleving van een ander. Door met de leerlingen te reflecteren op deze ene ervaring, gaat deze bijdragen aan hun ontwikkeling als publiek, aan hun ervaring dat kunst een deel van hun wereld is. Voor de rol van reflector kunnen in het educatiemateriaal een paar opstartvragen meegegeven worden, waarin een bepaalde opbouw zit van veiligheid: ‘Wat zie je?’, ‘Wat gebeurt er?’, ‘Wat doet dat dan met jou?’. Om de leerling vervolgens echt een spiegel voor te houden zodat deze zich gaat afvragen ‘Wat betekent dit werk voor mij?’, is het belangrijk dat de leraar of begeleider gaat doorvragen. Hiertoe kan je hem vragen aanreiken die de leerling stimuleren verder te onderzoeken: ‘Wat bedoel je daarmee?’, ‘Waarom denk je dat?’. De leraar kent zijn leerlingen en weet het beste wat elke leerling nodig heeft om te reflecteren op zichzelf.

TIP VOOR DE ROL VAN REFLECTOR Daag de begeleider uit om na de persoonlijke reflectie van de leerling nog eens terug te kijken naar het kunstwerk/de productie.

Astralium, Sander Bos (uit het project:

Nee, Echt!?)

OVERSTEKEN Kijk naar de opdra chten in je ontwerp: • Vanuit w elke rol n odig je de leraar/ begeleide r uit deze opdracht te begele iden? • Hoe ga je die rol in je educatiem ateriaal st imuleren? • Hoe ond ersteun jij de leraar als pedagoo g?

DE COACH:

RUIMTE SCHEPPEN VOOR VERWONDERING

De coachende begeleider schept ruimte voor de verwondering van leerlingen. Waar zijn ze nieuwsgierig naar in het kunstwerk of de productie? Wat vragen ze zich af? Van hieruit kunnen nieuwe (leer)vragen of opdrachten ontstaan, waar leerlingen op hun eigen manier aan kunnen werken. Denk hierbij aan vervolgvragen zoals ‘Hoe ziet een dag zonder regels eruit? Of: ‘Met welk fantasievoertuig vlieg jij naar de wolken?’. Om de begeleider in een coachende rol te zetten kun je je educatiemateriaal beginnen met vragen die de nieuwsgierigheid prikkelen. Dit zijn open vragen zonder pasklaar antwoord die het onderzoekend vermogen van de leerling aanwakkeren. Leraren vinden het soms lastig om een coachende houding aan te nemen. Zeker wanneer ze zelf niet zo bekend zijn met het onderwerp, wat bij kunst regelmatig voorkomt. Door wat voorbeeldvragen en –opdrachten mee te geven kun je hen inspireren en uitdagen om leerlingen te stimuleren in hun eigen denkproces. Ook kun je aangeven dat de leraar zelf net zo verwonderd en ‘onwetend’ mag zijn als de leerling.

Als je een rol zo u hebben, welke zou dat dan zi jn en waarom? Wat zou je will en meemaken?

kon stellen aan de Als je een vraag weten? zou je dan willen kunstenaar, wat

e je?

zi Wat

Waar ben je nieuwsgierig naar?

n vertelle s moet r e d n a and tellen? an iem dan ver je Als je a u o z t t? iet, wa at zo zie wat je z dat je d t e h t m Hoe ko

Wat vra ag

je je af ?

Waar zou je meer van willen weten?

Wat zou je will en

ontdekken?

‘KUNST IS DIEFSTAL’

Picasso zei ooit: . Hetzelfde geldt voor goeie ideeën. Laat je volop inspireren door onze voorbeelden, kennis en tips, maar zet ze naar je eigen hand.

JE BESTE IDEE KOMT NOG!

COLOFON

Een uitgave van Kunstbalie ÂŠ 2018 Ontwikkeld door: Luana Berghmans,

Robin Brugman, Marja Kemps, Esther Leenders, Clara Linders, Franny Meijer, Ingrid Ruijgh en Roy van Weverwijk.

Eindredactie: Laura van Campenhout Grafisch ontwerp: Ontwerphaven,

Suzanne Hertogs en Anne de Laat Illustraties portretten: Franny Meijer

MET DANK AAN: Marlon van Casteren, Marlijn Hoefnagel, Harm Hofmans, Olivier de Jong, Petra Levert, Annemiek Tekstra, Erica van de Kerkhof, Pieternel Berkers, Helma Melis, Marika Taborsky en studenten van de master Kunsteducatie van Fontys Hogeschool voor de kunsten voor hun bijdrage. Ook dank aan alle kunstenaars, makers, culturele instellingen en fotografen die een bijdrage leverden voor het beeldmateriaal in deze publicatie.

KIJK VOOR MEER INSPIRATIE OP: kunstbalie.nl - voor onze complete dienstverlening klunky.nl - voor interactief lesmateriaal bij educatieprojecten met de klas decultuurloper.nl - voor het Brabantse programma voor Cultuureducatie met Kwaliteit depotc.nl - voor bovenlokale culturele projecten en voorstellingen voor het onderwijs

In opdracht van:

elke keuzes kun je maken als educatief ontwerper? Hoe breid je je repertoire aan ideeën uit? Mijn beste idee komt nog is een handboek voor iedereen die educatiemateriaal ontwikkelt bij een expositie, voorstelling, boek of andere kunstervaring. We reiken je in dit handboek vijf stappen aan die voor ons als houvast dienen bij het bouwen van een brug tussen kunst en onderwijs, tussen kind en kunstwerk. Ze zijn misschien vrij vanzelfsprekend, maar vanuit onze ervaring heel bruikbaar om tot een heldere focus te komen, om je eraan te spiegelen of om het misschien juist heel anders te doen.

nu op zoek naar tbalie, zijn we conti ns Ku bij e ati uc ted gen. Met ons ls consulenten Kuns ijs bij elkaar te bren rw de on en t ns ku k- en theaterde beste manieren om we 27 jaar lang muzie en rd tee ec sel t lec meer dan 150.000 programma KunstSe ermee bereikten we Hi r. uu rat lite en sities e aanbieders zelf voorstellingen, expo steeds meer culturel Nu r. jaa r pe en ing lleerl ier van doen’: Brabantse basisschoo rbij graag onze ‘man hie we len de n, ele twikk egingen en ideeën. educatiemateriaal on ijkste bronnen, overw gr lan be ze on n va ectie een persoonlijke sel

MIJN

We hopen dat je met dit handboek uitgedaagd wordt om je eigen keuzes te maken, om wilde ideeën te creëren en deze door te ontwikkelen naar een goed samenhangend ontwerp.

E T S BE KOMT E E D I NOG vo o r s k e o b Hand e n b o u we r t i e brug g unsteduca in de k

Veel inspiratie bij de kunst van het bruggenbouwen!