لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
1
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
پێڕست -1چۆن هزری قاسملوو بکهینه بهرنامهی کار؟ ..............................................مستەفا شەڵماشی 5 ...................... -2قاسملوو کاریزمایەکی ئەرێنی و رێبەرێکی بەهەڵوێست .................................عەزیز شێخانی 9 ......................... -3قاسملووی ئاکادێمیک ....................................................................سۆران عەلیپوور 12 ...................... -4قاسملوو ،رێبەرێکی واقیعبین ............................................................برایم چووکەڵی 15 ...................... -5ههموو ژیانی قاسملوو حیزبی دێموکرات بوو! .............................................کۆسار فەتاحی 18 ....................... -6بۆ یادی ٧٢ساڵهی تێرۆری د .قاسملوو .................................................دهبابهی کۆڕێ 21 ........................ ٧٧ -7ی پووشپەڕ ،ڕۆژی سەرکەوتنی مەزنەئامانجی لێکگرێدانی خەباتی شار و شاخ ...............ڕەزا فەتحوڵاڵنژاد 25 ........... -8لە ڕێبازی قاسملوودا ،ڕێبەران ،سەنگەری پێشەوەی بەرگرین" ..........................فواد خاکی بەیگی 27 .................... -9دکتۆر قاسملوو سیمایەکی کاریگەر و تێکۆشەری سیاسی و ................................محەممەد سلێمانی 31 .................... -10قاسملوو هەروا ڕێبەری ڕووداوەکانی کوردستانە .........................................مەجیدد حەقدی 33 ........................ -11رازی ههرمانی دوکتور قاسملوو ..........................................................ئازاد کەریمی 35 ........................ -12بۆ دهبێ ٧٧ی پووشپهڕ له کوردستان ،مانگرتنی گشتی بهڕێوهبهرین؟ ..................ڕەحیم ڕەشیدی 38 ....................... ٧٢ -13ی پووشپەر -راسان و یەکگرتنەوەی دووبارەی دێموکرات .............................مەجید حەقی 43 ........................ -14لە یادی د.قاسملوو دا ..........................................................ئامادەکاری; رۆژنامەی کوردستان 46 ............. -15بانگەوازی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە بەرەبەری ٧٧ی پووشپەڕی ئەمساڵ دا ............کوردستان و کورد 50 ................ -16دوکتور قاسملووی مەزن و هەموو سالێ یادکردنەوە .....................................کەریم ئەڵاڵوەیسی 53 ................... -17قاسملوو ،رێبەرێک بۆ هەموو وەرزەکان .................................................حەتەم کێلەشین 55 ...................... -18نامەی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ ئەلکساندر وانددێبێلن ..........کوردسدتان و کدورد 59 .................. - 19وتۆوێژی رۆژنامەی بە ناۆبانگی ئوتریشی Die Presseلە لەگەڵ بەرێز عەتا نهسیری ............ئارەزوو 61 ......... -20وتووێژ ،داوێك بۆ تیرۆری ئاشتی و دیالۆگ ........................ئیبراهیم قاسمیزاد ...............و :هیوا میرزایی 64 ..... -21بەیتی* قاسملوو یان حەدیسی کونەجەرگ بوون و بەرەوپیری مەرگ چوون .............................عارف سەلیمی 67 ....... -22ئێمە قاسملوومان تیرۆر کرد ............................................................................ناسر فەتحی 73 ........
2
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
-23ئێران و قەتڵ لە ڤیەننا .................................................مایکڵ ڕۆبن .............کامێنتری مەگەزین 76 ....... -24دکتۆر قاسملو" :بیرمەندە شۆڕشگێڕەکە" ..............................................................شەریف هەژاری 78 ......... -25بۆ پووشپەڕی خوێناوی و کۆترە زامدارەکەی ڤییەن ..................................................قادر وریا 81 ............... -26نامرن ئەوانەی وا لە دڵی میللەتا ئەژین ...........................................................عەبدوڵاڵ حیجاب 83 ....... -27د .قاسملوو لە پێناو “مانەوە”دا بەرەو مەرگ هەنگاوی نا ..........................................ئاگری باڵەکی 85 .......... -28لە نێوان خۆبەخت كردنو هەلپەرستیدا ............................................................،کەریم پەرویزی 88 ......... -29تایبەتمەندییە بەرزەکانی شەهید دوکتور قاسملوو.................................................،حوسێن نازدار 92 ............ -30قاسملوو ،لە ڕێبازی ئازادی دا ......................................................................عومەر غوالم عەلی 95 ...... -31قاسملوو ،وانەیەک بۆ خەبات و چرایەک بۆ داهاتوو ................................................وریا رەحمانی 99 ........... -32لە ٧٢ی پووشپەرەوە بەرەو ٧٢ی گەالوێژ ........................................................مەجید حەقی 101 .............. - 33وتووێژێکی د .قاسملوو لەگەڵ چەتین چەکۆ ................................لە تورکییەوە :سەالحەدین بایەزیدی 104 .......... -34قاسملوو و بۆسەی ڤییەن ...........................کریس کۆچێرا ...........لە فەڕەنسییەوە :سەالحەدین بایەزیدی 110 ....... -35ئهوان نەک بۆ وتووێژ ،بۆ كوشتنی پەیامهەڵگری ئاشتی هاتبوون ........بە قەڵەمی کریس کۆچێرا ......و :قادر وریا116 ..... -36قسهکانی د .فرێدریک تیسۆ کۆنسولی پێشووی فهڕانسه له کوردستان له ...............کوردستان و کورد 121 ................. -37هه راوهوریای ژیانێک و بێ ده نگی مه رگێک ...........ئامادەکردنی ئاسۆ ساڵح ................و :رەشید زەرواوی 124 ....... ٧٢ -38ساڵ پێش گەلی کورد قاسملوویەکی مەزنی لە دەستدا ..........................................عارف باوەجانی 133 ........ -39قاسملوو ئێستاشی لهگهڵ دابێ ههر قاسملوویهو خهونی ههزاران رۆڵەی گهلهکهیهتی ............حیسام دەست پیش 135 ....... -40بۆ قاسملوو ........................................................................................کەریم فەرخەپوور 137 ....... -41د.قاسملوو ئەستێرەیەکی درەوشاوە لە گۆڕەپانی دیپلۆماتیکدا ....................................هەژیر عەبدوڵاڵپوور 139 ..... -42د.قاسملوورێبهرێکی دێموکراتو سیمای بهرزی مرۆڤایهتی ...........................................حوسێن نازدار 142 ............. -43وتووێژی رۆژنامهی کوردستان لهگهڵ مهولوود سواره ئهندامی رێبهری حدک145 ................................................... -44ساڵڕۆژی تیرۆری د.قاسملوو و بەرپرسیارەتی ئەخالقی ............................................مادح ئەحمەدی 147 ........... -45تێڕوانینێک لەسەر چەمکی قاسملووییسم لەکوردستان ..............................................هادی عارفی 150 ............. -46دکتۆر قاسملوو ،بیرمەندە شۆڕشگێڕەکە ............................................................شەریف هەژارى 159 .......... -47دوکتۆر قاسملوو ،ڕێبهرێکی کاریزما و سیاسهتمهدارێکی ئاشتیخواز ................................هیوا ئهحمهدی 162 ........... -48قاسملو هێمای نهتهوەیەک یان خودی نهتهوه ...................................................!.حیسام دەست پیش 169 ....... -49مەرگی قاسملوو ،مەرگی خۆرە تاوە ...............................................................ئەحمەد شێربەگی 173 ....... -50ژیان و تێکۆشانی خەباتکاری شەهید کاک عەبدواڵ قادری ئازەر لە ڕێگایەک بەروخۆڕدا176 ..................................... -51له نێوخۆی ڕۆژههاڵتی کوردستان ،چۆن بهرهو یادی ٧٢ساڵهی شههیدبوونی د.قاسملوو بچین؟ .......قادر وریا 182 ............
3
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
-52مانگرتنێکی جیاواز! (له پهراوێزی بانگهوازهکهی ئهمساڵی حدک بۆ ٧٧ی پووشپهڕ) .............ناسر باباخانی 184 ............ -53کۆماری ئیسالمی چۆن بهرهوڕووی ٧٧ی پووشپهڕبۆوه؟! ............................................کوردستان و کورد 186.......... -54میراتی قاسملوو ..................................................................................ئیدریس ئەحمەدی 189 ........ -55كاك دوكتور ............................................................ئەحمەد ڕەئفەت ........و :هیوا میرزایی 193 ..........
4
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
چۆن هزری قاسملوو بکهینه بهرنامهی کار؟
مستهفا شهڵماشی له کهسمان شاراوه نییه که شههیدی رێبهر دوکتور عهبدولڕهحمانی قاسملوو کاریگهرییهکی گهورهی له سهر بزاڤی رزگداریخوازیی کدورد له ههموو کوردستان بهگشتی و له رۆژههاڵتی کوردستان بهتایبهتی ههبووه و تائێستاش ههیه .بهتایبهت له نێو ریزهکدانی بنهماڵدهی گهورهی دێموکراتدا ئهوکاریگهرییه زۆر بهرچاوه و هدزری قاسدملوو لده راسدتیدا بده سدهر رێدڕهوی خدهباتی دێموکراتدهکانی رۆژهدهاڵتی کوردستاندا زاڵه. ئهوهندهی پهیوهندی ههبێ به مهسهلهی کوردهوه بهگشتی ،له نێو رێڕهوی خهباتی چهندین سداڵه و شدێوهی لێکداندهوه و سیاسهتسدازی و رێبهری کردنی دوکتور قاسملوودا وانهی زۆر گهوره ههن که دهکرێ رێبهرانی کورد له ههموو پارچهکانی کوردستاندا لێیان فێدر بدن و بیانکهنه چرای رووناککهرهوهی قۆناغه تاریک و بهرتهسکهکانی خدهباتی خۆیدان بدۆ مامهڵده کدردن لهگدهڵ دهوروبدهریان و بدۆ زاڵبدون بهسهر پالنی نهیارانی کورددا ،که به داخهوه ههر چوار دهوریان تهنیوه. یهکێک له ئاستهنگهکانی بهردهم ههموو رێبهرانی کورد له ههر چوار پارچهی کوردستان ئهوهیه که به هدۆی دابهشدکرانی کوردسدتان بده سهر چوار واڵتی ناوچهی پڕکێشه و ئاڵۆزی رۆژههاڵتی نێوهڕاستدا ،بهداخهوه له ههریهک لهو بهشانهی کوردستاندا له خهباتدا بدی، ههر چوار دهورت دوژمنی فکری و هزری مهسهلهکهی تۆیه .هیچ کام لهو واڵتانهی که بهشێک له کوردستانیان به سهردا دابهش کدراوه، له راستیدا موافقی چارهسهری مهسهلهی کورد له هیچ یهک لهو واڵتانهدا نین .رێژیمدهکانی حداکم بهسدهر ئدهو واڵتاندهدا لده باشدترین حاڵهتدا به هۆی رکهبهریی ناوچهیی رهنگه له قۆناغێک له قۆناغدهکانی خدهباتدا بده قازانجیدان بدێ بده هدۆی جوواڵندهوهی کدوردهوه فشارێک بدۆ واڵتهکدهی دراوسدێیان بێدنن و لده کۆتداییشدا مامهڵدهی پێدوه بکدهن .هوندهری رێبدهرانی کدورد لدهوه دایده کده چدۆن بتدوانن پارسهنگێک بدۆزنهوه بۆ ئهوهی ههم له ناکۆکی نێوان دژبهرهکانیان کهڵک وهرگرن و ههم بدهکردهوه نهچنده ژێدر بداری داخوازییدهکانی
5
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئهو واڵتانه که له کۆتاییدا به زیانی هدهموو نهتدهوهی کدوردن .دوکتدور قاسدملوو لدهو پهیوهندییدهدا فۆرمدولێکی زۆر کداری و بدههێزی دیبۆوه .له فۆرمولی دوکتور قاسملوودا فاکتهری هێدزی کدورد بۆخدۆی رۆڵێکدی گدهورهی پێددرابوو و لده راسدتیدا بهدهسدتهێنانی ئدهنجامی هاوکێشه سیاسییهکه درابوو به هێزی جوواڵنهوهی کورد .بۆ وێنه سهرهڕای پهیوهندی حیزبی دێمدوکرات لهگدهڵ دهوڵدهتی عێدرا ،،هدیچ کاتێک دوکتور قاسملوو تای تهرازوی دۆستایهتی بهالی حکوومهتی ئهو واڵتهدا نهشکاندهوه ،ههمیشده دۆسدتایهتی لهگدهڵ جوواڵندهوهی کورد له باشدوور راگدرت و تهناندهت یارمدهتی دا و هدیچ کدات قبدووڵی ندهکرد کده لده رێگدای ئدهو و حیزبهکهیدهوه بچدوکترین فشدار بدۆ جوواڵنهوهی کورد له باشوور بدێ .مهسدهله ئدهوه ندهبوو کده داوای لێندهکرێ ،بدهاڵم وهاڵمدی ئوسدوولی هدهبوو ،ئدهو هێدزی جوواڵندهوهی کوردی دهبرده تهشکی ئاسمان له بهرامبهر نهیاراندا .له کاتی فشارهێناندا ئهو مدهرجی بدۆ ندهیاران دیداری دهکدرد و بده ئاشدکرا پێدی رادهگهیاندن که ئهگهر فشار بێنن خهباتی رۆژههاڵت و باشوور لێکگرێ دهدهن .هاوکێشهی قاسملوو ئهوه بوو که بهردهوام داوا بکا کده مهسهلهی کورد به شێوهی سیاسدی چارهسدهر بکدهن و ئهگدهر ئدهو کداره نهکدهن ،کێشدهی خۆیانده و ،کدوردی رۆژهدهاڵت ئامداده نییده دژی خوشک و براکانی بوهستێتهوه .ئهو سیاسهته نهتهوهییهی به جۆرێک جێگیر کردبدوو کده لده کۆتداییدا وای لێهداتبوو بده نێدو ریزهکدانی حیزبددی دێمددوکراتدا خددهباتگێڕانی باشددوور دههدداتن و زهڕبددهیان لدده حکوومددهتی بهعسددی فاشیسددت دهدا و بدده نێددو بنکدده و بارهگاکددانی دێموکراتدا دهگهڕانهوه ،بهاڵم دهوڵهتی عێرا ،ههر باسیشی نهدهکرد ،چونکه وهاڵمهکهی دهزانی. دهرسێکی گهورهی دیکه بۆ ههموو کورد که قاسملوو هێنایه بدهرباس ،پهیوهنددیی دیپۆۆماسدی بدوو لده سدهر بناغدهی قدازانجی هاوبدهش. ئددهو دهرسددی دایددن کدده سددهردهمی پهیوهندددی کۆڵۆنیددالی ،یددا بددهزهیی مرۆڤایددهتی ،یددا برایددهتی ئیدددئۆلۆژیکی بهسددهر چددووه .کددورد نددابێ تهسلیمی پهیوهندیی کۆڵۆنیالی بێ و تهنیا بۆ پاراستنی گیانی ببێته داردهستی هێدزی دهرهکدی ،یدا بچدێ وهک قوربانییدهک بپاڕێتدهوه یارمددهتی بدددهن ،یددا خددۆی بدده ئیدئۆلۆژیهکددهوه ببهسددتێتهوه و چدداوی داخددا و هددهرچی پێددی دیکتدده کددرا بیۆێتددهوه .بددهڵکددوو دهبددێ بهرژهوهندییهکانی خۆی ههڵسهنگێنێ ،لهگهڵ بهرژهوهندیی الیهنی بهرامبهر تاووتوێی بکا و هاوکێشهیهک بدۆزێتهوه که بهرژهوهنددیی ههردووک ال بگرێتهوه و بهم جۆره مامهڵه و دۆستایهتی بکا. سێههم هزری گهورهی قاسملوو له پدهیوهنددی لهگدهڵ مهسدهلهی کدورددا ئدهوه بدوو کده ههرچهندد کوردسدتانی بده یدهک واڵت و نهتدهوهی کوردی به یهک نهتهوه دهزانی ،بهاڵم جیاوازییهکانی ههر چوارپارچهی کوردستانی دهخوێندهوه و پێی وابوو که هدهر پارچهیدهی دهبدێ بۆخۆی به پێی ههلومهرجی خۆی خهبات بکا و قۆناغهکانی خهباتی خۆی دیاری بکا .پێی رهوا نهبوو هدیچ پارچهیدهکی کوردسدتان لده پارچهکهی دیکهی کوردستاندا دهستێوهردان بکا .نهزهری ئدهوه بدوو کده پێویسدته دۆسدت و هاوکداری یدهکتر بدن ،بدهاڵم ندابێ دهسدت لده کاروبدداری یددهکتر وهردهن .سددهردهمانێک لدده ژێددر رێبهرایددهتیی ئددهودا حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتان ،گددهورهترین حێددزی کددوردی و، جوواڵندهوهی رۆژهددهاڵتی کوردسدتان ،گددهورهترین جوواڵندهوهی کددوردی بدوو .بددهاڵم تدا ئێستاشددی لهگدهڵ بددێ نده حیزبددی دێمدوکرات و ندده جوواڵندهوهی کددوردی رۆژهدهاڵت بچددوکترین دهخالدهتیان لدده بهشدهکانی دیکددهی کوردسدتاندا نددهکرد .دهسدتێوهردانی هێددزی پارچهیدهک لدده پارچددهکانی دیکددهدا لدده نێددوان پارچددهکانی کوردسددتاندا کێشدده دروسددت دهکددا و ئهمددهش مهترسددییهکه لدده سددهر پرسددی کددورد بدده گشددتی. چوارهم وانهی گهورهی قاسملوو ئیمان به چارهسهری ئاشتیخوازانه ،پێکهوهژیانی مرۆڤانهی نێوان گهالنی ناوچده ،وهالندانی ر ،و تۆڵده و کارکردن بۆ سهقامگیریی دێموکراسی و ئاشتی بوو .که بهداخدهوه گیدانی خۆشدی لده سدهر داندا .لده روانگدهی دوکتدور قاسدملووه چدهک
6
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا تهنیا بۆ بهرگری بهکار دههات ،بده تونددوتیژی هدیچ کێشدهیهک چارهسدهر ندهدهکرا و کۆتدایی هدهموو گرفتێدک لده سدهر میدزی وتدووێژ ئیمکانی ههبوو .که مخابن له واڵتانی دیکتاتۆریلێدراو و تدا سدهر ئێسدقان پربدوغز و غدهرهزی ناوچدهی رۆژهدهاڵتی نێوهڕاسدتدا ،ئدهو رێڕهوه جارێ زهمینهی زۆر کهمه و بهداخهوه زۆر جار الیهنگرانی دهبنده قوربدانیی بیروبۆچوونده ئینسدانی و دێموکراتیکدهکانی خۆیدان. بهاڵم گومان لهوهدا نییه که داهاتوو ههر هی ئهو بۆچوونه ئینسانیانهیه. له رێبازی پڕسهروهری قاسملوودا و له هزری دهوڵهمهند و پڕزانستی ئهودا دهکرێ دهیان وانهی دیکهش ههڵێنجین ،بهاڵم لێرهدا بهو چوار وانه گرنگه بهسنده دهکهم و دهچمه سهر ئهو بهشهی که ئێمهی دێموکرات دهبێ چدۆن مامهڵده لهگدهڵ هدزر و کهلدهپوورێک بکدهین که قاسملوو بۆی هێناوینه نێو گۆڕهپانی خهبات. سهرهڕای ئهوهی که ئهو چوار وانهیه پێویسته بکهینه رێبازمان ،دهبێ له ژیانی سیاسیی رۆژانهشماندا وریدا بدین کده لده کۆتداییدا بده جۆرێک هزر و بیرهکانی قاسملوو بهکار بێنین که کاریگهریی ئهرێنی لهسهر خهباتی ئهمڕۆ و داهاتوومان دابنێن .ئهوکاتهیه که نرخی تهواویشمان داوه بهو کهلهپووره سیاسییه دهوڵهمهندهی که بۆی بهجێهێشتووین .ئهوهش چهند میتۆد و میکانیزمێکی پێویسته. یهکددهم :پێویسددته هددهموومان لددهوه خددۆ بپددارێزین کدده موزایددهدهی سیاسددی بدده هددزر و بیروبۆچوونددهکان و شددێوهی رێبددهریکردنی شددههید قاسملووه بکهین .قاسملوو بهشی ههموو کوردی تێدایه وهک ئهندامێکی بهرههمهێن له نهتهوهیهک .ههروهها رێبدهری هدهموو ئهنددامێکی دێموکرات بووه وهکوو رێبهرێکی کاریزماتیک که تاکوو ئێستاش و دوای شههیدبوونیشی له سهر هدهموان بانددۆری ههیده .کده وابدوو لده کوردستانی گهورهدا هیچ بهشێک ناتوانێ قاسملوو تدهنیا بده هدی خدۆی بزاندێ و لده نێدو بنهماڵدهی دێمدوکراتیشدا هدیچ کدهس نداتوانێ تهنیا خۆی به درێژهدهری رێگای قاسملوو پێناسه بکا و ئهوانی دی به دژبهری ئهو رێگایه .قاسملوو بۆخدۆی درێدژهدهری رێگایدهک بدووه که پێش خۆی شدههیدی وهک پێشدهوا قدازی محهممدهد و دهیدان شدههیدی پایهبدهرزی دیکدهی پێشدکهش بده نهتهوهکدهی کدردووه .هدهموو ئهندددامان ،پێشددمهرگهکان و الیددهنگرانی رێبددازی دێمددوکراتیش لدده رابددردوو ،لدده ئێسددتا و لدده داهدداتوشدا هددهر رێبددواری ئددهو رێگایددهن. بنهماڵهی گهورهی دێموکرات ئهگهر ببێته سهد ماڵیش ههمووی ههر رێبواری ئهو رێگایهن ،که دیاره شههیدی رێبدهر قاسدملوو باشدترین رێنیشاندهری ئهو بنهماڵهیه بووه و وانهی زۆر به نرخی بۆ بهجێ هێشتووین. دووهم :مهسددهلهی گرینددئ ئهوهیدده کدده هیچمددان هددهوڵ نددهدهین بیددر و هزرهکددانی شددههیدی رێبددهر قاسددملوو بکهیندده جۆرێددک مهزهددهب یددا ئیدئۆلۆژی نهگۆڕ .که قابیلی پێداچوونهوه و ههڵسهنگاندن ندهبن ،یدا ندهکرێ ئاڵوگۆڕیدان بده سدهردا بدێ و لهگدهڵ ههلومدهرجی تدازه نهگونجێندرێن .ههرچۆنێک بێ هزر و سیاسهت و تهنانهت زانستی ههموو بلیمهتهکانی دنیا له سهر بناغهی داتاکانی سهردهمی خۆیدان داڕێژراون و رهنگه (بهشێک له)ئهو زانیاری و داتایانه له کاتی ئێمهدا گدۆڕابن .کده وابدوو هدیچ تیورییدهکی سیاسدی و تهناندهت هدیچ تیورییهکی زانستیش نهگۆڕ نییه و دهکرێ به پێی ههلومهرج گۆڕانی بهسهردا بێ. سێههم :له ههڵسهنگاندنی مێژووماندا غهدره پارێزراویی بۆ کهس دانێین ،به رێبهرانی گهورهی وهک ،پێشهوا قازی محهممهد ،دوکتور
7
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا قاسملوو یدا دوکتدور شهڕهفکهندیشدهوه .رووداوه میژووییدهکان دهبدێ وهک خۆیدان ههڵسدهنگێنین ،بدێ لهبدهرچاوگرتنی ئدهوهی کدێ رۆڵدی سهرهکی تێدا ههبووه .ئهگهر لهو رووداوانهدا تهنانهت رێبهرێکی کاریزمای وهک شههید دوکتور قاسملووش نهخشی سدهرهکی هدهبووبێ، پێویسته بابهتیانه شرۆڤهیان بکهین. چوارهم :نابێ به دایم دووبارهی بکهیندهوه کده ئیددی قاسدملوویهکی دیکده نداتوانێ لده دایدک ببێتدهوه .ئهگدهر ئێمده ئداوا لدهو سدیمبۆله بهنرخهی گهلهکهمان بکهین ،ئهوه بێگومان به باری ندهرێنیدا بدهکارمان هێنداوه .ندابێ رێبدهرانی ئێسدتامان بده سدهروهرانی پێشدوومان بشکێنین .نابێ رێگای بڕیاردان له رێبهرانی ئێستامان بهربهست بکهین و بهدایم لهگهڵ رابدردوو بدهراوردیان بکدهین .بههدهرحاڵ ئێمده لددده سدددهردهمێکی جیددداوازدا دهژیدددن ،مدددهجبورین بددده پێدددی ئیمکاندددات و ههلومدددهرجی ئدددهمڕۆ سیاسدددهت داڕێدددژین و هدددهنگاو هدددهڵێنین. پێنجهم :خهیانهتێکی گهورهمان به سدیمبۆلهکانی خدهباتمان کدردووه ئهگدهر بمانهدهوێ وهک ئامرازێدک لده دژی ئدهو کهسدانه بدهکاریان بێنین که جیاوازی بۆچوونیان لهگدهڵ ئێمده ههیده .یدهکێک لده بدههاکانی کده دوکتدور قاسدملوو زۆری هدهوڵ دا بیهێنێتده نێدو سیاسدهتی کوردییهوه ،پلۆرالیزمی سیاسی و قبووڵکردنی جیاوازییهکان بوو .ئێستا زۆر غهدرێکی گهوره دهبێ له خودی ئهو ،ئهگهر ههوڵ بددهین جیددابیران بکددوتین بددهوهی کدده گۆیددا لدده رێبددازی قاسددملوو الیددان داوه ،دژی بۆچونددهکانی قاسددملوون .سددهنگهر گددرتن لدده پشددت سددیمبۆله نهتهوهیی و حیزبییهکان له بایدهخی ئدهوان کدهم دهکاتدهوه .ئدهوان دهبدێ بده پانتدایی نهتدهوه و حیدزب و رێکخدراوه جۆراوجۆرهکدان و بیروبۆچوونه جۆراوجۆرهکان ،کارتێکهرییان بمێنێ .ئهوهیه رێزلێنانی راستهقینه لهوان ،بهردهوامی دان به رێبازیان و کهڵکی ئدهرێنی وهرگرتن لێیان. بددا لدده وتدده و تیۆرییددهکانیان بددۆ کوتددانی جیابیرانمددان کددهڵک وهرنددهگرین کدده لدده ههلومددهرجێکی جیدداوازدا لدده الیددهن ئددهو سددیمبۆله نهتهوهییانهوه داڕێژراون .با ههر مهسهلهیهک لده زهمدان و مدهکانی خدۆیدا ههڵسدهنگێنین و ئهگدهر دهلیلدی قانیککدهرمان بده دهسدتهوه نهبوو له پشت رێبهرانی وهک شههید قاسملوو سهنگهر نهگرین. ئهوهی بۆ ئێمه گرینگه ئهوهیه که هزر و بیری قاسملووهکان به پێی ههلومهرجی ئهمڕۆ ههڵسهنگێنین و له تاقیکردندهوهکانیان کدهڵک وهرگددرین .لدده هێۆدده گشددتییهکانی رێبددازی ئددهواندا کدده لدده سددهرهوه ئیشددارهیان پێکددرا بمێنینددهوه و بدده پێددی ویسددتهکانیان ،بددهاڵم بدده میکانیزمی ئهمڕۆیی که لهگهڵ ههلومهرجی سهردهمدا یهک بگرنهوه ،بهرنامهی کارمان داڕێژین. له ٧٢سالهی شههیدکرانی رێبهری شههیدمان قاسملوودا ساڵو دهنێرم بۆ رووحی پاکی و ،هیوادارم بتوانین ئامانجهکانی وهدی بێنین. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی ٧٢ :جوواڵی ٧١٢٢
8
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملوو کاریزمایەکی ئەرێنی و رێبەرێکی بەهەڵوێست
عهزیز شێخانی بزووتنەوە رزگاریخوازەکان و زۆر بزووتنەوەی دیدکە لە رەوتدی کدار و تێکۆشدان و تەندانەت مدانەوەدا پێویسدتیان بە رەمدز و سدەمبولە. کاریزما و سەمبولە گەلیی و نەتەوەییەکان بە گوێرەی سەردەم ،جۆغرافیا و کولتوور دەردەکەون و رۆڵی بەرچاو دەگێڕن .بەکارهێندانی سددەمبول و رەمددزە جیاوازەکددان بەشددێکی سرووشددتی و نەپچددڕاوە لە مێددژووی ژیددانی مرۆڤددایەتییە .لە قۆندداخی خەبدداتی رزگدداریخوازانەدا سددەمبولەکان کددۆکەرەوەن و لە سددات و کدداتی دژوار و ئدداڵۆزدا دەبددنە هددۆی یەکگرتددوویی زیدداتر و رێبەرایەتیددی بەرەی دژبەر لە ئەسددتۆ دەگرن .لە ژێر تیشکی بوون و بیر و لێکددانەوەی رەمدز و کاریزماکانددا وێنەیەکدی کدۆکراوەتر دەخدوڵقێ .کاریزمدا چەمکێکدی فرەماندا و هاوکێشددەیەکی کددراوە و ئددازاد و دەرکەوتەیەکددی چەنددد روخسددارییە .کاریزمددا جددۆری زۆرە و لە شددیکردنەوەی ئەو چەمددکەدا بدداس لە کاریزمای ئەرێنی و نەرێنی و هەروەهدا زڕەکاریزمدا دەکدرێ .شدایانی باسدە ،کە بەشدێکی زۆر لە سیاسدەتکارەکان هەوڵددەدەن لە کداتی پێویستدا خۆیان بە خاوەن کاریزما پێشان بدەن. خەبدداتی رزگدداریخوازنەی گەالنددی جیهددان و تەنددانەت قوتابخددانەی ئددایینی و کولتورییەکددان تەژیددن لەو رەمددز و خەباتکددارانەی ،کە بە نرخی ژیانی خۆیان رێبەرایەتیی رەوت و پرۆسەیەکی سیاسی ،کۆمەاڵیەتی یان کولتووریدان کدردوە .سدەمبولەکان بە وێدنە ،گێدڕانەوە و پەیامەکانیددان وێنەیەکددی کددورت و پوخددت لە بارودۆخەکددان پێشددان دەدەن .بەشددێک لە کاریزماکددان لەگەڵ قوربانیدددان و فیددداکاری لە پێندداوی گەل ،ئددازادی و خاکدددا گرێدددراون و تایبەتمەندددیی گەورە دەبەخشددنە مددرۆڤە خدداوەن بەهددرە و رەمزەکددان .ئەو جددۆرە لە کەسددە کاریزماکان سەرکردایەتی و رێبەرایەتی گەیشتن بە دوارۆژێک دەکەن ،کە لەمڕۆ باشترە و هەڵگری ویستی زۆرایەتیی نەتەوەیەک یدان کۆمەڵە خەڵکێکە .کاریزما نەتەوەیی و خەڵکییەکان جیاوازن و هەر سیاسەتکار و رێبەرێک خاوەنی مەرجی بوونە کاریزما و سەمبولی
9
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا گشتی نییە. پرسددی نەتەوەی کددورد خدداوەنی رەوایەتددی یاسددایی و سرووشددتییە ،کە پاڵپشددتی بەهێددزە بددۆ سددەمبولە ئددازادیخواز و نەتەوەییەکددان. کوردەکددان لە بەر نەبددوونی دەوڵەت نەبددوونە خدداوەنی رەمددز و سددەمبولە فەرمددییە دانپێدددانراوەکان ،بەاڵم وەک نەتەوەیەک خدداوەنی کۆمەڵێک رەمز و سەمبولن ،کە لە یەکتر جیاکردنەوەیدان ئاسدان نیدیە .قاسدملوو یەکێدک لەو رەمدز و کاریزمایدانەی کدوردە ،کە بە زۆر هۆکددار لە دوای تیرۆرکرانددی بە دەسددتی غەدر و خەیددانەت ،جددێگە و پددێگەی شددیاوی پددارێزراوە .لە ٧٧ی پووشددپەڕی ٢١٩١ی زایینددی، دیپلۆمات تیرۆریستەکانی کۆماری ئیسالمی ئێدران بە نداوی دیدالۆگ لە سدەر پرسدی کدورد لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتان ،دوکتدور قاسدملوو و هاوڕێکانی لە پێتەختی واڵتی ئوتریش شەاڵڵی خوین کرد .لەو رووداوەدا ،ستراتیژی سدتەم و سیاسدەتی رەشدەکوژی دەوڵەتدی ئێدران و مەزڵومییەت و رەوایەتی بزووتنەوەی نەتەوەیەکی ژێردەست کەوتنە بەرامبەرکێ. کەسایەتیی کاریزماتیکی قاسدملوو لە پرۆسدە و رەوتێکدی درێژخدایەندا شدکۆی گدرت .نداوبراو لە بدۆتەی کدار و تێکۆشدان و خەبدات بدۆ ئددازادی نەتەوەکەیدا تایبەتمەنددددییەکانی کاریزمدددایەکی ئەرێنددی دەسدددتەبەر کدددرد .کاریزمدددابوونی ندداوبراو لە سدددەر بەسدددتێنی بیدددری نەتەوەیددی ،عەداڵەتددی کددۆمەاڵیەتی و ئددازادیی مددرۆە هەڵچنددراوە .قاسددملوو لە هددهموو سیاسددەتمەدارە کوردەکددان جیدداوازە ،چددونکە ئەو جیهددانی بیددری دەکددردەوە و ندداوچەیی هەڵسددوکەوتی دەکددرد .حیزبددی دێمددوکرات و پاشددخانی مێژوویددی ئەو حیددزبە ،رێبەرایەتددی کردنددی بزووتنەوەیەکددی ئددازادیخواز دژ بە دەسددەاڵتی ندداڕەوا و داگیددرکەر لە ئێددراندا ،هەڵوێسددت و سددەربەخۆیی سیاسددی ندداوبراو و حیزبددی دێموکرات لە سەردەمی سکرتێری ناوبراودا و کەیسی تیرۆرکرانی ( ئەگەرچی هەڵەی تکنیکی لە وتدوێژەکەدا هەبدوو) ،نداوبراوی کدردە یەکێک لە سەمبولە ناسراو و دیارەکانی بزووتنەوەی کورد. قاسددملوو حیزبددی دێمددوکراتی بووژاندددەوە و کولتددورێکی تددازەی لە حیزبددایەتی و سیاسددەت کددردن هێنددایە نێددو ریددزی حیددزب .ندداوبراو ئەندازیاری دیپلۆماسی کورد لە جیهانی رۆژئاوا و لێکگرێدەری خەباتی کوردان لەگەڵ جیهانی دەرەوە بوو .ئەو داهێدنەری رەچداوکردنی هاوکێشەی ئەخال ،وسیاسەت و پاراستنی سەربەخۆیی بدۆ حیدزب بدوو ،کە هێشدتا لە کوردسدتاندا کەمتدر رەچداو دەکدرێ .کاریزمدابوونی قاسدددملوو لە خۆناسدددینی رژدی نددداوبراو لە نەتەوەکەی ،نددداوچە و جیهدددان سدددەرچاوە دەگدددرێ .ئەو لە رێگدددای گەورەکدددردنەوەی خدددۆی و بیرۆکەکانی بەو پلەیە نەگەیشت ،بەڵکدو بە تێکۆشدان دژی تداک پەرەسدتی و خۆپەرەسدتی ،نداو و رێبدازێکی لە دوای خدۆی بەجێهشدت. ناوبراو لە سێ قۆناخی ژیان و لە سێ گۆڕەپانی نەتەوەیی ،نێونەتەوەیی و حیزبیدا دەرفەتی دەرکەوتدن و دەربڕیندی بدۆ رەخسدا .ئەو ئازادی و نیشتمانەکەی خۆشدەویسدت و بەشدێکی سدەرەکی تەمەن و ژیدانی بدۆ تەرخدان کدردن .بدایەخ و ئامانجەکدانی قاسدملوو لە گەڵ بایەخە جیهانییەکان و چەمکە مرۆڤییەکان یەکانگیر و هاوتا بوون .ئەو بە تێکۆشان و مەرگی ،وێنەیەکی ساکار ،لە ماندا و بدایەخە ئینسانی و مافە رەواکانی کورد دەخاتە بەرچاو. پرسددی بددوونە کاریزمددا پشددت بە هەسددت و کددف و کددوڵ دەبەسددتێ ،بددۆیە پێویسددتی بە خەماڵندددن و عەقاڵندددن هەیە .رەخنەگددرتن و هەڵسەنگاندنی قاسملوو یان بزووتنەوەیەکی خاوەن کاریزما و جیاکردنەوەی خاڵە ئەرێنی و نەرێنییەکان لە یەکتر ،بە رێچکەی زیندوو هێشتنەوەی بیروباوەڕ یان رێباز و کولتووری رێبەریکی خاوەن بەهرە دەناسرێن .کاریزما تایبەتمەندییەکی دیاری هەیە ،کە
10
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا کەسانی الیەنگر و هاوڕێی هەوڵدەدەن وەک ئەو دەربکەون .بە واتایەکی دیکە ،ئەرکەکان جیداوازن و کاریزمدا زینددوو و کۆچکردوەکدان لە دوو دۆخی جیاوازدا دەژین ،کە تەفسیرکردن و هەڵسەنگاندیان جیاوازە .رێبەرە کاریزماکان خاڵ و یاساکان دادەڕێدژن و دواکەوتدوو و جێبەجێکەری خداڵ بە خداڵی یاسدا و رێسدا نووسدراوەکان ندین .لە هێزێکدی سیاسدیدا مرۆڤدی کاریزمدا دەربدڕی وزە و تواندای کدۆمەڵە فاکتەر و ئەکتەرێکە ،کە دەرفەتی دەرکەوتن و خۆدەرخستنیان بۆ رەخساندوه. سەمبول و رەمزەکان بۆ تێگەیشتن لە جیهانی کوردان و درێژەی تێکۆشدان و کدارکردن بدۆ گەیشدتن بە مافەکدان پێویسدتن ،بەاڵم نداکرێ کەڵکی نەرێنی لە وان وەرگیرێ .پرسی کاریزما کۆچکردوەکان ئاڵۆزترە و رێبوار و الیەنگرەکانیان لە سەر گواستنەوەی ئەو کاریزمدایە بۆ جێگرەوەکانیدان بە ئاسدانی هداوڕا ندابن .لە نێدو حیزبدی دێمدوکراتدا چدۆنیەتی هەڵسدوکەوت کدردن لە گەڵ کەسدایەتیی قاسدملوو و میراتی کاریزماتیکی ناوبراو نەچۆتە چوارچێوەی پالن و بەرنامە و فازی تدازە .چدۆنیەتی درێدژەدان یدان گواسدتنەوەی کاریزمدا لە نێدو رێکخراو و پارتێکی رزگاریخواز تایبەتمەندی خۆی هەیە .کەسایەتی کاریزماتیکی سەرکردەی بزووتنەوەیەکی نەتەوەیی و دێموکراتیدک پێوەندددی بە چەندددایەتی و چددۆنیەتی رەچدداوکردنی رێنددوێنی و خوێندددەوەکانی هەیە .لە پێوەندددی لەگەڵ کەسددایەتیی کاریزمدداتیکی قاسملوودا ،گرینگە کە جێگرەوە و بڕیاردەرەکانی حیزبی دێموکرات ،لە درێژەدان بە رێبازی کدار و تێکۆشدانی کاریزمدا کۆچکردوەکەیدان مکوڕ و وەفادار بن .رەچاوکردنی ئەخال ،لە سیاسەتدا و پاراستنی سەربەخۆیی سیاسی و کارکردن بۆ بە کولتوورکردنی ئدازادی و مدافە رەواکانی کورد لەو ئەرکانەن ،کە دەکەوێتە ئەستۆی میراتگرانی قاسملوو. قاسملوو هێشتا لە نێو رێدڕەوان و ئدۆگرانی حیدزب و ئامانجەکدانیدا بە کاریزمدایەکی تاقانده دەناسدرێ .بداوەڕ و کولتدوری سیاسدەت و دەرهاویشددتەی بەهرەکددانی لە نێددو کددۆڕی رێبددوار و الیەنگرانددیدا بددڕوا بەخۆبددوون زیدداتر دەکددا و وزەی رێکخراوتددر دەداتە تێکۆشددانی بە کۆمەڵ .قاسملوو رێبەرێکی ورەبەخش و ئەرێنی لە مێژووی بزووتنەوەی کورددا دەمێنێتەوە ،بەاڵم هەوڵدان بۆ دوور راگرتنی بیروبداوەڕ و هەڵوێستەکانی لە رەخنەی لۆژیکی و خوڵقێنەر زەبر لە پرێستیژ و کەسایەتیی کاریزماتیکی نداوبراو و رێبدوارانی دەدا .کەسدایەتیی کاریزماتیکی قاسملوو خۆکردە و تێکەڵ بە خوێن و فرمێسکی کوردانە .فیداکاری ناوبراو تەمەن سەوزە ،بەاڵم الیەنگر و ئۆگرانی ندابێ رێڕەوێکدی بە درووشددم بددن ،بەڵکددو هدداوڕێ و الیەنگرێکددی خداوەن کددردەوە و سددۆزدار کە بە هەمددوو تواندداوە وانە باشددەکانی قاسددملوو لە مەیدانی کار و تێکۆشاندا رەچاو بکەن. بزووتنەوەی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستاندا پێویستی بەو رەمدز و سدەمبوالنەیە ،کە بە سدەرمایەی مەعدنەوی و کدۆکەرەوەی زۆرایەتیدی کۆمەڵگدددا دەناسدددرین .قاسدددملوو یەکێدددک لەو کەسدددایەتییانەی کدددوردە ،کە بە زۆر پێدددوانە و پێدددوەر کاریزمدددای گەلێکدددی ژێدددر دەسدددت و چەوساوەیە .هێز و تداکە خداوەن کاریزمدا مێژووییەکدان لە رەخدنە و هەڵسدەنگاندن نداپرینگێنەوە و رەمدز و رێبەرەکانیدان دەبەنە نێدو جەرگەی کۆمەاڵنی خەڵک و لە بازنەی حیزبدا قەتیسی ناکەن .خەڵکی کوردستان و نەوەی تازە چاوەڕوانە ،کە دێموکراتەکان چەنددە و چۆن درێژەدەری رێگا و رێبازی یەکێک لە رەمزە دیار و روخسارە ناسراوەکانی سیاسەت لە کوردستانن. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی ٧٢ :جوواڵی ٧١٢٢
11
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملووی ئاکادێمیک
A-
سۆران عهلیپوور کە ناوی قاسملووی شەهید دێتە سەر زمانان ،بەبێ ویست وێنەی کەسایەتییەکی سیاسی لە زەینی بەردەنئدا دەنەخشێ ،ئەوەش بەبێ هۆ نیە ،قاسملوو زۆربەی ژیدانی خدۆی بدۆ سیاسدەت یدان بە دەربڕینێکدی دیدکە وەک بۆخدۆی دەڵدێ بدۆ البردندی سدتەم تەرخدان کردبدوو. سیاسەت و سیاسەتکاری بۆ کوردان لە یەکەم تێڕوانیندا هونەری بەڕێوەبردنی واڵتێک ندیە ،بەڵکدو زیداتر هدونەری بەرەنگداربوونەوە و چەسپاندنی ناسنامەیە .گوتاری بااڵی بەرەنگاریی زۆربەی مەودا مەدەنی و فەرهەنگییەکانی دیکە و تەنانەت ژیانی ئاسدایی خەڵکدیش دەباتە ژێر کاریگەری خۆیەوە ،النیکەم لە رووی ئەزموونییەوە ئەو بانگەشەیە پشتیوانی زۆرە .لەوانەیە د .قاسدملووی شدەهید نمدوونە و بەڵگەیەکی بەرچاو بێ .ئەو لەگەڵ ئەوهدا کە لە مەیدانی ئاکادێمیادا ئەسپی خۆی تاو دابوو و لە سدەردەمێکدا ندامەی دوکتدوراکەی بۆ لێکۆڵینەوە لە سەر کوردستان پێشکەش کردبوو ،کە کتێبخانەی کوردی لەو بارەوە یەکجار دەستکورت و هەژار بدوو ،ئەو لە خەبداتی سیاسیی خۆشیدا بە نەفەسێکی ئاکادێمی دەینووسی و دەئاخاوت ،لە کتێبی چل ساڵ خەبات لە پێناوی ئازادیدا تەنها مێژووی سیاسدی حیزبێک نانووسێتەوە بەڵکو هاوکات بە شێوەیەکی بابەتیانە تێکستێکی دەوڵەمەندی پڕ لە فاکت ،لێکدانەوە و ئەنجامگیری پێشدکەش بە خوێنەری کوردی دەکا. لەوانەیە لە بددنەڕەتەوە لێکجیدداکردنەوەی قاسددملووی ئاکادێمیددک کە سددەردەمانێک لە زانکۆکددانی پددراگ ،فەرانسددە و بەغدددا خەریکددی لێکۆڵینەوە و وانەبێدژی بدوو لە گەڵ قاسدملووی سیاسدی کە لە دەریدای پدڕ گێدژەن و تۆفدانی رۆژهەاڵتدی نێوەڕاسدتدا دەیویسدت کەشدتی کدددوردان بگەیەنێدددتە کەندددار ،زۆر ئاسدددان نەبدددێ ،ئەوەش بە چەندددد هۆکارێدددک :یەکەم ئەوەی کە لە کوردسدددتاندا گوتدددارێکی زاڵدددی بەرەنگارخوازی نەتەوەیی هەیە ،ئەو گوتارە لەوانەیە کەوتبێدتە ژێدر کداریگەری ئیددۆلۆژی جۆراوجدۆر ،بەاڵم نێدوەرۆکی ناسدنامەخوازی خۆی ون نەکردووە .د .قاسملووش نەک هەر لە ژێر کاریگەری ئەو گوتارە زاڵەدا بووە بەڵکوو لە تیۆریزەکردنی ئەو گوتارە و خەبداتی
12
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا سیاسددیی کوردەکدددانی رۆژهەاڵتدا بەشدددی شددێری وەبەرکەوتدددووە .هۆکددداری دووهەم ئەوەیە کە د .قاسددملوو نووسدددینە ئاکادێمیەکدددانی بە نەفەسێکی کوردانە نووسیوە و نووسینە سیاسیەکانیشی بە نەفەسێکی ئاکادێمی داڕشتووە ،ئەو پەیوەندیە ئۆرگانیە لە نێدوان قاسدملووی سیاسددی و قاسددملووی ئاکادێمیددکدا لە ژیددانی ئەو کەسددایەتییەدا رۆڵێکددی گرینددئ دەگێددڕێ .دوایددین هۆکددار کە هۆکددارێکی سددوبژێکتیوە، پەیوەندی بە توانایی د .قاسملوو لە راگرتنی بدااڵنس لە نێدوان دژبەرەکداندا هەیە ،ئەو هاوکدات لە چەنددین پانتداییدا کاروچداالکی دەکرد ،بۆیە ئاکادێمی بوونیش یەکێدک لەو خەسدۆەتە بەرچداوانەی بدوو ،کە نەدەکەوتە دژایەتیدی لەگەڵ شۆڕشدگێڕبوونێکی رادیکدااڵنە. مددارک کراوێتددز لە وتارێددکدا لە ژێددر سددەردێڕی “قاسددملووی ژیددر و زانددا ،سددەفیرێکی هەڵسددوور بددۆ جددوواڵنەوەیەکی بددێ یددار و یدداوەر”دا دەنووسێ :ئەو بە هاسانی دەیتوانی تووندوتیژی پێویست بۆ خەبداتێکی سیاسدی – چەکددارانە لەگەڵ شدک و گومدانێکی سدەرچاوەگرتوو لە ژیددانی زانسددتی خددۆی ئدداوێتە و یەکددانگیر بکددا”(رۆژنددامەی لیبراسددیۆن٢،ی ئددوتی .)٩١ئەو هۆکددارە سددۆبژێکتیاە کاتێددک دەبێددتە ئەرگددۆمێنتێکی بەهێددز کە بە دیدددێکی بەرباڵوتددرەوە لە کەسددایەتیی قاسددملوو بددروانیین ،ئەو لە یەککاتدددا ئددازادیخوازێکی رادیکدداڵ، ئاشددتیخوازێکی دێمددوکرات ،مرۆڤێکددی ئەدەبدۆسددت و خددۆشراوێژ ،سیاسددییەکی وردبددین و دیپلۆمدداتێکی زمددانزان بددوو ،کەواتە تەنیددا قاسددملووی ئاکادێمیددک نەبددوو کە ئەو کەسددایەتیەی گەیاندددبووە لددوتکە ،لەگەڵ ئەوانەدا دەبددێ پددێگەی کددۆمەاڵیەتی و کۆنتێکسددتێک کە قاسملوو چاالکی تێدا دەکرد لەبەرچاو بگرین. باکگراونددی ئاکدادێمی د .قاسدملوو لە چەندد ئاسدتدا خزمەتێکددی گەورەی بە خدۆی ،بە حیزبدی دێمدوکرات و سدەرەنجام بە پرسدی کددورد کردووە ،ئەو پاشخانە زانستییە و کاریگەرییەکانی لە زۆربەی نووسین و ئاخاوتنەکان ،کۆڕ و کۆبوونەوەکدانیدا هەسدت پدێ دەکدرێ و دەناسرێتەوە .بۆ نموونە لە کتێبی چل ساڵ خەبات لە پێنداوی ئدازادیدا هەمدوو بنەماکدانی نووسدینەوەیەکی زانسدتیانەی مێدژوو رەچداو دەکات ،لەگەڵ ئەوەدا کە خەباتی شاخ و دووردەستی لە سەرچاوە و بەڵگەکان کێشەی بۆ دروسدت دەکدا ،بەاڵم بێالیەندی و ئۆبژێکتید بوونی خۆی لە گێڕانەوەی رووداوەکان دەپارێزی ،هەرچەند پێی وایە ئەو بێالیەنییە کدارێکی ئاسدان ندیە ،بە تدایبەت ئەگەر مێدژووی حیزبێک بنووسیەوە و بۆخۆشت ئەندامی ئەو حیزبە بی .د .قاسملوو لەو کتێبەدا هەلدومەرجی پدێش رووداوەکدان بە خدوێنەر دەناسدێنی، هۆکار و کاریگەریەکدان بە میتدۆدێکی لدۆژیکی و ئاوەزمەنددانە دەستنیشدان دەکدا و ئەنجدامگیری دەکدا .ئەو رەواڵدی کدارکردنە لە دەقدی “کورتەباسێک لە سەر سۆسیالیزمی دێموکراتیک” و راپۆرتەکانی کۆمیتەی ناوەندی بدۆ کۆنگرەکدانی حیدزبدا و زۆر وتداری دیدکەشدا بە تەواوی هەستی پێ دەکرێ .ستراکتۆرێک لە دابەشکردندی بابەتەکداندا هەیە ،دەقەکدان چڕوپدڕن و بە زمانێدک نووسدراون کە خدوێنەر پەیامەکان وەردەگرێ ،گرێ و گۆڵ لە نووسینەکاندا نین و سدەر لە خدوینەر ناشدێوێنێ .باسدەکان پدۆلێن دەکدا و دەیانناسدێنێ .کەواتە ئەزمدددوونی زانسدددتیی بەرچددداوروونییەکی زۆری بە د .قاسدددملوو داوە لە هەڵسدددەنگاندن و لێکددددانەوەکانیدا ،بااڵنسدددێک کە لە نێدددوان جەمسەرە سیاسی و شەپۆلە ئیددۆلۆژیەکاندا دروسدتی دەکدرد ،ریشدەی لە خوێنددنەوەی ئاکدادێمی ئەو مدرۆڤە بدۆ رووداو و دیاردەکدان دا هەبوو. ئەو سەرمایە بۆ حیزبدی دێمدوکراتیش بەکەڵدک بدوو ،وەک نمدوونە دەتدوانین ئامداژە بە سیاسدەتی سدەربەخۆ و ئەخالقگەرایدانە ،بداوەڕ هەبوون بە دێموکراسی نەک هەر تەنیدا وەک ئیددۆلۆژی بەڵکدو وەک فەرهەندئ ،دادپەروەری کدۆمەاڵیەتی و بداوەڕهەبوون بە مافەکدانی ژنددان ،چددۆنیەتیی دامەزراندددنی پەیوەندددی لەگەڵ دەوڵەتددان و پاراسددتنی بەرژەوەندددییە گشددتییەکان بکەیددن .ئەو بە هەمددان نەفەسددی پێداگۆگیانە کە وانەکانی ئابووری لە زانکۆ دەکوتەوە ،لە چیاکانی کوردستاندا بەشداری دەورەکانی سیاسی پێگەیاندنی کادری دەکرد
13
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا و لەوێش رۆڵی مامۆستایەکی دەگێڕا ،باسەکانی لەسەر ئابووریی سیاسی بەڵگەیەکی دیارن بۆ ئەو بانگەشەیە. لە سەر ئاستی نەتەوەیشدا جدێپەنجەی سدەرمایەی زانسدتی و ئاکدادێمی د .قاسدملوو لە ناسداندنی مەسدەلەی کدورد بە کدۆڕ و کدۆمەڵی جیهددانیدا دیددارە و پەیوەندددییە تایبەتیەکددانی لەگەڵ کەسددایەتییە ئاکادێمیەکدداندا و ئەزمددوونی کددارکردن و توێژینەوەکددانی تددۆڕێکی بەربداڵوی پەیوەندددی بددۆ کددوردان دروسددت کردبددوو .کداریگەریی ئەو پەیوەندددیانە لە نەهددادینەکردنی دامەزراوەکددانی حکددوومەتی هەرێمددی کوردستان دوای زیاتر لە دوو دەیە بە ئاشکرا دەبینرێن .ئەرکێکی دیکە کە د .قاسملوو بە سەرکەوتووییەوە بەجێدی گەیاندد چدۆنیەتیی ئددداوێتەکردنی خەبددداتێکی ناسیۆنالیسدددتی لە فدددۆرمی چەکدددداریدا لەگەڵ ئەرزش و بەهدددا جیهانیەکددداندا بدددوو ،ئەوە یەکێدددک لە کدددارە ئەسدددتەمەکانی ئەو سدددەردەمە بدددوو ،د .قاسدددملوو لێدددرەشدا دەبدددوو بگەڕێدددتەوە بدددۆ خوێنددددنەوە زانسدددتییەکانی و سدددنوورەکانی نێدددوان بزووتنەوەیەکددی چەکددداری دێموکراسددیخواز لەگەڵ ئامانجەکددانی گددروپە تیرۆریسددتییە چەکدددارەکان لێددک جیددا بکدداتەوە ،لەوانەیە لە نێوخۆدا ئەوە باسی رۆژ نەبووبێ ،بەاڵم سەلماندنی ئەو راستییە بە دنیای دەروەە لەو سەروبەندەدا کارێکی دژوار بوو. جیداوازییەک کە د .قاسدملوو لەگەڵ زۆر ئاکدادێمیکی دیدکە هەیبدوو ئەوەبدوو کە ئەو بدۆ گەیشدتن بە ویسدتەکانی تەنیدا لە چوارچێددوەی دیوارەکددانی زانکددۆ و تیددۆری و کتێددا دا نەمددایەوە و بە پددراکتیکیش رووی کددردە چیاکددانی کوردسددتان و ئەوەی لە تیددۆریدا بدداوەڕی پێددی هەبددوو لە پددراکتیکیشدا هەوڵددی بددۆ دەدا .وەک هەر کەسددایەتییەکی ئاکددادێمی ئدداواتی د .قاسددملوو ئەوە بددوو کە بتددوانێ خەریکددی تددوێژینەوە و خویندددن و نووسددین بددێ و کدداتی خددۆی بددۆ ئەدەب و مێددژوو تەرخددان بکددا ،بەاڵم ئەو ئدداواتە بە بددێ وەدیهدداتنی مددافە سدددەرەتاییەکان زیددداتر لە خەونێدددک دەچدددوو ،ئەو وەک کوردێدددک بەرپرسدددایەتییەکی گەورەتدددری لە ئاسدددت کوردسدددتاندا هەبدددوو ،لە وتووێژێکدا لەگەڵ هەواڵنێری بی بی سی بێهروز یوسدف زاددا پەردە لەسدەر ئەو خدۆزگە و ویسدتە تاکەکەسدیانەی خدۆی هەڵددەداتەوە دەڵێ: “ مددن ئەگەر ئێسددتا بمیتوانیبددایە بۆخددۆم بڕیددار بدددەم ،پددیم خددۆش بددوو خەریکددی زانسددت بددام و کددارم لە سددەر مەسددەلە ئەدەبددی و فەرهەنگییەکان کردبا ،هیوادارم هەلومەرجێک بێتە پێس کە واڵتەکەمان ئارام بێدتەوە و ئەمدن لە یەکێدک لە گونددەکانی کوردسدتاندا بۆ وێنە گوندی قاسملوو ،رەنگە ئێوە نەزانن کە گوندێکی ئاوا هەیە .ئێمە نداوی خۆمدان لەو گونددە وەرگرتدووە ،دانیشدم و هەتدا مداوم بخوێنمەوەو بنووسم( ”.کوردستان .ژ)٢٢٥ سەرەرای ئەوەی کە ئەو خۆزگەیەی د .قاسملوو تا ئێستاش هەر وەک خۆزگەیەک ماوەتەوە ،بەاڵم ئەو لە ژیانی سیاسی خدۆیدا کەڵکدی لەو سەرمایە زانستی و پاشخانە ئاکادیمیە وەرگرت و لەو رێگەیەوە گوتاری سیاسی نەتەوەیی لە رۆژهەاڵتی کوردستاندا بە شێوەیەکی مددۆدێرن و دێموکراسددیخوازانەی گونجدداو لەگەڵ پێددوەر و بەهددا جیهانییەکدداندا داڕشددتەوە ،تەنددانەت لە دوایددین دانیشددتنەکانیدا لەگەڵ نوێنەرانی جمهدوری ئیسدالمیدا ئەو تدۆنە ئاکدادێمیە لە روونکدردنەوەی داواکدانی حیزبدی دێمدوکراتدا و بداس لە داهداتووی ئێدراندا بە روونددی دێددتە بەرگددوێ ،تۆنێددک کە لەوێ دوای چەنددد دەنگددی کپکددراوی دەمددانچەیەک بێدددەنئ دەکددرێ ،بەاڵم بددۆ هەمیشددە لە یددادەوەری نەتەوەیەک دا دەمێنێتەوە. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی ٧٢ :جوواڵی ٧١٢٢
14
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملوو ،رێبەرێکی واقیعبین
برایم چووکەڵی ئێوارهیەکی درەنگی ئەنگوستە چاو ،پێشمەرگە بە الپاڵێکی دەڤەری حەوتەوانەی بانە بە بەرزاییەکی کە ٢ناوچەی بدانە ،سەردەشدت، سەقز ،مەهاباد و بۆکانی لێوە دیار بوو ،ریزیان بەستبوو ،بەرەو گەورکایەتی مەهاباد دەرویشتن ،لەو بەرزایدیە شدۆقی چراکدانی شدار و گوندددەکان بریقەبریقیددان دەدایەوە ،پێشددمەرگە خەیدداڵ هەڵیگرتبددوو و بیددری لە نددان و ئدداو و چددوونە نێددو خەڵددک دەکددردەوە کە بە دیتنیان هەموو دەحەسانەوە .سەعات دووی شەو بوو لە دۆڵەدرێژی پشتی مووسدێ لە چدۆمی “بناوەرەشدان” وەک هەمیشدە بارگەوبنەیدان کردەوە و لە تاشەبەردێک دەگەڕان کە بەیانی سەریان لە بن سێبەرەکەیدا بێ ،بەڵکدوو خدۆر زوو لە خەو راسدتیان نەکداتەوە .بەیدانی رۆژی ٧٧ی پووشپەڕ جیژنی قوربان بوو پێشمەرگەکان نەک هەر نانیان پدێ نەبدوو ،بەڵکدوو لەو شدوێنە ئداوێکی زۆر خداوێنی فێنکیشدی لێنەبوو ،سەرەڕای ئەوە چەند ئاژەڵیکیان هێنا و راستەوپاستەیان کرد و بێنان دەستیان کرد بە برژاندن ،وەک عدادەتی هەمدوو رۆژێ سەعاتی ٢٧و نیوی نیوەرۆ لە چەند رادیۆی بچوک کۆدەبوونەوە کە گوێ بۆ هەواڵەکانی رادیدۆ دهنگدی کوردسدتان رابگدرن ،بە نەبدوونی دەنگی شمشاڵی قالەمەڕە و خوێندنەوەی سروود ،پێشدمەرگە کەوتدنە دەنگەدەندئ ،کەمێدک دواتدر بۆمدان دەرکەوت کە بە نداو دیپلۆمدات تیرۆریسددتەکانی کۆمدداری ئیسددالمی لە کردەوەیەکددی پڕشددوورەییدا لە سددەر مێددزی بەندداو وتددووێژ دوکتددور قاسددملوو و هاوڕێیددانی شددەهید کردووە .بە رووداندی ئەو کارەسداتە خوێنداوییە کە لە ڤیدیەن پێتەختدی واڵتدی ئدوتریش روویددا ،دۆسدتان و الیەنگراندی گەلدی کدوردی لەسەرانسەری جیهان بەگشتی و گەلی کوردی بەتایبەتی لە هەر چوار پارچەی کوردستان هەژاند ،تیرۆریستەکانی کۆماری ئیسدالمی کە ٢کەس بوون ،راستەوخۆ لە الیەن دەسەاڵتدارانی کۆماری ئیسالمییەوە بۆ تیرۆری رێبەرانی حیزب و هاوڕێیانی رەوانە کرابوون .ئەگەر بمانهەوێ باسی کارنامەی کۆماری ئیسالمی بکەین تا ئیستا زۆر باس لە کردەوە تێرۆریستیەکانی کدراوە و بە دەیدان و سدەدان بەڵدگەی روون بۆ ئەو کردەوە قێزەونانەی خراوەتە روو ،هەروەها لە سەر شەهید بوونی رێبەری شەهیدمان زۆر الیەنی ئەو جیندایەتە سدامناکە بدداس کددراوە ،بەاڵم بە پێویسددتی دەزانددین لە سددەر هێندددێک خدداڵی گرینگددی روانددگەی رێددبەری شددەهیدمان لە سدداڵیادی شددەهید بددوونیدا
15
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا پێدابگددرینەوە .شددەهید دوکتددور قاسددملوو تددا کدداتی شددەهیدبوونی خزمەتێکددی گەورەی بە نەتەوەی کددورد کددرد و شەهیدبوونەکەشددی ئەو راسددتییەی دەرخسددت کە کەسددایەتییە گەورەکددان بە مردنیددان شددوێنەواری زۆر گەورە لە سددەر خەڵددک و نەتەوەکەیددان دادەنددێن ،ئەو لە سەردەمی خەبات و تێکۆشانی سیاسیدا خزمەتێکی گەورەی بە حیزب و نەتەوەکەی کدرد ،کداردانەوەی شەهیدبوونەکەشدی هێنددەی دیدکە گەلی کوردی بە دنیا ناساند .ندامەی هداوخەمی گەالندی دنیدا و رێکخدراوە نێونەتەوهییەکدان و کەسدایەتییە سیاسدییەکان سدەبارەت بە کارەساتی ڤییەن دەری دەخا کە نەمر دوکتور قاسملوو خاوەنی کەسایەتییەکی بەرز سیاسی لە ئاستی جیهاندا بووه. پاراستنی روحیه الی دوکتور قاسملوو تایبەتمەندیی رێدبەری کدارامە لەوە دایە کە لە کداتی تەنگدانەدا ،میتدۆد و میکدانیزمی دەربدازبوون لە تەنئوچەڵەمەکدان بخداتە روو. کاتێددک بددزووتنەوە یددان میکددانیزمی دیپلۆماسددی و تەنددانەت بددزووتنەوەی چەکددداری ،کددارایی ئەوتددۆی نددامێنێ یددان لە کددزی دەدا ،ئەوە سەرکردەی لێزان و کاریزمایە کە دەبێ روحیەی خۆی بپارێزێت و ورە بە هاوسدەنگەرەکانی ببەخشدێئ ئەو هاوسدەنگەرانەی لە رەوتێکدی دێموکراتیکدددا بڕیاریددان داوە ئەو سددەرکردەیە سددەرکردایەتییان بکددا .دوکتددور قاسددملوو لە گددۆڕینی میکددانیزم لە دۆخە جیاوازەکدداندا کەسددێکی کددارامە و لێهدداتوو بددوو .هەمیشددە ئەو کددردەوەیەی سددەرکردەیەک دەبددێ لەکدداتی پێویسددتدا بیکددا ،ئەگەر تەنددانەت گیانیشددی لەپێناویدا فیدا بکردایە ،جێبەجێی دەکرد .ورە بەخشین بۆ پاراستنی روحیەی هاوسدەنگەرەکانی یەکێدک لەخسدۆەتە بەرزەکدانی نەمدر دوکتور قاسملوو بوو .دوکتور قاسملوو دەیویست بە هاوسەنگەرەکانی بۆێ کە دێموکراتێکی راستەقینە هەم دەتدوانێ دیپلۆمداتێکی کدارامە بێ ،هەمیش پارتیزانێکی نەسرەوتوو .ئەو لە واقیعدا درێژدەری راستەقینەی رێبازی پێشەوا قازی محەممەد بدوو ،چدونکە هەردووکیدان شددەهیدبوونیان نەک نائۆمێددددی بەدوای خۆیددددا نەهێندددا ،بەڵکدددوو روحدددیە و ورەی نەتەوە و هاوسدددەنگەرەکانی بەرز کدددردەوە و ،ئەوەی بەکردەوە سەلماند کە شۆڕشگێڕ بوون و دیپلۆمداتبوون و تەندانەت شەهیدبوونیشدی دەبێدتە هدۆی بەرهە،بدوون و زیداتر ناسداندنی دۆزی رەوای نەتەوەکەیان .هەر ئەوەش وایکردووە کە درێژەپێدەرانی رێگەکەی ئێستاش لە حیزبی دێموکراتی کوردسدتان لە پێنداو روحدیەدان بە ئەندددامان و خەڵکددی رۆژهەاڵتددی کوردسددتان ئامددادەی هەمددوو گیانفیدددای و لەخددۆبردوویەکن .شددەهید دوکتددور قاسددملوو لە سددەرەتای الوییەوە هەوڵی بۆ البردنی زوڵم و ستەم داوە تا کاتی شەهیدبوونی ئەو تایبەتمەنددییەی ئدالوگۆری بەسدەردا نەهداتووە و بەردەوام خەباتی بۆ کردووە ،ئەو هەمیشە خۆشبین بووە لە سەخترین هەلومەرجدا روحیەی خۆی پاراستوە. دێموکراسی وەکوو کردارێکی شۆڕشگێڕانە لە مێدژووی سیاسدیی جیهداندا دەگمەندن ئەو رێدبەرانەی دێموکراسدی وەکددوو میکدانیزمی رزگداری و رێبدازی دوای رزگداربوون سدەیر بددکەن، زۆربەی بزووتنەوەکدددان لە جیهدددان رەواییدددان بەهەمدددوو تونددددوتیژی و کردەوەیەکدددی نادێموکراتیدددک لە پێنددداو بەئەنجدددام گەیشدددتنی خەباتەکەیان داوە ،هەمیشەش و یدان الندیکەم زۆربەی کدات شۆڕشدگێڕەکان پداش گەیشدتن بە دەسدەاڵت بدوونەتە دیکتداتۆر و ،لە سدەر میراتی خەباتە رەواکەیان بدوونەتە سدەرکردەیەکی داپۆۆسدێنەری خۆسدەپێن ،بەاڵم دوکتدور قاسدملوو بە پدێچەوانەوە دێموکراسدی وەکدوو رێددگەی راسددتەقینە بددۆ رزگدداری و رێبددازی ژیددان بددۆ بەختەوەرکردنددی گەل لەدوای رزگدداری چدداو لێدەکددرد .لە نێوخددۆ و دەرەوەی حیددزب،
16
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا باوەرێکی پتەوی بە دێموکراسی وەکوو میکانیزمی سدەرەکیی خەبدات هەبدوو ،لە نێوخدۆی حیدزب هەمدوان دەیدانتوانی هەمدوو قسدەیەک و هەمددوو پێشددنیارێک بددۆ سەرخسددتنی خەبددات بددکەن و ،کددۆنگرە یەک لەدوای یەکەکددانی دێمددوکرات سددەلمێنەری ئەو راسددتییەیە .جدداری وا هەبوە لەژێر تۆپبدارانی دوژمدن و لە تداراوگە و لە نێدو شداخ و بەنددەندا ،کدۆنگرە بەسدتراوە .لە دەرەوەی حیزبیشددا دوکتدور قاسدملوو لەسەر ئەو باوەرە بدوو کە دەبدێ لە نێدو ئۆپۆزسدیۆنی رێدژیم هداوفکر و هاوخەبدات بددۆزێتەوە و لەگەڵ گەالندی دیدکەی ئێدران کدار بدۆ سددەقامگیرکردنی دێموکراسددی لە ئێددراندا بددکەن .دوکتددور قاسددملوو بدداش لەوە تێگەیشددتبوو کە ئەگەر کددورد لەئێددراندا بمێنێددتەوە ،دەبددێ گفتوگۆ و دانوستاندن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی پێشوو و تەندانەت حداکمییەتی ئێسدتادا بکدا و بدۆ ئەم مەبەسدتە لەگەڵ نەتەوەکدانی دیدکەی ئێران یەکگرتوو و هەماهەنئ بێ ،جا ئەگەریش کورد بڕیاری جیدابوونەوە و بدوون بەدەوڵەت بددا ،پێویسدتی بەدراوسدێی دۆسدت هەیە. هەر بۆیە دێموکراسی الی دوکتور قاسملوو هەم میکانیزم بوو ،هەمیش ئەنجام. کوردستان وەک سەنگەری ئازادی رێبەری شەهیدمان پێداگری لە سەر ئەوە دەکرد کە خەڵکی کوردستان داوای دێموکراسی و مافی چارەنووسی خۆیدان دەکەن ،سدەرکردە و حیزبێک کە باسی مافی چدارەی خۆنووسدین و دەوڵەت -نەتەوە دەکدا ،هەرگیدز کوردسدتان بە مەبەسدتی ئێرانچییەتدی ناکداتە سدەنگەری ئدددازادیی هەمدددوو ئێدددران ،بەڵکدددو رێبددداز و کدددرداری حیزبدددی دێمدددوکراتی کوردسدددتان و دوکتدددور قاسدددملوو وایکردبدددوو کە هەمدددوو نەتەوە ژێردەستەکانی نێو جوغرافیای ئێران ،کوردسدتان بە شدوێن و زەمیدنەی خەبداتی رزگداری نەتەوەیدی خۆیدان بدزانن و ،هاوکدات بیدروڕا و فیکری دوکتور قاسملوویان بەو دەروازیە دادەنا ،کە ئدازادی ئێراندی لێدەبیندرا و هەسدت پێدەکدرا .چدونکە بداوەری دەولەت -نەتەوە و مافی چارەی خۆنووسینی دوکتور قاسملوو لە سەر حیسدابی هدیچ نەتەوە و جوغرافیدای هدیچ الیەکدی دیدکە نەبدوو ،کوردسدتان سدەنگەری ئازادییە لەبەر ئەوەی هەر کەس و الیەنێک لە روانگەی کوردەکدانەوە سدەیری خەبدات بکدات ،هەم مدانەوەی لە نێدو ئێدران بە رزگداری دەبینێ و هەمیش دابەشبوونی ئێران بە رزگداربوون دەزاندێ و ،رێدک لە سدەر بنەمدای بداوەڕبوون بە دێموکراسدی ،دروشدمی مدافی چدارەی خۆنووسددینی بەرز کردبددۆوە .هەروەهددا ئەو بدداوەڕی وابددوو خەبدداتگێڕانی رێگددای رزگدداری ئێددران هەر ئەوانە نددین چەکیددان لە شددانە و لە بەرەکانی شەڕدا دژی رێژیم شەڕ دەکەن بەڵکدوو تێکدڕای ئەوانە کە بە گدوێرەی تواندای خۆیدان بە گیدان و دڵ بە شدێوەی جۆراوجدۆر لە بەربەرەکانی دژی رێژیم بەشدارن ،تێکۆشدەری رێگدای ئدازادین٧٧ .ی پووشدپهڕ کده رۆژی شدەهیدبوونی دوکتدور قاسدملوویە ،لە راسدتیدا رێژیمی کۆماری ئیسالمی ئەو رێبەرە مەزنەی لێئەستاندین کە لە کردەویەکی تێرۆریسیدا لە گەڵ هاوڕێیدانیدا شدەهیدیان کدرد ،بەاڵم رێبددازی قاسددملوو ،ئامانجەکددانی قاسددملوو ،هەر لە مەیدددان دایە ،حیزبددی قاسددملوو و نەتەوەی قاسددملوو هەر زیندددوون ،هەر بە رێگددای قاسددملوودا بەرەو ئامددانجە پیرۆزەکددانی قاسددملوو هەنگدداو دەنددێن .بە شددەهیدبوونی قاسددملوو نە خەبدداتی خەڵکددی کوردسددتان و حیزبددی قاسملوو وەستا ،نە کۆماری ئیسالمی بە ئاواتی گەیشت ،چونکە کۆماری ئیسالمی خەونی یەکجاری نابوودیی حیزبی قاسدملووی بینیبدوو، بەاڵم خەون و ئاواتەکانی بوونە بۆقی سەر ئاو ،خەڵكی قارەمانی کوردستان و قوتابییەکانی قاسملووی شدەهید لە خەبدات نەوەسدتان و هەر بە رێبازی ئەودا دەڕۆن .لەم یادەشدا بەڵین بە رێبەری شەهیدمان دەدەینەوە کە تا وەدیهێنانی ئامانجەکانی دەسدت لە خەبدات هەڵنەگرین. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی ٧٢ :جوواڵی ٧١٢٢
17
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
ههموو ژیانی قاسملوو حیزبی دێموکرات بوو!
کۆسار فهتاحی دەور و نەخشی کەسایەتییەکی وەک د .عەبدولڕەحمان قاسملوو لە مێژووی سیاسدیی هداوچەرخی کدورد لە ئێدراندا ئەوەنددە کداریگەر و شوێندانەر بووە کە هەڵدەگرێ باسدێکی تێدر وتەسدەلی لە سدەر بکدرێ .مرۆڤێدک کە دەیتدوانی وەک هەر مامۆسدتایەکی زانکدۆ لە فدۆرمی ئاکددادیمیکی خددۆی نەتددرازێ و لە سددەر کورسددی دەرسددوتنەوەکەی نەیددتە خددوارێ و خددۆی لە خەتەر و مەترسددی خەبدداتێکی راسددتەقینەی سیاسددددددددییەوە نەگلێنددددددددێ .دیددددددددارە ئەوکدددددددداتیش هەر دەیتددددددددوانی قاسددددددددملوو بێددددددددت “منهددددددددای” چارەنووسددددددددێکی خوێندددددددداوی! بۆچی ئەمەی نەکرد و چدۆن ژیدانی خدۆی گدرێ دا بە ژیدانی پدڕهەوراز و نشدێوی حیزبدی دێمدوکراتەوە؟ و گەلێدک پرسدیاری دیدکەی لەم چەشددنە زەیددن و مێشددکی بە هەزاران ئینسددانی تەنیددوە کە بە جۆرێددک لە جۆرەکددان قاسددملوو بە کدداریگەرترین کەسددایەتیی سیاسددی و مەعنەوی لە ژیانی سیاسیی خۆیاندا دەزانن. ئهگددهرچی ئددهوه بددۆ بیسددت و حددهوت سدداڵ دهچددێ کدده کهسددایهتییهکی ههڵکددهوتوو و بیرمهندددێکی وهک د .قاسددملوو بدده جهسددته لدده نێددو جهرگهی خهباتی سیاسی -چهکداری کورددا نهماوه ،بهاڵم قورسایی مهعنهوی و کاریگهریی بیر و ئهندێشهی ئدهو لده بدواری سیاسدهتدا به تهواوی ههست پی دهکرێ .رهنگه ئهگهر ئهو تیرۆره نگریسه رووی نهدابا و قاسملوو شانسی ئەوەی هەبدایە درێدژە بە رێبەرایەتیدی حیزبی دێموکرات بدا ،زۆر کێشه که ئهمڕۆ بهرۆکیان بە حیزبی دێموکرات گرتدووه ،بده بدوونی ئدهو ،کاریگدهری و قورسداییان لده سدهر رهوتی کار و خهباتی حیزبهکهی دانهدهنا .رهنگده مدرۆە بدۆ چهسدپاندنی ئدهم ئیددعایده بتدوانێ هدهزار ویدهک دهلیدل بێنێتدهوه ،بدهاڵم لیرهدا تهنیا دهلیلێکی ساده بۆ باشتربوونی دۆخی ژیانی سیاسیی حیزب له ژێر قورسایی رێبهری قاسدملوودا دێنمدهوه کده دهتدوانێ ئدهو وێنایهمان ال دروست بکا که خوێندنهوهی پێشوهختی رووداوهکان ،بنهماکانی شرۆڤهی سیاسدی ههلومدهرجی لده زهیدن و بیدری قاسدملوودا
18
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا پێددک دههێنددا .بددهو واتایدده کدده نهخشدده رێگددای قاسددملوو بددۆ بدده گژاچوونددهوهی رووداوه نددهخوازراوهکانی دوارۆژ ،پشددتیان بددهو شددرۆڤانه دهبهست که ناوبراو بۆ ههلهمهرجهکهی دهکرد .وهک ئاماژه دهتوانم باسی دوایین وتاردانی د .قاسدملوو بکدهم بدۆ پێشدمهرگهکانی هێدزی ئاگری له شیمالی کوردستان .ئهگهر به وردی سهرنج بدرێته ئهو قسانهی که قاسملوو له وێدا بدۆ پێشدمهرگهکانی دهکدا ،ئدهو راسدتییه دهردهکهوێ که ئهو خوازیاری بهرفراوانکردنی مهیدانی کار و چاالکی هێزی پێشمهرگه بووه و قسه لدهوه دهکدا کده ئدهو جیگایاندهی لده شدیمالیترین ناوچدهی کوردسدتانی ئێراندهوه تدا جندووبیترینی کە تدا ئێسدتا پێشدمەرگە دەسدتی پێرانەگەیشدتووە ،دهبدێ ببێتده مهیددانی جهولدده و عهمددهلیاتی هێددزی پیشددمهرگهی حیزبددی دێمددوکرات .بێگومددان ئیدددهی بدده سهرانسددهریکردنی خددهباتی چهکددداری لدده رۆژهددهاڵتی کوردستاندا له ناو زهینی ئهو سکرتێرهی حیزبی دێموکراتی کوردستان دا ههبووه. له سۆنگهی ئهم کورته ئاماژهوه دهتوانم بپڕژێمه سهر وهاڵمی ئهم پرسیاره که چۆن مامهڵه لهگهڵ د .قاسملوو بکدهین؟ پدێم خۆشده بده خاڵبهندی روانینیهکانی خۆم بخهمه بهرباس: یەکەم ،نددهخش و دهوری ئددهو رێددبەرە تددهنیا وهک هددی سددکرتێرێک نددهبوو کدده حیزبهکددهی لدده کۆنگرهیهکددهوه بددۆ کۆنگرهیددهکی دیکدده بگوازیتهوه .قاسملوو مێکماری حیزبی دێموکرات بوو .به شاهیدی تهواوی ئهو ئهدهبیاته نووسراوهی کده مێدژووی حیزبدی دێمدوکراتی لده خددددۆ گرتددددووه قاسددددملوو لدددده بهرنامددددهڕیژی و ههیکهلبهندددددی و دانددددانی سددددتراتیژییهکی روون و دیدددداریکردنی ئامددددانجی دوارۆژ و دێموکراتیزهکردنی رهوتی ههڵبژاردهنه دهروون حیزبییهکانەوە بگرە تا موتوربهکردنی بهرنامهی سیاسی حیزب لهگهڵ بهها بدهرزهکانی ژیانی مرۆڤایهتی پێشدکەوتوو وهک یهکسدانی ژن و پیداو لده هدهموو بوارهکداندا ،بە رێکخراوکردندی هێدزی پێشدمەرگە کده لده فیرگده و ئامووزشگای نیزامییهوه پێ بنێته نێو جهرگهی خهباتی چهکدارییهوه و ،ههروهها بایهخدان به چینی ههژار وکرێکدار و جیگیرکردندی تێددزی سوسددیالیزمی دێموکراتیددک لدده بهرنامددهی حیددزبدا و کردنددهوهی دهرگددا بددۆ هاتنددهناوهوهی نددهوهی نددوێ و خویندددهواری کددورد و دوورکهوتنهوه له رادیکالیزمی سیاسی هتد وهک تیۆریسیهن و ستراتیژیستێکی ههڵکهوتوو هاته مهیدانهکەوە .سهرباری ئهمانه داندانی بنهمایهکی پتهو بۆ دیپلۆماسی که جورئهتێکی گهورهی به رێبهرایدهتیی حیزبهکدهی بهخشدی تدا لده پێوهندییده سیاسدییهکانیان لهگدهڵ حزب و الیهن ودهوڵهتهکاندا سهرکهوتووانه دهربکهون .بده تدهعبیرێکی سدادهتر قاسدملوو حیزبدی دێمدوکراتی بده سدهرمایهیهکی گدهوره دهبینی که ریشهیهکی قووڵی له دڵی کۆمهڵگهی کوردستاندا ههبوو ،بۆیه له سهر بنهمای ئدهو سدهرمایه مهزنده حیزبدی دێمدوکراتی لده فددۆرمێکی نددوێدا بووژاندددهوه کدده تددوانی لدده سددبهینێی دوای شۆڕشددی خددهڵکی ئێددراندا ببێتدده گددهورهترین حیزبددی کوردسددتانی و تددهرهفی راستهقینهی ملمالنێکان لهگهڵ حکوومهتی کوماری ئیسالمیدا .حیزبی دیموکراتی پێش قاسملوو پێویستی به نۆژهنکردنهوه ههبوو که د. قاسملوو وهک مێکمارێکی لێزان حیزبی دێموکراتی نۆژهن کردهوه. دووەم ،روانینی قاسملوو بۆ مێژووی دروستبوونی حیزبدی دێمدوکرات ،دهستنیشدانکردنی خاڵده بدههێز و الوازهکدانی حیدزبەکەی سدهردەمی پێکهێنانی کۆماری کوردستان ،دهستبردن بۆ بهئازارترین زامهکانی جهستهی حیزب به مهبهسدتی سداڕێژکردنیان و رهخندهی ریالیسدتیانه و بوێرانه له کهموکوڕییهکانی ئهو حیزبه ،دهسدتهویهخهبوونی فیکدری لهگدهڵ مدهیل ورهوتده ناسیونالسدیته تونددئاژووهکان و دهسدته و تاقمدده بهسددتراوهکانی حیزبددی تددوده و ههوڵدددان بددۆ بددههێزکردنی توانددای خددوڕاگری حیددزب لە بەرانددبەر هێژموونیخددوازی ریکخددراوی
19
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا موجاهیدیندا و دەرکەوتنی سەربەرزانە له ههلومهرجی قهیران و له دهمی کارهساتدا کارێکی وای کرد که ئهم حیزبه بتوانێ دریژه بده ژیانی سیاسی خۆی بدا .بۆیه مانهوهی حیزب له دوای بڕینی ریگهیەکی درێژی پر کهند و لهندی زیاتر له 07ساڵ قدهرزاری زیرهکدی قاسملوویه .قاسملوو حیزبهکهی خۆی فیرکردبدوو کده پشدت بده سیسدتهمی بهڕێوهبدهری ببهسدتێ ندهک بده رێبدهر و سدکرتێر .بۆیده ئهمده میراتیکی گهلێک دهولهمهنده که بۆ تێکۆشهرانی حیزب ماوهتهوه. سدێهەم ،ئهوهنددهی بدده کولتدووری سیاسدی حیزبددی دێموکراتدهوه دیداره ،فهردپهرسددتی دیاردهیدهکی بێگانهیده بددهو حیزبده .رهسددهنایهتیی میراتی قاسملوو له فهردپهرهستی بهرییه .بۆیه نزیکبوونهوهی عداتیفی لده قاسدملوو بده بدێ دهرکدی پدهیام وئامۆژگارییدهکانی نداتوانێ دهرکێکی دروستمان لهو رێبهره بۆ بهدهستهوه بدا .ئهگهرچی ناکرێ و ناتوانین خۆشهویستی کهسدانی وهک ئدهو لده نداو دڵدی کۆمدهاڵنی هدهراوی خددهڵکی کوردسددتاندا بدده کددهم بگددرین ،بددهاڵم بددهکاربردنی نداوی د .قاسددملوو بددۆ داخسددتنی دهمددی رهخنددهگران نددهک خزمددهت بدده گهشهکردنی ئازادیی رادهربڕین ناکا ،بهڵکوو راست الدانه له رێرهو و رێبازی فیکری و سیاسیی ئدهو .ئدهرکی گدهورهی رێبدوارانی ریگدای قاسدملوو ئهوهیده کده لده ریگدای وردبووندهوه و قووڵبووندهوه لده ئهندێشددهکانیدا بتدوانن ئدهو رهگده بههێزانده پهیددا بکدهن کده لهگددهڵ پلورالیزمی سیاسدی ،فرهچهشدنی لده بیرکردندهوهدا ،شدیوازی موناقشدهکردنی مابدهینی بیروڕاکدان ،بده رهسمیناسدینی پێگدهی رهخنده لده دهرهوه و ندداوهوهی حیددزبدا وهاوکددات پتددهوکردنی بنددهماکانی دێموکراسددی لدده ژیددانی سیاسددی حیزبددی دێمددوکراتدا ،هددهم کولتددوورێکی دێموکراتیک و سهردهمیانه که ریشهکانی له نێو خودی حیزبدا دهبینرێن گهشه پێبدهن و هدهم تداکی کدورد لهگدهڵ ئاسدۆکانی روانیندی قاسملوو و ئهو رێبازهدا ئاشنا بکهن که قاسملوو له پێناویدا گیانی بهخت کرد. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی ٧٢ :جوواڵی ٧١٢٢
20
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
بۆ یادی ٧٢ساڵهی تێرۆری د .قاسملوو
دهبابهی کۆڕێ(له ناوخۆی واڵت) دوکتور قاسملوو ئهو مرۆڤه ئازادیخوازهو تێکۆشدهرهی کدورد لده تهمدهنی الوەتیدهوه ئداوێتەی سیاسدهت دهبدێ و یهکدهم ویسدتگهی ژیدانی سیاسی له نێو حیزبی توودە دهست پێدهکات .ئهو ئاوێتهبوونهی قاسملوو بده سیاسدهت گەر بده هدۆی بدارودۆخی ئدهو کداتی ئیدران بێدت (یا) به هۆی پێکهاتهی بنهماڵهکهیهوه( یا) خود به هۆی خوێندن له قوتابخانه و هاوپیوهندی لده گدهل هاوپۆلده ئازهریدهکانی بێدت، سهرچاوهی له دهرک و شکوری ئهو ئینسانە گرتووە وەگهڕکهوتنی ژیانی سیاسیی ناوبراو تا کاتی شههیدبوونی ناوهستێت. کاک دوکتور باش ئاشنابوونی به سیاسهتهکانی حیزبی دێموکراتی کوردستان و به پهیوهندیکردن به تێکوشهرانی سیاسی ئهو سهردهمی حیددزب ،ویسددتگهی ژیددانی سیاسددی دێنێتددهوه نێددو بزاڤددی میللددی دێمددوکراتیکی رۆژهددهاڵتی کوردسددتان بدده رێبهرایددهتی حیزبددی دێمددوکراتی کوردستان و ههر زۆر زوو به هۆی ههڵسووڕان و تێکۆشانی دهبێت به ئهندامی چاالک و هەڵسووڕو دیار له نێو حیزبدا. دوکتور قاسملوو ئینسانێکی بیرتیژ و ستراتیژزانێکی بههێز بوو بۆ ئهو سهردهمی که سهرو ١١%خهڵک نهخۆێندهوار بوون ،خهڵک بده گشتی وهرزێر بوو ،سیستمی عهشیرهیی ههبوو ئاغا و دەرەبهگ رۆڵی ئهساسیان دهگێدڕا ،لدهم بارودۆخده سدهقهتهدا پرسدیاری زۆری لده مێشکی دا موتوربە دهبن که بێ وهاڵمن .بۆیه دهست به خۆیندنەوەی سۆسیۆلۆژی ،ئدابووری ،سیاسدی کۆمهڵگاکدهی دهکدات و لده کۆتایددا بهو قهناعهته دهگات که هۆکاری ههر ههموو ئهم نههامهتیانه سیستمی بهرێوبهری واڵته(پاشایەتی). کاک دوکتور ئیسانێکی زمانزان ،سیاسهتاان ،دیپلۆماتکارێکی باشدی سدهردهمی خدۆی بدوو .بده تایبدهت لده نێدو جواڵندهوهکانی سدهردهمی خۆی به سهرکردهیەکی خاوهن بڕیاری واقکبینانه دهناسرا .پاش گیران و ئاشکرا بوونی تێکۆشهرانی حدک لده سدهردهمی پاشدایەتیداو،
21
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ههڵوهشددانی رێکخسددتهکانی حیددزب و بدده نهینددی کددارکردنی ئددهو ئهندامانددهی مابوونددهوه ،کدداک دوکتددور لهسددهر بڕیدداری بنهماڵهکددهی دهنێدردرێتە دهروهی واڵت بددۆ درێژهپێدددان بده خۆێندددن ،بددهاڵم لدهوێیش لدده تێکۆشددان ناوهسدتێتئ کتێبددی بیرمهندددانی وهک الک ،هددابز، مۆنتسکیۆ و زۆریتر دهخوێنێتهوه و دهرسیان لێ وهردهگرێت تاکو بتوانێ لهو ئاراسته فکریدهی ئدهوان پێشکهشدیان کدردوە ژیدانێکی ندۆی بۆ نهتهوهکهی بهرههم بێنێت .پاش وەرگرتنی دوکتۆراکهی ،دهسدت دهکدات بده وانده وتندهوهی لده زانکۆکدانی ئورووپداو لدهو سدهردهمەدا کتێبه بهناوبانگهکهی”کوردستان و کورد” دەنووسدێت .ماندهوهو وانهگوتندهوهی لده زانکۆکدانی ئورووپداو خۆپێگهیانددنی لده بدواری هدزری رۆشنبیرییهوه پۆختهتری دهکات بۆ بوون به قارهمانێکی وهک نێلسۆن ماندێال و مهاتما گاندی و چێگوارا له پێناو نهتهوهکهی دا. تا ئهو کاتهی شۆڕشی گهالنی ئیران دژی رێژیمی حهمهرهزا شاه دهست پێ دهکا و کاک دوکتور به پهله خدۆی دهگهیەنێتدهوه نداو بازنده نهێنییهکانی حیزبی دێموکرات تاکو تاکتیدک و سدتراتیژیکی بداش و واقکبیندانە بدۆ بدزووتنەوەی خەڵکدی کوردسدتان دابڕێدژن و گدهلی کوردیش به مافە رەواکانی بگات .بۆیه ههر زۆر زوو شدۆعاری”دێموکراسدی بدۆ ئێدران و خودموختداری بدۆ کوردسدتان” ی هدهڵگرت .چدوون کاک دوکتور باش دهیزانی تاکوو ئیران واڵتێکی دێموکراتیک نهبێ ،خود موختاری لده کوردسدتان پیداده ناکرێدت ،بۆیده پداش رووخدانی رێژیمی پادشایهتی له کاتی دانووستاندن داوا رهواکانی گهلی کوردیان بۆ دهخاته روو،بهاڵم بەڕێدوەبەرانی رێژیمدی تدازە بە دەسدەاڵت گەیشتوو تا ئدهو کاتدهی ئاشدیان بده باشدی نهدهگدهڕا ،دژایدهتیان لده دژی مافدهراوهکانی گدهلی کدورد دهرندهبڕی و بدۆ کاتبدهفیڕۆدان و کاتکڕین ههنگاوبهههنگاو له گهڵ داخوازییهکانی کورد به بێ ئهوهی باوهڕیان پێی ههبێ دهڕۆشتنه پێش. کورد و حیزبدی دیمدوکرات باوهڕیدان بده خدهباتی ئاشدتیخوازانه لده نێدو خدۆی ئیدراندا هدهبووه و تدا ئێسدتایش ههێده ،بۆیده لده یهکدهم هددهلبژاردنی مهجلیسددی خوبرهکددان د .قاسددملوو خددۆی پددااڵوت ،دهنگددی پێویسددتی هێنددا بددهاڵم کاتێددک لدده پیالنگێڕیهکددهی خومددهینی و رێژیمهکهی تێگهیشت و نهچوو ،خومینی (پیاوی ناخ رهش و دڵ پر له قینهکهی دژی کورد) سهبارهت بده دوکتدور قاسدملوو دهلێدت“ :ای کاش میآمد” .ئهم وته قیزهونه ،سهرچاوهی گرتوو له ناسینی باشی کاک دوکتور الی خومهینی گهیاند ،چدوون بداش دهیزاندی قاسدملوو بیر و باوهڕهکدهی لده گدهڵ جدههل و خورافدات و دیکتارویدهتی خومدهینی هدهڵناکات .بدهو ههرهشدهیش گدهلی کدورد حیزبدی دێمدوکرات و رێبددهری شددههیدمان وازی لدده خددهباتی ئاشددتیخوازانه نددههێنا و سددهر لدده نددۆی بهشددداری ههلبژاردنددهکانی مهجلیسددی نوینددهران کددردو لدده کوردستان ههموو بهربژێرهکانی بزاڤی نهتهوهیی کورد بۆ مجلیس له الیهن خهڵکهوه دهنگی متمانهیان پێ درا .بهاڵم حکومهتی کۆمداری ئیسالمی له جیاتی پیادهکردنی بنهماکانی دێموکراسی له ئێراندا ههر زوو بڕیداری شدهڕی دژی کدورد و بهتایبدهتی حیزبدی دێمدوکرات و دوکتور قاسملوو دا .بۆیه حیزبی دێموکرات و دوکتور قاسملوو مهجبوور به شهڕ له گهڵ حکومدهت بدوون ،شدهڕێک کده بده سدهر میللدهتی کوردسو حئیزبی دێموکرات دا سهپێندرا. دوکتور قاسملوو پاش کۆنفڕانسی سێههم و له کۆنگرهی سێههم دا که وهک سکرتێری گشتیی حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتان هدهڵبژێردرا، خهباتی دژ بده رێژیمدی پاشدایهتی و دوای شۆرشدی گدهالنی ئێدرانیش دژ بده دهسدهاڵتی سدهررۆی کۆمداری ئیسدالمی ئێدران دریدژه پێددا. شههید دوکتور قاسملوو هاوکات لده گدهڵ رێبهرایدهتی کردندی جوواڵنهوهیدهکی چهکدداری ،دیپلۆماتکدارێکی بدهتوانا و لێدزان بدوو .ئدهو کاتهی که له گهرمهی شهڕی چهکداری دا بدوو ،دیسدانیش پێدی وابدوو ئاشدتی و مافدهرهواکانی خدهڵکی کوردسدتان لده لوولدهی تفدهنئدا
22
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بهدی نایهت .بۆیده لده یدهکێک لده ڤیددیۆکانی دا کده بدۆ پۆلیدک لده پیشدمهرگهکان قسده دهکدات دهلێدت“ :ئیمده بداش دهزاندین کۆمداری ئیسالمی به هێرشهکانی ئێمه ناروخێت ،بهاڵم ئهوهندهی سهرئێشه بۆ درووست دهکهین تاکوو دهڵێت چیتان دهوێت؟ ئدهوکات ئێمدهش لده سددهر مێددزی وتددووێژ باسددی مافدده زهوتکراوهکددانی خۆمانیددان لهگددهڵ دهکددهین ”.لیددرهدا جورێددک لدده فهلسددهفهی دانووسددتاندن دێنێتدده نێددو شێوازهکانی خهبات. کاک دوکتور شورشگێڕێکی نهتهیی و عهداڵدهتخوازێکی واقکدی بدوو .بۆیده لده رێبهرایدهتی حیزبێکدی نهتدهوهیی وهک حیزبدی دێمدوکراتی دهکددرد .عهدالددهتخواز بددوو بۆیدده باسددی سۆسددیالیزمی دیمددۆکراتیکی هینایدده نیددو پێددرهو و پرۆگرامددی حیزبهکهیددهوه .ئددهو کاتددهی هددهموو ئۆپۆزیسیونی کوردو ئێرانی ههر جارهو بهالیهکدا دهیانشکاندهوه( :یا بهرهو ئیمپرالیزم یا بهرهو سۆسیالیزم) بدهاڵم بده بۆچدوونی مدن تێکهڵکردنی جیهانبینی و خوێندنهوهو فکری حیزبی دێموکرات و رێبهرهکهی له گهڵ ههرکام لهم دوو بهرهیه ههڵهیه .شههید قاسدملوو پێی وا بوو ئهو دونیایهی سۆسیالیزم داوای دهکات (یوتوپایه) ،یا وهک ئهرستوو دهڵێ( :مهدینهی فازله)یه .کاک دوکتور پێدی وا بدوو ئاویتهبوونی ههر حیزبێک به ئایدۆلوژیهکهوه ئهو حیزبه له قالا دهداو تووشی جۆرێک له داخراوی فکریی دهکات .بۆیه خۆی له هدهر ئایدئۆلۆژییهک بۆ حیزبهکهی دهپاراست و سیاسهتی به پێی “ئهمری واقیع” دهکرد. کاک دوکتور باوهڕی به جودایی دین له دهوڵهت ههبوو .بۆیه له حیزبهکهشیدا ههم پێشمهرگهی سوفی تێدابوو ههم خدهڵکی الییدهک و باوهڕمهند به ئایین و ئاینزاکانی دیکه .ههمووشیانی له ژێر چهتری حیزبی دێموکراتی کوردستان دا پێکهوه کۆ کردبدۆوه .لده روانگدهی ئدازدی تاکیشددهوه(فدردی) مرۆڤێکددی لیبدراڵ بددوو ،بدداوهڕی بدو ئددازادی تاکدهکان هددهبوو ،تددا ئدهو ئاسددتهی سدنووری ئازادیددهکانی الیددهنی بهرامبهر پیشل نهکرێ .بۆیه دهتوانیین بۆێین له ژیانی تایبهتی خۆشیدا مرۆڤیکی فرهرهههند بووه. کاک دوکتور قاسملوو له بۆ دهستهبه کردنی مافهکانی گهلی کدورد ،درگدای هدهموو دهوڵدهتان ،NGO،رێکخدراوه نێدو دهوڵهتییدهکانی دهکوتا .یهکێک لدهو رێکخدراوه نێودهوڵهتیانده ،ئهنترناسدیوناڵ سۆسیالیسدت بدوو .پێدی وابدوو دهبدێ لده رێگدای ئدهو هێدزه دێمدوکرات و پێشکهوتنخوازانهی که له نێو ئهم رێکخراوهدا فشار بخاته سهر حکومهتهکانیان بۆ به رهسمی ناسداندنی مافده رهواکدانی میللهتهکدهی و هاوکات فشار بخهنه سهر حکومهتی کۆماری ئیسالمی بۆ بهرهسمی ناسینی مافی کورد. یهکێکی تر لده تایبهتمهندییده بدهرچاوهکانی کهسدیی و حیزبیدی کداک دوکتدور”سدهربهخۆیی سیاسدی”بدوو .نموندهی هدهره بدهر چداو لدهم پێوهندییهدا پێوندی حیزبی دێمدوکرات و کداک دوکتدور لده گدهل رێژیمدی بهعسدی عێدرا ،بدوو .لده سدهردهمی خدهباتی چهکدداری حیزبدی دێموکراتی کوردستان له گهل کۆماری ئیسالمی که هاوکات بوون له گهڵ شهڕی نێوان عێدرا ،و ئێدران .بدهاڵم حیدزب و دوکتدور قاسدملوو سهرهرای ئهو پهیوهندییه هیچکات نهبوونه ئامرازێک بۆ رێژیمی عیرا ،که بده نیسدبهت شدهڕ لده گدهڵ رێژیمدی کۆمداری ئیسدالمی دا لده یهک بهره دابوون (بوونی دوژمنی هاوبهش). له الیهکی تریشهوه شههید دوکتور قاسملوو هیچکات باوهڕی به دیکتاتوریهتی حیزبی نهبووه .بۆیه باشترین ههوڵهکانی بۆ درووست
23
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا کردنی بهرهیهک له گهڵ هێزهکانی دژبهری کۆماری ئیسالمی ئێران بوو .که بۆ جاری یهکهم توانی بهرهیهک ویران موجاهیددین خدهلق و چهند هێزیکی تر دژی رژیمی ئیدران درووسدت بکدات ،بدهاڵم مدهخابن بهرژهونددی تهسدکی حیزبدی و هێژموونیخدوازیی الیدهنێکی دیدار و، جیاوازی له دید و بۆچوون بۆ خهباتی ئیستا و چۆنییهتی ئیدارهکردنی داهاتووی ئێران وای کرد(بهره)لهبهر یهک ههڵوهشێتهوه. کۆماری تێرۆر و سێدارهی ئیسالمی ئێران وایزانی به تیروری کاک دوکتور قاسملوو یادو رێبازهکهی فهراموش لده نێدو دهچدێ و فدهرامۆش دهکرێن و خۆی و حیزبهکهی له یادی تێکۆشهرانی شۆرشگێڕ و قوتابیانی بیرو رێبازی دهچنهوه .بهاڵم بده خۆێندندهوهی ئدهمڕۆی حیدزب و گهلهکهی دهبێ باش بزانێت کورهی خهبات دژی زوڵم و دیکتاتۆریهت له ههر کات به تینتره ،قهالی جههل و خورافدهیان لده هدهموو کات زیاتر لهرزۆکتره و ههر دلۆپه خۆێنێکی کاک دوکتور ئێستا مهشخهڵی رێگای تێکۆشانمانه. له کۆتاییدا به بیر و باوهڕێکی چهسدپاو و بده وهرهی پدواڵیین بده شدههید کداک دوکتدور قاسدملوو دهڵێدین :کداک دوکتدور گیدان! تدا بده دهسدتی پدڕ لده ئدازادی لدده سدهر گدۆڕی تدۆی رێبددهرمان و هدهموو شدههیدان گوڵده شدلێره نددهڕوێنین ،لده خدهبات و تێکۆشدان ناوهسددتین. بڕیداریش بێدت لده سدهر وهسدیهتی خدۆت :بدۆ شدههیدهکانمان ندهگرین و درێدژه بده رێگداو رێبازیدان بددهین .هدهور وهک خدۆت فدهرمووت: “باشترین پاداش بۆ شههیدان درێژهپێدانی رێگایانه” و وهک بهڕێز مامۆستا عهبدوڵاڵ حهسهنزاده دهفهرمووی ” :کاک دوکتور قاسدملوو گیان تۆ له وێژدانمان دا زیندووی”. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی ٧٢ :جوواڵی ٧١٢٢
24
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
٧٧ی پووشپەڕ ،ڕۆژی سەرکەوتنی مەزنەئامانجی لێکگرێدانی خەباتی شار و شاخ
ڕەزا فەتحوڵاڵنژاد لە ٧٢ەمین ساڵڕۆژی تیرۆری ڕێبەری مەزنی گەلی کورد ،دوکتور قاسملووی نەمدردا ،زۆربەی شدار وشدارۆچکەکانی کوردسدتانی ڕۆژهەاڵت لەسەر داوای حیزبەکەی دوکتور قاسملوو ،حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ،به شێوەی جۆراوجۆر و بەتدایبەت بە داخسدتنی دووکدان و بازاڕەکان پەیمانیان لەگەڵ ڕێبازی شەهیدان و حیزبی دێموکرات نوێ کردەوە. مانگرتنی ٧٧ی پووشپەڕی ئەمجارەی خەڵکی کوردستان لە باری ڕادەی بەشدارییەوە بەرینتر و لە بداری گەیانددنی پەیدامەوە بەرزتدر و بەرباڵوتر بوو. یەکەم مانگرتنی گشتی ٧٧ی پووشپەڕ لە ساڵی ٢٢٩٥دا بوو ،کاتێک خەڵکی شاری مەهابداد لە جەرگەی ڕاپەڕیدنە بەشدکۆکەی هداوینی ٩٥ی ڕوژهەاڵتدا ،بە تێکڕایی بە داخستنی دووکان و بازاڕەکان ،بێزاریی خۆیان لە تیرۆریزمدی دەوڵەتیدی کۆمداری ئیسدالمی دەربدڕی و پەیمانی وەفادارییان لەگەڵ ڕێبازی شەهیدانی حیزب و گەل ندوێ کدردەوە .لە مداوەی سدااڵنی ٢٢١١ - ٢٢٩٢دا ،هاوکدات لەگەڵ ئەوەی گوشارەکانی ڕێژیم بۆ سەر دووکاندار و کاسبکارانی کورد ساڵ بە ساڵ زیاتر و زیاتر دەبوو ،بەشێکی بەرچاو لە شدارەکانی کوردسدتانی ڕۆژهەاڵت بە پەیوەستبوون بەم مانگرتنە گشدتییە ،ئاسدتی ئامدادەیی خەڵکیدان بدۆ وەاڵمددانەوە بە بانگەوازەکدانی حیزبدی دێمدوکرات و بەهێزیی پێگەی جەماریی ئەم حیزبەیان زیاتر و زیاتر نیشان دا .بەاڵم مانگرتنی ئەمساڵ ،جدگە لەو پەیدامە بەندرخ و کداریگەرانەی بدداس کددران ،پەیددامێکی دیددکەی لەگەڵ بددوو ،ئەویددش وەاڵمدددانەوەی شددار بە خەبدداتی شدداخ بددوو ،وەک چددۆن لە بددانگەوازی ئەمسدداڵی کۆمیسیۆنی تەشکیالتی حیزبدا هاتبوو. هەر لە پەیامی نەورۆزی ئەمساڵی بەڕێز مستەفا هیجری ،سکرتێری گشتیی حیزبەوە وەرچەرخانێکی مەزن لە شێوەی تێڕوانین بۆ
25
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا خەبدداتی گەلددی کددورد لە کوردسددتانی ڕۆژهەاڵت ،بەڕۆژەڤکددردنەوەی پرسددی کددورد لەو بەشددە و بەکددردەوە بەرەوپێشددبردنی بەرخددۆدانی نەتەوەیی هاتە ئداراوە ،وەرچەرخانێدک کە بەرهەمدی بڕیدارێکی مێژوویدی بدوو ،واتە نداردنەوەی پێشدمەرگە بدۆ نێدو گوندد و شدارەکانی ڕوژهەاڵت پاش نزیک بە بیست ساڵ و هاوتەریا لەگەڵی ،گرێدانی خەباتی شار و شداخ .حیزبدی دێمدوکرات ڕاسدانی مێژوویدی هێندایە ئاراوە و لەو پێناوەشدا تا هەنووکە یازدە کەس لە باشترین ڕۆڵەکانی ئەم گەلەی پێشکەشدی بارەگدای ئدازادیخوازی کدرد .دواتدر ندۆرە گەیشتە شار و پێویست بوو شدار و گونددیش وەاڵمدی شداخ بددەنەوە ،جدا بەو بدۆنەوە
ڕۆژێدک پڕمانداتر و گرینگتدر لە ٧٧ی پووشدپەڕ
بوو .هەر بۆیە ٧٢ەمین ساڵڕۆژی شەهیدبوونی مامۆستای دێموکراسی و پێغەمبەری ئاشتی وەکوو ڕۆژی وەاڵمدانەوەی شار به شداخ دیداری کرا .لە ئاکامدا هەر بەو جۆرەی دۆست و دوژمن چاوەڕێیان دەکرد و حیزبی دێموکرات لێی دڵنیا بوو ،شار وەاڵمدی ئەرێندی بە خەبداتی شدداخ دایەوە .ورمددێ ،پیرانشددار ،شددنۆ ،مەهابدداد ،سەردەشددت ،بۆکددان ،سددەقز ،دیواندددەرە ،مەریددوان ،سددنه ،پدداوە و کرماشددان وەاڵمێکددی بەرزیددان دایەوە ،بەرز بدده قەد دەنگددی تەقەی بەرگددری لە نیشددتمان کە لەم ڕۆژانەدا زایەڵەکەی دنیددای تەنیددوە .پددێگەی جددوگرافی و حەشیمەتی ڕاسانی نوێ لە ٧٧ی پووشپەڕی ئەمساڵدا بۆ ئەو هێز و الیەنانەش که لە ڕووی نائاگاهییەوە یان بە ئەنقەسدت ئەوەنددەی پێیددان کرابددا حاشددایان لە ڕاسددتییەکانی نێددۆ کۆمەڵگددای کوردسددتانی ڕۆژهەاڵت دەکددرد ،دەرکەوت ،پددێگەیەک کە بەهێزتددرین هۆکدداری بەردەوامیی خەبات و تێکۆشان و شەکاوە ڕاگرتنی ئااڵی خەبات بۆ ڕاسانی هەنووکه بوو. خدداڵێکی بەرجەسددتەی دیددکەی ئەم مددانگرتنە گشددتییە ،هەر بەو جددۆرەی کە ئامددانجی سددەرەکیی لێکگرێدددانی خەبدداتی شددار و شدداخە، بەشداریی چین و توێژە جیاجیاکانی کوردستان لە ڕەوتی خەباتدایە کە ئەمەش هەرەتدۆقێنەرترین مدۆتەکەی کۆمداری ئیسدالمی بدووە و هەیە .کاتێک تاکێک لە هەر ئاستێکدا بەشداری خەبات دەبێت و دەبینێ ئەو بەشدارییە بووەتە هۆی بەهێزیی بەرەی گەل و دەربڕینی بێددزاری لە بەرەی دژەگەل ،کاتێددک جددۆش و خرۆشددی سددەرکەوتن لە نێددو نەتەوە زوڵملێکددراوەکەی و کزیددی و دەستەوەسددتانی زاڵمددان دەبینددێ ،ئیدددی ئەو تدداکە پددێ دەنێددتە قۆندداغی چەشددتنی بەکددردەوەی حەز و چێددژی بەرخددۆدان ،جددا ئەمەش بە جۆرێددک لە دەروونددیدا چەکەرە دەکات و ئاوێتەی ڕۆح و جەستەی دەبێ کە هەردەم چاوەچاوی دووبارەبووەنەوەی دەکات .لێڕەدایە کە دەتوانین بۆێین خەبدات، خەبددات دەهێندددێ ،هیواخوڵقاندددن هیدددوا دەهێنددێ و سدددەرکەوتن ،سددەرکەوتن دەهێندددێ .کەواتە ،پیددرۆزە سدددەرکەوتنی مەزنە ئامدددانجی لێکگرێدانی خەباتی شار و شاخ. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان میدیا /ڕێکەوتی ٧٢ :جوواڵی ٧١٢٢
26
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
"لە ڕێبازی قاسملوودا ،ڕێبەران ،سەنگەری پێشەوەی بەرگرین"
"فواد خاکی بەیگی" زیاتر لە ٢١ساڵە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران بۆ وەدەستهێنانی مافە نەتەوەییەکانی گەلدی کدورد لە کوردسدتانی ڕۆژهەاڵت و دابین کردنی ئاشتی وئازادی و دادپەروەریی کۆمەاڵیەتی لە هیچ چەشنە خەبات و قوربانیدانێک درێغی نەکردووە. ئەوەی لەم کددورتە باسددەدا جێگددای سددەرنج و تێڕامددانە ،ئدداوڕدانەوەیەکی خێددرایە لە دەور و ڕۆڵددی ڕێبەرایەتددی حیددزب لە هەلددومەرجە سەخت و دژوارەکاندا کە شان بە شانی پێشمەرگە و بە کردەوە ،خوێنی سووریان دەبێتە وەزە و بڕوا و ئیمانیان دەبێتە هاندەر ،تداکوو هەموو الیەک بە شکۆیەکی چیاییەوە هەنگاوی بە بڕشت و لەو ڕاستە ڕێیەدا هەڵبگرین. شاراوە نیە ،دامەزرانی حیزبی دێموکرات ،نوختە گۆڕانێکی بنەڕەتیە لە بزاڤی نەتەوەیی ،دێمدوکراتیکی خەڵکدی کوردسدتان کە بڕیداری تاک بە کردەوە ببێت بە بریاری جەمکی ،ڕێبەری حەرەکەتێک لە چوار چێوەیەکی داخدراودا نەمێنێدتەوە و مەوداکدان لە نێدوان ڕێدبەر و بەڕێوەبەر تاکوو بتوانرێت کەم بکرێتەوە. یەکەم چەخماخەکددانی نەمددانی جیدداوازی لە نێددوان پێشددمەرگە و ڕێددبەری بددۆ گەیشددتن بە مەقددامی بەرزی شددەهید بدوون ،لە سددەرکردە و سەرکۆماری یەکەم کیانی کوردی لە شکۆی کۆمداریدا ،واتە کۆمداری کوردسدتان بەرهەمدی خەبدات و تێکۆشدانی حیزبدی دێمدوکرات دەسدتی پێکرد ،ئەویش لەسێدارەدانی ڕێبەری ئەم بزاڤە خۆنەویست و خەڵک ویستە ،پێشەوا قازی محەممەد بوو. پێشەوا قازی محەممەد و هاوڕێیانی لە مەیدانی چوارچرای شاری مەهاباد ،وانە و ئامۆژگارییەکیان بۆ هاورێیانیان لە حیزبی
27
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دێموکرات بەجێهێشت کە بۆ هەتاهەتایە هەم پێشمەرگەی حیزب و هەم ڕێبەریی حیزب شان بە شانی یەکتر ،لە پێشکەش کردنی ئازیزترین سەرمایەی ژیانیان کە گیانیانە ،بۆ سەرخستنی بزووتنەوە ڕەواکەمان درێغی نەکەن. حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتانی ئێددران ،زیدداتر لە ٢١سدداڵە نیزیددک بە ٢١کەس لە ئەندددامانی ڕێبەریددی شددەهیدبوون کە نەتەنیددا لە کوردستان ،بەڵکوو لە کەمتر بزاڤی ڕزگاریخوازی نیشتمانیی ئەم جیهانە پان و بەرینەدا هاوتای دەبینرێت. حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتانی ئێددران نیشددانی داوە ،هەتدداکوو بمێنددێ ،دێموکراسددی مەبەسددت و ئامددانجیەتی ،ئەگەرچددی هەڵبددژاردن لە بچددووکترین ئۆرگددانی خددوارەوە بددۆ سددەرووترین ئۆرگددانیەتی و بڕیارەکددان دواتددر لە ڕێددبەریدا گەاڵڵە دەکددرێن و بددۆ بەڕێددوەبردنی، بەدەنەکەی و کدادر و پێشدمەرگەکانی ئەرکددار دەکدرێن ،بەاڵم لە مێدژووی ئەو ٢١سداڵەدا ڕوون و ئاشدکرایە کە لە هەلدومەرجە دژوار و ئەسددتەمەکاندا ،ڕێبەریددی حیددزب و پێشددمەرگەکانی حیددزب ،مەرگ بە چۆکدددا دێددنن و وەاڵمددی سددەرجەم ئەو جدداش قەڵەم و دڵ ڕەش و نیشتمان فڕۆشانە کە بەردەوام باس لەوە دەکەن حیزبی دێموکرات ڕێبەری و پێشمەرگەکانی لە دوو ژیانی جیاوازدا دەژیدن ،بە کدردەوە و بە ڕۆژی ڕووناک دەدەنەوە. شۆڕشی چەکداریی ساڵەکانی ٥٢ - ٥٢ی هەتاوی ،کە وەک ئەستێرەیەکی پرشنگدار لە مێژووی پدر سدەروەریی حیزبددا بدۆ هەتاهەتدایە لە ئاسمانی بایەخە مرۆڤانییەکاندا دەمێنێتەوە ،یەکێکی دیکە لەو قۆناغە هەستیارانەیە کە سامی بەناو ژاندارمی ناوچەکە و ڕیژیمی پاشایەتی پەهلەوی شکاند ،کاتێک ڕێبەرانی ئەم بزاڤە چەکدارییە پاش باس و ڕاوێژ لە گەڵ کومیتەی ساخکەرەوەی ئەوکاتی حیزبدی دێموکرات وەک ڕاوێژکارانی کومیتەی ناوەندی دیاریکران و شەهیدی هەردەم زیندوو" ،سمایلی شدەریف زادە" ،پێشدمەرگە و خوێنددکار و ڕێدددبەر سدددەرقافۆەیی ئەم حەڕەکەتە مەزنەی گدددرتە ئەسدددتۆ و هاوشدددان لەگەڵ هاوڕێیدددانی ،ئددداوارە و مدددوعینی داسدددتانی خدددۆڕاگری و خۆنەویستی و قارەمانەتیان تۆمار کرد کە هەنووکە وانەیەکە لە زانکۆی پڕسەروەریی مەکتەبی دێموکرات بدۆ قوتابیدان و درێژەدەراندی ئەم خەباتە ئاشتیخوازانەیە. سەرکەوتنی شۆڕشی گەالنی ئێران و بەتدااڵن بردندی دەسدکەوتەکانی شدۆڕش و وەاڵم نەدانەوە بە داخدوازییە ڕەواکدانی نەتەوەی کدورد و بیری چە ،بەستوو و سەدە نێوڕاستیی ڕێژیمی کۆماری ئیسالمی لە کاتێکدا هاتە ئاراوە کە حیزبی دێموکرات هەموو هەوڵ و تێکۆشدانی خۆی بۆ ئەم مەبەستە تەرخان کرد کە لە ڕێگای دیالۆگ و لە یەکتر تێگەیشدتن هەوڵدی چارەسدەری ناکۆکییەکدان بددرێت ،کە نەورۆزی خوێندددداویی سددددنە و خدددداپوورکردنی کوردسددددتان ،وەاڵمددددی نیەتددددی ئاشددددتیخوازانەی حیددددزب لە الیەن دەسددددەاڵتدارانی تددددارانەوە بددددوو. پیالن و پالنەکانی کۆماری ئیسالمیی ئێران لە سەرەتای هاتنەسدەرکاریەوە ،ندانەوەی ئداژاوە و تەمداح وەبەرندان بە مەبەسدتی پێددانی پۆست و پایە و الدانی تاقمی ٢کەسی ،حیزبدی دێمدوکراتی لە ویسدتە ڕەوا و مدرۆە تەوەکدانی پاشدگەز نەکدردەوە و کوردسدتان بدوو بە سددەنگەری لەگیراننەهدداتووی سەرانسددەری ئێددران و حەماسددە و قارەمانیەتیەک دانی سددااڵنی ٢١ی هەتدداوی ،هەزاران چیددرۆک و ڕۆمددانی خددۆڕاگری و نەبەزییددان تۆمددار کددردووە .بە دەیددان کەس لە ئەندددامانی ڕێددبەری لە ئدداگری تددا تاقەوسددتان ،هاوشددان لەگەڵ پێشددمەرگە
28
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا قارەمانەکانی حیزب و گەڵ ،وەک فەرمانددەرانی هێدز بە هێزەکدانی ئداگری و سپیسدەنئ و ٧ی ڕێبەنددان و شداهۆ و دااڵهدۆ و...هتدد و جەنگاوەرانی خۆرەتاوی کدومیتەی سدەرجەم شارسدتانەکان لە قدواڵیی خداکی ڕۆژهەاڵتدی نیشدتماندا شدەهید بدوون و گۆکدۆ پیرۆزەکانیدان قیبلەگای عاشقانی ئازادی و پاراستنی کەرامەتی مرۆڤە. شەهید بوونی هەزاران پێشمەرگە و دەیان ئەنددامی ڕێدبەری ،چدۆکی بە حیزبدی خۆشەویسدتی کدۆمەاڵنی خەڵکدی کوردسدتان و داهێدنەری ندداوی پێشددمەرگە و دامەزرێددنەری یەکەم هێددزی پێشددمەرگە و دیدداریکەری ڕۆژی پێشددمەرگەی کوردسددتان ،حێزبددی دێمددوکراتی کوردسددتانی ئێران ،دانەدا. ئەوجار و لەبەرزترین ئاست و پدلەدا کە کەسدایەتی کاریزمداتیکی مەکتەبەکەمدانە ،گیدانی پداکی فیددای بەرژەوەنددیی خداک و خەڵکدی کوردستان کرد. قاسملووی ڕێبەر ،قاسملووی مامۆستا و ڕێنیشاندەر بۆ کەم کردنەوەی ژمارەی مندداڵە شدەهیدەکان ،بەدڵێکدی پداک و تەژی لە ئینسدان دۆستی ،مێزی وتووێژ و دیالۆگی لەگەڵ دەسەاڵتدارانی کۆماری سێدارە هەڵبژارد. گدددوێگرتن لە تۆمدددارە دەنگیەکدددانی ،چرکەسددداتەکانی کۆتدددایی ژیدددانی پڕسدددەروەریی کددداک د .قاسدددملوو و بددداس کدددردن لە داخدددوازییە نەتەوەییەکانی گەڵدی کدورد ،دەرخەری ئەو ڕاسدتییەن کە مەرگدیش چدۆکی بە ڕێدبەر دانەدا و ویسدت و داخدوازیی خەڵکدی کوردسدتان لە سەرووی سەرجەم داخوازییەکانیەتی. جێگدددری مەزندددی کددداک د .قاسدددملوو ،کددداک د .سدددەعیدی هەمووکدددات سددداد ،،بەڵێندددی خدددۆی بدددردە سدددەر و ئەو پەیمدددانەی کە لە چیدددا سەرکەشەکانی قەندیلی مەکۆی دێموکرات و هەمیشە سدەربەرزەوە دابدووی ،کە "یدان سدەردەکەوین و یدان دێدین لە پەندات و لە باوەشدت دەگدرین"ی بە خددوێنی خددۆی لە میکۆندوس مددۆر کددرد و پدێکەوە و هدداوڕێ لەگەڵ هاوڕێیانیددان پێرالشدێزیان کددردە قیبلەگددای ئەویندددارانی دێموکرات و ڕێبەرانی ڕووناکی ،ڕێبازێکی پر چراخانیان هەیە. شددۆڕە سددوارانی دێمددوکرات بددۆ پاراسددتنی بەرژەوەندددییە نەتەوەیددیە بااڵکددانی کددورد ،قەندددیلی هەمیشددە سددەربەرزیان بەجێهێشددت و لە هەوارگەی نێو دڵیاندا قەندیلێکی دیکەیان بونیات نایەوە و قۆناغێکی دیکە لە مێژووی حیزبدی دێمدوکرات ،اڵپەرە زێڕینەکدانی تۆمدار کرد. ڕێبەران بە هەزاران کیلومیتر دوور لە زێدی خۆیان ،جۆەوی کاروانی شەهیدانیان گرتە ئەستۆ و نیشانیاندا کە دێموکرات لە پێشەواوە فێربووە سەرداران پێشەنئ بن ،شەهیدانی دەروازەی کۆیە وتیان ئێمە هاوکات ڕێبەر و پێشمەرگەین.
29
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا زیاتر لە ٧١ساڵ بەرژەوەندییەکانی باشووری نیشتمان پارێزرا و کاتێکی زیاتر لە پێویستیش لە بەردەم کۆماری ئیسالمیدا بوو تاکوو بیرێک لە چارەسەری داخوازییەکانی نەتەوەی کدورد بکداتەوە .نەتەنیدا داخوازییەکدان وەاڵمدی ئەرێنییدان وەرنەگدرت ،تیدڕۆر ،زینددان، ئەشکەنجە و پەرەدان بە مادە هۆشبەرەکان ،کۆمەڵگای ئێران و کوردستانی داگیر کرد ،حیزبی دێموکراتی کوردسدتانی ئێدران بە هەسدت بە بەرپرسایەتی بەرانبەر بە نەتەوە و نیشتمان قۆناغێکی دیکەی لە خەبات دژی پاوانخوازییەکانی کۆماری ئیسدالمی دەسدتپێکردووە، قۆناغێک لە چەمکدی پدر بە ماندا ئەرخەواندی ،شوڕشدگێڕیی "ڕاسدان" لە پەیدامی بەڕێدز سدکرتێری گشدتیی حیدزب لە جێژندی نەورۆزدا، هێمای هەرمانی کوردستان و کورد وەک ڕەمز و هێمای ڕاپەرین بە گۆیی تیرۆریست پەروەرەکدانی جەمارانددا چرپدا .ڕاسدان کۆتدا باسدی ئەم کورتە باسەیە. ڕاسان لە قەرەسەقەلی شنۆ چەخماخەکەی لێدرا ،تێکۆشەرانی دێموکرات حەماسەیەکیان خوڵقاند کە دەسەاڵتدارانی تارانی تووشی شۆک کردووە و بە دنیا نیشانیان دا کە کۆماری ئیسالمی دورگەی ئارامی ڕۆژهەاڵتی ناڤین نیە و نیەتی دوژمنکارانەیان بەرانبەر بە ئەندیشە مۆدێرن و بەها مرۆڤانیەکان ،لە پشت بەرجام حەشارداوە. ڕێبەریی بزاە ،هاوشان لەگەڵ پێشمەرگە ،لە قوواڵیی خاکی کوردستان گیرسانەوە ،بازەکانی کۆسااڵن خەویدان لە چداوی بڕیداردەرانی تیڕۆریزمی دەوڵەتی تاران تاراند ،لە بەرزترین ئاسدت کەوتدنە هەڕەشدە و گوڕەشدە و قسەسدواوەکانی جارانیدان دووپدات دەکدردەوە کە هەوڵی پاک کردنەوەی بەشێک لە زەوی لە سەر نەخشەی جۆغرافیا دەدەن. داستانی قارەمانیەتی ئەم قۆناغە ،وەک ئاوێنەیەکی بااڵنوێن لە شەهید بوونی هداوڕێی ڕێدبەر کداک کداوە جەواندمەرد خدۆی دەرخسدت. شەهیدی ڕێبەر باوەڕی وابوو کە هەنووکە خاکی نیشتمان هەناسە ئەدات و ئەوە ڕەمزی پێشمەرگەیە. نارنجۆک بوو بە دووهەمین ڕەمزی "ڕاسان" و ڕایانگەیاند کە نیشتمان باوەشی ئاوەاڵ کردووە و شەنگە سواران دەبێ شدەپۆلی بدۆ بددەن.
سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان میدیا /ڕێکەوتی ٧١ :جوواڵی ٧١٢٢
30
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
دکتۆر قاسملوو سیمایەکی کاریگەر و تێکۆشەری سیاسی و دیپلۆماتکارێكی بەئەزموونی نەتەوەی بوو!
محەممەد سلێمانی ٧٢ساڵ لەمەوەبەر ،ڕێژیمی تیرۆریستی ئاخوندی ئێران لە ڤییەن پدایتەختی واڵتدی ئوتریشددا ،دیدارترین و کداریگەرترین تێکۆشدەری سیاسی و دیپلۆماتکداری بەئەزمدوون و نەتەوەی ،دکتدۆر قاسدملوو سدکرتێری گشدتی حیزبدی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئێدران ،لەسدەر مێدزی وتووێژی ئاشتی بە دەستی پیاوکوژەکانی شەهید دەکا و بەوجۆرە بدزووتنەوەی سیاسدی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان زیدانی گەورەی پێددەگات. بەداخەوە بە هۆی تێوەگالنی حکوومەتی ئوتریش و داموودەزگائەمنیەکدانی ئەو واڵتە ،بکرەکدانی ئەو کدردارە نامرۆڤدانەیە بە سداڵمەتی ڕادەسددتی تدداران دەکددرێنەوە و خەبدداتی گەلێکددی بندەسددت و سددتملێکراوی وەك کددورد ،فیدددای کۆمەڵێددك دەسددکەوتی پچددووکی ئددابووری و بازرگانی دەکرێت و لەوێدا حیساب بۆ مدافی سیاسدی و نەتەوەی مرۆڤەکدان لە بەرچاوناگیرێدت .لەو ڕۆژەوە گەلدی کدورد لە ڕۆژهەاڵتدی کوردستان هەموو ساڵێك بە ئازار و ناڕەحاتیەوە رۆژی ٧٧ی پووشپەر یداد دەکداتەوە و پەیمدان و بەلدێن لە گەڵ روح و ڕێبدازی پدڕ لە شانازی و بنەما دێمۆکراتیکەکانی خەباتی دکتۆر قاسملوو نوێ دەکەنەوە کە هەتدا بەدی هداتنی ئاواتەکدانی تێکۆشدان و بەرخدۆدان لە کوردستان بەدژی ڕێژیمی نیزامدی ئاخونددی درێدژەی دەبێدت .بێگوومدان دەسدتپێکردنەوەی بدزووتنەوەی چەکدداری لە هەلدومەرجی ئێسدتای خەباتدددا ،جدددێ بەجێکردندددی یەكێددك لە تددداکتیکە کورتخایەنەکدددانی ئەو شددێوە شدددۆڕش و تێکۆشدددانە بەریددن و گشدددتگیریە کە ڕێدددبەری چدداونەترس و ندداوداری گەلددی کددورد قاسددملوو بەدژی حکددوومەتی ئاخوندددی ڕایگەیاندددبوو و وەك وەسددیلەیەك بددۆ گەیشددتن بە سددەر مێددزی وتووێژی ئاشتی .دیارە کاتێدك ناوەنددی بڕیداردانی سیاسدی و ئەمندی واڵتێدك هەوڵددەدات بە رێگدای سدەرکووت و لەنێوبردنددا ،دەنگدی ئددازادیخوازی نەتەوەیەك کددا بکددات ،باشددترین بددژاردەی رووبەرووبددوونەوە بددۆ گەشددەپێدان و بددردنە پێشددەوەی بەرخددۆدانی نەتەوەی، تێکۆشانی سیاسی و چەکداریە هەتا ناوەند ناچاربکرێ ،بێدت لەگەڵددا کدۆبێتەوە و گدوێ بدۆ داواکاریەکاندت بگدرێ .ڕێژیمدی ئاخونددی هەتا ئەو جێگای دەرەتانی هەبێت و فشاری نێوخۆ و دەرەوەی لەسەر نەبێت ،ئاوەڕ لە مەسەلەی کورد و کێشدەی فدرەنەتەوەی بدوون لە واڵتدا ناداتەوە و هەوڵددەدات ئەو واقکدیەتە سیاسدی و فدرەنەتەوەی و فدرە ڕەنگدی لە واڵتددا بشدارنەوە و وەك خۆیدان دەیدان هەوێدت
31
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا حدددوکمڕانی بەسدددەر ئیدددرادەی گەالندددی ئێرانددددا بدددکەن .حیزبدددی دێمدددۆکڕات بنەمدددافیکری و نەتەوەیەکدددانی لەسدددەر ئەسددداس و پێدددوەرە دێمۆکراسیەکان دامەزراوە و هەرگێز لە خەباتی خۆیدا ،کەیفدی بە پێکددادانی چەکدداری و تونددوتیژی نەهداتووە و ناچدارکراوە کە بدۆ مانەوەی خۆی و پاراستنی پیرۆزیەکدانی نەتەوەی کدورد ،چەك بگدرێتە دەسدت .ئێسدتایش کە تێکۆشدانی چەکدداری دەسدتیپێکراوەتەوە و کادر و پێشمەرگەکانی حدکا لە نێوخەڵکدا کاری سیاسی و تەشکیالتی ئەنجامدەدەن و لە زۆر شار و نداوچەی کوردسدتان لە گەڵ سدپای پاسددداران توشددی شددەڕ هدداتوون و زیددانی زۆر گەورەشددیان بەڕێددژیم گەیاندددوە ،بەدڵنیددایەوە هددیچ الیەك و النددیکەم حیددزب و خەڵکددی کوردستان خوازیداری ئەو پێکددادانە نیدزامیە ندین و ،ئەوە کاربەدەسدتانی تدارانن کە گەلدی کوردیدان ناچدارکردوە بدۆ جدارێکی دیدکە لە مێژووی سیاسیدا ،پەندا بەرێدتەوە بەر خەبداتی چەکدداری .چدوونکی ڕێدژیم هەوڵندادات بێدت بە ڕێگدای تدردا پرسدی نەتەوەی کدورد لە ئێراندا چارەسەربکات و ئارامی و ئاسایش بۆ گەالنی بندەسدتی واڵت بگێدڕێتەوە .حکدوومەتی ئاخونددی کاتێدك دکتدۆر قاسدملوویان وەك کدداریگەرترین نەیدداری خۆیددان لە دەرەوەی واڵت لە نێددوبرد ،پێیددانوابوو ،ئیدددی تددازە شۆڕشددی خەڵکددی کوردسددتان بدداڵوەی پێدددەکرێ و بزووتنەوەی سیاسی بەتەواوی پەکیدەکەوێت .بەاڵم مێژووی سیاسی کوردەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،سەڵماندی کە قوتابیانی ڕێگدا و ڕێبازی قاسملوو بە شێوەیەك پەروەردەکراون کە بەرگەی سدەختی و ڕۆژە ڕەش و تاریکەکدانی قۆنداخە جۆربەجۆرەکدانی خەبدات بگدرن و لەکات و جێگای پێویستدا بڕیاری نوێ و چارەنووسسازبدەن و مەیدان تێکۆشان چۆل نەکەن و هەوڵی بەرەوپێشبردنی خەبات بدەن. سەرچاوە ماڵپەڕی گیارەنئ /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٢
32
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملوو هەروا ڕێبەری ڕووداوەکانی کوردستانە
مەجید حەقی ڕێبەری و بەڕێوەبەریی سیاسی یەکێک لە بناغەکانی هەر کۆمەڵگایەکە .کوردستان سەرەڕای ئەوەی کە جارێ نەیتوانیوە ببێتە خداوەنی کیدددانی سیاسدددی خدددۆی ،خددداوەنی ڕێبەرگەلێدددک بدددووە کە توانیدددویەتی تەواویەتدددی نەتەوەی کدددورد لە بەراندددبەر تدددوانەوە ،داپلۆسدددین، ئاسیمیالسیۆن و لەنێوچوونی ناسنامەیی و مرۆڤی بپارێزێت .ڕێبەران ڕۆڵی سەرەکی دەگێدڕن لە گۆڕانکارییەکدانی کدۆمەاڵیەتی و سیاسدی کۆمەڵگدادا .یەکێدک لە گرینگییەکدان و هۆیەکدانی بەنرخیدی جدۆاڵنەوەی نەتەوایەتدی کدورد و حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتانی ئێددران کە ڕۆڵێکی کلیدیی لە گۆڕانکارییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردسدتاندا هەیە ،دیداردەی ڕێدبەری و شدوێندانەریی ڕێبەریدی دوکتدور قاسدملوو بەسدەر ئەو حیزبەدایە .پرسی ڕێبەری هەم هۆی داهێنانی جۆاڵنەوە و شدۆڕش و هەم هدۆی ڕاگدرتن و لەجێددا مدانی شۆڕشدەکانە ،کە دەتوانێدت ببێتە هۆی لەناوچوونی ڕەوتی بەرەوپێش چدوون و گۆڕانکداری و نەگدۆڕدرانی سیسدتمی ڕێبەریدی ڕێکخدراو لەگەل ئاڵوگۆڕەکدانی جیهدان. دوکتور قاسملوو لەو ڕێبەرە دەگمەنانەی کورد بوو کە توانی شۆڕشی کوردستان بکاتە جواڵنەوەیەکی بەهێز و خداوەن دیندامیزم و پێشدی هەرجۆرە الدان و کۆنەپەرەستی و خۆبەدەستەوەدان بگرێت. بۆیە کۆماری ئیسدالمی ٧٢سداڵ دوای تیدرۆری نداجوامێرانەی دوکتدور قاسدملوو هەروا هەوڵ دەدات بە پێکهێندانی کەشدی تدرس و خدۆف، نیشاندانی هێزی نیزامی و سەرکوتی خۆی ،داڕشتنی پالنی جۆراوجدۆر و پێکهێندانی کێشدە و گرفتدی جۆراوجدۆر بدۆ خەڵکدی کوردسدتان و خوڵقاندددنی ڕووداوی ندداخۆش و تدداڵ بددۆ خەڵکددی کوردسددتان وەک شددەهید کردنددی ڕۆڵەکددانی ،کوشددتنی کددۆڵبەران و زەحمەتکێشددانی کوردستان ،ئاسەواری شوێندانەریی ڕێبەریی قاسملوو لە سەر کۆمەڵگا کەم ڕەنئ بکاتەوە. شۆڕشێک کە ڕێدبەرەکەی قاسدملوو بووبێدت و بنەمدای تیدۆری و فەلەسدەفەی ئەو لەسدەر خۆشەویسدتیی ژیدان و ژیدن ویسدتی دامەزرابێدت، سەرەڕای هاتنە پێشی کارەساتی قەرەبوو نەکراو ،ناتوانێت ببێتە هۆی دڵساردیی ڕێبوارانی ڕێبەران و خەباتکاران تووشی شک و گومان بکات لە بەرخودان و پاراستنی ئەو بایەخە نەتەوایەتی و مرۆڤاییانیەی کە قاسملوو داهێنەری بووە.
33
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
لێرەدا زۆر بەکورتی ئاماژە بە هەندێک تایبەتمەندی و ڕۆڵی قاسملوو لە ڕێبەریی جوواڵنەوەی کوردستان دەکرێت: -٢ڕۆڵی قاسملوو لە سەرهەڵدان و درێژەی جوواڵنەوەی کورد -٧ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە جوواڵنەوەی کۆمەڵگا -٢ڕۆڵی قاسملوو لە بەرخۆدان و خۆڕاگری لە بەرانبەر سەختیەکان -٥ڕۆڵی قاسملوو لە پاککردنی کۆمەڵگا لە ناپاکییەکان -٢ڕۆلی قاسملوو لە پاراستنی بایەخە نەتەوایەتیەکان و پێشگیری لە الدان لە بنەماکانی شۆڕشی کوردستان -٢ڕۆڵی ڕێبەری لە پاراستنی دەسکەوتەکانی شۆڕشی کوردستان -٢ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە جێبەجێ کردنی یاسا و ڕێوشوێنەکانی شۆڕشی کوردستان -٩ڕۆڵێ ڕێبەری لە بەرخودان و شەڕی چەکداریی پێشمەرگەکانی کوردستان -١ڕۆڵی ڕێبەری لە پێکهێنانی ڕێک و پێکیی کۆمەاڵیەتی -٢١رۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە وەدیهێنانی هەستی ئەمنیەتی تاکەکەسی و ئارامیی کۆمەڵگای حیزبی -٢٢ڕۆڵی ڕێبەری لە خەبات دژی دیاردە نەخوازراوە کۆمەاڵیەتیەکان -٢٧ڕۆڵی ڕێبەری لە پەروەردەی مرۆڤەکان (تەندروستی تاکەکەسی و کۆمەڵگا) -٢٢ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە گەشەکردنی پەروەردەی زانستی لە ناو ڕیزەکانی حیزبدا -٢٥ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە یەکیەتی ڕیزەکانی خەباتی نەتەوایەتیدا -٢٢ڕۆلێ ڕێبەری لە بەرەوپێش بردنی خەباتی هومانیستی و مرۆە پەروەر -٢٢ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە پێکهێنانی مودیریەتێکی تەندروست و چاکسازی لە ڕێبەری و بەرێوەبەریی حیزبیدا -٢٢ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە بەڕێوەبردن و باشتر بوونی باری دارایی و ئابووریی جوواڵنەوە -٢٩ڕۆڵی ڕێبەری لە گەشەسەندنی بنەما ئەخاڵقیەکانی شۆڕش و جوواڵنەوەی کورد. بە لەبەرچاو گرتنی ئەو تایبەتمەندیانە و ڕۆڵدی گرینگدی ڕێدبەری لە کۆمەڵگدادا بدوو ،قاسدملوو هەرگداە لە بیدری بەرەوپدێش بردندی ڕێبەریی بە کۆمەڵ و بەکۆمەڵ کردنی ڕێبەری بوو .ئەمڕۆ ٧٢ساڵ دوای شەهید بوونی دوکتور قاسملوو ،قاسملوو هەروا لە سدەر بزاڤدی نەتەوایەتی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان شوێندانەرە ،بنەماکانی بیروباوەری و ڕێکارەکانی ڕێبەریی ئەو ،ڕێبەڕی کۆمەڵگا دەکەن بدۆ گەیشتن بە ئامانجە نەتەوایەتیەکان و مرۆڤییەکانی خەڵکدی کوردسدتان .ئەوەی جێگدای سدەرنجە ،هەرچدی لە مێدژووی تیدرۆری دوکتدور قاسملوو دوورتر دەکەوینەوە ،شوێندانەریی قاسملوو لەسدەر کۆمەڵگدا قدووڵتر دەبێدتەوە .کۆمداری ئیسدالمی لە پالندی گەنددەڵی تیدرۆری ڕێبەری خەڵکی کورد تووشی هەڵەی لێکدانەوە بوو .قاسدملووی شدەهید لە سدکرتێری حیزبدی دێمدوکراتەوە بدوو بە ڕێدبەری سەرانسدەری جوواڵنەوەی ڕزگاری خوازانەی گەلی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان و هێمای بەرخودان و ئازادی ویستی و مرۆە پەروەری هەموو خەباتکارانی ئێران. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان میدیا /ڕێکەوتی٢٧ :ی جووالی ٧١٢٢
34
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
رازی ههرمانی دوکتور قاسملوو
A-
ئازاد کەریمی لە مێددژووی مرۆڤددایەتیدا هەوڵدددان بددۆ بەدووربددوون لە کوێربددوونەوەی ناوونیشددان ،ناوبانددئ ،بددنەچە و بنەمدداڵە لە تاریکاییەکددانی لەبیرکددردنەوەی هددزری زەمددان و هەڵپێچددان لە سددووڕی رووداوەکددان بدداو بددووه .ئەمەش نەریتددی ئەو کەسددانەیە وا خدداوەن بەهرەیەکددی تددایبەتی مدداددی یددان مەعددنەوین .بەاڵم دوای پەیدددابوونی تێڕامددان و بیرکددردنەوە ،مددانەوەی ناوبانددئ بددۆ بەرگددری کددردن لە نەریددتە ئەخالقییەکان وەک نرخێکی رەوشت بەرزانە لە فەرهەنگی ئەندێشەگەری وزاناییدا رەگی داکوتا. الئوتێسددێ ،کۆنفۆسددیوس ،زەردەشددت ،بددودا ،مەسددیح ،هددۆمێر ،ئەفالتددون ،هێددرمێس ،مددانی وئەرەسددتو ،بەناوبددانگترین کەسددایەتییەکانی جیهدددانی کەوندددارن .ئەوان ناوبانگیدددان زۆرزیددداترە لە دنیددداگرێکی وەک ئددداتیال ،ئەسدددکەندەر ،نێدددرۆن ،سدددتالین وهیتلێدددرکە جیهدددانی مرۆڤایەتییان لە کونترۆڵ کردنی ئیرادەی بەشەریدا مانا دەکرد و دەیانویست جیهدان و دانیشدتوانەکەی بەشدێک لە داراییەکدانی ئەوان بێ و تەنانەت شەرەف وبەها مرۆڤایهتییهکان و رەوشدت بەرزی و ئدهخال ،بە گدوێرەی پێوەرەکدانی ئەوان پێناسدە بکدرێن .بەاڵم دەوری کاریزماکدددان یدددان سدددەرکردە نەمرەکدددان لە تۆمدددار کردندددی الپەڕە رەنگینەکدددانی مێدددژوودا بە قەد گەورەیدددی واتدددای ژیدددانی پڕبدددایەخ و هزرمەندانەی مرۆڤایەتی گرنگە ،لە بەر ئەوەی هەم پەرەپێدەری هدزری رەوشدتبەرزانەن و هەم رێبهرایدهتیی کۆمەڵگەکدان بدۆ گەیشدتن بە ئازادی و بهختهوهری دهگرنه دهست .کاریزماکان رەفیقی رۆژانی تەنگانەی خەڵکی خۆیانن و لە فیدا کردنی گیانی خۆیان ناترسدن، هەر بۆیە خۆشەویسدتن و تەندانەت جدۆری ژیدان و رێبدازی کاریزمداتیکی ئەوان دەبێدتە هەوێندی بیرکدردنەوە و بەدواداچدون و الیەنگدری کردندی ئەوان لە الیەن بەشدێکی هەرە گەورەی کۆمەڵگەکدانەوە ،بدۆ وێدنە جدۆرج واشدینگتۆن ،جۆزێدف گاریباڵددی ،ئابراهدام لینکددۆڵن، مهاتما گاندی ،چێ گێاارا ،مارتین لوتێرکینئ و نێلسۆن ماندێال.
35
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا لە ناو ئێمەی کورددا چەند کەسدایەتی وەک پێشدهوا قدازی محهممدهد ،دوکتدور قاسدملوو ،مدهال مسدتهفا بدارزانی ،شدێس سدەعید پیدران، سدەید رەزا دێرسدیمی و ...نمدوونەی کەسددایەتییە کاریزماتیکەکدانن .ئەوان لە سدەردەمدا ژیددان و ،سدەرۆکایەتیی کدۆمەڵگەی خۆیددان لە ئەستۆ گرت. کاریزما کوردەکدان و زۆربەی کەسدایەتییە کاریزماتیکەکدانی مێدژووی مرۆڤایدهتی ،ئاکدامێکی دڵدتەزێن و تراژیکیدان هەبدووە و تۆمداری ژیانیددان بە خددوێن و مەرگ و تێدددرۆر و کددوژران کۆتدددایی پێهدداتووە .ئەم جدددۆرە هەڵبددژاردنەی رەوشدددی ژیددان لە الیەن کاریزماکدددانەوە هەڵبژاردنی ژیانێکی ریسکئامێزه و تەنانەت لە نێو ریبەرهکانیشدا ،تەنیا کەسانێک ئەو ریسکە بە ژیانیان دەکەن و بۆ رزگدار بدوونی کۆمەڵگەکەیان لە نەهامەتی و ئازار و هەژاریی ،ژیان و گیانی خۆیان دهخهنه مهترسییهوه. یەک لە کارێزما کوردەکان ،شەهید دوکتورعەبدوڕەحمان قاسدملوو ،سدکرتێری گشدتیی حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتانە .ئەو حیدزبەی کده هەژدە ساڵ کەسایەتیی یەکەمی بوو و رێبهرایهتی کرد .دوکتور قاسملوو لە سااڵنی هەرە دژواری ژیدانی سیاسدیی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان و لە سهردهمی شەڕی ساردی نێوان بلۆکی کاپیتالیستی و بلۆکی کۆمۆنیستیدا بوێرانە رێبهرایهتی حیزبەکەی کرد. دوکتور قاسملوو دوای هێرشی رێژیمی کۆماری ئیسالمی بدۆ سدهر کوردسدتان ئازایانده بڕیداری بدهرخۆدان و خدۆڕاگری دا .دوکتدور قاسدملوو بیرمهندێکی پراگماتیست بوو و تیۆرییهکانی “مکطوف” به کردهوه بوون. دوکتور قاسملوو لە مەنتق و هێنانەوەی بەڵگە و بهڵگاندنی وته و بیرۆکهکانیدا ،بە توانا بوو و هێزی ئافراندنی ئەندێشدەی ندوێ و هێنانهئارای بیرۆکهی تازهی ههبوو .بهم هۆیده دوژمدن لێدی دەترسدا و لده ئاکدامدا بده فێدڵ و تهڵدهک ،خدۆی وا نیشداندا کده تهسدلیمی حهقیقهت و حهقانییهتی داخوازییهکانی کورد بدووه و دەیەوێ الپەڕەیەکدی ندوێ لە مێدژووی پێوەنددییە خوێناوییەکدانی لەگەڵ گەلدی کورددا ههڵبداتهوه و بهداخهوه ناجوامێرانه شههیدیان کرد. دوکتددور قاسددملو بددۆ ئەوەی ناسددنامەی کددورد بسددەلمێنێ هەوڵددی زۆری داوە .هاوسددەرەکەیان دەگێددڕێتەوە زۆر جددار لە بەر دەرکددی فدداڵنە رێکخددراوی کولتددووری لە فەڕانسددە چدداوەڕوان بددووە تدداکوو بچێددتە ژوورەوە و سددەبارەت بە پەرتووکێددک یددان بابەتێددک کە پەیوەندددی بە کەسایەتیی کورد و کوردستانەوە هەیە و دەیسەلمێنێ کورد خاوەن کەسایەتیی فەرهەنگی و نەتەوەیی خدۆیەتی ،بدۆ کاربەدەسدتانی ئەو شوێنە کولتوورییە قسە بکدائ بدۆ ئدهوهی بتدوانێ پاڵپشدتیی مەعدنەوی بدۆ دۆزی کدورد پەیددا بکدا و رێدگەیەک بدۆ رزگداربوونی کدورد لە ستەمی بێگانەکان بکرێتەوە. لە کاتێکدددا بە هەزاران کەس لدده مهیدددانی دیفدداعی چهکدارانددهدا حزووریددان هددهبوو بەاڵم دوکتددور قاسددملوو شددەڕخواز نەبددوو ،خددۆی و ئەندامانی حیزبەکەی بۆ پاراستنی خۆیان و نهتهوهکهیان چەکیان هەڵگرتبوو .لهبهر ئهوهی که رێژیمدی دهسدهاڵتدار لده ئێدران تدهنیا بیری له سڕینهوه و سهرکوت دهکردهوه و به شێوهیهکی سیسدتماتیک سدهرکوتی کدوردی دهکدرد و بهتایبدهت دوای ئەوەی خدومەینی فتدوای
36
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا جیهادی له دژی کورد دهرکرد دوکتور قاسدملوو بڕیداری بەرگریکردندی رەوای گەلدی کدورد لە گیدان و مداڵ و ندامووس وخداک و کوولتدور و نیشتمانی خۆی دا و بە بیانووی ئاشدتیخوازیی و نیشداندانی ژێسدتی مرۆڤدۆسدتیی ئیدەئالیسدتی ،خدۆی و خەڵدکەکەی نەدا بە دەسدتەوە. بهباوهڕی وی له کاتێکدا دوژمن بده هدهموو شدێوهیهک پدهالمارت دهدا بدهرگری چهکدارانده بده تدهواوی رهوایده و دهبدێ بدهکار بهێندرێ. دوکتور قاسملوو ههرچهند سااڵنێکی زۆر لهتاراوگه ژیا ،بهاڵم ههمیشه کورد و کوردستان چهقی بیروهزری ئهو بوون .ئدهو شۆڕشدگێڕانه ژیانی ئاسوودهی ئورووپای جێهێشت و له پێناو گهلهکهیدا ژیانی سهخت و پڕشانازی پێشمهرگانهی ههڵبژارد. رێباز و ژیانی پڕ له شدانازی دوکتدور قاسدملوو ئۆلگدوو و رێنیشداندهری هدهزاران هدهزاران رێبدواری ریگده و رێبدازی ئدهون .خدۆڕاگری و متمانه بهخۆبوون وانهیهکه که قاسملوو به رێبوارانی داوه. دوای ٧٢سدداڵ لدده شددەهید بددوونی دوکتددور قاسددملوو ،ی داد و بیرەوەریەکددانی لە هددزر و بیددری کددۆمەڵگەدا زیندددووه و سددەرەڕای شددانتاژ و شارالتانیزمی کۆماری ئیسالمی بدۆ داخسدتنی پەروهنددهی تێدرۆری دوکتورقاسدملوو لە دادگدای ئدوتریش و پەردەپۆشدکردنی راسدتییەکانی تراژیددددیای تێدددرۆری دوکتدددور قاسدددملوو لە پدددێش چددداوی رای گشدددتیی جیهددداندا ،بەاڵم لە دوایدددین هەڵوێسدددتی رێبدددوارانی رێبدددازی دوکتورقاسددملوودا لە کدداتی سددەردانی سددەرۆک کۆمدداری ئێددران بددۆ ئددوتریش لە چەنددد مددانگی رابددردوودا وهەڵوەشدداندنەوەی ئەم دیدددارە فەرمییەی حەسەن روحانی بۆ ئەم واڵته ،ناڕەوابوونی بەرەی دژەکورد و کۆمداری سدێدارهی ئیسدالمی ئێراندی بدۆ هەمدوو جیهدان جدارێکی دیکە سەلماندەوە و ئەو راستییەی سهلماند که خوێنی شەهید دوکتور قاسملوو ون نەبووە و پەروەندەی تیدرۆری رێبهرهکدهیان لە دڵ و ویژدانیاندددا کددراوەیە و هەتاهەتددایە کددراوە دەبددێ .رۆژی ٢٢ی جددوالی ٢١٩١رۆژێکددی رەشددە لە مێددژووی خەبدداتی رزگدداریخوازانەی گەلددی کورد دا ،لەم رۆژەدا دوکتور قاسملوو شەهید کرا ،بەاڵم خەڵکدی کدورد رووسدوورن بە هەبدوونی سدەرکردەیەکی کاریزمدای وەک ئەو گەورە پیاوە و ،هیوادارن رۆژێک دابێ ئامانجەکەی وەدی بهێننئ ئەو ئامدانجەی کده کهرامدهت ومداف بدۆ گەلدی کدورد لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتان دەگەڕێنێتەوە. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی١ :ی جووالی ٧١٢٢
37
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
بۆ دهبێ ٧٧ی پووشپهڕ له کوردستان ،مانگرتنی گشتی بهڕێوهبهرین؟
ڕەحیم ڕەشیدی چهند ساڵێکه ڕۆژی ٧٧ی پووشپهڕ بۆته دهرهتانێک بۆ دهربڕینی هاوپێوهندیی نهتهوهیی خهڵکی کوردستان و پێداگریی یهکگرتوواندهی وان بۆ بهدیهاتنی ماف و ئازادییه ڕهواکانیان ،ئهم هاوپێوهندییه له شکڵ و شێوهی جۆراوجۆردا له ئدیالم و کرماشدانهوه تداکوو خدۆی و ماکۆ ،کهم و زۆر له هێندێک شوێن ،بهاڵم له زۆربهی کوردستان تۆخ بهڕێوه چووه و دهچێ. سااڵنێکه ،کۆمهاڵنی بهرینی خهڵکی کوردستان ،له ڕۆژی ٧٧ی پووشپهڕدا ،یان باشتره بوترێ ٧٧ی پووشپهڕیان کردۆته دهرهتانێک تدا لهو ڕۆژهدا و له ئاستێکی بهرین و یهکگرتوودا ،به تیرێک چهند نیشانه بپێکن. له الیهک ٧٧ی پووشپهڕ بۆ وان ،لوتکهی وهفاداری و بهجێهێنانی واده و بهڵێنی ئهو ڕێبهره تاقانهیه ،تاکوو سهرو و دواین ههناسه، وهفادار به ئامانج و خواسته ڕهواکانی بزووتنهوهی کورد مایهوه. ئهو ڕێبهره بلیمهتهی به ههوڵ و تێکۆشانی بێ پسانهوه و ماندوویی نهناسانهی خۆی له سهردهمێکی دژوار و پر گرێ و گۆڵی ئهوتودا که دونیا بهسهر دوو جهمسهردا دابهش کرابوو ،سیاسهت و دیپلۆماسی له ژێدر سدێبهری قورسدی بهرژهوهندییدهکانی واڵتدانی زلهێدزدا بده زهحمهت بدهدیار دهکدهوت ،لهبدهر ئدهوهی ئدهوان هدهموو شدتێکیان لده بازندهی تهنگهبدهری بهرژهوهندییدهکانی خۆیداندا پێناسده دهکدرد، ڕێبددهره تاقانهکددهی کددورد ،کددورد و کوردسددتانی لدده پێناسدده و خوێندنهوهیددهکی قددووڵی سددهربهخۆدا کددرده ئامددانج ،ئددهو ڕایگهیانددد کدده بهرژهوهندددیی نهتددهوهی کددورد و دابددین بددوونی مدداف و ئازادییددهکانی ،لهسددهروو هددهموو دۆسددتایهتی و هاوپێوهندییەکهوهیدده ،هددهر بددهم ڕوانینهوه زۆر درگای کوتا و لهبهر ئهوهی دهریایهک بوو له زانست ،نهدهکرا گوێی ندهدرێتێ ،قسده ،ڕاڤده و بۆچووندهکانی لده ههمبدهر
38
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ڕوودا و ئاڵوگۆڕهکان به گرینئ وهرنهگیرێت ،مرۆڤێدک کده هدهموو تواندا ،زانسدت و لێهداتوویی و ئدهزموونی ژیدانی خسدته خزمدهت ئدهو پرۆسهوه که دهبێ کورد و بزووتنهوه ڕهواکهی به بیروڕای گشدتیی جیهدان و ناوهندد و کدۆڕ و کۆمهڵده بڕیاردهرهکدانی دونیدا بناسدێنێ و ویستی دێموکراسی خوازیی ئهوان به گوێچکه کڕ و کپهکاندا بخوینێ و بانگی ئدهوه ههڵبددات کده کدورد هیچدی لده گدهالنی بهختدهوهر و پێشکهوتوو و سهربهخۆی دونیا کهمتر نیه و مافی خۆیهتی لهسهر خاک و له نێو نیشتمانی خۆیدا سهربهسدت بدژی .کهواتده مدانگرتنی گشتی له بیستودووی پووشپهڕدا ،بانگهوازێکی دیکهی یهکگرتوانهیه بۆ پاته کردنهوهی ئهو ویست و ئامانجانه. بددهڵێ ،خددهڵکی کوردسددتان لددهم دهرفهتددهدا و لدده ٧٧ی پووشددپهڕدا بدده مددانگرتن و داخسددتنی دوکددان و بازاڕهکددانی خۆیددان لدده بهسددتێنی ئاڵۆگۆڕه خێراکانی دونیای ئهوڕۆدا دهیان ههوێت که ئدهو ڕاسدتییه دووپدات بکهندهوه کە خوازیداری دابدین بدوونی مداف و ئازادییدهکانی خۆیانن و ئاماده نین بۆ ساتێک له درێژهدان به خهبات بۆ وهدی هاتنی ئهو داخوازییانه غافڵ بن .ئهوان به مانگرتن و بێدهنگی ،بدۆ جارێکی دیکده ڕادهگهیدهنن کده لده تونددوتیژی و سیاسدهتی زهبروزهندئ بێدزارن ،بابدهتێک کده هدهوێنی دهستهوهسدتانیی کاربهدهسدتانی ڕێژیم له کوردستانه. بهاڵم نهتهوهی کورد به بێدهنگی گهورهترین پهیام به گوێی دونیادا دهداتهوه ،پدهیامێک کده دونیدا ناچداره بیبیسدتێ و ئدهوه دهبیندین ئددهوڕۆ لدده بدداقی ناوچدده و دهڤددهرهکانی دیکددهی ئێددراندا دهسددبژێر و ڕووندداکبیران هددهوڵ دهدهن لددهم ههلومهرجددهدا خددهباتی نافددهرمانیی مهدهنی بکهنه پێویستیی دهسپێکی ههموو بزووتنهوه جهماوهرییهکانی خۆیان ،خهباتێک که له کوردستان مێژوویهکی پڕ شکۆی ههیده و کورد و کوردستان لهو مهیدانهشدا ههر پێشهنئ و داهێنهره. کۆمهاڵنی تێکۆشهر و مافویستی کوردستان له ڕۆژی ٧٧ی پووشپهڕدا ،تیرۆری ناجوامێرانهی ڕێبهره مهزنهکهیان دهکهنهوه به دهرهتانێک تاکوو وێڕای پێداگری لهسهر باوهڕهکانی ئهو ،کورهی نەفرهت و بێزاری له تیرۆر و توندوتیژیی دهوڵهتی نێڵ دهنهوه ،گرینئ ئهوهیده ڕاستیی ئهم بابهته به قوڵی تێبگهین و بزانین کۆماری ئیسالمی لهم بهستێنهدا دهستهوهستان و دامداوه و نداتوانێ ماشدێنی سدهرکوت و داپۆۆسدینی ،دژی ئددهو خهباتده یهکگرتواندده جهماوهرییدده وهکدار بخددات .چوونکدده بدهم کددردهوه بده دونیددا ڕادهگهیددهنێ کده بکددوژی دوکتددور قاسملوو ئهوه ،کارێک که ڕێژیم له بارودۆخی ئێستادا به هیچ جۆرێک به قازانجی نیه که وهکوو ڕاستییهکی تاڵ قبووڵی بکات. هۆکارێکی دیکهی مانگرتنی جهماوهی ٧٧ی پووشپهڕ که دهسهاڵتدارانی ڕێژیم له سهرکوتی دهپڕنگێنهوه و ئاماده ندین بده هدیچ جۆرێدک خۆ له قهرهی بدهن ،ئاشکرا بوونی ئهو بهڵگانهیه که سهبارهت به دهستتێدابوونی ڕێبهرانی ههره سدهرهوهی دهسدهاڵتی وهلدی فهقیهدد لهو ڕهشه کوژییه قیزهوهنهدا به دهستهوهن .کۆماری ئیسالمی له دادگای میکۆنۆسدا ڕووسیاییهکی ئهوتۆ و ساکاری به بهرۆکددا ندهکراوه که وهگهڕ کهوتنهوهی پهروهندهی شههیدانی ویهن ترس و خۆفی له ههموو جومگهکانی نهخزاندبێ. بهم خوێندنهوه ،دهگهینه ئهو ئاکامه ،ههر بۆیه ڕێژیم له چهندد ڕۆژی ڕابدردوودا بده شدێوهیهکی خێدرا و تێروتهسدهل هدهوڵی داوه لده ڕێگددای فهرمانددداری و ناوهندددهکانی ئیسددنافهوه بازاڕیددان و دوکاندددارهکان ڕازی بکددات بددۆ ئددهوهی لدده ڕۆژی بیسددتودووی پووشددپهڕدا لدده
39
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا داخستنی دووکان و بازاڕ خۆ ببوێرن ،سهرنج ڕاکێشه لهو ڕاستییه ورد بینهوه ،ڕێژیم له حاڵێکدا به زمانی ندهرم و تکدا و پاڕاندهوه و الاڵنهوه ئهم داخوازییه پڕ له شوورهییهی دێنێته گۆڕێ که به بێبهزهییانهترین شێوه کاسبکاران و کۆڵبهرانی واڵت دهداته بهر دهسڕێژ و ئهوان بریندار یان نهقوستان دهکات و له زۆربهی کاتهکانیشدا گیانیان لێ دهستێنێ. کۆماری ئیسالمی و دهستوپێوهندهکانی و له ،و پۆپه داڕزاوهکانی له بارودۆخێکدا به هێمنی ئهو داوایانه دهێنه گۆڕێ که ڕۆڵهکانی کورد له چاڵه ڕهشهکانی واندا له ژێر قورسترین ئازار و ئهشکهنجهدان و ههر لهو کاتهدا بارودۆخێکی تاقهت پڕوکێنی پۆلیسیی بهسهر شارهکانی کوردستاندا زاڵ کردووه. ئهوان بداش دهزاندن کده بده هدۆی ئدهوهی بدازار شدوێنی دابدین کردندی پێداویسدتیی ڕۆژاندهی خدهڵک و مهیددانی کۆبووندهوهی جدهماوهر و بازرگانی کردن و داهات و دهرکهوته و داخستنی ،زۆر زوو له هدهموو ئێدران و ناوچده و دونیدادا دهندئ دهداتدهوه ،داخسدتنی دووکدان و بازاڕ یانی ڕاوهستانی پڕ مانای ژیان بۆ چهند ساتێک ،ئهو چهند ساتهی که قهاڵی زۆرداری وهلهرزین دهخات .ئهو چهندد سداتهی کده مهیدانی هیچ مانۆڕێک بۆ دوژمن ناهێۆێتهوه ،ئاخر کهس بهدهرهوه نیه ،ئیدی کێ سهرکوت بکرێ ،خدۆ ناشدکرێ وه مدااڵن کدهون و ئدهو ههموو خهڵکه له ماڵ بێننه دهرهوه .ماڵی خۆمه و ئهوڕۆ پێم خۆش نیه دهرکهوم! ناساخم ،میوانم ههیه ،لهسهفهرم ،سهردانی دۆستێکمم کردووه و له ماڵ نیم و نهبووم .کارێک که ههموو کهس دهرهتانی ئهوهی ههیده بیکات ،کارێک که خهباتێکی پڕ مانا و شوێندانهره. خهڵکی کوردستان به گشتیی و دووکاندار و بازاڕییه خۆشهویستهکان به تایبهتیی دهبێ ئهو ڕاستییه باش بزانن کده داخسدتنی دووکدان و بازاڕهکان له چهند الیهنهی دیکهشهوه جێگای بایهخ و لدێورد بوونهوهیده .یهکدهم ئدهوهی کده هێنددێک لده دووکانددارهکان لده چهندد ڕۆژی ڕابددردوودا لدده الیددهن دامودهزگاکددانی دهسددهاڵتی جهههندهمییددهوه بانددئ کددراون و پێیددان وتددراوه کدده نددابێ لددهو ڕۆژهدا دووکددان و بازاڕهکانیان دابخهن ،ئهم ههوڵه نەزۆکه بۆ ئهوهیه که ئهوه بکهنه دهرهتانێ بۆ ئهوهی ساکارتر بدهوانی دیکده بۆدێن ئدهوه فالندی یدان فالنه بهش دایناخات و ئێوهش نابێ ئهو کداره بکدهن ،بده مانایدهکی دیکده ئامدانج شدهقکردنی ڕیدزی یدهکگرتووی خهڵکده و پێکهێندانی نێوانناخۆشی و دوژمنایهتی و دوڕدۆنگی له نێوانیاندا. له الیهکی ترهوه ،بهڕاستی ئهگهر مرۆە له کۆمهڵگایدهکدا ندهتوانێ ئهونددهی دهسدهاڵت هدهبێ کده ڕۆژێدک بده دڵدی خدۆی ،ئدهویش بدۆ ئهرکێکی ئاوا گرینئ و پێویست دوکانی خۆی دابخات ،یانی ئهوپهڕی دهستهوهسدتانی و دامداوی کده ئیددی ئدهوهیان ،بده تایبدهت پداش ئهو ههموو خهبات و بهرخۆدانه شیاوی مرۆڤی کورد نیه. خاڵێکی دیکه که دهبێ ئاماژهی بۆ بکرێ ئهوهیه که کۆمداری ئیسدالمیی ئێدران بده گوشدار هێندان بدۆ سدهر هێنددێک دووکانددار دهیهدهوێ ڕهمزی مانگرتنی گشتیی له ڕۆژی بیست و دووی پووشپهڕدا که له سهردهمی ئێستادا بهڕاستی بۆتده ندهریت و کولتدوورێکی مدهدهنی تێدک
40
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بشکێنێ و ندههێۆێ مدهرگی سدووری قاسدملوو ببێتده ڕهمدزی یهکیدهتیی و هاوپێوهندییدهکی نهتدهوهیی ئدهوتۆ کده کدورد وهکدوو ندانی شدهو موحتاجیهتی. نابێ لهبیرمان بچێ ،کۆماری ئیسالمی ههوڵێکی زۆری داوه بۆ ئهوهی ئهم بابهته سهرنهگرێ ،خاڵێکی گرینئ کده ڕێدژیم لێدی دهترسدێ ئهوهیه که قاسدملوو نهبێتده هێمدای خدهباتێک کده بداوهڕ بده خۆبدوون و شدایی بدهخۆبوون بده مرۆڤدی کدورد دهبهخشدێ .چوونکده نموونده مێژووییهکانی وهکوو بزووتنهوهی مهدهنی هێند ،دژ بهداگیرکاریی بریتانیا ڕێبهرێکی سیمبولیکی وهکوو گاندی ههبوو. خهباتی دژی ههاڵواردن و ئاپاڕتاید له ئافریقای جنووبیدا پێویستی به تێکۆشهرێکی وهکوو نێلسۆن ماندێال و تێکۆشانی خدهباتگێڕانی ڕهش پێستی ئامریکا بۆ دابدین بدوونی بهرابدهری و مدافی وهکدوو یدهک لهگدهڵ مرۆڤدهکانی دیکده کده ڕهنگدی پێسدتیان ڕهش ندهبوو ،لدهو واڵتهدا پێویستی به پێشهنگایهتیی کهسێکی وهکوو مارتین لوتر کینئ ههبوو. دهبێ ههمووان ئهوهمان لهبهرچاو بێ که الیهنهکانی ئهم خهباته به تایبهتی شی کراوهتهوه و ههوڵ دراوه که هدیچ زیدانێکی گیدانی و مادی لێ نهکهوێتهوه ،چوونکه سهر و ماڵ و گیانی هاوواڵتیان بایهخی ههیه ،هاوکات ئهو خهڵکه له ههموو ههلومهرجێکددا ئامادهیده ئهگهر پێویست بێ سهر و ماڵ و ژیانی له پێناوهی دهستهبهر بدوونی ئدازادیدا دابندێ ،بدهاڵم لده ههلومدهرجی ئێسدتادا ئدهم شدێوازه لده خهبات و سهرکهوتنی دهسکهوتێکی گهورهیه و ئهگهر ههمووان وێکڕا دهستی بددهینێ ،بدێ گومدان سدهرکهوتنی مدهزن و بدهرچاو بهدهسدت دێنین. لهبهر ئهوهی ڕێژیم به هۆی ئاڵۆزی و کێشه و گرفتی شاره گهورهکان به گشتیی و تاران به تایبهتی ،ئهو ڕووڕهشییهی لدهم بدوارهدا و به هۆی بهرێوهبردنی سیاسهتی شهلم کوێرم نابوێرمی خۆی ،بدۆی هاتۆتده گدۆڕێ و تێیددا چدهقیوه ،بده هدیچ جۆرێدک نداخوازێ کده لده ناوچهیهکی دیکهی واڵتدا ئهویش به تایبهتی لده کوردسدتان کده هدهموو کدات سدهنگهری بدههێزی بدهرخۆدانو نهسدرهوتن بدوه ،هدیچ دژ کردهوهیهک بهرانبهر به دهسهاڵت بێته ئاراوه که له ئاستی نێونهتهوییدا دهنگدانهوه و ڕهنگدانهوهی ببێ به چهشدنێک کده هدهم ببێتده پاڵپشتێک بۆ بزووتنهوهی خوێندکاری کده ئدهم ڕۆژانده لێبدڕاوه بده گدهرموگوڕی و بده هدهر شدێوهیهکی بدۆی بلدوێ یدادی ٢٩ی پووشدپهڕی ساڵی ٢٢٢٩ی ههتاوی دهکاتهوه. ههر بۆیه به پێچهوانهی سیاسهتی فهرمیی خۆی ،له زمانێکی زبر کهڵک وهرناگرێ ،ههوڵ دهدات بده پاڕاندهوه خدهڵک گدوێی لێبگدرن، بێگومددان ئددهزموونی سیاسددیی خددهڵکی کوردسددتان و ئاگددایی و وشددیاریی ئددهوان لهسددهرهوهیه و ئددهم بۆشددایهی نێددو دهسددهاڵتی فددهرمانڕهوا دهکهنه پرده بازێکی گرینئ بۆ بهرهوپێش چوونێکی شوێندانهرانه. جیا له تهواوی ئهمانه ،بهڕاستی له ههلومدهرجێکدا کده دۆسدت و دوژمدن چداوی لێمانده ،لده بارودۆخێکددا کە ناوهنددهکانی بڕیداردهری دونیا به سهرنجهوه چاو له ههنگاوی یهکگرتووانهی ٧٧ی پووشدپهڕ دهکدهن ،دهبدێ لێبڕاوانده شدان بدهینده ژێدر ئدهم ئهرکده و سدهرهڕای
41
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا هددهموو جیاوازییددهکانمان ،لهگددهڵ هددهموو بیددر و بۆچوونێددک کدده ههماندده ،یهکگرتوواندده هێمددای ئاشددتی خددوازی خهباتهکددهمان بکهیندده دهرفهتێک بۆ دهربڕینی ناڕهزایهتیهکی بهرین لهم ههلومهرجه ناسکهدا .بهدهر لهمانه ،ئهگهر کرێکارانی بێبهش له ژیدانێکی ئینسدانی دژی بارودۆخی تاقهت پروکێنی ئێستایانن ،کە هەن ،ئهگهر ژنانی بێبهش له ههموو مافێک دژی ئهو ههموو ههاڵواردندهن ،کده هدهن، ئهگهر الوان له بێ کاری ،گیرۆده بوون به ماده هۆشبهرهکان و گهندهلی بێزارن ،که هدهن ،ئهگدهر مامۆسدتایان لهسدهر دابدین ندهبوونی مافهکانیان وهزاڵه هاتوون ،که هاتوون ،ئهگهر کۆڵبهران و کاسبکارانی بێدهرهتان بڕستیان لێ براوه ،که بڕاوه ،ئهگهر دووکانددار و بازاڕییددهکان بدده دهسددت نددهبوونی ئهمنیددهتی کددار و ئاوسددانهوه گیریددان خددواردوه ،کدده خواردوویاندده ،ئهگددهر شددارهکانی کوردسددتان دژی سیاسهتی تواندنهوهی فهرههنگیی خۆیانن ،کده هدهن ،ئهگدهر ڕۆژنامدهنووس و شداعێر و ڕوونداکبیرانی کۆمدهڵگا لده ندهبوونی ئدازادی و سیاسهتی سانسۆر ماندوون ،که ماندوون ،ئهگهر جوتیار و ئاژهڵدارهکان به دهست بێ کهرهسدتهییهوه دهنداڵێنن ،کده دهنداڵێنن ،ئهگدهر خهڵک له سووکایهتیی به باوهڕه ئایینی و تایبهتییهکانی بێزاره ،که ههیه ،له یهک قسهدا ،ئهگهر لده ههلومدهرجی ئێسدتا نداڕازیین و خوازیاریین به کهمترین نرخ ههر هیچ نهبێ پاشهکشهیهک بدهو ڕێژیمده بکدهین ،ئدهوا ڕۆژی ٧٧ی پووشدپهڕ باشدترین مهیددانی تداقی کردنهوهیه ،لهبارترین دهرهتانه بۆ ئهوهی هاوار بکهین له زوڵم و زۆر و ههاڵوارن و نهبوونی بێزارین ،بهاڵم لهسهر وهدیهاتنی مدافی ڕهوامان سوورین. ئهگهر دهمانههوێ نوێنهرانی سیاسیی ویستهکانمان له کۆڕ و کۆمهڵی جۆراوجدۆری نێونهتدهوهییدا ،بدههێز و قدورس و قدایم بانگدهوازی دادخوازییمان به گوێی دونیا ڕابگهیهنن ،ئهوا پێویسته که ڕۆژی ٧٧ی پووشپهڕ له مانگرتنی گشتیی و جدهماوهریدا چاالکانده بهشدداری بکددهین ،بددهو شددێوهیه ئددهرکی ههمدده الیهنددهی خۆمددان بددهجێ بگهیددهنیین .گددهلۆ ،زهحمددهت و ماندددوو بددوونی چهنددد حددهوتووی الوهکددان و تێکۆشهرانی نێو جهرگهی خهبات و چاالکیی تهبلیغیی بهرینی وان له سهرانسدەری کوردسدتاندا ،بده بدێ ئدهوهی خدوێن لده لدووتی یدهک کهسیان بێ ،له حاڵێکدا کوردستان وهکوو پادگانێکی نیزامی لێهاتووه ،باشترین ئاماژهیه بۆ ئدهو ڕاسدتییه کده ڕێدژیم هێنددهش بدههێز نیه که ئێمه یهکگرتوانه ،نهتوانیین بۆ جارێکی دیکه پاشهکشهی پێ بکهین. بێگومان ،ڕۆژی ٧٧ی پووشپهڕ ڕۆژی نا وتنهوهیهکی واتاداری دیکه دهبێ به کۆماری ئیسالمی ئێران ،له کوردستان ،بابهتێک که ههموو الیهک تهنانهت ڕێژیم چاوهڕێی دهکات ههر بۆیه زهبوونانه وهپهلهقاژێ کهوتووه. کهواته وهکوو بڕیارمان داوه ،ئهوجارهش به یهکگرتوویی و هاوخهباتی ههنگاوێکی مهزن بدهرهو وهدیهداتنی مافدهکانمان دهنێدین .سداڵو لدده جموجددۆڵی بددهرین و بهرپرسددانهی خدداوهن شددکۆی خددهڵکی کوردسددتان ،بددۆ بددهڕێوهبردنی مددانگرتنی بددهرینی جددهماوهری لدده ڕۆژی ٧٧ی پووشپهڕدا. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان میدیا /ڕێکەوتی١ :ی جووالی ٧١٢٢
42
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
٧٣ی پووشپەر -راسان و یەکگرتنەوەی دووبارەی دێموکرات
مەجید حەقی ئاسەوارەکانی تیرۆری دکتدۆر قاسدملوو هەروا لە سدەر جەسدتەی حیزبدی دێمدوکرات و بزاڤدی کدورد بەتدایبەتی لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتان دیارە .دکتۆر قاسملووش وەک هەموو مرۆڤەکانی سەر زەوی ماوەی ژیدانی هەتاهەتدایی نەبدوو ،بەاڵم لە دەسدتدانی کوتدوپڕی رێبەرێکدی کاریزما کاردانەوەی قووڵترە لەوەی کە دەسەاڵتی رێبەر بەشێوەیەکی ئارام و لە رووی پرۆسە ئاسداییەکانی خدۆیەوە لە نداو رێکخدراودا جێبەجێ بکرێت .لە دەستدانی دوابەدوای رێبەرانی حیزبی دێموکرات لە ٧٧ی پووشپەری ٢١٩١و خەرمانانی ٢١١٧بەو شدێوە تراژیدک و هەڵسددوکەوتی ندداجوانمێرانەی کۆمدداری ئیسددالمی ئێددران و سددتەمی دەزگددای دادی دەوڵەتددی ئددوتریش بددوو بەهددۆی گۆڕانکدداری خێددرا و چاوەڕواننەکراوی دەسەاڵت لە ناو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئیراندا و پێکهاتنی تراومایەکی کۆمەاڵیەتی و رێکخراوەیدی لە هەمدوو بنەماڵەی دێموکرات. ئەم کارەسدداتە نەخددوازراوانە سددەرەرای ئەوەی کە بددوون بە هددۆی بەهێزبددوونی هەسددتی هاوسددۆزی خەڵددک لە گەڵ حیزبددی دێمددوکرات، رووداوەکانی دوای ئەو و شەپۆڵی تیرۆری کۆماری ئیسالمی بۆ سەر ئەندامانی حیزب و رێکخراوەکانی دیکەی ئوپۆزیسیۆن بوون بە هدۆی زەمینگیر بوونی رێکخراوەکان و حیزبی دێموکرات بە تایبەتی و دەسپێکی قووڵبوونەوەی کێشەکانی نداو حیزبدی دێمدوکرات و بەشەخسدی کردنی کێشەو پرسەکانی رێکخراوەیی. دانپێنان بەو راستیە تاڵە لەوانەیە ناخۆش و بەژان بێت ،بەاڵم راستیەکە کە تا دانی پێدانەهێنین نداتوانین ئداڵوگۆڕێکی ئەرێندی لە ژیانی رێکخراوەیی وخەباتی خۆماندا پێک بێنین .لە دەست چوونی دکتۆر قاسملوو بە شێوەیە کوتوپڕ و تدراژیکە بدوو بەهدۆی لە دەسدت چوون و ون بوونی ئاسۆی سیاسی لە ناو حیزبی دێمدوکرات و پێکهداتنی فراکسدیۆن و "جینداحی" دژبەیەک لە نداو حیدزب دا ،کە هەمدوو سددەرنجیان بەرەو ئامددانجە بچووکەکددان و بچددووککردنی حیزبددی دێمددوکرات کددۆ بددووە .ئەنجددامی ئەو دووپدداتکردنەوەی قددووڵتری هەڵە مێژووییەکان و پێکهاتنی جیابوونەوەی دوای کۆنگرەی سێزدەهەمی حیدزب و درێژەکێشدانی ئەو جیدابوونەوە زیداتر لە هەشدت سداڵ بدوو. حیزبی دێموکرات لە مێژووی خۆیدا ئینشکاب و جیابوونەوەی دیکەشی بەخۆیەوە بینیبوو ،بەاڵم دوای کۆنگرەی هەشدتەم و جیدابوونەوەی
43
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئەو کددۆنگرەیە و یەکگددرتنەوەی دوای کددۆنگرەی دەی حیددزب ،دەبددوایە ئەو ئەزموونددانە بکددرێتە بندداغەی داڕشددتنی سیسددتەمێکی بەهێددزی چارەسەری کێشەکان و بەرێوەبەری کێشەکان لە چوارچێوەیەکی ئەقاڵنی و بەرپرسانەدا. تیرۆری قاسملوو رووداوێک نیە کە بەرابردوو بسپێندرێت .ئەو کارەسداتە ئێسدتاش لە بیرەوەریەکدانی سیاسدی و هەسدتیی گەلدی کدورددا زیندووە .ئەو کارەساتە تەنیا رووداوێک نیە کە پیوەندی بە رابردووە هەبێت ،بەڵکوو سدێبەری بەسدەر پراکتیدک و دیسکۆرسدی سیاسدی ئەمدددرۆی رۆژهەاڵتدددی کوردسدددتانەوە هەیە .لە گەڵ ئەمەش ئامدددانجی قاسدددملوو بدددۆ چارەسدددەری پرسدددی کدددورد بە شدددێوەیەکی سیاسدددی و ئاشتیخوازانە ئەمرۆ لە هەمووکاتێک زیاتر بدووتە رۆژەڤدی سیاسدی لەو واڵتدانەی کوردسدتانیان بەسدەددا دابەش کدراوە .لە رۆژهەاڵتدی کوردسدددتان حیزبدددی دکتدددۆر قاسدددملوو لە بیسدددت و پێدددنج سددداڵی رابدددردوودا ئەو رۆڵەی کە دەبدددوایە لە پیوەنددددی لە گەڵ گەشدددەکردنی دێموکراتیزاسیۆنی کۆمەڵگای کوردا لە رۆژهەاڵت بگێرێ نەگێراوە و لە ئاکامدا کوردستان لە رووی سیاسی و شوێندانەری سیاسدیەوە لە جوغرافیای سیاسی ئێراندا لە پەراوێز خراوە .ئەمرۆ پێویسدتی گەشدەکردنی کۆمەڵگدای مەدەندی ،دێموکراتیزاسدیۆنی کۆمەڵگدای کدورد و قبددووڵی جیاوازیەکددانی ندداو کوردسددتان هەم گددرنگە و هەم ئەرکێکددی مێژوویددی و سیاسددیە بددۆ ئەوەی بنەمددای ئاشددتیەکی نەتەوایەتددی لە رۆژهەاڵتی کوردستاندا دابرێژرێت. ئێمە لە کاتێکدا یادی بیست و حەوتەمین ساڵاەگەری تیرۆری دکتۆر قاسدملوو دەکەیدنەوە ،ڕاسدانی ندوێ رۆژهەاڵتدی کوردسدتان دەسدتی پێکردووە و کوردسدتان پێینداوەتە قۆنداغێکی بەتەواوی تدازەوە .قۆناغێدک کە لەودا ریسدکی زیداتر بدوونی شدەر و پێکددادان و هێرشدی کۆماری ئیسالمی و بەرخودانی پێشمەرگەکان زیاتر لە سااڵنی رابردوو بدووە .قۆناغێدک کە کۆمداری ئیسدالمی دڕنددانەتر لە جداران ،لە پێناوی مانەوەی خۆی تەنانەت لە گیانلەبەرانیش خۆش نابێت .قۆناغێک کە رۆژهەاڵتی نێوەراسدت لە هەمووکاتێدک زیداتر چەکددارە و کددورد بددووتە یەکێددک لە پارتنێرەکددانی خەبدداتی دژی تیرۆریزمددی داعددش و کۆمدداری ئیسددالمی ئێددرانیش وەک جەمسددەرێکی دیددکەی رەوتددی تیرۆر قوواڵیی ستراتێژیکی خۆی نەتەنیا بۆ عێرا ،و باشدووری کوردسدتان کە تدا سدووریا و یەمەن گەشدەی پیدداوە وخەریدکە جدێ پدێ دەکاتەوە لە باکووری کوردستانیش. ئەمددرۆ رۆژهەاڵتددی کوردسددتان پیویسددتی هێددز ،وزە و توانددا بەسددەر یەکخراوەکددان هەیە .لەو رووەدا ئەمددرۆ رێبەرانددی حیزبددی دێمددوکرات ئەرکێکی مێژووییان لە ئەستۆیە .یەکگدرتنەوەی دێمدوکرات پێویسدتیەکی ویژداندی ،ئەخاڵقدی و مێدژووییە .لێکددابران و جیابوونەوەکدان بەرهەمددی نەبددوونی دێموکراسددی و جێگیرنەبددوونی دێموکراسددیە ،ئێسددتا کە ئەزمددوونی تدداڵی جیددابوونەوە تدداقی کددراوەتەوە ،کدداتی ئەوە هاتووە بەجیددی و بەبەرنامەیەکی گشتگر ستراتێژیەکی نوێ لە سەر بنەمای یەکگدرتنەوە و قبدوولی فرەچەشدنی نداوخۆیی و رێزگدرتن لە فدددرەرەنگیە دابرێژرێدددت ،سدددتراتێژیەک کە خددداوەنی بەرندددامەی دیددداری کدددراو بدددۆ جێبەجدددێ کدددردن و بە ئاکدددام گەیشدددتن بێدددت. نۆ ساڵ لەمەوبەر هەم هەلومەرجەکان جیاواز بدوون و هەم بەرژەوەنددیەکان :لە کوردسدتان داعدش نەبدوو ،کۆمداری ئیسدالمی سدتراتێژی نفووزی خۆی ئەوەندەی ئەمرۆ بۆ دەرەوەی واڵت قووڵ نەکردبووە ،ویستی نەتەوایەتی لە رۆژهەاڵتی کوردسدتان لە ئاسدتێکی سیاسدیەوە بە ئاستی ویستێکی کۆمەاڵیەتی و عاتفی قوول نەببووە و یەکگرتووخوازی و هەستی پێکەوە بوون و قبووڵی جیاوازیەکدان بە قدوواڵیی ئەمرۆ نەبوو .پرسی کدورد لە رۆژئداوا مژارێکدی لەبیرکدراو بدوو ،لە بداکوور دیداردەیەک بە نداوی HDPو ئیسالمیزاسدیۆنی خەالفەتدی
44
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئەردۆغان نەبوو .گفتگۆی ئەتۆمی ئێران لە ئارادا نەبوو و ئێران دیپلۆماسیەکی چاالکی وەک ئەمدرۆی نەبدوو .ئەو کەسدانەی کە هەشدت ساڵ لەمەوبەر مافی دەنگدانیان نەبوو ،ئەمرۆ لە رۆژهەاڵتی کوردستان پۆستانسیەلێکی گەورەن بۆ گۆرینی پارەسەنگەکان بە قدازانجی نەتەوەی کورد. مێژوو بە کرداری بوێری رێبەرانەوە دەنووسرێت .بوێری سیاسی دکتۆر قاسملووی کردە رێبەرێکدی کاریزماتیدک بە شدێوەیەک کە تیدرۆر و لەدەست دانی ئەو تەنیا پێوەنددی بە رووداوێکدی رابدردووە ندیە ،بەڵکدوو بدرینێکە کە رۆژ بەرۆژ قدوواڵیی لە نداو گەلدی کدورددا زۆرتدر دەردەکەوێددت .بیددری قاسددملوو و رێبددازی قاسددملوو رۆژ بە رۆژ لە ندداو خەلکددی کوردسددتاندا زۆرتددر جددێ دەبێددتەوە و سددنوورەکانی حیزبددی دیموکراتی تێپەر کردووە. لە وتووێژێدک کە ٧٢سدداڵ لەمەوبەر دکتددۆر قاسدملوو لە گەڵ بددی.بددی.سددی ئەنجدامی داوە ،لە پێوەندددی لە گەڵ هێزەکددانی چە دکتددۆر قاسملوو دەڵیت" :بەداخەوە لە داهاتوودا ئێمە شاهیدی جیابوونەوە ئینشکابی زۆر لە ناو هێزە چەپەکان دەبدین .بەاڵم بەهیدواین دوای ئەو جیابوونەوەیە رەوتی یەکگرتنەوە قبووڵی یەکتر لە ناو هێزەکانی چەپدا خێرابکرێت ".پەیدامی ئەم وتەیەی قاسدملوو بدۆ ئەمدرۆی ئێمە زۆر روونە .دوای جیابوونەوە دەبوایە بە بدێ دۆرانددنی کدات رەوتدی یەکگدرتنەوە قبدووڵی یەکتدر و قدووڵتر کردندی دێموکراسدی و ببێتە رۆژەڤی سیاسی و رێکخراوەیی ئێمە. وتەی قاسملوو کە باشدترین پداداش بدۆ شدەهیدان درێدژە پێددانی رێگایدانە ،دەبدێ لە دروشدمەوە بە کدردەوە بگۆردرێدت .رێگدا و رێبدازی قاسملوو ،رێگای گەشدەکردن ،پێشدکەوتن ،ئداڵوگۆری بدوێرانەی سیاسدی و رێکخراوەیدی ،رێگدای رێزگدرتن لە کەڕامەتدی مدرۆە ،رێبدازی قبووڵی هەلی بەرامبەر لە بۆ مافی بەرامبەر بۆ ژنان لە ناو رۆژەڤی سیاسی و کۆمەاڵیەتیدا ،و جێبەجێ کردندی ویسدتی قاسدملوو واتە پێشاەچوونی هاوکاتی سیاسی و کۆمەاڵیەتیە. بۆ سدەرکەوتنی پەیدامی "راسدانی" سدکرتێری گشدتی حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتانی ئێدران و بەهیدنە بدوونی خدوێنی شدەهیدانی راسدان، رێبەرانی حیزبی دێموکرات ،دەبی لە پێناو بەرژەوەندی خۆشیان بێت و بۆ ئەوەی چی دیکە لەبەرامبەر ویستی گشتی خەڵکی کدورد کەم نەهێنددنەوە و شددەرمەزار نەبددن ،دەشددی ئێگددۆیزم و کولتددووری کددوردە نامووسددی فددرێ بدددەن و بددوێرانە رەوتددی یەکگددرتنەوەی حیددزب و داڕشتنەوەیەکی سیاسی نوێ ئەنجام بگەیەنن .ئامانجێک کە مێدژووی بدۆ دیداری نەکرابێدت ،ئامانجێدک کە بەرندامەی بدۆ دانەڕیژرابێدت، دەبێتە خەونێکی بەراستی شاعیرانە .یەکگرتنەوە نابێ ببێ بەخەون بەڵکوو دەبێ بکرێتە حەقیقەت و بەکردەوە جێبەجێ بکرێت .بەوە ئێمە دەتدوانین ٧٧ی پووشدپەر بکەیدنە دەسدپێکی بەکدردەوەی جێبەجێکردندی رەوتدی یەکگرتدوویی بنەمداڵەی دێمدوکرات و جەژندی مەزندی یەکگرتنەوەی حیزبی دێموکرات .بەو شێوەیە توانیومانە هەم رۆحی شەهیدانمان شاد کەین و هەم ئاسۆیەکی گەشتر بۆ نەتەوەکەمدان و بنەماڵەی شەهیدان وەدی بێنین. هەموومددان لە بەرامددبەر خددوێنی شددەهیدان ،کەم ئەندددامان ،زیندددانیانی سددیاس ،بنەمدداڵەی شددەهیدان و خەڵکددی کوردسددتان و ویژدانددی مرۆڤانەی خۆمان بەرپرسین .با لەو بەرپرسایەتیە رووسوور دەرکەوین. سەرچاوە :فەیس بووکی نووسەر /ڕێکەوتی٢ :ی جووالی ٧١٢٢
45
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
لە یادی د.قاسملوو دا
ئامادەکاری; رۆژنامەی کوردستان له بهرهبهری ٧٧ی پووشپهڕ ،ساڵڕۆژی شههید کرانی رێبهری گهورهمان د .قاسملوودا دهکرێ له رهههندی جۆراوجدۆرهوه لده کهسدایهتیی و رۆڵی دوکتور قاسملوو بڕوانین .لهم نێوهدا پرسیارێک که دهکرێ بێتهئارا ئهوهیه که :چۆنیهتی مامهڵدهی ئێمده لهگدهڵ د .قاسدملوو دهبێ چۆن بێ؟ ئایا دهبێ تهنیا به شێوهی عاتفی و رۆمانتیک مامهڵهی لهگهڵ بکهین یان پێویسته که مامهڵهیهکی ئهکتی و ئاوێتده لهگهڵ بیری رهخنهییمان لهگهڵیان ههبێ؟ د .قاسملوو کاریزما و سهمبولێکی ئێمهیه و خویایه که سهمبولسازی له پرۆسدهی خدهبداتدا پێویستهئ سهمبولهکان دهتوانن رۆڵدی کاتالیزۆریدان لده رهوتدی خدهباتدا هدهبێ .لده بندهڕهتدا سدنووری نێدوان سدهمبول و پێویسدتی(ی سهمبول) له رهوتی خهباتدا لهگهڵ کهڵک وهرگرتنی ئامرازی لهم کهسایهتییانه چیه؟ د .هاشم ئهحمهدزاده؛ مامۆستای زانکۆ:
-٢ئەگەر کەسایەتیی کاریزماتیک بە کەڵکوەرگرتن لە کۆمەڵێک تایبەتمەندیی خۆی بتوانێت کۆمەڵێک مرۆڤی کۆمەڵگە یاخود
46
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا حیزبێکی دیاریکراو بکاتە رێدڕەو و الیەنگدری چداالکی بیدر و باوەڕەکدانی ،ئەوە بدێ هدیچ شدکێک دوکتدۆر قاسدملوو کەسدایەتییەکی لەم چەشنە بووە .ئەگەر کارتێکەریی و ناوبدانگی کەسدایەتییەک سدنوورەکانی حیزبێکدی دیداریکراو دەربداز بکدا و ببدێ بە خداڵی هاوبەشدی هاوار و ئداواتی جەمداوەرێکی بەربداڵو ،هەمدیسدان دوکتدۆر قاسدملوو کەسدایەتییەکی کاریزمدا بدووە .ئەگەر کاریزمدا بریتدی بدێ لە ئەو کەسەی کە جەماوەر لەسەر بنەمای ئەزموونی تاکبڕواییانەی خۆیان و لە ئاستی تاکەکەسدیدا خۆشدیان بدوێ و وەدوای ئامدانج و بداوەڕە سیاسییەکانی بکەون ،ئەوە دیسانەوە دوکتۆر قاسملوو کەسایەتییەکی کاریزمدایی بدووە .بدۆ هەمدوو ئەو کەسدانەی کە سدااڵنێکی دوور و درێژی تەمنیان لە تاراوگەدا تێدپەڕ کردبدێ و بە بەردەوامدی لە هەوڵدی رزگداریی نەتەوەکەیانددا بدووبن و تدا ئاسدتە هەرە بەرزەکدانی خوێندن چوووبن و دواتر توانیبێتیان ببن بە کەسایەتییەکی زانستیی باوەڕپێکراو و کارای ئاکادێمی ،روونە کە دەبێ و
وزەیەکدی زۆر
تواناییەکی هەمەاڵیەنە دەکار هاتبێت تا ئەم قۆناخانە تێپەڕ بووبن .ئاوارەبوون لە دەریدای فەرهەنگێکدی ندامۆی ئورووپدایی لە
سەرەتاکانی نیوەی دووهەمی سەدەی بیستەمدا بۆ مرۆڤێکی دونیای سدێهەمی و سدەر بە نەتەوەیەکدی بدێدەوڵەت ،تەنیدا بەهدۆی بداوەڕی بەرزی هددزری و هیددوای بەرزە فددڕانەوە دەتوانێددت ببددێ بە پێشددزەمینەی سددەرکەوتن لە بددواری خوێندددن و باوەڕمەندددی بە خەونەکددانی نەتەوەکەیەوە .دوکتۆر قاسملوو ئەو کەسە بوو کە توانی بە سەرکەوتوویی ئەم خەونانە لە ئاسدتی تاکەکەسدیدا بێنێدتە دی .بەاڵم خدۆ ئەوە کۆتددایی رەوتەکە نیددیە و ئەو دەبددێ بگەڕێددتەوە گۆڕەپددانیی راسددتەوخۆی خەبددات .ئەو دەبددێ ئەمجارەیددان بددۆ رزگدداریی گەلەکەی و واڵتەکەی دەسدددتبەرداری هەمدددوو بەرژەوەنددددییە تاکەکەسدددییەکانی خدددۆی لە تددداراوگە بێدددت و بگەڕیدددتەوە نددداو جەرگەی هەڤدددااڵنی لە هەلدددومەرجی دژواری خەبددددات و تێکۆشدددان لە واڵتێکددددی جیهدددانی سددددێهەمیدا .دووری لە واڵت بدددۆ مدددداوەیەکی دوور و درێدددژ ،ئەرکددددی خۆگونجاندنەوە لەگەڵ فەرهەنگی کۆندا ئەستەم دەکات .بەاڵم دوکتۆر قاسملوو لەم بەرەیەشددا سدەرکەوتووە و بە قسدەی زۆربەی هەرە زۆری رێبەرانی حیزبی دێموکرات ئەو رۆڵێکی بڕیاردەری لە بووژاندنەوەی حیزبدا لە بواری رێکخراوەیی و فکریدا هەبووە. .٧ئەوەی دەبددێ لەگەڵ ئەو میددراتە پڕبەهددایەدا چددۆن هەڵسددوکەوت بکرێددت پرسددێکی سددەرەکییە بددۆ سیاسددەتی بددزووتنەوەی کددورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان .یەکەم شت بە باوەڕی من ئەوەیە کە میراتی دوکتۆر قاسملوو دەبێت وەک سامانێکی نەتەوەیدی سدەیر بکدرێ و لە چوارچێوەی بەرتەسکی حیزبیدا زیندانی نەکرێ .دووەم خاڵ ئەوەیە کە کەڵکدوەرگرتن لە ئەزمدوون و دەسدتکەوتەکانی دوکتدۆر قاسدملوو دەبێ شێوازییانە بێ .هەلومەرجی سیاسیی سەردەمی ئێستا و سەردەمی دوکتۆر قاسملوو زۆر جیاوازە و مدرۆە نداکرێ وەاڵمدی پرسدەکانی ئێستای بزووتنەوەی کورد لە هەڵوێست و دەقەکانی دوکتۆر قاسملوودا بدۆزێتەوە .بەاڵم بە دڵنیاییەوە سیاسەتی ئەمدڕۆی بدزووتنەوەی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان ،دەتوانێ و دەبێ لە جەوهەری بۆچوونەکانی دوکتۆر قاسملوو کەڵک وەرگرێ .وریایی و بدوێریی سیاسدی، چاالکیی رۆژانە و بەردەوام ،دیپلۆماسیی وشیارانە و کاریگەر و هەوڵدان بۆ زیندووڕاگرتنی بدزووتنەوەی دێمدوکراتیکی کدورد ئەو خداڵە سەرەکییانەن کە دەبێ جیلی ئێستای سیاسی لێی فێر بێ و دەکاری بێنێ .لە هەمان کاتدا بزوتنەوەیەکی دێمدوکرات و سدێکوالر بەدوور لە بدداوەڕی ئددایینی و جەزمییددانە دەبددێ بدداوەڕی بەو راسددتییە هەبێددت کە هددیچ کەس لە دەرەوەی رەخددنە نیددیە و هەمددوو سیاسددەت و کردەوەکدددانی دوکتدددۆر قاسدددملوو وەک هەر بیریارێدددک و رێبەرێکدددی دێمدددوکراتیتر نددداتوانێ وەک دەقدددی پیدددرۆز سدددەیر بکدددرێ .ئەگەر خۆشەویستیی جەماوەریی دوکتۆر قاسملوو و کەسایەتیی کاریزمایی ئەو ،گەنجینەیەکدی بێدوێنەیە بدۆ گۆشددانی بدزووتنەوەی دێمدوکراتی کورد لە سەردەمی ئێسدتادا ،هەڵسدەنگاندنی رەخنەییدانەی کدارکرد و میراتدی ئەو بەشدێکە لە ئەرکدی رێبەرایەتیدی سیاسدەتی ئێسدتای بزووتنەوەی کورد .بۆچوونی زانستی و خوێندنەوەی رەخنەییانەی مێژوو فێرمان دەکات کە هیچ کەسێک ناتوانێ وەاڵمی هەمیشەیی و
47
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا نەگۆڕی پرسگەلی سیاسی پێبێ .وەفاداری بە ئارمانج و باوەڕەکانی مرۆڤە بلیمەتەکانی مێژوو تەنیا و تەنیا بریتییە لە هەوڵدان بۆ وەدیهێنانی ئاواتەکانی ئەوان و فێربوون لە ئەزموونەکانیان بە شێوەیەکی بانمێژوویی و شێوازییانە. ئیقباڵ سهفهری؛ کهسایهتیی سیاسی:
به بڕوای من چۆنیهتیی مامهڵهمان لەگەڵ کەسایەتیی سیاسی و ئاکادمیکی د .قاسملوو دەبێ چەند شیواز لەخۆ بگرێ: یەکەم :ئەوەی کە ئەو خەباتکارێکی لیهاتوو بوو که بۆ رزگاری گەلێکی بەشخوراو بە شیوەیەکی مودێرن و سەردەمیانە خدهباتی دهکدرد. کە ئەمە بۆخۆی باوەڕی قووڵی د .قاسملوو بۆ رزگاری و دێموکراسی و ئازادی دەسەلمێنێ. دووهەم :کەسایەتییەکی سیاسی بوو کە سەرەڕای داسەپانی شەڕ بەسەر خەڵکی رۆژهەاڵتی کوردستاندا لە الیهن کۆنەپارێزانی تازە بەدەسددەاڵت گەیشددتووی ئێددرانەوە ،بەاڵم هیچکددات لە دیددالۆگ بددۆ بەدەسددتهێنانی مافەکددانی خەڵکددی رۆژهەاڵتددی کوردسددتان بە شددیوەی هێمنانە خافڵ نەبوو .ئەمەش نیشانەی باوەڕی قووڵی د .قاسملوو بە دۆزینەوەی رێگاچارەی ئاشتیانە بۆ گەێشتن بە مافهکان بوو. سێهەم :کەسایەتییەکی سیاسی و دیپلۆماتکار بوو کە ههم توانای رووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ دۆست و نەیاردا هەبوو ،هەمیش شدارەزایی هەبوو لە دانوستانه سیاسی و دیپلۆماسی ،ناوچەیی ،نێودەوڵەتی و بگرە نێونەتەوەییهکاندا. چوارهم :ئەو سدەرەڕای ئەوەی کە بداوەڕی تەواوی بە رزگداری خەڵکدی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان هەبدوو ،لەهەمانکاتددا بدابەتی عدهدالەتی ئابووری و کۆمەاڵیەتی لە خولیا بەهێز و بەرچاوەکانی بوو. پینجەم :رێبەرایەتی شۆڕشیکی له ئەستۆ بوو کە دڕندەترین رێژیمی سەردەمی ،رووبەڕووی تەنگەژە کردبۆوە. ئەگەر بمهەوێ واڵمی پرسدیاری سدەرەوە بددەمەوە ،نداکرێ رۆڵدی د .قاسدملوو لە خەبداتی رزگداریخوازیی گەلەکەمدان بە شدیوەی سداکار بدەمەوە .بۆیە دەبێ چۆنیەتیی مدامەڵەکردن لەگەڵ کەسدایەتیی سیاسدی و ئاکدادمیکی ئەو ،مامهڵده و ههڵسدهنگاندنێکی بابهتیانده و بهدوور له دهمارگرژی بێ.
48
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بە بڕوای من مامەڵە لەگەڵ کەسایەتی و رۆڵی د .قاسملوو لە خەباتی رزگاریخۆازانەی رۆژهەاڵتی کوردسدتاندا ،ندابێ تەنیدا عداتیفی بددێ .ئددێمە مددرۆڤین و هددیچ مددرۆڤیکیش لە هەڵسددوکەوتی رۆژانەی دا ،بددێ هەڵدده نددابێ .سددەرەڕای ئەوەی کە دەبددێ رێددزی تددایبەتی بددۆ کەسایەتی و رۆڵی دابنێین و له راستیدا سهمبولێکی ئێمهیه بهاڵم ئهوه بهو مانایه نییه هیچ کهموکوڕییهکی نهبووه .ئدێمە لە بەیدانی تاکو ئێوارێ بە بەژن و بااڵی د -قاسملوودا هەڵبۆێین ،تۆسقاڵێک بە کەسدایەتی ئەو زیداد ندابێ و بە پدێچەوانەش ،ئەگەر رەخنەشدی لددێ بگددرین ،تۆزقاڵێددک لێددی کەم نددابێتەوە .نەک هەر ئددیمە ،دۆژمنەکانیشددمان بە رۆڵددی دوکتددور قاسددملوویان دەزانددی ،بددۆیەش وههددا داوێکیان بۆ لە نێوبردنی دانا. بە باوەڕی من له ههمانکاتدا که سهمبولهکان له پرۆسهی خهباتدا رۆڵ و جێگهی خۆیان ههیه بهاڵم زیداتر بداوەڕم بە چانددنی بیدر و هزری نەتەوەیی و نیشتمانی و پەروەردەی کۆمەاڵیەتی هەیە کە تاکەکانی نێو کۆمەڵ بگەنە ئاستێکی هزری کە مامهڵهیهکی زینددوو و ئهکتی لهگهڵ سهمبولهکان بکهن. ئهگهر تهنیا به شێوهیهکی عاتفی و رۆمانتیک لهگهڵ رێبهرانمان ههڵسووکهوت بکهین و به بیرێکی کدراوه مامهڵدهیان لهگدهڵ نهکدهین و به بیرێکی دوگم بیانکهینه ئاکتۆری رهخنهههڵنهگر ،ئهوا دهتوانێ ئاسهواری نێگهتیایشی ههبێئ بده تایبدهت لده ئدهحزابی کدوردیدا کدده دێموکراسددی بدده چدداکی نههادیندده نددهبووه .لهگددهڵ پێشددکهوتنی کۆمهڵگدده رۆڵددی کەسددایەتیەکانیش ئاڵوگۆڕیددان بەسددەردا دێ ،بۆیدده پێویسته به گوێری سهردهم رۆڵی رێبدهرانمان پێناسده بکدهین و ههڵسهنگاندنیشدمان بدۆ بیدر و کدردهوهی ئدهوان لده چوارچێدوهی رهوتدی مێژوویی و به لهبهرچاو گرتندی سدیاقی مێژوویدی و زهمدان و مدهکانی ئدهو رێبهرانده بدێ و ندابێ لده قۆنداغی مێژوویدی خۆیدان جیایدان بکهینهوه .سەردەم ،سەردەمی نوێیە و ئامرازی نوێ ،تاکتیکی نوێ ،سدتراتیژی دیداریکراو و چداوکراوەیی زیداتر دەخدۆازێ .لە کۆتایددا سددەرەڕای رێزدانددان بددۆ رۆڵ و کدداریگەری شددههید د .قاسددملوو لەسددەر بددزووتنەوەی کددورد لە رۆژهەاڵتددی کوردسددتان ،ئەگەر بدده چدداوێکی بابهتیانه و به دوور له دهمارگرژی لە رۆڵ و نەخشی ئەو بڕوانین ،دهتوانێ باشتر یارمهتیدهری خهباتمان بێ. لە ژماره ٢٩٢ی رۆژنامهی “کوردستان”دا باڵو بۆتهوه سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٥ :ی جووالی ٧١٢٢
49
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
بانگەوازی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە بەرەبەری ٧٧ی پووشپەڕی ئەمساڵدا
هۆگرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان! خەڵکی ئازادیخوازی رۆژهەاڵتی کوردستان! ٧٧ی پووشپەڕ ،بیرەوەریی شەهیدکرانی رێبەری لێوەشاوەی خەبداتی نەتەوەیدی و شۆڕشدگێڕانەی خەڵکدی کوردسدتان و سدکرتێری گشدتیی حیزبددی دیمددوکرات ،د.قاسددملووی مەزن ،لێمددان نزیددک بددووەتەوە٧٧ .ی پووشددپەڕی ئەمسدداڵ ٧٢ ،سدداڵ بە سددەر تیددرۆری د.عەبدددوڕەحمان قاسددملوو و عەبدددوڵال قددادری ئددازەر ،لە شدداری ڤیددیەن لە سددەر مێددزی وتددووێژ و بە دەسددتی ندداردراوانی رێژیمددی تیددرۆرو سددەرکوتدا، رادەبرێ.ئێوە خەڵکی دێموکراتپەروەر و پشتیوانانی راستەقینەی حیزبی دێموکرات و رێگدا و ئامانجەکدانی خەبداتەکەی ،لە مێدژ سداڵە رۆژی شەهیدکرانی ئەم رێبەرە خۆشەویست و بە توانایەی خۆتان ،کردوە بە رۆژی دهربڕیندی نداڕەزایەتی لە تیدرۆرو سدەرکوتی خەڵکدی کوردستان بە هۆی رێژیمی کۆماری ئیسدالمیی ئێدرانەوە .هەر بە سدەرنجدان بەم هەڵوێسدتە گشدتییە سیاسدی و ئدازادیخوازانەی سدااڵنەی ئێدددوە بدددوو کە بەرگریکددداری ناسدددراوی مدددافی مدددرۆە و تێکۆشدددەری بدددوێر و بە هەڵوێسدددت د .محەمدددمەد سدددەدیق کەبوودوەندددد ،لە نێدددو بەندیخانەوە٧٧ ،ی پووشپەڕی بە ”رۆژی مەحکوومکردنی سەرکوت و تیرۆر لە کوردستان” ناودێر کرد. ئەمساڵ لە کاتێک دا لە بیرەوەریدی ٧٧ی پووشدپەڕ نزیدک دەبیدنەوە ،کە هێدزە سدەرکوتکەرەکانی کۆمداری ئیسدالمی ،بێپەروایدانەتر لە هەمیشە خەریکی نواندنی دڕندەیی و نیشاندانی چنگی خوێناویی خۆیان بە خەڵکی کوردستانن .جگە لە هەڕەشدەی نیزامیدی ئاشدکرا لە تێکۆشەران و بنکەکانی حیزبە سیاسدی و خەباتکارەکدانی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان و هەر چدی میلیتداریزە کردندی ناوچەکدانی ئەو بەشدەی کوردسددتان ،رۆژ نددیە لە ندداوچەیەک و شددارێک و گوندددێک ،تدداوان نەخددوڵقێنن و گیددانی یەک یددا چەنددد رۆڵەی ئەم خەڵددکە نەسددتێنن. بەندیخانەکانیش وەک هەمیشە پڕن لە الوانی ئازادیخوازو داواکاری مافی نەتەوەیی و ئینسانی.
50
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتان ،لەمێددژ سدداڵە هەڵگددر و بدداڵوکەرەوەی ئەم پەیددامەیە کە خەڵکددی رۆژهەاڵتددی کوردسددتان ،دەبددێ هەمددوو شێوەکانی خەبات و هەر چی دەرفەتە ،بۆ راگەیاندنی ویستی مافخوازانە و داخوازە نەتەوەییەکانی خۆیان ،بە کار بێنن .لەم راستایە دا هەمددوو کددات لە سددەر دروشددم و سیاسددەتی رۆژهەاڵتددتەوەرانە پێددداگر بددووین و پێمددان وابددووە ،دەبددێ بە شددێوەی جۆراوجددۆر بەرامددبەر کپکردنی دەنگی حەقخوازیی خەڵکی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان و هەوڵدی بدایکۆتکردنی پرسدی رەوای کدورد لە ئێدران ،بوەسدتینەوە .حیزبدی ئێمە هەر لەو راستایەدا ،لە الیەکەوە رچەشکێنی لێک گرێدانەوە و پێئ گەیانددنەوەی خەڵدک و پێشدمەرگە بدووە و پشدتیوانیی ئەوان لە یەکتری بە مەرجی بووژانەوەی خەبات و تێکۆشانی شۆڕشگێرانە لەو بەشەی کوردستان زانیوە .لە الیەکی دیدکە هانددەر و پشدتیوانی خەڵکەکەمددان بددووین بددۆ ئەوەی بە سددوودوەرگرتن لە شددێوازی هێمناندده و مەدەنددی ،هەڵوێسددتی سیاسددی و پەیددامی نەتەوەیددی خۆیددان بە بەڕێوەبەرانی رێژیمی سەرکوتکەر و دژە کوردی کۆماری ئیسالمی ،نیشان بدەن. خەڵکی بێزار لە بێمافی و بندەستی! ئەوینداران و هۆگرانی ئامانجەکانی د.قاسملوو! بۆ بەرگریکردن لە مافەکانی خۆتان و بۆ بەرپەرچدانەوەی سدتەم و دەسدتدرێژی بدۆ سدەر کەرامەت و گیدانی رۆڵەکانتدان ،پێویسدتە بدۆ خۆشددتان راسددتەوخۆ لە نێددو مەیدددانی بەربەرەکددانی دابددن .راوەسددتانی خەڵکددی ئاواییەکددانی گددوێزڵێ ،بێددوران و بێددژوێ بەرامددبەر هێددزە جینایەتکارەکانی کۆماری ئیسالمی لە یەک حەوتووی رابردوودا ،هەر وەک تەمبێکردنی مۆرە تاوانکار و تاوانبارە بەدناوەکدانی دەزگدای سەرکوت و جاسووسیی ئەو رێژیمە ،لە چەشنی حوزووری وشیارانەتان لە کەشوهەوای سیاسیی نێوخۆی واڵت و قدوزتنەوەی دەرفەتەکدان بددۆ لەقدداودانی بێمافییەکانتددان ،هەر وەک پشددتیوانی و پێشددوازیتان لە هاوڕێیددانی پێشددمەرگەمان لە چەنددد سدداڵی رابددردوودا ،جێگددای تەئید و پشتیوانی و خۆشحاڵیی ئێمەیە .لە بیرمان بێ د.قاسملووی رێبەرمان لە کاتێدک دا بزووتنەوەیەکدی ششڕشدگێڕانەی بە هەزاران پێشددمەرگەوە رێددبەری دەکددرد ،لە گرنگیددی شددێوازەکانی دیددکەی خەبددات غافددڵ نەبددوو و بەردەوام داوای لە خەڵددک دەکددرد بددۆ داواکردنددی مافەکانیان و بەرپەرچدانەوەی ستەم و زۆرداری و دەستدرێژی دەسدەاڵتداران ،بدۆ خۆشدیان پێویسدتە راسدتەوخۆ لە مەیددان دابدن .رۆژی ٧٧ی پووشپەڕ ،دەرفەتێکی دووبارەیە بۆ ئەوەی لە الیەکەوە بێزاریی خۆتان لە ٥دەیە تیرۆری سیاسی و کوشتاری رۆڵەکانتان بە هۆی کۆماری ئیسالمی نیشان بدەنەوە .لە الیەکی دیکە هاوپێوەندی و هاودەنگیی خۆتان لە گەڵ رێگا و ئامانجەکانی ئەو رێبەرە شدەهیده و بەردەوامیتان لە سەر داواکردنی مافە نەتەوەییەکانتان ،دووپات بکەنەوە. لەم پێوەندییە دا داواکارین:
-٢بە مددانگرتنی گشددتی ،بددایکۆتکردنی بددازاڕو مەیدددان و شددوێنە گشددتییەکان لە رۆژی ٧٧ی پووشددپەڕدا ،ندداڕەزایی گشددتیی خۆتددان لە سیاسەتی سەرکوتکەرانەی کۆماری ئیسالمی و تیرۆرو کوشتاری ئازادیخوازان ،نیشان بدەنەوە. -٧لە رۆژانی پێش ٧٧ی پووشپەڕ و لەو رۆژەشدا ،بە بەرزکردنەوه و باڵوکردنەوەی سروود و دروشمی شۆڕشگێڕانەو نەتەوەیی و
51
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بایەخدان بە هێماکانی کۆڵنەدان و خۆڕاگری ،بە زەوتکەران و پێشێلکەرانی ماف و ئازادییەکانی گەلی کورد ،بسەلمێننەوە کە تیدرۆری ڕێبەران و شەهید کردنی تێکۆشەران و نزیک بە ٥دەیە سەرکوت و وێرانی و گرتن و ئێکدام ،خەڵکی کوردستان بە چۆک دا ناهێنێ. حیزبی دێموکراتی کوردستان کۆمیسیۆنی تەشکیالت ٢٥ - ٧١٢٢ / ٢ / ٥ی پووشپەڕی ٢٢١٢ سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٥ :ی جووالی ٧١٢٢
52
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
دوکتور قاسملووی مەزن و هەموو سالێ یادکردنەوە
کەریم ئەڵاڵوەیسی هەر نەتەوەیەک شانازی بە رێبەران و تیکوشەرانی نموونەیی خۆی دەکا و پێکەری وەک پێ زانین و بایس دان لێ ساز دەکا ولە شەقام و مەیدانەکانی وەاڵتدی دادەندێ .ئەورێدبەرانەی کە لە هەر هەل ومەرجێدک دا ناویدان بە زینددویی دەمێندتەوە وهەتدا هەتدایین یەکیدان دووکتور قاسملووی مەزنە. قاسملوو بۆیە زۆر گەورەیە ،ئێجگار تایبەتمەندی گەورەی لە خۆی دا کۆکردبووە: زانایی :بە دائیم شدتی تدازەی دەهێندا ئداراوە وەک سوسدیالیزمی دیموکراتێدک کە ئەگەر رێدبەرێ والتێکدی گەورە بدایە وەک گوربداچووف زیاتریش دەناسرا. بەرێوەبەرێ خەبات بە شیوەیەکی دیموکراتێدک :زۆر چەتدوونە لە جیهدانی سدیهەم دا ئەتدوو خەبداتی چەکددارانە وپیشدمەگانە بدکەی و دیموکراسددی زۆر لە نێددو حیددزب وشورشددەکەی کددورد لە ئاسددتێکی ئیجگددار بەرز دا جددێ بە جددی بددکەی .نمددوونە ئددازاد کردنددی چەنددد هەزار سەرباز و هێزی دوژمن لە سالێانێکی زۆر دا و بەرخوردی جوان و سالم لەگەل ئەوە دیالنە .فێر بوونی زۆر ئووسوولی دیموکراسی لە ناوەندی حیزب دا لە کۆمیتە ناوەندی هەتا کومیتە شارستانەکان وو هێز و لق پەلەکانی نیزامی. کاری دیپلوماسی :ئەوندەی دەلێم کاتێک وزیرانی والتێکی گەورە وەک فرانسە شدانازی بە دووکتدوور قاسدملوو بدکەن (وەک برناردگوشدنر دوایی بووبە وزیری دەورەی فەرانسە) ئەوە مەعلوومە کە توانای قاسملوو لەوبارە تدایبەتی بدوووە .فرانسدووا میتدران دۆسدتی قاسدملوو
53
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووکان باسی کورد دەکا ودانیل میتران و سەدان کەسی دیکە لە ناوەندکانی نێونەتەوەی باسدی کدورد دەکەن هەمووئاکامی ماندونەبوون و کاری دووکتوور قاسملووی نمونە بووە. ئازایەتی :وەدرنان و درکردندی دووکتدور قاسدمنلوو لە والتدی چکیدا لە سدەر ئدازایەتی بریدار دان و مەحکدووم کردندی هێرشدی یەکیەتدی سویەت بۆ سەرچکوسدالوکی بدوو .نداوبراو هەمیشدە ئامدادەبوو سدەری بەرەکدانی شدەڕی پیشدمەرگەی کوردسدتان بددا بەاڵم لە حیدزب دابە دروستتیان نەدەزانی وپێشیان دەگرت. تەرح و بەرنامە :ئوستادی تەرح بەرنامە دانان بدوو کاتێدک رێژیمدی پەت و سدێ دارە ویسدتی جدادەی پیرانشدار -سەردەشدت بگدرێتەوە تەرحی دوومانگی دیفاع وهێرش دانا ،ئەوە جادە بە هۆی دووژمنی گیرایەوە بەاڵم بە
نرخ وقیمەتێک!
شدداعیری و ئەدیددا بددوون :دەیددان شدداعیر و ئەدیبددی دەهدداتنە دەفددتەری سیاسددی و لە قسددەکردنەکانیان لەگەل دووکتددور قاسددملوو بۆیددان دەرەکەوتوو کە قاسملوو
شارەزایەکی لە شیکر و ئەدەبیات داهەیە.
قسددەبۆ خەلددک کددردن و سددۆخەنوری :کدداریگەری لە سددەر هەمددوو کەس دادەنددا ،حددورمەتی دەگددرتن و بە زمددانی مندددال لەگەل مندددال قسەدەکرد و بە زمانی گەورە لەگەل گەوران. زمان زانینئ کەم رێبەری جیهان هەیە ئاوا بە توانا وزمانی زۆر زانێی هەبووکە وبتوانێ بە زمانی جوراجدور کدارێگەری لە سدەر خەلدک و بەرپرسان و وزیر و سەرۆکی حیزبەکانی جیهان دابنێ. ئەوە بەشێکی کەم بوو لە زۆر تایبەتمەمندی رێدبەری گەورەی کدورد و دیمدوکرات .کدۆمەالنی خەلکدی کوردسدتان لە تواندا وخزمەتاکدانی زۆر باش ئاگادارن بۆیە دووکتور قاسملووی نموونە هەموو سالی یادی دەکرێتەوە و زۆر سدال لە رژژی تیدرۆری نداوبراو دا لە زۆر شداری کوردستان دوکان وبازاریان داخستووە ورژیمیان داماوە کردوە. هەزاران ساڵو لە یاد وناوی قاسملووی مەزن و سپاس بۆ هەموو خزمەتەکانی بە نەتەوەی کوردی تەواو بەشخوراو. سەرچاوە :ماڵپەڕی حدک میدیا /ڕێکەوتی٥ :ی جووالی ٧١٢٢
54
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملوو ،رێبەرێک بۆ هەموو وەرزەکان
حەتەم کێلەشین بەڕایدددی :قاسدددملوو بدددوێری و شدددەفافییەتی كردبدددوو بە بنەمدددای كددداری خدددۆی و زۆر بە قدددووڵی دژی بدددێ ئیرادەكدددردن و هەر جدددۆرە بە ئدددامرازبوونی مدددرۆە بدددوو ،ئەو خەبددداتگێڕه مەزنە سدددەربەخۆیی ئیدددرادەو كدددردەوەی كردبدددووە بنددداخەی كددداری خدددۆی و پدددارتەكەی. كەسایەتیی پراگماتیستی قاسملوو ببووە هۆی ئەوەی تاك تاكی ئەندامانی پارتەكەی بڕوا بەم ئەندێشەیە بێدنن كە «حیدزب ،بەرهەم و كەڵەكەبددووی ماندوونەناسددێتیی شۆڕشددە» .ندداوبراو دژی «بەسددتراوەیی كەسددایەتی» و هەر جددۆرە تاكپەرسددتییەك بددوو ،لەم وتددارەدا تێدەكۆشین هێندێك الیەنەكانی كەسایەتیی سیاسی ئەو رێبەرە بەتواناو ئەو شۆرشگێرە ئدازادیخوازو دیموكراسدیخوازە بە بدێ زێددەڕۆیی بخەینە بەرباس. قاسملوو شۆڕشگێرێكی پراگماتیست و واقعگەرا
قاسملووی خاوەن پوتانسییەلی فیكری و تئوریكی دەوڵەمەندو بە هاوكاری كەسدانێكی بەتواندای وەك دوكتدور سدەعید شدەرەفكەندی و.. كە د لە راستیدا وەك زنجیرەیەكی فیكدری بەهێزدد هەمیشدە خداوەن ئەندێشدەی ندوێ بدوون و تواندای بەرهەم هێندانەوەی ئەڵتێرنداتیای نوێی خەبات بوون ،حیزبی دیموكراتیان كردبدووە ئەكتەرێکدی سدەرەكی لده مەیددانی سیاسدیی كوردسدتان و ئێدران .لە راسدتیدا قاسدملوو بەپشت بەستن بەو ژێرخانە تیۆریك و فیكرییەوە ،رەوتی ئاڵوگۆڕە سیاسییەكانی ئێران و كوردستان بەراستی و دروستی لێكددەدایەوە و راڤەی دەكردن .قاسملوو شارەزای خەڵكەكەی خۆی و تانوپۆی كۆمەڵگەکهی و شیرازە كۆمەاڵیەتی و چیندایەتییەكەی بدوو .هەر بدۆیەش رێبەرێكددی سددەركەوتوو بددوو .تێگەیشددتوویی و راڤەی دروسددتی هەلددومەرج و روانگددهی ریالیسددتیی وەك بەش دێكی جیددانەبۆوەی خووخددده و
55
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا كەسایەتییه سیاسییەكەی ،تەواوكەری پراگماتیسدمی قاسدملوو لە قۆنداخە جیاوازەكدانی خەبدات بدۆ وەدیهێندانی مداف و داخوازییەكدانی گەلی كورد لە رۆژهەاڵتی كوردستان بوو. ئەو تایبەتمەندددییانە دەبددوونە هددۆی ئەوەیددكە قاسددملوو وەك رێبەرێكددی پراگماتیسددت و لە هەمددان كاتدددا بەرپرسددیار ،ئەوەی كە لە پێوەندیی لەگەڵ خەبات بۆ رزگاری گەل و حیزبەكەی بە زمان دەیوت ،بە كردەوە بسەڵمێنێ و هەر ئەم خسدۆەتە بەرزەی بدوو بە هدۆی ئەوەیكە بە سددەركەوتوویی بددزووتنەوەی میللددی د دیمددوكراتیكی گەلددی كددورد و حیزبددی دیمددوكراتی كوردسددتان لە رۆژهەاڵت لە قۆندداخی ئەستەم و پڕ لە هەوراز و نشێوی چەكداری دا رێبەری بكا. قاسملوو رێبەرێكی خاوەن بیری ئیستراتێژیک
خەبددات و رەوتددی ناسیوناڵیسددتی پێویسددتی بە رێبەرایەتییەكددی هەڵسددووڕ و كارامدده هەیە كە توانددای بیركددردنەوەو تیددۆریزە كردنددی بنەماكانی خەباتی هەیە و لە هەمانكاتیشدا خاوەن پوتانسییەل و دەسەاڵتی پراكتیك و جێبەجێ كردنی بیروبۆچدوون وئەندێشدەكانی بێ .كۆی ئەم خسۆەت و تایبەتمەندییانە ئەندێشەی ستراتژیكن .قاسملوو لەگەڵ ئەوەیكە رواندگەو خوێنددنەوەیەكی دروسدتی لە پدرس و رووداوە سیاسددییەكان هەبددوو و تەنیددا بدده روانگهیددهکی «ژورنالیسددتی» و ئاسددتەكی نەیدددەڕوانیە هاوكێشددە و رووداوەكددان .بە پێددی خوێندددنەوەی دروسددتی لە پرسددە سیاسددییەكان لە مەیددداندا دەوری دەگێددڕاو وەك رێبەرێكددی سددتراتژیك و خدداوەن تایبەتمەندددی «دوارۆژ بینی» سەبارەت بە پرس و رووداوە سیاسییەكانی كوردسدتان ،ئێدران ،رۆژهەاڵتدی نێوەراسدت و جیهدان هەمیشدە كداریگەری پۆزەتید و ئەكتیای لەسدەر بڕیدارە سیاسدی و هەڵوێسدتەكانی حیزبدی دیمدوكراتی كوردسدتان بدووە .هەر ئەم تایبەتمەنددییە بەرزانەیە كە حیزبدی دیموكراتی كوردستان لە سەردەمی رێبەرایەتیی دوكتور قاسملوودا دەبێ بە حیزبێك كە توانای سەركەوتن بە سەر تەنئ و چەلەمەكدان و دەرباز بوون لە هەر جۆرە قەیرانێكی چاوەڕواننەكراوی هەیە. قاسملوو و دێموكراسی
دوكتور قاسملوو رۆڵێكی بەرچاو لە ساغ كردنەوەی حیزبی دیموكرات دا دوای خەباتی چەكدداری سداڵەکانی ٥٢ددد ( ٥٢بە رێبەرایەتیدی كۆمیتەی شۆڕشگێری حیزبی دیمدوكراتی كوردسدتان) دەگێدڕێ و سدەربەخۆیی حیدزب جدارێکیتر دەگەڕێنێدتەوە و حیدزب دەكداتە حیزبێكدی مودێرن و خاوەن پێڕەو و پرۆگرام كە تێدەكۆشێ مەیدانی خەبات بەرینتر بكاتەوە و لە هەموو ئەو الیەندانەی خەبدات بدۆ وەدیهێندانی مدداف و داخوازییەكددانی گەلددی كددورد كەڵددك وەرگددرێ .هەر ئەمەش دەبێددتە هددۆی ئەوەیكە حیددزب لە سددێ رەهەندددی ناسیۆنالیسددتی، چینایەتیی و خەبات بۆ دامەزراندنی سیستمێكی دیموكرات لە ئاستی سەرانسەریی ئێراندا درێژە بە چاالكی بدا .بەاڵم بداوەڕی قدووڵی قاسملوو بە دێموكراسی لەم وتە بە نرخەی دا زیاتر دەردەكەوێ كە دەڵێ( :خهباتی ئێمه بۆ وهدیهێنانی دیموکراسی ،نابێ بچێتده ژێدر سددێبهری خددهباتی نهتهوایددهتی یددا چینایددهتی) .دكتددور قاسددملوو ئەوەندددەی بددڕوا بە دێموكراسددی هەیە كە بەردەوام لەسددەر تەمرینددی دیموكراسی قسە دەكا و هەموو رۆژێك و هەموو جێگەیەک وەک دەرفەتێک بۆ تەمرینی دیموكراسی لەبەرچاو دەگرێ.
56
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملوو ،نووسەر و تئۆریزانێكی بەتوانا
دوكتور قاسملوو لە باری تیۆریكیشەوە وەك بیرمەندێكی هەڵكەوتەو لێهاتوو بەرچاوە و هێندێك بەرهەمی لەپاش خۆی بە جدێ هێشدت كە هێشتاش كتێبخانەی كدوردی شدانازییان پێدوە دەكدا ،گرینگتریندی ئەم بەرهەمدانە كتێبدی «كوردسدتان و كدورد»ه كە لە روانگەیەكدی زانستییەوە ،هەلومەرجی جوگرافیایی ،مێژوویدی ،ئدابووری ،مرۆیدی و كۆمەڵناسدیی كوردسدتانی لێدك دەداتەوە .ندابێ ئەوەشدمان لەبیدر بچێ كە دوكتور قاسملوو لده كداتی نووسدینی ئەم بەرهەمە بەسدوودە بە هدۆی دوور بدوون لە كوردسدتان و نەبدوونی بدواری لێكدۆڵینەوەی مەیدانی كەندوكۆسپی زۆری بۆ نووسدینی لەبەر بدووە .هەروەهدا «كوردسدتان و كدورد» لە سدەردەمێك دا نووسدرا كە سدەرچاوەو ژێددەری زانستی هاوئاستی ئەو بەرهەمە لە كتێبخدانەی كدوردی دا دهگمدهنن تدا دوكتدور قاسدملوو بتدوانێ كەڵكیدان لدێ وەرگدرێ ،كە ئەمە خدۆی بایەخی ئەم بەرهەمەی قاسدملوو زیداتر دەكدا .هەروەهدا بیروبۆچوونەكدانی قاسدملوو لە پێوەنددی لەگەڵ سۆسدیالیزمی مەوجدود ،رێدگەی گەشددەی ئددابووریی ناسددەرمایەداری ،هەلددومەرجی ئەو كدداتی بلددۆكی رۆژهەاڵت و دەوڵەتە كۆمۆنیسددتییەكان و بدداس كردنددی سوسددیاڵیزمی دیموكراتیك بۆ یەكەم جار لە ئەدەبیاتی سیاسیی گەلی كورد و نووسین لەم بارەیەوە لە قۆناخێك دا كە گوتاری چەپی ئۆرتۆدۆكسدی، گوتدداری زاڵددی كددۆڕو كددۆمەڵە سیاسددی و رووناكبیرییەكددانی ئەو سددەردەمی كوردسددتان ،ئێددران و ندداوچەیە ،سددەرەڕای ئەوەیددكە دژەبدداوی و بددوێری و لە هەمانكاتدددا دوارۆژبینیددی کدداک دوكتددور قاسددملوو نیشددان دەدا ،دەرخەری تێگەیشددتنی بەرهەسددت (ئوبژكتی د ) و دروسددتی قاسملوو لە پرسە (كالن)ە سیاسییەكانی سەردەمە. قاسملوو ،دیپلۆماتیكی بەواتای راستەقینەی وشە
الیەندی دیپۆۆمدداتیكی قاسددملوو یەكێكددی دیددكە لە تایبەتمەندددییە بەرزەكددانی ئەم جددوامێرە مەزنەی گەلددی كددوردە .قاسددملوو كە لە زانكددو بەناوبانگەكددانی ئورووپددا خوێندددنی تەواو كردبددوو و چەندددین زمددانی زیندددووی جیهددانی دەزانددی ،تەنددانەت لە دژوارتددرین قۆناغەكددانی خەبدداتی چەكددداری و شددەڕی پددارتیزانی دا گرینگیددی چدداالكیی دیپۆۆماتیددك و پێكهێنددانی لددۆبیی كددورد لە واڵتە زڵهێزەكددان و رێكخددراوە كاریگەرەكددانی جیهددان لەبیددر ناكددا و بەردەوام هەوڵددی بددۆ دەدا و دامەزراندددنی پێوەندددیی قددووڵ و راكێشددانی پشددتیوانیی مەعددنەوی و دەرمددانی واڵتێكددی وەك فەڕانسددە و كددردنەوەی نددوێنەرایەتیی حیددزب لەو واڵتەدا ،بددوون بە ئەندددامی ئینتێرناسددیۆناڵ سۆسیالیسددت، پێكهێنانی پێوەندی لەگەڵ بزووتنەوە ئازادیخوازو پێشكەوتووەكان لە واڵتانی دیكەی جیهان وەك بزووتنەوەی رزگاریخوازی فهلەسدتین و شەخسی یاسر عەرەفات و ..بەشێك لەو هەوڵ و چاالكییە دیپۆۆماسییانەی شەهید قاسملوون. قاسملوو و سیاسەتی ئەخالقگەرایانە
قاسملوو هەمیشە ئهخال ،بە مهرجی پێویسدت بدۆ چداالكی سیاسدی دەزاندێ .نداوبراو هەمیشدە دژی رواندگەی ماكیاڤێلیسدتی لده سیاسدەتدا بدددووە و ئەمەشدددی بەكدددردەوە لە چەندددد دەیەی رێبەڕایەتیدددی حیزبدددی دیمدددوكرات دا سدددەلماندوە .قاسدددملوو بە روانگەیەكدددی ئەخالقدددی و
57
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دەروەسددتانە دەیددڕوانیە بددابەتی سیاسددی و لە نێوخددۆی رێكخسددتن و لە دەرەوەش و لە ئاسددتی پێوەندددی (كددالن) و هاوكێشددە سیاسددییە پێچەاڵوپێچەكددانی ندداوچەو جیهددان دا ئەم دەروەسددت بددوونەوەی دەپاراسددت .كە رەنددگە شددێوەی هەڵسددوكەوتی ئەخال،مەندددانەی ندداوبراو لەگەڵ رێژیمی بەعسی عێرا ،و هاوكات پێوەندیی چڕوپڕی لەگەڵ رێبەرانی بزووتنەوەی رزگاریخوازی باشدووری كوردسدتان گەورەتدرین بەڵگە بۆ سەلماندنی ئەم وتەیە بن. ئاكام :دهبێ ئهمه لهبیر نهکهین که سهرکرده و رێبهره گدهورهکان لده کداتی تێپدهڕین بده رێگایهکددا تدهنیا پێیددا تێناپدهڕن ،بدهڵکوو هاوکات ئهم رێگایه درووست و هدهمواریش دهکدهن بدۆ نەتەوەکەیدان و جیلەکدانی دوای خۆیدان ،قاسدملووش خداوهن ئدهم تایبهتمهندییده بدددوو .لە بەرەبەری پووشدددپەڕێکی دیکەدایدددن و سددداڵرۆژی تیرۆرکردندددی نددداجوامێرانەی قاسدددملووی مەزن دیسدددان نزیدددک دەبێدددتەوە ،لەو سالاەگەڕە تاڵەدا رەنگە ئەم شتانەی لە سەرەوە باسیان لدێ كدرا ،بەشدیكی كەم بدن لەو وانەگەلەی رێبەراندی هەندووكەی بدزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان دەبێ سەرنجی بدەنێ و لە رێبەری شەهید رۆژهەاڵت فێری ببن. لە ژماره ٢٩٧ی رۆژنامهی “کوردستان”دا باڵو بۆتهوه سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٧٢ :ی جوونی ٧١٢٢
58
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
نامەی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ ئەلکساندر واندێبێلن، سەرکۆماری تازە هەڵبژێردراوی واڵتی ئوتریش: A-
کاک خالید عەزیزی ،سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە نامەیەکدا بۆ ئەلکسداندر وانددێبێلن ،سدەرکۆماری ندوێی واڵتدی ئوتریش ،پیرۆزبایی ئەو هەڵبژێرانەی لە بەڕێزیدان کدردوەو لە پێوەنددی لەگەڵ تێدرۆری دوکتدور قاسدملوو ،سدکرتێری گشدتیی حیزبدی دێموکڕاتی کوردستاندا چەند داوایەکی لێ کردوە. ئەوەی خوارەوە دەقی نامەی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بدۆ ئەلکسداندر وانددێبێلن ،سدەرکۆماری تدازە هەڵبژێدردراوی واڵتی ئوتریشە: بەڕێز :ئەلكساندر واندێبێلن! وێڕای ساڵو و ڕێز! بە بۆنەی هەڵبژێرانت بە سەركۆماری ئۆتریش پیرۆزباییت لێدەكەم ،بەڕێزتان لە واڵتێك متمانەی زۆربەی كۆمەاڵنی خەڵكت پدێدراوە كە نزیك بە ٧٢ساڵ پێش ئێستا لە ڕێكەوتی ٢١٩١ / ٢ / ٢٢د .قاسملوو ڕێدبەری حیزبدی دێمدوكراتی كوردسدتان لە ڤیدیەن بە دەسدتی تیرۆریستەكانی كۆماری ئیسالمی تیرۆر كرا. بەڕێز واندێبێلنئ د .قاسملوو بۆ چارەسەری ئاشتیانەی كێشەی كدوردی ئێدران لە ڕێگدای وتدووێژ ،واڵتەكەی جەندابتی بدۆ ئەو مەبەسدتە دیاری كرد .بەاڵم بەداخەوە پەیامی ئاشتیی دوكتور قاسملوو بە گدوللەی تیرۆریسدتانی كۆمداری ئیسدالمی واڵمدی درایەوەو كاربەدەسدتانی
59
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئەو كاتی ئۆتریش نەتەنیا تیرۆریستەكانی كۆماری ئیسالمییان ڕەوانەی ئێران كردەوە ،بگرە هەرگیز نەیانهێشدت كە دەزگدای دادوەریدی ئۆتریش بەدواداچوون بۆ ئەو پەروەندەیە بكا. ئەگەر لە كاتی خۆیدا لێپرسینەوەو بەدواداچوون بدۆ ڕووداوەكەی ڤیدیەن كرابدا ،بدێ گومدان كۆمداری ئیسدالمی وابە ئاسدانی نەیددەتوانی تیرۆری میكۆنووس لە بێرلینو دەیان تیرۆری دیكە لە ئورووپاو واڵتانی دیکەدا بکا. بەڕێز ئەلكساندر وانددێبێلن ،بدۆ ئدێمەی كدوردی ئێدران و حیزبدی دێمدوكرات ئەم كەیسدە دانەخدراوەو هەرگیدز تەواو نەبدووە ،بدۆیە ئەو چاوەڕوانییە لە جەنابەت هەیە كە بەدواداچوونو لێپرسینەوە لەو ڕووداوە دڵتەزێنە بكەی. بە حورمەتەوە خالید عەزیزی سكرتێی گشتیی حیزبی دێموكراتی كوردستان ٧١٢٢ / ٢ / ٧٢ سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٧٢ :ی جوونی ٧١٢٢
60
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
وتۆوێژی رۆژنامەی بە ناۆبانگی ئوتریشی Die Presseلە لەگەڵ بەرێز عەتا نهسیری
رۆژنامەیددهکی بە ناوبددانگی ئوتریشددی بدده نێددوی Die Presseچاوپێکددهوتنێکی لەگەڵ ههڵسددووڕاو تێکۆشددەری کددورد بەرێددز عەتددا نهسیری له سهر شههیدانی ویهن له رێکەۆتی ٧١٢٢ / ٢٧ / ٢٢پێک هێناوه. قاتلی کوردەکان دەبێت ئاشکرا بکرێت! ئوتریش سۆیی قەسدەکەی ساڵی ٢١٩١کە لە الیەن رژیمی ئێران بە گیانی د .قاسملوو کرا دەیشاریتەوە و نایەوێت بە ئاشدکرا باسدێک لەو تێرورە بکات. عەتا نەسیری سااڵنێکە لە پێناو بە دیهێنانی حە ،و راستێە کان خەبات و تێکۆشدان دەکدات .ئەو دەیەوێدت دەوڵەتدی ئدوتریش رژێمدی ئێران بە عاملی سەرەکی لە قاتلی کوردەکان لە وین بناسێنێت .نەسیری زیاتر لە ٢١سداڵە لە والتدی ئدوتریش نیشدتەجێە و هەروەهدا لە زانکددددۆی ویددددن مجێسددددتری کۆمەڵناسددددی وەرگرتددددووە ولە وەزارەتددددی کددددۆمەاڵیەتی کددددار دەکددددات و رەگەزنددددامەی ئوتریشددددی هەیە. ئەو یادەوەری تیرۆری رێبەراندی کدورد کە ٧٢سداڵ لە مەوپدێش بدوو ،بە داندانی مۆنۆمێنتێدک لەسداڵی ٧١٢١لە کدۆاڵنی کارەسداتەکە ( روبەرووی ئەو خانۆیە کە تێرۆرەکەی لێکرا) بە مە بەستی رێزدانان لە دوکتور قاسملوو و هەروەها ریسوا کردندی تێرۆرێسدتانی رژێمدی مەالکانی ئێدران ،زینددوو دەکداتەوە کە لە سدەر مۆندۆمێنتەکە نووسدراوە :لێدرە دا دوکتدور قاسدملوو سدکرێتری گشدتی حێزبدی دێمدۆکراتی کوردستان د ئیران و هەروەها کداک قدادر ئدازری وفدازل رەسدول لە رێکدهوتی ٢١٩١ / ١٢ / ٢٢بە دەسدتی تێرۆریسدتەکانی ئێدران تێدرۆر کراون.
61
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دوکتور قاسملوو سکرتێری گشتی حێزبی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئیدران بدوو کە بدۆ گهیشدتن بە مافەرەواکدانی کدورد خەبدات وتێکۆشدانی دەکرد .لە ساڵی ٢١٩١بۆ بەدیهێنانی مافەرەواکانی کدورد لە رێگدای ئاشدتێەوە و دۆزیدنەوەی چارەسدەرێکی سیاسدی بدۆ کێشدەی کدورد لە ئێددران ،حددازر بددۆبچێتە پددای مێددزی وتددۆوێژ لە گەڵ نددۆێنەرانی رژێمددی ئێددران کە بە داخەوە لەۆی بە دەسددتی الیەنە ئێرانیەکددان کە لە ئەسۆدا تێرۆرێست بوون ،شه هێد کرا و ئوتریش سەر پۆشی نیا سەر ئەم تێرۆرە. عەتا نەسیری سااڵنێکە لە پێناو گۆرینی تێکستی سەر مۆنۆمێنتی شەهیدانی وین خەبات و تێکۆشان دەکات ،ئەو دەیهەوێدت لە جیداتی تێرۆرێسددتەکانی ئێرانددی بنووسددرێت تێرۆرێسددتەکانی رژێمددی ئیسددالمی ئێددران و هیددوادارە بتوانێددت تێکسددتەکە ئددالۆگۆڕی بەسددەردا بێددت و هەروەها پێشنێاری بە کاربەدەستانی ئوتریش داوە کە هەر نەبێت و ەک تێکستی سەر بەردی مێکۆنۆس لە برڵین ئیشارە بە ناوی رژێمی ئێران بکرێت. دەیانەوێت لەرێگای قانونەوە پێش بە کارەکانی بگرن. عەتا نەسیری دەڵێت کار بە دەستانی دەولەتی ئوتریش پێش بە گۆرینی تێکستی سەر مۆنۆمێنتی شەهیدانی وین دەگدرن ،چدۆن گدۆرینی تێکسددتەکە ئددالۆگۆری بە سددەر رەوابیتددی سیاسددی و ئددابووری لە نێددوان ئددوتریش و ئیددران دا دێنێددت و لەم رابێددتەدا نامەیددهک لە الیەن کاربەدەستانی شاری وین بە دەستی گێشتووە کە بە لەحنێکی تەهدید کراو جوابی رەد بە پێشنیارەکانی دراوە. مجێستر نەسدیری جیاوازێدک بەرچداو دەبینێدت لە نێدۆان رەوەنددی دادگاەکدانی ئاڵمدان و ئدوتریش دا سدەبارەت بە پەروەنددە ومحداکمەی تێرۆریستەکان ،ئەو داواکارە کە شێوەی دادگای مێکۆنوس لە ئوتریش بەرێوە بچێت. و هەروەها دەڵێت لە ئێراندا لەالیەن رژیمەوە مافی مرۆە پێشێل دەکرێت و نهتهوهکانی دێکە بە رەسمیەت ناناسرێت و مافیان پێشدێل دەکرێت بە تایبەت نهتهوهی کورد ،رۆژانە الوان بە جورمی کورد بوون حوکمی ئیکدامیان بە سدەردا دەسدپێندرێت و بە ئاشدکرا لە پدێش چاوی خەڵک لە سێدارە دەدرێن ،هەمو جواڵنەوهیهکی حە ،خوازانە و دەنگە ئازادیخوازەکان سەرکوت دەکرێن. نەسددیری دەڵێددت رێددبەری شۆرشددی ئێددران خددامنەیی ئەو ئیجددازەی بە خددۆی داوە کە لە مددانگی Desemberبە ئاشددکرا نامەیددک بددۆ قوتابیان و الوانی ئوتریش بنێرێت و داوای کدردوە کەزیداتر دژایەتدی ئامریکدا وئیسدرائیل بدکەن ،سیاسدەتمەدارانی دەوڵەتدی ئدوتریش ناردنی ئەو نامە لە الیەن خامنەیی بە دەستێوەردانی ڕاسدتهوخۆ و ئاشدکرا لە کدارو بداری دەوڵەتدی خۆیدان دەزاندن ،هەر لەم رابیدتەدا ئەو داوا دەکات لە سیاسەتمەدارانی دەوڵەتی ئوتریش پێش بەم دەستێوەردانەی رژێمی مەالکان بگرن و ئێجازە نەدەن کە رژێمدی ئێدران جارێکی دێکە دەستێوەردانی ئاشکرا و راستهوخۆی بێت لە واڵتی ئوتریش. نەسیری پێ وایە دانووستانەکانی ئێران لە گەڵ گروپی ٢+٢و رێکەوتنیان ئیمتێاز دان بە ئێرانە و پەرە بە ئاژاوەگێری ئێران لە
62
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا جیهان دەدات ،هەر بەو مەبەستە لە شۆینی کۆبوونەوەی دیپلۆماتە ئێرانیەکان لە گەڵ زلهێزانی دنیا لە رێکەۆتی ٧١٢٢ / ١٢ / ٢٢لە بەر هۆتێل Palais Coburgلە گەڵ خێزانی ( ئارەزوو ) دەنگی نارەزایەتیان بەرز کردهو و ڕایان گەیاند کە دوکتۆر قاسملوو بە دەست تێرۆرێستەکانی رژێمی ئێران لەرۆژێکی وەک ئەمرۆدا لە ساڵی ٢١٩١لەدوو کۆاڵنی ئەوالتردا تیرۆرکرا. عەتا نەسیری لە تێکۆشدانی خدۆی بەردەوامە تدا ئەو کداتە کە قداتۆی کوردەکدان لە ئدوتریش ئاشدکرا بێدت ،هەر چەن لەم رابێدتەدا لە الیەن عاماڵنی رژێمی ئێدران لە ویدن پدێ راگەیانددراوە کە دەس لە چاالکیەکدانی( )Aktivitätenخدۆی کە دژ بە رژێدمە رابگرێدت، بەاڵم ئەو دەڵێت هیچ لەم تەهدیدانە پێش بە چاالکی و تێکۆشانی ئەو ناگرێت تا کاتێک ئەم راستیه تاڵە مێژۆییە بۆ خەڵدک و ڕای گشتی روون نەبێتەوە. ئوتریش ،ئارەزوو سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٢ :ی جانێویری ٧١٢٢
63
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
وتووێژ ،داوێك بۆ تیرۆری ئاشتی و دیالۆگ
ئیبراهیم قاسمیزاد و :هیوا میرزایی ٧٧ی پووشددپەڕی سدداڵی ٢٢٢٩ی هەتدداوی ،دوكتددور عەبدددولڕەحمانی قاسددملوو ڕێددبەری هەڵكەوتددووی كددورد و سددكرتێری گشددتیی حیزبددی دێموكراتی كوردستانی ئێران ،عەبدوڵاڵ قادریئازەر نوێنەری حیزب لە دەرەوەی واڵت لەگەڵ دوكتور فدازڵ ڕەسدووڵ ،كەسدایەتی كدوردی عێراقی و مامۆستای زانكۆ لە لەقدی زانسدتە سیاسدییەكانی زانكدۆی شداری ڤیدیەن لە ڕەوتدی وتدووێژ لەگەڵ ندوێنەرانی ڕێژیمدی كۆمداری ئیسالمیی ئێران ،بە دەستی نوێنەرانی ڕێژیمی ئیسالمی تیرۆر و شەهید كران. دوكتور قاسملوو لەو بڕوایەدا بوو كە مرۆڤەكان بۆ چارەسەری هەر جدۆرە گرفدت و ئاریشدەیەك دەتدوانن لە دەور مێزێدك كدۆببنەوە و بە وتدووێژ و دیددالۆگ ڕێگەچددارەیەك بدۆ چارەسددەری ئاریشددە سیاسدییەكان بدددۆزنەوە و بە لێوردبددوونەوە ڕێگەچدارەیەكی گونجدداو بددۆ گددرفتە سیاسییەكان بدۆزنەوە. دوكتددور قاسددملوو لە سددەرەتای هدداتنە سددەركاری كۆمدداری ئیسددالمییەوە زۆری هەوڵدددا كە خواسددتەكانی خەڵكددی كددورد بگەینێددتە گددوێی دەسدەاڵتدارانی ڕێژیمدی ندوێی ئێدران و پرسدی كدورد كە لە سدەردەمی شداوە بە بدێ چارەسدەری مدابوویەوە ،لە ڕێدگەی وتدووێژ و شدێوازە ئاشتیخوازانەكان چارەسەر بكا. خومەینی بە بیانووی ئەوەیكە هەمدوو «موسدۆمانین و لە ئیسدالمدا هەمدوو پدێكەوە بەراندبەرین» وەاڵمدی نەرێندی بەم خواسدتانە داو بە كەڵكوەرگرتن لە چەكی ئایین دەستی كرد بە سەركوتی هەموو ڕەنگە دژبەرەكان و خواستەكانی نەتەوە زوڵم لێكراوەكدانی ئێدران .دوای چەند مانئ وتووێژ ،پێدداگری و جەختدی كوردەكدان لە سدەر داواكاریەكانیدان ،خەڵكدی كوردسدتان بە پێدی خدووی دژە زوڵدم و قەبدووڵ
64
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا نەكردنددی سددتەم ،ملیددان نەدا بە گوشدددار و زۆرەملییەكددانی ئاخوندددەكان و بدددایكۆتكردنی ڕێفراندددۆمی ٢٧ی خاكەلێوەیددان كدددرد ،و ئەم هەڵوێستە بووە هۆی ڕ ،و تووڕەیی دوو هێنددەی كۆمداری ئیسدالمی بە ڕێبەریدی خدومەینی .دوای ئەم كدارە خدومەینی لە ٧٩ی گەاڵوێدژی ساڵی ٢٢٢٩حوكمی جیهادی لە دژی خەڵكی كوردستان دەركرد و بەمشێوەیە شەڕێكی هەمەالیەنەی بەسەر خەڵكی كوردستاندا سەپاند. لەوێڕا كە لە فەلەسەفەی وجوودیی كۆماری ئیسالمیی ئێراندا ،بدێجگە لە هەڵێنجدانی تدایبەتی ئاخونددەكان لە دیندی ئیسدالم ،ئدایینی شێکە و زمانی فارسی ،پێگەیەك بۆ باوەڕەكانی دیكە ،ڕەنئ و نەتەوەكانی دیكە بوونی نەبووە و نییە ،بدۆیە دەسدەاڵتداران لە بدوونی ئۆپۆزیسیۆنێك بە ڕێبەریی دوكتور قاسملوو بە جیدددی دەترسدان .قاسدملوو بە كەسدایەتی و ڕیبەرییەكدی كاریزماتیدك و بە تێڕوانیندی پێشكەوتووانە و زانستیانەوە بە پرسگەلێك وەك دێموكراسی ،مافی مرۆە ،پرسی نەتەوەیی و پرسە سیاسدی ،كدۆمەاڵیەتی ،كەلتدووری و ئابوورییەكددانی كۆمەڵگددا ،هەروەهددا بە پێددداگری لەسددەر دابەشددكردنی دادپەروەرانەی دەسددەاڵت لە بددوارە سیاسددی و ئابوورییەكددان، كۆماری ئیسالمی بە پێكۆڵ كێشا .زیاد لەمانەیش پێوەندی دوكتور قاسملوو لەگەڵ دونیای دەرەوە ،تواناكدانی ئەم ڕێدبەرە هەڵكەوتدووە لە جیهدددانی سیاسدددەتی دەرەوە و دیپلۆماسدددی و داكدددۆكی لە پرنسدددیپەكانی مدددافی مدددرۆە لەو هۆكدددارانە بدددوون كە قاسدددملووی كردبدددووە مەترسییەكی جیددی بۆ كۆماری ئیسالمیی ئێران. قاسملوو مرۆڤێكی شۆڕشگیڕی بهتەواو مانا بوو و چاوەڕێ نەدەمدا كە هەلدومەرج بدۆ خەبدات و مافویسدتی بێتەگدۆڕێ ،بەڵكدوو ئەو خدۆی هەلومەرجی دەهێنا گۆڕێ و لەو بڕوایەدا بوو كە تەنیا كۆمەڵگدایەكی شۆڕشدگێڕی زینددوو بە ئۆپۆزیسدیۆنێكی یەكگرتدوو و بە بەرندامە دەتوانێ واڵت لە چنگی ئیسالمییە تونددئاژۆ و دواكەتووەكدان ڕزگدار بكدا .ئەم تایبەتمەنددیانەی دوكتدور قاسدملوو بدووە هدۆی دژایەتدی هەرچی زیاتری ڕێژیم لەگەڵ ئەو ،تا ئەو جێگایهی كە بڕیاری شەهیدكردن و لە سەر ڕێگە البردندی ئەم كەسدایەتییە مەزنە لە الیەن دەساڵتدارانی كۆماری ئیسالمییەوە دەركرا. توندددوتیژی و تیددرۆر بەشددێك لە چیەتددی جیددانەكراوەی كۆمدداری ئیسددالمیی ئێددرانە كە هیچكددات دەسددبەرداری ئەو نددابێ .ئاشددتیخوازی بە ڕواڵەت و وتووێژ بۆ چارەسەری پرسە جۆراوجۆرەكانیش لە فرت و فێلەكانی دیكەی ڕێدژیمە بدۆ زەبرلێددان بە الیەندی بەراندبەر و یدان وەرگرتنی پوان و ئەم خۆبەدرۆ نیشاندانە لە زۆریەك لە پرسە چارەسەرنەكراوەكانی نێوخدۆیی و دەرەوە وەكدوو پرسدی مدافی مدرۆە لە نێوخۆ و پرسدی نداوكی لە دەرەوە بە زەقدی بەرچداو دەكەوێ .ڕێدژیم بدۆ لەسدەر ڕێدگە البردندی دوكتدور قاسدملوویش هەر لەم سیاسدەتە كەڵكی وەرگرت و بە فرت و فێڵ توانی بە ئامانجە دژەمرۆییەكانی خۆی بگا. ڕێژیمدی كۆمدداری ئیسدالمی بەم هەنگدداوە نداجوامێرانە و دژەمددرۆییە هیچكدات نەیتددوانی درێژەدەراندی ڕێگددای ئەم ڕێدبەرە هەڵكەوتددووە لە گەیشتن بە ئازادی ،بەرابەری و دادپەروەری كۆمەاڵیەتی كە لە ڕێبازەكانی ئەم مرۆڤە مەزنەی مێدژووی ئێدران و ڕۆژهەاڵتدی نێوەڕاسدت بددوو دڵسددارد بكدداتەوە .لەبەر ئەوەیددكە ڕێبددوارانی ڕێددگەی قاسددملوو ئەم ڕاسددتییانەیان لەبەرچدداوە كە بەرنددامە وهەوڵددی قاسددملوو بددۆ دێموكراتیزەكردنی ئێران و ڕزگاركرنی خەڵكی زوڵم لێكراوی كوردستان و نەتەوەكدانی دیدكەی ئێدران ،هەرمدان و هەتاهەتداییە .لەبەر ئەوەیكە كەلتووری سیاسی ئەو بوو كە نیشتمانەكەی بكاتە گۆڕەپانێك بۆ خەباتكاران و ئازادیخوازانی دیكەی ئێران ،كاتێ كە ڕێژیم
65
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا هەلومەرجی بۆ ئەوان دژوار كردووە. ئەمساڵ ٧٢ساڵ لە تیرۆری دوكتور قاسملوو تێدەپەڕێ بەاڵم هێشتا بكەرانی ئەم جینایەتە كە دەسەاڵتدارانی كۆمداری ئیسدالمی بدوون لەبەر بەرژەوەندییەكانی دەوڵەتە ئۆرووپاییەكان لەگەڵ ئێران بە سزای كردەوەكەیان نەگەیشتوون .تەنانەت جینایەتكارانێك وەك سەحراڕوودی ئازادانە هاتوو و چووی واڵتانی جیهان دەكا. ئەمڕۆكە ئیدی كاتی ئەوە هاتووە كە كۆمەڵگەی جیهانی و هەمدوو ئەو كەسدانەی كە خۆیدان بە قوتدابی ڕێبدازی ئەم بیرمەنددە مەزن و خەباتكارە ڕاستەقینەیهی ڕێدگەی ئدازادی و ئیلهدام بەخشدی ڕێدگەی مدرۆڤە ڕزگاریخوازەكدان دەزاندن ،لە كوردسدتانیەوە بگدرە تدا ئێراندی هەوڵ بدەن تداكوو بكەراندی گەاڵڵەی تیدرۆر و بكدوژانی پێغەمدبەری ئاشدتی هەرچدی زیداتر ڕیسدوا بدكەن و لە دادگدایەكی نێدونەتەوەیی دادگاییان بكەن .تاكوو خوێنی بە ناحە ،ڕژاوی دوكتور قاسملوو و هەزاران شەهیدی ڕێگەی ئازادی بەفیڕۆ نەچێ. سەرچاوە :کوردستان میدیا /ڕێکەوتی٢٥ :ی جووالی ٧١٢٢
66
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
بەیتی* قاسملوو یان حەدیسی کونەجەرگ بوون و بەرەوپیری مەرگ چوون
عارف سەلیمی هەموو ساڵێک لە سەروبەندی کارەساتی نەمانی قاسملوودا ،ئەو پرسیارەی کە زیاتر لە هەموو شتێک مێشدک ئدازار دەدات و سدووژن لە جەرگ ڕۆ دەکات ئەوەیە کە بۆچی ئەویش ڕێک کەوتە داوی هەمان ئەو تەڵەکەیەوە کە پێشتر چەندین سەرکردەی سەرهەڵدێری دیدکە [بە تایبەت مەزنەکانی شکاکان و مەنگوڕان] تێی کەوتبوون؟ پرسیارەکە جەرگبڕتدر دەبێدت کداتێ کە بزانیدت قاسدملوو تەواو ئاگداداری چارەنووسی تڕاژیکی ئەو سەرکردانەی پێش خۆی [و بەتایبەت سدمکۆ] بدووە .ئەڕی بەڕاسدت بدۆچی ئەمدیش هەمدان کۆتدایی هەڵەبدژارد؟ هەڵبژاردن بوو یان چارەنووس؟ باشددە ئەوە
تەلیسددمێکە کە نددزیکەی تێکددڕای سددەرکردە سددەرهەڵدێرەکانی ئەو بەشددەی ئێسددتا پێددی دەگوترێددت ڕۆژهەاڵت ،لە "داوی
تەزویددر" ،یددان وەک مێژوونووسددە دەربددارییە ئێرانییەکددان نووسددیویانە لە "کەمەندددی تەدبیددر"ی دەسددەاڵتی ناوەندددی کەوتددوون؟ داخددۆ خاڵگەلێکی هاوبەش لە نێوان بەسەرهاتی باپیراغدا و هەمزاغدای مەنگدوڕ یدا سدمایالغای بداپیرە گەورەی سدمکۆ و خدودی سدمکۆ لەگەڵ قاسدددملوودا هەیە وا هەموویدددان بە "فێدددڵ و تەڵەکە"ی دەسدددەاڵت گیانیدددان بەخدددت کدددردووە؟ داخدددۆ
پەیوەنددددییەک لە نێدددوان ئەم
بەسەرهاتانەدا هەبێت؟ ئەگەر سەیری بەسەرهاتی ئەوانەی پێشوو بکەیدن ،دەبیندین زۆربەیدان لە دوایدین وێسدتگەی ژیانیانددا تووشدی جۆرێدک لە "تەنیدایی" و "بێهیوایی" هاتوون .هەمزاغدای مەنگدوڕ و سدمکۆی شدکاک لەم ڕووەوە زۆر لێدک دەچدن .کەسدێکی ئەوتۆیدان بە دەورەوە نەمداوە ،هاوکدات دوژمن وردە وردە خەریکە چواردەوریان لێ دەگرێت .ڕۆشناییەکی ئەوتۆ شک نابەن بۆ ئەوەی بتوانن درێژە بە شەڕ بدەن ،یدان دەبدێ بە یەکجاری بڕۆن و ببنە "پەنابەر" ،یدان دەبدێ تەسدلیم بدن ،یدان دەبدێ لە شدەڕی کۆتاییددا لە خدوێنی خۆیدان بگەوزێدن [وەک چدۆن مەال ئدداوارە و سددمایلی شددەریفزادە کردیددان] بددۆ ئەوەی بەشددکم غیرەتێددک لە گەلەکەیددانەوە هەڵسددێت (کە ئەزمددوون دەڵددێ هەڵناسددێت) و
67
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا خوێنەکەیان ببێتە هەوێنی سەرهەڵدانێکی نوێ .یانیش ئەوەتا سازانێک بێدتە ئداراوە کە نە شدیش بسدووتێت و نە کەبداب ،دەرفەتێدک بستێنن بۆ ئەوەی بتوانن پشوویەک بدەن. پێشددنیاری مەسددۆەت و وتددووێژ و مددوزاکەرە لە وەهددا دۆخیکدددایە کە وەک دوایددین تروسددکایی دەردەکەوێددت .وەک بۆێددی ئیتددر دڵسدداردی و بێهیوایی هیچ دەرەتانێکیان بێجگە لەو تروسدکاییە بدۆ نداهێۆێتەوەئ تروسدکاییەک کە دواجدار دەردەکەوێدت مەشدخەڵی دەسدتی دێدوەزمەی مەرگ بووە. تۆ بۆێی قاسملووش لە دوایین وێستگەی ژیانیدا تووشی دۆخێکی هاوشێوە نەبووبێت؟ پێشینیان بەسەرهاتی ئەو مەزنانەیان لە قاڵبی بەیتەکانددا هۆنیدوەتەوە .ئەدی بۆێدی بەسدەرهاتی قاسدملوو چۆنداوچۆن بگێدڕدرێتەوە؟ بۆێی بەیتی قاسملوو چۆن بێت؟ بەسدددەرهاتی قاسدددملوو و قوتدددابییە تاقدددانەکەی [شدددەرەفکەندی] لە پەیوەنددددی گەڵ شدددوێنکەوتوانیاندا ،لە الیەکەوە لە بەسدددەرهاتی مووسای پێغەمبەر و هاڕوونی برای ،لەگەڵ قەومی بەنی ئیسرائیل دەچێدت و لە الیەکدی دیکەشدەوە هاوشدێوەی پەیوەنددیی بەسدەرهاتی ئیمامی عەلی [و دواتریش حسێنی کوڕی] لەگەڵ شێکەکانی شاری کووفەیە. لە چیرۆکە ئاینییەکاندا زۆر باسی ئەو دەردیسەریانە کراوە کە مووسای پێغەمبەر بە دەستی قەومدی بەندی ئیسدڕائیلەوە چەشدتوویەتی. مووسا قەومەکەی لە دەستی فیرعەونی میسر ڕزگار کردووە ،ئەوانی لە ئاوەکە پەڕاندۆتەوە و بە کەناری ئەمنی کەنکدانی گەیانددوون. وادەی مددوڵکی کەنکددان و بەهەشددتی ئەو دنیاشددی پێیددان داوە .کەچددی سددەرەڕای هەمددووی ئەمددانە ،قەومەکەی وەخددت و ناوەخددت لێددی بەبیانوون .ڕۆژێک حەسرەتی ڕۆژگاری کۆیلەیی میسدر دەخدۆن ،ڕۆژێدک داوای "مەن" و "سدەلوا" دەکەن و ڕۆژێکدی تدر دەبدۆڵێنن کە بدۆچی مووسددا ئەوانددی هێندداوەتە ئەم سددەحرایە .تددا لێشددیان خافددڵ دەبێددت گددوێرەکەیەک دادەتاشددن و دەیپەرسددتن .مووسددا زۆر جددار لە داخددی قەومەکەی سددەری خددۆی هەڵدددەگرێت و ڕوو لە کێددوی "تددوور" دەکددات .دەسددتەواژەی "بیددانووی بەنددی ئیسددرائیلی" کە ئێسددتاش کەڵکددی لددێ وەردەگیرێت ،ئاماژەیە بەو بڕوبیانووانەی ئەو قەومە ،پەیتا پەیتا بۆ پێغەمبەرەکانیان هێناوەتەوە. ڕیددوایەتی شددێکەکانیش سددەبارەت بە بەسددەرهاتی ئیمامەکددانی یەکەم و سددێیەمیان ،تددا ڕادەیەک هاوشددێوەی ئەمەیە .کددووفە لە یەکەم ناوەندەکانی شێکەگەرییە .هەر لە سەرەتای ئاوابوونییەوە ،واتە لە سەردەمی خەڵیفەی دووەمدا ،بەردەوام یەکێ لە شارە ناڕازییەکدان بووە و گلەیی و گازەندەی لە دژی حاکمەکانی هەبووە .خەڵکەکەی ئەونددە ندزیکن لە عەلدی ،کە دوای ئەوەی دەبێدتە خەڵدیفە یەکسدەر پایتەخەتەکەی لە مەدینەوە دەگوازێتەوە بۆ کووفە .لە زۆر شوێنیشدا پەسنی خەڵکەکەی داوە .بەاڵم هەر ئەو خەڵدکە ئەونددە ئدازاری دەدەن و ئەونددددە کدددونەجەرگی دەکەن ،کە [دیسدددان بە گدددوێرەی ڕیدددواتەتی شدددێکەکان] لە زۆر شدددوێندا بە خدددراپە باسدددیان دەکدددات .لە خوتبەیەکدا بە "بۆرەپیاوانی ناپیاو" [اشباه الرجال و ال رجال] ناویان دەبات .سەبارەت بە کارەسداتی بێکەسدکوژکردنی حسدێنی کدوڕی
68
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا عەلی لە دەشتی کەربەالش ،ئەوە هەر "پیاو ماقوواڵن"ی خەڵکی کدووفەن کە پەیتدا پەیتدا ندامەی بدۆ دەنێدرن و داوای لدێ دەکەن بێدت ببێتە حاکمیان ،بەڵێنی ئەوەشی پێدەدەن تا کۆتایی پشتی بگرن .بەاڵم دوای ئەوەی حسێن لە مەدینە بەرەو کووفە بەڕێددەکەوێت ،لە نیوەی ڕێگەدا بەڵێنەکەیان دەشکێنن و خۆیان لە نامەکانیان نەبان دەکەن" .موسدلیمی کدوڕی عەقیدل" ،نێدردەی تدایبەتی حسدێن بدۆ الی کووفەییەکان ،بە بەرچاویانەوە دەکوژرێت و ئەمان فزەیان لێوە نایەت. ئەگەر بە دیوێکی تردا لە مێژووی [دوای کارەساتی قەاڵی دمدم و موکری قڕانەکەی] ناوچەی موکریان بڕوانین ،بە تایبەت ئەگەر لە مێژووی مەال و میرزا و ئاغاکانی ئەم ناوچەیە [نەک سەرۆک عەشدیرەتەکان] ورد بیدنەوە ،دەبیندین کە موکریدان و بەتدایبەت سداباڵخە حەیاتەکەی ،ئەلحە ،کووفەی کوردەوارییە. بۆ نموونە سەیری ڕووداوەکانی سەردەمی باپیراغا و هەمزاغای مەنگوڕ و سمکۆی شکاک بکەن. دەڵددێن ،لە شۆڕشددەکەی شددێس عوبەیدددولاڵی نەهریدددا ،هەمزاغددای مەنگددوڕ هەوڵددی زۆری لەگەڵ محەمەدئاغددای مددامەش داوە بددۆ ئەوەی بەشددداریی ڕاپەڕیددنەکە بکددات .بەاڵم مددحەمەد ئاغددا "لە سدداباڵخ هەوڵددی زۆری دا تددا کاربەدەسددتانی عەجەم لە مەترسددی و گەورەیددی بزووتنەوەکە ئاگادار بکاتەوە ،بدۆ ئەوەی هەر لە سدەرەتاوە ڕێدی تەشدەنەکردنی بگدرن ،دوای ئەوەی لەوان نائومێدد بدوو ،ڕاپەڕیدنەکە پەرەی سەند و ئەوسا ئەویش بە ناچاری تێکەاڵو بوو[ " .کورد و عەجەم ،نەوشیروان مسەتەفا ،الپەڕەی ]٧١٢ گەلۆ نیشانەی ئەم "بە ناچاری تێکەاڵو بوونەی" مەال و میرزا و ئاغا و کوێخاکان ،جارێکی تریش لەسدەروبەندی دامەزرانددنی کۆمداری کوردستاندا بەدی ناکرێت؟ ئەو کاتە لە شاری تازە سەرهەڵداوی "مەهاباد" چینێکی ناوەڕاستی شاری خەریک بوو ڕەگی دادەکوتا و کۆمەڵەی ژێکاف چرۆی یەکەمی ئەو چینە بوو" ،ڕەسەنەکان"ی موکریان بە دیتندی سدوپای سدۆڤیەت ،وایدانزانی ئیتدر ئەو سدوپایە تدا هەتدایە لەوێ دەمێنێدتەوە .بدۆیە وازیان لە مەسینەهەڵگریی سەدان ساڵەیان بۆ دەسەاڵتی ناوەندیی ئێران هێنا و بۆ یەکەم جار لە مێژوویانددا خۆیدان لە بدزووتنەوەی کوردی هەڵقورتاند .خۆهەڵقورتاندنێک کە شداری تدازە سدەرهەڵداوی "مەهابداد"ی کدرد بە "کدۆمەڵگەی دیوەخدانیی سداباڵخ" .هەر بدۆیە کۆمەڵەی ژێکاف ،تا ئێستاکەش تاکە [یەکەمین و دوایین] بزووتنەوەی شاریی ئەو دەڤەرەیە. ئەگەر بڕیددار بێددت بەسددەرهاتی قاسددملووش لە شددێوەی چیرۆکەکددانی ندداو تەورات بنووسددرێتەوە ،ئەوا بێگومددان موکریانییەکددان تددانە و تەشەری زۆریان بەر دەکەوێت. بدددا ئاوڕێدددک لە پەیوەنددددیی قاسدددملوو لەگەڵ ئەو جەمددداعەتە بددددەینەوە بدددزانین وایە یدددان ندددا .بدددزانین ئەگەر لە داهددداتوودا بەیتدددی قاسملووش ،بەتایبەت لە پەیوەندی لەگەڵ ئەو جەماعەتەدا بگوترێتەوە ،چۆن باس دەکرێت و چی دەگوترێت [ئەمەی خوارەوە بەم
69
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا مێنتاڵیتەوە نووسراوە]: سەرەتا لە حیزب وەدەریان نا .ئەو کوڕە "کرمانج"ێک بوو کە ئەوان پێیان کەسری شان بوو گوێڕایەڵی بدن .قاسدملوو چدووە هەنددەران. لەوێ خۆی بە عیلم و زانست تەیدار کدرد .دەرکەی دیپلۆماسدیەتی بدۆ داهداتووی خدۆی و حیدزبەکەی کدردەوە .لەوالشدەوە حیدزبەکەی تدا دەهات زیاتر پەرش و باڵو دەبوو .هەندێک لەپداڵ شۆڕشدەکەی مەال مسدتەفا خزابدوون ،هەنددێکیان کە غیرەتیدان قبدووڵی ئەو دۆخەی نەدەکرد ،دەستیان دابوویە تفەنئ و لە خوێنی خۆیان گەوزا بوون .هەندێکی دیکەشیان بۆ بژێوی ژیانیدان دەسدتیان دابدوویە کەسدابەت و تووتنیان دەفرۆشت .قاسملوو لە وەها دۆخیکددا گەڕایەوە .حیدزبەکەی ڕێدک خسدتەوە و وەسدەریەکی ندایەوە ...شۆڕشدی گەالندی ئێدران دەرفەتێکی زێڕین بوو ،قۆستییەوە و هێدزی لە دەوری کدۆ کدردەوە .پەلوپدۆی حیدزبەکەی گەیانددە "شدیمال" و "جندووب" .پدێگەی لە نداو کرمانج و هەورامییەکاندا داکوتا .لەو ساتەوە تا ئێستاکەش "هەورامییەکان" و "کرمانجەکان" دوو کدۆڵەکەی بە ئەمەگدی ئەو حیدزبەن. ئەوان هەتددا ئێسددتاش پشددتیان لەو بەڵێددنەی بە قاسددملوویان دابددوو ،نەکددردووە .نە ئینشددکابێک ،نە پددرتەیەک ،نە بددۆڵەیەک ،نە بیانوویەک .بەاڵم موکریانییەکان ،ئاخخخخس موکریانییەکان. لە پێشدا الی چەپیان لێی گرت .ئەو کە تا دوایین ساتەکانی ژیانی "چە " و "سۆسیالیسدت" مدایەوە ،ئەو سدەردەمە لە الیەن کدۆمەڵێ مەالزادە و میددرزازادە و بەگددزادەی موکریددانییەوە تددۆمەتی بددانگردێنی ئیمپڕیددالیزم خددرایە پدداڵی .قاسددملوو دەیزانددی کە "شددەڕ" کۆتددایی دیپلۆماسدیەتە و دوایدش هەر بە دیپلۆماسدیەت کۆتددایی دێدت .شدەڕ بدۆ ئەو ئامددانجێکی هەتاهەتدایی نەبدوو ،بەڵکدوو مەودای نێددوان دوو دیپلۆماسددیەت بددوو .بەاڵم ئەوان کە بە هددۆی مددۆدەی ڕۆژگددارەوە ،بووبددوونە چە ،ئەو کدداتە بە داگیرکردنددی تددارانیش قایددل نەبددوون، دەیددانگوت تددا ئەمریکدداش نەڕووخێنددین واز ندداهێنین[ .دواتددریش کە ئیتددر مددۆدی چە نەمددا ،خوداوەندددانی بددادانەوش ،وەک نە بایددان دیتبێت نە بۆران ،بەرەو الی ڕاست بایاندایەوە]. دەڵێن لە میتینگە جەماوەرییەکەی شاری بۆکان ،کاتێ قاسملوو ویستی باسی پڕۆژە شەش مادەییەکە بکات ،یەکێ لە بەگزادەکدانی ئەو شارە بازی دایە سەر بەرمیلێک و پڕ بە گەرووی هاواری کرد "مەرگ و نەمان بۆ سازشکار" .جەماعەتێکیش لەگەڵی دووپاتیان کدردەوە. لە ساڵۆنی کاوەی سەقزیش هەمان بەزمیان گێڕا .کۆمەڵێ هەرزەکاری خوێنگەرمیان لە دەوری خۆیدان کدۆ کدردەوە و هەر یەکەو کۆکتێدل مۆلۆتۆفێکیان دا بە دەستیانەوە ،تا قاسملوو باسی شەش مادە و هەشت مادەی کرد مۆلۆتۆفەکانیدان تەقانددەوە و هاواریدان کدرد مەرگ و نەمان بۆ سازشکار... [خاڵێکی سەیر و سەرنجڕاکێش لەوەدایە کە سەقز و ساباڵخ و بۆکان خۆیان بە چوار پارچەی کوردستان نداگۆڕنەوەئ کەچدی ئەگەر بە شێوەیەکی ڕێژەیی بڕوانی ،دەبینی کە بە هەرسێکیانەوە تا ئێستاکە بەقەد "تورجان"یان پێ نەکراوە]. برا بچووکەکەی ئەو بەگزادە بۆکانییە ،ئەو سەردەمە یەکێ لە شوێنکەوتوانی مۆدەی چە بوو .دوای سەرکردەیەکی کاریزمای وەک کاک فواد ،بۆ ئەوەی مل بە مەزنایەتیی "کوڕە کرمدانج" نەدا ،چدوو لە واڵتدی عەجەمسدتان گەڕا و بە "دۆزە دۆزە گەورەیەکدم بدۆ هەڵگدۆزە"،
70
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا مەنسدددووری حیکمەتدددی دۆزیدددیەوە و هێندددای الی سدددەرووی خدددۆیەوە دایندددا .بەس بدددۆ ئەوەی دان بە "مەزندددایەتی"ی قاسدددملوودا نەنێدددت. خەسۆەتێکی سەیرە .ئەو عەقۆیەتە دەرەبەگییە بە درێژایی مێژووی چەندسەد ساڵەی ،بە دەیان جار ئامادە بووە مەسینە بدۆ حداکمێکی دەرەجە چددواری فددارس یددان عەجەم هەڵگرێددت ،بەس بددۆ ئەوەی "بەڵددێ"یەک بددۆ سددەرۆکێکی مەنگددوڕ یددان شددکاک نەکددات .ئەو مەنگددوڕ و شکاکانەی لە ڕابردوودا بەردەوام لە دژی دەسەاڵتی سەفەوی و قاجاڕ ڕاپەڕیون ،بەاڵم ئەمان بەردەوام مەسدینەهەڵگریان بدوونە .گەلدۆ هۆکدداری ئەو سددوکایەتییانەی ئێسددتاش لەندداو ئەو کولتددوورە خددۆ بەزلددزانەدا بەرامددبەر بە "مەنگددوڕ" و "کرمددانج" دەکرێددت ،هەر بددۆ ئەو ڕابردوویە ناگەڕێتەوە؟"[ :فاڵنەکەس لێی ناگیرێ ،مەنگوڕە/کرمانجە"]. قاسملوو کە دیتی جەماعەت دەهۆڵی شەڕی کون فەیەکون دەکوتێت ،گوتی جا مدادام ئێدوە دەڵدێن شدەڕ دەکەیدن ،یداڵاڵ بدا شدەڕ بکەیدن. خۆیان بۆ شەڕ ئامادە کرد .بەاڵم دیسان جەماعەتێکی تر ،ئەمجارە الی ڕاستیان لێدی گدرت .گدرووپە حەوت کەسدییەکەی نداو کدۆنگرەی چوار ،بە فیتی حیزبی توودە لە قاسملوو هەڵسانە سەر چۆک و "ئینشکاب"یان کرد. دەڵێن قاسملوو لەو سااڵنەدا بۆ ئەوەی لە دەستی ئەو عەقۆییەتە ڕزگداری بێدت ،بە دەسدتی خدۆی کدۆمەڵێ گەنجدی خوێنددەواری هێندایە ناو سەرکردایەتیی حیزبەکەی ،بدۆ ئەوەی یارمەتیددەری بدن و لە ڕاپەڕانددنی کارەکانددا دەسدتی بگدرن .مخدابن داهداتوو نیشدانی دا کە بددێجگە لە "شددەرەفکەندی" ئەوانددی دیددکە -بە قەولددی سدداباڵخییان دەڵددێن د د "هەو نەبددوون" ،داهدداتوو نیشددانی دا کە ئەوانددیش جیددا لە شەڕەگەڕەکی ناو ئاوایی "موکریان" هیچی تریان پێ ناکرێت. لە کۆنگرەی هەشتدا ئیتر خەنجەرە گەورەکەیان لە پشتی دا .بە بیانووی "لیستەی فیکس" ،لێی هەڵدگەڕانەوە .دیسدانەوە مەال و میدرزا و بەگزادەکدددانی موکریدددان حیزبیدددان کدددرد بە دوو لەتەوە .داخدددۆ قاسدددملوو ئەو ڕۆژانە
ئدددازارێکی چەشدددتبێت؟ داخدددۆ
زووخددداوێکی
هەڵهێنابێت؟ ڕەنگبێ ئەو لەتبوونە باندۆرێکی گەورەی لەسەر قاسملوو دانابێت .ڕەنگبێ ئەگەر ئەو پەرتەوازەییە نەبدوایە ئداوا بێهیدوا نەبوایە .ئەوانەی ئێسدتاکە وێدنەکەی بە دیدواری ژوورەکەیدانەوە هەڵدەواسدن ،ئەو ڕۆژگدارە بە دیکتداتۆر وەسدفیان دەکدرد .ئەوانەی کە ئێستاکە بە بزیەکی ڕۆژنامەنووسێکی ئەمریکایی گەز گەز بدااڵ دەکەن ،ئەو کداتە ئەویدان تۆمەتبدار دەکدرد بەوەی کە خەریدکە پداڵ بە ئیمپڕیالیزمی ئەمریکاوە دەدات... ڕەنگبددێ ڕاگەیاندددنی ئاگربەسددتی نێددوان ئێددران و عێددرا ،ئیتددر بە یەکجدداری هیددوابڕاوی کردبێددت .ڕەنگبددێ ئیتددر هددیچ تروسددکاییەکی بددۆ درێژەدان بە خەباتی چەکداری بەدی نەکردبێدت :حیدزبەکەی بدۆ جداری چەنددەم بدۆتە دوو لەت .ئەوانەی بە دەوریدیەون زۆرینەیدان بدۆ ئەوە نابن حیسابیان لەسەر بکات .شەڕی نێوان دوو واڵت ڕاگیراوە .سەدام سوپاکەی لە باشووری عێراقەوە هێناوە و ئاوقەی قەنددیلی کددردووە .تەنگددی بە "یەکێتددی"ی دەستەخوشددکی حیددزبەکەی هەڵچنیددوە .مەرگەسدداتی هەڵەبددجە قەومدداوە .گەرمەی کارەسدداتی ئەنفددالە. قاسملوو هەموو ئەمانە بە چاوی خۆی دەبینێت... بۆێی خومەینیش نیازێکی لەو چەشنەی نەبێت و السایی سەدام نەکاتەوە؟ داخۆ لەو هەلومەرجە دژوارە دا ،چۆن بتوانێت درێژە بە شەڕ
71
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بدات؟ ئەگەر ئێرانیش سوپاکەی کۆ بکاتەوە و بیهێنێت لە کوردستان مۆڵی بدات ،داخدۆ چدی دەقەومێدت؟ بۆێدی بتدوانن لە قەنددیل خدۆ بگرن؟ ئەی چی بەسەر خەڵکەکەی دێت؟ بۆێی ئەوانیش تووشی ئەنفال نەبن؟ داخۆ قاسملوو لە دوایین مانگەکانی ژیانیدا چەند جار بیری لە پرسدیارگەلی لەم چەشدنە کدردبێتەوە؟ بۆێدی پرسدیاری لەم چەشدنە تدا چەنددد کاریگەرییددان لەسددەر دوایددین بڕیددارەکەی دانابێددت؟ بۆێددی لە تەنیددایی خۆیدددا دۆخەکەی چۆندداوچۆن لێکدددابێتەوە کە بەو بڕیددارە مەرگهێنەرە گەیشتووە؟ بۆێی لە تەنیایی خۆیدا.... دەنگۆیەک هەیە :دەڵێن گوایە لە دوایین ڕۆژەکانی تەمەنیدا ،هاوڕێیەکی ئەورووپدایی لێدی پرسدیوە داخدوا بدۆچی بە تەنیدایی هداتووە وتووێژ لەگەڵ ڕژێم بکات؟ بۆ لەگەڵ حیزبەکەیدا باسی نەکردووە؟ دەڵدێن قاسدملوو لە وەاڵمددا گوتدوویەتی "مدن لە نداو حیزبەکەشدمدا هەر تەنیام". بەسددەرهاتی قاسددملووو ،بە دیددوێکی دیددکەدا ،بەسددەرهاتی سددەرکردەیەکە کە تەنددانەت لەندداو حیزبەکەشددیدا تەنیددا بددوو .بەسددەرهاتی کونەجەرگ بوونی "کوڕە کرمانج" ێکە بە دەستی عەقۆیەتی "مەال" و "میرزا" و "ئاغا" و "کوێخا"ی ناو "ئاوایی موکریان"ەوە. ئەو مەال و میرزا و ئاغا و کوێخایانەی لە دوای ڕووخانی کۆمارەوە تا ئێستاکەش دەسدتیان لە بینەقاقدای سیاسدەتی ڕۆژهەاڵت نداوە و بەم دەردەی ئەمڕۆیان گەیاندووە. بەیتی باپیرئاغای مەنگوڕ -بە ئاماژە بە ڕۆڵی بودا ،خانی مدوکری حداکمی سداباڵخ لە پیالنگێدڕییەکەی مدوقەدەمی مەراغەییددا -بەم ڕستەیە کۆتایی دێت" :گوێو لە من بێت گەلی جەماعەتی ،کەس بە بەگزادان هەڵنەخۆەتێ!" لەوانەیە ئەو پەند و ئامۆژگارییە بدۆ ئەم سەردەمە بەم شدیوەیە بنووسدرێتەوە کە" :تدا جدۆەوی سیاسدەتی حیزبەکدان بە دەسدتی مەال و میدرزا و ئاغدا و کوێخاکدانی ئەو دەڤەرەوە بێت ،شۆڕش لە ڕۆژهەاڵت شین نابێت[ ".جا ئیتر گرینئ نییە کە ئەو حیزبانە ڕەسەنن یان ناڕەسەن ،کالسیکن یان مودێڕن!] دددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددد * لەوانەیە بتدددوانین بۆێدددێن کە "بەیدددت" و "داسدددتان" لە ئەدەبدددی زارەکیدددی کوردیددددا دوو ژاندددری هاوشدددێوەی "تراژیددددیا" و "حەماسدددە"ی ئەدەبیداتی کالسددیکی یۆنددانین .واتە "بەیدت" تراژیدددیا و "داسددتان" حەماسددەیە .لە هەردووکیانددا وەک هاوشددێوە یۆنانییەکانیددان ،باسددی ئدددازایەتیی سدددەرکردە و پاڵەوانەکدددانە ،لە هەردووکیشدددیاندا ڕووداوێکدددی ڕاسدددتەقینە هەوێندددی چیدددرۆکەکەیە ...لە "داسدددتان"ەکانددددا پاڵەوانەکان ئازایەتی دەنوێنن و سەردەکەون ،کەچی لە "بەیت"ەکاندا بەسدەرهاتەکە بە مەرگدی تڕاژیکدی پاڵەوانەکدان کۆتدایی دێدت. "داستان" ئەگەرچدی لە ڕۆژهەاڵتدی کوردسدتان لە ژێدر کداریگەریی زمدانی فارسدیدا ،ماندای سدەرکیی خدۆی لە کدیس داوە و زیداتر واتدای "حەقدایەت" دەگەیەنێدت ،بەاڵم وەک دەبینددین لە پارچەکدانی دیدکەی کوردسددتان ،کە زمدانی فارسدی کدداری نەکدردۆتە سدەریان" ،داسددتان تۆمارکردن" یان "داستان نایساندن" ئێستاش واتای حەماسەت خوڵقاندن دەگەیەنێت .ئەمە تەواو جیاوازە لە "حەقایەت" کە بە واتدای چیرۆکێکی خەیاڵی و "ناڕاست" دێت. سەرچاوە :ناوەندی نووچە و شرۆقەی رۆژ /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٢
72
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
"ئێمە قاسملوومان تیرۆر کرد"
ناسر فەتحی Wir terrorisierten Dr. Ghasemloo, den Führer der demokratische Partei .in Kurdistan Islamische Republik Iran# رۆژی بیسددت و دووی پووشددپەڕ ،ئەو رۆژەی کەوا چددووم لە شددارووبانی بێددرڵین بە هددونەری جەسددتە تیددرۆر کرانددی دوکتددور قاسددملووم شەرمەزار کرد ،کۆمەڵێک ڕووداوم بۆ هاتە پێشێ کە الم وایە شیاوی گێڕانەوە بن. دوای ئەوەی جلی داوەڵێکی ئاخوندم بە رۆژنامە درووست کرد و پێچامەوە و رۆیشتمە ناوەندی شار ،سەرەتا دڵەڕاوکێم هەبدوو کە چدۆن جلی داوەڵەکە لەبەر بدکەم و وەنداو کەوم .دەترسدام خەڵدک بترسدن و پدۆلیس بمگدرنئ بدۆیە بۆخدۆم دەستپێشدخەریم کدرد و چدوومە الی پۆلیسددێک و گددوتم :کدداکە کددارێکی والەم بەدەسددتەوەیە و ئەویددش گددوتی :بددۆ پددارە کددۆکردنەوەیە؟ گددوتم نددا نومایشددێکە بە دژی کۆمدداری ئیسالمی ئێران ،گوتی :دەی باشە فەرموو ،خۆت دەزانی! جدددلە رۆژنامەییەکدددانم لەبەرچددداوی خەڵکدددی لەبەر کدددرد و وەخدددۆ کەوتدددم .زۆربەی خەڵدددک لدددێم دەکشدددانەوە و رادەوەسدددتان تدددا لێیدددان دوورکەومەوە ،بەتددایبەت کە لە مێترۆکددان و کۆاڵنەکددان کوتددووپڕ لەبەر دەمیددان دەردەکەوتددم زیدداتر دەبددوومە مددایەی تۆقانیددان ،بەس کاتێک لە گۆڕەپانە گشتییەکان زۆرتر دەمامەوە د بۆ ئەوەی بتوانن نووسینەکەی پشتەوەم بخدوێننەوە دد ترسدەکە دەڕەویدیەوە و جدۆرێکی دیدکە هەڵسدووکەوتیان لەگەڵ دەکددردم ،یدانی کە دڵنیددا دەبدوون ئیتددر نداتەقێمەوە ،بە ئەسددپایی لدێم نزیددک دەبدوونەوە و هەتددادواییئ
73
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا منداڵەکان پێم پێ دەکەنین و گەنجەکان خۆیدان تدێ نەدەگەیانددم و پیرەکدان بە تدووڕەییەوە سدەیریان دەکدردم .لەو نێدوەدا بەتەمەن مامناوەندەکان تەنیا کەسانێک بوون کە دەیاندواندم و وێنەیان لێ دەگرتم. یەکەم کەس ،ژنێکی ڕووسی لێم هداتە پێشدێ و گدوتی :ئەوە چیدیە لە پشدتت نوسدراوە؟ گدوتم :خدۆت بیخدوێنەوە ،خوێنددییەوە ،گدوتی: یانی ئێوە ئەو دوکتوورەتان تیرۆر کردووە ،منیش لە زمان داوەڵە ئاخوندەکەوە گوتم :بەڵێ! ژنە خێسەیەکی لێکدردم و بە تونددی لدێم دوور کەوتەوە .پێم وابێ وایزانی بەڕاستی من یەکێک لە تیرۆریستەکانی ئەو تیدرۆرەم و هداتووم بە ئدازادی لەنێوشداردا دەخدولێمەوەئ ئاوایە ئیتر ،واڵتێک کە ئازادی تێدابوو خولخواردنی تیرۆریستیش لەنێوشار ئاسایی دێتەبەرچاو ،ئەوە الی خۆمان بوایە دەجار لەسەر ئەو فشەیە بەگرتیان دابووم. زۆرم ئەداو ئەتواری ئاخوندان دەرهێنابوو و کەسدم لەگەڵ نەبدوو وێدنە و فدیلمم لدێ هەڵگدرێتەوە ،ئەوەی وێنەشدی دەگدرتم دەڕویشدت و تددازە نەمدددەدیتەوە ،بددۆئەوەی پشددوویەکم دابددێ و كددورتەیەکم لە کددارەکەم بە دیکۆمێنددت کردبددێ ،ڕووم کددردە باڕێددک کە کددوڕێکی کددوردی برادەری خۆمی لێبوو ،کە لە باڕەکە وەژوور کەوتم و ریش و پەشمی ساختەم لەسەر دەمووچاوم الدا ،ئەو برادەرە کوردە لەشەرمان هەر زوو خددۆی لددێ بددزر کددردم .بیددرەیەکم خددواردەوە و چدداکتر گەرم داهدداتم و لە ترسددی بدداران نمایشددم گواسددتەوە نێددو مێترۆکددان .کە سددەر دەکەوتم ،خەڵکی نێو شەمەندەفەرەکان تا دەگەیشتنە وێسگەی مەبەستی خۆیان ،بەتەواوی زراویان دەچوو ،دڵنیام زۆر کەس لەترسان بەرلەوەی بگەنە وێستگەی مەبەستیان دابەزیون. باران لێی کردەوە ،دوا شوێنم بۆ نومایش هەڵبژارد ،گۆڕەپانێک بدوو بەنداوی ئێلێکسداندرپالتز ،یەکێدک لە قەرەبداڵخترین شدوێنەکانی بێرڵینە و ،تاوەری بەناوبانگی بێرڵینیش لەو گۆڕەپانە هەڵکەوتووە. ئیتر دوو کاتژمێری کۆتایی ئەو پێنج کاتژمێر نومایشەم لەوێ بەسەر برد .سەت هەنگداو دەچدوومە پێشدێ و سدەت هەنگداو دەگەڕامەوە دواوە. دوو کوڕە کووردی رۆژهەاڵتم لێ پەیدا بوون :دووسێ ڕەسدمیان بە کدامێراکەی خدۆم بدۆ گدرتم ،یەکیدان وادەکدات :کداکە تدۆ هدی حیزبدی دێمدوکڕاتی کدۆمەڵەی؟ گددوتم :دێمدوكڕاتی کوردسدتان ،بە ئێددرانەوە و بدێ ئێدران ،جیدداوازی نیدیە ،گدوتی :چددۆن یدانی؟ گدوتم :لێددیگەڕێ جارێ! لێگەڕان و بڕێکیان شانازی پێوەکردم و ،ئەوان رویشتن. کامێراکەم دا دەست کوڕێکی عەرەب و ئەویش خولەکێک و دوو چرکەی بەخێرا خۆی فیلم لێ هەڵگرتمەوە. دوو پیدددرە پیددداوی ئێدددرانیم تدددووش بدددوو ،هەر دەچدددوونە پشدددتمەوە و دەهددداتنەوە پێشدددێ و نووسدددراوەکانی سدددەر داوەڵەکەی بەرمیدددان دەخوێندددەوە ،یەکیددان بەوی دیددکەی گددوت :باشددە ئددااڵی ئێرانددی بددۆ سددووک و چددرووک کددردووە؟ ئیتددر بڕێکیددان بددۆڵە بددۆڵ کددرد و دوور
74
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا کەوتنەوە .یەکێک نەبوە لەوێ پێیان بۆدێ :ئەخە سدەگی سدەگبابانە خدۆ بە تەمەن و بە ئاڵمدانی خوێنددنەوەکەتان ڕادیدارە کە لەگەڵ شددای زەمددانی شددا هەاڵتددوون بددۆ ئەم واڵتە ،ئەی ئیتددر بددۆ پێتددان ناخۆشددە ئددااڵی ئێددران سددووک بکددرێ؟ خددۆ ئددااڵکە شددێر و شمشددێری تێدانەبوو ،هێمای ئەڵاڵی تێدا کێشرابۆوە! بڕێک دواتر ،کوردێکی باکووریم لێ نزیک بدۆوە ،بە ئاڵمدانی گدوتی :لە پشدتت
نووسدراوە؟ گدوتم :بیخدوێنەوە ،گدوتی :خوێنددەواریم
تەواو نییە ،گوتم :نووسدراوە "ئدێمە دوکتدوور قاسدملوو ڕێدبەری حیزبدی دێمدوکڕات هدی کودسدتانمان تیدرۆر کدرد ،واژۆ کۆمداری ئیسدالمی ئێران ".گوتی :یانی تۆ دەڵێی ئێران تیرۆریستە؟ گدوتم بەڵدێ :گدوتی :ندا ندا شدتی وا مەڵدێ! گدوتم :ئەرێ تدۆ کدورد ندی؟ گدوتی :بدا، گوتم :بە کوردی قسەت بۆ بکەم؟ گوتی :نا ،کوردی باش نازانم ،گوتم :ئەگەر مەبەستت سۆرانییە ،بە کورمانجی قسدەت لەگەڵ دەکەم خەمت نەبێ ،گوتی :نا ،کورمانجییەکەشم باش نییە .ئەوەش لەوە .ئەویش رۆیشت. ئەوە جیا لەوەی جارووبارە خەڵکی ئاڵمانیش دەهاتن و بە شەقە شە ،لە کارەکەم تێ دەگەیاندن و ،بە خەفەتەوە بەڕێم دەکردن. بەتەمابووم کۆتایی بە نومایشەکەم بێنم و بگەڕێمەوە ماڵێ کە بۆ یەکەم جار دوو گەنج لێم نزیک بوونەوە ،رەشپێسدت بدوون ،دەتگدوت رەپێددڕن بەو جلددووبەرگە شددۆپیتاوانەیانەوە ،یەکیددان گددوتی :ئینگلیددزی دەزانددی؟ گددوتم :بڕێددک ،گددوتی :مەبەسددتت لەو کددارە چیددیە؟ ئینگلیزییەکەم بەشی نەکرد ،حاڵی نەبوون ،لێیان پرسیم خەڵکی کوێی؟ گوتم :کوردسدتان! یەکیدان زوویەکدی هەڵیددایە :دەی بدرام بە کوردی قسە بکە! گوتم :کوردن؟ گوتی :هەدووکمان ندا ،بەس مدن ،مندیش بەس دایکدم کدوردە ،خەڵکدی هەولێدرە .زۆرم پدێ سدەیر بدوو، قەتم رەشپێستی کورد نەدیتبوو ،دەستم پێ کدرد ،باسدی تیدرۆری دوکتدور قاسدملووم بدۆ کدرد ،هەر دەمگدوت و ئەویدش دەیگدوت دەی ،لە کۆتایی دا گوتم :تێ گەیشتی؟ ئەویش گوتی :ئا برام تێ گەیشتی ،بەس ئێمە تەئخیرین ،ئیشت نییە ،خوات لەگەڵ برام. سەرچاوە :ماڵپەڕی ناوەندی نووچە و شرۆقەی رۆژ /ڕێکەوتی٢٩ :ی جووالی ٧١٢٢
75
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
ئێران و قەتڵ لە ڤیەننا
مایکڵ ڕۆبن* کامێنتری مەگەزین لە ئینگلیزییەوە :ئێنئێنئێس رۆژ بیسددت و شددەش سدداڵ لەمەوبەر لە ڕۆژێکددی وەک ئەمددڕۆدا ،سددی کاربەدەسددتی ئێرانددی ،لە ئاپارتمانێکدددا لە ڤیەننددا لەگەڵ سددی سیاسەتمەداری کورد کۆبوونەوە تا کۆتایی بە شەڕێکی درێژخایەن بێنن .کاتەکە هیوابەخش بوو بدۆیە کە سداڵێک بەر لەمە ،ئدایەتواڵ خومەینی مردبوو و عەلی ئەکبەر هاشمی ڕەفسەنجانی -کە لە الیەن زۆرێک لە چاودێرانی شارەزای ئێران ،وەک کەسدایەتییەکی میدانڕۆ و پڕاگماتیسددت دەناسددرا -لە بەرەبەرەی سددەرکەوتن لە هەڵبژاردنددی سددەرکۆماریی ئێراندددا بددوو .ڕەفسددەنجانی دوو حەوتددوو دواتددر ،بە وەدەستهێنانی ١٢لە سەدی دەنگەکان ،وەک براوەی هەڵبژاردن ڕاگەیاندرا .هاوکات لەگەڵ ئەمدانە ،شدەڕی ئێدران-عێدڕاقیش نزیدک بە سدداڵێک بددوو کۆتددایی هدداتبوو و زۆربەی دیپلۆمدداتە ڕۆژئاواییەکددان چاوەڕوانیددان دەکددرد کە کۆمدداری ئیسددالمیی ئێددران ،لەمەودوا تەرکیددز لەسەر سەرلەنوێ بنیادنانەوەی ئەو واڵتە دەکات. بەاڵم ئەوان لە هەڵەدابوون .لە ٢٢ی جوالی ٢١٩١دا ،دانوستانکارە ئێرانییەکدان چەکەکانیدان دەرهێندا و د .عەبددوڵڕەحمان قاسدملوو، ڕێددبەری حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتانی ئێددران ،نددوێنەری حیددزبەکە لە ئەورووپددا و کددوردێکی عێڕاقیددی ناوبژیوانکەریددان تیددرۆر کددرد. زەحمەتە مرۆە بتوانێ دەنگی شەڕەتەقەیەک لە ئاپارتمانێکی ناوەڕاسدتی ڤیەنندادا بشدارێتەوە .پۆلیسدی ئدوتریش گەیشدتە شدوێنەکە بەاڵم دانوسدددتانکارە ئێرانییەکدددان ،هدددیچ بەرپرسدددیارێتییەکیان وەسدددتۆخۆ نەگدددرت .پۆلیسدددی ئدددوتریش ،پددداش وەرگرتندددی ئیفادەیدددان، محەمەدجەعفەر سەحراڕوودی ،مستەفا ئاجوودی ،پارێزگاری ئەوکاتی کوردستان و ئەمیدر بوزورگیدانی ئدازاد کدرد و بەڵێندی لێدوەرگرتن کە ئەگەر پێویست بێ ،بۆ لێکۆڵینەوەی زیاتر لەبەردەست بن .بەاڵم ئەوان خێرا گەڕانەوە تاران. زیاتر سەبارەت بە د .قاسملوو تەنیا چەند ڕۆژ دواتر بوو کە پرسیار لەسەر ئیفادەی کاربەدەستە ئێرانییەکان سازبوون.
76
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بەڵدددگەیەک نەدۆزراوە کە نیشدددان بددددا کەس یدددا کەسدددانێک ویسدددتبیان بەزۆرەملدددی بچدددنە نددداو ئاپارتمدددانەکە .دوو لە قوربانییەکدددان، دانیشتبوون کاتێک تەقەیان لێکرابوو و سەرجەم قوربانییەکان ،بۆ ئەوەی -بکوژان -لە مەرگیدان دڵنیدا بدن ،تیدری خەاڵسدیان لە سدەر دابوو. زانیارییەکانی پزیشکی دادوەری ،ئاکامگیری یەکینەی دژەتیرۆری پۆلیسدی ئدوتریش دەسدەلمێنێ کە قوربانییەکدان نەک لە الی دەرگداوە بەڵکددوو لەو شددوێنەوە تەقەیددان لێکددراوە کە کاربەدەسددتە ئێرانییەکددانی لددێ دانیشددتبوون .تەنددانەت شددوێنی -کەوتنددی -پووکەکددانیش دەستێدابوونی دانوستانکارە ئێرانییەکانی دەسەلماند. پۆلیسددی ئددوتریش -دواتددر -داوای ڕادەسددتکردنەوەی سددێ ئێددرانییەکەی کددرد بەاڵم تدداران ڕەتیکددردەوە هددیچ کددام لەو کەسددانە ڕادەسددتی ئددوتریش بکددات و بگددرە سددەرۆکی تددیم -ی تیددرۆر -ەکە ،واتە سددەحراروودی پددلەی بەرز کددرایەوە و بددوو بە سددەرۆکی ئیتالعدداتی سددپای قودس .ئەو پلەبەرزکردنەوە و هەروەها ئاستی بااڵی وەفدە دانوستانکارەکە ،نیشانی دا کە تیدرۆرەکە ،کردەوەیەکدی خۆسدەرانە نەبدووە بەڵکوو لە الیەن کاربەدەستانی پایەبەرزی ئێرانەوە پالنی بۆ داڕێژراوە. گەلددۆ سددەرۆکی ئەنجددوومەنی بەرزی ئاسایشددی نیشددتمانیی کددات -واتە هەمددان حەسددەن ڕووحددانی کە سددەرۆککۆمار ئۆبامددا وەک شددەریک حیسابی بۆ دەکا -نەبوو کە هاوئاهەنگیی تیرۆری لەم چەشنەی دەکرد؟ ئەمڕۆ لە بیست و شەشدەمین سداڵوەگەڕی یەک لە کدردەوە هەرە قێزەونەکانی ئێران -بە تایبەت کردەوەی ڕێبەریی بااڵی ئێران عەلی خامنەیی و حەسەن ڕووحدانی -بڕیدارە لە ڤیەنندا ،مدامەڵەیەک لەسەر بنەمای “متمانە”کردن بە ئێران ئەنجام بدرێ .مامەڵەیەک کە نیشان دەدا ئێران چدۆن بە پەرەپێددانی تیرۆریدزم و سەرسدەختی سەرکەوتووە و لە بەرانبەردا سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا چەندە السەنئ بووە!
"مایکڵ ڕوبن"* ،لێکۆڵەری "ئەنیستیتۆی ئەمێریکەن ئینتەرپرایز"ه .زۆربەی لێکۆڵینەوەکانی تەرخان کردووە بە ڕۆژهەاڵتی نداڤین و بە تایبەتی کار لەسەر ئێران ،عێرا ،،تورکیا و کۆمەڵگای کوردستان دەکات .ناوبراو هەروەها ماوەیەکیش ڕاوێژکاریی وەزارەتی بەرگریدی ئەمریکا بوو و لە زانکۆکانی کوردستانیش وانەی وتۆتەوە .ڕۆبن هەر ئێستا لە زۆربەی ڕۆژنامە و گۆڤارە بەناوبانگەکانی ئەمریکدا ،بە تایبەت لە ناوەندی ڕاگەیاندنی ئەنستیتۆی ئامەژپێکراو و کامێنتری مەگەزیندا وتار باڵودەکاتەوە. سەرچاوە :ماڵپەڕی ناوەندی نووچە و شرۆقەی رۆژ /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٢
77
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
دکتۆر قاسملو" :بیرمەندە شۆڕشگێڕەکە"
شەریف هەژاری ( )٢١٩١ - ٢ - ٢٢ساڵیادی تیرۆرکردنی یەکێک لەدانسقەترین ڕێبەرانی کورد ،د.عبدالڕەحمان قاسملوویە ،هەڵسدەنگاندن و شدیکاری لەسەر تێزە سیاسییەکانی قاسملوو ،دبلۆماسیەتیی قاسملوو ،ئەخال ،و مۆرالی قاسملوو ،زمدانەوانی قاسدملوو ،ئەدیبیدی و شدیکر-ناسدیی الی قاسددملوو بە مشددت ومددڕ و لێکدددانەوەی بەڵددگەداری وورد ئەبێددت کە تددوێژەر و ڕاڤەکددار پاشددخوانی زانسددتیی لەسددەر زانسددتەکانی "فەلسدەفەی سیاسددیی و دبلۆماسددیی ،مێددژوو و زمددانزانیی" بەمێتددۆدی ووردبدوونەوەی شددیکاریی و مشددتومڕەوە هەبددێ و بتددوانێ جیددا-بەجیددا تەواوی تایبەتمەندییەکانی قاسملوو بخاتەڕوو. بۆیە نووسینێکی وا خۆی لە چەندین تێزی دکتۆرادا ئەبینێتەوە و منیش نامەوێت لەم ووتارەم دا زۆر بنووسدم ،بەڵکدو ئەمەوێدت ئامداژە بە چەند خاڵێک بکەم کە بەالی خۆمەوە و لە ئەزموونی نووسین و کتێدا لە بدارەی شدۆڕش و شۆڕشدگێڕانی ڕۆژهەاڵتدی کوردسدتانەوە وا ئەزانم خاڵگەلێکی نوێن و ،ئامادەشم لەگەڵ هەر بەڕێزێک کە پسپۆڕی مێدژوو بێدت و لە هەر یەکێدک لە زانکۆکدانی کوردسدتاندا بێدت سیمیناری زانستی سازبکەم و خاڵەکانی ئەم بابەتەم بسەلمێنم ،بۆ خۆشم لە زانکۆی سلێمانیم و هەر پسپۆڕێکی مێژوو ئەم خدااڵنە بە گەورەکردن ئەزانێت یان سەرنجی لەسەریان هەیە و ئامادەیی تێدا هەیە بۆ مشتومڕی زیاتر ،ئەتوانێت بفەرموێت لە زانکدۆی سدلێمانیی دا بەخۆشحاڵیەوە لە سیمینارێکی زانستی دا دیبەیتی چڕ و ووردی لە بارەوە ئەکەین ،چونکە من پێموایە ئیتر پێویستییەکی سەرەکییە کە لە زانکۆکانماندا پێشبڕکێی زانستی لەسەر ئایدیا نوێیەکان بهێنینەکدایەوە ،بدۆ ئەوەی
مێژوومدان و
ڕێبەراندی ڕابدردووی کدورد
هەڵسەنگاندنی تەواو زانستییان بە دوور لە ئایدیای حیزبی بۆ بکرێت. ئەو تایبەتمەندییە دەگمەنیی و دانسقانەی کە لە کەسێتیی د.عبدالڕەحمانی قاسموودا هەبووە و ،تا ئێستا هەندێک لەو
78
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا تایبەتمەندددییانە لە ئاسددتی جیهاندددا لە هددیچ ڕێبەرێکدددا نەبددووە و هەندێکیشددی تەواو دانسددقەن لە ئاسددت ڕێبەرانددی کددورد و جیهددانی ڕۆژهەاڵتدا: " -٢قاسملوو" تاکە ڕێدبەر بدووە لەسدەر زەوی دا و تداکە نەفەری یەکەمدی حیزبێدک بدووە لە ئاسدت تەواوی نەفەری یەکەم و سدەرکردەی یەکەمددی حیزبەکددانی وواڵتاندددا لە جیهاندددا کە زیدداتر لە " "٢١زمددانی زانیبێددت ،زمانەکددانیش (فەرەنسددی ،ئینگلیددزی ،ڕوسددی ،عربددی، فارسی ،تورکی،چیکی ،سلۆڤاکی ،ئازەری ،کوردی) بوون. ڕوونە کە لە ناو کدورد دا هدیچ ڕێبەرێدک نەبدووە کە دە زمدانی زینددووی جیهدانی بزانێدت ،بەاڵم قاسدملوو زانیدوویەتی ،وەک ئەوەی کە خۆشم ماستەرم لە ":ستراتیژی بەریتانیا لە ئەمەریکا لە زانکدۆی لەنددەن" دا هەیە و ئاشدنای مێدژووی ئەوروپدا و ئەمریکدا و بدزاووتە شۆڕشدددگێڕییەکانیانم و بە دیدددقەتەوە کەسدددایەتی نەفەری یەکەمدددی شۆڕشدددەکانیانم هەڵسدددەنگاندووە ،ئەوا بدددۆم دەرکەوتدددووە و ئەشدددی سەلمێنم ،کە قاسدملوو تداکە نەفەری یەکەمدی حیزبێدک بدووە لە ئاسدت تەواوی سدەرۆکی یەکەمدی وواڵتدان و ڕێبەراندی یەکەمدی پدارتە سیاسییەکان لە جیهاندا کە دە زمانی زانیبێت. -٧لە ڕووی هەڵسوکەوتی کۆمەاڵیەتیی و هەڵچوونەوە ،قاسملوو تداکە ڕێبەرێدک بدووە لە کدورد و بە گشدتیش لە جیهدانی ڕۆژهەاڵت دا کە بۆ ماوەی نزیک بە ٧١ساڵ ( ،)٢١٩١ - ٢١٢١ڕێبەرایەتدی جدوواڵنەوەیەکی شۆڕشدگێڕیی بەهێدزی کردبێدت کە جدوواڵنەوەی ڕۆژهەاڵت لە سەردەمی قاسملوو دا بە بڕشتر بوو لە ئێستا ،ئەوا تاکە ڕێبەری کدورد و جیهدانی ڕۆژهەاڵت بدووە کە "جنێدو و ووشدەی ناپەسدەندی کدۆمەاڵیەتیی" هەرگیدز بدۆ هدیچ یەکێدک لە نەیارەکدانی بەکارنەهێنداوە ،لە کاتێکددا بە سدەدان ووتداری جۆشددەری نەتەوەیدی هەیە لە شددەڕەکان دا دژ بە دەسددەاڵتی داگیددرکەری ئێددران ،بەاڵم قاسددملوو تدداکە ڕێبەرێددک بددووە کە ئەتەکێتددی گفتوگددۆ و لێدددوان و ووتددارە حەماسییەکانی زۆر بە ئەدەبانە بووە و ،ووتارەکانی لە سەخترین ساتی شدەڕەکانیش دا بە دوربدووە لە جدۆرە بەکارهێندانێکی ووشدەی نەشیاوی کۆمەاڵیەتیی. -٢قاسملوو پێچەوانەی ڕێبەرانی دیکەی کوردەوە زۆر دژی "فەرد پەرستی لە ناو حیزبەکان" دا بدوو ،هەر بدۆیە قاسدملوو تداکە ڕێدبەری کدورد بددووە کە هەڵواسدینی وێنەکددانیی و شددیکار و هوتافددانی "بددژی قاسدملوو"ی لە نێددو ڕیزەکددانی حیزبەکەیددا قەدەغەکردبددوو ،کە بددۆ سەلماندنی ئەم تایبەتمەندییە ناوازەیەی قاسملووش بە سەدان ڤیددیۆ و دۆکیدۆمێنتی بەردەسدت هەن .بەالی قاسدملوەوە ندرخ و بەهدای "گشت" هەمیشە لە پێشتر دا بووە هەتا هی "تاک" ،با ئەو تداکەش "سدەرکردە" بدووبێ! ئەمەشدی تەنهدا لە پێنداوی نرخگەڕانددنەوە بدۆ "گشت ئەندامان" دادەنا و ،قاسملوو پێی وابوو "بونیادنانی کۆمەڵگایەکی تەندروست بە خدۆبەزلزانین و خۆپەرسدتییەوە بنیادندانرێ ، بەڵکوو بە شەرعیەتدان بۆ گشت کۆمەڵگا بنیاد ئەنرێ". -٥لە ڕووی خیددانەتی نەتەوەیددیەوە ،قاسددملوو تدداکە ڕێددبەری کددورد بددووە کە لە پدداش سددااڵنی ٢١٢١وەک نەفەری یەکەمددی حیزبێددک لە مەیدانی سیاسیی دا بووبێ هەتا ،٢١٩١کە دەکاتە نزیک بە ٧١ساڵی سەرکردایەتی جوواڵنەوەی چەکداری دژ بە ڕژێمی ئێران ،کەچی
79
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بە هیچ جۆرە خیانەتێکی نەتەوەییەوە تێوەنەگالوە! بەتایبەت هەمدوو بەڵدگە مێژوویەکدان گەواهیددەری ئەو ڕاسدتییەن کە لە سدەردەمی قاسملوو دا "هیچ کوردێک بۆ ڕژێمێکی داگیرکەر نەکوژرا و تیرۆر نەکرا" لەالیەن حیزبەکەی قاسدملوەوە ،ئەمە سدەرەڕای ئەوەی قاسدملوو هێندددە زانایددانە و لێزانددانە سیاسددەتی ئەکددرد کە هەرگیددز بە زیانگەیاندددن بە جددوواڵنەوەی شۆڕشددگێڕی بەشددەکانی دیددکەی کوردسددتان (باشددور ،بدداکور و ،ڕۆژئدداوا) نەدەشددکایەوە و هددیچ خیددانەتێکی نەتەوەیددی بەردەسددت لە تەواوی ژیددانی قاسددملوو دا ندداتوانین بەدەسددت بێنین. -٢قاسملوو تاکە ڕێبەری سیاسیی کوردە کە توانای داهێنانی تێزی سیاسیی هەبدووە و ئەشدتوانم بۆدێم کە" تداکە بیرمەنددێکی سیاسدیی کددوردە" ،ئەو کدددۆمەڵە تێدددزەی کە قاسدددملوو هێنددداویەتیە نێدددو کددایەی سیاسدددەتەوە یدددان داهێندددانێکی ندددوێی لە جدددێ بە جێکردنیدددان دا خسدددتووەتەڕوو بدددریتین لە (سدددەربەخۆیی بڕیددداردان ،ئەخدددال ،لەسیاسدددەتدا ،بەرپرسدددیارێتی ،دیموکراسدددیی ڕاسدددتەقینە ،سۆسدددیالیزمی دیموکراتیددک) کە ئەگەر بە ووردی لێددی بتددوێژینەوە ئەوا بۆمددان دەرئەکەوێ کە تێزەکددانی تاچەندددێک پددڕ -بددایەخن بددۆ کۆمەڵگاکددانی مرۆڤایەتیی .بۆ نموونە ئەگەر بە کورتی لە تێزەکانی فەیلەسووفێکی وەک "ماکیاڤێلیی" و بیرمەنددێکی وەک " قاسدملوو" بدڕوانین ،ئەوا قورسایی تێزەکانی قاسملوومان بۆ ئەسەلمێ ،کە یەکەمیان "ماکیاڤێلی" وەک نموونەی فەیلەسوفێکی سیاسدیی لە تێزەکانیددا "مدۆراڵ" لە کددایەی سیاسددیی دا وون ئەکددا و ،دووەمیشددیان "قاسددملوو" وەک بیرمەندددێکی سیاسددیی لە تیۆریاکانیدددا "مرۆڤگەرایددی" و مددۆراڵ دەکدداتە پێوەری جووڵە و تایبەتمەندیی مرۆڤدی سیاسدەتووان .ئەم مشدتومڕە ئەیەوێ زیداتر لێکددانەوە و شدیکاری لە نێدوان تێزەکدانی ئەو دوو بیرمەندە دا لەسەر بکرێ ،وەلێ بە شارەزایی دەقیق لە تێز و نووسینەکانی هەردووالیان و هەڵسەنگاندنی بێالیەنانەوە. ئەم خددااڵنەی کە خسددتمەڕوو بە دورن لە هەر سددۆز و عدداتیفەیەک بددۆ نەتەوەکەم کە نەتەوەی کددوردە ،یددان النددی کەم بددۆ ڕێبەرێکددی نەتەوەی کورد کە "قاسملوو"ە ،بەڵکو بە دیدقەتەوە ئەم تایبەتمەنددییانەم لە خوێنددنەوەی تێزەکدانی قاسدملوو و بەراوردکدردن لەگەڵ ڕێبەرانی جیهان و کورد دا ئەنجامم دا ،هەر پێشنیار و ڕەخنەیەکیش لەسەر ئەم بابەتەم هەبێ ،سوپاس بۆ هەر بەڕێزێک کە لە ڕێی فەیسبووکەوە پێم بگەیەنێت. شەریف هەژاری ماستەر لەستراتیژی بەریتانیا لەخاکی ئەمریکا لەزانکۆی لەندەن. سەرچاوە :ماڵپەڕی لاین /ڕێکەوتی٢٧ :ی جووالی ٧١٢٢
80
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
بۆ پووشپەڕی خوێناوی و کۆترە زامدارەکەی ڤییەن
قادر وریا به شههید بوونی دوكتور عهبدولڕهحمان قاسدملوو ،حیزبدی دێمدۆكرات و گدهلی كدورد ،رێبدهرێكی بێوێنده و بزووتندهوهی دێمۆكراتیدك و شۆڕشگێڕانهی واڵتهكهشمان سدیما و شهخسدییهتێكی زۆر بده وهجیدان لده دهسدت دا .دوكتدور قاسدملوو بده رێبدهری كردندی مامۆسدتایانه و سهركهوتووانهی حیزبی دێمۆكرات و خهباتی خهڵكی كوردستان و ،بهو رۆڵه كاریگدهرهی لده نزیدك كردندهوهی هێدز و شهخسدییهتهكانی ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی دا ههیبوو ،ههر وهها بهو خزمهتانهی كه به كهڵكوهرگرتن له بۆعدی ناوچدهیی و جیهدانیی شهخسدییهتی سیاسدی و زانستی و خهباتگێڕانهی خۆی ،به ناساندن و بهرهو پێش بردنی كێشهی كورد و خهباتی گهالنی واڵتهكهی دژی رێژیمی ئینسانكوژ و كۆنهپهرستی كۆماری ئیسالمیی ئێرانی كردبوون ،ههم بۆ قوتابیان و هاوسهنگهرانی ،ههم بۆ نهتهوهكهی و گهالنی واڵتهكهی ،ببوو به سهرچاوهی هیوا و هومێد پێ بهستن .بۆیه سروشتی بوو كه كۆماری ئیسالمی ،دوژمنی سهرهكی و دڵڕهشی گهلی كورد ،بۆ له نێو بردندی به توندی له ههوڵ دابێ و پهنا بباته بهر دزێدوترین شدێوهی لده نێدو بدردن كده تیرۆریزمده و ناجوانمێراندهترین و بێئهخالقاندهترین نهخشه و پیالنهكان بۆ له داوخستن و شههید كردنی ،یانی كوشتنی له سهر مێزی وتووێژی ئاشتی ،ههڵ ببژێرێ. ئینسانه گهورهكان ههر له ژیان دا گهوره نین ،له مردنیش دا گهورهن .ئهوان ئهگهر له ژیان دا ،خزمهتی گهوره و لهبیرنهكراویان له دهسددت دێ و شددوێنهواری قددووڵ لدده سددهر ژیددان و خددهباتی میللددهتان و واڵتددانی خۆیددان دادهنددێن ،بدده مردنیشددیان میللددهتێك و واڵتێددك دهههژێنن و به میلیۆن ئینسان دهبهنده نێدو خدهم و ماتدهم .بدۆ مدهرگی قاسدملووی رێبدهر و گدهوره مامۆستاشدمان ” هدهزاران پێشدمهرگه، دهیان ههزار ئهندامی حیزبهكهی و سهدان ههزار دۆست و الیهنگری رێبازهكهی و به میلیدۆن كدهس لده رۆڵدهكانی گهلهكدهی غدهمیان بده سهر دا باری و فرمێسكیان ههڵوهراند “ .ئهو شههید بوونهكهشی خزمدهتی گدهورهی بده ناسداندنی كێشدهی نهتهوهكدهی كدرد و سدهرنجی جیهانی یهكانی به شێوهیهكی تایبهتی و بێ وێنه بۆ الی ژێر دهستی و بێ بهشیی گدهلی كدورد راكێشدا و شدهپۆلێكی بدهرینی هداودهردی له گهڵ گهلی كوردی له دنیادا وهڕێخست.
81
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ٧٢سدداڵ لدده كارهسدداتی تیددرۆری دوكتددور قاسددملوو و هاوڕێیددانی رابددردوه .ئهگددهر كهسددانی دیكدده بدده تێپددهڕینی زهمددان ،بهرهبددهره تددۆزی فهرامۆشییان لێ دهنیشێ و له بیر دهچنهوه ،ئهم رێیهره مهزنده ،نداوی ،یدادی و رێبازهكدهی هدهروا لده گهشدانهوه و پڕشدنگدانهوه دان. خهمی له دهستچوونیشی سهرهڕای تێپهڕ بوونی ئهو ماوه زهمانی یه ،له دڵی ئهویندارانی رێبازهكهی و ئۆگرانی شهخسییهته مهزنهكدهی دا ،نهك ههر كۆن نهبووه ،زوو زوو نوێ دهبێتهوه .ئهو ههلومهرجه لهبار و ندوێ یدهی بده دوای مدهرگی دوكتدور قاسدملوو لده ناوچده و جیهان دا بۆ كێشهی كورد هاته كایهوه و ئهو ههموو كۆڕ و كۆبووندهوه و كۆنفرانسدانهی لدهم چهندد سداڵهی دوایدی دا لده پێوهنددی لده گهڵ گهلی كورد دا پێك هاتوون ،ئهوانه و ههموو دهرهتانێكی باش كه به قازانجی بهرهو پێش بردنی مهسهلهی كورد رهخساون ،ئێمده و ههموو دڵسۆزێكی كوردیان خستۆتهوه یادی دوكتور قاسملوو و خاڵی بوونی جێگاكهی. بهو حاڵهش ،دهتوانین جارێكی دیكه به دڵنیایی و شانازی یهوه رووی قسهمان بكهینه ئهو رێبهره مهزنه و پێی بۆێین بده ئاسدوودهیی بنوو ” .الشت كه سهر دهنێتهوه بیرت ههر دهتهنێتهوه ” * .رێبازت بهردهوامه و رێگات بهر قهرار .قوتابیدان و هاوسدهنگهرانت بدهری رهنجددی چهندددین سدداڵهت بدده فیددڕۆ نددادهن .رێنددوێنی و ئامۆژگدداری و نهریتدده بددهرز و شۆڕشددگێڕانهكانت لدده بیددر نابهنددهوه .ئددهوان بدده ئامانجدهكانت وهفدادارن و لده ندداو و یدادی بدهرزت ،لده خددهباتی چهنددین سداڵهی پیدرۆزت و لدده شهخسدییهتی مێژووییدت هدهروا ئیلهددام وهردهگددرن .رێبددوارانی رێگاكددهت و ئددۆگرانی رێبازهكددهت هددهر وهك سروشددتی خددۆت بددوو ،بدده گهشددبینی یددهوه دهڕوانندده ئاسددۆی خددهباتی گهلهكهیان و ،خۆشحاڵن كه له بیرهوهریی شههید بوونت دا ،مزگێنیت پێ بدهن ،ئهو رۆژهی به ئاواتت دهخواست نزیك بۆتهوه .ئێسدتا كۆمهاڵنی خهڵك له سهرانسهری واڵتهكهت ،له دژی سهرهڕۆیی و كۆنهپهرستی وبێ مافی هاتوونه مهیدان و به بدهرز كردندهوهی دهنگدی بێزاری له كۆماری ئیسالمی ،بناخهكانی رێژیمێك كه دهستی به خوێنی تۆ و دهیان ههزار شۆڕشگێڕ و ئازادیخوازی دیكهی ئێران سووره، وهلهرزین خستوه. نهمری و ههزاران سالو بۆ یادت و بهردهوامی و سهركهوتن بۆ رێبازه پیرۆز و پڕشانازی یهكهت. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٢
82
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
نامرن ئەوانەی وا لە دڵی میللەتا ئەژین
عەبدوڵاڵ حیجاب لەم ڕۆژانەدا ،گەلی کورد یادی ٧٢ساڵەی لە دەستدانی دوکتۆر عەبدوالڕەحمان قاسملوو ڕێبەری ناوداری خۆی و سدکرتێری بە تواندای حیزبی دێمۆکرات دەکاتەوە کە ڕۆژی ٢٢ی ژووالی ٧٧ ،٢١٩١ی پووشپەڕی ٢٢٢٩لە کاتی وتووێژ لە گەڵ تێڕۆڕیستانی کۆماری ئیسدالمی دا لە شاری ڤیەن پێتەختی وەاڵتی ئوتریش (نەمسا) تێڕۆر کرا. کۆماری ئیسدالمی ،پێدی وابدوو کە بە تێدڕۆری دوکتدۆر قاسدملوو یەکێدک لە بەتوانداترین دژبەراندی دەسدەاڵتی ڕەش و بنئداژۆی دیندی لە ئێران دا لە نێودەبا و دەتوانێ بەو شێوەیە بە سەر ئیرادەی ئازادیخوازانەی نەتەوەی کورد دا زاڵ بێ .بەاڵم خاوەنددارێتی گەلدی کدورد لە دوکتۆر قاسملوو و ئەو تێکۆشانە نەتەوەییەی کە ئەو تا کاتی شەهیدبوونی سدەرکردایەتیی دەکدرد ،خەوندی کۆمداری ئیسدالمیی کدرد بە مۆتەکەیەک کە تا کاتی مەرگی بەرۆکی بەرنادا. دوکتددۆر قاسددملوو سددەرکردەیەکی خدداوەن پددرۆژە و ڕێبەرێکددی بە ئیددڕادە بددوو کە بددوێرانە بە پیددر تەنددئ و چەڵەمەکددانی سددەر ڕێگددای تێکۆشانەوە دەچوو و دەیتوانی لە دژوارترین قۆناغەکدانی خەبداتی سیاسدی دا بەرنامەکدانی خدۆی بەرەو پدێش ببدا .ئەو تدوانی حیزبدی دێمۆکرات لە سدەر بنەمدایەکی مدودێرنی سیاسدی ڕێدک بخداتەوە ،خەبداتێکی بدێ وچدانی سیاسدی پەرە پدێ بددا و خدۆڕاگریی بدێ وێدنەی نەتەوەی کورد لە دژی دیکتاتۆریی کۆماری ئیسالمی سەرکردایەتی بکا .لەو ڕێگا ئاسدتەمەدا ،زۆر جدار سدەرکەوتوانە ،و جدار و بداریش بە ئاریشە و دژواری ،هێندێک جار بە پشتیوانیی یەکدەنگی هاوسەنگەر و هاوبیرانی ،جاری واشە بە دژکردەوەی سەرسەختانەی دۆسدت
83
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا و هاوسددەنگەرانی درێددژەی بە ڕێگددای پددڕ لە ئاسددتەنگی خەبدداتی سیاسددی دا و سددەرئەنجام لە پێندداو ئددازادیی نەتەوەی کددورد دا سددەری نایەوە. دوکتۆر قاسملوو ،لە مێژووی سیاسی کوردستان دا وەکوو ڕەمزی بزووتنەوەی نەتەوەیی و سەرکردەیەکی وشیاری سیاسی ٧٢ ،سداڵ پداش شەهیدکرانیشددی هەر وەک سددااڵنی ژیددان و تێکۆشددانی سیاسددی خدداوەنی جددێگە و پێگەیەکددی بەرزە .ندداو و یددادی ئەو ،سددنووری حیزبددی و ناوچەیی تێپەڕاندوە و ئێستا بووە بە ڕەمزێکی پیرۆزی نیشتیمانی کە لە الیەن هەموو کوردێکەوە بە زیندووی ڕادەگیرێ. هاندەری دوکتۆر قاسملوو بۆ دانیشتن لە گەڵ چەند تێڕۆریستی کۆماری ئیسالمی بە بێ لە بەر چاو گرتنی الیەنی ئەولەکاری ،لە کاتێک دا کە خۆی ڕێبەرایەتیی بزووتنەوەیەکی بە هێزی سیاسی دەکرد کە لە گەڵ ڕێژیم لە حداڵی شدەری چەکددارانەدا بدوو هەر چدی بددێ ،هددیچ لە تدداوانی دەسددەاڵتدارانی ئێددران لە تێددڕۆردا و ساتوسددەودای دوور لە ئەخاڵقددی دەوڵەتددی ئددوتریش لە سەربەسددتکردنی تێڕۆریستەکاندا کەم ناکاتەوە. ئێستا یادی ٧٢ساڵەی شەهیدکرانی سەرکردەی ناوداری کورد ،دوکتۆر قاسدملوو لە کاتێدک دا دەکدرێتەوە کە نەتەوەکەی لە قۆنداغێکی هەستیاری خەباتی سیاسی خۆی دا پتر لە هەموو کاتێک پێویستی بە یەکڕیزی و یەکدەنگی هەیە. لەم ڕووەوە ،خاوەنداری کردن و وەفاداری بە ناو ،ڕێباز و ئامانجەکانی دوکتۆر قاسملوو لە گرەوی خەباتێکی چڕ و پڕ بدۆ یەکریدزی و یەکدەنگی نەتەوەیی دایە .یەکڕیزی و یەکدەنگیەک کە ئەوانەی ئیددیکای بەردەوامیدان بە ڕێبازی دەکەن زیاتر لە هەر الیەنێدک لێدی دوورن .ئەو ئەرکە نیشتیمانیە بەر لە هەموو کەس دەکەوێتە سەر شانی ئەندامانی هەر دوو بەشی حیزبی دێمدۆکرات کە بەر لە هەمدوو شتێک ،حیزبی دوکتۆر قاسملوو لە چوارچێوەی دوو ڕێکخراو بە دوو قەوارەی حیزبدی و دوو ڕێبەرایەتدیەوە ڕزگدار بدکەن و بدیکەنەوە بە حیزبێک کە شیاوی ناو و پرۆژەی سیاسی دوکتۆر قاسملوو و هیوا و ئامانجەکانی نەتەوەی کورد بێ. سەرچاوە :فەیس بووکی نووسەر /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٢
84
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
د .قاسملوو لە پێناو “مانەوە”دا بەرەو مەرگ هەنگاوی نا
ئاگری باڵەکی سااڵنە کە لە ٧٧ی پوشپەڕ نزیک دەبینەوە پرسدیارێک زیداتر لە هەمیشدە بیدر و زەینمدان بەخدۆوە خەریدک دەکدات ،ئەویدش ئەوەیە کە بەراستی بۆچی شەهید دوکتور قاسملوو تووشی ئەو داوە هات و تێرۆر کرا؟! د .قاسملوو کەسێکی سیاسیکارو دووربین بوو ،بەاڵم چۆن بوو لە داوێک کەوت کە بەدەیان جار سهبارهت بهم جدۆره پیالنانده هاوڕێیدان و ئەندامانی حیزبەکەی خۆی ئامۆژگاری دەکرد کە قەت باوەڕ بە دوژمن نەکەن. پرسددیارە سددەرەکییەکە ئەوەیە کەئ هۆکدداری
بددوو کە دوکتددور قاسددملوو لەو داوە کەوت و دوور لە چدداوی هدداوڕێ و ئەندددامانی حیددزب
توشی کارەساتیکی وا بەژان هات کە قەربووکردەنەوەی زەمەنیکی زۆری دەوێ؟ شەهید د .قاسملوو کەسایەتییەکی دوورئەندێش بوو ،بە فاکت و لێکۆڵینەوە لە هۆکارەکان بۆ داهاتوو دەیڕوانی ،هیچ کات بڕیدارێکی بەبێ پدرس و راو هەڵسدەنگاندنی ئاکامەکدانی نەدەدا ،هەر بدۆیەش لە پێوەنددی لە گەڵ مزاکدره لەگەڵ کۆمداری ئیسدالمیی ئێرانددا وا بیری دەکردهوە ،زۆر هۆکار هەبوون کە دوکتور قاسملوویان بۆ دانووستان لە گەڵ ئەم رێژیمە هان دەدا. دەتوانرێ گرینگترین هۆکارەکان ئەوانە بن کە چەند مانگێئ پێش تیرۆرکرانی ،ئێران و ئێدرا ،کۆتاییدان بە شدەڕ هێندابوو ،خدومەینی ماوەی مانگێک بوو لە ژیاندا نەمابوو ،رەفسەنجانی کە بە کەسێکی پراکماتیزم و ئەهلی سدازان نداوی دەرکردبدوو ،بدۆ ماوەیدهکی کداتی جێگای گرتبوویەوە .دوکتور قاسملوو لەوە نیگەران بوو کە دیسان پەیماننامەیەکی دیدکە وەک ئەلجەزائیدری ٢١٢٢دووبدارە بێدتەوە ،کە
85
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا حکوومەتەکانی ئەوکاتی ئێران و ئێرا ،لەسەر لەناوبردنی بزووتنەوەی رزگداریخوازیی کوردسدتان رێدک کەوتبدوون ،ئەو چەندد جارێدک باسی لە نیگەرانیی خۆی لە دووبارەبوونەوەی نسکۆیەکی دیکە بۆ بزووتنەوەی کورد بە هۆی لێکنزیکبوونەوەی ئێران و ئێرا ،کردبوو. د .قاسددملوو ئەوەی بدداش دەزانددی لە بددوونی وەهددا هاوپەیمانییەکدددا بددزووتنەوەی کددورد
لە رۆژهەاڵتددی کوردسددتان و
لە باشددووری
کوردستان تووشی نسکۆیەکی تدر دەبێدت ،هە ربدۆیە ویسدتی بە هەر نرخێدک بێدت رێگاچدارەیەک ببینێدتەوە بدۆ ئەوەی بدزووتنەوەکە لەو قەیرانە رزگار بکات. شددەهید دوکتددور قاسددملوو دەیهەویسددت پێشددگیری لە رووداوێکددی نەخددوازراو بکددات و بەهەر شددێوەیەک بێددت نەهێۆددێ کە شۆڕشددی کددورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان تووشی شکست بێت. هێلددێن (نەسددرین خددانم)ی هاوسددەری لە بددارەی ئەوەی کە بددۆ د .قاسددملوو چددووە سددەر میددزی گفتوگددۆ دەڵێددت“ :عهبدددوڕەحمان چددوو دهگددهڵگورگان دابنیشددێ ،رۆژێددك پێشددتر پێیگددوتم دهچێتهڤییددهنو لهسددهر ئددهو بڕوایددهبوو رهفسددهنجانیو دهوڵددهتیئێران ندداوێرن هیچددی لێبكهنو لهوه به تهواوی ئهرخهیان بوو كه دهوڵهت پێویستی به رێككهوتنێك دهگهڵ حیزبی دێمدوکرات و دهگدهڵ كوردهكدان ههیده .بدۆ ئهوهی بیروبڕوای تونددوتیژیی خدهڵكی دنیدا لده دژیخۆیدان خداو كهندهوه ،پێویسدتیان بهرێككدهوتنێك دهگدهڵ ئێمهههیده ،هدهروهها بدۆ مانهوه له سهر دهسهاڵت پێویستیان بهو رێككهوتنهههیە”. پێش تێرۆرکرانەکەی ،ماوەی چەند هەفتەیەک بوو کە ئیجازەی پدێ درابدوو کە سدەفەر بدۆ ئەمریکدا بکدات ،کاتێدک مداڵپەری ویکیکدیس دۆکومێنتە نهێنییە دیپلۆماسییەکانی ئەمریکای باڵو کردەوە ،لە چەند دۆکومێندت کە تدایبەت بدوون بە ندوێنەرایەتی ئەمریکدا لە بەغددا دەردەکەوێ کە د .قاسددملوو لە هەوڵدددا بددووە کە پشددتگیری مەعددنەوی ئەمریکددا بەدەسددت بهێنێددت و لەگەڵ ئەوەیدددا کە دژی ئیمپریددالیزم بووە ،بەاڵم لەو بڕوایەشدا بووە کە لە سیاستەدا دەبێ بەدوای بەرژەوەندیدا بگەڕێیت .لەو دۆکومێنتانەدا هداتووە“ :رێدبەری پێشدووی حیزبی دێمۆکرات جەختی کردووهتەوه کە پووڵ و چەکی ناوێ ،بەڵکو ئەوەندە بەسە کە پشتیوانی سیاسی و مەعنەوی لێبکرێت”. ئددهوه كدده بددهڕوونی دهركددهوتبوو دوکتددور قاسددملوو لدده الیددهن دهسددهاڵتداره ئایینییهكانددهوه وهك دژیمهزهددهب ناسددرابوو ،بددێهیچ ئددهمالو ئهوالیهك له الیهن رێژیمی توندوتیژی کۆماری ئیسالمی كه مانگێك پاش مردنی خومهینی و دوای شدهڕێكی ههشدت سداڵه كده خومدهینی له دژیعێرا ،وهڕێی خستبووو تهنیا ساڵێك بوو ئهو شهڕهتهواو ببوو لهسهر ئهو بڕوایه بوون که دوکتدور قاسدملوو باشدترین كدهس بدوو بۆ دهسهاڵتدارانی رێژیم كه دهبوو بیكوژن .داخوا لهبهر ئهوه كوشتیان كه ههستیان بهالوازبوونی رێژیمهكهیان دهكرد؟ د .قاسددملوو دەیهەویسددت لە جیهددانی دوو جەمسددەریدا رێگددای سددێیەمیش ببینێددتەوە ،بددۆیە دەیهەویسددت سیاسددەت بکددات ،دەیهەویسددت لە هەمانکاتدددا کە حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتان ،حیزبێکددی چەپە ،بەاڵم دەبددێ پەیوەندیشددی لەگەڵ ئەمریکددای سددەرمایەداریدا هەبددێ، چددونکە د .قاسددملوو ئددابووری خوێندددبوو ،ئەو زۆر لەمێژبددوو بددۆی دەرکەوتبددوو کە عەداڵەت و یەکسددانی دوو شددتی لیددک جیدداوازن .بددۆی دەرکەوتبددوو کە جیهددانی سۆسیالیسددتی تدداک لە ندداو دەبددات و بڕیددار بددۆ کددۆمەڵگە دەگەڕێددتەوە ،هەر بۆیەشددە لە کددۆنگرەی ٢ی حیزبددی
86
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دێمۆکراتدا سۆسیالیزمی دێمۆکرات دێنێتە نێو بەرندامەی حیدزب ،ئەو سۆسدیالیزمە دێمدۆکراتیکەی کە زۆربەی واڵتدانی ئیسدتای رۆژئداوا کاری پێ دەکەن و تێیدا سەرکەوتوو بوون ،قاسدملوو دەیهەویسدت لە جیهدانی دوو جەمسدەری خدۆی رزگدار بکدات و کدورد نەبێدتە گەنمدی نێوان دوو بەرداشان و بەردەوام بهاڕدرێت. لەکۆتاییدا دەتدوانین بۆێدین کە دوکتدور قاسدملوو پڕمەترسدیترین رێگدای گدرتە بەر تدا بدزووتنەوەی کدوردی رۆژهەاڵت بە دۆخدی ئەمدڕۆ نەگا ،بەاڵم بەداخەوە نەک بە مەرگی پێشدی لەو کارەسداتە نەگدرت ،بەڵکدو بە مەرگدی ئەو ،زۆرێدک لده هاوکێشدەکان لە کوردسدتان و ئێران بە نەمانی ئەو بە قازانجی کورد نەبوون. دوکتددور قاسددملوو ئەوەی کددرد کە پێشددەوا کددردی ،بەاڵم لە کددات و شددوێنی جیدداوازدا .پێشددەوا لە کدداتی خۆیدددا پشددگیری لە کوشددت و کوشتاری خەڵکی مهاباد گرت و ویستی بەو هدۆیەوە هدیچ تاکێدک لەو کۆمەڵگدایەی کە تێیددا دەژیدا ،تووشدی ئەزیەت و ئدازار ندهبێت و پیشەوا ئەوهی کردە سەرمەشق کە ئازادی خوێنێ دەوێ ،هەر بدۆیەش قاسدملوو بە دەرسدوەرگرتن لەو راسدتییە مێدژووییە ،ویسدتی بە بە هەنگاونان بەرەو مەترسییەکی ئاوا گەورە کە گیانی لە سەر دانا ،بزووتنەوەی میلەتەکەی بە ئاقارێکی دیکەدا بەرێ. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٢٧ :ی جووالی ٧١٢٢
87
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
لە نێوان خۆبەخت كردنو هەلپەرستیدا،
کەریم پەرویزی "چی وا لە كەسێك دەكدا كە ببدێ بە دوكتدور قاسدملووی رێدبەر ،كە لە الی زۆر كەس وەكدوو رێدبەری كاریزماتیدك چداوی لدێ بكدرێو بە هەزاران كەس الیەنگرو هۆگری هزرو كردەوەكانی بنو چی وا دەكا كە كەس یدا كەسدانێك گەر تەواوی تواندای خۆیدانو دەروبەریدان بدۆ وەگەڕ خرابێ كە كەسایەتییەكی دیارو جێگای پەسندی لێ دروست بكرێ ،هێشتا جێ ناگرێ؟" لە بیركددردنەوەو تێڕامددانی خۆمدددا چەندددین هۆكددارو پێددوەرم دادەندداو هەڵددم دەسددەنگاندنو هەر بددۆم جێبەجددێ نەدەبددوو! بە واتددایەكیتر چەندین پێوەرو هۆكارم كە دیاری دەكرد ،نەدەبوونە شتێك كە لەسدەر ئەساسدی ئەو هۆكدارانە ،جیداوازییەكی بنەڕەتدی و جەوهەری لە نێوان مرۆڤەكاندا دروست بكا. گەر خوێندن و خوێنددەواریو بەشدداری لە ناوەنددە ئاكادیمیكەكانددا وەك پێدوەر دابنێدی ،ئەو پرسدیار دەمێنێدتەوە كە :خدۆ بە سدەدانو هەزاران كەس لە نێو نەتەوەی كورددا چوونەتە زانستگاو خوێندنی زانسدتیو ئاكادیمیكیدان لە بەرزتدرین ئاستەكانیشددا تەواو كدردوەو گەر بەوە بددوایە دەبددوو ئێسددتا سددەدانو هەزاران مرۆڤددی لەو بابەتەمددان هەبددوا كە كەسددێكی كاریزمدداو رێبەرێكددی بلددیمەت بددووایە و هەركامەیان بۆخۆیان دوكتور قاسملوویەك بوونایە ،كەچی وانیە! بۆ؟ گەر نووسینو خوێندنەوە دەكەی بە پێوەر ،ئەی خۆ سەدان نووسەرو كتێبنووسو بە میلیدۆن! كتێدا خوێنمدان هەیەو بدۆچی كتێبنووسدینو كتێا خوێندنەوە نەبۆتە هۆی ئەوە كە بە شێوەی ئوتوماتیكو خۆبەخۆ ،ئەو تاكە ببێ بە رێبەری گەل؟! دەكرێ چەندینو چەند پێوەرو پێوانەو هۆكاری دیكە دەستنیشان بكەیو لە مێتۆدێكی "تەتبیقی" دا كەسەكان هەڵ سەنگێنیو بۆت
88
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دەركەوێ كە ئەو پێوەرانە ئایا دەبنە جیاكەرەوەی نێوان "رێبەر و نارێبەر" یان نە؟ ئەوەی كە بە تێگەیشتنو بیركردنەوەی مندا هاتو لە الی خۆمەوە توانیم وەك هێۆی جیاكەرەوەو هۆكداری شوناسبەخشدین بە مرۆڤەكدان دەسنیشانی بكەم ،بریتی بوو لەو هەڵوێستو هەڵبژاردنەی كە مرۆە لە كداتی بەربدژارە جیاوازەكدانو دوورێیانەكانددا وەریدان دەگدرێو لە راستیدا بەو هەڵوێستو هەڵبژاردنانە ،بوونو كەسایەتیی خۆی پێناسە دەكاو شوناسی خۆی دیار دەكاو خۆی وەكوو مرۆڤێكی خداوەن ئیرادەیەكی تایبەت درووست دەكا و رۆ دەچنێ. لەو دوو رێیانددانەدا كە مرۆڤێددك تووشددی دەبددێو لە نێددوان خددۆیو خەڵكدددا دەسددت دەداتە هەڵبددژاردن ،هەڵوێسددتی راسددتەقینەی ئەو دەردەكەوێ و نیشان دەدا
جۆرە كەسایەتییەكی هەیەو بەرەو
ئاسدۆیەك هەنگداو دەندێ .لەوێداو لەو دوو رێیدانەدایە كە لە نێدوان
خۆبەختكردنو هەلپەرستیدا ،بژاردەی بەردەست پێك دێو مرۆڤی خەباتكارو فیداكار خدۆبەختكردن دەبژێدرێ و كەسدایەتیی هەلپەرسدت لە دەرفەتەكە بە قازانجی تاكەكەسیی خۆی كەڵك وەر دەگرێ. بۆ ئەوەی شتەكانمان لێ روونتر بێتەوە ،پێویستە بگەڕێینەوە بۆ سەرەتاكانی سدەردەمی الوەتیدی دوكتدور قاسدملووی نەمدر كە ئەوكداتە هێشتا نەببوو بە "دوكتور". عەبدددورەحمانی قاسددملوو وەك هەمددوو دەزانددنو خۆیشددی باسددی كددردوەو لە الپەڕەكددانی مێددژوودا تۆمددار كددراوە ،منددداڵی بنەمدداڵەیەكی دەسڕۆیشتووی ئەوكاتی كۆمەڵگای كوردەواری بدووو بدۆیە هەلدی بدۆ رەخسدا بدوو كە درێدژە بە خوێنددن بدداو لەبەر تواندای تاكەكەسدیی خۆی ،لە خوێندنگایەكی تایبەتیی ئێران كە بۆ كەسە زیرەكەكان دابدین كرابدوو ،دەیخوێنددو دوایەش لەبەر زیرەكدیو لێهداتوویی خدۆی بورسی خوێندنی پێ درا لە الیەن حكوومەتی ئەو كاتەوە و رۆیشتە ئورووپا بۆ خوێندن. تددا ئێددرەی نددابێ بە پێددوەرێكی بەرچدداو كە كەسددایەتیی راسددتەقینەی ئەو مددرۆڤە دەر بخدداو رەنددگە بە سددەدانو هەزاران كەسددی بەو تایبەتمەندییانەوە لەو جۆرە خوێندنگانەدا خوێندبێتیانو بوورسیان وەرگرتبدێو رۆیشدتبنە دەرەوەی واڵتدیش بدۆ درێدژەدان بە خوێنددن. بەاڵم ئەوكدداتەی كە دوكتددور قاسددملووی نەمددر ،لە نێددوان بەربژارەكاندددا دەبددێ هەڵ بژێددرێ ،ئەو چركەسدداتەیە كە كەسددایەتیو بددوونی تایبەتی خۆی دەسەلمێنێو خەریكی رۆنانی شوناسی تایبەتیی خۆی دەبێ. مرۆڤێددك كە ئیمكاندداتی باشددی بنەمدداڵەو كۆمەڵگددای بددۆ ئامددادەكراوە ،دەتددوانێ بە لێهدداتوویی خددۆی لەوانەش كەڵكددی زیدداتر وەربگددرێو قۆناخەكانی گەشەكردنو بەرەو سەرەوە رۆیشتنی باشترو خێراتر لە زۆر كەسدی دیدكە بپێدوێ ،بەاڵم دوكتدور قاسدملوو لە وەهدا قۆنداخو چركەساتێكدا لە نێوان بەرژەوەندیی تاكەكەسدا كە زۆرتر پێ بگاو گەشە بكا ،یان لە بەرامبەردا بەرژەوەندیی گەلو ئارمانەكدانی كە ئارمدانی گەلو خەڵكددن هەلبژێدرێ ،دەسددت دەداتە خددۆبەختكردن لە پێنداوی ئارمانددداو لە ئیمتیازەكدانی كە لەبەردەسددتیدایە چاوپۆشددی دەكا.
89
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا كەسایەتیی دژبەرو پێچەوانەی ئەم جۆرە هەڵوێستەی دوكتور قاسملووی مەزن ،دەتوانین بە كەسانی وەها پێناسە بكەیدن كە رەندگە لە نێددو كۆمەڵگدداو بنەمدداڵەدا ئیمكاندداتو دەرفەتددی زۆریددان بددۆ نەرەخسددابێو لە بیركددردنەوەو تێگەیشددتنی خۆشددیاندا ئامددادەی هەنگدداوی شۆڕشگێڕانە دژ بە ستمو چەوسانەوە نەبن ،بەاڵم كاتێك كە دەرفەتێك دەرەخسدێو رەندگە بە پەیوەسدتبوونی بە ریدزی حیدزبێكەوە یدان بە هەر دەرەتانو دەرفەتێكی دیكە كە رەنئ بۆی بێتە پێش ،قازانجو بەرژەوەندییەكی لەروانگەی ئەوەوە گرنئ و تایبەتی بدۆی دابدین بكاو لەوەها دۆخێكدا هەلەكە دەقۆزێتەوەو ئیمتیازاتێكی زۆر كەم كە وەبەرچداو ندایەن ،لەدەسدت دەدا بدۆ ئەوەی شدتی زۆر بەسدوودترو پڕبەرژەوەوەندددیتر وەدەسددت بێنددێو ئەم هەڵوێسددتو بددژاردەیەی ئەو كەسددە نەك لە رووی پێبەندددبوون بە ئارمددانو بددڕوا بە ڕێگدداكەوە نەبووە بەڵكوو لە رووی هەلپەرستییەوە بووە .ئەم جدۆرە كەسدە تدا ئەو كداتە لەو رێگدایەدا بەردەوام دەبدێ كە قدازانجو بەرژەوەنددییە تاكەكەسییەكانی دابین بكدرێو قدازانج وەرگرتندی درێدژەی هەبدێو هەركدات لە رێگدایەكی دیدكەدا و رەندگە پدێچەوانەی ئەوەی پێشدوو، قازانجی زیاتری بەرچاو بكەوێ ،رێگاكەی دەگۆڕێ. گەر بە الپەڕەكانی مێژوودا دەگەڕێیو مێژووی ژیانو خەباتی دوكتور قاسملووی رێبەر دەخوێنییەوەو چاوی لدێ دەكەی ،بە فراواندی ئەو جۆرە دوورێیانەی "بەرژەوەندیی زیاتری تاكەكەسی یان خۆبەختكردن لە پێناوی ئارمانەكاندا" چەنددپاتە دەبینیدیەوە كە بەردەوامو لە هەموویاندا دوكتدور قاسدملووی مەزنو رێدبەر ،بە ئیدرادەو هەڵبژاردنێكدی وشدیارانەو مێدژوویییەوە رێگدای فیدداكاریو خدۆبەختكردن هەڵ دەبژێرێ. لەوسەردەمەداكە ئەحمەد تۆفێق سەرۆكی حیزب بووو دوكتورقاسملوو دەیتوانی بە نیزیكبوونەوە لەو ،جێگای خۆی قایمتر بكا ،نەیكدردو بێدەنددئ نەبددووو ئەوكدداتەش كە بە نددارەوا تۆمەتیددان بددۆی هەڵبەسددتو بڕیدداری وەالنانیددان لە رەوتددی حیزبددایەتی دا ،بە دژی حیزبددی دێمددوكرات كە بەالی دوكتددور قاسددملوووە سددەمبولی ئارمانەكددان بددوو ،نەجددوواڵیەوەو هەڵوێسددتی زەربەلێدددانو دژایەتیكردنددی حیزبددی دێموكراتی نەگرت! ئەوكددداتەی كە لە ئورووپدددا
لە بددداری كەسدددایەتیی سیاسدددیو ئاكادیمیدددكو
لە بددداری پدددێگەی كدددۆمەاڵیەتیو ئدددابوورییەوە خددداوەنی
ئیمتیددازاتی بەرچدداو بددوو ،هەمددوو ئەوانەی لە دوورێیددانی خددۆبەختكردنو بەرژەوەندددیی تاكەكەسددیدا بەجددێ هێشددتو خددۆی و ئیمكاندداتو ئیمتیازاتی وەدەست هاتووی خدۆی پێشكەشدی حیدزب كدردو هەرچدی بەدەسدت دێنداو هەر كدارێكی دەكدرد ،دەیكدردە سدەرمایەو لە خدزمەت حیزبی دێموكراتو ئارمانەكانیدا دادەنا. لە جۆری كەسانی پێچەوانەی ئەو شیوازەی دوكتور قاسملوو ،دەتوانین نموونە بددۆزینەوەو باسدیان بكەیدن ،هەرچەندد لە الی خدۆمەوەو لە مێشكی خۆمدا رەنگە بۆ هەركام لە رستەكانو كردەوەكان ،دەموچاوێكی تدایبەتیی كەسدێكم لەبەرچداو بدێ ،بەاڵم نمدوونە هێندانەوەو هەڵسەنگاندنی كەسانی دیاریكراو ،دێۆمەوە بۆ ئەركو بەرپرسیارەتیی مێژووی هەر تاكێك بۆخۆیو باسەكە بە گشتی دەكەم. كەسایەتیی هەلپەرسدت نەك ئیمتیدازێكی تاكەكەسدی ناكداتە فیددای ئارمانەكدان ،بەڵكدوو لە دەرەتدانو دەرفەتو سدەرمایەكانی رێبدازو رێگدداكە بە قددازانجو بەرژەوەندددیی تاكەكەسددی كەڵددك وەردەگددرێو وەكددوو بددازارییەك چدداو لە شددۆڕشو خەبددات دەكددا كە گەر هەندددێك
90
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا سەرمایەی بۆ شۆڕش دانا ،دەبێ بەچەندین قات سوودو بەرژەوەندیی لێ وەربگرێتەوەو لەو كاتدانەدا كە بەرژەوەنددیی تاكەكەسدیی گەر بە تۆزقاڵێك لە نێو كۆڕی یاراندا وە مەترسی بكەوێ یان بە باشی دابین نەكرێ ،ئامادەیە لەپێناوی جدوبران كدردنەوەی ئەو زەرەردا زەربەی گەورەتر لە ئارمانەكانو بەرژەوەندییەكانی حیزبو شۆڕش بدا. دوكتددور قاسددملووی نەمددر لە بەربژارەكاندددا هەردەم دەروەسددت بە ئارمانەكددان بددووو لە كۆتددایی ژیانیشدددا بە بەختكردنددی گیددانی مددۆركی هەمیشددەیی لە راسددتگۆبوونو ئیددرادەی بەرزی خددۆبەختكردن لەپێندداو ئارمددانی ئاسددوودەژیانی خەڵكدددا دا ،بە شددێوازێك كە تەنددانەت دوژمنانیش توانای بێرێزی پێكردنیان نیەو كۆماری ویالیەتیی فەقیهدی كە ئەو رێدبەرەی تیدرۆر كدردوە ،بدوێریو جدورئەتی ئەوەی ندیە كە ئەو تیرۆرە وەئەستۆ بگرێو پەلەقاژەی ئەوە دەكدا كە پەڵەی رەشدی ئەو تداوانە لە خدۆی دوور بكداتەوەو كەسدی دیدك بە تاوانبدار بناسێنێ. لە بەرامددددبەردا زۆر كەسو كەسددددایەتیی وا بددددوونو هەن كە خۆیددددانو دەوروبەرەكەیددددان هەوڵێكددددی زۆر دەدەن كە بە پڕوپاگەندددددەو پێداهەلگوتن ،وا نیشان بدەن كە ئەوانیش كەسانی لێوەشاوەو لێهاتووو ...و رێبەری بلیمەتی گەلدن ،بەاڵم گەر بە الپەرەكدانی ژیدانو كردەوەكانیاندا دەچیەوەو چركەساتەكانی هەڵوێست وەرگرتنیان دەخدوێنییەوە ،زۆرتدر وەكدوو كەسدانی هەلپەرسدت دێدنە بەرچداو تداكوو كەسانی فیداكارو خۆبەختكەرو مرۆڤیش بە هەڵوێستو هەڵبژاردنەكانی ،خۆی دەسەلمێنێ ،نەك بە غەریزەو نانو ئاوخواردنەكانی! بددۆیەو لە رەوتێكددی مێژوویددی وەهددادایە كە دوكتددور قاسددملوو دەبددێ بە رێددبەری ندداودارو خۆشەویسددتی خەڵددكو كەسددانی هەلپەرسددتیش هەرچەند خۆیانو دەوروبەركانیان هەوڵیان بۆ بدەن هەر "ناچەقن بە دڵەوە سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٢٧ :ی جووالی ٧١٢٢
91
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
تایبەتمەندییە بەرزەکانی شەهید دوکتور قاسملوو،
حوسێن نازدار دوكتور قاسدملوو،بە شداهیدی و ئێکترافدی زۆر كەسدایەتی نداوداری كدورد و ئێراندی و جیهدانی كەلە ندزیكەوە ناسدیویانە ،گەورەتدرین و بەئێکتبارترین كەسایەتی سیاسی و مێژووی كورد بوو، تەنانەت لە رۆژهەاڵندی ناوەڕاسدتیش دا كەسدایەتیەكی كەم وێدنە بدوو ،بدزووتنەوەی رزگداری خدوازی كوردسدتان بۆبەشدێكی بەر چداو لە دەسكەوتەسیاسیەكانی خۆی قەرزداری زاندایی و زیرەكدی سیاسدی ئەو رێدبەرە مەزنەیە ،بە داخەوە ئیستاشدی لە گەلددا بدێ گەلدی كدورد رێبەرێكی دیكەی هاوتای قاسملووی نەبوەتەوە. دوكتور قاسملوو،خوێندكارێكی زیرەك و بە بەرنامە ،مامۆسدتایەكی كەم وێدنە ،بیرمەندد و روونداكبیرێكی بیركدراوە و تێژبیدر و وریدا و ژیربوو. دوكتددور قاسددملوو ،رێبەرێكددی مددودێرن و سددیمایەكی دێمددوكرات ،مروڤێكددی شورشددگێر ،سیاسددەتوانێكی واقددع بددین و نمددونە ،دیپلۆمدداتێكی هەڵكەوتو وسەفیرێكی گەورەی نەتەوەی چەوساوەی كورد بوو. دوكتور قاسملوو ،مدودیرێكی داهێدنەر و چداالك و پڕكدار و مانددووی نەنداس ،رێكخەرێكدی بە تواندا و ئەمدانەت دار،پێشدمەرگەیەكی بە نەزم و دیسیپلین ،تێكوشەرێكی خاكی و خەڵكی و بەهەست و قسە خوش و راستگۆ ،كوردێكی مافخواز و نیشتمان پەروەر بوو. شەهید دوكتور قاسملوو ،باورێكی قووڵی بە دێموكراسی هەبوو ،پێی وابوو دێموكراسی شتێك نییە تەنیا تایبەت بە هێندێك كەس و
92
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا چەند واڵت بێ ،بەڵكو دەسكەوتێكی مروڤایەتییە و هەركەسێك و هەر واڵتێك مافی هەیە كە هەیبێ و كەڵكی لێ وەرگرێ ،ئەو نەك هەر بۆ دۆستان تەنانەت بۆ دوژمنەكانیشی دێمۆكراسی دەپاراست و دەیفەرموو" :خەبات بۆ دێموكراسی نابێ بچێتە ژێر سێبەری خەبدات بۆ مافی نەتەوایەتی و چینایەتی". د د قاسملوو ،باوڕی قووڵی بە" ئازادی و داد پەروەری"هەبوو ،پێی وابدوومرۆە هەروەك بدۆ درێدژەدان بە ژیدان پیویسدتی بە "ئداو هەوا "هەیە ،هەر بەم چەشنەش بۆپەرەگرتن و گەشە كردن و درەوشانەوی كومەڵگای مرۆڤایەتی پیویستی بە "ئازادی و دادپەروەری" هەیە. شەهید دوكتور قاسملوو،باوڕی قووڵی بە"دۆسدتایەتی و پێوەنددی و هاوكداری"نێدوان مرۆڤەكدان هەبدوو ،پێدی وابدوو بدۆ بەردەوام بدوونی ژیانی كۆمەڵگای مرۆڤدایەتی ،بە پاراسدتنی "بەرژەوونددی و سدەربە خدۆیی و حدورمەتی"بەراندبەر ،پیویسدتە ئەو پێوەنددی و هاوكدارییە هەمیشە گەشە بكا و پەرە بستێنێ. د د قاسملوو ،بە زیرەكی و توانا و ئەزمدوونی كەم وێدنەی خدۆی رۆنێسانسدێكی لە حیزبدی دێمدوكراتی كوردسدتانی ئێدران دا وەڕێخسدت، پێرەوپرۆگرامدی حیزبددی لە سدەر بندداغەو بنچیدنەی دیمۆكراسددی وبەرژەوەندددی گەلدی كددورد و سدەربە خددۆی سیاسدی بریدداردان دارشددتەوە و كردییە بە رێبازی سیاسی حیزبی دێموکرات. سوسیالیزمی دێموكرانی لە ناو حیزب دا چەسپاند و كردییە بە ئامانجی دوا رۆژی حیزبی دێموکرات. دوكنور قاسملوو ،لەئاستی كوردستان و ئێران و جیهان دا ،بەراستی خەبداتگێڕێکی شدێلگیر و لە خدۆ بدوردو و مانددووی نەناسدی رێگدای ئاشتی و ئازادی و دێموكراسی و مافی مرۆە و مافی نەتەوایەتی بوو. لە بەر هەموو ئەو تایبەتمەندییە بەرزانەی كە دد قاسملووی نەمر هەیبوون ،شەمشەمە كوێرەكانی حکومدهتی ئیسدالمی ئێران،دوژمندانی ئاشددتی و ئددازادی و مددافی مددرۆە ،بە پیالنددی ئاشددتی و بەغەدر و خەیددانەت دەسددت بەكددار بددوون و مامۆسددتای دێموكراسددی و پێغەمددبەری ئاشتییان شەهیدكرد. رێبەرانی كۆماری ئیسالمی ئێران ،دەیانزانی كە دد قاسملوو هەروەك لە خەبات بۆ دادپەروەری سیاسی و نەتەوایەتدی و كدۆمەاڵیەتی دا شددێلگیرە ،زۆر زیدداتر لەوەش بدداوەڕی بە وتددووێژ و چارەسددەری ئاشددتیخوازانەی مەسددەلەی كددورد هەیە و هەر بددۆیە كاتێددك لە رێگددای نیزامدی یەوە زەفەریدان پدێ نەبددرد ،فێۆبدازانە و دەغەڵكدارانە لە دەروازەی ئاشدتیخوازانەوە بددۆی هداتنە مەیددان و بە نداوی وتددووێژی ئاشتیخوازانە لە سەر مافی گەلی كورد لە كوردستانی ئێران ،لە ڤییەن دەگەڵی دانیشتن و تێروریان كرد. رێبەرانی حکومەتی ئیسالمی ئیران بە هەڵە چوون،پێیان وابوو بە تێروری دد قاسملوو ،رێباز و ئامانج و حیزب وگەلی قاسملووشیان
93
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا تێرور كردوە ،بەاڵم ئیستا پاش تێپەر بوونی ٧٢ساڵ بە سەر شەهید بوونی دددقاسملوو دا،حیزبدی دێمدوكرات و بیدر ورێبداز و ئامدانجی قاسملووش بەردەوام لە بەرهو پێش چوون و گەشە كردن و درەوشانەودان و رێبواران و قوتابیانی قوتابخانەی قاسملووش ،ئااڵی پدڕلە شانازی ئەویان بە شەكاوەیی راگرتوە و بۆ گەیشتن بە ماف و ئامانجە بەرزەكانی گەلی كورد ،دڵسوزانە و سدەربەرزانە و شدێلگیرانە و بێ ووچان خەبات دەكەن و بەرەو ئاسۆی روون هەنگاو دەنێن سەرچاوە :ماڵپەڕی خاکەلێوە /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٢
94
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملوو ،لە ڕێبازی ئازادی دا.
عومەر غوالم عەلی ئەم یادە بیرەوەریی کارەساتێکی دڵتەزێنە کە لە غەدر و خەیانەتێکی مێژوویی دا داخێکی بەژانی لە سەر بەژنی بزاڤدی رزگداریخوازیی نەتەوەکەمان بە گشتی و حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران بەتایبەتی بەجێما. ئێوارە درەنگانی ٧٧ی پووشپەڕی ساڵی ٢٢٢٩ی کۆچیی هەتاوی ڕێکەوتی ٢٢ی ژووئیەی ٢١٩١ی زاینی،دیپلۆمات تێرۆریسدتەکانی کۆمداری ئیسالمی لە سەرمێزی وتووێژ بە نەریت و کولتووری باوی میراتی لە مێژینەیان هەڵیان کوتایە سدەر میوانەکانیدان و شدەهیدیان کدردن و لەم پیالنەدا دوکتورقاسملوو گیانی بەختی هەوڵە ئاشتیخوازانەکانی کرد. دوکتورقاسملووی مەزن ئاوێنەی بااڵنوێنی ڕێبەرێکی گەورەی گەلەکەمان بوو کە مێژووی ندوێی خەبدات بە شداهیدیی ئێسدتامان شدانازیی پێوەدەکا. زێدددی دوکتورقاسددملوو بدداکووری موکریددان،لە باشددووری شدداری ورمددێ،لە سددەدان سدداڵی بەرەوە کۆددی سددەرهەڵدان و مەکددۆی شۆرشددگێڕانی نەتەوەکەمان بووە .یەکەمی بەفرانباری ساڵی ٢٢١١ی کدۆچیی هەتداوی هەمدبەر ٧٧ی دیسدامبری سداڵی ٢١٢١ی زایندی لەم دەڤەرە چداوی بە ژیددان و نیشددتمان دا هەڵێندداوە .بنەمدداڵەکەی لە تێکۆشددەرانی نەتەوەیددی و لە ئددۆگرانی کۆمدداری کوردسددتان بددوون .قاسددملوو لەو بەستێنەدا گەیبوویە،بۆیە ،لە هەڕەتی الوی داو لە تەمەنی گوڵ ئاسای کۆماری کوردستان دا لە شاری ورمدێ ڕێکخدراوی الواندی حیزبدی دێمۆکراتی دامەزراند.
95
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بە داگیرکرانی کۆماری کوردستان لە الیەن ئەرتەشی ڕژیمی پاشایەتی یەوەو شەهیدکرانی پێشەوای کۆمار و رێبەرانی حیزب ،حیزبی دێمۆکرات کەوتە خەباتی نهێنی یەوە.قاسملووی الو لە درێژەی خوێنددن و خەبدات دا لە ئورووپدا گیرسدایەوە.سداڵی٢٢٧٢ی هەتداوی بە خوێندکاری لە پاریس،ڕێکخراوی خوێندکارانی کورد لە ئورووپای پێکهێنا،بەم شێوەیە نێوچان لە نیشتمان و لە هەندەران لە خەبداتی ئاشکرا و نهێنیی حیزبەکەی دا چاالکانە بەشدار بوو. لە قاسددملوو دا کەلتددووری نەتەوەیددی ،چدداالکیی ڕامیدداری و زانسددتی ئاکددادیمی کردیانەخەباتکددارێکی داهێددنەر ،پێشددکەوتنخوازو بەو هۆیانەوە لێبڕاوانە هەوڵی ڕێکخستنەوەی حیزب و گەشەپێدانی بزووتنەوەی نەتەوەیدی و دێمدۆکراتیکی ڕۆژهەاڵتدی کوردسدتانی دا .ئەو لەو هەل و مەرجە دژوارەی خەبددات دا دەسددتەبەری متمددانەی ئەندددامانی حیددزبەکەی کددرد و لە کۆنفرانسددی سددێهەمی حیددزب ( )٢١٢٢بە ئەندددامی کددومیتەی ناوەنددددی و لە کددۆمیتەی ناوەنددددی دا بە سددکرتێری گشددتیی حیزبدددی دێمددۆکراتی کوردسدددتانی ئێددران هەڵبژێدددردرا. ئەومتمانەیەی هاوڕێ و هاوسەنگەرانی تا شەهید بوونی وەک میداڵی شانازی لە سەر سنگی قاسملوو دەدرەوشایەوە. دوکتورقاسملوو زانا و بە توانا ،لیهاتوو لە ڕێبەری داو ئازابوو.باوەڕێکی قووڵی بەمافی چارەی خۆنووسینی گەلی کدورد وگەالندی تدری واڵتی فرەنەتەوەی ئێران هەبوو،باوەری وابوو تا ماف و ئازادی یەکانی گەالندی ئێدران دابدین نەکدرێن یەکیەتدی و ئاشدتی پێدک نایدا، دێمۆکراسی ،مافی مدرۆە و بەرابەریدی تاکەکدانی کۆمەڵگدای بە بنچیدنەی تەبدایی و پێشدکەوتنی کۆمەڵگدا دادەندا ،لە حیدزبەکەی دا و لەسددنووری دەسددەاڵتی بددزووتنەوە دا پێددڕەوی دەکددردن .ئەو خراپتددرین دێمۆکراسددیی لە باشددترین دیکتدداتۆری پددی چدداکتر بددوو .لە دوای شەهیدبوونی ،قوتابییەکانی ،ناوی مامۆستای دیمۆکراسی یان بە یادی بڕی. دوکتور قاسملوو لەو باوەڕدابووکە پرسی کورد و کێشەکانی لەگەڵ دەسەاڵتە داسەپاوەکانی سەر کوردستان"رێگاچارەی نیزامی "ی ندیە و جیهددان دەبددێ بەرەو ئاشددتی و ئددازادی و دێمۆکراسددی هەنگدداو بنددێ ،بەاڵم لە خەبدداتی ڕەوا داو لە شددەڕی سددەپاو بەسددەر ڕۆڵەکددانی نیشتمانەکەی دا قەت سۆی لەوە نەدەکردەوەکە وەک پێشمەرگەیەک بچیتەسەنگەری بەرگری یەوەو ببێدتە فەرمانددەرێکی بەوەجدی هێدزی پێشمەرگەی کوردستان .وەبیر ڕێبەرایەتیدی حیدزبەکەی دەهێندایەوە کە کەڵدک وەرگدرتن لە ئدامرازی خدرا بدۆ ئامدانجی بداش نەتەنیدا رەوایی نادا بەئامرازەکە بەڵکوو مامانجەکەش خەوشددار دەکدا .دەیگدوت ئدێمە کە بدۆ ڕزگداریی گەلیکدی بندەسدت تێدەکۆشدین خەبداتێکی پیددرۆزە بەاڵم نددابێ هیچکددات تێددرۆر و بددارمتە گددرتن و ڕفاندددن بکەیددنە ئددامرازی ئەوخەبدداتە و خەڵکددی بێتدداوان وبددێ دەرەتددان بددۆ بەرژەوەندیی خۆمان بخەینە مەترسییەوە ،تەنانەت لەشدەڕی قدورس و گرانیشددا کە شدەهید بدوونی هاوڕێکانمدان کدارلە سدەر هەسدت و سۆزمان دەکا نابێ دیلەکانی شەر ئازار بدرێن و پێویستە مافەکانیان بە تەواوی پارێزراو بێ. دوکتورقاسدملوو سدەرەڕای زانددایی ،زمدانزانی و زانیداریی کەم وێددنەی هیچکدات خدۆی لە فێربددوون نەدەبدوارد ،خوێنددنەوە و گددوێگرتن لە ئاکارە بەرچاوەکانی بوون .کتێبخانەکەی بەکڵ ڕێگاوە بوو،دەنگی ڕادیۆکەی لە گەوە و هەوراز و نشێوەکانی ڕێ دا لە گوێی هاوڕێکدانی دا دەزرینگایەوە .کادر و پێشمەرگەکانی حیزبی بۆ بردنەسەرێی زانیاری یدان هدان دەدا و لە ڕۆژاندی هەرە سدەختی خەبدات دا ئۆرگدانی تایبەت و کادری شیاوی بۆ پەروەردە وڕاهێنانی پیشمەرگەکان ڕادەسپارد.
96
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دوکتور قاسملوو کە خدۆی نووسدەرێکی گەورەو خداوەن چەنددین کتێدا و ندامیلکە و سدەدان وتداری بە پێزبدوو گەلیدک لە کداتی خدۆی بدۆ ڕێنوێنیی نووسەرانی نێو حیزبەکەی تەرخدان دەکدرد ،ئامۆژگداری و ڕێندوێنیی دەکدردن ،لە ڕێندوێنی یەکدانی دا پێدی لەسدەر نووسدین بە ئەدەب و نەزاکەتەوە دا دەگرت و دەیگوت نووسەری دێمۆکرات دەبێ ئەدەب و نەزاکەت لە ڕستەو نووسدراوی ببدارێ ،نەک وەک دوژمدن و نەیارەکانی کە زەلکاولە قەڵەمەکانیان دەچۆڕێتەوە .لەم ڕێچدکەیەوە ،پیمدان دەڵدێن ئەدەبیداتی حیزبدی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئێدران یەکێددک لە خدداوێنترین ئەدەبیدداتە سیاسددی یەکددانی ندداوچەکەیە .لە بەنرختددرین وانەکددانی دوکتورقاسددملوو بددۆ حیددزبەکەی،کە حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتانی ئێددرانە ،بە شددانازی یەکددانی خددۆی دەزانددی ،تێیگەیشددتووە و پێددی گەیشددتووەو بەڕێددوەی بددردووە ،پاراسددتنی سددەربەخۆیی سیاسددی و سددەربەخۆیی بڕیدداردانە .لەگەڵ ئەوەی حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتانی ئێددران لەو پێندداوەدا زۆرجددار تووشددی تەنگانەی سیاسی بووە ،بەرژەوەندییەکانی کەوتوونە مەترسییەوەو دۆستەکانی لێ زیز و زویر بوون ،بۆ دەستکەوتی کاتی سدەربەخۆیی بڕیاردانی فیدا نەکردووە،پاکی و پیرۆزیی خەباتەکەی و بەرژەوەندیی نەتەوەیی بە نرخی هەرە گران پاراستووە. لە تێپەڕی ئەم زەمەنە دژوارەی خەبات دا دوکتورقاسملوو هاندەری چیدژ وەرگدرتن لە ژیدان بدوو .لەو بداوەڕەدابووکە مرۆڤدی شۆڕشدگێڕی کورد دەبێ ژیانی خۆش بوێ ،شایی بکات و پێبکەندێ و جێدژن بگدرێ ،ئەو لە شدایی و هەڵپەڕکێدی خەڵکدی کوردسدتان دا شدێوەیەک لە خەبدداتی بە دی دەکددرد ،دەیگددوت دوژمنەکەمددان رژیمددی خددوێن و فرمێسددک و مەرگە ،حکددوومەتی تازیەبدداری و بەرۆک دادڕیددن و ڕوومەت ڕنینە،کە وایە،با ئێمە شادبین و شایی بکەین ،خەبات لە پێناو ژیان دایە و ژیان بە بێ شدایی و بەخدتەوەری بدێ ماندایە.ئەو لەسدەر گۆکۆی شەهیدانیشمان بەو جٶرە دەدوا کە ئێمە لە مێژە لە بیرەوەریی شەهیدان مان دا ناگریین ،تەنیا کارێک کە دەبدێ لە بەر چداو و لە بەر بیری شەهیدانمان دا بیکەین ئەوەیە کە ڕێگاکەیان بەرنەدەین ،باشترین پاداش بۆ شەهیدەکانمان درێژەدانی ڕێگایانە. دوکتور قاسملوو لە چدل سدال خەبداتی داو لە ٧١سداڵ ڕێبەریدی حیزبدی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئێدران دا گەلیدک ئەزمدوون و وانەی بدۆ درێژەدەرانددی ڕێبددازەکەی وئددۆگرانی خەبدداتی حیددزبەکەی تۆمددار کددرد ،بە بیددر و بدداوەری شۆڕشددگێڕانەوە دەرسددی کددردەوەی خەباتکددارانی داداین ،ئامۆژگاریی کردین چدۆن خۆمدان لە تداک پەرسدتی ببدوێرین و پشدتمان بە ڕێکخسدتنەکانمان ببەسدتین فێدری کدردین کە بۆکداری بەکدددۆمەڵ دەبدددێ پدددێکەوە بیدددربکەینەوە و وێکدددڕا بریدددار بددددەین .ئەو وانە بەنرخدددانەبوون کە هەتاهەتدددایە لە مەکتەبدددی قاسدددملوو دا دەخوێندرێن کە بە خەسداری گەورەی دە دەسدت چوونیشدی ،حیدزبەکەی هەروا قدایم و پدتەو ،نیشدتمانی قاسدملووی تەژی لە شۆڕشدگێڕی سوور و شێلگێری رێبازەکەی کردووە. دوکتدور قاسددملوو بە ژیدان و خەبدداتی سدەلماندی کە دەبددێ کوردسدتانمان لە هەمددوو جێگدایەک پددێ خۆشدتر بێددت و لە هەمدوو واڵتێکمددان خۆشتر بوێ .ئەو لە پێناوڕزگاریی خەڵک وئاوەدانیی خاکی کوردستان دا گیدانی بەخشدی و خدۆی گدوتەنی "گەلێدک ئدازادیی بدوێ دەبدێ نرخی ئەو ئازادییەش بدا". لە ٧٧ی پووشپەڕدا بکوژانی قاسملوو لە خوێنی شەهیدانی ویەن و فرمێسکی پیر و الوی کورد و خاک و خدۆڵی کوردسدتان قوڕێکیدان بدۆ سەری خۆیان گرتەوە کە تا ئێستاش چۆڕاوگەی لە ڕوخساری دزێویان نەبڕاوە .ئەمڕۆ کیژو کوڕی الوی کورد نیشتمانی قاسملوویان
97
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا کردۆتەوە جۆالنەی خەبات ،شەقام و ڕێ،کووچەوکۆاڵنی شار و دێ لەم ڕۆژەدا تاجی ناوی قاسملوو دەنێنەسەر. خوێنی قاسملووی ڕێبەر نرخی گرتنەبەری رێبازی ئازادی یە تا دەرکەوتنی خۆری سەربەستی لە ئاسمانی نیشتمانە کەی دا. سەرچاوە :ماڵپەڕی پێشمەرگەکان /ڕێکەوتی١ :ی جووالی ٧١٢٢
98
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملوو ،وانەیەک بۆ خەبات و چرایەک بۆ داهاتوو
وریا رەحمانی ٧٧ی پووشددپەڕی ئەمسددداڵ ٧٢سددداڵ بەسدددەر تێدددرۆر کراندددی شددەهیدی رێدددبەر ،دوکتدددور عەبددددولرەحمانی قاسدددملوو بەدەسدددتی دیپلۆمدددات تێرۆریسددتەکانی کۆمدداری ئیسددالمی لە شدداری “ڤیددیەن”ی پێتەختددی واڵتددی ئۆتریشدددا تێدددەپەڕێ .ئەوە لەحاڵێددک دایە کە تددۆز و خددۆڵی زەمانە نەیتوانیوە لە گرینگیی ئەو کارەساتە شوومە و گەورەیی ئەو مەزنە پیاوەی مێژووی هاوچەرخی کورد کەم بکاتەوە. د .قاسملوو سەرەڕای ئەوەیکە رێبەرێکدی هەڵدکەوتەی خەبداتی هداوچەرخی کدورد لە چوارچێدوەی بدزووتنەوەی رزگداریخوازانە و میللدی - دێموکراتیکی کورد لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتاندا بدوو ،لەهەمدان کاتددا تیۆریسدییەنێکی شدارەزای گۆڕەپدانی سیاسدییش بدوو کە تەئسدیر و کاریگەریی ئەندێشەکانی زۆر زوو سنووری رۆژهەاڵتی کوردستانی تێپەڕاند و نەتەنیدا هەر لە پارچەکدانی دیدکەی کوردسدتاندا بەڵکدوو لە ئاستێکی بەرینی نێونەتەوەییدا درەوشایەوە .بەجۆرێک کە تا ئێستا وەک “مۆدێرنیتەی رێبەرانی کورد” و وەک “پێغەمدبەری ئاشدتی” پێناسە کراوە. خولیای سیاسی و خەباتی د .قاسملوو تەنیا رزگاریی نیشتمان نەبوو ،بەڵکوو لە مەودایەکی هەراوتردا خەوندی کدۆمەڵگەیەکی ئدازاد و دێموکراتیک و پێشکەوتنخوازانەی بۆ مرۆڤی کورد و نیشتمانی کوردستان دەدی و بەم پێیەش دیسکۆرسی خەباتی سیاسی و بدزووتنەوەی رزگاریخوازانەی حیزبی دێموکرات و رۆژهەاڵتی کوردستانی لەسەر بنەمایەکی میللی دێموکراتیکانە داڕشدت .بەشدێکی زۆری نزیکدایەتی و دۆستایەتیی ئەو کەسایەتییە سیاسی و مرۆڤدۆستانەی کە ئێستا بەپیری پرسدی کدوردەوە دێدن و لە کدۆڕ و کدۆمەڵە نێونەتەوەییەکانددا بەرگریی لێ دەکەن ،دەگەرێتەوە بۆ هەوڵ و تێکۆشانی بێ وچانی دیپلۆماسیی د .قاسملوو و ئەو کداریگەرییە بەرفدراوانە سیاسدییەی کە لە مەیدانی سیاسەتی جیهانیدا داینا و وەک میراتێکی بایەخدار لەدوای خۆیەوە بۆ حیزبی دێموکرات و بزووتنەوەی نەتەوەی کدورد بە گشتی بەجێی هێشت.
99
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا گرینگیی رێباز و ئەندێشەکانی د .قاسملوو تەنیا لە چوارچێدوەی سدەردەمی خۆیددا بەرتەسدک ندابێتەوە و هەرچدی زیداتر بەسدەر کداتی شەهیدبوونیدا تێدەپەڕێ ،حەقانییەت و گرینگییەکەی زیاتر دەردەکەوێ و خۆ دەنوێنێ. بە تێپەڕبددوونی چەنددد سدداڵێک پدداش شددەهیدبوونی د .قاسددملوو خەبددات و بەرخددۆدان لە رۆژهەاڵتددی کوردسددتان بەهددۆی هدداتنە کددایەی هەندێک فاکتەری نێوخۆیی و دەرەکدی مێتدۆدی خەبدات گدۆراو هێدزە شۆرشدگێرەکانی ئەم پدارچەیەی نیشدتمان پاشەکشدەیەکی مێژووییدان بەرەو قوواڵییەکددانی خدداکی باشددووری کوردسددتان دەسددت پێکددرد .بەجۆرێددک کە بۆمدداوەی نزیددک بە دوو دەیە خەبددات لەم پددارچەیەی کوردستان نەیتوانی بەنیسبەت هاوکێشە سیاسییەکانی ئێران و بەشەکانی دیکەی کوردستانەوە کاریگەری چاوەروان کراوی هەبێ .کەچدی جموجۆڵەکدانی یەک دوو سداڵی رابدردووی حیزبدی دێمدوکرات کوردسددتان و هێدزە سیاسدییەکانی دیدکە ،وەگەڕ کەوتندی بزاڤێکدی بەرینددی جەماوەری لەنێوخۆی واڵتدا ،دوبارە و بۆجارێکی دیکەش بابەتی خەبات و بووژانەوەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی کوردی لە رۆژهەالتی کوردستان خستۆتەوە نێو بازنەی باس و هاوکێشە سیاسییەکانی نێوخۆیی و دەرەوە. بەرجەسددتە بددوونەوەی گوتدداری “رۆژهەاڵت مێحددوەری” و پێکهدداتنی هێددزی “پددارێزەرانی رۆژهەاڵت” وە چددوونەوەی هێددزی پێشددمەرگەی دێموکرات بۆ سەر سنوورەکان و هەروەها هاتنە ئارای بەدەیان رێکخدراو و” ئدێن .جدی ئدۆ” و دامەزراوەی سیاسدی و مەدەنیدی چداالک لە بوارە جۆراوجۆرەکاندا ،مزگێنیی سەردەمێکی نوێ لە خەباتی میللی دێموکراتیکی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستانمان پێ دەبەخشێ. بەرۆژەڤبوون و پێشکەوتنی پرسی کورد لە ئاستی ناوچەیی و جیهانی و هەروەها دروستبوونی ئینتما و عەقاڵنییەتی قووڵ و گشدتگیری نەتەوەیی لەنێو کۆمەالنی خەڵکی کوردستاندا بەهەموو پێکهاتە و ناوچە جۆراوجۆرەکانیەوە ترسێکی وەهدا بەریندی خسدتۆتە نێدو دڵدی رێژیمەوە کە رۆژ نییە رۆڵەیەکی ئەم نیشتمانە بە بێ تاوان راپێچی ئەشکەنجەخانەکانی رێژیمی کۆماری ئیسالمی نەکدرێ و بە پەتدی بێدادی سێدارەیان نەسپێرێ و تەنانەت لە ژینگە و دارستانەکانی کوردستانیش خۆش نابن. ئەگەرچدی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان وەک بەشددێکی دانەبدڕاوی نیشدتمانی گەورەی کدوردان دێددتە ئەژمدار بەاڵم دەرکدی واقکیدیەت و هاوکێشددە تایبەتەکددانی ئەم پددارچەیە گرینگیددی تددایبەتی خددۆی هەیە و لێکدددانەوە و کدداری تایبەتیشددی دەوێ .هەربددۆیەش پێویسددتە کدددوردی رۆژهەاڵت بددۆ جددارێکی دیددکەش بە گیددانێکی مەیداندددارانەوە بە بەرجەسددتەکردنەوەی هێمددا و نمددادە نەتەوەییەکددانی خددۆیەوە بێددتەوە مەیدانەوە و بە دەرس وەرگرتن لە وانەکانی خەباتی شەهید د .قاسملوو و لەژێر رۆشنایی ئەندێشەکانی ئەودا هەنگاوێکی دیکە بەرەو سەرکەوتن باوێژێ و الپەرەیەکی نوێ لە خەبات و بەرخۆدان لەم پارچەیەی کوردستاندا تۆمار بکات. بەلەبەرچدداو گرتنددی واقکییتەکددانی ئێسددتای خەبددات لە رۆژهەاڵتددی کوردسددتان و پێویسددتیی سددەرهەڵدانەوەی بزووتنەوەیەکددی بەریددن و گشتگیری جەماوەری لەم پارچەیەی کوردستاندا ،زەروورەتدی گەڕانەوە بدۆ رێبداز و بنەماکدانی ئەندێشدەی سیاسدیی د .قاسدملوو هەرچدی زیاتر خۆی دەنوێنێ و وەک حەقیقەتێکی لەبڕان نەهاتوو لە ئێستا و داهاتووشماندا بوونی هەیە .هەر بۆیەشە کە بەراستی قاسدملووئ وانەیەکە بۆ خەبات و چرایەکە بۆ داهاتوو. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٩ :ی جووالی ٧١٢٢
100
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
لە ٧٣ی پووشپەرەوە بەرەو ٧٢ی گەالوێژ
مەجید حەقی ئاسەوارەکانی تیرۆری دکتدور قاسدملوو هەروا لە سدەر جەسدتەی حیزبدی دێمدوکرات و بزاڤدی کدورد بەتدایبەتی لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتان دیارە .دکتور قاسملووش وەک هەموو مرۆڤەکانی سەر زەوی ماوەی ژیدانی هەتاهەتدایی نەبدوو ،بەاڵم لە دەسدتدانی کوتدوپڕی رێبەرێکدی کاریزما کاردانەوەی قووڵترە لەوەی کە دەسەاڵتی رێبەر بەشێوەیەکی ئارام و لە رووی پرۆسە ئاسداییەکانی خدۆیەوە لە نداو رێکخدراودا جێبەجێ بکرێت .لە دەستدانی دوابەدوای رێبەرانی حیزبی دێموکرات لە ٧٧ی پووشپەری ٢١٩١و خەرمانانی ٢١١٧بەو شدێوە تراژیدک و هەڵسددوکەوتی ندداجوانمێرانەی کۆمدداری ئیسددالمی ئێددران و سددتەمی دەزگددای دادی دەوڵەتددی ئددوتریش بددوو بەهددۆی گۆڕانکدداری خێددرا و چاوەڕواننەکراوی دەسەاڵت لە ناو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئیراندا و پێکهاتنی تراومایەکی کۆمەاڵیەتی و رێکخراوەیدی لە هەمدوو بنەماڵەی دێموکرات. ئەم کارەسدداتە نەخددوازراوانە سددەرەرای ئەوەی کە بددوون بە هددۆی بەهێزبددوونی هەسددتی هاوسددۆزی خەڵددک لە گەڵ حیزبددی دێمددوکرات، رووداوەکانی دوای ئەو و شەپۆڵی تیرۆری کۆماری ئیسالمی بۆ سەر ئەندامانی حیزب و رێکخراوەکانی دیکەی ئوپۆزیسیۆن بوون بە هدۆی زەمینگیر بوونی رێکخراوەکان و حیزبی دێموکرات بە تایبەتی و دەسپێکی قووڵبوونەوەی کێشەکانی نداو حیزبدی دێمدوکرات و بەشەخسدی کردنی کێشەو پرسەکانی رێکخراوەیی. دانپێنان بەو راستیە تاڵە لەوانەیە ناخۆش و بەژان بێت ،بەاڵم راستیەکە کە تا دانی پێدانەهێنین نداتوانین ئداڵوگۆڕێکی ئەرێندی لە ژیانی رێکخراوەیی وخەباتی خۆماندا پێک بێنین .لە دەست چوونی دکتۆر قاسملوو بە شێوەیە کوتوپڕ و تدراژیکە بدوو بەهدۆی لە دەسدت چوون و ون بوونی ئاسۆی سیاسی لە ناو حیزبی دێمدوکرات و پێکهداتنی فراکسدیۆن و "جینداحی" دژبەیەک لە نداو حیدزب دا ،کە هەمدوو سددەرنجیان بەرەو ئامددانجە بچووکەکددان و بچددووککردنی حیزبددی دێمددوکرات کددۆ بددووە .ئەنجددامی ئەو دووپدداتکردنەوەی قددووڵتری هەڵە مێژووییەکان و پێکهاتنی جیابوونەوەی دوای کۆنگرەی سێزدەهەمی حیدزب و درێژەکێشدانی ئەو جیدابوونەوە زیداتر لە هەشدت سداڵ بدوو.
101
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا حیزبی دێموکرات لە مێژووی خۆیدا ئینشکاب و جیابوونەوەی دیکەشی بەخۆیەوە بینیبوو ،بەاڵم دوای کۆنگرەی هەشدتەم و جیدابوونەوەی ئەو کددۆنگرەیە و یەکگددرتنەوەی دوای کددۆنگرەی دەی حیددزب ،دەبددوایە ئەو ئەزموونددانە بکددرێتە بندداغەی داڕشددتنی سیسددتەمێکی بەهێددزی چارەسەری کێشەکان و بەرێوەبەری کێشەکان لە چوارچێوەیەکی ئەقاڵنی و بەرپرسانەدا. تیرۆری قاسملوو رووداوێک نیە کە بەرابردوو بسپێندرێت .ئەو کارەسداتە ئێسدتاش لە بیرەوەریەکدانی سیاسدی و هەسدتیی گەلدی کدورددا زیندووە .ئەو کارەساتە تەنیا رووداوێک نیە کە پیوەندی بە رابردووە هەبێت ،بەڵکوو سدێبەری بەسدەر پراکتیدک و دیسکۆرسدی سیاسدی ئەمدددرۆی رۆژهەاڵتدددی کوردسدددتانەوە هەیە .لە گەڵ ئەمەش ئامدددانجی قاسدددملوو بدددۆ چارەسدددەری پرسدددی کدددورد بە شدددێوەیەکی سیاسدددی و ئاشتیخوازانە ئەمرۆ لە هەمووکاتێک زیاتر بدووتە رۆژەڤدی سیاسدی لەو واڵتدانەی کوردسدتانیان بەسدەددا دابەش کدراوە .لە رۆژهەاڵتدی کوردسدددتان حیزبدددی دکتدددۆر قاسدددملوو لە بیسدددت و پێدددنج سددداڵی رابدددردوودا ئەو رۆڵەی کە دەبدددوایە لە پیوەنددددی لە گەڵ گەشدددەکردنی دێموکراتیزاسیۆنی کۆمەڵگای کوردا لە رۆژهەاڵت بگێرێ نەگێراوە و لە ئاکامدا کوردستان لە رووی سیاسی و شوێندانەری سیاسدیەوە لە جوغرافیای سیاسی ئێراندا لە پەراوێز خراوە .ئەمرۆ پێویسدتی گەشدەکردنی کۆمەڵگدای مەدەندی ،دێموکراتیزاسدیۆنی کۆمەڵگدای کدورد و قبددووڵی جیاوازیەکددانی ندداو کوردسددتان هەم گددرنگە و هەم ئەرکێکددی مێژوویددی و سیاسددیە بددۆ ئەوەی بنەمددای ئاشددتیەکی نەتەوایەتددی لە رۆژهەاڵتی کوردستاندا دابرێژرێت. ئێمە لە کاتێکدا یادی بیست و شەشەمین ساڵاەگەری تیرۆری دکتدۆر قاسدملوو دەکەیدنەوە ،کە حیزبدی دێمدوکرات بە دوو بەشدەوە بەرەو حەفتاهەمین ساڵاەگەری دامەزراندنی خۆی نزیک دەبێتەوە .لە کاتێکدا کە پێشمەرگەکانی حیزبدی دێمدوکرات بەرەو سدنووری رۆژهەاڵت نزیددک بددوونەتەوە و لەکاتێکدددا کە رۆژهەاڵتددی نێوەراسددت لە هەمووکاتێددک زیدداتر چەکدددارە و کددورد بددووتە یەکێددک لە پارتنێرەکددانی خەباتی دژی تیرۆریزمی داعش و کۆماری ئیسالمی ئێرانیش وەک جەمسەرێکی دیکەی رەوتی تیرۆر قوواڵیی سدتراتێژیکی خدۆی نەتەنیدا بۆ عێرا ،و باشووری کوردستان کە تا سووریا و یەمەن گەشەی پیداوە. لەو رووەدا ئەمددرۆ رێبەرانددی حیزبددی دێمددوکرات ئەرکێکددی مێژووییددان لە ئەسددتۆیە .یەکگددرتنەوەی دێمددوکرات پێویسددتیەکی ویژدانددی، ئەخاڵقی و مێژووییە .لێکدابران و جیابوونەوەکان بەرهەمی نەبوونی دێموکراسدی و جێگیرنەبدوونی دێموکراسدیە ،ئێسدتا کە ئەزمدوونی تدداڵی جیددابوونەوە تدداقی کددراوەتەوە ،کدداتی ئەوە هدداتووە بەجیددددی و بەبەرنددامەیەکی گشددتگر سددتراتێژیەکی نددوێ لە سددەر بنەمددای یەکگرتنەوە و قبوولی فرەچەشنی ناوخۆیی و رێزگرتن لە فرەرەنگیە دابرێژرێت ،سدتراتێژیەک کە خداوەنی بەرندامەی دیداری کدراو بدۆ جێبەجێ کردن و بە ئاکام گەیشتن بێت. هەشت ساڵ لەمەوبەر هەم هەلومەرجەکان جیاواز بوون و هەم بەرژەوەندیەکان :لە کوردستان داعش نەبوو ،کۆماری ئیسالمی ستراتێژی نفووزی خۆی ئەوەندەی ئەمرۆ بۆ دەرەوەی واڵت قووڵ نەکردبووە ،ویستی نەتەوایەتی لە رۆژهەاڵتی کوردستان لە ئاستێکی سیاسدیەوە بە ئاستی ویستێکی کۆمەاڵیەتی و عاتفی قوول نەببووە و یەکگرتووخوازی و هەستی پێکەوە بوون و قبووڵی جیاوازیەکدان بە قدوواڵیی ئەمرۆ نەبوو .پرسی کورد لە رۆژئاوا مژارێکی لەبیرکراو بوو ،لە باکوور دیاردەیەک بە ناوی HDPو رەوتی گفتگدۆی ئاشدتی خدوازانە
102
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا لە گۆڕێ نەبوو .گفتگۆی ئەتۆمی ئێران لە ئارادا نەبوو و ئێران دیپلۆماسدیەکی چداالکی وەک ئەمدرۆی نەبدوو .ئەو کەسدانەی کە هەشدت ساڵ لەمەوبەر مافی دەنگددانیان نەبدوو ،ئەمدرۆ لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتان پۆستانسدیەلێکی گەورەن بدۆ هەڵبژاردنەکدانی پەرلەمدانی لە رەشەمەی ئەمساڵەی پەرلەمانی ئێران. مێژوو بە کرداری بوێری رێبەرانەوە دەنووسرێت .بوێری سیاسی دکتۆر قاسملووی کردە رێبەرێکدی کاریزماتیدک بە شدێوەیەک کە تیدرۆر و لەدەست دانی ئەو تەنیا پێوەنددی بە رووداوێکدی رابدردووە ندیە ،بەڵکدوو بدرینێکە کە رۆژ بەرۆژ قدوواڵیی لە نداو گەلدی کدورددا زۆرتدر دەردەکەوێددت .بیددری قاسددملوو و رێبددازی قاسددملوو رۆژ بە رۆژ لە ندداو خەلکددی کوردسددتاندا زۆرتددر جددێ دەبێددتەوە و سددنوورەکانی حیزبددی دیموکراتی تێپەر کردووە. لە وتووێژێدک کە ٧٢سداڵ لەمەوبەر دکتدۆر قاسددملوو لە گەڵ بدی.بدی.سدی ئەنجددامی داوە ،لە پێوەنددی لە گەڵ هێزەکدانی چە دکتددۆر قاسملوو دەڵیت" :بەداخەوە لە داهاتوودا ئێمە شاهیدی جیابوونەوە ئینشکابی زۆر لە ناو هێزە چەپەکان دەبدین .بەاڵم بەهیدواین دوای ئەو جیابوونەوەیە رەوتی یەکگرتنەوە قبووڵی یەکتر لە ناو هێزەکانی چەپدا خێرابکرێت ".پەیامی ئەم وتەیەی قاسملوو بدۆ ئەمدرۆی ئێمە زۆر روونە .دوای جیابوونەوە دەبوایە بە بدێ دۆرانددنی کدات رەوتدی یەکگدرتنەوە قبدووڵی یەکتدر و قدووڵتر کردندی دێموکراسدی و ببێتە رۆژەڤی سیاسی و رێکخراوەیی ئێمە. وتەی قاسملوو کە باشدترین پداداش بدۆ شدەهیدان درێدژە پێددانی رێگایدانە ،دەبدێ لە دروشدمەوە بە کدردەوە بگۆردرێدت .رێگدا و رێبدازی قاسملوو ،رێگای گەشدەکردن ،پێشدکەوتن ،ئداڵوگۆری بدوێرانەی سیاسدی و رێکخراوەیدی ،رێگدای رێزگدرتن لە کەڕامەتدی مدرۆە ،رێبدازی قبووڵی هەلی بەرامبەر لە بۆ مافی بەرامبەر بۆ ژنان لە ناو رۆژەڤی سیاسی و کۆمەاڵیەتیدا ،و جێبەجێ کردندی ویسدتی قاسدملوو واتە پێشاەچوونی هاوکاتی سیاسی و کۆمەاڵیەتیە. رێبەرانی حیزبی دێموکرات ،دەبی لە پێناو بەرژەوەندی خۆشیان بێت و بۆ ئەوەی چی دیکە لەبەرامبەر ویستی گشتی خەڵکی کدورد کەم نەهێنددنەوە و شددەرمەزار نەبددن ،دەشددی ئێگددۆیزم و کولتددووری کددوردە نامووسددی فددرێ بدددەن و بددوێرانە رەوتددی یەکگددرتنەوەی حیددزب و داڕشتنەوەیەکی سیاسی نوێ ئەنجام بگەیەنن. ئامانجێک کە مێژووی بۆ دیاری نەکرابێت ،ئامانجێک کە بەرنامەی بۆ دانەڕیژرابێت ،دەبێتە خەونێکی بەراستی شاعیرانە .یەکگرتنەوە نابێ ببێ بەخەون بەڵکوو دەبێ بکرێتە حەقیقەت و بەکردەوە جێبەجدێ بکرێدت .بەوە ئدێمە دەتدوانین ٧٧ی پووشدپەر بکەیدنە دەسدپێکی بەکردەوەی جێبەجێکردنی رەوتی یەکگرتوویی بنەماڵەی دێموکرات و جەژنی مەزنی حەفتا سداڵەی دامەزرانددنی حیزبدی دێمدوکرات .بەو شێوەیە توانیومانە هەم رۆحی شەهیدانمان شاد کەین و هەم ئاسۆیەکی گەشتر بۆ نەتەوەکەمان و بنەماڵەی شەهیدان وەدی بێنین. هەموومددان لە بەرامددبەر خددوێنی شددەهیدان ،کەم ئەندددامان ،زیندددانیانی سددیاس ،بنەمدداڵەی شددەهیدان و خەڵکددی کوردسددتان و ویژدانددی مرۆڤانەی خۆمان بەرپرسین .با لەو بەرپرسایەتیە رووسوور دەرکەوین. سەرچاوە :ماڵپەڕی ئاژانسی کوردپا /ڕێکەوتی٩ :ی جووالی ٧١٢٢
103
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
لە سێپتامبری ٨٨١١ەوە تا سێپتامبری ٧١٨٢؛
وتووێژێکی د .قاسملوو لەگەڵ چەتین چەکۆ -بەشی یەکەم
لە تورکییەوە :سەالحەدین بایەزیدی مانگی سێپتامبری ٢١٩٩لە ستۆکهۆڵم ،وتوێژێکی دوور و درێژم لە گەڵ د .عەبدولڕەحمان قاسملوو سدکرتێری گشدتی حزبدی دیمدوکراتی کوردسددتانی ئێددران بددۆ رۆژنددامەی "کوردسددتان پددرێس" ئەنجددام دا .وتددوێژەکە بە دوو بەش لەو رۆژنددامەیەدا بدداڵو بددۆوە .دە مانددئ دوای دیمددانەی ئامدداژەپێکراو ،لە ٢٢ی ژویددیەی ،٢١٩١لە ڤیەننددای پددایتەختی ئددوتریش د .قاسددملوو و عەبدددواڵ قددادری نددوێنەرێ حدددکا لە ئەوروپا لە الیەن سیخوڕەکانی ئێرانەوە بە شێوەیەکی هۆڤانە و پالن بۆ داڕێژراو تیرۆر کران. *** بەڕێز قاسملوو ،ئاخۆ دەتوانن سدەبارەت بە رەوشدی سدەربازی و سیاسدیی ئێسدتای حزبدی دیمدوکراتی کوردسدتانی ئێدران زانیاریمدان پدێ بدەن؟
104
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا هەر وەک دەزانن ،نۆ ساڵ لەمەوپدێش لە ئێدران هەڵبدژاردن ئەنجدام درا .ئەو کدات %٩١ی دەنگەکدانی کوردسدتانی ئێرانمدان بە دەسدت هێنا .گەلەکەمان لە کوردستان پشتیوانیمان لێ دەکا .تارانیش ئەم راستییە دەزانێ. لەم پەیوەندییەدا ،بۆچوونە سیاسییەکانی حزبەکەتان کە پشتیوانی جەماوەری لێ دەکرێ ،چین؟ ئامانجی ستراتیژی حزبی ئێمە ،دیموکراسی بۆ ئێران و خودموختاری بۆ کوردستانە .ئێمە خودموختاریمان دەوێ ،چدونکە حزبێکدی واقدع گەرایددن .بەاڵم الیەنددی واش هەیە داوای کوردسددتانی سددەربەخۆ یددان کوردسددتانی یەکگرتددوو دەکددا .ئەگەر هەلددومەرجی ژیددۆ -پددۆلیتیکی کوردستان بگرینە بەرچاو ،بۆمان دەردەکەوێ ئەمە رێکدارێکی واقدعبیندانە نیدیە .چدوونکە سدەربەخۆیی یدانی گدۆڕینی سدنوورەکانی چدوار دەوڵەت .ئەویش لە کوێ؟ لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست! لە بنەڕەتدا ،ئێمە داکۆکی لە مافی دیاریکردنی چارەنووس بۆ گەالن دەکەین .ئەم مافە فۆرمی جۆراوجۆر لە خۆوە دەگرێ .سدەربەخۆیی و فیددرالیزمیش لە نێددو ئەم فۆرمددانە دان .تێکۆشددانی ئددێمە بددریتییە لە هەوڵددان بددۆ خودموختدداری کە یەکددێکە لەو شددێوازانە .دروشددمی ئێستای ئدێمە لە ئێدران ،خودموختدارییە .کە بدۆ خودموختداری تێدەکۆشدین ،ندایەتە ئەو واتدایەی کوردەکدان مدافی سدەربەخۆییان نیدیە! نەخێر ،هەیانە .بەاڵم سیاسەتی حزبەکەمدان خودموختدارییە ،سدەربەخۆیی نیدیە .گەلەکەشدمان پشدتیوانی لەو سیاسدەتەی ئدێمە دەکدا. لە ئێران گەالندی تدریش دەژیدن .فارسدەکان لە ئێدران %٢١کەمتدرن ،کەمیدنەن .ئدازەری ،کدورد ،عەڕەب ،بەلدوو و تدورکمەن پدێکەوە زیاتر لە %٢١ی دانیشتوانی ئێران پێک دێنن .بەم پێیە ،سیستەمێکی فیددڕاڵ لە ئێدران ،ویسدت و داخوازییەکدانی ئدێمە بەدی دێندێ. ئەگەر بێینە سەر دۆخی سەربازی ،ئەوا دەبینین ستراتیژی سەربازیمان گۆڕانی بە سەردا هاتووە .نۆ سداڵ لەمەوبەر زۆربەی شدارەکانی کوردستانی ئێران لە ژێر کۆنتڕۆڵی ئێمەدا بوون .ئێستا حزبەکەمان ،شەڕی پارتیزانی بەڕێدوە دەبدا .ئامانجەکدانی شدەڕی پدارتیزانیش روون و ئاشکران .یەکێک لەو ئامانجانە ،وەدەرنانی رژێمی ئێران لە کوردستان یان دانیشتن لە گەڵ ئێمەیە. ئێمە بەردەوام گوتومانە ،لە چوارچێوەی کۆماری ئیسالمیی ئێرانی ئێستادا دیموکراسی یدان خودموختداری ندایەتە دی .بەاڵم ئدێمە ،وەک پێویسددتیەکی جەنددئ ،چدداوپێکەوتن لە گەڵ رژێمددی ئێددران قەبددووڵ دەکەیددن .ئەمە پێداویسددتییەکە .دەمددانەوێ لەو پێداویسددتییەش سوودمەند بین .ئەگەر رژێمی ئێران داوای وتوێژ لە گەڵ ئێمە بکا ،وتوێژی لە گەڵ دەکەین .بەاڵم فەلسەفەی رژێمی ئێدران لە بەردەم خودموختاری یان دیموکراسی بەربەستە .من کاتێ لە گەڵ خومەینی قسەم کرد… کەی؟ پددێش شۆڕشددی ئێددران .خددومەینی ئەو کددات پێددی گددوتم "دیموکراسددی" و "خودموختدداری" ئەو وشددانەن لە دەرێددرا هدداتوون .گددوتی" :ئددێمە
105
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا هەموومان موسۆمانین ،هەموومان بدراین ".بەاڵم ئدێمە دواتدر بینیمدان ئەوان چدۆن موسدۆمان و چدۆن بدرایەکن .سەرانسدەری کوردسدتانیان خەڵتددانی خددوێن کددرد .تددا ئێسددتا ٥٢هەزار کەس لە خەڵکددی ئددێمە لە الیەن ئێددرانەوە کددوژراون ٥٢١١ ،پێشمەرگەشددمان شددەهید بددووە. سەرباری ئەوەش ئێران بە ئامانجی خۆی نەگەیشتووە. ئێمە ئێستا لە سەرانسەری کوردستان ،لە سنووری تورکیاوە تا کرماشان حزوورمان هەیە .ئەمە ،مۆڕاڵی سوپای ئێران ،سوپای خدددومەینیی رووخانددددووە .پێشدددمەرگەکانمان دژ بە ئێدددران چددداالکی بدددێ وێدددنە ئەنجدددام دەدەن .بە گدددوێرەی ئەو هەواڵەی ئەمدددڕۆ (١٩ی سێپتامبری )٢١٩٩بە دەستم گەیشتووە ،پێشمەرگەکانمان دوێنێ لە شاری شنۆ هەڵمەتێکی سەرکەوتوویان بەڕێدوە بدردووە .بە کدورتی، رەوشی سەربازیمان باشە .ئەزمدوونی زیاترمدان وەسدەریەک نداوە ،چەکەکانمدان باشدتر بدوون ،شدەڕێکی پدارتیزانی راسدتەقینە دەکەیدن. بێگومددان ،شددەڕی پددارتیزانیش چەندددین چەشددن و جددۆری هەیە .گرنگتددرین تایبەتمەندددیی ئەوەیە ،پددارتیزان لە هەمددوو شددوێنێ هەیە، هاوکات لە هدیچ کدوێش نیدیە .سدوپای ئێدران ،تەندانەت ئەگەر هێرشدێکی بەرفدراوانیش پێدک بێندێ ،شدتێکی ئەوتدۆی لە دەسدت ندایە. کاریگەرییەکانی پەیمانی ئاگربەستی نێوان ئێران و عێرا ،لە سەر تێکۆشانی سیاسیی کوردستان چۆن لێک دەدەنەوە؟ دەتوانم بۆێم پاش ئاگربەستی نێوان ئێران و عێرا ،،سوپای ئێران گشتی رژاوەتە نێو کوردستانەوە .بە بۆچوونی مدن ئەوە نیشدان دەدا کوردستانیان نەناسیوە .کوردستان هەمووی شاخ و بەردە .هیچ دەوڵەتێک ،سوپایەکی یەک میلیۆنی لەوێ بەجدێ نداهێۆێ .ئێسدتا ئێدران دوو سەد هەزار سوپا و سێ هەزار پایەگای لە کوردستان هەیە .بەاڵم لەوە زیاتر نابێ. لە الیەکی ترەوە ،لە نێوخدۆی ئێدرانیش دۆخەکە هێنددە بداش نیدیە .کێشدە ئدابووری ،کدۆمەاڵیەتی و سیاسدییەکان لە رادە بەدەر زۆرن. تەنانەت لە نێدو ئایەتواڵکانیشددا کێشدەی گەورە بەدی دەکدرێ .دوو رۆژ لەمەوپدێش ،سدەرۆک وەزیدر دەسدتی لە کدار کێشدایەوە .دواتدر دەسددت لەکارکێشددانەوەکەی رەت کددرایەوە .لە ئێددران ،میکددانیزمی تدداکە ناوەندددێکی بڕیدداردان بددوونی نیددیە .بەتددایبەت پدداش خددومەینی، میکانیزمەکانی بڕیاردان زێدەتر دەبن .بە گەشبینییەوە لە ئێران و داهاتووی خۆمان دەڕوانم .لە ئێران ئۆپۆزۆسیۆنێکی بەرچداو هەیە. بەاڵم ئۆپۆزۆسیۆنێکی ناچاالکە .پێویستە هێدی هێدی هەڵوێست بنوێنێ .بە دڵنیاییەوە رێکەوتێک دیاری ناکەم ،بەاڵم لە داهداتوو دا بەتایبەت پاش خومەینی ئەم نەیارێتییە زیداتر پەرە دەسدتێنێ .ئەوکدات ئدێمەش ،هەم لە رووی سیاسدی و هەم لە رووی سدەربازییەوە زیاتر بوارمان بۆ دەڕەخسێ. بۆچی پاش خومەینی؟ چونکە خومەینی سێ تایبەتمەندی هەیە .یەکەمئ ئەو رابەڕی شۆڕشە .دووهەمئ خومەینی ئایەتواڵیەکی گەورەیە .سێهەمئ هەرچەند لە رووی سیاسیەوە خاوەن فەلسەفەیەکی بەهێدز نەبدێ ،بەاڵم ئەزمدوونی زۆرە و مرۆڤێکدی ژیدرە .فەلسدەفەکەی فەلسدەفەی چداخی نداوینە. پاش خومەینی کەسێک نییە رابەرایەتی بکدا .کەسدێک نیدیە هەم ئدایەتواڵ بدێ و هەم دەسدەاڵت و هێدزی سیاسدی هەبدێ .بە شدێوەیەکی
106
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا رەسددمی دەبددێ مددونتەزەری جددێگەی خددومەینی بگددرێتەوە .تەنددانەت مونتەزەرییددان کددردە ئددایەتواڵش .بەاڵم کەسددێک نیددیە خدداوەن نفددووزی سیاسی بێ .بەتایبەتی زۆر ناوەندی بڕیار بەدەستی بەرچاو ،لە سەرووی هەمووشدیانەوە سدوپا ،ئدایەتواڵ مونتەزەرییدان قەبدوڵ نیدیە. رەفسەنجانی ،بەهێزترین پیاوی رژێمە .بەاڵم ئەو حوجەتولئیسالمە .ئایەتواڵ گەورەکان ئەویدان قەبدوڵ نیدیە .بدۆ ئەوەی رەفسدەنجانی ببێتە ئایەتواڵ ،دەبێ پلەکەی بەرز بکرێتەوە ،بەاڵم هەرچی بێ ئایەتواڵ نییە .کەواتە پاش خومەینی کەسایەتییەک بەدی نداکرێ کە ئێران بەڕێوە ببا .ئەودەم دەبێ شۆڕا یان دەستەیەک دابمەزرێ. کەواتە دەتوانین بۆێین پاش خومەینی گۆڕانکاریی سیاسی دەبێتە رۆژەە و حزبەکەتان لەم گۆڕانکارییانە سوودمەند دەبێ؟ سەیر کەن دوو تیۆری هەیە .بە گوێرەی یەکەم تیۆری ،پاش خومەینی کۆماری ئیسالمی ئێران دەڕووخێ .بەاڵم ئەم تیۆرییە بڕ ناکا. بۆچی بڕ ناکا؟ چونکە کۆماری ئیسدالمی ئێدران بەدیلدی هەیە .لەم رواندگەوە دوایدی ندایە .بەاڵم بدۆی هەیە رێدگە بدۆ گۆڕانکداری جۆراوجدۆر خدۆش بکدا. تیۆری دووەم پێی وایە خدومەینی و رژێمدی ئیسدالمی داندی پێددا ندراوە .نەخێدر ،قەبدوڵ نەکدراوە .چدونکە کۆمداری ئیسدالمی ئێدران هدیچ پرسێکی ئابووری و سیاسی چارەسەر نەکردووە .هەموویان لە جێی خۆیان مداونەتەوە .بە کدورتی ،پداش خدومەینی رێدگە بدۆ گۆڕانکداری خۆش دەبێ ،هەڵبەت لەم پێناو دا وزەیەکی زیاتر پێویستە ،دەبێ ئۆپۆزیسیۆن بەهێدز بکدرێ ،شدێوەی پدێ بددرێ و گۆڕانکداریی گەورە چێ بن. حزبی ئێمە ،دڵنزم و واقعگەرایە .کوردستانی ئێران%٢ ،ی ئێران پێک دێندێ .واتە ،ئدێمە بە تەنیدا نداتوانین ببیدنە ئاڵتەرنداتی . پێویستمان بە هاوپەیمانە .یانی دەبێ هاوپەیمان بددۆزینەوە .بەهدۆی ئەوەی ئامانجمدان خودموختداری و دیموکراسدییە ،پێویسدتمان بە هاوپەیمددانی دیمددوکرات هەیە .حدداڵی حددازر هاوپەیمددانی دیمددوکرات بە شددێوەیەکی راشددکاوانە نددابینرێن .هەڵددبەت هێددز ،رێکخددراو و کەسدایەتی دیددکەش هەن ،بەاڵم بە ڕای مدن ،پدداش خدومەینی ،ئۆپۆزۆسددیۆن لە ئێدران گەشددە دەسدتێنێ و هاوپەیمددانە دیموکراتەکددانیش بەدەر دەکەون .بگرە ئۆپۆزۆسدیۆنی یەکگرتدوو و دیمدوکرات دێدتە ئداراوە .ئەمەش رەندگە سدبەی رۆژ حکدومەتێکی دیمدوکرات بێنێدتە سدەر دەسەاڵت. با بگەڕێینەوە بۆ سەر شەڕی ئێران-ئێرا ،،بەرای ئێوە هۆکارەکانی وەستانی ئەم شەڕە چی بوون؟ دیارە شەڕ بدۆچی دەوەسدتێ ،دوو الیەن کە لە شدەڕدا بدن ،ئەگەر مانددوو بدن ،شدەڕەکە رادەوەسدتێ .هەردوو الیەن مانددوو بدوون .جدگە لەمە ،هێزە دەرەکییەکان تا ئێستا دەیانویست ئەم شەڕە درێژە بخایەنێ .لە الیەکەوە بۆ فرۆشتنی چەکوچۆڵ و لە الیەکدی دیدکەوە بدۆ
107
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا تاقیکردنەوەی چەکەکانیان .مەسەلە تەنیا ئێران و عێرا ،نییە ،واڵتانی دیکەی عەڕەبیش بە بڕی میلیدار میلیدار دۆالر چەکیدان کدڕی. واڵتانی وەک عەڕەبستانی سکوودی ،کوەیت و ...تاد لە نزیکەوە ئەم شەڕەیان دەشۆپاند .یان بدۆ نمدوونە ئیسدرائیل! ئیسدرائیل هەم لە گەڵ ئێران دوژمنە ،هەم لە گەڵ عێرا .،بەاڵم ئەم شەڕە بە قازانجی وی بوو .ئەم شەڕە هەروەها تا بۆێی سوودی بە ئدابووری تورکیدا گەیاند .بەر لە جەنئ ،بارستایی بازرگانی نێوان تورکیا و ئێران دووسەد هەزار دۆالر بوو .ئێستا گەیشتۆتە سێ میلیارد دۆالر. سەیریان کرد ئەم شەڕە رەهەندێکی مەترسیدار بە خۆیەوە دەگرێ ،بۆ دەوروبەر پەرە دەستێنێ ،لە هەموو الیەکەوە گوشار هدات .شدەڕ تەواو نەبووە ،بەاڵم ئاگربەست کدراوە .بە رای مدن لە ئاگربەسدتەوە تدا کۆتدایی جەندئ ،واتە تداکوو ئاشدتی ،رێگەیەکدی درێدژ هەیە. چونکە کارەکتەرەکانی ئەم دوو دەوڵەتە ناکۆک و دژ بە یەکن .دەبێ حیسابی ئەمە بکرێ. بەم پێیە لە روانگەی کوردەکانەوە ،ئاخۆ دەتوانین بۆێین وێکچوونێک هەیە لە نێوان ساڵی ٢١٢٢و ئەم رۆژانەدا؟ ئەو بۆچددوونەی هەندددێک کەسددم پددێ ڕاسددت نیددیە کە پێیددان وایە مەرجەکددانی ٢١٢٢وەک خۆیددان هدداتوونەتە دی و رێککەوتددنەکە بەدی هاتووە .ئێران و عێرا ،ئێستاکە ئەوەندە لێک دوورن کە وا سووک و سانا نییە ،دوای هەشت ساڵ شدەڕ هەمدوو کێشدەکانی نێوانیدان بە چەندد مانگێددک لە نێدو ندداچێ .هەروەهددا سرووشدت و کدداراکتەری ئەم رژێمدانە جیدداوازە .یەکیددان حکدومەتێکی عیلمددانی و بەعسددی ،ئەوی تریان حکومەتێکی شیکەی ئیسدالمی .بێگومدان گشدت ئەم مەسدەالنە بدوونە هۆکداری هەڵگیرسدانی شدەڕ و هەروا لە جدێگەی خۆیدانن .مدن پێموایە ئەمە ئاگربەستێکی کاتییە. جیاوازییەکی دیکەی نێوان ساڵی ٢٢و ئێسدتا ،کە جیداوازی هەرە گەورە و بەرچداوە ،دروسدتبوونی رێکخدراوی کوردسدتانی شۆڕشدگێڕە لە ئێران و عێرا .،ئەمڕۆکە تەنانەت لە خراپترین هەلومەرجدا ،یانی ئەگەر تەنانەت عێرا ،و ئێران پێکەوە هێرش بکەنە سەر کدورد، ئێمە دیسان درێژە بە شەڕەکەمان دەدەین .بە ڕای من ،هیچ جیاوازییەک لە نێوان ٢٢و ئێستا دا بەدی ناکرێ. باشە ئاگربەست
کارتێکەرییەکی لە سەر بزووتنەوەی کوردی دەبێ؟
حزبی ئێمە دژی ئەم شەڕە بوو .چونکە شەڕێکی بێواتا و گەمدژانە بدوو .ئێسدتاش ندازانین ئامدانجی ئەم شدەڕە و ئامدانجی خدومەینی بوو .خدومەینی گدوتی" :بە کەربەال دا دەچدمە قدودس ".نەچدوو و میلیۆنێدک کدوژراو و برینددار هەیە .لە بنەڕەتددا کەس لە گەڵ ئەمەدا نەبوو. ئێمە لە کۆتایی هاتنی جەنئ ناترسدێین ،چدونکە الیەنگدری ئاشدتین .ئەوەی لە ئاشدتی دەترسدێ ،رژێمدی ئێدرانە .فەلسدەفەی رژێدم لە سەر شەڕ بونیداد ندراوە .ئێسدتا بەم فەلسدەفەیە خدۆی لە سدەر پدێ راگرتدووە .بدۆیە ئاشدتی هەلدی زۆر بدۆ ئدێمە دەڕەخسدێنێ .بەاڵم بە پێچەوانەوە ،هەندێک کەسیش هەیە دەڵێ هەلومەرجی ئێستا لە داهاتوو دا زیاتر گوشارمان بۆ دێنێ.
108
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
لەو حاڵەتەدا تەنیا خەباتی چەکداریمان هەندێک رووبەڕووی زەخت دەبێدتەوە و بدۆ چدوونە دەرەوە کێشدەمان بدۆ دروسدت دەبدێ .ئەگەر ئێددران ،عێددرا ،و تورکیددا دژ بە جددوواڵنەوەی کددورد هێرشددێکی هەمەالیەنە دەسددت پددێ بکەن و جوواڵنەوەی کورد ،وەک فاکتۆرێکی سەربەخۆ لە کوردستان خدۆ بندوێنێ ،ئەوا ئێمەش جێی تێ دا دەگرین. جددددوواڵنەوەی کددددورد دوو ئەرکددددی دەکەوێددددتە سددددەر شددددان .یەکەم ئەوەیە خددددۆی وەک فاکتۆرێکی سدەربەخۆ نیشدان بددا .بدۆ نمدوونە ،هەمدوو دونیدا بببیندێ و قەبدووڵ بکدا جددوواڵنەوەی کددورد لە ئێددران جددوواڵنەوەیەکی سددەربەخۆیە و پەیوەندددی بە عێددراقەوە نییە .دووهەم ،پێویستە کێشەی کورد بکرێتە رۆژەڤێکی نێدونەتەوەیی .ئێسدتا کە مدن دەڵێم داوای خودموختاری دەکەم .دەڵێن ئەمە کێشدەیەکی دەرەکدی نیدیە و نێوخدۆییە. دەڵددێم دەمددانەوێ بە کددوردی قسددە بکەیددن و خۆمددان کاروبدداری خۆمددان لە کوردسددتان بەڕێوە بەرین ،دەڵێن شتێکی وا گەورە نییە و داخوازییەکی بچووکە .کە ئەمە بە رۆژنامەنووس و دیپلۆماتێکی ئەورووپی دەڵێم ،سدەری سووڕ دەمێنێ .دەڵێن "یانی دە ساڵە لە پێناو ئەمە دا شەڕ دەکەن؟" بۆ ئەوەی جوواڵنەوەی کورد وەک فاکتۆرێکی سەربەخۆ بێتە ئداراوە ،دەبدێ
بکدرێ؟ رای گشدتیی جیهدان پێدی وایە بدزووتنەوەی کدوردی
عێرا ،لە ئێران و بزووتنەوەی کوردی ئێران لە عێرا ،یارمەتی وەردەگرێ .وەک سکرتێری حدکا لەمبارە دەڵێن چی؟ زیاتر حەز دەکەم سدەبارەت بە جدوواڵنەوەی کوردسدتانی ئێدران قسدە بدکەم .وەک دەزاندن ،شدەڕی ئدێمە دژ بە کۆمداری ئیسدالمی ئێدران، دەگەرێتەوە بۆ بەر لە جەنگی عێرا-،ئێران .یەکەم شەڕی ئێمە دژ بە رژێمی ئێران ،مانگێک پداش شۆڕشدی ئێدران لە سدنە و پاشدان لە نەغەدە رووی دا .مانگی ئووتی ،٢١٢١خومەینی دژ بە ئێمە شەڕی راگەیاند .لەم روانگەوە ،شەڕی ئێمە لە گەڵ جەنگدی ئێدران-عێدرا، جیاوازی هەیە .ئێران و عێرا ،لە سەر سنوور شەڕ دەکەن .بەاڵم ئێمە لە نداوخۆ شدەڕ دەکەیدن و شدەڕێکی پدارتیزانی بەڕێدوە دەبەیدن. بێجگە لەمە ،عێرا ،داوای ئاشتی لە ئێران کرد ،بەاڵم ئێمە ئاشتیمان ناوێ .لەم هەلومەرجەدا ،ئەگەر دەوڵەتێک یارمەتیمدان بددا و ئەم یارمەتییە بێ مەرج بێ ،قەبووڵی دەکەین .بەاڵم ئەگەر هیچ دەوڵەتێکدیش یارمەتیمدان نەدا ،بە دەرفەتدی خۆمدان درێدژە بە شدەڕ دەدەین .لە کوردستان هەمیشە جوواڵنەوەیەک دروست بووە و ئەم جوواڵنەوەیە هەمیشە سەر بە الیەن ئەوانی تر و دەوڵەتدانی دیدکەوە نیشان دراوە .جواڵنەوەی کدورد دوژمندی زۆرن… بەاڵم دەسدەلمێنرێ کە جدوواڵنەوەی کدوردی ،جدوواڵنەوەیەکی سدەربەخۆیە .بدڕوام بەوە هەیە سەرچاوە :ماڵپەڕی ناوەندی نووچە و شرۆقە رۆژ /ڕێکەوتی٧٢ :ی سێپتەمبەری ٧١٢٥
109
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملوو و بۆسەی ڤییەن
کریس کۆچێرا لە فەڕەنسییەوە :سەالحەدین بایەزیدی رۆژی ٢٢ی ژوییەی ،٢١٩١عەبدولڕەحمان قاسملوو ،کوردی ئێران و نەیاری رژێمی کۆماری ئیسدالمی [ئێدران] ،لە ئاپارتمدانێکی ڤیدیەن، دوو گولدلەی لە سەری درا و لە گەڵ دوو هاوڕێی دیکەی کوژرا .قاسملوو ،رێبەری حزبی دیموکراتی کوردسدتانی ئێدران (حددکا) بدوو .لە دە ساڵ پێشترەوە ،شەڕ سوپای تارانی دەستەویەخەی پێشمەرگەکان (شەڕڤانانی کورد) کردبۆوە. دوا بە دوای یەکەمدین خددولی پەیوەندددییەکان لە دێسددامبری ٢١٩٩و ژانددوییەی ،٢١٩١قاسدملوو سددەر لەنددوێ لە گەڵ نێردراوانددی ئێددران پەیوەندی بەستەوە ،یەکێک لەو نێردراوانە محەمەد جەعفەر سەحراروودی ،جێگدری سدەرۆکی هەواڵگریدی (دەرەکدی) پاسددارانی شدۆڕش لە کوردستانی ئێران بوو کە دوای تەقە کدردنەکە برینددار دەبدێ .پۆلیسدی ئدوتریش ،رێدگەی دا سدەحراروودی کە برینەکدانی چارەسدەر کرابددوون ،نەخۆشددخانە بەجددێ بێۆددێ ،پاشددان پەنددا ببدداتە بەر باڵوێزخددانەی ئێددران و رۆژی ٧٧ی ژویددیە خدداکی ئددوتریش بە جددێ بێۆددێ. ئێرانییەکددی دی ،بۆزۆرگیددان ناوێددک کە پاسدددار بددوو ،مدداوەیەک لە بددنکەی پددۆلیس راگیددرا ،بەاڵم دواجددار حددوکمی قۆڵبەسددت کردنددی هەڵوەشایەوە و ئەویش توانی بگەڕێتەوە بۆ تاران .کەسی سێهەم ،حاجی موستەفەوی الجوەردیش ،سدەرۆکی دەزگدای نهێندی (نداوخۆیی) لە کوردستان ،توانی ئازادانە ئوتریش بە جێ بێۆێ. بەڵگەیەکی ئاوارتە
110
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئەم گفتوگۆیددانەی نێددوان نێردراوانددی تدداران و سددەرکردەکانی کددورد لە الیەن بەشددداربووانە تۆمددار کددراوە :کاسددێتەکانی قاسددملوو پدداش ئەوەی لە الیەن پۆلیسی ئوتریشەوە دەستیان بە سەر دا گیرا ،رادەستی حدکا کران :عەبدواڵ حەسەن زادە ،سکرتێری گشتی حدکا ،بە تایبەتی مۆڵەتی گوێگرتنی پێ داین .بەڵگەیەکی بەدەگمەنە :عەبدولڕەحمان قاسملوو لەوانەیە هەرگیز بە تێڕوانینێکدی راهێدنەرانەی ئەوتۆ ،بۆچوونی خۆی سەبارەت بە ئۆتۆنۆمی بدۆ کوردسدتانی ئێدران نەخسدتبێتە روو .پرسدیار و واڵمەکدانی ئەم الیەنە ئێرانییدانە ،بە دڵنیدداییەوە ئاراسددتە دەکددرێن ،ئەوان پێیددان وایە قسددەکانیان هەرگیددز لەقدداو نددادرێ ،زۆر راشددکاوانە سددایکۆلۆژی و شددێوازی هددزری بەرپرسانی کۆماری ئیسالمی ئێران دەخەنە روو کە لە نێوان چاوگەکانی چەمکگەلی سیاسی مۆدێرن و هی سەردەمی خەالفەتی عەلدی دا هاتوچۆ دەکا. ئدداخۆ بکددوژانی قاسددملوو و هدداوڕێ کوردەکددانی ،پدداش بیسددتنی ئەم لێدددوانانەی ،بڕیددای لە ناوبردنیددان دان؟ یددان بەر لە دەسددپێکردنی قسەکانی ،بڕیاری کوشتنیان دابوو؟ تەنیا شۆپاندنی پڕۆسەکە ،دەتوانێ واڵمی ئەم پرسیارانەمان بۆ روون بکاتەوە .خوێنددنەوەی ئەم بەڵگە ئاوارتەیە ،رێگە بۆ ئەم سیناریۆیەی خوارەوە خۆش دەکا: دەسەاڵتدارانی ئێران کە ئاگاداری ئەوە بوون جوواڵنەوەی قاسملوو لە ئاکامی زەبرەکدانی سدوپای ئێدران و دابەشدبوونێکی ندوێ ()٢١٩٩ زۆر الواز بووە و هەروەها رەنگە بە تێگەیشتن لە ویستی [قاسدملوو] بدۆ گەیشدتن بە چارەسدەرییەک لە رێدگەی وتدوێژەوە بەوە هیدوادار بووبن کە بە نیوەی داخوازییەکانی قایل بێ :یاسایی بوونی حزبەکەی .بەاڵم قاسملوو پێداگری لە سدەر ویسدتی راگەیانددنی ئۆتۆندۆمی بدددۆ کوردسدددتان لە الیەن بەڕێدددوەبەرە نوێیەکدددانی ئێدددران دەکدددا (خدددومەینی ٥ی ژوئەندددی ٢١٩١مردبدددوو) ،شدددەوی ٢٧ی ژویدددیەی ،٢١٩١ نێردراوەکانی تاران پاش یەکەم چاوپێکەوتن پەیوەندی بە بەرپرسانی خۆیانەوە دەگرن :دیارە فەرمان دراوە" :بیکوژن". *** ''ساڵوتان لێ بێ! ئێمە لە سدەر ئەوە رێدک کەوتدووین ئەم دانوسدتانانە بە تەواوی نهێندی بمێندنەوە" ،سدەحراروودی وا دەڵدێ ،چدونکە "کۆمەڵێددک دوژمددن هەن نایددانەوێ ئەم کێشددانە چارەسددەر بددن" ...سددەحراروودی بە تددایبەت ئامدداژە بەوە دەکددا" :تەنددانەت لە نێوخددۆی حکومەتی ئێرانیش ،کەسانێک دژی ئەم دانوستانانەنئ لە ئاستی بەڕێوەبەرایەتی دا ،مەحاڵە راشکاوانە باس لەم کێشەیە بکەین". عەبدولڕەحمان قاسملوو راستەوخۆ دەچێتە سەر باسەکە: "لە چاوپێکەوتنی دواییمان دا ،لە سەر دوو خاڵی سەرەکی قسەمان کرد: پەژراندنی پرسی ئۆتۆنۆمی. پرسی چاالکی ئازادنەی حزبەکەمان لە نێوخۆی واڵت.ئێوە واڵمتان دایەوە کە ئێستاکە کاربەدەستانی رژێم لە گەڵ پەژراندنی بنەمای ئۆتۆنۆمی دا نین .سەبارەت بە خاڵی دووهەم ،ئێمە
111
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بە تێروتەسەلی لە دەفتەری سیاسی قسەمان کرد :گەلۆ پێشمەرگەکان واز لە چەکەکانیان دێنن یاخود نا؟ دەفدتەری سیاسدی پێدی وایە مەحدداڵە چەکەکددان رادەسددت بکددرێن .ئێددوە لەوە تێدددەگەن کە پدداش دە سدداڵ شددەڕ و ئەو هەمددوو قوربددانییە ،ئۆتۆنددۆمی بددۆتە سددیمبۆلی داواکارییەکانمددان .ئدداخۆ پێویسددتە وشددەیەکی تددر بەکددار بهێنددرێ؟ ئەگەر ئێددوە ندداواخنی ئۆتۆنۆمیتددان قەبددوڵ بددێ ،بددۆچی لەم وشددەیە دەترسێن؟" قاسدددملوو لەوە نددداپرینگێتەوە کە خدددۆی وەک پیددداوی ئۆتۆندددۆمی پێناسدددە بکدددا " -وەچەی مدددن ،وەچەی دیموکراسدددی و ئۆتۆندددۆمییە'' -و بەردەنگەکانی بانگهێشت دەکا لە گەڵی دا درێژە بە وتوێژەکان بدا ،هۆشداریشیان پێ دەدا: "هەڵبەت ،ئەگەر کێشەی کورد چارەسەر نەبێ ،رەنگە ئەمە ببێتە هۆی دابڕان لە ناوەند و جیاخوازی"... سددەحراروودی درێددژە بە باسددەکە دەدا" :ئەوە یەکەمجددارە لە نێددو خۆمددان دا بدداس لەوە دەکەیددن کە ئیسددالم بیددر لە کێشددەی نەتەوەکددان دەکاتەوە .لە پێناو چارەسەرکردنی کێشەکانمان ،ئێمە گوێ لە هیچ کەس نداگرین ،نە رۆژهەاڵت ،نە رۆژئداوا ،ئدێمە ئامدادەین خۆمدان لە پێناو بیروباوەڕمان بکەینە قوربانی". نۆرە دەگاتەوە عەبدولڕەحمان قاسملوو" :دەمەوێ پێتان بۆێم من سەبارەت بە سەرجەم ئەو کۆسدا و تەگەرانەی لە بەردەم راگەیانددنی ئۆتۆنۆمی ئاماژەتان پێدا ،قایل نەبووم… ئێستا ئاغای خدامنەیی و ئاغدای رەفسدەنجانی پێشندوێژی هەیندی تدارانن .ئەوان دەتدوانن سەبارەت بە ئۆتۆنۆمی بۆ کوردستان روونکردنەوە بدەن". پاشان قاسملوو بە وردی باس لە تیڕوانینی خۆی سەبارەت بە ئۆتۆنۆمی دەکا: "بۆ ئێمە چوار خاڵی سەرەکی لە ئارا دان: ئۆتۆنۆمی ،واتە چڕنەبوونەوەی دەسەاڵت لە ناوەند. دووهەم خاڵی سەرەکی بۆ ئێمە ،زمانی کوردییە .کوردی دەبێ ببێتە زمانی فەرمی هەرێمە کوردییەکان. سێهەم گرفت ،دەستنیشانکردنی سنوورەکانی هەرێمی ئۆتۆنۆمە .بۆ ئەم مەبەستە ،پێویستە فاکتەرە جوگرافی ،ئابووری و لە هەمدوویگرنگتر ویستی خەڵکی ئەو ناوچانەی کورد لێی دەژین ،لە بەر چاو بگیرێ. -خاڵی چوارەم بۆ گەلی کورد خاڵێکی سەرەکییە :دەبێ ئاسایشی نێوخۆیی هەرێمی کورد لە الیەن کوردەکانەوە بپارێزرێ.
112
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئەو چوار خاڵە گرنگەیە و ئێمە لەوە زیاترمان گەرەک نییە… ئەوەندەی پەیوەندی بە وەدیهاتنیانەوە هەبێ ،ئێمە واقعبینین .بۆ نموونە ،بۆ دیاریکردنی سنوورەکان ،ناکۆکی چێ دەبێ .بەاڵم کوردەکان ئامادە نین لە پێناو شدتە الوکییەکدان شدەڕ بدکەن ،ئەگەر شدتە بنەڕەتییەکان پەسند بکرێن". قاسملوو باسەکەی کۆ دەکاتەوە" :مەحاڵە وشەی "ئۆتۆنۆمی" بگۆڕدرێ .ئەم وشەیە واتایەکی سۆزداری و مێژوویی بدۆ گەلدی کدورد هەیە. سددیمبۆلێکە .وا هەسددت دەکەم ئێددوە نێددوەڕۆکەکەی دەپەژرێددنن ،بەاڵم دەتددانەوێ چاوپۆشددی لە وش دەکە بکددرێ .کاتێددک دەقێکددی پیددرۆزی ئیسالم دەخوێنینەوە ،ناتوانین بێ گوتنی "بسم اللە الرحمن الرحیم'' دەست پێ بکەین .ئەوەش هەمان شدتە ،ئێدوە نێدوەڕۆکی ئۆتۆندۆمی پەسند دەکەن ،بەاڵم "بسم اللە الرحمن الرحیم'' نا". ئێرانییەکان دەڵێن بەر لە دەسپێکردنەوەی گفتوگۆکان کە "هیوایەکی زۆریدان ئافرانددوە" ،دەبدێ پەیوەنددی بە تدارانەوە بگدرن .پاشدان لێک دادەبڕێن و دەڵێن بە مەبەستی دیاریکردنی سەعاتی چاوپێکەوتنی داهاتوو واتە بەیانی ،تەلەفۆن دەکەن. لە دیدارەکەی تر دا ،رۆژی ٢٢ی ژوییە ،سەحراروودی دەڵێ پەیوەندی بە "برادەرانی" لە تارانەوە گرتووە. "ئێوە دوێنێ گوتتان کە کاربەدەستانی ئێرانی دەتوانن لە وتاری نوێژی هەینی دا باسی ئۆتۆندۆمی بدکەن… هەنددێک گیروگرفدت هەن کە کاربەدەستانی ئێران و ئیمامەکدان دەتدوانن لە بارەیدانەوە بدۆ خەڵدک بددوێن .بەاڵم پێویسدتە بگدوترێ کە هەنددێک کێشدە هەن کە ئێمە بۆچوون و تێڕوانینی جیاوازمان لە سەریان هەیە". پاشان سەحراروودی باسێکی دوور و درێژ و الڕێ دەست پێ دەکا" :دیارە ئێمە کێشدەی ترمدان هەیە :مداوەی دە سداڵە مشدتومڕێکی گەرم لە سەر رۆڵی بازاڕ لە ئارا دایە :هەندێک دەڵێن نابێ رێگە بدرێ ئابووری ئێران کۆنتڕۆڵ بکرێ و هەژاران وەک هاواڵتی پلە دوو بە حیساب بێن .ئەو کات ئیمام لە ژیان دابوو و دەیگوت ئیسالم لە گەڵ کاپیتالیزم و کۆنتڕۆڵی دەسەاڵت دا نییە ،ئیسالم لە نێوەڕاستە، دەنگی سێهەمە و پەیڕەوی تایبەت بە خۆی هەیە! با ئاماژە بە نموونەی بدازاڕی دەرەکدی بدکەم :یاسداکان سدێ جدار لە مەجلدیس خدرانە روو ،بێ هیچ چارەسەرییەک… دواجار لە کۆتایی دا ،ناچار بوون حەواڵەی جااتی دەست نیشانکردنی بەرژەوەندییەکانی بکەن. ئێستا با بێینەوە سەر باسی ئۆتۆنۆمی… هەر وەک مەسەلەی ئابوورییە :لەمبارەوە دوو را هەن .بۆچوونێک سدەردەمی حەزرەتدی عەلدی (جێنشینی محەمەد و چدوارەم خەلدیفە) بە بیدر دێنێدتەوە .حەزرەتدی عەلدی لە ناوەنددی خەالفەتەوە حدوکمڕانی دەکدردئ بەاڵم هەرێمدی تریش هەبوون کە ناویان "ویدالیەت" بدوو'' ،والدی"ییەکدان (حاکمەکدان) لە چداو ئۆتۆندۆمی زۆر دەسدتیان ئداوااڵتر بدوو .مەکتەبێکدی تدر هەیە کە دەڵێ ئەوە سەردەمی عەلی بوو و هەلومەرجی ئەمڕۆ جیاوازن :ئدێمە بە دوژمدن ئدابۆۆقە دراویدن ،ئەو واڵتدانەی لە نێدو نداتۆ دان ،رژێمە کۆنەپارێزەکان ،کە نداهێۆن ئۆتۆندۆمی لە چوارچێدوەی سدنوورەکانی دا بمێنێدتەوە .هەوڵ دەدەن بەرفراوانتدری بدکەنەوە ،بدۆ ئەوەی بە دابڕان کۆتایی بێ .کەوابێ ئۆتۆنۆمی کێشەیەک نییە بە یەک دوو وتاری نوێژی هەینی چارەسەر بکرێ.
113
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا کێشەی دووهەم :حدکا دەیەوێ هەمان بارودۆخ بپارێزێ و لە هەمان کات دا لە گەڵ کۆمداری ئیسدالمی ئێدران دانوسدتان بکدائ بەاڵم بدۆ ئەمەیان ،دڵنیام کە پەسند ناکرێ". سەحراروودی باسێکی تری ناپەیوەند دێنێتە گۆڕێ بۆ ئەوەی روونی بکاتەوە سیستەمی ئیسدالمی چلدۆن کدار دەکدا" :نمدوونەیەکی ترتدان بۆ دێنمەوە :پەیوەندییە دەرەکییەکان .ئەمە بە درێژایی چەندین ساڵ ،بەر لەوەی بڕیارێک بدرێ ،گفتوگۆی لە سەر کدرا .ئەگەر ئدێمە پەیوەنددییەکانمان لە گەڵ ویدالیەتە یەکگرتوەکددانی ئەمریکدا پچڕاندددوە و نێوانمدان لە گەڵ یەکێتددی سدۆڤیەت خددۆش کدردوە ،بڕیارێددک نییە بە رۆژێک و دوان یان بە کەسێک و دوو کەس درابێ .گفتوگۆی لە سەر کراوە و دواجار ،پاش زیاتر لە سێ ساڵ ،دە ساڵ ،یدانزە ساڵ و هەروەها بە لە بەرچاو گرتندی بدارودۆخی یەکێتدی سدۆڤیەت ،بەو ئاکدامە گەیشدتووین لە گەڵ ئەوان رێککەویدن .بدۆچی؟ چدونکە کێشددەی ئەفغانسددتان ،پاکسددتان ،کەنددداومان هەیە ،چددونکە لە گەڵ رۆژئدداوا کێشددەمان هەیە .کەوابددێ ئۆتۆنددۆمی ،دەبددێ بە درێژایددی چەندین ساڵ گفتوگۆی لە سەر بکرێ .دڵنیام لە هەلدومەرجێ ئێسدتا دا ،ئۆتۆندۆمی بەو شدێوەیەی ئێدوە باسدی دەکەن ،قەبدوڵ نداکرێ". پاشان نۆرە بە حاجی مستەفەوی دەسپێرێ. حاجی مستەفەوی" :بسم اللە الرحمن الرحیم… حدزبە کۆمۆنیسدتەکان پشدتیان بە تیدۆری ناسدیۆنالیزمی سدتالین بەسدتووە .عەڕەبەکدان دەڵێن :ئەمە تێڕوانینی ئێمەیە .پارتە سۆسیال دیموکراتەکدان شدێوازی چارەسدەری خۆیدان هەیە .ئەوەی پەیوەنددی بە ئدێمەوە هەبدێ، هێزە ئیسالمییەکان ،کۆماری ئیسالمی ئێران ،تدا ئێسدتا راڤەیەکمدان بدۆ کێشدەی نەتەوەکدان نەبدووە .ئەگەر بتدوانین وا بکەیدن کۆمداری ئیسددالمی ئێددران لە روانددگەی تیددۆرییەوە بە شددێوەیەکی جیدددی بیددر لەم کێشددەیە بکدداتەوە ،ئەوا سددەرکەوتنێکی گەورە دەسددتەبەر دەبددێ. هەڵبەت لە ئیسالم دا ،پێغەمبەر و جێگرەوەکانی ،رێوشوێنی تایبەت بە خۆیان هەبووە .هیوادارم رژێم لەم کێشەیە دا قدووڵ بێدتەوە و لە نێوان ئەو شتەی پێی دەگوترێ نەریت و ئەوەی ئێوە داوای دەکەن ،بتوانین شتێک بدۆزینەوە…. قاسملوو دەکەوێتە نێو قسەکانەوە وەک بۆێی ناتوانێ دۆخی بەردەنگەکانی پەسند بکا: "ئێددوە دەڵددێن ئێسددتا پرسددی سددەرەکی ئەوە نیددیە کێشددەی ئۆتۆنددۆمی چارەسددەر بکددرێ ،بەڵکددو چارەسددەریی پەیوەندددییەکانی نێددوان حددزب (حدکا) و کۆماری ئیسالمی ئێرانە :ئێمە هاتووین بۆ ئەوەی داواتان لێ بکەین کێشەی ئۆتۆنۆمی چارەسەر بکدرێ" .پاشدان قاسدملوو بە تێروتەسەلی باسی ئەوە دەکا کە مافی چارەی خۆ نووسین دەکرێ بە شێوەی جۆراوجۆر بەدی بێ :سەربەخۆیی ،فیدراڵی و ئۆتۆنۆمی. قاسملوو درێژە بە قسەکانی دەدا" :بۆ ئێمە پرسی سەرەکی ئەوەیە کە بزانین ئداخۆ کۆمداری ئیسدالمی ئێدران دەیەوێ بە راسدتی کێشدەی نەتەوەکددان لە ئێددران چارەسددەر بکددا .ئەگەر کۆمدداری ئیسددالمی ئێددران دەڵددێ بەڵددێ ،ئەوکددات دەمددانەوێ بددزانین :کۆمدداری ئیسددالمی چددۆن دەیەوێ کێشەکە چارەسەر بکا؟ گەلۆ ئەو شدێوازە سدەربەخۆییە ،فیددڕالیزمە یدان ئۆتۆندۆمی؟ ئدێمەی کدورد ،النیکەمدی داخوازییەکانمدان هێنداوەتە گددۆڕێ .ئددێمە فیدڕالیزمیشددمان قەبددووڵە .هەڵددبەت ،بە رای مددن ،وەک چددۆن کدداتی خددۆی لە ئیسددالم دا جۆرێددک لە فیدددڕالیزم بوونی هەبوو ،باشتر وایە پەیڕەوی لە فیدڕالیزم بکرێ و بۆ نموونە یەکێتی کۆمارە فیدڕاڵییەکانی ئێران پێک بهێنرێ .جدا ئەگەر نە سەربەخۆیتان قەبوڵ بێ ،نە فیدراڵیزم و نە ئۆتۆنۆمی ،ئەوە مانای وایە چارەسەری کێشەی نەتەوەکانتان قەبوڵ نییە".
114
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا لە کۆتاییش دا دەڵێ" :رەنگە سبەی رۆژ بەشێکی تری ئێران داوای ئۆتۆنۆمی بکائ لە پێناو چارەسەرکردنی کێشە نێوخۆییەکدانی ئێدران بە پرەنسیا ،بوێری پێویستە .یاسا دەبێ بۆ هەموان بێ ،بۆ عەرەبەکان ،بلووچەکان ،تورکەمەنەکدان و کوردەکدان .ئەگەر لە ئەمدڕۆوە نەتوانرێ ئەم کێشەیە چارەسەر بکرێ ،لە داهاتوو دا دەبێتە کارەساتێک بۆ واڵتەکەمان". دوای باسێکی کورت ،الیەنەکان بڕیاری چاوپێکەوتن بۆ سبەینێ دیاری دکەن .فازڵ رەسوڵ ،نێوبژیوانی کوردی عێراقی ،دێتە قسدە بدۆ ئەوەی باس لە دەرئەنجامی دۆخی دوو الیەنی بەرامبەر بکا و دەڵێ" :یدان ئەوەتدا دەگەنە رێککەوتنێدک یدان درێدژە بە دیدالۆگ دەدەن، بێ ئەوەی شەڕ بکەن .یان لە گەڵ بەردەوامبوونی شەڕ ،درێژە بە دانوسدتانەکان بددەن ،بەاڵم باشدتر وایە ئێسدتا بدگەنە رێککەوتنێدک: قۆناخەکە گونجداوە .لەوانەیە سدێ سداڵی دیدکە بدارودۆخەکە بگدۆڕدرێ ،هاوسدەنگی و ناهاوسدەنگیی هێزەکدان گدۆڕانی بە سدەر دا دێ، هەلومەرج جیاواز دەبێ…" ئەمانە دوایین وشەکانیانن ...دەنگی جواڵنی کورسی و مێزەکان دەبیسترێ ...دواتر دەنگێک وەک چوار تەقەی کدا -تەقە بە ئدامرازی بێدەنئ کەری چەک؟ ..پاشان هیچ نابیسترێ ...کاتێک پۆلیس لە سدەر هۆشدداریی جیرانەکدان کە لە الیەن سدەحراروودییەوە -دیدارە ئەویش بریندار ببوو -ئاگادار کرابوونەوە ،دەچنە نێو ئاپارتمانەکەوە ،چاویان بە تەرمی سێ کورد دەکەوێ... ... (لۆمۆند ،یەکی ژانوییەی )٢١١٩ (فرانکفۆرتەر ئاڵگماینێ٢١ ،ی ژانوییەی )٢١١٩ (دێر ستاندارد٢١ ،ی ژانوییەی )٢١١٩ سەرچاوە :ماڵپەڕی ناوەندی نووچە و شرۆقە رۆژ /ڕێکەوتی٧٢ :ی جوونی ٧١٢٥
115
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
ئهوان نەک بۆ وتووێژ ،بۆ كوشتنی پەیامهەڵگری ئاشتی هاتبوون (ڕاپۆرتێک لە بارەی ناوەرۆکی وتووێژە خوێناوییەکەی٨٣ی ژوئیەی ڤییەن)
بە قەڵەمی کریس کۆچێرا وهرگێران له فارسییهوه :قادر وریا دوكتور قاسملوو بۆ باس لهسهر داخوازهكانی گهلی كورد له گهڵ نوێنهرانی كۆماری ئیسالمیو دیتنهوهی رێگاچارهیهكی ئاشدتیخوازانه بدۆ كێشهی كورد له ڕۆژهەالتی كوردستان ،چووبووه ڤییهن ئهو قسانهش كه لهو چاوپێكهوتنهدا كردبوونی ،ههر لهو پێوهندییدهدا بدوون. بهاڵم ئهوانهی به ناوی نوێنهرانی كۆمداری ئیسدالمییەوە بدۆ وتدووێژ لهگدهڵ دوكتدور قاسدملووو هاوڕێیدانی هداتبوون ،نیدازێكی دیكدهیان ههبوو: ئهوان نەک بۆ وتووێژ بۆ كوشتنی پەیامهەڵگری ئاشتی هاتبوون. کاتی خۆی رۆژنامهی فهرانسهیی »لۆمۆند» رۆژی ٢ی ژانویهی ٢١١٩وتارێكی به قهڵدهمی كدریس كدۆچێرا لده بدارهی نێدوهرۆكی ندهواری قسهكانی دوكتور قاسملووو ناردراوانی رێژیمدی ئێدران لده چاوپێكدهوتنی ڤییدهن دا ،بداڵو كدردهوه .گۆڤداری »آرش»یدش لده ژمداره ٢٢ی خۆیدا وهگێڕدراوی فارسیی ئهم وتارهی باڵوكردهوه .بدهم هۆیدهوه كده زۆر لده هدۆگرانی کەسدایەتیی د.قاسدملوو حەز دەکەن بدزانن لەم دانیشددتنە خوێندداوییە دا
قسددەو باسددێک لە نیددوان د.قاسددملوو و ندداردراوانی تیرۆریسددت هدداتوونە گددۆڕێ ،وەرگێددردراوی کددوردیی ئەم
راپۆرتەی کریس کۆچێرا لە ٧٢ساڵەی شەهید بوونی ئەو ڕێبەرە دا ،جارێکی دیکە باڵو دەکەینەوە. ٢٢ی ژوئیهی ،٢١٩١عهبدوڵڕهحمان قاسملوو سكرتێری حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران ،به هۆی دوو گولله كه وهسهری
116
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا كهوتبوو،لهگهڵ دوو كهسی دیكه له هاوڕێیانی ،له ئاپارتومانێكی شاری ڤییەن دا ،كوژرا .ئهو كاته ،ده سداڵ بدوو كده شدهڕ لده نێدوان ئهرتهشددی تددارانو پێشددمهرگه كوردهكددان دا درێددژهی هددهبوو .بدده دوای یهكددهم چاوپێكددهوتن لدده دیسددامبری ٢١٩٩و ژانویددهی ٢١٩١دا، قاسددملوو سددهر لددهنوێ ئددهو چاوپێكهوتنانددهی لهگددهڵ نوێنددهرانی [رێژیمددی] ئێددران دهسددت پێكددردهوه .یددهكێك لددهم نوێنهراندده محهممددهد جهعفهر سهحراڕوودی ،جێگری سهرۆكی ئیتالعاتی (نێوخۆیی) پاسدارانی شۆرش له كوردستان بدوو ،كده لده تهقده كردنهكدهدا بۆخۆشدی بریندار بوو. سهحراڕوودی كه له یهكێك له نهخۆشخانهكان خستبوویان ،لهالیهن پۆلیسی ئوتریشهوه ئیجازهی چوونه دهر لده ندهخۆشدخانهی پدێدراو توانیی پهنا بۆ سهفارهتی ئێران ببا .ناوبراو له ٧٧ی ژووئیدهدا لده ئدوتریش وهدهركدهوت .پدارێزهر(ئیسدكۆرت)ێكدی دیكدهی ئێراندی بده ناوی بزورگیان بۆ ماوهیهك له ئیدارهی پۆلیس ڕاگیرا ،پاشدان بڕیداری گرتندی ئدهو كهسده كده پێشدتر درابدوو ،ههڵوهشدێندراو ئدهویش تددوانیی بگهڕێتددهوه ئێددران .سددێههم كددهس حدداجی مسددتهفهویی الجددهوهردی سددهرۆكی بهشددی ئیتالعددات (ی نێوخددۆیی)لدده كوردسددتان ،بدده ئازادییهكی تهواوهوه توانیی له ئوتریش بچێته دهر. وتووێژهكانی ناردراوانی تارانو رێبهرانی كورد بههۆی بهشدارانی وتووێژهكهوه لهسهر كاسێت تۆمار كراوه .ئهونهوارانه كده لده دهسدتی پۆلیس دابوون ،سهرئهنجام درانهوه به بهرپرسانی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران.عهبدوڵال حهسهنزاده سكرتێری گشدتیی حیزبدی دێمدددوكراتی كوردسدددتانی ئێدددران ئیجدددازهی گدددوێگرتن لدددهو كاسدددێتانهی پدددێداین .عهبددددوڵرهحمان قاسدددملوو قدددهت بدددهم وردبینیدددیە دهروونناسییانهوه بۆچوونهكانی خۆی لهبارهی خودموختاری بۆ كوردستانی ئێران شی نهكردبۆوه: پرسیارو وهاڵمهكانی الیهنه ئێرانییهكان كده پێیدان واندهبوو رۆژێدك لده رۆژان قسدهكانیان ئاشدكرا دهبدن ،زۆر بده باشدی ناتدهبابوونی بۆچوونددهكانیانو روحیدداتی بهرپرسددانی كۆمدداری ئیسددالمیی ئێددران لدده نێددوان بددڕوا هددهبوون بدده روانگددهو دیددارده سیاسددییه مۆدێرنددهكانو بیروبۆچوونهكانی سهردهمی خهالفهتی عهلیدا ،نیشان دهدهن. ئایددا بكددوژانی قاسددملوو پدداش بیسددتنی بۆچوونددهكانی ،بڕیاریددان دا بیكددوژن؟ یددان تهنانددهت بهرلدده دهسددت پێكردنددی قسددهكانی ،بڕیدداری كوشتنیان دابوو؟ گوێڕاگرتن بۆ نهوارهكان،ئهم سیناریۆیهی خوارهوهمان دێنێته بهرچاو: دهسهاڵتدارانی ئێران كه دهیدانزانی بزووتندهوهی قاسدملوو لده ئاكدامی زهبدره نیزامییدهكانی ئێدرانو لدهتبوونێك كده سداڵی [ ٢١٩٩ئدهم بزووتنهوهیه] بهخۆیهوهی دیت ،زۆر الواز بووهو ،ههروهها دهیانزانی قاسملوو پێی خۆشه كێشهكه له رێگای وتووێژهوه چارهسدهر ببدێ، ههر بۆیه هومێدی ئهوهیان ههبوو كه لهوانهیه بده نیدوهی داخوازهكدانی ،واتده تێكۆشدانی قدانوونیی حیزبهكدهی رازی بدێ .بدهاڵم پداش ئهوهی قاسملوو لهسهر ئهوه پێدادهگرێ كه رێبهرانی تازهی ئێران (خومهینی ماوهیدهك پێشدتر لده ٥ی ژوئدهنی ٢١٩١دا مردبدوو) دهبدێ رابگهیددهنن كدده داخددوازی خودموختارییددان قهبووڵدده ،ندداردراوانی تدداران بدده دوای یهكددهم چاوپێكددهوتن دا ،لهگددهڵ بهرپرسددانی خۆیددان پێوهندی دهگرن كه دیاره دهستووریان پێدهدرێ :بیكوژن.
117
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا سهحراڕوودی رادهگهیهنێ كه ئێمه پێكهوه رێك كهوتووین كه ئهم چاوپێكهوتناندهمان بده تدهواوی نهێندی بمێنندهوه .چونكده دوژمنانێدك هددهن كدده نایانددهوێ ئددهو گیروگرفتاندده چارهسددهر بكددرێن .ئددهو ،پددێ لهسددهر ئددهوه دادهگددرێ تهنانددهت لددهنێو حكوومددهتی ئێددرانیش دا، كهسانێك ههن كه دژی ههر جۆره چاوپێكهوتنو پێوهندییهكن .له ئاستی ههڵسدووڕێنهرانی واڵت دا تهناندهت قسدهكردنی راشدكاوانهش لهبارهی ئهم مهسهلهیهوه مومكین نیه. عهبدوڵڕهحمان قاسملوو دێتهسهر كاكۆهی مهسهلهكه :له دوو چاوپێكهوتنی پێشوومان دا ،ئێمه لهبارهی دوو خاڵی ئهسۆییهوه قسدهمان كددرد :قبددووڵكردنی ئهسددۆی خودموختدداریو ئهسددۆی تێكۆشددانی ئازادانددهی حیزبددی ئێمدده لددهنێوخۆی واڵت دا .ئێددوه واڵمتددان دایددهوه كدده ههڵسووڕێنهرانی رێژیم لهگدهڵ قدهبووڵ كردندی ئهسدۆی خودموختداریدا ندین .لدهبارهی خداڵی دووههمدهوه ،ئێمده لده دهفتدهری سیاسدیدا باسێكی زۆر دوورو درێژمان ههبوو كه ئایا پێشمهرگهكان چهكهكانیان تهحویل بدهنهوه یان نا؟ دهفتهری سیاسدی وا بیدر دهكاتدهوه كده مومكین نیه چهك تهحویل بدرێتهوه .ئێوه دهبێ لهومهسهلهیه بگهن كه پاش ده ساڵ شهڕو ئهو ههموو قوربانیدانه ،خودموختاری بدووه به سهمبولی داخوازهكانی ئێمده .ئێدوه دهتاندهوێ ئێمده وشدهیهكی دیكده بدهكار بێندین؟ ئهگدهر نیدوهرۆكی خودموختداری قدهبووڵ دهكدهن، چلۆنه كه له وشهی خودموختاری دهترسن؟ قاسملوو ههر لهو كاتدهدا كده خدۆی وك پیداوی خودموختداری نداو دهبدا ،دهڵدێ :نهسدۆی مدن، نهسۆی دێمۆكراسیو خودموختارییه .پاشان وێڕای داوای درێژهی وتووێژ ،وریایان دهكاتهوهو دهڵێ :دڵنیدا بدن ئهگدهر گیروگرفتدی كدورد چارهسهر نهبێ ،ئهم مهسهلهیه دهبێته هۆی دوور بوونهوه له مهركهزو جیاییخوازی. سددهحراڕوودی :ئددهوه یهكددهم جدداره كدده لدده نێومددان دا لهسددهر ئددهو شددته كدده ئیسددالم بددۆ میللهتددهكانی دهكددا ،بدداس دهكددهین .ئێمدده بددۆ چارهسهركردنی گیروگرفتهكانمان گوێ به قسهی كهس نادهین ،نه رۆژههاڵتو نه رۆژئاوا ،ئێمه ئامدادهین خۆمدان بكدهین بده قوربدانیی بیروباوهڕمان. قاسملوو ...من دهمهوێ شتێكتان عهرز بكهم ،من لهو ههموو كۆسپانهی له پێوهنددی لهگدهڵ راگهیانددنی خودموختداریدا ناوتدان بدردن، قانیع ندهبووم ...لده ههلومدهرجی ئێسدتادا ئدهوه ئاغایدان خامهندهییو رهفسدهنجانین كده ندوێژی هدهینیی تداران بدهڕێوه دهبدهن .ئدهوان دهتددوانن لدده بددارهی خودموختدداریی كوردسددتانهوه بیددروڕای خۆیددان رابگهیددهنن .قاسددملوو پاشددان ڕوانگددهو بۆچددوونی خددۆی لدده بددارهی خودموختارییهوه به درێژی شی دهكاتهوه :بۆ ئێمه چوار خاڵی بنهڕهتی لهگۆڕێدان :خودموختاری ،به مانای كۆنهبوونهوهی دهسهاڵت لده ناوهنددد ،دووهددهم خدداڵی بنددهڕهتی بددۆ ئێمدده زمددانی كوردییدده .كددوردی دهبددێ ببێتدده زمددانی رهسددمیی ناوچدده كوردنشددینهكان .سددێههم خدداڵ دیاریكردنی سنوورهكدانی ناوچدهی خودموختداره .بدۆ ئدهم مهبهسدته دهبدێ فاكتۆرهكدانی جوغرافیدایی ،ئدابووریو بهتایبدهتی ویسدتی ئدهو خهڵكهی له ناوچه كوردنشینهكان دا دهژیدن ،سدهرنجیان بددرێتێ .چدوارهم خداڵی گرندئ بدۆ میللدهتی كدورد ،دهبدێ ئهمنییدهتی نێوخدۆیی ناوچه كوردنشینهكان به هۆی كوردهكانهوه بدهڕێوه بچدێ ...ئێمده شدتێكی لهوانده زیاترمدان نداوێ .ئهوهنددهی پێوهنددیی بده وهدیهداتنو جێبهجێ بوونی ئهم داخوازانهوه ههیه ،ئێمه واقیع بینین .بۆ وێنه لهسهر دیاریكردنی سدنووری ناوچدهی خودموختدار نداكۆكیو كێشدهی چووكه دهبن .بهاڵم كوردهكان ئامادهن نین لهسهر ئهم شته چكۆالنه بهشهڕ بێن ،به مهرجێك كه ئهسۆهكه قبووڵ بكرێ.
118
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا قاسملوو بهم جۆره ئاكام له باسهكان وهردهگرێ: ئهوهیان مومكین نیه كه وشهی خودموختاری چاوپۆشی لێ بكرێ .ئهم وشهیه بۆ نهتهوهی كورد واتایهكی عاتیفیو مێژوویی ههیه .ئدهم وشهیه سهمبولێكه .من وا ههست دهكهم كه ئێوه نێوهرۆكهكه قبووڵ بكدهن بدهاڵم دهتاندهوێ ئێمده واز لده وشدهكه بێندین .لده ئیسدالم دا ههركاتێك دهقێكی پیرۆز دهخوێننهوه ،ناكرێ بێ گوتنی بسم الله الرحمن الرحیم دهست پێ بكرێ .ئهوهش راست وایه .ئێوه نیوهرۆكی خودموختاریتان قبووڵه بهاڵم به بێ بسم الله الرحمن الرحیم. ئێرانییهكان (ناردراوانی رێژیم) دهڵێن بۆ درێژهی باسهكان كه هومێدێكی زۆریان خوڵقاندوه دهبێ لهگهڵ تاران پێوهندی بگدرین .بدۆ سبهینێ رۆژی ٢٢ی ژوئیه سهحراڕوودی دهڵێ لهگهڵ برادهران پێوهندیی گرتوه :ئێوه دوێنێ گوتتان كه بهرپرسدانی ئێراندی دهتدوانن لده نددوێژی هددهینی دا لدده بددارهی خودموختارییددهوه قسددان بكددهن ...هێندددێك مهسددهله هددهن كدده بهرپرسددانو ئیمددام جومکددهكان دهتددوانن لهبارهیانهوه قسه بكهن .بهاڵم دهبێ بزانن كه لهسهر هێندێك مهسهله بۆچوونی جیاوازمان ههن. سددهحراڕوودی باسددێكی دوورودرێددژ دهسددت پێدهكددا كدده هددیچ پێوهندییددهكی بدده مهسددهلهكهوه نیدده ...ئێسددتا دێینددهوه سددهر مهسددهلهی خودموختاری .لهم بارهیدهوه دوو فكدر هدهن .یدهكێك لدهم فكرانده دهمانگێڕێتدهوه بدۆ سدهردهمی حدهزرهتی عدهلیو ،ئدهویش ئهمهیده كده حهزرهتی عهلی لده ناوهنددی خهالفدهت دانیشدتبووو حكوومدهتی دهكدرد .بدهاڵم هێنددێك ناوچده هدهبوون بده نداوی والیدت (ئوسدتان) كده حاكمهكان (والییهكان) دهسهاڵتی ئهوێیان بهدهستهوه بووو ،له چاو ناوچه خودموختارهكان دهسهاڵتێكی بهرباڵوتریان ههبوو. لهالیهكی دیكهوه كهسانی ئهوتۆ ههن كه ئهم فكره به هی سهردهمی عهلی دهزاننو لهسهر ئهم باوهڕن كه ههلومهرجی ئهمڕۆ جیداوازه، دوژمددن چددوار دهوری ئێمددهی گرتددوه .واتدده واڵتانێددك كدده ئهندددامی پددهیمانی ندداتۆ (اوتددان)ن ،رێژیمدده كۆنهپهرسددتهكان ،كدده ندداهێۆن خودموختدداری هددهر لدده چوارچێددوهی خددۆی دا وهمێنددێ .ئددهوان هددهوڵ دهدهن كدده چوارچێوهكددهی بددهرین بكهنددهوه تددا سددهرئهنجام دهگددا بدده سهربهخۆیی .كه وا بوو خودموختاری مهسهلهیهك نیه كه ئێمه بتوانین به یهك دوو بهیاننامه لده ندوێژی هدهینیدا چارهسدهری بكدهین. مهسهلهی دووههم :حیزبی دێمۆكراتی كوردستان دهیهوێ ههم ههلومهرجی پێشوو بپارێزێو ههم لهگدهڵ كۆمداری ئیسدالمی وتدووێژ بكدا، بهاڵم من دڵنیام كه ئهوهی لدێقبووڵ ناكرێ. سهحراڕوودی درێژهدانی قسهكانی به حاجی مستهفهوی دهسپێرێ .ناوبراو دهڵێ :بسم الله الرحمن الرحیم ...حیزبه كومونیسدتهكان لده بارهی میللهتهكانهوه پهیڕهوی له تیئۆریی ئیستالین دهكهن .عهرهبدهكان دهڵدێن ئدهوه ندهزهری ئێمهیده .حیزبده سوسدیال دێمۆكراتدهكان رێگددا چارهسددهری خۆیددان ههیدده و ئددهویش كدده پێوهندددیی بدده هێددزه ئیسددالمییهكانو كۆمدداری ئیسددالمییهوه ههیدده تددا ئێسددتا لددهم بددارهوه شددیكردنهوهو لێكدانهوهیددهك نددهبووه .ئهگددهر بتددوانین كارێددك بكددهین كدده كۆمدداری ئیسددالمی بدده جیددددی بددهم مهسددهلهیهوه خددهریك بددێو تیئۆریزهی بكا ،ئهوه بۆخۆی سهركهوتنێكی زۆر گهوره دهبدێ .لده ئیسدالم دا ،گومدانی تێددا نیده كده پێغهمبدهر ،محهممدهدو جێنشدینانی رێوشوێنی تایبهت به خۆیان ههبووه .هیوادارم كه رێدژیم مدل بدۆ ئدهم جدۆره مهسدهالنه رابكێشدێو لده نێدوان رێوشدوێنه سدوننهتییهكانو ئهوهی ئێوه داوای دهكهن ،بتوانێ شتێك له نێو ئهو دووانهدا بدۆزێتهوه.
119
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا قاسملوو :ئێوه دهڵێن كه له ههلومهرجی ئێستادا مهسهلهی ئهسۆی چارهسهری مهسهلهی خودموختاری نیه ،بهڵكوو چارهسهری پێوهنددیی نێوان حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێرانو كۆماری ئیسالمیی ئێران مهبهسدتی ئهسدۆییه .ئێمده هاتووینده ئێدره كده داواتدان لدێ بكدهین مهسهلهی خودموختاری چارهسهر بكهن. دوكتددور قاسددملوو هددهوڵ دهدا كدددده مدددددافی دیدداریكردنی چددارهنووس شددی بكاتددهوه كدده بدده چهندددین شددێوه جێبددهجێ دهبددێ :سددهربهخۆیی، فیدرالیزم یا خودموختاری. له درێژهی قسهكانیدا دهڵێ :ئهوهی بۆ ئێمه مهسهلهیه ئهوهیه كه ئایا كۆماری ئیسدالمی بده راسدتی دهیدهوێ كێشدهی میللییهتدهكان لده ئێران دا چارهسهر بكا؟ ئهگهر وهاڵمی كۆمداری ئیسدالمی بهڵێیده ،ئێمده دهماندهوێ بدزانین كده دهیدهوێ چدۆنی چارهسدهر بكدا؟ ئایدا بده شددێوهی سددهربهخۆیی ،فیدددرالیزم یددا خودموختدداری؟ ئێمدده كوردهكددان النیكددهمی داخوازهكانمددان هێناوهتدده گددۆڕێ .ئێمدده فیدرالیزمیشددمان قبووڵدده ،بدده دڵنیایییددهوه دهڵددێم بدده بددڕوای مددن بددهو هۆیددهوه كددهكاتی خددۆی لدده ئیسددالم دا جددۆره فیدددرالیزمێك هددهبووه واباشددتره كدده فیدرالیزم ههڵببژێردرێو بۆ وێنه یهكیهتیی كۆماره فیدراڵهكانی ئێران پێك بهێنرێ .كهوابوو ئێدوه ئهگدهر نده سدهربهخۆییتان قبدووڵ بێ ،نه فیدرالیزمو نه خودموختاری ،ئهو بهو مانایهیه كه ناتانهوێ مهسهلهی میللییهتهكان له ئێران دا چارهسهر بكهن. قاسملوو ئهو ئاكامه وهردهگرێ كه: لهوانهیه سدبهینێ بهشدێكی دیكدهی ئێدران خوازیداری خودموختداری بدێ .دهبدێ ئدهو ئازایدهتییە هدهبێو بده ئوسدوولو پرەنسدیپی ئدهوتۆ، مهسهله نێوخۆیییهكانی ئێران چارهسهر بكرێن كده هدهموو ال قبووڵیدان بدێ .هدهم عهربدهكان ،هدهم بهلووچدهكان ،هدهم توركمهندهكانو ههم كوردهكان ئهگهر لهمڕۆوه نهتوانین ئهو مهسهالنه چارهسهر بكهین دهبن به موسیبهتێكی گشتی بۆ واڵتهكهمان. پاش چهند قسهیهكی دیكه ،ئهوان رۆژی داهاتوو بدۆ درێدژهی وتووێژهكدان دیداری دهكدهن .فدازڵ رهسدووڵ ،كدوردی عێراقدی كده نهخشدی نێوبژیوانی ههیه له قسهكانی ههر دوو ال ئهم ئاكامه وهردهگرێ :یان ئێوه دهگهنه هێنددێك رێككدهوتنو درێدژه بده وتدووێژ دهدهن بدهو مهرجهی شهڕ رابوهستێ ،یان بێ ئهوهی شهڕ بوهستێ ،وتووێژهكان درێژه پێدهدهن .بهاڵم له ههر حداڵدا باشدتره ئدهمڕۆ كده ههلومدهرج لددهباره ،بگهندده رێككددهوتنو ئاكددام ٢ ،سدداڵی دیكدده ،لهوانهیدده وهزع بگددۆڕێو موعادیلددهكانو هاوسددهنگیی هێزهكددان بددهمجۆره نددهمێنێو ههلومهرجی ئهوكات شتێكی دیكه ببێ. ئهوه دوا وشهكانن .دهنگی جوواڵنی كورسیو مێزهكان دهبیسرێ ،پاشان دهنگی چوار تهقهی كا كه دیداره بده چدهكی تدهیار بده ئدامێری دهنئ كپكهر كراون ،دێته گۆڕێ .ئینجا بێدهنگیی تهواو. له ژماره ٢٢٢ی رۆژنامهی "کوردستان"دا باڵو بۆتهوه سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٧٧ :ی جووالی ٧١٢٥
120
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قسهکانی د .فرێدریک تیسۆ کۆنسولی پێشووی فهڕانسه له کوردستان له سیمیناری ٧٢ ساڵهی شههیدبوونی د .قاسملوو له پارلمانی بریتانیا
ئهمن یهکجار زۆر خۆشحاڵ و ههژاوم که ئهمڕۆ لێره لهگهڵتانم بۆ یادکردندهوهی کهسدێک کده ئدهمن بده مامۆسدتای خدۆمم دهزاندی ،واتده دوکتور عهبدولڕهحمان قاسملوو که ههروهک ههموو دهزانن بیست و پێنج سداڵ لهمهوبدهر بهدهسدتی رێژیمدی ئێدران تێدرۆر کدرا .ئهمسداڵ چهندین رێوڕهسم بهو بۆنهوه له گۆڕستانی پێرالشێز و ههروهها له پارلمانی فهڕانسهش بهڕێوه چوون. کهس دوکتور قاسملووی لهبیر نهچۆتدهوه .کدهس نداتوانێ دوکتدور قاسدملوو لدهبیر بکدا .هدهموو ئهواندهی دهیانناسدی دهزاندن کده چهندده زیرهکییهکهی و روانینی ئهو بۆ جیهان هیوابهخش بوو .ئهو کهسدێک ندهبوو کده سیاسدهت تدهنیا لده گهیشدتن بده دهسدهاڵت و پۆسدتێکدا ببینێ .بنهمای خهبات و تێکۆشانی وی بهڕاستی بیروباوهڕ بوو و لهبیروباوهڕیشیدا ههتا سهر دهچوو و پێی وابوو که دهبێ به تهواوی ئهو نهخشه بنوێنێ که مێژووی میللهتهکهی لێی داوا دهكا. ئهمن بهختی ئهوهم ههبوو که له مانگی فێبریواریی ٢١٩٢دا لهگهڵی ئاشدنا بدووم ،لده شدوێنێک کده بدۆ پاراسدتنی لده بۆمبدارانی دژمدن دروست کرابوو .ئهو به تهواوی له خزمهت مهسهلهی کورددا بوو .پرسیاری سهرهکییش ئهوه بوو که ئایا دهکرێ به ئاشتی بگهین بدهبێ ئهوهی ئاماده بدین لهگدهل دژمدن وتدووێژ بکدهین؟ هێنددێک کدهس ئێسدتاش لۆمدهی دوکتدور قاسدملوو دهکدهن کده بۆخدۆی راسدتهوخۆ و بده قیمهتی گیانی خۆی لهگدهڵ دژمنهکدهی دانیشدتووه .بدهاڵم بهڕاسدتی ئهگدهر دوکتدور قاسدملوو بداش بناسدین ،دهكدرێ لدهوهدا کده لدۆژیکی ئاشتیخوازانهی خۆی تا سهر جێبهجێ کردووه و گیانی خۆی لهو پێناوهدا بهخت کردوه لۆمهی بکهین؟ ئهمن ئهو پیاوهم پڕ بهدڵ خۆش دهویست ،مرۆڤێکی باش و راستگۆ که قهت حازر نهبوو لهپێناوی ناسران و دانپێدانانی خهباتهکهیدا
121
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا پدهنا بددۆ تێرۆریددزم بددهرێ .ئدهوهی قاسددملوو خددهباتی بددۆ دهکددرد شدتێك نددهبوو جگدده لدده هدهقی مددان و مهوجوودییددهتی گهلهکددهی لددهنێو ئێرانێکی دێموکراتیکدا و بهڕهسمی ناسران و گهشهسهندنی ناسدنامهی گهلهکدهی ،مدافی ئدهوه کده کوردهکدان بتدوانن زمدان و فهرهدهنگی خۆیان بۆ مناڵهکانیان بگوازنهوه .ئهمانه شتێک بدوون کده ئدهودهم لده ئێرانددا رێگدهیان پدێ ندهدهدرا و بهداخدهوه ئێسدتاش هدهر مدافی کوردهکان لهو واڵتهدا بهڕهسمی نهناسراوه و رێزی لێ ناگیرێ. ئهمن بهڕاستی قاسملووم خدۆش دهویسدت .قاسدملوو مامۆسدتایهکی بده تدهواوی ماندای وشده بدوو .ئدهو ناوچدهی خدۆی و گهلهکدهی خدۆی و ههموو کۆت و بهندهکانی ژیئۆپۆلیتیکی ئهو ناوچهیهی گهلی کوردی بهسهر چهند پارچهدا دابدهش کردبدوو بهباشدی دهناسدی .ئدهمن زۆر شت لهو پێوهندییهدا لهو فێر بووم .بهتایبهتی ئهوه که چۆن له پداش کۆمداری کوردسدتان لده مدههابادهوه فدهزای سیاسدی جداری وابدوو کهمێک کرابۆوه و زۆربدهی کداتیش بهتدهواوی داخرابدۆوه .ئێمده ئدهو کاتده پزیشدک بدووین و لهسدهر داوای دوکتدور قاسدملوو چووبووینده کوردستان ههتا کدهمێک یارمدهتیی پزیشدکی بده خدهڵکی کدورد بگهیدهنین ،چونکده ئدهو کاتده کوردسدتان هدیچ خزمدهتێکی پزیشدکیی لدێ نهمابوو. ئهمن ئهمڕۆ لێرهم ههتا لهگهڵ دۆستانی کوردمان له لهندهن و لهگدهڵ ئدهو بریتانیاییاندهی پشدتیوانی لده کدورد دهکدهن رێدز لده یدادی دوکتور قاسملوو بگرین .دهستخۆشیش به پارلمانی ئینگلسدتان دهڵدێم کده لدهم دواییاندهدا هدهنگاوی گدهورهی لدهبواری بهڕهسدمی ناسدینی کۆمهڵکوژیی کورداندا ههڵێناوهتهوه. ئهمن تا ماوهیهک پێش ئێستا بۆ ماوهی پێنج ساڵ کۆنسولی گشتیی فهڕانسده لده هدهولێر بدووم .ئهمده شدتێک ندهبوو جگده لده درێدژه و سهرهنجامی بهسهرهاتێکی کوردی که لهگهڵ دوکتور قاسملوو دهستم پێ کردبوو. لهم کات و ساتهدا ناتوانم ئیشارهیهکیش به بدارودۆخی کوردسدتانی عیدرا ،نهکدهم .بیدر بکهندهوه ئهگدهر ئدهمڕۆ دوکتدور قاسدملوو مابدا گفتگۆی چهنده سهرنجڕاکێشمان سهبارهت به بارودۆخی ئێستا لهگهڵی دهبوو .بێگومان نه دهزانم ئهگدهر مابدا ئدهمڕۆ چدی دهگدوت و نده دهشمههوێ به زمانی ئهوهوه قسه بکهم .بهاڵم ئهوهی دهتوانم بیۆێم ئهوهیه که مێژوو دووباره نابێتدهوه مهگدهر لده ههڵهكانیددا .بدهاڵم کاتێددك ئومێدددێک ههیدده ،کاتێددک پهنجهرهیددهک دهكرێتددهوه ،وا باشدده بدده ههڵهشدده پددڕی نددهدهینێ .پێویسددته پهنجددهرهکدده بدده کراوهیددی بێۆینهوه ههتا دهرفهتی گونجاو رێک کهوێ که له رێگهیهوه دهستمان وهودیوی پهنجهرهکه ڕابگا .وێنای ئدهم پهنجدهره کراوهیده بدۆ مدن تهواو واقیکی ئهمڕۆی کوردستانی عیرا ،دهردهخا. ئێمده مێدژووی عیددرا ،و لهبهریهکههڵوهشدانی ئیمپراتدۆریی عوسددمانی لهسدهر دهسددتی فهڕانسده و بریتانیدا لدده سداڵی ٢١٢٢دا دهناسددین. دهشددزانین لددهو سددهردهمهدا دهسددهاڵته رۆژئاواییددهکان
بهشددێکیان دایدده گددهلی کددورد بهگشددتی و گددهلی کددورد لدده عیددرا ،بهتایبددهتی.
بهشهکهش جگه له حاشداکردن لده مافدهکانی کدورد و سدهرکوتی ئدهم گهلده لهالیدهن رێژیمدی بهغدداوه شدتێکی دیکده ندهبوو .لهحاڵێکددا عیرا ،واڵتێکی عهرهبی نیه ،بهڵکوو واڵتێکه به دوو نهتهوه و چهندین کولتورهوه .ئهم کولتورانه ئهمڕۆ به زمانی توندوتیژی خۆیان
122
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دهردهخهن. وهک خۆم پێم وایه ئهمڕۆ کاتی ئهوه هاتووه که گهلی کورد به سدهربهخۆیی بگدا ،مافێدک کده لده مهنشدووری نهتدهوه یدهكگرتووهكان و مهنشووری مافی مرۆڤدا بهڕهسمی ناسراوه .ههر بهڕاست پێتان وایه ئهگهر ئهمڕۆ دوکتور قاسدملوو مابدا ،بده هۆکداری ژیئۆسدتراتژی کده دیپۆۆماتهکان زۆریان حهز لێیه ،دژایهتیی لهگهڵ سهربهخۆیی کوردستانی عیرا ،دهکرد؟ ئهمن بۆخۆم باوهڕ ناکهم که وای کردبا. ئهمدده ئددهو چهنددد بیددر و ههسددته بددوو کدده ویسددتم لددهو دهرفهتددهدا لهگددهڵ ئێددوهی بددهش بکددهم .سوپاسددی ئددهو کهسددانه دهکددهم کدده ئددهو رێوڕهسمهیان وهڕێ خستووه و سپاسیان دهکهم که منیان دهعوهت کرد بۆ ئهوهی له ههژانی یادکردنهوه و رێزگرتن له دوکتور قاسملوودا لهگهڵتان بم .هیواداریشم ساڵێکی دیکه ههر دوو الی دێموکڕات پێکهوه لهگهڵ دۆستانی دوکتور قاسدملوو یدهك رێوڕهسدمی هاوبدهش لده گۆڕستانی پێرالشێز بهڕێوه بهرن ،نهک دوو رێوڕهسمی جیاواز .ئهم کاره دهتوانێ پهنجهرهیهک بهسهر کوردهکانی ئێرانیشدا بکاتهوه. له ژماره ٢٢٢ی رۆژنامهی "کوردستان"دا باڵو بۆتهوه سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٧٧ :ی جووالی ٧١٢٥
123
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
هەراوهوریای ژیانێک و بێ دەنگی مەرگێک ئامادەکردنی بەشی فارسی :ئاسۆ ساڵح وەرگێران :رەشید زەرواوی
لە شدددەوی یەڵددددای سددداڵی ٢٢١١دا ،واتە هەر ئەو سددداڵەی کە "سدددمکۆ " یەکێدددک لە رێبەراندددی کدددورد لە پڕۆسدددەی دانوسدددتاندا لەگەڵ حکوومەتی ئەو سەردەمە تیڕۆر کرا ،لە یەکێك لە بنەماڵە ناودارەکانی شاری ورمێ ،کورێدک چداوی بە دونیدا هەڵ هێندا کە پەنجدا و نۆ ( )٢١ساڵ دواتر ،هەر لەو مانگە دا و لەسەر ئەو ڕێبازەی کە سمکۆ لەسەری تیڕۆر کرا بوو ،دوچاری هەمان چارەنووس کرایەوە. ئەو لە نووسینەکانیدا گرینگی زۆر بە سمکۆ ئەدا .بێ ئاگا لەوەی کە خۆی رۆژێک دەبێتە پرسێکی مەزن ،بە هێزێک لەو و بە ئیلهدامی زیندووی الوانی نیشتمانەکەی. بێ گومان مێژوویی خەباتی گەلی کورد ئەگەر گەرەکی بێ سونبولێک بۆ لۆژیک و هدزری سیاسدی لە خدۆ پیشدان بددات ،هەڵبژاردەیەکدی بەدەر لە دوکتددور قاسددملوو لەبەر دەم نددامێنێ .جددۆری تێڕوانینددی خەڵکددانی دەرەوەی حیددزبەکەی قاسددملوو ،لەنێویاندددا نووسددەران و رۆژنامەوانانی رۆژئاوایی دەتوانێ پتر ئێمە لەگەڵ هزر و ئەندیشەکانی قاسملوو ئاشنا بکات. هەژیر تەیمووریان
124
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا هەژیر تەیمووریان " رۆژنامەوان و لە دۆستانی شەهید دوکتدور قاسدملوو " دەڵدێ :مدن بدۆ یەکەم جدار لە لەنددەن و کاتێدک د .قاسدملوو هاتە ئێرە ،چاوپێکەوتنم لەگەڵ کرد .ئەو کات من وەک بێژەر لە ئیزگەی جیهانی " بی بی سی " کارم دەکرد .ئەو هاتە سدەردانی مدن چونکی دەیزانی کە لە ڕابردوودا ئەندامی یەکیەتی خوێندکارانی کورد بووم .هەر لەو کاتەوە ئێمە بووینە هاوڕێ .ئەو مرۆڤێکی خدوێن گەرم بوو ،بە دڵنیاییەوە دەمزانی کە من وەک رۆژنامەوانێک کە بابەت و نامیلکەگەلێکم لەپێوەنددی بە خدۆرهەاڵتەوە نووسدیون و بداڵو کردوونەوە ،نەمدەتوانی ببمە ئەندامی هیچ ڕێکخراوەیەکی سیاسی .بەاڵم ئەو بۆ ئەندامەتی لە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێدران دا هددانی دەدام ،هەڵددبەت ئەو باسددە زۆر جیددددی نەبددوو .بەهەر حدداڵ ئەو کەسددایەتییەکی خددوێن گەرم و کاریزمدداتیکی هەبددوو ،دەیتددوانی خەڵکێکی زۆر لە دەوری خۆی کۆ کاتەوە .وێرای هەموو دژواریەکان ،مرۆڤێکی شاد بوو .هیوای بە خەڵک دەبخشی ،ئەو ڕێبەرێکدی مەزن بوو ،کەسێکی لەبەرداڵن بوو .ئەو توانایی قسەکردنی بە دە ( )٢١زمان هەبوو ،کەسدێکی بیرمەندد و زۆر زیدرەک بدوو .سدەردەمانێک کە لە چیکوسددلااکیا خوێندددکار بددوو ،بیددری مارکسیسددتی هەبددوو .مددن کتێددبەکەی ئەو " کوردسددتان و کددورد"م بەدەسددت گەیشددت کە تێددزی دوکتوراکەی لە واڵتی چیکوسلااکیا بوو کە پڕ لە دروشمی مارکسیسدتی بدوو ،هەڵدبەت قدابیلی تێگەیشدتنە لەبەر ئەوەی بدۆ نووسدەرانی کمونیست بوو ،بەاڵم من دەزانم کە دوکتور قاسملوو دواتر دێموکراتێکی واقع بین بوو و تێگەیشت کە رێرەوی مارکسیستی لە کۆمەڵگدای کوردەواری دا شوێن و پێگەی نییە .هەموومان ئەومان خۆش دەویست ،من ئەوم بۆ دوو رۆژنامەی گرینگی "تایمز و بی بی سی" برد. دواتددر کە چەنددد رۆژێددک لە پدداریس پددێکەوە بددووین بددۆ ئەو بددابەتە سپاسددی کددردم .لە بیددرمە کە ئەو مرۆڤێکددی بددوێر بددوو ،لەدەرەوەی قاوەخانەیەک دانیشتبووین ،لەبەرخۆمەوە گوتم کە هەر سداتێک تیرۆریسدتەکانی کۆمداری ئیسدالمی دەتدوانن تیدڕۆری بدکەن ،بەاڵم ئەو هیچ نیگەرانی ئەوە نەبوو و من ئیتر سەرم سدووڕ نەمدا کە لە هێنددێک حاڵەتددا متمدانەی پێیدان هەیە و بەشدداری دانوسدتانی کدرد و تیدڕۆر کدرا .مدن چەندد رۆژێکدم لە گەڵ ئەو لە کۆنفرانسدێک دا لەسدەر کوردەکدان لە ئامسدتردام بەسدەر بدرد ،بەگشدتی زیداتر و زیداتر ئۆگری بووم و وەک هاوڕێیەک زۆرم خۆشم دەویست.
مارک کراوێتس
مددارک کدددراوێتس "رۆژنددامەوانی رۆژندددامەی لیبراسددیۆن" و لە دۆسدددتانی شددەهید دوکتدددور قاسددملوو دەڵدددێ :پتددر لە سدددێ دەیە لە یەکدددم چددداوپێکەوتنم لەگەڵ قاسدددملوو تدددێ پ دددر دەبدددێ ،بەاڵم ئەم دیددددارە لە ژیدددانی بەکردەوەمددددا وەک سددداتەوەختێکی بەرچددداو مانددددگارە،
125
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دیمەنەکانی سەفەر بۆ مەهاباد و گدوزەر لە دڵدی مێدژووی کوردسدتانی گەمداڕۆ دراو ،لەگەڵ قسدە و باسدەکانمان لە نووسدینگەی دوکتدور قاسددملوو دا پددێکەوە ئدداوێتەی یەکتددری دەبددن .دۆخێکددی تددایبەتی بددوو ،لەگەڵ ئەوەشدددا ئەوەم وەک بیرەوەرییەکددی خددۆش لەیددادە کە بە دڵنیاییەوە پێویستە ئەوە لە دڵ گرمدی و میواندداری و لەهەمدووی زیداتر لە پێوەنددییەکی ئدارام و خدۆش رەفتداری پیاوێدک بدزانین کە سەرەڕای ئەو هەموو بەرپرسیاریەتەی لە ئەستۆیەتی و لەهەرکەسێکی تر باشدتر دەیزاندێ کە تۆفدان لەسدات و کاتێکددا دەگدات ،بەاڵم ئارامی لەدەست نەدەدا .هیچ شتێک توانای کارتێکەری لەسەر مێهرەبانی و بزەی دوکتوری نەبوو. رۆژنامەوانانێک کە لەگەڵ قاسملوو دا دیمانەیان ساز دەکدرد ،باوریدان وایە کە ئەو یەکێدک لەو دەگدمەن کەسدانە بدوو کە وتدووێژەکەی لەسەرەتاوە تا کۆتایی ڕێرەوی دەکرد .هەرشتێک کە پیویست بوو دەیهێنایە سەر زار. تەیمووریان لە بارەی دیمانەیەک دا لەگەل دوکتور قاسملوو دەڵێ :من لە بریتانیا نامیلکە گەلدێکم لە پێوەنددی بە خدۆرهەاڵتەوە بداڵو دەکردەوە ،بۆ وێنە کاتێک پەیوەندیم بە گاردییەنەوە دەگرت ،لەگەڵ ئەوەی کە بۆ رۆژنامەی تایمز جێگای متمانە بووم ،یان بدۆ وێدنە کاتێک لەگەڵ رۆژنامەکانیتری وەک گاردییەن ،دیلی تەلگراف ،فاینێنشال تدایمز پیوەنددیم دەگدرت و دەمگدوت کە یەکێدک لە رێبەراندی کوردەکدانی ئێدران الی مدنە و ئایددا پێتدان خۆشدە قسدەی لەگەڵ بددکەن ،ئەوان متمانەیدان بە مدن هەبدوو کە وا قسددەی بدێ هدوودە و بددێ ناوەڕیکیان لەگەڵ باس ناکەم ،بەاڵم کاتێک لەگەڵ قاسملوو قسەیان دەکرد بەراستی دەکوتنە ژێر کاریگەری دوکتورەوە. یەکێک لە کداراکتێرە بەرچاوەکدانی شدەهید دوکتدور قاسدملوو لە وتووێژەکدان دا ،تێگەیشدتن لە کدات و زەمەن بدووە ،ئەم خەسدلەتە بە جۆریک بووە کە هەر رۆژنامەوانێک پێی خۆش بووە کە لە داهاتووشدا لەگەڵ ئەو و لە بواری جۆراوجۆر دا سدەر لەندوێ چداوپێکەوتنی لەتەک ساز کاتەوە. هەژیددر تەیمووریددان لەو پیوەندددییەدا دەڵددێ :وابددزانم چدداوپێکەوتنەکە لە سددالەکانی کۆتددایی دەیەی سدداڵی ٢١٢١بددوو بەر لە شۆڕشددی نگریسی ئیسالمی ،ئیتر بۆ بی بی سیم برد و لەگەڵی دا دیمانەیەکم پێکهێنا بۆ بەشی فارسدی بدی بدی سدی ،هەڵدبەت هاوکارەکدانم لە بەشددی فارسددی دەیددانزانی کەوا کددوردم و هەسددتی کددوردایەتیم هەیە و ئاگددادارم بددوون کە زێدددەرەوی نەکەم ،بەاڵم بەرێددز قاسددملوو زۆر فامیدە بوون و لە شتێکی لەو جۆرە تێدەگەیشتن و دیمانەکانی زۆر پێشوازیان لی دەکرا. مددارک کراوێتسددیش دەلددێ :دوکتددور قاسددملوو کاتێددک لە بددارەی ئارمددانجی کوردەکددانەوە قسددەی دەکددرد ،ماندددوویی نەدەناسددی ،مددن لە عەبدولرحمان قاسملوو و لە سایەی ئەوڕا کوردەکانم ناسی ،لەگەڵ توانای بێ هاوتدای ئەم نەتەوەیە لە بدواری خدۆڕاگری و عەشدق بە ئازادی ژیان کردن ئاشدنا بدووم و لەوەش گرینگتدر رووبەرووی ڕێبەرێکدی سیاسدی بدوومەوە کە لەسدەر ئەم گدۆی زەویدیە کەمتدر بەر چداو دەکەوت. راستگۆیی یەکێکیتر لە تایبەتمەندییەکانی دوکتور قاسملوو بدوو ،تایبەتمەنددییەک کە ئەخالقدی بەخشدیبووە کدردە سیاسدییەکانی ئەو رێبەرە .هەژیدر تەیمووریدان لەسدەر ئەو تایبەتمەنددییە دیسدانەوە ئەدوێ و دەڵدێ :تدا ئەو جێگدایەی مدن دەمناسدی ،مرۆڤێکدی ئێجگدار
126
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ساکار بوو ،بەاڵم هەر وەک کە پێشدتر گدوتم ،مدرۆە نیسدبەت بە هدیچ ڕێبەرێکدی سیاسدی ،بەتدایبەت رێبەراندی سیاسدی لە خدۆرهەاڵت مەشهوورن بەوە کە ناچارن نهێنی کاری بدکەن .مدرۆە پیویسدتە گومدان بکدات ،بەاڵم کاتێدک کە ئەوم باشدتر و باشدتر ناسدی ،زیداتر و زیاتر لە دونیای سیاسەت دا جیگای متمانە بوو. مارک دەڵێ :ئەو هەرگیز لەو زمانە دونیفاقییەی کە لە تاران و لە نێوان رێبەرە دوورخراوە تدازە گەراوەکانددا و بەتدایبەت لە نێدوان کەسددانی الئیکددی دەوری ئیمددام رەواجددی هەبددوو ،کەڵکددی وەرنەدەگددرت ،زمانێددک کە رێبەرانددی نددوێی تدداران بە کەڵددک وەرگددرتن لێددی، بەیاننامەی بەڕەواڵەت دێموکراتیکی خۆیان دەنووسی و بەتایبەت بۆ کاڵو نانە سەر گوێگرە ئەرووپاییەکانی خۆیان و بەوەش بە نداوی شۆڕشەوە پاساویان بۆ سەرکوتە دڕندانەکەیان دەهێنایەوە. تەیموریان :رەحمان پتر لە واڵتانی ئەرووپای رۆژئاوا گەشەی کرد ،ئەو سااڵنێکی زۆر لە پاریس ژیدانی بەسدەر بدرد .بدۆ واڵتدانیتر و بەتایبەت سدوئێد و بریتانیدا سدەفەری دەکدرد .بەو جدۆرە پێوەنددی لەگەل کەسدانی دێمدوکرات و خداوەن پدێگەی بدااڵ دەگدرت .بدۆ وێدنە سۆسددیال دێموکراتەکددانی سددوئێد یددان پددارتی کرێکددارانی بریتانیددا .ئەنجددامی دیدددارەکان لەگەڵ هەمددوو ئەو کەسددانەی چاویددان پێددی دەکەوت،ئەویان هێنایە سەر ئەو بڕوایە کە کمونیسم ڕێگە چارە نییە ،تەنانەت خۆشی ئەو راسدتییەی دەبیندی .بدڕوام وایە کە لە ژێدر کارتێکەری ئەرووپای رۆژئاوا ببوو بە سۆسیال دێموکرات ،لە ناخی دا وەک ناخی من ،لە ناخماندا رەقمان لە توند و تیژی بوو. مارک -عەبدولرحمان لە بارەی ئازادی بۆ کوردەکدان دەیگدوت ":کوردەکدان هەرگیدز لە درێدژە پێددان بە خەبدات لە پێنداو وەدی هداتنی مافەکانیان دەست هەڵ ناگرن .ئێمە لە دژی رێژیمی پێشوو خەباتمان کرد و ئەگەر ئەم رێژیمە ندوێیە پێدداگری لەسدەر وەژێدر پێندانی مافەکانمان بکات ،لە دژی ئەویش درێژە بە خەباتی خۆمان ئەدەین .ئازادی بۆ ئێمە بۆتە ڕیشەیی ".ئەم قسدانە لە ندوکتەیەکی خدۆش دەچوون ،کە سروشتییە لەگەڵ قسەی رێبەرانی شۆڕشگێڕی تر بۆ دڵنەوایی رۆژنامەوانان وەک لێک بدرێتەوە ،قسدەهایەک کە خدۆم زۆر جار لە شوێنەکانیتر بیسدتبوومن ،بەاڵم ئەمجدارە شدێوەی هێندانە سدەرزاری ئەمدانە جیاوازیدان هەبدوو ،وشدەکان بەبدێ زێددەرەوەی و لە شکلی شیکردنەوە و بەدوور لە پروپاگەنددە دەکەران .راسدتیەکەی ئەوەیە کەسدێک کە ئەم وشدانەی دەهێندایە سدەر زار ،شدێوەی لە هدیچ کام لەو رێبەرانەی ناسیبوومن ،نەدەچوو. بەڵێ ئەوە راستیەکەیە ،هەموو ئەو رۆژنامەوانانەی کە لە نزیکەوە ناسیویانە ،لەسەر ئەو بداوەرەن کە عەبددولرحمان شدێوەی لە هدیچ کام لە رێبەرانی کوردستان ،ئێران و تەنانەت خۆرهەاڵتی ناورەراستیش نەکردووە. هەژیر تەیمووریان :قاسملوو کەسدێکی بیرمەنددتر بدوو ،وا بیدر دەکەمەوە کە ئاسدتی کدۆمەاڵیەتی لەسدەرووتر بدوو ،بدۆ نمدوونە مدن تدا ئێستا لەگەڵ بەرێدز تاڵەبدانی هداورێی ندزیکم ،ئەو پتدر پیداوێکی کدردارییە،هەڵبەت مدرۆە ندابێ متمدانە بە هدیچ رێبەرێکدی سیاسدی بکات ،من زۆر بەداخەوەم کە بەرێز تاڵەبانی و یەکیەتی نیشتمانی پێوەندی باشیان لەگەڵ کۆماری ئیسدالمی هەیە ،بەاڵم ناچارەیشدە کە ئەم هاوپەیمانەتیەی هەبێ یدان بەالندی کەمەوە خدۆی وا هەسدت بکدات کە پێویسدتە بیبدێ .مدرۆە لە ئاکامددا وەک رۆژنامەوانێدک،
127
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا وەک کەسێکی بێ الیەن پێویستە لەبەرانبەر هەموو رێبەرانی سیاسی گومانی هەبێ ،بەاڵم من پتر متمانەم بە بەرێدز قاسدملوو هەبدوو، هەرچەندد دەشددمزانی کەلەگەڵ حکددوومەتی سددەدام حوسددێن پێوەندددی باشدی هەیە و هەروەهددا لەگەڵ بەرێددز د .بەختیددار پێوەندددی باشددی هەیە ،دەمزانی کە هەموو ئەمانە باوەرگەلێکیان هەیە ،کەم و زۆر لەگەڵ دیکتاتۆرەکانی ناوچە هاتوچۆیان هەیە ،بەاڵم دەمبینی کە بۆ مرۆە ئەمە جێگایی تێگەیشتن بوو. مارک کراوێتس :قاسملوو عاشقی کتێبی نایاب و شەرابی نایاب بوو ،بەاڵم هەڵبژاردەی یەکەمدی دایدیم بەسدەر دووهەمدی دا پدێ باشدتر بددوو .ئەو
لە لەسددەر مێددزی خددواردنی یەکێددک لە خددواردنگە نێودارەکددانی پدداریس بددوایە ،یددان بە خ دواردنێکی سددادە و سدداکارەوە لە
زسددتانێکی دژوار و لە خدداڵێکی دووردەسددتی کێوەکددانی کوردسددتان ،وەک یەک هەسددتی بە ئددارامی و خۆشددی دەکددرد .ئەو لە تەمەنددی ٢١ ساڵیدا ئارامی بیرمەندێکی خۆرهەاڵتی ،چوست و چاالکی گەنجێک و هەڵوەدای زانست نووسێک و مەیلی مرۆڤێکدی شدادومان و زینددووی ئاوێتە بەیەک دەکرد .قاسملوو لە پێوەندی بە باوەرەکانی دا کۆڵنەدەر و لە بەرپرسیارەتی خەباتی دا مرۆڤێکی کردە بوو ،وا دەهداتە بەرچاو کە بەبێ هدیچ زەحمەتێدک ،خۆڕاگرییەکدانی خەبداتی سیاسدی -نیزامدی لەگەڵ گومدانگەلێکی ورد و جدوانی مامۆسدتایەکی زانکدۆ پێکەوە گرێ ئەدا. تەیموریان :ئەو بەبێ سەرپۆش و ڕێک قسەی دەکرد ،بۆ وێنە لە رۆنامەکانی تایمز و بی بدی سدی دا دەیگدوت :پیویسدتە لەگەڵ پرسدە سیاسییەکان خۆی وا پیشان بدات. هیچ گومانێک لەوەدا نییە کە ئەو هەردەم لەبەر دەم هەرەشەدا بوو .کاتێک لەگەڵ سیاسەتوانانی رۆژئاوایی قسەی دەکرد ،هەمان ئەو شتەی کە لە ناخی دا بوو ،باسی لێوە دەکرد .لەگەڵ ئەوەی کە رۆژگداری الویەتدی خدۆی لە واڵتدانی ئەرووپدایی خدۆرهەاڵتی سدەردەمی کمونیسددم بەسددەر بردبددوو ،بەاڵم بە پرسددگەلێک کە بددڕوای پێددی نەبددوو بددایەخی نەدەدا .دواتددر کە لە رێبەرانددی سۆسددیال دێمددوکراتی رۆژئاوایی نزیک بووەوە و هاورێیەتی پەیا کرد ،توانی بێ پەردەتر لە جاران بدوێ. قاسملوو پێش لە شەهید بوونی و لە دیمانەیەکدا لەگەڵ هەژیر تەیمووریان لە رادیۆ بی بدی سدی لە واڵمدی ئەو پرسدیارەدا کە :پداش رزگاری کوردستان بەچییەوە سەرقاڵ دەبێ؟ گوتبووی کە بۆ گوندی سەردەمی مناڵی دەگەرێتەوە و خۆی بە خوێندنەوە سەرقاڵ دەکات. هەژیددر تەیمووریددان :ئەو دیمددانەیەم لە یددادە ،هەڵددبەت رۆژنامەوانێددک تەنیددا پێکەنینددی بەم قسددانە دێددت ،لەبەر ئەوەی هەمددوو ئەو سیاسەتمەدارانە لە واڵمی ئەم پرسەداکە :ئەگەر هەڵنەبژێردرای ،بەچییەوە سەرقاڵ دەبی ؟ دەڵێن کە بۆ نموونە دەچمە کتێبخانەکەم یان بەختەوەر دەبم کە وەک هاواڵتییەکی ئاسایی بژیم! بە دڵنیایەوە گومان لەو نوکتانە دەکەین .بەاڵم من دڵنیام کە قاسملوو بڕوای بەم پرسددە هەبددوو .بددڕوام وایە کە ئەو لە الیەن خەڵکددی کوردسددتانەوە هەڵدددەبژێردرا ،ئەو دەیزانددی لەبەرچددی خەڵکددی کوردسددتان پشتیوانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران دەکەن ،کاتێک دژ بە رێژیمی خۆمەینی ڕاپەڕین.
128
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بە گوتەی زۆر لە کەسانی نزیک بە قاسملوو ،ئەو بە ڕاپەراندنی رۆژانە و سدونبولیکی خدۆی هەردەم هەوڵدی داوە بە زمدانێکی سدادە و ساکار بۆ رۆژنامەوانان ،خەباتی گەلی کورد و جیاوازییەکانی ئەوان لەگەڵ رێژیمی حاکم دا روون کاتەو.
جاناتان ڕاندان لە رۆژنامەوانانەی دیاری ئەمریکایی
جاناتان ڕاندان لە رۆژنامەوانانەی دیداری ئەمریکدایی لە پێشنووسدی کتێبدی "هیدوا و مەرگدی رەحمدانی کدورد"دا نووسدیویەتی کە کدارۆڵ پرونهۆبەر لە پێوەندی بە یەکێک لەو کارانەی قاسملوو دا دەڵێ ":کاتێک بیر لە د .قاسملوو دەکەمەوە بەجۆرێک ویسکی دێتە مێشکم، نە بەو واتایەی من و یان د .قاسملوو ئوگریەکی زۆرمان بۆ ویسکی هەبدووبێ ،بەڵکدوو لە دوو بدۆنەدا مدن و د .قاسدملوو بە مەودای دە سااڵن پێکەوە ویسکیمان خواردۆتەوە ،یەکەم جار لە شاری مەهاباد لەگەڵ کۆمەڵێک لە رۆژنامەوانانی بیانی بوو .ئەو رۆژە دوکتور بە هێنانی ئەلکول بۆ سەر خوانی ئێوارە دەیویست پیشانی بدات کە هێمای ناسیۆنالیسمی کوردی لە سەدەی بیستەم دا گەرەکیەتی رێژیمدی تازە بەدەساڵت گەیشتوویی کۆماری ئیسالمی بخاتە ژێرپرسیارەوە". قاسددملوو کە پێشددتر لەگەڵ خددومەینی دا دانوسددتانی هەبددووە و تددێ گەیشددتبوو کەوا خددومەینی کەسددێک نیددیە کە بکددرێ لەتەک ئەودا بە ئاکام بدگەی،بەاڵم پداش لەمردندی ئەو هیدوایە لەودا سدەری هەڵددا کە ئیمکدانی هەیە بە دانوسدتان لەگەڵ رێدژیم ،مافەکدانی گەلدی کورد لە ئێراندا بەدی بێن.
کاڕۆڵ پرۆنهوبەر"نووسەر
129
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا کاڕۆڵ پرۆنهوبەر"نووسەر و لە نزیکەکانی د .قاسملوو" لە کتێبی "هیوا و مەرگی رەحمدانی کدورد"دا دەنووسدێ :چەندد رۆژ دوای میتینگدی شداری مەهابدداد و لێدددوانی لە گۆڕەپدانی یدداری شدداری مەهابداد ،د .قاسددملوو بریددار ئەدات تدا بچێددتە شدداری قدوم و چدداوی بە خددومەینی بکەوێ .بریاری د .قاسملوو ڕێک چەند رۆژ پاش ئەو میتینگە چەند سەد هەزار کەسییە جێگایی هەڵوێسدتە کدردنە و نیشدانەی ئەوەیە کە پێویستە بەم میتینگە پیشدان بددرێ کە نەتەوەی کدورد پشدتیوانی لە خواسدتەکانی حیدزب لە دانوسدتان لەتەک رێدژیم دەکدات .ئەو باوەڕی وابوو و پێداگری دەکرد کە ئەمە کارێکی پیویستە و ئەشێ بە ئەنجام بگدات .قاسدملوو دەیگدوت هەمدوو خەڵدک و الیەنەکدان لە هەموو الیەکەوە دەچدنە سدەردانی رێدبەری شۆڕشدی ئیسدالمی ،ئەگەر کوردەکدان ئەو کدارە نەکەن ،ئیمکدانی ئەوەی هەیە کە لەوانەیە بدۆ کوردەکان لە داهاتوودا ببێتە کێشە ،لەبەر ئەوەی د .قاسدملوو دەیزاندی کە لە داهداتوویەکی نزیدک یدان دوور ،دانوسدتان یدان شدەڕ لە نێوان کوردەکان و رێژیمی تازە بەدەسدەاڵت گەیشدتوودا روو ئەدات ،هەر لەبەر ئەوە پێویسدتە هەردوو الیەن بە نیداز پداکییەوە بچدنە دانوستانەوە و نابێ وا بە رێژیم پیشان بدرێ کە هەر لەسەرەتاوە کوردەکان نە شۆڕش و نە رێبەریەکەیان قبوول کردووە. دوو رۆژ بەر لە ریفراندۆمی کۆماری ئیسالمی ،د .قاسملوو هاوڕێ لەگەڵ چەند کەس لە ئەندامانی کومیتەی ناوەنددی حیدزب بدۆ شداری قوم سەفەر دەکەن .ئەو داوای دیدداری راسدتەوخۆی لەگەڵ خدومەینی کردبدوو،د .قاسدملوو بە ئەحدمەدی خدومەینی گدوت :ئدێمە نزیدک بە هەزار کیۆۆمتر سەفەرمان کردووە تا بێینە ئێرە و بە تەنیا لەگەڵ خومەینی قسە بکەین .ئەحمەد خومەینی لە واڵم دا دەڵدێ کە پێدنج خولەک ڕاوەستن .پاش چەند خولەک هەمدوو ئەو کەسدانەی لە ژژوورەوە بدوون ،شدوێنەکەیان چدۆڵ کدرد بدێجگە لە ئاخونددێکی الواز و ئەندامانی کومیتەی ناوەندی حیزب کە لە دەم درگا پاسەوانیان دەکرد تا کەسێک خۆی بە ژووردا نەکات.
کارۆڵ پرۆنهوبەر دەڵێ:
کارۆڵ پرۆنهوبەر دەڵێ :د .قاسملوو باسی لەوە دەکرد کە ئدێمە نزیدک بە کاتژمێرێدک لە تەک خدومەینی قسدە و باسدمان کدرد ،دۆخدی کوردستان و خواستەکانی گەلی کوردمان بۆ ئەو شی کردەوە و پێمان گوت کە ئێمە ئامادەین بەشداری ریفراندۆم بکەین بەمەرجێدک رێدز لە ویست و داخوازییەکانمان بگرن .خومەینی لە واڵمدا بەبێ ئەوەی تەندانەت سدەیرمان بکدات ،گدوتی کە ئەو پرسدانە
پیوەنددی بە
منەوە نییە و بڕۆن لەگەڵ بازرگان قسە بکەن .پێم گوت زۆر باشە ،لەم حاڵەتەدا تکا لە ئێدوە دەکەم بە الندی کەمەوە ئەم بابەتدانە
130
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا و ئەم دیدارە بە شێوەی گشتی لە ڕاگەیەندنەکانتان باڵو کەنەوە ،لە واڵمدا گدوتی کە ئایدت الدلە قاڵقدانی پێشدتر لەو بدارەوە هەمدوو شددتێکی بدداس کددردووە،
شددتێکی زیاترتددان دەوێ؟ دواتددر ئەو ئامدداژەی بە بەرنددامە و پێسددنیارگەلێک کددرد کە لە دوای شددەڕی سددنە
هداتبوونە ئدداراوە .ئیتدر مددن گدوتم کە رۆژنامەوانددانی ئێراندی و بیددانی لە بەردەم دەرکدی هدداتنەژوورەوەی بینداکە چدداوەڕوانی ئەوەن تددا بزانن ئەم چاوپێکەوتنەی ئێمە بە
ئاکامێک گەیشتووە لەبەر ئەوەی ئەوان وەک ئوپۆزسیۆنی ئێدوە لێمدان دەڕواندن .لەم حداڵەتەدا و
ئایددا ئیددزن بە ئددێمە ئەدەن تددا بە رۆژنامەوانەکددان بۆێددین کە ئێددوە هدداوڕای پێشددنیارەکانی آیددت الددلە قالقددانین و پەسددندیان دەکەن؟ خدومەینی گددوتی ،بەاڵم مددن نددازانم تاڵقددانی
شددتێکی بە ئێددوە گوتددووە .ئددێمە هەمددوو موسددلمان و بددراین .بەاڵم کاتێددک ئددێمە لە سددەر
ئەمانجەکانمان و داهاتووی ئێران پێداگریمان کرد ،خومەینی گوتی کە زۆر نەخۆشم و بەخێرایی و بەبێ ئەوەی سەیرمان بکات ،چدووە دەر .کاتێک لە ماڵەکە هاتینەدەر و چدووینە حەوشدە،بییمان کە خدومەینی لەسدەر بداڵکۆنی بینداکە دەسدت لە خەڵکدی بەرز دەکداتەوە. ئەوە بوو کە بەنیدازی گەرانەوە بدۆ کوردسدتان سدواری ماشدێنەکەمان بدووین و بەر لەوەی شداری قدوم جدێ بێۆدین ،لە نداو ماشدینەکەدا و لەگەڵ ئەو ژمارەیە لە ئەندامانی کومیتە ناوەندی کۆبوونەوەیەکی خێرامان ڕێکخست و بریارمان دا کە لە ڕیفراندۆم بەشداری نەکەین. رێددژیم بە فەرمددانی جیهددادی خددومەینی لە دژی کددورد ،هێڕشددی کددردە سددەر کوردسددتان .عەبدددولرحمان کە هەرگیددز بددڕوای بە شددەر و توندوتیژی نەبوو ،ئەمجارە رووبەرووی رێژیمی تازە بەدەسەاڵت گەیشتوو و خومەینی ببووە. تەیموریان :من هەردەم دێموکرات بووم و لە راستی دا هەرگیز نداخم لەگەڵ تەوندد و تیدژی هداوڕا نیدیە ،بەاڵم بەداخەوە جداری وایە کە تونددد و تیددژی و سددەرهەڵدان پیویسددت دەبددێ ،ئەگەر کەسددێک لەگەل رێژیمددی قاجدداری پەهددلەوی یددان رێژیمددی کۆمدداری ئیسددالمی بەرەورووە ،ناچار دەبێ. مارک کراوێتس لەسەر دانوستان لەگەڵ رێژیم و باوەری عەبدولرحمان دەڵێ :عەبدولرحمان لەسەر دانوستان دەیگوت کە رێژیمی تاران لەگەڵ ئەوەی ئامادەی چاکسازی لە قازانجی کوردەکان بوو بەاڵم هەروا لەسەر هەڵوێستی دووری کردن لە گفتوگۆ لە مەڕ خودموختداری کوردستانەوە پێداگری دەکرد .بەاڵم دۆخەکە گۆڕانکاری بەسەردا هداتبوو ،خدومەینی فەوتدی کردبدوو ،هاشدمی رەفسدەنجانی وەک پیداوی بەهێزی نوێی ئێران و بەکەسێکی کردەیی حیسابی بۆ دەکرا ،ئەو بوو کە لەسپاندنی ڕاگەیەنراوی کۆتدای هێندان بەشدەری هەشدت سدالە لەگەل عێرا ،بە خومەینی ،رۆڵی چارەنووسازی گێڕا .واڵتی ئێران لەگەڵ دۆخی قەیرانداوی بەرەوروو بدوو و ئەمە بە تەندێ بەس بدوو تا رێژیم سەرئەنجام لە بیری دۆزینەوەی ڕێگەچارەیەک بۆ کۆتایی هێنان بە شەڕ لەگەڵ کوردەکان بێ. ئەوەی کە لە شڕۆڤە کردنی تیرۆری د .قاسملوو شایانی ئاماژە پێدانە ،ئەو راستیەیە کە حزوور لە دانوستان و مەرگی خۆت وەک یەک کردەوەی سیاسی هەڵسەنگێندراو لەبەر چداو گیدراوە و تێگەیشدتن لەم کدردەوەیە زۆر بەم راسدتییەوە گرێددراوە کە بکدرێ تێگەیشدتنێکی قووڵ لە کەسایەتییەکی کردە و ئەخالقی ئەو ببێ و سەرلەنوێ بنەمای تێئدۆریکی حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتانی ئێدران و د .قاسدملوو لەو سەردەمدا بناسێنینەوە.
131
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا هێندددێک لە شددڕۆڤەکاران وازهێنددان لە ژیددانی ئاکادمیددک و ئددارامی ئەرووپددا ،خەبددات لەگەل خەڵددک ،لە تەک خەڵددک و بددۆ خەڵددک و هەروەهددا حددزووری قاسددملوو لە دانوسددتان لەتەک رێددژیم بە مەبەسددتی چددارە کردنددی پرسددی کددورد لە ئێددران ،نمددوونەگەلێکن کە لە هەڵبژاردنی ئەخالقی قاسملوو ناویان لی دەبەن ،بەاڵم خالی شایانی سەرنج پێدان بێدەنگییەک بوو کە لە سایەی دەستپێکی پیوەنددی والتانی رۆژئاوایی و رێژیمی کۆماری ئیسالمی لە گۆرستانی پێرالشێزەوە تا کوردستان درێژەی کێشا. مارک کراوێتس :تیرۆری د .قاسملوو لەگەڵ کەمتەر خەمی و گوێ پێ نەدان بەرەوروو نەبووەوە ،لە هەمان کاتیشدا لەگەڵ پیشداندانی دژکددردەوەی چدداوەروانکراو و شددایانی کەسددایەتی دوکتددور قاسددملوو لە الیەن ناوەندددە دێموکراتیکەکددانی ئددیمەوە بەرەو روو نەبددووەوە. ئەوانەی کە بەپێی پۆست و پیگەکانیان پێویست بوو بزانن ،دەیانزانی .بەاڵم ئەو رۆژە بدێجگە لە دۆسدتەکانی قاسدملوو و کوردەکدان و هەروەها ژمارەیەک رۆژنامەوان کە ئەو بابەتەکە بەالیدانەوە گریندئ بدوو ،هدیچ کەسدێک بە بیدری نەهێندایەوە .لەو رۆژەدا دۆسدتان لە دەوری تابووتی شەهیدانی ڤییەن کۆ ببوونەوە و لە گۆرستانی پێرالشێز وەک دوایی ماڵ ئاوای ،رێورەسمی ریدز لدێ نانیدان ئەنجدام دا، بەاڵم لەدەرەوەی بازنەی گۆرستانی پێرالشێز ،بێدەنگییەکی بەر باڵو حاکم بوو و ئەو کارە نداکرێ تەنیدا بە خسدتنەبەرچاوی تدرس لە رقددی رێژیمددی مەالکددان پاسدداوی بددۆ بهێندددرێتەوە .ئەم رەفتددارە بە شددێوەیەکی شددەرماوی دەتددوانێ دڵددتەزێن بەرچدداو کەوێ ،بەاڵم ئەوە راستییەکە و شتێکی نوێش نەبوو. تیڕۆریستەکانی رێژیم کاری خۆیان کرد و بە پیشاندانی چرا سەوزی واڵتانی ئەرووپایی بۆ ماڵەوە گەرابوونەوە. تەیمووریان :کاتێک کۆماری ئیسالمی رەحمانی تیرۆر کرد ،وەک ئەوە وابوو کە بدرایەکم لەدەسدت دابدێ ،زۆر زۆر دڵ تەندئ بدووم .مدن بە تواوی دەمزاندی کە کوردەکدان و خەڵکدی ئێدران رێبەرێدک کە دەیتدوانێ بدۆ ئێدران بداش بدێ ،لەدەسدتیان داوە .ئەو بدۆ هەمدوو ئێدران فیدرالیزم و دێموکراسی دەویست ،شتێک کە هەموومان خوازیاری بووین. کددارکردی کددۆمەاڵیەتی هەڵبژاردنددی ئەخالقددی کەسددانێک کە لە پددێگەی قاسددملوو دا ،دەسددتیان بددۆ هەڵبژاردەگەلێکددی لەوجددۆرە دەبددرد، درێژەی هوشیاری مرۆییە .درێژە پێددانێک لە چواچێدوەی ئەسدتێرەکانی هەڵقدوالوی نێدو ئەم مرۆڤدانە .چرەخدی پیشدکەوتوو پتدر لەهەر کاتێکیتر پێویستی بە لەدایک بوونەوەی ئەم ئەستێرانە هەیە ،ئەستێرەگەلێک کە نە لە جۆری ئەستێرەکانی سەردەمانی پدێش مدودێڕن لە قدداڵبی پددێگەی خوداوەنددد و یددان قارەمانددانی نجدداتبەخش بەڵکددوو لە قدداڵبی مرۆڤەگەلددی بەکددردەوە و خدداوەن لددۆژیکی دروسددت، تێگەیشتوویی مرۆیی بەبیرمان بێننەوە و یدان بە پێدی پدێگەی زانسدتی و کدۆمەاڵیەتی کە هەیدانە ،رێشدەی دروسدتی هەلبژاردنەکانمدان بخەنە ژێر پرسیارەوە. سەرچاوە :ماڵپەڕی پێشمەرگەکان /ڕێکەوتی٧٢ :ی جووالی ٧١٢٥
132
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
٧٢ساڵ پێش گەلی کورد قاسملوویەکی مەزنی لە دەستدا.
عارف باوەجانی مێژووی پر لە خەبات و بەربەرەکانی گەلەکەمان بە خۆێنی سەدان هەزار ڕۆڵەی شەهیدکراوی ئەم نیشتیمانە تۆمار کراوە. لە ریزی شەهیدانی ڕێگەی ڕزگاری کوردستاندا بە دەیان شەهیدی سەرکردەمان هەیە کە بە نیەتدی ئاشدتیخوازی گەلەکەیدان ،و لە ژێدر ناوی دیدالۆگ بدۆ ئاشدتی و چارەسدەری کێشدەکانی گەلدی کدورد و واڵتدانی دگیدرکەر کەوتدوونەتە داوی بکدوژانی ئدازادی ودیمۆکراوسدی و مرۆڤایەتیەوە. شەهید دوکتۆر عەبددولرەحمانی قاسدملوو سدکرتێری حیزبدی دێمدۆکرات ،یەکێدک لەو سدەرکردە لیدزان و ئاکادیمییدانە بدووە کە لە پداش تێکچوونی کۆمارە جوانەرمەگەکەی کوردستان سەریهەڵداوە .ئەم کەسدایەتییە لە ڕێدگەی خۆێنددن لە دەرەوەی واڵت و لەو کدات و سداتە گرنگانەدا کە دۆستانی کورد لە جیهاندا ژمارەیان لە قامکی دەست تێنەدەپەری ،توانی سدەرنجی کۆمەڵێدک کەسدایەتی جیهدانی بدۆ الی دۆزی کورد ڕاکێشێت .ئەم سەرکردە لێزانە لە سەردەمی الوێتی و خۆێندکاری خۆیدا تدوانی زۆربەی هاوڕێکدانی سدەردەمی زانکدۆی بکداتە دۆست و پشتیوان و هاورێێ گەلی کورد ،کە تا ئیستاشی لەگەڵ بێدت ئەو هاورێیدانەی دوکتدۆر قاسدملوو پشدتیوانی دۆزی گەلدی کدوردن. هەروەهددا لە سدداڵی هەشتاکانیشدددا دیتمددان پزشددکە هاورێکددانی لەو سددەردەمانەدا خددۆبەخش دەهدداتنە شدداخ و گوندددەکانی کوردسددتان و خزمەتی خەڵک و پێشمەرگەیان دەکرد. بەشێکی زۆری هاورێکانی ئەم شەهیدە لێهاتووەمان لە پاش مەرگدی قاسدملوو ،بدوونەتە بەرپرسدە بااڵکدانی واڵتدانی گرنگدی جیهدانی و پشت و پەنایەکن بدۆ سدەربەخۆیی گەلدی کدورد ،کە نموونەشدیان فرێددریک تێسدو و بێرندارد کۆشدنێری فەرانسدەن ،کە لەم چەنددرۆژەدا پشتیوانی خۆیان و واڵتەکەیان بۆ سەربەخۆیی کوردستان پێشانداوە.
133
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بوونی ئەم سەرکردە بە توانایەش ،کە جینایەت و کردەوەکانی ڕێژیمی کۆمداری ئیسدالمی ئێراندی بە جیهدان دەگەیاندد ،بدۆ ئەو ڕێدژیمە تروریست و تروریست پەروەرە جێگەی تەحەمول و قبووڵکردن نەبدووە .هەر لە سدەرەتای دەسدبەکاربوونی ئەم رێدژیمەوە پالندی تدروری دوکتۆر قاسملوو دارێژرابوو .تا سەرئەنجام و مخابن لە ڕێکەوتی ٧٧ی پوشپەری ٧٢ساڵ پێش ،پاڵنە گداڵوەکەی کۆمداری ئیسدالمی ئێدران سەریگرتوو ،دوکتۆر قاسملوویان لێ شەهیدکردین. هەربۆیە دەکرێ بۆ هەمیشە ناوی دوکتۆر قاسملوو لە مێژووی سەروەری خەباتەکانی گەلی کوردا ناوی وەبیر نەوەی داهاتوو بهێنینەوەو هەرگیز ئەو مرۆڤە بە توانایا کە گیانی خۆی فیدای نیشتیمانەکەی کرد لە بیر نەکەین. جێ وەبیر هێنانەوەشە کە مەرگی شێس سەعیدی پیران و سمکۆی سدمایل ئاغداو قاسدملوو چەنددین سدەرکردەی شدەهیدکراوی دیکەمدان لە سەر مێزی دیالۆگ لەگەڵ دوژمنی ڕێوی سیفەتدا ،بکەینە وانەیەک کە هەرگیز جارێکی دیکە بروا بەو جدۆرە دیدالۆگە داخدراو شداراوانە نەکەین و با چیدیکە رۆڵەکانمان نەکەین قوربانی سیاسەتی دژەمرۆڤانەی داگیرکەران و نەیارانی کوردستان. لە کۆتاییدا دەڵێم مخابن ٧٢ساڵ پێش قاسملوویەکمان لە دەسدتداوە ،کە بدۆ سدەدان سداڵی داهداتووش تواندایی ئەو مدرۆڤە شدایانی باس و لێکدانەوەی کەسانی شارەزایە .هەر نموونەی ناوهێنانی دوکتۆر قاسملوو بەو شێوە گدرنگە لە الیەن تدۆری ویکیلیکسدەوە ،پێمدان دەسەلمێنێت کە ئێمەی کورد کێمان لە دەستداوە. لەم بیرەوەرییە تاڵەدا سەرەخۆشی لە خۆم و گشت گەلی کورد و هاوسەنگەرانی دوکتۆر قاسملوو لە حیزبی دیمۆکرات دەکەم. قاسملووی نەمر ڕۆحت شاد و ڕێگەت پر ڕێبواربێت. عارف باوەجانی /سەرۆکی پارتی سەربەستیی کوردستان ٧٧ی پوشپەڕی ٧٢٢٥ی کوردی. سەرچاوە :ماڵپەڕی خەندان /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٥
134
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملوو ئێستاشی لهگهڵ دابێ ههر قاسملوویهو خهونی ههزاران رۆڵەی گهلهکهیهتی
حیسام دەست پیش (وەرگیراو لە وتاری «قاسملوو ،هێمای نهتهوەیەک یان خودی نهتهوه») کاروانی خهباتی کورد پاش کۆماری کوردستان کۆمهلێک مانا و هێمای به جێ هێشت که ئهو هێمایانده چووبوونده نداو جهسدتهی مرۆڤدی کدوردهوه و بزووتنددهوهیەکیان بهرهدهم هێنددابوو کدده وزه و تواندای دهبهخشددیه نددهوهکانی دوارۆژی خدۆی کدده گددڕ و تینێدک بهرهددهم بێددنن. لێددرهدا نددهوهکانی پدداش پێشددهوا خدداوهن بزووتنددهوهیەکی کۆمهاڵیددهتین کدده پێویسددتیان بدده هێمددا و مانددای نددوێ ههیدده .قاسددملوو وهک سدددهرچۆێک ههڵکدددهوتوو ئدددهم راسدددتییه دهزاندددێ چونکدددوو تێیددددا گدددهوره بدددووه و خدددۆی نمووندددهیەکی راسدددتهقینهی ئدددهم نهوهیدددهیە .بددده خوێدنهوهیەکی نوێ و بده ئهقلیدهتێکی تدر دێتده نداو گۆرهپانهکدهوه ،هداواری ماندا نوسدتوهکانی کدورد لده چدوارچرای مدههابادهوه بدهرز دهکاتهوه و دهیههوێ بۆێ که ئێمه دهنگه نووستوهکانی چوارچرا هاتوینهوه که پەیدامێکی نوێتدان پدێ بگدهیەنین ،ئدهویش ههسدتانهوهی مرۆڤی کدورده .بدۆ دهرخسدتنی ئدهم راسدتییه ئدهو نوینهرایدهتیی حیزبێدک دهکدات کده لده کۆمدهڵگای کوردیددا غدهریا نیده و ناسدراوه بدۆ پدهیرهوکردنی داخوازییده نهتهوهییددهکان .ههوڵدهکانی دوکتدور بددۆ خدۆ گرێددان بدده خدهڵکی کدوردهوه دهتددوانین ئداوا نداو ببددهین :وهگەڕ خستهنهوهی حیزبی دیموکرات وهک میراتی کۆمار ،پهیرهوکردنی شوناسی کوردی وهک ئاوێنهی سیاسهتهکانی ،مهڵبهند کردنی مدههاباد وهک ناوهندددی بریدداری سیاسددیی کددورد ،فۆرمددۆلیزه کردنددی داخددوازی گهلهکددهی ،سددیما کوردانهکددهی ،سددازکردنی بددهرهی کوردسددتانی بددۆ دانوستاندن له گهڵ داگیرکهر ،پهیرهو نهکردنی هدیچ ئایددۆلۆژیایەک بدۆ حیزبهکدهی و تهسدک کردندهوهی لده چوارچێدوهی بیرۆکدهیەکی دیدداریکراودا ،پێناسدده کردنددی حیددزب وهک حیزبێکددی نهتددهوهیی ،واقیددع بینددی و تێگهیشددتن لددهو واقیکاندده ،پشددت بهسددتن بدده مانددا نووسددتوهکانی خددودی کۆمددهلگای کددوردی و لدده هددهمووان گرینگتددر تێپددهر نددهبوون لدده هێمددا نهتهوهییددهکانی کۆمدداری کوردسددتان .ئهماندده پهیامێکن بۆ خهڵکی کوردستان که من له ئێوهم و جیاواز له خهیالهکانی ئێوه بیرناکهمدهوه .لده کۆبهنددی ئدهم تایبهتمهندیانهیده کده قاسملوو متمانهی خهڵک بهدهس دێنێ و دهبێته ئاوێنهی خهیاڵ و داخوازیهکانیان.
135
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا له گهرمی شمشاڵهکهی قالهمهرهوه تاکوو پێشمهرگهی کوردستان ،له دیارکردنی ئیالم و کرماشانهوه تاکوو خۆی و ماکوو وسهلماسدهوه، لدده ئهقلیهتدده مۆدێرنهکهیددهوه تدداکوو وهفدداداربوونی بدده دیمۆکراسددی ،لدده فیداکاریهکانییددهوه تدداکوو نهسددرهوتن تددا سددهرکهوتن ،و لدده دوورهڕوانیهوه تاکوو خۆشی و ناخۆشییهکانی حیزبهکهی ،له زانا بوونیهوه تاکوو ناساندنی کورد به جیهانی دهرهوه ،مانا گهلێکی دهبهخشیه کۆمهڵگاکهی که من هێما و سیمبۆلی ئاواتهکانی ئێوهم .ههر بدهم بۆنهیدهوه بدوو کده قاسدملوو ئێستاشدی لده گهڵددا بدێ هدهر قاسملوویه و خهونی ههزاران رۆڵە گهلهکهیهتی. سهرهنجام باسددکردن لددهوهی کدده رێبددهری شددههید سددیمبۆلی خددهباتی خددهڵکی کوردسددتانه شددتێکی حاشددا ههڵنددهگره و راسددتیی ئددهم باسدده لددهوهدا دهردهکهوێ که نهوهکانی ئهمرۆی کوردستان ئهو وهک هێمای خۆیان دهزانن .ههرچهند قاسدملوو بده جهسدته لده کۆمدهڵگای کدوردی بداری کردووه ،بهاڵم به هێما هێشتا ههر له گهڵ خهڵکی کوردستاندایه .ههروەها که پێشتر باسمان کرد به هۆی تێکهڵ بوونی قاسدملوو لده گهڵ خهون و ئاواتهکانی کوردهوه ئهستهمه بتوانین کورد و قاسملوو لهیهک جیا بکهیندهوه ،هدهر بۆیده بده سدیمبۆڵ بدوون و ماندهوهی، ئهم راستیه ئاشکرا دهکا که رێبهرانی کورد وهک هێمایەک بۆ ئهم نهتهوه هێشتا ههر سهرچاوهی وزه و سهرههڵدانن و ئهگهر بلێین که ئهم رێبهرانه نه تهنیا سیمبول نین بهلکوو خودی نهتهوهکهن پێم وا نیه که له راستیهوه به دوور بێ ،له بهر ئهوهی ئدهوان ئاوێندهی راستهقینهی ژیان ،بهسهرهات و ئاواتهکانی ئهو نهتهوهن. سەرچاوە :پەیجی "نا بۆ تیرۆر" سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٥
136
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
بۆ قاسملوو!
کەریم فەرخەپوور لە سەدەی پێشکەوتن دا،لە مەملەکەتی یاسا و قدانوون دا ،لە پیتەختدی دێموکڕاسدی لە النکدی پێشدکەوتن و عەداڵەت دا ،لە سدەدەی بیسددت لە هەندداوی ئوروپددادا ،لە سددەر مینددبەری کلیسددا لە بەر دەمددی پاپددا دا ،ئاشددتیخوازێک ،مافخوراوێددک ،دەربەدەرێددک ،کوردێددک، پێشمەرگەیەک ،سدەرکردەیەک ،پێشدەوایەک ،زاندایەک ،کاریزمدایەک لە خدا درا .قاسدملووی کدورد تێدرۆر کدرا ،نیشدتیمانێک ڕەشدپۆش کرا ،ئاسمان خرۆشا گەردوونی گریاند ،گۆڕ لەرزی زەوی هەژاند بەاڵم ئەهلی کتێا و یاسا هەتا ئێسدتاس کدا و بێددەنئ هەر لە خەو دان. لە خۆرهەاڵتی ناوەڕاستەوە ،لە تەکیەی تاریک پەرستانی جەمارانەوە ،لە قەاڵی جیهاد و جینایەت و ئەنفالەوە ،رەوەیێ دڵ ڕەش و قددین لە دڵ بە دەمامددک و شمشددیرەوە بددۆ زەماوەندددی مەرگددی فریشددتەیەک هدداتنە ناوەندددی خۆرئدداوا ،لە ڤییەنددی شددۆخ و شددەنئ دا ،لە باوەشی بووکی ڕازاوەی ئوروپا دا ،مەرگیان بە باالی قاسملوو بڕی ،لە بیابانی غوربەتا ،لە شدەوەزەنگی سیاسدەت و بێددادی دا ،لە ناو گڕی باڕووت و گولدلەدا روحیان سووتاند. قاسملوو و هاوڕێکانی شەاڵڵی خوین ،خوێنڕیژانیش بە پەنجە مۆری خوێناویەوە ،بە دەهۆڵ و زوڕنای مەرگەوە ،بە بەر دەرگای کۆشکی خاوەن شکۆدا ،لە نێو ئاپۆرای بازرگاناندا ،بە کەژاوەی رازاوەی سیاسەتی بەرژەوەندی و درۆ ،لە ژێر چارشێوی مەغوول و هیتلەر دا، لە ژێرسێبەری ئینجیل و خاچەکەی عیسا دا ،بەرەوە بارەگای جەهدل و جەهدالەت ،بەرەو کۆشدکی ئەهدریمەن و هۆالکدۆ بەدرەقە کدران، داد و دێموکڕاسیش متتەقیان لێوە نەهات. لە مێددژ سدداڵە لە کوردسددتانی داگیرکددراودا خدداکی کددورد و مددافی کددورد و نەوتددی کددورد کلیلددی دەروازە داخراوەکددانی نێددوان زۆرداران و دەوڵەتانن ،بەاڵم بۆ یەکەم جارە لە میژوودا لە سەر مینبەری کلیسا ،لە سەر تابووت و تەرمی کورد ،قورئان و ئینجیدل ،مدزگەوت و
137
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا کلیسا بە یەک دەگەن ،قەشە و ئاخوند شمشیر و خا لە یەک دەگەن ،دەرگای دادگە گاڵە دەدرێن ،هە ،و یاسدا لە نیدو دەبدرێن ،بدێ تاوان تاونبار و تاوانبار خەاڵت دەکرێن. ئەی سیاسددەتوانانی کۆشددک و کلیسددا ،سددەدان سدداڵە بە بێتدداوان لە ندداو دەبددرێین ،سدداڵەهایە خوێنمددان دەڕژێ و دەکددوژرێین ،زەمەنددێکە هەقمان دەخورێ و هاوار دەکەین ،هەتا کەی کا و بێدەنگن ،هەتاکەی ئاشقی زێڕ و نەوت و گەنجن؟ تا کەی تەماشداچی مەرگدی ژن و پیاو و پیر و گەنجن؟ تاکوو ئێوە وا بێدەنئ بن ،تا کڕندۆش نەبەن بدۆ سدەر گدۆڕی شدەهیدی مدن ،تدا لە کریسدمەس دا ڕۆشدەن نەکەن مدۆمێ لە سدەر مەزاری ڕێبەری من ،تا تاجە گوڵینە دانەنێن لە سەر گۆڕی سەربازی ون ،تا شەرمەزار نەکەن دژمنی زۆرداری من ،تا پێرالشدێز ئدارام نەگدرێ لە ئاه و حەسرەتی میوانی دوور واڵتی غەریبدی مدن ،تدا لە سدەر ئیاێدڵ لدێ نەدرێ جداڕی مدافی خدوراوی شدەهیدی مدن ،هەمدوو ڕۆژێ، هەموو ساتێ ،هەموو ساڵێ ،لە بەر دەرگای پارلەمان و کلیساتان ،لە بەر پەنجەرەی هەموو ماڵێ ،لە گشت شدەقام لە گوندد و شدار، هاوار دەکەم دەهەژێنم کۆشک و تەالر ،ریسوا دەکەم هاوڕێی زۆردار .هەمدوو جدارێ لە گەڵ زەنگدی کلیسداتان هداوار دەکەم تدا ویدژدانە نووستوەکان لە خەو ڕابن ،هاوار دەکەم تا گدوێچکە ئاخنراوەکدان ،دەرگدا داخراوەکدان ،کەیسدە بەسدتراوەکان دەکدرێنەوە ،هداوار دەکەم تا ئەو رۆژەی داد و دادوەرتان شەرم دەیگرێ ،هاوار دەکەم تا ئەو رۆژەی روحی پیرۆزی قاسملوو ئارام دەگرێ. له ژماره ٢٢٢ی رۆژنامهی "کوردستان"دا باڵو بۆتهوه سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٥
138
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
د.قاسملوو ئەستێرەیەکی درەوشاوە لە گۆڕەپانی دیپلۆماتیک دا
هەژیر عەبدوڵاڵپوور کاراکتێرو کەسایەتیی کارێزمای د.قاسملوو لە
رادەو ئاستێکدا بوو کە توانی لە مداوەیەکی کدورتدا قورسداییو پێگەیەکدی بەریدن لە
نێددو کددۆمەڵگەی کددورد بددۆ خددۆی مسددۆگەر بکدداو تەنددانەت ناوبددانگێکی ئەوتددۆی جیهددانیی بددۆ خددۆی دابددین بکددا؟ بە لەبەرچدداوگرتنی تایبەتمەندگەلێک بوو کە دەسەاڵتدارانی کۆماری ئیسالمی پیالنی تیرۆری ئەو هەڵکەوتەیەیان داڕشتو بەڕێوەیان برد؟ د.قاسدددملوو روونددداکبیرێکی بیرمەندددد بدددوو بە هدددۆشو بیرتیژیدددی زۆر لەسدددەرێوەئ نددداوبراو لە دەربڕیندددی بۆچدددوون ،هەڵسدددەنگاندنو لێکدددانەوەشدا زۆر بەتوانددا بددووئ جیددا لەوانە لە فەلسددەفە ،کۆمەڵناسددی ،زانسددتی ئددابووریو سیاسددەتو ئەدەبیدداتو هتددددا لێوەشدداوەو شارەزا بدووئ بەجۆرێدک کە لەگەڵ دیپۆۆمدات ،دیپۆۆمدات لەگەڵ ئدابووریزان ،ئدابووریزان ،لەگەڵ کۆمەڵنداس ،کۆمەڵنداسو بگدرە لەگەڵ شاعیر و ئەدیا ،شاعیرو ئەدیا بوو .ئەو تایبەتمەندییە کەسێنیو دیارانەی د.قاسدملوو ،کەسدێتییەکی دیکەیدان بەو بلدیمەتە بەخشدی بدددوو بە جۆرێدددک کە لە دانیشدددتنو پێوەنددددیی لەگەڵ هەر کەس یدددان هەر کدددۆڕو کۆمەڵێدددک دەکەوتە بەر چددداوو سدددەرنجی بەشددددارانو کەسایەتیو لێهاتوویی ئەو بەرزەمرۆڤە زیاتر بەرچاو و دەردەکەوت. بەاڵم بەڕاستی جیا لەو تایبەتمەندییانە ،رۆڵی د.قاسملوو لە جوواڵنەوەی کوردستانو بزاڤی سەرانسەریی ئێرانو تەندانەت لە ئاسدتی رۆژهەاڵتی ناوینو جیهانی
بوو کە لە نێو جەرگەی واڵتانی ئازادو دیمۆکراتیکدا پیالنی تیرۆری بۆ داڕێژرا؟
لە ئاستی نێدونەتەوەییدا هێنددێك لە بدزاڤە كدۆمەاڵیەتی ،نەتەوەیدیو سیاسدییە بەناوبانگەکدان بە نداوی كەسدایەتییە بلیمەتەکدانەوە دەناسرێنەوە یان بەوانەوە دەبەسترێنەوە .بزووتنەوەی دژی داگیرکاریی هیند بە ناوی گاندی ،بزاڤی رەشپێسدتەكانی ئەمریكدا بە نداوی مارتین لۆتێر كینئ ،جوواڵنەوەی دژی نەژادپەرستیی ئەفریقای باشوور بە ناوی نێلسۆن ماندێلالو بزووتنەوەی میللی د دێموكراتیكی
139
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا رۆژهەاڵتی کوردستان بە ناوی دوكتور قاسملووەوە گرێ دراوە. دوکتور قاسملوو تدهنیا لده کوردسدتانو ئێدران و نداوچەدا بده دوای دوسدت پهیدداکردن بدۆ کدوردو دۆزەکەیدا ندهبوو ،بدهڵکوو بەردەوام ههوڵی دهدا کوردو پرسەکەی له ئاستی نێونهتهوهییشدا ،بناسێنێ. نەمددر دوکتددور قاسددملوو لە پێوەندددییە دیپلۆماسددییە نێونەتەوەیییەکددانیدا زۆر سددەرکەوتوو بددوو و توانیبددووی راو سددەرنجی زۆرێددک لە سیاسەتمەدارانی ئورووپایی بۆ الی دۆزی کورد رابکێشێو هەر کات سەردانی ئورووپای دەکرد ،هەموو هەوڵی لەو پێناوەدا دەخستە گەڕ کە وەک باڵوێزو نوێنەری بزاڤی رزگاریخوازی کورد ،ئامانجو پرسی ئەو گەلە لە رۆژهەاڵتی کوردستان بە دونیای رۆژاوا بناسێنێ .هەر ئەو پێوەندددییە دیپۆۆمدداتیكە نێونەتەوەیییددانەی ئەو بددوو کە تددوانی لە لەقدداودانی جینایەتەكددانی حكددوومەتی ئیسددالمیی ئێددران لە كوردسددتانو داسددەپاندنی شددەڕ بەسددەر گەلددی کددورددا دەوری باشددی هەبددێو هەروەهددا لە ناسدداندنی خەبدداتی گەلددی کددورد لە رۆژهەاڵتددی کوردستان لە ئاستی نێونەتەوەییو لە نێو راگەیەنە گشتییەكانیشدا رۆڵێکی کداریگەر بگێدڕێ .ئەگەر چاوێدک بە رادەی پێوەنددییەكان، وتووێژەكددانو بەشددداری لە كددۆنگرەو سددیمینارە نێونەتەوەییەكددانی د.قاسددملوودا بخشددێنین ،ئاسددتی پێوەندددیو چدداالکییە سیاسددییەکانی ناوبراومان زیاتر بۆ دەردەکەوێ. بەڕێز عەزیز ماملێ لە وتارێکدا لە ژێر ناوی "د.قاسملوو دیاردەیەکی نوێ لە بزاڤی کورددا" ،لەم پێوەنددییەدا دەڵدێ" :لە پێوەنددییە دیپلۆماسددییەکاندا کاتێدددک بدددۆ یەکەم جدددار لە گەڵ کاربەدەسدددتێکی پدددایەبەرزی کدددابینەی وەزیدددری دەرەوەی فەڕانسدددەو چەندددد کەس لە هاوکارانی کۆبۆوە ،ئەوان زۆر زوو تامەزرۆی شێوەی قسە کردنو لێکدانەوەی وەزعی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستو ئێرانو کوردستان بوون و لە نێو چاوانی ئەو دیپلۆماتە پایەبەرزانەدا رێز و کڕنۆش بۆ د.قاسملوو دەبینرا". د.قاسملوو بە شارەزایی و لێهاتوویییەک کە لە دیپۆۆماسیدا هەیبوو ،لەراستیدا لەگەڵ کەسایەتییە سیاسییە پلە یەکەکدانی سدەردەمی خۆیدا بەرابەری دەکردو بە کورتی هەموو مەرجەکانی دەوڵەتکەسایەتییەکی کوردی لە خۆیدا کۆکردبۆوە. الیەنی دیپۆۆماسیی دوکتور قاسملوو و زاڵبدوونی گوتداری ئەوان لە ئاسدتی وتدووێژو پێوەنددییەکان لە کوردسدتانیشدا زۆر سدهرنجڕاکێش بوو .لەم پێوەندییەدا بەڕێز مستەفا شەڵماشی لە دۆستانی نیزیکی نەمر قاسملوو دەڵدێ" :لده دهفتدهری سیاسدیدا ئێمده زۆرجدار میدوانی گهورهی سیاسیو سهرکردهی سیاسیمان دههدات .هدهر لده ڕێبدهرانی کدوردهوه ،هدهتا رێبدهرانی ڕێکخدراوه ئێرانییدهکان ،هدهتا نوێندهرانی دهوڵهت ،ههتا ڕۆژنامهنووسانی ناوچهییو دهرهوه سهردانیان دهکردین .له ههلومهرجی جۆراوجۆردا ،له سهرکهوتنو نسکۆدا ،له هدهموو ئهو کاتانهدا که دهفتهری سیاسدیمان لده مهابداد ،لده سدهر شداخانی ناوچدهی مهابداد ،لده شدیوهجۆی ناوچدهی سهردهشدت ،لده مدهزناوێی ناوچهی سهردهشت ،له گهاڵڵێی باشووری کوردستان و له گدهورهدێی باشدووری کوردسدتان لده نیزیکدهوه ئاگدام لده ههڵسدوکهوتی دوکتدور قاسددملوو بددوو .لددهو دیدارانددهدا ،قددهت نهمدددی ،ڕێبهرایددهتیی دانیشددتنهکهی لدده دهسددت دهربهێنددرێ .دوکتددور قاسددملوو بدده لێکدانددهوهو ههڵسهنگاندن و دهرخستنی زانستی خۆی کارێکی وای دهکرد که میوانهکان زۆرتر دهبوونه گوێگر ههتا وتهبێژ .دوکتور ههمیشه به سهر
140
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دانیشتنهکاندا زاڵ بوو ،به جۆرێک که سهرکرده بهناوبانگهکانیش ،به دڵخوازی خۆیان ڕۆڵی سهرکردهی کۆبوونهوهکهیان پێدهسپارد". د.قاسملوو سدەرەڕای ئەوەیکە كوردسدتانی بە مەیددانی سدەرەكیی خەبدات لە دژی كۆمداری ئیسدالمی دەزاندی ،بەاڵم بدۆ بەریدن کدردنەوەی خەبدداتو چدداالکی لە دژی ئەو رێددژیمە ،بەردەوام لە هەوڵددی پێكهێنددانی بەرەیەك لە هێددزە دێمددوكراتە ئێرانییەكددان بە چە و راسددتەوە بوو. نەمدددر د.قاسدددملوو لە هەسدددتیارترینو دژوارتدددرین هەلومەرجەكددداندا باشدددترین هەڵوێسدددتو سیاسدددەتی گدددرتەبەر و بزووتنەوەیەکدددی رزگاریخوازی لە ئەستەمترین قۆناغەکاندا رێبەری کردو بە هە ،لە درێژەدەرانی راستەقینەی رێگای نەمر قازی محەممەد بدوو و هەتدا ئەمڕۆش لە رێبازیدا کە بە "رێبازی قاسملوو" ناسراوە ،زیندووە. بە سەرنجدان بەو تایبەتمەندیانەو زۆر تایبەتمەندیی بەرچاوی دیکەی د.قاسملوو بوو کە دەسدەاڵتدارانی ئەو کداتی کۆمداری ئیسدالمی پیالنی تیرۆری ئەو رێبەرە مەزنەی کوردیان داڕشت. بە تیرۆری د.قاسملوو کورد تەنیا سەرۆکی حیزبێکی لە دەست نەدا ،بەڵکوو کەڵە دیپلۆماتێکی هەڵکەوتووی لە دەست چدوو ،کە ئەگەر مابا ،بەدڵنیایییەوە دەیتوانی لە پێوەندییە نێونەتەوەیییەکانی کورددا نەخشی دیار و بەرچاو بگێڕێ. له ژماره ٢٢٢ی رۆژنامهی "کوردستان"دا باڵو بۆتهوه سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٥
141
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
د.قاسملوورێبهرێکی دێموکراتو سیمای بهرزی مرۆڤایهتی
حوسێن نازدار ٧٧ی پووشپەری ٢٢١٢ی هەتداوی ٧٢سداڵ بەسدەر شدەهید بدوونی دوكتدور قاسدملووی زانداو مەزن دا تێددەپەرێ ،بەم بدۆنەوەو لەم رۆژەدا حیزتی دێموكراتی كوردستانی ئێدران و گەلدی كدوردو دۆسدتان و الیەنگراندی كدوردو دوكتورقاسدملوو ،لە زۆر شدوێنی جیهداندا ،بەشدێوەی جۆراوجۆر رێز لە یادو بیرەوەری ناودارترین كەسایەتی سیاسیو گەورە پیاوی مێژووی كورد ،دوكتور قاسملووی نەمر دەگرن. لە ٧٧ی پووشپەری ساڵی ٢٢٢٩ی هەتاوی (بەرانبەربە ٢٢ی ژوئیەی ساڵی ٢١٩١ی زایینی)دا ،تیرۆریستە دڵرەشەكانی رێژیمی والیەتی فەقیە ،كەبە ڕواڵەت بۆباسو دیالوگ لەسەر مەسدەلەی كدورد لە ئێدرانەوە نداردرابوونە ڤیدیەن (پێتەختدی ئدوتریش ) .دوكتورقاسدملوو سكرتێری گشتی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێرانیان دەگەڵ كاك "عەبدوڵاڵ قادری ئازەر"ئەندامی كومیتەی ناوەندیو نوێنەری حیزب لە دەرەوەی واڵتو" دوكتور فازڵ رەسووڵ "ماموستای كوردی زانستگەی ڤییەن ،تیرور كرد. رێبەرانی كۆماری ئیسالمی ئێران ،دەیدانزانی كە د.قاسدملوو هەروەك لە خەبدات بدۆ دادپەروەری سیاسدی و نەتەوایەتدیو كدۆمەاڵیەتیدا شێلگیرە ،زۆر زیاتر لەوەش باوڕی بە وتدووێژو چارەسدەری ئاشدتیخوازانەی مەسدەلەی كدورد هەیەو هەر بدۆیە كاتێدك لە رێگدای نیزامدی یەوە زەفەریان پێ نەبرد ،فێۆبازانەو دەغەڵكارانە لە دەروازەی ئاشتیخوازانەوە بدۆی هداتنە مەیددانو بە نداوی وتدووێژی ئاشدتیخوازانە لەسەر مافی گەلی كورد لە كوردستانی ئێران،لە ڤییەن دەگەڵی دانیشتن و تێروریان كرد. راسددتییەكی حاشددا هەڵنەگددرە ،كە شددەهید یددوونی د.قاسددملوو زەبرێكددی كدداریگەرو خەسددارو كۆسددتێكی مەزن و شددوێن دانەر بددوو ،كە بە تایبەتی لە حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران كەوت.تەنانەت دەتوانین بۆێین ئەو كۆستە گەورەیە ،كۆستی هەموو نەتەوەی كدورد بە گشتیو بزووتنەوەی مافخوازانەی گەالنی ئێرانو بزووتنەوەی خەبات بۆئاشتیو ئازادیو دێموكراسی لە ئاستی جیهانیدابوو.
142
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئەو كۆستە گەورەیە لەالیەك بوو بە مایەی خەم و پەژارەی خەڵكی كوردسدتان و دۆسدتانی گەلدی كدوردو لەالیەكدی دیدكەوە ڕ ،و قیندی شۆرشگێرانەی ڕۆڵەكانی گەلی كوردی بەرانبەر بە رێژێمی ئاخوندی زیاتر لە پێشوو بزواندو لەسەر درێژەدانی خەباتو رێبازی رێدبەرە مەزنەكەیان شێلگیر تری كردن و لەئاستی جیهانیش دا ،سیماو نێوەرۆكی تێرویستی كۆماری ئیسالمی ئێرانی باشتر دەرخست. دوكتددور قاسددملوو،بە شدداهیدی و ئیکترافددی زۆر كەسددایەتی ندداوداری كددوردو ئێرانددیو جیهددانی كەلە نددزیكەوە ناسددیوویانە ،گەورەتددرینو بەئێکتبارترین كەسایەتی سیاسیو مێژووی كورد بوو ،تەنانەت لە رۆژهەاڵنی ناوەڕاستیشدا كەسایەتیەكی كەم وێنە بوو ،بدزووتنەوەی رزگدداریخوازی كوردسددتان بۆبەشددێكی بەر چدداو لە دەسكەوتەسیاسددیەكانی خددۆی قەرزداری زاندداییو زیرەكددی سیاسددی ئەو رێددبەرە مەزنەیە، بەداخەوە ئێستاشی لەگەڵ بێ گەلی كورد رێبەرێكی دیكەی هاوتای قاسملووی نەبوەتەوە. دوكتددور قاسددملوو ،خوێندددكارێكی زیددرەك و بە بەرنددامە ،مامۆسددتایەكی كەم وێنە،بیرمەندددو رووندداكبیرێكی بیركددراوەو تێژبیددرو وریددا و ژیربوو. دوكتددور قاسددملوو ،رێبەرێكددی مددودێرن و سددیمایەكی دێمددوكرات ،مروڤێكددی شورشددگێر ،سیاسددەتوانێكی واقددع بددینو نمددونە ،دیپلۆمدداتێكی هەڵكەوتوو و سەفیرێكی گەورەی نەتەوەی چەوساوەی كورد بوو.. دوكتور قاسملوو ،مودیرێكی داهێنەر و چاالك و پڕكدار و مانددووی نەنداس ،رێكخەرێكدی بە تواندا و ئەمدانەت دار ،پێشدمەرگەیەكی بە نەزم و دیسیپلین ،تێكوشەرێكی خاكی و خەڵكی و بەهەست و قسە خوش و راستگۆ ،كوردێكی مافخوازو نیشتمان پەروەر بوو. دوكنور قاسملوو ،لەئاسدتی كوردسدتان و ئێدران و جیهدان دا ،بەراسدتی خەبداتگێڕی شدێلگیرو لە خدۆ بدوردوو و مانددووی نەناسدی رێگدای ئاشتی و ئازادی و دێموكراسی و مافی مرۆە و مافی نەتەوایەتی بوو. د.قاسملوو ،بە زیرەكدی و تواندایی و ئەزمدوونی كەم وێدنەی خدۆی رۆنێسانسدێكی لە حیزبدی دێمدوكراتی كوردسدتانی ئێدراندا وەڕێخسدت، پێرەوپرۆگرامدی حیزبددی لە سدەر بندداغەو بنچیدنەی دیمۆكراسددی وبەرژەوەندددی گەلدی كددوردو سدەربە خددۆی سیاسدی بریدداردان دارشددتەوەو كردییە بە رێبازی سیاسی حیزبی، سوسیالیستی دێموكرانی لە ناو حیزبدا چەسپاندو كردیە بە ئامانجی دوا رۆژی حیزبی دیموکرات. شەهید دوكتور قاسملوو ،باورێكی قووڵی بە دێموكراسی هەبوو ،پێی وابوو دێموكراسدی شدتێك نیدیە تەنیدا تدایبەت بە هێنددێك كەسو چەند واڵت بێ ،بەڵكوو دەسكەوتێكی مروڤایەتییەو هەركەسدێكو هەر واڵتێدك مدافی هەیە كە هەیبدێ و كەڵكدی لێوەرگدرێ ،ئەو نەك هەر بۆ دۆستان تەنانەت بۆ دوژمنەكانیشی دێمۆكراسی دەپاراستو دەیفەرموو" :خەبات بۆ دێموكراسی نابێ بچێدتە ژێدر سدێبەری خەبدات
143
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بۆ مافی نەتەوایەتیو چینایەتی" د.قاسملوو ،باوڕی قووڵی بە" ئازادیو داد پەروەری"هەبوو ،پێی وابوومرۆە هەروەك بۆ درێژەدان بە ژیان پیویستی بە "ئداو هەوا "هەیە،هەر بەو چەشدنەش بدۆپەرەگرتن و گەشدە كدردنو درەوشدانەوی كومەڵگدای مرۆڤدایەتی پیویسدتی بە "ئازادیو دادپەروەری" هەیە. شەهید دوكتور قاسملوو ،باوڕی قووڵی بە"دۆستایەتی و پەیوەندی و هاوكاری"نێوان مرۆڤەكان هەبدوو ،پێدی وابدوو بدۆ بەردەوام بدوونی ژیددانی كۆمەڵگددای مرۆڤددایەتی ،بە پاراسددتنی "بەرژەووندددیو سددەربە خددۆییو حددورمەتی"بەرانددبەر ،پیویسددتە ئەو پێوەندددیو هاوكددارییە هەمیشە گەشە بكاو پەرە بستێنێ. لە بەر هەمووی ئەو تایبەتمەندییە بەرزانەی كە ددقاسملووی نەمر هەیبوون،شەمشدەمە كوێرەكدانی حکومدهتی ئیسدالمی ئێران،دوژمندانی ئاشتیو ئازادی و مافی مرۆە ،بە پیالنی ئاشتیو بەغەدرو خەیانەت دەست بەكدار بدوونو مامۆسدتای دێموكراسدیو پێغەمدبەری ئاشدتییان شەهیدكرد. ئەوان بە هەڵە چوون ،پێیان وابوو بە تێدروری دددقاسملوو ،رێبدازو ئامدانجو حیدزب وگەلدی قاسملووشدیان تێدرور كدردوە ،بەاڵم ئیسدتا پدداش تێددپەر بددوونی ٧٢سدداڵ بە سددەر شددەهید بددوونی د.قاسددملوودا ،زۆر ئدداڵوگۆری هەمە الیەنەو گرینددئو چددارەنووس سدداز لە ئاسددتی جیهانیو ناوچەییو ناوخویی دا پێكهاتوون كە تەنانەت لە سەر حیزبی دێموكرات و گەلی كوردیش شوینو كاریگەری بەرچاویان هەیه، رێژیمددی كۆمدداری ئیسددالمی ئێددرانیش زیدداتر لە هەمددوو كاتێددك كەوتددوەتە بەر گەمددارۆی جۆرواجددۆری نێددودەوڵەتیو جیهددانیو حیزبددی دێمددوكراتو بیددر ورێبددازو ئامددانجی قاسددملووش بەردەوام لە بەرهو پددێش چددوون و گەشددە كددردنو درەوشددانەو دانو رێبددوارانو قوتابیددانی قوتابخانەی قاسدملووش ،ئدااڵی پدڕلە شدانازیئەویان بە شدەكاوەیی راگرتدوەو بدۆ گەیشدتن بە مدافو ئامدانجە بەرزەكدانی گەلدی كدورد، دڵسوزانەو سەربەرزانەو شێلگیرانەو بێوچان خەبات دەكەنو بەرەو ئاسۆی روون هەنگاو دەنێن. سەرچاوە :ماڵپەڕی رۆژهەاڵت تایمز /ڕێکەوتی١ :ی جووالی ٧١٢٥
144
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
وتووێژی رۆژنامهی کوردستان لهگهڵ مهولوود سواره ئهندامی رێبهری حدکو بهرپرسی کۆمیتەی یادی ٧٢ساڵەی شەهیدانی ڤییەن
دوکتور قاسملوو یهکێکه لهو رێبهرانهی کورد ،که بۆ گهیشتن به ئامانجی نهتهوهکهی متمانه بهخۆیی رهچاو کدرد .ئدهو رێبدهره مهزنده، پووشپهڕی سداڵی ٢٢٢٩وهک سدکرتێری گشدتی حیدزب و سهرپهرشدتی تیمدی دانوسدتانکار ،لده پێنداو هێنانده دی ئاشدتی و چارهسدهریی ئاشتیخوازانهی پرسی کورد چووه ڤییهن پێتهختی ئوتریش .به پێچهوانهی چاوهڕوانی گهلی کورد ،دوکتور قاسملوو و عهبددوڵاڵ قدادری ئهندامی کۆمیته ناوهندی حیزب و دوکتور قازل رهسدووڵ بده دهسدتی تیرۆریسدت دیپلۆماتدهکانی ئێدران لده سدهر مێدزی دانوسدتان شدههید کران .لهم کورته وتووێژهدا ههوڵمان داوه له ٧٢ساڵهی تیرۆری ئهم کهسایهتییه مهزنهدا ،مهولود سدواره بهرپرسدی «کۆمیتدهی یدادی ٧٢ساڵهی شههیدانی ڤییهن» بدوێنین. ئارهش لورستانی :کاک مهولود سواره! دهکرێ بفهرموون یهکهم جار له الیهن کێوه پێشنیاری دروست بوونی ئهم کۆمیتهیه کرا؟ مەولددوود سددوارە :سدداڵو و رێددز ،کددۆمیتەی دەرەوەی واڵتددی حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتان بەمەبەسددتی یادکردنددهوهی شددەهیدانی ڤییددهن، پێشنیاری کۆمیتەیەکی کردو بۆ ئەو مەبەستە ٢کهس دیاری کران بۆ هاسانکاری و هەروەها بۆ بەرنامەرێژی ئەم یادە. ئارهش لورستانی :تکایه ئهگهر دهکرێ له سهر کات و شوێنی بهڕێوهچوونی رێوڕهسمه زیاترمان بۆ بدوێن؟ مەولوود سوارە :لەپێوەندی لەگەڵ کاروباری کۆمیتەی یادی ٧٢ساڵەی شەهیدانی ڤییەن ،ئێمە ئەمساڵ بۆ یدادی ٧٢سداڵەی شدەهیدانی ڤییەن لەو سێ شوێنە بەرنامە رێژیمان کردوە:
145
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا -٢لە نۆروێژ ئۆسلۆ رێکەوتی ٢٧ی جوالی ٧١٢٥کاتژمێری ٧بۆ ٢ی ئێوارە هەر بەو بۆنەوە سمینارمان دەبێت ،هەریەك لەبەرێزان کاک مستەفا شەلماشی و کاک سمایل بازیار ،دکتور گلمراد مرادی و کاک ئەحمەد رەفکەت بەشداری دهکهن. -٧پێرالشێز رێکەوتی ٢٢ی جوالی ٧١٢٥کاتژمێری ٢بۆ ٢ی پاشنیوەرۆ کە کۆمیتەکانی فەرانسە ،بریتانیا ،ئالمدان ،سدویس ،ئدوتریش و بلژیددك بەشددداری دەکەن و وتددارو برنامەمددان دەبێددت ،لەم بەرنددامەیەدا بەرێددز کدداک خالیددد عەزیددزی سددکرتێری گشددتی حیددزب وتدداری دەبێت ،دوکتور فردریك تیسۆت دۆستی لەمێژینەی کورد ،کاک عەزیز ماملی ،دکتور حوسین الجوردی ،دوکتدور حوسدین قاسدمی و دوکتدور حەسەن کیانزاد وتاریان دەبێت. -٢پارلمانی بریتانیا رێکەوتی ٢٥ی جدوالی ٧١٢٥کداتژمێری ٢ی ئێدوارە لە ژووری کدۆمیتەی ژمدارە ٧لە پارلمدانی بریتانیدا سدمینارمان دەبێت و هەریەك لە بەرێزان جێرمی کۆربین ئەندامی پارلمانی بریتانیا و جێگری مافی مرۆە لە پارلمان،کیت فاز ئەندامی پارلمدانی بریتانیا ،دوکتۆر فردریك تیسۆت سەفیری پێشوی فەرانسە لە کوردستان ،لویس ئەیاال سدکرتێری ئەنترناسدیونالی سۆسیالیسدت و کداک ئاسۆی حەسەن زادە وتاریان دهبێت ئارهش لورستانی :ئهگهر پێتان وایه زانیارییهکی زیاتر پێویسته بوترێ ،بفهرموون: مەولوود سوارە :کۆمیتەکانی سوئێد ،نۆروێژ ،فینلەند و دانمارك بەشداری سمیناری ئوسلۆ دەکەن جێگدای ئامداژەیە کە ئدێمە بەهاوکداری ناوەندی پەرەسەندنی کورد لەبریتانیا ئەم کۆبونەوەیهی پارلمانمان رێكخستوە. پۆستری تایبەت بە وێنەی کە تائیستا بالو نەبۆتەوە پۆستەری تایبەتمان ئامادە کردوە و هەروەها فەیدس بدووکی تایبەتمدان بەنێدوی دوکتور قاسملوو ئامادەکراوە کە زیاتر لە ٢هەزار کەسی تێدایە. له ژماره ٢٢٢ی رۆژنامهی "کوردستان"دا باڵو بۆتهوه سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٩ :ی جووالی ٧١٢٥
146
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
ساڵڕۆژی تیرۆری د.قاسملوو و بەرپرسیارەتی ئەخالقی
مادح ئەحمەدی ئەمساڵ ( ،)٢٢١٢چارەکە سەدەیەک بەسەر تیرۆری رێبەری مەزن "دوکتور قاسملوو" و هاوڕێیانی لە ڤییەن تێپەڕ دبدێ .بدۆیە ئەتدوانین بێژین کە بەرز راگرتندی یدادی دوکتدور قاسدملوو و هاوڕێیدانی ،دەبدێ ئەمسداڵ لە چداو سدااڵنی پێشدوو جیداواز بدێ و گرنگیدی تدایبەتی پێبدددرێ .لە مدداوەی رابددردوودا هەر دوو الی حیددزب کاریددان بددۆ ئەم بددابەتە کددردووە و هەر دوو الش بددۆ بەرز راگرتنددی یددادی دوکتددور قاسملوو و هاوڕێیانی ،کۆمەڵێک بەرنامەیان بەدەسدتەوەیە .ئەوەی لێدرەدا دەمەوێ قسدەی لەسدەر بدکەم پێدداگرییە لەسدەر رەهەنددێکی ئەخالقی کە پێویستە هەموومان لە ساڵڕۆژی تیرۆی دوکتور قاسملوودا ڕچاوی بکەین. بەداخەوە لە ماوەی سااڵنی رابردوودا ئەم خاڵە ڕەچاو نەکدراوە و لە چوارچێدوەی فەزایەکدی ناسدالم و رەقدابەتێکی ناسدالمدا هەر دوو الی حیزب مامەڵەیان لەگەڵ ساڵڕۆژی تیرۆری دوکتور قاسملوو و کەسایەتی دوکتور قاسملوودا کردووە. لەبەر ئەوەی کە هەر دوو ال خۆیددان بە میراتگددری مێددژووی حیددزب دەزانددن ،زۆر جددار بەشددێوەیەکی ئددامرازی و شددکۆی مددامەڵە لەگەڵ بۆنەکاندا کراوە و بەشێکی زۆری کار و بەرنامەکان لە دەرەوەی چوارچێوەیەکی ئەخالقی بووە و ئەوەندەی بۆ ملمالنێ و هەڤڕکێ لەگەڵ یەکتری بووە ،ئەوەندە بۆ ئەوە نەبدوو کە بداری ماندایی بۆنەکدان و کەسدایەتییەکان بەرجەسدتە بکدرێ .یەکێدک لەو بدۆنگەلەی کە بەم جۆرە مامەڵەی لەگەڵ کراوە ،سداڵڕۆژی تیدرۆری دوکتدور قاسدملوو و هاوڕێیدانی بدووە .هەر دوو ال بدۆ ئەوەی بیسدەلمێنن کە درێدژەدەری رێبازی دکتۆر قاسملوون ،ملمالنێ ئەوەیان بووە کە کامیدان بتدوانێ سدیمینارێک یدان کۆڕێدک زیداتر لەوی دیدکە لەسدەر دوکتدور قاسدملوو بگددرێ .رەخددنەکە لێددرەدا ئەوەیە کە لەم ملمالنددێ و هەڤددڕکێیەدا بدداری مانددایی و ندداوەرۆک رەچدداو نەکددراوە ،بددۆیە دەچێددتە خددانەی رەقابەتێکی ناسالمەوە و نەتەنیا بە قازانج نەبووە ،بەڵکو غەدریش لە کەسایەتی دوکتدور قاسدملوو کدراوە .بە واتدایەکی دیدکە ئدێمە لەبدداتی ئەوەی هەوڵ بدددەین کەسددایەتی دوکتددور قاسددملووی مەزن ،گەورەتددر نیشددان بدددەین ،هدداتووین لە چوارچێددوەی حیزبێددک و دوو
147
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا الیەندا کورتمان کدردووەتەوە و زۆر جدار لە پشدتی ئەم کەسدایەتییەوە دژی یەکتدری سدەنگەرمان گرتدووە و هەڵە و کەموکۆڕییەکانمدان پێ پاساوداوە .ئەمەش دوورە لە رەهەندێکی ئەخالقی و دەچێدتە خدانەی کەڵدک وەرگرتندی ئدامرازی و شدکۆییەوە و بەش بەحداڵی خدۆم ئەمە بە غەدر دەزانم و پێموایە کەسایەتیی دوکتور قاسملوو زۆر لەوە گەورەتدرە کە ئدێمە سدەیری دەکەیدن و دەبدێ بە قەبدووڵ کردندی ئەم رەخنەیە لە روانگەیەکی ئەخالقگەرایانەوە بڕوانییە کەسایەتی دوکتور قاسملوو و یادی بکەینەوە. لەم پێوەندییەدا لە ماوەی چەند سداڵی رابدردوودا زۆر ژێسدت بە دوکتدور قاسدملووەوە گیدراوە و لە پشدتی کامێراکدانەوە زۆر بە دوکتدور قاسدملوودا هەڵدوتراوە و دوور لە چدداوی کامێراکدانیش پدێچەوانە رەفتددار کدراوە .بدۆ وێددنە دوکتدور قاسدملووش وەک هەر کەسددایەتییەکی دیددکە ،دژبەر و رەخنەگددری خددۆی هەبددووە و ئەمەش یەکددێکە لە تایبەتمەندددییەکانی کەسددایەتییە گەورەکددان .دوکتددور قاسددملوو جیددا لە دەرەوە لە ناو حیزبەکەی خۆشیدا رەخنەگر!! و دژبەری!! هەبووە ،کەچی ئێستا لە ئەنجامی ملمالنێیەکی ناسالمدا هەمان ئەو کەسدانەی کە رەنگە دوکتور قاسملوویان قەبووڵ نەبێ ،یان رەخنەیان لێ هەبێ ،دەهێنرێنە پشتی کامێراکان و بە دوکتور قاسملوودا هەڵددەڵێن. لێددرەدا مددن مەبەسددتم گرووپێکددی دیدداری کددراو نیددیە و رنددگە ئەم خوێندددنەوەیە زۆر کەس بگددرێتەوە و هەروەهددا رەنددگە کەسددیش لەو چوارچێوەیەدا خۆی نەبینێتەوە. کاربەدەسددتی حیددزبیم!!! پددێ شددک دێ کەلە کۆبددوونەوەی چەنددد کەسددی مەحفەلیدددا ،خەبدداتی دوکتددور قاسددملوو دەبدداتە ژێددر پرسددیار و تاوانباری دەکا بەوەی کە هەموو کێشە ناوخۆییەکانی حیزبی دێمۆکرات لە سەردەمی دوکتور قاسملوو و لەسەر دەستی د.قاسدملوو سدەری هەڵداوە ،یان ئامادە نییە بەشداری رێوڕەسمی شەوی یەڵدا بکا کە دەکاتە ساڵرۆژی لەدایکبوونی د.قاسملوو ،یان ئامدادە نیدیە وێدنەی دوکتور قاسملوو و رێبەرانی شەهید لە ژووری کدارەکەی هەڵبواسدێ و هدیچ بداوەڕی بە رێبداز و هدێۆە سیاسدی و هزرییەکدانی د.قاسدملوو نییە ،کەچی ل ە ساڵڕۆژی تیرۆری دوکتدور قاسدملوودا لە پشدتی کدامێرا و تریبوونەکدانەوە دەردەکەوێ و بە شداخ و بدااڵی د.قاسدملوودا هەڵدەڵێی .ئەوەی کە باوەڕت پێ نەبێ و رەخنەت لێ هەبێ زۆر ئاساییە ،بەاڵم ئیتر ئەوە ئاسدایی نیدیە کە تدۆ بداوەڕت پدێ نەبدێ و بچیتە پشتی تریبوون و کامێراکانەوە دەست بە پێداهەڵگوتن بکەی .بە باوەڕی من ئەمن جۆرێدک لە دیمداگۆژیەت و خەڵدک فریدودان و بێ ئەخالقی. بۆ ئەوەی غەدر لە کەسایەتی دوکتور قاسملوو نەکەیدن و لە روانگەیەکدی ئەخالقگەرایدانەوە یدادی بکەیدنەوە ،پێویسدتە لە چوارچێدوەی فەرمییات و گەمەکانی دونیای سیاسەت و حیزبایەتی بینەدەرەوە و دوکتور قاسملوو وەک هەیە رێزی لێ بگدرین و باسدی بکەیدن .ئەگەر بەباشی نازانین کە رەخنە لە دوکتدور قاسدملوو بگدرین ،هدیچ ناچدار ندین بچدین لە پشدتی تریبدوون و کامێراکدانەوە بە کداتژمێر و نیدو کاتژمێر بە کەسایەتی دوکتور قاسملوودا هەڵبۆێین و بۆ خەڵک قسە بکەیدن و دوای ئەوەش بچیدنەوە لە کدۆڕێکی چەندد کەسدیدا دەسدت بکەیددن بە رەخنەگددرتن و سددەرلەبەری ژیددانی سیاسددی دوکتددور قاسددملوو رەت بکەیددنەوە .لەچوارچیددوەی فەرمییددات و گەمەکددانی دونیددای سیاسەتدا لە سااڵنی رابردوودا زۆر کەس هاتوون قسەیان کردوو و دوکتدور قاسملووشدیان قەبدووڵ نەبدووە و پێاندداهەڵوتووە و دواتدر چووەنەتەوە ژوورەکەی خۆیان و لە کۆڕی چەندد کەسدیدا دەسدتیان کدردووە بە رەخنەگدرتن و رەت کدردنەوەی خەبداتی دوکتدور قاسدملوو. وەک ئاماژەی پێکرا ،رەخنە گرتن لە دوکتور قاسملوو تاوان نییە ،بەڵکو ئەوە تاوانە کە بدڕوات پدێ نەبدێ و بچدی نیوکداتژمێر پێیددا
148
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا هەڵبۆێی و قسە بۆ خەڵدک بدکەی و دواتدریش هەمدوو شدتێکی دوکتدور قاسدملوو رەت بکەیدتەوە .حدافز وتەندی ":واعظدان کداین جلدوه در محراب و منبر میکنند /چون به خلوت میروند آن کار دیگر میکنند" .ئەم شێوە مدامەڵە کدردنە لەگەڵ کەسدایەتی دوکتدور قاسدملوو لە سدددااڵنی رابدددردوودا نددداچێتە خدددانەی مدددامەڵەیەکی ئەخالقیدددیەوە .بەداخەوە یەکێدددک لە هۆکارەکدددانی ئەمەش ئەگەڕێدددتەوە بدددۆ ئەو دووبەرەکییەی کە دروست بووە و سەپاندوویانە بەسەر حیزبی دێمۆکراتددا. دوکتور قاسملووی مەزن ،چوارچێوەیەکی مۆدێڕنی بە حیزبی دێمۆکرات داو ئێستاشی لەگەڵ بێ هەر دوو الی حیزب لەو سەرمایە دەخۆن کە دوکتور قاسملوو نەخشی سەرەکی لە پێکەوەنانی دا هەبووە ،بۆیە لە گەمەکانی نێوان یەکتریددا ،رەوا نیدیە بە شدێوەیەکی ئدامرازی کەڵک لە دوکتور قاسملوو وەربگیردرێ. پێویست ناکات لە ملمالنێ لەگەڵ یەکتریدا هەوڵبدرێ ژمارەی کۆڕە و سیمینار و سدەفەرەکان زیداتر بکدرێ .هەرکەس سدیمیناری زیداتر پێک بێنێ و سەفەری زیاتر بکات ،بەو مانایە نییە کە ئەوە میراتگری سەرەکی و درێژەدەری راستەقینەی رێبازی دوکتور قاسملوویە. دوکتور قاسملوو کە رەمزێکی گەورەی خەباتی کوردە ،پێویست بە ئاراستەی بەهێز کردنی بزووتنەوەی کورد لە رۆژهەاڵت و پارچەکانی دیکە کەڵک لە کەسایەتی و وانەکانی وەربگرین .ئەمە ئەرکی ئەخالقی هەموومانە ،نە ئەوەی الیەنێدک بدۆ لێددانی الیەنێکدی دیدکە لە پشتی کەسدایەتی دوکتدور قاسدملووەوە سدەنگەر بگدرێ .بەداخەوە لە مداوەی سدااڵنی رابدردوودا زۆر هەوڵمدان داوە لە پشدتی کەسدایەتی دوکتور قاسملووەوە خۆمان بشارینەوە ،کەموکۆڕی و هەڵەکانمان پاساو بدەین و سەنگەر لە یەکتری بگرین. دوای تێپەڕینی چارەکە سەدەیەک لە تیرۆری دوکتور قاسملوو و هاوڕێیانی پێویستە لەو بەرپرسیارەتییە ئەخالقیدیە تێدبگەین و چیتدر درێژە بەو مامەڵە ناشیاو و نا ئەخالقییە لە پێوەندیی لەگەڵ کەسایەتیی دوکتور قاسدملوودا نەدەیدن .بیدر و رێبدازی دوکتدور قاسدملوو دەبددێ بەو ئاراسددتەیەدا بمانبددات کە خەبدداتی کددورد لە رۆژهەاڵت ببددوژێنینەوە و بەرەو لێکنزیددک بددوونەوەی زیدداتر و کدداری هاوبەشددی زیاترمان ببات. لە بەرەبەری ٧٢ساڵەی تیدرۆری دوکتدور قاسدملووی مەزن و هاوڕێیدان "عەبددواڵ قدادری ئدازەر" و "د.فدازڵ رەسدوڵ" (دۆسدتی حیدزب)دا، هیوادارم ئەم رەهەند ئەخالقییە رەچاو بکرێ و یادکردنەوەکانمان جیاواز بێ لە سااڵنی رابردوو ،پێویستە واز لەو ملمالنێدیە ناسدالمە بهێنین و بەشێوەی نائەخالقی و ئامرازی لە دوکتور قاسملوو و شەهیدەکانمان کەڵک وەرنەگرین. ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە. سەرچاوە :ماڵپەڕی ئاژانسی کوردپا /ڕێکەوتی٢ :ی جووالی ٧١٢٥
149
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
تێڕوانینێک لەسەر چەمکی قاسملووییسم لەکوردستان
هادی عارفی دوکتور قاسملوو شەوی یەڵدای سالی ٢١٢١زایینی لە شاری ورمدێ (رەزایدیە) چداوی بە ژیدان هەڵێنداو لە ٢٢ی ژووئیدیەی سداڵی ٢١٩١ی زایینیدا لە ڤییەنی پێتەختی واڵتی ئۆتریش لە ئەنجامی فتوایەکی سیاسی -ئایینیدا لەالیەن دەسدتەاڵتدارانی دیکتداتۆر -فاشیسدتیی ئیسالمیی ئێرانەوە تیرۆر کرا. ناوی دوکتور قاسملوو لەگەڵ کۆمەڵێک چەمکی وەک دێمۆکراسی ،خودموختداری ،سۆسدیالیزم ،خەبداتی چەکددارانە ،سدەربەخۆیی حیزبدی گرێدراوەو ناوەکەی بۆ هەر تاکێک کە ئەم بەرزە مرۆڤە بناسێت ،ئەم چەمکانەی وەبیر دێنێتەوە. گرێددانی دێمۆکراسدی و پرسدی نەتەوەیددی یەکێدک لە شداکارە مەزنەکدانی دوکتددور قاسدملوویە .ئەو پێیوابدوو نە دێمۆکراسدی بە تەنیددا و بەبێ چارەسەر کردنی راستەقینەی پرسدی نەتەوەیدی واتدایەکی راسدتەقینەی هەیە و نە پرسدی نەتەوەیدی بەبدێ دێمۆکراسدی چارەسدەر دەکرێت" .دێمۆکراسی بۆ ئێران و خودموختاری بۆ کوردستانی ئێران ،دوکتورین و بیروباوەڕی قاسملووی بەرزە مرۆە بوو. دوکتددور قاسددملوو سدداڵی ٢١٩١ی زایینددی روو لە هێددز و رێکخددراوە چددپە رادیکاڵەکددان کە بانگەشددەی دیکتدداۆریی پرۆلتاریایددان دەکددرد، رایگەیاند" :خراپترین دێمۆکراسیم لە باشترین دیکتاتۆری پێ باشترە" .دوکتور قاسملوو دێمۆکراسی بۆ خۆی کردبووە رێدڕەوی خەبدات و بەرخودان لە پێناو ئازادیدا. مادام میتران ،هاوسەری دانیال میتران سەرکۆماری پێشووی واڵتی فەرانسە گوتبووی" :دوکتور قاسملوو بە بەڵگە وە پێی سدەلماندم کە دێمۆکراسی دەتوانێ خاڵی هاوبەشی ئێمەی فەڕانسەوی و کوردەکان بیت".
150
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا هەر وەک ماندێال و خەبات دژی ئاپارتاید لە ئەفریقدای باشدوور تەواوکەری یەکتدرن ،لە کوردسدتانیش دێمۆکراسدی و دوکتدور قاسدملوو لفە دوانەیەکی پێکەوە لکاون و کە جیاکردنەوەیان لە یەکتر ئیمکانی نییە. دێمۆکراتیزە کردنی پەیونەدییەکانی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران بە لێزانی و لێوەشداوەیی دوکتدور قاسدملوو گەیشدتنە ئەنجدام، ئەو تدداکە رێددبەری نەتەوەی کددورد بددوو کە لە رێددگەی هەڵبددژاردنەوە لە کددۆنگرە پلینددۆمە حیزبییەکاندددا دەبددووە کەسددی یەکەمددی حیزبددی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران .رێبەرانی دیکەی بزووتنەوەی کورد وەک جەالل تاڵەبانی ،بارزانییەکان ،عەبدوڵاڵ ئدۆجەالن ..هیچکدات لە هەڵبژاردندا بەشدارییان نەکرد و رێبەری بێ ئەمالوئەوالی حیزبەکانی خۆیان بوون. دوکتور قاسملوو بەپێچەوانەی رێبەرە کوردەکانی دێکە ،باوەڕی بە رێبەریی تاکەکەسی نەبوو ،ئەو بەرزە مرۆڤە بانگەشەی بۆ رێبەریدی بەکددۆمەڵ دەکددرد و لە سدداڵی ٢١٩١ی زایینیدددا لە متینگێکدددا لە شدداری بۆکددان ،رەخددنەی لە دروشددمی بددژی قاسددملوو گددرت ،کە لەالیەن خەڵکی بەشداری متینگەکەوە دەگوترایەوە ،ئەو بە ئاشکرا رایگەیاند " دروشمی بژی قاسملوو دروشمی ئێمە نییە ،بەڵکوو بژی ئازادی، بژی کوردستان و بژی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران دروشمی ئێمەیە". هەر کاتێک کە حیزبی دێمۆکرات لە ئەنجامی ناتێگەیشتوویی یان لێکدانەوەی نادروستی ئەندامێکی خۆی لە چەمکی دیمۆکراسی تووشی زیان دەبوو ،دوکتور قاسملوو دەیگوت" :هەتا ئەو کاتەی فێری دێمۆکراسدی دەبدین ،دەبدێ نرخەکەشدی بددەین ،چدونکە ئدێمە لە ئێسدتادا تەمرینی دێمۆکراسی دەکەین". وەزیری کاری دەوڵەتی فەڕانسە لە پەڕاوی بیرەوەرییەکانیدا نووسیبوویەتی "تیرۆری دوکتور قاسدملوو خەنجێرێدک بدوو کە لەسدەر دڵدی دێمۆکراسیی تازە پێ گرتووی لە حاڵی گەشەی رۆژهەاڵتی ناڤین درا". پێددداگریی دوکتددور قاسددملوو بددۆ خودموختدداریی کوردسددتانی ئێددران ،بددۆ دوو هۆکددار دەگەڕێددتەوە ،یەکەم ئەوەیددکە :دوکتددور قاسددملوو لەو باوەڕەدابوو کە بواری مێژوویی و سیاسدیی نەتەوەی کدورد لە کوردسدتانی ئێدران لەگەڵ هەڵدکەوتەو پدێگەی کدورد لە بەشدەکانی دیدکەی کوردستان (ئێرا ،،تورکیا و سدووریا) جیداوازی هەیە و لە پدێگەی کەسدایەتییەکی لێزاندی سیاسدیدا واقیکبینیدی سدنوورە سیاسدییەکانی کوردستانی قەبووڵ کردبوو. دوومددیش ئەوە بددوو کە ،جددۆری سددتەمی نەتەوەیددی کەلە واڵتددی ئێددران بەرۆکددی کددوردی گرتبددوو ،لەگەڵ ئەو سددتەمە نەتەوەیددیەی کە بەرەوڕووی گەالنی دیکەی ئێران دەبوویەوە جیاوازیی هەیە ،کەوابوو بەپێی لۆژیک ناکرێ بە یەک شێوە چارەسەر بکرێن. دوکتور قاسملوو نەیدەشاردەوە کە باوەڕی بە پێکهاتنی دەوڵەتی کوردی و دیاریکردنی مدافی چدارنووس هەیەو لە سداڵی ٢١٩١ی زاییندی لە دیدارێکدا لەگەڵ هانی ئەلحەسەن نوێنەری فەلەسدتینییەکان ،رایگەیانددبوو" :ئدیمە لە ئێسدتادا داوای خودموختداری دەکەیدن ،بەاڵم
151
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئەگەر خەبدداتەکە قددوڵتر و درێژتددر بێددتەوە ،کوردەکددان بیددر لە ئاڵترنددایایکی دیددکە دەکەنەوە"( .گۆیددا هددانی ئەلحەسددەن ئەم وتەیددی دوکتور قاسملووی بە گوێی خومەینی گەیاندبوو). لەگەڵ ئەوەیکە دوکتدور قاسدملوو بەردەوام رەخدنەی لە سۆسدیالیزمی مەوجدوود دەگدرت ،بەاڵم هەمیشدە سیسدتەمێکی سۆسیالیسدتی بە لە سیستەمێکی کاپیتالیستی باشتر بوو .دروشمی سۆسیالیزم ئەو دروشمە نەبوو کە دوکتور قاسملوو رازی بکات ،ئەوەش لە روانگە و بیری عەداڵەت خدددوازانەی دوکتدددور قاسدددملوویەوە بە نیسدددبەت سۆسدددیالیزمەوە سدددەرچاوە دەگدددرت .ئەو لە پدددێگەی کەسدددایەتییەکی بیدددردۆزی سۆسیالیسددتییەوە هەم لەگەڵ سۆسیالیسددتە نەریتددی و کالسددیکەکان ،کە بە بیددانووی خەبددات دژی ئیمپریالیسددمەوە نکۆڵییددان لە سددتەمی نەتەوەیی لە ئێران دەکدرد و هەم کۆمۆنیسدتە تونددڕەوەکان ،کە بەهدۆی خەبداتی چیندایەتییەوە دژایەتییدان لەگەڵ مدافی نەتەوەکدانی ئێددران دەکددرد ،جیدداوازییەکی یەکجددار زۆری هەبددوو ،دوکتددور قاسددملوو رەخددنەی لەو جددۆرە ئایدددیا و بۆچوونددانە گددرت .بەم شددێوەیە بزووتنەوەی میللی دێمۆکراتیکی کورد لە کوردستانی ئێران خۆی لە دەست دوو تێڕوانی هەڵە و نادروست رزگار کرد و ئامدانجی دوارۆژی حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتانی ئیددران واتە سۆسددیالیزمی دێمۆکراتیددک کە تێددزی بەناوبددانگی ئەو رێددبەرە مەزنەی مێددژووی خەبدداتی نەتەوایەتیی کوردە ،دیاریکرد .دوکتور قاسملوو هەتدا کداتی تیرۆرکراندی وەکدوو یەکێدک لە رێبەراندی سۆسیالیسدتیی جیهدان لە لیسدتی رەشی رێکخراوی (سیا)ی ئەمریکادا بوو ،هەر بەم هۆیەوە ئیزنی چوون بۆ ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکای نەبوو. دوکتور قاسملوو وەکوو دیپلۆمداتێکی لێدزان و بە ئەزمدوون و شدارەزا لە هەوراز و نشدێوە دیپلۆماتیکەکدان بدایەخێکی یەکجدار گەورەی بدۆ ناساندنی پرسی کورد بە کۆڕ و کۆمەڵی نێودەولەتی ئەدا ،ئەو پێیوابوو کە یەکیەتیی سیاسیی کوردەکان بۆ البردنی ستەمی نەتەوەیی مەرجی سەرەکییە ،بەاڵم پشتیوانیی واڵتدانی زلهێدز مەرجێکدی پێویسدتەو راکێشدانی سدەرنج و پشدتیوانیی واڵتدانیش تەنیدا لە رێدگەی چاالکیی دیپلۆماسییەوە بە ئەنجام دەگات و دەستەبەر دەبێت. دوکتور قاسملوو بە هەوڵی ماندوونەناسانەی خۆی توانی هەتا رادەیەکی یەکجار زۆر پشدتیوانیی دەوڵەتدی فەڕانسدە بەدەسدت بێنێدت، حیزبەکەی دوکتور قاسملوو (حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران) یەکەمین حیزبی سیاسیی کورد بوو کە لەالیەن دەوڵەتێکدی زلهێدزەوە (فەڕانسە) بە فەرمی بناسرێت.دوکتدور قاسدملوو توانیبدووی لە ئاسدتێکی سدەرەوەدا جدێگە و پدێگەی تدایبەتی لە نێدو کدۆڕ و کۆبدوونەوە سیاسییەکانی واڵتی فەڕانسەدا بۆ نەتەوەی کدورد بە دەسدت بێنێدت ،بە بەردەوامدی لەالیەن حیدزبە خداوەن پدێگە و جەمداوەری (حیزبدی کۆمۆنیست و حیزبی سۆسیالیست)دەوە بۆ بەشداری لە رێوڕەسم و کۆنگرەکاندا بانگهێشت دەکدرا .هدزری دوکتدور قاسدملوو وایکدرد کە ئەو حیزبەی کە خۆی رێبەرایەتی دەکرد ،هاوتای حیزبی کاری ئیسرائیل دووەمین حیزبی سیاسی بێت کە لە ئینترناسیۆنال سوسیالیسدت بە ئەندام وەربگیرێت .بە دڵناییەوە دەتوانین بۆێن کە دوکتور قاسملوو بناغەداڕێژەری دیپلۆماسیی کدوردە .گنشدر (کە دواتدر وەزیدری بدووە وەزیری دەرەوە) گوتبووی " دوکتور قاسملوو فێری کردم کە بۆ چارەسەریی پرسی کورد ،نابێ تەنیدا فەریدقە (اکتفدا ،بسدندە) بە مدافی مرۆە بکەین ،بەڵکوو دەبێ کەلک لە دەفرایەتی(ڤرفیت)ی سیاسی و دیپلۆماسیش وەربگرین". خەباتی چەکدارانە یەکێکی دیکە لەو بابەتانەیتە کە گریدراوی ناوی دوکتور قاسملوویە ،دوکتور قاسملوو بۆ ماوەی ٢١ساڵی رەبە،
152
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ( ٢١٢١هەتددا )٢١٩١فەرماندددەری گشددتی هێددزی چەکددداری حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتانی ئێددران لە ئەسددتۆ بددوو ،کە ژمددارەی ئەو هێددزە چەکدارە زیاتر لە ٢٧هەزار پێشمەرگەی شۆڕشدگێر بدوو .خەبداتی چەکدداری لە رواندگەی دوکتدور قاسدملوویەوە باشدترین واڵمددانەوە بە هێرشی نیزامیدی رژیمدی مەزهەبدی ئێدران بدۆ سدەر خداکی کوردسدتان و دیفداع لە ئدازادیی نەتەوەی کدورد بدوو .بە پدێچەوانەی بۆچدوونی رێکخراوە چریکەکان کە خەباتی چەکدارییان هەم بە ستراتژی دەزانی و هەم ئازادیشدیان لە لدوولەی چەکەکانیدانەوە دەبیندی ،دوکتدور قاسملوو وەکوو تاکتیکێکی زەمەنی کەڵکی لە خەباتی چەکدارانە بۆ هەموار کردنی رێگەی سیاسی و ئاشتیخوازانە وەر دەگرت. سددەرەڕای هەمددوو ئەو دڕندددەییانەی پاسدددارەکان و فشددارە نیزامییەکددانی رژیمددی ئیسددالمیی ئێددران لە کوردسددتان ،خەبدداتی چەکدددارانەی نەتەوەی کورد لە کوردستانی ئێران بە سەرکردایەتی دوکتور قاسملوو لە چوارچێوەی خەباتێکی ئازادیخوازانە نەترازاو هەمدوو کدات لە کردەوەی تیرۆریستی خۆی بەدوور گرت .لەکاتێکدا کەسانێکی تریش هەبوو کە ئیدیکای رێبەریی هەر چوار بەشی کوردستانیان دەکرد و لە ئەنجامدا بە هەڵسووکەتی ناتێگەیشدتوانەیان بەشدێک لە نەتەوەی کوردیدان خسدتە نێدو لیسدتی رەشدی تیرۆریسدتییەوە کە پاشدهاتی زیانباری بۆ نەتەوەی کورد بەدوای خۆیدا هێنا. یاسر عەرەفات رێبەری فەلەستینییەکان لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کریس کۆچێرا هەواڵنێری فەڕانسەیی ،گوتبووی" :قاسدملوو رێدبەری کوردەکان هەم خەباتی چەکدارانەی کورد و لەگەڵ ئەوەشدا دێمۆکرات بوونی خۆی پاراست". یەکێکی دیکە لەو چەمکە بەنرخانەی کە دوکتور قاسملوو بۆ رێبوارانی دێمۆکراتی بەجێهێشت ،هەمان سەربەخۆیی حیزبی دێمدۆکرات لە بڕیاردانی سیاسیدا بو .دوکتور قاسملوو ماوەی نزیدک بە ٧١سداڵ ( ٢١٢٢هەتدا )٢١٩١سدکرتیری حیزبدی دیمدۆکراتی کوردسدتانی ئێدران بدوو ،بەر لەوەی کە بەرپرسددیارەتیی لە حیزبددا وە ئەسددتۆ بگریدت ،حیزبددی دێمدۆکرات پێکهدداتەیەکی تیکرووخداوی هەبددوو ،بەشددێک لە تەشکیالتی حیزبی دێمۆکرات لە ژێر هێژمۆنیی حیزبی توودەی ئێران و بەشدێکی دیکەشدی لە ژێدر کدۆنتڕۆڵ و سدەیتەرەی مەال مسدتەفای بارزانیدا بوو ،بەاڵم دوکتور قاسملوو بە لێزانیی خۆی سەربەخۆیی بۆ حیزب گەڕاندەوە بووە گەورەتدرین و بەهێزتدرین حیزبدی کدورد و یەکێک لە کداریگەرترین و دیدارترین حیدزب لە ئاسدتی ئێرانددا .کەوابدوو هەسدتانەوە و گەشدە کردندی حیزبدی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئیران ئەنجامی لێزانی و بناغەداڕیژیی نەمدر دوکتدور قاسدملوویە .لێزاندی و وردبینیدی دوکتدور قاسدلموو لە بڕیاردانددا جدێگەی سدتایش بوو. واقیکبینیدی سیاسدی یەکێدک لە تایبەتمەندددییە بەرزەکدانی دوکتدور قاسددملوو بدوو "لە سیاسدەت کردنددا نددابێ بە تدواوەتی خدۆش بددین و ناشددددبی بەتەواوەتددددی رەش بددددین ،بددددین ،بەڵکددددوو دەبددددێ واقکبددددین بددددین" .ئەمە لە وتە بە نرخەکددددانی ئەو بەرزە مددددرۆڤەیە .ئەو سیاسەتمەداریکی پراگماتیست بوو کە دیاردە و رووداوەکانی بە رەش یان سپی نەدەبینی. متمانە بەخۆ بوونی دوکتور قاسملوو لە کۆمەڵی کوردەواریدا بدێ هاوتدا بدوو ،مداڵپەڕی ویکدی لدیکس (مداڵپەڕی تدایبەت بە لەقداودان) بووسیویەتی "قاسملوو تاقانە رێبەری ئۆپۆزیسیۆن بدوو کە هەر کاتێدک پێدی خدۆش بدوایە دەیتدوانی چداوی بە سدەدام عوسدێن بکەوێدت،
153
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بەاڵم لە وێددنە گددرتن لەگەڵ سددەدام عوسددێن خددۆی دەبددوراد" (لە کاتێکدددا هێندددێ کەسددی وەکددوو جەالل تاڵەبددانی و مەسددکوود رەجەوی بەوپەڕی شانازییەوە لە تەنێشت سەدام حوسین دەچوونە بەر کامێراو وێنەیان دەکێشا). دوکتدددور قاسدددملوو سیاسدددەتباز نەبدددوو (وەک ئدددوەی کە زۆر کەس سیاسدددەتبازن) سیاسدددەتمەدارێک بدددوو کە لە چوارچێدددوەی پرەنسدددیپدا سیاسەتی دەکرد و بۆ خۆیشی دەلێت "ئێمە یەکەم حیزب بووین کە ئەخالقمدان هێندایە نداو سیاسدەت" ،رەندگە نهێنیدی زینددوو مدانەوەی روانگەکانی هەر لەم خاڵەدا خۆی شاردبێتەوە .ئەو سیاسەتی بە هونەری مومکین دەزانی. قاسملوییسم لە کۆمەڵگەی کوردیدا راستییەکەی ئەوەیە کە دوکتور قاسملوو تەنیا ندوێنەری هزریدی هاونەسدلەکانی خدۆی نەبدوو ،دەیدان سداڵ لە سدەردەمی خدۆی لە پێشدتر بدددوو ،هاونەسدددلەکانی ئەو نەیدددانتوانی لە ئەندێشدددە پێشدددکەوتنخوازانەکانی تێدددبگەن .بیدددری مدددۆدێرنی قاسدددملوو ئەوی لەگەڵ رێدددبەرە کوردەکددانی دیددکە جیددا کردبددوویەوە و لە کددۆمەڵی کوردیدددا نە لە مێددژوودا و نە لە ئێستاشدددا ندداکرێ لەگەڵ رێبەرانددی دیددکە بەراورد بکرێت .دوکتور قاسملوو لە ئاستی نێونەتەوەییشدا لە ریزی ریبەرانی وەک ویلی برات لە ئاڵمان و مانێال لە ئەفریقای باشووردا بوو. ئێستا ٧٢ساڵ بەسەر تیرۆری جەستەیی کاک دوکتور قاسدملوودا تێددەپەڕێت ،نەسدلێکی ندوی هداتۆتە مەیددان کە باشدتر و ئاسدانتر لە هزر و ئەندێشەی قاسملوو تێدەگات و خۆی لەگەل ئەندێشدەکانی هاوتەریدا بکدات .نەسدلی ندوێ دوکتدور قاسدملوو وەکدوو هێمدایەک بدۆ گوتاری ندوێ پرسدی نەتەوەیدی دێندنە بەر بداس و بە بداوکی ناسدیۆنالیزمی کدور لە قەڵەمدی ئەدەن ،نەسدلی ندوێ دوکتدور قاسدملوو بە سیمای دێمۆکراتێکی راستەقینە و خەباتکارێکی نەتەوە خوازی راستەقینە لە قەڵەمی ئەدات. نەسلی نوێ تێڕوانینی خۆی بۆ داهاتووی ناسیۆنالیزمی کوردی ،لەسەر پێکهاتەی هدزری وتێرواندی دوکتدور قاسدملوو فۆرمدولیزە دەکدات. بە بۆچوونی نەسلی نوێ کوردایەتی بەبێ دێمۆکراسی هیچ ئیحتوبارێکی نییە ،گەڕانەوە بۆ مێدژوو قەبدوول نداکەن ،هاوشدێوەی قاسدملوو بانگەشەی شێلگیری و خۆڕاگری لە سیاسەت و خەباتدا دەکەن. قاسملوئیسددم ئایدددیۆلۆژییەکە ،کە نددوێنەرایەتیی ناسددیۆنالیزمی مددودێڕن دەکددات ،بە واتددایەکی دیددکە ناسددیۆنالیزمی دووربددین (دوور ئەندێش) بوو ،تەیبەتمەندییە بەرجەستەکانی قاسملوئیسم (ناسیۆنالیزمی مودێڕن) سێکۆالریز ،مۆدێڕنیزم و دێمۆکراسین. ناسددیۆنالیزمی کالسددیک لە بەرامددبەر ناسددیۆنالیزمی مودێڕندددایە ،کە مەزهەب ،عەشددیرەگەرایی و نەریددتگەرایی بە هۆکارەکددانی خویددا بوونی ناسیۆنالیزمی کالسیک ئەژمار دەکرێن. قاسملوئیسددم لە دەسددتپێکی رێددگەکەدایە و ناسددیۆنالیزمی کالسددیک هەتددا ئیسددتاش بەسددەر تێکددڕای رەهەندددە مدداددی و مەعنەوییەکددانی بزووتنەوەی کوردا زاڵە ،بەاڵم ئامادەبوونی رۆحی قاسملوئیسم لە سمینارەکاندا ،کۆبوونەوە سیاسییەکان و کۆڕە رۆشبیرییەکان و
154
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا قوتابخانەو زانکۆکاندا ئاماژە بە وەرچەرخان و گۆرانکارییەکەی مەزن و بە نرخ دەکات. بۆچی وتوێژ؟ زۆر کەس رەخددنە لە دوکتددور قاسددملوو دەگددرن کە بددۆچی لەگەڵ رژیمددی ئیسددالمیی ئێراندددا وتددوێژی ئەنجددام دا؟ ئەم رەخددنەیە ناوتددانێ رەخنەیەکی بەجێ بێت ،چونکە: ئەلف :وتوێژ لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندی و دەوڵەتانی دەرەوە ،نەریتێکی لەمێژینەوەی نەتەوەی کورد بووەو رەنگە هدیچ رێبەرێکدی کدورد نەبووبێددت کە راسددتەوخۆ یددان ناڕاسددتەوخۆ لەگەڵ دەولەتددی ناوەندددی وتددوێژی نەکردبێددت .شددیس مەحمددوودی حەفیددد لەگەڵ بریتانیددا و دەولەتی پاتشایی لە ئێرا ،وتوێژی کرد ،سمکۆی شکاک لەگەك دەوڵەتی رەزا شدا و شدێس رەزا لەگەڵ تورکەکدان وتوێژیدان کدرد ،مەال مستەفای بارزانی لەگەڵ دەولەتی عەبدولکەریم قاسم ،عەبدوسەالم عارف ،حەسەن ئەلبەکر و سدەدام حوسدێن بەردەام لە دانوسدتان و وتوێژدا بوو.حیزبەکانی کوردستانی عێرا ،هیچکات درگای دیالۆگ و وتوێژیان لەسەر رژیمی بەعسدی ئێراقددا دانەخسدت ،تەندانەت لە تورکیدداش پددارتی کرێکددارانی کوردسددتان ( .ک.ک) لەگەڵ دەوڵەتددی ناوەندددی لە دانوسددتان دایە و ئەمەش لە کاتێکدددایە کە دەوڵەتددی تورک بەپێی یاسای بنەڕەتی (دەستوور) نکۆڵی لە شوناسی نەتەوەی کورد دەکات. ب :حیزبی دێمۆکرات لە بنەڕەتدا لەسەر بنەمای دیالۆگ پێکهاتووە ،قازی مدحەمەد پداش یەک سداڵ دوای دامەزرانددنی حیزبدی لەگەڵ حەمە رەزا شددا ،قەوامددو سددەڵتەنە ،بەرپرسددی سددتادی ئەرتەش کەوتە دانوسددتان و وتددوێژەوەو جەگە لەمددانەش چەندددین جددار لەگەڵ دەوڵەتانی سۆڤییەت ،بریتانیا و دەوڵەتی ئازەربایجان وتوێژی کردووە ،ئەوەیکە ٢٢ی ژوئیەی ساڵی ٢١٩١ی زاییندی لە شداری ڤییەندی پێتەختی واڵتی ئدۆتریش رووی دا ،دوایدین وتدوێژی دوکتدور قاسدملوو بدوو ،بەاڵم یەکەمدین وتدوێژ نەبدوو .حیزبدی دێمدۆکرات و دوکتدور قاسملوو لە ساڵەکانی ٢١٢١هەتا ٢١٩١زایینی لەگەڵ خومەینی ،دەوڵەتی کداتیی بازرگدان و لەگەڵ ندوێنەرانی دەوڵەت لە کوردسدتان وتوێژی ئەنجام دابوو. :دوکتور قاسملوو وەکوو شێوازیک لە خەبات کەڵکی لە وتوێژ وەردەگرت ،جا ئەو وتوێژە دەستکەوتی هەبێت یدان ندا .لە کدۆمەڵگەی مۆدێڕنی ئەمڕۆدا وتوێژ وەکوو شیوازێک لە دیپلۆماسی ناسراوە .ماندیاللە ئەفریقای باشوور هیچکات دیدالۆگی لەگەڵ رژیمدی ئاپارتایدد نەپچڕاند ،گاندی لە هیندوستان بەردەوام لەگەڵ بریتانیاییەکان دانوسدتانی هەبدوو ،لندین لە رووسدیا چەنددین جدار لەگەڵ دەوڵەتدی تێزار دانیشت و ویتوێژی کرد. دوکتددور قاسددملوو ئەو کدداتەی درگددای دیددالۆگی بەڕووی رژیمددی خومەینیدددا کددردەوە ،کە شددەڕی ٩سدداڵەی نێددوان ئێددران و ئێددرا ،کۆتددایی پێهاتبوو ،خومەینی جامی ژەهری خواردبوویەوە .کۆتدایی هداتنی شدەڕ هەلدومەرجێکی نائاسدایی و تدێکەڵ بە نائومێددی لە کوردسدتاندا خولقاندددبوو .سددامی عەبدددورەحمان سددەرۆکی حیزبددی دێمددۆکراتیکی کددورد و جەالل تاڵەبددانی کەسددی یەکەمددی یەکیەتیددی نیشددتمانی لە
155
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا وتوێژەکانیاندا کەلە دیمەشق ئەنجامیان دابدوو ،سدیناریۆی پەیمانندامەی ئەلجەزایدر لە سدالی ٢١٢٢ی زاییندی کە تیایددا شۆڕشدی کدورد کرایە قوربانی ،بۆ بزووتنەوەی کوردیان پێشدبینی کردبدوو .دوکتدور قاسدملوو وەکدوو سیاسدەتمەدارێکی دوورئەنددێش و بەرپدرس وێدرای هەڵسەنگاندنی ئەو هەلوومەرجە ،هەوڵی دا بە کەمترین نرخ و هەڤیازی (امتیاز)پدێش بەو کارەسداتە بگرێدت کە لە بۆسدەی نەتەوەی کورد و بزووتنەوەکەیدا بوو ،سەرەڕۆیی سەدام حوسین و داگیرکردندی کوەیدت ،رەوتدی رووداوەکدانی لە نداوچەکەدا گدۆڕی .ئەگەر سدەدام حوسێن ساڵێک زووتر هێرشی بکردایەتە سەر کوەیت ،دوکتور قاسملوو لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندی وتوێژی نەدەکرد. ت :دوکتور قاسدملوو کەسدایەتییەکی ئاشدتیخواز و الیەنگدری دیدالۆگ بدوو ،بە رێدکەوت نەبدوو کە پداش ئەوەی تیدرۆر کدرا ،حیدزبەکەی ناسناوی پێغەمبەری ئاشتی لەسەر دانا. ئەگەر وتددوێژ و دانوسددتان بددۆ کوردەکددان دەسددتکەوتێکی بەرهەسددتی بەدواوە نەبددووەو لەم رێددگەیەدا ژمددارەیەک لە بەشددترین سددەرکردەو رێبەرەکانیددان بددوونەتە قوربددانی ،نیشددانەی خراپیددی دانوسددتان و وتددوێژ نیددیە ،بەڵکددوو ئەمە بددۆ بددێ پرەنسددیپی الیەنددی بەرامددبەری وتددوێژەکە ،کە دەوڵەتددانی زاڵ بەسددەر کوردسددتاندا بێددت ،دەگەڕێددتەوە ،کە جددگە لە زمددانی تیددرۆر و توندددوتیژی ،هەمددوو لۆژیکێددک بە الیانەوە نامۆیە. نهێنیی تیرۆر کرانی دوکتور قاسملوو دوکتددور قاسددملوو زیدداتر و بەر لە هەمددوو کەسددێکیش پەی بە تیرۆریسددت بددوونی رژیمددی خددومەینی بددرد ،ئەمەشددی دەیددان جددار لە کددۆڕ و کۆبوونەوە ،سمینار و لێدوان و نوسراوەکانیدا شی کردبوویەوە. وتوێژ دەبێ بە شێوەی فەرمی ئەنجام بدرێت ،لە کاتی وتوێژەکەدا دەبێ کەسی سێیەمیش چاوەدێری بکات و ئامادەی دانیشتنەکە بێدت، شوێنی وتوێژەکە دەبێ پاریزراو بێت ،بەشێک لەو مەرجانەی دوکتور قاسدملوو بدۆ دانووسدتان لەگەڵ رژیمدی ئیسدالمیی ئێدران بدوون ،کە جەندین جار لەگەڵ نێردراوانی رژیمی ئیسالمیی ئێران کە ماوە بە ماوە سەردانی دوکتور قاسملوویان دەکرد ،دووپاتی دەکردەوە. بەاڵم ئەوەی لە ڤییەن رووی دا ،وتوێژی فەرمدی نەبدوو ،الیەندی سدێیەمیش لەوێ نەبدوو ،شدوێنی وتدوێژەکە پداریزراو و ئەمدن نەبدوو، کەوابوو
نهێنییەک لە گۆڕێدابوو هەتا دوکتور قاسملوو بخەنە داوەکەوە ،رەندگە هیچکدات ئاشدکرا نەبێدت ،بەاڵم لێدرەو لەوێ دەسدتی
تاوانباری بەرەو الی جەالل تاڵەبانی وەکوو شەریکی پیالنی تیرۆرەکە رادەکێشرێت ،هەتا ئیسدتا بەڵگەیەکدی گریندئ کە بتدوانین ئەو راستییەی پێ بسەلمێنین لەبەر دەستد انییە ،بەاڵم بۆچی جەالل تاڵەبانی بۆ بەشداری لەو تیرۆرەدا تاوانبار دەکرێت؟ :جەالل تالەبددانی کلیلددی درگددای دیددالۆگی لە نێددوان رژیمددی ئیسددالمی و دوکتددور قاسددملوو بددوو ،لە وتوێژەکددانی پێشددتردا بەشددداریی چاالکانەی هەبووە ،بەاڵم رۆژی تیرۆرەکە دوکتور قاسملوو لە وتوێژەکەدا نابیندرێت ،رژمی ئیسدالمیی ئێدران هۆکداری بەشددار نەبدوونی
156
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بە "زار بەهاواریی جەالل تاڵەبانی" راگەیاندووە ،رژیم بەبێ ئەوەی روونی بکاتەوە کەی ،لەکوێ و بە
شێوەیەک جەالل تاڵەبانی
نهێنیی وتوێژەکانی ئاشکرا کردووە؟ جەالل تالەبانی بەشدارنەبوونی خۆی لەو وتدوێژەدا بە دوکتدور قاسدملوو نەگوتبدوو ،بەاڵم دوکتدور قاسددملوو لە ریددگەی دیپلۆمددات تیرۆریسددتەکانی رژیمددی ئیسددالمیی ئێددرانەوە لە بەشدددار نەبددوونی جەالل تالەبددانی ئاگددادار دەکددرێتەوە. ئەحددمەد بددن بددیال سددەرکۆماری پێشددووی ئەلجەزایددر وەکددوو ئالترندداتیای جەالل تاڵەبددانی پێشددنیار دەکددات ،تیرۆریسددتەکانی رژیمددیش قەبووڵی دەکەن ،بەاڵم رۆژی وتوێژەکە ئەوەش ئامادەی وتوێژەکە نابێت ،ئاخۆ دەبی ئەحمەد بن بیالش نهێنیی کدام دانیشدتنی ئاشدکرا کردبێت؟! دوابەدوای تیرۆر کرانی دوکتور قاسملوو ،جەالل تاڵەبانی کۆمەڵێک \دیمانەی میدیای ئەنجام داوە ،لە قسەکانیدا کۆمەڵێک قسەی دژ بەیەک ی ئاشکرا هەن ،بۆ نموونە لە شوێنیکدا دەلێت" :هیچ زانیارییەکم لە وتوێژی نێوان رژیمدی ئیسدالمیی ئێدران و دوکتدور قاسدملوو نەبددووە" ،بەاڵم لە دیمددانەیەکی دیددکەدا دەڵێددت :دوکتددور قاسددملوو لەالیەن رژیمددی سددەدام حوسددێنەوە تیددرۆر کددراوە (هاوکددات لەگەڵ بالوبوونەوەی هەواڵی تیرۆر کرانی دوکتور قاسملوو ،دەفتەری نوێنەرایەتیی تاڵەبانی لە تاران بەبێ هدیچ ئەمدالوالیەک تیدرۆر کراندی دوکتور قاسملووی خستە ئەستۆی رژیمی بەعسی ئێرا ،،روون و ئاشکرابوو کە ئەو راگەیاندراوە بە هاوئاهانگیی رژیمی ئیسالمیی ئێدران تەنزیم کراوە). ج .هدددیچ گومانێدددک لەوەدا نیدددیە کە جەالل تاڵەبدددانی دۆسدددتایەتیەکی گەرمدددی لەگەڵ رژیمدددی ئیسدددالمیی ئێدددران و بە تدددابەت هاشدددمی رەفسەنجانی هەیە ،لەالیەکی دیکەشەوە وەکوو سیاستەمەدار (سیاسەتچی)یەکی سەرکەوتوو لە کۆمەڵگەی کوردیدا ناسراوەو بەشێک لە سەرکەوتنەکانیشدددی لە ریدددگەی لەنددداوبردن و سدددرینەوەی جەسدددتەیی هددداوڕێ و نزیکدددانییەوە بدددووە .جەالل تالەبدددانی لە رابدددردوودا سەلماندوویەتی بۆ گەیشتن بە خواست و حەزە تاکە کەسییەکانی هیچ سنوورێک ناناسێت. پەیوەندیی گەرمی دۆستایەتیی جەالل تالەبانی لەگەڵ بکوژەکانی دوکتور قاسملوو ،بەتایبەت حاجی مستەفەوی هۆکدارێکی دیدکەیە کە جەالل تاڵەبددانی دەسددتی تدداوانی بەرەو ال درێددژ بکرێددت .هدداتوچۆ و سددەردانی بکوژەکددانی دوکتددور قاسددملوو بەتددایبەت سددەحراروودی بددۆ کوردستانی ئێرا ،و میوانداریەتیی بنەمالە و نزیکانی جەالل تاڵەبانی لەو بکوژانە ئەوەندەی دیکە شدک و گومانەکدان قدایمتر دەکدات و تەنددانەت دوکتددور مەعمددوود عوسددمان سیاسددەتمەداری ناسددراوی کددورد گلەیددی لەو هەڵسددووکەوتەی بنەمدداڵەی تاڵەبددانی و یەکیەتددی نیشتمانی کوردستان دەربڕیبوو. .هۆکارێکی دیکە ،کە بۆتە هدۆی ئەوەیدکە تاڵەبدانی ئەوەنددەی دیدکە وەکدوو هداوبەش و شدەریکی ئەو کدارە تیرۆریسدتییە لە قەڵەم بدرێت ،قسە و لیدوانە دژبە یەکەکانی عەبدوڵال حەسەنزادە سکرتێری پێشدووی حیزبدی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئێدرانە ،کە دەیدهەوێ تاڵەبددانی لەو تدداوانە بێددبەری بکددات ،عەبدددوڵال حەسددەنزادە کەلکددی لە سددکرتێریی خددۆی لە حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتانی ئێراندددا وەرگرت و لە بەدواداچوونی پەروەندی قەزایی رژیمی ئیسالمیی ئێران پاشەکشەی کدرد ،تەندانەت هاوسدەری دوکتدور قاسدملووی هێندایە سەر ئەو قەناعەتەی کە واز لە بەدواداجوونی پەروەندەی تیرۆر کرانی دوکتور قاسملوو بێنێدت .هەرچەندد وازهێندان لە بەدواداچدوونی قەزایی و یاسایی بۆ پەروەندەی تیرۆرکرانی دوکتور قاسملوو لە خۆیدا جێگەی پرسدیارە ،بەاڵم گومانەکدان لەوێددا بەهێزتدر دەبدن کە
157
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئەم ماستە موویەکی تێدایە ،یان ئەوەیکە رژیمی ئیسالمیی ئێران لە رێگەی جەالل تاڵەبانییەوە تەماعی وەبەر حەسدەنزادە خسدتبێت، یەکێکی دیکە لە هۆکارەکانی دەستهەڵگرتن لە بەدواداچوونی دۆسیەی دوکتور قاسملوو بێت. پێویستە بگوترێت ،کە پەروەندەی قەزایی تیرۆرکرانی جێگدرەکەی دوکتدور قاسدملوو (دوکتدور سدادقی شدەرەفکەندی) کە بە پەروەنددەی میکۆنووس ناسراوە ،رژیمی ئیسالمیی ئێرانی لە ئاسدتی نێدونەتەوەییەدا لەگەڵ کێشدەی یەکجدار قدووڵ بەرەوڕو وکدرد و حدوکمی دادگدای میکۆنددووس رژیمددی ئیسددالمیی ئێرانددی تووشددی ریسددوا بددوون کددرد ،ئەوەش لە کاتێکدددا بددوو کە پەروەندددەی تیرۆرکرانددی دوکتددور قاسددملوو چەندین قات لە پەروەنددەی تیرۆرکراندی دوکتدور قاسدملوو ئداڵۆزتر بدوو ،لە کاتێکددا سیسدتمی قەزایدی ئدۆتریش لە سیسدتمی قەزایدی ئاڵمان کۆنەکارتر نییە. چیرۆکی تیرۆرکرانی دوکتور قاسملوو هاوشێوەی چیرۆکی نهێنیی بەدیلگیران و شدەهیدکرانی ئەحدمەد تۆفیدق سدکرتیری پێشدووی حیزبدی دیمۆکراتە ،کە لە زیندانی عێرا ،،ئەشکەنجە و شەهید کرا. ئەم بابەتە لە ماڵپەڕی "اخبار روز" و بە زمانی فارسی و بەناوی کەسێکەوە بە ناسناوی (ع .شەریفزادە) باڵو کراوەتەوە. http://www.akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=60918
نگاه اجمالی به پدیده قاسملوئیسم در کوردستان سەرچاوە :ماڵپەڕی ئاوێنە /ڕێکەوتی٢ :ی جووالی ٧١٢٥
158
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
دکتۆر قاسملوو ،بیرمەندە شۆڕشگێڕەکە.
شەریف هەژارى مددداوەیەکی دیدددکە ( )٢١٩١ / ٢ / ٢٢سددداڵیادى تیرۆرکردندددی یەکێدددک لە دانسدددقەترین ڕێبەراندددی کدددورد ،د.عبددددالڕەحمان قاسدددملوویە، هەڵسەنگاندنو شیکارى لەسەر تێزە سیاسییەکانی قاسملوو ،دبلۆماسیەتیی قاسملوو، ئەخال،و مۆرالی قاسملوو ،زمانەوانی قاسملوو ،ئەدیبدیو شێکرناسدیی الى قاسدملوو بە مشدتومڕو لێکددانەوەى بەڵدگەدارى ورد ئەبێدت کە توێژەرو ڕاڤەکار پاشدخوانی زانسدتی لەسدەر زانسدتەکانی "فەلسدەفەى سیاسدیو دبلۆماسدی ،مێدژوو و زمدانزانی" بە مێتدۆدى وردبدوونەوەى شیکارییو مشتومڕەوە هەبێو بتوانێ جیاجیا تەواوى تایبەتمەندییەکانی قاسملوو بخاتەڕوو. بۆیە نووسینێکی وا خۆى لە چەندین تێزى دکتۆرادا ئەبینێتەوەو منیش نامەوێت لەم وتارەمدا زۆر بنووسم ،بەڵکوو ئەمەوێت ئامداژە بە چەند خاڵێک بکەم کە بەالى خۆمەوەو لە ئەزموونی نووسینو کتێا لە بارەى شۆڕشو شۆڕشدگێڕانی ڕۆژهەاڵتدی کوردسدتانەوە وا ئەزاندم خاڵگەلێکی نوێنو ،ئامادەشم لەگەڵ هەر بەڕێزێک کە پسپۆڕى مێدژوو بێدتو لە هەر یەکێدک لە زانکۆکدانی کوردسدتاندا بێدت سدیمینارى زانستی سازبکەمو خاڵەکانی ئەم بابەتەم بسەلمێنم ،بۆ خۆشم لە زانکۆى سلێمانیمو هەر پسپۆڕێکی مێدژوو ئەم خدااڵنە بە گەورەکدردن ئەزانێددت یددان سددەرنجی لەسددەریان هەیەو ئامددادەیی تێدددا هەیە بددۆ مشددتومڕى زیدداتر ،ئەتوانێددت بفەرموێددت لە زانکددۆى سددلێمانییدا بەخۆشحاڵیەوە لە سیمینارێکی زانستیدا دیبەیتی چڕو ووردى لە بارەوە ئەکەین ،چونکە من پێموایە ئیتدر پێویسدتییەکی سدەرەکییە کە لە زانکۆکانماندددا پێشددبڕکێی زانسددتی لەسددەر ئایدددیا نوێیەکددان بهێنینەکددایەوە ،بددۆ ئەوەى
مێژوومددانو
ڕێبەرانددی ڕابددردووى کددورد
هەڵسەنگاندنی تەواو زانستییان بە دوور لە ئایدیاى حیزبی بۆ بکرێت. ئەو تایبەتمەندددددییە دەگمەنددددیو دانسددددقانەى کە لە کەسددددێتیی د.عبدددددالڕەحمانی قاسددددموودا هەبددددووەو ،تددددا ئێسددددتا هەندددددێک لەو تایبەتمەندییانە لە ئاستی جیهاندا لە هیچ ڕێبەرێکدا نەبووەو هەندێکیشی تەواو دانسقەن لە ئاست ڕێبەرانی کوردو جیهانی
159
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ڕۆژهەاڵتدا: " -٢قاسددملوو" تدداکە ڕێددبەر بددووە لەسددەر زەوىداو تدداکە نەفەرى یەکەمددی حیزبێددک بددووە لە ئاسددت تەواوى نەفەرى یەکەمو سددەرکردەى یەکەمددی حیزبەکددانی وواڵتاندددا لە جیهاندددا کە زیدداتر لە " "٢١زمددانی زانیبێددت ،زمانەکددانیش (فەرەنسددی ،ئینگلیددزى ،ڕوسددی ،عربددی، فارسی ،تورکی،چیکی ،سلۆڤاکی ،ئازەرى ،کوردى) بوون. ڕوونە کە لە ناو کدورد دا هدیچ ڕێبەرێدک نەبدووە کە دە زمدانی زینددووى جیهدانی بزانێدت ،بەاڵم قاسدملوو زانیدوویەتی ،وەک ئەوەى کە خۆشددم ماسددتەرم لە" :سددتراتیژى بەریتانیددا لە ئەمەریکددا لە زانکددۆى لەندددەن"دا هەیەو ئاشددناى مێددژووى ئەوروپددا و ئەمریکدداو بددزاووتە شۆڕشگێڕییەکانیانمو بە دیقەتەوە کەسایەتی نەفەرى یەکەمی شۆڕشەکانیانم هەڵسەنگاندووە ،ئەوا بۆم دەرکەوتووەو ئەشدی سدەلمێنم، کە قاسملوو تاکە نەفەرى یەکەمی حیزبێک بووە لە ئاست تەواوى سەرۆکی یەکەمی واڵتدانو ڕێبەراندی یەکەمدی پدارتە سیاسدییەکان لە جیهاندا کە دە زمانی زانیبێت. -٧لە ڕووى هەڵسوکەوتی کۆمەاڵیەتیو هەڵچوونەوە ،قاسملوو تاکە ڕێبەرێک بووە لە کوردو بەگشدتیش لە جیهدانی ڕۆژهەاڵتدا کە بدۆ مدداوەى نزیددک بە ٢١سدداڵ ( ،)٢١٢١ - ٢١٩١ڕێبەرایەتددی جددوواڵنەوەیەکی شۆڕشددگێڕیی بەهێددزى کردبێددت کە جددوواڵنەوەى ڕۆژهەاڵت لە سددەردەمی قاسددملوودا بە بڕشددتر بددوو لە ئێسددتا ،ئەوا تدداکە ڕێددبەرى کددورد و جیهددانی ڕۆژهەاڵت بددووە کە "جنێددو و ووشددەى ناپەسددەندى کدۆمەاڵیەتیی" هەرگیدز بدۆ هدیچ یەکێدک لە نەیارەکدانی بەکارنەهێنداوە ،لە کاتێکددا بە سدەدان ووتدارى جۆشددەرى نەتەوەیدی هەیە لە شدددەڕەکان دا دژ بە دەسدددەاڵتی داگیدددرکەرى ئێدددران ،بەاڵم قاسدددملوو تددداکە ڕێبەرێدددک بدددووە کە ئەتەکێتدددی گفتوگدددۆو لێددددوانو وتدددارە حەماسییەکانی زۆر بە ئەدەبانە بووەو ،وتارەکانی لە سەخترین ساتی شەڕەکانیشدا بە دوور بووە لە هەر جۆرە بەکارهێندانێکی وشدەى نەشیاوى کۆمەاڵیەتیی. -٢قاسملوو پێچەوانەى ڕێبەرانی دیکەى کوردەوە زۆر دژى "فەرد پەرستی لە نداو حیزبەکدان"دا بدوو ،هەر بدۆیە قاسدملوو تداکە ڕێدبەرى کددورد بددووە کە هەڵواسددینی وێنەکددانیو شددیکارو هوتافدددانی "بددژى قاسددملوو"ى لە نێددو ڕیزەکددانی حیزبەکەیدددا قەدەغە کردبددوو ،کە بددۆ سدەلماندنی ئەم تایبەتمەنددییە ندداوازەیەى قاسدملووش بە سددەدان ڤیددیۆو دۆکیددۆمێنتی بەردەسدت هەن .بەالى قاسددملوەوە ندرخو بەهدداى "گشت" هەمیشە لە پێشتردا بووە هەتا هی "تاک" ،با ئەو تاکەش "سدەرکردە" بدووبێ! ئەمەشدی تەنهدا لە پێنداوى ندرخ گەڕانددنەوە بدۆ "گشددت ئەندددامان" دادەندداو ،قاسددملوو پێیوابددوو "بونیادنددانی کۆمەڵگددایەکی تەندروسددت بە خددۆبەزلزانینو خۆپەرسددتییەوە بنیادنددانرێ، بەڵکوو بە شەرعیەتدان بۆ گشت کۆمەڵگا بنیاد ئەنرێ". -٥لە ڕووى خیددانەتی نەتەوەیددیەوە ،قاسددملوو تدداکە ڕێددبەرى کددورد بددووە کە لە پدداش سددااڵنی ٢١٢١وەک نەفەرى یەکەمددی حیزبێددک لە مەیدانی سیاسیدا بووبێ هەتا ،٢١٩١کە دەکاتە نزیک بە ٢١ساڵی سەرکردایەتی جدوواڵنەوەى چەکددارى دژ بە ڕژێمدی ئێدران ،کەچدی بە هیچ جۆرە خیانەتێکی نەتەوەییەوە تێوە نەگالوە! بەتایبەت هەموو بەڵگە مێژووییەکان گەواهیدەرى ئەو ڕاسدتییەن کە لە سدەردەمی
160
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا قاسملوودا "هیچ کوردێک بۆ ڕژێمێکی داگیرکەر نەکوژراو تیرۆر نەکدرا" لەالیەن حیدزبەکەى قاسدملووەوە ،ئەمە سدەرەڕاى ئەوەى قاسدملوو هێندددە زانایددانەو لێزانددانە سیاسددەتی ئەکددرد کە هەرگیددز بە زیددان گەیاندددن بە جددوواڵنەوەى شۆڕشددگێڕیی بەشددەکانی دیددکەى کوردسددتان (باشوور ،باکوورو ڕۆژئاوا) نەدەشکایەوەو هیچ خیانەتێکی نەتەوەیی بەردەست لە تەواوى ژیانی قاسملوو دا ناتوانین بەدەست بێنین. -٢قاسملوو تاکە ڕێبەرى سیاسیی کوردە کە تواناى داهێنانی تێدزى سیاسدیی هەبدووەو ئەشدتوانم بۆدێم کە" تداکە بیرمەنددێکی سیاسدیی کوردە" ،ئەو کۆمەڵە تێزەى کە قاسملوو هێناویەتیە نێو کایەى سیاسەتەوە یدان داهێندانێکی ندوێی لە جێبەجێکردنیداندا خسدتووەتەڕوو بریتین لە (:سەربەخۆیی بڕیداردان ،ئەخدال ،لە سیاسدەتدا ،بەرپرسدیارێتی ،دیموکراسدیی ڕاسدتەقینە ،سۆسدیالیزمی دیموکراتیدک) کە ئەگەر بە وردى لێدی بتدوێژینەوە ئەوا بۆمدان دەرئەکەوێ کە تێزەکدانی تدا چەنددێک پڕبدایەخن بدۆ کۆمەڵگداى مرۆڤدایەتی .بدۆ نمددوونە ئەگەر بە کدددورتی لە تێزەکدددانی فەیلەسدددووفێکی وەک "ماکیددداڤێلی"و بیرمەنددددێکی وەک "قاسدددملوو" بدددڕوانین ،ئەوا قورسدددایی تێزەکدددانی قاسملوومان بۆ ئەسەلمێ کە یەکەمیان "ماکیاڤێلی" وەک نمدوونەى فەیلەسدوفێکی سیاسدی لە تێزەکانیددا "مدۆراڵ" لە کدایەى سیاسدیدا ون ئەکاو ،دووەمیشیان "قاسملوو" وەک بیرمەندێکی سیاسی لە تیۆرییەکانیدا "مرۆڤگەرایی"و مۆراڵ دەکاتە پێوەرى جدووڵەو تایبەتمەنددیی مرۆڤی سیاسەتووان .ئەم مشتومڕە ئەیەوێ زیاتر لێکدانەوە و شیکارى لە نێوان تێزەکانی ئەو دوو بیرمەندە دا لەسەر بکرێ ،وەلێ بە شارەزایی دەقیق لە تێز و نووسینەکانی هەردووالیان و هەڵسەنگاندنی بێالیەنانەوە. ئەم خددااڵنەى کە خسددتمەڕوو بە دوورن لە هەر سددۆزو عدداتیفەیەک بددۆ نەتەوەکەم کە نەتەوەى کددوردە ،یددان النددی کەم بددۆ ڕێبەرێکددی نەتەوەى کورد کە "قاسملوو"ە ،بەڵکو بە دیدقەتەوە ئەم تایبەتمەنددییانەم لە خوێنددنەوەى تێزەکدانی قاسدملوو و بەراوردکدردن لەگەڵ ڕێبەرانی جیهانو کورد دا ئەنجامم دا ،هەر پێشنیارو ڕەخنەیەکیش لەسەر ئەم بابەتەم هەبدێ ،سدوپاس بدۆ هەر بەڕێزێدک کە لە ڕێدی فەیسبووکەوە پێم بگەیەنێت. شەریف هەژارى "ماستەر لە ستراتیژى بەریتانیا لە خاکی ئەمریکا لە زانکۆى لەندەن" سەرچاوە :ماڵپەڕی ئاژانسی کوردپا /ڕێکەوتی٢ :ی جوونی ٧١٢٥
161
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
دوکتۆر قاسملوو ،ڕێبهرێکی کاریزما و سیاسهتمهدارێکی ئاشتیخواز
هیوا ئهحمهدی سهرهتا کورتهیهک له ژیانی دوکتۆر قاسملوو دوکتۆر قاسملوو ،شهوی یهڵدای ساڵی ٢٢١١ی ههتاوی واتده دیسدامبری ٢١٢١ی زاییندی لده بنهماڵهیدهکی خداوهن مۆدک و دهستڕۆیشدتووی شاری ورمێی ڕۆژههاڵتی کوردستان له دایک بوو .باوکی مهمهد ئاغدای قاسدملوو ،مدالیکی ( بدهگ و خداوهن مۆدک) گووونددی قاسدملوو و پیاوێکی بهناو بانئ بوو .هۆز و عهشیرهتهکانی دهورووبهری ڕێزێکدی تایبدهتیان لێددهگرت و زۆربدهی کێشده کۆمهاڵیهتییدهکانی خۆیدان الی ئهو چارهسهر دهکرد. دوکتۆر قاسملوو خوێندنی سهرهتایی و ناوهندی له شاری ورمێ تهواو کرد و بۆ درێژهدان به خوێندن واته قۆنداخی دوواناوهنددی ڕووی له تاران کرد .ناوبراو له منداڵییهوه دهگهڵ پرسه سیاسیهکان تێکهڵ بوو .خدۆی لدهو بدوارهوه لده کتێبدی " چلسداڵ خدهبات لده پێنداو ئازادی"دا له باسی سهفهری سی کهس له کوردهکان بۆ باکۆ لهسهر داوای ڕهسمی شوڕهوی دهنووسێ :هەر چەند ئەو کداتە مدن تەمەندم یازدە ساڵ بوو ،بەاڵم وەک زۆر منداڵی ئەو سەردەمە سیاسەت سدەرنجی راکێشدا بدووم .بدابم یەکێدک لە ئەنددامانی ئەو هەیدئەتە بدوو. زۆر باشم لە بیرە کە لە باکۆ هاتەوە چەندین تاقەنددی لەگەڵ خدۆی هێندابوو ،تداپڕێکی باشیشدی پدێ بدوو .وادیدارە سدۆوڤیهتییەکان قەند و تفەنئ و شتی دیکەیان بە دیاری دابوو بە هەموو ئەندامانی هەیئەتهکده .بە تدایبەتی قهندد زۆر بە ندرخ بدوو .چدونکە زۆر کەم و گران بوو .من ئەو کارەم زۆر پێ سەیر بوو ،چونکە لە ماڵی ئێمە براکانم و ئامۆزاکانم لە مدن گەورەتدر بدوون ،باسدی ئەوەیدان دەکرد کەبابم لەگەڵ چەند کەسی دیکە چوون بۆ بداکۆ مداف و ئدازادیی کدوردان داوا بدکەن .بدۆیە راسدت و رەوان لە بدابم پرسدی :ئەدی مافی کوردان چی لدێهات؟" (چل ساڵ خەبات لە پێناوی ئازادی ،چاپی دووهەم ٢٢٢٢ ،الپەری ٢٧د )٢٢
162
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دوکتۆر قاسملوو به دامهزراندنی یهکێتی الوانی دێموکڕات له شاری ورمدێ لده سداڵی ٢٢٧٥ی هدهتاوی ،تێکۆشدانی سیاسدی خدۆی دهسدت پێکرد .ساڵی دواتر واته ٢٢٧٢ی ههتاوی ( )٢١٥٢پاش ڕوخانی کۆماری کوردستان له مهاباد ،بدۆ خوێنددن چدووه تداران و لهوێشدهوه ساڵی ٢٢٧٢بۆ درێژهی خوێندن ڕووی کرده واڵتی فڕانسه و له شاری پاریس نیشدتهجێ بدوو .هدهر ئدهو سداڵه لده زانسدتگای تداران لده الیهن خوێندکارانی ئهو زانسگایه تهقه له شای ئێدران کدرا .بدهو بۆندهوه کۆبوونهوهیدهکی خێدرا لده نێدوان خوێنددکاره ئێرانییدهکان لده پاریس پێکهات که دوکتۆر عهبدوڕهحمانی قاسملوو لهو کۆبوونهوهیهدا به درێژی له دژی شای ئێران و ڕژیمهکهی قسهی کرد .ئهو کداره بوو به هۆی گۆشاری باڵوێزی ئێران و تهنانهت حکوومهتی فهڕانسده بدۆ سدهر دوکتدۆر قاسدملوو و لده ئاکامددا لده پداریس دهرکدرا .لدهو کاتدهدا لده ڕێگدهی بورسدیهی یدهکێتی نێونهتدهوهیی خوێندکاراندهوه ڕووی کدرده پدڕاگ د پێتدهختی واڵتدی چێکوسدۆۆواکی د و لده وێ لده ڕشتهی ئیقتسادی سیاسی درێژهی به خوێندن دا. ساڵی ٢٢٢١ههتاوی ،بوو به نوێندهری خوێنددکارانی ئێدران و هدهر ئهوسداڵه لده کۆنفڕانسدی دووهدهمی فیدراسدیۆنی جیهدانی الوان لده شاری بوداپێست پێتهختی مهجارستان واته ههنگاری د بهشدار بوو. سداڵی ٢٢٢٢لە سددەردەمی حکددوومەتی میللیددی دوکتدۆر موسددهدیقدا پدداش ئددهوهی لده پددڕاگ لیسددانس واتدده بداچلۆری یددا باکددالۆری زانسددته کۆمهاڵیهتی و سیاسییهکانی وهرگرت ،گهڕایهوه ئێران که ئهوکات حیزبی دێموکڕاتی کوردستان دهگهڵ حیزبی تودهی ئێران هاوپێوهندی تهشکیالتی ههبوو .به جۆرێک که حیزبدی دێمدوکڕات بده تدهواوهتی لده ژێدر کاریگدهری حیزبدی تدودهی ئێرانددا بدوو .لدهو ههلومهرجدهدا دوکتۆر قاسملوو پاش نیوهساڵێک تێکۆشان له تاران گهڕایهوه مهاباد و بهرپرسایهتی کاروباری حیزبی وهئهستۆ گرت. پاش کودیتای شوومی ٧٩ی گەاڵوێژی ٢٢٢٧ناچار بوو بە تەواوی خۆی بشارێتەوە و بە نهێنی لە تاران و لە کوردستان خەریکدی کداری حیزبدی بێدت .لەو مداوەیەدا دوکتددۆر عەبددولرەحمان قاسدملوو سەرپەرسددتیی ڕۆژنامدهی کوردسدتان ئۆرگددانی کۆمیتدهی ناوهنددی وهئهسددتۆ گرتبوو که ئهوکات تهنیا پێنج ژمارهی به نهێنی لێچا کرابوو. ساڵی ٢٢٢٢ی ههتاوی ( )٢١٢٢پاش پێنج ساڵ تێکۆشانی سیاسی لده ئێدران و کوردسدتان ،جدارێکی دیکده گهڕایدهوه چێکوسدۆۆواکی و سدداڵێک دواتددر واتدده سدداڵی )٢١٢٩ ( ٢٢٢٢پدداش سددهرکهوتنی شۆڕشددی عێددرا ،و بوژانددهوهی بزووتنددهوهی کددورد لدده کوردسددتانی عێددڕا، گهڕایهوه عێرا ،و به هاوکاری چهند ئهندامی لێهاتووی دیکهی حیزب ،ههوڵی وهجووڵه خستنهوهی تهشکیالتی حیزبی دێکومڕاتیدان دا کدده بهداخددهوه بدده هددۆی کارشددکێنی دهورووبددهر ههوڵهکدده سددهر نهکددهوت .دوو سدداڵ دواتددر واتدده سدداڵی ٢٢٢١ی هددهتاوی بدده فددهرمانی حکوومهتی عێرا ،،دوکتۆر قاسملوو له عێرا ،دهر کرا و دیسان گهڕایهوه واڵتدی چێکوسدۆۆواکی .لدهوێ درێدژهی بده خوێنددن دا و سداڵێ ٢٢٥٢ی ههتاوی واته ٢١٢٧ی زایینی له زانستگهی پڕاگ دوکتۆرای زانستی ئدابووری سیاسدی وهرگدرت و تدا سداڵی ٢٢٥١لدهو زانسدتگهیه دهرسی ئابووری سهرمایهداری و سوسیالیستی و تئۆری گهشهی ئابووری گووتهوه. ساڵی ٢٢٥١پاش دەرچوونی بهیاننامهی ٢٢ی مارس و رێککەوتنی نێوان رێبەرایەتی بزووتنەوەی کورد له کوردستانی عێرا ،و
163
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دەوڵەتی ئەو واڵتە ،هەل و دهرفهتی تێکۆشانی سیاسی له کوردستان زیاتر بوو .لهو کاتدهدا دوکتدۆر قاسدملوو لده ئوروپداوه گهڕایدهوه کوردستان و له کۆنفڕانسی سێههمی حیزبی دێموکڕاتدا کده سداڵی ٢٢٢١ی هدهتاوی گیدرا بهشدداری کدرد .لدهو کۆنفڕانسدهدا بده ئهنددامی کۆمیتهی ناوهندی و پاشانیش به سکرتێری حیزبی دێموکڕات ههڵبژێردرا .لهو کاتهوه تدا کداتی شدههید بدوونی وهک سدکرتێر و کهسدی یهکهمی حیزب مایهوه.. تیرۆری دوکتۆر قاسملوو له ٧٧ی پوشپهڕی ساڵی ٢٢٢٩ی ههتاوی واته ٢٢جوالی یا ژوئیهی ٢١٩١ی زایینی له سدامناکترین و فێاڵویتدرین رووداوهکدانی مێدژووی کورددا له ڤێیهن د پێتهختی واڵتدی ئدوتریش د دوکتدۆر قاسدملوو د سدکرتێری حیزبدی دێمدوکڕاتی کوردسدتانی ئێدران د دهگدهڵ عهبددوواڵی قادریئازهر د نوێنهری حیزب له ئوروپا د و دوکتۆر فازیڵ ڕهسووڵ د مامۆستای زانکۆ و کوردی باشدوور د لده سدهر میدزی وتدووێژ لده گدهڵ دیپۆۆماته تیرۆریستهکانی کۆماری بهناو ئیسدالمی ئێدران لده سدهر پرسدی کدورد لده ڕۆژهدهاڵتی کوردسدتان ،کهوتنده داو و پیالندی ئدهو تیرۆریستانه و ناجوانمێرانه لهشیان به گوللدهی ندهیارانی ئاشدتی و دێموکراسدی خدهڵتانی خدوێن کدرا .بدهو جدۆره هدهر سدێکیان گیدانی پاکیان پێشکێشی بارهگای ئازادی و بهختهوهری خهڵکی کورد کرد. بۆ ئوتریش بهرپرسانی کۆماری ئیسالمی بۆخۆیان واڵتی ئۆتریشیان بدۆ ئدهو عهمهلیاتده هدهڵبژارد بدوو .دهیدانزانی کداک دوکتدۆر بده ئدهنجام داندی وتووێژ له هیچ کام له واڵتانی ناوچه ڕازی نابێ ،متمانهشی به واڵتانی بلوکی شهر ،د که تازه توشدی شدێوان ببدون د نییده ،بۆیده لده ندداو واڵتددانی ئوروپددای ڕۆژاوادا ،شددۆێنێکیان بددۆ وتددووێژ یددا باشددتره بلێددین بددۆ تێددرۆر دۆزێددوه .واڵتددانی رۆژئدداوا زۆربددهیان یددا خدداوهنی دهسهالتێکی سیاسی بههێز بوون که کۆماری ئیسالمی نهیددهتوانی کاربهدهسدتهکانیان بکدڕێ یدا ئدهوهی کده خداوهنی دهزگایدهکی قدهزایی بههێز بوون که سهر بدهخۆییان هدهبوو و بدۆ کدردهوهی تێرۆریسدتی پدر مهترسدی بدوون .بدهاڵم واڵتدی ئدۆتریش لده چهنددین بدوارهوه بدۆ کۆماری ئیسالمی شۆێنێکی لهبار بوو. جوغرافیای ئۆتریش و سیستمه ئابووری و سیاسییهکهی بۆ کۆماری ئیسالمی ناسراو بوو .ئهو واڵته بده رواڵدهت لده جوغرافیدای سیاسدی ئوروپای رۆژئاوادا ههڵکهوتبوو .بهاڵم تایبهتمهندی ئهو واڵته ئهوه بوو کده ئدابوورێکی بدههێز و سدهربهخۆیی سیاسدی و سدهربهخۆیی قهزایی نهبوو. ئۆتریش واڵتێکی بچوک به ئابوورێکی الوازهوه ،له بداری سیاسدی و ئابوورییدهوه بده ئاڵمدانی رۆژئداواوه بهسدترا بدۆوه .ئاڵمدانیش کده دابهش کرابوو ،له سهنگهری یهکهمی شهری سارد ههڵکهوتبوو .به گهرمبوونی کێشهی واڵتانی ئوروپدای شدهرقی ئدهو قورسداییه زۆرتدر ببوو .ئۆتریش وابهسته به واڵتیک بوو که لهو قۆناخهدا بۆخۆی دهیان کێشهی ههبوو ،بهگشتی مهجالی لۆبی تێرۆر و موعامهله له
164
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا سیستمی ئابووری و سیاسی ئهو واڵته لهبار بوو. له هدهموی ئهوانده گرنگتدر شهخسدی سدهرۆک کۆمداری ئدهو واڵتده پێوهنددی و ڕابردوویدهکی سدهیر و کهموێندهی دهگدهل کۆمداری ئیسدالمی ههبوو .رابردووی ئاشنایهتی "کۆرت والدهایم" دهگهل کۆماری ئیسالمی که له کاتی تێرۆری دوکتدور قاسدملودا سدهرۆک کۆمداری ئدۆتریش بوو ،دهگهرایهوه بۆ چهند ساڵ پێشتر .واته ئهو کات که له نیۆیۆرک سکرتێری گشتی نهتهوه یهکگرتوه کان بوو .کاتیک دوای روداوی به بارمتهگرتنی کارمهندانی باڵوێزی ئامریکا له تاران ،ئهنجومهنی ئاسایش بده تێگدرای دهندئ بڕیارنامهیدهکی سدهبارهت بده مدهحکوم کردنددی ئێددران و پێویسددتی ئددازاد کردنددی بارمتددهکان پهسددند کددرد ،مهئمورییددهت بدده کددۆرت والدددهایم درا کدده وهک سددکرتێری گشددتی نهتهوهیهکگرتووهکان سهردانی ئێران بکات و بۆ چارهسهریی کێشهکه حهول بدات .سهرهتا خومهینی بدۆ سدهفهری والددهایم و سدهردانی له جهماران موافقهتی کرد ،بهاڵم دوای گهیشتنی به تاران خومهینی حازر نهبوو ئیزنی چاوپێکدهوتنی بدداتێ و بده بڕیدارێکی سدهیر و سهمهره ئهمری کرد که سکرتێری گشتی نهتهوه یهکگرتوهکان ببهن بۆ بهههشتی "زههرا "تا گۆری شههیدانی شۆرشی ئیسالمی ببینێ!! کۆرت والدهایم که بهتهواوی سدهری سدورمابوو بدهو هیوایده کده الندی کدهم دوای سدهردانی لده بهههشدت زههدرا ئیزندی چاوپێکدهوتن بده خومهینی بدرێتێ ،سهردانی گۆرستانهکهی کرد ،بهاڵم دوای گهرانهوهی ،دیسان به ئدهمری خومدهینی سدواری فرۆکده کدراوه و ناردرایدهوه بۆ نیۆیۆرک!! ئهو کردهوهیهی کۆماری ئیسالمی و رێبهرهکهی ،شۆێنی له سهر والد هدایم داندابوو .دهکدرێ بلێدین لده بداری سدایکۆلۆژی و رهوانناسی سیاسییهوه ههیبهتی ڕواڵهتیی کۆماری ئیسالمی سدکرتێری نهتدهوه یدهکگرتۆکانی گرتبدوو .دوای کێشدهی بارمتدهکان جدارێکی دیکه سهردانی ئێراندی کدرد بدوو ،بدهاڵم دیسدان ندهیتوانی خومدهینی ببیندێ و تدهنیا دهگدهل رهجدایی سدهرۆک کۆمداری ئدهوکاتی ئێدران، چاویددان پێککددهوتبوو .دوای تددهواو بددونی ئهرکهکددهی لدده نهتددهوه یددهکگرتۆکانیش و گهرانددهوهی بددۆ واڵتددی خۆشددی دیسددان هددهر هددهوڵی دامهزراندنی پێوهندی سیاسی و ئابووری له نێوان ڤییهن و تاراندا دهدا.. ههر چهند بهلگهیهکی مهحکهمه پهسهند سهبارهت بدهدهوری کدۆرت والددهایم لده روداوی تێدرۆری دوکتدور قاسدملوودا بهدهسدتهوه نییده، بهاڵم ئهوهی که ئهو رووداوه له سهردهمی سهرۆک کۆماری ناوبراودا رویداوه ،بایهخی وردبونهوه و لێکۆلینهوهی زیاتری ههیه. کات و ساتی تێرۆری دوکتور قاسملوو به ههڵکهوت نهبوو ! بهداخهوه کۆماری ئیسالمی توانی رۆژ ،مانئ ،ساڵ و ساتی تیرۆرهکه ،خۆی دیاری بکات .دوکتور قاسدملوو بدۆ رۆژی ٢٥ی جدوالی ،یدانی تهنیا رۆژێک دوای تێرۆرهکه له پداریس بدۆ بهشدداری لده جێژندی دووسدهد سداڵهی شۆرشدی فهرانسده بانگهێشدت کدرا بدوو کده بهداخدهوه تێرۆریستهکانی کۆماری ئیسالمی مهجالی بهشداریان پێنهدا. ئهگددهر هاوکدداتبوونی رۆژی تێرۆرهکدده دهگددهل جێژنددی قوربددان بهههڵکددهوت بددووبێ ،بدده دڵنیاییددهوه هاوکدداتبونی دهگددهل چلددهی مددهرگی خومهینی به ههڵکدهوت ندهبوو .دهزاندین کده خومدهینی فتدوای قدهتۆی کداک دوکتدۆری دابدوو .بدۆ کاربهدهسدتانی تێدرۆر ،تێدرۆری دوکتدور
165
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا قاسددملوو لدده چلددهی خومهینیدددا مانایددهکی سددهمبولیکی هددهبوو .بددهاڵم ئهگددهر لدده رۆژ و مانگهکددهی گددهڕێین و هددهموو ئددهو رووداواندده بدده ههڵکهوت دابنێین ،ههڵبژاردنی ساڵی ٢١٩١له الیهن کۆماری ئیسالمییهوه ههڵبژاردنێکی به ئهنقهست و به بهرنامه بوو. ههر له سهرهتاوه دیار بوو کده ئدهو سداڵه سداڵێکی پدڕ رووداو دهبدێ ،سداڵێک کده رووداوه گرنگدهکان لده نێدوان رووداوه گرنگترهکانددا دهشاردرێنهوه .ساڵێک که بهشێک له ئوروپا بده تدهواوی شدۆهژا بدوو و بهشدهکهی دیکدهش نهیددهزانی چدۆن خدۆی دهگدهل رهوتدی خێدرای ئالوگۆرهکاندا بگونجێنێ .لهو بوارهشدا دیسان ههڵبژاردنی ئۆتریش ههڵبژاردنێکی سدهرکهوتوو بدوو ،ئدۆتریش لده سداڵی ٢١٩١دا ،لده ئاوری ئاڵمانی شهرقیدا دهسوتا .ئاڵمانی رۆژئاوا ههستی دهکرد برایدهکی خدۆی بده نهخۆشدی دۆزیوهتدهوه ،ئاڵمدان سهرخۆشدی ئهگدهری یهکگرتنهوه و پهرۆشی رووخانی ئابووری بوو .مهجالی بۆ چاودێری و یارمهتی هیچ واڵتێک نهمابوو .بهداخهوه ئدهو رهوشده نالدهبارهی ئۆتریش و بهگشتی زۆر بوون و خێرا بوونی رووداوهکانی ساڵی ٢١٩١ی ئوروپا ،باشترین ههلی بۆ کۆماری ئیسالمی رهخسداند و دڵنیدای کردن که به موعامهلهیهکی ئابووریی ،بهرپرسانی ئۆتریش رازی دهکهن و بیرورای گشتی جیهدانیش زۆر ناپرژێتده سدهر ئدهو جنایهتده. بهکردهوهش ههر وای لێهات .کۆماری ئیسدالمی تدوانی هدهم تێرۆرهکده ئدهنجام بددات و هدهم تداکوو ئێسدتاش خدۆی لده ئاکامدهکانی ئدهو جنایهته بدزێتهوه. ڕهههندهکانی ژیانی دوکتۆر قاسملوو ههرچهنددد شددرۆڤه و شددهرحی کهسددایهتیی و ڕهههندددهکانی ژیددانی مامۆسددتای مددهزن دوکتددۆر قاسددملوو لدده توانددای وتددارێکی کددورتی لددهو چهشنهدا نییه بهاڵم ئهگهر به کورتیش بێ ئاماژه کردن به هیندێک خداڵ وهک بدهرچاوترین ڕهههنددهکانی ژیدانی نداوبراو بده پێویسدت دهزاندرێت. ئەگەر الیەنددی زانسددتی و پڕاگمدداتیکی بیددر و هددزری دوکتددۆر قاسددملوو لە بددواری سیاسددی ،ئددابووری و کددۆمەاڵییەتییەوە شددهرح و شددرۆڤه بکرێ ،به کردهوه دەتوانیین لە پیگەییاندنی نەسۆێکی تهندروست و بههێز لە هەمدوو بدواره سیاسدی ،ئدابووری و کۆمەاڵییەتییدهکانەوە وەک سەرچاوەییەکی بە هێزی ڕاهێنان کەڵکی پێویستی لێوهرگرین. دوکتددۆر قاسددملو بدداوەرێکی قددوڵی بە بنەمددا و پڕهنسددییپە گشددتییەکانی دیموکراسددی هەبددوو .ئەو پێددی وابددوو دیموکراسددی دەبددێ وەک سدداختارێکی واقکددی و زەهنددی لە بنەمدداڵە ،گەرەک ،واندده ،یددانە ،یەکێتیددیە پیشددەییەکانەوە تددا دەگدداتە نەتەوە و گەل و واڵت ،ڕهنددئ بداتهوه .لهو باوهڕهدابوو که هەموو تاکێدک لە مداوەی ژیدانی خۆیددا ،هەم بداوەری پێدی بدێ ،هەم کداری بدۆ بکدا و هەم بە کدردەوە لە ههڵسووکهوته ئەرێنییەکانی خۆیدا پراکتیزەی بکات. دوکتۆر پێیوابوو کە ئامانجەکانی دێموکڕاسی نابێ لە گەڵ ئهو یاسا و ریسایانه له قهناعهت و تهبایی دابێ کە زەربە لە پێناسدە و بێچمدددی دێموکراسدددی دهدهن و تدددا ڕادهیدددهک دیموکراسدددی تەندددگەبەر دهکدددهن .ئەو پێدددی وابدددوو یاسدددای ژیدددانی ئینسدددان لە سیسدددتمە
166
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دێموکراتیکهکاندا ،پێوەندی بە چەشنی بڕیاندانی بە کۆمەڵ هەیە کە لەوێدا دێموکراسی لە چەمکی خۆیدا نیشانەی ئەو ئەنجاماندهیە کە له کۆمهڵگادا کاریگهریان دهبێت .ئەو لەو بڕوایهدا بوو که گرینگی به تاکدهکانی نداو کۆمدهڵگا بددرێ و ڕا و بۆچدوونی تاکەکدان لە پرسه گشتی و نهتهوهییهکاندا به مافێکی یهکسان لهبهرچاو بگیرێت. له بواری میدیاییهوه بهڕێزیان پێیوابوو راگەییەنەگشتییەکان کاتێک دهتوانن ئهرکی دێموکڕاتیک و بێالیهناندهی خۆیدان بەجدێ بێدنن کە تەواو سەربەخۆ بن و به هیچ شێوهیهک لە ژێر دەسەاڵتی دەوڵەت یا بەرژەوەندی شەخسیدا نەبن. رەهەندێکی دیکەی زانستی دکتۆر قاسملوو ،کە بەتەوای خۆی تێدا دەبینییەوە ،شارەزایی له بواری ئابووری بوو .ئەو ئدابووری ناسدێکی دەوران و سەردەمی خۆی بوو .وەک کەسێکی شارەزا و ئیلیتێکی کاریگەر پێداگری لە سەر خودکەفایی و بەرهەم هێنانی خۆمداڵی دهکدرد. پێیوا بدوو کەڵدک وەرگدرتن لە ئدابووری بدازاری ئدازاد ،لە خزمەتدی سدەربەخۆیی بریداردانی سیاسدی دایده .چوونکده مۆنۆپدول ندهکردنی بازاری ئازاد و ئابووری ئازاد وەک چەمکێکی زانستی ،دەتوانێ ،رێگە خۆشکەر بدێ بدۆ کدردنەوەی سروشدتی بدازاری هەمە چەشدنە کە لە وێددا مرۆڤەکددان جدگە لە ئددابووری بدازار ،دهتددوانن دەرەتانێدک پێکبێددنن کده هەر کددات بیدانهەوێ ،بتددوانن مهیددانی دەسددەاڵتی دەوڵەت تەنگەبەر بکەن.. دکتۆر شارهزاییهکی ڕیشەیی لە ناسینی کۆمەڵگاکەی خۆیددا هەبدوو .ئەو هەنداوی پێکهداتە و چدین و تدوێژە جۆراوجۆرەکدانی کۆمەڵگدای خۆی دەناسی و بەوپێیه پالن و سیاسهتی کاریی خۆی دادەڕشت .پێیوابوو که سنوور دانان لە نێوان خەڵدک و حیدزب ،هدهروهها خەڵدک و دەسەاڵت ،بۆشداییەکی گەورە دەخدولقێنێ کە سدەر ئدهنجام وهک ئدانتی تێزێکدی کداریگەر لە سدەر هەمدوو جومگەکدانی پانتدایی ژیدانی کۆمەڵگددا دهردهکددهوێت .ئەو پێددی وابددوو هەر ئەندددازە ئددێمە زانیاریمددان سددەبارەت بە خۆمددان و ژی دنگەی کددۆمەاڵیەتی خۆمددان هەبددێ، فاکتۆرێکی چارەنووسساز و ئەرێنی بدۆ ئاشدنایەتی لە ژیدانی سیاسدی و کدۆمەاڵییەتی خۆمدان درووسدت دهکدهین .چوونکده هەم دهتدوانین دەردەکان بناسین و هەمیش دەرمانی تایبەت بە خۆیان بۆ بدۆزینهوه.
(ئهو چهند بۆچوونهی خوارهوهم له دیواری تۆڕی کۆمهاڵیهتی فهیسبووکی هاوڕێیهک وهرگرتووه) بۆچوونی د .قاسملوو لە سەر چارەسەربی پرسدی کدورد بە پێدی هەلدو مەرجدی تدایبەتی ژیدانی خدۆی " :مەسدەلەی کدورد دەبدێ لە سدەر بندداخەی هەلددومەرجی تددایبەتی ژیددانی نەتەوەی کددورد و وەزعددی واڵتەکە چارەسددەر بکددرێ و پێویسددتە رادەی گەشددە کردنددی ئددابووریی واڵتەکە و گیروگرفتەکدددانی داب و شدددوێنی فەرهەنگدددی و ئدددایینیی گەلدددی کدددورد لە بەر چددداو بگیدددرێن .وەشدددوێن کەوتندددی کدددوێرانە لە چارەسەرکردنی مەسەلەی کورددا زیانی زۆر گەورەی بۆ ئامانجی دوارۆژ تێدا دەبێ( ".ک .ک .ل }١٩{ )٢٧٢ . بۆچوونی د .قاسدملوو لە سدەر شدۆڤیەنیزمی نەتەوەی سەردەسدت و ناسدیونالیزمی نەتەوەی ژێدر دەسدت " :ئەوەی پێویسدتی بە مداوەیەکی درێژتر هەیە ،گۆڕینی چەشنی بیرکردنەوەی خەڵک لە بارەی مەسەلەی نەتەوایەتییەوەیه ،واتە خۆبەزل گرتن و شۆوێنیزم لە مێشدکی
167
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا رۆڵەکانی نەتەوەی گەورەدا و ناسیۆنالیزم و دڕدۆنگی لە دڵی ڕۆڵەکانی نەتەوەی چکۆلەدا .کەوابدوو ،البردندی ندابەرامبەری لە نێدوان نەتەوەکاندددا وەختێکددی زۆر و هەوڵ و تەقەالیەکددی بەردەوامددی پێویسددتە بددۆ ئەوەی کددۆمەاڵنی خەڵددک بە گیددانێکی ئەنترناسیۆنالیسددتی پەروەردەبکرێن( ".ک .ک .ل}١٢{ )٢٧١. بۆچوونی د .قاسملوو لە سەر سەربەخۆیی بەشێک لە کوردسدتان ":ئایدا دەگدونجێ تەنیدا بەشدێکی کوردسدتان رزگداری بدێ و دەوڵەتێکدی سەر بەخۆ دابمەزرێ؟ شتی وا کەم چاوەڕوان دەکرێ ،لە گەڵ ئەوەی کە زۆریش بە دوور نازانرێ".. بۆچوونی د .قاسملوو لە سەر پێکەوە ژییانی گەالن " :لەپێشەوە گوتمدان گەلدی کدورد یەک دەگدرێتەوە ،بەاڵم مەبەسدتمان ئەوە ندیە کە گەلددی کددورد لە نەتەوەکددانی دراوسددێی جیددا بێددتەوە .چددونکە زۆر وێ دەچددێ یەکیەتددی یەکددی دڵخددوازانەی زۆر گەورەتددر پێددک بددێ کە بەقازانجی گەلی کوردو نەتەوەکانی دیکەش تەواو بێ .بۆیە ئەو سنوورانەی ئێستا لە داهاتوو دا ئیتر ئەوەندە گرنئ ندابن( ".ک .ک. ل }١٢{ )٢٢١ - ٢٢٩ . ژێدهر: بهڵگهنامهکان ،له پهڕاوێزی هیندێک وتار و بابهتدا... ، سەرچاوە :ماڵپەڕی خاکەلێوە /ڕێکەوتی٧٢ :ی جوونی ٧١٢٥
168
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملو هێمای نهتهوەیەک یان خودی نهتهوه!.
حیسام دەست پیش بە هۆی تێکهڵ بوونی قاسملوو له گهڵ خهون و ئاواتهکانی کورد،ئهستهمه بتوانین کورد و قاسملوو لهیهک جیا بکهینهوه! سیمبول یان هێما یهکێک لهو بوارانهیه که رۆلێکی گرینگی لده ژیدانی مرۆڤایهتیددا هدهبووه ،ئدهم کاریگهرییده تدا رادهیەکده کده مدرۆە خۆی بۆ ئهو هێمایانه فیدا دهکات و له ههمان کاتددا ژیدانی خدۆی بدهو پێیده رێکددهخات .ئهگدهر ئاورێدک لده ژیدانی خۆمدان بدهیندهوه دهتوانین ئهم سیمبۆالنه له تهواوی بهشهکانی ژیانماندا ببینینهوه .ههر له ژیانی کۆمهاڵیهتی تاکوو ژیانی سیاسی ،هێما توانیویدهتی قورسدداییی خددۆی بهسددهر ژیددانی مرۆڤدددا بچهسددپێنێ ،بدده شددێوهیەک کدده رۆژاندده ئێمدده و سددیمبۆل ،لدده تێکهددهڵچوون و یهکگرتنددداین .لدده الیەکهوه ههوڵی پاراستنی دهدهین لده الیێکدی تدرهوه هدهوڵی زاڵ کردندی ،لده الیێکدهوه زینددووی دهکهیندهوه لده الیێکدی تدرهوه پێیددا دهچینهوه .بهاڵم خاڵی سهرنجراکێش ئهوهیه که مرۆە و هێما ههر له سهرهتای ژیانی مرۆڤایهتیدهوه لده گدهڵ یهکددا ژیداون ،لده گدهڵ یهکدا گهشهیان کردووه و له گهڵ یهکدا نوێ بوونهوهته .لهم ههڵچوون و داچوونهدا ئهم راستیانه بدۆ ئێمده ئاشدکرا بدووه کده سدیمبول کۆمان دهکاتهوه ،لهیهکمان دهترازێنێ ،ئاشتماندهکاتهوه ،دهمدان تدۆرێنی ،وهگەڕمدان دهخدات ،راسدتیهکانمان پێشدان دهدا و بده گشدتی تهسهورێکمان دهداتێ که خۆمانی تێدا ببینینهوه، له دونیای کۆن و
وهک مرۆڤێکی ئایینی ،کهسایهتیکی سیاسی ،نهتهوهیەک و الیانهکانی تر.
له دونیای مۆدێرندا هێچ الیەنێک نهیانتوانیوه که به بێ سیمبول مانا ببهخشنه کۆمهڵگا .بده واتدایەکی تدر
ئهوه سیمبولهکانن که پێوهندیی مرۆە به بهشه جۆراوجۆرهکانی کۆمهڵگاوه رادهگرن و مانای پێ دهبهخشن. بهاڵم پرسیار لێرهدا ئهوهیه که ئایا سیمبول له خۆدی خۆیدا توانای ئهوهی ههیه کده ماندا ببهخشدێته کۆمدهڵگا یدان ئدهوه مرۆڤدهکانن که مانا دهبهخشنه ئهو سیمبوالنه ،کۆمهڵگاش له گدهڵیان ژیدانی خدۆی رێدک دهخدات .پرسدیاری لدهوه گرنگتدر ئهوهیده کده ئایدا هدهموو تاکێکی کۆمهڵگا توانای ئهوهی ههیه که بهرههمهێنهری هێما بێت بۆ کۆمهڵگاکهی یان تهنیا کهسانی تایبهتن که ئهو توانایهیان
169
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ههیه؟ سادهترین واڵم بۆ ئهم پرسیارانه ئهوهیه که ئهوه نووخبدهکان یدان سدهرچۆهکانی کۆمدهڵگان کده خولقێندهری سدیمبولهکانن .ئدهوانن کده ژیانی مرۆە سیمبۆالیز دهکهن و ماندای پدێ دهبهخشدن .ئدهوان مدرۆە لده بدوونی خدۆی ئاگدادار دهکهندهوه و لده هدهمان کاتددا هوشدیاری دهکەنهوه که مافهکانیان چین و چۆن دهبێ سیمبۆالیزیان بکەن. بهاڵم پرسیار لێردا ئهوهیه که ئهی ئهگهر سهرچۆێک که کۆچی دوایی کردووه چۆنه که خودی ئهو مرۆڤه دهبێته هێما یان سیمبول؟ لێرهدایدده کدده دهتددوانین رۆڵ و کاریگددهریی کۆمددهڵگا رهچدداو بکددهین .کۆمددهڵگایەك کدده خددهیاڵ و ئهفسددانهکانی ،مدداف و داخوازییددهکانی، ئهمرۆ و سبهی ،رابردوو و خهونهکانی له الیان سهرچۆهکانیهوه هێما کرابێ ،که واته له ناخی خۆیدا بزووتنهوەیەکی بهرههم هێنداوه که دهبێته پاڵپشتی رهورهوهی ژیانی و له خۆشی و ناخۆشیهکانی ژیاندا پشتیان پێ دهبهستێ .کۆمهڵگا لهم ئاستهدا جدوان دهزاندێ کده کێن ئهوانهی که سیمبولی ئازادی ،رزگاری و یهکسانی پێ ناساندن و کێن ئهوانهی که دهبنه هێمای خهون و خهیاڵدهکانیان .کده واتده تاک و کۆمهڵگا له تێکهاڵوێکی بهردهوامدان تاکوو هێماکانیان به زیندوویی بمێنێتهوه ،به شێوهیێک که نهوه له دوای نهوه به شدێوهی جۆراوجۆر له چیرۆکی زارهکییهوه تاکوو نووسراو ،له هێمدای سروشدتیهوه تداکوو بیندراو هێماکانیدان دهسدتاو دهس دهکدهن و نداهێۆن کده کۆمهڵگاکهیان دابچران بهخۆیهوه ببینێ. بهم پێشهکییه کورتە دهچینه ناو جیهانی سیمبول و هێماکانی کۆمهڵگای کوردی که زیاتر له سهدهیێکه له کاروانی خهباتی نهپساوهی کورد کات لهدوای کات له زیندوو بوونهوهدا بووه .کاروانێک که ههزاران مرۆڤی تێدا قوربانی بووه ،سهدان رێبدهری وهک هێمدایەک لده داخوازیهکانی بده مێدژوو سدپاردووه ،سدهرما و گدهرمای زۆری چێشدتووه ،جینۆسداید و کۆمدهلکوژی بۆتده بهشدێک لده رابدردووی ،تیدرۆر و سێداره بۆته بهشێک له سیمبولهکانی ،ئهشکهنجه و زیندان بۆته ئاسایی تدرین واڵم بدۆ داخوازییدهکانی و ئداواره بدوون و مداڵ وێراندی بۆته بهشێک له ژیانی ئاسایی .لده ههلوومدهرجێکی ئداوادا کۆمدهڵگای کدوردی هێشدتا هێماکدانی لده بیدر ندهکردووه ،ئدهو هێمایانده کده بهشێکی گرینگیان رێبهرهکانیهتی ،ئهمرۆشی له گهڵدا بێ سهرچاوهیەکن بۆ هیوا به ژیان ،ئامداژهیەکن بدۆ سدهرههڵدان ،خدهونێکن بدۆ دوارۆژ و سیمایەکن له زانیاری و مرۆڤایهتی. لێرهدا دهمانههوێ که ئاورێک له مامۆستا فرهزاناکهی دیموکرات بدهینهوه ،ئهو مامۆستایه که ئدهمرۆ پداش ٧٢سداڵ لده شدههید بدوونی هێشتا ههر سهرچاوهی هیوایه ،سهرچاوهی سهرههڵدانه ،سهرپۆپهی زاناییه ،گهوره دیپلۆماتهکەی کورده ،زمانه ههمیشده نهسدراوهکهی کوردستانه ،ئاشتیخوازه وهفادارهکهی دیمۆکراسییه و هدهزاران هێمدای تدر کده قاسدملوو لده مێشدکی مرڤدی کدورددا نوێنهرایدهتیی دهکدات. بهاڵم پرسیار لێرهدا ئهوهیه که بۆ قاسملوو هێشتا ههر وهک هێما و سیمبۆلی گهلی کورد دهناسرێت و تاکی کورد ئهو به هێمای ئدهمرۆ و دوارۆژی خۆی دهزانێ؟
170
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
قاسملو ئاوێنهی مرۆڤی کورد بۆ ئهوهی راستی سیمبول بوونی رێبهری فره زانامان ال ئاشکرا بێ پێویسته که ئاورێک له ژیانی قاسملوو بدهیندهوه کده تدا
رادهیەک
وهک ژیانی کۆمهلگای کوردی دهچێ .ژیانی دکتور قاسملوو هێمایەکه لده ژیدانی مرڤدی کدورد ،گدهوره بدوونی لده گدهڵ کۆمداری کورسدتان، سددهفهر بددۆ واڵتددی غددهریا و دیتنددی خددهیاڵ و ئدداوتی گددهالنی جیهددان ،گهرانددهوه بددۆ کوردسددتان و هێنانددهوهی ئهفسددانهی واڵتددانی تددر، رێبهرایهتی کردنی نهتهوەیەک بۆ نزیک به دوو دهیه و له کۆتایی دا شههید بوون بۆ داخوازیی کۆمهڵگایەکی پهراوێز کراو .کۆی ئدهم قۆناخانه هیچ کات بێ بهری نهبوون له خهون و ئاواتهکانی کۆمهڵگای کوردی ،قاسملو وهک کۆمهلگای کوردی به دوای پرسدیارێکی بدێ والم لهم جیهانهدا دهگهرێ،بۆ واڵم دانهوهی ئهم پرسیاره واڵت به واڵت ئاواره دهبێ ،بیر دهکاتهوه ،شۆرش ساز دهکدات و لده کۆتدایی دا هێمدایەکی تدر سداز دهکدات .ئدهو وهک کۆمدهڵگای کدوردی هدهوڵی تداقی کردندهوهی خهونده یدهک لده دوای یهکدهکان دهدات ،لده گدهڵ عهرەب و عهجهم تێکدهچی و یهکدهگرێ بدۆ هێناندهدی هیدوایەک .لێدرهدا قاسدملوو تداکێکی پهرتدهوازه لده کۆمدهڵگای کدوردی نیده ،لده خۆشدی و ناخۆشدیهکانی ئدهم کۆمهڵگایدهدا دهژی ،هدهر بۆیده ئێمده دهتدوانین وهک هێمدایەک لده واڵتدی بدێ ئدااڵ نداوی ببدهین .قاسددملوو سیمبوله چوونکە ئێمه دهتوانین به ئاوردانهوه له ژیانی خودی ئهو ،کۆمهڵگای کوردی ببینینهوه .قاسدملوو لده سدهردهمی مندداڵی دا لده گددهڵ هێمددا و خهیاڵددهکانی کۆمدداری کوردسددتان دا گددهوره دهبددێ .لددهم قۆناغددهدا وهک هددهموو تدداکێکی کددورد خددۆی سددیمبۆڵ نیدده بددهلکوو خهیاڵێک له مێشکدا ساز دهکات بۆ دوارۆژ ،له کاتی گهنجیدا بهرهبهره گهراکانی قاسملوی دوارۆژ لده مێشدکیدا وهک زۆربدهی رێبدهرانی جیهان له ئهرووپا سهرههڵدهدهن لێره بدهم الوهیده کده قاسدملو لده ئاوێندهی واڵتدانی جیهاندهوه سدهیری کوردسدتان دهکدات و بیدر لدهوه دهکاتهوه که چۆن جارێکی تر سهرههڵدانی کورد سیمبۆالیز بکات ،که واته پرسیاری کورد له مێشدکی ئدهودا بدهردهم بدوونی دهبدێ وهک ئهوهی که له کوردستان ژیا بێ .رێبهری فره زانا جوان دهزانێ که خهڵکی کوردسدتان چیدرۆک و داسدتانی کۆمدار دهگێرندهوه و تێددهگات که ئهم کاروانه وزه و گهرما دهبهخشێته کهسانی وهک ئهو ،ههر بۆیه له دهرهوهی بازنهی کۆمار بیر ناکاتهوه و چاک دهزانێ که ئهمده تاکه رێگای تێکهڵ بوون له گهڵ ئاواتهکانی خهڵکی کوردستانه. کاروانی خهباتی کورد پاش کۆماری کوردستان کۆمهلێک مانا و هێمای به جێ هێشت که ئهو هێمایانده چووبوونده نداو جهسدتهی مرۆڤدی کوردهوه و بزوتندهوهیەکیان بهرهدهم هێندا بدوو کده وزه و تواندای دهبهخشدیه ندهوهکانی دوارۆژی خدۆی کده گدڕ و تینێدک بهرهدهم بێدنن. لێرهدا نهوهکانی پاش پێشهوا خاوهن بزوتنهوهیەکی کۆمهاڵیهتین که پێویستیان به هێما و مانای ندوێ ههیده .قاسدملو وهک سدهرچۆێک ههڵکهوتوو ئهم راستییه دهزانێ چونکوو تێیدا گهوره بووه و خۆی نمونهیەکی راستهقینهی ئهم نهوهیهیە .به خوێدنهوهیەکی نوێ و به ئهقلیهتێکی تر دێته ناو گۆرهپانهکهوه ،هاواری مانا نوستوهکانی کورد له چدوارچرای مدههابادهوه بدهرز دهکاتدهوه و دهیهدهوێ بۆدێ کده ئێمه دهنگه نووستوهکانی چوارچرا هاتوینهوه که پەیامێکی نوێتان پدێ بگدهیەنین ،ئدهویش ههسدتانهوهی مرۆڤدی کدورده .بدۆ دهرخسدتنی ئددهم راسددتییه ئددهو نوینهرایددهتیی حیزبێددک دهکددات کدده لدده کۆمددهڵگای کوردیدددا غددهریا نیدده و ناسددراوه بددۆ پددهیرهوکردنی داخوازییدده نهتهوهییهکان .ههوڵهکانی دوکتور بۆ خۆ گرێدان به خهڵکی کوردهوه دهتوانین ئداوا نداو ببدهین :وهگەڕ خسدتهنهوهی حیزبدی دیمدوکرات وهک میراتی کۆمار ،یهیرهوکردنی شوناسی کوردی وهک ئاوێنهی سیاسهتهکانی ،مهڵبهند کردنی مههاباد وهک ناوهنددی بریداری سیاسدی
171
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا کددورد ،فۆرمددۆلیزه کردنددی داخددوازی گهلهکددهی ،سددیما کوردانهکددهی ،سددازکردنی بددهرهی کوردسددتانی بددۆ دانوسددتاندن لدده گددهڵ داگیرکددهر، پهیرهو نهکردنی هیچ ئایدۆلۆژیایەک بۆ حیزبهکهی و تهسک کردنهوهی له چوارچێوهی بیرۆکهیەکی دیاریکراودا ،پێناسه کردنی حیدزب وهک حیزبێکی نهتهوهیی ،واقیع بینی و تێگهیشتن لدهو واقیکانده ،پشدت بهسدتن بده ماندا نووسدتوهکانی خدودی کۆمدهلگای کدوردی و لده ههمووان گرینگتر تێپهر نهبوون له هێما نهتهوهییهکانی کۆماری کوردستان ،ئهمانه پهیامێکن بۆ خهڵکی کوردستان که من لده ئێدوهم و جیاواز له خهیالهکانی ئێوه بیرناکهمهوه .لده کۆبهنددی ئدهم تایبهتمهندیانهیده کده قاسدملوو متماندهی خدهڵک بدهدهس دێندێ و دهبێتده ئاوێنهی خهیاڵ و داخوازیهکانیان. له گهرمی شمشاڵهکهی قالهمهرهوه تاکوو پێشمهرگهی کوردستان ،له دیارکردنی ئیالم و کرماشانهوه تاکوو خۆی و ماکوو وسهلماسدهوه، لدده ئهقلیهتدده مۆدێرنهکهیددهوه تدداکوو وهفدداداربوونی بدده دیمۆکراسددی ،لدده فیداکاریهکانییددهوه تدداکوو نهسددرهوتن تددا سددهرکهوتن ،و لدده دوورهروانیهوه تاکوو خۆشی و ناخۆشدیهکانی حیزبهکدهی ،لده زاندا بوونیدهوه تداکوو ناسداندنی کدورد بده جیهدانی دهرهوه ،ماندا گدهلێکی دهبهخشیه کۆمهڵگاکهی که من هێما و سیمبۆلی ئاواتهکانی ئێوهم .ههر بدهم بۆنهیدهوه بدوو کده قاسدملوو ئێستاشدی لده گهڵددا بدێ هدهر قاسملوویه و خهونی ههزاران رۆله گهلهکهیهتی. سهرهنجام باسکردن لهوهی که رێبهری شههید سیمبۆلی خهباتی خهڵکی کوردستانه شتێکی حاشا ههڵنهگره و راستی ئهم باسه لدهوهدا دهردهکدهوێ که نهوهکانی ئهمرۆی کوردستان ئهو وهک هێمدای خۆیدان دهزاندن ،ههرچهندد قاسدملوو بده جهسدته لده کۆمدهڵگای کدوردی بداری کدردووه، بهاڵم به هێما هێشتا ههر له گهڵ خهڵکی کوردستاندایه .ههروەها کده پێشدتر باسدمان کدرد بده هدۆی تێکدهڵ بدوونی قاسدملوو لده گدهڵ خهون و ئاواتهکانی کوردهوه ئهستهمه بتوانین کدورد و قاسدملو لهیدهک جیدا بکهیندهوه ،هدهر بۆیده بده سدیمبۆڵ بدوون و ماندهوهی ،ئدهم راستیه ئاشکرا دهکا که رێبهرانی کورد وهک هێمایەک بۆ ئهم نهتهوه هێشتا ههر سهرچاوهی وزه و سهرههڵدانن و ئهگهر بلێین که ئهم رێبهرانه نه تهنیا سیمبول نین بهلکوو خودی نهتهوهکهن پدێم وا نیده کده لده راسدتیهوه بده دوور بدێ ،لده بدهر ئدهوهی ئدهوان ئاوێندهی راستهقینهی ژیان ،بهسهرهات و ئاواتهکانی ئهو نهتهوهن. سەرچاوە :ماڵپەڕی خاکەلێوە /ڕێکەوتی٧٩ :ی جوونی ٧١٢٥
172
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
مەرگی قاسملوو ،مەرگی خۆرە تاوە...
ئەحمەد شێربەگی گۆڕێک لە پێرالشێز هەیە، فریشتەکان دەبینن، هەموو شەوێ نیشتمانم بۆ الی دەفڕێ، دەچێتە ژوور سەری، دڵنەوایی دەداتەوە. گۆڕێک لە پێرالشێز هەیە، بەهاری هەموو ساڵێک، نیرگزەکان چەپک چەپک ،دەچنە سەری رادەوەستن، لە تاسەی مردنی دا، شەونم ئاسا، زەنگوڵ زەنگوڵ ئارەقەیان دڕژێتە خوار، هۆن هۆن فرمێسک هەڵدەڕێژن. لەم هەوارە دوور دەستەدا، گۆڕێک هەیە، هەموو جارێک کە ئازادی لە گەڕان دا شەکەت دەبێ، دەجێتە الی ئۆقرە دەگرێ. گۆڕێک لە پێرالشێز هەیە،
173
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا نەتەوەیەک لە تامەزرۆی دیتنی دا، بۆی دەسووتێ و ئاور دەگرێ. گۆڕێک لە پێرالشێز هەیە، پێغەمبەرێک تێدا خەوتوو، شۆڕەسوارێکە گالوە، کەڵەمێرێکە پێکراوە، لە سەر کێلەکەی نووسراوە، کە من مردم ،کورد نامرێ. هۆ قاسملوو! هۆ پێغەمبەرە پێکراوەکەی کورد! تۆ کێ بووی کە پەیاەکانت لە ئامێزی دایکم گەرمتر، هەناسەکانت لە شنەبای ئازادی فێنکتر، خەندەکانت لە هەرچی مۆسیقایە خۆشتر، خۆزگە بتزانیبا ژیان بە بێ تۆ
ئاوازێکی حەزینە و
نەغمەیەکی غەمگینە. مامۆستا گۆڕ غەریبەکەم! گیانە شیرینەکەم! من چیم هەیە لە ساڵڕۆژی نەبوونت دا پێشکەشت کەم، تەنیا جەستەیەکی الوازی گڕ گرتوو نەبێ، کە ئەویشم سااڵنێکە کردۆتە ،خەاڵتی سووری ڕێبازەکەت. ئەمشەو گەرمە شینە، هەنووکە دایە پیرەم ڕاسپاردووە بێتە دەرێ، بەرۆکی خۆی دابدڕێ ،شین بگێرێ، پرسەی گشتی ڕاگەینێ، منیش لێرە ،دوور لە زێدو کاشانەکەم، لە سەر بستە خاکێکی سەر ئەم ئەستێرە نامۆیە، دەستی هەرچی کێژ و کوڕە دەگرم، دەیکەمە ڕەشبەڵکی گریان و ڕوو بە پێرالشێز، سروودی ئەبەدی دەڵێینەوە. ئێمە خەڵکی واڵتێکی بێ ناسنامەین،
174
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دەمانکوژن، دەمانبڕن، قڕمان دەکەن، سێدارەمان بۆ هەڵدەخەن. قاسملوو! هاتنت لە پشکوتنی هەاڵڵە برایمە و ئۆغر کردنت لە گوڵزاری پەپولەیەک دەچوو، کوێر بن کە تۆیان کوشت، ژیانیشیان کوشت، کە تۆیان کوشت جوانیشیان کوشت، هەرچی پێکەنین و بزە بوو تۆرا، کۆترەکان لە گمە کەوتن، هەمووی هەڵفرینە تاریکی، کاتژمێرەکان کڕبۆی کەوتن. قاسملووی کورد تکا کارتین بگەرێوە چاوەرێتین، کفنی سپیت بدرێنە، سینگی زەوی شە ،کە بگەرێوە بە یەکجاری، کوردستانم لە بێ نازی دا دەخنکێ ڕزگاری کە، بگەرێوە بە یەکجاری ،کوردستانم لە بێ نازی دا دەخنکێ ڕزگاری کە، ڕزگاری کە.. چارەگە سەدەیەک لە مەرگی سوورت تێپەری کەچی خۆری قەندیلەکەی ناو دڵمانی سەرچاوە :ماڵپەڕی گیارەنئ /ڕێکەوتی٢ :ی جووالی ٧١٢٥
175
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
ژیان و تێکۆشانی خەباتکاری شەهید کاک عەبدواڵ قادری ئازەر لە ڕێگایەک بەروخۆڕدا.
ڤییەن! عەبدواڵ قادری ئازەر بەفرێکی لووتکەی مانئ بەسەر غوبارێ لە هەرەتی هاژە هاژا سردووێکی سوور لە گاە گاەی دڵ و زەمانا عەبدواڵ قادری ئازەر گەنجێک لە شێوەی گوڵە عەتری تێکەڵ بە مۆرگ و پاریسی بۆنخۆشتر کردبوو یاقووتێ بە گردنی شەوێکی سپییەوە کەناری زیوی جریوەدار کردبوو بەشێک لە هۆنراوەی " قاسملوو تاڤگەیەک لە گدواڵڵە و دڵدێ پەمدۆ" لە نووسدینی شداعیرەی نداوداری کدورد مامۆسدتا شدێرکۆ بدێکەس-ی نەمر بۆ شەهیدانی ڤییەن ........... پووشپەری زامی زەمەندەی پڕ لە گوڵ چەندە بەو زامەت دڵم هاتۆتە کوڵ جەرگی کورد سووتا بە گوللەی زوڵمەوە هات و دەریای خەم رژایە دڵمەوە ڕێبەرم ،تاجی سەرەم ،ئوستوورەکەم
176
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا پەیکی ئازادی گەلم ،دوکتورەکەم ئێمە شانازی بە بیر و ڕات دەکەین گیان فیدای رێبازی دێموکرات دەکەین
تیددڕۆر لەسددەر خددوانی ئاشددتی نەریتددی بە میراتددی دیکتدداتۆڕە خددۆ سددەپێنەکانی زاڵ بەسددەر خەڵکددی کوردسددتان لە ئێرانددی کدداولگەی بددن دەسەاڵتیانە .ئەو زاڵم و زۆردارانەی لە میژوودا قەت نەیان توانی بەسەر ئیدرادەی و دڵ و هەسدتی خەڵکدی کوردسدتان دا زاڵ بدن ،بە خوێن رشتن و شیر کێشان ،چەک و تفەنگیان نیشدتمانی کوردیدان دەخسدتە بدن چنگیدان .زۆر بدوون ئەوانەی بدۆ توانددنەوەی ئەو گەلە سەری سەردارانیان بڕی و دڵی سەرکردەکانیان سمی ،نەمان و لە توولی مێژوودا ون بوون ،بەاڵم ئەم سەردار و رێبەرانەی بە خوێنیان و بە خەباتیددان گەلەکەیددان پاراسددت ،نیشددتمانەکەیان رەنگانددد ،لە ڕووپەڕەکددانی مێژوویددی ئەم نەتەوەیەدا هەر مددان و بددوونە رەمددزی خەبات بۆ هەڵدانی ئااڵی ئاواتمان و تێ هەڵکردنی سروودی سەربەستی لە هەموو خاکی نیشتمانەوە .ئەوا ئەمڕۆ ئێمە مدورک و واژۆی گەلێددک گەورە پیدداوی رێددبەر و پێشددەوامان بە چدداوان دەبینددین کە بە تۆمدداری هەرمددانی کوردسددتانەکەمانەوە دەدڕەوشددێنەوە .زۆر جددار دوژمنانمان قڕان و قەاڵچۆیدان گدرتە بەر ،خەڵکدی ئەم خداک و ئاوەیدان بە کدۆمەڵ گدرت و بە کدۆمەڵ بدرد و بە کدۆمەڵ کوشدت ،بەاڵم ڕۆڵەکانیددان هەر لەسددەر هەڵدددان و سددەربەرز کددردنەوە نەوەسددتان و پدداش چددوونی هەمددوو زسددتانێ لە گەڵ بددارانی هەمددوو بەهارێددک دا دەڕوێنەوە. لە مێژوویی نزیکماندا و لەسەر خوانی ئاشتی بۆ بە هێمنی ژیان و پێکەوە نانێکی ئاوەدان دوژمنان ڕۆڵە تێکۆشەرەکانیان دەکوشدتین و سەری سەردارەکانیان دەبڕین .لە تایەفولحییەل و کەمەندی تەدبیر و سیاسەت کدردن ،داو و تەڵەکەی دزێدوی دوژمدن بدوون بدۆ لە نێدو بردنی ڕێبەرکانی بزووتنەوەی کوردستان و هەموو کات شانازییان پێوە کردوون. تیڕۆڕی فیدراسیۆنی هۆزەکانی بۆباس "باپیر ئاغدای گەورە " لەسدەر خدوانی خدانەخوێ ،وێدرای کۆمەڵێدک سدەڕۆک و سدەرکردە بە فێۆدی پاشای ئێران لە خەوی ئاشتی دا کرا. کەمەندی تەدبیر و لە تایەفولحییەل هەر لەسەر خواستی دوژمنان بۆ ئاشت بوونەوە و سازان ،تیڕۆری سوپای شێس عوبەیدواڵی نەهری ،هەمزاغای مەنگوڕی هەر لەسەر دەستی شای تاران کرایە پیالن.
177
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا شای خدۆ بە بەهێدزی سدەفەوی کە هەمدبەر هێدزی موکریدان کەوتە سدەرچۆکان ،کەوتە تەدبیدری تیدڕۆری سدەرکردەکانیان .لە وتدووێژدا ئەمیر خانی برادۆس و عەبداڵ خانی مامەشیان شەهید کرد و هەر لەسدەر خدوانی ئاشدتی بدوداغ خدانی میدری موکریدان لە بارەگدای شدا تیرۆر کرد .دوای ئەوانەش تیڕۆر و تۆقاندن بوونە سیاسەتی رەسمی حکوومەتەکانی ئێران ،رێبەران و مەزنە پیاوانی کوردیان بۆ چاو ترسێن کردنی گەل دەخستنە ناو سیاسەت و تەکبیریان ،شەهیدیان دەکردن. جەعفەر ئاغای شکاک لە کۆشکی شازادە ،لە بانگهێشتی گفتی ئاشتی دا تیڕۆر کدرا و سدمکۆی گەورە بە پیالندی پەهدلەوی یەکەم لەبەر سەکۆی دانوستاندا تیڕۆر و شەهیدیان کرد. پێشەوا "سەڕۆک کۆماری کوردستان" بە بەڵێندی بە ئاشدتی و بە ئدازادی و پددێکەوە ژیددان ،بە فەرمددانی شددای دووهەمددی پەهددلەوی لە ت داران لە هۆڵی وتووێژ و لێددوان ،بە مەبەسدتی تیدڕۆر و تۆقانددنی گەلەکەمدان شەهید کران. تیدددڕۆری بدددێ پسدددانەوەی حکدددوومەتی لە ئێدددران قەت هەوداکدددانی بە دارزانی رێژیمەکانی نەپساند .ئەوە تەنیا میراتێکی لە مێژینە بوو کە پشتاوپشت بۆیان هەرمان کە رێژیمەکانی پاشدایەتیش یەک لە دوای یەک رووخان ،کەمەندی تەدبیر و لە تایەفولحییەل هەر مان و کۆماری ئیسالمی ئێران کردییە پیشەی دەوڵەتەکدانی و لە گیدانی خەڵکی کوردستان و ئازادی خوازانی ئێراندی بەردان .لە سیاسدەتی تیدڕۆر و تۆقانددن دا ئامانجیدان سدەری سدەرکردەکانی بدزووتنەوە و گیانی ڕێبەرانمان بوو . شەهیدی ڕێبەر ،سکرتێری گشتی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران لە بۆنەی شەهید کرانی دوکتور عەبددولڕەحمان قاسدملوو-ی مەزن دا فەرمووی ":بە درێیژایدی مێدژوو ،دوژمندانی گەلدی کدورد ،دوژمندانی ئدێمە، تاکتیکیددان ئەوە بددووە ،نەقشددەیان ئەوە بددووە کە سددەری ئددێمە لددێ بدددەن ،و ئەو جددارەش بەداخەوە ئەوەیددان کددرد .ئددارەزوو و هیددوای وان هەمیشددە ئەوە بووە کە سەرمان نەمدا ،بەدەن ئیددی حەرەکەتدی ندامێنێ .ئێسدتاش هەر ئەو ئومەدەیددددان هەیە ،بەاڵم تەواوی رەنددددج و زەحددددمەت و تێکۆشددددانی دوکتددددور قاسملووی نەمر ئەوە بوو کە ئێمە وا بار بێنێ لە پێشدا هاورێیانی حیزبدی کە لەسدەر پێدی خۆمدان بدین ،مددوتتەکی بە نەفسدی خۆمدان بدین ،موسددتەقیل بین ،چاومان هەڵبرین و لە یەک نەفەر نەبێ ،تەواوی هیوا و هومێد و ئارەزووی ئەوە بوو کە ژیانیشدی لەسدەر ئەو رێگدایە داندا ،کە میللەتی کورد بگاتە ئەو قۆناغەی کە کامڵ بێ ،چارەنووسی خۆی بە دەستی خۆیەوە بگرێ". کادری ڕێبەری حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ،هاوڕێی شەهیدمان کاک عەبدواڵی قادری ئازەر کە لە پەنا و وێرایی ڕێبەری
178
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا مەزنی حیزب و گەلەکەمان لە الیەن تیڕۆریستانی تیڕۆریسمی دەوڵەتی کۆماری ئیسالمییەوە شدەهید کدرا ،لەسدەر مێدزی وتدووێژ و لە پێناو ئاشتی و ئازادی دا گیانی بەخشی. بەهدداری سدداڵی ٢٢٢٢ی هەتدداوی عەبدددواڵ لە شدداری نەغەدە و بددۆ رووبدداری گددادەری دەڕوانددی .گددادەر لەفددکەی دەسددتماڵە زێددوینەکەی کوێستانەکانی دااڵنپەڕ و بدۆزی سدینا لە تەشدک و داوێندی مەزرای شدنۆیە دەهدااڵ و لدوول دەبدۆوە دەشدتەکەی سدندووس ،بە بەر مداڵی عەواڵدا خدددۆی بدددا دەدا .دەیددددیت کە سدددەرێکی لەبەر سدددینگەی حەسدددنلوو دەسدددوێ و شدددۆڕ دەبێدددتەوە دوورگە سدددەنگی و لە گدددردە قیدددت بووبەمیندەوە بەرەو داوێنی کێوی گەنمان دەخشێتە بن هێالنەی مەلە باڵ سوێرەکانی تااڵو و عەبدواڵ خەیالی دەکردە بازێدک و بەسدەر پەلکەزێڕینەدا دەفڕییە دەشت و لێاڵوت و گرد و کۆی باوەشی و لە تەپکی قەاڵت و سەرئااڵن و سوڵتان یاقووبی دەڕوانی. لە حەوت کانیانەوە پیر ناسر و باڵخچی ،داشان قەال و مەهدی خان ،مەخداکوو و فەرەنگدی لە ئدامێزی نیگدای دەگدرت .کە گەورە بدوو گەلێک بە خۆی دەنازی کە چاوی بە چۆمی گدادەر دەشدوا و بە گەنمدی سدندووس و رێواسدی سدەر شداخان گەیدوەتێ و سدەری بە کدۆچکەی ئاسمانەوە ناوە. عەبدواڵ لە نەگەدە چووە مەدرەسە ،پۆلە سەرەتاییەکانی هەر لەوێ خوێند و ناوەندیشی تێپەڕاندد .ئەو زەحمەتدی بنەمداڵەکەی کدردە ئەمەگی خۆ پێ گەیاندن .پاش خوێندنی سێهەمی ناوەندی چووە دەبیرستانی سەنکەتی لە ورمێ و لە ماوەی سدێ سداڵ دا دیپۆدۆمی وەر گرت .لە باتی ئیجباری کرایە سوپای داندش و ئەرکدی مامۆسدتایی کەوتە سەرشدان لە ئەلەمدووتی قەزویدن ،پداش دوو سدااڵن گەرایەوە نەغەدە .کدداک عەبدددواڵ دوو سدداڵیش لە نەغەدە مامۆسددتا بددوو .ئددۆگرییەکی زۆری بە هددونەر هەبددوو ،هەر بددۆیە بددۆ خوێندددن چددووە دانیشسدەرای هدونەر لە تدداران و فەوقە دیپۆدۆمی هدونەری لەوێ وەرگددرت و بە سدەرکەوتنەوە گەرایەوە نەغەدەی زێددی و لەوێ بددوو بە مامۆستای دەبیسرتانەکانی شاری نەغەدە. سدداڵی ٢٢٢٢ی هەتدداوی بە هددۆی ئاشددنایی لەگەڵ تێکۆشددەرانی حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتانی ئێددران ،بەرنددامە و پەیددرەوەی حیزبددی دێموکراتی کوردستانی ئێران دەکداتە یاسدایی خەبداتی دواڕۆژی و دەبێدتە ئەنددامی حیدزب و لە ڕاگەیانددنی خەبداتی ئاشدکرا لە الیەن حیزبەوە کاک عەبدواڵ دەبێتە ئەندامی کومیتەی شارەستانی نەغەدە و هەموو توانا و کاتی بۆ بەرەو پێش بردندی ئامدانجی حیدزبەکەی تەرخان دەکا. کاک عەبدواڵ کادرێکی رووناکبیر ،تێکۆشەر و ماندوو نەناسی حیزبەکەی بوو .لە ماوەی خەبات و تێکۆشانی دا زۆر ئەرکی گرینگی گرتە ئەستۆ و بە لێوەشاویی بەرێوەی بردن .ئەخال ،و رەفتاری شۆڕشگێرانەی کاک عەبدواڵ سەر مەشقی هاورێکانی بوو .ئەندامی کومیتەی شارەستانی نەغەدە بوو ،پاشان لە بەشی تدارەکاتی هێدزی پێشدمەرگەدا تێکۆشدا ،لە ڕادیدۆ دەنگدی کوردسدتانی ئێدران ئەرکدی گرتە ئەستۆ ،لە کموسیۆنی ماڵی حیزب کاری کرد و کرایە بەرپرسی کومیتەی شارستانی نەغەدە .کاک عەبددواڵ کدادرێکی خوێنددەواری خاوەن هەڵوێست و لێکدانەوە بوو کە جێگەی هیوا و هومیددی حیدزبەکەی بدوو .لە کدۆنگرەی حەوتەمدی حیدزب دا پداش ئەوەی متمدانەی هاوڕێکانی بۆ نوێنەرایەتی کۆنگرە وەرگرتبدوو ،بە ئەنددامی کدومیتەی ناوەنددی حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتانی ئێدران هەڵبژێدردرا .لە
179
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا دابەش کردن و ئەرک و پێ ئەسپێردراوەکانی حیزب دا کاک عەبدواڵ لە بەشی پێوەندییەکانی دەرەوەی حیزب ئەرکدی بدۆ دیداری کدرا و دواتر وەک نوێنەری حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران لە دەرەوەی واڵت دیاری کرا و لە دەفتەری پاریسی حیزب دەستی بە تێکۆسدان کرد .کاک عەبدواڵ لەو ماوەیەدا کە ئەرکی نوێنەرایەتی حیزبی لە پاریس بە ئەستۆوە بدوو ،لە ژێدر ڕێندوێنی ڕێدبەری شدەهید دوکتدور عەبدولڕحمان قاسملوو و هاوڕێکانی دیکەی دا توانی خزمەتی گەورە بە بەرەو پێش چوونی پیوەندییەکانی حیزبەکەی لەگەڵ حیدزب و الیەن و کەسددایەتی و نددوێنەرانی واڵتددان و دەوڵەتەکاندددا بکددات .ئەو رۆژ لەگەڵ رۆژ بەرەو پددێش دەچددوو ،ببددوە روخسدداڕێکی ناسددراوی حیزب و بزووتنەوەکەی لە کۆڕ و کۆمەڵە نیونەتەوەییەکاندا .مخابن تیڕۆریسمی دەوڵەتی کۆماری ئیسالمی لە پیالنێکی دزێودا لە ژێدر پەردەی وتدددووێژ بدددۆ ئاشدددتی و ئدددازادی دا دەسدددتیان بە خدددوێنی ئەو و مامۆسدددتاکەی کە لە کوردسدددتانەوە بە هیدددوای وەدی هێندددانی ئامانجەکددانی گەلەکەی کە جددگە لە ئددازادی ،لە ئاشددتی ،لە ئ داوەدانی و پددێکەوە ژیددانی هێمنددانە نەبددوو ،سددوور کددرد و ئاواتەکانیددان ئاوێتەی خوێنی گەشیان بوون بەرەنگی سەرەوەی ئاالی کوردستان و ساڵەهایە بە بەرچاومانەوە دەشەکێتەوە. پووشپەری زامی زەمەندەی پڕ لە گوڵ چەندە بەو زامەت دڵم هاتۆتە کوڵ جەرگی کورد سووتا بە گوللەی زوڵمەوە هات و دەریای خەم رژایە دڵمەوە ڕێبەرم ،تاجی سەرەم ،ئوستوورەکەم پەیکی ئازادی گەلم ،دوکتورەکەم تاکوو خوێنی گەل لە سەنگەر هەڵ نەچێ کەی خەبات و شۆڕشی بۆ پێش دەچێ سەنگەرت تەنیا قەڵەم بوو بۆ دژان هێۆی سوورت نایە بەر دەم خوێن مژان کورد و جوغرافی و خەباتی هەر یەکە چارەنووس و دەسەاڵتی هەر یەکە ئێمە شانازی بە بیر و ڕات دەکەین گیان فیدای ڕێبازی دێموکرات دەکەین پێت دەبەخشین تامی دونیای پێکەنین فێر دەبووین مانای ژیانی پڕ ئەوین باوەڕ و ئیمان بە ڕێ و ڕێبازەکەت هەر لە ڕێدایە گەلە بێ نازەکەت تۆ لە لووتکەی گەورەیی دا بووی کە بوویی وەک شەهیدێک گەورەتر ببووی کاتێک چوویی
180
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا خۆ فیدا کردن لە رێی گەل پێگەیین گەورەییتە ،گەورەییتە باش تێگەیین تۆ لە ئاشتی و خۆشەویستیدا تەژی تۆ لە ناو ڕۆحی هەموو کوردێک دەژی دوژمنان داویان لە ڕێت دانایەوە کورسی ڕاوێژیان لەبەر پێت نایەوە هەست بە گەل دۆستی وەهای ساد کردبوویی زوو لە بیرمان چوو ،ئەوەی سا کردبوویی ئەو خەبات و ڕێیە ،ڕێگای قازییە مردنی رێی ویستی گەل شانازییە تۆش قوتابی ئەو کەسە مەزنانە بوویی بۆیە بۆ ئازادی گەل مەستانە چوویی پووشپەری مەینەت وەکوو تۆقی بەاڵ دایڕنی خونجە و چڕۆ و پەلک و گەاڵ پەیکەری پێغەمبەری ئاشتی واڵت ناوی پیڕۆزی شەهید بوو خەالت کۆتری ئاشتی بە چەک پەڕ پەڕ کرا بەرگی کوردستان هەموو رەش هەڵگەرا مەرگی قاسملوو ئەرووپای گرتەوە ناوی کورد و ئاشتی واتای گرتەوە ناوی پیڕۆزی لە دونیا دەر کەوت بەم شەهید بوونە لە بەرزی سەرکەوت دوژمنانی کورد بزانن ،رێبەرم ئێسە ئاالیەک براوە بۆ بەرم بێت بە مزگێنی لە سایەی گۆرەکەت تیشکە ،ئەنگاوتوویەتی پاپۆڕەکەت موژدە ئاالمان لە دونیا هەڵکرا دەنگی حیزبی تۆ لە دونیا بیسترا سەرچاوە :ماڵپەڕی پێشمەرگەکان /ڕێکەوتی٢ :ی جووالی ٧١٢٥
181
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
له نێوخۆی ڕۆژههاڵتی کوردستان ،چۆن بهرهو یادی ٧٢ساڵهی شههیدبوونی د.قاسملوو بچین؟
قادر وریا له ٧٧ی پووشپهڕی داهاتوو دا(کهمتر له مانگێکی دیکه) ٧٢سال بده سدهر تیدرۆری د.قاسدملووو هاوڕێیدانی بده دهسدتی رێژیمدی کۆمداری ئیسالمیی ئێراندا ،رادهبرێ٧٧ .ی پووشپهڕ ،ئهو ڕۆژهیه که د.محهممهد سهدیق کهبوودوهند چهند ساڵ لهمهوبهر له پدهیامێکی تایبدهت دا له بهندیخانهی ئێوینهوه،به ڕۆژی دژایهتی له گهڵ تیرۆری دهوڵهتی ناودێری کرد. له نیوهی دووهدهمی دهیدهی ١١ی ههتاوییدهوه ،خدهڵکی کوردسدتان بده تایبدهتی لده هینددێک شدار و ناوچدهکان ،بده مدانگرتنی گشدتی و داخستنی دوکان و بازاڕ ،لهم ڕۆژه دا بیزاریی خۆیان له تیرۆری دهوڵهتی و وهفای خۆیان بۆ ئهم ڕێبدهره شدههیده پێشدان دهدا .بدهاڵم دامو دهزگای سهرکوتی ڕیژیم،به کهلکوهرگرتن له ههڕهشهو سزای جۆراوجۆر ،سال به ساڵ تونددتر بدهرهوڕووی ئدهو خهڵکده دهبووندهوه که بهشداری ئهو مانگرتنه گشتیه دهبوونو تێچووی ئهم جدۆره نارهزایهتیدهربڕیندهیدان جاربدهجار پتدر دهبدرده سدهر .سدااڵنی دواتدریش ڕێزگرتن لهو ڕێبهره شههیدهو بیزاری دهربڕین لده کۆمداری ئیسدالمی لده رۆژی تێدرۆری ئدهو ڕیبدهره کدورده دا،بده شدیوهی دیکده دریدژهی ههبووه .بهاڵم ئاشکرایه شوێنهواری زاڵبوونی سهرکوتوکهشوههوای ئهمنییهتیی ئێرانی پێوه دیار بووه. ئهم یاده(تیدرۆری د.قاسدملوو) هدهر تدهنیا هدی دیموکراتدهکان نییدهو خدهڵکێکی زۆر لده دهرهوهی ئهنددامان و الیدهنگران و تیکۆشدهرانی حیزبی دیموکرات هۆگرو الیهنگری ڕێگاو ئامانجهکان وکهسدایهتیی ئدهو ڕێبدهره گهورهیدهنو هدهر لدهو کاتده دا،دهیاندهوێ لده دهرفدهتی گونجاودا کارنامهی تیرۆریستیو سهرکوتکهرانهی کۆماری ئیسالمی مهحکووم بکهن .ههروهها ئهم ڕۆژهو ئدهم یداده لده مێدژ سداڵه تیکدهڵ به جۆرێک له نارهزایهتیدهربڕینی هێمنانهی خهڵکی ڕۆژههاڵتی کوردستان بووه .بۆیه جێی خۆیهتی له بازنهیهکی گهورهتردا قسده لده چۆنیهتی بهڕێوهبردنی سااڵنهی ئهم یاده بکرێ وله بهر ڕووناکایی ئهزموون و ئیدهی جۆراوجۆر،کردهییترینو گونجاوترین پێشنیارهکان
182
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بۆ چۆنیهتیی بهڕیوهبردنی یادی ٧٢سالهی تیرۆری د.قاسملوو ئاماده بکرێ. شاراوه نییه که باسکردن له چۆنیهتی بهڕێوهبردنی ئهم یاده ،باری ئهمنیهتیشی ههیه که بێگومان،رهچداوکردنی پێویسدته .بدهالم هدهر لددهو کاتددهدا ،ههڵسددهنگاندنی ئهزموونددهکانی ڕابددردوو ،لێکدانددهوهی دروسددتی بددارودۆخی نیوخددۆی ڕۆژهددهالتی کوردسددتان ،کۆکردنددهوهی زانیدداری لدده سددهر تاکتیکددهکانی دهزگددای سددهرکوتی ڕێددژیم ،ئددالوگۆڕی بیددروڕا لدده بددارهی کهموکوڕییددهکانی رابددردوو وخسددتنهرووی ئیدددهی داهینهرانهش بهشێکن له پێویستییهکانی بهڕێوهبردنی سهرکهوتوانهی ئهم یاده. لددهم ڕوانگهیددهوه،هاوفکری لدده نێددوان هددهموو ئددهو کهسددانهی گرنگددی بددهم یدداده دهدهن ،بدده پێویسددت دهزانددم .ورووژاندددنی ئددهم باسددهو هینانهگۆڕی ئهم پرسیارهی سهرهوه له تۆڕه کۆمهاڵیهتییهکاندا ،یارمهتیمان دهدا کارێدک کده پێوهنددیی بده ژمارهیدهکی زۆری خهڵکدهوه ههیه ،نهک له بازنهیهکی بچووک،بهلکوولهبهر رووناکایی باس وبیروراگۆڕینهوهیهکی خهسارناسانه وداهێنهرانه دا ،بڕیاری لده سدهر بدرێ .بهو هیوایهی بده هداوفکری و هاوبهشدیی دلسدۆزانهی هدهموو ئدهو کهسدانهی ئدهم یداده الی ئدهوان،گرنگی و جێگایدهکی تایبدهتی ههیه ،ئهمساڵ به شێوهیهکی دیارتر،بیرهوهریی ٧٧ی پووشپهڕ له نێوخۆی والت دا بهڕێوه ببهین. جێگای وهبیرهێناهوهیه کهسانێک که پێشنیار و ئیدهیهکی تایبهتیان ههیه و به هۆی ئهمنیهتی نایانههوێ لده شدوێنی گشدتی دا باسدی بکهن ،دهتوانن بۆ ڕێبهری و ڕێکخستنهکان و راگهیهنهکانی حیزبی دیموکراتی بنێرن تا بده تێبینییدهوه باسدیان لدێ بکدرێ و بڕیاریدان له سهر بدرێ. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٢٢ :ی جوونی ٧١٢٥
183
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
مانگرتنێکی جیاواز! (له پهراوێزی بانگهوازهکهی ئهمساڵی حدک بۆ ٧٧ی پووشپهڕ)
ناسر باباخانی
نافەرمانی مەدەندی بدریتییە لە دەندئ هەڵبدڕین و مدانگرتنێکی جەمداوەری بە دژی دەسدەاڵتێکی دیکتداتۆر بەبدێ تونددوتیژی لەهەمدبەر سیاسەت و یاساکانی ئەم دەسەاڵتەدا .ڕەنگە دیدارترین سدیمای بیدردۆزی نافەرمدانی مەدەندی "جدین شدار " بدێ کە تێدزە بنەڕەتیدیەکەی بریتییە لەمە کە حکوومەتە دیکتاتۆرەکان هێزی سەرەکیی خۆیان لە گوێڕایەڵیی خەڵدک وەردەگدرن و شدارۆمەندانی ئەم واڵتە دەتدوانن بە خۆ قوتار کردن و دەرباز بوون لەم گوێ لە مست بوونە ببدنە هدۆی ڕووخدانی حکدوومەت یدان الندیکەم ئداڵوگۆڕی جیدددیی تێددا سداز بکەن .ئەو پێی وایە لەسەر بنەمای خۆبدواردن لە تونددوتیژی بە ڕەچداو کردندی هەنددێ میکدانیزمی تدایبەتی دەکدرێ خەبداتی خەڵدک سەرکەوێ .دیارە خۆی کدوتەنی ئەمە شدەڕی نەرم نیدیە ،هەرچەندد لە هەنددێ ڕوووەوە وێکچدوونێکی زاتدی هەیە لەگەڵ بیدردۆزییەکەی جۆزێف نای واتە هێزی هۆشمەند ( )smart powerکە تێکەاڵوێکە لە هێزی نەرم ( )soft powerو هێزی سەخت (
hard
)powerکە بۆ حکوومەتی ئەمریکا پێشنیار کرابوو بۆ ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ واڵتانی دیکتاتۆری بەتایبەتی هەنددێ لە واڵتدانی ڕۆژهەالتددی ناوەڕاسددت ،بەاڵم جیدداوازییەکە لەمەدایە کە بەردەنگددی جددین شددار خەڵکددی ئەم واڵتددانەن کە لە ژێددر زەخددت و گوشدداری دیکتاتۆرەکاندا دەناڵێنن. *** بێگومددان دیددارە کەم نددین ئەم ڕۆژانەی کە لە مێددژووی خەبدداتی گەلددی کددورددا دەدرەوشددێنەوە و کددوردیش وەک میراتێكددی بەنددرخ هەتددا هەنووکە پاراستوونی .بەاڵم جیاوازی ڕۆژی ٧٧ی پووشپەڕ لەگەڵ ڕۆژەکانی تردا لەمەدایە کە ئەم رۆژە بدۆتە سدیمبولێک بدۆ نافەرمدانی مەدەنی لە کوردستان و لە هەمان کاتیشدا یەکڕێزی و یەکدەنگی خەڵکی کوردستان لەهەمبەر ئیدانەی تیرۆریزمی دەوڵەتی .هەر بۆیە
184
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا حکددوومەتی کۆمدداری ئیسددالمی گەاڵلەی تددایبەتی هەیە بددۆ ئەم رۆژە و بە هەمددوو شددێوەکانی هێددزی نەرم ( )soft powerو هێددزی سەخت ( )hard powerبەرەنگاری ئەم ڕۆژە دەبێتەوە! *** بددانگەوازی حیزبددی دیمددوکراتی کوردسددتان سددەبارەت بە چددۆنیەتی بەڕێددوەبردنی یددادی ٧٢سدداڵەی تیددرۆری شددەهید دوکتددور قاسددملوو ئەمجارەیان بانگەوازێکی جیاواز بوو .یەکەم داواکاریی ئەم حیزبە لە بانگەوازەکەیدا بەم شێوەیە :خەڵکدی شدار و گوندد لە چەندد ڕۆژ پێشددترەوە پێداویسددتییەکانی خۆیددان لە بددازاڕ دابددین بددکەن بددۆ ئەوەی لە ڕۆژی ٧٧ی پووشددپەڕدا ،دانیشددتووانی شددار لە ماڵەکانیاندددا بمێننەوە و ڕوو لە بازاڕ نەکەن و خەڵکی دێهاتیش لە چوون بۆ شار خۆ بپارێزن .دیدارە لە مداوەی سدااڵنی ڕابدردوودا بەردەوام حیزبدی دیموکرات داوای لە کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان کردووە کە بە بۆنەی ئەم ڕۆژە بێزاری خۆیان لە تیرۆری دەوڵەتی بەشدێوەی مدانگرتنی گشددتی وەک داخسددتنی دووکددان و بددازاڕ ،هەڵکردنددی ئددااڵی کوردسددتان ،کوژاندددنەوی چددرای ماڵەکددان بددۆ چەنددد خددولەک ،دەبەر کردنددی جلەبەرگی کوردی و ...دەرببدڕن و خەڵکدیش بەوپەڕی توانایدان بەرەوپیدری ئەم بدانگەوازانە چدوون و کداردانەوە و ڕەنگددانەوەی باشدی لەسەر ئاستی ناوچەییدا هەبوو .ئەم مانگرتنە وەک نافەرمانییەکی مەدەنی زۆر جاران هەزینەیەکی زۆری سیاسدی بە سدەر دەسدەاڵت دا سەپاندووە ،بەاڵم دیدارە دەسدەاڵتیش لەهەمدبەر ئەم کدردەوە مەدەنیدیەی خەڵدک دژکدردوەوی لە خدۆی نوانددوە بدۆ پێشدگیری لەم دەندئ هەڵبڕینە هێمنانایە ،بۆیە دەستی ده کرد بە بانئ کدردن و هەڕەشدە و تۆقانددن و دەسبەسدەر کردندی خەڵدک بدۆ ئەوەی هەزیدنەی ئەم نافەرمانییە ئەوەندە بەرز کاتەوە کە خەڵک واز لە مانگرتن بێنن .هەر بۆیە بە تایبەتی لەم شدەش حەوت سداڵەی دواییددا دەسدەاڵت بە شێوەیەکی بەرباڵو و توندی ئەمنییەتی لەگەڵ سەرجەم ئەم کەسانە هەڵسوکەوتی کدرد کە دەوریدان هەبدووە لە داخسدتنی دووکدان و بازاڕدا و خۆیان و بنەماڵەکانیانی تووشی ئەزیەت و ئازار کرد .کە دەڵێم بانگەوازی ئەمجارەیان بانگەوازێکی جیاواز بدوو دەگەڕێدتەوە سەر واقیکبینیی دەقی بانگەوازەکە کە بەرپرسانە سەرەتا ئاسایش و کێشە و گرفت ساز نەبوونی بۆ خەڵکدی کوردسدتان ڕەچداو کدردووە و دواجار بە پێی هەلومەرجی ناوخۆی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ئەم شێوە نافەرمانییە مەدەنییەی وەک گونجاوترین ڕێکار بۆ دەربڕیندی ڕ، و بێددزاری لە تیرۆریسددمی کۆمدداری ئیسددالمی هەڵبددژاردوە ،چونکدده لە هەمددان کاتدددا کە هەزینەیەکددی زۆر لە بدداری سیاسددییەوە دەخدداتە ئەستۆی دەسەاڵت لە هەمان کاتیشدا کەمترین گرفت بۆ کۆمەاڵنی خەڵکدی کوردسدتان سداز دەکدا .بێتدوو دەزگدا ڕاگەیانددنەکانی کدوردی، میدددیا ،ڕۆژنددامە ،تددۆڕە کۆمەاڵیەتییەکددان ،حیزبەکددانی ڕۆژهەاڵت ،نووسددەران و ڕۆشددنبیرانی ندداوخۆ لە سددەر ئەم داواکددارییەی حیزبددی دیموکراتی کوردستان مانۆڕێکی گشتگیر بدەن لەم ماوەی ئەم یەک هەفتەیەدا ،هەرەوها خەڵکی کوردستان بە یەکڕیزی و یەکددەنگی لە ڕۆژی ٧٧ی پووشپەڕ لە ماڵ نەیەنەدەر ،بێگومان دەبێتە خاڵ گۆڕانێکی مێژوویدی بدۆ نەتەوەکەمدان .ئەم مدانگرتنە گشدتییە (مدانەوە لە ماڵەکانماندا) النیکەم لە ئێستادا دەکرێ وەک ئیسدتراتیژییەکی مەزن سدەیر بکدرێ کە دەکدرێ وەک گونجداوترین میتدۆد بدۆ نافەرمدانی مەدەنی نەک تەنیا بە بۆنەی ٧٧ی پووشپەڕ بەڵکوو بۆ هەر چەشنە دەنئ هەڵبڕینێک لە کوردستان کەلکی لێوەرگیرێ. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٢ :ی جووالی ٧١٢٥
185
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
کۆماری ئیسالمی چۆن بهرهوڕووی ٧٧ی پووشپهڕبۆوه؟!
(راپۆرتێدددک لە هەنگددداوە ئەمنییەتییەکدددانی کۆمددداری ئیسدددالمی بدددۆ ڕووبەروو بدددوونەوە لە گەڵ چاالکییەکدددانی پیوەندیددددار بە ٧٧ی پووشپەرەوە) دامودەزگددا ئیتالعدداتیو سددەرکوتکەرەکانی ڕێددژیم بە ئاگدداداری لەو راسددتییە کە خەڵکددی کوردسددتان،ڕۆژی ٧٧ی پووشددپەڕ ،ڕۆژی تیددرۆری د.قاسملوو بۆ ناڕەزایەتیدەربڕین بەرامبەر کۆماری ئیسالمیو نوێکردنەوەی وەفداداری لە گەڵ ئەو ڕێدبەرە سدەهیدە بەکدار دێدنن ،هەمدوو ساڵی بە ئامادە کاریی نوێوە بەرەو ئەو ڕۆژە دەچن. ئەمساڵ بەو هۆیەوە کە ٧٢ساڵەی شەهیدبوونی د.قاسملوو بووو حیزبدی دیمدوکراتی کوردسدتانو تەلەڤیزیدۆنی کوردکانداڵیش زووتدر لە سددااڵنی پێشددۆوە بەرەو ئەو یددادەوە چددوون ،هەر وەهددا بە هددۆی کۆمەڵێددک ڕووداوو ئدداڵوگۆڕ لە ئاسددتی ندداوچە داو کاریگەرییددان لەسددەر هەستو بیرکردنەوەوهەڵوێستی خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ،کۆمداری ئیسدالمییش بە هەسدتیاریی زیداترەوە خدۆی بدۆ بەرپەرچددانەوەی چاالکییەکددانی پێوەندیدددار بەو یددادە ئامددادە کددرد .دەتددوانین بەم جددۆرە ئامدداژە بە قاییمکدداریو هەنگدداوە ئەمنییەتییەکددانی دامددو دەزگددا ئیتالعاتیو سەرکوتکەراکانی ڕێژیم بکەین: * لە ڕۆژانی پێش ٧٧ی پووشپەڕ،لە شدارەکانی سدەر بە پارێزگدای ورمدێ کۆبدوونەوەی تدایبەت لە ئیددارەی ئیتالعداتی هەر شدارێک بە بەشدددداریی بەرپرسدددانی ئیتالعددداتیو ئینتیزامیدددی ئەو شدددارەو بە ئامدددادەبوونی ندددوێنەری ئیتالعددداتی ئوسدددتان لە بدددارەی چدددۆنیەتیی ڕووبەڕووبوونەوە لە گەڵ ٧٧ی پووشپەڕ پێک هات.پرسی سەرەکی لەو کۆبوونەوانە دا چۆنیهتیی پێشگیری لە داخستنی دوکدانو بدازاڕو کۆنتڕۆڵی وەزعەکە لەو ڕۆژە دابووە .بۆ وێدنە لە مەهابداد ئەم کۆبدوونەوەیە ڕۆژی ٧٢ی پووشدپەڕ بەڕێدوە چدوو و هەر لەوێدش سدەرگورد کەرەمی سەرۆکی ئیدارەی ئەماکن رادەسپیردرێ بۆ کراوەڕاگرتنی دوکان و بازاڕ. * بە پێی بڕیاڕو ڕێنوێنییەکانی ئەو کۆبوونەوانە ،لەکاتژمێر ٢٢ی شەوی ٧٢ی پووشپەڕەوە هەتا کاتژمیر ٢٧ی شەوی ٧٢ی پووشپەر،
186
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا هێزی ئینتیزامی ،سدوپاو ئیتالعدات لە ئامادەبداشدا بدوون .لە مەهابداد شدەوی ٧٢ی پووشدپەڕ ٢٢ ،ماشدێنی ئیددارەی ئیتالعدات و سدپاو هێزی ئینتیزامی هەتا بەیانی لە سەقامەکان و دەوروبەر خەریکی گەڕانو چاوەدێریی جموجۆڵەکان بوون. * لە ڕۆژانی پێشدترەوە بە تدایبەتی ڕۆژی ٧٢ی پووشدپەڕ لە ڕێگدای ئیددارەی بەرقەوە بە ژووری ئەسدنافی شدارەکان راگەیەنددرابوو کە هەر دوکاندارێک دوکانەکەی به بۆنهی ٧٧ی پووشپهڕ دابخا ،لە گەڵ بڕینی بهر ،بدۆ مداوەیەکی نادیدار بەرەوڕوو دەبدێ .جدگە لەمە لە ڕێگای دیکەشەوە ئیتالعات و دامودەزگا سەرکوتکەرەکان هەڕەشەیان کردبوو کە دوکان داخستن جەریمەی قورسی ماڵیی بەدواوە دەبێ. * هێزه ئینتیزامیهکانی ههر شارێک ڕاسپێردرابوون شەوانی شەممەو یەکشەمە ٧٢و ٧٧ی پووشپەڕ ،لە کاتژمێر ٢ی شدەوەوە دوکانەکدان دابددخەن (بددۆ ئەوەی کەسددانێک بە بیددانووی کددار لەو دوکانددانە و هدداتوچۆ بددۆ ئەوان ،نەتددوانن کدداری تەبلیغددی وسددازماندههیی مددانگرتن بکەن). * هدداتوچۆ بددۆ هێندددێک شددارەکان لە حەوتددوویەک بەر لە ٧٧ی پووشددپەرەوە بە شددیوەیەکی توندددتر کددۆنتڕۆڵ کددراوە .شددنۆ ،پیرانشددار، سەردەشت ،نەغەدە ،ورمێ ،مەهابادو بۆکان لە پارێزگەی ورمێ لەو شدارانە بدوون .لە پدارێزگەی کوردسدتانیش هێنددێک شدار بدۆ وێدنە سەقز ،بانە ،مەریوان ،کامیاران و سنە کۆنترۆلی وروودیی شارەکان زیاتر ببوو. * لە گوندددەکان ،بەسددیجییە چاالکەکددان راسددپێردرابوون بددۆ کددۆنتڕۆلی جموجددۆلە تەبلیغددی و ئێکترازییەکددانی وەک دروشددم نووسددین، بالوکردنەوەی تراکت و هەڵکردنی ئاالی کوردستان .ئەو بەسدیجییانە گەشدتو گەڕاندی شدەوانەی الوەکانیدان خسدتبووە ژێدر چداوەدێڕی و ڕاپۆرتی جموجۆلەکانیان دەدایەوە ئیدارەکانی بەسیج و ئیتالعاتی ناوچەی خۆیان. * تەلەفۆنەکانی ئێرانسێل لە ماوەی ٧٥سەعاتی شەو و ڕۆژی ٧٧ی پووشپەڕ بە شێوەیەکی ناوبەناو دەپچران ،پچرانەکە بە ئەنقەست و لە ناوەندی پارێزگاوە هیدایەت دەکران .جگە لەمەش خەتی ئەنترنێت لە ڕۆژانی ٧٢و ٧٧ی پووشپەڕ ،هەم خێرایدی کەم ببدووە هەم لە گهل گرفتی دیکەی بەرەوڕوو بوو. * لەهەمددوو پارێزگەکددانی ڕۆژهەاڵتددی کوردسددتان بە تددایبەتی لە هیندددێ شدداری وەک کرماشددان ،پدداوەو سددنە لە چەنددد ڕۆژ پددێش ٧٧ی پووشدپەڕەوە کاناڵده تەلەڤیزیدۆنییە کوردییەکدان بە تدایبەتی کوردکانداڵ ،پارازیتیدان دەخدرایە سدەر .کدورد کانداڵ لە هێنددێک شددار و ناوچەی پارێزگەی ورمێ ،ڕۆژی ٧٧ی پووشپەڕ ،چەند جار لە گەڵ پچڕانی دەنئ و تەسویر بەرەوڕوو بوو. * لە شاری مەهابداد و لە هێنددێک شدار و نداوچەی دیدکەش هەم شدەوی ٧٢ی پووشدپەڕ ،هەم ڕۆژی ٧٧ی پووشدپەڕ ،بەرقدی سەراسدەری چەند جار قەتع کرا .دیار بوو ئەمە بۆ ئەوەیە چراکوژاندنەوەی گشدتیی خەڵدک لە کداتژمێر ٢١ی شدەوی ٧٧لە سدەر ٧٢ی پووشدپەڕ، وەک کێشە و گرفتی تیکنیکیی ئیدارەی بەر ،پێشان بدرێ.
187
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا * وێددڕای ئەو هەنگدداوە ئەمنییەتددی و پۆلیسددیانەش ،ڕۆژی ٧٧ی پووشددپەڕ ،ژمددارەی هێددزه ئینتیزامیهیددهکانو بەکرێگیراوانددی ئیتالعدداتو سوپا بە تایبەت لیباس سەخسییەکان لە زۆربەی شاروشدارۆچکەکان زیداد کرابدووو بە هداتوچۆو حداڵەتی هەڕەشدە دەیانەویسدت خەڵدک چاوترسێن بکەن. سەرەرای هەمووی ئەمانە خەڵکی ڕۆژههالتی کوردستان لە ٧٢ساڵهی کارەسداتی ڤیدیەن دا ،لە بەشدی زۆری شدارو ناوچەکدان بە کداری تەبلیغی،بددایکۆتکردنی شددەقام و بددازاڕ ،داخسددتنی دوکددان ،لەبەرکردنددی جلددوبەرگی کددوردی ،چددوون بددۆ سددەردانی بنەمددالەی شددەهیدان و بەندددییە سیاسددییەکان،کورتەنامەناردن بددۆ یەکتددر،و زۆر شددێوەی ئیبتیکدداریی دیددکە ،بیزاریددی خۆیددان لە ڕێژیمددی تیرۆریسددتی کۆمدداری ئیسددالمی ،دووپددات کددردەوەو وەفدداداریی خۆیددان بە ڕێگددا و ئامانجەکددانی د.قاسددملووی شددەهید دووپددات کددردەوە .هەر بددۆیە هەڵوێسددتی بوێرانە و ئەمەگناسانەیان جێگای سوپاس و پیزانینە. کۆمیسیۆنی تەشکیالتی حیزبی دیموکراتی کوردستان ٧٢ی پووشپەڕی ٢٢١٢ سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان و کورد /ڕێکەوتی٢٢ :ی جووالی ٧١٢٥
188
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
میراتی قاسملوو
ئیدریس ئەحمەدی شوێندانانی ڕێبەرێك لە كاتی ڕێبەریكردنیدا و دواتر لە میراتی سیاسییدا دەردەكەوێ .قاسملوو هەم لە كداتی حەیاتیددا و هەم پداش مەرگدددی ،بە شدددێوەیەكی بەرچددداو بانددددۆری لەسدددەر نەتەوەی كدددورد و بەتدددایبەتی حیزبدددی دێمدددوكراتی كوردسدددتان دانددداوە و میراتێكدددی دەوڵەمەندی لەدوای خۆی بەجێ هێشت. بە مانایەك ،دەرككردنی میراتی ڕێبەرێك ساناترە تاكوو باسكردنی شدوێندانانی لە كداتی حەیاتیددا .هێگدل دەڵدێ " ،كداتێ تاریكدایی دادێ ،كوندەبووی مینێرڤا (كە هێمای زانینە لە میتۆلۆژیی ڕۆمیدا) باڵ دەگرێتەوە ".ڕاستییەكان پاش وەپشدتنانی قۆنداغێكی مێژوویدی ڕوونتر دەردەكەون. د .قاسملوو وەك ڕێبەرێكی سیاسی بەرهەمی دوو كولتوور بوو ":كولتووری ڕۆژهەاڵت و كولتدووری ڕۆژئداوا .پداش تەمەندی ندۆزدە سداڵی، لە نێددوان چەندددین پانتددایی جددۆگرافی ،كولتددووری و سیاسددیدا بەردەوام هدداتوچۆی دەكددرد .ئەگەر زۆر كەس دەرفەتددی وەك ئەویددان بددۆ هەڵكەوێ ،ڕەنئبێ بۆ دەوڵەمەندكردنی ژیانی شەخسیی خۆیان ئەو جۆرە هاتوچۆیدانە بدكەن .بەاڵم قاسدملوو بدۆ ڕزگداریی نەتەوەیەك بەردەوام لە سەفەركردندا بوو. دایكی مەسیحیی ئاسووری بدوو و بداوكی كدوردی موسدۆمان .هەر لە مندداڵییەوە زمدانی كدوردی ،ئدازەری و فارسدی لە ژیانیددا حوزووریدان هەبوو .دواتر ،پاش ئەوەی بۆ خوێندن ڕووی كردە ئورووپدا ،چەنددین زمدانی دیدكە فێدر بدوو .ڤیتگێنشدتیان دەڵدێ" ،سدنووری زمدانم بە واتای سنووری جیهانمە ".سنووری زمان و سنووری جیهانی قاسملوو هەر لە منداڵییەوە لە خەڵكی دیكە بەرینتر بوو.
189
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بە هددۆی هەڵكەوتنددی بەشددێك لە كوردسددتان لە ئێراندددا ،قاسددملوو لە سددەرەتای ژیددانیەوە لە گەڵ دوو كولتددووری سیاسددی ئاشددنا دەبددێ: "كولتووری سیاسیی كوردی و كولتووری سیاسیی فارسی" .دواتر كە دەگاتە ئورووپا ،لە گەڵ دوو كولتووری دیكە و دوو ئیدئۆلۆژی ئاشنا دەبێددت" :كولتددوور و ئیدددئۆلۆژیی لیبددراڵ دێموكراسددیی ڕۆژئدداوای ئورووپددا و كولتددوور و ئیدددئۆلۆژیی سۆسیالیسددتیی ڕۆژهەاڵتددی ئورووپددا. سنووری جیهانبینیی سیاسی و سنووری ئیدئۆلۆژیی قاسملوو هەر لە گەنجێتییەوە لە خەڵكی دیكە بەرینتر بوو. قسددەیەكی كددوردی هەیە دەڵددێ" :بەرد لە شددوێنی خۆیدددا قورسددە ".بەاڵم سددەرەڕای ئەوەی بەردەوام لە سددەفەركردن و شددوێنگۆڕیندابوو و سددەرەڕای ئاشددنابوونی لەگەڵ ئەو هەمددوو جیدداوازییە زمددانی ،كولتددووری ،سیاسددی و ئیدددئۆلۆژیكانە ،قاسددملوو بە واتددایەك هەرگیددز كوردستانی بەجێ نەهێشت. ژیان لە دوورخراوەییدا یدان وا دەكدا كەسدانێك بدۆ هەمیشدە لە شدوێنی خۆیدان هەڵبكەنددرێن و خۆیدان ون كەن ،یدان ئەوەی لە ترسدی جیاوازی لەگەڵ دەروروبەریان لە كولتووری خۆیاندا چەقبەستوو بمێننەوە .قاسدملوو هیچكدام لەمدانەی نەكدرد .چدوونكە لە خدۆی دڵنیدا بوو ،لەهەمبەر جیاوازیی كولتووری ،سیاسی و ئیدئۆلۆژیك سینگفراوان و كراوە بوو .دڵنیدابوونی قاسدملوو لە تایبەتمەنددیی شەخسدیی خۆی و كولتووری كوردەوارییەوە سەرچاوەی دەگرت .ڕەمزی سەركەوتنیشی هەر لەوەدا بوو. قاسددملوو میراتگددری حیزبێكددی سیاسددی بددوو كە لە كدداتی دامەزراندنیدددا ،وەرچەرخددانێكی مێژوویددی لە كولتددووری سیاسددیی كوردەواریدددا هاتبووە ئاراوە. بەستێنی مێژوویی سەرهەڵدانی حیزبی دێموكراتی كوردستان بریتی بوو لە گەشەسدەندنی كۆمەڵگدای كدوردەواری و هەلدومەرجی لەبداری نێودەوڵەتی .پرۆسەی شارنشینی و بە تایبەتی سەرهەڵدانی نوخبەیەكی مۆدێڕن لە شاری مەهاباد ،چەند مداكێكی ئەو بەسدتێنە بدوو. ئەو نوخبەیە توانایی دامەزرانددنی حیزبێكدی مۆدێڕنیدان هەبدوو .هاوكدات توانیدان كەڵدك لە هەلدومەرجی نێدودەوڵەتی لە سدەروبەندی شەڕی دووهەمی جیهانیدا وەرگرن بۆ دامەزراندنی كۆماری كوردستان و بنیاتنانی كولتوورێكی نوێی سیاسی لە كوردستاندا. دامەزراندددنی حیزبددی دێمددوكرات و دواتددر حكددوومەتكردنی لە مدداوەی یددازدە مانگدددا ،پرۆسددەیەك بددوو كە بددێ زێدددەڕۆیی دەكددرێ بە ڕێنێسانسێكی كولتووری و سیاسی لە قەڵەم بدرێت. بە سەرۆكایەتیی قازی محەمەد ،حیزبی دێمدوكرات تدوانی پارسدەنگێك لە نێدوان ناسدیۆنالیزمی كدورد ،ئدازادی ،یەكسدانیی نێدوان ژن و پێاو و دادپەروەریی كۆمەاڵیەتی ڕابگرێت .بە واتایەك ،حیزبی دێموكرات توانی خۆی لە ئیدئۆلۆژیی بداوی ئەودەم ،دیكتداتۆرییەت لە ئێران و كۆمونیزمی یەكیەتیی سۆڤێت ،دوور ڕابگرێت. حیزبی دێموكرات هەر لەو كاتەوە تاكوو ئێستا لە بەرانبەر هیچ هێز و ڕەوتێكی ئیدئۆلۆژیكدا تەنازولی لە سەر مافی نەتەوایەتی،
190
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئازادی ،دێموكراسی ،بەرابەری و مافی یەكسانی نێوان ژن و پێاو نەكردووە. لە دوو قۆناغدا ،كاتێك كە حیزبی دێموكرات دەكەوێتە ژیر نفوزی حیزبی تودە و دواتر بزووتنەوەی نەتەوایەتیی كوردستانی عێدرا،، ڕیسكی ئەوە هەبدوو كە حیزبدی دێمدوكرات ناسدنامەی خدۆی لەدەسدت بددات .لە هەر دوو قۆناغددا ،قاسدملوو دەوری سدەرەكیی هەبدوو لە پاراستنی ناسنامە و مسۆگەركردنی سەربەخۆیی ئەو حیزبەدا. بە هددۆی هێژمددۆنی فیكددری و سیاسددیی حیزبددی دێمددوكراتەوە ،بەهاگەلێددك وەك ئددازادی ،بەرابەری ،دێموكراسددی و یەكسددانی ،ناسددنامەی نەتەوایەتیی گەلی كورد لە كوردستانی ئێران پێك دێنن .لە كاتێكدا كە بەشێكی بەرچاو لە دانیشدتوانی ئێدران لە ڕێفرانددۆمی سداڵی ٢١٢١دەنگیددان دا بددۆ كۆمدداری ئیسددالمی ،نەتەوەی كددورد لە ئێددران بە ڕێنددوێنیی حیزبددی دێمددوكرات و شەخسددی دوكتددور قاسددملوو ئەو ڕێفراندۆمەیان بایكۆت كرد. گوتددداری سیاسدددیی زاڵ لە ئێرانددددا كوردسدددتان وەك هەرێمێكدددی "پەراوێزكەوتدددوو" لە بەراندددبەر "ناوەندددد"دا پێناسدددە دەكدددا و هەر لەو پێوەندییەدا كوردستان وەك "دواكەوتوو" لە قەڵەم دەدا ،بەاڵم "ناوەندی" ئێران هەر لە سەردەمی سەفەوییەكانەوە تاكوو سەرهەڵدانی كۆماری ئیسالمی بەدەست تایفەگەری ،ستەمكاری و دیكتداتۆرییەتەوە گیدرۆدە بدووە .كوردسدتانی "پەراوێزكەوتدوو" و "دواكەتدوو" هەر لە كاتی كۆماری كوردستانەوە تاكوو ئیستا هەر كاتێك دەرفەتی بۆ هەڵكەوتبێ ،شوێنێك بووە بدۆ ئدازادی و مەدەنیدیەت و تداقیكردنەوەی دێموكراسی .تەنانەت ئەو كاتەی حیزبی دێموكرات خەباتی چەكدداریی دەكدرد ،هەوڵدی داوە شدەڕ بە پێدی كۆناانسدیۆنی ژنێد بكدات. بۆیە دوكتور قاسملوو پێداگریی لەسەر ئەوە دەكرد كە پیشمەرگە نابێ دیلی شەڕ ئێکدام بكەن. ئەو میراتە مۆدێڕنەی كە لە كوردسدتان پدارێزراوە ،قاسدملوو دەوری سدەرەكیی هەبدوو لە پاراسدتنیدا .زێددەڕۆیی نیدیە كە بۆێدین ئەگەر قاسملوو پاش شۆڕشی ٢١٢١ڕێبەری كورد نەبایا ،ئەستەم دەبوو ئەو میراتە سیاسییە ئەوا بپارێزرێت. پاش لەنێوبردنی كۆماری كوردستان لە الیەن ئێرانەوە ،ستەمكاریی ڕژیمدی شاهەنشداهی ئەو میدراتەی خسدتبووە مەترسدییەوە .قاسدملوو پاش گەڕانەوەی بۆ كوردستانی عێدرا ،و بەئەسدتۆگرتنی ڕێبەرایەتیدی حیزبدی دێمدوكرات ،تدوانی ئەو میدراتە لە گوتدار و كدرداری ئەو حیزبەدا بپارێزێت .هاوكات قاسملوو حیزبی دێموكراتی بووژاندەوە و ڕێكخستنی حیزبی دێموكراتی بەدامەزراوەیی كرد. لە بەر ئەوەی كە سددنووری جیهددانبینیی سیاسددی و سددنووری ئیدددئۆلۆژیی قاسددملوو لە كەسددانی دیددكە بەرینتددر بددوو ،ئەو ئەركە قددورس و چارەنوسسازانە هەر بە قاسملوو بەجێ دەگەێەندران. قاسددملوو لە مێددژ سدداڵە لە نێددو گەلددی كددورد و حیزبددی دێموكراتدددا نەمدداوە .تیرۆركردنددی دوكتددور قاسددملوو لە الیەن كۆمدداری ئیسددالمیی ئێرانەوە تەنیا تیرۆركردنی ڕێبەرێكی كورد نەبووە ،بەڵكوو هەوڵێك بوو بۆ لەنێوبردنی نەتەوەیەك و ناسنامەی كولتدووری و سیاسدیی
191
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا ئەو نەتەوەیە .تیرۆركردنی قاسملوو هەوڵێك بوو بۆ تیرۆركردنی مەعنەویدی نەتەوەی كدورد و سدڕینەوەی ئەو میدراتە دەوڵەمەنددە كە قاسملوو سەركەوتووانە پاراستبووی. تیرۆركردنددی دوكتددور شددەرەفكەندی كە پددارێزەری میراتددی قاسددملوو بددوو ،هەوڵێكددی دیددكەی دزێددو و ندداجوامێرانەی ئێددران بددۆ سددڕینەوەی میراتی قاسملوو بوو. ڕاستە كە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی كورد پاش ئەو تیرۆرانە الواز بووە ،بەاڵم میراتی قاسملوو دەوڵەمەند و زینددووە .ئەوڕۆ بە میلیۆنددان كەس لە ڕێبددواران و ئددۆگرانی ڕێبددازی قاسددملوو لە كوردسددتاندا سددنووری زمددان و جیهانبینیددان وەكددوو سددنووری زمددان و جیهانبینیی قاسملوو بەرینە. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان میدیا /ڕێکەوتی٧ :ی ئاگۆستی ٧١٢٥
192
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
كاك دوكتور
نووسین :ئەحمەد ڕەئفەت وەرگێڕان :هیوا میرزایی لە یەكەمددین سدداڵەكانی زانسددتگام لە ئیتالیددا چدداوم بە عەبدددولڕەحمان قاسددملوو كەوت .بددۆ چدداوپێكەوتن لەگەڵ ڕێبەرانددی حیزبددی كومۆنیستی ئیتالیا سەفەری بۆ ڕۆما كردبوو .سەرۆك كۆماری ئێستا ،جیۆرجیۆ ناپۆلیتانۆ و جان كارلۆ پایتتدا ،یەكێدك لە بەرپرسدانی پارتیزانەكدان لە سدەردەمی حكددوومەتی مۆسدوولینی كە دواتدر بددوو بە سدیناتۆر ،بەردەنگەكدانی ئەو لەم چدداوپێكەوتنەدا بدوون .ئەركددی وەرگێڕانی ئەم چاوپێكەوتنانە لە ئەستۆی یەكێك لە هاوڕێیانی كورد بوو ،هەڵبەت تا ئەو كاتەی كە لە كاتی نان خدواردنی شدەو لە یەكێك لە ڕێستورانەكانی شاری ڕۆما ،كە ئەو كات شوێنی گردبوونەوەی ئێرانییەكان بوو و گەورەترین كۆمپانیدای ئابجۆسدازیی ئیتالیدا واتە پرۆنددی تێدددایە ،لەگەڵ دوكتددور قاسددملوو ئاشددنا بددووم .لە كدداتی نددان خواردندددا كە دەرفەتێددك بددوو بددۆ ئددێمەی خوێندددكار تدداكوو لەگەڵیددان ئاشددنا بددین و گددوێ لە قسددە و لێكدددانەوەكانی لە مەڕ ئێددران و ندداوچە بگددرین ،بدداس لە سددەرەتای سدداڵەكانی دەیەی ٢١ی زایینییە ،دوكتور داوای لە مدن كە ئیتالیدایی زمدانی دایكدیم بدوو ،كدرد لە چاوپێكەوتنەكدانی دواتریددا لەگەڵدی بدم .دوكتدور قاسدملوو دەیگوت ،چوونكە من دوو فەرهەنگیم بە كەڵكوەرگرتن لە فەرهەنگدی ئێراندی لە ئەو بە باشدی تێددەگەم و ئەو توانداییەم هەیە كە بە كەڵكوەرگرتن لە فەرهەنگی ڕۆژئاوایی یان ئیتالیاییم ،باشتر لەگەڵ بەردەنگەكاندا پێوەندی دروست بكەم و قسەكانی ئەو بگوازمەوە. نازانم ئەم مەسەلەیە چەندە ڕاستە ،بەاڵم بێگومان دەتوانم بۆێم كە دوكتدور قاسدملوو لە وەرگێڕاندی مدن و جدۆری پێوەنددییەك كە مدن لەگەڵ بەردەنگەكاندا دروستم دەكرد ،ڕازی بوو .منیش شانازیم بەوە دەكرد كە وەرگێڕانی قسەكانی یەكێك لە گەورەترین كەسایەتییە سیاسییەكانی ئێران لە چاوپێكەوتنەكانی لەگەڵ كەسایەتییە هەڵكەوتووەكانی ئیتالیام لە ئەستۆیە و پێداهەڵگوتن ندیە ئەگەر بۆدێم كە زۆر كەس ئەو هەڵبژاردنەی دوكتور قاسملوویان پێ ناخۆش بوو ،چوونكە من خوێنددكارێكی الو بدووم و ئەزمدوونی سیاسدیم زۆر كەم
193
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا بوو .لەو سااڵنەدا بۆ چەند جار دوكتور قاسملووم لە چاوپێكەوتن لەگەڵ ڕێبەرانی سیاسیی حیزبە جۆراوجۆرەكانی ئیتالیا هداوڕێیەتی كرد و ئەمە دەرفەتێكی بێ وێنە بوو بۆ من كە لەگەڵ بۆچدوون و كەسدایەتیی ئەو كە بە بدڕوای مدن تەنیدا ڕێدبەری گرینگتدرین حیزبدی كوردستانی ئێران نەبوو ،بەڵكوو یەكێك لەو كەسایەتییە سیاسییە دەگمەنانە بوو كە دەیتوانی گۆڕانكداری لە ئێرانددا دروسدت بكدا ،لە نزیكەوە ئاشدنا بدم و ئەمە پێدداهەڵگوتن ندیە ئەگەر بۆدێم كە ئەم چاوپێكەوتندانە ڕۆڵێكدی سدەرەكیان هەبدوو لە گەشدە و تێگەیشدتنی سیاسی مندا. لە كاك دوكتور ،ناوێك كە من و بەشێك لە خوێندكارانی ئەو كات بۆ قسدەكردن لەگەڵ قاسدملوو كەڵكمدان لدێ وەردەگدرت ،چەندد شدت فێربووم كە ئێستاشی لەگەڵدا بێت ،بەشی دانەبڕاوی باوەڕە سیاسییەكانی منە .یەكەم ئەوەی كە تەنیدا ڕێزگرتندی بەراندبەری ئێتنیدك و نەتەوەكانە كە دەتوانێ هەلدی پێكەوەژیدان بڕەخسدێنێ و تدا كاتێدك هەر مدرۆە ،ئیتنیدك یدان نەتەوەیەك خدۆی بە هەر هدۆیەك لە سددەرەوەتر بزانێددت ،ئەم پێكەوەژیددانە بێگومددان زۆرەملددی و بە كەڵكددوەرگرتن لە زۆری یەكێددك بە سددەر ئەوانددی دیددكەدا دەبددێ .لە كدداك دوكتور هەروەها فێر بووم كە لە واڵتێك وەكوو ئێرانددا كە لە ئیتنیدك ،نەتەوە ،زمدان و ئدایینگەلی جۆراوجدۆر پێدك هداتووە ،نداكرێ باس لە دێموكراسی و ئازادی بكەین ،ئەگەر یەكێك لەم ئیتنیدك و نەتەوانە یدان زمدان و ئاییندانە بیدانهەوێ خۆیدان بە سدەر ئەواندی دیكەدا بسدەپێنن .لە بیرمدان نەچدێ كە لەو سدااڵنەدا باسدكردن لە ئدازادی زۆر بدوو ،بەاڵم لە كۆبدوونەوە سیاسدی و خوێنددكارییەكانی چەپەكانددددا كەسدددێك باسدددی لە دێموكراسدددی نەدەكدددرد و هێنددددێك تەندددانەت دێموكراسدددییان بە دیددداردەیەكی تدددایبەت بە كۆمەڵگدددا سەرمایەدارییەكان دەزانی .دوكتور قاسدملوو هەرچەندد بیركدردنەوەی سۆسیالیسدتیی هەبدوو یدان بە زمدانی ئەمڕۆیدی سۆسدیال دێمدوكرات بوو ،بەاڵم سەرەڕای ئەمە بە تەواوی باوەڕی بە دێموكراسی لە هەر ئاستێكدا لە بنەماڵە و حیزبەوە بگرە تداكوو كۆمەڵگدا و سیسدتمی واڵت هەبددوو .ئەم بدداوەڕە تددا ئەو ڕادەیە بددوو كە هێندددێك جددار زۆریەك لە ئددێمە الوە چە و بە ڕواڵەت شۆڕشددگێڕەكان بە سددەرنجدان بەوەی كە قاسملوو لە بنەماڵەیەكی زەحمەتكێش نەبوو ،بە بوورژوامان دەزانی .یەكێكی دیكە لەو وانانەی كە لە دوكتور قاسدملوو فێدر بددووم ،سددەرنجدان بە پرسددەكانی ندداوچە و جیهددان بددوو .قاسددملوو لەو بددڕوایەدا بددوو كە لە سددەدەی بیسددتەمدا هددیچ نەتەوە و خەڵكێددك ندداتوانن خەمسددارد بددن و بە بددێ سددەرنجدان و بە لە بەرچدداونەگرتنی ئەو شددتانەی كە لە ناوچەكددانی دیددكەی جیهددان ڕوو دەدەن ،بددۆ داهاتوویددان بەرنددامە دابڕێددژن .ئەمددڕۆ ئەم بددابەتە كە ندداوی گلۆبالیزاسددیۆن "بە جیهددانی بددوون"ی لددێ نددراوە ،بە شددتێكی نددوێ نددایەتە بەرچدداو ،بەاڵم لەو سددەردەمەدا بەم شددێوەیە باس دی لددێ نەدەكددرا .بە كددورتی دەتددوانم بۆددێم ،زۆریەك لە قسددەكانی قاسددملوو ئەو كددات تەنددانەت بددۆ بەردەنددگە ئورووپاییەكددانیش لە ڕادە بەدەر مددودێڕن و دووربینددانە بددوو،
بگددات بە ئددێمە الوانددی واڵتێكددی لە حدداڵی
پەرەسدددەندندا وەك ئێدددران بە حكدددوومەتێكی ندددادێموكراتیكەوە .كددداك دوكتدددور بددداوەڕێكی قدددووڵی بە پێویسدددتیی هاوپێوەنددددی لەگەڵ نەتەوەكانی دیكە هەبوو .دەیگووت ئێمە ئێرانییەكان چوونكە لە ژێر دەسەاڵتی سەرەڕۆیانەدا ژیان دەكەین ،چاوەڕوانیی ئەوەمان هەیە كە نەتەوەكانی دیكە هاوسۆزیی خۆیان بۆ ئێمە دەر ببڕن ،بەاڵم كەمتر هەنگاو بۆ هاوپێوەندی لەگەڵ كەسانی دیدكە هەڵددێنین .ئەمە ڕاستییەكە كە بەداخەوە ئەمدڕۆكەش گدۆڕانی بە سدەردا نەهداتووە و هەر وایە .كەمتدر ئێرانییەكدان لەگەڵ سدوورییەكان كە لە نداوچەی ئددێمە ژیددان دەكەن و یددان بددۆ نمددوونە لەگەڵ ڕواندددا لە ئەفریقددا هاوپێوەندددی دەردەبددڕن ،لە حاڵێكدددا كە ئەگەر ئەم یددان ئەو واڵتددی ڕۆژئاوایی و ئاسیایی سەرنج نەداتە خەباتی ئێمە بۆ دێموكراسی لە ئێراندا ،تووشی هەڵچوون دەبین.
194
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا كداك دوكتددور نەك هەر كەسددایەتییەكی هەڵكەوتدوو بددوو كە بە كەڵكددوەرگرتن لە زانسددت و كۆمەڵناسدی هەڵسددەنگاندنی بددۆ هەڵددكەوتە سیاسددییەكان دەكددرد ،بەڵكددوو مامۆسددتایەكی هددونەری ژیددانیش بددوو .ئامددادە بددوو گددوێ لە گددرفتە تاكەكەسددییەكانی كەسددانێك بگددرێ كە شددەویان لە بەرامددبەر پەیكێددك شددەرابی سددوور تێدەپەڕانددد و وەك مامۆسددتایەكی هێدددی ئەوانددی ڕێنددوێنی دەكددرد .لە مدداوەی نیددو سددەدە چددداالكیی سیاسدددی و ڕۆژنامەوانیددددا كەمتدددر ڕێبەرێكدددی سیاسدددیم دیتدددووە كە ئامدددادەیی ئەوەی هەبدددێ بە هێمنیدددیەوە گدددوێ لە گدددرفتە تاكەكەسییەكان و شك و گومانەكانی الوێك ڕابگرێ و وەكوو هاوڕێیەك ڕێنوینیی بكات .هەڵسدوكەوتێكی تدایبەتی لەگەڵ الوان هەبدوو كە هەموو جیاوازییە تەمەنییەكانی كاڵ دەكردەوە .ئەمەش یەكێكی دیكە بوو لەو هەڵسوكەوتانەی كە من لە دوكتور قاسملوو فێر بووم و ئێستاشددی لە گەڵدددا بددێ ،هەوڵ دەدەم لە ژیددانی ڕۆژانەی خۆمدددا پەیڕەویددی لددێ بددكەم .نەبددوونی دوكتددور قاسددملوو تەنیددا خەسددارێكی قەرەبووهەڵنەگری لە كوردەكانی ئێران نەدا ،بەڵكوو لەو بڕوایەدام كە هەمدوو ئێرانییەكدانی لە هەبدوونی ڕێبەرێكدی زاندا ،مدافخواز و پراگماتیك بێبەش كرد .دوایین جار دوكتور قاسملووم پاش چەنددین سداڵ لە پداریس و لە یەكەمدین سداڵەكانی پداش شۆڕشدی گەاڵندی ئێران بینی .من ئیتر خوێندكار نەبووم و سەرقاڵی پیشەی ڕۆژنامەنووسی بووم و بۆ ڕۆژنامەیەكی ئیتالیدایی كدارم دەكدرد ،وتدووێژێكی سیاسددیم هەر بددۆ ئەم ڕۆژنددامەیە ئەنجددام دا و لە كدداتی ماڵئدداوایی ،ماڵئدداواییەك كە هیچكددات لەو بددڕوایەدا نەبددووم كۆتددایی دوایددین چاوپێكەوتنم بێ لەگەڵ كاك دوكتور ،پێی وتم هەوڵ بدە هەمیشە ڕاستییەكان هەر بەو شدێوەیە كە دەیدانبینی و بەو شدێوەیە كە بیدر دەكەیتەوە ،بگوازیتەوە بۆ خوێنەرەكانت. ڕۆحی شاد بێت. سەرچاوە :ماڵپەڕی کوردستان میدیا /ڕێکەوتی٧ :ی ئاگۆستی ٧١٢٥
195
لە یادی ٧٢ساڵەی شەهید د.قاسملوو دا
کۆکردنەوە و ئامادە کردنی :رەحمان نەقشی
گەالوێژی ٧١٢٢ی کوردی -ئاگۆستی ٧١٢٢ی زایینی
196