نامیلکەی، لە یادی ٢٧ ساڵەی شەهید دوکتور قاسملوو دا

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫‪1‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫پێڕست‬ ‫‪ -1‬چۆن هزری قاسملوو بکهینه بهرنامهی کار؟‪ ..............................................‬مستەفا شەڵماشی ‪5 ......................‬‬ ‫‪ -2‬قاسملوو کاریزمایەکی ئەرێنی و رێبەرێکی بەهەڵوێست‪ .................................‬عەزیز شێخانی ‪9 .........................‬‬ ‫‪ -3‬قاسملووی ئاکادێمیک‪ ....................................................................‬سۆران عەلیپوور ‪12 ......................‬‬ ‫‪ -4‬قاسملوو‪ ،‬رێبەرێکی واقیعبین‪ ............................................................‬برایم چووکەڵی ‪15 ......................‬‬ ‫‪ -5‬ههموو ژیانی قاسملوو حیزبی دێموکرات بوو!‪ .............................................‬کۆسار فەتاحی ‪18 .......................‬‬ ‫‪ -6‬بۆ یادی ‪ ٧٢‬ساڵهی تێرۆری د‪ .‬قاسملوو‪ .................................................‬دهبابهی کۆڕێ ‪21 ........................‬‬ ‫‪٧٧ -7‬ی پووشپەڕ‪ ،‬ڕۆژی سەرکەوتنی مەزنەئامانجی لێکگرێدانی خەباتی شار و شاخ‪ ...............‬ڕەزا فەتحوڵاڵنژاد ‪25 ...........‬‬ ‫‪ -8‬لە ڕێبازی قاسملوودا‪ ،‬ڕێبەران‪ ،‬سەنگەری پێشەوەی بەرگرین"‪ ..........................‬فواد خاکی بەیگی ‪27 ....................‬‬ ‫‪ -9‬دکتۆر قاسملوو سیمایەکی کاریگەر و تێکۆشەری سیاسی و‪ ................................‬محەممەد سلێمانی ‪31 ....................‬‬ ‫‪ -10‬قاسملوو هەروا ڕێبەری ڕووداوەکانی کوردستانە‪ .........................................‬مەجیدد حەقدی ‪33 ........................‬‬ ‫‪ -11‬رازی ههرمانی دوکتور قاسملوو‪ ..........................................................‬ئازاد کەریمی ‪35 ........................‬‬ ‫‪ -12‬بۆ دهبێ ‪٧٧‬ی پووشپهڕ له کوردستان‪ ،‬مانگرتنی گشتی بهڕێوهبهرین؟‪ ..................‬ڕەحیم ڕەشیدی ‪38 .......................‬‬ ‫‪٧٢ -13‬ی پووشپەر ‪ -‬راسان و یەکگرتنەوەی دووبارەی دێموکرات‪ .............................‬مەجید حەقی ‪43 ........................‬‬ ‫‪ -14‬لە یادی د‪.‬قاسملوو دا‪ ..........................................................‬ئامادەکاری; رۆژنامەی کوردستان ‪46 .............‬‬ ‫‪ -15‬بانگەوازی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە بەرەبەری ‪٧٧‬ی پووشپەڕی ئەمساڵ دا‪ ............‬کوردستان و کورد ‪50 ................‬‬ ‫‪ -16‬دوکتور قاسملووی مەزن و هەموو سالێ یادکردنەوە‪ .....................................‬کەریم ئەڵاڵوەیسی ‪53 ...................‬‬ ‫‪ -17‬قاسملوو‪ ،‬رێبەرێک بۆ هەموو وەرزەکان‪ .................................................‬حەتەم کێلەشین ‪55 ......................‬‬ ‫‪ -18‬نامەی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ ئەلکساندر وانددێبێلن ‪ ..........‬کوردسدتان و کدورد ‪59 ..................‬‬ ‫‪ - 19‬وتۆوێژی رۆژنامەی بە ناۆبانگی ئوتریشی ‪ Die Presse‬لە لەگەڵ بەرێز عەتا نهسیری‪ ............‬ئارەزوو ‪61 .........‬‬ ‫‪ -20‬وتووێژ‪ ،‬داوێك بۆ تیرۆری ئاشتی و دیالۆگ‪ ........................‬ئیبراهیم قاسمیزاد ‪ ...............‬و‪ :‬هیوا میرزایی ‪64 .....‬‬ ‫‪ -21‬بەیتی* قاسملوو یان حەدیسی کونەجەرگ بوون و بەرەوپیری مەرگ چوون‪ .............................‬عارف سەلیمی ‪67 .......‬‬ ‫‪ -22‬ئێمە قاسملوومان تیرۆر کرد‪ ............................................................................‬ناسر فەتحی ‪73 ........‬‬

‫‪2‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫‪ -23‬ئێران و قەتڵ لە ڤیەننا‪ .................................................‬مایکڵ ڕۆبن ‪ .............‬کامێنتری مەگەزین ‪76 .......‬‬ ‫‪ -24‬دکتۆر قاسملو‪" :‬بیرمەندە شۆڕشگێڕەکە"‪ ..............................................................‬شەریف هەژاری ‪78 .........‬‬ ‫‪ -25‬بۆ پووشپەڕی خوێناوی و کۆترە زامدارەکەی ڤییەن‪ ..................................................‬قادر وریا ‪81 ...............‬‬ ‫‪ -26‬نامرن ئەوانەی وا لە دڵی میللەتا ئەژین‪ ...........................................................‬عەبدوڵاڵ حیجاب ‪83 .......‬‬ ‫‪ -27‬د‪ .‬قاسملوو لە پێناو “مانەوە”دا بەرەو مەرگ هەنگاوی نا‪ ..........................................‬ئاگری باڵەکی ‪85 ..........‬‬ ‫‪ -28‬لە نێوان خۆبەخت كردنو هەلپەرستیدا‪ ............................................................،‬کەریم پەرویزی ‪88 .........‬‬ ‫‪ -29‬تایبەتمەندییە بەرزەکانی شەهید دوکتور قاسملوو‪.................................................،‬حوسێن نازدار ‪92 ............‬‬ ‫‪ -30‬قاسملوو‪ ،‬لە ڕێبازی ئازادی دا‪ ......................................................................‬عومەر غوالم عەلی ‪95 ......‬‬ ‫‪ -31‬قاسملوو‪ ،‬وانەیەک بۆ خەبات و چرایەک بۆ داهاتوو‪ ................................................‬وریا رەحمانی ‪99 ...........‬‬ ‫‪ -32‬لە ‪٧٢‬ی پووشپەرەوە بەرەو ‪٧٢‬ی گەالوێژ‪ ........................................................‬مەجید حەقی ‪101 ..............‬‬ ‫‪ - 33‬وتووێژێکی د‪ .‬قاسملوو لەگەڵ چەتین چەکۆ ‪ ................................‬لە تورکییەوە‪ :‬سەالحەدین بایەزیدی ‪104 ..........‬‬ ‫‪ -34‬قاسملوو و بۆسەی ڤییەن‪ ...........................‬کریس کۆچێرا ‪ ...........‬لە فەڕەنسییەوە‪ :‬سەالحەدین بایەزیدی ‪110 .......‬‬ ‫‪ -35‬ئهوان نەک بۆ وتووێژ‪ ،‬بۆ كوشتنی پەیامهەڵگری ئاشتی هاتبوون‪ ........‬بە قەڵەمی کریس کۆچێرا‪ ......‬و‪ :‬قادر وریا‪116 .....‬‬ ‫‪ -36‬قسهکانی د‪ .‬فرێدریک تیسۆ کۆنسولی پێشووی فهڕانسه له کوردستان له ‪ ...............‬کوردستان و کورد ‪121 .................‬‬ ‫‪ -37‬هه راوهوریای ژیانێک و بێ ده نگی مه رگێک‪ ...........‬ئامادەکردنی ئاسۆ ساڵح ‪ ................‬و‪ :‬رەشید زەرواوی ‪124 .......‬‬ ‫‪ ٧٢ -38‬ساڵ پێش گەلی کورد قاسملوویەکی مەزنی لە دەستدا‪ ..........................................‬عارف باوەجانی ‪133 ........‬‬ ‫‪ -39‬قاسملوو ئێستاشی لهگهڵ دابێ ههر قاسملوویهو خهونی ههزاران رۆڵەی گهلهکهیهتی‪ ............‬حیسام دەست پیش ‪135 .......‬‬ ‫‪ -40‬بۆ قاسملوو‪ ........................................................................................‬کەریم فەرخەپوور ‪137 .......‬‬ ‫‪ -41‬د‪.‬قاسملوو ئەستێرەیەکی درەوشاوە لە گۆڕەپانی دیپلۆماتیکدا‪ ....................................‬هەژیر عەبدوڵاڵپوور ‪139 .....‬‬ ‫‪ -42‬د‪.‬قاسملوورێبهرێکی دێموکراتو سیمای بهرزی مرۆڤایهتی‪ ...........................................‬حوسێن نازدار ‪142 .............‬‬ ‫‪ -43‬وتووێژی رۆژنامهی کوردستان لهگهڵ مهولوود سواره ئهندامی رێبهری حدک‪145 ...................................................‬‬ ‫‪ -44‬ساڵڕۆژی تیرۆری د‪.‬قاسملوو و بەرپرسیارەتی ئەخالقی‪ ............................................‬مادح ئەحمەدی ‪147 ...........‬‬ ‫‪ -45‬تێڕوانینێک لەسەر چەمکی قاسملووییسم لەکوردستان‪ ..............................................‬هادی عارفی ‪150 .............‬‬ ‫‪ -46‬دکتۆر قاسملوو‪ ،‬بیرمەندە شۆڕشگێڕەکە‪ ............................................................‬شەریف هەژارى ‪159 ..........‬‬ ‫‪ -47‬دوکتۆر قاسملوو‪ ،‬ڕێبهرێکی کاریزما و سیاسهتمهدارێکی ئاشتیخواز‪ ................................‬هیوا ئهحمهدی ‪162 ...........‬‬ ‫‪ -48‬قاسملو هێمای نهتهوەیەک یان خودی نهتهوه‪ ...................................................!.‬حیسام دەست پیش ‪169 .......‬‬ ‫‪ -49‬مەرگی قاسملوو ‪ ،‬مەرگی خۆرە تاوە‪ ...............................................................‬ئەحمەد شێربەگی ‪173 .......‬‬ ‫‪ -50‬ژیان و تێکۆشانی خەباتکاری شەهید کاک عەبدواڵ قادری ئازەر لە ڕێگایەک بەروخۆڕدا‪176 .....................................‬‬ ‫‪ -51‬له نێوخۆی ڕۆژههاڵتی کوردستان‪ ،‬چۆن بهرهو یادی ‪ ٧٢‬ساڵهی شههیدبوونی د‪.‬قاسملوو بچین؟‪ .......‬قادر وریا ‪182 ............‬‬

‫‪3‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫‪ -52‬مانگرتنێکی جیاواز! (له پهراوێزی بانگهوازهکهی ئهمساڵی حدک بۆ ‪٧٧‬ی پووشپهڕ)‪ .............‬ناسر باباخانی ‪184 ............‬‬ ‫‪ -53‬کۆماری ئیسالمی چۆن بهرهوڕووی ‪٧٧‬ی پووشپهڕبۆوه؟!‪ ............................................‬کوردستان و کورد ‪186..........‬‬ ‫‪ -54‬میراتی قاسملوو‪ ..................................................................................‬ئیدریس ئەحمەدی ‪189 ........‬‬ ‫‪ -55‬كاك دوكتور‪ ............................................................‬ئەحمەد ڕەئفەت ‪ ........‬و‪ :‬هیوا میرزایی ‪193 ..........‬‬

‫‪4‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫چۆن هزری قاسملوو بکهینه بهرنامهی کار؟‬

‫مستهفا شهڵماشی‬ ‫له کهسمان شاراوه نییه که شههیدی رێبهر دوکتور عهبدولڕهحمانی قاسملوو کاریگهرییهکی گهورهی له سهر بزاڤی رزگداریخوازیی کدورد‬ ‫له ههموو کوردستان بهگشتی و له رۆژههاڵتی کوردستان بهتایبهتی ههبووه و تائێستاش ههیه‪ .‬بهتایبهت له نێو ریزهکدانی بنهماڵدهی‬ ‫گهورهی دێموکراتدا ئهوکاریگهرییه زۆر بهرچاوه و هدزری قاسدملوو لده راسدتیدا بده سدهر رێدڕهوی خدهباتی دێموکراتدهکانی رۆژهدهاڵتی‬ ‫کوردستاندا زاڵه‪.‬‬ ‫ئهوهندهی پهیوهندی ههبێ به مهسهلهی کوردهوه بهگشتی‪ ،‬له نێو رێڕهوی خهباتی چهندین سداڵه و شدێوهی لێکداندهوه و سیاسهتسدازی‬ ‫و رێبهری کردنی دوکتور قاسملوودا وانهی زۆر گهوره ههن که دهکرێ رێبهرانی کورد له ههموو پارچهکانی کوردستاندا لێیان فێدر بدن و‬ ‫بیانکهنه چرای رووناککهرهوهی قۆناغه تاریک و بهرتهسکهکانی خدهباتی خۆیدان بدۆ مامهڵده کدردن لهگدهڵ دهوروبدهریان و بدۆ زاڵبدون‬ ‫بهسهر پالنی نهیارانی کورددا‪ ،‬که به داخهوه ههر چوار دهوریان تهنیوه‪.‬‬ ‫یهکێک له ئاستهنگهکانی بهردهم ههموو رێبهرانی کورد له ههر چوار پارچهی کوردستان ئهوهیه که به هدۆی دابهشدکرانی کوردسدتان بده‬ ‫سهر چوار واڵتی ناوچهی پڕکێشه و ئاڵۆزی رۆژههاڵتی نێوهڕاستدا‪ ،‬بهداخهوه له ههریهک لهو بهشانهی کوردستاندا له خهباتدا بدی‪،‬‬ ‫ههر چوار دهورت دوژمنی فکری و هزری مهسهلهکهی تۆیه‪ .‬هیچ کام لهو واڵتانهی که بهشێک له کوردستانیان به سهردا دابهش کدراوه‪،‬‬ ‫له راستیدا موافقی چارهسهری مهسهلهی کورد له هیچ یهک لهو واڵتانهدا نین‪ .‬رێژیمدهکانی حداکم بهسدهر ئدهو واڵتاندهدا لده باشدترین‬ ‫حاڵهتدا به هۆی رکهبهریی ناوچهیی رهنگه له قۆناغێک له قۆناغدهکانی خدهباتدا بده قازانجیدان بدێ بده هدۆی جوواڵندهوهی کدوردهوه‬ ‫فشارێک بدۆ واڵتهکدهی دراوسدێیان بێدنن و لده کۆتداییشدا مامهڵدهی پێدوه بکدهن‪ .‬هوندهری رێبدهرانی کدورد لدهوه دایده کده چدۆن بتدوانن‬ ‫پارسهنگێک بدۆزنهوه بۆ ئهوهی ههم له ناکۆکی نێوان دژبهرهکانیان کهڵک وهرگرن و ههم بدهکردهوه نهچنده ژێدر بداری داخوازییدهکانی‬

‫‪5‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئهو واڵتانه که له کۆتاییدا به زیانی هدهموو نهتدهوهی کدوردن‪ .‬دوکتدور قاسدملوو لدهو پهیوهندییدهدا فۆرمدولێکی زۆر کداری و بدههێزی‬ ‫دیبۆوه‪ .‬له فۆرمولی دوکتور قاسملوودا فاکتهری هێدزی کدورد بۆخدۆی رۆڵێکدی گدهورهی پێددرابوو و لده راسدتیدا بهدهسدتهێنانی ئدهنجامی‬ ‫هاوکێشه سیاسییهکه درابوو به هێزی جوواڵنهوهی کورد‪ .‬بۆ وێنه سهرهڕای پهیوهندی حیزبی دێمدوکرات لهگدهڵ دهوڵدهتی عێدرا‪ ،،‬هدیچ‬ ‫کاتێک دوکتور قاسملوو تای تهرازوی دۆستایهتی بهالی حکوومهتی ئهو واڵتهدا نهشکاندهوه‪ ،‬ههمیشده دۆسدتایهتی لهگدهڵ جوواڵندهوهی‬ ‫کورد له باشدوور راگدرت و تهناندهت یارمدهتی دا و هدیچ کدات قبدووڵی ندهکرد کده لده رێگدای ئدهو و حیزبهکهیدهوه بچدوکترین فشدار بدۆ‬ ‫جوواڵنهوهی کورد له باشوور بدێ‪ .‬مهسدهله ئدهوه ندهبوو کده داوای لێندهکرێ‪ ،‬بدهاڵم وهاڵمدی ئوسدوولی هدهبوو‪ ،‬ئدهو هێدزی جوواڵندهوهی‬ ‫کوردی دهبرده تهشکی ئاسمان له بهرامبهر نهیاراندا‪ .‬له کاتی فشارهێناندا ئهو مدهرجی بدۆ ندهیاران دیداری دهکدرد و بده ئاشدکرا پێدی‬ ‫رادهگهیاندن که ئهگهر فشار بێنن خهباتی رۆژههاڵت و باشوور لێکگرێ دهدهن‪ .‬هاوکێشهی قاسملوو ئهوه بوو که بهردهوام داوا بکا کده‬ ‫مهسهلهی کورد به شێوهی سیاسدی چارهسدهر بکدهن و ئهگدهر ئدهو کداره نهکدهن‪ ،‬کێشدهی خۆیانده و‪ ،‬کدوردی رۆژهدهاڵت ئامداده نییده دژی‬ ‫خوشک و براکانی بوهستێتهوه‪ .‬ئهو سیاسهته نهتهوهییهی به جۆرێک جێگیر کردبدوو کده لده کۆتداییدا وای لێهداتبوو بده نێدو ریزهکدانی‬ ‫حیزبددی دێمددوکراتدا خددهباتگێڕانی باشددوور دههدداتن و زهڕبددهیان لدده حکوومددهتی بهعسددی فاشیسددت دهدا و بدده نێددو بنکدده و بارهگاکددانی‬ ‫دێموکراتدا دهگهڕانهوه‪ ،‬بهاڵم دهوڵهتی عێرا‪ ،‬ههر باسیشی نهدهکرد‪ ،‬چونکه وهاڵمهکهی دهزانی‪.‬‬ ‫دهرسێکی گهورهی دیکه بۆ ههموو کورد که قاسملوو هێنایه بدهرباس‪ ،‬پهیوهنددیی دیپۆۆماسدی بدوو لده سدهر بناغدهی قدازانجی هاوبدهش‪.‬‬ ‫ئددهو دهرسددی دایددن کدده سددهردهمی پهیوهندددی کۆڵۆنیددالی‪ ،‬یددا بددهزهیی مرۆڤایددهتی‪ ،‬یددا برایددهتی ئیدددئۆلۆژیکی بهسددهر چددووه‪ .‬کددورد نددابێ‬ ‫تهسلیمی پهیوهندیی کۆڵۆنیالی بێ و تهنیا بۆ پاراستنی گیانی ببێته داردهستی هێدزی دهرهکدی‪ ،‬یدا بچدێ وهک قوربانییدهک بپاڕێتدهوه‬ ‫یارمددهتی بدددهن‪ ،‬یددا خددۆی بدده ئیدئۆلۆژیهکددهوه ببهسددتێتهوه و چدداوی داخددا و هددهرچی پێددی دیکتدده کددرا بیۆێتددهوه‪ .‬بددهڵکددوو دهبددێ‬ ‫بهرژهوهندییهکانی خۆی ههڵسهنگێنێ‪ ،‬لهگهڵ بهرژهوهندیی الیهنی بهرامبهر تاووتوێی بکا و هاوکێشهیهک بدۆزێتهوه که بهرژهوهنددیی‬ ‫ههردووک ال بگرێتهوه و بهم جۆره مامهڵه و دۆستایهتی بکا‪.‬‬ ‫سێههم هزری گهورهی قاسملوو له پدهیوهنددی لهگدهڵ مهسدهلهی کدورددا ئدهوه بدوو کده ههرچهندد کوردسدتانی بده یدهک واڵت و نهتدهوهی‬ ‫کوردی به یهک نهتهوه دهزانی‪ ،‬بهاڵم جیاوازییهکانی ههر چوارپارچهی کوردستانی دهخوێندهوه و پێی وابوو که هدهر پارچهیدهی دهبدێ‬ ‫بۆخۆی به پێی ههلومهرجی خۆی خهبات بکا و قۆناغهکانی خهباتی خۆی دیاری بکا‪ .‬پێی رهوا نهبوو هدیچ پارچهیدهکی کوردسدتان لده‬ ‫پارچهکهی دیکهی کوردستاندا دهستێوهردان بکا‪ .‬نهزهری ئدهوه بدوو کده پێویسدته دۆسدت و هاوکداری یدهکتر بدن‪ ،‬بدهاڵم ندابێ دهسدت لده‬ ‫کاروبدداری یددهکتر وهردهن‪ .‬سددهردهمانێک لدده ژێددر رێبهرایددهتیی ئددهودا حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتان‪ ،‬گددهورهترین حێددزی کددوردی و‪،‬‬ ‫جوواڵندهوهی رۆژهددهاڵتی کوردسدتان‪ ،‬گددهورهترین جوواڵندهوهی کددوردی بدوو‪ .‬بددهاڵم تدا ئێستاشددی لهگدهڵ بددێ نده حیزبددی دێمدوکرات و ندده‬ ‫جوواڵندهوهی کددوردی رۆژهدهاڵت بچددوکترین دهخالدهتیان لدده بهشدهکانی دیکددهی کوردسدتاندا نددهکرد‪ .‬دهسدتێوهردانی هێددزی پارچهیدهک لدده‬ ‫پارچددهکانی دیکددهدا لدده نێددوان پارچددهکانی کوردسددتاندا کێشدده دروسددت دهکددا و ئهمددهش مهترسددییهکه لدده سددهر پرسددی کددورد بدده گشددتی‪.‬‬ ‫چوارهم وانهی گهورهی قاسملوو ئیمان به چارهسهری ئاشتیخوازانه‪ ،‬پێکهوهژیانی مرۆڤانهی نێوان گهالنی ناوچده‪ ،‬وهالندانی ر‪ ،‬و تۆڵده‬ ‫و کارکردن بۆ سهقامگیریی دێموکراسی و ئاشتی بوو‪ .‬که بهداخدهوه گیدانی خۆشدی لده سدهر داندا‪ .‬لده روانگدهی دوکتدور قاسدملووه چدهک‬

‫‪6‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫تهنیا بۆ بهرگری بهکار دههات‪ ،‬بده تونددوتیژی هدیچ کێشدهیهک چارهسدهر ندهدهکرا و کۆتدایی هدهموو گرفتێدک لده سدهر میدزی وتدووێژ‬ ‫ئیمکانی ههبوو‪ .‬که مخابن له واڵتانی دیکتاتۆریلێدراو و تدا سدهر ئێسدقان پربدوغز و غدهرهزی ناوچدهی رۆژهدهاڵتی نێوهڕاسدتدا‪ ،‬ئدهو‬ ‫رێڕهوه جارێ زهمینهی زۆر کهمه و بهداخهوه زۆر جار الیهنگرانی دهبنده قوربدانیی بیروبۆچوونده ئینسدانی و دێموکراتیکدهکانی خۆیدان‪.‬‬ ‫بهاڵم گومان لهوهدا نییه که داهاتوو ههر هی ئهو بۆچوونه ئینسانیانهیه‪.‬‬ ‫له رێبازی پڕسهروهری قاسملوودا و له هزری دهوڵهمهند و پڕزانستی ئهودا دهکرێ دهیان وانهی دیکهش ههڵێنجین‪ ،‬بهاڵم لێرهدا بهو‬ ‫چوار وانه گرنگه بهسنده دهکهم و دهچمه سهر ئهو بهشهی که ئێمهی دێموکرات دهبێ چدۆن مامهڵده لهگدهڵ هدزر و کهلدهپوورێک بکدهین‬ ‫که قاسملوو بۆی هێناوینه نێو گۆڕهپانی خهبات‪.‬‬ ‫سهرهڕای ئهوهی که ئهو چوار وانهیه پێویسته بکهینه رێبازمان‪ ،‬دهبێ له ژیانی سیاسیی رۆژانهشماندا وریدا بدین کده لده کۆتداییدا بده‬ ‫جۆرێک هزر و بیرهکانی قاسملوو بهکار بێنین که کاریگهریی ئهرێنی لهسهر خهباتی ئهمڕۆ و داهاتوومان دابنێن‪ .‬ئهوکاتهیه که نرخی‬ ‫تهواویشمان داوه بهو کهلهپووره سیاسییه دهوڵهمهندهی که بۆی بهجێهێشتووین‪ .‬ئهوهش چهند میتۆد و میکانیزمێکی پێویسته‪.‬‬ ‫یهکددهم‪ :‬پێویسددته هددهموومان لددهوه خددۆ بپددارێزین کدده موزایددهدهی سیاسددی بدده هددزر و بیروبۆچوونددهکان و شددێوهی رێبددهریکردنی شددههید‬ ‫قاسملووه بکهین‪ .‬قاسملوو بهشی ههموو کوردی تێدایه وهک ئهندامێکی بهرههمهێن له نهتهوهیهک‪ .‬ههروهها رێبدهری هدهموو ئهنددامێکی‬ ‫دێموکرات بووه وهکوو رێبهرێکی کاریزماتیک که تاکوو ئێستاش و دوای شههیدبوونیشی له سهر هدهموان بانددۆری ههیده‪ .‬کده وابدوو لده‬ ‫کوردستانی گهورهدا هیچ بهشێک ناتوانێ قاسملوو تدهنیا بده هدی خدۆی بزاندێ و لده نێدو بنهماڵدهی دێمدوکراتیشدا هدیچ کدهس نداتوانێ‬ ‫تهنیا خۆی به درێژهدهری رێگای قاسملوو پێناسه بکا و ئهوانی دی به دژبهری ئهو رێگایه‪ .‬قاسملوو بۆخدۆی درێدژهدهری رێگایدهک بدووه‬ ‫که پێش خۆی شدههیدی وهک پێشدهوا قدازی محهممدهد و دهیدان شدههیدی پایهبدهرزی دیکدهی پێشدکهش بده نهتهوهکدهی کدردووه‪ .‬هدهموو‬ ‫ئهندددامان‪ ،‬پێشددمهرگهکان و الیددهنگرانی رێبددازی دێمددوکراتیش لدده رابددردوو‪ ،‬لدده ئێسددتا و لدده داهدداتوشدا هددهر رێبددواری ئددهو رێگایددهن‪.‬‬ ‫بنهماڵهی گهورهی دێموکرات ئهگهر ببێته سهد ماڵیش ههمووی ههر رێبواری ئهو رێگایهن‪ ،‬که دیاره شههیدی رێبدهر قاسدملوو باشدترین‬ ‫رێنیشاندهری ئهو بنهماڵهیه بووه و وانهی زۆر به نرخی بۆ بهجێ هێشتووین‪.‬‬ ‫دووهم‪ :‬مهسددهلهی گرینددئ ئهوهیدده کدده هیچمددان هددهوڵ نددهدهین بیددر و هزرهکددانی شددههیدی رێبددهر قاسددملوو بکهیندده جۆرێددک مهزهددهب یددا‬ ‫ئیدئۆلۆژی نهگۆڕ‪ .‬که قابیلی پێداچوونهوه و ههڵسهنگاندن ندهبن‪ ،‬یدا ندهکرێ ئاڵوگۆڕیدان بده سدهردا بدێ و لهگدهڵ ههلومدهرجی تدازه‬ ‫نهگونجێندرێن‪ .‬ههرچۆنێک بێ هزر و سیاسهت و تهنانهت زانستی ههموو بلیمهتهکانی دنیا له سهر بناغهی داتاکانی سهردهمی خۆیدان‬ ‫داڕێژراون و رهنگه (بهشێک له)ئهو زانیاری و داتایانه له کاتی ئێمهدا گدۆڕابن‪ .‬کده وابدوو هدیچ تیورییدهکی سیاسدی و تهناندهت هدیچ‬ ‫تیورییهکی زانستیش نهگۆڕ نییه و دهکرێ به پێی ههلومهرج گۆڕانی بهسهردا بێ‪.‬‬ ‫سێههم‪ :‬له ههڵسهنگاندنی مێژووماندا غهدره پارێزراویی بۆ کهس دانێین‪ ،‬به رێبهرانی گهورهی وهک‪ ،‬پێشهوا قازی محهممهد‪ ،‬دوکتور‬

‫‪7‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫قاسملوو یدا دوکتدور شهڕهفکهندیشدهوه‪ .‬رووداوه میژووییدهکان دهبدێ وهک خۆیدان ههڵسدهنگێنین‪ ،‬بدێ لهبدهرچاوگرتنی ئدهوهی کدێ رۆڵدی‬ ‫سهرهکی تێدا ههبووه‪ .‬ئهگهر لهو رووداوانهدا تهنانهت رێبهرێکی کاریزمای وهک شههید دوکتور قاسملووش نهخشی سدهرهکی هدهبووبێ‪،‬‬ ‫پێویسته بابهتیانه شرۆڤهیان بکهین‪.‬‬ ‫چوارهم‪ :‬نابێ به دایم دووبارهی بکهیندهوه کده ئیددی قاسدملوویهکی دیکده نداتوانێ لده دایدک ببێتدهوه‪ .‬ئهگدهر ئێمده ئداوا لدهو سدیمبۆله‬ ‫بهنرخهی گهلهکهمان بکهین‪ ،‬ئهوه بێگومان به باری ندهرێنیدا بدهکارمان هێنداوه‪ .‬ندابێ رێبدهرانی ئێسدتامان بده سدهروهرانی پێشدوومان‬ ‫بشکێنین‪ .‬نابێ رێگای بڕیاردان له رێبهرانی ئێستامان بهربهست بکهین و بهدایم لهگهڵ رابدردوو بدهراوردیان بکدهین‪ .‬بههدهرحاڵ ئێمده‬ ‫لددده سدددهردهمێکی جیددداوازدا دهژیدددن‪ ،‬مدددهجبورین بددده پێدددی ئیمکاندددات و ههلومدددهرجی ئدددهمڕۆ سیاسدددهت داڕێدددژین و هدددهنگاو هدددهڵێنین‪.‬‬ ‫پێنجهم‪ :‬خهیانهتێکی گهورهمان به سدیمبۆلهکانی خدهباتمان کدردووه ئهگدهر بمانهدهوێ وهک ئامرازێدک لده دژی ئدهو کهسدانه بدهکاریان‬ ‫بێنین که جیاوازی بۆچوونیان لهگدهڵ ئێمده ههیده‪ .‬یدهکێک لده بدههاکانی کده دوکتدور قاسدملوو زۆری هدهوڵ دا بیهێنێتده نێدو سیاسدهتی‬ ‫کوردییهوه‪ ،‬پلۆرالیزمی سیاسی و قبووڵکردنی جیاوازییهکان بوو‪ .‬ئێستا زۆر غهدرێکی گهوره دهبێ له خودی ئهو‪ ،‬ئهگهر ههوڵ بددهین‬ ‫جیددابیران بکددوتین بددهوهی کدده گۆیددا لدده رێبددازی قاسددملوو الیددان داوه‪ ،‬دژی بۆچونددهکانی قاسددملوون‪ .‬سددهنگهر گددرتن لدده پشددت سددیمبۆله‬ ‫نهتهوهیی و حیزبییهکان له بایدهخی ئدهوان کدهم دهکاتدهوه‪ .‬ئدهوان دهبدێ بده پانتدایی نهتدهوه و حیدزب و رێکخدراوه جۆراوجۆرهکدان و‬ ‫بیروبۆچوونه جۆراوجۆرهکان‪ ،‬کارتێکهرییان بمێنێ‪ .‬ئهوهیه رێزلێنانی راستهقینه لهوان‪ ،‬بهردهوامی دان به رێبازیان و کهڵکی ئدهرێنی‬ ‫وهرگرتن لێیان‪.‬‬ ‫بددا لدده وتدده و تیۆرییددهکانیان بددۆ کوتددانی جیابیرانمددان کددهڵک وهرنددهگرین کدده لدده ههلومددهرجێکی جیدداوازدا لدده الیددهن ئددهو سددیمبۆله‬ ‫نهتهوهییانهوه داڕێژراون‪ .‬با ههر مهسهلهیهک لده زهمدان و مدهکانی خدۆیدا ههڵسدهنگێنین و ئهگدهر دهلیلدی قانیککدهرمان بده دهسدتهوه‬ ‫نهبوو له پشت رێبهرانی وهک شههید قاسملوو سهنگهر نهگرین‪.‬‬ ‫ئهوهی بۆ ئێمه گرینگه ئهوهیه که هزر و بیری قاسملووهکان به پێی ههلومهرجی ئهمڕۆ ههڵسهنگێنین و له تاقیکردندهوهکانیان کدهڵک‬ ‫وهرگددرین‪ .‬لدده هێۆدده گشددتییهکانی رێبددازی ئددهواندا کدده لدده سددهرهوه ئیشددارهیان پێکددرا بمێنینددهوه و بدده پێددی ویسددتهکانیان‪ ،‬بددهاڵم بدده‬ ‫میکانیزمی ئهمڕۆیی که لهگهڵ ههلومهرجی سهردهمدا یهک بگرنهوه‪ ،‬بهرنامهی کارمان داڕێژین‪.‬‬ ‫له ‪ ٧٢‬سالهی شههیدکرانی رێبهری شههیدمان قاسملوودا ساڵو دهنێرم بۆ رووحی پاکی و‪ ،‬هیوادارم بتوانین ئامانجهکانی وهدی بێنین‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪ ٧٢ :‬جوواڵی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪8‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملوو کاریزمایەکی ئەرێنی و رێبەرێکی بەهەڵوێست‬

‫عهزیز شێخانی‬ ‫بزووتنەوە رزگاریخوازەکان و زۆر بزووتنەوەی دیدکە لە رەوتدی کدار و تێکۆشدان و تەندانەت مدانەوەدا پێویسدتیان بە رەمدز و سدەمبولە‪.‬‬ ‫کاریزما و سەمبولە گەلیی و نەتەوەییەکان بە گوێرەی سەردەم‪ ،‬جۆغرافیا و کولتوور دەردەکەون و رۆڵی بەرچاو دەگێڕن‪ .‬بەکارهێندانی‬ ‫سددەمبول و رەمددزە جیاوازەکددان بەشددێکی سرووشددتی و نەپچددڕاوە لە مێددژووی ژیددانی مرۆڤددایەتییە‪ .‬لە قۆندداخی خەبدداتی رزگدداریخوازانەدا‬ ‫سددەمبولەکان کددۆکەرەوەن و لە سددات و کدداتی دژوار و ئدداڵۆزدا دەبددنە هددۆی یەکگرتددوویی زیدداتر و رێبەرایەتیددی بەرەی دژبەر لە ئەسددتۆ‬ ‫دەگرن‪ .‬لە ژێر تیشکی بوون و بیر و لێکددانەوەی رەمدز و کاریزماکانددا وێنەیەکدی کدۆکراوەتر دەخدوڵقێ‪ .‬کاریزمدا چەمکێکدی فرەماندا و‬ ‫هاوکێشددەیەکی کددراوە و ئددازاد و دەرکەوتەیەکددی چەنددد روخسددارییە‪ .‬کاریزمددا جددۆری زۆرە و لە شددیکردنەوەی ئەو چەمددکەدا بدداس لە‬ ‫کاریزمای ئەرێنی و نەرێنی و هەروەهدا زڕەکاریزمدا دەکدرێ‪ .‬شدایانی باسدە‪ ،‬کە بەشدێکی زۆر لە سیاسدەتکارەکان هەوڵددەدەن لە کداتی‬ ‫پێویستدا خۆیان بە خاوەن کاریزما پێشان بدەن‪.‬‬ ‫خەبدداتی رزگدداریخوازنەی گەالنددی جیهددان و تەنددانەت قوتابخددانەی ئددایینی و کولتورییەکددان تەژیددن لەو رەمددز و خەباتکددارانەی‪ ،‬کە بە‬ ‫نرخی ژیانی خۆیان رێبەرایەتیی رەوت و پرۆسەیەکی سیاسی‪ ،‬کۆمەاڵیەتی یان کولتووریدان کدردوە‪ .‬سدەمبولەکان بە وێدنە‪ ،‬گێدڕانەوە و‬ ‫پەیامەکانیددان وێنەیەکددی کددورت و پوخددت لە بارودۆخەکددان پێشددان دەدەن‪ .‬بەشددێک لە کاریزماکددان لەگەڵ قوربانیدددان و فیددداکاری لە‬ ‫پێندداوی گەل‪ ،‬ئددازادی و خاکدددا گرێدددراون و تایبەتمەندددیی گەورە دەبەخشددنە مددرۆڤە خدداوەن بەهددرە و رەمزەکددان‪ .‬ئەو جددۆرە لە کەسددە‬ ‫کاریزماکان سەرکردایەتی و رێبەرایەتی گەیشتن بە دوارۆژێک دەکەن‪ ،‬کە لەمڕۆ باشترە و هەڵگری ویستی زۆرایەتیی نەتەوەیەک یدان‬ ‫کۆمەڵە خەڵکێکە‪ .‬کاریزما نەتەوەیی و خەڵکییەکان جیاوازن و هەر سیاسەتکار و رێبەرێک خاوەنی مەرجی بوونە کاریزما و سەمبولی‬

‫‪9‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫گشتی نییە‪.‬‬ ‫پرسددی نەتەوەی کددورد خدداوەنی رەوایەتددی یاسددایی و سرووشددتییە‪ ،‬کە پاڵپشددتی بەهێددزە بددۆ سددەمبولە ئددازادیخواز و نەتەوەییەکددان‪.‬‬ ‫کوردەکددان لە بەر نەبددوونی دەوڵەت نەبددوونە خدداوەنی رەمددز و سددەمبولە فەرمددییە دانپێدددانراوەکان‪ ،‬بەاڵم وەک نەتەوەیەک خدداوەنی‬ ‫کۆمەڵێک رەمز و سەمبولن‪ ،‬کە لە یەکتر جیاکردنەوەیدان ئاسدان نیدیە‪ .‬قاسدملوو یەکێدک لەو رەمدز و کاریزمایدانەی کدوردە‪ ،‬کە بە زۆر‬ ‫هۆکددار لە دوای تیرۆرکرانددی بە دەسددتی غەدر و خەیددانەت‪ ،‬جددێگە و پددێگەی شددیاوی پددارێزراوە‪ .‬لە ‪٧٧‬ی پووشددپەڕی ‪٢١٩١‬ی زایینددی‪،‬‬ ‫دیپلۆمات تیرۆریستەکانی کۆماری ئیسالمی ئێدران بە نداوی دیدالۆگ لە سدەر پرسدی کدورد لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتان‪ ،‬دوکتدور قاسدملوو و‬ ‫هاوڕێکانی لە پێتەختی واڵتی ئوتریش شەاڵڵی خوین کرد‪ .‬لەو رووداوەدا‪ ،‬ستراتیژی سدتەم و سیاسدەتی رەشدەکوژی دەوڵەتدی ئێدران و‬ ‫مەزڵومییەت و رەوایەتی بزووتنەوەی نەتەوەیەکی ژێردەست کەوتنە بەرامبەرکێ‪.‬‬ ‫کەسایەتیی کاریزماتیکی قاسدملوو لە پرۆسدە و رەوتێکدی درێژخدایەندا شدکۆی گدرت‪ .‬نداوبراو لە بدۆتەی کدار و تێکۆشدان و خەبدات بدۆ‬ ‫ئددازادی نەتەوەکەیدا تایبەتمەنددددییەکانی کاریزمدددایەکی ئەرێنددی دەسدددتەبەر کدددرد‪ .‬کاریزمدددابوونی ندداوبراو لە سدددەر بەسدددتێنی بیدددری‬ ‫نەتەوەیددی‪ ،‬عەداڵەتددی کددۆمەاڵیەتی و ئددازادیی مددرۆە هەڵچنددراوە‪ .‬قاسددملوو لە هددهموو سیاسددەتمەدارە کوردەکددان جیدداوازە‪ ،‬چددونکە ئەو‬ ‫جیهددانی بیددری دەکددردەوە و ندداوچەیی هەڵسددوکەوتی دەکددرد‪ .‬حیزبددی دێمددوکرات و پاشددخانی مێژوویددی ئەو حیددزبە‪ ،‬رێبەرایەتددی کردنددی‬ ‫بزووتنەوەیەکددی ئددازادیخواز دژ بە دەسددەاڵتی ندداڕەوا و داگیددرکەر لە ئێددراندا‪ ،‬هەڵوێسددت و سددەربەخۆیی سیاسددی ندداوبراو و حیزبددی‬ ‫دێموکرات لە سەردەمی سکرتێری ناوبراودا و کەیسی تیرۆرکرانی ( ئەگەرچی هەڵەی تکنیکی لە وتدوێژەکەدا هەبدوو)‪ ،‬نداوبراوی کدردە‬ ‫یەکێک لە سەمبولە ناسراو و دیارەکانی بزووتنەوەی کورد‪.‬‬ ‫قاسددملوو حیزبددی دێمددوکراتی بووژاندددەوە و کولتددورێکی تددازەی لە حیزبددایەتی و سیاسددەت کددردن هێنددایە نێددو ریددزی حیددزب‪ .‬ندداوبراو‬ ‫ئەندازیاری دیپلۆماسی کورد لە جیهانی رۆژئاوا و لێکگرێدەری خەباتی کوردان لەگەڵ جیهانی دەرەوە بوو‪ .‬ئەو داهێدنەری رەچداوکردنی‬ ‫هاوکێشەی ئەخال‪ ،‬وسیاسەت و پاراستنی سەربەخۆیی بدۆ حیدزب بدوو‪ ،‬کە هێشدتا لە کوردسدتاندا کەمتدر رەچداو دەکدرێ‪ .‬کاریزمدابوونی‬ ‫قاسدددملوو لە خۆناسدددینی رژدی نددداوبراو لە نەتەوەکەی‪ ،‬نددداوچە و جیهدددان سدددەرچاوە دەگدددرێ‪ .‬ئەو لە رێگدددای گەورەکدددردنەوەی خدددۆی و‬ ‫بیرۆکەکانی بەو پلەیە نەگەیشت‪ ،‬بەڵکدو بە تێکۆشدان دژی تداک پەرەسدتی و خۆپەرەسدتی‪ ،‬نداو و رێبدازێکی لە دوای خدۆی بەجێهشدت‪.‬‬ ‫ناوبراو لە سێ قۆناخی ژیان و لە سێ گۆڕەپانی نەتەوەیی‪ ،‬نێونەتەوەیی و حیزبیدا دەرفەتی دەرکەوتدن و دەربڕیندی بدۆ رەخسدا‪ .‬ئەو‬ ‫ئازادی و نیشتمانەکەی خۆشدەویسدت و بەشدێکی سدەرەکی تەمەن و ژیدانی بدۆ تەرخدان کدردن‪ .‬بدایەخ و ئامانجەکدانی قاسدملوو لە گەڵ‬ ‫بایەخە جیهانییەکان و چەمکە مرۆڤییەکان یەکانگیر و هاوتا بوون‪ .‬ئەو بە تێکۆشان و مەرگی‪ ،‬وێنەیەکی ساکار‪ ،‬لە ماندا و بدایەخە‬ ‫ئینسانی و مافە رەواکانی کورد دەخاتە بەرچاو‪.‬‬ ‫پرسددی بددوونە کاریزمددا پشددت بە هەسددت و کددف و کددوڵ دەبەسددتێ‪ ،‬بددۆیە پێویسددتی بە خەماڵندددن و عەقاڵندددن هەیە‪ .‬رەخنەگددرتن و‬ ‫هەڵسەنگاندنی قاسملوو یان بزووتنەوەیەکی خاوەن کاریزما و جیاکردنەوەی خاڵە ئەرێنی و نەرێنییەکان لە یەکتر‪ ،‬بە رێچکەی‬ ‫زیندوو هێشتنەوەی بیروباوەڕ یان رێباز و کولتووری رێبەریکی خاوەن بەهرە دەناسرێن‪ .‬کاریزما تایبەتمەندییەکی دیاری هەیە‪ ،‬کە‬

‫‪10‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫کەسانی الیەنگر و هاوڕێی هەوڵدەدەن وەک ئەو دەربکەون‪ .‬بە واتایەکی دیکە‪ ،‬ئەرکەکان جیداوازن و کاریزمدا زینددوو و کۆچکردوەکدان‬ ‫لە دوو دۆخی جیاوازدا دەژین‪ ،‬کە تەفسیرکردن و هەڵسەنگاندیان جیاوازە‪ .‬رێبەرە کاریزماکان خاڵ و یاساکان دادەڕێدژن و دواکەوتدوو‬ ‫و جێبەجێکەری خداڵ بە خداڵی یاسدا و رێسدا نووسدراوەکان ندین‪ .‬لە هێزێکدی سیاسدیدا مرۆڤدی کاریزمدا دەربدڕی وزە و تواندای کدۆمەڵە‬ ‫فاکتەر و ئەکتەرێکە‪ ،‬کە دەرفەتی دەرکەوتن و خۆدەرخستنیان بۆ رەخساندوه‪.‬‬ ‫سەمبول و رەمزەکان بۆ تێگەیشتن لە جیهانی کوردان و درێژەی تێکۆشدان و کدارکردن بدۆ گەیشدتن بە مافەکدان پێویسدتن‪ ،‬بەاڵم نداکرێ‬ ‫کەڵکی نەرێنی لە وان وەرگیرێ‪ .‬پرسی کاریزما کۆچکردوەکان ئاڵۆزترە و رێبوار و الیەنگرەکانیان لە سەر گواستنەوەی ئەو کاریزمدایە‬ ‫بۆ جێگرەوەکانیدان بە ئاسدانی هداوڕا ندابن‪ .‬لە نێدو حیزبدی دێمدوکراتدا چدۆنیەتی هەڵسدوکەوت کدردن لە گەڵ کەسدایەتیی قاسدملوو و‬ ‫میراتی کاریزماتیکی ناوبراو نەچۆتە چوارچێوەی پالن و بەرنامە و فازی تدازە‪ .‬چدۆنیەتی درێدژەدان یدان گواسدتنەوەی کاریزمدا لە نێدو‬ ‫رێکخراو و پارتێکی رزگاریخواز تایبەتمەندی خۆی هەیە‪ .‬کەسایەتی کاریزماتیکی سەرکردەی بزووتنەوەیەکی نەتەوەیی و دێموکراتیدک‬ ‫پێوەندددی بە چەندددایەتی و چددۆنیەتی رەچدداوکردنی رێنددوێنی و خوێندددەوەکانی هەیە‪ .‬لە پێوەندددی لەگەڵ کەسددایەتیی کاریزمدداتیکی‬ ‫قاسملوودا‪ ،‬گرینگە کە جێگرەوە و بڕیاردەرەکانی حیزبی دێموکرات‪ ،‬لە درێژەدان بە رێبازی کدار و تێکۆشدانی کاریزمدا کۆچکردوەکەیدان‬ ‫مکوڕ و وەفادار بن‪ .‬رەچاوکردنی ئەخال‪ ،‬لە سیاسەتدا و پاراستنی سەربەخۆیی سیاسی و کارکردن بۆ بە کولتوورکردنی ئدازادی و مدافە‬ ‫رەواکانی کورد لەو ئەرکانەن‪ ،‬کە دەکەوێتە ئەستۆی میراتگرانی قاسملوو‪.‬‬ ‫قاسملوو هێشتا لە نێو رێدڕەوان و ئدۆگرانی حیدزب و ئامانجەکدانیدا بە کاریزمدایەکی تاقانده دەناسدرێ‪ .‬بداوەڕ و کولتدوری سیاسدەت و‬ ‫دەرهاویشددتەی بەهرەکددانی لە نێددو کددۆڕی رێبددوار و الیەنگرانددیدا بددڕوا بەخۆبددوون زیدداتر دەکددا و وزەی رێکخراوتددر دەداتە تێکۆشددانی بە‬ ‫کۆمەڵ‪ .‬قاسملوو رێبەرێکی ورەبەخش و ئەرێنی لە مێژووی بزووتنەوەی کورددا دەمێنێتەوە‪ ،‬بەاڵم هەوڵدان بۆ دوور راگرتنی بیروبداوەڕ‬ ‫و هەڵوێستەکانی لە رەخنەی لۆژیکی و خوڵقێنەر زەبر لە پرێستیژ و کەسایەتیی کاریزماتیکی نداوبراو و رێبدوارانی دەدا‪ .‬کەسدایەتیی‬ ‫کاریزماتیکی قاسملوو خۆکردە و تێکەڵ بە خوێن و فرمێسکی کوردانە‪ .‬فیداکاری ناوبراو تەمەن سەوزە‪ ،‬بەاڵم الیەنگر و ئۆگرانی ندابێ‬ ‫رێڕەوێکدی بە درووشددم بددن‪ ،‬بەڵکددو هدداوڕێ و الیەنگرێکددی خداوەن کددردەوە و سددۆزدار کە بە هەمددوو تواندداوە وانە باشددەکانی قاسددملوو لە‬ ‫مەیدانی کار و تێکۆشاندا رەچاو بکەن‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستاندا پێویستی بەو رەمدز و سدەمبوالنەیە‪ ،‬کە بە سدەرمایەی مەعدنەوی و کدۆکەرەوەی زۆرایەتیدی‬ ‫کۆمەڵگدددا دەناسدددرین‪ .‬قاسدددملوو یەکێدددک لەو کەسدددایەتییانەی کدددوردە‪ ،‬کە بە زۆر پێدددوانە و پێدددوەر کاریزمدددای گەلێکدددی ژێدددر دەسدددت و‬ ‫چەوساوەیە‪ .‬هێز و تداکە خداوەن کاریزمدا مێژووییەکدان لە رەخدنە و هەڵسدەنگاندن نداپرینگێنەوە و رەمدز و رێبەرەکانیدان دەبەنە نێدو‬ ‫جەرگەی کۆمەاڵنی خەڵک و لە بازنەی حیزبدا قەتیسی ناکەن‪ .‬خەڵکی کوردستان و نەوەی تازە چاوەڕوانە‪ ،‬کە دێموکراتەکان چەنددە‬ ‫و چۆن درێژەدەری رێگا و رێبازی یەکێک لە رەمزە دیار و روخسارە ناسراوەکانی سیاسەت لە کوردستانن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪ ٧٢ :‬جوواڵی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪11‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملووی ئاکادێمیک‬

‫‪A-‬‬

‫سۆران عهلیپوور‬ ‫کە ناوی قاسملووی شەهید دێتە سەر زمانان‪ ،‬بەبێ ویست وێنەی کەسایەتییەکی سیاسی لە زەینی بەردەنئدا دەنەخشێ‪ ،‬ئەوەش بەبێ‬ ‫هۆ نیە‪ ،‬قاسملوو زۆربەی ژیدانی خدۆی بدۆ سیاسدەت یدان بە دەربڕینێکدی دیدکە وەک بۆخدۆی دەڵدێ بدۆ البردندی سدتەم تەرخدان کردبدوو‪.‬‬ ‫سیاسەت و سیاسەتکاری بۆ کوردان لە یەکەم تێڕوانیندا هونەری بەڕێوەبردنی واڵتێک ندیە‪ ،‬بەڵکدو زیداتر هدونەری بەرەنگداربوونەوە و‬ ‫چەسپاندنی ناسنامەیە‪ .‬گوتاری بااڵی بەرەنگاریی زۆربەی مەودا مەدەنی و فەرهەنگییەکانی دیکە و تەنانەت ژیانی ئاسدایی خەڵکدیش‬ ‫دەباتە ژێر کاریگەری خۆیەوە‪ ،‬النیکەم لە رووی ئەزموونییەوە ئەو بانگەشەیە پشتیوانی زۆرە‪ .‬لەوانەیە د‪ .‬قاسدملووی شدەهید نمدوونە‬ ‫و بەڵگەیەکی بەرچاو بێ‪ .‬ئەو لەگەڵ ئەوهدا کە لە مەیدانی ئاکادێمیادا ئەسپی خۆی تاو دابوو و لە سدەردەمێکدا ندامەی دوکتدوراکەی‬ ‫بۆ لێکۆڵینەوە لە سەر کوردستان پێشکەش کردبوو‪ ،‬کە کتێبخانەی کوردی لەو بارەوە یەکجار دەستکورت و هەژار بدوو‪ ،‬ئەو لە خەبداتی‬ ‫سیاسیی خۆشیدا بە نەفەسێکی ئاکادێمی دەینووسی و دەئاخاوت‪ ،‬لە کتێبی چل ساڵ خەبات لە پێناوی ئازادیدا تەنها مێژووی سیاسدی‬ ‫حیزبێک نانووسێتەوە بەڵکو هاوکات بە شێوەیەکی بابەتیانە تێکستێکی دەوڵەمەندی پڕ لە فاکت‪ ،‬لێکدانەوە و ئەنجامگیری پێشدکەش‬ ‫بە خوێنەری کوردی دەکا‪.‬‬ ‫لەوانەیە لە بددنەڕەتەوە لێکجیدداکردنەوەی قاسددملووی ئاکادێمیددک کە سددەردەمانێک لە زانکۆکددانی پددراگ ‪ ،‬فەرانسددە و بەغدددا خەریکددی‬ ‫لێکۆڵینەوە و وانەبێدژی بدوو لە گەڵ قاسدملووی سیاسدی کە لە دەریدای پدڕ گێدژەن و تۆفدانی رۆژهەاڵتدی نێوەڕاسدتدا دەیویسدت کەشدتی‬ ‫کدددوردان بگەیەنێدددتە کەندددار‪ ،‬زۆر ئاسدددان نەبدددێ‪ ،‬ئەوەش بە چەندددد هۆکارێدددک‪ :‬یەکەم ئەوەی کە لە کوردسدددتاندا گوتدددارێکی زاڵدددی‬ ‫بەرەنگارخوازی نەتەوەیی هەیە‪ ،‬ئەو گوتارە لەوانەیە کەوتبێدتە ژێدر کداریگەری ئیددۆلۆژی جۆراوجدۆر‪ ،‬بەاڵم نێدوەرۆکی ناسدنامەخوازی‬ ‫خۆی ون نەکردووە‪ .‬د‪ .‬قاسملووش نەک هەر لە ژێر کاریگەری ئەو گوتارە زاڵەدا بووە بەڵکوو لە تیۆریزەکردنی ئەو گوتارە و خەبداتی‬

‫‪12‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫سیاسددیی کوردەکدددانی رۆژهەاڵتدا بەشدددی شددێری وەبەرکەوتدددووە‪ .‬هۆکددداری دووهەم ئەوەیە کە د‪ .‬قاسددملوو نووسدددینە ئاکادێمیەکدددانی بە‬ ‫نەفەسێکی کوردانە نووسیوە و نووسینە سیاسیەکانیشی بە نەفەسێکی ئاکادێمی داڕشتووە‪ ،‬ئەو پەیوەندیە ئۆرگانیە لە نێدوان قاسدملووی‬ ‫سیاسددی و قاسددملووی ئاکادێمیددکدا لە ژیددانی ئەو کەسددایەتییەدا رۆڵێکددی گرینددئ دەگێددڕێ‪ .‬دوایددین هۆکددار کە هۆکددارێکی سددوبژێکتیوە‪،‬‬ ‫پەیوەندی بە توانایی د‪ .‬قاسملوو لە راگرتنی بدااڵنس لە نێدوان دژبەرەکداندا هەیە‪ ،‬ئەو هاوکدات لە چەنددین پانتداییدا کاروچداالکی‬ ‫دەکرد‪ ،‬بۆیە ئاکادێمی بوونیش یەکێدک لەو خەسدۆەتە بەرچداوانەی بدوو‪ ،‬کە نەدەکەوتە دژایەتیدی لەگەڵ شۆڕشدگێڕبوونێکی رادیکدااڵنە‪.‬‬ ‫مددارک کراوێتددز لە وتارێددکدا لە ژێددر سددەردێڕی “قاسددملووی ژیددر و زانددا‪ ،‬سددەفیرێکی هەڵسددوور بددۆ جددوواڵنەوەیەکی بددێ یددار و یدداوەر”دا‬ ‫دەنووسێ‪ :‬ئەو بە هاسانی دەیتوانی تووندوتیژی پێویست بۆ خەبداتێکی سیاسدی – چەکددارانە لەگەڵ شدک و گومدانێکی سدەرچاوەگرتوو‬ ‫لە ژیددانی زانسددتی خددۆی ئدداوێتە و یەکددانگیر بکددا”(رۆژنددامەی لیبراسددیۆن‪٢،‬ی ئددوتی ‪ .)٩١‬ئەو هۆکددارە سددۆبژێکتیاە کاتێددک دەبێددتە‬ ‫ئەرگددۆمێنتێکی بەهێددز کە بە دیدددێکی بەرباڵوتددرەوە لە کەسددایەتیی قاسددملوو بددروانیین‪ ،‬ئەو لە یەککاتدددا ئددازادیخوازێکی رادیکدداڵ‪،‬‬ ‫ئاشددتیخوازێکی دێمددوکرات‪ ،‬مرۆڤێکددی ئەدەبدۆسددت و خددۆشراوێژ‪ ،‬سیاسددییەکی وردبددین و دیپلۆمدداتێکی زمددانزان بددوو‪ ،‬کەواتە تەنیددا‬ ‫قاسددملووی ئاکادێمیددک نەبددوو کە ئەو کەسددایەتیەی گەیاندددبووە لددوتکە‪ ،‬لەگەڵ ئەوانەدا دەبددێ پددێگەی کددۆمەاڵیەتی و کۆنتێکسددتێک کە‬ ‫قاسملوو چاالکی تێدا دەکرد لەبەرچاو بگرین‪.‬‬ ‫باکگراونددی ئاکدادێمی د‪ .‬قاسدملوو لە چەندد ئاسدتدا خزمەتێکددی گەورەی بە خدۆی‪ ،‬بە حیزبدی دێمدوکرات و سدەرەنجام بە پرسدی کددورد‬ ‫کردووە‪ ،‬ئەو پاشخانە زانستییە و کاریگەرییەکانی لە زۆربەی نووسین و ئاخاوتنەکان‪ ،‬کۆڕ و کۆبوونەوەکدانیدا هەسدت پدێ دەکدرێ و‬ ‫دەناسرێتەوە‪ .‬بۆ نموونە لە کتێبی چل ساڵ خەبات لە پێنداوی ئدازادیدا هەمدوو بنەماکدانی نووسدینەوەیەکی زانسدتیانەی مێدژوو رەچداو‬ ‫دەکات‪ ،‬لەگەڵ ئەوەدا کە خەباتی شاخ و دووردەستی لە سەرچاوە و بەڵگەکان کێشەی بۆ دروسدت دەکدا‪ ،‬بەاڵم بێالیەندی و ئۆبژێکتید‬ ‫بوونی خۆی لە گێڕانەوەی رووداوەکان دەپارێزی‪ ،‬هەرچەند پێی وایە ئەو بێالیەنییە کدارێکی ئاسدان ندیە‪ ،‬بە تدایبەت ئەگەر مێدژووی‬ ‫حیزبێک بنووسیەوە و بۆخۆشت ئەندامی ئەو حیزبە بی‪ .‬د‪ .‬قاسملوو لەو کتێبەدا هەلدومەرجی پدێش رووداوەکدان بە خدوێنەر دەناسدێنی‪،‬‬ ‫هۆکار و کاریگەریەکدان بە میتدۆدێکی لدۆژیکی و ئاوەزمەنددانە دەستنیشدان دەکدا و ئەنجدامگیری دەکدا‪ .‬ئەو رەواڵدی کدارکردنە لە دەقدی‬ ‫“کورتەباسێک لە سەر سۆسیالیزمی دێموکراتیک” و راپۆرتەکانی کۆمیتەی ناوەندی بدۆ کۆنگرەکدانی حیدزبدا و زۆر وتداری دیدکەشدا بە‬ ‫تەواوی هەستی پێ دەکرێ‪ .‬ستراکتۆرێک لە دابەشکردندی بابەتەکداندا هەیە‪ ،‬دەقەکدان چڕوپدڕن و بە زمانێدک نووسدراون کە خدوێنەر‬ ‫پەیامەکان وەردەگرێ‪ ،‬گرێ و گۆڵ لە نووسینەکاندا نین و سدەر لە خدوینەر ناشدێوێنێ‪ .‬باسدەکان پدۆلێن دەکدا و دەیانناسدێنێ‪ .‬کەواتە‬ ‫ئەزمدددوونی زانسدددتیی بەرچددداوروونییەکی زۆری بە د‪ .‬قاسدددملوو داوە لە هەڵسدددەنگاندن و لێکددددانەوەکانیدا‪ ،‬بااڵنسدددێک کە لە نێدددوان‬ ‫جەمسەرە سیاسی و شەپۆلە ئیددۆلۆژیەکاندا دروسدتی دەکدرد‪ ،‬ریشدەی لە خوێنددنەوەی ئاکدادێمی ئەو مدرۆڤە بدۆ رووداو و دیاردەکدان دا‬ ‫هەبوو‪.‬‬ ‫ئەو سەرمایە بۆ حیزبدی دێمدوکراتیش بەکەڵدک بدوو‪ ،‬وەک نمدوونە دەتدوانین ئامداژە بە سیاسدەتی سدەربەخۆ و ئەخالقگەرایدانە‪ ،‬بداوەڕ‬ ‫هەبوون بە دێموکراسی نەک هەر تەنیدا وەک ئیددۆلۆژی بەڵکدو وەک فەرهەندئ‪ ،‬دادپەروەری کدۆمەاڵیەتی و بداوەڕهەبوون بە مافەکدانی‬ ‫ژنددان‪ ،‬چددۆنیەتیی دامەزراندددنی پەیوەندددی لەگەڵ دەوڵەتددان و پاراسددتنی بەرژەوەندددییە گشددتییەکان بکەیددن‪ .‬ئەو بە هەمددان نەفەسددی‬ ‫پێداگۆگیانە کە وانەکانی ئابووری لە زانکۆ دەکوتەوە‪ ،‬لە چیاکانی کوردستاندا بەشداری دەورەکانی سیاسی پێگەیاندنی کادری دەکرد‬

‫‪13‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫و لەوێش رۆڵی مامۆستایەکی دەگێڕا‪ ،‬باسەکانی لەسەر ئابووریی سیاسی بەڵگەیەکی دیارن بۆ ئەو بانگەشەیە‪.‬‬ ‫لە سەر ئاستی نەتەوەیشدا جدێپەنجەی سدەرمایەی زانسدتی و ئاکدادێمی د‪ .‬قاسدملوو لە ناسداندنی مەسدەلەی کدورد بە کدۆڕ و کدۆمەڵی‬ ‫جیهددانیدا دیددارە و پەیوەندددییە تایبەتیەکددانی لەگەڵ کەسددایەتییە ئاکادێمیەکدداندا و ئەزمددوونی کددارکردن و توێژینەوەکددانی تددۆڕێکی‬ ‫بەربداڵوی پەیوەندددی بددۆ کددوردان دروسددت کردبددوو‪ .‬کداریگەریی ئەو پەیوەندددیانە لە نەهددادینەکردنی دامەزراوەکددانی حکددوومەتی هەرێمددی‬ ‫کوردستان دوای زیاتر لە دوو دەیە بە ئاشکرا دەبینرێن‪ .‬ئەرکێکی دیکە کە د‪ .‬قاسملوو بە سەرکەوتووییەوە بەجێدی گەیاندد چدۆنیەتیی‬ ‫ئددداوێتەکردنی خەبددداتێکی ناسیۆنالیسدددتی لە فدددۆرمی چەکدددداریدا لەگەڵ ئەرزش و بەهدددا جیهانیەکددداندا بدددوو‪ ،‬ئەوە یەکێدددک لە کدددارە‬ ‫ئەسدددتەمەکانی ئەو سدددەردەمە بدددوو‪ ،‬د‪ .‬قاسدددملوو لێدددرەشدا دەبدددوو بگەڕێدددتەوە بدددۆ خوێنددددنەوە زانسدددتییەکانی و سدددنوورەکانی نێدددوان‬ ‫بزووتنەوەیەکددی چەکددداری دێموکراسددیخواز لەگەڵ ئامانجەکددانی گددروپە تیرۆریسددتییە چەکدددارەکان لێددک جیددا بکدداتەوە‪ ،‬لەوانەیە لە‬ ‫نێوخۆدا ئەوە باسی رۆژ نەبووبێ‪ ،‬بەاڵم سەلماندنی ئەو راستییە بە دنیای دەروەە لەو سەروبەندەدا کارێکی دژوار بوو‪.‬‬ ‫جیداوازییەک کە د‪ .‬قاسدملوو لەگەڵ زۆر ئاکدادێمیکی دیدکە هەیبدوو ئەوەبدوو کە ئەو بدۆ گەیشدتن بە ویسدتەکانی تەنیدا لە چوارچێددوەی‬ ‫دیوارەکددانی زانکددۆ و تیددۆری و کتێددا دا نەمددایەوە و بە پددراکتیکیش رووی کددردە چیاکددانی کوردسددتان و ئەوەی لە تیددۆریدا بدداوەڕی پێددی‬ ‫هەبددوو لە پددراکتیکیشدا هەوڵددی بددۆ دەدا‪ .‬وەک هەر کەسددایەتییەکی ئاکددادێمی ئدداواتی د‪ .‬قاسددملوو ئەوە بددوو کە بتددوانێ خەریکددی‬ ‫تددوێژینەوە و خویندددن و نووسددین بددێ و کدداتی خددۆی بددۆ ئەدەب و مێددژوو تەرخددان بکددا‪ ،‬بەاڵم ئەو ئدداواتە بە بددێ وەدیهدداتنی مددافە‬ ‫سدددەرەتاییەکان زیددداتر لە خەونێدددک دەچدددوو‪ ،‬ئەو وەک کوردێدددک بەرپرسدددایەتییەکی گەورەتدددری لە ئاسدددت کوردسدددتاندا هەبدددوو‪ ،‬لە‬ ‫وتووێژێکدا لەگەڵ هەواڵنێری بی بی سی بێهروز یوسدف زاددا پەردە لەسدەر ئەو خدۆزگە و ویسدتە تاکەکەسدیانەی خدۆی هەڵددەداتەوە‬ ‫دەڵێ‪:‬‬ ‫“ مددن ئەگەر ئێسددتا بمیتوانیبددایە بۆخددۆم بڕیددار بدددەم‪ ،‬پددیم خددۆش بددوو خەریکددی زانسددت بددام و کددارم لە سددەر مەسددەلە ئەدەبددی و‬ ‫فەرهەنگییەکان کردبا‪ ،‬هیوادارم هەلومەرجێک بێتە پێس کە واڵتەکەمان ئارام بێدتەوە و ئەمدن لە یەکێدک لە گونددەکانی کوردسدتاندا‬ ‫بۆ وێنە گوندی قاسملوو‪ ،‬رەنگە ئێوە نەزانن کە گوندێکی ئاوا هەیە‪ .‬ئێمە نداوی خۆمدان لەو گونددە وەرگرتدووە‪ ،‬دانیشدم و هەتدا مداوم‬ ‫بخوێنمەوەو بنووسم‪( ”.‬کوردستان ‪.‬ژ‪)٢٢٥‬‬ ‫سەرەرای ئەوەی کە ئەو خۆزگەیەی د‪ .‬قاسملوو تا ئێستاش هەر وەک خۆزگەیەک ماوەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو لە ژیانی سیاسی خدۆیدا کەڵکدی‬ ‫لەو سەرمایە زانستی و پاشخانە ئاکادیمیە وەرگرت و لەو رێگەیەوە گوتاری سیاسی نەتەوەیی لە رۆژهەاڵتی کوردستاندا بە شێوەیەکی‬ ‫مددۆدێرن و دێموکراسددیخوازانەی گونجدداو لەگەڵ پێددوەر و بەهددا جیهانییەکدداندا داڕشددتەوە‪ ،‬تەنددانەت لە دوایددین دانیشددتنەکانیدا لەگەڵ‬ ‫نوێنەرانی جمهدوری ئیسدالمیدا ئەو تدۆنە ئاکدادێمیە لە روونکدردنەوەی داواکدانی حیزبدی دێمدوکراتدا و بداس لە داهداتووی ئێدراندا بە‬ ‫روونددی دێددتە بەرگددوێ‪ ،‬تۆنێددک کە لەوێ دوای چەنددد دەنگددی کپکددراوی دەمددانچەیەک بێدددەنئ دەکددرێ‪ ،‬بەاڵم بددۆ هەمیشددە لە یددادەوەری‬ ‫نەتەوەیەک دا دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪ ٧٢ :‬جوواڵی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪14‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملوو‪ ،‬رێبەرێکی واقیعبین‬

‫برایم چووکەڵی‬ ‫ئێوارهیەکی درەنگی ئەنگوستە چاو‪ ،‬پێشمەرگە بە الپاڵێکی دەڤەری حەوتەوانەی بانە بە بەرزاییەکی کە ‪ ٢‬ناوچەی بدانە‪ ،‬سەردەشدت‪،‬‬ ‫سەقز‪ ،‬مەهاباد و بۆکانی لێوە دیار بوو‪ ،‬ریزیان بەستبوو‪ ،‬بەرەو گەورکایەتی مەهاباد دەرویشتن‪ ،‬لەو بەرزایدیە شدۆقی چراکدانی شدار‬ ‫و گوندددەکان بریقەبریقیددان دەدایەوە‪ ،‬پێشددمەرگە خەیدداڵ هەڵیگرتبددوو و بیددری لە نددان و ئدداو و چددوونە نێددو خەڵددک دەکددردەوە کە بە‬ ‫دیتنیان هەموو دەحەسانەوە‪ .‬سەعات دووی شەو بوو لە دۆڵەدرێژی پشتی مووسدێ لە چدۆمی “بناوەرەشدان” وەک هەمیشدە بارگەوبنەیدان‬ ‫کردەوە و لە تاشەبەردێک دەگەڕان کە بەیانی سەریان لە بن سێبەرەکەیدا بێ‪ ،‬بەڵکدوو خدۆر زوو لە خەو راسدتیان نەکداتەوە‪ .‬بەیدانی‬ ‫رۆژی ‪٧٧‬ی پووشپەڕ جیژنی قوربان بوو پێشمەرگەکان نەک هەر نانیان پدێ نەبدوو‪ ،‬بەڵکدوو لەو شدوێنە ئداوێکی زۆر خداوێنی فێنکیشدی‬ ‫لێنەبوو‪ ،‬سەرەڕای ئەوە چەند ئاژەڵیکیان هێنا و راستەوپاستەیان کرد و بێنان دەستیان کرد بە برژاندن‪ ،‬وەک عدادەتی هەمدوو رۆژێ‬ ‫سەعاتی ‪ ٢٧‬و نیوی نیوەرۆ لە چەند رادیۆی بچوک کۆدەبوونەوە کە گوێ بۆ هەواڵەکانی رادیدۆ دهنگدی کوردسدتان رابگدرن‪ ،‬بە نەبدوونی‬ ‫دەنگی شمشاڵی قالەمەڕە و خوێندنەوەی سروود‪ ،‬پێشدمەرگە کەوتدنە دەنگەدەندئ‪ ،‬کەمێدک دواتدر بۆمدان دەرکەوت کە بە نداو دیپلۆمدات‬ ‫تیرۆریسددتەکانی کۆمدداری ئیسددالمی لە کردەوەیەکددی پڕشددوورەییدا لە سددەر مێددزی بەندداو وتددووێژ دوکتددور قاسددملوو و هاوڕێیددانی شددەهید‬ ‫کردووە‪ .‬بە رووداندی ئەو کارەسداتە خوێنداوییە کە لە ڤیدیەن پێتەختدی واڵتدی ئدوتریش روویددا‪ ،‬دۆسدتان و الیەنگراندی گەلدی کدوردی‬ ‫لەسەرانسەری جیهان بەگشتی و گەلی کوردی بەتایبەتی لە هەر چوار پارچەی کوردستان هەژاند‪ ،‬تیرۆریستەکانی کۆماری ئیسدالمی کە‬ ‫‪ ٢‬کەس بوون‪ ،‬راستەوخۆ لە الیەن دەسەاڵتدارانی کۆماری ئیسالمییەوە بۆ تیرۆری رێبەرانی حیزب و هاوڕێیانی رەوانە کرابوون‪ .‬ئەگەر‬ ‫بمانهەوێ باسی کارنامەی کۆماری ئیسالمی بکەین تا ئیستا زۆر باس لە کردەوە تێرۆریستیەکانی کدراوە و بە دەیدان و سدەدان بەڵدگەی‬ ‫روون بۆ ئەو کردەوە قێزەونانەی خراوەتە روو‪ ،‬هەروەها لە سەر شەهید بوونی رێبەری شەهیدمان زۆر الیەنی ئەو جیندایەتە سدامناکە‬ ‫بدداس کددراوە‪ ،‬بەاڵم بە پێویسددتی دەزانددین لە سددەر هێندددێک خدداڵی گرینگددی روانددگەی رێددبەری شددەهیدمان لە سدداڵیادی شددەهید بددوونیدا‬

‫‪15‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫پێدابگددرینەوە‪ .‬شددەهید دوکتددور قاسددملوو تددا کدداتی شددەهیدبوونی خزمەتێکددی گەورەی بە نەتەوەی کددورد کددرد و شەهیدبوونەکەشددی ئەو‬ ‫راسددتییەی دەرخسددت کە کەسددایەتییە گەورەکددان بە مردنیددان شددوێنەواری زۆر گەورە لە سددەر خەڵددک و نەتەوەکەیددان دادەنددێن‪ ،‬ئەو لە‬ ‫سەردەمی خەبات و تێکۆشانی سیاسیدا خزمەتێکی گەورەی بە حیزب و نەتەوەکەی کدرد‪ ،‬کداردانەوەی شەهیدبوونەکەشدی هێنددەی دیدکە‬ ‫گەلی کوردی بە دنیا ناساند‪ .‬ندامەی هداوخەمی گەالندی دنیدا و رێکخدراوە نێونەتەوهییەکدان و کەسدایەتییە سیاسدییەکان سدەبارەت بە‬ ‫کارەساتی ڤییەن دەری دەخا کە نەمر دوکتور قاسملوو خاوەنی کەسایەتییەکی بەرز سیاسی لە ئاستی جیهاندا بووه‪.‬‬ ‫پاراستنی روحیه الی دوکتور قاسملوو‬ ‫تایبەتمەندیی رێدبەری کدارامە لەوە دایە کە لە کداتی تەنگدانەدا‪ ،‬میتدۆد و میکدانیزمی دەربدازبوون لە تەنئوچەڵەمەکدان بخداتە روو‪.‬‬ ‫کاتێددک بددزووتنەوە یددان میکددانیزمی دیپلۆماسددی و تەنددانەت بددزووتنەوەی چەکددداری‪ ،‬کددارایی ئەوتددۆی نددامێنێ یددان لە کددزی دەدا‪ ،‬ئەوە‬ ‫سەرکردەی لێزان و کاریزمایە کە دەبێ روحیەی خۆی بپارێزێت و ورە بە هاوسدەنگەرەکانی ببەخشدێئ ئەو هاوسدەنگەرانەی لە رەوتێکدی‬ ‫دێموکراتیکدددا بڕیاریددان داوە ئەو سددەرکردەیە سددەرکردایەتییان بکددا‪ .‬دوکتددور قاسددملوو لە گددۆڕینی میکددانیزم لە دۆخە جیاوازەکدداندا‬ ‫کەسددێکی کددارامە و لێهدداتوو بددوو‪ .‬هەمیشددە ئەو کددردەوەیەی سددەرکردەیەک دەبددێ لەکدداتی پێویسددتدا بیکددا‪ ،‬ئەگەر تەنددانەت گیانیشددی‬ ‫لەپێناویدا فیدا بکردایە‪ ،‬جێبەجێی دەکرد‪ .‬ورە بەخشین بۆ پاراستنی روحیەی هاوسدەنگەرەکانی یەکێدک لەخسدۆەتە بەرزەکدانی نەمدر‬ ‫دوکتور قاسملوو بوو‪ .‬دوکتور قاسملوو دەیویست بە هاوسەنگەرەکانی بۆێ کە دێموکراتێکی راستەقینە هەم دەتدوانێ دیپلۆمداتێکی کدارامە‬ ‫بێ‪ ،‬هەمیش پارتیزانێکی نەسرەوتوو‪ .‬ئەو لە واقیعدا درێژدەری راستەقینەی رێبازی پێشەوا قازی محەممەد بدوو‪ ،‬چدونکە هەردووکیدان‬ ‫شددەهیدبوونیان نەک نائۆمێددددی بەدوای خۆیددددا نەهێندددا‪ ،‬بەڵکدددوو روحدددیە و ورەی نەتەوە و هاوسدددەنگەرەکانی بەرز کدددردەوە و‪ ،‬ئەوەی‬ ‫بەکردەوە سەلماند کە شۆڕشگێڕ بوون و دیپلۆمداتبوون و تەندانەت شەهیدبوونیشدی دەبێدتە هدۆی بەرهە‪،‬بدوون و زیداتر ناسداندنی دۆزی‬ ‫رەوای نەتەوەکەیان‪ .‬هەر ئەوەش وایکردووە کە درێژەپێدەرانی رێگەکەی ئێستاش لە حیزبی دێموکراتی کوردسدتان لە پێنداو روحدیەدان‬ ‫بە ئەندددامان و خەڵکددی رۆژهەاڵتددی کوردسددتان ئامددادەی هەمددوو گیانفیدددای و لەخددۆبردوویەکن‪ .‬شددەهید دوکتددور قاسددملوو لە سددەرەتای‬ ‫الوییەوە هەوڵی بۆ البردنی زوڵم و ستەم داوە تا کاتی شەهیدبوونی ئەو تایبەتمەنددییەی ئدالوگۆری بەسدەردا نەهداتووە و بەردەوام‬ ‫خەباتی بۆ کردووە‪ ،‬ئەو هەمیشە خۆشبین بووە لە سەخترین هەلومەرجدا روحیەی خۆی پاراستوە‪.‬‬ ‫دێموکراسی وەکوو کردارێکی شۆڕشگێڕانە‬ ‫لە مێدژووی سیاسدیی جیهداندا دەگمەندن ئەو رێدبەرانەی دێموکراسدی وەکددوو میکدانیزمی رزگداری و رێبدازی دوای رزگداربوون سدەیر بددکەن‪،‬‬ ‫زۆربەی بزووتنەوەکدددان لە جیهدددان رەواییدددان بەهەمدددوو تونددددوتیژی و کردەوەیەکدددی نادێموکراتیدددک لە پێنددداو بەئەنجدددام گەیشدددتنی‬ ‫خەباتەکەیان داوە‪ ،‬هەمیشەش و یدان الندیکەم زۆربەی کدات شۆڕشدگێڕەکان پداش گەیشدتن بە دەسدەاڵت بدوونەتە دیکتداتۆر و‪ ،‬لە سدەر‬ ‫میراتی خەباتە رەواکەیان بدوونەتە سدەرکردەیەکی داپۆۆسدێنەری خۆسدەپێن‪ ،‬بەاڵم دوکتدور قاسدملوو بە پدێچەوانەوە دێموکراسدی وەکدوو‬ ‫رێددگەی راسددتەقینە بددۆ رزگدداری و رێبددازی ژیددان بددۆ بەختەوەرکردنددی گەل لەدوای رزگدداری چدداو لێدەکددرد‪ .‬لە نێوخددۆ و دەرەوەی حیددزب‪،‬‬

‫‪16‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫باوەرێکی پتەوی بە دێموکراسی وەکوو میکانیزمی سدەرەکیی خەبدات هەبدوو‪ ،‬لە نێوخدۆی حیدزب هەمدوان دەیدانتوانی هەمدوو قسدەیەک و‬ ‫هەمددوو پێشددنیارێک بددۆ سەرخسددتنی خەبددات بددکەن و‪ ،‬کددۆنگرە یەک لەدوای یەکەکددانی دێمددوکرات سددەلمێنەری ئەو راسددتییەیە‪ .‬جدداری وا‬ ‫هەبوە لەژێر تۆپبدارانی دوژمدن و لە تداراوگە و لە نێدو شداخ و بەنددەندا‪ ،‬کدۆنگرە بەسدتراوە‪ .‬لە دەرەوەی حیزبیشددا دوکتدور قاسدملوو‬ ‫لەسەر ئەو باوەرە بدوو کە دەبدێ لە نێدو ئۆپۆزسدیۆنی رێدژیم هداوفکر و هاوخەبدات بددۆزێتەوە و لەگەڵ گەالندی دیدکەی ئێدران کدار بدۆ‬ ‫سددەقامگیرکردنی دێموکراسددی لە ئێددراندا بددکەن‪ .‬دوکتددور قاسددملوو بدداش لەوە تێگەیشددتبوو کە ئەگەر کددورد لەئێددراندا بمێنێددتەوە‪ ،‬دەبددێ‬ ‫گفتوگۆ و دانوستاندن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی پێشوو و تەندانەت حداکمییەتی ئێسدتادا بکدا و بدۆ ئەم مەبەسدتە لەگەڵ نەتەوەکدانی دیدکەی‬ ‫ئێران یەکگرتوو و هەماهەنئ بێ‪ ،‬جا ئەگەریش کورد بڕیاری جیدابوونەوە و بدوون بەدەوڵەت بددا‪ ،‬پێویسدتی بەدراوسدێی دۆسدت هەیە‪.‬‬ ‫هەر بۆیە دێموکراسی الی دوکتور قاسملوو هەم میکانیزم بوو‪ ،‬هەمیش ئەنجام‪.‬‬ ‫کوردستان وەک سەنگەری ئازادی‬ ‫رێبەری شەهیدمان پێداگری لە سەر ئەوە دەکرد کە خەڵکی کوردستان داوای دێموکراسی و مافی چارەنووسی خۆیدان دەکەن‪ ،‬سدەرکردە و‬ ‫حیزبێک کە باسی مافی چدارەی خۆنووسدین و دەوڵەت‪ -‬نەتەوە دەکدا‪ ،‬هەرگیدز کوردسدتان بە مەبەسدتی ئێرانچییەتدی ناکداتە سدەنگەری‬ ‫ئدددازادیی هەمدددوو ئێدددران‪ ،‬بەڵکدددو رێبددداز و کدددرداری حیزبدددی دێمدددوکراتی کوردسدددتان و دوکتدددور قاسدددملوو وایکردبدددوو کە هەمدددوو نەتەوە‬ ‫ژێردەستەکانی نێو جوغرافیای ئێران‪ ،‬کوردسدتان بە شدوێن و زەمیدنەی خەبداتی رزگداری نەتەوەیدی خۆیدان بدزانن و‪ ،‬هاوکدات بیدروڕا و‬ ‫فیکری دوکتور قاسملوویان بەو دەروازیە دادەنا‪ ،‬کە ئدازادی ئێراندی لێدەبیندرا و هەسدت پێدەکدرا‪ .‬چدونکە بداوەری دەولەت ‪ -‬نەتەوە و‬ ‫مافی چارەی خۆنووسینی دوکتور قاسملوو لە سەر حیسدابی هدیچ نەتەوە و جوغرافیدای هدیچ الیەکدی دیدکە نەبدوو‪ ،‬کوردسدتان سدەنگەری‬ ‫ئازادییە لەبەر ئەوەی هەر کەس و الیەنێک لە روانگەی کوردەکدانەوە سدەیری خەبدات بکدات‪ ،‬هەم مدانەوەی لە نێدو ئێدران بە رزگداری‬ ‫دەبینێ و هەمیش دابەشبوونی ئێران بە رزگداربوون دەزاندێ و‪ ،‬رێدک لە سدەر بنەمدای بداوەڕبوون بە دێموکراسدی‪ ،‬دروشدمی مدافی چدارەی‬ ‫خۆنووسددینی بەرز کردبددۆوە‪ .‬هەروەهددا ئەو بدداوەڕی وابددوو خەبدداتگێڕانی رێگددای رزگدداری ئێددران هەر ئەوانە نددین چەکیددان لە شددانە و لە‬ ‫بەرەکانی شەڕدا دژی رێژیم شەڕ دەکەن بەڵکدوو تێکدڕای ئەوانە کە بە گدوێرەی تواندای خۆیدان بە گیدان و دڵ بە شدێوەی جۆراوجدۆر لە‬ ‫بەربەرەکانی دژی رێژیم بەشدارن‪ ،‬تێکۆشدەری رێگدای ئدازادین‪٧٧ .‬ی پووشدپهڕ کده رۆژی شدەهیدبوونی دوکتدور قاسدملوویە‪ ،‬لە راسدتیدا‬ ‫رێژیمی کۆماری ئیسالمی ئەو رێبەرە مەزنەی لێئەستاندین کە لە کردەویەکی تێرۆریسیدا لە گەڵ هاوڕێیدانیدا شدەهیدیان کدرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رێبددازی قاسددملوو‪ ،‬ئامانجەکددانی قاسددملوو‪ ،‬هەر لە مەیدددان دایە‪ ،‬حیزبددی قاسددملوو و نەتەوەی قاسددملوو هەر زیندددوون‪ ،‬هەر بە رێگددای‬ ‫قاسددملوودا بەرەو ئامددانجە پیرۆزەکددانی قاسددملوو هەنگدداو دەنددێن‪ .‬بە شددەهیدبوونی قاسددملوو نە خەبدداتی خەڵکددی کوردسددتان و حیزبددی‬ ‫قاسملوو وەستا‪ ،‬نە کۆماری ئیسالمی بە ئاواتی گەیشت‪ ،‬چونکە کۆماری ئیسالمی خەونی یەکجاری نابوودیی حیزبی قاسدملووی بینیبدوو‪،‬‬ ‫بەاڵم خەون و ئاواتەکانی بوونە بۆقی سەر ئاو‪ ،‬خەڵكی قارەمانی کوردستان و قوتابییەکانی قاسملووی شدەهید لە خەبدات نەوەسدتان‬ ‫و هەر بە رێبازی ئەودا دەڕۆن‪ .‬لەم یادەشدا بەڵین بە رێبەری شەهیدمان دەدەینەوە کە تا وەدیهێنانی ئامانجەکانی دەسدت لە خەبدات‬ ‫هەڵنەگرین‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪ ٧٢ :‬جوواڵی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪17‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫ههموو ژیانی قاسملوو حیزبی دێموکرات بوو!‬

‫کۆسار فهتاحی‬ ‫دەور و نەخشی کەسایەتییەکی وەک د‪ .‬عەبدولڕەحمان قاسملوو لە مێژووی سیاسدیی هداوچەرخی کدورد لە ئێدراندا ئەوەنددە کداریگەر و‬ ‫شوێندانەر بووە کە هەڵدەگرێ باسدێکی تێدر وتەسدەلی لە سدەر بکدرێ‪ .‬مرۆڤێدک کە دەیتدوانی وەک هەر مامۆسدتایەکی زانکدۆ لە فدۆرمی‬ ‫ئاکددادیمیکی خددۆی نەتددرازێ و لە سددەر کورسددی دەرسددوتنەوەکەی نەیددتە خددوارێ و خددۆی لە خەتەر و مەترسددی خەبدداتێکی راسددتەقینەی‬ ‫سیاسددددددددییەوە نەگلێنددددددددێ‪ .‬دیددددددددارە ئەوکدددددددداتیش هەر دەیتددددددددوانی قاسددددددددملوو بێددددددددت “منهددددددددای” چارەنووسددددددددێکی خوێندددددددداوی!‬ ‫بۆچی ئەمەی نەکرد و چدۆن ژیدانی خدۆی گدرێ دا بە ژیدانی پدڕهەوراز و نشدێوی حیزبدی دێمدوکراتەوە؟ و گەلێدک پرسدیاری دیدکەی لەم‬ ‫چەشددنە زەیددن و مێشددکی بە هەزاران ئینسددانی تەنیددوە کە بە جۆرێددک لە جۆرەکددان قاسددملوو بە کدداریگەرترین کەسددایەتیی سیاسددی و‬ ‫مەعنەوی لە ژیانی سیاسیی خۆیاندا دەزانن‪.‬‬ ‫ئهگددهرچی ئددهوه بددۆ بیسددت و حددهوت سدداڵ دهچددێ کدده کهسددایهتییهکی ههڵکددهوتوو و بیرمهندددێکی وهک د‪ .‬قاسددملوو بدده جهسددته لدده نێددو‬ ‫جهرگهی خهباتی سیاسی‪ -‬چهکداری کورددا نهماوه‪ ،‬بهاڵم قورسایی مهعنهوی و کاریگهریی بیر و ئهندێشهی ئدهو لده بدواری سیاسدهتدا‬ ‫به تهواوی ههست پی دهکرێ‪ .‬رهنگه ئهگهر ئهو تیرۆره نگریسه رووی نهدابا و قاسملوو شانسی ئەوەی هەبدایە درێدژە بە رێبەرایەتیدی‬ ‫حیزبی دێموکرات بدا‪ ،‬زۆر کێشه که ئهمڕۆ بهرۆکیان بە حیزبی دێموکرات گرتدووه‪ ،‬بده بدوونی ئدهو‪ ،‬کاریگدهری و قورسداییان لده سدهر‬ ‫رهوتی کار و خهباتی حیزبهکهی دانهدهنا‪ .‬رهنگده مدرۆە بدۆ چهسدپاندنی ئدهم ئیددعایده بتدوانێ هدهزار ویدهک دهلیدل بێنێتدهوه‪ ،‬بدهاڵم‬ ‫لیرهدا تهنیا دهلیلێکی ساده بۆ باشتربوونی دۆخی ژیانی سیاسیی حیزب له ژێر قورسایی رێبهری قاسدملوودا دێنمدهوه کده دهتدوانێ ئدهو‬ ‫وێنایهمان ال دروست بکا که خوێندنهوهی پێشوهختی رووداوهکان‪ ،‬بنهماکانی شرۆڤهی سیاسدی ههلومدهرجی لده زهیدن و بیدری قاسدملوودا‬

‫‪18‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫پێددک دههێنددا‪ .‬بددهو واتایدده کدده نهخشدده رێگددای قاسددملوو بددۆ بدده گژاچوونددهوهی رووداوه نددهخوازراوهکانی دوارۆژ‪ ،‬پشددتیان بددهو شددرۆڤانه‬ ‫دهبهست که ناوبراو بۆ ههلهمهرجهکهی دهکرد‪ .‬وهک ئاماژه دهتوانم باسی دوایین وتاردانی د‪ .‬قاسدملوو بکدهم بدۆ پێشدمهرگهکانی هێدزی‬ ‫ئاگری له شیمالی کوردستان‪ .‬ئهگهر به وردی سهرنج بدرێته ئهو قسانهی که قاسملوو له وێدا بدۆ پێشدمهرگهکانی دهکدا‪ ،‬ئدهو راسدتییه‬ ‫دهردهکهوێ که ئهو خوازیاری بهرفراوانکردنی مهیدانی کار و چاالکی هێزی پێشمهرگه بووه و قسه لدهوه دهکدا کده ئدهو جیگایاندهی لده‬ ‫شدیمالیترین ناوچدهی کوردسدتانی ئێراندهوه تدا جندووبیترینی کە تدا ئێسدتا پێشدمەرگە دەسدتی پێرانەگەیشدتووە‪ ،‬دهبدێ ببێتده مهیددانی‬ ‫جهولدده و عهمددهلیاتی هێددزی پیشددمهرگهی حیزبددی دێمددوکرات‪ .‬بێگومددان ئیدددهی بدده سهرانسددهریکردنی خددهباتی چهکددداری لدده رۆژهددهاڵتی‬ ‫کوردستاندا له ناو زهینی ئهو سکرتێرهی حیزبی دێموکراتی کوردستان دا ههبووه‪.‬‬ ‫له سۆنگهی ئهم کورته ئاماژهوه دهتوانم بپڕژێمه سهر وهاڵمی ئهم پرسیاره که چۆن مامهڵه لهگهڵ د‪ .‬قاسملوو بکدهین؟ پدێم خۆشده بده‬ ‫خاڵبهندی روانینیهکانی خۆم بخهمه بهرباس‪:‬‬ ‫یەکەم‪ ،‬نددهخش و دهوری ئددهو رێددبەرە تددهنیا وهک هددی سددکرتێرێک نددهبوو کدده حیزبهکددهی لدده کۆنگرهیهکددهوه بددۆ کۆنگرهیددهکی دیکدده‬ ‫بگوازیتهوه‪ .‬قاسملوو مێکماری حیزبی دێموکرات بوو‪ .‬به شاهیدی تهواوی ئهو ئهدهبیاته نووسراوهی کده مێدژووی حیزبدی دێمدوکراتی لده‬ ‫خددددۆ گرتددددووه قاسددددملوو لدددده بهرنامددددهڕیژی و ههیکهلبهندددددی و دانددددانی سددددتراتیژییهکی روون و دیدددداریکردنی ئامددددانجی دوارۆژ و‬ ‫دێموکراتیزهکردنی رهوتی ههڵبژاردهنه دهروون حیزبییهکانەوە بگرە تا موتوربهکردنی بهرنامهی سیاسی حیزب لهگهڵ بهها بدهرزهکانی‬ ‫ژیانی مرۆڤایهتی پێشدکەوتوو وهک یهکسدانی ژن و پیداو لده هدهموو بوارهکداندا‪ ،‬بە رێکخراوکردندی هێدزی پێشدمەرگە کده لده فیرگده و‬ ‫ئامووزشگای نیزامییهوه پێ بنێته نێو جهرگهی خهباتی چهکدارییهوه و‪ ،‬ههروهها بایهخدان به چینی ههژار وکرێکدار و جیگیرکردندی‬ ‫تێددزی سوسددیالیزمی دێموکراتیددک لدده بهرنامددهی حیددزبدا و کردنددهوهی دهرگددا بددۆ هاتنددهناوهوهی نددهوهی نددوێ و خویندددهواری کددورد و‬ ‫دوورکهوتنهوه له رادیکالیزمی سیاسی هتد وهک تیۆریسیهن و ستراتیژیستێکی ههڵکهوتوو هاته مهیدانهکەوە‪ .‬سهرباری ئهمانه داندانی‬ ‫بنهمایهکی پتهو بۆ دیپلۆماسی که جورئهتێکی گهورهی به رێبهرایدهتیی حیزبهکدهی بهخشدی تدا لده پێوهندییده سیاسدییهکانیان لهگدهڵ‬ ‫حزب و الیهن ودهوڵهتهکاندا سهرکهوتووانه دهربکهون‪ .‬بده تدهعبیرێکی سدادهتر قاسدملوو حیزبدی دێمدوکراتی بده سدهرمایهیهکی گدهوره‬ ‫دهبینی که ریشهیهکی قووڵی له دڵی کۆمهڵگهی کوردستاندا ههبوو‪ ،‬بۆیه له سهر بنهمای ئدهو سدهرمایه مهزنده حیزبدی دێمدوکراتی لده‬ ‫فددۆرمێکی نددوێدا بووژاندددهوه کدده تددوانی لدده سددبهینێی دوای شۆڕشددی خددهڵکی ئێددراندا ببێتدده گددهورهترین حیزبددی کوردسددتانی و تددهرهفی‬ ‫راستهقینهی ملمالنێکان لهگهڵ حکوومهتی کوماری ئیسالمیدا‪ .‬حیزبی دیموکراتی پێش قاسملوو پێویستی به نۆژهنکردنهوه ههبوو که د‪.‬‬ ‫قاسملوو وهک مێکمارێکی لێزان حیزبی دێموکراتی نۆژهن کردهوه‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬روانینی قاسملوو بۆ مێژووی دروستبوونی حیزبدی دێمدوکرات‪ ،‬دهستنیشدانکردنی خاڵده بدههێز و الوازهکدانی حیدزبەکەی سدهردەمی‬ ‫پێکهێنانی کۆماری کوردستان‪ ،‬دهستبردن بۆ بهئازارترین زامهکانی جهستهی حیزب به مهبهسدتی سداڕێژکردنیان و رهخندهی ریالیسدتیانه‬ ‫و بوێرانه له کهموکوڕییهکانی ئهو حیزبه‪ ،‬دهسدتهویهخهبوونی فیکدری لهگدهڵ مدهیل ورهوتده ناسیونالسدیته تونددئاژووهکان و دهسدته و‬ ‫تاقمدده بهسددتراوهکانی حیزبددی تددوده و ههوڵدددان بددۆ بددههێزکردنی توانددای خددوڕاگری حیددزب لە بەرانددبەر هێژموونیخددوازی ریکخددراوی‬

‫‪19‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫موجاهیدیندا و دەرکەوتنی سەربەرزانە له ههلومهرجی قهیران و له دهمی کارهساتدا کارێکی وای کرد که ئهم حیزبه بتوانێ دریژه بده‬ ‫ژیانی سیاسی خۆی بدا‪ .‬بۆیه مانهوهی حیزب له دوای بڕینی ریگهیەکی درێژی پر کهند و لهندی زیاتر له ‪ 07‬ساڵ قدهرزاری زیرهکدی‬ ‫قاسملوویه‪ .‬قاسملوو حیزبهکهی خۆی فیرکردبدوو کده پشدت بده سیسدتهمی بهڕێوهبدهری ببهسدتێ ندهک بده رێبدهر و سدکرتێر‪ .‬بۆیده ئهمده‬ ‫میراتیکی گهلێک دهولهمهنده که بۆ تێکۆشهرانی حیزب ماوهتهوه‪.‬‬ ‫سدێهەم‪ ،‬ئهوهنددهی بدده کولتدووری سیاسدی حیزبددی دێموکراتدهوه دیداره‪ ،‬فهردپهرسددتی دیاردهیدهکی بێگانهیده بددهو حیزبده‪ .‬رهسددهنایهتیی‬ ‫میراتی قاسملوو له فهردپهرهستی بهرییه‪ .‬بۆیه نزیکبوونهوهی عداتیفی لده قاسدملوو بده بدێ دهرکدی پدهیام وئامۆژگارییدهکانی نداتوانێ‬ ‫دهرکێکی دروستمان لهو رێبهره بۆ بهدهستهوه بدا‪ .‬ئهگهرچی ناکرێ و ناتوانین خۆشهویستی کهسدانی وهک ئدهو لده نداو دڵدی کۆمدهاڵنی‬ ‫هدهراوی خددهڵکی کوردسددتاندا بدده کددهم بگددرین‪ ،‬بددهاڵم بددهکاربردنی نداوی د‪ .‬قاسددملوو بددۆ داخسددتنی دهمددی رهخنددهگران نددهک خزمددهت بدده‬ ‫گهشهکردنی ئازادیی رادهربڕین ناکا‪ ،‬بهڵکوو راست الدانه له رێرهو و رێبازی فیکری و سیاسیی ئدهو‪ .‬ئدهرکی گدهورهی رێبدوارانی ریگدای‬ ‫قاسدملوو ئهوهیده کده لده ریگدای وردبووندهوه و قووڵبووندهوه لده ئهندێشددهکانیدا بتدوانن ئدهو رهگده بههێزانده پهیددا بکدهن کده لهگددهڵ‬ ‫پلورالیزمی سیاسدی‪ ،‬فرهچهشدنی لده بیرکردندهوهدا‪ ،‬شدیوازی موناقشدهکردنی مابدهینی بیروڕاکدان‪ ،‬بده رهسمیناسدینی پێگدهی رهخنده لده‬ ‫دهرهوه و ندداوهوهی حیددزبدا وهاوکددات پتددهوکردنی بنددهماکانی دێموکراسددی لدده ژیددانی سیاسددی حیزبددی دێمددوکراتدا‪ ،‬هددهم کولتددوورێکی‬ ‫دێموکراتیک و سهردهمیانه که ریشهکانی له نێو خودی حیزبدا دهبینرێن گهشه پێبدهن و هدهم تداکی کدورد لهگدهڵ ئاسدۆکانی روانیندی‬ ‫قاسملوو و ئهو رێبازهدا ئاشنا بکهن که قاسملوو له پێناویدا گیانی بهخت کرد‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪ ٧٢ :‬جوواڵی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪20‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫بۆ یادی ‪ ٧٢‬ساڵهی تێرۆری د‪ .‬قاسملوو‬

‫دهبابهی کۆڕێ(له ناوخۆی واڵت)‬ ‫دوکتور قاسملوو ئهو مرۆڤه ئازادیخوازهو تێکۆشدهرهی کدورد لده تهمدهنی الوەتیدهوه ئداوێتەی سیاسدهت دهبدێ و یهکدهم ویسدتگهی ژیدانی‬ ‫سیاسی له نێو حیزبی توودە دهست پێدهکات‪ .‬ئهو ئاوێتهبوونهی قاسملوو بده سیاسدهت گەر بده هدۆی بدارودۆخی ئدهو کداتی ئیدران بێدت‬ ‫(یا) به هۆی پێکهاتهی بنهماڵهکهیهوه( یا) خود به هۆی خوێندن له قوتابخانه و هاوپیوهندی لده گدهل هاوپۆلده ئازهریدهکانی بێدت‪،‬‬ ‫سهرچاوهی له دهرک و شکوری ئهو ئینسانە گرتووە وەگهڕکهوتنی ژیانی سیاسیی ناوبراو تا کاتی شههیدبوونی ناوهستێت‪.‬‬ ‫کاک دوکتور باش ئاشنابوونی به سیاسهتهکانی حیزبی دێموکراتی کوردستان و به پهیوهندیکردن به تێکوشهرانی سیاسی ئهو سهردهمی‬ ‫حیددزب‪ ،‬ویسددتگهی ژیددانی سیاسددی دێنێتددهوه نێددو بزاڤددی میللددی دێمددوکراتیکی رۆژهددهاڵتی کوردسددتان بدده رێبهرایددهتی حیزبددی دێمددوکراتی‬ ‫کوردستان و ههر زۆر زوو به هۆی ههڵسووڕان و تێکۆشانی دهبێت به ئهندامی چاالک و هەڵسووڕو دیار له نێو حیزبدا‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو ئینسانێکی بیرتیژ و ستراتیژزانێکی بههێز بوو بۆ ئهو سهردهمی که سهرو ‪ ١١%‬خهڵک نهخۆێندهوار بوون‪ ،‬خهڵک بده‬ ‫گشتی وهرزێر بوو‪ ،‬سیستمی عهشیرهیی ههبوو ئاغا و دەرەبهگ رۆڵی ئهساسیان دهگێدڕا‪ ،‬لدهم بارودۆخده سدهقهتهدا پرسدیاری زۆری لده‬ ‫مێشکی دا موتوربە دهبن که بێ وهاڵمن‪ .‬بۆیه دهست به خۆیندنەوەی سۆسیۆلۆژی‪ ،‬ئدابووری‪ ،‬سیاسدی کۆمهڵگاکدهی دهکدات و لده کۆتایددا‬ ‫بهو قهناعهته دهگات که هۆکاری ههر ههموو ئهم نههامهتیانه سیستمی بهرێوبهری واڵته(پاشایەتی)‪.‬‬ ‫کاک دوکتور ئیسانێکی زمانزان‪ ،‬سیاسهتاان‪ ،‬دیپلۆماتکارێکی باشدی سدهردهمی خدۆی بدوو‪ .‬بده تایبدهت لده نێدو جواڵندهوهکانی سدهردهمی‬ ‫خۆی به سهرکردهیەکی خاوهن بڕیاری واقکبینانه دهناسرا‪ .‬پاش گیران و ئاشکرا بوونی تێکۆشهرانی حدک لده سدهردهمی پاشدایەتیداو‪،‬‬

‫‪21‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ههڵوهشددانی رێکخسددتهکانی حیددزب و بدده نهینددی کددارکردنی ئددهو ئهندامانددهی مابوونددهوه‪ ،‬کدداک دوکتددور لهسددهر بڕیدداری بنهماڵهکددهی‬ ‫دهنێدردرێتە دهروهی واڵت بددۆ درێژهپێدددان بده خۆێندددن‪ ،‬بددهاڵم لدهوێیش لدده تێکۆشددان ناوهسدتێتئ کتێبددی بیرمهندددانی وهک الک‪ ،‬هددابز‪،‬‬ ‫مۆنتسکیۆ و زۆریتر دهخوێنێتهوه و دهرسیان لێ وهردهگرێت تاکو بتوانێ لهو ئاراسته فکریدهی ئدهوان پێشکهشدیان کدردوە ژیدانێکی ندۆی‬ ‫بۆ نهتهوهکهی بهرههم بێنێت‪ .‬پاش وەرگرتنی دوکتۆراکهی‪ ،‬دهسدت دهکدات بده وانده وتندهوهی لده زانکۆکدانی ئورووپداو لدهو سدهردهمەدا‬ ‫کتێبه بهناوبانگهکهی”کوردستان و کورد” دەنووسدێت‪ .‬ماندهوهو وانهگوتندهوهی لده زانکۆکدانی ئورووپداو خۆپێگهیانددنی لده بدواری هدزری‬ ‫رۆشنبیرییهوه پۆختهتری دهکات بۆ بوون به قارهمانێکی وهک نێلسۆن ماندێال و مهاتما گاندی و چێگوارا له پێناو نهتهوهکهی دا‪.‬‬ ‫تا ئهو کاتهی شۆڕشی گهالنی ئیران دژی رێژیمی حهمهرهزا شاه دهست پێ دهکا و کاک دوکتور به پهله خدۆی دهگهیەنێتدهوه نداو بازنده‬ ‫نهێنییهکانی حیزبی دێموکرات تاکو تاکتیدک و سدتراتیژیکی بداش و واقکبیندانە بدۆ بدزووتنەوەی خەڵکدی کوردسدتان دابڕێدژن و گدهلی‬ ‫کوردیش به مافە رەواکانی بگات‪ .‬بۆیه ههر زۆر زوو شدۆعاری”دێموکراسدی بدۆ ئێدران و خودموختداری بدۆ کوردسدتان” ی هدهڵگرت‪ .‬چدوون‬ ‫کاک دوکتور باش دهیزانی تاکوو ئیران واڵتێکی دێموکراتیک نهبێ‪ ،‬خود موختاری لده کوردسدتان پیداده ناکرێدت‪ ،‬بۆیده پداش رووخدانی‬ ‫رێژیمی پادشایهتی له کاتی دانووستاندن داوا رهواکانی گهلی کوردیان بۆ دهخاته روو‪،‬بهاڵم بەڕێدوەبەرانی رێژیمدی تدازە بە دەسدەاڵت‬ ‫گەیشتوو تا ئدهو کاتدهی ئاشدیان بده باشدی نهدهگدهڕا‪ ،‬دژایدهتیان لده دژی مافدهراوهکانی گدهلی کدورد دهرندهبڕی و بدۆ کاتبدهفیڕۆدان و‬ ‫کاتکڕین ههنگاوبهههنگاو له گهڵ داخوازییهکانی کورد به بێ ئهوهی باوهڕیان پێی ههبێ دهڕۆشتنه پێش‪.‬‬ ‫کورد و حیزبدی دیمدوکرات باوهڕیدان بده خدهباتی ئاشدتیخوازانه لده نێدو خدۆی ئیدراندا هدهبووه و تدا ئێسدتایش ههێده‪ ،‬بۆیده لده یهکدهم‬ ‫هددهلبژاردنی مهجلیسددی خوبرهکددان د‪ .‬قاسددملوو خددۆی پددااڵوت‪ ،‬دهنگددی پێویسددتی هێنددا بددهاڵم کاتێددک لدده پیالنگێڕیهکددهی خومددهینی و‬ ‫رێژیمهکهی تێگهیشت و نهچوو‪ ،‬خومینی (پیاوی ناخ رهش و دڵ پر له قینهکهی دژی کورد) سهبارهت بده دوکتدور قاسدملوو دهلێدت‪“ :‬ای‬ ‫کاش میآمد”‪ .‬ئهم وته قیزهونه‪ ،‬سهرچاوهی گرتوو له ناسینی باشی کاک دوکتور الی خومهینی گهیاند‪ ،‬چدوون بداش دهیزاندی قاسدملوو‬ ‫بیر و باوهڕهکدهی لده گدهڵ جدههل و خورافدات و دیکتارویدهتی خومدهینی هدهڵناکات‪ .‬بدهو ههرهشدهیش گدهلی کدورد حیزبدی دێمدوکرات و‬ ‫رێبددهری شددههیدمان وازی لدده خددهباتی ئاشددتیخوازانه نددههێنا و سددهر لدده نددۆی بهشددداری ههلبژاردنددهکانی مهجلیسددی نوینددهران کددردو لدده‬ ‫کوردستان ههموو بهربژێرهکانی بزاڤی نهتهوهیی کورد بۆ مجلیس له الیهن خهڵکهوه دهنگی متمانهیان پێ درا‪ .‬بهاڵم حکومهتی کۆمداری‬ ‫ئیسالمی له جیاتی پیادهکردنی بنهماکانی دێموکراسی له ئێراندا ههر زوو بڕیداری شدهڕی دژی کدورد و بهتایبدهتی حیزبدی دێمدوکرات و‬ ‫دوکتور قاسملوو دا‪ .‬بۆیه حیزبی دێموکرات و دوکتور قاسملوو مهجبوور به شهڕ له گهڵ حکومدهت بدوون‪ ،‬شدهڕێک کده بده سدهر میللدهتی‬ ‫کوردسو حئیزبی دێموکرات دا سهپێندرا‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو پاش کۆنفڕانسی سێههم و له کۆنگرهی سێههم دا که وهک سکرتێری گشتیی حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتان هدهڵبژێردرا‪،‬‬ ‫خهباتی دژ بده رێژیمدی پاشدایهتی و دوای شۆرشدی گدهالنی ئێدرانیش دژ بده دهسدهاڵتی سدهررۆی کۆمداری ئیسدالمی ئێدران دریدژه پێددا‪.‬‬ ‫شههید دوکتور قاسملوو هاوکات لده گدهڵ رێبهرایدهتی کردندی جوواڵنهوهیدهکی چهکدداری ‪ ،‬دیپلۆماتکدارێکی بدهتوانا و لێدزان بدوو‪ .‬ئدهو‬ ‫کاتهی که له گهرمهی شهڕی چهکداری دا بدوو‪ ،‬دیسدانیش پێدی وابدوو ئاشدتی و مافدهرهواکانی خدهڵکی کوردسدتان لده لوولدهی تفدهنئدا‬

‫‪22‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بهدی نایهت‪ .‬بۆیده لده یدهکێک لده ڤیددیۆکانی دا کده بدۆ پۆلیدک لده پیشدمهرگهکان قسده دهکدات دهلێدت‪“ :‬ئیمده بداش دهزاندین کۆمداری‬ ‫ئیسالمی به هێرشهکانی ئێمه ناروخێت‪ ،‬بهاڵم ئهوهندهی سهرئێشه بۆ درووست دهکهین تاکوو دهڵێت چیتان دهوێت؟ ئدهوکات ئێمدهش لده‬ ‫سددهر مێددزی وتددووێژ باسددی مافدده زهوتکراوهکددانی خۆمانیددان لهگددهڵ دهکددهین‪ ”.‬لیددرهدا جورێددک لدده فهلسددهفهی دانووسددتاندن دێنێتدده نێددو‬ ‫شێوازهکانی خهبات‪.‬‬ ‫کاک دوکتور شورشگێڕێکی نهتهیی و عهداڵدهتخوازێکی واقکدی بدوو‪ .‬بۆیده لده رێبهرایدهتی حیزبێکدی نهتدهوهیی وهک حیزبدی دێمدوکراتی‬ ‫دهکددرد‪ .‬عهدالددهتخواز بددوو بۆیدده باسددی سۆسددیالیزمی دیمددۆکراتیکی هینایدده نیددو پێددرهو و پرۆگرامددی حیزبهکهیددهوه‪ .‬ئددهو کاتددهی هددهموو‬ ‫ئۆپۆزیسیونی کوردو ئێرانی ههر جارهو بهالیهکدا دهیانشکاندهوه‪( :‬یا بهرهو ئیمپرالیزم یا بهرهو سۆسیالیزم) بدهاڵم بده بۆچدوونی مدن‬ ‫تێکهڵکردنی جیهانبینی و خوێندنهوهو فکری حیزبی دێموکرات و رێبهرهکهی له گهڵ ههرکام لهم دوو بهرهیه ههڵهیه‪ .‬شههید قاسدملوو‬ ‫پێی وا بوو ئهو دونیایهی سۆسیالیزم داوای دهکات (یوتوپایه)‪ ،‬یا وهک ئهرستوو دهڵێ‪( :‬مهدینهی فازله)یه‪ .‬کاک دوکتور پێدی وا بدوو‬ ‫ئاویتهبوونی ههر حیزبێک به ئایدۆلوژیهکهوه ئهو حیزبه له قالا دهداو تووشی جۆرێک له داخراوی فکریی دهکات‪ .‬بۆیه خۆی له هدهر‬ ‫ئایدئۆلۆژییهک بۆ حیزبهکهی دهپاراست و سیاسهتی به پێی “ئهمری واقیع” دهکرد‪.‬‬ ‫کاک دوکتور باوهڕی به جودایی دین له دهوڵهت ههبوو‪ .‬بۆیه له حیزبهکهشیدا ههم پێشمهرگهی سوفی تێدابوو ههم خدهڵکی الییدهک و‬ ‫باوهڕمهند به ئایین و ئاینزاکانی دیکه‪ .‬ههمووشیانی له ژێر چهتری حیزبی دێموکراتی کوردستان دا پێکهوه کۆ کردبدۆوه‪ .‬لده روانگدهی‬ ‫ئدازدی تاکیشددهوه(فدردی) مرۆڤێکددی لیبدراڵ بددوو‪ ،‬بدداوهڕی بدو ئددازادی تاکدهکان هددهبوو‪ ،‬تددا ئدهو ئاسددتهی سدنووری ئازادیددهکانی الیددهنی‬ ‫بهرامبهر پیشل نهکرێ‪ .‬بۆیه دهتوانیین بۆێین له ژیانی تایبهتی خۆشیدا مرۆڤیکی فرهرهههند بووه‪.‬‬ ‫کاک دوکتور قاسملوو له بۆ دهستهبه کردنی مافهکانی گهلی کدورد‪ ،‬درگدای هدهموو دهوڵدهتان‪ ،NGO،‬رێکخدراوه نێدو دهوڵهتییدهکانی‬ ‫دهکوتا‪ .‬یهکێک لدهو رێکخدراوه نێودهوڵهتیانده‪ ،‬ئهنترناسدیوناڵ سۆسیالیسدت بدوو‪ .‬پێدی وابدوو دهبدێ لده رێگدای ئدهو هێدزه دێمدوکرات و‬ ‫پێشکهوتنخوازانهی که له نێو ئهم رێکخراوهدا فشار بخاته سهر حکومهتهکانیان بۆ به رهسمی ناسداندنی مافده رهواکدانی میللهتهکدهی و‬ ‫هاوکات فشار بخهنه سهر حکومهتی کۆماری ئیسالمی بۆ بهرهسمی ناسینی مافی کورد‪.‬‬ ‫یهکێکی تر لده تایبهتمهندییده بدهرچاوهکانی کهسدیی و حیزبیدی کداک دوکتدور”سدهربهخۆیی سیاسدی”بدوو‪ .‬نموندهی هدهره بدهر چداو لدهم‬ ‫پێوهندییهدا پێوندی حیزبی دێمدوکرات و کداک دوکتدور لده گدهل رێژیمدی بهعسدی عێدرا‪ ،‬بدوو‪ .‬لده سدهردهمی خدهباتی چهکدداری حیزبدی‬ ‫دێموکراتی کوردستان له گهل کۆماری ئیسالمی که هاوکات بوون له گهڵ شهڕی نێوان عێدرا‪ ،‬و ئێدران‪ .‬بدهاڵم حیدزب و دوکتدور قاسدملوو‬ ‫سهرهرای ئهو پهیوهندییه هیچکات نهبوونه ئامرازێک بۆ رێژیمی عیرا‪ ،‬که بده نیسدبهت شدهڕ لده گدهڵ رێژیمدی کۆمداری ئیسدالمی دا لده‬ ‫یهک بهره دابوون (بوونی دوژمنی هاوبهش)‪.‬‬ ‫له الیهکی تریشهوه شههید دوکتور قاسملوو هیچکات باوهڕی به دیکتاتوریهتی حیزبی نهبووه‪ .‬بۆیه باشترین ههوڵهکانی بۆ درووست‬

‫‪23‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫کردنی بهرهیهک له گهڵ هێزهکانی دژبهری کۆماری ئیسالمی ئێران بوو‪ .‬که بۆ جاری یهکهم توانی بهرهیهک ویران موجاهیددین خدهلق و‬ ‫چهند هێزیکی تر دژی رژیمی ئیدران درووسدت بکدات‪ ،‬بدهاڵم مدهخابن بهرژهونددی تهسدکی حیزبدی و هێژموونیخدوازیی الیدهنێکی دیدار و‪،‬‬ ‫جیاوازی له دید و بۆچوون بۆ خهباتی ئیستا و چۆنییهتی ئیدارهکردنی داهاتووی ئێران وای کرد(بهره)لهبهر یهک ههڵوهشێتهوه‪.‬‬ ‫کۆماری تێرۆر و سێدارهی ئیسالمی ئێران وایزانی به تیروری کاک دوکتور قاسملوو یادو رێبازهکهی فهراموش لده نێدو دهچدێ و فدهرامۆش‬ ‫دهکرێن و خۆی و حیزبهکهی له یادی تێکۆشهرانی شۆرشگێڕ و قوتابیانی بیرو رێبازی دهچنهوه‪ .‬بهاڵم بده خۆێندندهوهی ئدهمڕۆی حیدزب‬ ‫و گهلهکهی دهبێ باش بزانێت کورهی خهبات دژی زوڵم و دیکتاتۆریهت له ههر کات به تینتره‪ ،‬قهالی جههل و خورافدهیان لده هدهموو‬ ‫کات زیاتر لهرزۆکتره و ههر دلۆپه خۆێنێکی کاک دوکتور ئێستا مهشخهڵی رێگای تێکۆشانمانه‪.‬‬ ‫له کۆتاییدا به بیر و باوهڕێکی چهسدپاو و بده وهرهی پدواڵیین بده شدههید کداک دوکتدور قاسدملوو دهڵێدین‪ :‬کداک دوکتدور گیدان! تدا بده‬ ‫دهسدتی پدڕ لده ئدازادی لدده سدهر گدۆڕی تدۆی رێبددهرمان و هدهموو شدههیدان گوڵده شدلێره نددهڕوێنین‪ ،‬لده خدهبات و تێکۆشدان ناوهسددتین‪.‬‬ ‫بڕیداریش بێدت لده سدهر وهسدیهتی خدۆت‪ :‬بدۆ شدههیدهکانمان ندهگرین و درێدژه بده رێگداو رێبازیدان بددهین‪ .‬هدهور وهک خدۆت فدهرمووت‪:‬‬ ‫“باشترین پاداش بۆ شههیدان درێژهپێدانی رێگایانه” و وهک بهڕێز مامۆستا عهبدوڵاڵ حهسهنزاده دهفهرمووی‪ ” :‬کاک دوکتور قاسدملوو‬ ‫گیان تۆ له وێژدانمان دا زیندووی”‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪ ٧٢ :‬جوواڵی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪24‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫‪٧٧‬ی پووشپەڕ‪ ،‬ڕۆژی سەرکەوتنی مەزنەئامانجی لێکگرێدانی خەباتی شار و شاخ‬

‫ڕەزا فەتحوڵاڵنژاد‬ ‫لە ‪٧٢‬ەمین ساڵڕۆژی تیرۆری ڕێبەری مەزنی گەلی کورد‪ ،‬دوکتور قاسملووی نەمدردا‪ ،‬زۆربەی شدار وشدارۆچکەکانی کوردسدتانی ڕۆژهەاڵت‬ ‫لەسەر داوای حیزبەکەی دوکتور قاسملوو‪ ،‬حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران‪ ،‬به شێوەی جۆراوجۆر و بەتدایبەت بە داخسدتنی دووکدان‬ ‫و بازاڕەکان پەیمانیان لەگەڵ ڕێبازی شەهیدان و حیزبی دێموکرات نوێ کردەوە‪.‬‬ ‫مانگرتنی ‪٧٧‬ی پووشپەڕی ئەمجارەی خەڵکی کوردستان لە باری ڕادەی بەشدارییەوە بەرینتر و لە بداری گەیانددنی پەیدامەوە بەرزتدر و‬ ‫بەرباڵوتر بوو‪.‬‬ ‫یەکەم مانگرتنی گشتی ‪٧٧‬ی پووشپەڕ لە ساڵی ‪ ٢٢٩٥‬دا بوو‪ ،‬کاتێک خەڵکی شاری مەهابداد لە جەرگەی ڕاپەڕیدنە بەشدکۆکەی هداوینی‬ ‫‪ ٩٥‬ی ڕوژهەاڵتدا‪ ،‬بە تێکڕایی بە داخستنی دووکان و بازاڕەکان‪ ،‬بێزاریی خۆیان لە تیرۆریزمدی دەوڵەتیدی کۆمداری ئیسدالمی دەربدڕی و‬ ‫پەیمانی وەفادارییان لەگەڵ ڕێبازی شەهیدانی حیزب و گەل ندوێ کدردەوە‪ .‬لە مداوەی سدااڵنی ‪ ٢٢١١ - ٢٢٩٢‬دا‪ ،‬هاوکدات لەگەڵ ئەوەی‬ ‫گوشارەکانی ڕێژیم بۆ سەر دووکاندار و کاسبکارانی کورد ساڵ بە ساڵ زیاتر و زیاتر دەبوو‪ ،‬بەشێکی بەرچاو لە شدارەکانی کوردسدتانی‬ ‫ڕۆژهەاڵت بە پەیوەستبوون بەم مانگرتنە گشدتییە‪ ،‬ئاسدتی ئامدادەیی خەڵکیدان بدۆ وەاڵمددانەوە بە بانگەوازەکدانی حیزبدی دێمدوکرات و‬ ‫بەهێزیی پێگەی جەماریی ئەم حیزبەیان زیاتر و زیاتر نیشان دا‪ .‬بەاڵم مانگرتنی ئەمساڵ‪ ،‬جدگە لەو پەیدامە بەندرخ و کداریگەرانەی‬ ‫بدداس کددران‪ ،‬پەیددامێکی دیددکەی لەگەڵ بددوو‪ ،‬ئەویددش وەاڵمدددانەوەی شددار بە خەبدداتی شدداخ بددوو‪ ،‬وەک چددۆن لە بددانگەوازی ئەمسدداڵی‬ ‫کۆمیسیۆنی تەشکیالتی حیزبدا هاتبوو‪.‬‬ ‫هەر لە پەیامی نەورۆزی ئەمساڵی بەڕێز مستەفا هیجری‪ ،‬سکرتێری گشتیی حیزبەوە وەرچەرخانێکی مەزن لە شێوەی تێڕوانین بۆ‬

‫‪25‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫خەبدداتی گەلددی کددورد لە کوردسددتانی ڕۆژهەاڵت‪ ،‬بەڕۆژەڤکددردنەوەی پرسددی کددورد لەو بەشددە و بەکددردەوە بەرەوپێشددبردنی بەرخددۆدانی‬ ‫نەتەوەیی هاتە ئداراوە‪ ،‬وەرچەرخانێدک کە بەرهەمدی بڕیدارێکی مێژوویدی بدوو‪ ،‬واتە نداردنەوەی پێشدمەرگە بدۆ نێدو گوندد و شدارەکانی‬ ‫ڕوژهەاڵت پاش نزیک بە بیست ساڵ و هاوتەریا لەگەڵی‪ ،‬گرێدانی خەباتی شار و شداخ‪ .‬حیزبدی دێمدوکرات ڕاسدانی مێژوویدی هێندایە‬ ‫ئاراوە و لەو پێناوەشدا تا هەنووکە یازدە کەس لە باشترین ڕۆڵەکانی ئەم گەلەی پێشکەشدی بارەگدای ئدازادیخوازی کدرد‪ .‬دواتدر ندۆرە‬ ‫گەیشتە شار و پێویست بوو شدار و گونددیش وەاڵمدی شداخ بددەنەوە‪ ،‬جدا بەو بدۆنەوە‬

‫ڕۆژێدک پڕمانداتر و گرینگتدر لە ‪٧٧‬ی پووشدپەڕ‬

‫بوو‪ .‬هەر بۆیە ‪٧٢‬ەمین ساڵڕۆژی شەهیدبوونی مامۆستای دێموکراسی و پێغەمبەری ئاشتی وەکوو ڕۆژی وەاڵمدانەوەی شار به شداخ دیداری‬ ‫کرا‪ .‬لە ئاکامدا هەر بەو جۆرەی دۆست و دوژمن چاوەڕێیان دەکرد و حیزبی دێموکرات لێی دڵنیا بوو‪ ،‬شار وەاڵمدی ئەرێندی بە خەبداتی‬ ‫شدداخ دایەوە‪ .‬ورمددێ‪ ،‬پیرانشددار‪ ،‬شددنۆ‪ ،‬مەهابدداد‪ ،‬سەردەشددت‪ ،‬بۆکددان‪ ،‬سددەقز‪ ،‬دیواندددەرە‪ ،‬مەریددوان‪ ،‬سددنه‪ ،‬پدداوە و کرماشددان وەاڵمێکددی‬ ‫بەرزیددان دایەوە‪ ،‬بەرز بدده قەد دەنگددی تەقەی بەرگددری لە نیشددتمان کە لەم ڕۆژانەدا زایەڵەکەی دنیددای تەنیددوە‪ .‬پددێگەی جددوگرافی و‬ ‫حەشیمەتی ڕاسانی نوێ لە ‪٧٧‬ی پووشپەڕی ئەمساڵدا بۆ ئەو هێز و الیەنانەش که لە ڕووی نائاگاهییەوە یان بە ئەنقەسدت ئەوەنددەی‬ ‫پێیددان کرابددا حاشددایان لە ڕاسددتییەکانی نێددۆ کۆمەڵگددای کوردسددتانی ڕۆژهەاڵت دەکددرد‪ ،‬دەرکەوت‪ ،‬پددێگەیەک کە بەهێزتددرین هۆکدداری‬ ‫بەردەوامیی خەبات و تێکۆشان و شەکاوە ڕاگرتنی ئااڵی خەبات بۆ ڕاسانی هەنووکه بوو‪.‬‬ ‫خدداڵێکی بەرجەسددتەی دیددکەی ئەم مددانگرتنە گشددتییە‪ ،‬هەر بەو جددۆرەی کە ئامددانجی سددەرەکیی لێکگرێدددانی خەبدداتی شددار و شدداخە‪،‬‬ ‫بەشداریی چین و توێژە جیاجیاکانی کوردستان لە ڕەوتی خەباتدایە کە ئەمەش هەرەتدۆقێنەرترین مدۆتەکەی کۆمداری ئیسدالمی بدووە و‬ ‫هەیە‪ .‬کاتێک تاکێک لە هەر ئاستێکدا بەشداری خەبات دەبێت و دەبینێ ئەو بەشدارییە بووەتە هۆی بەهێزیی بەرەی گەل و دەربڕینی‬ ‫بێددزاری لە بەرەی دژەگەل‪ ،‬کاتێددک جددۆش و خرۆشددی سددەرکەوتن لە نێددو نەتەوە زوڵملێکددراوەکەی و کزیددی و دەستەوەسددتانی زاڵمددان‬ ‫دەبینددێ‪ ،‬ئیدددی ئەو تدداکە پددێ دەنێددتە قۆندداغی چەشددتنی بەکددردەوەی حەز و چێددژی بەرخددۆدان‪ ،‬جددا ئەمەش بە جۆرێددک لە دەروونددیدا‬ ‫چەکەرە دەکات و ئاوێتەی ڕۆح و جەستەی دەبێ کە هەردەم چاوەچاوی دووبارەبووەنەوەی دەکات‪ .‬لێڕەدایە کە دەتوانین بۆێین خەبدات‪،‬‬ ‫خەبددات دەهێندددێ‪ ،‬هیواخوڵقاندددن هیدددوا دەهێنددێ و سدددەرکەوتن‪ ،‬سددەرکەوتن دەهێندددێ‪ .‬کەواتە‪ ،‬پیددرۆزە سدددەرکەوتنی مەزنە ئامدددانجی‬ ‫لێکگرێدانی خەباتی شار و شاخ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان میدیا ‪ /‬ڕێکەوتی‪ ٧٢ :‬جوواڵی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪26‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫"لە ڕێبازی قاسملوودا‪ ،‬ڕێبەران‪ ،‬سەنگەری پێشەوەی بەرگرین"‬

‫"فواد خاکی بەیگی"‬ ‫زیاتر لە ‪ ٢١‬ساڵە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران بۆ وەدەستهێنانی مافە نەتەوەییەکانی گەلدی کدورد لە کوردسدتانی ڕۆژهەاڵت و‬ ‫دابین کردنی ئاشتی وئازادی و دادپەروەریی کۆمەاڵیەتی لە هیچ چەشنە خەبات و قوربانیدانێک درێغی نەکردووە‪.‬‬ ‫ئەوەی لەم کددورتە باسددەدا جێگددای سددەرنج و تێڕامددانە‪ ،‬ئدداوڕدانەوەیەکی خێددرایە لە دەور و ڕۆڵددی ڕێبەرایەتددی حیددزب لە هەلددومەرجە‬ ‫سەخت و دژوارەکاندا کە شان بە شانی پێشمەرگە و بە کردەوە‪ ،‬خوێنی سووریان دەبێتە وەزە و بڕوا و ئیمانیان دەبێتە هاندەر‪ ،‬تداکوو‬ ‫هەموو الیەک بە شکۆیەکی چیاییەوە هەنگاوی بە بڕشت و لەو ڕاستە ڕێیەدا هەڵبگرین‪.‬‬ ‫شاراوە نیە‪ ،‬دامەزرانی حیزبی دێموکرات‪ ،‬نوختە گۆڕانێکی بنەڕەتیە لە بزاڤی نەتەوەیی‪ ،‬دێمدوکراتیکی خەڵکدی کوردسدتان کە بڕیداری‬ ‫تاک بە کردەوە ببێت بە بریاری جەمکی‪ ،‬ڕێبەری حەرەکەتێک لە چوار چێوەیەکی داخدراودا نەمێنێدتەوە و مەوداکدان لە نێدوان ڕێدبەر و‬ ‫بەڕێوەبەر تاکوو بتوانرێت کەم بکرێتەوە‪.‬‬ ‫یەکەم چەخماخەکددانی نەمددانی جیدداوازی لە نێددوان پێشددمەرگە و ڕێددبەری بددۆ گەیشددتن بە مەقددامی بەرزی شددەهید بدوون‪ ،‬لە سددەرکردە و‬ ‫سەرکۆماری یەکەم کیانی کوردی لە شکۆی کۆمداریدا‪ ،‬واتە کۆمداری کوردسدتان بەرهەمدی خەبدات و تێکۆشدانی حیزبدی دێمدوکرات دەسدتی‬ ‫پێکرد‪ ،‬ئەویش لەسێدارەدانی ڕێبەری ئەم بزاڤە خۆنەویست و خەڵک ویستە‪ ،‬پێشەوا قازی محەممەد بوو‪.‬‬ ‫پێشەوا قازی محەممەد و هاوڕێیانی لە مەیدانی چوارچرای شاری مەهاباد‪ ،‬وانە و ئامۆژگارییەکیان بۆ هاورێیانیان لە حیزبی‬

‫‪27‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دێموکرات بەجێهێشت کە بۆ هەتاهەتایە هەم پێشمەرگەی حیزب و هەم ڕێبەریی حیزب شان بە شانی یەکتر‪ ،‬لە پێشکەش کردنی‬ ‫ئازیزترین سەرمایەی ژیانیان کە گیانیانە‪ ،‬بۆ سەرخستنی بزووتنەوە ڕەواکەمان درێغی نەکەن‪.‬‬ ‫حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتانی ئێددران‪ ،‬زیدداتر لە ‪ ٢١‬سدداڵە نیزیددک بە ‪ ٢١‬کەس لە ئەندددامانی ڕێبەریددی شددەهیدبوون کە نەتەنیددا لە‬ ‫کوردستان‪ ،‬بەڵکوو لە کەمتر بزاڤی ڕزگاریخوازی نیشتمانیی ئەم جیهانە پان و بەرینەدا هاوتای دەبینرێت‪.‬‬ ‫حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتانی ئێددران نیشددانی داوە‪ ،‬هەتدداکوو بمێنددێ‪ ،‬دێموکراسددی مەبەسددت و ئامددانجیەتی‪ ،‬ئەگەرچددی هەڵبددژاردن لە‬ ‫بچددووکترین ئۆرگددانی خددوارەوە بددۆ سددەرووترین ئۆرگددانیەتی و بڕیارەکددان دواتددر لە ڕێددبەریدا گەاڵڵە دەکددرێن و بددۆ بەڕێددوەبردنی‪،‬‬ ‫بەدەنەکەی و کدادر و پێشدمەرگەکانی ئەرکددار دەکدرێن‪ ،‬بەاڵم لە مێدژووی ئەو ‪٢١‬سداڵەدا ڕوون و ئاشدکرایە کە لە هەلدومەرجە دژوار و‬ ‫ئەسددتەمەکاندا‪ ،‬ڕێبەریددی حیددزب و پێشددمەرگەکانی حیددزب‪ ،‬مەرگ بە چۆکدددا دێددنن و وەاڵمددی سددەرجەم ئەو جدداش قەڵەم و دڵ ڕەش و‬ ‫نیشتمان فڕۆشانە کە بەردەوام باس لەوە دەکەن حیزبی دێموکرات ڕێبەری و پێشمەرگەکانی لە دوو ژیانی جیاوازدا دەژیدن‪ ،‬بە کدردەوە‬ ‫و بە ڕۆژی ڕووناک دەدەنەوە‪.‬‬ ‫شۆڕشی چەکداریی ساڵەکانی ‪٥٢ - ٥٢‬ی هەتاوی‪ ،‬کە وەک ئەستێرەیەکی پرشنگدار لە مێژووی پدر سدەروەریی حیزبددا بدۆ هەتاهەتدایە‬ ‫لە ئاسمانی بایەخە مرۆڤانییەکاندا دەمێنێتەوە‪ ،‬یەکێکی دیکە لەو قۆناغە هەستیارانەیە کە سامی بەناو ژاندارمی ناوچەکە و ڕیژیمی‬ ‫پاشایەتی پەهلەوی شکاند‪ ،‬کاتێک ڕێبەرانی ئەم بزاڤە چەکدارییە پاش باس و ڕاوێژ لە گەڵ کومیتەی ساخکەرەوەی ئەوکاتی حیزبدی‬ ‫دێموکرات وەک ڕاوێژکارانی کومیتەی ناوەندی دیاریکران و شەهیدی هەردەم زیندوو‪" ،‬سمایلی شدەریف زادە"‪ ،‬پێشدمەرگە و خوێنددکار و‬ ‫ڕێدددبەر سدددەرقافۆەیی ئەم حەڕەکەتە مەزنەی گدددرتە ئەسدددتۆ و هاوشدددان لەگەڵ هاوڕێیدددانی‪ ،‬ئددداوارە و مدددوعینی داسدددتانی خدددۆڕاگری و‬ ‫خۆنەویستی و قارەمانەتیان تۆمار کرد کە هەنووکە وانەیەکە لە زانکۆی پڕسەروەریی مەکتەبی دێموکرات بدۆ قوتابیدان و درێژەدەراندی‬ ‫ئەم خەباتە ئاشتیخوازانەیە‪.‬‬ ‫سەرکەوتنی شۆڕشی گەالنی ئێران و بەتدااڵن بردندی دەسدکەوتەکانی شدۆڕش و وەاڵم نەدانەوە بە داخدوازییە ڕەواکدانی نەتەوەی کدورد و‬ ‫بیری چە‪ ،‬بەستوو و سەدە نێوڕاستیی ڕێژیمی کۆماری ئیسالمی لە کاتێکدا هاتە ئاراوە کە حیزبی دێموکرات هەموو هەوڵ و تێکۆشدانی‬ ‫خۆی بۆ ئەم مەبەستە تەرخان کرد کە لە ڕێگای دیالۆگ و لە یەکتر تێگەیشدتن هەوڵدی چارەسدەری ناکۆکییەکدان بددرێت‪ ،‬کە نەورۆزی‬ ‫خوێندددداویی سددددنە و خدددداپوورکردنی کوردسددددتان‪ ،‬وەاڵمددددی نیەتددددی ئاشددددتیخوازانەی حیددددزب لە الیەن دەسددددەاڵتدارانی تددددارانەوە بددددوو‪.‬‬ ‫پیالن و پالنەکانی کۆماری ئیسالمیی ئێران لە سەرەتای هاتنەسدەرکاریەوە‪ ،‬ندانەوەی ئداژاوە و تەمداح وەبەرندان بە مەبەسدتی پێددانی‬ ‫پۆست و پایە و الدانی تاقمی ‪٢‬کەسی‪ ،‬حیزبدی دێمدوکراتی لە ویسدتە ڕەوا و مدرۆە تەوەکدانی پاشدگەز نەکدردەوە و کوردسدتان بدوو بە‬ ‫سددەنگەری لەگیراننەهدداتووی سەرانسددەری ئێددران و حەماسددە و قارەمانیەتیەک دانی سددااڵنی ‪٢١‬ی هەتدداوی‪ ،‬هەزاران چیددرۆک و ڕۆمددانی‬ ‫خددۆڕاگری و نەبەزییددان تۆمددار کددردووە‪ .‬بە دەیددان کەس لە ئەندددامانی ڕێددبەری لە ئدداگری تددا تاقەوسددتان‪ ،‬هاوشددان لەگەڵ پێشددمەرگە‬

‫‪28‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫قارەمانەکانی حیزب و گەڵ‪ ،‬وەک فەرمانددەرانی هێدز بە هێزەکدانی ئداگری و سپیسدەنئ و ‪٧‬ی ڕێبەنددان و شداهۆ و دااڵهدۆ و‪...‬هتدد و‬ ‫جەنگاوەرانی خۆرەتاوی کدومیتەی سدەرجەم شارسدتانەکان لە قدواڵیی خداکی ڕۆژهەاڵتدی نیشدتماندا شدەهید بدوون و گۆکدۆ پیرۆزەکانیدان‬ ‫قیبلەگای عاشقانی ئازادی و پاراستنی کەرامەتی مرۆڤە‪.‬‬ ‫شەهید بوونی هەزاران پێشمەرگە و دەیان ئەنددامی ڕێدبەری‪ ،‬چدۆکی بە حیزبدی خۆشەویسدتی کدۆمەاڵنی خەڵکدی کوردسدتان و داهێدنەری‬ ‫ندداوی پێشددمەرگە و دامەزرێددنەری یەکەم هێددزی پێشددمەرگە و دیدداریکەری ڕۆژی پێشددمەرگەی کوردسددتان‪ ،‬حێزبددی دێمددوکراتی کوردسددتانی‬ ‫ئێران‪ ،‬دانەدا‪.‬‬ ‫ئەوجار و لەبەرزترین ئاست و پدلەدا کە کەسدایەتی کاریزمداتیکی مەکتەبەکەمدانە‪ ،‬گیدانی پداکی فیددای بەرژەوەنددیی خداک و خەڵکدی‬ ‫کوردستان کرد‪.‬‬ ‫قاسملووی ڕێبەر‪ ،‬قاسملووی مامۆستا و ڕێنیشاندەر بۆ کەم کردنەوەی ژمارەی مندداڵە شدەهیدەکان‪ ،‬بەدڵێکدی پداک و تەژی لە ئینسدان‬ ‫دۆستی‪ ،‬مێزی وتووێژ و دیالۆگی لەگەڵ دەسەاڵتدارانی کۆماری سێدارە هەڵبژارد‪.‬‬ ‫گدددوێگرتن لە تۆمدددارە دەنگیەکدددانی‪ ،‬چرکەسددداتەکانی کۆتدددایی ژیدددانی پڕسدددەروەریی کددداک د‪ .‬قاسدددملوو و بددداس کدددردن لە داخدددوازییە‬ ‫نەتەوەییەکانی گەڵدی کدورد‪ ،‬دەرخەری ئەو ڕاسدتییەن کە مەرگدیش چدۆکی بە ڕێدبەر دانەدا و ویسدت و داخدوازیی خەڵکدی کوردسدتان لە‬ ‫سەرووی سەرجەم داخوازییەکانیەتی‪.‬‬ ‫جێگدددری مەزندددی کددداک د‪ .‬قاسدددملوو‪ ،‬کددداک د‪ .‬سدددەعیدی هەمووکدددات سددداد‪ ،،‬بەڵێندددی خدددۆی بدددردە سدددەر و ئەو پەیمدددانەی کە لە چیدددا‬ ‫سەرکەشەکانی قەندیلی مەکۆی دێموکرات و هەمیشە سدەربەرزەوە دابدووی‪ ،‬کە "یدان سدەردەکەوین و یدان دێدین لە پەندات و لە باوەشدت‬ ‫دەگدرین"ی بە خددوێنی خددۆی لە میکۆندوس مددۆر کددرد و پدێکەوە و هدداوڕێ لەگەڵ هاوڕێیانیددان پێرالشدێزیان کددردە قیبلەگددای ئەویندددارانی‬ ‫دێموکرات و ڕێبەرانی ڕووناکی‪ ،‬ڕێبازێکی پر چراخانیان هەیە‪.‬‬ ‫شددۆڕە سددوارانی دێمددوکرات بددۆ پاراسددتنی بەرژەوەندددییە نەتەوەیددیە بااڵکددانی کددورد‪ ،‬قەندددیلی هەمیشددە سددەربەرزیان بەجێهێشددت و لە‬ ‫هەوارگەی نێو دڵیاندا قەندیلێکی دیکەیان بونیات نایەوە و قۆناغێکی دیکە لە مێژووی حیزبدی دێمدوکرات‪ ،‬اڵپەرە زێڕینەکدانی تۆمدار‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫ڕێبەران بە هەزاران کیلومیتر دوور لە زێدی خۆیان‪ ،‬جۆەوی کاروانی شەهیدانیان گرتە ئەستۆ و نیشانیاندا کە دێموکرات لە پێشەواوە‬ ‫فێربووە سەرداران پێشەنئ بن‪ ،‬شەهیدانی دەروازەی کۆیە وتیان ئێمە هاوکات ڕێبەر و پێشمەرگەین‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫زیاتر لە ‪ ٧١‬ساڵ بەرژەوەندییەکانی باشووری نیشتمان پارێزرا و کاتێکی زیاتر لە پێویستیش لە بەردەم کۆماری ئیسالمیدا بوو تاکوو‬ ‫بیرێک لە چارەسەری داخوازییەکانی نەتەوەی کدورد بکداتەوە‪ .‬نەتەنیدا داخوازییەکدان وەاڵمدی ئەرێنییدان وەرنەگدرت‪ ،‬تیدڕۆر‪ ،‬زینددان‪،‬‬ ‫ئەشکەنجە و پەرەدان بە مادە هۆشبەرەکان‪ ،‬کۆمەڵگای ئێران و کوردستانی داگیر کرد‪ ،‬حیزبی دێموکراتی کوردسدتانی ئێدران بە هەسدت‬ ‫بە بەرپرسایەتی بەرانبەر بە نەتەوە و نیشتمان قۆناغێکی دیکەی لە خەبات دژی پاوانخوازییەکانی کۆماری ئیسدالمی دەسدتپێکردووە‪،‬‬ ‫قۆناغێک لە چەمکدی پدر بە ماندا ئەرخەواندی‪ ،‬شوڕشدگێڕیی "ڕاسدان" لە پەیدامی بەڕێدز سدکرتێری گشدتیی حیدزب لە جێژندی نەورۆزدا‪،‬‬ ‫هێمای هەرمانی کوردستان و کورد وەک ڕەمز و هێمای ڕاپەرین بە گۆیی تیرۆریست پەروەرەکدانی جەمارانددا چرپدا‪ .‬ڕاسدان کۆتدا باسدی‬ ‫ئەم کورتە باسەیە‪.‬‬ ‫ڕاسان لە قەرەسەقەلی شنۆ چەخماخەکەی لێدرا‪ ،‬تێکۆشەرانی دێموکرات حەماسەیەکیان خوڵقاند کە دەسەاڵتدارانی تارانی تووشی‬ ‫شۆک کردووە و بە دنیا نیشانیان دا کە کۆماری ئیسالمی دورگەی ئارامی ڕۆژهەاڵتی ناڤین نیە و نیەتی دوژمنکارانەیان بەرانبەر بە‬ ‫ئەندیشە مۆدێرن و بەها مرۆڤانیەکان‪ ،‬لە پشت بەرجام حەشارداوە‪.‬‬ ‫ڕێبەریی بزاە‪ ،‬هاوشان لەگەڵ پێشمەرگە‪ ،‬لە قوواڵیی خاکی کوردستان گیرسانەوە‪ ،‬بازەکانی کۆسااڵن خەویدان لە چداوی بڕیداردەرانی‬ ‫تیڕۆریزمی دەوڵەتی تاران تاراند‪ ،‬لە بەرزترین ئاسدت کەوتدنە هەڕەشدە و گوڕەشدە و قسەسدواوەکانی جارانیدان دووپدات دەکدردەوە کە‬ ‫هەوڵی پاک کردنەوەی بەشێک لە زەوی لە سەر نەخشەی جۆغرافیا دەدەن‪.‬‬ ‫داستانی قارەمانیەتی ئەم قۆناغە‪ ،‬وەک ئاوێنەیەکی بااڵنوێن لە شەهید بوونی هداوڕێی ڕێدبەر کداک کداوە جەواندمەرد خدۆی دەرخسدت‪.‬‬ ‫شەهیدی ڕێبەر باوەڕی وابوو کە هەنووکە خاکی نیشتمان هەناسە ئەدات و ئەوە ڕەمزی پێشمەرگەیە‪.‬‬ ‫نارنجۆک بوو بە دووهەمین ڕەمزی "ڕاسان" و ڕایانگەیاند کە نیشتمان باوەشی ئاوەاڵ کردووە و شەنگە سواران دەبێ شدەپۆلی بدۆ بددەن‪.‬‬

‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان میدیا ‪ /‬ڕێکەوتی‪ ٧١ :‬جوواڵی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪30‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫دکتۆر قاسملوو سیمایەکی کاریگەر و تێکۆشەری سیاسی و دیپلۆماتکارێكی‬ ‫بەئەزموونی نەتەوەی بوو!‬

‫محەممەد سلێمانی‬ ‫‪ ٧٢‬ساڵ لەمەوەبەر‪ ،‬ڕێژیمی تیرۆریستی ئاخوندی ئێران لە ڤییەن پدایتەختی واڵتدی ئوتریشددا‪ ،‬دیدارترین و کداریگەرترین تێکۆشدەری‬ ‫سیاسی و دیپلۆماتکداری بەئەزمدوون و نەتەوەی‪ ،‬دکتدۆر قاسدملوو سدکرتێری گشدتی حیزبدی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئێدران‪ ،‬لەسدەر مێدزی‬ ‫وتووێژی ئاشتی بە دەستی پیاوکوژەکانی شەهید دەکا و بەوجۆرە بدزووتنەوەی سیاسدی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان زیدانی گەورەی پێددەگات‪.‬‬ ‫بەداخەوە بە هۆی تێوەگالنی حکوومەتی ئوتریش و داموودەزگائەمنیەکدانی ئەو واڵتە‪ ،‬بکرەکدانی ئەو کدردارە نامرۆڤدانەیە بە سداڵمەتی‬ ‫ڕادەسددتی تدداران دەکددرێنەوە و خەبدداتی گەلێکددی بندەسددت و سددتملێکراوی وەك کددورد‪ ،‬فیدددای کۆمەڵێددك دەسددکەوتی پچددووکی ئددابووری و‬ ‫بازرگانی دەکرێت و لەوێدا حیساب بۆ مدافی سیاسدی و نەتەوەی مرۆڤەکدان لە بەرچاوناگیرێدت‪ .‬لەو ڕۆژەوە گەلدی کدورد لە ڕۆژهەاڵتدی‬ ‫کوردستان هەموو ساڵێك بە ئازار و ناڕەحاتیەوە رۆژی ‪٧٧‬ی پووشپەر یداد دەکداتەوە و پەیمدان و بەلدێن لە گەڵ روح و ڕێبدازی پدڕ لە‬ ‫شانازی و بنەما دێمۆکراتیکەکانی خەباتی دکتۆر قاسملوو نوێ دەکەنەوە کە هەتدا بەدی هداتنی ئاواتەکدانی تێکۆشدان و بەرخدۆدان لە‬ ‫کوردستان بەدژی ڕێژیمی نیزامدی ئاخونددی درێدژەی دەبێدت‪ .‬بێگوومدان دەسدتپێکردنەوەی بدزووتنەوەی چەکدداری لە هەلدومەرجی ئێسدتای‬ ‫خەباتدددا‪ ،‬جدددێ بەجێکردندددی یەكێددك لە تددداکتیکە کورتخایەنەکدددانی ئەو شددێوە شدددۆڕش و تێکۆشدددانە بەریددن و گشدددتگیریە کە ڕێدددبەری‬ ‫چدداونەترس و ندداوداری گەلددی کددورد قاسددملوو بەدژی حکددوومەتی ئاخوندددی ڕایگەیاندددبوو و وەك وەسددیلەیەك بددۆ گەیشددتن بە سددەر مێددزی‬ ‫وتووێژی ئاشتی‪ .‬دیارە کاتێدك ناوەنددی بڕیداردانی سیاسدی و ئەمندی واڵتێدك هەوڵددەدات بە رێگدای سدەرکووت و لەنێوبردنددا‪ ،‬دەنگدی‬ ‫ئددازادیخوازی نەتەوەیەك کددا بکددات‪ ،‬باشددترین بددژاردەی رووبەرووبددوونەوە بددۆ گەشددەپێدان و بددردنە پێشددەوەی بەرخددۆدانی نەتەوەی‪،‬‬ ‫تێکۆشانی سیاسی و چەکداریە هەتا ناوەند ناچاربکرێ‪ ،‬بێدت لەگەڵددا کدۆبێتەوە و گدوێ بدۆ داواکاریەکاندت بگدرێ‪ .‬ڕێژیمدی ئاخونددی‬ ‫هەتا ئەو جێگای دەرەتانی هەبێت و فشاری نێوخۆ و دەرەوەی لەسەر نەبێت‪ ،‬ئاوەڕ لە مەسەلەی کورد و کێشدەی فدرەنەتەوەی بدوون لە‬ ‫واڵتدا ناداتەوە و هەوڵددەدات ئەو واقکدیەتە سیاسدی و فدرەنەتەوەی و فدرە ڕەنگدی لە واڵتددا بشدارنەوە و وەك خۆیدان دەیدان هەوێدت‬

‫‪31‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫حدددوکمڕانی بەسدددەر ئیدددرادەی گەالندددی ئێرانددددا بدددکەن‪ .‬حیزبدددی دێمدددۆکڕات بنەمدددافیکری و نەتەوەیەکدددانی لەسدددەر ئەسددداس و پێدددوەرە‬ ‫دێمۆکراسیەکان دامەزراوە و هەرگێز لە خەباتی خۆیدا‪ ،‬کەیفدی بە پێکددادانی چەکدداری و تونددوتیژی نەهداتووە و ناچدارکراوە کە بدۆ‬ ‫مانەوەی خۆی و پاراستنی پیرۆزیەکدانی نەتەوەی کدورد‪ ،‬چەك بگدرێتە دەسدت‪ .‬ئێسدتایش کە تێکۆشدانی چەکدداری دەسدتیپێکراوەتەوە و‬ ‫کادر و پێشمەرگەکانی حدکا لە نێوخەڵکدا کاری سیاسی و تەشکیالتی ئەنجامدەدەن و لە زۆر شار و نداوچەی کوردسدتان لە گەڵ سدپای‬ ‫پاسددداران توشددی شددەڕ هدداتوون و زیددانی زۆر گەورەشددیان بەڕێددژیم گەیاندددوە‪ ،‬بەدڵنیددایەوە هددیچ الیەك و النددیکەم حیددزب و خەڵکددی‬ ‫کوردستان خوازیداری ئەو پێکددادانە نیدزامیە ندین و‪ ،‬ئەوە کاربەدەسدتانی تدارانن کە گەلدی کوردیدان ناچدارکردوە بدۆ جدارێکی دیدکە لە‬ ‫مێژووی سیاسیدا‪ ،‬پەندا بەرێدتەوە بەر خەبداتی چەکدداری‪ .‬چدوونکی ڕێدژیم هەوڵندادات بێدت بە ڕێگدای تدردا پرسدی نەتەوەی کدورد لە‬ ‫ئێراندا چارەسەربکات و ئارامی و ئاسایش بۆ گەالنی بندەسدتی واڵت بگێدڕێتەوە‪ .‬حکدوومەتی ئاخونددی کاتێدك دکتدۆر قاسدملوویان وەك‬ ‫کدداریگەرترین نەیدداری خۆیددان لە دەرەوەی واڵت لە نێددوبرد‪ ،‬پێیددانوابوو‪ ،‬ئیدددی تددازە شۆڕشددی خەڵکددی کوردسددتان بدداڵوەی پێدددەکرێ و‬ ‫بزووتنەوەی سیاسی بەتەواوی پەکیدەکەوێت‪ .‬بەاڵم مێژووی سیاسی کوردەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردستان‪ ،‬سەڵماندی کە قوتابیانی ڕێگدا و‬ ‫ڕێبازی قاسملوو بە شێوەیەك پەروەردەکراون کە بەرگەی سدەختی و ڕۆژە ڕەش و تاریکەکدانی قۆنداخە جۆربەجۆرەکدانی خەبدات بگدرن و‬ ‫لەکات و جێگای پێویستدا بڕیاری نوێ و چارەنووسسازبدەن و مەیدان تێکۆشان چۆل نەکەن و هەوڵی بەرەوپێشبردنی خەبات بدەن‪.‬‬ ‫سەرچاوە ماڵپەڕی گیارەنئ ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪32‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملوو هەروا ڕێبەری ڕووداوەکانی کوردستانە‬

‫مەجید حەقی‬ ‫ڕێبەری و بەڕێوەبەریی سیاسی یەکێک لە بناغەکانی هەر کۆمەڵگایەکە‪ .‬کوردستان سەرەڕای ئەوەی کە جارێ نەیتوانیوە ببێتە خداوەنی‬ ‫کیدددانی سیاسدددی خدددۆی‪ ،‬خددداوەنی ڕێبەرگەلێدددک بدددووە کە توانیدددویەتی تەواویەتدددی نەتەوەی کدددورد لە بەراندددبەر تدددوانەوە‪ ،‬داپلۆسدددین‪،‬‬ ‫ئاسیمیالسیۆن و لەنێوچوونی ناسنامەیی و مرۆڤی بپارێزێت‪ .‬ڕێبەران ڕۆڵی سەرەکی دەگێدڕن لە گۆڕانکارییەکدانی کدۆمەاڵیەتی و سیاسدی‬ ‫کۆمەڵگدادا‪ .‬یەکێدک لە گرینگییەکدان و هۆیەکدانی بەنرخیدی جدۆاڵنەوەی نەتەوایەتدی کدورد و حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتانی ئێددران کە‬ ‫ڕۆڵێکی کلیدیی لە گۆڕانکارییەکانی ڕۆژهەاڵتی کوردسدتاندا هەیە‪ ،‬دیداردەی ڕێدبەری و شدوێندانەریی ڕێبەریدی دوکتدور قاسدملوو بەسدەر‬ ‫ئەو حیزبەدایە‪ .‬پرسی ڕێبەری هەم هۆی داهێنانی جۆاڵنەوە و شدۆڕش و هەم هدۆی ڕاگدرتن و لەجێددا مدانی شۆڕشدەکانە‪ ،‬کە دەتوانێدت‬ ‫ببێتە هۆی لەناوچوونی ڕەوتی بەرەوپێش چدوون و گۆڕانکداری و نەگدۆڕدرانی سیسدتمی ڕێبەریدی ڕێکخدراو لەگەل ئاڵوگۆڕەکدانی جیهدان‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو لەو ڕێبەرە دەگمەنانەی کورد بوو کە توانی شۆڕشی کوردستان بکاتە جواڵنەوەیەکی بەهێز و خداوەن دیندامیزم و پێشدی‬ ‫هەرجۆرە الدان و کۆنەپەرەستی و خۆبەدەستەوەدان بگرێت‪.‬‬ ‫بۆیە کۆماری ئیسدالمی ‪ ٧٢‬سداڵ دوای تیدرۆری نداجوامێرانەی دوکتدور قاسدملوو هەروا هەوڵ دەدات بە پێکهێندانی کەشدی تدرس و خدۆف‪،‬‬ ‫نیشاندانی هێزی نیزامی و سەرکوتی خۆی‪ ،‬داڕشتنی پالنی جۆراوجدۆر و پێکهێندانی کێشدە و گرفتدی جۆراوجدۆر بدۆ خەڵکدی کوردسدتان و‬ ‫خوڵقاندددنی ڕووداوی ندداخۆش و تدداڵ بددۆ خەڵکددی کوردسددتان وەک شددەهید کردنددی ڕۆڵەکددانی‪ ،‬کوشددتنی کددۆڵبەران و زەحمەتکێشددانی‬ ‫کوردستان‪ ،‬ئاسەواری شوێندانەریی ڕێبەریی قاسملوو لە سەر کۆمەڵگا کەم ڕەنئ بکاتەوە‪.‬‬ ‫شۆڕشێک کە ڕێدبەرەکەی قاسدملوو بووبێدت و بنەمدای تیدۆری و فەلەسدەفەی ئەو لەسدەر خۆشەویسدتیی ژیدان و ژیدن ویسدتی دامەزرابێدت‪،‬‬ ‫سەرەڕای هاتنە پێشی کارەساتی قەرەبوو نەکراو‪ ،‬ناتوانێت ببێتە هۆی دڵساردیی ڕێبوارانی ڕێبەران و خەباتکاران تووشی شک و‬ ‫گومان بکات لە بەرخودان و پاراستنی ئەو بایەخە نەتەوایەتی و مرۆڤاییانیەی کە قاسملوو داهێنەری بووە‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫لێرەدا زۆر بەکورتی ئاماژە بە هەندێک تایبەتمەندی و ڕۆڵی قاسملوو لە ڕێبەریی جوواڵنەوەی کوردستان دەکرێت‪:‬‬ ‫‪ -٢‬ڕۆڵی قاسملوو لە سەرهەڵدان و درێژەی جوواڵنەوەی کورد‬ ‫‪ -٧‬ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە جوواڵنەوەی کۆمەڵگا‬ ‫‪ -٢‬ڕۆڵی قاسملوو لە بەرخۆدان و خۆڕاگری لە بەرانبەر سەختیەکان‬ ‫‪ -٥‬ڕۆڵی قاسملوو لە پاککردنی کۆمەڵگا لە ناپاکییەکان‬ ‫‪ -٢‬ڕۆلی قاسملوو لە پاراستنی بایەخە نەتەوایەتیەکان و پێشگیری لە الدان لە بنەماکانی شۆڕشی کوردستان‬ ‫‪ -٢‬ڕۆڵی ڕێبەری لە پاراستنی دەسکەوتەکانی شۆڕشی کوردستان‬ ‫‪ -٢‬ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە جێبەجێ کردنی یاسا و ڕێوشوێنەکانی شۆڕشی کوردستان‬ ‫‪ -٩‬ڕۆڵێ ڕێبەری لە بەرخودان و شەڕی چەکداریی پێشمەرگەکانی کوردستان‬ ‫‪ -١‬ڕۆڵی ڕێبەری لە پێکهێنانی ڕێک و پێکیی کۆمەاڵیەتی‬ ‫‪ -٢١‬رۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە وەدیهێنانی هەستی ئەمنیەتی تاکەکەسی و ئارامیی کۆمەڵگای حیزبی‬ ‫‪ -٢٢‬ڕۆڵی ڕێبەری لە خەبات دژی دیاردە نەخوازراوە کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫‪ -٢٧‬ڕۆڵی ڕێبەری لە پەروەردەی مرۆڤەکان (تەندروستی تاکەکەسی و کۆمەڵگا)‬ ‫‪ -٢٢‬ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە گەشەکردنی پەروەردەی زانستی لە ناو ڕیزەکانی حیزبدا‬ ‫‪ -٢٥‬ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە یەکیەتی ڕیزەکانی خەباتی نەتەوایەتیدا‬ ‫‪ -٢٢‬ڕۆلێ ڕێبەری لە بەرەوپێش بردنی خەباتی هومانیستی و مرۆە پەروەر‬ ‫‪ -٢٢‬ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە پێکهێنانی مودیریەتێکی تەندروست و چاکسازی لە ڕێبەری و بەرێوەبەریی حیزبیدا‬ ‫‪ -٢٢‬ڕۆڵی ڕێبەریی قاسملوو لە بەڕێوەبردن و باشتر بوونی باری دارایی و ئابووریی جوواڵنەوە‬ ‫‪ -٢٩‬ڕۆڵی ڕێبەری لە گەشەسەندنی بنەما ئەخاڵقیەکانی شۆڕش و جوواڵنەوەی کورد‪.‬‬ ‫بە لەبەرچاو گرتنی ئەو تایبەتمەندیانە و ڕۆڵدی گرینگدی ڕێدبەری لە کۆمەڵگدادا بدوو‪ ،‬قاسدملوو هەرگداە لە بیدری بەرەوپدێش بردندی‬ ‫ڕێبەریی بە کۆمەڵ و بەکۆمەڵ کردنی ڕێبەری بوو‪ .‬ئەمڕۆ ‪ ٧٢‬ساڵ دوای شەهید بوونی دوکتور قاسملوو‪ ،‬قاسملوو هەروا لە سدەر بزاڤدی‬ ‫نەتەوایەتی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان شوێندانەرە‪ ،‬بنەماکانی بیروباوەری و ڕێکارەکانی ڕێبەریی ئەو‪ ،‬ڕێبەڕی کۆمەڵگا دەکەن بدۆ‬ ‫گەیشتن بە ئامانجە نەتەوایەتیەکان و مرۆڤییەکانی خەڵکدی کوردسدتان‪ .‬ئەوەی جێگدای سدەرنجە‪ ،‬هەرچدی لە مێدژووی تیدرۆری دوکتدور‬ ‫قاسملوو دوورتر دەکەوینەوە‪ ،‬شوێندانەریی قاسملوو لەسدەر کۆمەڵگدا قدووڵتر دەبێدتەوە‪ .‬کۆمداری ئیسدالمی لە پالندی گەنددەڵی تیدرۆری‬ ‫ڕێبەری خەڵکی کورد تووشی هەڵەی لێکدانەوە بوو‪ .‬قاسدملووی شدەهید لە سدکرتێری حیزبدی دێمدوکراتەوە بدوو بە ڕێدبەری سەرانسدەری‬ ‫جوواڵنەوەی ڕزگاری خوازانەی گەلی کورد لە ڕۆژهەاڵتی کوردستان و هێمای بەرخودان و ئازادی ویستی و مرۆە پەروەری هەموو‬ ‫خەباتکارانی ئێران‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان میدیا ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٧ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪34‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫رازی ههرمانی دوکتور قاسملوو‬

‫‪A-‬‬

‫ئازاد کەریمی‬ ‫لە مێددژووی مرۆڤددایەتیدا هەوڵدددان بددۆ بەدووربددوون لە کوێربددوونەوەی ناوونیشددان‪ ،‬ناوبانددئ‪ ،‬بددنەچە و بنەمدداڵە لە تاریکاییەکددانی‬ ‫لەبیرکددردنەوەی هددزری زەمددان و هەڵپێچددان لە سددووڕی رووداوەکددان بدداو بددووه‪ .‬ئەمەش نەریتددی ئەو کەسددانەیە وا خدداوەن بەهرەیەکددی‬ ‫تددایبەتی مدداددی یددان مەعددنەوین‪ .‬بەاڵم دوای پەیدددابوونی تێڕامددان و بیرکددردنەوە‪ ،‬مددانەوەی ناوبانددئ بددۆ بەرگددری کددردن لە نەریددتە‬ ‫ئەخالقییەکان وەک نرخێکی رەوشت بەرزانە لە فەرهەنگی ئەندێشەگەری وزاناییدا رەگی داکوتا‪.‬‬ ‫الئوتێسددێ‪ ،‬کۆنفۆسددیوس‪ ،‬زەردەشددت‪ ،‬بددودا‪ ،‬مەسددیح‪ ،‬هددۆمێر‪ ،‬ئەفالتددون‪ ،‬هێددرمێس‪ ،‬مددانی وئەرەسددتو‪ ،‬بەناوبددانگترین کەسددایەتییەکانی‬ ‫جیهدددانی کەوندددارن‪ .‬ئەوان ناوبانگیدددان زۆرزیددداترە لە دنیددداگرێکی وەک ئددداتیال‪ ،‬ئەسدددکەندەر‪ ،‬نێدددرۆن‪ ،‬سدددتالین وهیتلێدددرکە جیهدددانی‬ ‫مرۆڤایەتییان لە کونترۆڵ کردنی ئیرادەی بەشەریدا مانا دەکرد و دەیانویست جیهدان و دانیشدتوانەکەی بەشدێک لە داراییەکدانی ئەوان‬ ‫بێ و تەنانەت شەرەف وبەها مرۆڤایهتییهکان و رەوشدت بەرزی و ئدهخال‪ ،‬بە گدوێرەی پێوەرەکدانی ئەوان پێناسدە بکدرێن‪ .‬بەاڵم دەوری‬ ‫کاریزماکدددان یدددان سدددەرکردە نەمرەکدددان لە تۆمدددار کردندددی الپەڕە رەنگینەکدددانی مێدددژوودا بە قەد گەورەیدددی واتدددای ژیدددانی پڕبدددایەخ و‬ ‫هزرمەندانەی مرۆڤایەتی گرنگە‪ ،‬لە بەر ئەوەی هەم پەرەپێدەری هدزری رەوشدتبەرزانەن و هەم رێبهرایدهتیی کۆمەڵگەکدان بدۆ گەیشدتن‬ ‫بە ئازادی و بهختهوهری دهگرنه دهست‪ .‬کاریزماکان رەفیقی رۆژانی تەنگانەی خەڵکی خۆیانن و لە فیدا کردنی گیانی خۆیان ناترسدن‪،‬‬ ‫هەر بۆیە خۆشەویسدتن و تەندانەت جدۆری ژیدان و رێبدازی کاریزمداتیکی ئەوان دەبێدتە هەوێندی بیرکدردنەوە و بەدواداچدون و الیەنگدری‬ ‫کردندی ئەوان لە الیەن بەشدێکی هەرە گەورەی کۆمەڵگەکدانەوە‪ ،‬بدۆ وێدنە جدۆرج واشدینگتۆن ‪،‬جۆزێدف گاریباڵددی‪ ،‬ئابراهدام لینکددۆڵن‪،‬‬ ‫مهاتما گاندی‪ ،‬چێ گێاارا‪ ،‬مارتین لوتێرکینئ و نێلسۆن ماندێال‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫لە ناو ئێمەی کورددا چەند کەسدایەتی وەک پێشدهوا قدازی محهممدهد‪ ،‬دوکتدور قاسدملوو‪ ،‬مدهال مسدتهفا بدارزانی‪ ،‬شدێس سدەعید پیدران‪،‬‬ ‫سدەید رەزا دێرسدیمی و‪ ...‬نمدوونەی کەسددایەتییە کاریزماتیکەکدانن‪ .‬ئەوان لە سدەردەمدا ژیددان و‪ ،‬سدەرۆکایەتیی کدۆمەڵگەی خۆیددان لە‬ ‫ئەستۆ گرت‪.‬‬ ‫کاریزما کوردەکدان و زۆربەی کەسدایەتییە کاریزماتیکەکدانی مێدژووی مرۆڤایدهتی‪ ،‬ئاکدامێکی دڵدتەزێن و تراژیکیدان هەبدووە و تۆمداری‬ ‫ژیانیددان بە خددوێن و مەرگ و تێدددرۆر و کددوژران کۆتدددایی پێهدداتووە‪ .‬ئەم جدددۆرە هەڵبددژاردنەی رەوشدددی ژیددان لە الیەن کاریزماکدددانەوە‬ ‫هەڵبژاردنی ژیانێکی ریسکئامێزه و تەنانەت لە نێو ریبەرهکانیشدا‪ ،‬تەنیا کەسانێک ئەو ریسکە بە ژیانیان دەکەن و بۆ رزگدار بدوونی‬ ‫کۆمەڵگەکەیان لە نەهامەتی و ئازار و هەژاریی‪ ،‬ژیان و گیانی خۆیان دهخهنه مهترسییهوه‪.‬‬ ‫یەک لە کارێزما کوردەکان‪ ،‬شەهید دوکتورعەبدوڕەحمان قاسدملوو‪ ،‬سدکرتێری گشدتیی حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتانە‪ .‬ئەو حیدزبەی کده‬ ‫هەژدە ساڵ کەسایەتیی یەکەمی بوو و رێبهرایهتی کرد‪ .‬دوکتور قاسملوو لە سااڵنی هەرە دژواری ژیدانی سیاسدیی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان‬ ‫و لە سهردهمی شەڕی ساردی نێوان بلۆکی کاپیتالیستی و بلۆکی کۆمۆنیستیدا بوێرانە رێبهرایهتی حیزبەکەی کرد‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو دوای هێرشی رێژیمی کۆماری ئیسالمی بدۆ سدهر کوردسدتان ئازایانده بڕیداری بدهرخۆدان و خدۆڕاگری دا‪ .‬دوکتدور قاسدملوو‬ ‫بیرمهندێکی پراگماتیست بوو و تیۆرییهکانی “مکطوف” به کردهوه بوون‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو لە مەنتق و هێنانەوەی بەڵگە و بهڵگاندنی وته و بیرۆکهکانیدا‪ ،‬بە توانا بوو و هێزی ئافراندنی ئەندێشدەی ندوێ و‬ ‫هێنانهئارای بیرۆکهی تازهی ههبوو‪ .‬بهم هۆیده دوژمدن لێدی دەترسدا و لده ئاکدامدا بده فێدڵ و تهڵدهک‪ ،‬خدۆی وا نیشداندا کده تهسدلیمی‬ ‫حهقیقهت و حهقانییهتی داخوازییهکانی کورد بدووه و دەیەوێ الپەڕەیەکدی ندوێ لە مێدژووی پێوەنددییە خوێناوییەکدانی لەگەڵ گەلدی‬ ‫کورددا ههڵبداتهوه و بهداخهوه ناجوامێرانه شههیدیان کرد‪.‬‬ ‫دوکتددور قاسددملو بددۆ ئەوەی ناسددنامەی کددورد بسددەلمێنێ هەوڵددی زۆری داوە‪ .‬هاوسددەرەکەیان دەگێددڕێتەوە زۆر جددار لە بەر دەرکددی فدداڵنە‬ ‫رێکخددراوی کولتددووری لە فەڕانسددە چدداوەڕوان بددووە تدداکوو بچێددتە ژوورەوە و سددەبارەت بە پەرتووکێددک یددان بابەتێددک کە پەیوەندددی بە‬ ‫کەسایەتیی کورد و کوردستانەوە هەیە و دەیسەلمێنێ کورد خاوەن کەسایەتیی فەرهەنگی و نەتەوەیی خدۆیەتی‪ ،‬بدۆ کاربەدەسدتانی ئەو‬ ‫شوێنە کولتوورییە قسە بکدائ بدۆ ئدهوهی بتدوانێ پاڵپشدتیی مەعدنەوی بدۆ دۆزی کدورد پەیددا بکدا و رێدگەیەک بدۆ رزگداربوونی کدورد لە‬ ‫ستەمی بێگانەکان بکرێتەوە‪.‬‬ ‫لە کاتێکدددا بە هەزاران کەس لدده مهیدددانی دیفدداعی چهکدارانددهدا حزووریددان هددهبوو بەاڵم دوکتددور قاسددملوو شددەڕخواز نەبددوو‪ ،‬خددۆی و‬ ‫ئەندامانی حیزبەکەی بۆ پاراستنی خۆیان و نهتهوهکهیان چەکیان هەڵگرتبوو‪ .‬لهبهر ئهوهی که رێژیمدی دهسدهاڵتدار لده ئێدران تدهنیا‬ ‫بیری له سڕینهوه و سهرکوت دهکردهوه و به شێوهیهکی سیسدتماتیک سدهرکوتی کدوردی دهکدرد و بهتایبدهت دوای ئەوەی خدومەینی فتدوای‬

‫‪36‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫جیهادی له دژی کورد دهرکرد دوکتور قاسدملوو بڕیداری بەرگریکردندی رەوای گەلدی کدورد لە گیدان و مداڵ و ندامووس وخداک و کوولتدور و‬ ‫نیشتمانی خۆی دا و بە بیانووی ئاشدتیخوازیی و نیشداندانی ژێسدتی مرۆڤدۆسدتیی ئیدەئالیسدتی‪ ،‬خدۆی و خەڵدکەکەی نەدا بە دەسدتەوە‪.‬‬ ‫بهباوهڕی وی له کاتێکدا دوژمن بده هدهموو شدێوهیهک پدهالمارت دهدا بدهرگری چهکدارانده بده تدهواوی رهوایده و دهبدێ بدهکار بهێندرێ‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو ههرچهند سااڵنێکی زۆر لهتاراوگه ژیا‪ ،‬بهاڵم ههمیشه کورد و کوردستان چهقی بیروهزری ئهو بوون‪ .‬ئدهو شۆڕشدگێڕانه‬ ‫ژیانی ئاسوودهی ئورووپای جێهێشت و له پێناو گهلهکهیدا ژیانی سهخت و پڕشانازی پێشمهرگانهی ههڵبژارد‪.‬‬ ‫رێباز و ژیانی پڕ له شدانازی دوکتدور قاسدملوو ئۆلگدوو و رێنیشداندهری هدهزاران هدهزاران رێبدواری ریگده و رێبدازی ئدهون‪ .‬خدۆڕاگری و‬ ‫متمانه بهخۆبوون وانهیهکه که قاسملوو به رێبوارانی داوه‪.‬‬ ‫دوای ‪ ٧٢‬سدداڵ لدده شددەهید بددوونی دوکتددور قاسددملوو‪ ،‬ی داد و بیرەوەریەکددانی لە هددزر و بیددری کددۆمەڵگەدا زیندددووه و سددەرەڕای شددانتاژ و‬ ‫شارالتانیزمی کۆماری ئیسالمی بدۆ داخسدتنی پەروهنددهی تێدرۆری دوکتورقاسدملوو لە دادگدای ئدوتریش و پەردەپۆشدکردنی راسدتییەکانی‬ ‫تراژیددددیای تێدددرۆری دوکتدددور قاسدددملوو لە پدددێش چددداوی رای گشدددتیی جیهددداندا‪ ،‬بەاڵم لە دوایدددین هەڵوێسدددتی رێبدددوارانی رێبدددازی‬ ‫دوکتورقاسددملوودا لە کدداتی سددەردانی سددەرۆک کۆمدداری ئێددران بددۆ ئددوتریش لە چەنددد مددانگی رابددردوودا وهەڵوەشدداندنەوەی ئەم دیدددارە‬ ‫فەرمییەی حەسەن روحانی بۆ ئەم واڵته‪ ،‬ناڕەوابوونی بەرەی دژەکورد و کۆمداری سدێدارهی ئیسدالمی ئێراندی بدۆ هەمدوو جیهدان جدارێکی‬ ‫دیکە سەلماندەوە و ئەو راستییەی سهلماند که خوێنی شەهید دوکتور قاسملوو ون نەبووە و پەروەندەی تیدرۆری رێبهرهکدهیان لە دڵ و‬ ‫ویژدانیاندددا کددراوەیە و هەتاهەتددایە کددراوە دەبددێ‪ .‬رۆژی ‪٢٢‬ی جددوالی ‪ ٢١٩١‬رۆژێکددی رەشددە لە مێددژووی خەبدداتی رزگدداریخوازانەی گەلددی‬ ‫کورد دا‪ ،‬لەم رۆژەدا دوکتور قاسملوو شەهید کرا‪ ،‬بەاڵم خەڵکدی کدورد رووسدوورن بە هەبدوونی سدەرکردەیەکی کاریزمدای وەک ئەو گەورە‬ ‫پیاوە و‪ ،‬هیوادارن رۆژێک دابێ ئامانجەکەی وەدی بهێننئ ئەو ئامدانجەی کده کهرامدهت ومداف بدۆ گەلدی کدورد لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتان‬ ‫دەگەڕێنێتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪١ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪37‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫بۆ دهبێ ‪٧٧‬ی پووشپهڕ له کوردستان‪ ،‬مانگرتنی گشتی بهڕێوهبهرین؟‬

‫ڕەحیم ڕەشیدی‬ ‫چهند ساڵێکه ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشپهڕ بۆته دهرهتانێک بۆ دهربڕینی هاوپێوهندیی نهتهوهیی خهڵکی کوردستان و پێداگریی یهکگرتوواندهی‬ ‫وان بۆ بهدیهاتنی ماف و ئازادییه ڕهواکانیان‪ ،‬ئهم هاوپێوهندییه له شکڵ و شێوهی جۆراوجۆردا له ئدیالم و کرماشدانهوه تداکوو خدۆی و‬ ‫ماکۆ‪ ،‬کهم و زۆر له هێندێک شوێن‪ ،‬بهاڵم له زۆربهی کوردستان تۆخ بهڕێوه چووه و دهچێ‪.‬‬ ‫سااڵنێکه‪ ،‬کۆمهاڵنی بهرینی خهڵکی کوردستان‪ ،‬له ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشپهڕدا‪ ،‬یان باشتره بوترێ ‪٧٧‬ی پووشپهڕیان کردۆته دهرهتانێک تدا‬ ‫لهو ڕۆژهدا و له ئاستێکی بهرین و یهکگرتوودا‪ ،‬به تیرێک چهند نیشانه بپێکن‪.‬‬ ‫له الیهک ‪٧٧‬ی پووشپهڕ بۆ وان‪ ،‬لوتکهی وهفاداری و بهجێهێنانی واده و بهڵێنی ئهو ڕێبهره تاقانهیه‪ ،‬تاکوو سهرو و دواین ههناسه‪،‬‬ ‫وهفادار به ئامانج و خواسته ڕهواکانی بزووتنهوهی کورد مایهوه‪.‬‬ ‫ئهو ڕێبهره بلیمهتهی به ههوڵ و تێکۆشانی بێ پسانهوه و ماندوویی نهناسانهی خۆی له سهردهمێکی دژوار و پر گرێ و گۆڵی ئهوتودا‬ ‫که دونیا بهسهر دوو جهمسهردا دابهش کرابوو‪ ،‬سیاسهت و دیپلۆماسی له ژێدر سدێبهری قورسدی بهرژهوهندییدهکانی واڵتدانی زلهێدزدا بده‬ ‫زهحمهت بدهدیار دهکدهوت‪ ،‬لهبدهر ئدهوهی ئدهوان هدهموو شدتێکیان لده بازندهی تهنگهبدهری بهرژهوهندییدهکانی خۆیداندا پێناسده دهکدرد‪،‬‬ ‫ڕێبددهره تاقانهکددهی کددورد‪ ،‬کددورد و کوردسددتانی لدده پێناسدده و خوێندنهوهیددهکی قددووڵی سددهربهخۆدا کددرده ئامددانج‪ ،‬ئددهو ڕایگهیانددد کدده‬ ‫بهرژهوهندددیی نهتددهوهی کددورد و دابددین بددوونی مدداف و ئازادییددهکانی‪ ،‬لهسددهروو هددهموو دۆسددتایهتی و هاوپێوهندییەکهوهیدده‪ ،‬هددهر بددهم‬ ‫ڕوانینهوه زۆر درگای کوتا و لهبهر ئهوهی دهریایهک بوو له زانست‪ ،‬نهدهکرا گوێی ندهدرێتێ‪ ،‬قسده‪ ،‬ڕاڤده و بۆچووندهکانی لده ههمبدهر‬

‫‪38‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ڕوودا و ئاڵوگۆڕهکان به گرینئ وهرنهگیرێت‪ ،‬مرۆڤێدک کده هدهموو تواندا‪ ،‬زانسدت و لێهداتوویی و ئدهزموونی ژیدانی خسدته خزمدهت ئدهو‬ ‫پرۆسهوه که دهبێ کورد و بزووتنهوه ڕهواکهی به بیروڕای گشدتیی جیهدان و ناوهندد و کدۆڕ و کۆمهڵده بڕیاردهرهکدانی دونیدا بناسدێنێ و‬ ‫ویستی دێموکراسی خوازیی ئهوان به گوێچکه کڕ و کپهکاندا بخوینێ و بانگی ئدهوه ههڵبددات کده کدورد هیچدی لده گدهالنی بهختدهوهر و‬ ‫پێشکهوتوو و سهربهخۆی دونیا کهمتر نیه و مافی خۆیهتی لهسهر خاک و له نێو نیشتمانی خۆیدا سهربهسدت بدژی‪ .‬کهواتده مدانگرتنی‬ ‫گشتی له بیستودووی پووشپهڕدا‪ ،‬بانگهوازێکی دیکهی یهکگرتوانهیه بۆ پاته کردنهوهی ئهو ویست و ئامانجانه‪.‬‬ ‫بددهڵێ‪ ،‬خددهڵکی کوردسددتان لددهم دهرفهتددهدا و لدده ‪٧٧‬ی پووشددپهڕدا بدده مددانگرتن و داخسددتنی دوکددان و بازاڕهکددانی خۆیددان لدده بهسددتێنی‬ ‫ئاڵۆگۆڕه خێراکانی دونیای ئهوڕۆدا دهیان ههوێت که ئدهو ڕاسدتییه دووپدات بکهندهوه کە خوازیداری دابدین بدوونی مداف و ئازادییدهکانی‬ ‫خۆیانن و ئاماده نین بۆ ساتێک له درێژهدان به خهبات بۆ وهدی هاتنی ئهو داخوازییانه غافڵ بن‪ .‬ئهوان به مانگرتن و بێدهنگی‪ ،‬بدۆ‬ ‫جارێکی دیکده ڕادهگهیدهنن کده لده تونددوتیژی و سیاسدهتی زهبروزهندئ بێدزارن‪ ،‬بابدهتێک کده هدهوێنی دهستهوهسدتانیی کاربهدهسدتانی‬ ‫ڕێژیم له کوردستانه‪.‬‬ ‫بهاڵم نهتهوهی کورد به بێدهنگی گهورهترین پهیام به گوێی دونیادا دهداتهوه‪ ،‬پدهیامێک کده دونیدا ناچداره بیبیسدتێ و ئدهوه دهبیندین‬ ‫ئددهوڕۆ لدده بدداقی ناوچدده و دهڤددهرهکانی دیکددهی ئێددراندا دهسددبژێر و ڕووندداکبیران هددهوڵ دهدهن لددهم ههلومهرجددهدا خددهباتی نافددهرمانیی‬ ‫مهدهنی بکهنه پێویستیی دهسپێکی ههموو بزووتنهوه جهماوهرییهکانی خۆیان‪ ،‬خهباتێک که له کوردستان مێژوویهکی پڕ شکۆی ههیده و‬ ‫کورد و کوردستان لهو مهیدانهشدا ههر پێشهنئ و داهێنهره‪.‬‬ ‫کۆمهاڵنی تێکۆشهر و مافویستی کوردستان له ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشپهڕدا‪ ،‬تیرۆری ناجوامێرانهی ڕێبهره مهزنهکهیان دهکهنهوه به دهرهتانێک‬ ‫تاکوو وێڕای پێداگری لهسهر باوهڕهکانی ئهو‪ ،‬کورهی نەفرهت و بێزاری له تیرۆر و توندوتیژیی دهوڵهتی نێڵ دهنهوه‪ ،‬گرینئ ئهوهیده‬ ‫ڕاستیی ئهم بابهته به قوڵی تێبگهین و بزانین کۆماری ئیسالمی لهم بهستێنهدا دهستهوهستان و دامداوه و نداتوانێ ماشدێنی سدهرکوت و‬ ‫داپۆۆسدینی‪ ،‬دژی ئددهو خهباتده یهکگرتواندده جهماوهرییدده وهکدار بخددات‪ .‬چوونکدده بدهم کددردهوه بده دونیددا ڕادهگهیددهنێ کده بکددوژی دوکتددور‬ ‫قاسملوو ئهوه‪ ،‬کارێک که ڕێژیم له بارودۆخی ئێستادا به هیچ جۆرێک به قازانجی نیه که وهکوو ڕاستییهکی تاڵ قبووڵی بکات‪.‬‬ ‫هۆکارێکی دیکهی مانگرتنی جهماوهی ‪٧٧‬ی پووشپهڕ که دهسهاڵتدارانی ڕێژیم له سهرکوتی دهپڕنگێنهوه و ئاماده ندین بده هدیچ جۆرێدک‬ ‫خۆ له قهرهی بدهن‪ ،‬ئاشکرا بوونی ئهو بهڵگانهیه که سهبارهت به دهستتێدابوونی ڕێبهرانی ههره سدهرهوهی دهسدهاڵتی وهلدی فهقیهدد‬ ‫لهو ڕهشه کوژییه قیزهوهنهدا به دهستهوهن‪ .‬کۆماری ئیسالمی له دادگای میکۆنۆسدا ڕووسیاییهکی ئهوتۆ و ساکاری به بهرۆکددا ندهکراوه‬ ‫که وهگهڕ کهوتنهوهی پهروهندهی شههیدانی ویهن ترس و خۆفی له ههموو جومگهکانی نهخزاندبێ‪.‬‬ ‫بهم خوێندنهوه‪ ،‬دهگهینه ئهو ئاکامه‪ ،‬ههر بۆیه ڕێژیم له چهندد ڕۆژی ڕابدردوودا بده شدێوهیهکی خێدرا و تێروتهسدهل هدهوڵی داوه لده‬ ‫ڕێگددای فهرمانددداری و ناوهندددهکانی ئیسددنافهوه بازاڕیددان و دوکاندددارهکان ڕازی بکددات بددۆ ئددهوهی لدده ڕۆژی بیسددتودووی پووشددپهڕدا لدده‬

‫‪39‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫داخستنی دووکان و بازاڕ خۆ ببوێرن‪ ،‬سهرنج ڕاکێشه لهو ڕاستییه ورد بینهوه‪ ،‬ڕێژیم له حاڵێکدا به زمانی ندهرم و تکدا و پاڕاندهوه و‬ ‫الاڵنهوه ئهم داخوازییه پڕ له شوورهییهی دێنێته گۆڕێ که به بێبهزهییانهترین شێوه کاسبکاران و کۆڵبهرانی واڵت دهداته بهر دهسڕێژ‬ ‫و ئهوان بریندار یان نهقوستان دهکات و له زۆربهی کاتهکانیشدا گیانیان لێ دهستێنێ‪.‬‬ ‫کۆماری ئیسالمی و دهستوپێوهندهکانی و له‪ ،‬و پۆپه داڕزاوهکانی له بارودۆخێکدا به هێمنی ئهو داوایانه دهێنه گۆڕێ که ڕۆڵهکانی‬ ‫کورد له چاڵه ڕهشهکانی واندا له ژێر قورسترین ئازار و ئهشکهنجهدان و ههر لهو کاتهدا بارودۆخێکی تاقهت پڕوکێنی پۆلیسیی‬ ‫بهسهر شارهکانی کوردستاندا زاڵ کردووه‪.‬‬ ‫ئهوان بداش دهزاندن کده بده هدۆی ئدهوهی بدازار شدوێنی دابدین کردندی پێداویسدتیی ڕۆژاندهی خدهڵک و مهیددانی کۆبووندهوهی جدهماوهر و‬ ‫بازرگانی کردن و داهات و دهرکهوته و داخستنی‪ ،‬زۆر زوو له هدهموو ئێدران و ناوچده و دونیدادا دهندئ دهداتدهوه‪ ،‬داخسدتنی دووکدان و‬ ‫بازاڕ یانی ڕاوهستانی پڕ مانای ژیان بۆ چهند ساتێک‪ ،‬ئهو چهند ساتهی که قهاڵی زۆرداری وهلهرزین دهخات‪ .‬ئهو چهندد سداتهی کده‬ ‫مهیدانی هیچ مانۆڕێک بۆ دوژمن ناهێۆێتهوه‪ ،‬ئاخر کهس بهدهرهوه نیه‪ ،‬ئیدی کێ سهرکوت بکرێ‪ ،‬خدۆ ناشدکرێ وه مدااڵن کدهون و ئدهو‬ ‫ههموو خهڵکه له ماڵ بێننه دهرهوه‪ .‬ماڵی خۆمه و ئهوڕۆ پێم خۆش نیه دهرکهوم!‬ ‫ناساخم‪ ،‬میوانم ههیه‪ ،‬لهسهفهرم‪ ،‬سهردانی دۆستێکمم کردووه و له ماڵ نیم و نهبووم‪ .‬کارێک که ههموو کهس دهرهتانی ئهوهی ههیده‬ ‫بیکات‪ ،‬کارێک که خهباتێکی پڕ مانا و شوێندانهره‪.‬‬ ‫خهڵکی کوردستان به گشتیی و دووکاندار و بازاڕییه خۆشهویستهکان به تایبهتیی دهبێ ئهو ڕاستییه باش بزانن کده داخسدتنی دووکدان‬ ‫و بازاڕهکان له چهند الیهنهی دیکهشهوه جێگای بایهخ و لدێورد بوونهوهیده‪ .‬یهکدهم ئدهوهی کده هێنددێک لده دووکانددارهکان لده چهندد‬ ‫ڕۆژی ڕابددردوودا لدده الیددهن دامودهزگاکددانی دهسددهاڵتی جهههندهمییددهوه بانددئ کددراون و پێیددان وتددراوه کدده نددابێ لددهو ڕۆژهدا دووکددان و‬ ‫بازاڕهکانیان دابخهن‪ ،‬ئهم ههوڵه نەزۆکه بۆ ئهوهیه که ئهوه بکهنه دهرهتانێ بۆ ئهوهی ساکارتر بدهوانی دیکده بۆدێن ئدهوه فالندی یدان‬ ‫فالنه بهش دایناخات و ئێوهش نابێ ئهو کداره بکدهن‪ ،‬بده مانایدهکی دیکده ئامدانج شدهقکردنی ڕیدزی یدهکگرتووی خهڵکده و پێکهێندانی‬ ‫نێوانناخۆشی و دوژمنایهتی و دوڕدۆنگی له نێوانیاندا‪.‬‬ ‫له الیهکی ترهوه‪ ،‬بهڕاستی ئهگهر مرۆە له کۆمهڵگایدهکدا ندهتوانێ ئهونددهی دهسدهاڵت هدهبێ کده ڕۆژێدک بده دڵدی خدۆی‪ ،‬ئدهویش بدۆ‬ ‫ئهرکێکی ئاوا گرینئ و پێویست دوکانی خۆی دابخات‪ ،‬یانی ئهوپهڕی دهستهوهسدتانی و دامداوی کده ئیددی ئدهوهیان‪ ،‬بده تایبدهت پداش‬ ‫ئهو ههموو خهبات و بهرخۆدانه شیاوی مرۆڤی کورد نیه‪.‬‬ ‫خاڵێکی دیکه که دهبێ ئاماژهی بۆ بکرێ ئهوهیه که کۆمداری ئیسدالمیی ئێدران بده گوشدار هێندان بدۆ سدهر هێنددێک دووکانددار دهیهدهوێ‬ ‫ڕهمزی مانگرتنی گشتیی له ڕۆژی بیست و دووی پووشپهڕدا که له سهردهمی ئێستادا بهڕاستی بۆتده ندهریت و کولتدوورێکی مدهدهنی تێدک‬

‫‪40‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بشکێنێ و ندههێۆێ مدهرگی سدووری قاسدملوو ببێتده ڕهمدزی یهکیدهتیی و هاوپێوهندییدهکی نهتدهوهیی ئدهوتۆ کده کدورد وهکدوو ندانی شدهو‬ ‫موحتاجیهتی‪.‬‬ ‫نابێ لهبیرمان بچێ‪ ،‬کۆماری ئیسالمی ههوڵێکی زۆری داوه بۆ ئهوهی ئهم بابهته سهرنهگرێ‪ ،‬خاڵێکی گرینئ کده ڕێدژیم لێدی دهترسدێ‬ ‫ئهوهیه که قاسدملوو نهبێتده هێمدای خدهباتێک کده بداوهڕ بده خۆبدوون و شدایی بدهخۆبوون بده مرۆڤدی کدورد دهبهخشدێ‪ .‬چوونکده نموونده‬ ‫مێژووییهکانی وهکوو بزووتنهوهی مهدهنی هێند‪ ،‬دژ بهداگیرکاریی بریتانیا ڕێبهرێکی سیمبولیکی وهکوو گاندی ههبوو‪.‬‬ ‫خهباتی دژی ههاڵواردن و ئاپاڕتاید له ئافریقای جنووبیدا پێویستی به تێکۆشهرێکی وهکوو نێلسۆن ماندێال و تێکۆشانی خدهباتگێڕانی‬ ‫ڕهش پێستی ئامریکا بۆ دابدین بدوونی بهرابدهری و مدافی وهکدوو یدهک لهگدهڵ مرۆڤدهکانی دیکده کده ڕهنگدی پێسدتیان ڕهش ندهبوو‪ ،‬لدهو‬ ‫واڵتهدا پێویستی به پێشهنگایهتیی کهسێکی وهکوو مارتین لوتر کینئ ههبوو‪.‬‬ ‫دهبێ ههمووان ئهوهمان لهبهرچاو بێ که الیهنهکانی ئهم خهباته به تایبهتی شی کراوهتهوه و ههوڵ دراوه که هدیچ زیدانێکی گیدانی و‬ ‫مادی لێ نهکهوێتهوه‪ ،‬چوونکه سهر و ماڵ و گیانی هاوواڵتیان بایهخی ههیه‪ ،‬هاوکات ئهو خهڵکه له ههموو ههلومهرجێکددا ئامادهیده‬ ‫ئهگهر پێویست بێ سهر و ماڵ و ژیانی له پێناوهی دهستهبهر بدوونی ئدازادیدا دابندێ‪ ،‬بدهاڵم لده ههلومدهرجی ئێسدتادا ئدهم شدێوازه لده‬ ‫خهبات و سهرکهوتنی دهسکهوتێکی گهورهیه و ئهگهر ههمووان وێکڕا دهستی بددهینێ‪ ،‬بدێ گومدان سدهرکهوتنی مدهزن و بدهرچاو بهدهسدت‬ ‫دێنین‪.‬‬ ‫لهبهر ئهوهی ڕێژیم به هۆی ئاڵۆزی و کێشه و گرفتی شاره گهورهکان به گشتیی و تاران به تایبهتی‪ ،‬ئهو ڕووڕهشییهی لدهم بدوارهدا و‬ ‫به هۆی بهرێوهبردنی سیاسهتی شهلم کوێرم نابوێرمی خۆی‪ ،‬بدۆی هاتۆتده گدۆڕێ و تێیددا چدهقیوه‪ ،‬بده هدیچ جۆرێدک نداخوازێ کده لده‬ ‫ناوچهیهکی دیکهی واڵتدا ئهویش به تایبهتی لده کوردسدتان کده هدهموو کدات سدهنگهری بدههێزی بدهرخۆدانو نهسدرهوتن بدوه‪ ،‬هدیچ دژ‬ ‫کردهوهیهک بهرانبهر به دهسهاڵت بێته ئاراوه که له ئاستی نێونهتهوییدا دهنگدانهوه و ڕهنگدانهوهی ببێ به چهشدنێک کده هدهم ببێتده‬ ‫پاڵپشتێک بۆ بزووتنهوهی خوێندکاری کده ئدهم ڕۆژانده لێبدڕاوه بده گدهرموگوڕی و بده هدهر شدێوهیهکی بدۆی بلدوێ یدادی ‪٢٩‬ی پووشدپهڕی‬ ‫ساڵی ‪٢٢٢٩‬ی ههتاوی دهکاتهوه‪.‬‬ ‫ههر بۆیه به پێچهوانهی سیاسهتی فهرمیی خۆی‪ ،‬له زمانێکی زبر کهڵک وهرناگرێ‪ ،‬ههوڵ دهدات بده پاڕاندهوه خدهڵک گدوێی لێبگدرن‪،‬‬ ‫بێگومددان ئددهزموونی سیاسددیی خددهڵکی کوردسددتان و ئاگددایی و وشددیاریی ئددهوان لهسددهرهوهیه و ئددهم بۆشددایهی نێددو دهسددهاڵتی فددهرمانڕهوا‬ ‫دهکهنه پرده بازێکی گرینئ بۆ بهرهوپێش چوونێکی شوێندانهرانه‪.‬‬ ‫جیا له تهواوی ئهمانه‪ ،‬بهڕاستی له ههلومدهرجێکدا کده دۆسدت و دوژمدن چداوی لێمانده‪ ،‬لده بارودۆخێکددا کە ناوهنددهکانی بڕیداردهری‬ ‫دونیا به سهرنجهوه چاو له ههنگاوی یهکگرتووانهی ‪٧٧‬ی پووشدپهڕ دهکدهن‪ ،‬دهبدێ لێبڕاوانده شدان بدهینده ژێدر ئدهم ئهرکده و سدهرهڕای‬

‫‪41‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫هددهموو جیاوازییددهکانمان‪ ،‬لهگددهڵ هددهموو بیددر و بۆچوونێددک کدده ههماندده‪ ،‬یهکگرتوواندده هێمددای ئاشددتی خددوازی خهباتهکددهمان بکهیندده‬ ‫دهرفهتێک بۆ دهربڕینی ناڕهزایهتیهکی بهرین لهم ههلومهرجه ناسکهدا‪ .‬بهدهر لهمانه‪ ،‬ئهگهر کرێکارانی بێبهش له ژیدانێکی ئینسدانی‬ ‫دژی بارودۆخی تاقهت پروکێنی ئێستایانن‪ ،‬کە هەن‪ ،‬ئهگهر ژنانی بێبهش له ههموو مافێک دژی ئهو ههموو ههاڵواردندهن‪ ،‬کده هدهن‪،‬‬ ‫ئهگهر الوان له بێ کاری‪ ،‬گیرۆده بوون به ماده هۆشبهرهکان و گهندهلی بێزارن‪ ،‬که هدهن‪ ،‬ئهگدهر مامۆسدتایان لهسدهر دابدین ندهبوونی‬ ‫مافهکانیان وهزاڵه هاتوون‪ ،‬که هاتوون‪ ،‬ئهگهر کۆڵبهران و کاسبکارانی بێدهرهتان بڕستیان لێ براوه‪ ،‬که بڕاوه‪ ،‬ئهگهر دووکانددار و‬ ‫بازاڕییددهکان بدده دهسددت نددهبوونی ئهمنیددهتی کددار و ئاوسددانهوه گیریددان خددواردوه‪ ،‬کدده خواردوویاندده‪ ،‬ئهگددهر شددارهکانی کوردسددتان دژی‬ ‫سیاسهتی تواندنهوهی فهرههنگیی خۆیانن‪ ،‬کده هدهن‪ ،‬ئهگدهر ڕۆژنامدهنووس و شداعێر و ڕوونداکبیرانی کۆمدهڵگا لده ندهبوونی ئدازادی و‬ ‫سیاسهتی سانسۆر ماندوون‪ ،‬که ماندوون‪ ،‬ئهگهر جوتیار و ئاژهڵدارهکان به دهست بێ کهرهسدتهییهوه دهنداڵێنن‪ ،‬کده دهنداڵێنن‪ ،‬ئهگدهر‬ ‫خهڵک له سووکایهتیی به باوهڕه ئایینی و تایبهتییهکانی بێزاره‪ ،‬که ههیه‪ ،‬له یهک قسهدا‪ ،‬ئهگهر لده ههلومدهرجی ئێسدتا نداڕازیین‬ ‫و خوازیاریین به کهمترین نرخ ههر هیچ نهبێ پاشهکشهیهک بدهو ڕێژیمده بکدهین‪ ،‬ئدهوا ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشدپهڕ باشدترین مهیددانی تداقی‬ ‫کردنهوهیه‪ ،‬لهبارترین دهرهتانه بۆ ئهوهی هاوار بکهین له زوڵم و زۆر و ههاڵوارن و نهبوونی بێزارین‪ ،‬بهاڵم لهسهر وهدیهاتنی مدافی‬ ‫ڕهوامان سوورین‪.‬‬ ‫ئهگهر دهمانههوێ نوێنهرانی سیاسیی ویستهکانمان له کۆڕ و کۆمهڵی جۆراوجدۆری نێونهتدهوهییدا‪ ،‬بدههێز و قدورس و قدایم بانگدهوازی‬ ‫دادخوازییمان به گوێی دونیا ڕابگهیهنن‪ ،‬ئهوا پێویسته که ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشپهڕ له مانگرتنی گشتیی و جدهماوهریدا چاالکانده بهشدداری‬ ‫بکددهین‪ ،‬بددهو شددێوهیه ئددهرکی ههمدده الیهنددهی خۆمددان بددهجێ بگهیددهنیین‪ .‬گددهلۆ‪ ،‬زهحمددهت و ماندددوو بددوونی چهنددد حددهوتووی الوهکددان و‬ ‫تێکۆشهرانی نێو جهرگهی خهبات و چاالکیی تهبلیغیی بهرینی وان له سهرانسدەری کوردسدتاندا‪ ،‬بده بدێ ئدهوهی خدوێن لده لدووتی یدهک‬ ‫کهسیان بێ‪ ،‬له حاڵێکدا کوردستان وهکوو پادگانێکی نیزامی لێهاتووه‪ ،‬باشترین ئاماژهیه بۆ ئدهو ڕاسدتییه کده ڕێدژیم هێنددهش بدههێز‬ ‫نیه که ئێمه یهکگرتوانه‪ ،‬نهتوانیین بۆ جارێکی دیکه پاشهکشهی پێ بکهین‪.‬‬ ‫بێگومان‪ ،‬ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشپهڕ ڕۆژی نا وتنهوهیهکی واتاداری دیکه دهبێ به کۆماری ئیسالمی ئێران‪ ،‬له کوردستان‪ ،‬بابهتێک که ههموو‬ ‫الیهک تهنانهت ڕێژیم چاوهڕێی دهکات ههر بۆیه زهبوونانه وهپهلهقاژێ کهوتووه‪.‬‬ ‫کهواته وهکوو بڕیارمان داوه‪ ،‬ئهوجارهش به یهکگرتوویی و هاوخهباتی ههنگاوێکی مهزن بدهرهو وهدیهداتنی مافدهکانمان دهنێدین‪ .‬سداڵو‬ ‫لدده جموجددۆڵی بددهرین و بهرپرسددانهی خدداوهن شددکۆی خددهڵکی کوردسددتان‪ ،‬بددۆ بددهڕێوهبردنی مددانگرتنی بددهرینی جددهماوهری لدده ڕۆژی ‪٧٧‬ی‬ ‫پووشپهڕدا‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان میدیا ‪ /‬ڕێکەوتی‪١ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪42‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫‪٧٣‬ی پووشپەر ‪ -‬راسان و یەکگرتنەوەی دووبارەی دێموکرات‬

‫مەجید حەقی‬ ‫ئاسەوارەکانی تیرۆری دکتدۆر قاسدملوو هەروا لە سدەر جەسدتەی حیزبدی دێمدوکرات و بزاڤدی کدورد بەتدایبەتی لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتان‬ ‫دیارە‪ .‬دکتۆر قاسملووش وەک هەموو مرۆڤەکانی سەر زەوی ماوەی ژیدانی هەتاهەتدایی نەبدوو‪ ،‬بەاڵم لە دەسدتدانی کوتدوپڕی رێبەرێکدی‬ ‫کاریزما کاردانەوەی قووڵترە لەوەی کە دەسەاڵتی رێبەر بەشێوەیەکی ئارام و لە رووی پرۆسە ئاسداییەکانی خدۆیەوە لە نداو رێکخدراودا‬ ‫جێبەجێ بکرێت‪ .‬لە دەستدانی دوابەدوای رێبەرانی حیزبی دێموکرات لە ‪٧٧‬ی پووشپەری ‪ ٢١٩١‬و خەرمانانی ‪ ٢١١٧‬بەو شدێوە تراژیدک و‬ ‫هەڵسددوکەوتی ندداجوانمێرانەی کۆمدداری ئیسددالمی ئێددران و سددتەمی دەزگددای دادی دەوڵەتددی ئددوتریش بددوو بەهددۆی گۆڕانکدداری خێددرا و‬ ‫چاوەڕواننەکراوی دەسەاڵت لە ناو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئیراندا و پێکهاتنی تراومایەکی کۆمەاڵیەتی و رێکخراوەیدی لە هەمدوو‬ ‫بنەماڵەی دێموکرات‪.‬‬ ‫ئەم کارەسدداتە نەخددوازراوانە سددەرەرای ئەوەی کە بددوون بە هددۆی بەهێزبددوونی هەسددتی هاوسددۆزی خەڵددک لە گەڵ حیزبددی دێمددوکرات‪،‬‬ ‫رووداوەکانی دوای ئەو و شەپۆڵی تیرۆری کۆماری ئیسالمی بۆ سەر ئەندامانی حیزب و رێکخراوەکانی دیکەی ئوپۆزیسیۆن بوون بە هدۆی‬ ‫زەمینگیر بوونی رێکخراوەکان و حیزبی دێموکرات بە تایبەتی و دەسپێکی قووڵبوونەوەی کێشەکانی نداو حیزبدی دێمدوکرات و بەشەخسدی‬ ‫کردنی کێشەو پرسەکانی رێکخراوەیی‪.‬‬ ‫دانپێنان بەو راستیە تاڵە لەوانەیە ناخۆش و بەژان بێت‪ ،‬بەاڵم راستیەکە کە تا دانی پێدانەهێنین نداتوانین ئداڵوگۆڕێکی ئەرێندی لە‬ ‫ژیانی رێکخراوەیی وخەباتی خۆماندا پێک بێنین‪ .‬لە دەست چوونی دکتۆر قاسملوو بە شێوەیە کوتوپڕ و تدراژیکە بدوو بەهدۆی لە دەسدت‬ ‫چوون و ون بوونی ئاسۆی سیاسی لە ناو حیزبی دێمدوکرات و پێکهداتنی فراکسدیۆن و "جینداحی" دژبەیەک لە نداو حیدزب دا‪ ،‬کە هەمدوو‬ ‫سددەرنجیان بەرەو ئامددانجە بچووکەکددان و بچددووککردنی حیزبددی دێمددوکرات کددۆ بددووە‪ .‬ئەنجددامی ئەو دووپدداتکردنەوەی قددووڵتری هەڵە‬ ‫مێژووییەکان و پێکهاتنی جیابوونەوەی دوای کۆنگرەی سێزدەهەمی حیدزب و درێژەکێشدانی ئەو جیدابوونەوە زیداتر لە هەشدت سداڵ بدوو‪.‬‬ ‫حیزبی دێموکرات لە مێژووی خۆیدا ئینشکاب و جیابوونەوەی دیکەشی بەخۆیەوە بینیبوو‪ ،‬بەاڵم دوای کۆنگرەی هەشدتەم و جیدابوونەوەی‬

‫‪43‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئەو کددۆنگرەیە و یەکگددرتنەوەی دوای کددۆنگرەی دەی حیددزب‪ ،‬دەبددوایە ئەو ئەزموونددانە بکددرێتە بندداغەی داڕشددتنی سیسددتەمێکی بەهێددزی‬ ‫چارەسەری کێشەکان و بەرێوەبەری کێشەکان لە چوارچێوەیەکی ئەقاڵنی و بەرپرسانەدا‪.‬‬ ‫تیرۆری قاسملوو رووداوێک نیە کە بەرابردوو بسپێندرێت‪ .‬ئەو کارەسداتە ئێسدتاش لە بیرەوەریەکدانی سیاسدی و هەسدتیی گەلدی کدورددا‬ ‫زیندووە‪ .‬ئەو کارەساتە تەنیا رووداوێک نیە کە پیوەندی بە رابردووە هەبێت‪ ،‬بەڵکوو سدێبەری بەسدەر پراکتیدک و دیسکۆرسدی سیاسدی‬ ‫ئەمدددرۆی رۆژهەاڵتدددی کوردسدددتانەوە هەیە‪ .‬لە گەڵ ئەمەش ئامدددانجی قاسدددملوو بدددۆ چارەسدددەری پرسدددی کدددورد بە شدددێوەیەکی سیاسدددی و‬ ‫ئاشتیخوازانە ئەمرۆ لە هەمووکاتێک زیاتر بدووتە رۆژەڤدی سیاسدی لەو واڵتدانەی کوردسدتانیان بەسدەددا دابەش کدراوە‪ .‬لە رۆژهەاڵتدی‬ ‫کوردسدددتان حیزبدددی دکتدددۆر قاسدددملوو لە بیسدددت و پێدددنج سددداڵی رابدددردوودا ئەو رۆڵەی کە دەبدددوایە لە پیوەنددددی لە گەڵ گەشدددەکردنی‬ ‫دێموکراتیزاسیۆنی کۆمەڵگای کوردا لە رۆژهەاڵت بگێرێ نەگێراوە و لە ئاکامدا کوردستان لە رووی سیاسی و شوێندانەری سیاسدیەوە لە‬ ‫جوغرافیای سیاسی ئێراندا لە پەراوێز خراوە‪ .‬ئەمرۆ پێویسدتی گەشدەکردنی کۆمەڵگدای مەدەندی‪ ،‬دێموکراتیزاسدیۆنی کۆمەڵگدای کدورد و‬ ‫قبددووڵی جیاوازیەکددانی ندداو کوردسددتان هەم گددرنگە و هەم ئەرکێکددی مێژوویددی و سیاسددیە بددۆ ئەوەی بنەمددای ئاشددتیەکی نەتەوایەتددی لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستاندا دابرێژرێت‪.‬‬ ‫ئێمە لە کاتێکدا یادی بیست و حەوتەمین ساڵاەگەری تیرۆری دکتۆر قاسدملوو دەکەیدنەوە‪ ،‬ڕاسدانی ندوێ رۆژهەاڵتدی کوردسدتان دەسدتی‬ ‫پێکردووە و کوردسدتان پێینداوەتە قۆنداغێکی بەتەواوی تدازەوە‪ .‬قۆناغێدک کە لەودا ریسدکی زیداتر بدوونی شدەر و پێکددادان و هێرشدی‬ ‫کۆماری ئیسالمی و بەرخودانی پێشمەرگەکان زیاتر لە سااڵنی رابردوو بدووە‪ .‬قۆناغێدک کە کۆمداری ئیسدالمی دڕنددانەتر لە جداران‪ ،‬لە‬ ‫پێناوی مانەوەی خۆی تەنانەت لە گیانلەبەرانیش خۆش نابێت‪ .‬قۆناغێک کە رۆژهەاڵتی نێوەراسدت لە هەمووکاتێدک زیداتر چەکددارە و‬ ‫کددورد بددووتە یەکێددک لە پارتنێرەکددانی خەبدداتی دژی تیرۆریزمددی داعددش و کۆمدداری ئیسددالمی ئێددرانیش وەک جەمسددەرێکی دیددکەی رەوتددی‬ ‫تیرۆر قوواڵیی ستراتێژیکی خۆی نەتەنیا بۆ عێرا‪ ،‬و باشدووری کوردسدتان کە تدا سدووریا و یەمەن گەشدەی پیدداوە وخەریدکە جدێ پدێ‬ ‫دەکاتەوە لە باکووری کوردستانیش‪.‬‬ ‫ئەمددرۆ رۆژهەاڵتددی کوردسددتان پیویسددتی هێددز‪ ،‬وزە و توانددا بەسددەر یەکخراوەکددان هەیە‪ .‬لەو رووەدا ئەمددرۆ رێبەرانددی حیزبددی دێمددوکرات‬ ‫ئەرکێکی مێژووییان لە ئەستۆیە‪ .‬یەکگدرتنەوەی دێمدوکرات پێویسدتیەکی ویژداندی‪ ،‬ئەخاڵقدی و مێدژووییە‪ .‬لێکددابران و جیابوونەوەکدان‬ ‫بەرهەمددی نەبددوونی دێموکراسددی و جێگیرنەبددوونی دێموکراسددیە‪ ،‬ئێسددتا کە ئەزمددوونی تدداڵی جیددابوونەوە تدداقی کددراوەتەوە‪ ،‬کدداتی ئەوە‬ ‫هاتووە بەجیددی و بەبەرنامەیەکی گشتگر ستراتێژیەکی نوێ لە سەر بنەمای یەکگدرتنەوە و قبدوولی فرەچەشدنی نداوخۆیی و رێزگدرتن‬ ‫لە فدددرەرەنگیە دابرێژرێدددت ‪ ،‬سدددتراتێژیەک کە خددداوەنی بەرندددامەی دیددداری کدددراو بدددۆ جێبەجدددێ کدددردن و بە ئاکدددام گەیشدددتن بێدددت‪.‬‬ ‫نۆ ساڵ لەمەوبەر هەم هەلومەرجەکان جیاواز بدوون و هەم بەرژەوەنددیەکان‪ :‬لە کوردسدتان داعدش نەبدوو‪ ،‬کۆمداری ئیسدالمی سدتراتێژی‬ ‫نفووزی خۆی ئەوەندەی ئەمرۆ بۆ دەرەوەی واڵت قووڵ نەکردبووە‪ ،‬ویستی نەتەوایەتی لە رۆژهەاڵتی کوردسدتان لە ئاسدتێکی سیاسدیەوە‬ ‫بە ئاستی ویستێکی کۆمەاڵیەتی و عاتفی قوول نەببووە و یەکگرتووخوازی و هەستی پێکەوە بوون و قبووڵی جیاوازیەکدان بە قدوواڵیی‬ ‫ئەمرۆ نەبوو‪ .‬پرسی کدورد لە رۆژئداوا مژارێکدی لەبیرکدراو بدوو‪ ،‬لە بداکوور دیداردەیەک بە نداوی ‪ HDP‬و ئیسالمیزاسدیۆنی خەالفەتدی‬

‫‪44‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئەردۆغان نەبوو‪ .‬گفتگۆی ئەتۆمی ئێران لە ئارادا نەبوو و ئێران دیپلۆماسیەکی چاالکی وەک ئەمدرۆی نەبدوو‪ .‬ئەو کەسدانەی کە هەشدت‬ ‫ساڵ لەمەوبەر مافی دەنگدانیان نەبوو‪ ،‬ئەمرۆ لە رۆژهەاڵتی کوردستان پۆستانسیەلێکی گەورەن بۆ گۆرینی پارەسەنگەکان بە قدازانجی‬ ‫نەتەوەی کورد‪.‬‬ ‫مێژوو بە کرداری بوێری رێبەرانەوە دەنووسرێت‪ .‬بوێری سیاسی دکتۆر قاسملووی کردە رێبەرێکدی کاریزماتیدک بە شدێوەیەک کە تیدرۆر و‬ ‫لەدەست دانی ئەو تەنیا پێوەنددی بە رووداوێکدی رابدردووە ندیە‪ ،‬بەڵکدوو بدرینێکە کە رۆژ بەرۆژ قدوواڵیی لە نداو گەلدی کدورددا زۆرتدر‬ ‫دەردەکەوێددت‪ .‬بیددری قاسددملوو و رێبددازی قاسددملوو رۆژ بە رۆژ لە ندداو خەلکددی کوردسددتاندا زۆرتددر جددێ دەبێددتەوە و سددنوورەکانی حیزبددی‬ ‫دیموکراتی تێپەر کردووە‪.‬‬ ‫لە وتووێژێدک کە ‪ ٧٢‬سدداڵ لەمەوبەر دکتددۆر قاسدملوو لە گەڵ بددی‪.‬بددی‪.‬سددی ئەنجدامی داوە‪ ،‬لە پێوەندددی لە گەڵ هێزەکددانی چە دکتددۆر‬ ‫قاسملوو دەڵیت‪" :‬بەداخەوە لە داهاتوودا ئێمە شاهیدی جیابوونەوە ئینشکابی زۆر لە ناو هێزە چەپەکان دەبدین‪ .‬بەاڵم بەهیدواین دوای‬ ‫ئەو جیابوونەوەیە رەوتی یەکگرتنەوە قبووڵی یەکتر لە ناو هێزەکانی چەپدا خێرابکرێت‪ ".‬پەیدامی ئەم وتەیەی قاسدملوو بدۆ ئەمدرۆی‬ ‫ئێمە زۆر روونە‪ .‬دوای جیابوونەوە دەبوایە بە بدێ دۆرانددنی کدات رەوتدی یەکگدرتنەوە قبدووڵی یەکتدر و قدووڵتر کردندی دێموکراسدی و‬ ‫ببێتە رۆژەڤی سیاسی و رێکخراوەیی ئێمە‪.‬‬ ‫وتەی قاسملوو کە باشدترین پداداش بدۆ شدەهیدان درێدژە پێددانی رێگایدانە‪ ،‬دەبدێ لە دروشدمەوە بە کدردەوە بگۆردرێدت‪ .‬رێگدا و رێبدازی‬ ‫قاسملوو‪ ،‬رێگای گەشدەکردن‪ ،‬پێشدکەوتن‪ ،‬ئداڵوگۆری بدوێرانەی سیاسدی و رێکخراوەیدی‪ ،‬رێگدای رێزگدرتن لە کەڕامەتدی مدرۆە‪ ،‬رێبدازی‬ ‫قبووڵی هەلی بەرامبەر لە بۆ مافی بەرامبەر بۆ ژنان لە ناو رۆژەڤی سیاسی و کۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬و جێبەجێ کردندی ویسدتی قاسدملوو واتە‬ ‫پێشاەچوونی هاوکاتی سیاسی و کۆمەاڵیەتیە‪.‬‬ ‫بۆ سدەرکەوتنی پەیدامی "راسدانی" سدکرتێری گشدتی حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتانی ئێدران و بەهیدنە بدوونی خدوێنی شدەهیدانی راسدان‪،‬‬ ‫رێبەرانی حیزبی دێموکرات‪ ،‬دەبی لە پێناو بەرژەوەندی خۆشیان بێت و بۆ ئەوەی چی دیکە لەبەرامبەر ویستی گشتی خەڵکی کدورد کەم‬ ‫نەهێنددنەوە و شددەرمەزار نەبددن‪ ،‬دەشددی ئێگددۆیزم و کولتددووری کددوردە نامووسددی فددرێ بدددەن و بددوێرانە رەوتددی یەکگددرتنەوەی حیددزب و‬ ‫داڕشتنەوەیەکی سیاسی نوێ ئەنجام بگەیەنن‪ .‬ئامانجێک کە مێدژووی بدۆ دیداری نەکرابێدت‪ ،‬ئامانجێدک کە بەرندامەی بدۆ دانەڕیژرابێدت‪،‬‬ ‫دەبێتە خەونێکی بەراستی شاعیرانە‪ .‬یەکگرتنەوە نابێ ببێ بەخەون بەڵکوو دەبێ بکرێتە حەقیقەت و بەکردەوە جێبەجێ بکرێت‪ .‬بەوە‬ ‫ئێمە دەتدوانین ‪٧٧‬ی پووشدپەر بکەیدنە دەسدپێکی بەکدردەوەی جێبەجێکردندی رەوتدی یەکگرتدوویی بنەمداڵەی دێمدوکرات و جەژندی مەزندی‬ ‫یەکگرتنەوەی حیزبی دێموکرات‪ .‬بەو شێوەیە توانیومانە هەم رۆحی شەهیدانمان شاد کەین و هەم ئاسۆیەکی گەشتر بۆ نەتەوەکەمدان و‬ ‫بنەماڵەی شەهیدان وەدی بێنین‪.‬‬ ‫هەموومددان لە بەرامددبەر خددوێنی شددەهیدان‪ ،‬کەم ئەندددامان‪ ،‬زیندددانیانی سددیاس‪ ،‬بنەمدداڵەی شددەهیدان و خەڵکددی کوردسددتان و ویژدانددی‬ ‫مرۆڤانەی خۆمان بەرپرسین‪ .‬با لەو بەرپرسایەتیە رووسوور دەرکەوین‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬فەیس بووکی نووسەر ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪45‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫لە یادی د‪.‬قاسملوو دا‬

‫ئامادەکاری; رۆژنامەی کوردستان‬ ‫له بهرهبهری ‪٧٧‬ی پووشپهڕ‪ ،‬ساڵڕۆژی شههید کرانی رێبهری گهورهمان د‪ .‬قاسملوودا دهکرێ له رهههندی جۆراوجدۆرهوه لده کهسدایهتیی‬ ‫و رۆڵی دوکتور قاسملوو بڕوانین‪ .‬لهم نێوهدا پرسیارێک که دهکرێ بێتهئارا ئهوهیه که ‪ :‬چۆنیهتی مامهڵدهی ئێمده لهگدهڵ د‪ .‬قاسدملوو‬ ‫دهبێ چۆن بێ؟ ئایا دهبێ تهنیا به شێوهی عاتفی و رۆمانتیک مامهڵهی لهگهڵ بکهین یان پێویسته که مامهڵهیهکی ئهکتی و ئاوێتده‬ ‫لهگهڵ بیری رهخنهییمان لهگهڵیان ههبێ؟ د‪ .‬قاسملوو کاریزما و سهمبولێکی ئێمهیه و خویایه که سهمبولسازی له پرۆسدهی خدهبداتدا‬ ‫پێویستهئ سهمبولهکان دهتوانن رۆڵدی کاتالیزۆریدان لده رهوتدی خدهباتدا هدهبێ‪ .‬لده بندهڕهتدا سدنووری نێدوان سدهمبول و پێویسدتی(ی‬ ‫سهمبول) له رهوتی خهباتدا لهگهڵ کهڵک وهرگرتنی ئامرازی لهم کهسایهتییانه چیه؟‬ ‫د‪ .‬هاشم ئهحمهدزاده؛ مامۆستای زانکۆ‪:‬‬

‫‪ -٢‬ئەگەر کەسایەتیی کاریزماتیک بە کەڵکوەرگرتن لە کۆمەڵێک تایبەتمەندیی خۆی بتوانێت کۆمەڵێک مرۆڤی کۆمەڵگە یاخود‬

‫‪46‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫حیزبێکی دیاریکراو بکاتە رێدڕەو و الیەنگدری چداالکی بیدر و باوەڕەکدانی‪ ،‬ئەوە بدێ هدیچ شدکێک دوکتدۆر قاسدملوو کەسدایەتییەکی لەم‬ ‫چەشنە بووە‪ .‬ئەگەر کارتێکەریی و ناوبدانگی کەسدایەتییەک سدنوورەکانی حیزبێکدی دیداریکراو دەربداز بکدا و ببدێ بە خداڵی هاوبەشدی‬ ‫هاوار و ئداواتی جەمداوەرێکی بەربداڵو‪ ،‬هەمدیسدان دوکتدۆر قاسدملوو کەسدایەتییەکی کاریزمدا بدووە‪ .‬ئەگەر کاریزمدا بریتدی بدێ لە ئەو‬ ‫کەسەی کە جەماوەر لەسەر بنەمای ئەزموونی تاکبڕواییانەی خۆیان و لە ئاستی تاکەکەسدیدا خۆشدیان بدوێ و وەدوای ئامدانج و بداوەڕە‬ ‫سیاسییەکانی بکەون‪ ،‬ئەوە دیسانەوە دوکتۆر قاسملوو کەسایەتییەکی کاریزمدایی بدووە‪ .‬بدۆ هەمدوو ئەو کەسدانەی کە سدااڵنێکی دوور و‬ ‫درێژی تەمنیان لە تاراوگەدا تێدپەڕ کردبدێ و بە بەردەوامدی لە هەوڵدی رزگداریی نەتەوەکەیانددا بدووبن و تدا ئاسدتە هەرە بەرزەکدانی‬ ‫خوێندن چوووبن و دواتر توانیبێتیان ببن بە کەسایەتییەکی زانستیی باوەڕپێکراو و کارای ئاکادێمی‪ ،‬روونە کە دەبێ‬ ‫و‬

‫وزەیەکدی زۆر‬

‫تواناییەکی هەمەاڵیەنە دەکار هاتبێت تا ئەم قۆناخانە تێپەڕ بووبن‪ .‬ئاوارەبوون لە دەریدای فەرهەنگێکدی ندامۆی ئورووپدایی لە‬

‫سەرەتاکانی نیوەی دووهەمی سەدەی بیستەمدا بۆ مرۆڤێکی دونیای سدێهەمی و سدەر بە نەتەوەیەکدی بدێدەوڵەت‪ ،‬تەنیدا بەهدۆی بداوەڕی‬ ‫بەرزی هددزری و هیددوای بەرزە فددڕانەوە دەتوانێددت ببددێ بە پێشددزەمینەی سددەرکەوتن لە بددواری خوێندددن و باوەڕمەندددی بە خەونەکددانی‬ ‫نەتەوەکەیەوە‪ .‬دوکتۆر قاسملوو ئەو کەسە بوو کە توانی بە سەرکەوتوویی ئەم خەونانە لە ئاسدتی تاکەکەسدیدا بێنێدتە دی‪ .‬بەاڵم خدۆ‬ ‫ئەوە کۆتددایی رەوتەکە نیددیە و ئەو دەبددێ بگەڕێددتەوە گۆڕەپددانیی راسددتەوخۆی خەبددات‪ .‬ئەو دەبددێ ئەمجارەیددان بددۆ رزگدداریی گەلەکەی و‬ ‫واڵتەکەی دەسدددتبەرداری هەمدددوو بەرژەوەنددددییە تاکەکەسدددییەکانی خدددۆی لە تددداراوگە بێدددت و بگەڕیدددتەوە نددداو جەرگەی هەڤدددااڵنی لە‬ ‫هەلدددومەرجی دژواری خەبددددات و تێکۆشدددان لە واڵتێکددددی جیهدددانی سددددێهەمیدا‪ .‬دووری لە واڵت بدددۆ مدددداوەیەکی دوور و درێدددژ‪ ،‬ئەرکددددی‬ ‫خۆگونجاندنەوە لەگەڵ فەرهەنگی کۆندا ئەستەم دەکات‪ .‬بەاڵم دوکتۆر قاسملوو لەم بەرەیەشددا سدەرکەوتووە و بە قسدەی زۆربەی هەرە‬ ‫زۆری رێبەرانی حیزبی دێموکرات ئەو رۆڵێکی بڕیاردەری لە بووژاندنەوەی حیزبدا لە بواری رێکخراوەیی و فکریدا هەبووە‪.‬‬ ‫‪ .٧‬ئەوەی دەبددێ لەگەڵ ئەو میددراتە پڕبەهددایەدا چددۆن هەڵسددوکەوت بکرێددت پرسددێکی سددەرەکییە بددۆ سیاسددەتی بددزووتنەوەی کددورد لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان‪ .‬یەکەم شت بە باوەڕی من ئەوەیە کە میراتی دوکتۆر قاسملوو دەبێت وەک سامانێکی نەتەوەیدی سدەیر بکدرێ و لە‬ ‫چوارچێوەی بەرتەسکی حیزبیدا زیندانی نەکرێ‪ .‬دووەم خاڵ ئەوەیە کە کەڵکدوەرگرتن لە ئەزمدوون و دەسدتکەوتەکانی دوکتدۆر قاسدملوو‬ ‫دەبێ شێوازییانە بێ‪ .‬هەلومەرجی سیاسیی سەردەمی ئێستا و سەردەمی دوکتۆر قاسملوو زۆر جیاوازە و مدرۆە نداکرێ وەاڵمدی پرسدەکانی‬ ‫ئێستای بزووتنەوەی کورد لە هەڵوێست و دەقەکانی دوکتۆر قاسملوودا بدۆزێتەوە‪ .‬بەاڵم بە دڵنیاییەوە سیاسەتی ئەمدڕۆی بدزووتنەوەی‬ ‫کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستان‪ ،‬دەتوانێ و دەبێ لە جەوهەری بۆچوونەکانی دوکتۆر قاسملوو کەڵک وەرگرێ‪ .‬وریایی و بدوێریی سیاسدی‪،‬‬ ‫چاالکیی رۆژانە و بەردەوام‪ ،‬دیپلۆماسیی وشیارانە و کاریگەر و هەوڵدان بۆ زیندووڕاگرتنی بدزووتنەوەی دێمدوکراتیکی کدورد ئەو خداڵە‬ ‫سەرەکییانەن کە دەبێ جیلی ئێستای سیاسی لێی فێر بێ و دەکاری بێنێ‪ .‬لە هەمان کاتدا بزوتنەوەیەکی دێمدوکرات و سدێکوالر بەدوور‬ ‫لە بدداوەڕی ئددایینی و جەزمییددانە دەبددێ بدداوەڕی بەو راسددتییە هەبێددت کە هددیچ کەس لە دەرەوەی رەخددنە نیددیە و هەمددوو سیاسددەت و‬ ‫کردەوەکدددانی دوکتدددۆر قاسدددملوو وەک هەر بیریارێدددک و رێبەرێکدددی دێمدددوکراتیتر نددداتوانێ وەک دەقدددی پیدددرۆز سدددەیر بکدددرێ‪ .‬ئەگەر‬ ‫خۆشەویستیی جەماوەریی دوکتۆر قاسملوو و کەسایەتیی کاریزمایی ئەو‪ ،‬گەنجینەیەکدی بێدوێنەیە بدۆ گۆشددانی بدزووتنەوەی دێمدوکراتی‬ ‫کورد لە سەردەمی ئێسدتادا‪ ،‬هەڵسدەنگاندنی رەخنەییدانەی کدارکرد و میراتدی ئەو بەشدێکە لە ئەرکدی رێبەرایەتیدی سیاسدەتی ئێسدتای‬ ‫بزووتنەوەی کورد‪ .‬بۆچوونی زانستی و خوێندنەوەی رەخنەییانەی مێژوو فێرمان دەکات کە هیچ کەسێک ناتوانێ وەاڵمی هەمیشەیی و‬

‫‪47‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫نەگۆڕی پرسگەلی سیاسی پێبێ‪ .‬وەفاداری بە ئارمانج و باوەڕەکانی مرۆڤە بلیمەتەکانی مێژوو تەنیا و تەنیا بریتییە لە هەوڵدان‬ ‫بۆ وەدیهێنانی ئاواتەکانی ئەوان و فێربوون لە ئەزموونەکانیان بە شێوەیەکی بانمێژوویی و شێوازییانە‪.‬‬ ‫ئیقباڵ سهفهری؛ کهسایهتیی سیاسی‪:‬‬

‫به بڕوای من چۆنیهتیی مامهڵهمان لەگەڵ کەسایەتیی سیاسی و ئاکادمیکی د‪ .‬قاسملوو دەبێ چەند شیواز لەخۆ بگرێ‪:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬ئەوەی کە ئەو خەباتکارێکی لیهاتوو بوو که بۆ رزگاری گەلێکی بەشخوراو بە شیوەیەکی مودێرن و سەردەمیانە خدهباتی دهکدرد‪.‬‬ ‫کە ئەمە بۆخۆی باوەڕی قووڵی د‪ .‬قاسملوو بۆ رزگاری و دێموکراسی و ئازادی دەسەلمێنێ‪.‬‬ ‫دووهەم‪ :‬کەسایەتییەکی سیاسی بوو کە سەرەڕای داسەپانی شەڕ بەسەر خەڵکی رۆژهەاڵتی کوردستاندا لە الیهن کۆنەپارێزانی تازە‬ ‫بەدەسددەاڵت گەیشددتووی ئێددرانەوە‪ ،‬بەاڵم هیچکددات لە دیددالۆگ بددۆ بەدەسددتهێنانی مافەکددانی خەڵکددی رۆژهەاڵتددی کوردسددتان بە شددیوەی‬ ‫هێمنانە خافڵ نەبوو‪ .‬ئەمەش نیشانەی باوەڕی قووڵی د‪ .‬قاسملوو بە دۆزینەوەی رێگاچارەی ئاشتیانە بۆ گەێشتن بە مافهکان بوو‪.‬‬ ‫سێهەم‪ :‬کەسایەتییەکی سیاسی و دیپلۆماتکار بوو کە ههم توانای رووبەڕووبوونەوەی لەگەڵ دۆست و نەیاردا هەبوو‪ ،‬هەمیش شدارەزایی‬ ‫هەبوو لە دانوستانه سیاسی و دیپلۆماسی‪ ،‬ناوچەیی‪ ،‬نێودەوڵەتی و بگرە نێونەتەوەییهکاندا‪.‬‬ ‫چوارهم‪ :‬ئەو سدەرەڕای ئەوەی کە بداوەڕی تەواوی بە رزگداری خەڵکدی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان هەبدوو‪ ،‬لەهەمانکاتددا بدابەتی عدهدالەتی‬ ‫ئابووری و کۆمەاڵیەتی لە خولیا بەهێز و بەرچاوەکانی بوو‪.‬‬ ‫پینجەم‪ :‬رێبەرایەتی شۆڕشیکی له ئەستۆ بوو کە دڕندەترین رێژیمی سەردەمی‪ ،‬رووبەڕووی تەنگەژە کردبۆوە‪.‬‬ ‫ئەگەر بمهەوێ واڵمی پرسدیاری سدەرەوە بددەمەوە‪ ،‬نداکرێ رۆڵدی د‪ .‬قاسدملوو لە خەبداتی رزگداریخوازیی گەلەکەمدان بە شدیوەی سداکار‬ ‫بدەمەوە‪ .‬بۆیە دەبێ چۆنیەتیی مدامەڵەکردن لەگەڵ کەسدایەتیی سیاسدی و ئاکدادمیکی ئەو‪ ،‬مامهڵده و ههڵسدهنگاندنێکی بابهتیانده و‬ ‫بهدوور له دهمارگرژی بێ‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بە بڕوای من مامەڵە لەگەڵ کەسایەتی و رۆڵی د‪ .‬قاسملوو لە خەباتی رزگاریخۆازانەی رۆژهەاڵتی کوردسدتاندا‪ ،‬ندابێ تەنیدا عداتیفی‬ ‫بددێ‪ .‬ئددێمە مددرۆڤین و هددیچ مددرۆڤیکیش لە هەڵسددوکەوتی رۆژانەی دا‪ ،‬بددێ هەڵدده نددابێ‪ .‬سددەرەڕای ئەوەی کە دەبددێ رێددزی تددایبەتی بددۆ‬ ‫کەسایەتی و رۆڵی دابنێین و له راستیدا سهمبولێکی ئێمهیه بهاڵم ئهوه بهو مانایه نییه هیچ کهموکوڕییهکی نهبووه‪ .‬ئدێمە لە بەیدانی‬ ‫تاکو ئێوارێ بە بەژن و بااڵی د‪ -‬قاسملوودا هەڵبۆێین‪ ،‬تۆسقاڵێک بە کەسدایەتی ئەو زیداد ندابێ و بە پدێچەوانەش‪ ،‬ئەگەر رەخنەشدی‬ ‫لددێ بگددرین‪ ،‬تۆزقاڵێددک لێددی کەم نددابێتەوە‪ .‬نەک هەر ئددیمە‪ ،‬دۆژمنەکانیشددمان بە رۆڵددی دوکتددور قاسددملوویان دەزانددی‪ ،‬بددۆیەش وههددا‬ ‫داوێکیان بۆ لە نێوبردنی دانا‪.‬‬ ‫بە باوەڕی من له ههمانکاتدا که سهمبولهکان له پرۆسهی خهباتدا رۆڵ و جێگهی خۆیان ههیه بهاڵم زیداتر بداوەڕم بە چانددنی بیدر‬ ‫و هزری نەتەوەیی و نیشتمانی و پەروەردەی کۆمەاڵیەتی هەیە کە تاکەکانی نێو کۆمەڵ بگەنە ئاستێکی هزری کە مامهڵهیهکی زینددوو‬ ‫و ئهکتی لهگهڵ سهمبولهکان بکهن‪.‬‬ ‫ئهگهر تهنیا به شێوهیهکی عاتفی و رۆمانتیک لهگهڵ رێبهرانمان ههڵسووکهوت بکهین و به بیرێکی کدراوه مامهڵدهیان لهگدهڵ نهکدهین‬ ‫و به بیرێکی دوگم بیانکهینه ئاکتۆری رهخنهههڵنهگر‪ ،‬ئهوا دهتوانێ ئاسهواری نێگهتیایشی ههبێئ بده تایبدهت لده ئدهحزابی کدوردیدا‬ ‫کدده دێموکراسددی بدده چدداکی نههادیندده نددهبووه‪ .‬لهگددهڵ پێشددکهوتنی کۆمهڵگدده رۆڵددی کەسددایەتیەکانیش ئاڵوگۆڕیددان بەسددەردا دێ‪ ،‬بۆیدده‬ ‫پێویسته به گوێری سهردهم رۆڵی رێبدهرانمان پێناسده بکدهین و ههڵسهنگاندنیشدمان بدۆ بیدر و کدردهوهی ئدهوان لده چوارچێدوهی رهوتدی‬ ‫مێژوویی و به لهبهرچاو گرتندی سدیاقی مێژوویدی و زهمدان و مدهکانی ئدهو رێبهرانده بدێ و ندابێ لده قۆنداغی مێژوویدی خۆیدان جیایدان‬ ‫بکهینهوه‪ .‬سەردەم‪ ،‬سەردەمی نوێیە و ئامرازی نوێ‪ ،‬تاکتیکی نوێ‪ ،‬سدتراتیژی دیداریکراو و چداوکراوەیی زیداتر دەخدۆازێ‪ .‬لە کۆتایددا‬ ‫سددەرەڕای رێزدانددان بددۆ رۆڵ و کدداریگەری شددههید د‪ .‬قاسددملوو لەسددەر بددزووتنەوەی کددورد لە رۆژهەاڵتددی کوردسددتان‪ ،‬ئەگەر بدده چدداوێکی‬ ‫بابهتیانه و به دوور له دهمارگرژی لە رۆڵ و نەخشی ئەو بڕوانین‪ ،‬دهتوانێ باشتر یارمهتیدهری خهباتمان بێ‪.‬‬ ‫لە ژماره ‪ ٢٩٢‬ی رۆژنامهی “کوردستان”دا باڵو بۆتهوه‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٥ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪49‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫بانگەوازی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە بەرەبەری ‪٧٧‬ی پووشپەڕی ئەمساڵدا‬

‫هۆگرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان!‬ ‫خەڵکی ئازادیخوازی رۆژهەاڵتی کوردستان!‬ ‫‪٧٧‬ی پووشپەڕ‪ ،‬بیرەوەریی شەهیدکرانی رێبەری لێوەشاوەی خەبداتی نەتەوەیدی و شۆڕشدگێڕانەی خەڵکدی کوردسدتان و سدکرتێری گشدتیی‬ ‫حیزبددی دیمددوکرات‪ ،‬د‪.‬قاسددملووی مەزن‪ ،‬لێمددان نزیددک بددووەتەوە‪٧٧ .‬ی پووشددپەڕی ئەمسدداڵ‪ ٧٢ ،‬سدداڵ بە سددەر تیددرۆری د‪.‬عەبدددوڕەحمان‬ ‫قاسددملوو و عەبدددوڵال قددادری ئددازەر‪ ،‬لە شدداری ڤیددیەن لە سددەر مێددزی وتددووێژ و بە دەسددتی ندداردراوانی رێژیمددی تیددرۆرو سددەرکوتدا‪،‬‬ ‫رادەبرێ‪.‬ئێوە خەڵکی دێموکراتپەروەر و پشتیوانانی راستەقینەی حیزبی دێموکرات و رێگدا و ئامانجەکدانی خەبداتەکەی‪ ،‬لە مێدژ سداڵە‬ ‫رۆژی شەهیدکرانی ئەم رێبەرە خۆشەویست و بە توانایەی خۆتان‪ ،‬کردوە بە رۆژی دهربڕیندی نداڕەزایەتی لە تیدرۆرو سدەرکوتی خەڵکدی‬ ‫کوردستان بە هۆی رێژیمی کۆماری ئیسدالمیی ئێدرانەوە‪ .‬هەر بە سدەرنجدان بەم هەڵوێسدتە گشدتییە سیاسدی و ئدازادیخوازانەی سدااڵنەی‬ ‫ئێدددوە بدددوو کە بەرگریکددداری ناسدددراوی مدددافی مدددرۆە و تێکۆشدددەری بدددوێر و بە هەڵوێسدددت د‪ .‬محەمدددمەد سدددەدیق کەبوودوەندددد‪ ،‬لە نێدددو‬ ‫بەندیخانەوە‪٧٧ ،‬ی پووشپەڕی بە ”رۆژی مەحکوومکردنی سەرکوت و تیرۆر لە کوردستان” ناودێر کرد‪.‬‬ ‫ئەمساڵ لە کاتێک دا لە بیرەوەریدی ‪٧٧‬ی پووشدپەڕ نزیدک دەبیدنەوە‪ ،‬کە هێدزە سدەرکوتکەرەکانی کۆمداری ئیسدالمی‪ ،‬بێپەروایدانەتر لە‬ ‫هەمیشە خەریکی نواندنی دڕندەیی و نیشاندانی چنگی خوێناویی خۆیان بە خەڵکی کوردستانن‪ .‬جگە لە هەڕەشدەی نیزامیدی ئاشدکرا لە‬ ‫تێکۆشەران و بنکەکانی حیزبە سیاسدی و خەباتکارەکدانی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان و هەر چدی میلیتداریزە کردندی ناوچەکدانی ئەو بەشدەی‬ ‫کوردسددتان‪ ،‬رۆژ نددیە لە ندداوچەیەک و شددارێک و گوندددێک‪ ،‬تدداوان نەخددوڵقێنن و گیددانی یەک یددا چەنددد رۆڵەی ئەم خەڵددکە نەسددتێنن‪.‬‬ ‫بەندیخانەکانیش وەک هەمیشە پڕن لە الوانی ئازادیخوازو داواکاری مافی نەتەوەیی و ئینسانی‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتان‪ ،‬لەمێددژ سدداڵە هەڵگددر و بدداڵوکەرەوەی ئەم پەیددامەیە کە خەڵکددی رۆژهەاڵتددی کوردسددتان‪ ،‬دەبددێ هەمددوو‬ ‫شێوەکانی خەبات و هەر چی دەرفەتە‪ ،‬بۆ راگەیاندنی ویستی مافخوازانە و داخوازە نەتەوەییەکانی خۆیان‪ ،‬بە کار بێنن‪ .‬لەم راستایە‬ ‫دا هەمددوو کددات لە سددەر دروشددم و سیاسددەتی رۆژهەاڵتددتەوەرانە پێددداگر بددووین و پێمددان وابددووە‪ ،‬دەبددێ بە شددێوەی جۆراوجددۆر بەرامددبەر‬ ‫کپکردنی دەنگی حەقخوازیی خەڵکی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان و هەوڵدی بدایکۆتکردنی پرسدی رەوای کدورد لە ئێدران‪ ،‬بوەسدتینەوە‪ .‬حیزبدی‬ ‫ئێمە هەر لەو راستایەدا‪ ،‬لە الیەکەوە رچەشکێنی لێک گرێدانەوە و پێئ گەیانددنەوەی خەڵدک و پێشدمەرگە بدووە و پشدتیوانیی ئەوان‬ ‫لە یەکتری بە مەرجی بووژانەوەی خەبات و تێکۆشانی شۆڕشگێرانە لەو بەشەی کوردستان زانیوە‪ .‬لە الیەکی دیدکە هانددەر و پشدتیوانی‬ ‫خەڵکەکەمددان بددووین بددۆ ئەوەی بە سددوودوەرگرتن لە شددێوازی هێمناندده و مەدەنددی‪ ،‬هەڵوێسددتی سیاسددی و پەیددامی نەتەوەیددی خۆیددان بە‬ ‫بەڕێوەبەرانی رێژیمی سەرکوتکەر و دژە کوردی کۆماری ئیسالمی‪ ،‬نیشان بدەن‪.‬‬ ‫خەڵکی بێزار لە بێمافی و بندەستی!‬ ‫ئەوینداران و هۆگرانی ئامانجەکانی د‪.‬قاسملوو!‬ ‫بۆ بەرگریکردن لە مافەکانی خۆتان و بۆ بەرپەرچدانەوەی سدتەم و دەسدتدرێژی بدۆ سدەر کەرامەت و گیدانی رۆڵەکانتدان‪ ،‬پێویسدتە بدۆ‬ ‫خۆشددتان راسددتەوخۆ لە نێددو مەیدددانی بەربەرەکددانی دابددن‪ .‬راوەسددتانی خەڵکددی ئاواییەکددانی گددوێزڵێ‪ ،‬بێددوران و بێددژوێ بەرامددبەر هێددزە‬ ‫جینایەتکارەکانی کۆماری ئیسالمی لە یەک حەوتووی رابردوودا‪ ،‬هەر وەک تەمبێکردنی مۆرە تاوانکار و تاوانبارە بەدناوەکدانی دەزگدای‬ ‫سەرکوت و جاسووسیی ئەو رێژیمە‪ ،‬لە چەشنی حوزووری وشیارانەتان لە کەشوهەوای سیاسیی نێوخۆی واڵت و قدوزتنەوەی دەرفەتەکدان‬ ‫بددۆ لەقدداودانی بێمافییەکانتددان‪ ،‬هەر وەک پشددتیوانی و پێشددوازیتان لە هاوڕێیددانی پێشددمەرگەمان لە چەنددد سدداڵی رابددردوودا‪ ،‬جێگددای‬ ‫تەئید و پشتیوانی و خۆشحاڵیی ئێمەیە‪ .‬لە بیرمان بێ د‪.‬قاسملووی رێبەرمان لە کاتێدک دا بزووتنەوەیەکدی ششڕشدگێڕانەی بە هەزاران‬ ‫پێشددمەرگەوە رێددبەری دەکددرد‪ ،‬لە گرنگیددی شددێوازەکانی دیددکەی خەبددات غافددڵ نەبددوو و بەردەوام داوای لە خەڵددک دەکددرد بددۆ داواکردنددی‬ ‫مافەکانیان و بەرپەرچدانەوەی ستەم و زۆرداری و دەستدرێژی دەسدەاڵتداران‪ ،‬بدۆ خۆشدیان پێویسدتە راسدتەوخۆ لە مەیددان دابدن‪ .‬رۆژی‬ ‫‪٧٧‬ی پووشپەڕ‪ ،‬دەرفەتێکی دووبارەیە بۆ ئەوەی لە الیەکەوە بێزاریی خۆتان لە ‪ ٥‬دەیە تیرۆری سیاسی و کوشتاری رۆڵەکانتان بە هۆی‬ ‫کۆماری ئیسالمی نیشان بدەنەوە‪ .‬لە الیەکی دیکە هاوپێوەندی و هاودەنگیی خۆتان لە گەڵ رێگا و ئامانجەکانی ئەو رێبەرە شدەهیده و‬ ‫بەردەوامیتان لە سەر داواکردنی مافە نەتەوەییەکانتان‪ ،‬دووپات بکەنەوە‪.‬‬ ‫لەم پێوەندییە دا داواکارین‪:‬‬

‫‪ -٢‬بە مددانگرتنی گشددتی‪ ،‬بددایکۆتکردنی بددازاڕو مەیدددان و شددوێنە گشددتییەکان لە رۆژی ‪٧٧‬ی پووشددپەڕدا‪ ،‬ندداڕەزایی گشددتیی خۆتددان لە‬ ‫سیاسەتی سەرکوتکەرانەی کۆماری ئیسالمی و تیرۆرو کوشتاری ئازادیخوازان‪ ،‬نیشان بدەنەوە‪.‬‬ ‫‪ -٧‬لە رۆژانی پێش ‪٧٧‬ی پووشپەڕ و لەو رۆژەشدا‪ ،‬بە بەرزکردنەوه و باڵوکردنەوەی سروود و دروشمی شۆڕشگێڕانەو نەتەوەیی و‬

‫‪51‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بایەخدان بە هێماکانی کۆڵنەدان و خۆڕاگری‪ ،‬بە زەوتکەران و پێشێلکەرانی ماف و ئازادییەکانی گەلی کورد‪ ،‬بسەلمێننەوە کە تیدرۆری‬ ‫ڕێبەران و شەهید کردنی تێکۆشەران و نزیک بە ‪ ٥‬دەیە سەرکوت و وێرانی و گرتن و ئێکدام‪ ،‬خەڵکی کوردستان بە چۆک دا ناهێنێ‪.‬‬ ‫حیزبی دێموکراتی کوردستان کۆمیسیۆنی تەشکیالت‬ ‫‪٢٥ - ٧١٢٢ / ٢ / ٥‬ی پووشپەڕی ‪٢٢١٢‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٥ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪52‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫دوکتور قاسملووی مەزن و هەموو سالێ یادکردنەوە‬

‫کەریم ئەڵاڵوەیسی‬ ‫هەر نەتەوەیەک شانازی بە رێبەران و تیکوشەرانی نموونەیی خۆی دەکا و پێکەری وەک پێ زانین و بایس دان لێ ساز دەکا ولە شەقام‬ ‫و مەیدانەکانی وەاڵتدی دادەندێ‪ .‬ئەورێدبەرانەی کە لە هەر هەل ومەرجێدک دا ناویدان بە زینددویی دەمێندتەوە وهەتدا هەتدایین یەکیدان‬ ‫دووکتور قاسملووی مەزنە‪.‬‬ ‫قاسملوو بۆیە زۆر گەورەیە‪ ،‬ئێجگار تایبەتمەندی گەورەی لە خۆی دا کۆکردبووە‪:‬‬ ‫زانایی‪ :‬بە دائیم شدتی تدازەی دەهێندا ئداراوە وەک سوسدیالیزمی دیموکراتێدک کە ئەگەر رێدبەرێ والتێکدی گەورە بدایە وەک گوربداچووف‬ ‫زیاتریش دەناسرا‪.‬‬ ‫بەرێوەبەرێ خەبات بە شیوەیەکی دیموکراتێدک‪ :‬زۆر چەتدوونە لە جیهدانی سدیهەم دا ئەتدوو خەبداتی چەکددارانە وپیشدمەگانە بدکەی و‬ ‫دیموکراسددی زۆر لە نێددو حیددزب وشورشددەکەی کددورد لە ئاسددتێکی ئیجگددار بەرز دا جددێ بە جددی بددکەی‪ .‬نمددوونە ئددازاد کردنددی چەنددد هەزار‬ ‫سەرباز و هێزی دوژمن لە سالێانێکی زۆر دا و بەرخوردی جوان و سالم لەگەل ئەوە دیالنە‪ .‬فێر بوونی زۆر ئووسوولی دیموکراسی لە‬ ‫ناوەندی حیزب دا لە کۆمیتە ناوەندی هەتا کومیتە شارستانەکان وو هێز و لق پەلەکانی نیزامی‪.‬‬ ‫کاری دیپلوماسی‪ :‬ئەوندەی دەلێم کاتێک وزیرانی والتێکی گەورە وەک فرانسە شدانازی بە دووکتدوور قاسدملوو بدکەن (وەک برناردگوشدنر‬ ‫دوایی بووبە وزیری دەورەی فەرانسە) ئەوە مەعلوومە کە توانای قاسملوو لەوبارە تدایبەتی بدوووە‪ .‬فرانسدووا میتدران دۆسدتی قاسدملوو‬

‫‪53‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووکان باسی کورد دەکا ودانیل میتران و سەدان کەسی دیکە لە ناوەندکانی نێونەتەوەی باسدی کدورد دەکەن‬ ‫هەمووئاکامی ماندونەبوون و کاری دووکتوور قاسملووی نمونە بووە‪.‬‬ ‫ئازایەتی‪ :‬وەدرنان و درکردندی دووکتدور قاسدمنلوو لە والتدی چکیدا لە سدەر ئدازایەتی بریدار دان و مەحکدووم کردندی هێرشدی یەکیەتدی‬ ‫سویەت بۆ سەرچکوسدالوکی بدوو‪ .‬نداوبراو هەمیشدە ئامدادەبوو سدەری بەرەکدانی شدەڕی پیشدمەرگەی کوردسدتان بددا بەاڵم لە حیدزب دابە‬ ‫دروستتیان نەدەزانی وپێشیان دەگرت‪.‬‬ ‫تەرح و بەرنامە‪ :‬ئوستادی تەرح بەرنامە دانان بدوو کاتێدک رێژیمدی پەت و سدێ دارە ویسدتی جدادەی پیرانشدار ‪ -‬سەردەشدت بگدرێتەوە‬ ‫تەرحی دوومانگی دیفاع وهێرش دانا‪ ،‬ئەوە جادە بە هۆی دووژمنی گیرایەوە بەاڵم بە‬

‫نرخ وقیمەتێک!‬

‫شدداعیری و ئەدیددا بددوون‪ :‬دەیددان شدداعیر و ئەدیبددی دەهدداتنە دەفددتەری سیاسددی و لە قسددەکردنەکانیان لەگەل دووکتددور قاسددملوو بۆیددان‬ ‫دەرەکەوتوو کە قاسملوو‬

‫شارەزایەکی لە شیکر و ئەدەبیات داهەیە‪.‬‬

‫قسددەبۆ خەلددک کددردن و سددۆخەنوری‪ :‬کدداریگەری لە سددەر هەمددوو کەس دادەنددا‪ ،‬حددورمەتی دەگددرتن و بە زمددانی مندددال لەگەل مندددال‬ ‫قسەدەکرد و بە زمانی گەورە لەگەل گەوران‪.‬‬ ‫زمان زانینئ کەم رێبەری جیهان هەیە ئاوا بە توانا وزمانی زۆر زانێی هەبووکە وبتوانێ بە زمانی جوراجدور کدارێگەری لە سدەر خەلدک‬ ‫و بەرپرسان و وزیر و سەرۆکی حیزبەکانی جیهان دابنێ‪.‬‬ ‫ئەوە بەشێکی کەم بوو لە زۆر تایبەتمەمندی رێدبەری گەورەی کدورد و دیمدوکرات‪ .‬کدۆمەالنی خەلکدی کوردسدتان لە تواندا وخزمەتاکدانی‬ ‫زۆر باش ئاگادارن بۆیە دووکتور قاسملووی نموونە هەموو سالی یادی دەکرێتەوە و زۆر سدال لە رژژی تیدرۆری نداوبراو دا لە زۆر شداری‬ ‫کوردستان دوکان وبازاریان داخستووە ورژیمیان داماوە کردوە‪.‬‬ ‫هەزاران ساڵو لە یاد وناوی قاسملووی مەزن و سپاس بۆ هەموو خزمەتەکانی بە نەتەوەی کوردی تەواو بەشخوراو‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی حدک میدیا ‪ /‬ڕێکەوتی‪٥ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪54‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملوو‪ ،‬رێبەرێک بۆ هەموو وەرزەکان‬

‫حەتەم کێلەشین‬ ‫بەڕایدددی‪ :‬قاسدددملوو بدددوێری و شدددەفافییەتی كردبدددوو بە بنەمدددای كددداری خدددۆی و زۆر بە قدددووڵی دژی بدددێ ئیرادەكدددردن و هەر جدددۆرە بە‬ ‫ئدددامرازبوونی مدددرۆە بدددوو‪ ،‬ئەو خەبددداتگێڕه مەزنە سدددەربەخۆیی ئیدددرادەو كدددردەوەی كردبدددووە بنددداخەی كددداری خدددۆی و پدددارتەكەی‪.‬‬ ‫كەسایەتیی پراگماتیستی قاسملوو ببووە هۆی ئەوەی تاك تاكی ئەندامانی پارتەكەی بڕوا بەم ئەندێشەیە بێدنن كە «حیدزب‪ ،‬بەرهەم‬ ‫و كەڵەكەبددووی ماندوونەناسددێتیی شۆڕشددە»‪ .‬ندداوبراو دژی «بەسددتراوەیی كەسددایەتی» و هەر جددۆرە تاكپەرسددتییەك بددوو‪ ،‬لەم وتددارەدا‬ ‫تێدەكۆشین هێندێك الیەنەكانی كەسایەتیی سیاسی ئەو رێبەرە بەتواناو ئەو شۆرشگێرە ئدازادیخوازو دیموكراسدیخوازە بە بدێ زێددەڕۆیی‬ ‫بخەینە بەرباس‪.‬‬ ‫قاسملوو شۆڕشگێرێكی پراگماتیست و واقعگەرا‬

‫قاسملووی خاوەن پوتانسییەلی فیكری و تئوریكی دەوڵەمەندو بە هاوكاری كەسدانێكی بەتواندای وەك دوكتدور سدەعید شدەرەفكەندی و‪..‬‬ ‫كە د لە راستیدا وەك زنجیرەیەكی فیكدری بەهێزدد هەمیشدە خداوەن ئەندێشدەی ندوێ بدوون و تواندای بەرهەم هێندانەوەی ئەڵتێرنداتیای‬ ‫نوێی خەبات بوون‪ ،‬حیزبی دیموكراتیان كردبدووە ئەكتەرێکدی سدەرەكی لده مەیددانی سیاسدیی كوردسدتان و ئێدران‪ .‬لە راسدتیدا قاسدملوو‬ ‫بەپشت بەستن بەو ژێرخانە تیۆریك و فیكرییەوە‪ ،‬رەوتی ئاڵوگۆڕە سیاسییەكانی ئێران و كوردستان بەراستی و دروستی لێكددەدایەوە و‬ ‫راڤەی دەكردن‪ .‬قاسملوو شارەزای خەڵكەكەی خۆی و تانوپۆی كۆمەڵگەکهی و شیرازە كۆمەاڵیەتی و چیندایەتییەكەی بدوو‪ .‬هەر بدۆیەش‬ ‫رێبەرێكددی سددەركەوتوو بددوو‪ .‬تێگەیشددتوویی و راڤەی دروسددتی هەلددومەرج و روانگددهی ریالیسددتیی وەك بەش دێكی جیددانەبۆوەی خووخددده و‬

‫‪55‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫كەسایەتییه سیاسییەكەی‪ ،‬تەواوكەری پراگماتیسدمی قاسدملوو لە قۆنداخە جیاوازەكدانی خەبدات بدۆ وەدیهێندانی مداف و داخوازییەكدانی‬ ‫گەلی كورد لە رۆژهەاڵتی كوردستان بوو‪.‬‬ ‫ئەو تایبەتمەندددییانە دەبددوونە هددۆی ئەوەیددكە قاسددملوو وەك رێبەرێكددی پراگماتیسددت و لە هەمددان كاتدددا بەرپرسددیار‪ ،‬ئەوەی كە لە‬ ‫پێوەندیی لەگەڵ خەبات بۆ رزگاری گەل و حیزبەكەی بە زمان دەیوت‪ ،‬بە كردەوە بسەڵمێنێ و هەر ئەم خسدۆەتە بەرزەی بدوو بە هدۆی‬ ‫ئەوەیكە بە سددەركەوتوویی بددزووتنەوەی میللددی د دیمددوكراتیكی گەلددی كددورد و حیزبددی دیمددوكراتی كوردسددتان لە رۆژهەاڵت لە قۆندداخی‬ ‫ئەستەم و پڕ لە هەوراز و نشێوی چەكداری دا رێبەری بكا‪.‬‬ ‫قاسملوو رێبەرێكی خاوەن بیری ئیستراتێژیک‬

‫خەبددات و رەوتددی ناسیوناڵیسددتی پێویسددتی بە رێبەرایەتییەكددی هەڵسددووڕ و كارامدده هەیە كە توانددای بیركددردنەوەو تیددۆریزە كردنددی‬ ‫بنەماكانی خەباتی هەیە و لە هەمانكاتیشدا خاوەن پوتانسییەل و دەسەاڵتی پراكتیك و جێبەجێ كردنی بیروبۆچدوون وئەندێشدەكانی‬ ‫بێ‪ .‬كۆی ئەم خسۆەت و تایبەتمەندییانە ئەندێشەی ستراتژیكن‪ .‬قاسملوو لەگەڵ ئەوەیكە رواندگەو خوێنددنەوەیەكی دروسدتی لە پدرس‬ ‫و رووداوە سیاسددییەكان هەبددوو و تەنیددا بدده روانگهیددهکی «ژورنالیسددتی» و ئاسددتەكی نەیدددەڕوانیە هاوكێشددە و رووداوەكددان‪ .‬بە پێددی‬ ‫خوێندددنەوەی دروسددتی لە پرسددە سیاسددییەكان لە مەیددداندا دەوری دەگێددڕاو وەك رێبەرێكددی سددتراتژیك و خدداوەن تایبەتمەندددی «دوارۆژ‬ ‫بینی» سەبارەت بە پرس و رووداوە سیاسییەكانی كوردسدتان‪ ،‬ئێدران‪ ،‬رۆژهەاڵتدی نێوەراسدت و جیهدان هەمیشدە كداریگەری پۆزەتید و‬ ‫ئەكتیای لەسدەر بڕیدارە سیاسدی و هەڵوێسدتەكانی حیزبدی دیمدوكراتی كوردسدتان بدووە‪ .‬هەر ئەم تایبەتمەنددییە بەرزانەیە كە حیزبدی‬ ‫دیموكراتی كوردستان لە سەردەمی رێبەرایەتیی دوكتور قاسملوودا دەبێ بە حیزبێك كە توانای سەركەوتن بە سەر تەنئ و چەلەمەكدان‬ ‫و دەرباز بوون لە هەر جۆرە قەیرانێكی چاوەڕواننەكراوی هەیە‪.‬‬ ‫قاسملوو و دێموكراسی‬

‫دوكتور قاسملوو رۆڵێكی بەرچاو لە ساغ كردنەوەی حیزبی دیموكرات دا دوای خەباتی چەكدداری سداڵەکانی ‪ ٥٢‬ددد ‪( ٥٢‬بە رێبەرایەتیدی‬ ‫كۆمیتەی شۆڕشگێری حیزبی دیمدوكراتی كوردسدتان) دەگێدڕێ و سدەربەخۆیی حیدزب جدارێکیتر دەگەڕێنێدتەوە و حیدزب دەكداتە حیزبێكدی‬ ‫مودێرن و خاوەن پێڕەو و پرۆگرام كە تێدەكۆشێ مەیدانی خەبات بەرینتر بكاتەوە و لە هەموو ئەو الیەندانەی خەبدات بدۆ وەدیهێندانی‬ ‫مدداف و داخوازییەكددانی گەلددی كددورد كەڵددك وەرگددرێ‪ .‬هەر ئەمەش دەبێددتە هددۆی ئەوەیكە حیددزب لە سددێ رەهەندددی ناسیۆنالیسددتی‪،‬‬ ‫چینایەتیی و خەبات بۆ دامەزراندنی سیستمێكی دیموكرات لە ئاستی سەرانسەریی ئێراندا درێژە بە چاالكی بدا‪ .‬بەاڵم بداوەڕی قدووڵی‬ ‫قاسملوو بە دێموكراسی لەم وتە بە نرخەی دا زیاتر دەردەكەوێ كە دەڵێ‪( :‬خهباتی ئێمه بۆ وهدیهێنانی دیموکراسی‪ ،‬نابێ بچێتده ژێدر‬ ‫سددێبهری خددهباتی نهتهوایددهتی یددا چینایددهتی)‪ .‬دكتددور قاسددملوو ئەوەندددەی بددڕوا بە دێموكراسددی هەیە كە بەردەوام لەسددەر تەمرینددی‬ ‫دیموكراسی قسە دەكا و هەموو رۆژێك و هەموو جێگەیەک وەک دەرفەتێک بۆ تەمرینی دیموكراسی لەبەرچاو دەگرێ‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملوو‪ ،‬نووسەر و تئۆریزانێكی بەتوانا‬

‫دوكتور قاسملوو لە باری تیۆریكیشەوە وەك بیرمەندێكی هەڵكەوتەو لێهاتوو بەرچاوە و هێندێك بەرهەمی لەپاش خۆی بە جدێ هێشدت‬ ‫كە هێشتاش كتێبخانەی كدوردی شدانازییان پێدوە دەكدا‪ ،‬گرینگتریندی ئەم بەرهەمدانە كتێبدی «كوردسدتان و كدورد»ه كە لە روانگەیەكدی‬ ‫زانستییەوە‪ ،‬هەلومەرجی جوگرافیایی‪ ،‬مێژوویدی‪ ،‬ئدابووری‪ ،‬مرۆیدی و كۆمەڵناسدیی كوردسدتانی لێدك دەداتەوە‪ .‬ندابێ ئەوەشدمان لەبیدر‬ ‫بچێ كە دوكتور قاسملوو لده كداتی نووسدینی ئەم بەرهەمە بەسدوودە بە هدۆی دوور بدوون لە كوردسدتان و نەبدوونی بدواری لێكدۆڵینەوەی‬ ‫مەیدانی كەندوكۆسپی زۆری بۆ نووسدینی لەبەر بدووە‪ .‬هەروەهدا «كوردسدتان و كدورد» لە سدەردەمێك دا نووسدرا كە سدەرچاوەو ژێددەری‬ ‫زانستی هاوئاستی ئەو بەرهەمە لە كتێبخدانەی كدوردی دا دهگمدهنن تدا دوكتدور قاسدملوو بتدوانێ كەڵكیدان لدێ وەرگدرێ‪ ،‬كە ئەمە خدۆی‬ ‫بایەخی ئەم بەرهەمەی قاسدملوو زیداتر دەكدا‪ .‬هەروەهدا بیروبۆچوونەكدانی قاسدملوو لە پێوەنددی لەگەڵ سۆسدیالیزمی مەوجدود‪ ،‬رێدگەی‬ ‫گەشددەی ئددابووریی ناسددەرمایەداری‪ ،‬هەلددومەرجی ئەو كدداتی بلددۆكی رۆژهەاڵت و دەوڵەتە كۆمۆنیسددتییەكان و بدداس كردنددی سوسددیاڵیزمی‬ ‫دیموكراتیك بۆ یەكەم جار لە ئەدەبیاتی سیاسیی گەلی كورد و نووسین لەم بارەیەوە لە قۆناخێك دا كە گوتاری چەپی ئۆرتۆدۆكسدی‪،‬‬ ‫گوتدداری زاڵددی كددۆڕو كددۆمەڵە سیاسددی و رووناكبیرییەكددانی ئەو سددەردەمی كوردسددتان‪ ،‬ئێددران و ندداوچەیە‪ ،‬سددەرەڕای ئەوەیددكە دژەبدداوی و‬ ‫بددوێری و لە هەمانكاتدددا دوارۆژبینیددی کدداک دوكتددور قاسددملوو نیشددان دەدا‪ ،‬دەرخەری تێگەیشددتنی بەرهەسددت (ئوبژكتی د ) و دروسددتی‬ ‫قاسملوو لە پرسە (كالن)ە سیاسییەكانی سەردەمە‪.‬‬ ‫قاسملوو‪ ،‬دیپلۆماتیكی بەواتای راستەقینەی وشە‬

‫الیەندی دیپۆۆمدداتیكی قاسددملوو یەكێكددی دیددكە لە تایبەتمەندددییە بەرزەكددانی ئەم جددوامێرە مەزنەی گەلددی كددوردە‪ .‬قاسددملوو كە لە زانكددو‬ ‫بەناوبانگەكددانی ئورووپددا خوێندددنی تەواو كردبددوو و چەندددین زمددانی زیندددووی جیهددانی دەزانددی‪ ،‬تەنددانەت لە دژوارتددرین قۆناغەكددانی‬ ‫خەبدداتی چەكددداری و شددەڕی پددارتیزانی دا گرینگیددی چدداالكیی دیپۆۆماتیددك و پێكهێنددانی لددۆبیی كددورد لە واڵتە زڵهێزەكددان و رێكخددراوە‬ ‫كاریگەرەكددانی جیهددان لەبیددر ناكددا و بەردەوام هەوڵددی بددۆ دەدا و دامەزراندددنی پێوەندددیی قددووڵ و راكێشددانی پشددتیوانیی مەعددنەوی و‬ ‫دەرمددانی واڵتێكددی وەك فەڕانسددە و كددردنەوەی نددوێنەرایەتیی حیددزب لەو واڵتەدا‪ ،‬بددوون بە ئەندددامی ئینتێرناسددیۆناڵ سۆسیالیسددت‪،‬‬ ‫پێكهێنانی پێوەندی لەگەڵ بزووتنەوە ئازادیخوازو پێشكەوتووەكان لە واڵتانی دیكەی جیهان وەك بزووتنەوەی رزگاریخوازی فهلەسدتین‬ ‫و شەخسی یاسر عەرەفات و‪ ..‬بەشێك لەو هەوڵ و چاالكییە دیپۆۆماسییانەی شەهید قاسملوون‪.‬‬ ‫قاسملوو و سیاسەتی ئەخالقگەرایانە‬

‫قاسملوو هەمیشە ئهخال‪ ،‬بە مهرجی پێویسدت بدۆ چداالكی سیاسدی دەزاندێ‪ .‬نداوبراو هەمیشدە دژی رواندگەی ماكیاڤێلیسدتی لده سیاسدەتدا‬ ‫بدددووە و ئەمەشدددی بەكدددردەوە لە چەندددد دەیەی رێبەڕایەتیدددی حیزبدددی دیمدددوكرات دا سدددەلماندوە‪ .‬قاسدددملوو بە روانگەیەكدددی ئەخالقدددی و‬

‫‪57‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دەروەسددتانە دەیددڕوانیە بددابەتی سیاسددی و لە نێوخددۆی رێكخسددتن و لە دەرەوەش و لە ئاسددتی پێوەندددی (كددالن) و هاوكێشددە سیاسددییە‬ ‫پێچەاڵوپێچەكددانی ندداوچەو جیهددان دا ئەم دەروەسددت بددوونەوەی دەپاراسددت‪ .‬كە رەنددگە شددێوەی هەڵسددوكەوتی ئەخال‪،‬مەندددانەی ندداوبراو‬ ‫لەگەڵ رێژیمی بەعسی عێرا‪ ،‬و هاوكات پێوەندیی چڕوپڕی لەگەڵ رێبەرانی بزووتنەوەی رزگاریخوازی باشدووری كوردسدتان گەورەتدرین‬ ‫بەڵگە بۆ سەلماندنی ئەم وتەیە بن‪.‬‬ ‫ئاكام‪ :‬دهبێ ئهمه لهبیر نهکهین که سهرکرده و رێبهره گدهورهکان لده کداتی تێپدهڕین بده رێگایهکددا تدهنیا پێیددا تێناپدهڕن‪ ،‬بدهڵکوو‬ ‫هاوکات ئهم رێگایه درووست و هدهمواریش دهکدهن بدۆ نەتەوەکەیدان و جیلەکدانی دوای خۆیدان‪ ،‬قاسدملووش خداوهن ئدهم تایبهتمهندییده‬ ‫بدددوو‪ .‬لە بەرەبەری پووشدددپەڕێکی دیکەدایدددن و سددداڵرۆژی تیرۆرکردندددی نددداجوامێرانەی قاسدددملووی مەزن دیسدددان نزیدددک دەبێدددتەوە‪ ،‬لەو‬ ‫سالاەگەڕە تاڵەدا رەنگە ئەم شتانەی لە سەرەوە باسیان لدێ كدرا‪ ،‬بەشدیكی كەم بدن لەو وانەگەلەی رێبەراندی هەندووكەی بدزووتنەوەی‬ ‫رزگاریخوازی كوردستان دەبێ سەرنجی بدەنێ و لە رێبەری شەهید رۆژهەاڵت فێری ببن‪.‬‬ ‫لە ژماره ‪ ٢٩٧‬ی رۆژنامهی “کوردستان”دا باڵو بۆتهوه‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧٢ :‬ی جوونی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪58‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫نامەی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بۆ ئەلکساندر واندێبێلن‪،‬‬ ‫سەرکۆماری تازە هەڵبژێردراوی واڵتی ئوتریش‪:‬‬ ‫‪A-‬‬

‫کاک خالید عەزیزی‪ ،‬سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە نامەیەکدا بۆ ئەلکسداندر وانددێبێلن‪ ،‬سدەرکۆماری ندوێی واڵتدی‬ ‫ئوتریش‪ ،‬پیرۆزبایی ئەو هەڵبژێرانەی لە بەڕێزیدان کدردوەو لە پێوەنددی لەگەڵ تێدرۆری دوکتدور قاسدملوو‪ ،‬سدکرتێری گشدتیی حیزبدی‬ ‫دێموکڕاتی کوردستاندا چەند داوایەکی لێ کردوە‪.‬‬ ‫ئەوەی خوارەوە دەقی نامەی سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان بدۆ ئەلکسداندر وانددێبێلن‪ ،‬سدەرکۆماری تدازە هەڵبژێدردراوی‬ ‫واڵتی ئوتریشە‪:‬‬ ‫بەڕێز‪ :‬ئەلكساندر واندێبێلن!‬ ‫وێڕای ساڵو و ڕێز!‬ ‫بە بۆنەی هەڵبژێرانت بە سەركۆماری ئۆتریش پیرۆزباییت لێدەكەم‪ ،‬بەڕێزتان لە واڵتێك متمانەی زۆربەی كۆمەاڵنی خەڵكت پدێدراوە‬ ‫كە نزیك بە ‪ ٧٢‬ساڵ پێش ئێستا لە ڕێكەوتی ‪ ٢١٩١ / ٢ / ٢٢‬د‪ .‬قاسملوو ڕێدبەری حیزبدی دێمدوكراتی كوردسدتان لە ڤیدیەن بە دەسدتی‬ ‫تیرۆریستەكانی كۆماری ئیسالمی تیرۆر كرا‪.‬‬ ‫بەڕێز واندێبێلنئ د‪ .‬قاسملوو بۆ چارەسەری ئاشتیانەی كێشەی كدوردی ئێدران لە ڕێگدای وتدووێژ‪ ،‬واڵتەكەی جەندابتی بدۆ ئەو مەبەسدتە‬ ‫دیاری كرد‪ .‬بەاڵم بەداخەوە پەیامی ئاشتیی دوكتور قاسملوو بە گدوللەی تیرۆریسدتانی كۆمداری ئیسدالمی واڵمدی درایەوەو كاربەدەسدتانی‬

‫‪59‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئەو كاتی ئۆتریش نەتەنیا تیرۆریستەكانی كۆماری ئیسالمییان ڕەوانەی ئێران كردەوە‪ ،‬بگرە هەرگیز نەیانهێشدت كە دەزگدای دادوەریدی‬ ‫ئۆتریش بەدواداچوون بۆ ئەو پەروەندەیە بكا‪.‬‬ ‫ئەگەر لە كاتی خۆیدا لێپرسینەوەو بەدواداچوون بدۆ ڕووداوەكەی ڤیدیەن كرابدا‪ ،‬بدێ گومدان كۆمداری ئیسدالمی وابە ئاسدانی نەیددەتوانی‬ ‫تیرۆری میكۆنووس لە بێرلینو دەیان تیرۆری دیكە لە ئورووپاو واڵتانی دیکەدا بکا‪.‬‬ ‫بەڕێز ئەلكساندر وانددێبێلن‪ ،‬بدۆ ئدێمەی كدوردی ئێدران و حیزبدی دێمدوكرات ئەم كەیسدە دانەخدراوەو هەرگیدز تەواو نەبدووە‪ ،‬بدۆیە ئەو‬ ‫چاوەڕوانییە لە جەنابەت هەیە كە بەدواداچوونو لێپرسینەوە لەو ڕووداوە دڵتەزێنە بكەی‪.‬‬ ‫بە حورمەتەوە‬ ‫خالید عەزیزی‬ ‫سكرتێی گشتیی حیزبی دێموكراتی كوردستان‬ ‫‪٧١٢٢ / ٢ / ٧٢‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧٢ :‬ی جوونی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪60‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫وتۆوێژی رۆژنامەی بە ناۆبانگی ئوتریشی ‪ Die Presse‬لە لەگەڵ بەرێز عەتا نهسیری‬

‫رۆژنامەیددهکی بە ناوبددانگی ئوتریشددی بدده نێددوی ‪ Die Presse‬چاوپێکددهوتنێکی لەگەڵ ههڵسددووڕاو تێکۆشددەری کددورد بەرێددز عەتددا‬ ‫نهسیری له سهر شههیدانی ویهن له رێکەۆتی ‪ ٧١٢٢ / ٢٧ / ٢٢‬پێک هێناوه‪.‬‬ ‫قاتلی کوردەکان دەبێت ئاشکرا بکرێت!‬ ‫ئوتریش سۆیی قەسدەکەی ساڵی ‪ ٢١٩١‬کە لە الیەن رژیمی ئێران بە گیانی د‪ .‬قاسملوو کرا دەیشاریتەوە و نایەوێت بە ئاشدکرا باسدێک‬ ‫لەو تێرورە بکات‪.‬‬ ‫عەتا نەسیری سااڵنێکە لە پێناو بە دیهێنانی حە‪ ،‬و راستێە کان خەبات و تێکۆشدان دەکدات‪ .‬ئەو دەیەوێدت دەوڵەتدی ئدوتریش رژێمدی‬ ‫ئێران بە عاملی سەرەکی لە قاتلی کوردەکان لە وین بناسێنێت‪ .‬نەسیری زیاتر لە ‪ ٢١‬سداڵە لە والتدی ئدوتریش نیشدتەجێە و هەروەهدا‬ ‫لە زانکددددۆی ویددددن مجێسددددتری کۆمەڵناسددددی وەرگرتددددووە ولە وەزارەتددددی کددددۆمەاڵیەتی کددددار دەکددددات و رەگەزنددددامەی ئوتریشددددی هەیە‪.‬‬ ‫ئەو یادەوەری تیرۆری رێبەراندی کدورد کە ‪ ٧٢‬سداڵ لە مەوپدێش بدوو‪ ،‬بە داندانی مۆنۆمێنتێدک لەسداڵی ‪ ٧١٢١‬لە کدۆاڵنی کارەسداتەکە (‬ ‫روبەرووی ئەو خانۆیە کە تێرۆرەکەی لێکرا) بە مە بەستی رێزدانان لە دوکتور قاسملوو و هەروەها ریسوا کردندی تێرۆرێسدتانی رژێمدی‬ ‫مەالکانی ئێدران‪ ،‬زینددوو دەکداتەوە کە لە سدەر مۆندۆمێنتەکە نووسدراوە‪ :‬لێدرە دا دوکتدور قاسدملوو سدکرێتری گشدتی حێزبدی دێمدۆکراتی‬ ‫کوردستان د ئیران و هەروەها کداک قدادر ئدازری وفدازل رەسدول لە رێکدهوتی ‪ ٢١٩١ / ١٢ / ٢٢‬بە دەسدتی تێرۆریسدتەکانی ئێدران تێدرۆر‬ ‫کراون‪.‬‬

‫‪61‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دوکتور قاسملوو سکرتێری گشتی حێزبی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئیدران بدوو کە بدۆ گهیشدتن بە مافەرەواکدانی کدورد خەبدات وتێکۆشدانی‬ ‫دەکرد‪ .‬لە ساڵی ‪ ٢١٩١‬بۆ بەدیهێنانی مافەرەواکانی کدورد لە رێگدای ئاشدتێەوە و دۆزیدنەوەی چارەسدەرێکی سیاسدی بدۆ کێشدەی کدورد لە‬ ‫ئێددران‪ ،‬حددازر بددۆبچێتە پددای مێددزی وتددۆوێژ لە گەڵ نددۆێنەرانی رژێمددی ئێددران کە بە داخەوە لەۆی بە دەسددتی الیەنە ئێرانیەکددان کە لە‬ ‫ئەسۆدا تێرۆرێست بوون ‪ ،‬شه هێد کرا و ئوتریش سەر پۆشی نیا سەر ئەم تێرۆرە‪.‬‬ ‫عەتا نەسیری سااڵنێکە لە پێناو گۆرینی تێکستی سەر مۆنۆمێنتی شەهیدانی وین خەبات و تێکۆشان دەکات‪ ،‬ئەو دەیهەوێدت لە جیداتی‬ ‫تێرۆرێسددتەکانی ئێرانددی بنووسددرێت تێرۆرێسددتەکانی رژێمددی ئیسددالمی ئێددران و هیددوادارە بتوانێددت تێکسددتەکە ئددالۆگۆڕی بەسددەردا بێددت و‬ ‫هەروەها پێشنێاری بە کاربەدەستانی ئوتریش داوە کە هەر نەبێت و ەک تێکستی سەر بەردی مێکۆنۆس لە برڵین ئیشارە بە ناوی‬ ‫رژێمی ئێران بکرێت‪.‬‬ ‫دەیانەوێت لەرێگای قانونەوە پێش بە کارەکانی بگرن‪.‬‬ ‫عەتا نەسیری دەڵێت کار بە دەستانی دەولەتی ئوتریش پێش بە گۆرینی تێکستی سەر مۆنۆمێنتی شەهیدانی وین دەگدرن ‪،‬چدۆن گدۆرینی‬ ‫تێکسددتەکە ئددالۆگۆری بە سددەر رەوابیتددی سیاسددی و ئددابووری لە نێددوان ئددوتریش و ئیددران دا دێنێددت و لەم رابێددتەدا نامەیددهک لە الیەن‬ ‫کاربەدەستانی شاری وین بە دەستی گێشتووە کە بە لەحنێکی تەهدید کراو جوابی رەد بە پێشنیارەکانی دراوە‪.‬‬ ‫مجێستر نەسدیری جیاوازێدک بەرچداو دەبینێدت لە نێدۆان رەوەنددی دادگاەکدانی ئاڵمدان و ئدوتریش دا سدەبارەت بە پەروەنددە ومحداکمەی‬ ‫تێرۆریستەکان‪ ،‬ئەو داواکارە کە شێوەی دادگای مێکۆنوس لە ئوتریش بەرێوە بچێت‪.‬‬ ‫و هەروەها دەڵێت لە ئێراندا لەالیەن رژیمەوە مافی مرۆە پێشێل دەکرێت و نهتهوهکانی دێکە بە رەسمیەت ناناسرێت و مافیان پێشدێل‬ ‫دەکرێت بە تایبەت نهتهوهی کورد‪ ،‬رۆژانە الوان بە جورمی کورد بوون حوکمی ئیکدامیان بە سدەردا دەسدپێندرێت و بە ئاشدکرا لە پدێش‬ ‫چاوی خەڵک لە سێدارە دەدرێن ‪ ،‬هەمو جواڵنەوهیهکی حە‪ ،‬خوازانە و دەنگە ئازادیخوازەکان سەرکوت دەکرێن‪.‬‬ ‫نەسددیری دەڵێددت رێددبەری شۆرشددی ئێددران خددامنەیی ئەو ئیجددازەی بە خددۆی داوە کە لە مددانگی ‪ Desember‬بە ئاشددکرا نامەیددک بددۆ‬ ‫قوتابیان و الوانی ئوتریش بنێرێت و داوای کدردوە کەزیداتر دژایەتدی ئامریکدا وئیسدرائیل بدکەن‪ ،‬سیاسدەتمەدارانی دەوڵەتدی ئدوتریش‬ ‫ناردنی ئەو نامە لە الیەن خامنەیی بە دەستێوەردانی ڕاسدتهوخۆ و ئاشدکرا لە کدارو بداری دەوڵەتدی خۆیدان دەزاندن‪ ،‬هەر لەم رابیدتەدا‬ ‫ئەو داوا دەکات لە سیاسەتمەدارانی دەوڵەتی ئوتریش پێش بەم دەستێوەردانەی رژێمی مەالکان بگرن و ئێجازە نەدەن کە رژێمدی ئێدران‬ ‫جارێکی دێکە دەستێوەردانی ئاشکرا و راستهوخۆی بێت لە واڵتی ئوتریش‪.‬‬ ‫نەسیری پێ وایە دانووستانەکانی ئێران لە گەڵ گروپی ‪ ٢+٢‬و رێکەوتنیان ئیمتێاز دان بە ئێرانە و پەرە بە ئاژاوەگێری ئێران لە‬

‫‪62‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫جیهان دەدات ‪ ،‬هەر بەو مەبەستە لە شۆینی کۆبوونەوەی دیپلۆماتە ئێرانیەکان لە گەڵ زلهێزانی دنیا لە رێکەۆتی ‪ ٧١٢٢ / ١٢ / ٢٢‬لە‬ ‫بەر هۆتێل ‪ Palais Coburg‬لە گەڵ خێزانی ( ئارەزوو ) دەنگی نارەزایەتیان بەرز کردهو و ڕایان گەیاند کە دوکتۆر قاسملوو بە‬ ‫دەست تێرۆرێستەکانی رژێمی ئێران لەرۆژێکی وەک ئەمرۆدا لە ساڵی ‪ ٢١٩١‬لەدوو کۆاڵنی ئەوالتردا تیرۆرکرا‪.‬‬ ‫عەتا نەسیری لە تێکۆشدانی خدۆی بەردەوامە تدا ئەو کداتە کە قداتۆی کوردەکدان لە ئدوتریش ئاشدکرا بێدت‪ ،‬هەر چەن لەم رابێدتەدا لە‬ ‫الیەن عاماڵنی رژێمی ئێدران لە ویدن پدێ راگەیانددراوە کە دەس لە چاالکیەکدانی( ‪ )Aktivitäten‬خدۆی کە دژ بە رژێدمە رابگرێدت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو دەڵێت هیچ لەم تەهدیدانە پێش بە چاالکی و تێکۆشانی ئەو ناگرێت تا کاتێک ئەم راستیه تاڵە مێژۆییە بۆ خەڵدک و ڕای‬ ‫گشتی روون نەبێتەوە‪.‬‬ ‫ئوتریش ‪ ،‬ئارەزوو‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢ :‬ی جانێویری ‪٧١٢٢‬‬

‫‪63‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫وتووێژ‪ ،‬داوێك بۆ تیرۆری ئاشتی و دیالۆگ‬

‫ئیبراهیم قاسمیزاد‬ ‫و‪ :‬هیوا میرزایی‬ ‫‪٧٧‬ی پووشددپەڕی سدداڵی ‪٢٢٢٩‬ی هەتدداوی‪ ،‬دوكتددور عەبدددولڕەحمانی قاسددملوو ڕێددبەری هەڵكەوتددووی كددورد و سددكرتێری گشددتیی حیزبددی‬ ‫دێموكراتی كوردستانی ئێران‪ ،‬عەبدوڵاڵ قادریئازەر نوێنەری حیزب لە دەرەوەی واڵت لەگەڵ دوكتور فدازڵ ڕەسدووڵ‪ ،‬كەسدایەتی كدوردی‬ ‫عێراقی و مامۆستای زانكۆ لە لەقدی زانسدتە سیاسدییەكانی زانكدۆی شداری ڤیدیەن لە ڕەوتدی وتدووێژ لەگەڵ ندوێنەرانی ڕێژیمدی كۆمداری‬ ‫ئیسالمیی ئێران‪ ،‬بە دەستی نوێنەرانی ڕێژیمی ئیسالمی تیرۆر و شەهید كران‪.‬‬ ‫دوكتور قاسملوو لەو بڕوایەدا بوو كە مرۆڤەكان بۆ چارەسەری هەر جدۆرە گرفدت و ئاریشدەیەك دەتدوانن لە دەور مێزێدك كدۆببنەوە و بە‬ ‫وتدووێژ و دیددالۆگ ڕێگەچددارەیەك بدۆ چارەسددەری ئاریشددە سیاسدییەكان بدددۆزنەوە و بە لێوردبددوونەوە ڕێگەچدارەیەكی گونجدداو بددۆ گددرفتە‬ ‫سیاسییەكان بدۆزنەوە‪.‬‬ ‫دوكتددور قاسددملوو لە سددەرەتای هدداتنە سددەركاری كۆمدداری ئیسددالمییەوە زۆری هەوڵدددا كە خواسددتەكانی خەڵكددی كددورد بگەینێددتە گددوێی‬ ‫دەسدەاڵتدارانی ڕێژیمدی ندوێی ئێدران و پرسدی كدورد كە لە سدەردەمی شداوە بە بدێ چارەسدەری مدابوویەوە‪ ،‬لە ڕێدگەی وتدووێژ و شدێوازە‬ ‫ئاشتیخوازانەكان چارەسەر بكا‪.‬‬ ‫خومەینی بە بیانووی ئەوەیكە هەمدوو «موسدۆمانین و لە ئیسدالمدا هەمدوو پدێكەوە بەراندبەرین» وەاڵمدی نەرێندی بەم خواسدتانە داو بە‬ ‫كەڵكوەرگرتن لە چەكی ئایین دەستی كرد بە سەركوتی هەموو ڕەنگە دژبەرەكان و خواستەكانی نەتەوە زوڵم لێكراوەكدانی ئێدران‪ .‬دوای‬ ‫چەند مانئ وتووێژ‪ ،‬پێدداگری و جەختدی كوردەكدان لە سدەر داواكاریەكانیدان‪ ،‬خەڵكدی كوردسدتان بە پێدی خدووی دژە زوڵدم و قەبدووڵ‬

‫‪64‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫نەكردنددی سددتەم‪ ،‬ملیددان نەدا بە گوشدددار و زۆرەملییەكددانی ئاخوندددەكان و بدددایكۆتكردنی ڕێفراندددۆمی ‪٢٧‬ی خاكەلێوەیددان كدددرد‪ ،‬و ئەم‬ ‫هەڵوێستە بووە هۆی ڕ‪ ،‬و تووڕەیی دوو هێنددەی كۆمداری ئیسدالمی بە ڕێبەریدی خدومەینی‪ .‬دوای ئەم كدارە خدومەینی لە ‪٧٩‬ی گەاڵوێدژی‬ ‫ساڵی ‪٢٢٢٩‬حوكمی جیهادی لە دژی خەڵكی كوردستان دەركرد و بەمشێوەیە شەڕێكی هەمەالیەنەی بەسەر خەڵكی كوردستاندا سەپاند‪.‬‬ ‫لەوێڕا كە لە فەلەسەفەی وجوودیی كۆماری ئیسالمیی ئێراندا‪ ،‬بدێجگە لە هەڵێنجدانی تدایبەتی ئاخونددەكان لە دیندی ئیسدالم‪ ،‬ئدایینی‬ ‫شێکە و زمانی فارسی‪ ،‬پێگەیەك بۆ باوەڕەكانی دیكە‪ ،‬ڕەنئ و نەتەوەكانی دیكە بوونی نەبووە و نییە‪ ،‬بدۆیە دەسدەاڵتداران لە بدوونی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنێك بە ڕێبەریی دوكتور قاسملوو بە جیدددی دەترسدان‪ .‬قاسدملوو بە كەسدایەتی و ڕیبەرییەكدی كاریزماتیدك و بە تێڕوانیندی‬ ‫پێشكەوتووانە و زانستیانەوە بە پرسگەلێك وەك دێموكراسی‪ ،‬مافی مرۆە‪ ،‬پرسی نەتەوەیی و پرسە سیاسدی‪ ،‬كدۆمەاڵیەتی‪ ،‬كەلتدووری‬ ‫و ئابوورییەكددانی كۆمەڵگددا‪ ،‬هەروەهددا بە پێددداگری لەسددەر دابەشددكردنی دادپەروەرانەی دەسددەاڵت لە بددوارە سیاسددی و ئابوورییەكددان‪،‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی بە پێكۆڵ كێشا‪ .‬زیاد لەمانەیش پێوەندی دوكتور قاسملوو لەگەڵ دونیای دەرەوە‪ ،‬تواناكدانی ئەم ڕێدبەرە هەڵكەوتدووە‬ ‫لە جیهدددانی سیاسدددەتی دەرەوە و دیپلۆماسدددی و داكدددۆكی لە پرنسدددیپەكانی مدددافی مدددرۆە لەو هۆكدددارانە بدددوون كە قاسدددملووی كردبدددووە‬ ‫مەترسییەكی جیددی بۆ كۆماری ئیسالمیی ئێران‪.‬‬ ‫قاسملوو مرۆڤێكی شۆڕشگیڕی بهتەواو مانا بوو و چاوەڕێ نەدەمدا كە هەلدومەرج بدۆ خەبدات و مافویسدتی بێتەگدۆڕێ‪ ،‬بەڵكدوو ئەو خدۆی‬ ‫هەلومەرجی دەهێنا گۆڕێ و لەو بڕوایەدا بوو كە تەنیا كۆمەڵگدایەكی شۆڕشدگێڕی زینددوو بە ئۆپۆزیسدیۆنێكی یەكگرتدوو و بە بەرندامە‬ ‫دەتوانێ واڵت لە چنگی ئیسالمییە تونددئاژۆ و دواكەتووەكدان ڕزگدار بكدا‪ .‬ئەم تایبەتمەنددیانەی دوكتدور قاسدملوو بدووە هدۆی دژایەتدی‬ ‫هەرچی زیاتری ڕێژیم لەگەڵ ئەو‪ ،‬تا ئەو جێگایهی كە بڕیاری شەهیدكردن و لە سەر ڕێگە البردندی ئەم كەسدایەتییە مەزنە لە الیەن‬ ‫دەساڵتدارانی كۆماری ئیسالمییەوە دەركرا‪.‬‬ ‫توندددوتیژی و تیددرۆر بەشددێك لە چیەتددی جیددانەكراوەی كۆمدداری ئیسددالمیی ئێددرانە كە هیچكددات دەسددبەرداری ئەو نددابێ‪ .‬ئاشددتیخوازی بە‬ ‫ڕواڵەت و وتووێژ بۆ چارەسەری پرسە جۆراوجۆرەكانیش لە فرت و فێلەكانی دیكەی ڕێدژیمە بدۆ زەبرلێددان بە الیەندی بەراندبەر و یدان‬ ‫وەرگرتنی پوان و ئەم خۆبەدرۆ نیشاندانە لە زۆریەك لە پرسە چارەسەرنەكراوەكانی نێوخدۆیی و دەرەوە وەكدوو پرسدی مدافی مدرۆە لە‬ ‫نێوخۆ و پرسدی نداوكی لە دەرەوە بە زەقدی بەرچداو دەكەوێ‪ .‬ڕێدژیم بدۆ لەسدەر ڕێدگە البردندی دوكتدور قاسدملوویش هەر لەم سیاسدەتە‬ ‫كەڵكی وەرگرت و بە فرت و فێڵ توانی بە ئامانجە دژەمرۆییەكانی خۆی بگا‪.‬‬ ‫ڕێژیمدی كۆمدداری ئیسدالمی بەم هەنگدداوە نداجوامێرانە و دژەمددرۆییە هیچكدات نەیتددوانی درێژەدەراندی ڕێگددای ئەم ڕێدبەرە هەڵكەوتددووە لە‬ ‫گەیشتن بە ئازادی‪ ،‬بەرابەری و دادپەروەری كۆمەاڵیەتی كە لە ڕێبازەكانی ئەم مرۆڤە مەزنەی مێدژووی ئێدران و ڕۆژهەاڵتدی نێوەڕاسدت‬ ‫بددوو دڵسددارد بكدداتەوە‪ .‬لەبەر ئەوەیددكە ڕێبددوارانی ڕێددگەی قاسددملوو ئەم ڕاسددتییانەیان لەبەرچدداوە كە بەرنددامە وهەوڵددی قاسددملوو بددۆ‬ ‫دێموكراتیزەكردنی ئێران و ڕزگاركرنی خەڵكی زوڵم لێكراوی كوردستان و نەتەوەكدانی دیدكەی ئێدران‪ ،‬هەرمدان و هەتاهەتداییە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەوەیكە كەلتووری سیاسی ئەو بوو كە نیشتمانەكەی بكاتە گۆڕەپانێك بۆ خەباتكاران و ئازادیخوازانی دیكەی ئێران‪ ،‬كاتێ كە ڕێژیم‬

‫‪65‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫هەلومەرجی بۆ ئەوان دژوار كردووە‪.‬‬ ‫ئەمساڵ ‪ ٧٢‬ساڵ لە تیرۆری دوكتور قاسملوو تێدەپەڕێ بەاڵم هێشتا بكەرانی ئەم جینایەتە كە دەسەاڵتدارانی كۆمداری ئیسدالمی بدوون‬ ‫لەبەر بەرژەوەندییەكانی دەوڵەتە ئۆرووپاییەكان لەگەڵ ئێران بە سزای كردەوەكەیان نەگەیشتوون‪ .‬تەنانەت جینایەتكارانێك وەك‬ ‫سەحراڕوودی ئازادانە هاتوو و چووی واڵتانی جیهان دەكا‪.‬‬ ‫ئەمڕۆكە ئیدی كاتی ئەوە هاتووە كە كۆمەڵگەی جیهانی و هەمدوو ئەو كەسدانەی كە خۆیدان بە قوتدابی ڕێبدازی ئەم بیرمەنددە مەزن و‬ ‫خەباتكارە ڕاستەقینەیهی ڕێدگەی ئدازادی و ئیلهدام بەخشدی ڕێدگەی مدرۆڤە ڕزگاریخوازەكدان دەزاندن‪ ،‬لە كوردسدتانیەوە بگدرە تدا ئێراندی‬ ‫هەوڵ بدەن تداكوو بكەراندی گەاڵڵەی تیدرۆر و بكدوژانی پێغەمدبەری ئاشدتی هەرچدی زیداتر ڕیسدوا بدكەن و لە دادگدایەكی نێدونەتەوەیی‬ ‫دادگاییان بكەن‪ .‬تاكوو خوێنی بە ناحە‪ ،‬ڕژاوی دوكتور قاسملوو و هەزاران شەهیدی ڕێگەی ئازادی بەفیڕۆ نەچێ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬کوردستان میدیا ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٥ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪66‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫بەیتی* قاسملوو یان حەدیسی کونەجەرگ بوون و بەرەوپیری مەرگ چوون‬

‫عارف سەلیمی‬ ‫هەموو ساڵێک لە سەروبەندی کارەساتی نەمانی قاسملوودا‪ ،‬ئەو پرسیارەی کە زیاتر لە هەموو شتێک مێشدک ئدازار دەدات و سدووژن لە‬ ‫جەرگ ڕۆ دەکات ئەوەیە کە بۆچی ئەویش ڕێک کەوتە داوی هەمان ئەو تەڵەکەیەوە کە پێشتر چەندین سەرکردەی سەرهەڵدێری دیدکە‬ ‫[بە تایبەت مەزنەکانی شکاکان و مەنگوڕان] تێی کەوتبوون؟ پرسیارەکە جەرگبڕتدر دەبێدت کداتێ کە بزانیدت قاسدملوو تەواو ئاگداداری‬ ‫چارەنووسی تڕاژیکی ئەو سەرکردانەی پێش خۆی [و بەتایبەت سدمکۆ] بدووە‪ .‬ئەڕی بەڕاسدت بدۆچی ئەمدیش هەمدان کۆتدایی هەڵەبدژارد؟‬ ‫هەڵبژاردن بوو یان چارەنووس؟‬ ‫باشددە ئەوە‬

‫تەلیسددمێکە کە نددزیکەی تێکددڕای سددەرکردە سددەرهەڵدێرەکانی ئەو بەشددەی ئێسددتا پێددی دەگوترێددت ڕۆژهەاڵت‪ ،‬لە "داوی‬

‫تەزویددر"‪ ،‬یددان وەک مێژوونووسددە دەربددارییە ئێرانییەکددان نووسددیویانە لە "کەمەندددی تەدبیددر"ی دەسددەاڵتی ناوەندددی کەوتددوون؟ داخددۆ‬ ‫خاڵگەلێکی هاوبەش لە نێوان بەسەرهاتی باپیراغدا و هەمزاغدای مەنگدوڕ یدا سدمایالغای بداپیرە گەورەی سدمکۆ و خدودی سدمکۆ لەگەڵ‬ ‫قاسدددملوودا هەیە وا هەموویدددان بە "فێدددڵ و تەڵەکە"ی دەسدددەاڵت گیانیدددان بەخدددت کدددردووە؟ داخدددۆ‬

‫پەیوەنددددییەک لە نێدددوان ئەم‬

‫بەسەرهاتانەدا هەبێت؟‬ ‫ئەگەر سەیری بەسەرهاتی ئەوانەی پێشوو بکەیدن‪ ،‬دەبیندین زۆربەیدان لە دوایدین وێسدتگەی ژیانیانددا تووشدی جۆرێدک لە "تەنیدایی" و‬ ‫"بێهیوایی" هاتوون‪ .‬هەمزاغدای مەنگدوڕ و سدمکۆی شدکاک لەم ڕووەوە زۆر لێدک دەچدن‪ .‬کەسدێکی ئەوتۆیدان بە دەورەوە نەمداوە‪ ،‬هاوکدات‬ ‫دوژمن وردە وردە خەریکە چواردەوریان لێ دەگرێت‪ .‬ڕۆشناییەکی ئەوتۆ شک نابەن بۆ ئەوەی بتوانن درێژە بە شەڕ بدەن‪ ،‬یدان دەبدێ بە‬ ‫یەکجاری بڕۆن و ببنە "پەنابەر"‪ ،‬یدان دەبدێ تەسدلیم بدن‪ ،‬یدان دەبدێ لە شدەڕی کۆتاییددا لە خدوێنی خۆیدان بگەوزێدن [وەک چدۆن مەال‬ ‫ئدداوارە و سددمایلی شددەریفزادە کردیددان] بددۆ ئەوەی بەشددکم غیرەتێددک لە گەلەکەیددانەوە هەڵسددێت (کە ئەزمددوون دەڵددێ هەڵناسددێت) و‬

‫‪67‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫خوێنەکەیان ببێتە هەوێنی سەرهەڵدانێکی نوێ‪ .‬یانیش ئەوەتا سازانێک بێدتە ئداراوە کە نە شدیش بسدووتێت و نە کەبداب‪ ،‬دەرفەتێدک‬ ‫بستێنن بۆ ئەوەی بتوانن پشوویەک بدەن‪.‬‬ ‫پێشددنیاری مەسددۆەت و وتددووێژ و مددوزاکەرە لە وەهددا دۆخیکدددایە کە وەک دوایددین تروسددکایی دەردەکەوێددت‪ .‬وەک بۆێددی ئیتددر دڵسدداردی و‬ ‫بێهیوایی هیچ دەرەتانێکیان بێجگە لەو تروسدکاییە بدۆ نداهێۆێتەوەئ تروسدکاییەک کە دواجدار دەردەکەوێدت مەشدخەڵی دەسدتی دێدوەزمەی‬ ‫مەرگ بووە‪.‬‬ ‫تۆ بۆێی قاسملووش لە دوایین وێستگەی ژیانیدا تووشی دۆخێکی هاوشێوە نەبووبێت؟‬ ‫پێشینیان بەسەرهاتی ئەو مەزنانەیان لە قاڵبی بەیتەکانددا هۆنیدوەتەوە‪ .‬ئەدی بۆێدی بەسدەرهاتی قاسدملوو چۆنداوچۆن بگێدڕدرێتەوە؟‬ ‫بۆێی بەیتی قاسملوو چۆن بێت؟‬ ‫بەسدددەرهاتی قاسدددملوو و قوتدددابییە تاقدددانەکەی [شدددەرەفکەندی] لە پەیوەنددددی گەڵ شدددوێنکەوتوانیاندا‪ ،‬لە الیەکەوە لە بەسدددەرهاتی‬ ‫مووسای پێغەمبەر و هاڕوونی برای‪ ،‬لەگەڵ قەومی بەنی ئیسرائیل دەچێدت و لە الیەکدی دیکەشدەوە هاوشدێوەی پەیوەنددیی بەسدەرهاتی‬ ‫ئیمامی عەلی [و دواتریش حسێنی کوڕی] لەگەڵ شێکەکانی شاری کووفەیە‪.‬‬ ‫لە چیرۆکە ئاینییەکاندا زۆر باسی ئەو دەردیسەریانە کراوە کە مووسای پێغەمبەر بە دەستی قەومدی بەندی ئیسدڕائیلەوە چەشدتوویەتی‪.‬‬ ‫مووسا قەومەکەی لە دەستی فیرعەونی میسر ڕزگار کردووە‪ ،‬ئەوانی لە ئاوەکە پەڕاندۆتەوە و بە کەناری ئەمنی کەنکدانی گەیانددوون‪.‬‬ ‫وادەی مددوڵکی کەنکددان و بەهەشددتی ئەو دنیاشددی پێیددان داوە‪ .‬کەچددی سددەرەڕای هەمددووی ئەمددانە‪ ،‬قەومەکەی وەخددت و ناوەخددت لێددی‬ ‫بەبیانوون‪ .‬ڕۆژێک حەسرەتی ڕۆژگاری کۆیلەیی میسدر دەخدۆن‪ ،‬ڕۆژێدک داوای "مەن" و "سدەلوا" دەکەن و ڕۆژێکدی تدر دەبدۆڵێنن کە بدۆچی‬ ‫مووسددا ئەوانددی هێندداوەتە ئەم سددەحرایە‪ .‬تددا لێشددیان خافددڵ دەبێددت گددوێرەکەیەک دادەتاشددن و دەیپەرسددتن‪ .‬مووسددا زۆر جددار لە داخددی‬ ‫قەومەکەی سددەری خددۆی هەڵدددەگرێت و ڕوو لە کێددوی "تددوور" دەکددات‪ .‬دەسددتەواژەی "بیددانووی بەنددی ئیسددرائیلی" کە ئێسددتاش کەڵکددی لددێ‬ ‫وەردەگیرێت‪ ،‬ئاماژەیە بەو بڕوبیانووانەی ئەو قەومە‪ ،‬پەیتا پەیتا بۆ پێغەمبەرەکانیان هێناوەتەوە‪.‬‬ ‫ڕیددوایەتی شددێکەکانیش سددەبارەت بە بەسددەرهاتی ئیمامەکددانی یەکەم و سددێیەمیان‪ ،‬تددا ڕادەیەک هاوشددێوەی ئەمەیە‪ .‬کددووفە لە یەکەم‬ ‫ناوەندەکانی شێکەگەرییە‪ .‬هەر لە سەرەتای ئاوابوونییەوە‪ ،‬واتە لە سەردەمی خەڵیفەی دووەمدا‪ ،‬بەردەوام یەکێ لە شارە ناڕازییەکدان‬ ‫بووە و گلەیی و گازەندەی لە دژی حاکمەکانی هەبووە‪ .‬خەڵکەکەی ئەونددە ندزیکن لە عەلدی‪ ،‬کە دوای ئەوەی دەبێدتە خەڵدیفە یەکسدەر‬ ‫پایتەخەتەکەی لە مەدینەوە دەگوازێتەوە بۆ کووفە‪ .‬لە زۆر شوێنیشدا پەسنی خەڵکەکەی داوە‪ .‬بەاڵم هەر ئەو خەڵدکە ئەونددە ئدازاری‬ ‫دەدەن و ئەونددددە کدددونەجەرگی دەکەن‪ ،‬کە [دیسدددان بە گدددوێرەی ڕیدددواتەتی شدددێکەکان] لە زۆر شدددوێندا بە خدددراپە باسدددیان دەکدددات‪ .‬لە‬ ‫خوتبەیەکدا بە "بۆرەپیاوانی ناپیاو" [اشباه الرجال و ال رجال] ناویان دەبات‪ .‬سەبارەت بە کارەسداتی بێکەسدکوژکردنی حسدێنی کدوڕی‬

‫‪68‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫عەلی لە دەشتی کەربەالش‪ ،‬ئەوە هەر "پیاو ماقوواڵن"ی خەڵکی کدووفەن کە پەیتدا پەیتدا ندامەی بدۆ دەنێدرن و داوای لدێ دەکەن بێدت‬ ‫ببێتە حاکمیان‪ ،‬بەڵێنی ئەوەشی پێدەدەن تا کۆتایی پشتی بگرن‪ .‬بەاڵم دوای ئەوەی حسێن لە مەدینە بەرەو کووفە بەڕێددەکەوێت‪ ،‬لە‬ ‫نیوەی ڕێگەدا بەڵێنەکەیان دەشکێنن و خۆیان لە نامەکانیان نەبان دەکەن‪" .‬موسدلیمی کدوڕی عەقیدل"‪ ،‬نێدردەی تدایبەتی حسدێن بدۆ الی‬ ‫کووفەییەکان‪ ،‬بە بەرچاویانەوە دەکوژرێت و ئەمان فزەیان لێوە نایەت‪.‬‬ ‫ئەگەر بە دیوێکی تردا لە مێژووی [دوای کارەساتی قەاڵی دمدم و موکری قڕانەکەی] ناوچەی موکریان بڕوانین‪ ،‬بە تایبەت ئەگەر لە‬ ‫مێژووی مەال و میرزا و ئاغاکانی ئەم ناوچەیە [نەک سەرۆک عەشدیرەتەکان] ورد بیدنەوە‪ ،‬دەبیندین کە موکریدان و بەتدایبەت سداباڵخە‬ ‫حەیاتەکەی‪ ،‬ئەلحە‪ ،‬کووفەی کوردەوارییە‪.‬‬ ‫بۆ نموونە سەیری ڕووداوەکانی سەردەمی باپیراغا و هەمزاغای مەنگوڕ و سمکۆی شکاک بکەن‪.‬‬ ‫دەڵددێن‪ ،‬لە شۆڕشددەکەی شددێس عوبەیدددولاڵی نەهریدددا‪ ،‬هەمزاغددای مەنگددوڕ هەوڵددی زۆری لەگەڵ محەمەدئاغددای مددامەش داوە بددۆ ئەوەی‬ ‫بەشددداریی ڕاپەڕیددنەکە بکددات‪ .‬بەاڵم مددحەمەد ئاغددا "لە سدداباڵخ هەوڵددی زۆری دا تددا کاربەدەسددتانی عەجەم لە مەترسددی و گەورەیددی‬ ‫بزووتنەوەکە ئاگادار بکاتەوە‪ ،‬بدۆ ئەوەی هەر لە سدەرەتاوە ڕێدی تەشدەنەکردنی بگدرن‪ ،‬دوای ئەوەی لەوان نائومێدد بدوو‪ ،‬ڕاپەڕیدنەکە‬ ‫پەرەی سەند و ئەوسا ئەویش بە ناچاری تێکەاڵو بوو‪[ " .‬کورد و عەجەم‪ ،‬نەوشیروان مسەتەفا‪ ،‬الپەڕەی ‪]٧١٢‬‬ ‫گەلۆ نیشانەی ئەم "بە ناچاری تێکەاڵو بوونەی" مەال و میرزا و ئاغا و کوێخاکان‪ ،‬جارێکی تریش لەسدەروبەندی دامەزرانددنی کۆمداری‬ ‫کوردستاندا بەدی ناکرێت؟‬ ‫ئەو کاتە لە شاری تازە سەرهەڵداوی "مەهاباد" چینێکی ناوەڕاستی شاری خەریک بوو ڕەگی دادەکوتا و کۆمەڵەی ژێکاف چرۆی یەکەمی‬ ‫ئەو چینە بوو‪" ،‬ڕەسەنەکان"ی موکریان بە دیتندی سدوپای سدۆڤیەت‪ ،‬وایدانزانی ئیتدر ئەو سدوپایە تدا هەتدایە لەوێ دەمێنێدتەوە‪ .‬بدۆیە‬ ‫وازیان لە مەسینەهەڵگریی سەدان ساڵەیان بۆ دەسەاڵتی ناوەندیی ئێران هێنا و بۆ یەکەم جار لە مێژوویانددا خۆیدان لە بدزووتنەوەی‬ ‫کوردی هەڵقورتاند‪ .‬خۆهەڵقورتاندنێک کە شداری تدازە سدەرهەڵداوی "مەهابداد"ی کدرد بە "کدۆمەڵگەی دیوەخدانیی سداباڵخ"‪ .‬هەر بدۆیە‬ ‫کۆمەڵەی ژێکاف‪ ،‬تا ئێستاکەش تاکە [یەکەمین و دوایین] بزووتنەوەی شاریی ئەو دەڤەرەیە‪.‬‬ ‫ئەگەر بڕیددار بێددت بەسددەرهاتی قاسددملووش لە شددێوەی چیرۆکەکددانی ندداو تەورات بنووسددرێتەوە‪ ،‬ئەوا بێگومددان موکریانییەکددان تددانە و‬ ‫تەشەری زۆریان بەر دەکەوێت‪.‬‬ ‫بدددا ئاوڕێدددک لە پەیوەنددددیی قاسدددملوو لەگەڵ ئەو جەمددداعەتە بددددەینەوە بدددزانین وایە یدددان ندددا‪ .‬بدددزانین ئەگەر لە داهددداتوودا بەیتدددی‬ ‫قاسملووش‪ ،‬بەتایبەت لە پەیوەندی لەگەڵ ئەو جەماعەتەدا بگوترێتەوە‪ ،‬چۆن باس دەکرێت و چی دەگوترێت [ئەمەی خوارەوە بەم‬

‫‪69‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫مێنتاڵیتەوە نووسراوە]‪:‬‬ ‫سەرەتا لە حیزب وەدەریان نا‪ .‬ئەو کوڕە "کرمانج"ێک بوو کە ئەوان پێیان کەسری شان بوو گوێڕایەڵی بدن‪ .‬قاسدملوو چدووە هەنددەران‪.‬‬ ‫لەوێ خۆی بە عیلم و زانست تەیدار کدرد‪ .‬دەرکەی دیپلۆماسدیەتی بدۆ داهداتووی خدۆی و حیدزبەکەی کدردەوە‪ .‬لەوالشدەوە حیدزبەکەی تدا‬ ‫دەهات زیاتر پەرش و باڵو دەبوو‪ .‬هەندێک لەپداڵ شۆڕشدەکەی مەال مسدتەفا خزابدوون‪ ،‬هەنددێکیان کە غیرەتیدان قبدووڵی ئەو دۆخەی‬ ‫نەدەکرد‪ ،‬دەستیان دابوویە تفەنئ و لە خوێنی خۆیان گەوزا بوون‪ .‬هەندێکی دیکەشیان بۆ بژێوی ژیانیدان دەسدتیان دابدوویە کەسدابەت‬ ‫و تووتنیان دەفرۆشت‪ .‬قاسملوو لە وەها دۆخیکددا گەڕایەوە‪ .‬حیدزبەکەی ڕێدک خسدتەوە و وەسدەریەکی ندایەوە‪ ...‬شۆڕشدی گەالندی ئێدران‬ ‫دەرفەتێکی زێڕین بوو‪ ،‬قۆستییەوە و هێدزی لە دەوری کدۆ کدردەوە‪ .‬پەلوپدۆی حیدزبەکەی گەیانددە "شدیمال" و "جندووب"‪ .‬پدێگەی لە نداو‬ ‫کرمانج و هەورامییەکاندا داکوتا‪ .‬لەو ساتەوە تا ئێستاکەش "هەورامییەکان" و "کرمانجەکان" دوو کدۆڵەکەی بە ئەمەگدی ئەو حیدزبەن‪.‬‬ ‫ئەوان هەتددا ئێسددتاش پشددتیان لەو بەڵێددنەی بە قاسددملوویان دابددوو‪ ،‬نەکددردووە‪ .‬نە ئینشددکابێک‪ ،‬نە پددرتەیەک‪ ،‬نە بددۆڵەیەک‪ ،‬نە‬ ‫بیانوویەک‪ .‬بەاڵم موکریانییەکان‪ ،‬ئاخخخخس موکریانییەکان‪.‬‬ ‫لە پێشدا الی چەپیان لێی گرت‪ .‬ئەو کە تا دوایین ساتەکانی ژیانی "چە " و "سۆسیالیسدت" مدایەوە‪ ،‬ئەو سدەردەمە لە الیەن کدۆمەڵێ‬ ‫مەالزادە و میددرزازادە و بەگددزادەی موکریددانییەوە تددۆمەتی بددانگردێنی ئیمپڕیددالیزم خددرایە پدداڵی‪ .‬قاسددملوو دەیزانددی کە "شددەڕ" کۆتددایی‬ ‫دیپلۆماسدیەتە و دوایدش هەر بە دیپلۆماسدیەت کۆتددایی دێدت‪ .‬شدەڕ بدۆ ئەو ئامددانجێکی هەتاهەتدایی نەبدوو‪ ،‬بەڵکدوو مەودای نێددوان دوو‬ ‫دیپلۆماسددیەت بددوو‪ .‬بەاڵم ئەوان کە بە هددۆی مددۆدەی ڕۆژگددارەوە‪ ،‬بووبددوونە چە ‪ ،‬ئەو کدداتە بە داگیرکردنددی تددارانیش قایددل نەبددوون‪،‬‬ ‫دەیددانگوت تددا ئەمریکدداش نەڕووخێنددین واز ندداهێنین‪[ .‬دواتددریش کە ئیتددر مددۆدی چە نەمددا‪ ،‬خوداوەندددانی بددادانەوش‪ ،‬وەک نە بایددان‬ ‫دیتبێت نە بۆران‪ ،‬بەرەو الی ڕاست بایاندایەوە‪].‬‬ ‫دەڵێن لە میتینگە جەماوەرییەکەی شاری بۆکان‪ ،‬کاتێ قاسملوو ویستی باسی پڕۆژە شەش مادەییەکە بکات‪ ،‬یەکێ لە بەگزادەکدانی ئەو‬ ‫شارە بازی دایە سەر بەرمیلێک و پڕ بە گەرووی هاواری کرد "مەرگ و نەمان بۆ سازشکار"‪ .‬جەماعەتێکیش لەگەڵی دووپاتیان کدردەوە‪.‬‬ ‫لە ساڵۆنی کاوەی سەقزیش هەمان بەزمیان گێڕا‪ .‬کۆمەڵێ هەرزەکاری خوێنگەرمیان لە دەوری خۆیدان کدۆ کدردەوە و هەر یەکەو کۆکتێدل‬ ‫مۆلۆتۆفێکیان دا بە دەستیانەوە‪ ،‬تا قاسملوو باسی شەش مادە و هەشت مادەی کرد مۆلۆتۆفەکانیدان تەقانددەوە و هاواریدان کدرد مەرگ‬ ‫و نەمان بۆ سازشکار‪...‬‬ ‫[خاڵێکی سەیر و سەرنجڕاکێش لەوەدایە کە سەقز و ساباڵخ و بۆکان خۆیان بە چوار پارچەی کوردستان نداگۆڕنەوەئ کەچدی ئەگەر بە‬ ‫شێوەیەکی ڕێژەیی بڕوانی‪ ،‬دەبینی کە بە هەرسێکیانەوە تا ئێستاکە بەقەد "تورجان"یان پێ نەکراوە]‪.‬‬ ‫برا بچووکەکەی ئەو بەگزادە بۆکانییە‪ ،‬ئەو سەردەمە یەکێ لە شوێنکەوتوانی مۆدەی چە بوو‪ .‬دوای سەرکردەیەکی کاریزمای وەک کاک‬ ‫فواد‪ ،‬بۆ ئەوەی مل بە مەزنایەتیی "کوڕە کرمدانج" نەدا‪ ،‬چدوو لە واڵتدی عەجەمسدتان گەڕا و بە "دۆزە دۆزە گەورەیەکدم بدۆ هەڵگدۆزە"‪،‬‬

‫‪70‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫مەنسدددووری حیکمەتدددی دۆزیدددیەوە و هێندددای الی سدددەرووی خدددۆیەوە دایندددا‪ .‬بەس بدددۆ ئەوەی دان بە "مەزندددایەتی"ی قاسدددملوودا نەنێدددت‪.‬‬ ‫خەسۆەتێکی سەیرە‪ .‬ئەو عەقۆیەتە دەرەبەگییە بە درێژایی مێژووی چەندسەد ساڵەی‪ ،‬بە دەیان جار ئامادە بووە مەسینە بدۆ حداکمێکی‬ ‫دەرەجە چددواری فددارس یددان عەجەم هەڵگرێددت‪ ،‬بەس بددۆ ئەوەی "بەڵددێ"یەک بددۆ سددەرۆکێکی مەنگددوڕ یددان شددکاک نەکددات‪ .‬ئەو مەنگددوڕ و‬ ‫شکاکانەی لە ڕابردوودا بەردەوام لە دژی دەسەاڵتی سەفەوی و قاجاڕ ڕاپەڕیون‪ ،‬بەاڵم ئەمان بەردەوام مەسدینەهەڵگریان بدوونە‪ .‬گەلدۆ‬ ‫هۆکدداری ئەو سددوکایەتییانەی ئێسددتاش لەندداو ئەو کولتددوورە خددۆ بەزلددزانەدا بەرامددبەر بە "مەنگددوڕ" و "کرمددانج" دەکرێددت‪ ،‬هەر بددۆ ئەو‬ ‫ڕابردوویە ناگەڕێتەوە؟‪"[ :‬فاڵنەکەس لێی ناگیرێ‪ ،‬مەنگوڕە‪/‬کرمانجە"]‪.‬‬ ‫قاسملوو کە دیتی جەماعەت دەهۆڵی شەڕی کون فەیەکون دەکوتێت‪ ،‬گوتی جا مدادام ئێدوە دەڵدێن شدەڕ دەکەیدن‪ ،‬یداڵاڵ بدا شدەڕ بکەیدن‪.‬‬ ‫خۆیان بۆ شەڕ ئامادە کرد‪ .‬بەاڵم دیسان جەماعەتێکی تر‪ ،‬ئەمجارە الی ڕاستیان لێدی گدرت‪ .‬گدرووپە حەوت کەسدییەکەی نداو کدۆنگرەی‬ ‫چوار‪ ،‬بە فیتی حیزبی توودە لە قاسملوو هەڵسانە سەر چۆک و "ئینشکاب"یان کرد‪.‬‬ ‫دەڵێن قاسملوو لەو سااڵنەدا بۆ ئەوەی لە دەستی ئەو عەقۆییەتە ڕزگداری بێدت‪ ،‬بە دەسدتی خدۆی کدۆمەڵێ گەنجدی خوێنددەواری هێندایە‬ ‫ناو سەرکردایەتیی حیزبەکەی‪ ،‬بدۆ ئەوەی یارمەتیددەری بدن و لە ڕاپەڕانددنی کارەکانددا دەسدتی بگدرن‪ .‬مخدابن داهداتوو نیشدانی دا کە‬ ‫بددێجگە لە "شددەرەفکەندی" ئەوانددی دیددکە ‪ -‬بە قەولددی سدداباڵخییان دەڵددێن د د "هەو نەبددوون"‪ ،‬داهدداتوو نیشددانی دا کە ئەوانددیش جیددا لە‬ ‫شەڕەگەڕەکی ناو ئاوایی "موکریان" هیچی تریان پێ ناکرێت‪.‬‬ ‫لە کۆنگرەی هەشتدا ئیتر خەنجەرە گەورەکەیان لە پشتی دا‪ .‬بە بیانووی "لیستەی فیکس"‪ ،‬لێی هەڵدگەڕانەوە‪ .‬دیسدانەوە مەال و میدرزا‬ ‫و بەگزادەکدددانی موکریدددان حیزبیدددان کدددرد بە دوو لەتەوە‪ .‬داخدددۆ قاسدددملوو ئەو ڕۆژانە‬

‫ئدددازارێکی چەشدددتبێت؟ داخدددۆ‬

‫زووخددداوێکی‬

‫هەڵهێنابێت؟ ڕەنگبێ ئەو لەتبوونە باندۆرێکی گەورەی لەسەر قاسملوو دانابێت‪ .‬ڕەنگبێ ئەگەر ئەو پەرتەوازەییە نەبدوایە ئداوا بێهیدوا‬ ‫نەبوایە‪ .‬ئەوانەی ئێسدتاکە وێدنەکەی بە دیدواری ژوورەکەیدانەوە هەڵدەواسدن‪ ،‬ئەو ڕۆژگدارە بە دیکتداتۆر وەسدفیان دەکدرد‪ .‬ئەوانەی کە‬ ‫ئێستاکە بە بزیەکی ڕۆژنامەنووسێکی ئەمریکایی گەز گەز بدااڵ دەکەن‪ ،‬ئەو کداتە ئەویدان تۆمەتبدار دەکدرد بەوەی کە خەریدکە پداڵ بە‬ ‫ئیمپڕیالیزمی ئەمریکاوە دەدات‪...‬‬ ‫ڕەنگبددێ ڕاگەیاندددنی ئاگربەسددتی نێددوان ئێددران و عێددرا‪ ،‬ئیتددر بە یەکجدداری هیددوابڕاوی کردبێددت‪ .‬ڕەنگبددێ ئیتددر هددیچ تروسددکاییەکی بددۆ‬ ‫درێژەدان بە خەباتی چەکداری بەدی نەکردبێدت‪ :‬حیدزبەکەی بدۆ جداری چەنددەم بدۆتە دوو لەت‪ .‬ئەوانەی بە دەوریدیەون زۆرینەیدان بدۆ‬ ‫ئەوە نابن حیسابیان لەسەر بکات‪ .‬شەڕی نێوان دوو واڵت ڕاگیراوە‪ .‬سەدام سوپاکەی لە باشووری عێراقەوە هێناوە و ئاوقەی قەنددیلی‬ ‫کددردووە‪ .‬تەنگددی بە "یەکێتددی"ی دەستەخوشددکی حیددزبەکەی هەڵچنیددوە‪ .‬مەرگەسدداتی هەڵەبددجە قەومدداوە‪ .‬گەرمەی کارەسدداتی ئەنفددالە‪.‬‬ ‫قاسملوو هەموو ئەمانە بە چاوی خۆی دەبینێت‪...‬‬ ‫بۆێی خومەینیش نیازێکی لەو چەشنەی نەبێت و السایی سەدام نەکاتەوە؟ داخۆ لەو هەلومەرجە دژوارە دا‪ ،‬چۆن بتوانێت درێژە بە شەڕ‬

‫‪71‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بدات؟ ئەگەر ئێرانیش سوپاکەی کۆ بکاتەوە و بیهێنێت لە کوردستان مۆڵی بدات‪ ،‬داخدۆ چدی دەقەومێدت؟ بۆێدی بتدوانن لە قەنددیل خدۆ‬ ‫بگرن؟ ئەی چی بەسەر خەڵکەکەی دێت؟ بۆێی ئەوانیش تووشی ئەنفال نەبن؟‬ ‫داخۆ قاسملوو لە دوایین مانگەکانی ژیانیدا چەند جار بیری لە پرسدیارگەلی لەم چەشدنە کدردبێتەوە؟ بۆێدی پرسدیاری لەم چەشدنە تدا‬ ‫چەنددد کاریگەرییددان لەسددەر دوایددین بڕیددارەکەی دانابێددت؟ بۆێددی لە تەنیددایی خۆیدددا دۆخەکەی چۆندداوچۆن لێکدددابێتەوە کە بەو بڕیددارە‬ ‫مەرگهێنەرە گەیشتووە؟ بۆێی لە تەنیایی خۆیدا‪....‬‬ ‫دەنگۆیەک هەیە‪ :‬دەڵێن گوایە لە دوایین ڕۆژەکانی تەمەنیدا‪ ،‬هاوڕێیەکی ئەورووپدایی لێدی پرسدیوە داخدوا بدۆچی بە تەنیدایی هداتووە‬ ‫وتووێژ لەگەڵ ڕژێم بکات؟ بۆ لەگەڵ حیزبەکەیدا باسی نەکردووە؟ دەڵدێن قاسدملوو لە وەاڵمددا گوتدوویەتی "مدن لە نداو حیزبەکەشدمدا‬ ‫هەر تەنیام"‪.‬‬ ‫بەسددەرهاتی قاسددملووو‪ ،‬بە دیددوێکی دیددکەدا‪ ،‬بەسددەرهاتی سددەرکردەیەکە کە تەنددانەت لەندداو حیزبەکەشددیدا تەنیددا بددوو‪ .‬بەسددەرهاتی‬ ‫کونەجەرگ بوونی "کوڕە کرمانج" ێکە بە دەستی عەقۆیەتی "مەال" و "میرزا" و "ئاغا" و "کوێخا"ی ناو "ئاوایی موکریان"ەوە‪.‬‬ ‫ئەو مەال و میرزا و ئاغا و کوێخایانەی لە دوای ڕووخانی کۆمارەوە تا ئێستاکەش دەسدتیان لە بینەقاقدای سیاسدەتی ڕۆژهەاڵت نداوە و‬ ‫بەم دەردەی ئەمڕۆیان گەیاندووە‪.‬‬ ‫بەیتی باپیرئاغای مەنگوڕ ‪ -‬بە ئاماژە بە ڕۆڵی بودا‪ ،‬خانی مدوکری حداکمی سداباڵخ لە پیالنگێدڕییەکەی مدوقەدەمی مەراغەییددا ‪ -‬بەم‬ ‫ڕستەیە کۆتایی دێت‪" :‬گوێو لە من بێت گەلی جەماعەتی‪ ،‬کەس بە بەگزادان هەڵنەخۆەتێ!" لەوانەیە ئەو پەند و ئامۆژگارییە بدۆ ئەم‬ ‫سەردەمە بەم شدیوەیە بنووسدرێتەوە کە‪" :‬تدا جدۆەوی سیاسدەتی حیزبەکدان بە دەسدتی مەال و میدرزا و ئاغدا و کوێخاکدانی ئەو دەڤەرەوە‬ ‫بێت‪ ،‬شۆڕش لە ڕۆژهەاڵت شین نابێت‪[ ".‬جا ئیتر گرینئ نییە کە ئەو حیزبانە ڕەسەنن یان ناڕەسەن‪ ،‬کالسیکن یان مودێڕن!]‬ ‫دددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددددد‬ ‫* لەوانەیە بتدددوانین بۆێدددێن کە "بەیدددت" و "داسدددتان" لە ئەدەبدددی زارەکیدددی کوردیددددا دوو ژاندددری هاوشدددێوەی "تراژیددددیا" و "حەماسدددە"ی‬ ‫ئەدەبیداتی کالسددیکی یۆنددانین‪ .‬واتە "بەیدت" تراژیدددیا و "داسددتان" حەماسددەیە‪ .‬لە هەردووکیانددا وەک هاوشددێوە یۆنانییەکانیددان‪ ،‬باسددی‬ ‫ئدددازایەتیی سدددەرکردە و پاڵەوانەکدددانە‪ ،‬لە هەردووکیشدددیاندا ڕووداوێکدددی ڕاسدددتەقینە هەوێندددی چیدددرۆکەکەیە‪ ...‬لە "داسدددتان"ەکانددددا‬ ‫پاڵەوانەکان ئازایەتی دەنوێنن و سەردەکەون‪ ،‬کەچی لە "بەیت"ەکاندا بەسدەرهاتەکە بە مەرگدی تڕاژیکدی پاڵەوانەکدان کۆتدایی دێدت‪.‬‬ ‫"داستان" ئەگەرچدی لە ڕۆژهەاڵتدی کوردسدتان لە ژێدر کداریگەریی زمدانی فارسدیدا‪ ،‬ماندای سدەرکیی خدۆی لە کدیس داوە و زیداتر واتدای‬ ‫"حەقدایەت" دەگەیەنێدت‪ ،‬بەاڵم وەک دەبینددین لە پارچەکدانی دیدکەی کوردسددتان‪ ،‬کە زمدانی فارسدی کدداری نەکدردۆتە سدەریان‪" ،‬داسددتان‬ ‫تۆمارکردن" یان "داستان نایساندن" ئێستاش واتای حەماسەت خوڵقاندن دەگەیەنێت‪ .‬ئەمە تەواو جیاوازە لە "حەقایەت" کە بە واتدای‬ ‫چیرۆکێکی خەیاڵی و "ناڕاست" دێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ناوەندی نووچە و شرۆقەی رۆژ ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪72‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫"ئێمە قاسملوومان تیرۆر کرد"‬

‫ناسر فەتحی‬ ‫‪Wir terrorisierten Dr. Ghasemloo, den Führer der demokratische Partei‬‬ ‫‪.in Kurdistan‬‬ ‫‪Islamische Republik Iran#‬‬ ‫رۆژی بیسددت و دووی پووشددپەڕ‪ ،‬ئەو رۆژەی کەوا چددووم لە شددارووبانی بێددرڵین بە هددونەری جەسددتە تیددرۆر کرانددی دوکتددور قاسددملووم‬ ‫شەرمەزار کرد‪ ،‬کۆمەڵێک ڕووداوم بۆ هاتە پێشێ کە الم وایە شیاوی گێڕانەوە بن‪.‬‬ ‫دوای ئەوەی جلی داوەڵێکی ئاخوندم بە رۆژنامە درووست کرد و پێچامەوە و رۆیشتمە ناوەندی شار‪ ،‬سەرەتا دڵەڕاوکێم هەبدوو کە چدۆن‬ ‫جلی داوەڵەکە لەبەر بدکەم و وەنداو کەوم‪ .‬دەترسدام خەڵدک بترسدن و پدۆلیس بمگدرنئ بدۆیە بۆخدۆم دەستپێشدخەریم کدرد و چدوومە الی‬ ‫پۆلیسددێک و گددوتم‪ :‬کدداکە کددارێکی والەم بەدەسددتەوەیە و ئەویددش گددوتی‪ :‬بددۆ پددارە کددۆکردنەوەیە؟ گددوتم نددا نومایشددێکە بە دژی کۆمدداری‬ ‫ئیسالمی ئێران‪ ،‬گوتی‪ :‬دەی باشە فەرموو‪ ،‬خۆت دەزانی!‬ ‫جدددلە رۆژنامەییەکدددانم لەبەرچددداوی خەڵکدددی لەبەر کدددرد و وەخدددۆ کەوتدددم‪ .‬زۆربەی خەڵدددک لدددێم دەکشدددانەوە و رادەوەسدددتان تدددا لێیدددان‬ ‫دوورکەومەوە‪ ،‬بەتددایبەت کە لە مێترۆکددان و کۆاڵنەکددان کوتددووپڕ لەبەر دەمیددان دەردەکەوتددم زیدداتر دەبددوومە مددایەی تۆقانیددان‪ ،‬بەس‬ ‫کاتێک لە گۆڕەپانە گشتییەکان زۆرتر دەمامەوە د بۆ ئەوەی بتوانن نووسینەکەی پشتەوەم بخدوێننەوە دد ترسدەکە دەڕەویدیەوە و جدۆرێکی‬ ‫دیدکە هەڵسدووکەوتیان لەگەڵ دەکددردم‪ ،‬یدانی کە دڵنیددا دەبدوون ئیتددر نداتەقێمەوە‪ ،‬بە ئەسددپایی لدێم نزیددک دەبدوونەوە و هەتددادواییئ‬

‫‪73‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫منداڵەکان پێم پێ دەکەنین و گەنجەکان خۆیدان تدێ نەدەگەیانددم و پیرەکدان بە تدووڕەییەوە سدەیریان دەکدردم‪ .‬لەو نێدوەدا بەتەمەن‬ ‫مامناوەندەکان تەنیا کەسانێک بوون کە دەیاندواندم و وێنەیان لێ دەگرتم‪.‬‬ ‫یەکەم کەس‪ ،‬ژنێکی ڕووسی لێم هداتە پێشدێ و گدوتی‪ :‬ئەوە چیدیە لە پشدتت نوسدراوە؟ گدوتم‪ :‬خدۆت بیخدوێنەوە‪ ،‬خوێنددییەوە‪ ،‬گدوتی‪:‬‬ ‫یانی ئێوە ئەو دوکتوورەتان تیرۆر کردووە‪ ،‬منیش لە زمان داوەڵە ئاخوندەکەوە گوتم‪ :‬بەڵێ! ژنە خێسەیەکی لێکدردم و بە تونددی لدێم‬ ‫دوور کەوتەوە‪ .‬پێم وابێ وایزانی بەڕاستی من یەکێک لە تیرۆریستەکانی ئەو تیدرۆرەم و هداتووم بە ئدازادی لەنێوشداردا دەخدولێمەوەئ‬ ‫ئاوایە ئیتر‪ ،‬واڵتێک کە ئازادی تێدابوو خولخواردنی تیرۆریستیش لەنێوشار ئاسایی دێتەبەرچاو‪ ،‬ئەوە الی خۆمان بوایە دەجار لەسەر‬ ‫ئەو فشەیە بەگرتیان دابووم‪.‬‬ ‫زۆرم ئەداو ئەتواری ئاخوندان دەرهێنابوو و کەسدم لەگەڵ نەبدوو وێدنە و فدیلمم لدێ هەڵگدرێتەوە‪ ،‬ئەوەی وێنەشدی دەگدرتم دەڕویشدت و‬ ‫تددازە نەمدددەدیتەوە‪ ،‬بددۆئەوەی پشددوویەکم دابددێ و كددورتەیەکم لە کددارەکەم بە دیکۆمێنددت کردبددێ‪ ،‬ڕووم کددردە باڕێددک کە کددوڕێکی کددوردی‬ ‫برادەری خۆمی لێبوو‪ ،‬کە لە باڕەکە وەژوور کەوتم و ریش و پەشمی ساختەم لەسەر دەمووچاوم الدا‪ ،‬ئەو برادەرە کوردە لەشەرمان هەر‬ ‫زوو خددۆی لددێ بددزر کددردم‪ .‬بیددرەیەکم خددواردەوە و چدداکتر گەرم داهدداتم و لە ترسددی بدداران نمایشددم گواسددتەوە نێددو مێترۆکددان‪ .‬کە سددەر‬ ‫دەکەوتم‪ ،‬خەڵکی نێو شەمەندەفەرەکان تا دەگەیشتنە وێسگەی مەبەستی خۆیان‪ ،‬بەتەواوی زراویان دەچوو‪ ،‬دڵنیام زۆر کەس لەترسان‬ ‫بەرلەوەی بگەنە وێستگەی مەبەستیان دابەزیون‪.‬‬ ‫باران لێی کردەوە‪ ،‬دوا شوێنم بۆ نومایش هەڵبژارد‪ ،‬گۆڕەپانێک بدوو بەنداوی ئێلێکسداندرپالتز‪ ،‬یەکێدک لە قەرەبداڵخترین شدوێنەکانی‬ ‫بێرڵینە و‪ ،‬تاوەری بەناوبانگی بێرڵینیش لەو گۆڕەپانە هەڵکەوتووە‪.‬‬ ‫ئیتر دوو کاتژمێری کۆتایی ئەو پێنج کاتژمێر نومایشەم لەوێ بەسەر برد‪ .‬سەت هەنگداو دەچدوومە پێشدێ و سدەت هەنگداو دەگەڕامەوە‬ ‫دواوە‪.‬‬ ‫دوو کوڕە کووردی رۆژهەاڵتم لێ پەیدا بوون‪ :‬دووسێ ڕەسدمیان بە کدامێراکەی خدۆم بدۆ گدرتم‪ ،‬یەکیدان وادەکدات‪ :‬کداکە تدۆ هدی حیزبدی‬ ‫دێمدوکڕاتی کدۆمەڵەی؟ گددوتم‪ :‬دێمدوكڕاتی کوردسدتان‪ ،‬بە ئێددرانەوە و بدێ ئێدران‪ ،‬جیدداوازی نیدیە‪ ،‬گدوتی‪ :‬چددۆن یدانی؟ گدوتم‪ :‬لێددیگەڕێ‬ ‫جارێ! لێگەڕان و بڕێکیان شانازی پێوەکردم و‪ ،‬ئەوان رویشتن‪.‬‬ ‫کامێراکەم دا دەست کوڕێکی عەرەب و ئەویش خولەکێک و دوو چرکەی بەخێرا خۆی فیلم لێ هەڵگرتمەوە‪.‬‬ ‫دوو پیدددرە پیددداوی ئێدددرانیم تدددووش بدددوو‪ ،‬هەر دەچدددوونە پشدددتمەوە و دەهددداتنەوە پێشدددێ و نووسدددراوەکانی سدددەر داوەڵەکەی بەرمیدددان‬ ‫دەخوێندددەوە‪ ،‬یەکیددان بەوی دیددکەی گددوت‪ :‬باشددە ئددااڵی ئێرانددی بددۆ سددووک و چددرووک کددردووە؟ ئیتددر بڕێکیددان بددۆڵە بددۆڵ کددرد و دوور‬

‫‪74‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫کەوتنەوە‪ .‬یەکێک نەبوە لەوێ پێیان بۆدێ‪ :‬ئەخە سدەگی سدەگبابانە خدۆ بە تەمەن و بە ئاڵمدانی خوێنددنەوەکەتان ڕادیدارە کە لەگەڵ‬ ‫شددای زەمددانی شددا هەاڵتددوون بددۆ ئەم واڵتە‪ ،‬ئەی ئیتددر بددۆ پێتددان ناخۆشددە ئددااڵی ئێددران سددووک بکددرێ؟ خددۆ ئددااڵکە شددێر و شمشددێری‬ ‫تێدانەبوو‪ ،‬هێمای ئەڵاڵی تێدا کێشرابۆوە!‬ ‫بڕێک دواتر‪ ،‬کوردێکی باکووریم لێ نزیک بدۆوە‪ ،‬بە ئاڵمدانی گدوتی‪ :‬لە پشدتت‬

‫نووسدراوە؟ گدوتم‪ :‬بیخدوێنەوە‪ ،‬گدوتی‪ :‬خوێنددەواریم‬

‫تەواو نییە‪ ،‬گوتم‪ :‬نووسدراوە "ئدێمە دوکتدوور قاسدملوو ڕێدبەری حیزبدی دێمدوکڕات هدی کودسدتانمان تیدرۆر کدرد‪ ،‬واژۆ کۆمداری ئیسدالمی‬ ‫ئێران‪ ".‬گوتی‪ :‬یانی تۆ دەڵێی ئێران تیرۆریستە؟ گدوتم بەڵدێ‪ :‬گدوتی‪ :‬ندا ندا شدتی وا مەڵدێ! گدوتم‪ :‬ئەرێ تدۆ کدورد ندی؟ گدوتی‪ :‬بدا‪،‬‬ ‫گوتم‪ :‬بە کوردی قسەت بۆ بکەم؟ گوتی‪ :‬نا‪ ،‬کوردی باش نازانم‪ ،‬گوتم‪ :‬ئەگەر مەبەستت سۆرانییە‪ ،‬بە کورمانجی قسدەت لەگەڵ دەکەم‬ ‫خەمت نەبێ‪ ،‬گوتی‪ :‬نا‪ ،‬کورمانجییەکەشم باش نییە‪ .‬ئەوەش لەوە‪ .‬ئەویش رۆیشت‪.‬‬ ‫ئەوە جیا لەوەی جارووبارە خەڵکی ئاڵمانیش دەهاتن و بە شەقە شە‪ ،‬لە کارەکەم تێ دەگەیاندن و‪ ،‬بە خەفەتەوە بەڕێم دەکردن‪.‬‬ ‫بەتەمابووم کۆتایی بە نومایشەکەم بێنم و بگەڕێمەوە ماڵێ کە بۆ یەکەم جار دوو گەنج لێم نزیک بوونەوە‪ ،‬رەشپێسدت بدوون‪ ،‬دەتگدوت‬ ‫رەپێددڕن بەو جلددووبەرگە شددۆپیتاوانەیانەوە‪ ،‬یەکیددان گددوتی‪ :‬ئینگلیددزی دەزانددی؟ گددوتم‪ :‬بڕێددک‪ ،‬گددوتی‪ :‬مەبەسددتت لەو کددارە چیددیە؟‬ ‫ئینگلیزییەکەم بەشی نەکرد‪ ،‬حاڵی نەبوون‪ ،‬لێیان پرسیم خەڵکی کوێی؟ گوتم‪ :‬کوردسدتان! یەکیدان زوویەکدی هەڵیددایە‪ :‬دەی بدرام بە‬ ‫کوردی قسە بکە! گوتم‪ :‬کوردن؟ گوتی‪ :‬هەدووکمان ندا‪ ،‬بەس مدن‪ ،‬مندیش بەس دایکدم کدوردە‪ ،‬خەڵکدی هەولێدرە‪ .‬زۆرم پدێ سدەیر بدوو‪،‬‬ ‫قەتم رەشپێستی کورد نەدیتبوو‪ ،‬دەستم پێ کدرد‪ ،‬باسدی تیدرۆری دوکتدور قاسدملووم بدۆ کدرد‪ ،‬هەر دەمگدوت و ئەویدش دەیگدوت دەی‪ ،‬لە‬ ‫کۆتایی دا گوتم‪ :‬تێ گەیشتی؟ ئەویش گوتی‪ :‬ئا برام تێ گەیشتی‪ ،‬بەس ئێمە تەئخیرین‪ ،‬ئیشت نییە‪ ،‬خوات لەگەڵ برام‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی ناوەندی نووچە و شرۆقەی رۆژ ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٩ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪75‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫ئێران و قەتڵ لە ڤیەننا‬

‫مایکڵ ڕۆبن* کامێنتری مەگەزین‬ ‫لە ئینگلیزییەوە‪ :‬ئێنئێنئێس‬ ‫رۆژ بیسددت و شددەش سدداڵ لەمەوبەر لە ڕۆژێکددی وەک ئەمددڕۆدا‪ ،‬سددی کاربەدەسددتی ئێرانددی‪ ،‬لە ئاپارتمانێکدددا لە ڤیەننددا لەگەڵ سددی‬ ‫سیاسەتمەداری کورد کۆبوونەوە تا کۆتایی بە شەڕێکی درێژخایەن بێنن‪ .‬کاتەکە هیوابەخش بوو بدۆیە کە سداڵێک بەر لەمە‪ ،‬ئدایەتواڵ‬ ‫خومەینی مردبوو و عەلی ئەکبەر هاشمی ڕەفسەنجانی ‪-‬کە لە الیەن زۆرێک لە چاودێرانی شارەزای ئێران‪ ،‬وەک کەسدایەتییەکی میدانڕۆ‬ ‫و پڕاگماتیسددت دەناسددرا‪ -‬لە بەرەبەرەی سددەرکەوتن لە هەڵبژاردنددی سددەرکۆماریی ئێراندددا بددوو‪ .‬ڕەفسددەنجانی دوو حەوتددوو دواتددر‪ ،‬بە‬ ‫وەدەستهێنانی ‪ ١٢‬لە سەدی دەنگەکان‪ ،‬وەک براوەی هەڵبژاردن ڕاگەیاندرا‪ .‬هاوکات لەگەڵ ئەمدانە‪ ،‬شدەڕی ئێدران‪-‬عێدڕاقیش نزیدک بە‬ ‫سدداڵێک بددوو کۆتددایی هدداتبوو و زۆربەی دیپلۆمدداتە ڕۆژئاواییەکددان چاوەڕوانیددان دەکددرد کە کۆمدداری ئیسددالمیی ئێددران‪ ،‬لەمەودوا تەرکیددز‬ ‫لەسەر سەرلەنوێ بنیادنانەوەی ئەو واڵتە دەکات‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوان لە هەڵەدابوون‪ .‬لە ‪٢٢‬ی جوالی ‪٢١٩١‬دا‪ ،‬دانوستانکارە ئێرانییەکدان چەکەکانیدان دەرهێندا و د‪ .‬عەبددوڵڕەحمان قاسدملوو‪،‬‬ ‫ڕێددبەری حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتانی ئێددران‪ ،‬نددوێنەری حیددزبەکە لە ئەورووپددا و کددوردێکی عێڕاقیددی ناوبژیوانکەریددان تیددرۆر کددرد‪.‬‬ ‫زەحمەتە مرۆە بتوانێ دەنگی شەڕەتەقەیەک لە ئاپارتمانێکی ناوەڕاسدتی ڤیەنندادا بشدارێتەوە‪ .‬پۆلیسدی ئدوتریش گەیشدتە شدوێنەکە‬ ‫بەاڵم دانوسدددتانکارە ئێرانییەکدددان‪ ،‬هدددیچ بەرپرسدددیارێتییەکیان وەسدددتۆخۆ نەگدددرت‪ .‬پۆلیسدددی ئدددوتریش‪ ،‬پددداش وەرگرتندددی ئیفادەیدددان‪،‬‬ ‫محەمەدجەعفەر سەحراڕوودی‪ ،‬مستەفا ئاجوودی‪ ،‬پارێزگاری ئەوکاتی کوردستان و ئەمیدر بوزورگیدانی ئدازاد کدرد و بەڵێندی لێدوەرگرتن‬ ‫کە ئەگەر پێویست بێ‪ ،‬بۆ لێکۆڵینەوەی زیاتر لەبەردەست بن‪ .‬بەاڵم ئەوان خێرا گەڕانەوە تاران‪.‬‬ ‫زیاتر سەبارەت بە د‪ .‬قاسملوو تەنیا چەند ڕۆژ دواتر بوو کە پرسیار لەسەر ئیفادەی کاربەدەستە ئێرانییەکان سازبوون‪.‬‬

‫‪76‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بەڵدددگەیەک نەدۆزراوە کە نیشدددان بددددا کەس یدددا کەسدددانێک ویسدددتبیان بەزۆرەملدددی بچدددنە نددداو ئاپارتمدددانەکە‪ .‬دوو لە قوربانییەکدددان‪،‬‬ ‫دانیشتبوون کاتێک تەقەیان لێکرابوو و سەرجەم قوربانییەکان‪ ،‬بۆ ئەوەی ‪-‬بکوژان‪ -‬لە مەرگیدان دڵنیدا بدن‪ ،‬تیدری خەاڵسدیان لە سدەر‬ ‫دابوو‪.‬‬ ‫زانیارییەکانی پزیشکی دادوەری‪ ،‬ئاکامگیری یەکینەی دژەتیرۆری پۆلیسدی ئدوتریش دەسدەلمێنێ کە قوربانییەکدان نەک لە الی دەرگداوە‬ ‫بەڵکددوو لەو شددوێنەوە تەقەیددان لێکددراوە کە کاربەدەسددتە ئێرانییەکددانی لددێ دانیشددتبوون‪ .‬تەنددانەت شددوێنی ‪ -‬کەوتنددی ‪ -‬پووکەکددانیش‬ ‫دەستێدابوونی دانوستانکارە ئێرانییەکانی دەسەلماند‪.‬‬ ‫پۆلیسددی ئددوتریش ‪ -‬دواتددر ‪ -‬داوای ڕادەسددتکردنەوەی سددێ ئێددرانییەکەی کددرد بەاڵم تدداران ڕەتیکددردەوە هددیچ کددام لەو کەسددانە ڕادەسددتی‬ ‫ئددوتریش بکددات و بگددرە سددەرۆکی تددیم ‪ -‬ی تیددرۆر‪ -‬ەکە‪ ،‬واتە سددەحراروودی پددلەی بەرز کددرایەوە و بددوو بە سددەرۆکی ئیتالعدداتی سددپای‬ ‫قودس‪ .‬ئەو پلەبەرزکردنەوە و هەروەها ئاستی بااڵی وەفدە دانوستانکارەکە‪ ،‬نیشانی دا کە تیدرۆرەکە‪ ،‬کردەوەیەکدی خۆسدەرانە نەبدووە‬ ‫بەڵکوو لە الیەن کاربەدەستانی پایەبەرزی ئێرانەوە پالنی بۆ داڕێژراوە‪.‬‬ ‫گەلددۆ سددەرۆکی ئەنجددوومەنی بەرزی ئاسایشددی نیشددتمانیی کددات ‪ -‬واتە هەمددان حەسددەن ڕووحددانی کە سددەرۆککۆمار ئۆبامددا وەک شددەریک‬ ‫حیسابی بۆ دەکا‪ -‬نەبوو کە هاوئاهەنگیی تیرۆری لەم چەشنەی دەکرد؟ ئەمڕۆ لە بیست و شەشدەمین سداڵوەگەڕی یەک لە کدردەوە هەرە‬ ‫قێزەونەکانی ئێران ‪ -‬بە تایبەت کردەوەی ڕێبەریی بااڵی ئێران عەلی خامنەیی و حەسەن ڕووحدانی ‪ -‬بڕیدارە لە ڤیەنندا‪ ،‬مدامەڵەیەک‬ ‫لەسەر بنەمای “متمانە”کردن بە ئێران ئەنجام بدرێ‪ .‬مامەڵەیەک کە نیشان دەدا ئێران چدۆن بە پەرەپێددانی تیرۆریدزم و سەرسدەختی‬ ‫سەرکەوتووە و لە بەرانبەردا سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا چەندە السەنئ بووە!‬

‫"مایکڵ ڕوبن"*‪ ،‬لێکۆڵەری "ئەنیستیتۆی ئەمێریکەن ئینتەرپرایز"ه‪ .‬زۆربەی لێکۆڵینەوەکانی تەرخان کردووە بە ڕۆژهەاڵتی نداڤین و بە‬ ‫تایبەتی کار لەسەر ئێران‪ ،‬عێرا‪ ،،‬تورکیا و کۆمەڵگای کوردستان دەکات‪ .‬ناوبراو هەروەها ماوەیەکیش ڕاوێژکاریی وەزارەتی بەرگریدی‬ ‫ئەمریکا بوو و لە زانکۆکانی کوردستانیش وانەی وتۆتەوە‪ .‬ڕۆبن هەر ئێستا لە زۆربەی ڕۆژنامە و گۆڤارە بەناوبانگەکانی ئەمریکدا‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت لە ناوەندی ڕاگەیاندنی ئەنستیتۆی ئامەژپێکراو و کامێنتری مەگەزیندا وتار باڵودەکاتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی ناوەندی نووچە و شرۆقەی رۆژ ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪77‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫دکتۆر قاسملو‪" :‬بیرمەندە شۆڕشگێڕەکە"‬

‫شەریف هەژاری‬ ‫(‪ )٢١٩١ - ٢ - ٢٢‬ساڵیادی تیرۆرکردنی یەکێک لەدانسقەترین ڕێبەرانی کورد‪ ،‬د‪.‬عبدالڕەحمان قاسملوویە‪ ،‬هەڵسدەنگاندن و شدیکاری‬ ‫لەسەر تێزە سیاسییەکانی قاسملوو‪ ،‬دبلۆماسیەتیی قاسملوو‪ ،‬ئەخال‪ ،‬و مۆرالی قاسملوو‪ ،‬زمدانەوانی قاسدملوو‪ ،‬ئەدیبیدی و شدیکر‪-‬ناسدیی‬ ‫الی قاسددملوو بە مشددت ومددڕ و لێکدددانەوەی بەڵددگەداری وورد ئەبێددت کە تددوێژەر و ڕاڤەکددار پاشددخوانی زانسددتیی لەسددەر زانسددتەکانی‬ ‫"فەلسدەفەی سیاسددیی و دبلۆماسددیی‪ ،‬مێددژوو و زمددانزانیی" بەمێتددۆدی ووردبدوونەوەی شددیکاریی و مشددتومڕەوە هەبددێ و بتددوانێ جیددا‪-‬بەجیددا‬ ‫تەواوی تایبەتمەندییەکانی قاسملوو بخاتەڕوو‪.‬‬ ‫بۆیە نووسینێکی وا خۆی لە چەندین تێزی دکتۆرادا ئەبینێتەوە و منیش نامەوێت لەم ووتارەم دا زۆر بنووسدم‪ ،‬بەڵکدو ئەمەوێدت ئامداژە‬ ‫بە چەند خاڵێک بکەم کە بەالی خۆمەوە و لە ئەزموونی نووسین و کتێدا لە بدارەی شدۆڕش و شۆڕشدگێڕانی ڕۆژهەاڵتدی کوردسدتانەوە وا‬ ‫ئەزانم خاڵگەلێکی نوێن و ‪ ،‬ئامادەشم لەگەڵ هەر بەڕێزێک کە پسپۆڕی مێدژوو بێدت و لە هەر یەکێدک لە زانکۆکدانی کوردسدتاندا بێدت‬ ‫سیمیناری زانستی سازبکەم و خاڵەکانی ئەم بابەتەم بسەلمێنم‪ ،‬بۆ خۆشم لە زانکۆی سلێمانیم و هەر پسپۆڕێکی مێژوو ئەم خدااڵنە بە‬ ‫گەورەکردن ئەزانێت یان سەرنجی لەسەریان هەیە و ئامادەیی تێدا هەیە بۆ مشتومڕی زیاتر‪ ،‬ئەتوانێت بفەرموێت لە زانکدۆی سدلێمانیی‬ ‫دا بەخۆشحاڵیەوە لە سیمینارێکی زانستی دا دیبەیتی چڕ و ووردی لە بارەوە ئەکەین‪ ،‬چونکە من پێموایە ئیتر پێویستییەکی سەرەکییە‬ ‫کە لە زانکۆکانماندا پێشبڕکێی زانستی لەسەر ئایدیا نوێیەکان بهێنینەکدایەوە‪ ،‬بدۆ ئەوەی‬

‫مێژوومدان و‬

‫ڕێبەراندی ڕابدردووی کدورد‬

‫هەڵسەنگاندنی تەواو زانستییان بە دوور لە ئایدیای حیزبی بۆ بکرێت‪.‬‬ ‫ئەو تایبەتمەندییە دەگمەنیی و دانسقانەی کە لە کەسێتیی د‪.‬عبدالڕەحمانی قاسموودا هەبووە و‪ ،‬تا ئێستا هەندێک لەو‬

‫‪78‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫تایبەتمەندددییانە لە ئاسددتی جیهاندددا لە هددیچ ڕێبەرێکدددا نەبددووە و هەندێکیشددی تەواو دانسددقەن لە ئاسددت ڕێبەرانددی کددورد و جیهددانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتدا‪:‬‬ ‫‪" -٢‬قاسملوو" تاکە ڕێدبەر بدووە لەسدەر زەوی دا و تداکە نەفەری یەکەمدی حیزبێدک بدووە لە ئاسدت تەواوی نەفەری یەکەم و سدەرکردەی‬ ‫یەکەمددی حیزبەکددانی وواڵتاندددا لە جیهاندددا کە زیدداتر لە "‪ "٢١‬زمددانی زانیبێددت‪ ،‬زمانەکددانیش (فەرەنسددی‪ ،‬ئینگلیددزی‪ ،‬ڕوسددی‪ ،‬عربددی‪،‬‬ ‫فارسی‪ ،‬تورکی‪،‬چیکی‪ ،‬سلۆڤاکی‪ ،‬ئازەری‪ ،‬کوردی) بوون‪.‬‬ ‫ڕوونە کە لە ناو کدورد دا هدیچ ڕێبەرێدک نەبدووە کە دە زمدانی زینددووی جیهدانی بزانێدت‪ ،‬بەاڵم قاسدملوو زانیدوویەتی‪ ،‬وەک ئەوەی کە‬ ‫خۆشم ماستەرم لە ‪":‬ستراتیژی بەریتانیا لە ئەمەریکا لە زانکدۆی لەنددەن" دا هەیە و ئاشدنای مێدژووی ئەوروپدا و ئەمریکدا و بدزاووتە‬ ‫شۆڕشدددگێڕییەکانیانم و بە دیدددقەتەوە کەسدددایەتی نەفەری یەکەمدددی شۆڕشدددەکانیانم هەڵسدددەنگاندووە‪ ،‬ئەوا بدددۆم دەرکەوتدددووە و ئەشدددی‬ ‫سەلمێنم‪ ،‬کە قاسدملوو تداکە نەفەری یەکەمدی حیزبێدک بدووە لە ئاسدت تەواوی سدەرۆکی یەکەمدی وواڵتدان و ڕێبەراندی یەکەمدی پدارتە‬ ‫سیاسییەکان لە جیهاندا کە دە زمانی زانیبێت‪.‬‬ ‫‪ -٧‬لە ڕووی هەڵسوکەوتی کۆمەاڵیەتیی و هەڵچوونەوە‪ ،‬قاسملوو تداکە ڕێبەرێدک بدووە لە کدورد و بە گشدتیش لە جیهدانی ڕۆژهەاڵت دا‬ ‫کە بۆ ماوەی نزیک بە ‪ ٧١‬ساڵ (‪ ،)٢١٩١ - ٢١٢١‬ڕێبەرایەتدی جدوواڵنەوەیەکی شۆڕشدگێڕیی بەهێدزی کردبێدت کە جدوواڵنەوەی ڕۆژهەاڵت‬ ‫لە سەردەمی قاسملوو دا بە بڕشتر بوو لە ئێستا‪ ،‬ئەوا تاکە ڕێبەری کدورد و جیهدانی ڕۆژهەاڵت بدووە کە "جنێدو و ووشدەی ناپەسدەندی‬ ‫کدۆمەاڵیەتیی" هەرگیدز بدۆ هدیچ یەکێدک لە نەیارەکدانی بەکارنەهێنداوە‪ ،‬لە کاتێکددا بە سدەدان ووتداری جۆشددەری نەتەوەیدی هەیە لە‬ ‫شددەڕەکان دا دژ بە دەسددەاڵتی داگیددرکەری ئێددران‪ ،‬بەاڵم قاسددملوو تدداکە ڕێبەرێددک بددووە کە ئەتەکێتددی گفتوگددۆ و لێدددوان و ووتددارە‬ ‫حەماسییەکانی زۆر بە ئەدەبانە بووە و ‪ ،‬ووتارەکانی لە سەخترین ساتی شدەڕەکانیش دا بە دوربدووە لە جدۆرە بەکارهێندانێکی ووشدەی‬ ‫نەشیاوی کۆمەاڵیەتیی‪.‬‬ ‫‪ -٢‬قاسملوو پێچەوانەی ڕێبەرانی دیکەی کوردەوە زۆر دژی "فەرد پەرستی لە ناو حیزبەکان" دا بدوو‪ ،‬هەر بدۆیە قاسدملوو تداکە ڕێدبەری‬ ‫کدورد بددووە کە هەڵواسدینی وێنەکددانیی و شددیکار و هوتافددانی "بددژی قاسدملوو"ی لە نێددو ڕیزەکددانی حیزبەکەیددا قەدەغەکردبددوو‪ ،‬کە بددۆ‬ ‫سەلماندنی ئەم تایبەتمەندییە ناوازەیەی قاسملووش بە سەدان ڤیددیۆ و دۆکیدۆمێنتی بەردەسدت هەن‪ .‬بەالی قاسدملوەوە ندرخ و بەهدای‬ ‫"گشت" هەمیشە لە پێشتر دا بووە هەتا هی "تاک"‪ ،‬با ئەو تداکەش "سدەرکردە" بدووبێ! ئەمەشدی تەنهدا لە پێنداوی نرخگەڕانددنەوە بدۆ‬ ‫"گشت ئەندامان" دادەنا و ‪ ،‬قاسملوو پێی وابوو "بونیادنانی کۆمەڵگایەکی تەندروست بە خدۆبەزلزانین و خۆپەرسدتییەوە بنیادندانرێ ‪،‬‬ ‫بەڵکوو بە شەرعیەتدان بۆ گشت کۆمەڵگا بنیاد ئەنرێ"‪.‬‬ ‫‪ -٥‬لە ڕووی خیددانەتی نەتەوەیددیەوە‪ ،‬قاسددملوو تدداکە ڕێددبەری کددورد بددووە کە لە پدداش سددااڵنی ‪ ٢١٢١‬وەک نەفەری یەکەمددی حیزبێددک لە‬ ‫مەیدانی سیاسیی دا بووبێ هەتا ‪ ،٢١٩١‬کە دەکاتە نزیک بە ‪ ٧١‬ساڵی سەرکردایەتی جوواڵنەوەی چەکداری دژ بە ڕژێمی ئێران‪ ،‬کەچی‬

‫‪79‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بە هیچ جۆرە خیانەتێکی نەتەوەییەوە تێوەنەگالوە! بەتایبەت هەمدوو بەڵدگە مێژوویەکدان گەواهیددەری ئەو ڕاسدتییەن کە لە سدەردەمی‬ ‫قاسملوو دا "هیچ کوردێک بۆ ڕژێمێکی داگیرکەر نەکوژرا و تیرۆر نەکرا" لەالیەن حیزبەکەی قاسدملوەوە‪ ،‬ئەمە سدەرەڕای ئەوەی قاسدملوو‬ ‫هێندددە زانایددانە و لێزانددانە سیاسددەتی ئەکددرد کە هەرگیددز بە زیانگەیاندددن بە جددوواڵنەوەی شۆڕشددگێڕی بەشددەکانی دیددکەی کوردسددتان‬ ‫(باشددور‪ ،‬بدداکور و ‪ ،‬ڕۆژئدداوا) نەدەشددکایەوە و هددیچ خیددانەتێکی نەتەوەیددی بەردەسددت لە تەواوی ژیددانی قاسددملوو دا ندداتوانین بەدەسددت‬ ‫بێنین‪.‬‬ ‫‪ -٢‬قاسملوو تاکە ڕێبەری سیاسیی کوردە کە توانای داهێنانی تێزی سیاسیی هەبدووە و ئەشدتوانم بۆدێم کە" تداکە بیرمەنددێکی سیاسدیی‬ ‫کددوردە"‪ ،‬ئەو کدددۆمەڵە تێدددزەی کە قاسدددملوو هێنددداویەتیە نێدددو کددایەی سیاسدددەتەوە یدددان داهێندددانێکی ندددوێی لە جدددێ بە جێکردنیدددان دا‬ ‫خسدددتووەتەڕوو بدددریتین لە (سدددەربەخۆیی بڕیددداردان‪ ،‬ئەخدددال‪ ،‬لەسیاسدددەتدا‪ ،‬بەرپرسدددیارێتی‪ ،‬دیموکراسدددیی ڕاسدددتەقینە‪ ،‬سۆسدددیالیزمی‬ ‫دیموکراتیددک) کە ئەگەر بە ووردی لێددی بتددوێژینەوە ئەوا بۆمددان دەرئەکەوێ کە تێزەکددانی تاچەندددێک پددڕ‪ -‬بددایەخن بددۆ کۆمەڵگاکددانی‬ ‫مرۆڤایەتیی‪ .‬بۆ نموونە ئەگەر بە کورتی لە تێزەکانی فەیلەسووفێکی وەک "ماکیاڤێلیی" و بیرمەنددێکی وەک " قاسدملوو" بدڕوانین‪ ،‬ئەوا‬ ‫قورسایی تێزەکانی قاسملوومان بۆ ئەسەلمێ‪ ،‬کە یەکەمیان "ماکیاڤێلی" وەک نموونەی فەیلەسوفێکی سیاسدیی لە تێزەکانیددا "مدۆراڵ" لە‬ ‫کددایەی سیاسددیی دا وون ئەکددا و‪ ،‬دووەمیشددیان "قاسددملوو" وەک بیرمەندددێکی سیاسددیی لە تیۆریاکانیدددا "مرۆڤگەرایددی" و مددۆراڵ دەکدداتە‬ ‫پێوەری جووڵە و تایبەتمەندیی مرۆڤدی سیاسدەتووان‪ .‬ئەم مشدتومڕە ئەیەوێ زیداتر لێکددانەوە و شدیکاری لە نێدوان تێزەکدانی ئەو دوو‬ ‫بیرمەندە دا لەسەر بکرێ‪ ،‬وەلێ بە شارەزایی دەقیق لە تێز و نووسینەکانی هەردووالیان و هەڵسەنگاندنی بێالیەنانەوە‪.‬‬ ‫ئەم خددااڵنەی کە خسددتمەڕوو بە دورن لە هەر سددۆز و عدداتیفەیەک بددۆ نەتەوەکەم کە نەتەوەی کددوردە‪ ،‬یددان النددی کەم بددۆ ڕێبەرێکددی‬ ‫نەتەوەی کورد کە "قاسملوو"ە‪ ،‬بەڵکو بە دیدقەتەوە ئەم تایبەتمەنددییانەم لە خوێنددنەوەی تێزەکدانی قاسدملوو و بەراوردکدردن لەگەڵ‬ ‫ڕێبەرانی جیهان و کورد دا ئەنجامم دا‪ ،‬هەر پێشنیار و ڕەخنەیەکیش لەسەر ئەم بابەتەم هەبێ‪ ،‬سوپاس بۆ هەر بەڕێزێک کە لە ڕێی‬ ‫فەیسبووکەوە پێم بگەیەنێت‪.‬‬ ‫شەریف هەژاری‬ ‫ماستەر لەستراتیژی بەریتانیا لەخاکی ئەمریکا لەزانکۆی لەندەن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی لاین ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٧ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪80‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫بۆ پووشپەڕی خوێناوی و کۆترە زامدارەکەی ڤییەن‬

‫قادر وریا‬ ‫به شههید بوونی دوكتور عهبدولڕهحمان قاسدملوو‪ ،‬حیزبدی دێمدۆكرات و گدهلی كدورد‪ ،‬رێبدهرێكی بێوێنده و بزووتندهوهی دێمۆكراتیدك و‬ ‫شۆڕشگێڕانهی واڵتهكهشمان سدیما و شهخسدییهتێكی زۆر بده وهجیدان لده دهسدت دا‪ .‬دوكتدور قاسدملوو بده رێبدهری كردندی مامۆسدتایانه و‬ ‫سهركهوتووانهی حیزبی دێمۆكرات و خهباتی خهڵكی كوردستان و‪ ،‬بهو رۆڵه كاریگدهرهی لده نزیدك كردندهوهی هێدز و شهخسدییهتهكانی‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی دا ههیبوو‪ ،‬ههر وهها بهو خزمهتانهی كه به كهڵكوهرگرتن له بۆعدی ناوچدهیی و جیهدانیی شهخسدییهتی سیاسدی‬ ‫و زانستی و خهباتگێڕانهی خۆی‪ ،‬به ناساندن و بهرهو پێش بردنی كێشهی كورد و خهباتی گهالنی واڵتهكهی دژی رێژیمی ئینسانكوژ و‬ ‫كۆنهپهرستی كۆماری ئیسالمیی ئێرانی كردبوون‪ ،‬ههم بۆ قوتابیان و هاوسهنگهرانی‪ ،‬ههم بۆ نهتهوهكهی و گهالنی واڵتهكهی‪ ،‬ببوو به‬ ‫سهرچاوهی هیوا و هومێد پێ بهستن‪ .‬بۆیه سروشتی بوو كه كۆماری ئیسالمی‪ ،‬دوژمنی سهرهكی و دڵڕهشی گهلی كورد‪ ،‬بۆ له نێو بردندی‬ ‫به توندی له ههوڵ دابێ و پهنا بباته بهر دزێدوترین شدێوهی لده نێدو بدردن كده تیرۆریزمده و ناجوانمێراندهترین و بێئهخالقاندهترین‬ ‫نهخشه و پیالنهكان بۆ له داوخستن و شههید كردنی‪ ،‬یانی كوشتنی له سهر مێزی وتووێژی ئاشتی‪ ،‬ههڵ ببژێرێ‪.‬‬ ‫ئینسانه گهورهكان ههر له ژیان دا گهوره نین‪ ،‬له مردنیش دا گهورهن‪ .‬ئهوان ئهگهر له ژیان دا‪ ،‬خزمهتی گهوره و لهبیرنهكراویان له‬ ‫دهسددت دێ و شددوێنهواری قددووڵ لدده سددهر ژیددان و خددهباتی میللددهتان و واڵتددانی خۆیددان دادهنددێن‪ ،‬بدده مردنیشددیان میللددهتێك و واڵتێددك‬ ‫دهههژێنن و به میلیۆن ئینسان دهبهنده نێدو خدهم و ماتدهم‪ .‬بدۆ مدهرگی قاسدملووی رێبدهر و گدهوره مامۆستاشدمان ” هدهزاران پێشدمهرگه‪،‬‬ ‫دهیان ههزار ئهندامی حیزبهكهی و سهدان ههزار دۆست و الیهنگری رێبازهكهی و به میلیدۆن كدهس لده رۆڵدهكانی گهلهكدهی غدهمیان بده‬ ‫سهر دا باری و فرمێسكیان ههڵوهراند “‪ .‬ئهو شههید بوونهكهشی خزمدهتی گدهورهی بده ناسداندنی كێشدهی نهتهوهكدهی كدرد و سدهرنجی‬ ‫جیهانی یهكانی به شێوهیهكی تایبهتی و بێ وێنه بۆ الی ژێر دهستی و بێ بهشیی گدهلی كدورد راكێشدا و شدهپۆلێكی بدهرینی هداودهردی‬ ‫له گهڵ گهلی كوردی له دنیادا وهڕێخست‪.‬‬

‫‪81‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫‪ ٧٢‬سدداڵ لدده كارهسدداتی تیددرۆری دوكتددور قاسددملوو و هاوڕێیددانی رابددردوه‪ .‬ئهگددهر كهسددانی دیكدده بدده تێپددهڕینی زهمددان‪ ،‬بهرهبددهره تددۆزی‬ ‫فهرامۆشییان لێ دهنیشێ و له بیر دهچنهوه‪ ،‬ئهم رێیهره مهزنده‪ ،‬نداوی‪ ،‬یدادی و رێبازهكدهی هدهروا لده گهشدانهوه و پڕشدنگدانهوه دان‪.‬‬ ‫خهمی له دهستچوونیشی سهرهڕای تێپهڕ بوونی ئهو ماوه زهمانی یه‪ ،‬له دڵی ئهویندارانی رێبازهكهی و ئۆگرانی شهخسییهته مهزنهكدهی‬ ‫دا‪ ،‬نهك ههر كۆن نهبووه‪ ،‬زوو زوو نوێ دهبێتهوه‪ .‬ئهو ههلومهرجه لهبار و ندوێ یدهی بده دوای مدهرگی دوكتدور قاسدملوو لده ناوچده و‬ ‫جیهان دا بۆ كێشهی كورد هاته كایهوه و ئهو ههموو كۆڕ و كۆبووندهوه و كۆنفرانسدانهی لدهم چهندد سداڵهی دوایدی دا لده پێوهنددی لده‬ ‫گهڵ گهلی كورد دا پێك هاتوون‪ ،‬ئهوانه و ههموو دهرهتانێكی باش كه به قازانجی بهرهو پێش بردنی مهسهلهی كورد رهخساون‪ ،‬ئێمده‬ ‫و ههموو دڵسۆزێكی كوردیان خستۆتهوه یادی دوكتور قاسملوو و خاڵی بوونی جێگاكهی‪.‬‬ ‫بهو حاڵهش‪ ،‬دهتوانین جارێكی دیكه به دڵنیایی و شانازی یهوه رووی قسهمان بكهینه ئهو رێبهره مهزنه و پێی بۆێین بده ئاسدوودهیی‬ ‫بنوو‪ ” .‬الشت كه سهر دهنێتهوه بیرت ههر دهتهنێتهوه ” *‪ .‬رێبازت بهردهوامه و رێگات بهر قهرار‪ .‬قوتابیدان و هاوسدهنگهرانت بدهری‬ ‫رهنجددی چهندددین سدداڵهت بدده فیددڕۆ نددادهن‪ .‬رێنددوێنی و ئامۆژگدداری و نهریتدده بددهرز و شۆڕشددگێڕانهكانت لدده بیددر نابهنددهوه‪ .‬ئددهوان بدده‬ ‫ئامانجدهكانت وهفدادارن و لده ندداو و یدادی بدهرزت‪ ،‬لده خددهباتی چهنددین سداڵهی پیدرۆزت و لدده شهخسدییهتی مێژووییدت هدهروا ئیلهددام‬ ‫وهردهگددرن‪ .‬رێبددوارانی رێگاكددهت و ئددۆگرانی رێبازهكددهت هددهر وهك سروشددتی خددۆت بددوو‪ ،‬بدده گهشددبینی یددهوه دهڕوانندده ئاسددۆی خددهباتی‬ ‫گهلهكهیان و‪ ،‬خۆشحاڵن كه له بیرهوهریی شههید بوونت دا‪ ،‬مزگێنیت پێ بدهن‪ ،‬ئهو رۆژهی به ئاواتت دهخواست نزیك بۆتهوه‪ .‬ئێسدتا‬ ‫كۆمهاڵنی خهڵك له سهرانسهری واڵتهكهت‪ ،‬له دژی سهرهڕۆیی و كۆنهپهرستی وبێ مافی هاتوونه مهیدان و به بدهرز كردندهوهی دهنگدی‬ ‫بێزاری له كۆماری ئیسالمی‪ ،‬بناخهكانی رێژیمێك كه دهستی به خوێنی تۆ و دهیان ههزار شۆڕشگێڕ و ئازادیخوازی دیكهی ئێران سووره‪،‬‬ ‫وهلهرزین خستوه‪.‬‬ ‫نهمری و ههزاران سالو بۆ یادت و بهردهوامی و سهركهوتن بۆ رێبازه پیرۆز و پڕشانازی یهكهت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪82‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫نامرن ئەوانەی وا لە دڵی میللەتا ئەژین‬

‫عەبدوڵاڵ حیجاب‬ ‫لەم ڕۆژانەدا‪ ،‬گەلی کورد یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی لە دەستدانی دوکتۆر عەبدوالڕەحمان قاسملوو ڕێبەری ناوداری خۆی و سدکرتێری بە تواندای‬ ‫حیزبی دێمۆکرات دەکاتەوە کە ڕۆژی ‪٢٢‬ی ژووالی ‪٧٧ ،٢١٩١‬ی پووشپەڕی ‪ ٢٢٢٩‬لە کاتی وتووێژ لە گەڵ تێڕۆڕیستانی کۆماری ئیسدالمی‬ ‫دا لە شاری ڤیەن پێتەختی وەاڵتی ئوتریش (نەمسا) تێڕۆر کرا‪.‬‬ ‫کۆماری ئیسدالمی‪ ،‬پێدی وابدوو کە بە تێدڕۆری دوکتدۆر قاسدملوو یەکێدک لە بەتوانداترین دژبەراندی دەسدەاڵتی ڕەش و بنئداژۆی دیندی لە‬ ‫ئێران دا لە نێودەبا و دەتوانێ بەو شێوەیە بە سەر ئیرادەی ئازادیخوازانەی نەتەوەی کورد دا زاڵ بێ‪ .‬بەاڵم خاوەنددارێتی گەلدی کدورد‬ ‫لە دوکتۆر قاسملوو و ئەو تێکۆشانە نەتەوەییەی کە ئەو تا کاتی شەهیدبوونی سدەرکردایەتیی دەکدرد‪ ،‬خەوندی کۆمداری ئیسدالمیی کدرد‬ ‫بە مۆتەکەیەک کە تا کاتی مەرگی بەرۆکی بەرنادا‪.‬‬ ‫دوکتددۆر قاسددملوو سددەرکردەیەکی خدداوەن پددرۆژە و ڕێبەرێکددی بە ئیددڕادە بددوو کە بددوێرانە بە پیددر تەنددئ و چەڵەمەکددانی سددەر ڕێگددای‬ ‫تێکۆشانەوە دەچوو و دەیتوانی لە دژوارترین قۆناغەکدانی خەبداتی سیاسدی دا بەرنامەکدانی خدۆی بەرەو پدێش ببدا‪ .‬ئەو تدوانی حیزبدی‬ ‫دێمۆکرات لە سدەر بنەمدایەکی مدودێرنی سیاسدی ڕێدک بخداتەوە‪ ،‬خەبداتێکی بدێ وچدانی سیاسدی پەرە پدێ بددا و خدۆڕاگریی بدێ وێدنەی‬ ‫نەتەوەی کورد لە دژی دیکتاتۆریی کۆماری ئیسالمی سەرکردایەتی بکا‪ .‬لەو ڕێگا ئاسدتەمەدا‪ ،‬زۆر جدار سدەرکەوتوانە‪ ،‬و جدار و بداریش‬ ‫بە ئاریشە و دژواری‪ ،‬هێندێک جار بە پشتیوانیی یەکدەنگی هاوسەنگەر و هاوبیرانی‪ ،‬جاری واشە بە دژکردەوەی سەرسەختانەی دۆسدت‬

‫‪83‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫و هاوسددەنگەرانی درێددژەی بە ڕێگددای پددڕ لە ئاسددتەنگی خەبدداتی سیاسددی دا و سددەرئەنجام لە پێندداو ئددازادیی نەتەوەی کددورد دا سددەری‬ ‫نایەوە‪.‬‬ ‫دوکتۆر قاسملوو‪ ،‬لە مێژووی سیاسی کوردستان دا وەکوو ڕەمزی بزووتنەوەی نەتەوەیی و سەرکردەیەکی وشیاری سیاسی‪ ٧٢ ،‬سداڵ پداش‬ ‫شەهیدکرانیشددی هەر وەک سددااڵنی ژیددان و تێکۆشددانی سیاسددی خدداوەنی جددێگە و پێگەیەکددی بەرزە‪ .‬ندداو و یددادی ئەو‪ ،‬سددنووری حیزبددی و‬ ‫ناوچەیی تێپەڕاندوە و ئێستا بووە بە ڕەمزێکی پیرۆزی نیشتیمانی کە لە الیەن هەموو کوردێکەوە بە زیندووی ڕادەگیرێ‪.‬‬ ‫هاندەری دوکتۆر قاسملوو بۆ دانیشتن لە گەڵ چەند تێڕۆریستی کۆماری ئیسالمی بە بێ لە بەر چاو گرتنی الیەنی ئەولەکاری‪ ،‬لە‬ ‫کاتێک دا کە خۆی ڕێبەرایەتیی بزووتنەوەیەکی بە هێزی سیاسی دەکرد کە لە گەڵ ڕێژیم لە حداڵی شدەری چەکددارانەدا بدوو هەر چدی‬ ‫بددێ‪ ،‬هددیچ لە تدداوانی دەسددەاڵتدارانی ئێددران لە تێددڕۆردا و ساتوسددەودای دوور لە ئەخاڵقددی دەوڵەتددی ئددوتریش لە سەربەسددتکردنی‬ ‫تێڕۆریستەکاندا کەم ناکاتەوە‪.‬‬ ‫ئێستا یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهیدکرانی سەرکردەی ناوداری کورد‪ ،‬دوکتۆر قاسدملوو لە کاتێدک دا دەکدرێتەوە کە نەتەوەکەی لە قۆنداغێکی‬ ‫هەستیاری خەباتی سیاسی خۆی دا پتر لە هەموو کاتێک پێویستی بە یەکڕیزی و یەکدەنگی هەیە‪.‬‬ ‫لەم ڕووەوە‪ ،‬خاوەنداری کردن و وەفاداری بە ناو‪ ،‬ڕێباز و ئامانجەکانی دوکتۆر قاسملوو لە گرەوی خەباتێکی چڕ و پڕ بدۆ یەکریدزی و‬ ‫یەکدەنگی نەتەوەیی دایە‪ .‬یەکڕیزی و یەکدەنگیەک کە ئەوانەی ئیددیکای بەردەوامیدان بە ڕێبازی دەکەن زیاتر لە هەر الیەنێدک لێدی‬ ‫دوورن‪ .‬ئەو ئەرکە نیشتیمانیە بەر لە هەموو کەس دەکەوێتە سەر شانی ئەندامانی هەر دوو بەشی حیزبی دێمدۆکرات کە بەر لە هەمدوو‬ ‫شتێک‪ ،‬حیزبی دوکتۆر قاسملوو لە چوارچێوەی دوو ڕێکخراو بە دوو قەوارەی حیزبدی و دوو ڕێبەرایەتدیەوە ڕزگدار بدکەن و بدیکەنەوە بە‬ ‫حیزبێک کە شیاوی ناو و پرۆژەی سیاسی دوکتۆر قاسملوو و هیوا و ئامانجەکانی نەتەوەی کورد بێ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬فەیس بووکی نووسەر ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪84‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫د‪ .‬قاسملوو لە پێناو “مانەوە”دا بەرەو مەرگ هەنگاوی نا‬

‫ئاگری باڵەکی‬ ‫سااڵنە کە لە ‪٧٧‬ی پوشپەڕ نزیک دەبینەوە پرسدیارێک زیداتر لە هەمیشدە بیدر و زەینمدان بەخدۆوە خەریدک دەکدات‪ ،‬ئەویدش ئەوەیە کە‬ ‫بەراستی بۆچی شەهید دوکتور قاسملوو تووشی ئەو داوە هات و تێرۆر کرا؟!‬ ‫د‪ .‬قاسملوو کەسێکی سیاسیکارو دووربین بوو‪ ،‬بەاڵم چۆن بوو لە داوێک کەوت کە بەدەیان جار سهبارهت بهم جدۆره پیالنانده هاوڕێیدان‬ ‫و ئەندامانی حیزبەکەی خۆی ئامۆژگاری دەکرد کە قەت باوەڕ بە دوژمن نەکەن‪.‬‬ ‫پرسددیارە سددەرەکییەکە ئەوەیە کەئ هۆکدداری‬

‫بددوو کە دوکتددور قاسددملوو لەو داوە کەوت و دوور لە چدداوی هدداوڕێ و ئەندددامانی حیددزب‬

‫توشی کارەساتیکی وا بەژان هات کە قەربووکردەنەوەی زەمەنیکی زۆری دەوێ؟‬ ‫شەهید د‪ .‬قاسملوو کەسایەتییەکی دوورئەندێش بوو‪ ،‬بە فاکت و لێکۆڵینەوە لە هۆکارەکان بۆ داهاتوو دەیڕوانی‪ ،‬هیچ کات بڕیدارێکی‬ ‫بەبێ پدرس و راو هەڵسدەنگاندنی ئاکامەکدانی نەدەدا‪ ،‬هەر بدۆیەش لە پێوەنددی لە گەڵ مزاکدره لەگەڵ کۆمداری ئیسدالمیی ئێرانددا وا‬ ‫بیری دەکردهوە‪ ،‬زۆر هۆکار هەبوون کە دوکتور قاسملوویان بۆ دانووستان لە گەڵ ئەم رێژیمە هان دەدا‪.‬‬ ‫دەتوانرێ گرینگترین هۆکارەکان ئەوانە بن کە چەند مانگێئ پێش تیرۆرکرانی‪ ،‬ئێران و ئێدرا‪ ،‬کۆتاییدان بە شدەڕ هێندابوو‪ ،‬خدومەینی‬ ‫ماوەی مانگێک بوو لە ژیاندا نەمابوو‪ ،‬رەفسەنجانی کە بە کەسێکی پراکماتیزم و ئەهلی سدازان نداوی دەرکردبدوو‪ ،‬بدۆ ماوەیدهکی کداتی‬ ‫جێگای گرتبوویەوە‪ .‬دوکتور قاسملوو لەوە نیگەران بوو کە دیسان پەیماننامەیەکی دیدکە وەک ئەلجەزائیدری ‪ ٢١٢٢‬دووبدارە بێدتەوە‪ ،‬کە‬

‫‪85‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫حکوومەتەکانی ئەوکاتی ئێران و ئێرا‪ ،‬لەسەر لەناوبردنی بزووتنەوەی رزگداریخوازیی کوردسدتان رێدک کەوتبدوون ‪ ،‬ئەو چەندد جارێدک‬ ‫باسی لە نیگەرانیی خۆی لە دووبارەبوونەوەی نسکۆیەکی دیکە بۆ بزووتنەوەی کورد بە هۆی لێکنزیکبوونەوەی ئێران و ئێرا‪ ،‬کردبوو‪.‬‬ ‫د‪ .‬قاسددملوو ئەوەی بدداش دەزانددی لە بددوونی وەهددا هاوپەیمانییەکدددا بددزووتنەوەی کددورد‬

‫لە رۆژهەاڵتددی کوردسددتان و‬

‫لە باشددووری‬

‫کوردستان تووشی نسکۆیەکی تدر دەبێدت‪ ،‬هە ربدۆیە ویسدتی بە هەر نرخێدک بێدت رێگاچدارەیەک ببینێدتەوە بدۆ ئەوەی بدزووتنەوەکە لەو‬ ‫قەیرانە رزگار بکات‪.‬‬ ‫شددەهید دوکتددور قاسددملوو دەیهەویسددت پێشددگیری لە رووداوێکددی نەخددوازراو بکددات و بەهەر شددێوەیەک بێددت نەهێۆددێ کە شۆڕشددی کددورد لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان تووشی شکست بێت‪.‬‬ ‫هێلددێن (نەسددرین خددانم)ی هاوسددەری لە بددارەی ئەوەی کە بددۆ د‪ .‬قاسددملوو چددووە سددەر میددزی گفتوگددۆ دەڵێددت‪“ :‬عهبدددوڕەحمان چددوو‬ ‫دهگددهڵگورگان دابنیشددێ‪ ،‬رۆژێددك پێشددتر پێیگددوتم دهچێتهڤییددهنو لهسددهر ئددهو بڕوایددهبوو رهفسددهنجانیو دهوڵددهتیئێران ندداوێرن هیچددی‬ ‫لێبكهنو لهوه به تهواوی ئهرخهیان بوو كه دهوڵهت پێویستی به رێككهوتنێك دهگهڵ حیزبی دێمدوکرات و دهگدهڵ كوردهكدان ههیده‪ .‬بدۆ‬ ‫ئهوهی بیروبڕوای تونددوتیژیی خدهڵكی دنیدا لده دژیخۆیدان خداو كهندهوه‪ ،‬پێویسدتیان بهرێككدهوتنێك دهگدهڵ ئێمهههیده‪ ،‬هدهروهها بدۆ‬ ‫مانهوه له سهر دهسهاڵت پێویستیان بهو رێككهوتنهههیە”‪.‬‬ ‫پێش تێرۆرکرانەکەی‪ ،‬ماوەی چەند هەفتەیەک بوو کە ئیجازەی پدێ درابدوو کە سدەفەر بدۆ ئەمریکدا بکدات‪ ،‬کاتێدک مداڵپەری ویکیکدیس‬ ‫دۆکومێنتە نهێنییە دیپلۆماسییەکانی ئەمریکای باڵو کردەوە‪ ،‬لە چەند دۆکومێندت کە تدایبەت بدوون بە ندوێنەرایەتی ئەمریکدا لە بەغددا‬ ‫دەردەکەوێ کە د‪ .‬قاسددملوو لە هەوڵدددا بددووە کە پشددتگیری مەعددنەوی ئەمریکددا بەدەسددت بهێنێددت و لەگەڵ ئەوەیدددا کە دژی ئیمپریددالیزم‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم لەو بڕوایەشدا بووە کە لە سیاستەدا دەبێ بەدوای بەرژەوەندیدا بگەڕێیت ‪ .‬لەو دۆکومێنتانەدا هداتووە‪“ :‬رێدبەری پێشدووی‬ ‫حیزبی دێمۆکرات جەختی کردووهتەوه کە پووڵ و چەکی ناوێ‪ ،‬بەڵکو ئەوەندە بەسە کە پشتیوانی سیاسی و مەعنەوی لێبکرێت”‪.‬‬ ‫ئددهوه كدده بددهڕوونی دهركددهوتبوو دوکتددور قاسددملوو لدده الیددهن دهسددهاڵتداره ئایینییهكانددهوه وهك دژیمهزهددهب ناسددرابوو‪ ،‬بددێهیچ ئددهمالو‬ ‫ئهوالیهك له الیهن رێژیمی توندوتیژی کۆماری ئیسالمی كه مانگێك پاش مردنی خومهینی و دوای شدهڕێكی ههشدت سداڵه كده خومدهینی‬ ‫له دژیعێرا‪ ،‬وهڕێی خستبووو تهنیا ساڵێك بوو ئهو شهڕهتهواو ببوو لهسهر ئهو بڕوایه بوون که دوکتدور قاسدملوو باشدترین كدهس بدوو‬ ‫بۆ دهسهاڵتدارانی رێژیم كه دهبوو بیكوژن‪ .‬داخوا لهبهر ئهوه كوشتیان كه ههستیان بهالوازبوونی رێژیمهكهیان دهكرد؟‬ ‫د‪ .‬قاسددملوو دەیهەویسددت لە جیهددانی دوو جەمسددەریدا رێگددای سددێیەمیش ببینێددتەوە‪ ،‬بددۆیە دەیهەویسددت سیاسددەت بکددات‪ ،‬دەیهەویسددت لە‬ ‫هەمانکاتدددا کە حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتان‪ ،‬حیزبێکددی چەپە‪ ،‬بەاڵم دەبددێ پەیوەندیشددی لەگەڵ ئەمریکددای سددەرمایەداریدا هەبددێ‪،‬‬ ‫چددونکە د‪ .‬قاسددملوو ئددابووری خوێندددبوو‪ ،‬ئەو زۆر لەمێژبددوو بددۆی دەرکەوتبددوو کە عەداڵەت و یەکسددانی دوو شددتی لیددک جیدداوازن‪ .‬بددۆی‬ ‫دەرکەوتبددوو کە جیهددانی سۆسیالیسددتی تدداک لە ندداو دەبددات و بڕیددار بددۆ کددۆمەڵگە دەگەڕێددتەوە‪ ،‬هەر بۆیەشددە لە کددۆنگرەی ‪٢‬ی حیزبددی‬

‫‪86‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دێمۆکراتدا سۆسیالیزمی دێمۆکرات دێنێتە نێو بەرندامەی حیدزب‪ ،‬ئەو سۆسدیالیزمە دێمدۆکراتیکەی کە زۆربەی واڵتدانی ئیسدتای رۆژئداوا‬ ‫کاری پێ دەکەن و تێیدا سەرکەوتوو بوون‪ ،‬قاسدملوو دەیهەویسدت لە جیهدانی دوو جەمسدەری خدۆی رزگدار بکدات و کدورد نەبێدتە گەنمدی‬ ‫نێوان دوو بەرداشان و بەردەوام بهاڕدرێت‪.‬‬ ‫لەکۆتاییدا دەتدوانین بۆێدین کە دوکتدور قاسدملوو پڕمەترسدیترین رێگدای گدرتە بەر تدا بدزووتنەوەی کدوردی رۆژهەاڵت بە دۆخدی ئەمدڕۆ‬ ‫نەگا‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە نەک بە مەرگی پێشدی لەو کارەسداتە نەگدرت‪ ،‬بەڵکدو بە مەرگدی ئەو‪ ،‬زۆرێدک لده هاوکێشدەکان لە کوردسدتان و‬ ‫ئێران بە نەمانی ئەو بە قازانجی کورد نەبوون‪.‬‬ ‫دوکتددور قاسددملوو ئەوەی کددرد کە پێشددەوا کددردی‪ ،‬بەاڵم لە کددات و شددوێنی جیدداوازدا ‪ .‬پێشددەوا لە کدداتی خۆیدددا پشددگیری لە کوشددت و‬ ‫کوشتاری خەڵکی مهاباد گرت و ویستی بەو هدۆیەوە هدیچ تاکێدک لەو کۆمەڵگدایەی کە تێیددا دەژیدا‪ ،‬تووشدی ئەزیەت و ئدازار ندهبێت و‬ ‫پیشەوا ئەوهی کردە سەرمەشق کە ئازادی خوێنێ دەوێ‪ ،‬هەر بدۆیەش قاسدملوو بە دەرسدوەرگرتن لەو راسدتییە مێدژووییە‪ ،‬ویسدتی بە بە‬ ‫هەنگاونان بەرەو مەترسییەکی ئاوا گەورە کە گیانی لە سەر دانا‪ ،‬بزووتنەوەی میلەتەکەی بە ئاقارێکی دیکەدا بەرێ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٧ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪87‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫لە نێوان خۆبەخت كردنو هەلپەرستیدا‪،‬‬

‫کەریم پەرویزی‬ ‫"چی وا لە كەسێك دەكدا كە ببدێ بە دوكتدور قاسدملووی رێدبەر‪ ،‬كە لە الی زۆر كەس وەكدوو رێدبەری كاریزماتیدك چداوی لدێ بكدرێو بە‬ ‫هەزاران كەس الیەنگرو هۆگری هزرو كردەوەكانی بنو چی وا دەكا كە كەس یدا كەسدانێك گەر تەواوی تواندای خۆیدانو دەروبەریدان بدۆ‬ ‫وەگەڕ خرابێ كە كەسایەتییەكی دیارو جێگای پەسندی لێ دروست بكرێ‪ ،‬هێشتا جێ ناگرێ؟"‬ ‫لە بیركددردنەوەو تێڕامددانی خۆمدددا چەندددین هۆكددارو پێددوەرم دادەندداو هەڵددم دەسددەنگاندنو هەر بددۆم جێبەجددێ نەدەبددوو! بە واتددایەكیتر‬ ‫چەندین پێوەرو هۆكارم كە دیاری دەكرد‪ ،‬نەدەبوونە شتێك كە لەسدەر ئەساسدی ئەو هۆكدارانە‪ ،‬جیداوازییەكی بنەڕەتدی و جەوهەری لە‬ ‫نێوان مرۆڤەكاندا دروست بكا‪.‬‬ ‫گەر خوێندن و خوێنددەواریو بەشدداری لە ناوەنددە ئاكادیمیكەكانددا وەك پێدوەر دابنێدی‪ ،‬ئەو پرسدیار دەمێنێدتەوە كە‪ :‬خدۆ بە سدەدانو‬ ‫هەزاران كەس لە نێو نەتەوەی كورددا چوونەتە زانستگاو خوێندنی زانسدتیو ئاكادیمیكیدان لە بەرزتدرین ئاستەكانیشددا تەواو كدردوەو‬ ‫گەر بەوە بددوایە دەبددوو ئێسددتا سددەدانو هەزاران مرۆڤددی لەو بابەتەمددان هەبددوا كە كەسددێكی كاریزمدداو رێبەرێكددی بلددیمەت بددووایە و‬ ‫هەركامەیان بۆخۆیان دوكتور قاسملوویەك بوونایە‪ ،‬كەچی وانیە! بۆ؟‬ ‫گەر نووسینو خوێندنەوە دەكەی بە پێوەر‪ ،‬ئەی خۆ سەدان نووسەرو كتێبنووسو بە میلیدۆن! كتێدا خوێنمدان هەیەو بدۆچی كتێبنووسدینو‬ ‫كتێا خوێندنەوە نەبۆتە هۆی ئەوە كە بە شێوەی ئوتوماتیكو خۆبەخۆ‪ ،‬ئەو تاكە ببێ بە رێبەری گەل؟!‬ ‫دەكرێ چەندینو چەند پێوەرو پێوانەو هۆكاری دیكە دەستنیشان بكەیو لە مێتۆدێكی "تەتبیقی" دا كەسەكان هەڵ سەنگێنیو بۆت‬

‫‪88‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دەركەوێ كە ئەو پێوەرانە ئایا دەبنە جیاكەرەوەی نێوان "رێبەر و نارێبەر" یان نە؟‬ ‫ئەوەی كە بە تێگەیشتنو بیركردنەوەی مندا هاتو لە الی خۆمەوە توانیم وەك هێۆی جیاكەرەوەو هۆكداری شوناسبەخشدین بە مرۆڤەكدان‬ ‫دەسنیشانی بكەم‪ ،‬بریتی بوو لەو هەڵوێستو هەڵبژاردنەی كە مرۆە لە كداتی بەربدژارە جیاوازەكدانو دوورێیانەكانددا وەریدان دەگدرێو‬ ‫لە راستیدا بەو هەڵوێستو هەڵبژاردنانە‪ ،‬بوونو كەسایەتیی خۆی پێناسە دەكاو شوناسی خۆی دیار دەكاو خۆی وەكوو مرۆڤێكی خداوەن‬ ‫ئیرادەیەكی تایبەت درووست دەكا و رۆ دەچنێ‪.‬‬ ‫لەو دوو رێیانددانەدا كە مرۆڤێددك تووشددی دەبددێو لە نێددوان خددۆیو خەڵكدددا دەسددت دەداتە هەڵبددژاردن‪ ،‬هەڵوێسددتی راسددتەقینەی ئەو‬ ‫دەردەكەوێ و نیشان دەدا‬

‫جۆرە كەسایەتییەكی هەیەو بەرەو‬

‫ئاسدۆیەك هەنگداو دەندێ‪ .‬لەوێداو لەو دوو رێیدانەدایە كە لە نێدوان‬

‫خۆبەختكردنو هەلپەرستیدا‪ ،‬بژاردەی بەردەست پێك دێو مرۆڤی خەباتكارو فیداكار خدۆبەختكردن دەبژێدرێ و كەسدایەتیی هەلپەرسدت‬ ‫لە دەرفەتەكە بە قازانجی تاكەكەسیی خۆی كەڵك وەر دەگرێ‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی شتەكانمان لێ روونتر بێتەوە‪ ،‬پێویستە بگەڕێینەوە بۆ سەرەتاكانی سدەردەمی الوەتیدی دوكتدور قاسدملووی نەمدر كە ئەوكداتە‬ ‫هێشتا نەببوو بە "دوكتور"‪.‬‬ ‫عەبدددورەحمانی قاسددملوو وەك هەمددوو دەزانددنو خۆیشددی باسددی كددردوەو لە الپەڕەكددانی مێددژوودا تۆمددار كددراوە‪ ،‬منددداڵی بنەمدداڵەیەكی‬ ‫دەسڕۆیشتووی ئەوكاتی كۆمەڵگای كوردەواری بدووو بدۆیە هەلدی بدۆ رەخسدا بدوو كە درێدژە بە خوێنددن بدداو لەبەر تواندای تاكەكەسدیی‬ ‫خۆی‪ ،‬لە خوێندنگایەكی تایبەتیی ئێران كە بۆ كەسە زیرەكەكان دابدین كرابدوو‪ ،‬دەیخوێنددو دوایەش لەبەر زیرەكدیو لێهداتوویی خدۆی‬ ‫بورسی خوێندنی پێ درا لە الیەن حكوومەتی ئەو كاتەوە و رۆیشتە ئورووپا بۆ خوێندن‪.‬‬ ‫تددا ئێددرەی نددابێ بە پێددوەرێكی بەرچدداو كە كەسددایەتیی راسددتەقینەی ئەو مددرۆڤە دەر بخدداو رەنددگە بە سددەدانو هەزاران كەسددی بەو‬ ‫تایبەتمەندییانەوە لەو جۆرە خوێندنگانەدا خوێندبێتیانو بوورسیان وەرگرتبدێو رۆیشدتبنە دەرەوەی واڵتدیش بدۆ درێدژەدان بە خوێنددن‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوكدداتەی كە دوكتددور قاسددملووی نەمددر‪ ،‬لە نێددوان بەربژارەكاندددا دەبددێ هەڵ بژێددرێ‪ ،‬ئەو چركەسدداتەیە كە كەسددایەتیو بددوونی‬ ‫تایبەتی خۆی دەسەلمێنێو خەریكی رۆنانی شوناسی تایبەتیی خۆی دەبێ‪.‬‬ ‫مرۆڤێددك كە ئیمكاندداتی باشددی بنەمدداڵەو كۆمەڵگددای بددۆ ئامددادەكراوە‪ ،‬دەتددوانێ بە لێهدداتوویی خددۆی لەوانەش كەڵكددی زیدداتر وەربگددرێو‬ ‫قۆناخەكانی گەشەكردنو بەرەو سەرەوە رۆیشتنی باشترو خێراتر لە زۆر كەسدی دیدكە بپێدوێ‪ ،‬بەاڵم دوكتدور قاسدملوو لە وەهدا قۆنداخو‬ ‫چركەساتێكدا لە نێوان بەرژەوەندیی تاكەكەسدا كە زۆرتر پێ بگاو گەشە بكا‪ ،‬یان لە بەرامبەردا بەرژەوەندیی گەلو ئارمانەكدانی كە‬ ‫ئارمدانی گەلو خەڵكددن هەلبژێدرێ‪ ،‬دەسددت دەداتە خددۆبەختكردن لە پێنداوی ئارمانددداو لە ئیمتیازەكدانی كە لەبەردەسددتیدایە چاوپۆشددی‬ ‫دەكا‪.‬‬

‫‪89‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫كەسایەتیی دژبەرو پێچەوانەی ئەم جۆرە هەڵوێستەی دوكتور قاسملووی مەزن‪ ،‬دەتوانین بە كەسانی وەها پێناسە بكەیدن كە رەندگە لە‬ ‫نێددو كۆمەڵگدداو بنەمدداڵەدا ئیمكاندداتو دەرفەتددی زۆریددان بددۆ نەرەخسددابێو لە بیركددردنەوەو تێگەیشددتنی خۆشددیاندا ئامددادەی هەنگدداوی‬ ‫شۆڕشگێڕانە دژ بە ستمو چەوسانەوە نەبن‪ ،‬بەاڵم كاتێك كە دەرفەتێك دەرەخسدێو رەندگە بە پەیوەسدتبوونی بە ریدزی حیدزبێكەوە یدان‬ ‫بە هەر دەرەتانو دەرفەتێكی دیكە كە رەنئ بۆی بێتە پێش‪ ،‬قازانجو بەرژەوەندییەكی لەروانگەی ئەوەوە گرنئ و تایبەتی بدۆی دابدین‬ ‫بكاو لەوەها دۆخێكدا هەلەكە دەقۆزێتەوەو ئیمتیازاتێكی زۆر كەم كە وەبەرچداو ندایەن‪ ،‬لەدەسدت دەدا بدۆ ئەوەی شدتی زۆر بەسدوودترو‬ ‫پڕبەرژەوەوەندددیتر وەدەسددت بێنددێو ئەم هەڵوێسددتو بددژاردەیەی ئەو كەسددە نەك لە رووی پێبەندددبوون بە ئارمددانو بددڕوا بە ڕێگدداكەوە‬ ‫نەبووە بەڵكوو لە رووی هەلپەرستییەوە بووە‪ .‬ئەم جدۆرە كەسدە تدا ئەو كداتە لەو رێگدایەدا بەردەوام دەبدێ كە قدازانجو بەرژەوەنددییە‬ ‫تاكەكەسییەكانی دابین بكدرێو قدازانج وەرگرتندی درێدژەی هەبدێو هەركدات لە رێگدایەكی دیدكەدا و رەندگە پدێچەوانەی ئەوەی پێشدوو‪،‬‬ ‫قازانجی زیاتری بەرچاو بكەوێ‪ ،‬رێگاكەی دەگۆڕێ‪.‬‬ ‫گەر بە الپەڕەكانی مێژوودا دەگەڕێیو مێژووی ژیانو خەباتی دوكتور قاسملووی رێبەر دەخوێنییەوەو چاوی لدێ دەكەی‪ ،‬بە فراواندی ئەو‬ ‫جۆرە دوورێیانەی "بەرژەوەندیی زیاتری تاكەكەسی یان خۆبەختكردن لە پێناوی ئارمانەكاندا" چەنددپاتە دەبینیدیەوە كە بەردەوامو لە‬ ‫هەموویاندا دوكتدور قاسدملووی مەزنو رێدبەر‪ ،‬بە ئیدرادەو هەڵبژاردنێكدی وشدیارانەو مێدژوویییەوە رێگدای فیدداكاریو خدۆبەختكردن هەڵ‬ ‫دەبژێرێ‪.‬‬ ‫لەوسەردەمەداكە ئەحمەد تۆفێق سەرۆكی حیزب بووو دوكتورقاسملوو دەیتوانی بە نیزیكبوونەوە لەو‪ ،‬جێگای خۆی قایمتر بكا‪ ،‬نەیكدردو‬ ‫بێدەنددئ نەبددووو ئەوكدداتەش كە بە نددارەوا تۆمەتیددان بددۆی هەڵبەسددتو بڕیدداری وەالنانیددان لە رەوتددی حیزبددایەتی دا‪ ،‬بە دژی حیزبددی‬ ‫دێمددوكرات كە بەالی دوكتددور قاسددملوووە سددەمبولی ئارمانەكددان بددوو‪ ،‬نەجددوواڵیەوەو هەڵوێسددتی زەربەلێدددانو دژایەتیكردنددی حیزبددی‬ ‫دێموكراتی نەگرت!‬ ‫ئەوكددداتەی كە لە ئورووپدددا‬

‫لە بددداری كەسدددایەتیی سیاسدددیو ئاكادیمیدددكو‬

‫لە بددداری پدددێگەی كدددۆمەاڵیەتیو ئدددابوورییەوە خددداوەنی‬

‫ئیمتیددازاتی بەرچدداو بددوو‪ ،‬هەمددوو ئەوانەی لە دوورێیددانی خددۆبەختكردنو بەرژەوەندددیی تاكەكەسددیدا بەجددێ هێشددتو خددۆی و ئیمكاندداتو‬ ‫ئیمتیازاتی وەدەست هاتووی خدۆی پێشكەشدی حیدزب كدردو هەرچدی بەدەسدت دێنداو هەر كدارێكی دەكدرد‪ ،‬دەیكدردە سدەرمایەو لە خدزمەت‬ ‫حیزبی دێموكراتو ئارمانەكانیدا دادەنا‪.‬‬ ‫لە جۆری كەسانی پێچەوانەی ئەو شیوازەی دوكتور قاسملوو‪ ،‬دەتوانین نموونە بددۆزینەوەو باسدیان بكەیدن‪ ،‬هەرچەندد لە الی خدۆمەوەو‬ ‫لە مێشكی خۆمدا رەنگە بۆ هەركام لە رستەكانو كردەوەكان‪ ،‬دەموچاوێكی تدایبەتیی كەسدێكم لەبەرچداو بدێ‪ ،‬بەاڵم نمدوونە هێندانەوەو‬ ‫هەڵسەنگاندنی كەسانی دیاریكراو‪ ،‬دێۆمەوە بۆ ئەركو بەرپرسیارەتیی مێژووی هەر تاكێك بۆخۆیو باسەكە بە گشتی دەكەم‪.‬‬ ‫كەسایەتیی هەلپەرسدت نەك ئیمتیدازێكی تاكەكەسدی ناكداتە فیددای ئارمانەكدان‪ ،‬بەڵكدوو لە دەرەتدانو دەرفەتو سدەرمایەكانی رێبدازو‬ ‫رێگدداكە بە قددازانجو بەرژەوەندددیی تاكەكەسددی كەڵددك وەردەگددرێو وەكددوو بددازارییەك چدداو لە شددۆڕشو خەبددات دەكددا كە گەر هەندددێك‬

‫‪90‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫سەرمایەی بۆ شۆڕش دانا‪ ،‬دەبێ بەچەندین قات سوودو بەرژەوەندیی لێ وەربگرێتەوەو لەو كاتدانەدا كە بەرژەوەنددیی تاكەكەسدیی گەر‬ ‫بە تۆزقاڵێك لە نێو كۆڕی یاراندا وە مەترسی بكەوێ یان بە باشی دابین نەكرێ‪ ،‬ئامادەیە لەپێناوی جدوبران كدردنەوەی ئەو زەرەردا‬ ‫زەربەی گەورەتر لە ئارمانەكانو بەرژەوەندییەكانی حیزبو شۆڕش بدا‪.‬‬ ‫دوكتددور قاسددملووی نەمددر لە بەربژارەكاندددا هەردەم دەروەسددت بە ئارمانەكددان بددووو لە كۆتددایی ژیانیشدددا بە بەختكردنددی گیددانی مددۆركی‬ ‫هەمیشددەیی لە راسددتگۆبوونو ئیددرادەی بەرزی خددۆبەختكردن لەپێندداو ئارمددانی ئاسددوودەژیانی خەڵكدددا دا‪ ،‬بە شددێوازێك كە تەنددانەت‬ ‫دوژمنانیش توانای بێرێزی پێكردنیان نیەو كۆماری ویالیەتیی فەقیهدی كە ئەو رێدبەرەی تیدرۆر كدردوە‪ ،‬بدوێریو جدورئەتی ئەوەی ندیە‬ ‫كە ئەو تیرۆرە وەئەستۆ بگرێو پەلەقاژەی ئەوە دەكدا كە پەڵەی رەشدی ئەو تداوانە لە خدۆی دوور بكداتەوەو كەسدی دیدك بە تاوانبدار‬ ‫بناسێنێ‪.‬‬ ‫لە بەرامددددبەردا زۆر كەسو كەسددددایەتیی وا بددددوونو هەن كە خۆیددددانو دەوروبەرەكەیددددان هەوڵێكددددی زۆر دەدەن كە بە پڕوپاگەندددددەو‬ ‫پێداهەلگوتن‪ ،‬وا نیشان بدەن كە ئەوانیش كەسانی لێوەشاوەو لێهاتووو‪ ...‬و رێبەری بلیمەتی گەلدن‪ ،‬بەاڵم گەر بە الپەرەكدانی ژیدانو‬ ‫كردەوەكانیاندا دەچیەوەو چركەساتەكانی هەڵوێست وەرگرتنیان دەخدوێنییەوە‪ ،‬زۆرتدر وەكدوو كەسدانی هەلپەرسدت دێدنە بەرچداو تداكوو‬ ‫كەسانی فیداكارو خۆبەختكەرو مرۆڤیش بە هەڵوێستو هەڵبژاردنەكانی‪ ،‬خۆی دەسەلمێنێ‪ ،‬نەك بە غەریزەو نانو ئاوخواردنەكانی!‬ ‫بددۆیەو لە رەوتێكددی مێژوویددی وەهددادایە كە دوكتددور قاسددملوو دەبددێ بە رێددبەری ندداودارو خۆشەویسددتی خەڵددكو كەسددانی هەلپەرسددتیش‬ ‫هەرچەند خۆیانو دەوروبەركانیان هەوڵیان بۆ بدەن هەر "ناچەقن بە دڵەوە‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٧ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪91‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫تایبەتمەندییە بەرزەکانی شەهید دوکتور قاسملوو‪،‬‬

‫حوسێن نازدار‬ ‫دوكتور قاسدملوو‪،‬بە شداهیدی و ئێکترافدی زۆر كەسدایەتی نداوداری كدورد و ئێراندی و جیهدانی كەلە ندزیكەوە ناسدیویانە ‪،‬گەورەتدرین و‬ ‫بەئێکتبارترین كەسایەتی سیاسی و مێژووی كورد بوو‪،‬‬ ‫تەنانەت لە رۆژهەاڵندی ناوەڕاسدتیش دا كەسدایەتیەكی كەم وێدنە بدوو‪ ،‬بدزووتنەوەی رزگداری خدوازی كوردسدتان بۆبەشدێكی بەر چداو لە‬ ‫دەسكەوتەسیاسیەكانی خۆی قەرزداری زاندایی و زیرەكدی سیاسدی ئەو رێدبەرە مەزنەیە‪ ،‬بە داخەوە ئیستاشدی لە گەلددا بدێ گەلدی كدورد‬ ‫رێبەرێكی دیكەی هاوتای قاسملووی نەبوەتەوە‪.‬‬ ‫دوكتور قاسملوو‪،‬خوێندكارێكی زیرەك و بە بەرنامە‪ ،‬مامۆسدتایەكی كەم وێدنە‪ ،‬بیرمەندد و روونداكبیرێكی بیركدراوە و تێژبیدر و وریدا و‬ ‫ژیربوو‪.‬‬ ‫دوكتددور قاسددملوو‪ ،‬رێبەرێكددی مددودێرن و سددیمایەكی دێمددوكرات‪ ،‬مروڤێكددی شورشددگێر‪ ،‬سیاسددەتوانێكی واقددع بددین و نمددونە‪ ،‬دیپلۆمدداتێكی‬ ‫هەڵكەوتو وسەفیرێكی گەورەی نەتەوەی چەوساوەی كورد بوو‪.‬‬ ‫دوكتور قاسملوو ‪،‬مدودیرێكی داهێدنەر و چداالك و پڕكدار و مانددووی نەنداس‪ ،‬رێكخەرێكدی بە تواندا و ئەمدانەت دار‪،‬پێشدمەرگەیەكی بە‬ ‫نەزم و دیسیپلین ‪،‬تێكوشەرێكی خاكی و خەڵكی و بەهەست و قسە خوش و راستگۆ ‪،‬كوردێكی مافخواز و نیشتمان پەروەر بوو‪.‬‬ ‫شەهید دوكتور قاسملوو ‪،‬باورێكی قووڵی بە دێموكراسی هەبوو ‪،‬پێی وابوو دێموكراسی شتێك نییە تەنیا تایبەت بە هێندێك كەس و‬

‫‪92‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫چەند واڵت بێ ‪ ،‬بەڵكو دەسكەوتێكی مروڤایەتییە و هەركەسێك و هەر واڵتێك مافی هەیە كە هەیبێ و كەڵكی لێ وەرگرێ ‪،‬ئەو نەك‬ ‫هەر بۆ دۆستان تەنانەت بۆ دوژمنەكانیشی دێمۆكراسی دەپاراست و دەیفەرموو‪" :‬خەبات بۆ دێموكراسی نابێ بچێتە ژێر سێبەری خەبدات‬ ‫بۆ مافی نەتەوایەتی و چینایەتی‪".‬‬ ‫د د قاسملوو‪ ،‬باوڕی قووڵی بە" ئازادی و داد پەروەری"هەبوو‪ ،‬پێی وابدوومرۆە هەروەك بدۆ درێدژەدان بە ژیدان پیویسدتی بە "ئداو هەوا‬ ‫"هەیە‪ ،‬هەر بەم چەشنەش بۆپەرەگرتن و گەشە كردن و درەوشانەوی كومەڵگای مرۆڤایەتی پیویستی بە "ئازادی و دادپەروەری" هەیە‪.‬‬ ‫شەهید دوكتور قاسملوو‪،‬باوڕی قووڵی بە"دۆسدتایەتی و پێوەنددی و هاوكداری"نێدوان مرۆڤەكدان هەبدوو‪ ،‬پێدی وابدوو بدۆ بەردەوام بدوونی‬ ‫ژیانی كۆمەڵگای مرۆڤدایەتی‪ ،‬بە پاراسدتنی "بەرژەوونددی و سدەربە خدۆیی و حدورمەتی"بەراندبەر‪ ،‬پیویسدتە ئەو پێوەنددی و هاوكدارییە‬ ‫هەمیشە گەشە بكا و پەرە بستێنێ‪.‬‬ ‫د د قاسملوو ‪،‬بە زیرەكی و توانا و ئەزمدوونی كەم وێدنەی خدۆی رۆنێسانسدێكی لە حیزبدی دێمدوكراتی كوردسدتانی ئێدران دا وەڕێخسدت‪،‬‬ ‫پێرەوپرۆگرامدی حیزبددی لە سدەر بندداغەو بنچیدنەی دیمۆكراسددی وبەرژەوەندددی گەلدی كددورد و سدەربە خددۆی سیاسدی بریدداردان دارشددتەوە و‬ ‫كردییە بە رێبازی سیاسی حیزبی دێموکرات‪.‬‬ ‫سوسیالیزمی دێموكرانی لە ناو حیزب دا چەسپاند و كردییە بە ئامانجی دوا رۆژی حیزبی دێموکرات‪.‬‬ ‫دوكنور قاسملوو ‪،‬لەئاستی كوردستان و ئێران و جیهان دا ‪،‬بەراستی خەبداتگێڕێکی شدێلگیر و لە خدۆ بدوردو و مانددووی نەناسدی رێگدای‬ ‫ئاشتی و ئازادی و دێموكراسی و مافی مرۆە و مافی نەتەوایەتی بوو‪.‬‬ ‫لە بەر هەموو ئەو تایبەتمەندییە بەرزانەی كە دد قاسملووی نەمر هەیبوون ‪،‬شەمشەمە كوێرەكانی حکومدهتی ئیسدالمی ئێران‪،‬دوژمندانی‬ ‫ئاشددتی و ئددازادی و مددافی مددرۆە‪ ،‬بە پیالنددی ئاشددتی و بەغەدر و خەیددانەت دەسددت بەكددار بددوون و مامۆسددتای دێموكراسددی و پێغەمددبەری‬ ‫ئاشتییان شەهیدكرد‪.‬‬ ‫رێبەرانی كۆماری ئیسالمی ئێران‪ ،‬دەیانزانی كە دد قاسملوو هەروەك لە خەبات بۆ دادپەروەری سیاسی و نەتەوایەتدی و كدۆمەاڵیەتی دا‬ ‫شددێلگیرە ‪ ،‬زۆر زیدداتر لەوەش بدداوەڕی بە وتددووێژ و چارەسددەری ئاشددتیخوازانەی مەسددەلەی كددورد هەیە و هەر بددۆیە كاتێددك لە رێگددای‬ ‫نیزامدی یەوە زەفەریدان پدێ نەبددرد ‪ ،‬فێۆبدازانە و دەغەڵكدارانە لە دەروازەی ئاشدتیخوازانەوە بددۆی هداتنە مەیددان و بە نداوی وتددووێژی‬ ‫ئاشتیخوازانە لە سەر مافی گەلی كورد لە كوردستانی ئێران ‪،‬لە ڤییەن دەگەڵی دانیشتن و تێروریان كرد‪.‬‬ ‫رێبەرانی حکومەتی ئیسالمی ئیران بە هەڵە چوون‪،‬پێیان وابوو بە تێروری دد قاسملوو‪ ،‬رێباز و ئامانج و حیزب وگەلی قاسملووشیان‬

‫‪93‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫تێرور كردوە‪ ،‬بەاڵم ئیستا پاش تێپەر بوونی ‪٧٢‬ساڵ بە سەر شەهید بوونی دددقاسملوو دا‪،‬حیزبدی دێمدوكرات و بیدر ورێبداز و ئامدانجی‬ ‫قاسملووش بەردەوام لە بەرهو پێش چوون و گەشە كردن و درەوشانەودان و رێبواران و قوتابیانی قوتابخانەی قاسملووش‪ ،‬ئااڵی پدڕلە‬ ‫شانازی ئەویان بە شەكاوەیی راگرتوە و بۆ گەیشتن بە ماف و ئامانجە بەرزەكانی گەلی كورد‪ ،‬دڵسوزانە و سدەربەرزانە و شدێلگیرانە و‬ ‫بێ ووچان خەبات دەكەن و بەرەو ئاسۆی روون هەنگاو دەنێن‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی خاکەلێوە ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪94‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملوو‪ ،‬لە ڕێبازی ئازادی دا‪.‬‬

‫عومەر غوالم عەلی‬ ‫ئەم یادە بیرەوەریی کارەساتێکی دڵتەزێنە کە لە غەدر و خەیانەتێکی مێژوویی دا داخێکی بەژانی لە سەر بەژنی بزاڤدی رزگداریخوازیی‬ ‫نەتەوەکەمان بە گشتی و حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران بەتایبەتی بەجێما‪.‬‬ ‫ئێوارە درەنگانی ‪٧٧‬ی پووشپەڕی ساڵی ‪٢٢٢٩‬ی کۆچیی هەتاوی ڕێکەوتی ‪٢٢‬ی ژووئیەی ‪٢١٩١‬ی زاینی‪،‬دیپلۆمات تێرۆریسدتەکانی کۆمداری‬ ‫ئیسالمی لە سەرمێزی وتووێژ بە نەریت و کولتووری باوی میراتی لە مێژینەیان هەڵیان کوتایە سدەر میوانەکانیدان و شدەهیدیان کدردن‬ ‫و لەم پیالنەدا دوکتورقاسملوو گیانی بەختی هەوڵە ئاشتیخوازانەکانی کرد‪.‬‬ ‫دوکتورقاسملووی مەزن ئاوێنەی بااڵنوێنی ڕێبەرێکی گەورەی گەلەکەمان بوو کە مێژووی ندوێی خەبدات بە شداهیدیی ئێسدتامان شدانازیی‬ ‫پێوەدەکا‪.‬‬ ‫زێدددی دوکتورقاسددملوو بدداکووری موکریددان‪،‬لە باشددووری شدداری ورمددێ‪،‬لە سددەدان سدداڵی بەرەوە کۆددی سددەرهەڵدان و مەکددۆی شۆرشددگێڕانی‬ ‫نەتەوەکەمان بووە‪ .‬یەکەمی بەفرانباری ساڵی ‪٢٢١١‬ی کدۆچیی هەتداوی هەمدبەر ‪٧٧‬ی دیسدامبری سداڵی ‪٢١٢١‬ی زایندی لەم دەڤەرە چداوی‬ ‫بە ژیددان و نیشددتمان دا هەڵێندداوە‪ .‬بنەمدداڵەکەی لە تێکۆشددەرانی نەتەوەیددی و لە ئددۆگرانی کۆمدداری کوردسددتان بددوون‪ .‬قاسددملوو لەو‬ ‫بەستێنەدا گەیبوویە‪،‬بۆیە‪ ،‬لە هەڕەتی الوی داو لە تەمەنی گوڵ ئاسای کۆماری کوردستان دا لە شاری ورمدێ ڕێکخدراوی الواندی حیزبدی‬ ‫دێمۆکراتی دامەزراند‪.‬‬

‫‪95‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بە داگیرکرانی کۆماری کوردستان لە الیەن ئەرتەشی ڕژیمی پاشایەتی یەوەو شەهیدکرانی پێشەوای کۆمار و رێبەرانی حیزب ‪،‬حیزبی‬ ‫دێمۆکرات کەوتە خەباتی نهێنی یەوە‪.‬قاسملووی الو لە درێژەی خوێنددن و خەبدات دا لە ئورووپدا گیرسدایەوە‪.‬سداڵی‪٢٢٧٢‬ی هەتداوی بە‬ ‫خوێندکاری لە پاریس‪،‬ڕێکخراوی خوێندکارانی کورد لە ئورووپای پێکهێنا‪،‬بەم شێوەیە نێوچان لە نیشتمان و لە هەندەران لە خەبداتی‬ ‫ئاشکرا و نهێنیی حیزبەکەی دا چاالکانە بەشدار بوو‪.‬‬ ‫لە قاسددملوو دا کەلتددووری نەتەوەیددی‪ ،‬چدداالکیی ڕامیدداری و زانسددتی ئاکددادیمی کردیانەخەباتکددارێکی داهێددنەر‪ ،‬پێشددکەوتنخوازو بەو‬ ‫هۆیانەوە لێبڕاوانە هەوڵی ڕێکخستنەوەی حیزب و گەشەپێدانی بزووتنەوەی نەتەوەیدی و دێمدۆکراتیکی ڕۆژهەاڵتدی کوردسدتانی دا ‪.‬ئەو‬ ‫لەو هەل و مەرجە دژوارەی خەبددات دا دەسددتەبەری متمددانەی ئەندددامانی حیددزبەکەی کددرد و لە کۆنفرانسددی سددێهەمی حیددزب (‪ )٢١٢٢‬بە‬ ‫ئەندددامی کددومیتەی ناوەنددددی و لە کددۆمیتەی ناوەنددددی دا بە سددکرتێری گشددتیی حیزبدددی دێمددۆکراتی کوردسدددتانی ئێددران هەڵبژێدددردرا‪.‬‬ ‫ئەومتمانەیەی هاوڕێ و هاوسەنگەرانی تا شەهید بوونی وەک میداڵی شانازی لە سەر سنگی قاسملوو دەدرەوشایەوە‪.‬‬ ‫دوکتورقاسملوو زانا و بە توانا‪ ،‬لیهاتوو لە ڕێبەری داو ئازابوو‪.‬باوەڕێکی قووڵی بەمافی چارەی خۆنووسینی گەلی کدورد وگەالندی تدری‬ ‫واڵتی فرەنەتەوەی ئێران هەبوو‪،‬باوەری وابوو تا ماف و ئازادی یەکانی گەالندی ئێدران دابدین نەکدرێن یەکیەتدی و ئاشدتی پێدک نایدا‪،‬‬ ‫دێمۆکراسی‪ ،‬مافی مدرۆە و بەرابەریدی تاکەکدانی کۆمەڵگدای بە بنچیدنەی تەبدایی و پێشدکەوتنی کۆمەڵگدا دادەندا‪ ،‬لە حیدزبەکەی دا و‬ ‫لەسددنووری دەسددەاڵتی بددزووتنەوە دا پێددڕەوی دەکددردن‪ .‬ئەو خراپتددرین دێمۆکراسددیی لە باشددترین دیکتدداتۆری پددی چدداکتر بددوو‪ .‬لە دوای‬ ‫شەهیدبوونی‪ ،‬قوتابییەکانی ‪،‬ناوی مامۆستای دیمۆکراسی یان بە یادی بڕی‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو لەو باوەڕدابووکە پرسی کورد و کێشەکانی لەگەڵ دەسەاڵتە داسەپاوەکانی سەر کوردستان"رێگاچارەی نیزامی "ی ندیە و‬ ‫جیهددان دەبددێ بەرەو ئاشددتی و ئددازادی و دێمۆکراسددی هەنگدداو بنددێ‪ ،‬بەاڵم لە خەبدداتی ڕەوا داو لە شددەڕی سددەپاو بەسددەر ڕۆڵەکددانی‬ ‫نیشتمانەکەی دا قەت سۆی لەوە نەدەکردەوەکە وەک پێشمەرگەیەک بچیتەسەنگەری بەرگری یەوەو ببێدتە فەرمانددەرێکی بەوەجدی هێدزی‬ ‫پێشمەرگەی کوردستان‪ .‬وەبیر ڕێبەرایەتیدی حیدزبەکەی دەهێندایەوە کە کەڵدک وەرگدرتن لە ئدامرازی خدرا بدۆ ئامدانجی بداش نەتەنیدا‬ ‫رەوایی نادا بەئامرازەکە بەڵکوو مامانجەکەش خەوشددار دەکدا‪ .‬دەیگدوت ئدێمە کە بدۆ ڕزگداریی گەلیکدی بندەسدت تێدەکۆشدین خەبداتێکی‬ ‫پیددرۆزە بەاڵم نددابێ هیچکددات تێددرۆر و بددارمتە گددرتن و ڕفاندددن بکەیددنە ئددامرازی ئەوخەبدداتە و خەڵکددی بێتدداوان وبددێ دەرەتددان بددۆ‬ ‫بەرژەوەندیی خۆمان بخەینە مەترسییەوە‪ ،‬تەنانەت لەشدەڕی قدورس و گرانیشددا کە شدەهید بدوونی هاوڕێکانمدان کدارلە سدەر هەسدت و‬ ‫سۆزمان دەکا نابێ دیلەکانی شەر ئازار بدرێن و پێویستە مافەکانیان بە تەواوی پارێزراو بێ‪.‬‬ ‫دوکتورقاسدملوو سدەرەڕای زانددایی‪ ،‬زمدانزانی و زانیداریی کەم وێددنەی هیچکدات خدۆی لە فێربددوون نەدەبدوارد‪ ،‬خوێنددنەوە و گددوێگرتن لە‬ ‫ئاکارە بەرچاوەکانی بوون‪ .‬کتێبخانەکەی بەکڵ ڕێگاوە بوو‪،‬دەنگی ڕادیۆکەی لە گەوە و هەوراز و نشێوەکانی ڕێ دا لە گوێی هاوڕێکدانی‬ ‫دا دەزرینگایەوە‪ .‬کادر و پێشمەرگەکانی حیزبی بۆ بردنەسەرێی زانیاری یدان هدان دەدا و لە ڕۆژاندی هەرە سدەختی خەبدات دا ئۆرگدانی‬ ‫تایبەت و کادری شیاوی بۆ پەروەردە وڕاهێنانی پیشمەرگەکان ڕادەسپارد‪.‬‬

‫‪96‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دوکتور قاسملوو کە خدۆی نووسدەرێکی گەورەو خداوەن چەنددین کتێدا و ندامیلکە و سدەدان وتداری بە پێزبدوو گەلیدک لە کداتی خدۆی بدۆ‬ ‫ڕێنوێنیی نووسەرانی نێو حیزبەکەی تەرخدان دەکدرد‪ ،‬ئامۆژگداری و ڕێندوێنیی دەکدردن‪ ،‬لە ڕێندوێنی یەکدانی دا پێدی لەسدەر نووسدین بە‬ ‫ئەدەب و نەزاکەتەوە دا دەگرت و دەیگوت نووسەری دێمۆکرات دەبێ ئەدەب و نەزاکەت لە ڕستەو نووسدراوی ببدارێ‪ ،‬نەک وەک دوژمدن و‬ ‫نەیارەکانی کە زەلکاولە قەڵەمەکانیان دەچۆڕێتەوە‪ .‬لەم ڕێچدکەیەوە‪ ،‬پیمدان دەڵدێن ئەدەبیداتی حیزبدی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئێدران‬ ‫یەکێددک لە خدداوێنترین ئەدەبیدداتە سیاسددی یەکددانی ندداوچەکەیە‪ .‬لە بەنرختددرین وانەکددانی دوکتورقاسددملوو بددۆ حیددزبەکەی‪،‬کە حیزبددی‬ ‫دێمددۆکراتی کوردسددتانی ئێددرانە‪ ،‬بە شددانازی یەکددانی خددۆی دەزانددی‪ ،‬تێیگەیشددتووە و پێددی گەیشددتووەو بەڕێددوەی بددردووە‪ ،‬پاراسددتنی‬ ‫سددەربەخۆیی سیاسددی و سددەربەخۆیی بڕیدداردانە‪ .‬لەگەڵ ئەوەی حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتانی ئێددران لەو پێندداوەدا زۆرجددار تووشددی‬ ‫تەنگانەی سیاسی بووە‪ ،‬بەرژەوەندییەکانی کەوتوونە مەترسییەوەو دۆستەکانی لێ زیز و زویر بوون‪ ،‬بۆ دەستکەوتی کاتی سدەربەخۆیی‬ ‫بڕیاردانی فیدا نەکردووە‪،‬پاکی و پیرۆزیی خەباتەکەی و بەرژەوەندیی نەتەوەیی بە نرخی هەرە گران پاراستووە‪.‬‬ ‫لە تێپەڕی ئەم زەمەنە دژوارەی خەبات دا دوکتورقاسملوو هاندەری چیدژ وەرگدرتن لە ژیدان بدوو‪ .‬لەو بداوەڕەدابووکە مرۆڤدی شۆڕشدگێڕی‬ ‫کورد دەبێ ژیانی خۆش بوێ‪ ،‬شایی بکات و پێبکەندێ و جێدژن بگدرێ‪ ،‬ئەو لە شدایی و هەڵپەڕکێدی خەڵکدی کوردسدتان دا شدێوەیەک لە‬ ‫خەبدداتی بە دی دەکددرد‪ ،‬دەیگددوت دوژمنەکەمددان رژیمددی خددوێن و فرمێسددک و مەرگە‪ ،‬حکددوومەتی تازیەبدداری و بەرۆک دادڕیددن و ڕوومەت‬ ‫ڕنینە‪،‬کە وایە‪،‬با ئێمە شادبین و شایی بکەین‪ ،‬خەبات لە پێناو ژیان دایە و ژیان بە بێ شدایی و بەخدتەوەری بدێ ماندایە‪.‬ئەو لەسدەر‬ ‫گۆکۆی شەهیدانیشمان بەو جٶرە دەدوا کە ئێمە لە مێژە لە بیرەوەریی شەهیدان مان دا ناگریین‪ ،‬تەنیا کارێک کە دەبدێ لە بەر چداو و‬ ‫لە بەر بیری شەهیدانمان دا بیکەین ئەوەیە کە ڕێگاکەیان بەرنەدەین‪ ،‬باشترین پاداش بۆ شەهیدەکانمان درێژەدانی ڕێگایانە‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو لە چدل سدال خەبداتی داو لە ‪ ٧١‬سداڵ ڕێبەریدی حیزبدی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئێدران دا گەلیدک ئەزمدوون و وانەی بدۆ‬ ‫درێژەدەرانددی ڕێبددازەکەی وئددۆگرانی خەبدداتی حیددزبەکەی تۆمددار کددرد‪ ،‬بە بیددر و بدداوەری شۆڕشددگێڕانەوە دەرسددی کددردەوەی خەباتکددارانی‬ ‫داداین‪ ،‬ئامۆژگاریی کردین چدۆن خۆمدان لە تداک پەرسدتی ببدوێرین و پشدتمان بە ڕێکخسدتنەکانمان ببەسدتین فێدری کدردین کە بۆکداری‬ ‫بەکدددۆمەڵ دەبدددێ پدددێکەوە بیدددربکەینەوە و وێکدددڕا بریدددار بددددەین‪ .‬ئەو وانە بەنرخدددانەبوون کە هەتاهەتدددایە لە مەکتەبدددی قاسدددملوو دا‬ ‫دەخوێندرێن کە بە خەسداری گەورەی دە دەسدت چوونیشدی‪ ،‬حیدزبەکەی هەروا قدایم و پدتەو‪ ،‬نیشدتمانی قاسدملووی تەژی لە شۆڕشدگێڕی‬ ‫سوور و شێلگێری رێبازەکەی کردووە‪.‬‬ ‫دوکتدور قاسددملوو بە ژیدان و خەبدداتی سدەلماندی کە دەبددێ کوردسدتانمان لە هەمددوو جێگدایەک پددێ خۆشدتر بێددت و لە هەمدوو واڵتێکمددان‬ ‫خۆشتر بوێ‪ .‬ئەو لە پێناوڕزگاریی خەڵک وئاوەدانیی خاکی کوردستان دا گیدانی بەخشدی و خدۆی گدوتەنی "گەلێدک ئدازادیی بدوێ دەبدێ‬ ‫نرخی ئەو ئازادییەش بدا"‪.‬‬ ‫لە ‪٧٧‬ی پووشپەڕدا بکوژانی قاسملوو لە خوێنی شەهیدانی ویەن و فرمێسکی پیر و الوی کورد و خاک و خدۆڵی کوردسدتان قوڕێکیدان بدۆ‬ ‫سەری خۆیان گرتەوە کە تا ئێستاش چۆڕاوگەی لە ڕوخساری دزێویان نەبڕاوە‪ .‬ئەمڕۆ کیژو کوڕی الوی کورد نیشتمانی قاسملوویان‬

‫‪97‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫کردۆتەوە جۆالنەی خەبات‪ ،‬شەقام و ڕێ‪،‬کووچەوکۆاڵنی شار و دێ لەم ڕۆژەدا تاجی ناوی قاسملوو دەنێنەسەر‪.‬‬ ‫خوێنی قاسملووی ڕێبەر نرخی گرتنەبەری رێبازی ئازادی یە تا دەرکەوتنی خۆری سەربەستی لە ئاسمانی نیشتمانە کەی دا‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی پێشمەرگەکان ‪ /‬ڕێکەوتی‪١ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪98‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملوو‪ ،‬وانەیەک بۆ خەبات و چرایەک بۆ داهاتوو‬

‫وریا رەحمانی‬ ‫‪٧٧‬ی پووشددپەڕی ئەمسددداڵ ‪ ٧٢‬سددداڵ بەسدددەر تێدددرۆر کراندددی شددەهیدی رێدددبەر‪ ،‬دوکتدددور عەبددددولرەحمانی قاسدددملوو بەدەسدددتی دیپلۆمدددات‬ ‫تێرۆریسددتەکانی کۆمدداری ئیسددالمی لە شدداری “ڤیددیەن”ی پێتەختددی واڵتددی ئۆتریشدددا تێدددەپەڕێ‪ .‬ئەوە لەحاڵێددک دایە کە تددۆز و خددۆڵی‬ ‫زەمانە نەیتوانیوە لە گرینگیی ئەو کارەساتە شوومە و گەورەیی ئەو مەزنە پیاوەی مێژووی هاوچەرخی کورد کەم بکاتەوە‪.‬‬ ‫د‪ .‬قاسملوو سەرەڕای ئەوەیکە رێبەرێکدی هەڵدکەوتەی خەبداتی هداوچەرخی کدورد لە چوارچێدوەی بدزووتنەوەی رزگداریخوازانە و میللدی ‪-‬‬ ‫دێموکراتیکی کورد لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتاندا بدوو‪ ،‬لەهەمدان کاتددا تیۆریسدییەنێکی شدارەزای گۆڕەپدانی سیاسدییش بدوو کە تەئسدیر و‬ ‫کاریگەریی ئەندێشەکانی زۆر زوو سنووری رۆژهەاڵتی کوردستانی تێپەڕاند و نەتەنیدا هەر لە پارچەکدانی دیدکەی کوردسدتاندا بەڵکدوو‬ ‫لە ئاستێکی بەرینی نێونەتەوەییدا درەوشایەوە‪ .‬بەجۆرێک کە تا ئێستا وەک “مۆدێرنیتەی رێبەرانی کورد” و وەک “پێغەمدبەری ئاشدتی”‬ ‫پێناسە کراوە‪.‬‬ ‫خولیای سیاسی و خەباتی د‪ .‬قاسملوو تەنیا رزگاریی نیشتمان نەبوو‪ ،‬بەڵکوو لە مەودایەکی هەراوتردا خەوندی کدۆمەڵگەیەکی ئدازاد و‬ ‫دێموکراتیک و پێشکەوتنخوازانەی بۆ مرۆڤی کورد و نیشتمانی کوردستان دەدی و بەم پێیەش دیسکۆرسی خەباتی سیاسی و بدزووتنەوەی‬ ‫رزگاریخوازانەی حیزبی دێموکرات و رۆژهەاڵتی کوردستانی لەسەر بنەمایەکی میللی دێموکراتیکانە داڕشدت‪ .‬بەشدێکی زۆری نزیکدایەتی و‬ ‫دۆستایەتیی ئەو کەسایەتییە سیاسی و مرۆڤدۆستانەی کە ئێستا بەپیری پرسدی کدوردەوە دێدن و لە کدۆڕ و کدۆمەڵە نێونەتەوەییەکانددا‬ ‫بەرگریی لێ دەکەن‪ ،‬دەگەرێتەوە بۆ هەوڵ و تێکۆشانی بێ وچانی دیپلۆماسیی د‪ .‬قاسملوو و ئەو کداریگەرییە بەرفدراوانە سیاسدییەی کە‬ ‫لە مەیدانی سیاسەتی جیهانیدا داینا و وەک میراتێکی بایەخدار لەدوای خۆیەوە بۆ حیزبی دێموکرات و بزووتنەوەی نەتەوەی کدورد بە‬ ‫گشتی بەجێی هێشت‪.‬‬

‫‪99‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫گرینگیی رێباز و ئەندێشەکانی د‪ .‬قاسملوو تەنیا لە چوارچێدوەی سدەردەمی خۆیددا بەرتەسدک ندابێتەوە و هەرچدی زیداتر بەسدەر کداتی‬ ‫شەهیدبوونیدا تێدەپەڕێ‪ ،‬حەقانییەت و گرینگییەکەی زیاتر دەردەکەوێ و خۆ دەنوێنێ‪.‬‬ ‫بە تێپەڕبددوونی چەنددد سدداڵێک پدداش شددەهیدبوونی د‪ .‬قاسددملوو خەبددات و بەرخددۆدان لە رۆژهەاڵتددی کوردسددتان بەهددۆی هدداتنە کددایەی‬ ‫هەندێک فاکتەری نێوخۆیی و دەرەکدی مێتدۆدی خەبدات گدۆراو هێدزە شۆرشدگێرەکانی ئەم پدارچەیەی نیشدتمان پاشەکشدەیەکی مێژووییدان‬ ‫بەرەو قوواڵییەکددانی خدداکی باشددووری کوردسددتان دەسددت پێکددرد‪ .‬بەجۆرێددک کە بۆمدداوەی نزیددک بە دوو دەیە خەبددات لەم پددارچەیەی‬ ‫کوردستان نەیتوانی بەنیسبەت هاوکێشە سیاسییەکانی ئێران و بەشەکانی دیکەی کوردستانەوە کاریگەری چاوەروان کراوی هەبێ‪ .‬کەچدی‬ ‫جموجۆڵەکدانی یەک دوو سداڵی رابدردووی حیزبدی دێمدوکرات کوردسددتان و هێدزە سیاسدییەکانی دیدکە ‪ ،‬وەگەڕ کەوتندی بزاڤێکدی بەرینددی‬ ‫جەماوەری لەنێوخۆی واڵتدا‪ ،‬دوبارە و بۆجارێکی دیکەش بابەتی خەبات و بووژانەوەی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی کوردی لە رۆژهەالتی‬ ‫کوردستان خستۆتەوە نێو بازنەی باس و هاوکێشە سیاسییەکانی نێوخۆیی و دەرەوە‪.‬‬ ‫بەرجەسددتە بددوونەوەی گوتدداری “رۆژهەاڵت مێحددوەری” و پێکهدداتنی هێددزی “پددارێزەرانی رۆژهەاڵت” وە چددوونەوەی هێددزی پێشددمەرگەی‬ ‫دێموکرات بۆ سەر سنوورەکان و هەروەها هاتنە ئارای بەدەیان رێکخدراو و” ئدێن‪ .‬جدی ئدۆ” و دامەزراوەی سیاسدی و مەدەنیدی چداالک لە‬ ‫بوارە جۆراوجۆرەکاندا‪ ،‬مزگێنیی سەردەمێکی نوێ لە خەباتی میللی دێموکراتیکی کورد لە رۆژهەاڵتی کوردستانمان پێ دەبەخشێ‪.‬‬ ‫بەرۆژەڤبوون و پێشکەوتنی پرسی کورد لە ئاستی ناوچەیی و جیهانی و هەروەها دروستبوونی ئینتما و عەقاڵنییەتی قووڵ و گشدتگیری‬ ‫نەتەوەیی لەنێو کۆمەالنی خەڵکی کوردستاندا بەهەموو پێکهاتە و ناوچە جۆراوجۆرەکانیەوە ترسێکی وەهدا بەریندی خسدتۆتە نێدو دڵدی‬ ‫رێژیمەوە کە رۆژ نییە رۆڵەیەکی ئەم نیشتمانە بە بێ تاوان راپێچی ئەشکەنجەخانەکانی رێژیمی کۆماری ئیسالمی نەکدرێ و بە پەتدی‬ ‫بێدادی سێدارەیان نەسپێرێ و تەنانەت لە ژینگە و دارستانەکانی کوردستانیش خۆش نابن‪.‬‬ ‫ئەگەرچدی رۆژهەاڵتدی کوردسدتان وەک بەشددێکی دانەبدڕاوی نیشدتمانی گەورەی کدوردان دێددتە ئەژمدار بەاڵم دەرکدی واقکیدیەت و هاوکێشددە‬ ‫تایبەتەکددانی ئەم پددارچەیە گرینگیددی تددایبەتی خددۆی هەیە و لێکدددانەوە و کدداری تایبەتیشددی دەوێ‪ .‬هەربددۆیەش پێویسددتە کدددوردی‬ ‫رۆژهەاڵت بددۆ جددارێکی دیددکەش بە گیددانێکی مەیداندددارانەوە بە بەرجەسددتەکردنەوەی هێمددا و نمددادە نەتەوەییەکددانی خددۆیەوە بێددتەوە‬ ‫مەیدانەوە و بە دەرس وەرگرتن لە وانەکانی خەباتی شەهید د‪ .‬قاسملوو و لەژێر رۆشنایی ئەندێشەکانی ئەودا هەنگاوێکی دیکە بەرەو‬ ‫سەرکەوتن باوێژێ و الپەرەیەکی نوێ لە خەبات و بەرخۆدان لەم پارچەیەی کوردستاندا تۆمار بکات‪.‬‬ ‫بەلەبەرچدداو گرتنددی واقکییتەکددانی ئێسددتای خەبددات لە رۆژهەاڵتددی کوردسددتان و پێویسددتیی سددەرهەڵدانەوەی بزووتنەوەیەکددی بەریددن و‬ ‫گشتگیری جەماوەری لەم پارچەیەی کوردستاندا‪ ،‬زەروورەتدی گەڕانەوە بدۆ رێبداز و بنەماکدانی ئەندێشدەی سیاسدیی د‪ .‬قاسدملوو هەرچدی‬ ‫زیاتر خۆی دەنوێنێ و وەک حەقیقەتێکی لەبڕان نەهاتوو لە ئێستا و داهاتووشماندا بوونی هەیە‪ .‬هەر بۆیەشە کە بەراستی قاسدملووئ‬ ‫وانەیەکە بۆ خەبات و چرایەکە بۆ داهاتوو‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٩ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪100‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫لە ‪٧٣‬ی پووشپەرەوە بەرەو ‪٧٢‬ی گەالوێژ‬

‫مەجید حەقی‬ ‫ئاسەوارەکانی تیرۆری دکتدور قاسدملوو هەروا لە سدەر جەسدتەی حیزبدی دێمدوکرات و بزاڤدی کدورد بەتدایبەتی لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتان‬ ‫دیارە‪ .‬دکتور قاسملووش وەک هەموو مرۆڤەکانی سەر زەوی ماوەی ژیدانی هەتاهەتدایی نەبدوو‪ ،‬بەاڵم لە دەسدتدانی کوتدوپڕی رێبەرێکدی‬ ‫کاریزما کاردانەوەی قووڵترە لەوەی کە دەسەاڵتی رێبەر بەشێوەیەکی ئارام و لە رووی پرۆسە ئاسداییەکانی خدۆیەوە لە نداو رێکخدراودا‬ ‫جێبەجێ بکرێت‪ .‬لە دەستدانی دوابەدوای رێبەرانی حیزبی دێموکرات لە ‪٧٧‬ی پووشپەری ‪ ٢١٩١‬و خەرمانانی ‪ ٢١١٧‬بەو شدێوە تراژیدک و‬ ‫هەڵسددوکەوتی ندداجوانمێرانەی کۆمدداری ئیسددالمی ئێددران و سددتەمی دەزگددای دادی دەوڵەتددی ئددوتریش بددوو بەهددۆی گۆڕانکدداری خێددرا و‬ ‫چاوەڕواننەکراوی دەسەاڵت لە ناو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئیراندا و پێکهاتنی تراومایەکی کۆمەاڵیەتی و رێکخراوەیدی لە هەمدوو‬ ‫بنەماڵەی دێموکرات‪.‬‬ ‫ئەم کارەسدداتە نەخددوازراوانە سددەرەرای ئەوەی کە بددوون بە هددۆی بەهێزبددوونی هەسددتی هاوسددۆزی خەڵددک لە گەڵ حیزبددی دێمددوکرات‪،‬‬ ‫رووداوەکانی دوای ئەو و شەپۆڵی تیرۆری کۆماری ئیسالمی بۆ سەر ئەندامانی حیزب و رێکخراوەکانی دیکەی ئوپۆزیسیۆن بوون بە هدۆی‬ ‫زەمینگیر بوونی رێکخراوەکان و حیزبی دێموکرات بە تایبەتی و دەسپێکی قووڵبوونەوەی کێشەکانی نداو حیزبدی دێمدوکرات و بەشەخسدی‬ ‫کردنی کێشەو پرسەکانی رێکخراوەیی‪.‬‬ ‫دانپێنان بەو راستیە تاڵە لەوانەیە ناخۆش و بەژان بێت‪ ،‬بەاڵم راستیەکە کە تا دانی پێدانەهێنین نداتوانین ئداڵوگۆڕێکی ئەرێندی لە‬ ‫ژیانی رێکخراوەیی وخەباتی خۆماندا پێک بێنین‪ .‬لە دەست چوونی دکتۆر قاسملوو بە شێوەیە کوتوپڕ و تدراژیکە بدوو بەهدۆی لە دەسدت‬ ‫چوون و ون بوونی ئاسۆی سیاسی لە ناو حیزبی دێمدوکرات و پێکهداتنی فراکسدیۆن و "جینداحی" دژبەیەک لە نداو حیدزب دا‪ ،‬کە هەمدوو‬ ‫سددەرنجیان بەرەو ئامددانجە بچووکەکددان و بچددووککردنی حیزبددی دێمددوکرات کددۆ بددووە‪ .‬ئەنجددامی ئەو دووپدداتکردنەوەی قددووڵتری هەڵە‬ ‫مێژووییەکان و پێکهاتنی جیابوونەوەی دوای کۆنگرەی سێزدەهەمی حیدزب و درێژەکێشدانی ئەو جیدابوونەوە زیداتر لە هەشدت سداڵ بدوو‪.‬‬

‫‪101‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫حیزبی دێموکرات لە مێژووی خۆیدا ئینشکاب و جیابوونەوەی دیکەشی بەخۆیەوە بینیبوو‪ ،‬بەاڵم دوای کۆنگرەی هەشدتەم و جیدابوونەوەی‬ ‫ئەو کددۆنگرەیە و یەکگددرتنەوەی دوای کددۆنگرەی دەی حیددزب‪ ،‬دەبددوایە ئەو ئەزموونددانە بکددرێتە بندداغەی داڕشددتنی سیسددتەمێکی بەهێددزی‬ ‫چارەسەری کێشەکان و بەرێوەبەری کێشەکان لە چوارچێوەیەکی ئەقاڵنی و بەرپرسانەدا‪.‬‬ ‫تیرۆری قاسملوو رووداوێک نیە کە بەرابردوو بسپێندرێت‪ .‬ئەو کارەسداتە ئێسدتاش لە بیرەوەریەکدانی سیاسدی و هەسدتیی گەلدی کدورددا‬ ‫زیندووە‪ .‬ئەو کارەساتە تەنیا رووداوێک نیە کە پیوەندی بە رابردووە هەبێت‪ ،‬بەڵکوو سدێبەری بەسدەر پراکتیدک و دیسکۆرسدی سیاسدی‬ ‫ئەمدددرۆی رۆژهەاڵتدددی کوردسدددتانەوە هەیە‪ .‬لە گەڵ ئەمەش ئامدددانجی قاسدددملوو بدددۆ چارەسدددەری پرسدددی کدددورد بە شدددێوەیەکی سیاسدددی و‬ ‫ئاشتیخوازانە ئەمرۆ لە هەمووکاتێک زیاتر بدووتە رۆژەڤدی سیاسدی لەو واڵتدانەی کوردسدتانیان بەسدەددا دابەش کدراوە‪ .‬لە رۆژهەاڵتدی‬ ‫کوردسدددتان حیزبدددی دکتدددۆر قاسدددملوو لە بیسدددت و پێدددنج سددداڵی رابدددردوودا ئەو رۆڵەی کە دەبدددوایە لە پیوەنددددی لە گەڵ گەشدددەکردنی‬ ‫دێموکراتیزاسیۆنی کۆمەڵگای کوردا لە رۆژهەاڵت بگێرێ نەگێراوە و لە ئاکامدا کوردستان لە رووی سیاسی و شوێندانەری سیاسدیەوە لە‬ ‫جوغرافیای سیاسی ئێراندا لە پەراوێز خراوە‪ .‬ئەمرۆ پێویسدتی گەشدەکردنی کۆمەڵگدای مەدەندی‪ ،‬دێموکراتیزاسدیۆنی کۆمەڵگدای کدورد و‬ ‫قبددووڵی جیاوازیەکددانی ندداو کوردسددتان هەم گددرنگە و هەم ئەرکێکددی مێژوویددی و سیاسددیە بددۆ ئەوەی بنەمددای ئاشددتیەکی نەتەوایەتددی لە‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستاندا دابرێژرێت‪.‬‬ ‫ئێمە لە کاتێکدا یادی بیست و شەشەمین ساڵاەگەری تیرۆری دکتدۆر قاسدملوو دەکەیدنەوە‪ ،‬کە حیزبدی دێمدوکرات بە دوو بەشدەوە بەرەو‬ ‫حەفتاهەمین ساڵاەگەری دامەزراندنی خۆی نزیک دەبێتەوە‪ .‬لە کاتێکدا کە پێشمەرگەکانی حیزبدی دێمدوکرات بەرەو سدنووری رۆژهەاڵت‬ ‫نزیددک بددوونەتەوە و لەکاتێکدددا کە رۆژهەاڵتددی نێوەراسددت لە هەمووکاتێددک زیدداتر چەکدددارە و کددورد بددووتە یەکێددک لە پارتنێرەکددانی‬ ‫خەباتی دژی تیرۆریزمی داعش و کۆماری ئیسالمی ئێرانیش وەک جەمسەرێکی دیکەی رەوتی تیرۆر قوواڵیی سدتراتێژیکی خدۆی نەتەنیدا‬ ‫بۆ عێرا‪ ،‬و باشووری کوردستان کە تا سووریا و یەمەن گەشەی پیداوە‪.‬‬ ‫لەو رووەدا ئەمددرۆ رێبەرانددی حیزبددی دێمددوکرات ئەرکێکددی مێژووییددان لە ئەسددتۆیە‪ .‬یەکگددرتنەوەی دێمددوکرات پێویسددتیەکی ویژدانددی‪،‬‬ ‫ئەخاڵقی و مێژووییە‪ .‬لێکدابران و جیابوونەوەکان بەرهەمی نەبوونی دێموکراسدی و جێگیرنەبدوونی دێموکراسدیە‪ ،‬ئێسدتا کە ئەزمدوونی‬ ‫تدداڵی جیددابوونەوە تدداقی کددراوەتەوە‪ ،‬کدداتی ئەوە هدداتووە بەجیددددی و بەبەرنددامەیەکی گشددتگر سددتراتێژیەکی نددوێ لە سددەر بنەمددای‬ ‫یەکگرتنەوە و قبوولی فرەچەشنی ناوخۆیی و رێزگرتن لە فرەرەنگیە دابرێژرێت ‪ ،‬سدتراتێژیەک کە خداوەنی بەرندامەی دیداری کدراو بدۆ‬ ‫جێبەجێ کردن و بە ئاکام گەیشتن بێت‪.‬‬ ‫هەشت ساڵ لەمەوبەر هەم هەلومەرجەکان جیاواز بوون و هەم بەرژەوەندیەکان‪ :‬لە کوردستان داعش نەبوو‪ ،‬کۆماری ئیسالمی ستراتێژی‬ ‫نفووزی خۆی ئەوەندەی ئەمرۆ بۆ دەرەوەی واڵت قووڵ نەکردبووە‪ ،‬ویستی نەتەوایەتی لە رۆژهەاڵتی کوردستان لە ئاستێکی سیاسدیەوە‬ ‫بە ئاستی ویستێکی کۆمەاڵیەتی و عاتفی قوول نەببووە و یەکگرتووخوازی و هەستی پێکەوە بوون و قبووڵی جیاوازیەکدان بە قدوواڵیی‬ ‫ئەمرۆ نەبوو‪ .‬پرسی کورد لە رۆژئاوا مژارێکی لەبیرکراو بوو‪ ،‬لە باکوور دیاردەیەک بە ناوی ‪ HDP‬و رەوتی گفتگدۆی ئاشدتی خدوازانە‬

‫‪102‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫لە گۆڕێ نەبوو‪ .‬گفتگۆی ئەتۆمی ئێران لە ئارادا نەبوو و ئێران دیپلۆماسدیەکی چداالکی وەک ئەمدرۆی نەبدوو‪ .‬ئەو کەسدانەی کە هەشدت‬ ‫ساڵ لەمەوبەر مافی دەنگددانیان نەبدوو‪ ،‬ئەمدرۆ لە رۆژهەاڵتدی کوردسدتان پۆستانسدیەلێکی گەورەن بدۆ هەڵبژاردنەکدانی پەرلەمدانی لە‬ ‫رەشەمەی ئەمساڵەی پەرلەمانی ئێران‪.‬‬ ‫مێژوو بە کرداری بوێری رێبەرانەوە دەنووسرێت‪ .‬بوێری سیاسی دکتۆر قاسملووی کردە رێبەرێکدی کاریزماتیدک بە شدێوەیەک کە تیدرۆر و‬ ‫لەدەست دانی ئەو تەنیا پێوەنددی بە رووداوێکدی رابدردووە ندیە‪ ،‬بەڵکدوو بدرینێکە کە رۆژ بەرۆژ قدوواڵیی لە نداو گەلدی کدورددا زۆرتدر‬ ‫دەردەکەوێددت‪ .‬بیددری قاسددملوو و رێبددازی قاسددملوو رۆژ بە رۆژ لە ندداو خەلکددی کوردسددتاندا زۆرتددر جددێ دەبێددتەوە و سددنوورەکانی حیزبددی‬ ‫دیموکراتی تێپەر کردووە‪.‬‬ ‫لە وتووێژێدک کە ‪ ٧٢‬سداڵ لەمەوبەر دکتدۆر قاسددملوو لە گەڵ بدی‪.‬بدی‪.‬سدی ئەنجددامی داوە‪ ،‬لە پێوەنددی لە گەڵ هێزەکدانی چە دکتددۆر‬ ‫قاسملوو دەڵیت‪" :‬بەداخەوە لە داهاتوودا ئێمە شاهیدی جیابوونەوە ئینشکابی زۆر لە ناو هێزە چەپەکان دەبدین‪ .‬بەاڵم بەهیدواین دوای‬ ‫ئەو جیابوونەوەیە رەوتی یەکگرتنەوە قبووڵی یەکتر لە ناو هێزەکانی چەپدا خێرابکرێت‪ ".‬پەیامی ئەم وتەیەی قاسملوو بدۆ ئەمدرۆی‬ ‫ئێمە زۆر روونە‪ .‬دوای جیابوونەوە دەبوایە بە بدێ دۆرانددنی کدات رەوتدی یەکگدرتنەوە قبدووڵی یەکتدر و قدووڵتر کردندی دێموکراسدی و‬ ‫ببێتە رۆژەڤی سیاسی و رێکخراوەیی ئێمە‪.‬‬ ‫وتەی قاسملوو کە باشدترین پداداش بدۆ شدەهیدان درێدژە پێددانی رێگایدانە‪ ،‬دەبدێ لە دروشدمەوە بە کدردەوە بگۆردرێدت‪ .‬رێگدا و رێبدازی‬ ‫قاسملوو‪ ،‬رێگای گەشدەکردن‪ ،‬پێشدکەوتن‪ ،‬ئداڵوگۆری بدوێرانەی سیاسدی و رێکخراوەیدی‪ ،‬رێگدای رێزگدرتن لە کەڕامەتدی مدرۆە‪ ،‬رێبدازی‬ ‫قبووڵی هەلی بەرامبەر لە بۆ مافی بەرامبەر بۆ ژنان لە ناو رۆژەڤی سیاسی و کۆمەاڵیەتیدا‪ ،‬و جێبەجێ کردندی ویسدتی قاسدملوو واتە‬ ‫پێشاەچوونی هاوکاتی سیاسی و کۆمەاڵیەتیە‪.‬‬ ‫رێبەرانی حیزبی دێموکرات‪ ،‬دەبی لە پێناو بەرژەوەندی خۆشیان بێت و بۆ ئەوەی چی دیکە لەبەرامبەر ویستی گشتی خەڵکی کدورد کەم‬ ‫نەهێنددنەوە و شددەرمەزار نەبددن‪ ،‬دەشددی ئێگددۆیزم و کولتددووری کددوردە نامووسددی فددرێ بدددەن و بددوێرانە رەوتددی یەکگددرتنەوەی حیددزب و‬ ‫داڕشتنەوەیەکی سیاسی نوێ ئەنجام بگەیەنن‪.‬‬ ‫ئامانجێک کە مێژووی بۆ دیاری نەکرابێت‪ ،‬ئامانجێک کە بەرنامەی بۆ دانەڕیژرابێت‪ ،‬دەبێتە خەونێکی بەراستی شاعیرانە‪ .‬یەکگرتنەوە‬ ‫نابێ ببێ بەخەون بەڵکوو دەبێ بکرێتە حەقیقەت و بەکردەوە جێبەجدێ بکرێدت‪ .‬بەوە ئدێمە دەتدوانین ‪٧٧‬ی پووشدپەر بکەیدنە دەسدپێکی‬ ‫بەکردەوەی جێبەجێکردنی رەوتی یەکگرتوویی بنەماڵەی دێموکرات و جەژنی مەزنی حەفتا سداڵەی دامەزرانددنی حیزبدی دێمدوکرات‪ .‬بەو‬ ‫شێوەیە توانیومانە هەم رۆحی شەهیدانمان شاد کەین و هەم ئاسۆیەکی گەشتر بۆ نەتەوەکەمان و بنەماڵەی شەهیدان وەدی بێنین‪.‬‬ ‫هەموومددان لە بەرامددبەر خددوێنی شددەهیدان‪ ،‬کەم ئەندددامان‪ ،‬زیندددانیانی سددیاس‪ ،‬بنەمدداڵەی شددەهیدان و خەڵکددی کوردسددتان و ویژدانددی‬ ‫مرۆڤانەی خۆمان بەرپرسین‪ .‬با لەو بەرپرسایەتیە رووسوور دەرکەوین‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی ئاژانسی کوردپا ‪ /‬ڕێکەوتی‪٩ :‬ی جووالی ‪٧١٢٢‬‬

‫‪103‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫لە سێپتامبری ‪٨٨١١‬ەوە تا سێپتامبری ‪٧١٨٢‬؛‬

‫وتووێژێکی د‪ .‬قاسملوو لەگەڵ چەتین چەکۆ ‪ -‬بەشی یەکەم‬

‫لە تورکییەوە‪ :‬سەالحەدین بایەزیدی‬ ‫مانگی سێپتامبری ‪ ٢١٩٩‬لە ستۆکهۆڵم‪ ،‬وتوێژێکی دوور و درێژم لە گەڵ د‪ .‬عەبدولڕەحمان قاسملوو سدکرتێری گشدتی حزبدی دیمدوکراتی‬ ‫کوردسددتانی ئێددران بددۆ رۆژنددامەی "کوردسددتان پددرێس" ئەنجددام دا‪ .‬وتددوێژەکە بە دوو بەش لەو رۆژنددامەیەدا بدداڵو بددۆوە‪ .‬دە مانددئ دوای‬ ‫دیمددانەی ئامدداژەپێکراو‪ ،‬لە ‪٢٢‬ی ژویددیەی ‪ ،٢١٩١‬لە ڤیەننددای پددایتەختی ئددوتریش د‪ .‬قاسددملوو و عەبدددواڵ قددادری نددوێنەرێ حدددکا لە‬ ‫ئەوروپا لە الیەن سیخوڕەکانی ئێرانەوە بە شێوەیەکی هۆڤانە و پالن بۆ داڕێژراو تیرۆر کران‪.‬‬ ‫***‬ ‫بەڕێز قاسملوو‪ ،‬ئاخۆ دەتوانن سدەبارەت بە رەوشدی سدەربازی و سیاسدیی ئێسدتای حزبدی دیمدوکراتی کوردسدتانی ئێدران زانیاریمدان پدێ‬ ‫بدەن؟‬

‫‪104‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫هەر وەک دەزانن‪ ،‬نۆ ساڵ لەمەوپدێش لە ئێدران هەڵبدژاردن ئەنجدام درا‪ .‬ئەو کدات ‪%٩١‬ی دەنگەکدانی کوردسدتانی ئێرانمدان بە دەسدت‬ ‫هێنا‪ .‬گەلەکەمان لە کوردستان پشتیوانیمان لێ دەکا‪ .‬تارانیش ئەم راستییە دەزانێ‪.‬‬ ‫لەم پەیوەندییەدا‪ ،‬بۆچوونە سیاسییەکانی حزبەکەتان کە پشتیوانی جەماوەری لێ دەکرێ‪ ،‬چین؟‬ ‫ئامانجی ستراتیژی حزبی ئێمە‪ ،‬دیموکراسی بۆ ئێران و خودموختاری بۆ کوردستانە‪ .‬ئێمە خودموختاریمان دەوێ‪ ،‬چدونکە حزبێکدی واقدع‬ ‫گەرایددن‪ .‬بەاڵم الیەنددی واش هەیە داوای کوردسددتانی سددەربەخۆ یددان کوردسددتانی یەکگرتددوو دەکددا‪ .‬ئەگەر هەلددومەرجی ژیددۆ ‪ -‬پددۆلیتیکی‬ ‫کوردستان بگرینە بەرچاو‪ ،‬بۆمان دەردەکەوێ ئەمە رێکدارێکی واقدعبیندانە نیدیە‪ .‬چدوونکە سدەربەخۆیی یدانی گدۆڕینی سدنوورەکانی چدوار‬ ‫دەوڵەت‪ .‬ئەویش لە کوێ؟ لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست!‬ ‫لە بنەڕەتدا‪ ،‬ئێمە داکۆکی لە مافی دیاریکردنی چارەنووس بۆ گەالن دەکەین‪ .‬ئەم مافە فۆرمی جۆراوجۆر لە خۆوە دەگرێ‪ .‬سدەربەخۆیی‬ ‫و فیددرالیزمیش لە نێددو ئەم فۆرمددانە دان‪ .‬تێکۆشددانی ئددێمە بددریتییە لە هەوڵددان بددۆ خودموختدداری کە یەکددێکە لەو شددێوازانە‪ .‬دروشددمی‬ ‫ئێستای ئدێمە لە ئێدران‪ ،‬خودموختدارییە‪ .‬کە بدۆ خودموختداری تێدەکۆشدین‪ ،‬ندایەتە ئەو واتدایەی کوردەکدان مدافی سدەربەخۆییان نیدیە!‬ ‫نەخێر‪ ،‬هەیانە‪ .‬بەاڵم سیاسەتی حزبەکەمدان خودموختدارییە‪ ،‬سدەربەخۆیی نیدیە‪ .‬گەلەکەشدمان پشدتیوانی لەو سیاسدەتەی ئدێمە دەکدا‪.‬‬ ‫لە ئێران گەالندی تدریش دەژیدن‪ .‬فارسدەکان لە ئێدران ‪ %٢١‬کەمتدرن‪ ،‬کەمیدنەن‪ .‬ئدازەری‪ ،‬کدورد‪ ،‬عەڕەب‪ ،‬بەلدوو و تدورکمەن پدێکەوە‬ ‫زیاتر لە ‪%٢١‬ی دانیشتوانی ئێران پێک دێنن‪ .‬بەم پێیە‪ ،‬سیستەمێکی فیددڕاڵ لە ئێدران‪ ،‬ویسدت و داخوازییەکدانی ئدێمە بەدی دێندێ‪.‬‬ ‫ئەگەر بێینە سەر دۆخی سەربازی‪ ،‬ئەوا دەبینین ستراتیژی سەربازیمان گۆڕانی بە سەردا هاتووە‪ .‬نۆ سداڵ لەمەوبەر زۆربەی شدارەکانی‬ ‫کوردستانی ئێران لە ژێر کۆنتڕۆڵی ئێمەدا بوون‪ .‬ئێستا حزبەکەمان‪ ،‬شەڕی پارتیزانی بەڕێدوە دەبدا‪ .‬ئامانجەکدانی شدەڕی پدارتیزانیش‬ ‫روون و ئاشکران‪ .‬یەکێک لەو ئامانجانە‪ ،‬وەدەرنانی رژێمی ئێران لە کوردستان یان دانیشتن لە گەڵ ئێمەیە‪.‬‬ ‫ئێمە بەردەوام گوتومانە‪ ،‬لە چوارچێوەی کۆماری ئیسالمیی ئێرانی ئێستادا دیموکراسی یدان خودموختداری ندایەتە دی‪ .‬بەاڵم ئدێمە‪ ،‬وەک‬ ‫پێویسددتیەکی جەنددئ‪ ،‬چدداوپێکەوتن لە گەڵ رژێمددی ئێددران قەبددووڵ دەکەیددن‪ .‬ئەمە پێداویسددتییەکە‪ .‬دەمددانەوێ لەو پێداویسددتییەش‬ ‫سوودمەند بین‪ .‬ئەگەر رژێمی ئێران داوای وتوێژ لە گەڵ ئێمە بکا‪ ،‬وتوێژی لە گەڵ دەکەین‪ .‬بەاڵم فەلسەفەی رژێمی ئێدران لە بەردەم‬ ‫خودموختاری یان دیموکراسی بەربەستە‪ .‬من کاتێ لە گەڵ خومەینی قسەم کرد…‬ ‫کەی؟‬ ‫پددێش شۆڕشددی ئێددران‪ .‬خددومەینی ئەو کددات پێددی گددوتم "دیموکراسددی" و "خودموختدداری" ئەو وشددانەن لە دەرێددرا هدداتوون‪ .‬گددوتی‪" :‬ئددێمە‬

‫‪105‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫هەموومان موسۆمانین‪ ،‬هەموومان بدراین‪ ".‬بەاڵم ئدێمە دواتدر بینیمدان ئەوان چدۆن موسدۆمان و چدۆن بدرایەکن‪ .‬سەرانسدەری کوردسدتانیان‬ ‫خەڵتددانی خددوێن کددرد‪ .‬تددا ئێسددتا ‪ ٥٢‬هەزار کەس لە خەڵکددی ئددێمە لە الیەن ئێددرانەوە کددوژراون‪ ٥٢١١ ،‬پێشمەرگەشددمان شددەهید بددووە‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوەش ئێران بە ئامانجی خۆی نەگەیشتووە‪.‬‬ ‫ئێمە ئێستا لە سەرانسەری کوردستان‪ ،‬لە سنووری تورکیاوە تا کرماشان حزوورمان هەیە‪ .‬ئەمە‪ ،‬مۆڕاڵی سوپای ئێران‪ ،‬سوپای‬ ‫خدددومەینیی رووخانددددووە‪ .‬پێشدددمەرگەکانمان دژ بە ئێدددران چددداالکی بدددێ وێدددنە ئەنجدددام دەدەن‪ .‬بە گدددوێرەی ئەو هەواڵەی ئەمدددڕۆ (‪١٩‬ی‬ ‫سێپتامبری ‪ )٢١٩٩‬بە دەستم گەیشتووە‪ ،‬پێشمەرگەکانمان دوێنێ لە شاری شنۆ هەڵمەتێکی سەرکەوتوویان بەڕێدوە بدردووە‪ .‬بە کدورتی‪،‬‬ ‫رەوشی سەربازیمان باشە‪ .‬ئەزمدوونی زیاترمدان وەسدەریەک نداوە‪ ،‬چەکەکانمدان باشدتر بدوون‪ ،‬شدەڕێکی پدارتیزانی راسدتەقینە دەکەیدن‪.‬‬ ‫بێگومددان‪ ،‬شددەڕی پددارتیزانیش چەندددین چەشددن و جددۆری هەیە‪ .‬گرنگتددرین تایبەتمەندددیی ئەوەیە‪ ،‬پددارتیزان لە هەمددوو شددوێنێ هەیە‪،‬‬ ‫هاوکات لە هدیچ کدوێش نیدیە‪ .‬سدوپای ئێدران‪ ،‬تەندانەت ئەگەر هێرشدێکی بەرفدراوانیش پێدک بێندێ‪ ،‬شدتێکی ئەوتدۆی لە دەسدت ندایە‪.‬‬ ‫کاریگەرییەکانی پەیمانی ئاگربەستی نێوان ئێران و عێرا‪ ،‬لە سەر تێکۆشانی سیاسیی کوردستان چۆن لێک دەدەنەوە؟‬ ‫دەتوانم بۆێم پاش ئاگربەستی نێوان ئێران و عێرا‪ ،،‬سوپای ئێران گشتی رژاوەتە نێو کوردستانەوە‪ .‬بە بۆچوونی مدن ئەوە نیشدان دەدا‬ ‫کوردستانیان نەناسیوە‪ .‬کوردستان هەمووی شاخ و بەردە‪ .‬هیچ دەوڵەتێک‪ ،‬سوپایەکی یەک میلیۆنی لەوێ بەجدێ نداهێۆێ‪ .‬ئێسدتا ئێدران‬ ‫دوو سەد هەزار سوپا و سێ هەزار پایەگای لە کوردستان هەیە‪ .‬بەاڵم لەوە زیاتر نابێ‪.‬‬ ‫لە الیەکی ترەوە‪ ،‬لە نێوخدۆی ئێدرانیش دۆخەکە هێنددە بداش نیدیە‪ .‬کێشدە ئدابووری‪ ،‬کدۆمەاڵیەتی و سیاسدییەکان لە رادە بەدەر زۆرن‪.‬‬ ‫تەنانەت لە نێدو ئایەتواڵکانیشددا کێشدەی گەورە بەدی دەکدرێ‪ .‬دوو رۆژ لەمەوپدێش‪ ،‬سدەرۆک وەزیدر دەسدتی لە کدار کێشدایەوە‪ .‬دواتدر‬ ‫دەسددت لەکارکێشددانەوەکەی رەت کددرایەوە‪ .‬لە ئێددران‪ ،‬میکددانیزمی تدداکە ناوەندددێکی بڕیدداردان بددوونی نیددیە‪ .‬بەتددایبەت پدداش خددومەینی‪،‬‬ ‫میکانیزمەکانی بڕیاردان زێدەتر دەبن‪ .‬بە گەشبینییەوە لە ئێران و داهاتووی خۆمان دەڕوانم‪ .‬لە ئێران ئۆپۆزۆسیۆنێکی بەرچداو هەیە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئۆپۆزۆسیۆنێکی ناچاالکە‪ .‬پێویستە هێدی هێدی هەڵوێست بنوێنێ‪ .‬بە دڵنیاییەوە رێکەوتێک دیاری ناکەم‪ ،‬بەاڵم لە داهداتوو دا‬ ‫بەتایبەت پاش خومەینی ئەم نەیارێتییە زیداتر پەرە دەسدتێنێ‪ .‬ئەوکدات ئدێمەش‪ ،‬هەم لە رووی سیاسدی و هەم لە رووی سدەربازییەوە‬ ‫زیاتر بوارمان بۆ دەڕەخسێ‪.‬‬ ‫بۆچی پاش خومەینی؟‬ ‫چونکە خومەینی سێ تایبەتمەندی هەیە‪ .‬یەکەمئ ئەو رابەڕی شۆڕشە‪ .‬دووهەمئ خومەینی ئایەتواڵیەکی گەورەیە‪ .‬سێهەمئ هەرچەند لە‬ ‫رووی سیاسیەوە خاوەن فەلسەفەیەکی بەهێدز نەبدێ‪ ،‬بەاڵم ئەزمدوونی زۆرە و مرۆڤێکدی ژیدرە‪ .‬فەلسدەفەکەی فەلسدەفەی چداخی نداوینە‪.‬‬ ‫پاش خومەینی کەسێک نییە رابەرایەتی بکدا‪ .‬کەسدێک نیدیە هەم ئدایەتواڵ بدێ و هەم دەسدەاڵت و هێدزی سیاسدی هەبدێ‪ .‬بە شدێوەیەکی‬

‫‪106‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫رەسددمی دەبددێ مددونتەزەری جددێگەی خددومەینی بگددرێتەوە‪ .‬تەنددانەت مونتەزەرییددان کددردە ئددایەتواڵش‪ .‬بەاڵم کەسددێک نیددیە خدداوەن نفددووزی‬ ‫سیاسی بێ‪ .‬بەتایبەتی زۆر ناوەندی بڕیار بەدەستی بەرچاو‪ ،‬لە سەرووی هەمووشدیانەوە سدوپا‪ ،‬ئدایەتواڵ مونتەزەرییدان قەبدوڵ نیدیە‪.‬‬ ‫رەفسەنجانی‪ ،‬بەهێزترین پیاوی رژێمە‪ .‬بەاڵم ئەو حوجەتولئیسالمە‪ .‬ئایەتواڵ گەورەکان ئەویدان قەبدوڵ نیدیە‪ .‬بدۆ ئەوەی رەفسدەنجانی‬ ‫ببێتە ئایەتواڵ‪ ،‬دەبێ پلەکەی بەرز بکرێتەوە‪ ،‬بەاڵم هەرچی بێ ئایەتواڵ نییە‪ .‬کەواتە پاش خومەینی کەسایەتییەک بەدی نداکرێ کە‬ ‫ئێران بەڕێوە ببا‪ .‬ئەودەم دەبێ شۆڕا یان دەستەیەک دابمەزرێ‪.‬‬ ‫کەواتە دەتوانین بۆێین پاش خومەینی گۆڕانکاریی سیاسی دەبێتە رۆژەە و حزبەکەتان لەم گۆڕانکارییانە سوودمەند دەبێ؟‬ ‫سەیر کەن دوو تیۆری هەیە‪ .‬بە گوێرەی یەکەم تیۆری‪ ،‬پاش خومەینی کۆماری ئیسالمی ئێران دەڕووخێ‪ .‬بەاڵم ئەم تیۆرییە بڕ ناکا‪.‬‬ ‫بۆچی بڕ ناکا؟‬ ‫چونکە کۆماری ئیسدالمی ئێدران بەدیلدی هەیە‪ .‬لەم رواندگەوە دوایدی ندایە‪ .‬بەاڵم بدۆی هەیە رێدگە بدۆ گۆڕانکداری جۆراوجدۆر خدۆش بکدا‪.‬‬ ‫تیۆری دووەم پێی وایە خدومەینی و رژێمدی ئیسدالمی داندی پێددا ندراوە‪ .‬نەخێدر‪ ،‬قەبدوڵ نەکدراوە‪ .‬چدونکە کۆمداری ئیسدالمی ئێدران هدیچ‬ ‫پرسێکی ئابووری و سیاسی چارەسەر نەکردووە‪ .‬هەموویان لە جێی خۆیان مداونەتەوە‪ .‬بە کدورتی‪ ،‬پداش خدومەینی رێدگە بدۆ گۆڕانکداری‬ ‫خۆش دەبێ‪ ،‬هەڵبەت لەم پێناو دا وزەیەکی زیاتر پێویستە‪ ،‬دەبێ ئۆپۆزیسیۆن بەهێدز بکدرێ‪ ،‬شدێوەی پدێ بددرێ و گۆڕانکداریی گەورە‬ ‫چێ بن‪.‬‬ ‫حزبی ئێمە‪ ،‬دڵنزم و واقعگەرایە‪ .‬کوردستانی ئێران‪%٢ ،‬ی ئێران پێک دێندێ‪ .‬واتە‪ ،‬ئدێمە بە تەنیدا نداتوانین ببیدنە ئاڵتەرنداتی ‪.‬‬ ‫پێویستمان بە هاوپەیمانە‪ .‬یانی دەبێ هاوپەیمان بددۆزینەوە‪ .‬بەهدۆی ئەوەی ئامانجمدان خودموختداری و دیموکراسدییە‪ ،‬پێویسدتمان بە‬ ‫هاوپەیمددانی دیمددوکرات هەیە‪ .‬حدداڵی حددازر هاوپەیمددانی دیمددوکرات بە شددێوەیەکی راشددکاوانە نددابینرێن‪ .‬هەڵددبەت هێددز‪ ،‬رێکخددراو و‬ ‫کەسدایەتی دیددکەش هەن‪ ،‬بەاڵم بە ڕای مدن‪ ،‬پدداش خدومەینی‪ ،‬ئۆپۆزۆسددیۆن لە ئێدران گەشددە دەسدتێنێ و هاوپەیمددانە دیموکراتەکددانیش‬ ‫بەدەر دەکەون‪ .‬بگرە ئۆپۆزۆسدیۆنی یەکگرتدوو و دیمدوکرات دێدتە ئداراوە‪ .‬ئەمەش رەندگە سدبەی رۆژ حکدومەتێکی دیمدوکرات بێنێدتە سدەر‬ ‫دەسەاڵت‪.‬‬ ‫با بگەڕێینەوە بۆ سەر شەڕی ئێران‪-‬ئێرا‪ ،،‬بەرای ئێوە هۆکارەکانی وەستانی ئەم شەڕە چی بوون؟‬ ‫دیارە شەڕ بدۆچی دەوەسدتێ‪ ،‬دوو الیەن کە لە شدەڕدا بدن‪ ،‬ئەگەر مانددوو بدن‪ ،‬شدەڕەکە رادەوەسدتێ‪ .‬هەردوو الیەن مانددوو بدوون‪ .‬جدگە‬ ‫لەمە‪ ،‬هێزە دەرەکییەکان تا ئێستا دەیانویست ئەم شەڕە درێژە بخایەنێ‪ .‬لە الیەکەوە بۆ فرۆشتنی چەکوچۆڵ و لە الیەکدی دیدکەوە بدۆ‬

‫‪107‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫تاقیکردنەوەی چەکەکانیان‪ .‬مەسەلە تەنیا ئێران و عێرا‪ ،‬نییە‪ ،‬واڵتانی دیکەی عەڕەبیش بە بڕی میلیدار میلیدار دۆالر چەکیدان کدڕی‪.‬‬ ‫واڵتانی وەک عەڕەبستانی سکوودی‪ ،‬کوەیت و ‪...‬تاد لە نزیکەوە ئەم شەڕەیان دەشۆپاند‪ .‬یان بدۆ نمدوونە ئیسدرائیل! ئیسدرائیل هەم لە‬ ‫گەڵ ئێران دوژمنە‪ ،‬هەم لە گەڵ عێرا‪ .،‬بەاڵم ئەم شەڕە بە قازانجی وی بوو‪ .‬ئەم شەڕە هەروەها تا بۆێی سوودی بە ئدابووری تورکیدا‬ ‫گەیاند‪ .‬بەر لە جەنئ‪ ،‬بارستایی بازرگانی نێوان تورکیا و ئێران دووسەد هەزار دۆالر بوو‪ .‬ئێستا گەیشتۆتە سێ میلیارد دۆالر‪.‬‬ ‫سەیریان کرد ئەم شەڕە رەهەندێکی مەترسیدار بە خۆیەوە دەگرێ‪ ،‬بۆ دەوروبەر پەرە دەستێنێ‪ ،‬لە هەموو الیەکەوە گوشار هدات‪ .‬شدەڕ‬ ‫تەواو نەبووە‪ ،‬بەاڵم ئاگربەست کدراوە‪ .‬بە رای مدن لە ئاگربەسدتەوە تدا کۆتدایی جەندئ‪ ،‬واتە تداکوو ئاشدتی‪ ،‬رێگەیەکدی درێدژ هەیە‪.‬‬ ‫چونکە کارەکتەرەکانی ئەم دوو دەوڵەتە ناکۆک و دژ بە یەکن‪ .‬دەبێ حیسابی ئەمە بکرێ‪.‬‬ ‫بەم پێیە لە روانگەی کوردەکانەوە‪ ،‬ئاخۆ دەتوانین بۆێین وێکچوونێک هەیە لە نێوان ساڵی ‪ ٢١٢٢‬و ئەم رۆژانەدا؟‬ ‫ئەو بۆچددوونەی هەندددێک کەسددم پددێ ڕاسددت نیددیە کە پێیددان وایە مەرجەکددانی ‪ ٢١٢٢‬وەک خۆیددان هدداتوونەتە دی و رێککەوتددنەکە بەدی‬ ‫هاتووە‪ .‬ئێران و عێرا‪ ،‬ئێستاکە ئەوەندە لێک دوورن کە وا سووک و سانا نییە‪ ،‬دوای هەشت ساڵ شدەڕ هەمدوو کێشدەکانی نێوانیدان بە‬ ‫چەندد مانگێددک لە نێدو ندداچێ‪ .‬هەروەهددا سرووشدت و کدداراکتەری ئەم رژێمدانە جیدداوازە‪ .‬یەکیددان حکدومەتێکی عیلمددانی و بەعسددی‪ ،‬ئەوی‬ ‫تریان حکومەتێکی شیکەی ئیسدالمی‪ .‬بێگومدان گشدت ئەم مەسدەالنە بدوونە هۆکداری هەڵگیرسدانی شدەڕ و هەروا لە جدێگەی خۆیدانن‪ .‬مدن‬ ‫پێموایە ئەمە ئاگربەستێکی کاتییە‪.‬‬ ‫جیاوازییەکی دیکەی نێوان ساڵی ‪ ٢٢‬و ئێسدتا‪ ،‬کە جیداوازی هەرە گەورە و بەرچداوە‪ ،‬دروسدتبوونی رێکخدراوی کوردسدتانی شۆڕشدگێڕە لە‬ ‫ئێران و عێرا‪ .،‬ئەمڕۆکە تەنانەت لە خراپترین هەلومەرجدا‪ ،‬یانی ئەگەر تەنانەت عێرا‪ ،‬و ئێران پێکەوە هێرش بکەنە سەر کدورد‪،‬‬ ‫ئێمە دیسان درێژە بە شەڕەکەمان دەدەین‪ .‬بە ڕای من‪ ،‬هیچ جیاوازییەک لە نێوان ‪ ٢٢‬و ئێستا دا بەدی ناکرێ‪.‬‬ ‫باشە ئاگربەست‬

‫کارتێکەرییەکی لە سەر بزووتنەوەی کوردی دەبێ؟‬

‫حزبی ئێمە دژی ئەم شەڕە بوو‪ .‬چونکە شەڕێکی بێواتا و گەمدژانە بدوو‪ .‬ئێسدتاش ندازانین ئامدانجی ئەم شدەڕە و ئامدانجی خدومەینی‬ ‫بوو‪ .‬خدومەینی گدوتی‪" :‬بە کەربەال دا دەچدمە قدودس‪ ".‬نەچدوو و میلیۆنێدک کدوژراو و برینددار هەیە‪ .‬لە بنەڕەتددا کەس لە گەڵ ئەمەدا‬ ‫نەبوو‪.‬‬ ‫ئێمە لە کۆتایی هاتنی جەنئ ناترسدێین‪ ،‬چدونکە الیەنگدری ئاشدتین‪ .‬ئەوەی لە ئاشدتی دەترسدێ‪ ،‬رژێمدی ئێدرانە‪ .‬فەلسدەفەی رژێدم لە‬ ‫سەر شەڕ بونیداد ندراوە‪ .‬ئێسدتا بەم فەلسدەفەیە خدۆی لە سدەر پدێ راگرتدووە‪ .‬بدۆیە ئاشدتی هەلدی زۆر بدۆ ئدێمە دەڕەخسدێنێ‪ .‬بەاڵم بە‬ ‫پێچەوانەوە‪ ،‬هەندێک کەسیش هەیە دەڵێ هەلومەرجی ئێستا لە داهاتوو دا زیاتر گوشارمان بۆ دێنێ‪.‬‬

‫‪108‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫لەو حاڵەتەدا تەنیا خەباتی چەکداریمان هەندێک رووبەڕووی زەخت دەبێدتەوە و بدۆ چدوونە دەرەوە کێشدەمان بدۆ دروسدت دەبدێ‪ .‬ئەگەر‬ ‫ئێددران‪ ،‬عێددرا‪ ،‬و تورکیددا دژ بە جددوواڵنەوەی کددورد هێرشددێکی هەمەالیەنە دەسددت پددێ‬ ‫بکەن و جوواڵنەوەی کورد‪ ،‬وەک فاکتۆرێکی سەربەخۆ لە کوردستان خدۆ بندوێنێ‪ ،‬ئەوا‬ ‫ئێمەش جێی تێ دا دەگرین‪.‬‬ ‫جددددوواڵنەوەی کددددورد دوو ئەرکددددی دەکەوێددددتە سددددەر شددددان‪ .‬یەکەم ئەوەیە خددددۆی وەک‬ ‫فاکتۆرێکی سدەربەخۆ نیشدان بددا‪ .‬بدۆ نمدوونە‪ ،‬هەمدوو دونیدا بببیندێ و قەبدووڵ بکدا‬ ‫جددوواڵنەوەی کددورد لە ئێددران جددوواڵنەوەیەکی سددەربەخۆیە و پەیوەندددی بە عێددراقەوە‬ ‫نییە‪ .‬دووهەم‪ ،‬پێویستە کێشەی کورد بکرێتە رۆژەڤێکی نێدونەتەوەیی‪ .‬ئێسدتا کە مدن‬ ‫دەڵێم داوای خودموختاری دەکەم‪ .‬دەڵێن ئەمە کێشدەیەکی دەرەکدی نیدیە و نێوخدۆییە‪.‬‬ ‫دەڵددێم دەمددانەوێ بە کددوردی قسددە بکەیددن و خۆمددان کاروبدداری خۆمددان لە کوردسددتان‬ ‫بەڕێوە بەرین‪ ،‬دەڵێن شتێکی وا گەورە نییە و داخوازییەکی بچووکە‪ .‬کە ئەمە بە رۆژنامەنووس و دیپلۆماتێکی ئەورووپی دەڵێم‪ ،‬سدەری‬ ‫سووڕ دەمێنێ‪ .‬دەڵێن "یانی دە ساڵە لە پێناو ئەمە دا شەڕ دەکەن؟"‬ ‫بۆ ئەوەی جوواڵنەوەی کورد وەک فاکتۆرێکی سەربەخۆ بێتە ئداراوە‪ ،‬دەبدێ‬

‫بکدرێ؟ رای گشدتیی جیهدان پێدی وایە بدزووتنەوەی کدوردی‬

‫عێرا‪ ،‬لە ئێران و بزووتنەوەی کوردی ئێران لە عێرا‪ ،‬یارمەتی وەردەگرێ‪ .‬وەک سکرتێری حدکا لەمبارە دەڵێن چی؟‬ ‫زیاتر حەز دەکەم سدەبارەت بە جدوواڵنەوەی کوردسدتانی ئێدران قسدە بدکەم‪ .‬وەک دەزاندن‪ ،‬شدەڕی ئدێمە دژ بە کۆمداری ئیسدالمی ئێدران‪،‬‬ ‫دەگەرێتەوە بۆ بەر لە جەنگی عێرا‪-،‬ئێران‪ .‬یەکەم شەڕی ئێمە دژ بە رژێمی ئێران‪ ،‬مانگێک پداش شۆڕشدی ئێدران لە سدنە و پاشدان لە‬ ‫نەغەدە رووی دا‪ .‬مانگی ئووتی ‪ ،٢١٢١‬خومەینی دژ بە ئێمە شەڕی راگەیاند‪ .‬لەم روانگەوە‪ ،‬شەڕی ئێمە لە گەڵ جەنگدی ئێدران‪-‬عێدرا‪،‬‬ ‫جیاوازی هەیە‪ .‬ئێران و عێرا‪ ،‬لە سەر سنوور شەڕ دەکەن‪ .‬بەاڵم ئێمە لە نداوخۆ شدەڕ دەکەیدن و شدەڕێکی پدارتیزانی بەڕێدوە دەبەیدن‪.‬‬ ‫بێجگە لەمە‪ ،‬عێرا‪ ،‬داوای ئاشتی لە ئێران کرد‪ ،‬بەاڵم ئێمە ئاشتیمان ناوێ‪ .‬لەم هەلومەرجەدا‪ ،‬ئەگەر دەوڵەتێک یارمەتیمدان بددا و‬ ‫ئەم یارمەتییە بێ مەرج بێ‪ ،‬قەبووڵی دەکەین‪ .‬بەاڵم ئەگەر هیچ دەوڵەتێکدیش یارمەتیمدان نەدا‪ ،‬بە دەرفەتدی خۆمدان درێدژە بە شدەڕ‬ ‫دەدەین‪ .‬لە کوردستان هەمیشە جوواڵنەوەیەک دروست بووە و ئەم جوواڵنەوەیە هەمیشە سەر بە الیەن ئەوانی تر و دەوڵەتدانی دیدکەوە‬ ‫نیشان دراوە‪ .‬جواڵنەوەی کدورد دوژمندی زۆرن… بەاڵم دەسدەلمێنرێ کە جدوواڵنەوەی کدوردی‪ ،‬جدوواڵنەوەیەکی سدەربەخۆیە‪ .‬بدڕوام بەوە‬ ‫هەیە‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی ناوەندی نووچە و شرۆقە رۆژ ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧٢ :‬ی سێپتەمبەری ‪٧١٢٥‬‬

‫‪109‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملوو و بۆسەی ڤییەن‬

‫کریس کۆچێرا‬ ‫لە فەڕەنسییەوە‪ :‬سەالحەدین بایەزیدی‬ ‫رۆژی ‪٢٢‬ی ژوییەی ‪ ،٢١٩١‬عەبدولڕەحمان قاسملوو‪ ،‬کوردی ئێران و نەیاری رژێمی کۆماری ئیسدالمی [ئێدران]‪ ،‬لە ئاپارتمدانێکی ڤیدیەن‪،‬‬ ‫دوو گولدلەی لە سەری درا و لە گەڵ دوو هاوڕێی دیکەی کوژرا‪ .‬قاسملوو‪ ،‬رێبەری حزبی دیموکراتی کوردسدتانی ئێدران (حددکا) بدوو‪ .‬لە‬ ‫دە ساڵ پێشترەوە‪ ،‬شەڕ سوپای تارانی دەستەویەخەی پێشمەرگەکان (شەڕڤانانی کورد) کردبۆوە‪.‬‬ ‫دوا بە دوای یەکەمدین خددولی پەیوەندددییەکان لە دێسددامبری ‪ ٢١٩٩‬و ژانددوییەی ‪ ،٢١٩١‬قاسدملوو سددەر لەنددوێ لە گەڵ نێردراوانددی ئێددران‬ ‫پەیوەندی بەستەوە‪ ،‬یەکێک لەو نێردراوانە محەمەد جەعفەر سەحراروودی‪ ،‬جێگدری سدەرۆکی هەواڵگریدی (دەرەکدی) پاسددارانی شدۆڕش‬ ‫لە کوردستانی ئێران بوو کە دوای تەقە کدردنەکە برینددار دەبدێ‪ .‬پۆلیسدی ئدوتریش‪ ،‬رێدگەی دا سدەحراروودی کە برینەکدانی چارەسدەر‬ ‫کرابددوون‪ ،‬نەخۆشددخانە بەجددێ بێۆددێ‪ ،‬پاشددان پەنددا ببدداتە بەر باڵوێزخددانەی ئێددران و رۆژی ‪٧٧‬ی ژویددیە خدداکی ئددوتریش بە جددێ بێۆددێ‪.‬‬ ‫ئێرانییەکددی دی‪ ،‬بۆزۆرگیددان ناوێددک کە پاسدددار بددوو‪ ،‬مدداوەیەک لە بددنکەی پددۆلیس راگیددرا‪ ،‬بەاڵم دواجددار حددوکمی قۆڵبەسددت کردنددی‬ ‫هەڵوەشایەوە و ئەویش توانی بگەڕێتەوە بۆ تاران‪ .‬کەسی سێهەم‪ ،‬حاجی موستەفەوی الجوەردیش‪ ،‬سدەرۆکی دەزگدای نهێندی (نداوخۆیی)‬ ‫لە کوردستان‪ ،‬توانی ئازادانە ئوتریش بە جێ بێۆێ‪.‬‬ ‫بەڵگەیەکی ئاوارتە‬

‫‪110‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئەم گفتوگۆیددانەی نێددوان نێردراوانددی تدداران و سددەرکردەکانی کددورد لە الیەن بەشددداربووانە تۆمددار کددراوە‪ :‬کاسددێتەکانی قاسددملوو پدداش‬ ‫ئەوەی لە الیەن پۆلیسی ئوتریشەوە دەستیان بە سەر دا گیرا‪ ،‬رادەستی حدکا کران‪ :‬عەبدواڵ حەسەن زادە‪ ،‬سکرتێری گشتی حدکا‪ ،‬بە‬ ‫تایبەتی مۆڵەتی گوێگرتنی پێ داین‪ .‬بەڵگەیەکی بەدەگمەنە‪ :‬عەبدولڕەحمان قاسملوو لەوانەیە هەرگیز بە تێڕوانینێکدی راهێدنەرانەی‬ ‫ئەوتۆ‪ ،‬بۆچوونی خۆی سەبارەت بە ئۆتۆنۆمی بدۆ کوردسدتانی ئێدران نەخسدتبێتە روو‪ .‬پرسدیار و واڵمەکدانی ئەم الیەنە ئێرانییدانە‪ ،‬بە‬ ‫دڵنیدداییەوە ئاراسددتە دەکددرێن‪ ،‬ئەوان پێیددان وایە قسددەکانیان هەرگیددز لەقدداو نددادرێ‪ ،‬زۆر راشددکاوانە سددایکۆلۆژی و شددێوازی هددزری‬ ‫بەرپرسانی کۆماری ئیسالمی ئێران دەخەنە روو کە لە نێوان چاوگەکانی چەمکگەلی سیاسی مۆدێرن و هی سەردەمی خەالفەتی عەلدی دا‬ ‫هاتوچۆ دەکا‪.‬‬ ‫ئدداخۆ بکددوژانی قاسددملوو و هدداوڕێ کوردەکددانی‪ ،‬پدداش بیسددتنی ئەم لێدددوانانەی‪ ،‬بڕیددای لە ناوبردنیددان دان؟ یددان بەر لە دەسددپێکردنی‬ ‫قسەکانی‪ ،‬بڕیاری کوشتنیان دابوو؟ تەنیا شۆپاندنی پڕۆسەکە‪ ،‬دەتوانێ واڵمی ئەم پرسیارانەمان بۆ روون بکاتەوە‪ .‬خوێنددنەوەی ئەم‬ ‫بەڵگە ئاوارتەیە‪ ،‬رێگە بۆ ئەم سیناریۆیەی خوارەوە خۆش دەکا‪:‬‬ ‫دەسەاڵتدارانی ئێران کە ئاگاداری ئەوە بوون جوواڵنەوەی قاسملوو لە ئاکامی زەبرەکدانی سدوپای ئێدران و دابەشدبوونێکی ندوێ (‪)٢١٩٩‬‬ ‫زۆر الواز بووە و هەروەها رەنگە بە تێگەیشتن لە ویستی [قاسدملوو] بدۆ گەیشدتن بە چارەسدەرییەک لە رێدگەی وتدوێژەوە بەوە هیدوادار‬ ‫بووبن کە بە نیوەی داخوازییەکانی قایل بێ‪ :‬یاسایی بوونی حزبەکەی‪ .‬بەاڵم قاسملوو پێداگری لە سدەر ویسدتی راگەیانددنی ئۆتۆندۆمی‬ ‫بدددۆ کوردسدددتان لە الیەن بەڕێدددوەبەرە نوێیەکدددانی ئێدددران دەکدددا (خدددومەینی ‪٥‬ی ژوئەندددی ‪ ٢١٩١‬مردبدددوو)‪ ،‬شدددەوی ‪٢٧‬ی ژویدددیەی ‪،٢١٩١‬‬ ‫نێردراوەکانی تاران پاش یەکەم چاوپێکەوتن پەیوەندی بە بەرپرسانی خۆیانەوە دەگرن‪ :‬دیارە فەرمان دراوە‪" :‬بیکوژن"‪.‬‬ ‫***‬ ‫''ساڵوتان لێ بێ! ئێمە لە سدەر ئەوە رێدک کەوتدووین ئەم دانوسدتانانە بە تەواوی نهێندی بمێندنەوە"‪ ،‬سدەحراروودی وا دەڵدێ‪ ،‬چدونکە‬ ‫"کۆمەڵێددک دوژمددن هەن نایددانەوێ ئەم کێشددانە چارەسددەر بددن"‪ ...‬سددەحراروودی بە تددایبەت ئامدداژە بەوە دەکددا‪" :‬تەنددانەت لە نێوخددۆی‬ ‫حکومەتی ئێرانیش‪ ،‬کەسانێک دژی ئەم دانوستانانەنئ لە ئاستی بەڕێوەبەرایەتی دا‪ ،‬مەحاڵە راشکاوانە باس لەم کێشەیە بکەین"‪.‬‬ ‫عەبدولڕەحمان قاسملوو راستەوخۆ دەچێتە سەر باسەکە‪:‬‬ ‫"لە چاوپێکەوتنی دواییمان دا‪ ،‬لە سەر دوو خاڵی سەرەکی قسەمان کرد‪:‬‬ ‫ پەژراندنی پرسی ئۆتۆنۆمی‪.‬‬‫ پرسی چاالکی ئازادنەی حزبەکەمان لە نێوخۆی واڵت‪.‬‬‫ئێوە واڵمتان دایەوە کە ئێستاکە کاربەدەستانی رژێم لە گەڵ پەژراندنی بنەمای ئۆتۆنۆمی دا نین‪ .‬سەبارەت بە خاڵی دووهەم‪ ،‬ئێمە‬

‫‪111‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بە تێروتەسەلی لە دەفتەری سیاسی قسەمان کرد‪ :‬گەلۆ پێشمەرگەکان واز لە چەکەکانیان دێنن یاخود نا؟ دەفدتەری سیاسدی پێدی وایە‬ ‫مەحدداڵە چەکەکددان رادەسددت بکددرێن‪ .‬ئێددوە لەوە تێدددەگەن کە پدداش دە سدداڵ شددەڕ و ئەو هەمددوو قوربددانییە‪ ،‬ئۆتۆنددۆمی بددۆتە سددیمبۆلی‬ ‫داواکارییەکانمددان‪ .‬ئدداخۆ پێویسددتە وشددەیەکی تددر بەکددار بهێنددرێ؟ ئەگەر ئێددوە ندداواخنی ئۆتۆنۆمیتددان قەبددوڵ بددێ‪ ،‬بددۆچی لەم وشددەیە‬ ‫دەترسێن؟"‬ ‫قاسدددملوو لەوە نددداپرینگێتەوە کە خدددۆی وەک پیددداوی ئۆتۆندددۆمی پێناسدددە بکدددا ‪" -‬وەچەی مدددن‪ ،‬وەچەی دیموکراسدددی و ئۆتۆندددۆمییە''‪ -‬و‬ ‫بەردەنگەکانی بانگهێشت دەکا لە گەڵی دا درێژە بە وتوێژەکان بدا‪ ،‬هۆشداریشیان پێ دەدا‪:‬‬ ‫"هەڵبەت‪ ،‬ئەگەر کێشەی کورد چارەسەر نەبێ‪ ،‬رەنگە ئەمە ببێتە هۆی دابڕان لە ناوەند و جیاخوازی"‪...‬‬ ‫سددەحراروودی درێددژە بە باسددەکە دەدا‪" :‬ئەوە یەکەمجددارە لە نێددو خۆمددان دا بدداس لەوە دەکەیددن کە ئیسددالم بیددر لە کێشددەی نەتەوەکددان‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬لە پێناو چارەسەرکردنی کێشەکانمان‪ ،‬ئێمە گوێ لە هیچ کەس نداگرین‪ ،‬نە رۆژهەاڵت‪ ،‬نە رۆژئداوا‪ ،‬ئدێمە ئامدادەین خۆمدان‬ ‫لە پێناو بیروباوەڕمان بکەینە قوربانی‪".‬‬ ‫نۆرە دەگاتەوە عەبدولڕەحمان قاسملوو‪" :‬دەمەوێ پێتان بۆێم من سەبارەت بە سەرجەم ئەو کۆسدا و تەگەرانەی لە بەردەم راگەیانددنی‬ ‫ئۆتۆنۆمی ئاماژەتان پێدا‪ ،‬قایل نەبووم… ئێستا ئاغای خدامنەیی و ئاغدای رەفسدەنجانی پێشندوێژی هەیندی تدارانن‪ .‬ئەوان دەتدوانن‬ ‫سەبارەت بە ئۆتۆنۆمی بۆ کوردستان روونکردنەوە بدەن"‪.‬‬ ‫پاشان قاسملوو بە وردی باس لە تیڕوانینی خۆی سەبارەت بە ئۆتۆنۆمی دەکا‪:‬‬ ‫"بۆ ئێمە چوار خاڵی سەرەکی لە ئارا دان‪:‬‬ ‫ ئۆتۆنۆمی‪ ،‬واتە چڕنەبوونەوەی دەسەاڵت لە ناوەند‪.‬‬‫ دووهەم خاڵی سەرەکی بۆ ئێمە‪ ،‬زمانی کوردییە‪ .‬کوردی دەبێ ببێتە زمانی فەرمی هەرێمە کوردییەکان‪.‬‬‫ سێهەم گرفت‪ ،‬دەستنیشانکردنی سنوورەکانی هەرێمی ئۆتۆنۆمە‪ .‬بۆ ئەم مەبەستە‪ ،‬پێویستە فاکتەرە جوگرافی‪ ،‬ئابووری و لە هەمدووی‬‫گرنگتر ویستی خەڵکی ئەو ناوچانەی کورد لێی دەژین‪ ،‬لە بەر چاو بگیرێ‪.‬‬ ‫‪ -‬خاڵی چوارەم بۆ گەلی کورد خاڵێکی سەرەکییە‪ :‬دەبێ ئاسایشی نێوخۆیی هەرێمی کورد لە الیەن کوردەکانەوە بپارێزرێ‪.‬‬

‫‪112‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئەو چوار خاڵە گرنگەیە و ئێمە لەوە زیاترمان گەرەک نییە… ئەوەندەی پەیوەندی بە وەدیهاتنیانەوە هەبێ‪ ،‬ئێمە واقعبینین‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬بۆ دیاریکردنی سنوورەکان‪ ،‬ناکۆکی چێ دەبێ‪ .‬بەاڵم کوردەکان ئامادە نین لە پێناو شدتە الوکییەکدان شدەڕ بدکەن‪ ،‬ئەگەر شدتە‬ ‫بنەڕەتییەکان پەسند بکرێن‪".‬‬ ‫قاسملوو باسەکەی کۆ دەکاتەوە‪" :‬مەحاڵە وشەی "ئۆتۆنۆمی" بگۆڕدرێ‪ .‬ئەم وشەیە واتایەکی سۆزداری و مێژوویی بدۆ گەلدی کدورد هەیە‪.‬‬ ‫سددیمبۆلێکە‪ .‬وا هەسددت دەکەم ئێددوە نێددوەڕۆکەکەی دەپەژرێددنن‪ ،‬بەاڵم دەتددانەوێ چاوپۆشددی لە وش دەکە بکددرێ‪ .‬کاتێددک دەقێکددی پیددرۆزی‬ ‫ئیسالم دەخوێنینەوە‪ ،‬ناتوانین بێ گوتنی "بسم اللە الرحمن الرحیم'' دەست پێ بکەین‪ .‬ئەوەش هەمان شدتە‪ ،‬ئێدوە نێدوەڕۆکی ئۆتۆندۆمی‬ ‫پەسند دەکەن‪ ،‬بەاڵم "بسم اللە الرحمن الرحیم'' نا‪".‬‬ ‫ئێرانییەکان دەڵێن بەر لە دەسپێکردنەوەی گفتوگۆکان کە "هیوایەکی زۆریدان ئافرانددوە"‪ ،‬دەبدێ پەیوەنددی بە تدارانەوە بگدرن‪ .‬پاشدان‬ ‫لێک دادەبڕێن و دەڵێن بە مەبەستی دیاریکردنی سەعاتی چاوپێکەوتنی داهاتوو واتە بەیانی‪ ،‬تەلەفۆن دەکەن‪.‬‬ ‫لە دیدارەکەی تر دا‪ ،‬رۆژی ‪٢٢‬ی ژوییە‪ ،‬سەحراروودی دەڵێ پەیوەندی بە "برادەرانی" لە تارانەوە گرتووە‪.‬‬ ‫"ئێوە دوێنێ گوتتان کە کاربەدەستانی ئێرانی دەتوانن لە وتاری نوێژی هەینی دا باسی ئۆتۆندۆمی بدکەن… هەنددێک گیروگرفدت هەن‬ ‫کە کاربەدەستانی ئێران و ئیمامەکدان دەتدوانن لە بارەیدانەوە بدۆ خەڵدک بددوێن‪ .‬بەاڵم پێویسدتە بگدوترێ کە هەنددێک کێشدە هەن کە‬ ‫ئێمە بۆچوون و تێڕوانینی جیاوازمان لە سەریان هەیە‪".‬‬ ‫پاشان سەحراروودی باسێکی دوور و درێژ و الڕێ دەست پێ دەکا‪" :‬دیارە ئێمە کێشدەی ترمدان هەیە‪ :‬مداوەی دە سداڵە مشدتومڕێکی گەرم‬ ‫لە سەر رۆڵی بازاڕ لە ئارا دایە‪ :‬هەندێک دەڵێن نابێ رێگە بدرێ ئابووری ئێران کۆنتڕۆڵ بکرێ و هەژاران وەک هاواڵتی پلە دوو بە‬ ‫حیساب بێن‪ .‬ئەو کات ئیمام لە ژیان دابوو و دەیگوت ئیسالم لە گەڵ کاپیتالیزم و کۆنتڕۆڵی دەسەاڵت دا نییە‪ ،‬ئیسالم لە نێوەڕاستە‪،‬‬ ‫دەنگی سێهەمە و پەیڕەوی تایبەت بە خۆی هەیە! با ئاماژە بە نموونەی بدازاڕی دەرەکدی بدکەم‪ :‬یاسداکان سدێ جدار لە مەجلدیس خدرانە‬ ‫روو‪ ،‬بێ هیچ چارەسەرییەک… دواجار لە کۆتایی دا‪ ،‬ناچار بوون حەواڵەی جااتی دەست نیشانکردنی بەرژەوەندییەکانی بکەن‪.‬‬ ‫ئێستا با بێینەوە سەر باسی ئۆتۆنۆمی… هەر وەک مەسەلەی ئابوورییە‪ :‬لەمبارەوە دوو را هەن‪ .‬بۆچوونێک سدەردەمی حەزرەتدی عەلدی‬ ‫(جێنشینی محەمەد و چدوارەم خەلدیفە) بە بیدر دێنێدتەوە‪ .‬حەزرەتدی عەلدی لە ناوەنددی خەالفەتەوە حدوکمڕانی دەکدردئ بەاڵم هەرێمدی‬ ‫تریش هەبوون کە ناویان "ویدالیەت" بدوو‪'' ،‬والدی"ییەکدان (حاکمەکدان) لە چداو ئۆتۆندۆمی زۆر دەسدتیان ئداوااڵتر بدوو‪ .‬مەکتەبێکدی تدر‬ ‫هەیە کە دەڵێ ئەوە سەردەمی عەلی بوو و هەلومەرجی ئەمڕۆ جیاوازن‪ :‬ئدێمە بە دوژمدن ئدابۆۆقە دراویدن‪ ،‬ئەو واڵتدانەی لە نێدو نداتۆ‬ ‫دان‪ ،‬رژێمە کۆنەپارێزەکان‪ ،‬کە نداهێۆن ئۆتۆندۆمی لە چوارچێدوەی سدنوورەکانی دا بمێنێدتەوە‪ .‬هەوڵ دەدەن بەرفراوانتدری بدکەنەوە‪ ،‬بدۆ‬ ‫ئەوەی بە دابڕان کۆتایی بێ‪ .‬کەوابێ ئۆتۆنۆمی کێشەیەک نییە بە یەک دوو وتاری نوێژی هەینی چارەسەر بکرێ‪.‬‬

‫‪113‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫کێشەی دووهەم‪ :‬حدکا دەیەوێ هەمان بارودۆخ بپارێزێ و لە هەمان کات دا لە گەڵ کۆمداری ئیسدالمی ئێدران دانوسدتان بکدائ بەاڵم بدۆ‬ ‫ئەمەیان‪ ،‬دڵنیام کە پەسند ناکرێ‪".‬‬ ‫سەحراروودی باسێکی تری ناپەیوەند دێنێتە گۆڕێ بۆ ئەوەی روونی بکاتەوە سیستەمی ئیسدالمی چلدۆن کدار دەکدا‪" :‬نمدوونەیەکی ترتدان‬ ‫بۆ دێنمەوە‪ :‬پەیوەندییە دەرەکییەکان‪ .‬ئەمە بە درێژایی چەندین ساڵ‪ ،‬بەر لەوەی بڕیارێک بدرێ‪ ،‬گفتوگۆی لە سەر کدرا‪ .‬ئەگەر ئدێمە‬ ‫پەیوەنددییەکانمان لە گەڵ ویدالیەتە یەکگرتوەکددانی ئەمریکدا پچڕاندددوە و نێوانمدان لە گەڵ یەکێتددی سدۆڤیەت خددۆش کدردوە‪ ،‬بڕیارێددک‬ ‫نییە بە رۆژێک و دوان یان بە کەسێک و دوو کەس درابێ‪ .‬گفتوگۆی لە سەر کراوە و دواجار‪ ،‬پاش زیاتر لە سێ ساڵ‪ ،‬دە ساڵ‪ ،‬یدانزە‬ ‫ساڵ و هەروەها بە لە بەرچاو گرتندی بدارودۆخی یەکێتدی سدۆڤیەت‪ ،‬بەو ئاکدامە گەیشدتووین لە گەڵ ئەوان رێککەویدن‪ .‬بدۆچی؟ چدونکە‬ ‫کێشددەی ئەفغانسددتان‪ ،‬پاکسددتان‪ ،‬کەنددداومان هەیە‪ ،‬چددونکە لە گەڵ رۆژئدداوا کێشددەمان هەیە‪ .‬کەوابددێ ئۆتۆنددۆمی‪ ،‬دەبددێ بە درێژایددی‬ ‫چەندین ساڵ گفتوگۆی لە سەر بکرێ‪ .‬دڵنیام لە هەلدومەرجێ ئێسدتا دا‪ ،‬ئۆتۆندۆمی بەو شدێوەیەی ئێدوە باسدی دەکەن‪ ،‬قەبدوڵ نداکرێ‪".‬‬ ‫پاشان نۆرە بە حاجی مستەفەوی دەسپێرێ‪.‬‬ ‫حاجی مستەفەوی‪" :‬بسم اللە الرحمن الرحیم… حدزبە کۆمۆنیسدتەکان پشدتیان بە تیدۆری ناسدیۆنالیزمی سدتالین بەسدتووە‪ .‬عەڕەبەکدان‬ ‫دەڵێن‪ :‬ئەمە تێڕوانینی ئێمەیە‪ .‬پارتە سۆسیال دیموکراتەکدان شدێوازی چارەسدەری خۆیدان هەیە‪ .‬ئەوەی پەیوەنددی بە ئدێمەوە هەبدێ‪،‬‬ ‫هێزە ئیسالمییەکان‪ ،‬کۆماری ئیسالمی ئێران‪ ،‬تدا ئێسدتا راڤەیەکمدان بدۆ کێشدەی نەتەوەکدان نەبدووە‪ .‬ئەگەر بتدوانین وا بکەیدن کۆمداری‬ ‫ئیسددالمی ئێددران لە روانددگەی تیددۆرییەوە بە شددێوەیەکی جیدددی بیددر لەم کێشددەیە بکدداتەوە‪ ،‬ئەوا سددەرکەوتنێکی گەورە دەسددتەبەر دەبددێ‪.‬‬ ‫هەڵبەت لە ئیسالم دا‪ ،‬پێغەمبەر و جێگرەوەکانی‪ ،‬رێوشوێنی تایبەت بە خۆیان هەبووە‪ .‬هیوادارم رژێم لەم کێشەیە دا قدووڵ بێدتەوە و‬ ‫لە نێوان ئەو شتەی پێی دەگوترێ نەریت و ئەوەی ئێوە داوای دەکەن‪ ،‬بتوانین شتێک بدۆزینەوە…‪.‬‬ ‫قاسملوو دەکەوێتە نێو قسەکانەوە وەک بۆێی ناتوانێ دۆخی بەردەنگەکانی پەسند بکا‪:‬‬ ‫"ئێددوە دەڵددێن ئێسددتا پرسددی سددەرەکی ئەوە نیددیە کێشددەی ئۆتۆنددۆمی چارەسددەر بکددرێ‪ ،‬بەڵکددو چارەسددەریی پەیوەندددییەکانی نێددوان حددزب‬ ‫(حدکا) و کۆماری ئیسالمی ئێرانە‪ :‬ئێمە هاتووین بۆ ئەوەی داواتان لێ بکەین کێشەی ئۆتۆنۆمی چارەسەر بکدرێ"‪ .‬پاشدان قاسدملوو بە‬ ‫تێروتەسەلی باسی ئەوە دەکا کە مافی چارەی خۆ نووسین دەکرێ بە شێوەی جۆراوجۆر بەدی بێ‪ :‬سەربەخۆیی‪ ،‬فیدراڵی و ئۆتۆنۆمی‪.‬‬ ‫قاسملوو درێژە بە قسەکانی دەدا‪" :‬بۆ ئێمە پرسی سەرەکی ئەوەیە کە بزانین ئداخۆ کۆمداری ئیسدالمی ئێدران دەیەوێ بە راسدتی کێشدەی‬ ‫نەتەوەکددان لە ئێددران چارەسددەر بکددا‪ .‬ئەگەر کۆمدداری ئیسددالمی ئێددران دەڵددێ بەڵددێ‪ ،‬ئەوکددات دەمددانەوێ بددزانین‪ :‬کۆمدداری ئیسددالمی چددۆن‬ ‫دەیەوێ کێشەکە چارەسەر بکا؟ گەلۆ ئەو شدێوازە سدەربەخۆییە‪ ،‬فیددڕالیزمە یدان ئۆتۆندۆمی؟ ئدێمەی کدورد‪ ،‬النیکەمدی داخوازییەکانمدان‬ ‫هێنداوەتە گددۆڕێ‪ .‬ئددێمە فیدڕالیزمیشددمان قەبددووڵە‪ .‬هەڵددبەت‪ ،‬بە رای مددن‪ ،‬وەک چددۆن کدداتی خددۆی لە ئیسددالم دا جۆرێددک لە فیدددڕالیزم‬ ‫بوونی هەبوو‪ ،‬باشتر وایە پەیڕەوی لە فیدڕالیزم بکرێ و بۆ نموونە یەکێتی کۆمارە فیدڕاڵییەکانی ئێران پێک بهێنرێ‪ .‬جدا ئەگەر نە‬ ‫سەربەخۆیتان قەبوڵ بێ‪ ،‬نە فیدراڵیزم و نە ئۆتۆنۆمی‪ ،‬ئەوە مانای وایە چارەسەری کێشەی نەتەوەکانتان قەبوڵ نییە‪".‬‬

‫‪114‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫لە کۆتاییش دا دەڵێ‪" :‬رەنگە سبەی رۆژ بەشێکی تری ئێران داوای ئۆتۆنۆمی بکائ لە پێناو چارەسەرکردنی کێشە نێوخۆییەکدانی ئێدران‬ ‫بە پرەنسیا‪ ،‬بوێری پێویستە‪ .‬یاسا دەبێ بۆ هەموان بێ‪ ،‬بۆ عەرەبەکان‪ ،‬بلووچەکان‪ ،‬تورکەمەنەکدان و کوردەکدان‪ .‬ئەگەر لە ئەمدڕۆوە‬ ‫نەتوانرێ ئەم کێشەیە چارەسەر بکرێ‪ ،‬لە داهاتوو دا دەبێتە کارەساتێک بۆ واڵتەکەمان‪".‬‬ ‫دوای باسێکی کورت‪ ،‬الیەنەکان بڕیاری چاوپێکەوتن بۆ سبەینێ دیاری دکەن‪ .‬فازڵ رەسوڵ‪ ،‬نێوبژیوانی کوردی عێراقی‪ ،‬دێتە قسدە بدۆ‬ ‫ئەوەی باس لە دەرئەنجامی دۆخی دوو الیەنی بەرامبەر بکا و دەڵێ‪" :‬یدان ئەوەتدا دەگەنە رێککەوتنێدک یدان درێدژە بە دیدالۆگ دەدەن‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی شەڕ بکەن‪ .‬یان لە گەڵ بەردەوامبوونی شەڕ‪ ،‬درێژە بە دانوسدتانەکان بددەن‪ ،‬بەاڵم باشدتر وایە ئێسدتا بدگەنە رێککەوتنێدک‪:‬‬ ‫قۆناخەکە گونجداوە‪ .‬لەوانەیە سدێ سداڵی دیدکە بدارودۆخەکە بگدۆڕدرێ‪ ،‬هاوسدەنگی و ناهاوسدەنگیی هێزەکدان گدۆڕانی بە سدەر دا دێ‪،‬‬ ‫هەلومەرج جیاواز دەبێ…"‬ ‫ئەمانە دوایین وشەکانیانن‪ ...‬دەنگی جواڵنی کورسی و مێزەکان دەبیسترێ‪ ...‬دواتر دەنگێک وەک چوار تەقەی کدا ‪ -‬تەقە بە ئدامرازی‬ ‫بێدەنئ کەری چەک؟‪ ..‬پاشان هیچ نابیسترێ‪ ...‬کاتێک پۆلیس لە سدەر هۆشدداریی جیرانەکدان کە لە الیەن سدەحراروودییەوە ‪ -‬دیدارە‬ ‫ئەویش بریندار ببوو ‪ -‬ئاگادار کرابوونەوە‪ ،‬دەچنە نێو ئاپارتمانەکەوە‪ ،‬چاویان بە تەرمی سێ کورد دەکەوێ‪...‬‬ ‫‪...‬‬ ‫(لۆمۆند‪ ،‬یەکی ژانوییەی ‪)٢١١٩‬‬ ‫(فرانکفۆرتەر ئاڵگماینێ‪٢١ ،‬ی ژانوییەی ‪)٢١١٩‬‬ ‫(دێر ستاندارد‪٢١ ،‬ی ژانوییەی ‪)٢١١٩‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی ناوەندی نووچە و شرۆقە رۆژ ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧٢ :‬ی جوونی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪115‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫ئهوان نەک بۆ وتووێژ‪ ،‬بۆ كوشتنی پەیامهەڵگری ئاشتی هاتبوون (ڕاپۆرتێک لە بارەی‬ ‫ناوەرۆکی وتووێژە خوێناوییەکەی‪٨٣‬ی ژوئیەی ڤییەن)‬

‫بە قەڵەمی کریس کۆچێرا‬ ‫وهرگێران له فارسییهوه‪ :‬قادر وریا‬ ‫دوكتور قاسملوو بۆ باس لهسهر داخوازهكانی گهلی كورد له گهڵ نوێنهرانی كۆماری ئیسالمیو دیتنهوهی رێگاچارهیهكی ئاشدتیخوازانه بدۆ‬ ‫كێشهی كورد له ڕۆژهەالتی كوردستان‪ ،‬چووبووه ڤییهن ئهو قسانهش كه لهو چاوپێكهوتنهدا كردبوونی‪ ،‬ههر لهو پێوهندییدهدا بدوون‪.‬‬ ‫بهاڵم ئهوانهی به ناوی نوێنهرانی كۆمداری ئیسدالمییەوە بدۆ وتدووێژ لهگدهڵ دوكتدور قاسدملووو هاوڕێیدانی هداتبوون‪ ،‬نیدازێكی دیكدهیان‬ ‫ههبوو‪:‬‬ ‫ئهوان نەک بۆ وتووێژ بۆ كوشتنی پەیامهەڵگری ئاشتی هاتبوون‪.‬‬ ‫کاتی خۆی رۆژنامهی فهرانسهیی »لۆمۆند» رۆژی ‪٢‬ی ژانویهی ‪ ٢١١٩‬وتارێكی به قهڵدهمی كدریس كدۆچێرا لده بدارهی نێدوهرۆكی ندهواری‬ ‫قسهكانی دوكتور قاسملووو ناردراوانی رێژیمدی ئێدران لده چاوپێكدهوتنی ڤییدهن دا‪ ،‬بداڵو كدردهوه‪ .‬گۆڤداری »آرش»یدش لده ژمداره ‪٢٢‬ی‬ ‫خۆیدا وهگێڕدراوی فارسیی ئهم وتارهی باڵوكردهوه‪ .‬بدهم هۆیدهوه كده زۆر لده هدۆگرانی کەسدایەتیی د‪.‬قاسدملوو حەز دەکەن بدزانن لەم‬ ‫دانیشددتنە خوێندداوییە دا‬

‫قسددەو باسددێک لە نیددوان د‪.‬قاسددملوو و ندداردراوانی تیرۆریسددت هدداتوونە گددۆڕێ‪ ،‬وەرگێددردراوی کددوردیی ئەم‬

‫راپۆرتەی کریس کۆچێرا لە ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید بوونی ئەو ڕێبەرە دا‪ ،‬جارێکی دیکە باڵو دەکەینەوە‪.‬‬ ‫‪٢٢‬ی ژوئیهی ‪ ،٢١٩١‬عهبدوڵڕهحمان قاسملوو سكرتێری حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران‪ ،‬به هۆی دوو گولله كه وهسهری‬

‫‪116‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫كهوتبوو‪،‬لهگهڵ دوو كهسی دیكه له هاوڕێیانی‪ ،‬له ئاپارتومانێكی شاری ڤییەن دا‪ ،‬كوژرا‪ .‬ئهو كاته‪ ،‬ده سداڵ بدوو كده شدهڕ لده نێدوان‬ ‫ئهرتهشددی تددارانو پێشددمهرگه كوردهكددان دا درێددژهی هددهبوو‪ .‬بدده دوای یهكددهم چاوپێكددهوتن لدده دیسددامبری ‪ ٢١٩٩‬و ژانویددهی ‪ ٢١٩١‬دا‪،‬‬ ‫قاسددملوو سددهر لددهنوێ ئددهو چاوپێكهوتنانددهی لهگددهڵ نوێنددهرانی [رێژیمددی] ئێددران دهسددت پێكددردهوه‪ .‬یددهكێك لددهم نوێنهراندده محهممددهد‬ ‫جهعفهر سهحراڕوودی‪ ،‬جێگری سهرۆكی ئیتالعاتی (نێوخۆیی) پاسدارانی شۆرش له كوردستان بدوو‪ ،‬كده لده تهقده كردنهكدهدا بۆخۆشدی‬ ‫بریندار بوو‪.‬‬ ‫سهحراڕوودی كه له یهكێك له نهخۆشخانهكان خستبوویان‪ ،‬لهالیهن پۆلیسی ئوتریشهوه ئیجازهی چوونه دهر لده ندهخۆشدخانهی پدێدراو‬ ‫توانیی پهنا بۆ سهفارهتی ئێران ببا‪ .‬ناوبراو له ‪٧٧‬ی ژووئیدهدا لده ئدوتریش وهدهركدهوت‪ .‬پدارێزهر(ئیسدكۆرت)ێكدی دیكدهی ئێراندی بده‬ ‫ناوی بزورگیان بۆ ماوهیهك له ئیدارهی پۆلیس ڕاگیرا‪ ،‬پاشدان بڕیداری گرتندی ئدهو كهسده كده پێشدتر درابدوو‪ ،‬ههڵوهشدێندراو ئدهویش‬ ‫تددوانیی بگهڕێتددهوه ئێددران‪ .‬سددێههم كددهس حدداجی مسددتهفهویی الجددهوهردی سددهرۆكی بهشددی ئیتالعددات (ی نێوخددۆیی)لدده كوردسددتان‪ ،‬بدده‬ ‫ئازادییهكی تهواوهوه توانیی له ئوتریش بچێته دهر‪.‬‬ ‫وتووێژهكانی ناردراوانی تارانو رێبهرانی كورد بههۆی بهشدارانی وتووێژهكهوه لهسهر كاسێت تۆمار كراوه‪ .‬ئهونهوارانه كده لده دهسدتی‬ ‫پۆلیس دابوون‪ ،‬سهرئهنجام درانهوه به بهرپرسانی حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران‪.‬عهبدوڵال حهسهنزاده سكرتێری گشدتیی حیزبدی‬ ‫دێمدددوكراتی كوردسدددتانی ئێدددران ئیجدددازهی گدددوێگرتن لدددهو كاسدددێتانهی پدددێداین‪ .‬عهبددددوڵرهحمان قاسدددملوو قدددهت بدددهم وردبینیدددیە‬ ‫دهروونناسییانهوه بۆچوونهكانی خۆی لهبارهی خودموختاری بۆ كوردستانی ئێران شی نهكردبۆوه‪:‬‬ ‫پرسیارو وهاڵمهكانی الیهنه ئێرانییهكان كده پێیدان واندهبوو رۆژێدك لده رۆژان قسدهكانیان ئاشدكرا دهبدن‪ ،‬زۆر بده باشدی ناتدهبابوونی‬ ‫بۆچوونددهكانیانو روحیدداتی بهرپرسددانی كۆمدداری ئیسددالمیی ئێددران لدده نێددوان بددڕوا هددهبوون بدده روانگددهو دیددارده سیاسددییه مۆدێرنددهكانو‬ ‫بیروبۆچوونهكانی سهردهمی خهالفهتی عهلیدا‪ ،‬نیشان دهدهن‪.‬‬ ‫ئایددا بكددوژانی قاسددملوو پدداش بیسددتنی بۆچوونددهكانی‪ ،‬بڕیاریددان دا بیكددوژن؟ یددان تهنانددهت بهرلدده دهسددت پێكردنددی قسددهكانی‪ ،‬بڕیدداری‬ ‫كوشتنیان دابوو؟ گوێڕاگرتن بۆ نهوارهكان‪،‬ئهم سیناریۆیهی خوارهوهمان دێنێته بهرچاو‪:‬‬ ‫دهسهاڵتدارانی ئێران كه دهیدانزانی بزووتندهوهی قاسدملوو لده ئاكدامی زهبدره نیزامییدهكانی ئێدرانو لدهتبوونێك كده سداڵی ‪[ ٢١٩٩‬ئدهم‬ ‫بزووتنهوهیه] بهخۆیهوهی دیت‪ ،‬زۆر الواز بووهو‪ ،‬ههروهها دهیانزانی قاسملوو پێی خۆشه كێشهكه له رێگای وتووێژهوه چارهسدهر ببدێ‪،‬‬ ‫ههر بۆیه هومێدی ئهوهیان ههبوو كه لهوانهیه بده نیدوهی داخوازهكدانی‪ ،‬واتده تێكۆشدانی قدانوونیی حیزبهكدهی رازی بدێ‪ .‬بدهاڵم پداش‬ ‫ئهوهی قاسملوو لهسهر ئهوه پێدادهگرێ كه رێبهرانی تازهی ئێران (خومهینی ماوهیدهك پێشدتر لده ‪٥‬ی ژوئدهنی ‪ ٢١٩١‬دا مردبدوو) دهبدێ‬ ‫رابگهیددهنن كدده داخددوازی خودموختارییددان قهبووڵدده‪ ،‬ندداردراوانی تدداران بدده دوای یهكددهم چاوپێكددهوتن دا‪ ،‬لهگددهڵ بهرپرسددانی خۆیددان‬ ‫پێوهندی دهگرن كه دیاره دهستووریان پێدهدرێ‪ :‬بیكوژن‪.‬‬

‫‪117‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫سهحراڕوودی رادهگهیهنێ كه ئێمه پێكهوه رێك كهوتووین كه ئهم چاوپێكهوتناندهمان بده تدهواوی نهێندی بمێنندهوه‪ .‬چونكده دوژمنانێدك‬ ‫هددهن كدده نایانددهوێ ئددهو گیروگرفتاندده چارهسددهر بكددرێن‪ .‬ئددهو‪ ،‬پددێ لهسددهر ئددهوه دادهگددرێ تهنانددهت لددهنێو حكوومددهتی ئێددرانیش دا‪،‬‬ ‫كهسانێك ههن كه دژی ههر جۆره چاوپێكهوتنو پێوهندییهكن‪ .‬له ئاستی ههڵسدووڕێنهرانی واڵت دا تهناندهت قسدهكردنی راشدكاوانهش‬ ‫لهبارهی ئهم مهسهلهیهوه مومكین نیه‪.‬‬ ‫عهبدوڵڕهحمان قاسملوو دێتهسهر كاكۆهی مهسهلهكه‪ :‬له دوو چاوپێكهوتنی پێشوومان دا‪ ،‬ئێمه لهبارهی دوو خاڵی ئهسۆییهوه قسدهمان‬ ‫كددرد‪ :‬قبددووڵكردنی ئهسددۆی خودموختدداریو ئهسددۆی تێكۆشددانی ئازادانددهی حیزبددی ئێمدده لددهنێوخۆی واڵت دا‪ .‬ئێددوه واڵمتددان دایددهوه كدده‬ ‫ههڵسووڕێنهرانی رێژیم لهگدهڵ قدهبووڵ كردندی ئهسدۆی خودموختداریدا ندین‪ .‬لدهبارهی خداڵی دووههمدهوه‪ ،‬ئێمده لده دهفتدهری سیاسدیدا‬ ‫باسێكی زۆر دوورو درێژمان ههبوو كه ئایا پێشمهرگهكان چهكهكانیان تهحویل بدهنهوه یان نا؟ دهفتهری سیاسدی وا بیدر دهكاتدهوه كده‬ ‫مومكین نیه چهك تهحویل بدرێتهوه‪ .‬ئێوه دهبێ لهومهسهلهیه بگهن كه پاش ده ساڵ شهڕو ئهو ههموو قوربانیدانه‪ ،‬خودموختاری بدووه‬ ‫به سهمبولی داخوازهكانی ئێمده‪ .‬ئێدوه دهتاندهوێ ئێمده وشدهیهكی دیكده بدهكار بێندین؟ ئهگدهر نیدوهرۆكی خودموختداری قدهبووڵ دهكدهن‪،‬‬ ‫چلۆنه كه له وشهی خودموختاری دهترسن؟ قاسملوو ههر لهو كاتدهدا كده خدۆی وك پیداوی خودموختداری نداو دهبدا‪ ،‬دهڵدێ‪ :‬نهسدۆی مدن‪،‬‬ ‫نهسۆی دێمۆكراسیو خودموختارییه‪ .‬پاشان وێڕای داوای درێژهی وتووێژ‪ ،‬وریایان دهكاتهوهو دهڵێ‪ :‬دڵنیدا بدن ئهگدهر گیروگرفتدی كدورد‬ ‫چارهسهر نهبێ‪ ،‬ئهم مهسهلهیه دهبێته هۆی دوور بوونهوه له مهركهزو جیاییخوازی‪.‬‬ ‫سددهحراڕوودی‪ :‬ئددهوه یهكددهم جدداره كدده لدده نێومددان دا لهسددهر ئددهو شددته كدده ئیسددالم بددۆ میللهتددهكانی دهكددا‪ ،‬بدداس دهكددهین‪ .‬ئێمدده بددۆ‬ ‫چارهسهركردنی گیروگرفتهكانمان گوێ به قسهی كهس نادهین‪ ،‬نه رۆژههاڵتو نه رۆژئاوا‪ ،‬ئێمه ئامدادهین خۆمدان بكدهین بده قوربدانیی‬ ‫بیروباوهڕمان‪.‬‬ ‫قاسملوو‪ ...‬من دهمهوێ شتێكتان عهرز بكهم‪ ،‬من لهو ههموو كۆسپانهی له پێوهنددی لهگدهڵ راگهیانددنی خودموختداریدا ناوتدان بدردن‪،‬‬ ‫قانیع ندهبووم‪ ...‬لده ههلومدهرجی ئێسدتادا ئدهوه ئاغایدان خامهندهییو رهفسدهنجانین كده ندوێژی هدهینیی تداران بدهڕێوه دهبدهن‪ .‬ئدهوان‬ ‫دهتددوانن لدده بددارهی خودموختدداریی كوردسددتانهوه بیددروڕای خۆیددان رابگهیددهنن‪ .‬قاسددملوو پاشددان ڕوانگددهو بۆچددوونی خددۆی لدده بددارهی‬ ‫خودموختارییهوه به درێژی شی دهكاتهوه‪ :‬بۆ ئێمه چوار خاڵی بنهڕهتی لهگۆڕێدان‪ :‬خودموختاری‪ ،‬به مانای كۆنهبوونهوهی دهسهاڵت لده‬ ‫ناوهنددد‪ ،‬دووهددهم خدداڵی بنددهڕهتی بددۆ ئێمدده زمددانی كوردییدده‪ .‬كددوردی دهبددێ ببێتدده زمددانی رهسددمیی ناوچدده كوردنشددینهكان‪ .‬سددێههم خدداڵ‬ ‫دیاریكردنی سنوورهكدانی ناوچدهی خودموختداره‪ .‬بدۆ ئدهم مهبهسدته دهبدێ فاكتۆرهكدانی جوغرافیدایی‪ ،‬ئدابووریو بهتایبدهتی ویسدتی ئدهو‬ ‫خهڵكهی له ناوچه كوردنشینهكان دا دهژیدن‪ ،‬سدهرنجیان بددرێتێ‪ .‬چدوارهم خداڵی گرندئ بدۆ میللدهتی كدورد‪ ،‬دهبدێ ئهمنییدهتی نێوخدۆیی‬ ‫ناوچه كوردنشینهكان به هۆی كوردهكانهوه بدهڕێوه بچدێ‪ ...‬ئێمده شدتێكی لهوانده زیاترمدان نداوێ‪ .‬ئهوهنددهی پێوهنددیی بده وهدیهداتنو‬ ‫جێبهجێ بوونی ئهم داخوازانهوه ههیه‪ ،‬ئێمه واقیع بینین‪ .‬بۆ وێنه لهسهر دیاریكردنی سدنووری ناوچدهی خودموختدار نداكۆكیو كێشدهی‬ ‫چووكه دهبن‪ .‬بهاڵم كوردهكان ئامادهن نین لهسهر ئهم شته چكۆالنه بهشهڕ بێن‪ ،‬به مهرجێك كه ئهسۆهكه قبووڵ بكرێ‪.‬‬

‫‪118‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫قاسملوو بهم جۆره ئاكام له باسهكان وهردهگرێ‪:‬‬ ‫ئهوهیان مومكین نیه كه وشهی خودموختاری چاوپۆشی لێ بكرێ‪ .‬ئهم وشهیه بۆ نهتهوهی كورد واتایهكی عاتیفیو مێژوویی ههیه‪ .‬ئدهم‬ ‫وشهیه سهمبولێكه‪ .‬من وا ههست دهكهم كه ئێوه نێوهرۆكهكه قبووڵ بكدهن بدهاڵم دهتاندهوێ ئێمده واز لده وشدهكه بێندین‪ .‬لده ئیسدالم دا‬ ‫ههركاتێك دهقێكی پیرۆز دهخوێننهوه‪ ،‬ناكرێ بێ گوتنی بسم الله الرحمن الرحیم دهست پێ بكرێ‪ .‬ئهوهش راست وایه‪ .‬ئێوه نیوهرۆكی‬ ‫خودموختاریتان قبووڵه بهاڵم به بێ بسم الله الرحمن الرحیم‪.‬‬ ‫ئێرانییهكان (ناردراوانی رێژیم) دهڵێن بۆ درێژهی باسهكان كه هومێدێكی زۆریان خوڵقاندوه دهبێ لهگهڵ تاران پێوهندی بگدرین‪ .‬بدۆ‬ ‫سبهینێ رۆژی ‪٢٢‬ی ژوئیه سهحراڕوودی دهڵێ لهگهڵ برادهران پێوهندیی گرتوه‪ :‬ئێوه دوێنێ گوتتان كه بهرپرسدانی ئێراندی دهتدوانن لده‬ ‫نددوێژی هددهینی دا لدده بددارهی خودموختارییددهوه قسددان بكددهن‪ ...‬هێندددێك مهسددهله هددهن كدده بهرپرسددانو ئیمددام جومکددهكان دهتددوانن‬ ‫لهبارهیانهوه قسه بكهن‪ .‬بهاڵم دهبێ بزانن كه لهسهر هێندێك مهسهله بۆچوونی جیاوازمان ههن‪.‬‬ ‫سددهحراڕوودی باسددێكی دوورودرێددژ دهسددت پێدهكددا كدده هددیچ پێوهندییددهكی بدده مهسددهلهكهوه نیدده‪ ...‬ئێسددتا دێینددهوه سددهر مهسددهلهی‬ ‫خودموختاری‪ .‬لهم بارهیدهوه دوو فكدر هدهن‪ .‬یدهكێك لدهم فكرانده دهمانگێڕێتدهوه بدۆ سدهردهمی حدهزرهتی عدهلیو‪ ،‬ئدهویش ئهمهیده كده‬ ‫حهزرهتی عهلی لده ناوهنددی خهالفدهت دانیشدتبووو حكوومدهتی دهكدرد‪ .‬بدهاڵم هێنددێك ناوچده هدهبوون بده نداوی والیدت (ئوسدتان) كده‬ ‫حاكمهكان (والییهكان) دهسهاڵتی ئهوێیان بهدهستهوه بووو‪ ،‬له چاو ناوچه خودموختارهكان دهسهاڵتێكی بهرباڵوتریان ههبوو‪.‬‬ ‫لهالیهكی دیكهوه كهسانی ئهوتۆ ههن كه ئهم فكره به هی سهردهمی عهلی دهزاننو لهسهر ئهم باوهڕن كه ههلومهرجی ئهمڕۆ جیداوازه‪،‬‬ ‫دوژمددن چددوار دهوری ئێمددهی گرتددوه‪ .‬واتدده واڵتانێددك كدده ئهندددامی پددهیمانی ندداتۆ (اوتددان)ن‪ ،‬رێژیمدده كۆنهپهرسددتهكان‪ ،‬كدده ندداهێۆن‬ ‫خودموختدداری هددهر لدده چوارچێددوهی خددۆی دا وهمێنددێ‪ .‬ئددهوان هددهوڵ دهدهن كدده چوارچێوهكددهی بددهرین بكهنددهوه تددا سددهرئهنجام دهگددا بدده‬ ‫سهربهخۆیی‪ .‬كه وا بوو خودموختاری مهسهلهیهك نیه كه ئێمه بتوانین به یهك دوو بهیاننامه لده ندوێژی هدهینیدا چارهسدهری بكدهین‪.‬‬ ‫مهسهلهی دووههم‪ :‬حیزبی دێمۆكراتی كوردستان دهیهوێ ههم ههلومهرجی پێشوو بپارێزێو ههم لهگدهڵ كۆمداری ئیسدالمی وتدووێژ بكدا‪،‬‬ ‫بهاڵم من دڵنیام كه ئهوهی لدێقبووڵ ناكرێ‪.‬‬ ‫سهحراڕوودی درێژهدانی قسهكانی به حاجی مستهفهوی دهسپێرێ‪ .‬ناوبراو دهڵێ‪ :‬بسم الله الرحمن الرحیم‪ ...‬حیزبه كومونیسدتهكان لده‬ ‫بارهی میللهتهكانهوه پهیڕهوی له تیئۆریی ئیستالین دهكهن‪ .‬عهرهبدهكان دهڵدێن ئدهوه ندهزهری ئێمهیده‪ .‬حیزبده سوسدیال دێمۆكراتدهكان‬ ‫رێگددا چارهسددهری خۆیددان ههیدده و ئددهویش كدده پێوهندددیی بدده هێددزه ئیسددالمییهكانو كۆمدداری ئیسددالمییهوه ههیدده تددا ئێسددتا لددهم بددارهوه‬ ‫شددیكردنهوهو لێكدانهوهیددهك نددهبووه‪ .‬ئهگددهر بتددوانین كارێددك بكددهین كدده كۆمدداری ئیسددالمی بدده جیددددی بددهم مهسددهلهیهوه خددهریك بددێو‬ ‫تیئۆریزهی بكا‪ ،‬ئهوه بۆخۆی سهركهوتنێكی زۆر گهوره دهبدێ‪ .‬لده ئیسدالم دا‪ ،‬گومدانی تێددا نیده كده پێغهمبدهر‪ ،‬محهممدهدو جێنشدینانی‬ ‫رێوشوێنی تایبهت به خۆیان ههبووه‪ .‬هیوادارم كه رێدژیم مدل بدۆ ئدهم جدۆره مهسدهالنه رابكێشدێو لده نێدوان رێوشدوێنه سدوننهتییهكانو‬ ‫ئهوهی ئێوه داوای دهكهن‪ ،‬بتوانێ شتێك له نێو ئهو دووانهدا بدۆزێتهوه‪.‬‬

‫‪119‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫قاسملوو‪ :‬ئێوه دهڵێن كه له ههلومهرجی ئێستادا مهسهلهی ئهسۆی چارهسهری مهسهلهی خودموختاری نیه‪ ،‬بهڵكوو چارهسهری پێوهنددیی‬ ‫نێوان حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێرانو كۆماری ئیسالمیی ئێران مهبهسدتی ئهسدۆییه‪ .‬ئێمده هاتووینده ئێدره كده داواتدان لدێ بكدهین‬ ‫مهسهلهی خودموختاری چارهسهر بكهن‪.‬‬ ‫دوكتددور قاسددملوو هددهوڵ دهدا كدددده مدددددافی دیدداریكردنی چددارهنووس شددی بكاتددهوه كدده بدده چهندددین شددێوه جێبددهجێ دهبددێ‪ :‬سددهربهخۆیی‪،‬‬ ‫فیدرالیزم یا خودموختاری‪.‬‬ ‫له درێژهی قسهكانیدا دهڵێ‪ :‬ئهوهی بۆ ئێمه مهسهلهیه ئهوهیه كه ئایا كۆماری ئیسدالمی بده راسدتی دهیدهوێ كێشدهی میللییهتدهكان لده‬ ‫ئێران دا چارهسهر بكا؟ ئهگهر وهاڵمی كۆمداری ئیسدالمی بهڵێیده‪ ،‬ئێمده دهماندهوێ بدزانین كده دهیدهوێ چدۆنی چارهسدهر بكدا؟ ئایدا بده‬ ‫شددێوهی سددهربهخۆیی‪ ،‬فیدددرالیزم یددا خودموختدداری؟ ئێمدده كوردهكددان النیكددهمی داخوازهكانمددان هێناوهتدده گددۆڕێ‪ .‬ئێمدده فیدرالیزمیشددمان‬ ‫قبووڵدده‪ ،‬بدده دڵنیایییددهوه دهڵددێم بدده بددڕوای مددن بددهو هۆیددهوه كددهكاتی خددۆی لدده ئیسددالم دا جددۆره فیدددرالیزمێك هددهبووه واباشددتره كدده‬ ‫فیدرالیزم ههڵببژێردرێو بۆ وێنه یهكیهتیی كۆماره فیدراڵهكانی ئێران پێك بهێنرێ‪ .‬كهوابوو ئێدوه ئهگدهر نده سدهربهخۆییتان قبدووڵ‬ ‫بێ‪ ،‬نه فیدرالیزمو نه خودموختاری‪ ،‬ئهو بهو مانایهیه كه ناتانهوێ مهسهلهی میللییهتهكان له ئێران دا چارهسهر بكهن‪.‬‬ ‫قاسملوو ئهو ئاكامه وهردهگرێ كه‪:‬‬ ‫لهوانهیه سدبهینێ بهشدێكی دیكدهی ئێدران خوازیداری خودموختداری بدێ‪ .‬دهبدێ ئدهو ئازایدهتییە هدهبێو بده ئوسدوولو پرەنسدیپی ئدهوتۆ‪،‬‬ ‫مهسهله نێوخۆیییهكانی ئێران چارهسهر بكرێن كده هدهموو ال قبووڵیدان بدێ‪ .‬هدهم عهربدهكان‪ ،‬هدهم بهلووچدهكان‪ ،‬هدهم توركمهندهكانو‬ ‫ههم كوردهكان ئهگهر لهمڕۆوه نهتوانین ئهو مهسهالنه چارهسهر بكهین دهبن به موسیبهتێكی گشتی بۆ واڵتهكهمان‪.‬‬ ‫پاش چهند قسهیهكی دیكه‪ ،‬ئهوان رۆژی داهاتوو بدۆ درێدژهی وتووێژهكدان دیداری دهكدهن‪ .‬فدازڵ رهسدووڵ‪ ،‬كدوردی عێراقدی كده نهخشدی‬ ‫نێوبژیوانی ههیه له قسهكانی ههر دوو ال ئهم ئاكامه وهردهگرێ‪ :‬یان ئێوه دهگهنه هێنددێك رێككدهوتنو درێدژه بده وتدووێژ دهدهن بدهو‬ ‫مهرجهی شهڕ رابوهستێ‪ ،‬یان بێ ئهوهی شهڕ بوهستێ‪ ،‬وتووێژهكان درێژه پێدهدهن‪ .‬بهاڵم له ههر حداڵدا باشدتره ئدهمڕۆ كده ههلومدهرج‬ ‫لددهباره‪ ،‬بگهندده رێككددهوتنو ئاكددام‪ ٢ ،‬سدداڵی دیكدده‪ ،‬لهوانهیدده وهزع بگددۆڕێو موعادیلددهكانو هاوسددهنگیی هێزهكددان بددهمجۆره نددهمێنێو‬ ‫ههلومهرجی ئهوكات شتێكی دیكه ببێ‪.‬‬ ‫ئهوه دوا وشهكانن‪ .‬دهنگی جوواڵنی كورسیو مێزهكان دهبیسرێ‪ ،‬پاشان دهنگی چوار تهقهی كا كه دیداره بده چدهكی تدهیار بده ئدامێری‬ ‫دهنئ كپكهر كراون‪ ،‬دێته گۆڕێ‪ .‬ئینجا بێدهنگیی تهواو‪.‬‬ ‫له ژماره ‪ ٢٢٢‬ی رۆژنامهی "کوردستان"دا باڵو بۆتهوه‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧٧ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪120‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قسهکانی د‪ .‬فرێدریک تیسۆ کۆنسولی پێشووی فهڕانسه له کوردستان له سیمیناری ‪٧٢‬‬ ‫ساڵهی شههیدبوونی د‪ .‬قاسملوو له پارلمانی بریتانیا‬

‫ئهمن یهکجار زۆر خۆشحاڵ و ههژاوم که ئهمڕۆ لێره لهگهڵتانم بۆ یادکردندهوهی کهسدێک کده ئدهمن بده مامۆسدتای خدۆمم دهزاندی‪ ،‬واتده‬ ‫دوکتور عهبدولڕهحمان قاسملوو که ههروهک ههموو دهزانن بیست و پێنج سداڵ لهمهوبدهر بهدهسدتی رێژیمدی ئێدران تێدرۆر کدرا‪ .‬ئهمسداڵ‬ ‫چهندین رێوڕهسم بهو بۆنهوه له گۆڕستانی پێرالشێز و ههروهها له پارلمانی فهڕانسهش بهڕێوه چوون‪.‬‬ ‫کهس دوکتور قاسملووی لهبیر نهچۆتدهوه‪ .‬کدهس نداتوانێ دوکتدور قاسدملوو لدهبیر بکدا‪ .‬هدهموو ئهواندهی دهیانناسدی دهزاندن کده چهندده‬ ‫زیرهکییهکهی و روانینی ئهو بۆ جیهان هیوابهخش بوو‪ .‬ئهو کهسدێک ندهبوو کده سیاسدهت تدهنیا لده گهیشدتن بده دهسدهاڵت و پۆسدتێکدا‬ ‫ببینێ‪ .‬بنهمای خهبات و تێکۆشانی وی بهڕاستی بیروباوهڕ بوو و لهبیروباوهڕیشیدا ههتا سهر دهچوو و پێی وابوو که دهبێ به تهواوی‬ ‫ئهو نهخشه بنوێنێ که مێژووی میللهتهکهی لێی داوا دهكا‪.‬‬ ‫ئهمن بهختی ئهوهم ههبوو که له مانگی فێبریواریی ‪ ٢١٩٢‬دا لهگهڵی ئاشدنا بدووم‪ ،‬لده شدوێنێک کده بدۆ پاراسدتنی لده بۆمبدارانی دژمدن‬ ‫دروست کرابوو‪ .‬ئهو به تهواوی له خزمهت مهسهلهی کورددا بوو‪ .‬پرسیاری سهرهکییش ئهوه بوو که ئایا دهکرێ به ئاشتی بگهین بدهبێ‬ ‫ئهوهی ئاماده بدین لهگدهل دژمدن وتدووێژ بکدهین؟ هێنددێک کدهس ئێسدتاش لۆمدهی دوکتدور قاسدملوو دهکدهن کده بۆخدۆی راسدتهوخۆ و بده‬ ‫قیمهتی گیانی خۆی لهگدهڵ دژمنهکدهی دانیشدتووه‪ .‬بدهاڵم بهڕاسدتی ئهگدهر دوکتدور قاسدملوو بداش بناسدین‪ ،‬دهكدرێ لدهوهدا کده لدۆژیکی‬ ‫ئاشتیخوازانهی خۆی تا سهر جێبهجێ کردووه و گیانی خۆی لهو پێناوهدا بهخت کردوه لۆمهی بکهین؟‬ ‫ئهمن ئهو پیاوهم پڕ بهدڵ خۆش دهویست‪ ،‬مرۆڤێکی باش و راستگۆ که قهت حازر نهبوو لهپێناوی ناسران و دانپێدانانی خهباتهکهیدا‬

‫‪121‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫پدهنا بددۆ تێرۆریددزم بددهرێ‪ .‬ئدهوهی قاسددملوو خددهباتی بددۆ دهکددرد شدتێك نددهبوو جگدده لدده هدهقی مددان و مهوجوودییددهتی گهلهکددهی لددهنێو‬ ‫ئێرانێکی دێموکراتیکدا و بهڕهسمی ناسران و گهشهسهندنی ناسدنامهی گهلهکدهی‪ ،‬مدافی ئدهوه کده کوردهکدان بتدوانن زمدان و فهرهدهنگی‬ ‫خۆیان بۆ مناڵهکانیان بگوازنهوه‪ .‬ئهمانه شتێک بدوون کده ئدهودهم لده ئێرانددا رێگدهیان پدێ ندهدهدرا و بهداخدهوه ئێسدتاش هدهر مدافی‬ ‫کوردهکان لهو واڵتهدا بهڕهسمی نهناسراوه و رێزی لێ ناگیرێ‪.‬‬ ‫ئهمن بهڕاستی قاسملووم خدۆش دهویسدت‪ .‬قاسدملوو مامۆسدتایهکی بده تدهواوی ماندای وشده بدوو‪ .‬ئدهو ناوچدهی خدۆی و گهلهکدهی خدۆی و‬ ‫ههموو کۆت و بهندهکانی ژیئۆپۆلیتیکی ئهو ناوچهیهی گهلی کوردی بهسهر چهند پارچهدا دابدهش کردبدوو بهباشدی دهناسدی‪ .‬ئدهمن زۆر‬ ‫شت لهو پێوهندییهدا لهو فێر بووم‪ .‬بهتایبهتی ئهوه که چۆن له پداش کۆمداری کوردسدتان لده مدههابادهوه فدهزای سیاسدی جداری وابدوو‬ ‫کهمێک کرابۆوه و زۆربدهی کداتیش بهتدهواوی داخرابدۆوه‪ .‬ئێمده ئدهو کاتده پزیشدک بدووین و لهسدهر داوای دوکتدور قاسدملوو چووبووینده‬ ‫کوردستان ههتا کدهمێک یارمدهتیی پزیشدکی بده خدهڵکی کدورد بگهیدهنین‪ ،‬چونکده ئدهو کاتده کوردسدتان هدیچ خزمدهتێکی پزیشدکیی لدێ‬ ‫نهمابوو‪.‬‬ ‫ئهمن ئهمڕۆ لێرهم ههتا لهگهڵ دۆستانی کوردمان له لهندهن و لهگدهڵ ئدهو بریتانیاییاندهی پشدتیوانی لده کدورد دهکدهن رێدز لده یدادی‬ ‫دوکتور قاسملوو بگرین‪ .‬دهستخۆشیش به پارلمانی ئینگلسدتان دهڵدێم کده لدهم دواییاندهدا هدهنگاوی گدهورهی لدهبواری بهڕهسدمی ناسدینی‬ ‫کۆمهڵکوژیی کورداندا ههڵێناوهتهوه‪.‬‬ ‫ئهمن تا ماوهیهک پێش ئێستا بۆ ماوهی پێنج ساڵ کۆنسولی گشتیی فهڕانسده لده هدهولێر بدووم‪ .‬ئهمده شدتێک ندهبوو جگده لده درێدژه و‬ ‫سهرهنجامی بهسهرهاتێکی کوردی که لهگهڵ دوکتور قاسملوو دهستم پێ کردبوو‪.‬‬ ‫لهم کات و ساتهدا ناتوانم ئیشارهیهکیش به بدارودۆخی کوردسدتانی عیدرا‪ ،‬نهکدهم‪ .‬بیدر بکهندهوه ئهگدهر ئدهمڕۆ دوکتدور قاسدملوو مابدا‬ ‫گفتگۆی چهنده سهرنجڕاکێشمان سهبارهت به بارودۆخی ئێستا لهگهڵی دهبوو‪ .‬بێگومان نه دهزانم ئهگدهر مابدا ئدهمڕۆ چدی دهگدوت و نده‬ ‫دهشمههوێ به زمانی ئهوهوه قسه بکهم‪ .‬بهاڵم ئهوهی دهتوانم بیۆێم ئهوهیه که مێژوو دووباره نابێتدهوه مهگدهر لده ههڵهكانیددا‪ .‬بدهاڵم‬ ‫کاتێددك ئومێدددێک ههیدده‪ ،‬کاتێددک پهنجهرهیددهک دهكرێتددهوه‪ ،‬وا باشدده بدده ههڵهشدده پددڕی نددهدهینێ‪ .‬پێویسددته پهنجددهرهکدده بدده کراوهیددی‬ ‫بێۆینهوه ههتا دهرفهتی گونجاو رێک کهوێ که له رێگهیهوه دهستمان وهودیوی پهنجهرهکه ڕابگا‪ .‬وێنای ئدهم پهنجدهره کراوهیده بدۆ مدن‬ ‫تهواو واقیکی ئهمڕۆی کوردستانی عیرا‪ ،‬دهردهخا‪.‬‬ ‫ئێمده مێدژووی عیددرا‪ ،‬و لهبهریهکههڵوهشدانی ئیمپراتدۆریی عوسددمانی لهسدهر دهسددتی فهڕانسده و بریتانیدا لدده سداڵی ‪ ٢١٢٢‬دا دهناسددین‪.‬‬ ‫دهشددزانین لددهو سددهردهمهدا دهسددهاڵته رۆژئاواییددهکان‬

‫بهشددێکیان دایدده گددهلی کددورد بهگشددتی و گددهلی کددورد لدده عیددرا‪ ،‬بهتایبددهتی‪.‬‬

‫بهشهکهش جگه له حاشداکردن لده مافدهکانی کدورد و سدهرکوتی ئدهم گهلده لهالیدهن رێژیمدی بهغدداوه شدتێکی دیکده ندهبوو‪ .‬لهحاڵێکددا‬ ‫عیرا‪ ،‬واڵتێکی عهرهبی نیه‪ ،‬بهڵکوو واڵتێکه به دوو نهتهوه و چهندین کولتورهوه‪ .‬ئهم کولتورانه ئهمڕۆ به زمانی توندوتیژی خۆیان‬

‫‪122‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دهردهخهن‪.‬‬ ‫وهک خۆم پێم وایه ئهمڕۆ کاتی ئهوه هاتووه که گهلی کورد به سدهربهخۆیی بگدا‪ ،‬مافێدک کده لده مهنشدووری نهتدهوه یدهكگرتووهكان و‬ ‫مهنشووری مافی مرۆڤدا بهڕهسمی ناسراوه‪ .‬ههر بهڕاست پێتان وایه ئهگهر ئهمڕۆ دوکتور قاسدملوو مابدا‪ ،‬بده هۆکداری ژیئۆسدتراتژی کده‬ ‫دیپۆۆماتهکان زۆریان حهز لێیه‪ ،‬دژایهتیی لهگهڵ سهربهخۆیی کوردستانی عیرا‪ ،‬دهکرد؟ ئهمن بۆخۆم باوهڕ ناکهم که وای کردبا‪.‬‬ ‫ئهمدده ئددهو چهنددد بیددر و ههسددته بددوو کدده ویسددتم لددهو دهرفهتددهدا لهگددهڵ ئێددوهی بددهش بکددهم‪ .‬سوپاسددی ئددهو کهسددانه دهکددهم کدده ئددهو‬ ‫رێوڕهسمهیان وهڕێ خستووه و سپاسیان دهکهم که منیان دهعوهت کرد بۆ ئهوهی له ههژانی یادکردنهوه و رێزگرتن له دوکتور قاسملوودا‬ ‫لهگهڵتان بم‪ .‬هیواداریشم ساڵێکی دیکه ههر دوو الی دێموکڕات پێکهوه لهگهڵ دۆستانی دوکتور قاسدملوو یدهك رێوڕهسدمی هاوبدهش لده‬ ‫گۆڕستانی پێرالشێز بهڕێوه بهرن‪ ،‬نهک دوو رێوڕهسمی جیاواز‪ .‬ئهم کاره دهتوانێ پهنجهرهیهک بهسهر کوردهکانی ئێرانیشدا بکاتهوه‪.‬‬ ‫له ژماره ‪ ٢٢٢‬ی رۆژنامهی "کوردستان"دا باڵو بۆتهوه‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧٧ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪123‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫هەراوهوریای ژیانێک و بێ دەنگی مەرگێک‬ ‫ئامادەکردنی بەشی فارسی‪ :‬ئاسۆ ساڵح‬ ‫وەرگێران‪ :‬رەشید زەرواوی‬

‫لە شدددەوی یەڵددددای سددداڵی ‪٢٢١١‬دا‪ ،‬واتە هەر ئەو سددداڵەی کە "سدددمکۆ " یەکێدددک لە رێبەراندددی کدددورد لە پڕۆسدددەی دانوسدددتاندا لەگەڵ‬ ‫حکوومەتی ئەو سەردەمە تیڕۆر کرا‪ ،‬لە یەکێك لە بنەماڵە ناودارەکانی شاری ورمێ ‪ ،‬کورێدک چداوی بە دونیدا هەڵ هێندا کە پەنجدا و‬ ‫نۆ (‪ )٢١‬ساڵ دواتر‪ ،‬هەر لەو مانگە دا و لەسەر ئەو ڕێبازەی کە سمکۆ لەسەری تیڕۆر کرا بوو ‪ ،‬دوچاری هەمان چارەنووس کرایەوە‪.‬‬ ‫ئەو لە نووسینەکانیدا گرینگی زۆر بە سمکۆ ئەدا‪ .‬بێ ئاگا لەوەی کە خۆی رۆژێک دەبێتە پرسێکی مەزن‪ ،‬بە هێزێک لەو و بە ئیلهدامی‬ ‫زیندووی الوانی نیشتمانەکەی‪.‬‬ ‫بێ گومان مێژوویی خەباتی گەلی کورد ئەگەر گەرەکی بێ سونبولێک بۆ لۆژیک و هدزری سیاسدی لە خدۆ پیشدان بددات‪ ،‬هەڵبژاردەیەکدی‬ ‫بەدەر لە دوکتددور قاسددملوو لەبەر دەم نددامێنێ‪ .‬جددۆری تێڕوانینددی خەڵکددانی دەرەوەی حیددزبەکەی قاسددملوو‪ ،‬لەنێویاندددا نووسددەران و‬ ‫رۆژنامەوانانی رۆژئاوایی دەتوانێ پتر ئێمە لەگەڵ هزر و ئەندیشەکانی قاسملوو ئاشنا بکات‪.‬‬ ‫هەژیر تەیمووریان‬

‫‪124‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫هەژیر تەیمووریان " رۆژنامەوان و لە دۆستانی شەهید دوکتدور قاسدملوو " دەڵدێ‪ :‬مدن بدۆ یەکەم جدار لە لەنددەن و کاتێدک د‪ .‬قاسدملوو‬ ‫هاتە ئێرە‪ ،‬چاوپێکەوتنم لەگەڵ کرد‪ .‬ئەو کات من وەک بێژەر لە ئیزگەی جیهانی " بی بی سی " کارم دەکرد‪ .‬ئەو هاتە سدەردانی مدن‬ ‫چونکی دەیزانی کە لە ڕابردوودا ئەندامی یەکیەتی خوێندکارانی کورد بووم‪ .‬هەر لەو کاتەوە ئێمە بووینە هاوڕێ‪ .‬ئەو مرۆڤێکی خدوێن‬ ‫گەرم بوو‪ ،‬بە دڵنیاییەوە دەمزانی کە من وەک رۆژنامەوانێک کە بابەت و نامیلکەگەلێکم لەپێوەنددی بە خدۆرهەاڵتەوە نووسدیون و بداڵو‬ ‫کردوونەوە‪ ،‬نەمدەتوانی ببمە ئەندامی هیچ ڕێکخراوەیەکی سیاسی‪ .‬بەاڵم ئەو بۆ ئەندامەتی لە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێدران دا‬ ‫هددانی دەدام‪ ،‬هەڵددبەت ئەو باسددە زۆر جیددددی نەبددوو‪ .‬بەهەر حدداڵ ئەو کەسددایەتییەکی خددوێن گەرم و کاریزمدداتیکی هەبددوو‪ ،‬دەیتددوانی‬ ‫خەڵکێکی زۆر لە دەوری خۆی کۆ کاتەوە‪ .‬وێرای هەموو دژواریەکان‪ ،‬مرۆڤێکی شاد بوو‪ .‬هیوای بە خەڵک دەبخشی‪ ،‬ئەو ڕێبەرێکدی مەزن‬ ‫بوو‪ ،‬کەسێکی لەبەرداڵن بوو‪ .‬ئەو توانایی قسەکردنی بە دە (‪ )٢١‬زمان هەبوو‪ ،‬کەسدێکی بیرمەندد و زۆر زیدرەک بدوو‪ .‬سدەردەمانێک کە‬ ‫لە چیکوسددلااکیا خوێندددکار بددوو‪ ،‬بیددری مارکسیسددتی هەبددوو‪ .‬مددن کتێددبەکەی ئەو " کوردسددتان و کددورد"م بەدەسددت گەیشددت کە تێددزی‬ ‫دوکتوراکەی لە واڵتی چیکوسلااکیا بوو کە پڕ لە دروشمی مارکسیسدتی بدوو‪ ،‬هەڵدبەت قدابیلی تێگەیشدتنە لەبەر ئەوەی بدۆ نووسدەرانی‬ ‫کمونیست بوو‪ ،‬بەاڵم من دەزانم کە دوکتور قاسملوو دواتر دێموکراتێکی واقع بین بوو و تێگەیشت کە رێرەوی مارکسیستی لە کۆمەڵگدای‬ ‫کوردەواری دا شوێن و پێگەی نییە‪ .‬هەموومان ئەومان خۆش دەویست‪ ،‬من ئەوم بۆ دوو رۆژنامەی گرینگی "تایمز و بی بی سی" برد‪.‬‬ ‫دواتددر کە چەنددد رۆژێددک لە پدداریس پددێکەوە بددووین بددۆ ئەو بددابەتە سپاسددی کددردم‪ .‬لە بیددرمە کە ئەو مرۆڤێکددی بددوێر بددوو‪ ،‬لەدەرەوەی‬ ‫قاوەخانەیەک دانیشتبووین‪ ،‬لەبەرخۆمەوە گوتم کە هەر سداتێک تیرۆریسدتەکانی کۆمداری ئیسدالمی دەتدوانن تیدڕۆری بدکەن‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫هیچ نیگەرانی ئەوە نەبوو و من ئیتر سەرم سدووڕ نەمدا کە لە هێنددێک حاڵەتددا متمدانەی پێیدان هەیە و بەشدداری دانوسدتانی کدرد و‬ ‫تیدڕۆر کدرا‪ .‬مدن چەندد رۆژێکدم لە گەڵ ئەو لە کۆنفرانسدێک دا لەسدەر کوردەکدان لە ئامسدتردام بەسدەر بدرد‪ ،‬بەگشدتی زیداتر و زیداتر‬ ‫ئۆگری بووم و وەک هاوڕێیەک زۆرم خۆشم دەویست‪.‬‬

‫مارک کراوێتس‬

‫مددارک کدددراوێتس "رۆژنددامەوانی رۆژندددامەی لیبراسددیۆن" و لە دۆسدددتانی شددەهید دوکتدددور قاسددملوو دەڵدددێ‪ :‬پتددر لە سدددێ دەیە لە یەکدددم‬ ‫چددداوپێکەوتنم لەگەڵ قاسدددملوو تدددێ پ دددر دەبدددێ‪ ،‬بەاڵم ئەم دیددددارە لە ژیدددانی بەکردەوەمددددا وەک سددداتەوەختێکی بەرچددداو مانددددگارە‪،‬‬

‫‪125‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دیمەنەکانی سەفەر بۆ مەهاباد و گدوزەر لە دڵدی مێدژووی کوردسدتانی گەمداڕۆ دراو‪ ،‬لەگەڵ قسدە و باسدەکانمان لە نووسدینگەی دوکتدور‬ ‫قاسددملوو دا پددێکەوە ئدداوێتەی یەکتددری دەبددن‪ .‬دۆخێکددی تددایبەتی بددوو‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدددا ئەوەم وەک بیرەوەرییەکددی خددۆش لەیددادە کە بە‬ ‫دڵنیاییەوە پێویستە ئەوە لە دڵ گرمدی و میواندداری و لەهەمدووی زیداتر لە پێوەنددییەکی ئدارام و خدۆش رەفتداری پیاوێدک بدزانین کە‬ ‫سەرەڕای ئەو هەموو بەرپرسیاریەتەی لە ئەستۆیەتی و لەهەرکەسێکی تر باشدتر دەیزاندێ کە تۆفدان لەسدات و کاتێکددا دەگدات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئارامی لەدەست نەدەدا‪ .‬هیچ شتێک توانای کارتێکەری لەسەر مێهرەبانی و بزەی دوکتوری نەبوو‪.‬‬ ‫رۆژنامەوانانێک کە لەگەڵ قاسملوو دا دیمانەیان ساز دەکدرد‪ ،‬باوریدان وایە کە ئەو یەکێدک لەو دەگدمەن کەسدانە بدوو کە وتدووێژەکەی‬ ‫لەسەرەتاوە تا کۆتایی ڕێرەوی دەکرد‪ .‬هەرشتێک کە پیویست بوو دەیهێنایە سەر زار‪.‬‬ ‫تەیمووریان لە بارەی دیمانەیەک دا لەگەل دوکتور قاسملوو دەڵێ‪ :‬من لە بریتانیا نامیلکە گەلدێکم لە پێوەنددی بە خدۆرهەاڵتەوە بداڵو‬ ‫دەکردەوە‪ ،‬بۆ وێنە کاتێک پەیوەندیم بە گاردییەنەوە دەگرت‪ ،‬لەگەڵ ئەوەی کە بۆ رۆژنامەی تایمز جێگای متمانە بووم‪ ،‬یان بدۆ وێدنە‬ ‫کاتێک لەگەڵ رۆژنامەکانیتری وەک گاردییەن‪ ،‬دیلی تەلگراف‪ ،‬فاینێنشال تدایمز پیوەنددیم دەگدرت و دەمگدوت کە یەکێدک لە رێبەراندی‬ ‫کوردەکدانی ئێدران الی مدنە و ئایددا پێتدان خۆشدە قسدەی لەگەڵ بددکەن‪ ،‬ئەوان متمانەیدان بە مدن هەبدوو کە وا قسددەی بدێ هدوودە و بددێ‬ ‫ناوەڕیکیان لەگەڵ باس ناکەم‪ ،‬بەاڵم کاتێک لەگەڵ قاسملوو قسەیان دەکرد بەراستی دەکوتنە ژێر کاریگەری دوکتورەوە‪.‬‬ ‫یەکێک لە کداراکتێرە بەرچاوەکدانی شدەهید دوکتدور قاسدملوو لە وتووێژەکدان دا‪ ،‬تێگەیشدتن لە کدات و زەمەن بدووە‪ ،‬ئەم خەسدلەتە بە‬ ‫جۆریک بووە کە هەر رۆژنامەوانێک پێی خۆش بووە کە لە داهاتووشدا لەگەڵ ئەو و لە بواری جۆراوجۆر دا سدەر لەندوێ چداوپێکەوتنی‬ ‫لەتەک ساز کاتەوە‪.‬‬ ‫هەژیددر تەیمووریددان لەو پیوەندددییەدا دەڵددێ‪ :‬وابددزانم چدداوپێکەوتنەکە لە سددالەکانی کۆتددایی دەیەی سدداڵی ‪ ٢١٢١‬بددوو بەر لە شۆڕشددی‬ ‫نگریسی ئیسالمی‪ ،‬ئیتر بۆ بی بی سیم برد و لەگەڵی دا دیمانەیەکم پێکهێنا بۆ بەشی فارسدی بدی بدی سدی‪ ،‬هەڵدبەت هاوکارەکدانم لە‬ ‫بەشددی فارسددی دەیددانزانی کەوا کددوردم و هەسددتی کددوردایەتیم هەیە و ئاگددادارم بددوون کە زێدددەرەوی نەکەم‪ ،‬بەاڵم بەرێددز قاسددملوو زۆر‬ ‫فامیدە بوون و لە شتێکی لەو جۆرە تێدەگەیشتن و دیمانەکانی زۆر پێشوازیان لی دەکرا‪.‬‬ ‫مددارک کراوێتسددیش دەلددێ‪ :‬دوکتددور قاسددملوو کاتێددک لە بددارەی ئارمددانجی کوردەکددانەوە قسددەی دەکددرد‪ ،‬ماندددوویی نەدەناسددی‪ ،‬مددن لە‬ ‫عەبدولرحمان قاسملوو و لە سایەی ئەوڕا کوردەکانم ناسی‪ ،‬لەگەڵ توانای بێ هاوتدای ئەم نەتەوەیە لە بدواری خدۆڕاگری و عەشدق بە‬ ‫ئازادی ژیان کردن ئاشدنا بدووم و لەوەش گرینگتدر رووبەرووی ڕێبەرێکدی سیاسدی بدوومەوە کە لەسدەر ئەم گدۆی زەویدیە کەمتدر بەر چداو‬ ‫دەکەوت‪.‬‬ ‫راستگۆیی یەکێکیتر لە تایبەتمەندییەکانی دوکتور قاسملوو بدوو‪ ،‬تایبەتمەنددییەک کە ئەخالقدی بەخشدیبووە کدردە سیاسدییەکانی ئەو‬ ‫رێبەرە‪ .‬هەژیدر تەیمووریدان لەسدەر ئەو تایبەتمەنددییە دیسدانەوە ئەدوێ و دەڵدێ‪ :‬تدا ئەو جێگدایەی مدن دەمناسدی‪ ،‬مرۆڤێکدی ئێجگدار‬

‫‪126‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ساکار بوو‪ ،‬بەاڵم هەر وەک کە پێشدتر گدوتم‪ ،‬مدرۆە نیسدبەت بە هدیچ ڕێبەرێکدی سیاسدی‪ ،‬بەتدایبەت رێبەراندی سیاسدی لە خدۆرهەاڵت‬ ‫مەشهوورن بەوە کە ناچارن نهێنی کاری بدکەن‪ .‬مدرۆە پیویسدتە گومدان بکدات‪ ،‬بەاڵم کاتێدک کە ئەوم باشدتر و باشدتر ناسدی‪ ،‬زیداتر و‬ ‫زیاتر لە دونیای سیاسەت دا جیگای متمانە بوو‪.‬‬ ‫مارک دەڵێ‪ :‬ئەو هەرگیز لەو زمانە دونیفاقییەی کە لە تاران و لە نێوان رێبەرە دوورخراوە تدازە گەراوەکانددا و بەتدایبەت لە نێدوان‬ ‫کەسددانی الئیکددی دەوری ئیمددام رەواجددی هەبددوو‪ ،‬کەڵکددی وەرنەدەگددرت‪ ،‬زمانێددک کە رێبەرانددی نددوێی تدداران بە کەڵددک وەرگددرتن لێددی‪،‬‬ ‫بەیاننامەی بەڕەواڵەت دێموکراتیکی خۆیان دەنووسی و بەتایبەت بۆ کاڵو نانە سەر گوێگرە ئەرووپاییەکانی خۆیان و بەوەش بە نداوی‬ ‫شۆڕشەوە پاساویان بۆ سەرکوتە دڕندانەکەیان دەهێنایەوە‪.‬‬ ‫تەیموریان‪ :‬رەحمان پتر لە واڵتانی ئەرووپای رۆژئاوا گەشەی کرد‪ ،‬ئەو سااڵنێکی زۆر لە پاریس ژیدانی بەسدەر بدرد‪ .‬بدۆ واڵتدانیتر و‬ ‫بەتایبەت سدوئێد و بریتانیدا سدەفەری دەکدرد‪ .‬بەو جدۆرە پێوەنددی لەگەل کەسدانی دێمدوکرات و خداوەن پدێگەی بدااڵ دەگدرت‪ .‬بدۆ وێدنە‬ ‫سۆسددیال دێموکراتەکددانی سددوئێد یددان پددارتی کرێکددارانی بریتانیددا‪ .‬ئەنجددامی دیدددارەکان لەگەڵ هەمددوو ئەو کەسددانەی چاویددان پێددی‬ ‫دەکەوت‪،‬ئەویان هێنایە سەر ئەو بڕوایە کە کمونیسم ڕێگە چارە نییە‪ ،‬تەنانەت خۆشی ئەو راسدتییەی دەبیندی‪ .‬بدڕوام وایە کە لە ژێدر‬ ‫کارتێکەری ئەرووپای رۆژئاوا ببوو بە سۆسیال دێموکرات‪ ،‬لە ناخی دا وەک ناخی من‪ ،‬لە ناخماندا رەقمان لە توند و تیژی بوو‪.‬‬ ‫مارک ‪ -‬عەبدولرحمان لە بارەی ئازادی بۆ کوردەکدان دەیگدوت‪ ":‬کوردەکدان هەرگیدز لە درێدژە پێددان بە خەبدات لە پێنداو وەدی هداتنی‬ ‫مافەکانیان دەست هەڵ ناگرن ‪.‬ئێمە لە دژی رێژیمی پێشوو خەباتمان کرد و ئەگەر ئەم رێژیمە ندوێیە پێدداگری لەسدەر وەژێدر پێندانی‬ ‫مافەکانمان بکات‪ ،‬لە دژی ئەویش درێژە بە خەباتی خۆمان ئەدەین‪ .‬ئازادی بۆ ئێمە بۆتە ڕیشەیی‪ ".‬ئەم قسدانە لە ندوکتەیەکی خدۆش‬ ‫دەچوون‪ ،‬کە سروشتییە لەگەڵ قسەی رێبەرانی شۆڕشگێڕی تر بۆ دڵنەوایی رۆژنامەوانان وەک لێک بدرێتەوە‪ ،‬قسدەهایەک کە خدۆم زۆر‬ ‫جار لە شوێنەکانیتر بیسدتبوومن‪ ،‬بەاڵم ئەمجدارە شدێوەی هێندانە سدەرزاری ئەمدانە جیاوازیدان هەبدوو‪ ،‬وشدەکان بەبدێ زێددەرەوەی و لە‬ ‫شکلی شیکردنەوە و بەدوور لە پروپاگەنددە دەکەران‪ .‬راسدتیەکەی ئەوەیە کەسدێک کە ئەم وشدانەی دەهێندایە سدەر زار‪ ،‬شدێوەی لە هدیچ‬ ‫کام لەو رێبەرانەی ناسیبوومن‪ ،‬نەدەچوو‪.‬‬ ‫بەڵێ ئەوە راستیەکەیە‪ ،‬هەموو ئەو رۆژنامەوانانەی کە لە نزیکەوە ناسیویانە‪ ،‬لەسەر ئەو بداوەرەن کە عەبددولرحمان شدێوەی لە هدیچ‬ ‫کام لە رێبەرانی کوردستان‪ ،‬ئێران و تەنانەت خۆرهەاڵتی ناورەراستیش نەکردووە‪.‬‬ ‫هەژیر تەیمووریان‪ :‬قاسملوو کەسدێکی بیرمەنددتر بدوو‪ ،‬وا بیدر دەکەمەوە کە ئاسدتی کدۆمەاڵیەتی لەسدەرووتر بدوو‪ ،‬بدۆ نمدوونە مدن تدا‬ ‫ئێستا لەگەڵ بەرێدز تاڵەبدانی هداورێی ندزیکم‪ ،‬ئەو پتدر پیداوێکی کدردارییە‪،‬هەڵبەت مدرۆە ندابێ متمدانە بە هدیچ رێبەرێکدی سیاسدی‬ ‫بکات‪ ،‬من زۆر بەداخەوەم کە بەرێز تاڵەبانی و یەکیەتی نیشتمانی پێوەندی باشیان لەگەڵ کۆماری ئیسدالمی هەیە‪ ،‬بەاڵم ناچارەیشدە‬ ‫کە ئەم هاوپەیمانەتیەی هەبێ یدان بەالندی کەمەوە خدۆی وا هەسدت بکدات کە پێویسدتە بیبدێ‪ .‬مدرۆە لە ئاکامددا وەک رۆژنامەوانێدک‪،‬‬

‫‪127‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫وەک کەسێکی بێ الیەن پێویستە لەبەرانبەر هەموو رێبەرانی سیاسی گومانی هەبێ‪ ،‬بەاڵم من پتر متمانەم بە بەرێدز قاسدملوو هەبدوو‪،‬‬ ‫هەرچەندد دەشددمزانی کەلەگەڵ حکددوومەتی سددەدام حوسددێن پێوەندددی باشدی هەیە و هەروەهددا لەگەڵ بەرێددز د‪ .‬بەختیددار پێوەندددی باشددی‬ ‫هەیە‪ ،‬دەمزانی کە هەموو ئەمانە باوەرگەلێکیان هەیە‪ ،‬کەم و زۆر لەگەڵ دیکتاتۆرەکانی ناوچە هاتوچۆیان هەیە ‪ ،‬بەاڵم دەمبینی کە‬ ‫بۆ مرۆە ئەمە جێگایی تێگەیشتن بوو‪.‬‬ ‫مارک کراوێتس‪ :‬قاسملوو عاشقی کتێبی نایاب و شەرابی نایاب بوو‪ ،‬بەاڵم هەڵبژاردەی یەکەمدی دایدیم بەسدەر دووهەمدی دا پدێ باشدتر‬ ‫بددوو‪ .‬ئەو‬

‫لە لەسددەر مێددزی خددواردنی یەکێددک لە خددواردنگە نێودارەکددانی پدداریس بددوایە‪ ،‬یددان بە خ دواردنێکی سددادە و سدداکارەوە لە‬

‫زسددتانێکی دژوار و لە خدداڵێکی دووردەسددتی کێوەکددانی کوردسددتان‪ ،‬وەک یەک هەسددتی بە ئددارامی و خۆشددی دەکددرد‪ .‬ئەو لە تەمەنددی ‪٢١‬‬ ‫ساڵیدا ئارامی بیرمەندێکی خۆرهەاڵتی‪ ،‬چوست و چاالکی گەنجێک و هەڵوەدای زانست نووسێک و مەیلی مرۆڤێکدی شدادومان و زینددووی‬ ‫ئاوێتە بەیەک دەکرد‪ .‬قاسملوو لە پێوەندی بە باوەرەکانی دا کۆڵنەدەر و لە بەرپرسیارەتی خەباتی دا مرۆڤێکی کردە بوو‪ ،‬وا دەهداتە‬ ‫بەرچاو کە بەبێ هدیچ زەحمەتێدک‪ ،‬خۆڕاگرییەکدانی خەبداتی سیاسدی ‪ -‬نیزامدی لەگەڵ گومدانگەلێکی ورد و جدوانی مامۆسدتایەکی زانکدۆ‬ ‫پێکەوە گرێ ئەدا‪.‬‬ ‫تەیموریان‪ :‬ئەو بەبێ سەرپۆش و ڕێک قسەی دەکرد‪ ،‬بۆ وێنە لە رۆنامەکانی تایمز و بی بدی سدی دا دەیگدوت‪ :‬پیویسدتە لەگەڵ پرسدە‬ ‫سیاسییەکان خۆی وا پیشان بدات‪.‬‬ ‫هیچ گومانێک لەوەدا نییە کە ئەو هەردەم لەبەر دەم هەرەشەدا بوو‪ .‬کاتێک لەگەڵ سیاسەتوانانی رۆژئاوایی قسەی دەکرد‪ ،‬هەمان ئەو‬ ‫شتەی کە لە ناخی دا بوو‪ ،‬باسی لێوە دەکرد‪ .‬لەگەڵ ئەوەی کە رۆژگداری الویەتدی خدۆی لە واڵتدانی ئەرووپدایی خدۆرهەاڵتی سدەردەمی‬ ‫کمونیسددم بەسددەر بردبددوو‪ ،‬بەاڵم بە پرسددگەلێک کە بددڕوای پێددی نەبددوو بددایەخی نەدەدا‪ .‬دواتددر کە لە رێبەرانددی سۆسددیال دێمددوکراتی‬ ‫رۆژئاوایی نزیک بووەوە و هاورێیەتی پەیا کرد‪ ،‬توانی بێ پەردەتر لە جاران بدوێ‪.‬‬ ‫قاسملوو پێش لە شەهید بوونی و لە دیمانەیەکدا لەگەڵ هەژیر تەیمووریان لە رادیۆ بی بدی سدی لە واڵمدی ئەو پرسدیارەدا کە‪ :‬پداش‬ ‫رزگاری کوردستان بەچییەوە سەرقاڵ دەبێ؟ گوتبووی کە بۆ گوندی سەردەمی مناڵی دەگەرێتەوە و خۆی بە خوێندنەوە سەرقاڵ دەکات‪.‬‬ ‫هەژیددر تەیمووریددان‪ :‬ئەو دیمددانەیەم لە یددادە ‪ ،‬هەڵددبەت رۆژنامەوانێددک تەنیددا پێکەنینددی بەم قسددانە دێددت‪ ،‬لەبەر ئەوەی هەمددوو ئەو‬ ‫سیاسەتمەدارانە لە واڵمی ئەم پرسەداکە‪ :‬ئەگەر هەڵنەبژێردرای‪ ،‬بەچییەوە سەرقاڵ دەبی ؟ دەڵێن کە بۆ نموونە دەچمە کتێبخانەکەم‬ ‫یان بەختەوەر دەبم کە وەک هاواڵتییەکی ئاسایی بژیم! بە دڵنیایەوە گومان لەو نوکتانە دەکەین‪ .‬بەاڵم من دڵنیام کە قاسملوو بڕوای‬ ‫بەم پرسددە هەبددوو‪ .‬بددڕوام وایە کە ئەو لە الیەن خەڵکددی کوردسددتانەوە هەڵدددەبژێردرا‪ ،‬ئەو دەیزانددی لەبەرچددی خەڵکددی کوردسددتان‬ ‫پشتیوانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران دەکەن‪ ،‬کاتێک دژ بە رێژیمی خۆمەینی ڕاپەڕین‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بە گوتەی زۆر لە کەسانی نزیک بە قاسملوو‪ ،‬ئەو بە ڕاپەراندنی رۆژانە و سدونبولیکی خدۆی هەردەم هەوڵدی داوە بە زمدانێکی سدادە و‬ ‫ساکار بۆ رۆژنامەوانان‪ ،‬خەباتی گەلی کورد و جیاوازییەکانی ئەوان لەگەڵ رێژیمی حاکم دا روون کاتەو‪.‬‬

‫جاناتان ڕاندان لە رۆژنامەوانانەی دیاری ئەمریکایی‬

‫جاناتان ڕاندان لە رۆژنامەوانانەی دیداری ئەمریکدایی لە پێشنووسدی کتێبدی "هیدوا و مەرگدی رەحمدانی کدورد"دا نووسدیویەتی کە کدارۆڵ‬ ‫پرونهۆبەر لە پێوەندی بە یەکێک لەو کارانەی قاسملوو دا دەڵێ‪ ":‬کاتێک بیر لە د‪ .‬قاسملوو دەکەمەوە بەجۆرێک ویسکی دێتە مێشکم‪،‬‬ ‫نە بەو واتایەی من و یان د‪ .‬قاسملوو ئوگریەکی زۆرمان بۆ ویسکی هەبدووبێ‪ ،‬بەڵکدوو لە دوو بدۆنەدا مدن و د‪ .‬قاسدملوو بە مەودای دە‬ ‫سااڵن پێکەوە ویسکیمان خواردۆتەوە‪ ،‬یەکەم جار لە شاری مەهاباد لەگەڵ کۆمەڵێک لە رۆژنامەوانانی بیانی بوو‪ .‬ئەو رۆژە دوکتور بە‬ ‫هێنانی ئەلکول بۆ سەر خوانی ئێوارە دەیویست پیشانی بدات کە هێمای ناسیۆنالیسمی کوردی لە سەدەی بیستەم دا گەرەکیەتی رێژیمدی‬ ‫تازە بەدەساڵت گەیشتوویی کۆماری ئیسالمی بخاتە ژێرپرسیارەوە"‪.‬‬ ‫قاسددملوو کە پێشددتر لەگەڵ خددومەینی دا دانوسددتانی هەبددووە و تددێ گەیشددتبوو کەوا خددومەینی کەسددێک نیددیە کە بکددرێ لەتەک ئەودا بە‬ ‫ئاکام بدگەی‪،‬بەاڵم پداش لەمردندی ئەو هیدوایە لەودا سدەری هەڵددا کە ئیمکدانی هەیە بە دانوسدتان لەگەڵ رێدژیم ‪ ،‬مافەکدانی گەلدی‬ ‫کورد لە ئێراندا بەدی بێن‪.‬‬

‫کاڕۆڵ پرۆنهوبەر"نووسەر‬

‫‪129‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫کاڕۆڵ پرۆنهوبەر"نووسەر و لە نزیکەکانی د‪ .‬قاسملوو" لە کتێبی "هیوا و مەرگی رەحمدانی کدورد"دا دەنووسدێ‪ :‬چەندد رۆژ دوای میتینگدی‬ ‫شداری مەهابدداد و لێدددوانی لە گۆڕەپدانی یدداری شدداری مەهابداد‪ ،‬د‪ .‬قاسددملوو بریددار ئەدات تدا بچێددتە شدداری قدوم و چدداوی بە خددومەینی‬ ‫بکەوێ‪ .‬بریاری د‪ .‬قاسملوو ڕێک چەند رۆژ پاش ئەو میتینگە چەند سەد هەزار کەسییە جێگایی هەڵوێسدتە کدردنە و نیشدانەی ئەوەیە‬ ‫کە پێویستە بەم میتینگە پیشدان بددرێ کە نەتەوەی کدورد پشدتیوانی لە خواسدتەکانی حیدزب لە دانوسدتان لەتەک رێدژیم دەکدات‪ .‬ئەو‬ ‫باوەڕی وابوو و پێداگری دەکرد کە ئەمە کارێکی پیویستە و ئەشێ بە ئەنجام بگدات‪ .‬قاسدملوو دەیگدوت هەمدوو خەڵدک و الیەنەکدان لە‬ ‫هەموو الیەکەوە دەچدنە سدەردانی رێدبەری شۆڕشدی ئیسدالمی‪ ،‬ئەگەر کوردەکدان ئەو کدارە نەکەن‪ ،‬ئیمکدانی ئەوەی هەیە کە لەوانەیە بدۆ‬ ‫کوردەکان لە داهاتوودا ببێتە کێشە‪ ،‬لەبەر ئەوەی د‪ .‬قاسدملوو دەیزاندی کە لە داهداتوویەکی نزیدک یدان دوور‪ ،‬دانوسدتان یدان شدەڕ لە‬ ‫نێوان کوردەکان و رێژیمی تازە بەدەسدەاڵت گەیشدتوودا روو ئەدات‪ ،‬هەر لەبەر ئەوە پێویسدتە هەردوو الیەن بە نیداز پداکییەوە بچدنە‬ ‫دانوستانەوە و نابێ وا بە رێژیم پیشان بدرێ کە هەر لەسەرەتاوە کوردەکان نە شۆڕش و نە رێبەریەکەیان قبوول کردووە‪.‬‬ ‫دوو رۆژ بەر لە ریفراندۆمی کۆماری ئیسالمی‪ ،‬د‪ .‬قاسملوو هاوڕێ لەگەڵ چەند کەس لە ئەندامانی کومیتەی ناوەنددی حیدزب بدۆ شداری‬ ‫قوم سەفەر دەکەن‪ .‬ئەو داوای دیدداری راسدتەوخۆی لەگەڵ خدومەینی کردبدوو‪،‬د‪ .‬قاسدملوو بە ئەحدمەدی خدومەینی گدوت‪ :‬ئدێمە نزیدک بە‬ ‫هەزار کیۆۆمتر سەفەرمان کردووە تا بێینە ئێرە و بە تەنیا لەگەڵ خومەینی قسە بکەین‪ .‬ئەحمەد خومەینی لە واڵم دا دەڵدێ کە پێدنج‬ ‫خولەک ڕاوەستن ‪ .‬پاش چەند خولەک هەمدوو ئەو کەسدانەی لە ژژوورەوە بدوون‪ ،‬شدوێنەکەیان چدۆڵ کدرد بدێجگە لە ئاخونددێکی الواز و‬ ‫ئەندامانی کومیتەی ناوەندی حیزب کە لە دەم درگا پاسەوانیان دەکرد تا کەسێک خۆی بە ژووردا نەکات‪.‬‬

‫کارۆڵ پرۆنهوبەر دەڵێ‪:‬‬

‫کارۆڵ پرۆنهوبەر دەڵێ‪ :‬د‪ .‬قاسملوو باسی لەوە دەکرد کە ئدێمە نزیدک بە کاتژمێرێدک لە تەک خدومەینی قسدە و باسدمان کدرد‪ ،‬دۆخدی‬ ‫کوردستان و خواستەکانی گەلی کوردمان بۆ ئەو شی کردەوە و پێمان گوت کە ئێمە ئامادەین بەشداری ریفراندۆم بکەین بەمەرجێدک رێدز‬ ‫لە ویست و داخوازییەکانمان بگرن‪ .‬خومەینی لە واڵمدا بەبێ ئەوەی تەندانەت سدەیرمان بکدات‪ ،‬گدوتی کە ئەو پرسدانە‬

‫پیوەنددی بە‬

‫منەوە نییە و بڕۆن لەگەڵ بازرگان قسە بکەن‪ .‬پێم گوت زۆر باشە‪ ،‬لەم حاڵەتەدا تکا لە ئێدوە دەکەم بە الندی کەمەوە ئەم بابەتدانە‬

‫‪130‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫و ئەم دیدارە بە شێوەی گشتی لە ڕاگەیەندنەکانتان باڵو کەنەوە‪ ،‬لە واڵمدا گدوتی کە ئایدت الدلە قاڵقدانی پێشدتر لەو بدارەوە هەمدوو‬ ‫شددتێکی بدداس کددردووە‪،‬‬

‫شددتێکی زیاترتددان دەوێ؟ دواتددر ئەو ئامدداژەی بە بەرنددامە و پێسددنیارگەلێک کددرد کە لە دوای شددەڕی سددنە‬

‫هداتبوونە ئدداراوە‪ .‬ئیتدر مددن گدوتم کە رۆژنامەوانددانی ئێراندی و بیددانی لە بەردەم دەرکدی هدداتنەژوورەوەی بینداکە چدداوەڕوانی ئەوەن تددا‬ ‫بزانن ئەم چاوپێکەوتنەی ئێمە بە‬

‫ئاکامێک گەیشتووە لەبەر ئەوەی ئەوان وەک ئوپۆزسیۆنی ئێدوە لێمدان دەڕواندن‪ .‬لەم حداڵەتەدا و‬

‫ئایددا ئیددزن بە ئددێمە ئەدەن تددا بە رۆژنامەوانەکددان بۆێددین کە ئێددوە هدداوڕای پێشددنیارەکانی آیددت الددلە قالقددانین و پەسددندیان دەکەن؟‬ ‫خدومەینی گددوتی‪ ،‬بەاڵم مددن نددازانم تاڵقددانی‬

‫شددتێکی بە ئێددوە گوتددووە‪ .‬ئددێمە هەمددوو موسددلمان و بددراین‪ .‬بەاڵم کاتێددک ئددێمە لە سددەر‬

‫ئەمانجەکانمان و داهاتووی ئێران پێداگریمان کرد‪ ،‬خومەینی گوتی کە زۆر نەخۆشم و بەخێرایی و بەبێ ئەوەی سەیرمان بکات‪ ،‬چدووە‬ ‫دەر‪ .‬کاتێک لە ماڵەکە هاتینەدەر و چدووینە حەوشدە‪،‬بییمان کە خدومەینی لەسدەر بداڵکۆنی بینداکە دەسدت لە خەڵکدی بەرز دەکداتەوە‪.‬‬ ‫ئەوە بوو کە بەنیدازی گەرانەوە بدۆ کوردسدتان سدواری ماشدێنەکەمان بدووین و بەر لەوەی شداری قدوم جدێ بێۆدین‪ ،‬لە نداو ماشدینەکەدا و‬ ‫لەگەڵ ئەو ژمارەیە لە ئەندامانی کومیتە ناوەندی کۆبوونەوەیەکی خێرامان ڕێکخست و بریارمان دا کە لە ڕیفراندۆم بەشداری نەکەین‪.‬‬ ‫رێددژیم بە فەرمددانی جیهددادی خددومەینی لە دژی کددورد‪ ،‬هێڕشددی کددردە سددەر کوردسددتان‪ .‬عەبدددولرحمان کە هەرگیددز بددڕوای بە شددەر و‬ ‫توندوتیژی نەبوو‪ ،‬ئەمجارە رووبەرووی رێژیمی تازە بەدەسەاڵت گەیشتوو و خومەینی ببووە‪.‬‬ ‫تەیموریان ‪ :‬من هەردەم دێموکرات بووم و لە راستی دا هەرگیز نداخم لەگەڵ تەوندد و تیدژی هداوڕا نیدیە‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە جداری وایە‬ ‫کە تونددد و تیددژی و سددەرهەڵدان پیویسددت دەبددێ‪ ،‬ئەگەر کەسددێک لەگەل رێژیمددی قاجدداری پەهددلەوی یددان رێژیمددی کۆمدداری ئیسددالمی‬ ‫بەرەورووە‪ ،‬ناچار دەبێ‪.‬‬ ‫مارک کراوێتس لەسەر دانوستان لەگەڵ رێژیم و باوەری عەبدولرحمان دەڵێ‪ :‬عەبدولرحمان لەسەر دانوستان دەیگوت کە رێژیمی تاران‬ ‫لەگەڵ ئەوەی ئامادەی چاکسازی لە قازانجی کوردەکان بوو بەاڵم هەروا لەسەر هەڵوێستی دووری کردن لە گفتوگۆ لە مەڕ خودموختداری‬ ‫کوردستانەوە پێداگری دەکرد‪ .‬بەاڵم دۆخەکە گۆڕانکاری بەسەردا هداتبوو‪ ،‬خدومەینی فەوتدی کردبدوو‪ ،‬هاشدمی رەفسدەنجانی وەک پیداوی‬ ‫بەهێزی نوێی ئێران و بەکەسێکی کردەیی حیسابی بۆ دەکرا‪ ،‬ئەو بوو کە لەسپاندنی ڕاگەیەنراوی کۆتدای هێندان بەشدەری هەشدت سدالە‬ ‫لەگەل عێرا‪ ،‬بە خومەینی‪ ،‬رۆڵی چارەنووسازی گێڕا‪ .‬واڵتی ئێران لەگەڵ دۆخی قەیرانداوی بەرەوروو بدوو و ئەمە بە تەندێ بەس بدوو‬ ‫تا رێژیم سەرئەنجام لە بیری دۆزینەوەی ڕێگەچارەیەک بۆ کۆتایی هێنان بە شەڕ لەگەڵ کوردەکان بێ‪.‬‬ ‫ئەوەی کە لە شڕۆڤە کردنی تیرۆری د‪ .‬قاسملوو شایانی ئاماژە پێدانە‪ ،‬ئەو راستیەیە کە حزوور لە دانوستان و مەرگی خۆت وەک یەک‬ ‫کردەوەی سیاسی هەڵسەنگێندراو لەبەر چداو گیدراوە و تێگەیشدتن لەم کدردەوەیە زۆر بەم راسدتییەوە گرێددراوە کە بکدرێ تێگەیشدتنێکی‬ ‫قووڵ لە کەسایەتییەکی کردە و ئەخالقی ئەو ببێ و سەرلەنوێ بنەمای تێئدۆریکی حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتانی ئێدران و د‪ .‬قاسدملوو‬ ‫لەو سەردەمدا بناسێنینەوە‪.‬‬

‫‪131‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫هێندددێک لە شددڕۆڤەکاران وازهێنددان لە ژیددانی ئاکادمیددک و ئددارامی ئەرووپددا‪ ،‬خەبددات لەگەل خەڵددک‪ ،‬لە تەک خەڵددک و بددۆ خەڵددک و‬ ‫هەروەهددا حددزووری قاسددملوو لە دانوسددتان لەتەک رێددژیم بە مەبەسددتی چددارە کردنددی پرسددی کددورد لە ئێددران‪ ،‬نمددوونەگەلێکن کە لە‬ ‫هەڵبژاردنی ئەخالقی قاسملوو ناویان لی دەبەن‪ ،‬بەاڵم خالی شایانی سەرنج پێدان بێدەنگییەک بوو کە لە سایەی دەستپێکی پیوەنددی‬ ‫والتانی رۆژئاوایی و رێژیمی کۆماری ئیسالمی لە گۆرستانی پێرالشێزەوە تا کوردستان درێژەی کێشا‪.‬‬ ‫مارک کراوێتس‪ :‬تیرۆری د‪ .‬قاسملوو لەگەڵ کەمتەر خەمی و گوێ پێ نەدان بەرەوروو نەبووەوە‪ ،‬لە هەمان کاتیشدا لەگەڵ پیشداندانی‬ ‫دژکددردەوەی چدداوەروانکراو و شددایانی کەسددایەتی دوکتددور قاسددملوو لە الیەن ناوەندددە دێموکراتیکەکددانی ئددیمەوە بەرەو روو نەبددووەوە‪.‬‬ ‫ئەوانەی کە بەپێی پۆست و پیگەکانیان پێویست بوو بزانن‪ ،‬دەیانزانی‪ .‬بەاڵم ئەو رۆژە بدێجگە لە دۆسدتەکانی قاسدملوو و کوردەکدان و‬ ‫هەروەها ژمارەیەک رۆژنامەوان کە ئەو بابەتەکە بەالیدانەوە گریندئ بدوو‪ ،‬هدیچ کەسدێک بە بیدری نەهێندایەوە‪ .‬لەو رۆژەدا دۆسدتان لە‬ ‫دەوری تابووتی شەهیدانی ڤییەن کۆ ببوونەوە و لە گۆرستانی پێرالشێز وەک دوایی ماڵ ئاوای‪ ،‬رێورەسمی ریدز لدێ نانیدان ئەنجدام دا‪،‬‬ ‫بەاڵم لەدەرەوەی بازنەی گۆرستانی پێرالشێز‪ ،‬بێدەنگییەکی بەر باڵو حاکم بوو و ئەو کارە نداکرێ تەنیدا بە خسدتنەبەرچاوی تدرس لە‬ ‫رقددی رێژیمددی مەالکددان پاسدداوی بددۆ بهێندددرێتەوە‪ .‬ئەم رەفتددارە بە شددێوەیەکی شددەرماوی دەتددوانێ دڵددتەزێن بەرچدداو کەوێ‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫راستییەکە و شتێکی نوێش نەبوو‪.‬‬ ‫تیڕۆریستەکانی رێژیم کاری خۆیان کرد و بە پیشاندانی چرا سەوزی واڵتانی ئەرووپایی بۆ ماڵەوە گەرابوونەوە‪.‬‬ ‫تەیمووریان‪ :‬کاتێک کۆماری ئیسالمی رەحمانی تیرۆر کرد ‪،‬وەک ئەوە وابوو کە بدرایەکم لەدەسدت دابدێ ‪ ،‬زۆر زۆر دڵ تەندئ بدووم‪ .‬مدن‬ ‫بە تواوی دەمزاندی کە کوردەکدان و خەڵکدی ئێدران رێبەرێدک کە دەیتدوانێ بدۆ ئێدران بداش بدێ‪ ،‬لەدەسدتیان داوە‪ .‬ئەو بدۆ هەمدوو ئێدران‬ ‫فیدرالیزم و دێموکراسی دەویست‪ ،‬شتێک کە هەموومان خوازیاری بووین‪.‬‬ ‫کددارکردی کددۆمەاڵیەتی هەڵبژاردنددی ئەخالقددی کەسددانێک کە لە پددێگەی قاسددملوو دا‪ ،‬دەسددتیان بددۆ هەڵبژاردەگەلێکددی لەوجددۆرە دەبددرد‪،‬‬ ‫درێژەی هوشیاری مرۆییە‪ .‬درێژە پێددانێک لە چواچێدوەی ئەسدتێرەکانی هەڵقدوالوی نێدو ئەم مرۆڤدانە‪ .‬چرەخدی پیشدکەوتوو پتدر لەهەر‬ ‫کاتێکیتر پێویستی بە لەدایک بوونەوەی ئەم ئەستێرانە هەیە‪ ،‬ئەستێرەگەلێک کە نە لە جۆری ئەستێرەکانی سەردەمانی پدێش مدودێڕن‬ ‫لە قدداڵبی پددێگەی خوداوەنددد و یددان قارەمانددانی نجدداتبەخش بەڵکددوو لە قدداڵبی مرۆڤەگەلددی بەکددردەوە و خدداوەن لددۆژیکی دروسددت‪،‬‬ ‫تێگەیشتوویی مرۆیی بەبیرمان بێننەوە و یدان بە پێدی پدێگەی زانسدتی و کدۆمەاڵیەتی کە هەیدانە‪ ،‬رێشدەی دروسدتی هەلبژاردنەکانمدان‬ ‫بخەنە ژێر پرسیارەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی پێشمەرگەکان ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪132‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫‪ ٧٢‬ساڵ پێش گەلی کورد قاسملوویەکی مەزنی لە دەستدا‪.‬‬

‫عارف باوەجانی‬ ‫مێژووی پر لە خەبات و بەربەرەکانی گەلەکەمان بە خۆێنی سەدان هەزار ڕۆڵەی شەهیدکراوی ئەم نیشتیمانە تۆمار کراوە‪.‬‬ ‫لە ریزی شەهیدانی ڕێگەی ڕزگاری کوردستاندا بە دەیان شەهیدی سەرکردەمان هەیە کە بە نیەتدی ئاشدتیخوازی گەلەکەیدان‪ ،‬و لە ژێدر‬ ‫ناوی دیدالۆگ بدۆ ئاشدتی و چارەسدەری کێشدەکانی گەلدی کدورد و واڵتدانی دگیدرکەر کەوتدوونەتە داوی بکدوژانی ئدازادی ودیمۆکراوسدی و‬ ‫مرۆڤایەتیەوە‪.‬‬ ‫شەهید دوکتۆر عەبددولرەحمانی قاسدملوو سدکرتێری حیزبدی دێمدۆکرات‪ ،‬یەکێدک لەو سدەرکردە لیدزان و ئاکادیمییدانە بدووە کە لە پداش‬ ‫تێکچوونی کۆمارە جوانەرمەگەکەی کوردستان سەریهەڵداوە‪ .‬ئەم کەسدایەتییە لە ڕێدگەی خۆێنددن لە دەرەوەی واڵت و لەو کدات و سداتە‬ ‫گرنگانەدا کە دۆستانی کورد لە جیهاندا ژمارەیان لە قامکی دەست تێنەدەپەری‪ ،‬توانی سدەرنجی کۆمەڵێدک کەسدایەتی جیهدانی بدۆ الی‬ ‫دۆزی کورد ڕاکێشێت‪ .‬ئەم سەرکردە لێزانە لە سەردەمی الوێتی و خۆێندکاری خۆیدا تدوانی زۆربەی هاوڕێکدانی سدەردەمی زانکدۆی بکداتە‬ ‫دۆست و پشتیوان و هاورێێ گەلی کورد‪ ،‬کە تا ئیستاشی لەگەڵ بێدت ئەو هاورێیدانەی دوکتدۆر قاسدملوو پشدتیوانی دۆزی گەلدی کدوردن‪.‬‬ ‫هەروەهددا لە سدداڵی هەشتاکانیشدددا دیتمددان پزشددکە هاورێکددانی لەو سددەردەمانەدا خددۆبەخش دەهدداتنە شدداخ و گوندددەکانی کوردسددتان و‬ ‫خزمەتی خەڵک و پێشمەرگەیان دەکرد‪.‬‬ ‫بەشێکی زۆری هاورێکانی ئەم شەهیدە لێهاتووەمان لە پاش مەرگدی قاسدملوو‪ ،‬بدوونەتە بەرپرسدە بااڵکدانی واڵتدانی گرنگدی جیهدانی و‬ ‫پشت و پەنایەکن بدۆ سدەربەخۆیی گەلدی کدورد‪ ،‬کە نموونەشدیان فرێددریک تێسدو و بێرندارد کۆشدنێری فەرانسدەن‪ ،‬کە لەم چەنددرۆژەدا‬ ‫پشتیوانی خۆیان و واڵتەکەیان بۆ سەربەخۆیی کوردستان پێشانداوە‪.‬‬

‫‪133‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بوونی ئەم سەرکردە بە توانایەش‪ ،‬کە جینایەت و کردەوەکانی ڕێژیمی کۆمداری ئیسدالمی ئێراندی بە جیهدان دەگەیاندد‪ ،‬بدۆ ئەو ڕێدژیمە‬ ‫تروریست و تروریست پەروەرە جێگەی تەحەمول و قبووڵکردن نەبدووە‪ .‬هەر لە سدەرەتای دەسدبەکاربوونی ئەم رێدژیمەوە پالندی تدروری‬ ‫دوکتۆر قاسملوو دارێژرابوو‪ .‬تا سەرئەنجام و مخابن لە ڕێکەوتی ‪٧٧‬ی پوشپەری ‪٧٢‬ساڵ پێش‪ ،‬پاڵنە گداڵوەکەی کۆمداری ئیسدالمی ئێدران‬ ‫سەریگرتوو‪ ،‬دوکتۆر قاسملوویان لێ شەهیدکردین‪.‬‬ ‫هەربۆیە دەکرێ بۆ هەمیشە ناوی دوکتۆر قاسملوو لە مێژووی سەروەری خەباتەکانی گەلی کوردا ناوی وەبیر نەوەی داهاتوو بهێنینەوەو‬ ‫هەرگیز ئەو مرۆڤە بە توانایا کە گیانی خۆی فیدای نیشتیمانەکەی کرد لە بیر نەکەین‪.‬‬ ‫جێ وەبیر هێنانەوەشە کە مەرگی شێس سەعیدی پیران و سمکۆی سدمایل ئاغداو قاسدملوو چەنددین سدەرکردەی شدەهیدکراوی دیکەمدان لە‬ ‫سەر مێزی دیالۆگ لەگەڵ دوژمنی ڕێوی سیفەتدا‪ ،‬بکەینە وانەیەک کە هەرگیز جارێکی دیکە بروا بەو جدۆرە دیدالۆگە داخدراو شداراوانە‬ ‫نەکەین و با چیدیکە رۆڵەکانمان نەکەین قوربانی سیاسەتی دژەمرۆڤانەی داگیرکەران و نەیارانی کوردستان‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا دەڵێم مخابن ‪ ٧٢‬ساڵ پێش قاسملوویەکمان لە دەسدتداوە‪ ،‬کە بدۆ سدەدان سداڵی داهداتووش تواندایی ئەو مدرۆڤە شدایانی‬ ‫باس و لێکدانەوەی کەسانی شارەزایە‪ .‬هەر نموونەی ناوهێنانی دوکتۆر قاسملوو بەو شێوە گدرنگە لە الیەن تدۆری ویکیلیکسدەوە‪ ،‬پێمدان‬ ‫دەسەلمێنێت کە ئێمەی کورد کێمان لە دەستداوە‪.‬‬ ‫لەم بیرەوەرییە تاڵەدا سەرەخۆشی لە خۆم و گشت گەلی کورد و هاوسەنگەرانی دوکتۆر قاسملوو لە حیزبی دیمۆکرات دەکەم‪.‬‬ ‫قاسملووی نەمر ڕۆحت شاد و ڕێگەت پر ڕێبواربێت‪.‬‬ ‫عارف باوەجانی ‪ /‬سەرۆکی پارتی سەربەستیی کوردستان‬ ‫‪٧٧‬ی پوشپەڕی ‪٧٢٢٥‬ی کوردی‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی خەندان ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪134‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملوو ئێستاشی لهگهڵ دابێ ههر قاسملوویهو خهونی ههزاران رۆڵەی گهلهکهیهتی‬

‫حیسام دەست پیش‬ ‫(وەرگیراو لە وتاری «قاسملوو‪ ،‬هێمای نهتهوەیەک یان خودی نهتهوه»)‬ ‫کاروانی خهباتی کورد پاش کۆماری کوردستان کۆمهلێک مانا و هێمای به جێ هێشت که ئهو هێمایانده چووبوونده نداو جهسدتهی مرۆڤدی‬ ‫کدوردهوه و بزووتنددهوهیەکیان بهرهدهم هێنددابوو کدده وزه و تواندای دهبهخشددیه نددهوهکانی دوارۆژی خدۆی کدده گددڕ و تینێدک بهرهددهم بێددنن‪.‬‬ ‫لێددرهدا نددهوهکانی پدداش پێشددهوا خدداوهن بزووتنددهوهیەکی کۆمهاڵیددهتین کدده پێویسددتیان بدده هێمددا و مانددای نددوێ ههیدده‪ .‬قاسددملوو وهک‬ ‫سدددهرچۆێک ههڵکدددهوتوو ئدددهم راسدددتییه دهزاندددێ چونکدددوو تێیددددا گدددهوره بدددووه و خدددۆی نمووندددهیەکی راسدددتهقینهی ئدددهم نهوهیدددهیە‪ .‬بددده‬ ‫خوێدنهوهیەکی نوێ و بده ئهقلیدهتێکی تدر دێتده نداو گۆرهپانهکدهوه‪ ،‬هداواری ماندا نوسدتوهکانی کدورد لده چدوارچرای مدههابادهوه بدهرز‬ ‫دهکاتهوه و دهیههوێ بۆێ که ئێمه دهنگه نووستوهکانی چوارچرا هاتوینهوه که پەیدامێکی نوێتدان پدێ بگدهیەنین‪ ،‬ئدهویش ههسدتانهوهی‬ ‫مرۆڤی کدورده‪ .‬بدۆ دهرخسدتنی ئدهم راسدتییه ئدهو نوینهرایدهتیی حیزبێدک دهکدات کده لده کۆمدهڵگای کوردیددا غدهریا نیده و ناسدراوه بدۆ‬ ‫پدهیرهوکردنی داخوازییده نهتهوهییددهکان‪ .‬ههوڵدهکانی دوکتدور بددۆ خدۆ گرێددان بدده خدهڵکی کدوردهوه دهتددوانین ئداوا نداو ببددهین‪ :‬وهگەڕ‬ ‫خستهنهوهی حیزبی دیموکرات وهک میراتی کۆمار‪ ،‬پهیرهوکردنی شوناسی کوردی وهک ئاوێنهی سیاسهتهکانی‪ ،‬مهڵبهند کردنی مدههاباد‬ ‫وهک ناوهندددی بریدداری سیاسددیی کددورد‪ ،‬فۆرمددۆلیزه کردنددی داخددوازی گهلهکددهی‪ ،‬سددیما کوردانهکددهی‪ ،‬سددازکردنی بددهرهی کوردسددتانی بددۆ‬ ‫دانوستاندن له گهڵ داگیرکهر‪ ،‬پهیرهو نهکردنی هدیچ ئایددۆلۆژیایەک بدۆ حیزبهکدهی و تهسدک کردندهوهی لده چوارچێدوهی بیرۆکدهیەکی‬ ‫دیدداریکراودا‪ ،‬پێناسدده کردنددی حیددزب وهک حیزبێکددی نهتددهوهیی‪ ،‬واقیددع بینددی و تێگهیشددتن لددهو واقیکاندده‪ ،‬پشددت بهسددتن بدده مانددا‬ ‫نووسددتوهکانی خددودی کۆمددهلگای کددوردی و لدده هددهمووان گرینگتددر تێپددهر نددهبوون لدده هێمددا نهتهوهییددهکانی کۆمدداری کوردسددتان‪ .‬ئهماندده‬ ‫پهیامێکن بۆ خهڵکی کوردستان که من له ئێوهم و جیاواز له خهیالهکانی ئێوه بیرناکهمدهوه‪ .‬لده کۆبهنددی ئدهم تایبهتمهندیانهیده کده‬ ‫قاسملوو متمانهی خهڵک بهدهس دێنێ و دهبێته ئاوێنهی خهیاڵ و داخوازیهکانیان‪.‬‬

‫‪135‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫له گهرمی شمشاڵهکهی قالهمهرهوه تاکوو پێشمهرگهی کوردستان‪ ،‬له دیارکردنی ئیالم و کرماشانهوه تاکوو خۆی و ماکوو وسهلماسدهوه‪،‬‬ ‫لدده ئهقلیهتدده مۆدێرنهکهیددهوه تدداکوو وهفدداداربوونی بدده دیمۆکراسددی‪ ،‬لدده فیداکاریهکانییددهوه تدداکوو نهسددرهوتن تددا سددهرکهوتن‪ ،‬و لدده‬ ‫دوورهڕوانیهوه تاکوو خۆشی و ناخۆشییهکانی حیزبهکهی‪ ،‬له زانا بوونیهوه تاکوو ناساندنی کورد به جیهانی دهرهوه‪ ،‬مانا گهلێکی‬ ‫دهبهخشیه کۆمهڵگاکهی که من هێما و سیمبۆلی ئاواتهکانی ئێوهم‪ .‬ههر بدهم بۆنهیدهوه بدوو کده قاسدملوو ئێستاشدی لده گهڵددا بدێ هدهر‬ ‫قاسملوویه و خهونی ههزاران رۆڵە گهلهکهیهتی‪.‬‬ ‫سهرهنجام‬ ‫باسددکردن لددهوهی کدده رێبددهری شددههید سددیمبۆلی خددهباتی خددهڵکی کوردسددتانه شددتێکی حاشددا ههڵنددهگره و راسددتیی ئددهم باسدده لددهوهدا‬ ‫دهردهکهوێ که نهوهکانی ئهمرۆی کوردستان ئهو وهک هێمای خۆیان دهزانن‪ .‬ههرچهند قاسدملوو بده جهسدته لده کۆمدهڵگای کدوردی بداری‬ ‫کردووه‪ ،‬بهاڵم به هێما هێشتا ههر له گهڵ خهڵکی کوردستاندایه‪ .‬ههروەها که پێشتر باسمان کرد به هۆی تێکهڵ بوونی قاسدملوو لده‬ ‫گهڵ خهون و ئاواتهکانی کوردهوه ئهستهمه بتوانین کورد و قاسملوو لهیهک جیا بکهیندهوه‪ ،‬هدهر بۆیده بده سدیمبۆڵ بدوون و ماندهوهی‪،‬‬ ‫ئهم راستیه ئاشکرا دهکا که رێبهرانی کورد وهک هێمایەک بۆ ئهم نهتهوه هێشتا ههر سهرچاوهی وزه و سهرههڵدانن و ئهگهر بلێین که‬ ‫ئهم رێبهرانه نه تهنیا سیمبول نین بهلکوو خودی نهتهوهکهن پێم وا نیه که له راستیهوه به دوور بێ‪ ،‬له بهر ئهوهی ئدهوان ئاوێندهی‬ ‫راستهقینهی ژیان‪ ،‬بهسهرهات و ئاواتهکانی ئهو نهتهوهن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬پەیجی "نا بۆ تیرۆر"‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪136‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫بۆ قاسملوو!‬

‫کەریم فەرخەپوور‬ ‫لە سەدەی پێشکەوتن دا‪،‬لە مەملەکەتی یاسا و قدانوون دا‪ ،‬لە پیتەختدی دێموکڕاسدی لە النکدی پێشدکەوتن و عەداڵەت دا‪ ،‬لە سدەدەی‬ ‫بیسددت لە هەندداوی ئوروپددادا‪ ،‬لە سددەر مینددبەری کلیسددا لە بەر دەمددی پاپددا دا‪ ،‬ئاشددتیخوازێک‪ ،‬مافخوراوێددک‪ ،‬دەربەدەرێددک‪ ،‬کوردێددک‪،‬‬ ‫پێشمەرگەیەک‪ ،‬سدەرکردەیەک‪ ،‬پێشدەوایەک‪ ،‬زاندایەک‪ ،‬کاریزمدایەک لە خدا درا‪ .‬قاسدملووی کدورد تێدرۆر کدرا‪ ،‬نیشدتیمانێک ڕەشدپۆش‬ ‫کرا‪ ،‬ئاسمان خرۆشا گەردوونی گریاند‪ ،‬گۆڕ لەرزی زەوی هەژاند بەاڵم ئەهلی کتێا و یاسا هەتا ئێسدتاس کدا و بێددەنئ هەر لە خەو‬ ‫دان‪.‬‬ ‫لە خۆرهەاڵتی ناوەڕاستەوە‪ ،‬لە تەکیەی تاریک پەرستانی جەمارانەوە‪ ،‬لە قەاڵی جیهاد و جینایەت و ئەنفالەوە‪ ،‬رەوەیێ دڵ ڕەش و‬ ‫قددین لە دڵ بە دەمامددک و شمشددیرەوە بددۆ زەماوەندددی مەرگددی فریشددتەیەک هدداتنە ناوەندددی خۆرئدداوا‪ ،‬لە ڤییەنددی شددۆخ و شددەنئ دا‪ ،‬لە‬ ‫باوەشی بووکی ڕازاوەی ئوروپا دا‪ ،‬مەرگیان بە باالی قاسملوو بڕی‪ ،‬لە بیابانی غوربەتا‪ ،‬لە شدەوەزەنگی سیاسدەت و بێددادی دا‪ ،‬لە‬ ‫ناو گڕی باڕووت و گولدلەدا روحیان سووتاند‪.‬‬ ‫قاسملوو و هاوڕێکانی شەاڵڵی خوین‪ ،‬خوێنڕیژانیش بە پەنجە مۆری خوێناویەوە‪ ،‬بە دەهۆڵ و زوڕنای مەرگەوە‪ ،‬بە بەر دەرگای کۆشکی‬ ‫خاوەن شکۆدا‪ ،‬لە نێو ئاپۆرای بازرگاناندا‪ ،‬بە کەژاوەی رازاوەی سیاسەتی بەرژەوەندی و درۆ‪ ،‬لە ژێر چارشێوی مەغوول و هیتلەر دا‪،‬‬ ‫لە ژێرسێبەری ئینجیل و خاچەکەی عیسا دا‪ ،‬بەرەوە بارەگای جەهدل و جەهدالەت‪ ،‬بەرەو کۆشدکی ئەهدریمەن و هۆالکدۆ بەدرەقە کدران‪،‬‬ ‫داد و دێموکڕاسیش متتەقیان لێوە نەهات‪.‬‬ ‫لە مێددژ سدداڵە لە کوردسددتانی داگیرکددراودا خدداکی کددورد و مددافی کددورد و نەوتددی کددورد کلیلددی دەروازە داخراوەکددانی نێددوان زۆرداران و‬ ‫دەوڵەتانن‪ ،‬بەاڵم بۆ یەکەم جارە لە میژوودا لە سەر مینبەری کلیسا‪ ،‬لە سەر تابووت و تەرمی کورد‪ ،‬قورئان و ئینجیدل‪ ،‬مدزگەوت و‬

‫‪137‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫کلیسا بە یەک دەگەن‪ ،‬قەشە و ئاخوند شمشیر و خا لە یەک دەگەن‪ ،‬دەرگای دادگە گاڵە دەدرێن‪ ،‬هە‪ ،‬و یاسدا لە نیدو دەبدرێن‪ ،‬بدێ‬ ‫تاوان تاونبار و تاوانبار خەاڵت دەکرێن‪.‬‬ ‫ئەی سیاسددەتوانانی کۆشددک و کلیسددا‪ ،‬سددەدان سدداڵە بە بێتدداوان لە ندداو دەبددرێین‪ ،‬سدداڵەهایە خوێنمددان دەڕژێ و دەکددوژرێین‪ ،‬زەمەنددێکە‬ ‫هەقمان دەخورێ و هاوار دەکەین‪ ،‬هەتا کەی کا و بێدەنگن‪ ،‬هەتاکەی ئاشقی زێڕ و نەوت و گەنجن؟ تا کەی تەماشداچی مەرگدی ژن‬ ‫و پیاو و پیر و گەنجن؟‬ ‫تاکوو ئێوە وا بێدەنئ بن‪ ،‬تا کڕندۆش نەبەن بدۆ سدەر گدۆڕی شدەهیدی مدن‪ ،‬تدا لە کریسدمەس دا ڕۆشدەن نەکەن مدۆمێ لە سدەر مەزاری‬ ‫ڕێبەری من‪ ،‬تا تاجە گوڵینە دانەنێن لە سەر گۆڕی سەربازی ون‪ ،‬تا شەرمەزار نەکەن دژمنی زۆرداری من‪ ،‬تا پێرالشدێز ئدارام نەگدرێ‬ ‫لە ئاه و حەسرەتی میوانی دوور واڵتی غەریبدی مدن‪ ،‬تدا لە سدەر ئیاێدڵ لدێ نەدرێ جداڕی مدافی خدوراوی شدەهیدی مدن‪ ،‬هەمدوو ڕۆژێ‪،‬‬ ‫هەموو ساتێ‪ ،‬هەموو ساڵێ‪ ،‬لە بەر دەرگای پارلەمان و کلیساتان‪ ،‬لە بەر پەنجەرەی هەموو ماڵێ‪ ،‬لە گشت شدەقام لە گوندد و شدار‪،‬‬ ‫هاوار دەکەم دەهەژێنم کۆشک و تەالر‪ ،‬ریسوا دەکەم هاوڕێی زۆردار‪ .‬هەمدوو جدارێ لە گەڵ زەنگدی کلیسداتان هداوار دەکەم تدا ویدژدانە‬ ‫نووستوەکان لە خەو ڕابن‪ ،‬هاوار دەکەم تا گدوێچکە ئاخنراوەکدان‪ ،‬دەرگدا داخراوەکدان‪ ،‬کەیسدە بەسدتراوەکان دەکدرێنەوە‪ ،‬هداوار دەکەم‬ ‫تا ئەو رۆژەی داد و دادوەرتان شەرم دەیگرێ‪ ،‬هاوار دەکەم تا ئەو رۆژەی روحی پیرۆزی قاسملوو ئارام دەگرێ‪.‬‬ ‫له ژماره ‪ ٢٢٢‬ی رۆژنامهی "کوردستان"دا باڵو بۆتهوه‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪138‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫د‪.‬قاسملوو ئەستێرەیەکی درەوشاوە لە گۆڕەپانی دیپلۆماتیک دا‬

‫هەژیر عەبدوڵاڵپوور‬ ‫کاراکتێرو کەسایەتیی کارێزمای د‪.‬قاسملوو لە‬

‫رادەو ئاستێکدا بوو کە توانی لە مداوەیەکی کدورتدا قورسداییو پێگەیەکدی بەریدن لە‬

‫نێددو کددۆمەڵگەی کددورد بددۆ خددۆی مسددۆگەر بکدداو تەنددانەت ناوبددانگێکی ئەوتددۆی جیهددانیی بددۆ خددۆی دابددین بکددا؟ بە لەبەرچدداوگرتنی‬ ‫تایبەتمەندگەلێک بوو کە دەسەاڵتدارانی کۆماری ئیسالمی پیالنی تیرۆری ئەو هەڵکەوتەیەیان داڕشتو بەڕێوەیان برد؟‬ ‫د‪.‬قاسدددملوو روونددداکبیرێکی بیرمەندددد بدددوو بە هدددۆشو بیرتیژیدددی زۆر لەسدددەرێوەئ نددداوبراو لە دەربڕیندددی بۆچدددوون‪ ،‬هەڵسدددەنگاندنو‬ ‫لێکدددانەوەشدا زۆر بەتوانددا بددووئ جیددا لەوانە لە فەلسددەفە‪ ،‬کۆمەڵناسددی‪ ،‬زانسددتی ئددابووریو سیاسددەتو ئەدەبیدداتو هتددددا لێوەشدداوەو‬ ‫شارەزا بدووئ بەجۆرێدک کە لەگەڵ دیپۆۆمدات‪ ،‬دیپۆۆمدات لەگەڵ ئدابووریزان‪ ،‬ئدابووریزان‪ ،‬لەگەڵ کۆمەڵنداس‪ ،‬کۆمەڵنداسو بگدرە لەگەڵ‬ ‫شاعیر و ئەدیا‪ ،‬شاعیرو ئەدیا بوو‪ .‬ئەو تایبەتمەندییە کەسێنیو دیارانەی د‪.‬قاسدملوو‪ ،‬کەسدێتییەکی دیکەیدان بەو بلدیمەتە بەخشدی‬ ‫بدددوو بە جۆرێدددک کە لە دانیشدددتنو پێوەنددددیی لەگەڵ هەر کەس یدددان هەر کدددۆڕو کۆمەڵێدددک دەکەوتە بەر چددداوو سدددەرنجی بەشددددارانو‬ ‫کەسایەتیو لێهاتوویی ئەو بەرزەمرۆڤە زیاتر بەرچاو و دەردەکەوت‪.‬‬ ‫بەاڵم بەڕاستی جیا لەو تایبەتمەندییانە‪ ،‬رۆڵی د‪.‬قاسملوو لە جوواڵنەوەی کوردستانو بزاڤی سەرانسەریی ئێرانو تەندانەت لە ئاسدتی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوینو جیهانی‬

‫بوو کە لە نێو جەرگەی واڵتانی ئازادو دیمۆکراتیکدا پیالنی تیرۆری بۆ داڕێژرا؟‬

‫لە ئاستی نێدونەتەوەییدا هێنددێك لە بدزاڤە كدۆمەاڵیەتی‪ ،‬نەتەوەیدیو سیاسدییە بەناوبانگەکدان بە نداوی كەسدایەتییە بلیمەتەکدانەوە‬ ‫دەناسرێنەوە یان بەوانەوە دەبەسترێنەوە‪ .‬بزووتنەوەی دژی داگیرکاریی هیند بە ناوی گاندی‪ ،‬بزاڤی رەشپێسدتەكانی ئەمریكدا بە نداوی‬ ‫مارتین لۆتێر كینئ‪ ،‬جوواڵنەوەی دژی نەژادپەرستیی ئەفریقای باشوور بە ناوی نێلسۆن ماندێلالو بزووتنەوەی میللی د دێموكراتیكی‬

‫‪139‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫رۆژهەاڵتی کوردستان بە ناوی دوكتور قاسملووەوە گرێ دراوە‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو تدهنیا لده کوردسدتانو ئێدران و نداوچەدا بده دوای دوسدت پهیدداکردن بدۆ کدوردو دۆزەکەیدا ندهبوو‪ ،‬بدهڵکوو بەردەوام‬ ‫ههوڵی دهدا کوردو پرسەکەی له ئاستی نێونهتهوهییشدا‪ ،‬بناسێنێ‪.‬‬ ‫نەمددر دوکتددور قاسددملوو لە پێوەندددییە دیپلۆماسددییە نێونەتەوەیییەکددانیدا زۆر سددەرکەوتوو بددوو و توانیبددووی راو سددەرنجی زۆرێددک لە‬ ‫سیاسەتمەدارانی ئورووپایی بۆ الی دۆزی کورد رابکێشێو هەر کات سەردانی ئورووپای دەکرد‪ ،‬هەموو هەوڵی لەو پێناوەدا دەخستە گەڕ‬ ‫کە وەک باڵوێزو نوێنەری بزاڤی رزگاریخوازی کورد‪ ،‬ئامانجو پرسی ئەو گەلە لە رۆژهەاڵتی کوردستان بە دونیای رۆژاوا بناسێنێ‪ .‬هەر‬ ‫ئەو پێوەندددییە دیپۆۆمدداتیكە نێونەتەوەیییددانەی ئەو بددوو کە تددوانی لە لەقدداودانی جینایەتەكددانی حكددوومەتی ئیسددالمیی ئێددران لە‬ ‫كوردسددتانو داسددەپاندنی شددەڕ بەسددەر گەلددی کددورددا دەوری باشددی هەبددێو هەروەهددا لە ناسدداندنی خەبدداتی گەلددی کددورد لە رۆژهەاڵتددی‬ ‫کوردستان لە ئاستی نێونەتەوەییو لە نێو راگەیەنە گشتییەكانیشدا رۆڵێکی کداریگەر بگێدڕێ‪ .‬ئەگەر چاوێدک بە رادەی پێوەنددییەكان‪،‬‬ ‫وتووێژەكددانو بەشددداری لە كددۆنگرەو سددیمینارە نێونەتەوەییەكددانی د‪.‬قاسددملوودا بخشددێنین‪ ،‬ئاسددتی پێوەندددیو چدداالکییە سیاسددییەکانی‬ ‫ناوبراومان زیاتر بۆ دەردەکەوێ‪.‬‬ ‫بەڕێز عەزیز ماملێ لە وتارێکدا لە ژێر ناوی "د‪.‬قاسملوو دیاردەیەکی نوێ لە بزاڤی کورددا"‪ ،‬لەم پێوەنددییەدا دەڵدێ‪" :‬لە پێوەنددییە‬ ‫دیپلۆماسددییەکاندا کاتێدددک بدددۆ یەکەم جدددار لە گەڵ کاربەدەسدددتێکی پدددایەبەرزی کدددابینەی وەزیدددری دەرەوەی فەڕانسدددەو چەندددد کەس لە‬ ‫هاوکارانی کۆبۆوە‪ ،‬ئەوان زۆر زوو تامەزرۆی شێوەی قسە کردنو لێکدانەوەی وەزعی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستو ئێرانو کوردستان بوون و لە‬ ‫نێو چاوانی ئەو دیپلۆماتە پایەبەرزانەدا رێز و کڕنۆش بۆ د‪.‬قاسملوو دەبینرا"‪.‬‬ ‫د‪.‬قاسملوو بە شارەزایی و لێهاتوویییەک کە لە دیپۆۆماسیدا هەیبوو‪ ،‬لەراستیدا لەگەڵ کەسایەتییە سیاسییە پلە یەکەکدانی سدەردەمی‬ ‫خۆیدا بەرابەری دەکردو بە کورتی هەموو مەرجەکانی دەوڵەتکەسایەتییەکی کوردی لە خۆیدا کۆکردبۆوە‪.‬‬ ‫الیەنی دیپۆۆماسیی دوکتور قاسملوو و زاڵبدوونی گوتداری ئەوان لە ئاسدتی وتدووێژو پێوەنددییەکان لە کوردسدتانیشدا زۆر سدهرنجڕاکێش‬ ‫بوو‪ .‬لەم پێوەندییەدا بەڕێز مستەفا شەڵماشی لە دۆستانی نیزیکی نەمر قاسملوو دەڵدێ‪" :‬لده دهفتدهری سیاسدیدا ئێمده زۆرجدار میدوانی‬ ‫گهورهی سیاسیو سهرکردهی سیاسیمان دههدات‪ .‬هدهر لده ڕێبدهرانی کدوردهوه‪ ،‬هدهتا رێبدهرانی ڕێکخدراوه ئێرانییدهکان‪ ،‬هدهتا نوێندهرانی‬ ‫دهوڵهت‪ ،‬ههتا ڕۆژنامهنووسانی ناوچهییو دهرهوه سهردانیان دهکردین‪ .‬له ههلومهرجی جۆراوجۆردا‪ ،‬له سهرکهوتنو نسکۆدا‪ ،‬له هدهموو‬ ‫ئهو کاتانهدا که دهفتهری سیاسدیمان لده مهابداد‪ ،‬لده سدهر شداخانی ناوچدهی مهابداد‪ ،‬لده شدیوهجۆی ناوچدهی سهردهشدت‪ ،‬لده مدهزناوێی‬ ‫ناوچهی سهردهشت‪ ،‬له گهاڵڵێی باشووری کوردستان و له گدهورهدێی باشدووری کوردسدتان لده نیزیکدهوه ئاگدام لده ههڵسدوکهوتی دوکتدور‬ ‫قاسددملوو بددوو‪ .‬لددهو دیدارانددهدا‪ ،‬قددهت نهمدددی‪ ،‬ڕێبهرایددهتیی دانیشددتنهکهی لدده دهسددت دهربهێنددرێ‪ .‬دوکتددور قاسددملوو بدده لێکدانددهوهو‬ ‫ههڵسهنگاندن و دهرخستنی زانستی خۆی کارێکی وای دهکرد که میوانهکان زۆرتر دهبوونه گوێگر ههتا وتهبێژ‪ .‬دوکتور ههمیشه به سهر‬

‫‪140‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دانیشتنهکاندا زاڵ بوو‪ ،‬به جۆرێک که سهرکرده بهناوبانگهکانیش‪ ،‬به دڵخوازی خۆیان ڕۆڵی سهرکردهی کۆبوونهوهکهیان پێدهسپارد"‪.‬‬ ‫د‪.‬قاسملوو سدەرەڕای ئەوەیکە كوردسدتانی بە مەیددانی سدەرەكیی خەبدات لە دژی كۆمداری ئیسدالمی دەزاندی‪ ،‬بەاڵم بدۆ بەریدن کدردنەوەی‬ ‫خەبدداتو چدداالکی لە دژی ئەو رێددژیمە‪ ،‬بەردەوام لە هەوڵددی پێكهێنددانی بەرەیەك لە هێددزە دێمددوكراتە ئێرانییەكددان بە چە و راسددتەوە‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫نەمدددر د‪.‬قاسدددملوو لە هەسدددتیارترینو دژوارتدددرین هەلومەرجەكددداندا باشدددترین هەڵوێسدددتو سیاسدددەتی گدددرتەبەر و بزووتنەوەیەکدددی‬ ‫رزگاریخوازی لە ئەستەمترین قۆناغەکاندا رێبەری کردو بە هە‪ ،‬لە درێژەدەرانی راستەقینەی رێگای نەمر قازی محەممەد بدوو و هەتدا‬ ‫ئەمڕۆش لە رێبازیدا کە بە "رێبازی قاسملوو" ناسراوە‪ ،‬زیندووە‪.‬‬ ‫بە سەرنجدان بەو تایبەتمەندیانەو زۆر تایبەتمەندیی بەرچاوی دیکەی د‪.‬قاسملوو بوو کە دەسدەاڵتدارانی ئەو کداتی کۆمداری ئیسدالمی‬ ‫پیالنی تیرۆری ئەو رێبەرە مەزنەی کوردیان داڕشت‪.‬‬ ‫بە تیرۆری د‪.‬قاسملوو کورد تەنیا سەرۆکی حیزبێکی لە دەست نەدا‪ ،‬بەڵکوو کەڵە دیپلۆماتێکی هەڵکەوتووی لە دەست چدوو‪ ،‬کە ئەگەر‬ ‫مابا‪ ،‬بەدڵنیایییەوە دەیتوانی لە پێوەندییە نێونەتەوەیییەکانی کورددا نەخشی دیار و بەرچاو بگێڕێ‪.‬‬ ‫له ژماره ‪ ٢٢٢‬ی رۆژنامهی "کوردستان"دا باڵو بۆتهوه‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪141‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫د‪.‬قاسملوورێبهرێکی دێموکراتو سیمای بهرزی مرۆڤایهتی‬

‫حوسێن نازدار‬ ‫‪٧٧‬ی پووشپەری ‪٢٢١٢‬ی هەتداوی ‪٧٢‬سداڵ بەسدەر شدەهید بدوونی دوكتدور قاسدملووی زانداو مەزن دا تێددەپەرێ‪ ،‬بەم بدۆنەوەو لەم رۆژەدا‬ ‫حیزتی دێموكراتی كوردستانی ئێدران و گەلدی كدوردو دۆسدتان و الیەنگراندی كدوردو دوكتورقاسدملوو‪ ،‬لە زۆر شدوێنی جیهداندا‪ ،‬بەشدێوەی‬ ‫جۆراوجۆر رێز لە یادو بیرەوەری ناودارترین كەسایەتی سیاسیو گەورە پیاوی مێژووی كورد‪ ،‬دوكتور قاسملووی نەمر دەگرن‪.‬‬ ‫لە ‪٧٧‬ی پووشپەری ساڵی ‪٢٢٢٩‬ی هەتاوی (بەرانبەربە ‪٢٢‬ی ژوئیەی ساڵی ‪٢١٩١‬ی زایینی)دا‪ ،‬تیرۆریستە دڵرەشەكانی رێژیمی والیەتی‬ ‫فەقیە‪ ،‬كەبە ڕواڵەت بۆباسو دیالوگ لەسەر مەسدەلەی كدورد لە ئێدرانەوە نداردرابوونە ڤیدیەن (پێتەختدی ئدوتریش )‪ .‬دوكتورقاسدملوو‬ ‫سكرتێری گشتی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێرانیان دەگەڵ كاك "عەبدوڵاڵ قادری ئازەر"ئەندامی كومیتەی ناوەندیو نوێنەری حیزب‬ ‫لە دەرەوەی واڵتو" دوكتور فازڵ رەسووڵ "ماموستای كوردی زانستگەی ڤییەن ‪،‬تیرور كرد‪.‬‬ ‫رێبەرانی كۆماری ئیسالمی ئێران‪ ،‬دەیدانزانی كە د‪.‬قاسدملوو هەروەك لە خەبدات بدۆ دادپەروەری سیاسدی و نەتەوایەتدیو كدۆمەاڵیەتیدا‬ ‫شێلگیرە‪ ،‬زۆر زیاتر لەوەش باوڕی بە وتدووێژو چارەسدەری ئاشدتیخوازانەی مەسدەلەی كدورد هەیەو هەر بدۆیە كاتێدك لە رێگدای نیزامدی‬ ‫یەوە زەفەریان پێ نەبرد‪ ،‬فێۆبازانەو دەغەڵكارانە لە دەروازەی ئاشتیخوازانەوە بدۆی هداتنە مەیددانو بە نداوی وتدووێژی ئاشدتیخوازانە‬ ‫لەسەر مافی گەلی كورد لە كوردستانی ئێران‪،‬لە ڤییەن دەگەڵی دانیشتن و تێروریان كرد‪.‬‬ ‫راسددتییەكی حاشددا هەڵنەگددرە‪ ،‬كە شددەهید یددوونی د‪.‬قاسددملوو زەبرێكددی كدداریگەرو خەسددارو كۆسددتێكی مەزن و شددوێن دانەر بددوو‪ ،‬كە بە‬ ‫تایبەتی لە حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران كەوت‪.‬تەنانەت دەتوانین بۆێین ئەو كۆستە گەورەیە‪ ،‬كۆستی هەموو نەتەوەی كدورد بە‬ ‫گشتیو بزووتنەوەی مافخوازانەی گەالنی ئێرانو بزووتنەوەی خەبات بۆئاشتیو ئازادیو دێموكراسی لە ئاستی جیهانیدابوو‪.‬‬

‫‪142‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئەو كۆستە گەورەیە لەالیەك بوو بە مایەی خەم و پەژارەی خەڵكی كوردسدتان و دۆسدتانی گەلدی كدوردو لەالیەكدی دیدكەوە ڕ‪ ،‬و قیندی‬ ‫شۆرشگێرانەی ڕۆڵەكانی گەلی كوردی بەرانبەر بە رێژێمی ئاخوندی زیاتر لە پێشوو بزواندو لەسەر درێژەدانی خەباتو رێبازی رێدبەرە‬ ‫مەزنەكەیان شێلگیر تری كردن و لەئاستی جیهانیش دا‪ ،‬سیماو نێوەرۆكی تێرویستی كۆماری ئیسالمی ئێرانی باشتر دەرخست‪.‬‬ ‫دوكتددور قاسددملوو‪،‬بە شدداهیدی و ئیکترافددی زۆر كەسددایەتی ندداوداری كددوردو ئێرانددیو جیهددانی كەلە نددزیكەوە ناسددیوویانە‪ ،‬گەورەتددرینو‬ ‫بەئێکتبارترین كەسایەتی سیاسیو مێژووی كورد بوو‪ ،‬تەنانەت لە رۆژهەاڵنی ناوەڕاستیشدا كەسایەتیەكی كەم وێنە بوو‪ ،‬بدزووتنەوەی‬ ‫رزگدداریخوازی كوردسددتان بۆبەشددێكی بەر چدداو لە دەسكەوتەسیاسددیەكانی خددۆی قەرزداری زاندداییو زیرەكددی سیاسددی ئەو رێددبەرە مەزنەیە‪،‬‬ ‫بەداخەوە ئێستاشی لەگەڵ بێ گەلی كورد رێبەرێكی دیكەی هاوتای قاسملووی نەبوەتەوە‪.‬‬ ‫دوكتددور قاسددملوو‪ ،‬خوێندددكارێكی زیددرەك و بە بەرنددامە‪ ،‬مامۆسددتایەكی كەم وێنە‪،‬بیرمەندددو رووندداكبیرێكی بیركددراوەو تێژبیددرو وریددا و‬ ‫ژیربوو‪.‬‬ ‫دوكتددور قاسددملوو‪ ،‬رێبەرێكددی مددودێرن و سددیمایەكی دێمددوكرات‪ ،‬مروڤێكددی شورشددگێر‪ ،‬سیاسددەتوانێكی واقددع بددینو نمددونە‪ ،‬دیپلۆمدداتێكی‬ ‫هەڵكەوتوو و سەفیرێكی گەورەی نەتەوەی چەوساوەی كورد بوو‪..‬‬ ‫دوكتور قاسملوو‪ ،‬مودیرێكی داهێنەر و چاالك و پڕكدار و مانددووی نەنداس‪ ،‬رێكخەرێكدی بە تواندا و ئەمدانەت دار‪ ،‬پێشدمەرگەیەكی بە‬ ‫نەزم و دیسیپلین‪ ،‬تێكوشەرێكی خاكی و خەڵكی و بەهەست و قسە خوش و راستگۆ‪ ،‬كوردێكی مافخوازو نیشتمان پەروەر بوو‪.‬‬ ‫دوكنور قاسملوو‪ ،‬لەئاسدتی كوردسدتان و ئێدران و جیهدان دا‪ ،‬بەراسدتی خەبداتگێڕی شدێلگیرو لە خدۆ بدوردوو و مانددووی نەناسدی رێگدای‬ ‫ئاشتی و ئازادی و دێموكراسی و مافی مرۆە و مافی نەتەوایەتی بوو‪.‬‬ ‫د‪.‬قاسملوو‪ ،‬بە زیرەكدی و تواندایی و ئەزمدوونی كەم وێدنەی خدۆی رۆنێسانسدێكی لە حیزبدی دێمدوكراتی كوردسدتانی ئێدراندا وەڕێخسدت‪،‬‬ ‫پێرەوپرۆگرامدی حیزبددی لە سدەر بندداغەو بنچیدنەی دیمۆكراسددی وبەرژەوەندددی گەلدی كددوردو سدەربە خددۆی سیاسدی بریدداردان دارشددتەوەو‬ ‫كردییە بە رێبازی سیاسی حیزبی‪،‬‬ ‫سوسیالیستی دێموكرانی لە ناو حیزبدا چەسپاندو كردیە بە ئامانجی دوا رۆژی حیزبی دیموکرات‪.‬‬ ‫شەهید دوكتور قاسملوو‪ ،‬باورێكی قووڵی بە دێموكراسی هەبوو ‪،‬پێی وابوو دێموكراسدی شدتێك نیدیە تەنیدا تدایبەت بە هێنددێك كەسو‬ ‫چەند واڵت بێ‪ ،‬بەڵكوو دەسكەوتێكی مروڤایەتییەو هەركەسدێكو هەر واڵتێدك مدافی هەیە كە هەیبدێ و كەڵكدی لێوەرگدرێ‪ ،‬ئەو نەك‬ ‫هەر بۆ دۆستان تەنانەت بۆ دوژمنەكانیشی دێمۆكراسی دەپاراستو دەیفەرموو‪" :‬خەبات بۆ دێموكراسی نابێ بچێدتە ژێدر سدێبەری خەبدات‬

‫‪143‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بۆ مافی نەتەوایەتیو چینایەتی" د‪.‬قاسملوو‪ ،‬باوڕی قووڵی بە" ئازادیو داد پەروەری"هەبوو‪ ،‬پێی وابوومرۆە هەروەك بۆ درێژەدان بە‬ ‫ژیان پیویستی بە "ئداو هەوا "هەیە‪،‬هەر بەو چەشدنەش بدۆپەرەگرتن و گەشدە كدردنو درەوشدانەوی كومەڵگدای مرۆڤدایەتی پیویسدتی بە‬ ‫"ئازادیو دادپەروەری" هەیە‪.‬‬ ‫شەهید دوكتور قاسملوو‪ ،‬باوڕی قووڵی بە"دۆستایەتی و پەیوەندی و هاوكاری"نێوان مرۆڤەكان هەبدوو‪ ،‬پێدی وابدوو بدۆ بەردەوام بدوونی‬ ‫ژیددانی كۆمەڵگددای مرۆڤددایەتی‪ ،‬بە پاراسددتنی "بەرژەووندددیو سددەربە خددۆییو حددورمەتی"بەرانددبەر‪ ،‬پیویسددتە ئەو پێوەندددیو هاوكددارییە‬ ‫هەمیشە گەشە بكاو پەرە بستێنێ‪.‬‬ ‫لە بەر هەمووی ئەو تایبەتمەندییە بەرزانەی كە ددقاسملووی نەمر هەیبوون‪،‬شەمشدەمە كوێرەكدانی حکومدهتی ئیسدالمی ئێران‪،‬دوژمندانی‬ ‫ئاشتیو ئازادی و مافی مرۆە‪ ،‬بە پیالنی ئاشتیو بەغەدرو خەیانەت دەست بەكدار بدوونو مامۆسدتای دێموكراسدیو پێغەمدبەری ئاشدتییان‬ ‫شەهیدكرد‪.‬‬ ‫ئەوان بە هەڵە چوون‪ ،‬پێیان وابوو بە تێدروری دددقاسملوو‪ ،‬رێبدازو ئامدانجو حیدزب وگەلدی قاسملووشدیان تێدرور كدردوە‪ ،‬بەاڵم ئیسدتا‬ ‫پدداش تێددپەر بددوونی ‪ ٧٢‬سدداڵ بە سددەر شددەهید بددوونی د‪.‬قاسددملوودا‪ ،‬زۆر ئدداڵوگۆری هەمە الیەنەو گرینددئو چددارەنووس سدداز لە ئاسددتی‬ ‫جیهانیو ناوچەییو ناوخویی دا پێكهاتوون كە تەنانەت لە سەر حیزبی دێموكرات و گەلی كوردیش شوینو كاریگەری بەرچاویان هەیه‪،‬‬ ‫رێژیمددی كۆمدداری ئیسددالمی ئێددرانیش زیدداتر لە هەمددوو كاتێددك كەوتددوەتە بەر گەمددارۆی جۆرواجددۆری نێددودەوڵەتیو جیهددانیو حیزبددی‬ ‫دێمددوكراتو بیددر ورێبددازو ئامددانجی قاسددملووش بەردەوام لە بەرهو پددێش چددوون و گەشددە كددردنو درەوشددانەو دانو رێبددوارانو قوتابیددانی‬ ‫قوتابخانەی قاسدملووش‪ ،‬ئدااڵی پدڕلە شدانازیئەویان بە شدەكاوەیی راگرتدوەو بدۆ گەیشدتن بە مدافو ئامدانجە بەرزەكدانی گەلدی كدورد‪،‬‬ ‫دڵسوزانەو سەربەرزانەو شێلگیرانەو بێوچان خەبات دەكەنو بەرەو ئاسۆی روون هەنگاو دەنێن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی رۆژهەاڵت تایمز ‪ /‬ڕێکەوتی‪١ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪144‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫وتووێژی رۆژنامهی کوردستان لهگهڵ مهولوود سواره ئهندامی رێبهری حدکو‬ ‫بهرپرسی کۆمیتەی یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهیدانی ڤییەن‬

‫دوکتور قاسملوو یهکێکه لهو رێبهرانهی کورد‪ ،‬که بۆ گهیشتن به ئامانجی نهتهوهکهی متمانه بهخۆیی رهچاو کدرد‪ .‬ئدهو رێبدهره مهزنده‪،‬‬ ‫پووشپهڕی سداڵی ‪ ٢٢٢٩‬وهک سدکرتێری گشدتی حیدزب و سهرپهرشدتی تیمدی دانوسدتانکار‪ ،‬لده پێنداو هێنانده دی ئاشدتی و چارهسدهریی‬ ‫ئاشتیخوازانهی پرسی کورد چووه ڤییهن پێتهختی ئوتریش‪ .‬به پێچهوانهی چاوهڕوانی گهلی کورد‪ ،‬دوکتور قاسملوو و عهبددوڵاڵ قدادری‬ ‫ئهندامی کۆمیته ناوهندی حیزب و دوکتور قازل رهسدووڵ بده دهسدتی تیرۆریسدت دیپلۆماتدهکانی ئێدران لده سدهر مێدزی دانوسدتان شدههید‬ ‫کران‪ .‬لهم کورته وتووێژهدا ههوڵمان داوه له ‪ ٧٢‬ساڵهی تیرۆری ئهم کهسایهتییه مهزنهدا‪ ،‬مهولود سدواره بهرپرسدی «کۆمیتدهی یدادی‬ ‫‪ ٧٢‬ساڵهی شههیدانی ڤییهن» بدوێنین‪.‬‬ ‫ئارهش لورستانی‪ :‬کاک مهولود سواره! دهکرێ بفهرموون یهکهم جار له الیهن کێوه پێشنیاری دروست بوونی ئهم کۆمیتهیه کرا؟‬ ‫مەولددوود سددوارە‪ :‬سدداڵو و رێددز‪ ،‬کددۆمیتەی دەرەوەی واڵتددی حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتان بەمەبەسددتی یادکردنددهوهی شددەهیدانی ڤییددهن‪،‬‬ ‫پێشنیاری کۆمیتەیەکی کردو بۆ ئەو مەبەستە ‪ ٢‬کهس دیاری کران بۆ هاسانکاری و هەروەها بۆ بەرنامەرێژی ئەم یادە‪.‬‬ ‫ئارهش لورستانی‪ :‬تکایه ئهگهر دهکرێ له سهر کات و شوێنی بهڕێوهچوونی رێوڕهسمه زیاترمان بۆ بدوێن؟‬ ‫مەولوود سوارە‪ :‬لەپێوەندی لەگەڵ کاروباری کۆمیتەی یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهیدانی ڤییەن‪ ،‬ئێمە ئەمساڵ بۆ یدادی ‪ ٧٢‬سداڵەی شدەهیدانی‬ ‫ڤییەن لەو سێ شوێنە بەرنامە رێژیمان کردوە‪:‬‬

‫‪145‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫‪ -٢‬لە نۆروێژ ئۆسلۆ رێکەوتی ‪٢٧‬ی جوالی ‪ ٧١٢٥‬کاتژمێری ‪ ٧‬بۆ ‪٢‬ی ئێوارە هەر بەو بۆنەوە سمینارمان دەبێت‪ ،‬هەریەك لەبەرێزان کاک‬ ‫مستەفا شەلماشی و کاک سمایل بازیار‪ ،‬دکتور گلمراد مرادی و کاک ئەحمەد رەفکەت بەشداری دهکهن‪.‬‬ ‫‪ -٧‬پێرالشێز رێکەوتی ‪٢٢‬ی جوالی ‪ ٧١٢٥‬کاتژمێری ‪ ٢‬بۆ ‪٢‬ی پاشنیوەرۆ کە کۆمیتەکانی فەرانسە‪ ،‬بریتانیا‪ ،‬ئالمدان‪ ،‬سدویس‪ ،‬ئدوتریش‬ ‫و بلژیددك بەشددداری دەکەن و وتددارو برنامەمددان دەبێددت‪ ،‬لەم بەرنددامەیەدا بەرێددز کدداک خالیددد عەزیددزی سددکرتێری گشددتی حیددزب وتدداری‬ ‫دەبێت‪ ،‬دوکتور فردریك تیسۆت دۆستی لەمێژینەی کورد‪ ،‬کاک عەزیز ماملی‪ ،‬دکتور حوسین الجوردی‪ ،‬دوکتدور حوسدین قاسدمی و دوکتدور‬ ‫حەسەن کیانزاد وتاریان دەبێت‪.‬‬ ‫‪ -٢‬پارلمانی بریتانیا رێکەوتی ‪٢٥‬ی جدوالی ‪ ٧١٢٥‬کداتژمێری ‪٢‬ی ئێدوارە لە ژووری کدۆمیتەی ژمدارە ‪ ٧‬لە پارلمدانی بریتانیدا سدمینارمان‬ ‫دەبێت و هەریەك لە بەرێزان جێرمی کۆربین ئەندامی پارلمانی بریتانیا و جێگری مافی مرۆە لە پارلمان‪،‬کیت فاز ئەندامی پارلمدانی‬ ‫بریتانیا‪ ،‬دوکتۆر فردریك تیسۆت سەفیری پێشوی فەرانسە لە کوردستان‪ ،‬لویس ئەیاال سدکرتێری ئەنترناسدیونالی سۆسیالیسدت و کداک‬ ‫ئاسۆی حەسەن زادە وتاریان دهبێت‬ ‫ئارهش لورستانی‪ :‬ئهگهر پێتان وایه زانیارییهکی زیاتر پێویسته بوترێ‪ ،‬بفهرموون‪:‬‬ ‫مەولوود سوارە‪ :‬کۆمیتەکانی سوئێد‪ ،‬نۆروێژ‪ ،‬فینلەند و دانمارك بەشداری سمیناری ئوسلۆ دەکەن جێگدای ئامداژەیە کە ئدێمە بەهاوکداری‬ ‫ناوەندی پەرەسەندنی کورد لەبریتانیا ئەم کۆبونەوەیهی پارلمانمان رێكخستوە‪.‬‬ ‫پۆستری تایبەت بە وێنەی کە تائیستا بالو نەبۆتەوە پۆستەری تایبەتمان ئامادە کردوە و هەروەها فەیدس بدووکی تایبەتمدان بەنێدوی‬ ‫دوکتور قاسملوو ئامادەکراوە کە زیاتر لە ‪٢‬هەزار کەسی تێدایە‪.‬‬ ‫له ژماره ‪ ٢٢٢‬ی رۆژنامهی "کوردستان"دا باڵو بۆتهوه‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٩ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪146‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫ساڵڕۆژی تیرۆری د‪.‬قاسملوو و بەرپرسیارەتی ئەخالقی‬

‫مادح ئەحمەدی‬ ‫ئەمساڵ (‪ ،)٢٢١٢‬چارەکە سەدەیەک بەسەر تیرۆری رێبەری مەزن "دوکتور قاسملوو" و هاوڕێیانی لە ڤییەن تێپەڕ دبدێ‪ .‬بدۆیە ئەتدوانین‬ ‫بێژین کە بەرز راگرتندی یدادی دوکتدور قاسدملوو و هاوڕێیدانی‪ ،‬دەبدێ ئەمسداڵ لە چداو سدااڵنی پێشدوو جیداواز بدێ و گرنگیدی تدایبەتی‬ ‫پێبدددرێ‪ .‬لە مدداوەی رابددردوودا هەر دوو الی حیددزب کاریددان بددۆ ئەم بددابەتە کددردووە و هەر دوو الش بددۆ بەرز راگرتنددی یددادی دوکتددور‬ ‫قاسملوو و هاوڕێیانی‪ ،‬کۆمەڵێک بەرنامەیان بەدەسدتەوەیە‪ .‬ئەوەی لێدرەدا دەمەوێ قسدەی لەسدەر بدکەم پێدداگرییە لەسدەر رەهەنددێکی‬ ‫ئەخالقی کە پێویستە هەموومان لە ساڵڕۆژی تیرۆی دوکتور قاسملوودا ڕچاوی بکەین‪.‬‬ ‫بەداخەوە لە ماوەی سااڵنی رابردوودا ئەم خاڵە ڕەچاو نەکدراوە و لە چوارچێدوەی فەزایەکدی ناسدالم و رەقدابەتێکی ناسدالمدا هەر دوو‬ ‫الی حیزب مامەڵەیان لەگەڵ ساڵڕۆژی تیرۆری دوکتور قاسملوو و کەسایەتی دوکتور قاسملوودا کردووە‪.‬‬ ‫لەبەر ئەوەی کە هەر دوو ال خۆیددان بە میراتگددری مێددژووی حیددزب دەزانددن‪ ،‬زۆر جددار بەشددێوەیەکی ئددامرازی و شددکۆی مددامەڵە لەگەڵ‬ ‫بۆنەکاندا کراوە و بەشێکی زۆری کار و بەرنامەکان لە دەرەوەی چوارچێوەیەکی ئەخالقی بووە و ئەوەندەی بۆ ملمالنێ و هەڤڕکێ لەگەڵ‬ ‫یەکتری بووە‪ ،‬ئەوەندە بۆ ئەوە نەبدوو کە بداری ماندایی بۆنەکدان و کەسدایەتییەکان بەرجەسدتە بکدرێ‪ .‬یەکێدک لەو بدۆنگەلەی کە بەم‬ ‫جۆرە مامەڵەی لەگەڵ کراوە‪ ،‬سداڵڕۆژی تیدرۆری دوکتدور قاسدملوو و هاوڕێیدانی بدووە‪ .‬هەر دوو ال بدۆ ئەوەی بیسدەلمێنن کە درێدژەدەری‬ ‫رێبازی دکتۆر قاسملوون‪ ،‬ملمالنێ ئەوەیان بووە کە کامیدان بتدوانێ سدیمینارێک یدان کۆڕێدک زیداتر لەوی دیدکە لەسدەر دوکتدور قاسدملوو‬ ‫بگددرێ‪ .‬رەخددنەکە لێددرەدا ئەوەیە کە لەم ملمالنددێ و هەڤددڕکێیەدا بدداری مانددایی و ندداوەرۆک رەچدداو نەکددراوە‪ ،‬بددۆیە دەچێددتە خددانەی‬ ‫رەقابەتێکی ناسالمەوە و نەتەنیا بە قازانج نەبووە‪ ،‬بەڵکو غەدریش لە کەسایەتی دوکتدور قاسدملوو کدراوە‪ .‬بە واتدایەکی دیدکە ئدێمە‬ ‫لەبدداتی ئەوەی هەوڵ بدددەین کەسددایەتی دوکتددور قاسددملووی مەزن‪ ،‬گەورەتددر نیشددان بدددەین‪ ،‬هدداتووین لە چوارچێددوەی حیزبێددک و دوو‬

‫‪147‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫الیەندا کورتمان کدردووەتەوە و زۆر جدار لە پشدتی ئەم کەسدایەتییەوە دژی یەکتدری سدەنگەرمان گرتدووە و هەڵە و کەموکۆڕییەکانمدان‬ ‫پێ پاساوداوە‪ .‬ئەمەش دوورە لە رەهەندێکی ئەخالقی و دەچێدتە خدانەی کەڵدک وەرگرتندی ئدامرازی و شدکۆییەوە و بەش بەحداڵی خدۆم‬ ‫ئەمە بە غەدر دەزانم و پێموایە کەسایەتیی دوکتور قاسملوو زۆر لەوە گەورەتدرە کە ئدێمە سدەیری دەکەیدن و دەبدێ بە قەبدووڵ کردندی‬ ‫ئەم رەخنەیە لە روانگەیەکی ئەخالقگەرایانەوە بڕوانییە کەسایەتی دوکتور قاسملوو و یادی بکەینەوە‪.‬‬ ‫لەم پێوەندییەدا لە ماوەی چەند سداڵی رابدردوودا زۆر ژێسدت بە دوکتدور قاسدملووەوە گیدراوە و لە پشدتی کامێراکدانەوە زۆر بە دوکتدور‬ ‫قاسدملوودا هەڵدوتراوە و دوور لە چدداوی کامێراکدانیش پدێچەوانە رەفتددار کدراوە‪ .‬بدۆ وێددنە دوکتدور قاسدملووش وەک هەر کەسددایەتییەکی‬ ‫دیددکە‪ ،‬دژبەر و رەخنەگددری خددۆی هەبددووە و ئەمەش یەکددێکە لە تایبەتمەندددییەکانی کەسددایەتییە گەورەکددان‪ .‬دوکتددور قاسددملوو جیددا لە‬ ‫دەرەوە لە ناو حیزبەکەی خۆشیدا رەخنەگر!! و دژبەری!! هەبووە‪ ،‬کەچی ئێستا لە ئەنجامی ملمالنێیەکی ناسالمدا هەمان ئەو کەسدانەی‬ ‫کە رەنگە دوکتور قاسملوویان قەبووڵ نەبێ‪ ،‬یان رەخنەیان لێ هەبێ‪ ،‬دەهێنرێنە پشتی کامێراکان و بە دوکتور قاسملوودا هەڵددەڵێن‪.‬‬ ‫لێددرەدا مددن مەبەسددتم گرووپێکددی دیدداری کددراو نیددیە و رنددگە ئەم خوێندددنەوەیە زۆر کەس بگددرێتەوە و هەروەهددا رەنددگە کەسددیش لەو‬ ‫چوارچێوەیەدا خۆی نەبینێتەوە‪.‬‬ ‫کاربەدەسددتی حیددزبیم!!! پددێ شددک دێ کەلە کۆبددوونەوەی چەنددد کەسددی مەحفەلیدددا‪ ،‬خەبدداتی دوکتددور قاسددملوو دەبدداتە ژێددر پرسددیار و‬ ‫تاوانباری دەکا بەوەی کە هەموو کێشە ناوخۆییەکانی حیزبی دێمۆکرات لە سەردەمی دوکتور قاسملوو و لەسەر دەستی د‪.‬قاسدملوو سدەری‬ ‫هەڵداوە‪ ،‬یان ئامادە نییە بەشداری رێوڕەسمی شەوی یەڵدا بکا کە دەکاتە ساڵرۆژی لەدایکبوونی د‪.‬قاسملوو‪ ،‬یان ئامدادە نیدیە وێدنەی‬ ‫دوکتور قاسملوو و رێبەرانی شەهید لە ژووری کدارەکەی هەڵبواسدێ و هدیچ بداوەڕی بە رێبداز و هدێۆە سیاسدی و هزرییەکدانی د‪.‬قاسدملوو‬ ‫نییە‪ ،‬کەچی ل ە ساڵڕۆژی تیرۆری دوکتدور قاسدملوودا لە پشدتی کدامێرا و تریبوونەکدانەوە دەردەکەوێ و بە شداخ و بدااڵی د‪.‬قاسدملوودا‬ ‫هەڵدەڵێی‪ .‬ئەوەی کە باوەڕت پێ نەبێ و رەخنەت لێ هەبێ زۆر ئاساییە‪ ،‬بەاڵم ئیتر ئەوە ئاسدایی نیدیە کە تدۆ بداوەڕت پدێ نەبدێ و‬ ‫بچیتە پشتی تریبوون و کامێراکانەوە دەست بە پێداهەڵگوتن بکەی‪ .‬بە باوەڕی من ئەمن جۆرێدک لە دیمداگۆژیەت و خەڵدک فریدودان و‬ ‫بێ ئەخالقی‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی غەدر لە کەسایەتی دوکتور قاسملوو نەکەیدن و لە روانگەیەکدی ئەخالقگەرایدانەوە یدادی بکەیدنەوە‪ ،‬پێویسدتە لە چوارچێدوەی‬ ‫فەرمییات و گەمەکانی دونیای سیاسەت و حیزبایەتی بینەدەرەوە و دوکتور قاسملوو وەک هەیە رێزی لێ بگدرین و باسدی بکەیدن‪ .‬ئەگەر‬ ‫بەباشی نازانین کە رەخنە لە دوکتدور قاسدملوو بگدرین‪ ،‬هدیچ ناچدار ندین بچدین لە پشدتی تریبدوون و کامێراکدانەوە بە کداتژمێر و نیدو‬ ‫کاتژمێر بە کەسایەتی دوکتور قاسملوودا هەڵبۆێین و بۆ خەڵک قسە بکەیدن و دوای ئەوەش بچیدنەوە لە کدۆڕێکی چەندد کەسدیدا دەسدت‬ ‫بکەیددن بە رەخنەگددرتن و سددەرلەبەری ژیددانی سیاسددی دوکتددور قاسددملوو رەت بکەیددنەوە‪ .‬لەچوارچیددوەی فەرمییددات و گەمەکددانی دونیددای‬ ‫سیاسەتدا لە سااڵنی رابردوودا زۆر کەس هاتوون قسەیان کردوو و دوکتدور قاسملووشدیان قەبدووڵ نەبدووە و پێاندداهەڵوتووە و دواتدر‬ ‫چووەنەتەوە ژوورەکەی خۆیان و لە کۆڕی چەندد کەسدیدا دەسدتیان کدردووە بە رەخنەگدرتن و رەت کدردنەوەی خەبداتی دوکتدور قاسدملوو‪.‬‬ ‫وەک ئاماژەی پێکرا‪ ،‬رەخنە گرتن لە دوکتور قاسملوو تاوان نییە‪ ،‬بەڵکو ئەوە تاوانە کە بدڕوات پدێ نەبدێ و بچدی نیوکداتژمێر پێیددا‬

‫‪148‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫هەڵبۆێی و قسە بۆ خەڵدک بدکەی و دواتدریش هەمدوو شدتێکی دوکتدور قاسدملوو رەت بکەیدتەوە‪ .‬حدافز وتەندی‪ ":‬واعظدان کداین جلدوه در‬ ‫محراب و منبر میکنند ‪ /‬چون به خلوت میروند آن کار دیگر میکنند"‪ .‬ئەم شێوە مدامەڵە کدردنە لەگەڵ کەسدایەتی دوکتدور قاسدملوو لە‬ ‫سدددااڵنی رابدددردوودا نددداچێتە خدددانەی مدددامەڵەیەکی ئەخالقیدددیەوە‪ .‬بەداخەوە یەکێدددک لە هۆکارەکدددانی ئەمەش ئەگەڕێدددتەوە بدددۆ ئەو‬ ‫دووبەرەکییەی کە دروست بووە و سەپاندوویانە بەسەر حیزبی دێمۆکراتددا‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملووی مەزن‪ ،‬چوارچێوەیەکی مۆدێڕنی بە حیزبی دێمۆکرات داو ئێستاشی لەگەڵ بێ هەر دوو الی حیزب لەو سەرمایە دەخۆن‬ ‫کە دوکتور قاسملوو نەخشی سەرەکی لە پێکەوەنانی دا هەبووە‪ ،‬بۆیە لە گەمەکانی نێوان یەکتریددا‪ ،‬رەوا نیدیە بە شدێوەیەکی ئدامرازی‬ ‫کەڵک لە دوکتور قاسملوو وەربگیردرێ‪.‬‬ ‫پێویست ناکات لە ملمالنێ لەگەڵ یەکتریدا هەوڵبدرێ ژمارەی کۆڕە و سیمینار و سدەفەرەکان زیداتر بکدرێ‪ .‬هەرکەس سدیمیناری زیداتر‬ ‫پێک بێنێ و سەفەری زیاتر بکات‪ ،‬بەو مانایە نییە کە ئەوە میراتگری سەرەکی و درێژەدەری راستەقینەی رێبازی دوکتور قاسملوویە‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو کە رەمزێکی گەورەی خەباتی کوردە‪ ،‬پێویست بە ئاراستەی بەهێز کردنی بزووتنەوەی کورد لە رۆژهەاڵت و پارچەکانی‬ ‫دیکە کەڵک لە کەسایەتی و وانەکانی وەربگرین‪ .‬ئەمە ئەرکی ئەخالقی هەموومانە‪ ،‬نە ئەوەی الیەنێدک بدۆ لێددانی الیەنێکدی دیدکە لە‬ ‫پشتی کەسدایەتی دوکتدور قاسدملووەوە سدەنگەر بگدرێ‪ .‬بەداخەوە لە مداوەی سدااڵنی رابدردوودا زۆر هەوڵمدان داوە لە پشدتی کەسدایەتی‬ ‫دوکتور قاسملووەوە خۆمان بشارینەوە‪ ،‬کەموکۆڕی و هەڵەکانمان پاساو بدەین و سەنگەر لە یەکتری بگرین‪.‬‬ ‫دوای تێپەڕینی چارەکە سەدەیەک لە تیرۆری دوکتور قاسملوو و هاوڕێیانی پێویستە لەو بەرپرسیارەتییە ئەخالقیدیە تێدبگەین و چیتدر‬ ‫درێژە بەو مامەڵە ناشیاو و نا ئەخالقییە لە پێوەندیی لەگەڵ کەسایەتیی دوکتور قاسدملوودا نەدەیدن‪ .‬بیدر و رێبدازی دوکتدور قاسدملوو‬ ‫دەبددێ بەو ئاراسددتەیەدا بمانبددات کە خەبدداتی کددورد لە رۆژهەاڵت ببددوژێنینەوە و بەرەو لێکنزیددک بددوونەوەی زیدداتر و کدداری هاوبەشددی‬ ‫زیاترمان ببات‪.‬‬ ‫لە بەرەبەری ‪ ٧٢‬ساڵەی تیدرۆری دوکتدور قاسدملووی مەزن و هاوڕێیدان "عەبددواڵ قدادری ئدازەر" و "د‪.‬فدازڵ رەسدوڵ" (دۆسدتی حیدزب)دا‪،‬‬ ‫هیوادارم ئەم رەهەند ئەخالقییە رەچاو بکرێ و یادکردنەوەکانمان جیاواز بێ لە سااڵنی رابردوو‪ ،‬پێویستە واز لەو ملمالنێدیە ناسدالمە‬ ‫بهێنین و بەشێوەی نائەخالقی و ئامرازی لە دوکتور قاسملوو و شەهیدەکانمان کەڵک وەرنەگرین‪.‬‬ ‫ئەم بابەتە روانگەی نووسەرەکەیەتی و ئاژانسی کوردپا لێی بەرپرسیار نییە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی ئاژانسی کوردپا ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪149‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫تێڕوانینێک لەسەر چەمکی قاسملووییسم لەکوردستان‬

‫هادی عارفی‬ ‫دوکتور قاسملوو شەوی یەڵدای سالی ‪ ٢١٢١‬زایینی لە شاری ورمدێ (رەزایدیە) چداوی بە ژیدان هەڵێنداو لە ‪٢٢‬ی ژووئیدیەی سداڵی ‪٢١٩١‬ی‬ ‫زایینیدا لە ڤییەنی پێتەختی واڵتی ئۆتریش لە ئەنجامی فتوایەکی سیاسی ‪ -‬ئایینیدا لەالیەن دەسدتەاڵتدارانی دیکتداتۆر ‪ -‬فاشیسدتیی‬ ‫ئیسالمیی ئێرانەوە تیرۆر کرا‪.‬‬ ‫ناوی دوکتور قاسملوو لەگەڵ کۆمەڵێک چەمکی وەک دێمۆکراسی‪ ،‬خودموختداری‪ ،‬سۆسدیالیزم‪ ،‬خەبداتی چەکددارانە‪ ،‬سدەربەخۆیی حیزبدی‬ ‫گرێدراوەو ناوەکەی بۆ هەر تاکێک کە ئەم بەرزە مرۆڤە بناسێت‪ ،‬ئەم چەمکانەی وەبیر دێنێتەوە‪.‬‬ ‫گرێددانی دێمۆکراسدی و پرسدی نەتەوەیددی یەکێدک لە شداکارە مەزنەکدانی دوکتددور قاسدملوویە‪ .‬ئەو پێیوابدوو نە دێمۆکراسدی بە تەنیددا و‬ ‫بەبێ چارەسەر کردنی راستەقینەی پرسدی نەتەوەیدی واتدایەکی راسدتەقینەی هەیە و نە پرسدی نەتەوەیدی بەبدێ دێمۆکراسدی چارەسدەر‬ ‫دەکرێت‪" .‬دێمۆکراسی بۆ ئێران و خودموختاری بۆ کوردستانی ئێران‪ ،‬دوکتورین و بیروباوەڕی قاسملووی بەرزە مرۆە بوو‪.‬‬ ‫دوکتددور قاسددملوو سدداڵی ‪٢١٩١‬ی زایینددی روو لە هێددز و رێکخددراوە چددپە رادیکاڵەکددان کە بانگەشددەی دیکتدداۆریی پرۆلتاریایددان دەکددرد‪،‬‬ ‫رایگەیاند‪" :‬خراپترین دێمۆکراسیم لە باشترین دیکتاتۆری پێ باشترە"‪ .‬دوکتور قاسملوو دێمۆکراسی بۆ خۆی کردبووە رێدڕەوی خەبدات و‬ ‫بەرخودان لە پێناو ئازادیدا‪.‬‬ ‫مادام میتران‪ ،‬هاوسەری دانیال میتران سەرکۆماری پێشووی واڵتی فەرانسە گوتبووی‪" :‬دوکتور قاسملوو بە بەڵگە وە پێی سدەلماندم کە‬ ‫دێمۆکراسی دەتوانێ خاڵی هاوبەشی ئێمەی فەڕانسەوی و کوردەکان بیت"‪.‬‬

‫‪150‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫هەر وەک ماندێال و خەبات دژی ئاپارتاید لە ئەفریقدای باشدوور تەواوکەری یەکتدرن‪ ،‬لە کوردسدتانیش دێمۆکراسدی و دوکتدور قاسدملوو‬ ‫لفە دوانەیەکی پێکەوە لکاون و کە جیاکردنەوەیان لە یەکتر ئیمکانی نییە‪.‬‬ ‫دێمۆکراتیزە کردنی پەیونەدییەکانی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران بە لێزانی و لێوەشداوەیی دوکتدور قاسدملوو گەیشدتنە ئەنجدام‪،‬‬ ‫ئەو تدداکە رێددبەری نەتەوەی کددورد بددوو کە لە رێددگەی هەڵبددژاردنەوە لە کددۆنگرە پلینددۆمە حیزبییەکاندددا دەبددووە کەسددی یەکەمددی حیزبددی‬ ‫دێمۆکراتی کوردستانی ئێران‪ .‬رێبەرانی دیکەی بزووتنەوەی کورد وەک جەالل تاڵەبانی‪ ،‬بارزانییەکان‪ ،‬عەبدوڵاڵ ئدۆجەالن ‪ ..‬هیچکدات‬ ‫لە هەڵبژاردندا بەشدارییان نەکرد و رێبەری بێ ئەمالوئەوالی حیزبەکانی خۆیان بوون‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو بەپێچەوانەی رێبەرە کوردەکانی دێکە‪ ،‬باوەڕی بە رێبەریی تاکەکەسی نەبوو‪ ،‬ئەو بەرزە مرۆڤە بانگەشەی بۆ رێبەریدی‬ ‫بەکددۆمەڵ دەکددرد و لە سدداڵی ‪٢١٩١‬ی زایینیدددا لە متینگێکدددا لە شدداری بۆکددان‪ ،‬رەخددنەی لە دروشددمی بددژی قاسددملوو گددرت‪ ،‬کە لەالیەن‬ ‫خەڵکی بەشداری متینگەکەوە دەگوترایەوە‪ ،‬ئەو بە ئاشکرا رایگەیاند " دروشمی بژی قاسملوو دروشمی ئێمە نییە‪ ،‬بەڵکوو بژی ئازادی‪،‬‬ ‫بژی کوردستان و بژی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران دروشمی ئێمەیە"‪.‬‬ ‫هەر کاتێک کە حیزبی دێمۆکرات لە ئەنجامی ناتێگەیشتوویی یان لێکدانەوەی نادروستی ئەندامێکی خۆی لە چەمکی دیمۆکراسی تووشی‬ ‫زیان دەبوو‪ ،‬دوکتور قاسملوو دەیگوت‪" :‬هەتا ئەو کاتەی فێری دێمۆکراسدی دەبدین‪ ،‬دەبدێ نرخەکەشدی بددەین‪ ،‬چدونکە ئدێمە لە ئێسدتادا‬ ‫تەمرینی دێمۆکراسی دەکەین"‪.‬‬ ‫وەزیری کاری دەوڵەتی فەڕانسە لە پەڕاوی بیرەوەرییەکانیدا نووسیبوویەتی "تیرۆری دوکتور قاسدملوو خەنجێرێدک بدوو کە لەسدەر دڵدی‬ ‫دێمۆکراسیی تازە پێ گرتووی لە حاڵی گەشەی رۆژهەاڵتی ناڤین درا"‪.‬‬ ‫پێددداگریی دوکتددور قاسددملوو بددۆ خودموختدداریی کوردسددتانی ئێددران‪ ،‬بددۆ دوو هۆکددار دەگەڕێددتەوە‪ ،‬یەکەم ئەوەیددکە‪ :‬دوکتددور قاسددملوو لەو‬ ‫باوەڕەدابوو کە بواری مێژوویی و سیاسدیی نەتەوەی کدورد لە کوردسدتانی ئێدران لەگەڵ هەڵدکەوتەو پدێگەی کدورد لە بەشدەکانی دیدکەی‬ ‫کوردستان (ئێرا‪ ،،‬تورکیا و سدووریا) جیداوازی هەیە و لە پدێگەی کەسدایەتییەکی لێزاندی سیاسدیدا واقیکبینیدی سدنوورە سیاسدییەکانی‬ ‫کوردستانی قەبووڵ کردبوو‪.‬‬ ‫دوومددیش ئەوە بددوو کە‪ ،‬جددۆری سددتەمی نەتەوەیددی کەلە واڵتددی ئێددران بەرۆکددی کددوردی گرتبددوو‪ ،‬لەگەڵ ئەو سددتەمە نەتەوەیددیەی کە‬ ‫بەرەوڕووی گەالنی دیکەی ئێران دەبوویەوە جیاوازیی هەیە‪ ،‬کەوابوو بەپێی لۆژیک ناکرێ بە یەک شێوە چارەسەر بکرێن‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو نەیدەشاردەوە کە باوەڕی بە پێکهاتنی دەوڵەتی کوردی و دیاریکردنی مدافی چدارنووس هەیەو لە سداڵی ‪٢١٩١‬ی زاییندی‬ ‫لە دیدارێکدا لەگەڵ هانی ئەلحەسەن نوێنەری فەلەسدتینییەکان‪ ،‬رایگەیانددبوو‪" :‬ئدیمە لە ئێسدتادا داوای خودموختداری دەکەیدن‪ ،‬بەاڵم‬

‫‪151‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئەگەر خەبدداتەکە قددوڵتر و درێژتددر بێددتەوە‪ ،‬کوردەکددان بیددر لە ئاڵترنددایایکی دیددکە دەکەنەوە"‪( .‬گۆیددا هددانی ئەلحەسددەن ئەم وتەیددی‬ ‫دوکتور قاسملووی بە گوێی خومەینی گەیاندبوو)‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەیکە دوکتدور قاسدملوو بەردەوام رەخدنەی لە سۆسدیالیزمی مەوجدوود دەگدرت‪ ،‬بەاڵم هەمیشدە سیسدتەمێکی سۆسیالیسدتی بە لە‬ ‫سیستەمێکی کاپیتالیستی باشتر بوو‪ .‬دروشمی سۆسیالیزم ئەو دروشمە نەبوو کە دوکتور قاسملوو رازی بکات‪ ،‬ئەوەش لە روانگە و بیری‬ ‫عەداڵەت خدددوازانەی دوکتدددور قاسدددملوویەوە بە نیسدددبەت سۆسدددیالیزمەوە سدددەرچاوە دەگدددرت‪ .‬ئەو لە پدددێگەی کەسدددایەتییەکی بیدددردۆزی‬ ‫سۆسیالیسددتییەوە هەم لەگەڵ سۆسیالیسددتە نەریتددی و کالسددیکەکان‪ ،‬کە بە بیددانووی خەبددات دژی ئیمپریالیسددمەوە نکۆڵییددان لە سددتەمی‬ ‫نەتەوەیی لە ئێران دەکدرد و هەم کۆمۆنیسدتە تونددڕەوەکان‪ ،‬کە بەهدۆی خەبداتی چیندایەتییەوە دژایەتییدان لەگەڵ مدافی نەتەوەکدانی‬ ‫ئێددران دەکددرد‪ ،‬جیدداوازییەکی یەکجددار زۆری هەبددوو‪ ،‬دوکتددور قاسددملوو رەخددنەی لەو جددۆرە ئایدددیا و بۆچوونددانە گددرت‪ .‬بەم شددێوەیە‬ ‫بزووتنەوەی میللی دێمۆکراتیکی کورد لە کوردستانی ئێران خۆی لە دەست دوو تێڕوانی هەڵە و نادروست رزگار کرد و ئامدانجی دوارۆژی‬ ‫حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتانی ئیددران واتە سۆسددیالیزمی دێمۆکراتیددک کە تێددزی بەناوبددانگی ئەو رێددبەرە مەزنەی مێددژووی خەبدداتی‬ ‫نەتەوایەتیی کوردە‪ ،‬دیاریکرد‪ .‬دوکتور قاسملوو هەتدا کداتی تیرۆرکراندی وەکدوو یەکێدک لە رێبەراندی سۆسیالیسدتیی جیهدان لە لیسدتی‬ ‫رەشی رێکخراوی (سیا)ی ئەمریکادا بوو‪ ،‬هەر بەم هۆیەوە ئیزنی چوون بۆ ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکای نەبوو‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو وەکوو دیپلۆمداتێکی لێدزان و بە ئەزمدوون و شدارەزا لە هەوراز و نشدێوە دیپلۆماتیکەکدان بدایەخێکی یەکجدار گەورەی بدۆ‬ ‫ناساندنی پرسی کورد بە کۆڕ و کۆمەڵی نێودەولەتی ئەدا‪ ،‬ئەو پێیوابوو کە یەکیەتیی سیاسیی کوردەکان بۆ البردنی ستەمی نەتەوەیی‬ ‫مەرجی سەرەکییە‪ ،‬بەاڵم پشتیوانیی واڵتدانی زلهێدز مەرجێکدی پێویسدتەو راکێشدانی سدەرنج و پشدتیوانیی واڵتدانیش تەنیدا لە رێدگەی‬ ‫چاالکیی دیپلۆماسییەوە بە ئەنجام دەگات و دەستەبەر دەبێت‪.‬‬ ‫دوکتور قاسملوو بە هەوڵی ماندوونەناسانەی خۆی توانی هەتا رادەیەکی یەکجار زۆر پشدتیوانیی دەوڵەتدی فەڕانسدە بەدەسدت بێنێدت‪،‬‬ ‫حیزبەکەی دوکتور قاسملوو (حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران) یەکەمین حیزبی سیاسیی کورد بوو کە لەالیەن دەوڵەتێکدی زلهێدزەوە‬ ‫(فەڕانسە) بە فەرمی بناسرێت‪.‬دوکتدور قاسدملوو توانیبدووی لە ئاسدتێکی سدەرەوەدا جدێگە و پدێگەی تدایبەتی لە نێدو کدۆڕ و کۆبدوونەوە‬ ‫سیاسییەکانی واڵتی فەڕانسەدا بۆ نەتەوەی کدورد بە دەسدت بێنێدت‪ ،‬بە بەردەوامدی لەالیەن حیدزبە خداوەن پدێگە و جەمداوەری (حیزبدی‬ ‫کۆمۆنیست و حیزبی سۆسیالیست)دەوە بۆ بەشداری لە رێوڕەسم و کۆنگرەکاندا بانگهێشت دەکدرا‪ .‬هدزری دوکتدور قاسدملوو وایکدرد کە ئەو‬ ‫حیزبەی کە خۆی رێبەرایەتی دەکرد‪ ،‬هاوتای حیزبی کاری ئیسرائیل دووەمین حیزبی سیاسی بێت کە لە ئینترناسیۆنال سوسیالیسدت بە‬ ‫ئەندام وەربگیرێت‪ .‬بە دڵناییەوە دەتوانین بۆێن کە دوکتور قاسملوو بناغەداڕێژەری دیپلۆماسیی کدوردە‪ .‬گنشدر (کە دواتدر وەزیدری بدووە‬ ‫وەزیری دەرەوە) گوتبووی " دوکتور قاسملوو فێری کردم کە بۆ چارەسەریی پرسی کورد‪ ،‬نابێ تەنیدا فەریدقە (اکتفدا‪ ،‬بسدندە) بە مدافی‬ ‫مرۆە بکەین‪ ،‬بەڵکوو دەبێ کەلک لە دەفرایەتی(ڤرفیت)ی سیاسی و دیپلۆماسیش وەربگرین"‪.‬‬ ‫خەباتی چەکدارانە یەکێکی دیکە لەو بابەتانەیتە کە گریدراوی ناوی دوکتور قاسملوویە‪ ،‬دوکتور قاسملوو بۆ ماوەی ‪ ٢١‬ساڵی رەبە‪،‬‬

‫‪152‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫(‪ ٢١٢١‬هەتددا ‪ )٢١٩١‬فەرماندددەری گشددتی هێددزی چەکددداری حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتانی ئێددران لە ئەسددتۆ بددوو‪ ،‬کە ژمددارەی ئەو هێددزە‬ ‫چەکدارە زیاتر لە ‪ ٢٧‬هەزار پێشمەرگەی شۆڕشدگێر بدوو‪ .‬خەبداتی چەکدداری لە رواندگەی دوکتدور قاسدملوویەوە باشدترین واڵمددانەوە بە‬ ‫هێرشی نیزامیدی رژیمدی مەزهەبدی ئێدران بدۆ سدەر خداکی کوردسدتان و دیفداع لە ئدازادیی نەتەوەی کدورد بدوو‪ .‬بە پدێچەوانەی بۆچدوونی‬ ‫رێکخراوە چریکەکان کە خەباتی چەکدارییان هەم بە ستراتژی دەزانی و هەم ئازادیشدیان لە لدوولەی چەکەکانیدانەوە دەبیندی‪ ،‬دوکتدور‬ ‫قاسملوو وەکوو تاکتیکێکی زەمەنی کەڵکی لە خەباتی چەکدارانە بۆ هەموار کردنی رێگەی سیاسی و ئاشتیخوازانە وەر دەگرت‪.‬‬ ‫سددەرەڕای هەمددوو ئەو دڕندددەییانەی پاسدددارەکان و فشددارە نیزامییەکددانی رژیمددی ئیسددالمیی ئێددران لە کوردسددتان‪ ،‬خەبدداتی چەکدددارانەی‬ ‫نەتەوەی کورد لە کوردستانی ئێران بە سەرکردایەتی دوکتور قاسملوو لە چوارچێوەی خەباتێکی ئازادیخوازانە نەترازاو هەمدوو کدات لە‬ ‫کردەوەی تیرۆریستی خۆی بەدوور گرت‪ .‬لەکاتێکدا کەسانێکی تریش هەبوو کە ئیدیکای رێبەریی هەر چوار بەشی کوردستانیان دەکرد و‬ ‫لە ئەنجامدا بە هەڵسووکەتی ناتێگەیشدتوانەیان بەشدێک لە نەتەوەی کوردیدان خسدتە نێدو لیسدتی رەشدی تیرۆریسدتییەوە کە پاشدهاتی‬ ‫زیانباری بۆ نەتەوەی کورد بەدوای خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫یاسر عەرەفات رێبەری فەلەستینییەکان لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کریس کۆچێرا هەواڵنێری فەڕانسەیی‪ ،‬گوتبووی‪" :‬قاسدملوو رێدبەری‬ ‫کوردەکان هەم خەباتی چەکدارانەی کورد و لەگەڵ ئەوەشدا دێمۆکرات بوونی خۆی پاراست"‪.‬‬ ‫یەکێکی دیکە لەو چەمکە بەنرخانەی کە دوکتور قاسملوو بۆ رێبوارانی دێمۆکراتی بەجێهێشت‪ ،‬هەمان سەربەخۆیی حیزبی دێمدۆکرات لە‬ ‫بڕیاردانی سیاسیدا بو‪ .‬دوکتور قاسملوو ماوەی نزیدک بە ‪ ٧١‬سداڵ (‪ ٢١٢٢‬هەتدا ‪ )٢١٩١‬سدکرتیری حیزبدی دیمدۆکراتی کوردسدتانی ئێدران‬ ‫بدوو‪ ،‬بەر لەوەی کە بەرپرسددیارەتیی لە حیزبددا وە ئەسددتۆ بگریدت‪ ،‬حیزبددی دێمدۆکرات پێکهدداتەیەکی تیکرووخداوی هەبددوو‪ ،‬بەشددێک لە‬ ‫تەشکیالتی حیزبی دێمۆکرات لە ژێر هێژمۆنیی حیزبی توودەی ئێران و بەشدێکی دیکەشدی لە ژێدر کدۆنتڕۆڵ و سدەیتەرەی مەال مسدتەفای‬ ‫بارزانیدا بوو‪ ،‬بەاڵم دوکتور قاسملوو بە لێزانیی خۆی سەربەخۆیی بۆ حیزب گەڕاندەوە بووە گەورەتدرین و بەهێزتدرین حیزبدی کدورد و‬ ‫یەکێک لە کداریگەرترین و دیدارترین حیدزب لە ئاسدتی ئێرانددا‪ .‬کەوابدوو هەسدتانەوە و گەشدە کردندی حیزبدی دێمدۆکراتی کوردسدتانی‬ ‫ئیران ئەنجامی لێزانی و بناغەداڕیژیی نەمدر دوکتدور قاسدملوویە‪ .‬لێزاندی و وردبینیدی دوکتدور قاسدلموو لە بڕیاردانددا جدێگەی سدتایش‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫واقیکبینیدی سیاسدی یەکێدک لە تایبەتمەندددییە بەرزەکدانی دوکتدور قاسددملوو بدوو "لە سیاسدەت کردنددا نددابێ بە تدواوەتی خدۆش بددین و‬ ‫ناشددددبی بەتەواوەتددددی رەش بددددین‪ ،‬بددددین‪ ،‬بەڵکددددوو دەبددددێ واقکبددددین بددددین"‪ .‬ئەمە لە وتە بە نرخەکددددانی ئەو بەرزە مددددرۆڤەیە‪ .‬ئەو‬ ‫سیاسەتمەداریکی پراگماتیست بوو کە دیاردە و رووداوەکانی بە رەش یان سپی نەدەبینی‪.‬‬ ‫متمانە بەخۆ بوونی دوکتور قاسملوو لە کۆمەڵی کوردەواریدا بدێ هاوتدا بدوو‪ ،‬مداڵپەڕی ویکدی لدیکس (مداڵپەڕی تدایبەت بە لەقداودان)‬ ‫بووسیویەتی "قاسملوو تاقانە رێبەری ئۆپۆزیسیۆن بدوو کە هەر کاتێدک پێدی خدۆش بدوایە دەیتدوانی چداوی بە سدەدام عوسدێن بکەوێدت‪،‬‬

‫‪153‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بەاڵم لە وێددنە گددرتن لەگەڵ سددەدام عوسددێن خددۆی دەبددوراد" (لە کاتێکدددا هێندددێ کەسددی وەکددوو جەالل تاڵەبددانی و مەسددکوود رەجەوی‬ ‫بەوپەڕی شانازییەوە لە تەنێشت سەدام حوسین دەچوونە بەر کامێراو وێنەیان دەکێشا)‪.‬‬ ‫دوکتدددور قاسدددملوو سیاسدددەتباز نەبدددوو (وەک ئدددوەی کە زۆر کەس سیاسدددەتبازن) سیاسدددەتمەدارێک بدددوو کە لە چوارچێدددوەی پرەنسدددیپدا‬ ‫سیاسەتی دەکرد و بۆ خۆیشی دەلێت "ئێمە یەکەم حیزب بووین کە ئەخالقمدان هێندایە نداو سیاسدەت"‪ ،‬رەندگە نهێنیدی زینددوو مدانەوەی‬ ‫روانگەکانی هەر لەم خاڵەدا خۆی شاردبێتەوە‪ .‬ئەو سیاسەتی بە هونەری مومکین دەزانی‪.‬‬ ‫قاسملوییسم لە کۆمەڵگەی کوردیدا‬ ‫راستییەکەی ئەوەیە کە دوکتور قاسملوو تەنیا ندوێنەری هزریدی هاونەسدلەکانی خدۆی نەبدوو‪ ،‬دەیدان سداڵ لە سدەردەمی خدۆی لە پێشدتر‬ ‫بدددوو‪ ،‬هاونەسدددلەکانی ئەو نەیدددانتوانی لە ئەندێشدددە پێشدددکەوتنخوازانەکانی تێدددبگەن‪ .‬بیدددری مدددۆدێرنی قاسدددملوو ئەوی لەگەڵ رێدددبەرە‬ ‫کوردەکددانی دیددکە جیددا کردبددوویەوە و لە کددۆمەڵی کوردیدددا نە لە مێددژوودا و نە لە ئێستاشدددا ندداکرێ لەگەڵ رێبەرانددی دیددکە بەراورد‬ ‫بکرێت‪ .‬دوکتور قاسملوو لە ئاستی نێونەتەوەییشدا لە ریزی ریبەرانی وەک ویلی برات لە ئاڵمان و مانێال لە ئەفریقای باشووردا بوو‪.‬‬ ‫ئێستا ‪ ٧٢‬ساڵ بەسەر تیرۆری جەستەیی کاک دوکتور قاسدملوودا تێددەپەڕێت‪ ،‬نەسدلێکی ندوی هداتۆتە مەیددان کە باشدتر و ئاسدانتر لە‬ ‫هزر و ئەندێشەی قاسملوو تێدەگات و خۆی لەگەل ئەندێشدەکانی هاوتەریدا بکدات‪ .‬نەسدلی ندوێ دوکتدور قاسدملوو وەکدوو هێمدایەک بدۆ‬ ‫گوتاری ندوێ پرسدی نەتەوەیدی دێندنە بەر بداس و بە بداوکی ناسدیۆنالیزمی کدور لە قەڵەمدی ئەدەن‪ ،‬نەسدلی ندوێ دوکتدور قاسدملوو بە‬ ‫سیمای دێمۆکراتێکی راستەقینە و خەباتکارێکی نەتەوە خوازی راستەقینە لە قەڵەمی ئەدات‪.‬‬ ‫نەسلی نوێ تێڕوانینی خۆی بۆ داهاتووی ناسیۆنالیزمی کوردی‪ ،‬لەسەر پێکهاتەی هدزری وتێرواندی دوکتدور قاسدملوو فۆرمدولیزە دەکدات‪.‬‬ ‫بە بۆچوونی نەسلی نوێ کوردایەتی بەبێ دێمۆکراسی هیچ ئیحتوبارێکی نییە‪ ،‬گەڕانەوە بۆ مێدژوو قەبدوول نداکەن‪ ،‬هاوشدێوەی قاسدملوو‬ ‫بانگەشەی شێلگیری و خۆڕاگری لە سیاسەت و خەباتدا دەکەن‪.‬‬ ‫قاسملوئیسددم ئایدددیۆلۆژییەکە‪ ،‬کە نددوێنەرایەتیی ناسددیۆنالیزمی مددودێڕن دەکددات‪ ،‬بە واتددایەکی دیددکە ناسددیۆنالیزمی دووربددین (دوور‬ ‫ئەندێش) بوو‪ ،‬تەیبەتمەندییە بەرجەستەکانی قاسملوئیسم (ناسیۆنالیزمی مودێڕن) سێکۆالریز‪ ،‬مۆدێڕنیزم و دێمۆکراسین‪.‬‬ ‫ناسددیۆنالیزمی کالسددیک لە بەرامددبەر ناسددیۆنالیزمی مودێڕندددایە‪ ،‬کە مەزهەب‪ ،‬عەشددیرەگەرایی و نەریددتگەرایی بە هۆکارەکددانی خویددا‬ ‫بوونی ناسیۆنالیزمی کالسیک ئەژمار دەکرێن‪.‬‬ ‫قاسملوئیسددم لە دەسددتپێکی رێددگەکەدایە و ناسددیۆنالیزمی کالسددیک هەتددا ئیسددتاش بەسددەر تێکددڕای رەهەندددە مدداددی و مەعنەوییەکددانی‬ ‫بزووتنەوەی کوردا زاڵە‪ ،‬بەاڵم ئامادەبوونی رۆحی قاسملوئیسم لە سمینارەکاندا‪ ،‬کۆبوونەوە سیاسییەکان و کۆڕە رۆشبیرییەکان و‬

‫‪154‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫قوتابخانەو زانکۆکاندا ئاماژە بە وەرچەرخان و گۆرانکارییەکەی مەزن و بە نرخ دەکات‪.‬‬ ‫بۆچی وتوێژ؟‬ ‫زۆر کەس رەخددنە لە دوکتددور قاسددملوو دەگددرن کە بددۆچی لەگەڵ رژیمددی ئیسددالمیی ئێراندددا وتددوێژی ئەنجددام دا؟ ئەم رەخددنەیە ناوتددانێ‬ ‫رەخنەیەکی بەجێ بێت‪ ،‬چونکە‪:‬‬ ‫ئەلف‪ :‬وتوێژ لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندی و دەوڵەتانی دەرەوە‪ ،‬نەریتێکی لەمێژینەوەی نەتەوەی کورد بووەو رەنگە هدیچ رێبەرێکدی کدورد‬ ‫نەبووبێددت کە راسددتەوخۆ یددان ناڕاسددتەوخۆ لەگەڵ دەولەتددی ناوەندددی وتددوێژی نەکردبێددت‪ .‬شددیس مەحمددوودی حەفیددد لەگەڵ بریتانیددا و‬ ‫دەولەتی پاتشایی لە ئێرا‪ ،‬وتوێژی کرد‪ ،‬سمکۆی شکاک لەگەك دەوڵەتی رەزا شدا و شدێس رەزا لەگەڵ تورکەکدان وتوێژیدان کدرد‪ ،‬مەال‬ ‫مستەفای بارزانی لەگەڵ دەولەتی عەبدولکەریم قاسم‪ ،‬عەبدوسەالم عارف‪ ،‬حەسەن ئەلبەکر و سدەدام حوسدێن بەردەام لە دانوسدتان و‬ ‫وتوێژدا بوو‪.‬حیزبەکانی کوردستانی عێرا‪ ،‬هیچکات درگای دیالۆگ و وتوێژیان لەسەر رژیمی بەعسدی ئێراقددا دانەخسدت‪ ،‬تەندانەت لە‬ ‫تورکیدداش پددارتی کرێکددارانی کوردسددتان ( ‪.‬ک‪.‬ک) لەگەڵ دەوڵەتددی ناوەندددی لە دانوسددتان دایە و ئەمەش لە کاتێکدددایە کە دەوڵەتددی‬ ‫تورک بەپێی یاسای بنەڕەتی (دەستوور) نکۆڵی لە شوناسی نەتەوەی کورد دەکات‪.‬‬ ‫ب‪ :‬حیزبی دێمۆکرات لە بنەڕەتدا لەسەر بنەمای دیالۆگ پێکهاتووە‪ ،‬قازی مدحەمەد پداش یەک سداڵ دوای دامەزرانددنی حیزبدی لەگەڵ‬ ‫حەمە رەزا شددا‪ ،‬قەوامددو سددەڵتەنە‪ ،‬بەرپرسددی سددتادی ئەرتەش کەوتە دانوسددتان و وتددوێژەوەو جەگە لەمددانەش چەندددین جددار لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتانی سۆڤییەت‪ ،‬بریتانیا و دەوڵەتی ئازەربایجان وتوێژی کردووە‪ ،‬ئەوەیکە ‪٢٢‬ی ژوئیەی ساڵی ‪٢١٩١‬ی زاییندی لە شداری ڤییەندی‬ ‫پێتەختی واڵتی ئدۆتریش رووی دا‪ ،‬دوایدین وتدوێژی دوکتدور قاسدملوو بدوو‪ ،‬بەاڵم یەکەمدین وتدوێژ نەبدوو‪ .‬حیزبدی دێمدۆکرات و دوکتدور‬ ‫قاسملوو لە ساڵەکانی ‪ ٢١٢١‬هەتا ‪ ٢١٩١‬زایینی لەگەڵ خومەینی‪ ،‬دەوڵەتی کداتیی بازرگدان و لەگەڵ ندوێنەرانی دەوڵەت لە کوردسدتان‬ ‫وتوێژی ئەنجام دابوو‪.‬‬ ‫‪ :‬دوکتور قاسملوو وەکوو شێوازیک لە خەبات کەڵکی لە وتوێژ وەردەگرت‪ ،‬جا ئەو وتوێژە دەستکەوتی هەبێت یدان ندا‪ .‬لە کدۆمەڵگەی‬ ‫مۆدێڕنی ئەمڕۆدا وتوێژ وەکوو شیوازێک لە دیپلۆماسی ناسراوە‪ .‬ماندیاللە ئەفریقای باشوور هیچکات دیدالۆگی لەگەڵ رژیمدی ئاپارتایدد‬ ‫نەپچڕاند‪ ،‬گاندی لە هیندوستان بەردەوام لەگەڵ بریتانیاییەکان دانوسدتانی هەبدوو‪ ،‬لندین لە رووسدیا چەنددین جدار لەگەڵ دەوڵەتدی‬ ‫تێزار دانیشت و ویتوێژی کرد‪.‬‬ ‫دوکتددور قاسددملوو ئەو کدداتەی درگددای دیددالۆگی بەڕووی رژیمددی خومەینیدددا کددردەوە‪ ،‬کە شددەڕی ‪ ٩‬سدداڵەی نێددوان ئێددران و ئێددرا‪ ،‬کۆتددایی‬ ‫پێهاتبوو‪ ،‬خومەینی جامی ژەهری خواردبوویەوە‪ .‬کۆتدایی هداتنی شدەڕ هەلدومەرجێکی نائاسدایی و تدێکەڵ بە نائومێددی لە کوردسدتاندا‬ ‫خولقاندددبوو‪ .‬سددامی عەبدددورەحمان سددەرۆکی حیزبددی دێمددۆکراتیکی کددورد و جەالل تاڵەبددانی کەسددی یەکەمددی یەکیەتیددی نیشددتمانی لە‬

‫‪155‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫وتوێژەکانیاندا کەلە دیمەشق ئەنجامیان دابدوو‪ ،‬سدیناریۆی پەیمانندامەی ئەلجەزایدر لە سدالی ‪٢١٢٢‬ی زاییندی کە تیایددا شۆڕشدی کدورد‬ ‫کرایە قوربانی‪ ،‬بۆ بزووتنەوەی کوردیان پێشدبینی کردبدوو‪ .‬دوکتدور قاسدملوو وەکدوو سیاسدەتمەدارێکی دوورئەنددێش و بەرپدرس وێدرای‬ ‫هەڵسەنگاندنی ئەو هەلوومەرجە‪ ،‬هەوڵی دا بە کەمترین نرخ و هەڤیازی (امتیاز)پدێش بەو کارەسداتە بگرێدت کە لە بۆسدەی نەتەوەی‬ ‫کورد و بزووتنەوەکەیدا بوو‪ ،‬سەرەڕۆیی سەدام حوسین و داگیرکردندی کوەیدت‪ ،‬رەوتدی رووداوەکدانی لە نداوچەکەدا گدۆڕی‪ .‬ئەگەر سدەدام‬ ‫حوسێن ساڵێک زووتر هێرشی بکردایەتە سەر کوەیت‪ ،‬دوکتور قاسملوو لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندی وتوێژی نەدەکرد‪.‬‬ ‫ت‪ :‬دوکتور قاسدملوو کەسدایەتییەکی ئاشدتیخواز و الیەنگدری دیدالۆگ بدوو‪ ،‬بە رێدکەوت نەبدوو کە پداش ئەوەی تیدرۆر کدرا‪ ،‬حیدزبەکەی‬ ‫ناسناوی پێغەمبەری ئاشتی لەسەر دانا‪.‬‬ ‫ئەگەر وتددوێژ و دانوسددتان بددۆ کوردەکددان دەسددتکەوتێکی بەرهەسددتی بەدواوە نەبددووەو لەم رێددگەیەدا ژمددارەیەک لە بەشددترین سددەرکردەو‬ ‫رێبەرەکانیددان بددوونەتە قوربددانی‪ ،‬نیشددانەی خراپیددی دانوسددتان و وتددوێژ نیددیە‪ ،‬بەڵکددوو ئەمە بددۆ بددێ پرەنسددیپی الیەنددی بەرامددبەری‬ ‫وتددوێژەکە‪ ،‬کە دەوڵەتددانی زاڵ بەسددەر کوردسددتاندا بێددت‪ ،‬دەگەڕێددتەوە‪ ،‬کە جددگە لە زمددانی تیددرۆر و توندددوتیژی‪ ،‬هەمددوو لۆژیکێددک بە‬ ‫الیانەوە نامۆیە‪.‬‬ ‫نهێنیی تیرۆر کرانی دوکتور قاسملوو‬ ‫دوکتددور قاسددملوو زیدداتر و بەر لە هەمددوو کەسددێکیش پەی بە تیرۆریسددت بددوونی رژیمددی خددومەینی بددرد‪ ،‬ئەمەشددی دەیددان جددار لە کددۆڕ و‬ ‫کۆبوونەوە‪ ،‬سمینار و لێدوان و نوسراوەکانیدا شی کردبوویەوە‪.‬‬ ‫وتوێژ دەبێ بە شێوەی فەرمی ئەنجام بدرێت‪ ،‬لە کاتی وتوێژەکەدا دەبێ کەسی سێیەمیش چاوەدێری بکات و ئامادەی دانیشتنەکە بێدت‪،‬‬ ‫شوێنی وتوێژەکە دەبێ پاریزراو بێت‪ ،‬بەشێک لەو مەرجانەی دوکتور قاسدملوو بدۆ دانووسدتان لەگەڵ رژیمدی ئیسدالمیی ئێدران بدوون‪ ،‬کە‬ ‫جەندین جار لەگەڵ نێردراوانی رژیمی ئیسالمیی ئێران کە ماوە بە ماوە سەردانی دوکتور قاسملوویان دەکرد‪ ،‬دووپاتی دەکردەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی لە ڤییەن رووی دا‪ ،‬وتوێژی فەرمدی نەبدوو‪ ،‬الیەندی سدێیەمیش لەوێ نەبدوو‪ ،‬شدوێنی وتدوێژەکە پداریزراو و ئەمدن نەبدوو‪،‬‬ ‫کەوابوو‬

‫نهێنییەک لە گۆڕێدابوو هەتا دوکتور قاسملوو بخەنە داوەکەوە‪ ،‬رەندگە هیچکدات ئاشدکرا نەبێدت‪ ،‬بەاڵم لێدرەو لەوێ دەسدتی‬

‫تاوانباری بەرەو الی جەالل تاڵەبانی وەکوو شەریکی پیالنی تیرۆرەکە رادەکێشرێت‪ ،‬هەتا ئیسدتا بەڵگەیەکدی گریندئ کە بتدوانین ئەو‬ ‫راستییەی پێ بسەلمێنین لەبەر دەستد انییە‪ ،‬بەاڵم بۆچی جەالل تاڵەبانی بۆ بەشداری لەو تیرۆرەدا تاوانبار دەکرێت؟‬ ‫‪ :‬جەالل تالەبددانی کلیلددی درگددای دیددالۆگی لە نێددوان رژیمددی ئیسددالمی و دوکتددور قاسددملوو بددوو‪ ،‬لە وتوێژەکددانی پێشددتردا بەشددداریی‬ ‫چاالکانەی هەبووە‪ ،‬بەاڵم رۆژی تیرۆرەکە دوکتور قاسملوو لە وتوێژەکەدا نابیندرێت‪ ،‬رژمی ئیسدالمیی ئێدران هۆکداری بەشددار نەبدوونی‬

‫‪156‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بە "زار بەهاواریی جەالل تاڵەبانی" راگەیاندووە‪ ،‬رژیم بەبێ ئەوەی روونی بکاتەوە کەی‪ ،‬لەکوێ و بە‬

‫شێوەیەک جەالل تاڵەبانی‬

‫نهێنیی وتوێژەکانی ئاشکرا کردووە؟ جەالل تالەبانی بەشدارنەبوونی خۆی لەو وتدوێژەدا بە دوکتدور قاسدملوو نەگوتبدوو‪ ،‬بەاڵم دوکتدور‬ ‫قاسددملوو لە ریددگەی دیپلۆمددات تیرۆریسددتەکانی رژیمددی ئیسددالمیی ئێددرانەوە لە بەشدددار نەبددوونی جەالل تالەبددانی ئاگددادار دەکددرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەحددمەد بددن بددیال سددەرکۆماری پێشددووی ئەلجەزایددر وەکددوو ئالترندداتیای جەالل تاڵەبددانی پێشددنیار دەکددات‪ ،‬تیرۆریسددتەکانی رژیمددیش‬ ‫قەبووڵی دەکەن‪ ،‬بەاڵم رۆژی وتوێژەکە ئەوەش ئامادەی وتوێژەکە نابێت‪ ،‬ئاخۆ دەبی ئەحمەد بن بیالش نهێنیی کدام دانیشدتنی ئاشدکرا‬ ‫کردبێت؟!‬ ‫دوابەدوای تیرۆر کرانی دوکتور قاسملوو‪ ،‬جەالل تاڵەبانی کۆمەڵێک \دیمانەی میدیای ئەنجام داوە‪ ،‬لە قسەکانیدا کۆمەڵێک قسەی دژ‬ ‫بەیەک ی ئاشکرا هەن‪ ،‬بۆ نموونە لە شوێنیکدا دەلێت‪" :‬هیچ زانیارییەکم لە وتوێژی نێوان رژیمدی ئیسدالمیی ئێدران و دوکتدور قاسدملوو‬ ‫نەبددووە"‪ ،‬بەاڵم لە دیمددانەیەکی دیددکەدا دەڵێددت‪ :‬دوکتددور قاسددملوو لەالیەن رژیمددی سددەدام حوسددێنەوە تیددرۆر کددراوە (هاوکددات لەگەڵ‬ ‫بالوبوونەوەی هەواڵی تیرۆر کرانی دوکتور قاسملوو‪ ،‬دەفتەری نوێنەرایەتیی تاڵەبانی لە تاران بەبێ هدیچ ئەمدالوالیەک تیدرۆر کراندی‬ ‫دوکتور قاسملووی خستە ئەستۆی رژیمی بەعسی ئێرا‪ ،،‬روون و ئاشکرابوو کە ئەو راگەیاندراوە بە هاوئاهانگیی رژیمی ئیسالمیی ئێدران‬ ‫تەنزیم کراوە)‪.‬‬ ‫ج‪ .‬هدددیچ گومانێدددک لەوەدا نیدددیە کە جەالل تاڵەبدددانی دۆسدددتایەتیەکی گەرمدددی لەگەڵ رژیمدددی ئیسدددالمیی ئێدددران و بە تدددابەت هاشدددمی‬ ‫رەفسەنجانی هەیە‪ ،‬لەالیەکی دیکەشەوە وەکوو سیاستەمەدار (سیاسەتچی)یەکی سەرکەوتوو لە کۆمەڵگەی کوردیدا ناسراوەو بەشێک لە‬ ‫سەرکەوتنەکانیشدددی لە ریدددگەی لەنددداوبردن و سدددرینەوەی جەسدددتەیی هددداوڕێ و نزیکدددانییەوە بدددووە‪ .‬جەالل تالەبدددانی لە رابدددردوودا‬ ‫سەلماندوویەتی بۆ گەیشتن بە خواست و حەزە تاکە کەسییەکانی هیچ سنوورێک ناناسێت‪.‬‬ ‫پەیوەندیی گەرمی دۆستایەتیی جەالل تالەبانی لەگەڵ بکوژەکانی دوکتور قاسملوو‪ ،‬بەتایبەت حاجی مستەفەوی هۆکدارێکی دیدکەیە کە‬ ‫جەالل تاڵەبددانی دەسددتی تدداوانی بەرەو ال درێددژ بکرێددت‪ .‬هدداتوچۆ و سددەردانی بکوژەکددانی دوکتددور قاسددملوو بەتددایبەت سددەحراروودی بددۆ‬ ‫کوردستانی ئێرا‪ ،‬و میوانداریەتیی بنەمالە و نزیکانی جەالل تاڵەبانی لەو بکوژانە ئەوەندەی دیکە شدک و گومانەکدان قدایمتر دەکدات‬ ‫و تەنددانەت دوکتددور مەعمددوود عوسددمان سیاسددەتمەداری ناسددراوی کددورد گلەیددی لەو هەڵسددووکەوتەی بنەمدداڵەی تاڵەبددانی و یەکیەتددی‬ ‫نیشتمانی کوردستان دەربڕیبوو‪.‬‬ ‫‪ .‬هۆکارێکی دیکە‪ ،‬کە بۆتە هدۆی ئەوەیدکە تاڵەبدانی ئەوەنددەی دیدکە وەکدوو هداوبەش و شدەریکی ئەو کدارە تیرۆریسدتییە لە قەڵەم‬ ‫بدرێت‪ ،‬قسە و لیدوانە دژبە یەکەکانی عەبدوڵال حەسەنزادە سکرتێری پێشدووی حیزبدی دێمدۆکراتی کوردسدتانی ئێدرانە‪ ،‬کە دەیدهەوێ‬ ‫تاڵەبددانی لەو تدداوانە بێددبەری بکددات‪ ،‬عەبدددوڵال حەسددەنزادە کەلکددی لە سددکرتێریی خددۆی لە حیزبددی دێمددۆکراتی کوردسددتانی ئێراندددا‬ ‫وەرگرت و لە بەدواداچوونی پەروەندی قەزایی رژیمی ئیسالمیی ئێران پاشەکشەی کدرد‪ ،‬تەندانەت هاوسدەری دوکتدور قاسدملووی هێندایە‬ ‫سەر ئەو قەناعەتەی کە واز لە بەدواداجوونی پەروەندەی تیرۆر کرانی دوکتور قاسملوو بێنێدت‪ .‬هەرچەندد وازهێندان لە بەدواداچدوونی‬ ‫قەزایی و یاسایی بۆ پەروەندەی تیرۆرکرانی دوکتور قاسملوو لە خۆیدا جێگەی پرسدیارە‪ ،‬بەاڵم گومانەکدان لەوێددا بەهێزتدر دەبدن کە‬

‫‪157‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئەم ماستە موویەکی تێدایە‪ ،‬یان ئەوەیکە رژیمی ئیسالمیی ئێران لە رێگەی جەالل تاڵەبانییەوە تەماعی وەبەر حەسدەنزادە خسدتبێت‪،‬‬ ‫یەکێکی دیکە لە هۆکارەکانی دەستهەڵگرتن لە بەدواداچوونی دۆسیەی دوکتور قاسملوو بێت‪.‬‬ ‫پێویستە بگوترێت‪ ،‬کە پەروەندەی قەزایی تیرۆرکرانی جێگدرەکەی دوکتدور قاسدملوو (دوکتدور سدادقی شدەرەفکەندی) کە بە پەروەنددەی‬ ‫میکۆنووس ناسراوە‪ ،‬رژیمی ئیسالمیی ئێرانی لە ئاسدتی نێدونەتەوەییەدا لەگەڵ کێشدەی یەکجدار قدووڵ بەرەوڕو وکدرد و حدوکمی دادگدای‬ ‫میکۆنددووس رژیمددی ئیسددالمیی ئێرانددی تووشددی ریسددوا بددوون کددرد‪ ،‬ئەوەش لە کاتێکدددا بددوو کە پەروەندددەی تیرۆرکرانددی دوکتددور قاسددملوو‬ ‫چەندین قات لە پەروەنددەی تیرۆرکراندی دوکتدور قاسدملوو ئداڵۆزتر بدوو‪ ،‬لە کاتێکددا سیسدتمی قەزایدی ئدۆتریش لە سیسدتمی قەزایدی‬ ‫ئاڵمان کۆنەکارتر نییە‪.‬‬ ‫چیرۆکی تیرۆرکرانی دوکتور قاسملوو هاوشێوەی چیرۆکی نهێنیی بەدیلگیران و شدەهیدکرانی ئەحدمەد تۆفیدق سدکرتیری پێشدووی حیزبدی‬ ‫دیمۆکراتە‪ ،‬کە لە زیندانی عێرا‪ ،،‬ئەشکەنجە و شەهید کرا‪.‬‬ ‫ئەم بابەتە لە ماڵپەڕی "اخبار روز" و بە زمانی فارسی و بەناوی کەسێکەوە بە ناسناوی (ع‪ .‬شەریفزادە) باڵو کراوەتەوە‪.‬‬ ‫‪http://www.akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=60918‬‬

‫نگاه اجمالی به پدیده قاسملوئیسم در کوردستان‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی ئاوێنە ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪158‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫دکتۆر قاسملوو‪ ،‬بیرمەندە شۆڕشگێڕەکە‪.‬‬

‫شەریف هەژارى‬ ‫مددداوەیەکی دیدددکە (‪ )٢١٩١ / ٢ / ٢٢‬سددداڵیادى تیرۆرکردندددی یەکێدددک لە دانسدددقەترین ڕێبەراندددی کدددورد‪ ،‬د‪.‬عبددددالڕەحمان قاسدددملوویە‪،‬‬ ‫هەڵسەنگاندنو شیکارى لەسەر تێزە سیاسییەکانی قاسملوو‪ ،‬دبلۆماسیەتیی قاسملوو‪،‬‬ ‫ئەخال‪،‬و مۆرالی قاسملوو‪ ،‬زمانەوانی قاسملوو‪ ،‬ئەدیبدیو شێکرناسدیی الى قاسدملوو بە مشدتومڕو لێکددانەوەى بەڵدگەدارى ورد ئەبێدت کە‬ ‫توێژەرو ڕاڤەکار پاشدخوانی زانسدتی لەسدەر زانسدتەکانی "فەلسدەفەى سیاسدیو دبلۆماسدی‪ ،‬مێدژوو و زمدانزانی" بە مێتدۆدى وردبدوونەوەى‬ ‫شیکارییو مشتومڕەوە هەبێو بتوانێ جیاجیا تەواوى تایبەتمەندییەکانی قاسملوو بخاتەڕوو‪.‬‬ ‫بۆیە نووسینێکی وا خۆى لە چەندین تێزى دکتۆرادا ئەبینێتەوەو منیش نامەوێت لەم وتارەمدا زۆر بنووسم‪ ،‬بەڵکوو ئەمەوێت ئامداژە بە‬ ‫چەند خاڵێک بکەم کە بەالى خۆمەوەو لە ئەزموونی نووسینو کتێا لە بارەى شۆڕشو شۆڕشدگێڕانی ڕۆژهەاڵتدی کوردسدتانەوە وا ئەزاندم‬ ‫خاڵگەلێکی نوێنو‪ ،‬ئامادەشم لەگەڵ هەر بەڕێزێک کە پسپۆڕى مێدژوو بێدتو لە هەر یەکێدک لە زانکۆکدانی کوردسدتاندا بێدت سدیمینارى‬ ‫زانستی سازبکەمو خاڵەکانی ئەم بابەتەم بسەلمێنم‪ ،‬بۆ خۆشم لە زانکۆى سلێمانیمو هەر پسپۆڕێکی مێدژوو ئەم خدااڵنە بە گەورەکدردن‬ ‫ئەزانێددت یددان سددەرنجی لەسددەریان هەیەو ئامددادەیی تێدددا هەیە بددۆ مشددتومڕى زیدداتر‪ ،‬ئەتوانێددت بفەرموێددت لە زانکددۆى سددلێمانییدا‬ ‫بەخۆشحاڵیەوە لە سیمینارێکی زانستیدا دیبەیتی چڕو ووردى لە بارەوە ئەکەین‪ ،‬چونکە من پێموایە ئیتدر پێویسدتییەکی سدەرەکییە کە‬ ‫لە زانکۆکانماندددا پێشددبڕکێی زانسددتی لەسددەر ئایدددیا نوێیەکددان بهێنینەکددایەوە‪ ،‬بددۆ ئەوەى‬

‫مێژوومددانو‬

‫ڕێبەرانددی ڕابددردووى کددورد‬

‫هەڵسەنگاندنی تەواو زانستییان بە دوور لە ئایدیاى حیزبی بۆ بکرێت‪.‬‬ ‫ئەو تایبەتمەندددددییە دەگمەنددددیو دانسددددقانەى کە لە کەسددددێتیی د‪.‬عبدددددالڕەحمانی قاسددددموودا هەبددددووەو‪ ،‬تددددا ئێسددددتا هەندددددێک لەو‬ ‫تایبەتمەندییانە لە ئاستی جیهاندا لە هیچ ڕێبەرێکدا نەبووەو هەندێکیشی تەواو دانسقەن لە ئاست ڕێبەرانی کوردو جیهانی‬

‫‪159‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ڕۆژهەاڵتدا‪:‬‬ ‫‪" -٢‬قاسددملوو" تدداکە ڕێددبەر بددووە لەسددەر زەوىداو تدداکە نەفەرى یەکەمددی حیزبێددک بددووە لە ئاسددت تەواوى نەفەرى یەکەمو سددەرکردەى‬ ‫یەکەمددی حیزبەکددانی وواڵتاندددا لە جیهاندددا کە زیدداتر لە "‪ "٢١‬زمددانی زانیبێددت‪ ،‬زمانەکددانیش (فەرەنسددی‪ ،‬ئینگلیددزى‪ ،‬ڕوسددی‪ ،‬عربددی‪،‬‬ ‫فارسی‪ ،‬تورکی‪،‬چیکی‪ ،‬سلۆڤاکی‪ ،‬ئازەرى‪ ،‬کوردى) بوون‪.‬‬ ‫ڕوونە کە لە ناو کدورد دا هدیچ ڕێبەرێدک نەبدووە کە دە زمدانی زینددووى جیهدانی بزانێدت‪ ،‬بەاڵم قاسدملوو زانیدوویەتی‪ ،‬وەک ئەوەى کە‬ ‫خۆشددم ماسددتەرم لە‪" :‬سددتراتیژى بەریتانیددا لە ئەمەریکددا لە زانکددۆى لەندددەن"دا هەیەو ئاشددناى مێددژووى ئەوروپددا و ئەمریکدداو بددزاووتە‬ ‫شۆڕشگێڕییەکانیانمو بە دیقەتەوە کەسایەتی نەفەرى یەکەمی شۆڕشەکانیانم هەڵسەنگاندووە‪ ،‬ئەوا بۆم دەرکەوتووەو ئەشدی سدەلمێنم‪،‬‬ ‫کە قاسملوو تاکە نەفەرى یەکەمی حیزبێک بووە لە ئاست تەواوى سەرۆکی یەکەمی واڵتدانو ڕێبەراندی یەکەمدی پدارتە سیاسدییەکان لە‬ ‫جیهاندا کە دە زمانی زانیبێت‪.‬‬ ‫‪ -٧‬لە ڕووى هەڵسوکەوتی کۆمەاڵیەتیو هەڵچوونەوە‪ ،‬قاسملوو تاکە ڕێبەرێک بووە لە کوردو بەگشدتیش لە جیهدانی ڕۆژهەاڵتدا کە بدۆ‬ ‫مدداوەى نزیددک بە ‪ ٢١‬سدداڵ (‪ ،)٢١٢١ - ٢١٩١‬ڕێبەرایەتددی جددوواڵنەوەیەکی شۆڕشددگێڕیی بەهێددزى کردبێددت کە جددوواڵنەوەى ڕۆژهەاڵت لە‬ ‫سددەردەمی قاسددملوودا بە بڕشددتر بددوو لە ئێسددتا‪ ،‬ئەوا تدداکە ڕێددبەرى کددورد و جیهددانی ڕۆژهەاڵت بددووە کە "جنێددو و ووشددەى ناپەسددەندى‬ ‫کدۆمەاڵیەتیی" هەرگیدز بدۆ هدیچ یەکێدک لە نەیارەکدانی بەکارنەهێنداوە‪ ،‬لە کاتێکددا بە سدەدان ووتدارى جۆشددەرى نەتەوەیدی هەیە لە‬ ‫شدددەڕەکان دا دژ بە دەسدددەاڵتی داگیدددرکەرى ئێدددران‪ ،‬بەاڵم قاسدددملوو تددداکە ڕێبەرێدددک بدددووە کە ئەتەکێتدددی گفتوگدددۆو لێددددوانو وتدددارە‬ ‫حەماسییەکانی زۆر بە ئەدەبانە بووەو‪ ،‬وتارەکانی لە سەخترین ساتی شەڕەکانیشدا بە دوور بووە لە هەر جۆرە بەکارهێندانێکی وشدەى‬ ‫نەشیاوى کۆمەاڵیەتیی‪.‬‬ ‫‪ -٢‬قاسملوو پێچەوانەى ڕێبەرانی دیکەى کوردەوە زۆر دژى "فەرد پەرستی لە نداو حیزبەکدان"دا بدوو‪ ،‬هەر بدۆیە قاسدملوو تداکە ڕێدبەرى‬ ‫کددورد بددووە کە هەڵواسددینی وێنەکددانیو شددیکارو هوتافدددانی "بددژى قاسددملوو"ى لە نێددو ڕیزەکددانی حیزبەکەیدددا قەدەغە کردبددوو‪ ،‬کە بددۆ‬ ‫سدەلماندنی ئەم تایبەتمەنددییە ندداوازەیەى قاسدملووش بە سددەدان ڤیددیۆو دۆکیددۆمێنتی بەردەسدت هەن‪ .‬بەالى قاسددملوەوە ندرخو بەهدداى‬ ‫"گشت" هەمیشە لە پێشتردا بووە هەتا هی "تاک"‪ ،‬با ئەو تاکەش "سدەرکردە" بدووبێ! ئەمەشدی تەنهدا لە پێنداوى ندرخ گەڕانددنەوە بدۆ‬ ‫"گشددت ئەندددامان" دادەندداو ‪ ،‬قاسددملوو پێیوابددوو "بونیادنددانی کۆمەڵگددایەکی تەندروسددت بە خددۆبەزلزانینو خۆپەرسددتییەوە بنیادنددانرێ‪،‬‬ ‫بەڵکوو بە شەرعیەتدان بۆ گشت کۆمەڵگا بنیاد ئەنرێ"‪.‬‬ ‫‪ -٥‬لە ڕووى خیددانەتی نەتەوەیددیەوە‪ ،‬قاسددملوو تدداکە ڕێددبەرى کددورد بددووە کە لە پدداش سددااڵنی ‪ ٢١٢١‬وەک نەفەرى یەکەمددی حیزبێددک لە‬ ‫مەیدانی سیاسیدا بووبێ هەتا ‪ ،٢١٩١‬کە دەکاتە نزیک بە ‪ ٢١‬ساڵی سەرکردایەتی جدوواڵنەوەى چەکددارى دژ بە ڕژێمدی ئێدران‪ ،‬کەچدی‬ ‫بە هیچ جۆرە خیانەتێکی نەتەوەییەوە تێوە نەگالوە! بەتایبەت هەموو بەڵگە مێژووییەکان گەواهیدەرى ئەو ڕاسدتییەن کە لە سدەردەمی‬

‫‪160‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫قاسملوودا "هیچ کوردێک بۆ ڕژێمێکی داگیرکەر نەکوژراو تیرۆر نەکدرا" لەالیەن حیدزبەکەى قاسدملووەوە‪ ،‬ئەمە سدەرەڕاى ئەوەى قاسدملوو‬ ‫هێندددە زانایددانەو لێزانددانە سیاسددەتی ئەکددرد کە هەرگیددز بە زیددان گەیاندددن بە جددوواڵنەوەى شۆڕشددگێڕیی بەشددەکانی دیددکەى کوردسددتان‬ ‫(باشوور‪ ،‬باکوورو ڕۆژئاوا) نەدەشکایەوەو هیچ خیانەتێکی نەتەوەیی بەردەست لە تەواوى ژیانی قاسملوو دا ناتوانین بەدەست بێنین‪.‬‬ ‫‪ -٢‬قاسملوو تاکە ڕێبەرى سیاسیی کوردە کە تواناى داهێنانی تێدزى سیاسدیی هەبدووەو ئەشدتوانم بۆدێم کە" تداکە بیرمەنددێکی سیاسدیی‬ ‫کوردە"‪ ،‬ئەو کۆمەڵە تێزەى کە قاسملوو هێناویەتیە نێو کایەى سیاسەتەوە یدان داهێندانێکی ندوێی لە جێبەجێکردنیداندا خسدتووەتەڕوو‬ ‫بریتین لە ‪ (:‬سەربەخۆیی بڕیداردان‪ ،‬ئەخدال‪ ،‬لە سیاسدەتدا‪ ،‬بەرپرسدیارێتی‪ ،‬دیموکراسدیی ڕاسدتەقینە‪ ،‬سۆسدیالیزمی دیموکراتیدک) کە‬ ‫ئەگەر بە وردى لێدی بتدوێژینەوە ئەوا بۆمدان دەرئەکەوێ کە تێزەکدانی تدا چەنددێک پڕبدایەخن بدۆ کۆمەڵگداى مرۆڤدایەتی‪ .‬بدۆ نمددوونە‬ ‫ئەگەر بە کدددورتی لە تێزەکدددانی فەیلەسدددووفێکی وەک "ماکیددداڤێلی"و بیرمەنددددێکی وەک "قاسدددملوو" بدددڕوانین‪ ،‬ئەوا قورسدددایی تێزەکدددانی‬ ‫قاسملوومان بۆ ئەسەلمێ کە یەکەمیان "ماکیاڤێلی" وەک نمدوونەى فەیلەسدوفێکی سیاسدی لە تێزەکانیددا "مدۆراڵ" لە کدایەى سیاسدیدا ون‬ ‫ئەکاو‪ ،‬دووەمیشیان "قاسملوو" وەک بیرمەندێکی سیاسی لە تیۆرییەکانیدا "مرۆڤگەرایی"و مۆراڵ دەکاتە پێوەرى جدووڵەو تایبەتمەنددیی‬ ‫مرۆڤی سیاسەتووان‪ .‬ئەم مشتومڕە ئەیەوێ زیاتر لێکدانەوە و شیکارى لە نێوان تێزەکانی ئەو دوو بیرمەندە دا لەسەر بکرێ‪ ،‬وەلێ بە‬ ‫شارەزایی دەقیق لە تێز و نووسینەکانی هەردووالیان و هەڵسەنگاندنی بێالیەنانەوە‪.‬‬ ‫ئەم خددااڵنەى کە خسددتمەڕوو بە دوورن لە هەر سددۆزو عدداتیفەیەک بددۆ نەتەوەکەم کە نەتەوەى کددوردە‪ ،‬یددان النددی کەم بددۆ ڕێبەرێکددی‬ ‫نەتەوەى کورد کە "قاسملوو"ە‪ ،‬بەڵکو بە دیدقەتەوە ئەم تایبەتمەنددییانەم لە خوێنددنەوەى تێزەکدانی قاسدملوو و بەراوردکدردن لەگەڵ‬ ‫ڕێبەرانی جیهانو کورد دا ئەنجامم دا‪ ،‬هەر پێشنیارو ڕەخنەیەکیش لەسەر ئەم بابەتەم هەبدێ‪ ،‬سدوپاس بدۆ هەر بەڕێزێدک کە لە ڕێدی‬ ‫فەیسبووکەوە پێم بگەیەنێت‪.‬‬ ‫شەریف هەژارى "ماستەر لە ستراتیژى بەریتانیا لە خاکی ئەمریکا لە زانکۆى لەندەن"‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی ئاژانسی کوردپا ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢ :‬ی جوونی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪161‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫دوکتۆر قاسملوو‪ ،‬ڕێبهرێکی کاریزما و سیاسهتمهدارێکی ئاشتیخواز‬

‫هیوا ئهحمهدی‬ ‫سهرهتا کورتهیهک له ژیانی دوکتۆر قاسملوو‬ ‫دوکتۆر قاسملوو‪ ،‬شهوی یهڵدای ساڵی ‪٢٢١١‬ی ههتاوی واتده دیسدامبری ‪٢١٢١‬ی زاییندی لده بنهماڵهیدهکی خداوهن مۆدک و دهستڕۆیشدتووی‬ ‫شاری ورمێی ڕۆژههاڵتی کوردستان له دایک بوو‪ .‬باوکی مهمهد ئاغدای قاسدملوو‪ ،‬مدالیکی ( بدهگ و خداوهن مۆدک) گووونددی قاسدملوو و‬ ‫پیاوێکی بهناو بانئ بوو‪ .‬هۆز و عهشیرهتهکانی دهورووبهری ڕێزێکدی تایبدهتیان لێددهگرت و زۆربدهی کێشده کۆمهاڵیهتییدهکانی خۆیدان‬ ‫الی ئهو چارهسهر دهکرد‪.‬‬ ‫دوکتۆر قاسملوو خوێندنی سهرهتایی و ناوهندی له شاری ورمێ تهواو کرد و بۆ درێژهدان به خوێندن واته قۆنداخی دوواناوهنددی ڕووی‬ ‫له تاران کرد‪ .‬ناوبراو له منداڵییهوه دهگهڵ پرسه سیاسیهکان تێکهڵ بوو‪ .‬خدۆی لدهو بدوارهوه لده کتێبدی " چلسداڵ خدهبات لده پێنداو‬ ‫ئازادی"دا له باسی سهفهری سی کهس له کوردهکان بۆ باکۆ لهسهر داوای ڕهسمی شوڕهوی دهنووسێ ‪ :‬هەر چەند ئەو کداتە مدن تەمەندم‬ ‫یازدە ساڵ بوو‪ ،‬بەاڵم وەک زۆر منداڵی ئەو سەردەمە سیاسەت سدەرنجی راکێشدا بدووم‪ .‬بدابم یەکێدک لە ئەنددامانی ئەو هەیدئەتە بدوو‪.‬‬ ‫زۆر باشم لە بیرە کە لە باکۆ هاتەوە چەندین تاقەنددی لەگەڵ خدۆی هێندابوو‪ ،‬تداپڕێکی باشیشدی پدێ بدوو‪ .‬وادیدارە سدۆوڤیهتییەکان‬ ‫قەند و تفەنئ و شتی دیکەیان بە دیاری دابوو بە هەموو ئەندامانی هەیئەتهکده‪ .‬بە تدایبەتی قهندد زۆر بە ندرخ بدوو‪ .‬چدونکە زۆر‬ ‫کەم و گران بوو‪ .‬من ئەو کارەم زۆر پێ سەیر بوو‪ ،‬چونکە لە ماڵی ئێمە براکانم و ئامۆزاکانم لە مدن گەورەتدر بدوون‪ ،‬باسدی ئەوەیدان‬ ‫دەکرد کەبابم لەگەڵ چەند کەسی دیکە چوون بۆ بداکۆ مداف و ئدازادیی کدوردان داوا بدکەن‪ .‬بدۆیە راسدت و رەوان لە بدابم پرسدی‪ :‬ئەدی‬ ‫مافی کوردان چی لدێهات؟"‬ ‫(چل ساڵ خەبات لە پێناوی ئازادی‪ ،‬چاپی دووهەم‪ ٢٢٢٢ ،‬الپەری ‪٢٧‬د ‪)٢٢‬‬

‫‪162‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دوکتۆر قاسملوو به دامهزراندنی یهکێتی الوانی دێموکڕات له شاری ورمدێ لده سداڵی ‪ ٢٢٧٥‬ی هدهتاوی‪ ،‬تێکۆشدانی سیاسدی خدۆی دهسدت‬ ‫پێکرد‪ .‬ساڵی دواتر واته ‪٢٢٧٢‬ی ههتاوی (‪ )٢١٥٢‬پاش ڕوخانی کۆماری کوردستان له مهاباد‪ ،‬بدۆ خوێنددن چدووه تداران و لهوێشدهوه‬ ‫ساڵی ‪ ٢٢٧٢‬بۆ درێژهی خوێندن ڕووی کرده واڵتی فڕانسه و له شاری پاریس نیشدتهجێ بدوو‪ .‬هدهر ئدهو سداڵه لده زانسدتگای تداران لده‬ ‫الیهن خوێندکارانی ئهو زانسگایه تهقه له شای ئێدران کدرا‪ .‬بدهو بۆندهوه کۆبوونهوهیدهکی خێدرا لده نێدوان خوێنددکاره ئێرانییدهکان لده‬ ‫پاریس پێکهات که دوکتۆر عهبدوڕهحمانی قاسملوو لهو کۆبوونهوهیهدا به درێژی له دژی شای ئێران و ڕژیمهکهی قسهی کرد‪ .‬ئهو کداره‬ ‫بوو به هۆی گۆشاری باڵوێزی ئێران و تهنانهت حکوومهتی فهڕانسده بدۆ سدهر دوکتدۆر قاسدملوو و لده ئاکامددا لده پداریس دهرکدرا‪ .‬لدهو‬ ‫کاتدهدا لده ڕێگدهی بورسدیهی یدهکێتی نێونهتدهوهیی خوێندکاراندهوه ڕووی کدرده پدڕاگ د پێتدهختی واڵتدی چێکوسدۆۆواکی د و لده وێ لده‬ ‫ڕشتهی ئیقتسادی سیاسی درێژهی به خوێندن دا‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٢٢١‬ههتاوی‪ ،‬بوو به نوێندهری خوێنددکارانی ئێدران و هدهر ئهوسداڵه لده کۆنفڕانسدی دووهدهمی فیدراسدیۆنی جیهدانی الوان لده‬ ‫شاری بوداپێست پێتهختی مهجارستان واته ههنگاری د بهشدار بوو‪.‬‬ ‫سداڵی ‪ ٢٢٢٢‬لە سددەردەمی حکددوومەتی میللیددی دوکتدۆر موسددهدیقدا پدداش ئددهوهی لده پددڕاگ لیسددانس واتدده بداچلۆری یددا باکددالۆری زانسددته‬ ‫کۆمهاڵیهتی و سیاسییهکانی وهرگرت‪ ،‬گهڕایهوه ئێران که ئهوکات حیزبی دێموکڕاتی کوردستان دهگهڵ حیزبی تودهی ئێران هاوپێوهندی‬ ‫تهشکیالتی ههبوو‪ .‬به جۆرێک که حیزبدی دێمدوکڕات بده تدهواوهتی لده ژێدر کاریگدهری حیزبدی تدودهی ئێرانددا بدوو‪ .‬لدهو ههلومهرجدهدا‬ ‫دوکتۆر قاسملوو پاش نیوهساڵێک تێکۆشان له تاران گهڕایهوه مهاباد و بهرپرسایهتی کاروباری حیزبی وهئهستۆ گرت‪.‬‬ ‫پاش کودیتای شوومی ‪٧٩‬ی گەاڵوێژی ‪ ٢٢٢٧‬ناچار بوو بە تەواوی خۆی بشارێتەوە و بە نهێنی لە تاران و لە کوردستان خەریکدی کداری‬ ‫حیزبدی بێدت‪ .‬لەو مداوەیەدا دوکتددۆر عەبددولرەحمان قاسدملوو سەرپەرسددتیی ڕۆژنامدهی کوردسدتان ئۆرگددانی کۆمیتدهی ناوهنددی وهئهسددتۆ‬ ‫گرتبوو که ئهوکات تهنیا پێنج ژمارهی به نهێنی لێچا کرابوو‪.‬‬ ‫ساڵی ‪٢٢٢٢‬ی ههتاوی (‪ )٢١٢٢‬پاش پێنج ساڵ تێکۆشانی سیاسی لده ئێدران و کوردسدتان‪ ،‬جدارێکی دیکده گهڕایدهوه چێکوسدۆۆواکی و‬ ‫سدداڵێک دواتددر واتدده سدداڵی ‪)٢١٢٩ ( ٢٢٢٢‬پدداش سددهرکهوتنی شۆڕشددی عێددرا‪ ،‬و بوژانددهوهی بزووتنددهوهی کددورد لدده کوردسددتانی عێددڕا‪،‬‬ ‫گهڕایهوه عێرا‪ ،‬و به هاوکاری چهند ئهندامی لێهاتووی دیکهی حیزب‪ ،‬ههوڵی وهجووڵه خستنهوهی تهشکیالتی حیزبی دێکومڕاتیدان دا‬ ‫کدده بهداخددهوه بدده هددۆی کارشددکێنی دهورووبددهر ههوڵهکدده سددهر نهکددهوت ‪ .‬دوو سدداڵ دواتددر واتدده سدداڵی ‪٢٢٢١‬ی هددهتاوی بدده فددهرمانی‬ ‫حکوومهتی عێرا‪ ،،‬دوکتۆر قاسملوو له عێرا‪ ،‬دهر کرا و دیسان گهڕایهوه واڵتدی چێکوسدۆۆواکی‪ .‬لدهوێ درێدژهی بده خوێنددن دا و سداڵێ‬ ‫‪٢٢٥٢‬ی ههتاوی واته ‪٢١٢٧‬ی زایینی له زانستگهی پڕاگ دوکتۆرای زانستی ئدابووری سیاسدی وهرگدرت و تدا سداڵی ‪ ٢٢٥١‬لدهو زانسدتگهیه‬ ‫دهرسی ئابووری سهرمایهداری و سوسیالیستی و تئۆری گهشهی ئابووری گووتهوه‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ ٢٢٥١‬پاش دەرچوونی بهیاننامهی ‪٢٢‬ی مارس و رێککەوتنی نێوان رێبەرایەتی بزووتنەوەی کورد له کوردستانی عێرا‪ ،‬و‬

‫‪163‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دەوڵەتی ئەو واڵتە ‪،‬هەل و دهرفهتی تێکۆشانی سیاسی له کوردستان زیاتر بوو‪ .‬لهو کاتدهدا دوکتدۆر قاسدملوو لده ئوروپداوه گهڕایدهوه‬ ‫کوردستان و له کۆنفڕانسی سێههمی حیزبی دێموکڕاتدا کده سداڵی ‪٢٢٢١‬ی هدهتاوی گیدرا بهشدداری کدرد‪ .‬لدهو کۆنفڕانسدهدا بده ئهنددامی‬ ‫کۆمیتهی ناوهندی و پاشانیش به سکرتێری حیزبی دێموکڕات ههڵبژێردرا‪ .‬لهو کاتهوه تدا کداتی شدههید بدوونی وهک سدکرتێر و کهسدی‬ ‫یهکهمی حیزب مایهوه‪..‬‬ ‫تیرۆری دوکتۆر قاسملوو‬ ‫له ‪٧٧‬ی پوشپهڕی ساڵی ‪٢٢٢٩‬ی ههتاوی واته ‪ ٢٢‬جوالی یا ژوئیهی ‪٢١٩١‬ی زایینی له سدامناکترین و فێاڵویتدرین رووداوهکدانی مێدژووی‬ ‫کورددا له ڤێیهن د پێتهختی واڵتدی ئدوتریش د دوکتدۆر قاسدملوو د سدکرتێری حیزبدی دێمدوکڕاتی کوردسدتانی ئێدران د دهگدهڵ عهبددوواڵی‬ ‫قادریئازهر د نوێنهری حیزب له ئوروپا د و دوکتۆر فازیڵ ڕهسووڵ د مامۆستای زانکۆ و کوردی باشدوور د لده سدهر میدزی وتدووێژ لده گدهڵ‬ ‫دیپۆۆماته تیرۆریستهکانی کۆماری بهناو ئیسدالمی ئێدران لده سدهر پرسدی کدورد لده ڕۆژهدهاڵتی کوردسدتان ‪ ،‬کهوتنده داو و پیالندی ئدهو‬ ‫تیرۆریستانه و ناجوانمێرانه لهشیان به گوللدهی ندهیارانی ئاشدتی و دێموکراسدی خدهڵتانی خدوێن کدرا‪ .‬بدهو جدۆره هدهر سدێکیان گیدانی‬ ‫پاکیان پێشکێشی بارهگای ئازادی و بهختهوهری خهڵکی کورد کرد‪.‬‬ ‫بۆ ئوتریش‬ ‫بهرپرسانی کۆماری ئیسالمی بۆخۆیان واڵتی ئۆتریشیان بدۆ ئدهو عهمهلیاتده هدهڵبژارد بدوو‪ .‬دهیدانزانی کداک دوکتدۆر بده ئدهنجام داندی‬ ‫وتووێژ له هیچ کام له واڵتانی ناوچه ڕازی نابێ‪ ،‬متمانهشی به واڵتانی بلوکی شهر‪ ،‬د که تازه توشدی شدێوان ببدون د نییده‪ ،‬بۆیده لده‬ ‫ندداو واڵتددانی ئوروپددای ڕۆژاوادا‪ ،‬شددۆێنێکیان بددۆ وتددووێژ یددا باشددتره بلێددین بددۆ تێددرۆر دۆزێددوه‪ .‬واڵتددانی رۆژئدداوا زۆربددهیان یددا خدداوهنی‬ ‫دهسهالتێکی سیاسی بههێز بوون که کۆماری ئیسالمی نهیددهتوانی کاربهدهسدتهکانیان بکدڕێ یدا ئدهوهی کده خداوهنی دهزگایدهکی قدهزایی‬ ‫بههێز بوون که سهر بدهخۆییان هدهبوو و بدۆ کدردهوهی تێرۆریسدتی پدر مهترسدی بدوون‪ .‬بدهاڵم واڵتدی ئدۆتریش لده چهنددین بدوارهوه بدۆ‬ ‫کۆماری ئیسالمی شۆێنێکی لهبار بوو‪.‬‬ ‫جوغرافیای ئۆتریش و سیستمه ئابووری و سیاسییهکهی بۆ کۆماری ئیسالمی ناسراو بوو‪ .‬ئهو واڵته بده رواڵدهت لده جوغرافیدای سیاسدی‬ ‫ئوروپای رۆژئاوادا ههڵکهوتبوو‪ .‬بهاڵم تایبهتمهندی ئهو واڵته ئهوه بوو کده ئدابوورێکی بدههێز و سدهربهخۆیی سیاسدی و سدهربهخۆیی‬ ‫قهزایی نهبوو‪.‬‬ ‫ئۆتریش واڵتێکی بچوک به ئابوورێکی الوازهوه‪ ،‬له بداری سیاسدی و ئابوورییدهوه بده ئاڵمدانی رۆژئداواوه بهسدترا بدۆوه‪ .‬ئاڵمدانیش کده‬ ‫دابهش کرابوو‪ ،‬له سهنگهری یهکهمی شهری سارد ههڵکهوتبوو‪ .‬به گهرمبوونی کێشهی واڵتانی ئوروپدای شدهرقی ئدهو قورسداییه زۆرتدر‬ ‫ببوو‪ .‬ئۆتریش وابهسته به واڵتیک بوو که لهو قۆناخهدا بۆخۆی دهیان کێشهی ههبوو ‪،‬بهگشتی مهجالی لۆبی تێرۆر و موعامهله له‬

‫‪164‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫سیستمی ئابووری و سیاسی ئهو واڵته لهبار بوو‪.‬‬ ‫له هدهموی ئهوانده گرنگتدر شهخسدی سدهرۆک کۆمداری ئدهو واڵتده پێوهنددی و ڕابردوویدهکی سدهیر و کهموێندهی دهگدهل کۆمداری ئیسدالمی‬ ‫ههبوو‪ .‬رابردووی ئاشنایهتی "کۆرت والدهایم" دهگهل کۆماری ئیسالمی که له کاتی تێرۆری دوکتدور قاسدملودا سدهرۆک کۆمداری ئدۆتریش‬ ‫بوو‪ ،‬دهگهرایهوه بۆ چهند ساڵ پێشتر‪ .‬واته ئهو کات که له نیۆیۆرک سکرتێری گشتی نهتهوه یهکگرتوه کان بوو‪ .‬کاتیک دوای روداوی‬ ‫به بارمتهگرتنی کارمهندانی باڵوێزی ئامریکا له تاران‪ ،‬ئهنجومهنی ئاسایش بده تێگدرای دهندئ بڕیارنامهیدهکی سدهبارهت بده مدهحکوم‬ ‫کردنددی ئێددران و پێویسددتی ئددازاد کردنددی بارمتددهکان پهسددند کددرد‪ ،‬مهئمورییددهت بدده کددۆرت والدددهایم درا کدده وهک سددکرتێری گشددتی‬ ‫نهتهوهیهکگرتووهکان سهردانی ئێران بکات و بۆ چارهسهریی کێشهکه حهول بدات ‪.‬سهرهتا خومهینی بدۆ سدهفهری والددهایم و سدهردانی‬ ‫له جهماران موافقهتی کرد‪ ،‬بهاڵم دوای گهیشتنی به تاران خومهینی حازر نهبوو ئیزنی چاوپێکدهوتنی بدداتێ و بده بڕیدارێکی سدهیر و‬ ‫سهمهره ئهمری کرد که سکرتێری گشتی نهتهوه یهکگرتوهکان ببهن بۆ بهههشتی "زههرا "تا گۆری شههیدانی شۆرشی ئیسالمی ببینێ!!‬ ‫کۆرت والدهایم که بهتهواوی سدهری سدورمابوو بدهو هیوایده کده الندی کدهم دوای سدهردانی لده بهههشدت زههدرا ئیزندی چاوپێکدهوتن بده‬ ‫خومهینی بدرێتێ‪ ،‬سهردانی گۆرستانهکهی کرد‪ ،‬بهاڵم دوای گهرانهوهی‪ ،‬دیسان به ئدهمری خومدهینی سدواری فرۆکده کدراوه و ناردرایدهوه‬ ‫بۆ نیۆیۆرک!! ئهو کردهوهیهی کۆماری ئیسالمی و رێبهرهکهی‪ ،‬شۆێنی له سهر والد هدایم داندابوو‪ .‬دهکدرێ بلێدین لده بداری سدایکۆلۆژی و‬ ‫رهوانناسی سیاسییهوه ههیبهتی ڕواڵهتیی کۆماری ئیسالمی سدکرتێری نهتدهوه یدهکگرتۆکانی گرتبدوو‪ .‬دوای کێشدهی بارمتدهکان جدارێکی‬ ‫دیکه سهردانی ئێراندی کدرد بدوو‪ ،‬بدهاڵم دیسدان ندهیتوانی خومدهینی ببیندێ و تدهنیا دهگدهل رهجدایی سدهرۆک کۆمداری ئدهوکاتی ئێدران‪،‬‬ ‫چاویددان پێککددهوتبوو‪ .‬دوای تددهواو بددونی ئهرکهکددهی لدده نهتددهوه یددهکگرتۆکانیش و گهرانددهوهی بددۆ واڵتددی خۆشددی دیسددان هددهر هددهوڵی‬ ‫دامهزراندنی پێوهندی سیاسی و ئابووری له نێوان ڤییهن و تاراندا دهدا‪..‬‬ ‫ههر چهند بهلگهیهکی مهحکهمه پهسهند سهبارهت بدهدهوری کدۆرت والددهایم لده روداوی تێدرۆری دوکتدور قاسدملوودا بهدهسدتهوه نییده‪،‬‬ ‫بهاڵم ئهوهی که ئهو رووداوه له سهردهمی سهرۆک کۆماری ناوبراودا رویداوه‪ ،‬بایهخی وردبونهوه و لێکۆلینهوهی زیاتری ههیه‪.‬‬ ‫کات و ساتی تێرۆری دوکتور قاسملوو به ههڵکهوت نهبوو !‬ ‫بهداخهوه کۆماری ئیسالمی توانی رۆژ‪ ،‬مانئ‪ ،‬ساڵ و ساتی تیرۆرهکه‪ ،‬خۆی دیاری بکات‪ .‬دوکتور قاسدملوو بدۆ رۆژی ‪٢٥‬ی جدوالی‪ ،‬یدانی‬ ‫تهنیا رۆژێک دوای تێرۆرهکه له پداریس بدۆ بهشدداری لده جێژندی دووسدهد سداڵهی شۆرشدی فهرانسده بانگهێشدت کدرا بدوو کده بهداخدهوه‬ ‫تێرۆریستهکانی کۆماری ئیسالمی مهجالی بهشداریان پێنهدا‪.‬‬ ‫ئهگددهر هاوکدداتبوونی رۆژی تێرۆرهکدده دهگددهل جێژنددی قوربددان بهههڵکددهوت بددووبێ‪ ،‬بدده دڵنیاییددهوه هاوکدداتبونی دهگددهل چلددهی مددهرگی‬ ‫خومهینی به ههڵکدهوت ندهبوو‪ .‬دهزاندین کده خومدهینی فتدوای قدهتۆی کداک دوکتدۆری دابدوو‪ .‬بدۆ کاربهدهسدتانی تێدرۆر‪ ،‬تێدرۆری دوکتدور‬

‫‪165‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫قاسددملوو لدده چلددهی خومهینیدددا مانایددهکی سددهمبولیکی هددهبوو‪ .‬بددهاڵم ئهگددهر لدده رۆژ و مانگهکددهی گددهڕێین و هددهموو ئددهو رووداواندده بدده‬ ‫ههڵکهوت دابنێین‪ ،‬ههڵبژاردنی ساڵی ‪ ٢١٩١‬له الیهن کۆماری ئیسالمییهوه ههڵبژاردنێکی به ئهنقهست و به بهرنامه بوو‪.‬‬ ‫ههر له سهرهتاوه دیار بوو کده ئدهو سداڵه سداڵێکی پدڕ رووداو دهبدێ‪ ،‬سداڵێک کده رووداوه گرنگدهکان لده نێدوان رووداوه گرنگترهکانددا‬ ‫دهشاردرێنهوه‪ .‬ساڵێک که بهشێک له ئوروپا بده تدهواوی شدۆهژا بدوو و بهشدهکهی دیکدهش نهیددهزانی چدۆن خدۆی دهگدهل رهوتدی خێدرای‬ ‫ئالوگۆرهکاندا بگونجێنێ‪ .‬لهو بوارهشدا دیسان ههڵبژاردنی ئۆتریش ههڵبژاردنێکی سدهرکهوتوو بدوو‪ ،‬ئدۆتریش لده سداڵی ‪ ٢١٩١‬دا‪ ،‬لده‬ ‫ئاوری ئاڵمانی شهرقیدا دهسوتا‪ .‬ئاڵمانی رۆژئاوا ههستی دهکرد برایدهکی خدۆی بده نهخۆشدی دۆزیوهتدهوه‪ ،‬ئاڵمدان سهرخۆشدی ئهگدهری‬ ‫یهکگرتنهوه و پهرۆشی رووخانی ئابووری بوو‪ .‬مهجالی بۆ چاودێری و یارمهتی هیچ واڵتێک نهمابوو‪ .‬بهداخهوه ئدهو رهوشده نالدهبارهی‬ ‫ئۆتریش و بهگشتی زۆر بوون و خێرا بوونی رووداوهکانی ساڵی ‪٢١٩١‬ی ئوروپا‪ ،‬باشترین ههلی بۆ کۆماری ئیسالمی رهخسداند و دڵنیدای‬ ‫کردن که به موعامهلهیهکی ئابووریی‪ ،‬بهرپرسانی ئۆتریش رازی دهکهن و بیرورای گشتی جیهدانیش زۆر ناپرژێتده سدهر ئدهو جنایهتده‪.‬‬ ‫بهکردهوهش ههر وای لێهات‪ .‬کۆماری ئیسدالمی تدوانی هدهم تێرۆرهکده ئدهنجام بددات و هدهم تداکوو ئێسدتاش خدۆی لده ئاکامدهکانی ئدهو‬ ‫جنایهته بدزێتهوه‪.‬‬ ‫ڕهههندهکانی ژیانی دوکتۆر قاسملوو‬ ‫ههرچهنددد شددرۆڤه و شددهرحی کهسددایهتیی و ڕهههندددهکانی ژیددانی مامۆسددتای مددهزن دوکتددۆر قاسددملوو لدده توانددای وتددارێکی کددورتی لددهو‬ ‫چهشنهدا نییه بهاڵم ئهگهر به کورتیش بێ ئاماژه کردن به هیندێک خداڵ وهک بدهرچاوترین ڕهههنددهکانی ژیدانی نداوبراو بده پێویسدت‬ ‫دهزاندرێت‪.‬‬ ‫ئەگەر الیەنددی زانسددتی و پڕاگمدداتیکی بیددر و هددزری دوکتددۆر قاسددملوو لە بددواری سیاسددی‪ ،‬ئددابووری و کددۆمەاڵییەتییەوە شددهرح و شددرۆڤه‬ ‫بکرێ‪ ،‬به کردهوه دەتوانیین لە پیگەییاندنی نەسۆێکی تهندروست و بههێز لە هەمدوو بدواره سیاسدی‪ ،‬ئدابووری و کۆمەاڵییەتییدهکانەوە‬ ‫وەک سەرچاوەییەکی بە هێزی ڕاهێنان کەڵکی پێویستی لێوهرگرین‪.‬‬ ‫دوکتددۆر قاسددملو بدداوەرێکی قددوڵی بە بنەمددا و پڕهنسددییپە گشددتییەکانی دیموکراسددی هەبددوو‪ .‬ئەو پێددی وابددوو دیموکراسددی دەبددێ وەک‬ ‫سدداختارێکی واقکددی و زەهنددی لە بنەمدداڵە‪ ،‬گەرەک‪ ،‬واندده‪ ،‬یددانە‪ ،‬یەکێتیددیە پیشددەییەکانەوە تددا دەگدداتە نەتەوە و گەل و واڵت‪ ،‬ڕهنددئ‬ ‫بداتهوه‪ .‬لهو باوهڕهدابوو که هەموو تاکێدک لە مداوەی ژیدانی خۆیددا‪ ،‬هەم بداوەری پێدی بدێ‪ ،‬هەم کداری بدۆ بکدا و هەم بە کدردەوە لە‬ ‫ههڵسووکهوته ئەرێنییەکانی خۆیدا پراکتیزەی بکات‪.‬‬ ‫دوکتۆر پێیوابوو کە ئامانجەکانی دێموکڕاسی نابێ لە گەڵ ئهو یاسا و ریسایانه له قهناعهت و تهبایی دابێ کە زەربە لە پێناسدە و‬ ‫بێچمدددی دێموکراسدددی دهدهن و تدددا ڕادهیدددهک دیموکراسدددی تەندددگەبەر دهکدددهن‪ .‬ئەو پێدددی وابدددوو یاسدددای ژیدددانی ئینسدددان لە سیسدددتمە‬

‫‪166‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دێموکراتیکهکاندا‪ ،‬پێوەندی بە چەشنی بڕیاندانی بە کۆمەڵ هەیە کە لەوێدا دێموکراسی لە چەمکی خۆیدا نیشانەی ئەو ئەنجاماندهیە‬ ‫کە له کۆمهڵگادا کاریگهریان دهبێت‪ .‬ئەو لەو بڕوایهدا بوو که گرینگی به تاکدهکانی نداو کۆمدهڵگا بددرێ و ڕا و بۆچدوونی تاکەکدان‬ ‫لە پرسه گشتی و نهتهوهییهکاندا به مافێکی یهکسان لهبهرچاو بگیرێت‪.‬‬ ‫له بواری میدیاییهوه بهڕێزیان پێیوابوو راگەییەنەگشتییەکان کاتێک دهتوانن ئهرکی دێموکڕاتیک و بێالیهناندهی خۆیدان بەجدێ بێدنن‬ ‫کە تەواو سەربەخۆ بن و به هیچ شێوهیهک لە ژێر دەسەاڵتی دەوڵەت یا بەرژەوەندی شەخسیدا نەبن‪.‬‬ ‫رەهەندێکی دیکەی زانستی دکتۆر قاسملوو‪ ،‬کە بەتەوای خۆی تێدا دەبینییەوە‪ ،‬شارەزایی له بواری ئابووری بوو‪ .‬ئەو ئدابووری ناسدێکی‬ ‫دەوران و سەردەمی خۆی بوو‪ .‬وەک کەسێکی شارەزا و ئیلیتێکی کاریگەر پێداگری لە سەر خودکەفایی و بەرهەم هێنانی خۆمداڵی دهکدرد‪.‬‬ ‫پێیوا بدوو کەڵدک وەرگدرتن لە ئدابووری بدازاری ئدازاد‪ ،‬لە خزمەتدی سدەربەخۆیی بریداردانی سیاسدی دایده‪ .‬چوونکده مۆنۆپدول ندهکردنی‬ ‫بازاری ئازاد و ئابووری ئازاد وەک چەمکێکی زانستی‪ ،‬دەتوانێ‪ ،‬رێگە خۆشکەر بدێ بدۆ کدردنەوەی سروشدتی بدازاری هەمە چەشدنە کە لە‬ ‫وێددا مرۆڤەکددان جدگە لە ئددابووری بدازار‪ ،‬دهتددوانن دەرەتانێدک پێکبێددنن کده هەر کددات بیدانهەوێ‪ ،‬بتددوانن مهیددانی دەسددەاڵتی دەوڵەت‬ ‫تەنگەبەر بکەن‪..‬‬ ‫دکتۆر شارهزاییهکی ڕیشەیی لە ناسینی کۆمەڵگاکەی خۆیددا هەبدوو‪ .‬ئەو هەنداوی پێکهداتە و چدین و تدوێژە جۆراوجۆرەکدانی کۆمەڵگدای‬ ‫خۆی دەناسی و بەوپێیه پالن و سیاسهتی کاریی خۆی دادەڕشت‪ .‬پێیوابوو که سنوور دانان لە نێوان خەڵدک و حیدزب‪ ،‬هدهروهها خەڵدک‬ ‫و دەسەاڵت‪ ،‬بۆشداییەکی گەورە دەخدولقێنێ کە سدەر ئدهنجام وهک ئدانتی تێزێکدی کداریگەر لە سدەر هەمدوو جومگەکدانی پانتدایی ژیدانی‬ ‫کۆمەڵگددا دهردهکددهوێت‪ .‬ئەو پێددی وابددوو هەر ئەندددازە ئددێمە زانیاریمددان سددەبارەت بە خۆمددان و ژی دنگەی کددۆمەاڵیەتی خۆمددان هەبددێ‪،‬‬ ‫فاکتۆرێکی چارەنووسساز و ئەرێنی بدۆ ئاشدنایەتی لە ژیدانی سیاسدی و کدۆمەاڵییەتی خۆمدان درووسدت دهکدهین‪ .‬چوونکده هەم دهتدوانین‬ ‫دەردەکان بناسین و هەمیش دەرمانی تایبەت بە خۆیان بۆ بدۆزینهوه‪.‬‬

‫(ئهو چهند بۆچوونهی خوارهوهم له دیواری تۆڕی کۆمهاڵیهتی فهیسبووکی هاوڕێیهک وهرگرتووه)‬ ‫بۆچوونی د‪ .‬قاسملوو لە سەر چارەسەربی پرسدی کدورد بە پێدی هەلدو مەرجدی تدایبەتی ژیدانی خدۆی ‪ " :‬مەسدەلەی کدورد دەبدێ لە سدەر‬ ‫بندداخەی هەلددومەرجی تددایبەتی ژیددانی نەتەوەی کددورد و وەزعددی واڵتەکە چارەسددەر بکددرێ و پێویسددتە رادەی گەشددە کردنددی ئددابووریی‬ ‫واڵتەکە و گیروگرفتەکدددانی داب و شدددوێنی فەرهەنگدددی و ئدددایینیی گەلدددی کدددورد لە بەر چددداو بگیدددرێن‪ .‬وەشدددوێن کەوتندددی کدددوێرانە لە‬ ‫چارەسەرکردنی مەسەلەی کورددا زیانی زۆر گەورەی بۆ ئامانجی دوارۆژ تێدا دەبێ‪( ".‬ک‪ .‬ک‪ .‬ل ‪}١٩{ )٢٧٢ .‬‬ ‫بۆچوونی د‪ .‬قاسدملوو لە سدەر شدۆڤیەنیزمی نەتەوەی سەردەسدت و ناسدیونالیزمی نەتەوەی ژێدر دەسدت‪ " :‬ئەوەی پێویسدتی بە مداوەیەکی‬ ‫درێژتر هەیە‪ ،‬گۆڕینی چەشنی بیرکردنەوەی خەڵک لە بارەی مەسەلەی نەتەوایەتییەوەیه‪ ،‬واتە خۆبەزل گرتن و شۆوێنیزم لە مێشدکی‬

‫‪167‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫رۆڵەکانی نەتەوەی گەورەدا و ناسیۆنالیزم و دڕدۆنگی لە دڵی ڕۆڵەکانی نەتەوەی چکۆلەدا‪ .‬کەوابدوو‪ ،‬البردندی ندابەرامبەری لە نێدوان‬ ‫نەتەوەکاندددا وەختێکددی زۆر و هەوڵ و تەقەالیەکددی بەردەوامددی پێویسددتە بددۆ ئەوەی کددۆمەاڵنی خەڵددک بە گیددانێکی ئەنترناسیۆنالیسددتی‬ ‫پەروەردەبکرێن‪( ".‬ک‪ .‬ک‪ .‬ل‪}١٢{ )٢٧١.‬‬ ‫بۆچوونی د‪ .‬قاسملوو لە سەر سەربەخۆیی بەشێک لە کوردسدتان ‪ ":‬ئایدا دەگدونجێ تەنیدا بەشدێکی کوردسدتان رزگداری بدێ و دەوڵەتێکدی‬ ‫سەر بەخۆ دابمەزرێ؟ شتی وا کەم چاوەڕوان دەکرێ‪ ،‬لە گەڵ ئەوەی کە زۆریش بە دوور نازانرێ‪"..‬‬ ‫بۆچوونی د‪ .‬قاسملوو لە سەر پێکەوە ژییانی گەالن‪ " :‬لەپێشەوە گوتمدان گەلدی کدورد یەک دەگدرێتەوە‪ ،‬بەاڵم مەبەسدتمان ئەوە ندیە کە‬ ‫گەلددی کددورد لە نەتەوەکددانی دراوسددێی جیددا بێددتەوە‪ .‬چددونکە زۆر وێ دەچددێ یەکیەتددی یەکددی دڵخددوازانەی زۆر گەورەتددر پێددک بددێ کە‬ ‫بەقازانجی گەلی کوردو نەتەوەکانی دیکەش تەواو بێ‪ .‬بۆیە ئەو سنوورانەی ئێستا لە داهاتوو دا ئیتر ئەوەندە گرنئ ندابن‪( ".‬ک‪ .‬ک‪.‬‬ ‫ل ‪}١٢{ )٢٢١ - ٢٢٩ .‬‬ ‫ژێدهر‪:‬‬ ‫بهڵگهنامهکان‪ ،‬له پهڕاوێزی هیندێک وتار و بابهتدا‪... ،‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی خاکەلێوە ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧٢ :‬ی جوونی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪168‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملو هێمای نهتهوەیەک یان خودی نهتهوه‪!.‬‬

‫حیسام دەست پیش‬ ‫بە هۆی تێکهڵ بوونی قاسملوو له گهڵ خهون و ئاواتهکانی کورد‪،‬ئهستهمه بتوانین کورد و قاسملوو لهیهک جیا بکهینهوه!‬ ‫سیمبول یان هێما یهکێک لهو بوارانهیه که رۆلێکی گرینگی لده ژیدانی مرۆڤایهتیددا هدهبووه‪ ،‬ئدهم کاریگهرییده تدا رادهیەکده کده مدرۆە‬ ‫خۆی بۆ ئهو هێمایانه فیدا دهکات و له ههمان کاتددا ژیدانی خدۆی بدهو پێیده رێکددهخات‪ .‬ئهگدهر ئاورێدک لده ژیدانی خۆمدان بدهیندهوه‬ ‫دهتوانین ئهم سیمبۆالنه له تهواوی بهشهکانی ژیانماندا ببینینهوه‪ .‬ههر له ژیانی کۆمهاڵیهتی تاکوو ژیانی سیاسی‪ ،‬هێما توانیویدهتی‬ ‫قورسدداییی خددۆی بهسددهر ژیددانی مرۆڤدددا بچهسددپێنێ‪ ،‬بدده شددێوهیەک کدده رۆژاندده ئێمدده و سددیمبۆل‪ ،‬لدده تێکهددهڵچوون و یهکگرتنددداین‪ .‬لدده‬ ‫الیەکهوه ههوڵی پاراستنی دهدهین لده الیێکدی تدرهوه هدهوڵی زاڵ کردندی‪ ،‬لده الیێکدهوه زینددووی دهکهیندهوه لده الیێکدی تدرهوه پێیددا‬ ‫دهچینهوه‪ .‬بهاڵم خاڵی سهرنجراکێش ئهوهیه که مرۆە و هێما ههر له سهرهتای ژیانی مرۆڤایهتیدهوه لده گدهڵ یهکددا ژیداون‪ ،‬لده گدهڵ‬ ‫یهکدا گهشهیان کردووه و له گهڵ یهکدا نوێ بوونهوهته‪ .‬لهم ههڵچوون و داچوونهدا ئهم راستیانه بدۆ ئێمده ئاشدکرا بدووه کده سدیمبول‬ ‫کۆمان دهکاتهوه‪ ،‬لهیهکمان دهترازێنێ‪ ،‬ئاشتماندهکاتهوه‪ ،‬دهمدان تدۆرێنی‪ ،‬وهگەڕمدان دهخدات‪ ،‬راسدتیهکانمان پێشدان دهدا و بده گشدتی‬ ‫تهسهورێکمان دهداتێ که خۆمانی تێدا ببینینهوه‪،‬‬ ‫له دونیای کۆن و‬

‫وهک مرۆڤێکی ئایینی‪ ،‬کهسایهتیکی سیاسی‪ ،‬نهتهوهیەک و الیانهکانی تر‪.‬‬

‫له دونیای مۆدێرندا هێچ الیەنێک نهیانتوانیوه که به بێ سیمبول مانا ببهخشنه کۆمهڵگا‪ .‬بده واتدایەکی تدر‬

‫ئهوه سیمبولهکانن که پێوهندیی مرۆە به بهشه جۆراوجۆرهکانی کۆمهڵگاوه رادهگرن و مانای پێ دهبهخشن‪.‬‬ ‫بهاڵم پرسیار لێرهدا ئهوهیه که ئایا سیمبول له خۆدی خۆیدا توانای ئهوهی ههیه کده ماندا ببهخشدێته کۆمدهڵگا یدان ئدهوه مرۆڤدهکانن‬ ‫که مانا دهبهخشنه ئهو سیمبوالنه‪ ،‬کۆمهڵگاش له گدهڵیان ژیدانی خدۆی رێدک دهخدات‪ .‬پرسدیاری لدهوه گرنگتدر ئهوهیده کده ئایدا هدهموو‬ ‫تاکێکی کۆمهڵگا توانای ئهوهی ههیه که بهرههمهێنهری هێما بێت بۆ کۆمهڵگاکهی یان تهنیا کهسانی تایبهتن که ئهو توانایهیان‬

‫‪169‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ههیه؟‬ ‫سادهترین واڵم بۆ ئهم پرسیارانه ئهوهیه که ئهوه نووخبدهکان یدان سدهرچۆهکانی کۆمدهڵگان کده خولقێندهری سدیمبولهکانن‪ .‬ئدهوانن کده‬ ‫ژیانی مرۆە سیمبۆالیز دهکهن و ماندای پدێ دهبهخشدن‪ .‬ئدهوان مدرۆە لده بدوونی خدۆی ئاگدادار دهکهندهوه و لده هدهمان کاتددا هوشدیاری‬ ‫دهکەنهوه که مافهکانیان چین و چۆن دهبێ سیمبۆالیزیان بکەن‪.‬‬ ‫بهاڵم پرسیار لێردا ئهوهیه که ئهی ئهگهر سهرچۆێک که کۆچی دوایی کردووه چۆنه که خودی ئهو مرۆڤه دهبێته هێما یان سیمبول؟‬ ‫لێرهدایدده کدده دهتددوانین رۆڵ و کاریگددهریی کۆمددهڵگا رهچدداو بکددهین‪ .‬کۆمددهڵگایەك کدده خددهیاڵ و ئهفسددانهکانی‪ ،‬مدداف و داخوازییددهکانی‪،‬‬ ‫ئهمرۆ و سبهی‪ ،‬رابردوو و خهونهکانی له الیان سهرچۆهکانیهوه هێما کرابێ‪ ،‬که واته له ناخی خۆیدا بزووتنهوەیەکی بهرههم هێنداوه‬ ‫که دهبێته پاڵپشتی رهورهوهی ژیانی و له خۆشی و ناخۆشیهکانی ژیاندا پشتیان پێ دهبهستێ‪ .‬کۆمهڵگا لهم ئاستهدا جدوان دهزاندێ کده‬ ‫کێن ئهوانهی که سیمبولی ئازادی‪ ،‬رزگاری و یهکسانی پێ ناساندن و کێن ئهوانهی که دهبنه هێمای خهون و خهیاڵدهکانیان‪ .‬کده واتده‬ ‫تاک و کۆمهڵگا له تێکهاڵوێکی بهردهوامدان تاکوو هێماکانیان به زیندوویی بمێنێتهوه‪ ،‬به شێوهیێک که نهوه له دوای نهوه به شدێوهی‬ ‫جۆراوجۆر له چیرۆکی زارهکییهوه تاکوو نووسراو‪ ،‬له هێمدای سروشدتیهوه تداکوو بیندراو هێماکانیدان دهسدتاو دهس دهکدهن و نداهێۆن کده‬ ‫کۆمهڵگاکهیان دابچران بهخۆیهوه ببینێ‪.‬‬ ‫بهم پێشهکییه کورتە دهچینه ناو جیهانی سیمبول و هێماکانی کۆمهڵگای کوردی که زیاتر له سهدهیێکه له کاروانی خهباتی نهپساوهی‬ ‫کورد کات لهدوای کات له زیندوو بوونهوهدا بووه‪ .‬کاروانێک که ههزاران مرۆڤی تێدا قوربانی بووه‪ ،‬سهدان رێبدهری وهک هێمدایەک لده‬ ‫داخوازیهکانی بده مێدژوو سدپاردووه‪ ،‬سدهرما و گدهرمای زۆری چێشدتووه‪ ،‬جینۆسداید و کۆمدهلکوژی بۆتده بهشدێک لده رابدردووی‪ ،‬تیدرۆر و‬ ‫سێداره بۆته بهشێک له سیمبولهکانی‪ ،‬ئهشکهنجه و زیندان بۆته ئاسایی تدرین واڵم بدۆ داخوازییدهکانی و ئداواره بدوون و مداڵ وێراندی‬ ‫بۆته بهشێک له ژیانی ئاسایی‪ .‬لده ههلوومدهرجێکی ئداوادا کۆمدهڵگای کدوردی هێشدتا هێماکدانی لده بیدر ندهکردووه‪ ،‬ئدهو هێمایانده کده‬ ‫بهشێکی گرینگیان رێبهرهکانیهتی‪ ،‬ئهمرۆشی له گهڵدا بێ سهرچاوهیەکن بۆ هیوا به ژیان‪ ،‬ئامداژهیەکن بدۆ سدهرههڵدان‪ ،‬خدهونێکن بدۆ‬ ‫دوارۆژ و سیمایەکن له زانیاری و مرۆڤایهتی‪.‬‬ ‫لێرهدا دهمانههوێ که ئاورێک له مامۆستا فرهزاناکهی دیموکرات بدهینهوه‪ ،‬ئهو مامۆستایه که ئدهمرۆ پداش ‪ ٧٢‬سداڵ لده شدههید بدوونی‬ ‫هێشتا ههر سهرچاوهی هیوایه‪ ،‬سهرچاوهی سهرههڵدانه‪ ،‬سهرپۆپهی زاناییه‪ ،‬گهوره دیپلۆماتهکەی کورده‪ ،‬زمانه ههمیشده نهسدراوهکهی‬ ‫کوردستانه‪ ،‬ئاشتیخوازه وهفادارهکهی دیمۆکراسییه و هدهزاران هێمدای تدر کده قاسدملوو لده مێشدکی مرڤدی کدورددا نوێنهرایدهتیی دهکدات‪.‬‬ ‫بهاڵم پرسیار لێرهدا ئهوهیه که بۆ قاسملوو هێشتا ههر وهک هێما و سیمبۆلی گهلی کورد دهناسرێت و تاکی کورد ئهو به هێمای ئدهمرۆ‬ ‫و دوارۆژی خۆی دهزانێ؟‬

‫‪170‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫قاسملو ئاوێنهی مرۆڤی کورد‬ ‫بۆ ئهوهی راستی سیمبول بوونی رێبهری فره زانامان ال ئاشکرا بێ پێویسته که ئاورێک له ژیانی قاسملوو بدهیندهوه کده تدا‬

‫رادهیەک‬

‫وهک ژیانی کۆمهلگای کوردی دهچێ‪ .‬ژیانی دکتور قاسملوو هێمایەکه لده ژیدانی مرڤدی کدورد‪ ،‬گدهوره بدوونی لده گدهڵ کۆمداری کورسدتان‪،‬‬ ‫سددهفهر بددۆ واڵتددی غددهریا و دیتنددی خددهیاڵ و ئدداوتی گددهالنی جیهددان‪ ،‬گهرانددهوه بددۆ کوردسددتان و هێنانددهوهی ئهفسددانهی واڵتددانی تددر‪،‬‬ ‫رێبهرایهتی کردنی نهتهوەیەک بۆ نزیک به دوو دهیه و له کۆتایی دا شههید بوون بۆ داخوازیی کۆمهڵگایەکی پهراوێز کراو‪ .‬کۆی ئدهم‬ ‫قۆناخانه هیچ کات بێ بهری نهبوون له خهون و ئاواتهکانی کۆمهڵگای کوردی‪ ،‬قاسملو وهک کۆمهلگای کوردی به دوای پرسدیارێکی بدێ‬ ‫والم لهم جیهانهدا دهگهرێ‪،‬بۆ واڵم دانهوهی ئهم پرسیاره واڵت به واڵت ئاواره دهبێ‪ ،‬بیر دهکاتهوه‪ ،‬شۆرش ساز دهکدات و لده کۆتدایی‬ ‫دا هێمدایەکی تدر سداز دهکدات‪ .‬ئدهو وهک کۆمدهڵگای کدوردی هدهوڵی تداقی کردندهوهی خهونده یدهک لده دوای یهکدهکان دهدات‪ ،‬لده گدهڵ‬ ‫عهرەب و عهجهم تێکدهچی و یهکدهگرێ بدۆ هێناندهدی هیدوایەک‪ .‬لێدرهدا قاسدملوو تداکێکی پهرتدهوازه لده کۆمدهڵگای کدوردی نیده‪ ،‬لده‬ ‫خۆشدی و ناخۆشدیهکانی ئدهم کۆمهڵگایدهدا دهژی‪ ،‬هدهر بۆیده ئێمده دهتدوانین وهک هێمدایەک لده واڵتدی بدێ ئدااڵ نداوی ببدهین‪ .‬قاسددملوو‬ ‫سیمبوله چوونکە ئێمه دهتوانین به ئاوردانهوه له ژیانی خودی ئهو‪ ،‬کۆمهڵگای کوردی ببینینهوه‪ .‬قاسدملوو لده سدهردهمی مندداڵی دا لده‬ ‫گددهڵ هێمددا و خهیاڵددهکانی کۆمدداری کوردسددتان دا گددهوره دهبددێ‪ .‬لددهم قۆناغددهدا وهک هددهموو تدداکێکی کددورد خددۆی سددیمبۆڵ نیدده بددهلکوو‬ ‫خهیاڵێک له مێشکدا ساز دهکات بۆ دوارۆژ‪ ،‬له کاتی گهنجیدا بهرهبهره گهراکانی قاسملوی دوارۆژ لده مێشدکیدا وهک زۆربدهی رێبدهرانی‬ ‫جیهان له ئهرووپا سهرههڵدهدهن لێره بدهم الوهیده کده قاسدملو لده ئاوێندهی واڵتدانی جیهاندهوه سدهیری کوردسدتان دهکدات و بیدر لدهوه‬ ‫دهکاتهوه که چۆن جارێکی تر سهرههڵدانی کورد سیمبۆالیز بکات‪ ،‬که واته پرسیاری کورد له مێشدکی ئدهودا بدهردهم بدوونی دهبدێ وهک‬ ‫ئهوهی که له کوردستان ژیا بێ‪ .‬رێبهری فره زانا جوان دهزانێ که خهڵکی کوردسدتان چیدرۆک و داسدتانی کۆمدار دهگێرندهوه و تێددهگات‬ ‫که ئهم کاروانه وزه و گهرما دهبهخشێته کهسانی وهک ئهو‪ ،‬ههر بۆیه له دهرهوهی بازنهی کۆمار بیر ناکاتهوه و چاک دهزانێ که ئهمده‬ ‫تاکه رێگای تێکهڵ بوون له گهڵ ئاواتهکانی خهڵکی کوردستانه‪.‬‬ ‫کاروانی خهباتی کورد پاش کۆماری کوردستان کۆمهلێک مانا و هێمای به جێ هێشت که ئهو هێمایانده چووبوونده نداو جهسدتهی مرۆڤدی‬ ‫کوردهوه و بزوتندهوهیەکیان بهرهدهم هێندا بدوو کده وزه و تواندای دهبهخشدیه ندهوهکانی دوارۆژی خدۆی کده گدڕ و تینێدک بهرهدهم بێدنن‪.‬‬ ‫لێرهدا نهوهکانی پاش پێشهوا خاوهن بزوتنهوهیەکی کۆمهاڵیهتین که پێویستیان به هێما و مانای ندوێ ههیده‪ .‬قاسدملو وهک سدهرچۆێک‬ ‫ههڵکهوتوو ئهم راستییه دهزانێ چونکوو تێیدا گهوره بووه و خۆی نمونهیەکی راستهقینهی ئهم نهوهیهیە‪ .‬به خوێدنهوهیەکی نوێ و به‬ ‫ئهقلیهتێکی تر دێته ناو گۆرهپانهکهوه‪ ،‬هاواری مانا نوستوهکانی کورد له چدوارچرای مدههابادهوه بدهرز دهکاتدهوه و دهیهدهوێ بۆدێ کده‬ ‫ئێمه دهنگه نووستوهکانی چوارچرا هاتوینهوه که پەیامێکی نوێتان پدێ بگدهیەنین‪ ،‬ئدهویش ههسدتانهوهی مرۆڤدی کدورده‪ .‬بدۆ دهرخسدتنی‬ ‫ئددهم راسددتییه ئددهو نوینهرایددهتیی حیزبێددک دهکددات کدده لدده کۆمددهڵگای کوردیدددا غددهریا نیدده و ناسددراوه بددۆ پددهیرهوکردنی داخوازییدده‬ ‫نهتهوهییهکان‪ .‬ههوڵهکانی دوکتور بۆ خۆ گرێدان به خهڵکی کوردهوه دهتوانین ئداوا نداو ببدهین‪ :‬وهگەڕ خسدتهنهوهی حیزبدی دیمدوکرات‬ ‫وهک میراتی کۆمار‪ ،‬یهیرهوکردنی شوناسی کوردی وهک ئاوێنهی سیاسهتهکانی‪ ،‬مهڵبهند کردنی مههاباد وهک ناوهنددی بریداری سیاسدی‬

‫‪171‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫کددورد‪ ،‬فۆرمددۆلیزه کردنددی داخددوازی گهلهکددهی‪ ،‬سددیما کوردانهکددهی‪ ،‬سددازکردنی بددهرهی کوردسددتانی بددۆ دانوسددتاندن لدده گددهڵ داگیرکددهر‪،‬‬ ‫پهیرهو نهکردنی هیچ ئایدۆلۆژیایەک بۆ حیزبهکهی و تهسک کردنهوهی له چوارچێوهی بیرۆکهیەکی دیاریکراودا‪ ،‬پێناسه کردنی حیدزب‬ ‫وهک حیزبێکی نهتهوهیی‪ ،‬واقیع بینی و تێگهیشتن لدهو واقیکانده‪ ،‬پشدت بهسدتن بده ماندا نووسدتوهکانی خدودی کۆمدهلگای کدوردی و لده‬ ‫ههمووان گرینگتر تێپهر نهبوون له هێما نهتهوهییهکانی کۆماری کوردستان‪ ،‬ئهمانه پهیامێکن بۆ خهڵکی کوردستان که من لده ئێدوهم و‬ ‫جیاواز له خهیالهکانی ئێوه بیرناکهمهوه‪ .‬لده کۆبهنددی ئدهم تایبهتمهندیانهیده کده قاسدملوو متماندهی خدهڵک بدهدهس دێندێ و دهبێتده‬ ‫ئاوێنهی خهیاڵ و داخوازیهکانیان‪.‬‬ ‫له گهرمی شمشاڵهکهی قالهمهرهوه تاکوو پێشمهرگهی کوردستان‪ ،‬له دیارکردنی ئیالم و کرماشانهوه تاکوو خۆی و ماکوو وسهلماسدهوه‪،‬‬ ‫لدده ئهقلیهتدده مۆدێرنهکهیددهوه تدداکوو وهفدداداربوونی بدده دیمۆکراسددی‪ ،‬لدده فیداکاریهکانییددهوه تدداکوو نهسددرهوتن تددا سددهرکهوتن‪ ،‬و لدده‬ ‫دوورهروانیهوه تاکوو خۆشی و ناخۆشدیهکانی حیزبهکدهی‪ ،‬لده زاندا بوونیدهوه تداکوو ناسداندنی کدورد بده جیهدانی دهرهوه‪ ،‬ماندا گدهلێکی‬ ‫دهبهخشیه کۆمهڵگاکهی که من هێما و سیمبۆلی ئاواتهکانی ئێوهم‪ .‬ههر بدهم بۆنهیدهوه بدوو کده قاسدملوو ئێستاشدی لده گهڵددا بدێ هدهر‬ ‫قاسملوویه و خهونی ههزاران رۆله گهلهکهیهتی‪.‬‬ ‫سهرهنجام‬ ‫باسکردن لهوهی که رێبهری شههید سیمبۆلی خهباتی خهڵکی کوردستانه شتێکی حاشا ههڵنهگره و راستی ئهم باسه لدهوهدا دهردهکدهوێ‬ ‫که نهوهکانی ئهمرۆی کوردستان ئهو وهک هێمدای خۆیدان دهزاندن‪ ،‬ههرچهندد قاسدملوو بده جهسدته لده کۆمدهڵگای کدوردی بداری کدردووه‪،‬‬ ‫بهاڵم به هێما هێشتا ههر له گهڵ خهڵکی کوردستاندایه‪ .‬ههروەها کده پێشدتر باسدمان کدرد بده هدۆی تێکدهڵ بدوونی قاسدملوو لده گدهڵ‬ ‫خهون و ئاواتهکانی کوردهوه ئهستهمه بتوانین کدورد و قاسدملو لهیدهک جیدا بکهیندهوه‪ ،‬هدهر بۆیده بده سدیمبۆڵ بدوون و ماندهوهی‪ ،‬ئدهم‬ ‫راستیه ئاشکرا دهکا که رێبهرانی کورد وهک هێمایەک بۆ ئهم نهتهوه هێشتا ههر سهرچاوهی وزه و سهرههڵدانن و ئهگهر بلێین که ئهم‬ ‫رێبهرانه نه تهنیا سیمبول نین بهلکوو خودی نهتهوهکهن پدێم وا نیده کده لده راسدتیهوه بده دوور بدێ‪ ،‬لده بدهر ئدهوهی ئدهوان ئاوێندهی‬ ‫راستهقینهی ژیان‪ ،‬بهسهرهات و ئاواتهکانی ئهو نهتهوهن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی خاکەلێوە ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧٩ :‬ی جوونی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪172‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫مەرگی قاسملوو ‪ ،‬مەرگی خۆرە تاوە‪...‬‬

‫ئەحمەد شێربەگی‬ ‫گۆڕێک لە پێرالشێز هەیە‪،‬‬ ‫فریشتەکان دەبینن‪،‬‬ ‫هەموو شەوێ نیشتمانم بۆ الی دەفڕێ‪،‬‬ ‫دەچێتە ژوور سەری‪،‬‬ ‫دڵنەوایی دەداتەوە‪.‬‬ ‫گۆڕێک لە پێرالشێز هەیە‪،‬‬ ‫بەهاری هەموو ساڵێک‪،‬‬ ‫نیرگزەکان چەپک چەپک‪ ،‬دەچنە سەری رادەوەستن‪،‬‬ ‫لە تاسەی مردنی دا‪،‬‬ ‫شەونم ئاسا‪،‬‬ ‫زەنگوڵ زەنگوڵ ئارەقەیان دڕژێتە خوار‪،‬‬ ‫هۆن هۆن فرمێسک هەڵدەڕێژن‪.‬‬ ‫لەم هەوارە دوور دەستەدا‪،‬‬ ‫گۆڕێک هەیە‪،‬‬ ‫هەموو جارێک کە ئازادی لە گەڕان دا شەکەت دەبێ‪،‬‬ ‫دەجێتە الی ئۆقرە دەگرێ‪.‬‬ ‫گۆڕێک لە پێرالشێز هەیە‪،‬‬

‫‪173‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫نەتەوەیەک لە تامەزرۆی دیتنی دا‪،‬‬ ‫بۆی دەسووتێ و ئاور دەگرێ‪.‬‬ ‫گۆڕێک لە پێرالشێز هەیە‪،‬‬ ‫پێغەمبەرێک تێدا خەوتوو‪،‬‬ ‫شۆڕەسوارێکە گالوە‪،‬‬ ‫کەڵەمێرێکە پێکراوە‪،‬‬ ‫لە سەر کێلەکەی نووسراوە‪،‬‬ ‫کە من مردم‪ ،‬کورد نامرێ‪.‬‬ ‫هۆ قاسملوو! هۆ پێغەمبەرە پێکراوەکەی کورد!‬ ‫تۆ کێ بووی کە پەیاەکانت لە ئامێزی دایکم گەرمتر‪،‬‬ ‫هەناسەکانت لە شنەبای ئازادی فێنکتر‪،‬‬ ‫خەندەکانت لە هەرچی مۆسیقایە خۆشتر‪،‬‬ ‫خۆزگە بتزانیبا ژیان بە بێ تۆ‬

‫ئاوازێکی حەزینە و‬

‫نەغمەیەکی غەمگینە‪.‬‬ ‫مامۆستا گۆڕ غەریبەکەم!‬ ‫گیانە شیرینەکەم!‬ ‫من چیم هەیە لە ساڵڕۆژی نەبوونت دا پێشکەشت کەم‪،‬‬ ‫تەنیا جەستەیەکی الوازی گڕ گرتوو نەبێ‪،‬‬ ‫کە ئەویشم سااڵنێکە کردۆتە‪ ،‬خەاڵتی سووری ڕێبازەکەت‪.‬‬ ‫ئەمشەو گەرمە شینە‪،‬‬ ‫هەنووکە دایە پیرەم ڕاسپاردووە بێتە دەرێ‪،‬‬ ‫بەرۆکی خۆی دابدڕێ‪ ،‬شین بگێرێ‪،‬‬ ‫پرسەی گشتی ڕاگەینێ‪،‬‬ ‫منیش لێرە‪ ،‬دوور لە زێدو کاشانەکەم‪،‬‬ ‫لە سەر بستە خاکێکی سەر ئەم ئەستێرە نامۆیە‪،‬‬ ‫دەستی هەرچی کێژ و کوڕە دەگرم‪،‬‬ ‫دەیکەمە ڕەشبەڵکی گریان و‬ ‫ڕوو بە پێرالشێز‪،‬‬ ‫سروودی ئەبەدی دەڵێینەوە‪.‬‬ ‫ئێمە خەڵکی واڵتێکی بێ ناسنامەین‪،‬‬

‫‪174‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دەمانکوژن‪،‬‬ ‫دەمانبڕن‪،‬‬ ‫قڕمان دەکەن‪،‬‬ ‫سێدارەمان بۆ هەڵدەخەن‪.‬‬ ‫قاسملوو!‬ ‫هاتنت لە پشکوتنی هەاڵڵە برایمە و‬ ‫ئۆغر کردنت لە گوڵزاری پەپولەیەک دەچوو‪،‬‬ ‫کوێر بن کە تۆیان کوشت‪،‬‬ ‫ژیانیشیان کوشت‪،‬‬ ‫کە تۆیان کوشت جوانیشیان کوشت‪،‬‬ ‫هەرچی پێکەنین و بزە بوو تۆرا‪،‬‬ ‫کۆترەکان لە گمە کەوتن‪،‬‬ ‫هەمووی هەڵفرینە تاریکی‪،‬‬ ‫کاتژمێرەکان کڕبۆی کەوتن‪.‬‬ ‫قاسملووی کورد‬ ‫تکا کارتین‬ ‫بگەرێوە چاوەرێتین‪،‬‬ ‫کفنی سپیت بدرێنە‪،‬‬ ‫سینگی زەوی شە‪ ،‬کە‬ ‫بگەرێوە بە یەکجاری‪،‬‬ ‫کوردستانم لە بێ نازی دا دەخنکێ‬ ‫ڕزگاری کە‪،‬‬ ‫بگەرێوە بە یەکجاری‪ ،‬کوردستانم لە بێ نازی دا دەخنکێ ڕزگاری کە‪،‬‬ ‫ڕزگاری کە‪..‬‬ ‫چارەگە سەدەیەک لە مەرگی سوورت تێپەری کەچی خۆری‬ ‫قەندیلەکەی ناو دڵمانی‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی گیارەنئ ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪175‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫ژیان و تێکۆشانی خەباتکاری شەهید کاک عەبدواڵ قادری ئازەر لە ڕێگایەک بەروخۆڕدا‪.‬‬

‫ڤییەن!‬ ‫عەبدواڵ قادری ئازەر‬ ‫بەفرێکی لووتکەی مانئ بەسەر‬ ‫غوبارێ لە هەرەتی هاژە هاژا‬ ‫سردووێکی سوور لە گاە گاەی دڵ و زەمانا‬ ‫عەبدواڵ قادری ئازەر‬ ‫گەنجێک لە شێوەی گوڵە عەتری تێکەڵ بە مۆرگ و‬ ‫پاریسی بۆنخۆشتر کردبوو‬ ‫یاقووتێ بە گردنی شەوێکی سپییەوە‬ ‫کەناری زیوی جریوەدار کردبوو‬ ‫بەشێک لە هۆنراوەی " قاسملوو تاڤگەیەک لە گدواڵڵە و دڵدێ پەمدۆ" لە نووسدینی شداعیرەی نداوداری کدورد مامۆسدتا شدێرکۆ بدێکەس‪-‬ی‬ ‫نەمر بۆ شەهیدانی ڤییەن‬ ‫‪...........‬‬ ‫پووشپەری زامی زەمەندەی پڕ لە گوڵ‬ ‫چەندە بەو زامەت دڵم هاتۆتە کوڵ‬ ‫جەرگی کورد سووتا بە گوللەی زوڵمەوە‬ ‫هات و دەریای خەم رژایە دڵمەوە‬ ‫ڕێبەرم‪ ،‬تاجی سەرەم‪ ،‬ئوستوورەکەم‬

‫‪176‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫پەیکی ئازادی گەلم‪ ،‬دوکتورەکەم‬ ‫ئێمە شانازی بە بیر و ڕات دەکەین‬ ‫گیان فیدای رێبازی دێموکرات دەکەین‬

‫تیددڕۆر لەسددەر خددوانی ئاشددتی نەریتددی بە میراتددی دیکتدداتۆڕە خددۆ سددەپێنەکانی زاڵ بەسددەر خەڵکددی کوردسددتان لە ئێرانددی کدداولگەی بددن‬ ‫دەسەاڵتیانە‪ .‬ئەو زاڵم و زۆردارانەی لە میژوودا قەت نەیان توانی بەسەر ئیدرادەی و دڵ و هەسدتی خەڵکدی کوردسدتان دا زاڵ بدن‪ ،‬بە‬ ‫خوێن رشتن و شیر کێشان‪ ،‬چەک و تفەنگیان نیشدتمانی کوردیدان دەخسدتە بدن چنگیدان ‪ .‬زۆر بدوون ئەوانەی بدۆ توانددنەوەی ئەو گەلە‬ ‫سەری سەردارانیان بڕی و دڵی سەرکردەکانیان سمی‪ ،‬نەمان و لە توولی مێژوودا ون بوون‪ ،‬بەاڵم ئەم سەردار و رێبەرانەی بە خوێنیان‬ ‫و بە خەباتیددان گەلەکەیددان پاراسددت‪ ،‬نیشددتمانەکەیان رەنگانددد‪ ،‬لە ڕووپەڕەکددانی مێژوویددی ئەم نەتەوەیەدا هەر مددان و بددوونە رەمددزی‬ ‫خەبات بۆ هەڵدانی ئااڵی ئاواتمان و تێ هەڵکردنی سروودی سەربەستی لە هەموو خاکی نیشتمانەوە‪ .‬ئەوا ئەمڕۆ ئێمە مدورک و واژۆی‬ ‫گەلێددک گەورە پیدداوی رێددبەر و پێشددەوامان بە چدداوان دەبینددین کە بە تۆمدداری هەرمددانی کوردسددتانەکەمانەوە دەدڕەوشددێنەوە‪ .‬زۆر جددار‬ ‫دوژمنانمان قڕان و قەاڵچۆیدان گدرتە بەر‪ ،‬خەڵکدی ئەم خداک و ئاوەیدان بە کدۆمەڵ گدرت و بە کدۆمەڵ بدرد و بە کدۆمەڵ کوشدت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕۆڵەکانیددان هەر لەسددەر هەڵدددان و سددەربەرز کددردنەوە نەوەسددتان و پدداش چددوونی هەمددوو زسددتانێ لە گەڵ بددارانی هەمددوو بەهارێددک دا‬ ‫دەڕوێنەوە‪.‬‬ ‫لە مێژوویی نزیکماندا و لەسەر خوانی ئاشتی بۆ بە هێمنی ژیان و پێکەوە نانێکی ئاوەدان دوژمنان ڕۆڵە تێکۆشەرەکانیان دەکوشدتین و‬ ‫سەری سەردارەکانیان دەبڕین‪ .‬لە تایەفولحییەل و کەمەندی تەدبیر و سیاسەت کدردن‪ ،‬داو و تەڵەکەی دزێدوی دوژمدن بدوون بدۆ لە نێدو‬ ‫بردنی ڕێبەرکانی بزووتنەوەی کوردستان و هەموو کات شانازییان پێوە کردوون‪.‬‬ ‫تیڕۆڕی فیدراسیۆنی هۆزەکانی بۆباس "باپیر ئاغدای گەورە " لەسدەر خدوانی خدانەخوێ‪ ،‬وێدرای کۆمەڵێدک سدەڕۆک و سدەرکردە بە فێۆدی‬ ‫پاشای ئێران لە خەوی ئاشتی دا کرا‪.‬‬ ‫کەمەندی تەدبیر و لە تایەفولحییەل هەر لەسەر خواستی دوژمنان بۆ ئاشت بوونەوە و سازان‪ ،‬تیڕۆری سوپای شێس عوبەیدواڵی‬ ‫نەهری‪ ،‬هەمزاغای مەنگوڕی هەر لەسەر دەستی شای تاران کرایە پیالن‪.‬‬

‫‪177‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫شای خدۆ بە بەهێدزی سدەفەوی کە هەمدبەر هێدزی موکریدان کەوتە سدەرچۆکان‪ ،‬کەوتە تەدبیدری تیدڕۆری سدەرکردەکانیان‪ .‬لە وتدووێژدا‬ ‫ئەمیر خانی برادۆس و عەبداڵ خانی مامەشیان شەهید کرد و هەر لەسدەر خدوانی ئاشدتی بدوداغ خدانی میدری موکریدان لە بارەگدای شدا‬ ‫تیرۆر کرد‪ .‬دوای ئەوانەش تیڕۆر و تۆقاندن بوونە سیاسەتی رەسمی حکوومەتەکانی ئێران‪ ،‬رێبەران و مەزنە پیاوانی کوردیان بۆ چاو‬ ‫ترسێن کردنی گەل دەخستنە ناو سیاسەت و تەکبیریان‪ ،‬شەهیدیان دەکردن‪.‬‬ ‫جەعفەر ئاغای شکاک لە کۆشکی شازادە‪ ،‬لە بانگهێشتی گفتی ئاشتی دا تیڕۆر کدرا و سدمکۆی گەورە بە پیالندی پەهدلەوی یەکەم لەبەر‬ ‫سەکۆی دانوستاندا تیڕۆر و شەهیدیان کرد‪.‬‬ ‫پێشەوا "سەڕۆک کۆماری کوردستان" بە بەڵێندی بە ئاشدتی و بە ئدازادی‬ ‫و پددێکەوە ژیددان‪ ،‬بە فەرمددانی شددای دووهەمددی پەهددلەوی لە ت داران لە‬ ‫هۆڵی وتووێژ و لێددوان‪ ،‬بە مەبەسدتی تیدڕۆر و تۆقانددنی گەلەکەمدان‬ ‫شەهید کران‪.‬‬ ‫تیدددڕۆری بدددێ پسدددانەوەی حکدددوومەتی لە ئێدددران قەت هەوداکدددانی بە‬ ‫دارزانی رێژیمەکانی نەپساند‪ .‬ئەوە تەنیا میراتێکی لە مێژینە بوو کە پشتاوپشت بۆیان هەرمان کە رێژیمەکانی پاشدایەتیش یەک لە‬ ‫دوای یەک رووخان‪ ،‬کەمەندی تەدبیر و لە تایەفولحییەل هەر مان و کۆماری ئیسالمی ئێران کردییە پیشەی دەوڵەتەکدانی و لە گیدانی‬ ‫خەڵکی کوردستان و ئازادی خوازانی ئێراندی بەردان‪ .‬لە سیاسدەتی تیدڕۆر و تۆقانددن دا ئامانجیدان سدەری سدەرکردەکانی بدزووتنەوە و‬ ‫گیانی ڕێبەرانمان بوو ‪.‬‬ ‫شەهیدی ڕێبەر‪ ،‬سکرتێری گشتی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران لە بۆنەی شەهید کرانی دوکتور عەبددولڕەحمان قاسدملوو‪-‬ی مەزن‬ ‫دا فەرمووی‪ ":‬بە درێیژایدی مێدژوو‪ ،‬دوژمندانی گەلدی کدورد‪ ،‬دوژمندانی ئدێمە‪،‬‬ ‫تاکتیکیددان ئەوە بددووە‪ ،‬نەقشددەیان ئەوە بددووە کە سددەری ئددێمە لددێ بدددەن‪ ،‬و‬ ‫ئەو جددارەش بەداخەوە ئەوەیددان کددرد‪ .‬ئددارەزوو و هیددوای وان هەمیشددە ئەوە‬ ‫بووە کە سەرمان نەمدا‪ ،‬بەدەن ئیددی حەرەکەتدی ندامێنێ‪ .‬ئێسدتاش هەر ئەو‬ ‫ئومەدەیددددان هەیە‪ ،‬بەاڵم تەواوی رەنددددج و زەحددددمەت و تێکۆشددددانی دوکتددددور‬ ‫قاسملووی نەمر ئەوە بوو کە ئێمە وا بار بێنێ لە پێشدا هاورێیانی حیزبدی‬ ‫کە لەسدەر پێدی خۆمدان بدین‪ ،‬مددوتتەکی بە نەفسدی خۆمدان بدین‪ ،‬موسددتەقیل‬ ‫بین‪ ،‬چاومان هەڵبرین و لە یەک نەفەر نەبێ‪ ،‬تەواوی هیوا و هومێد و ئارەزووی ئەوە بوو کە ژیانیشدی لەسدەر ئەو رێگدایە داندا‪ ،‬کە‬ ‫میللەتی کورد بگاتە ئەو قۆناغەی کە کامڵ بێ‪ ،‬چارەنووسی خۆی بە دەستی خۆیەوە بگرێ"‪.‬‬ ‫کادری ڕێبەری حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران‪ ،‬هاوڕێی شەهیدمان کاک عەبدواڵی قادری ئازەر کە لە پەنا و وێرایی ڕێبەری‬

‫‪178‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫مەزنی حیزب و گەلەکەمان لە الیەن تیڕۆریستانی تیڕۆریسمی دەوڵەتی کۆماری ئیسالمییەوە شدەهید کدرا ‪ ،‬لەسدەر مێدزی وتدووێژ و لە‬ ‫پێناو ئاشتی و ئازادی دا گیانی بەخشی‪.‬‬ ‫بەهدداری سدداڵی ‪٢٢٢٢‬ی هەتدداوی عەبدددواڵ لە شدداری نەغەدە و بددۆ رووبدداری گددادەری دەڕوانددی‪ .‬گددادەر لەفددکەی دەسددتماڵە زێددوینەکەی‬ ‫کوێستانەکانی دااڵنپەڕ و بدۆزی سدینا لە تەشدک و داوێندی مەزرای شدنۆیە دەهدااڵ و لدوول دەبدۆوە دەشدتەکەی سدندووس‪ ،‬بە بەر مداڵی‬ ‫عەواڵدا خدددۆی بدددا دەدا‪ .‬دەیددددیت کە سدددەرێکی لەبەر سدددینگەی حەسدددنلوو دەسدددوێ و شدددۆڕ دەبێدددتەوە دوورگە سدددەنگی و لە گدددردە قیدددت‬ ‫بووبەمیندەوە بەرەو داوێنی کێوی گەنمان دەخشێتە بن هێالنەی مەلە باڵ سوێرەکانی تااڵو و عەبدواڵ خەیالی دەکردە بازێدک و بەسدەر‬ ‫پەلکەزێڕینەدا دەفڕییە دەشت و لێاڵوت و گرد و کۆی باوەشی و لە تەپکی قەاڵت و سەرئااڵن و سوڵتان یاقووبی دەڕوانی‪.‬‬ ‫لە حەوت کانیانەوە پیر ناسر و باڵخچی‪ ،‬داشان قەال و مەهدی خان‪ ،‬مەخداکوو و فەرەنگدی لە ئدامێزی نیگدای دەگدرت‪ .‬کە گەورە بدوو‬ ‫گەلێک بە خۆی دەنازی کە چاوی بە چۆمی گدادەر دەشدوا و بە گەنمدی سدندووس و رێواسدی سدەر شداخان گەیدوەتێ و سدەری بە کدۆچکەی‬ ‫ئاسمانەوە ناوە‪.‬‬ ‫عەبدواڵ لە نەگەدە چووە مەدرەسە‪ ،‬پۆلە سەرەتاییەکانی هەر لەوێ خوێند و ناوەندیشی تێپەڕاندد‪ .‬ئەو زەحمەتدی بنەمداڵەکەی کدردە‬ ‫ئەمەگی خۆ پێ گەیاندن‪ .‬پاش خوێندنی سێهەمی ناوەندی چووە دەبیرستانی سەنکەتی لە ورمێ و لە ماوەی سدێ سداڵ دا دیپۆدۆمی وەر‬ ‫گرت‪ .‬لە باتی ئیجباری کرایە سوپای داندش و ئەرکدی مامۆسدتایی کەوتە سەرشدان لە ئەلەمدووتی قەزویدن‪ ،‬پداش دوو سدااڵن گەرایەوە‬ ‫نەغەدە‪ .‬کدداک عەبدددواڵ دوو سدداڵیش لە نەغەدە مامۆسددتا بددوو‪ .‬ئددۆگرییەکی زۆری بە هددونەر هەبددوو‪ ،‬هەر بددۆیە بددۆ خوێندددن چددووە‬ ‫دانیشسدەرای هدونەر لە تدداران و فەوقە دیپۆدۆمی هدونەری لەوێ وەرگددرت و بە سدەرکەوتنەوە گەرایەوە نەغەدەی زێددی و لەوێ بددوو بە‬ ‫مامۆستای دەبیسرتانەکانی شاری نەغەدە‪.‬‬ ‫سدداڵی ‪٢٢٢٢‬ی هەتدداوی بە هددۆی ئاشددنایی لەگەڵ تێکۆشددەرانی حیزبددی دێمددوکراتی کوردسددتانی ئێددران‪ ،‬بەرنددامە و پەیددرەوەی حیزبددی‬ ‫دێموکراتی کوردستانی ئێران دەکداتە یاسدایی خەبداتی دواڕۆژی و دەبێدتە ئەنددامی حیدزب و لە ڕاگەیانددنی خەبداتی ئاشدکرا لە الیەن‬ ‫حیزبەوە کاک عەبدواڵ دەبێتە ئەندامی کومیتەی شارەستانی نەغەدە و هەموو توانا و کاتی بۆ بەرەو پێش بردندی ئامدانجی حیدزبەکەی‬ ‫تەرخان دەکا‪.‬‬ ‫کاک عەبدواڵ کادرێکی رووناکبیر‪ ،‬تێکۆشەر و ماندوو نەناسی حیزبەکەی بوو‪ .‬لە ماوەی خەبات و تێکۆشانی دا زۆر ئەرکی گرینگی‬ ‫گرتە ئەستۆ و بە لێوەشاویی بەرێوەی بردن‪ .‬ئەخال‪ ،‬و رەفتاری شۆڕشگێرانەی کاک عەبدواڵ سەر مەشقی هاورێکانی بوو‪ .‬ئەندامی‬ ‫کومیتەی شارەستانی نەغەدە بوو‪ ،‬پاشان لە بەشی تدارەکاتی هێدزی پێشدمەرگەدا تێکۆشدا‪ ،‬لە ڕادیدۆ دەنگدی کوردسدتانی ئێدران ئەرکدی‬ ‫گرتە ئەستۆ‪ ،‬لە کموسیۆنی ماڵی حیزب کاری کرد و کرایە بەرپرسی کومیتەی شارستانی نەغەدە‪ .‬کاک عەبددواڵ کدادرێکی خوێنددەواری‬ ‫خاوەن هەڵوێست و لێکدانەوە بوو کە جێگەی هیوا و هومیددی حیدزبەکەی بدوو‪ .‬لە کدۆنگرەی حەوتەمدی حیدزب دا پداش ئەوەی متمدانەی‬ ‫هاوڕێکانی بۆ نوێنەرایەتی کۆنگرە وەرگرتبدوو‪ ،‬بە ئەنددامی کدومیتەی ناوەنددی حیزبدی دێمدوکراتی کوردسدتانی ئێدران هەڵبژێدردرا‪ .‬لە‬

‫‪179‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫دابەش کردن و ئەرک و پێ ئەسپێردراوەکانی حیزب دا کاک عەبدواڵ لە بەشی پێوەندییەکانی دەرەوەی حیزب ئەرکدی بدۆ دیداری کدرا و‬ ‫دواتر وەک نوێنەری حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران لە دەرەوەی واڵت دیاری کرا و لە دەفتەری پاریسی حیزب دەستی بە تێکۆسدان‬ ‫کرد‪ .‬کاک عەبدواڵ لەو ماوەیەدا کە ئەرکی نوێنەرایەتی حیزبی لە پاریس بە ئەستۆوە بدوو‪ ،‬لە ژێدر ڕێندوێنی ڕێدبەری شدەهید دوکتدور‬ ‫عەبدولڕحمان قاسملوو و هاوڕێکانی دیکەی دا توانی خزمەتی گەورە بە بەرەو پێش چوونی پیوەندییەکانی حیزبەکەی لەگەڵ حیدزب و‬ ‫الیەن و کەسددایەتی و نددوێنەرانی واڵتددان و دەوڵەتەکاندددا بکددات‪ .‬ئەو رۆژ لەگەڵ رۆژ بەرەو پددێش دەچددوو ‪،‬ببددوە روخسدداڕێکی ناسددراوی‬ ‫حیزب و بزووتنەوەکەی لە کۆڕ و کۆمەڵە نیونەتەوەییەکاندا‪ .‬مخابن تیڕۆریسمی دەوڵەتی کۆماری ئیسالمی لە پیالنێکی دزێودا لە ژێدر‬ ‫پەردەی وتدددووێژ بدددۆ ئاشدددتی و ئدددازادی دا دەسدددتیان بە خدددوێنی ئەو و مامۆسدددتاکەی کە لە کوردسدددتانەوە بە هیدددوای وەدی هێندددانی‬ ‫ئامانجەکددانی گەلەکەی کە جددگە لە ئددازادی‪ ،‬لە ئاشددتی‪ ،‬لە ئ داوەدانی و پددێکەوە ژیددانی هێمنددانە نەبددوو‪ ،‬سددوور کددرد و ئاواتەکانیددان‬ ‫ئاوێتەی خوێنی گەشیان بوون بەرەنگی سەرەوەی ئاالی کوردستان و ساڵەهایە بە بەرچاومانەوە دەشەکێتەوە‪.‬‬ ‫پووشپەری زامی زەمەندەی پڕ لە گوڵ‬ ‫چەندە بەو زامەت دڵم هاتۆتە کوڵ‬ ‫جەرگی کورد سووتا بە گوللەی زوڵمەوە‬ ‫هات و دەریای خەم رژایە دڵمەوە‬ ‫ڕێبەرم‪ ،‬تاجی سەرەم ‪ ،‬ئوستوورەکەم‬ ‫پەیکی ئازادی گەلم‪ ،‬دوکتورەکەم‬ ‫تاکوو خوێنی گەل لە سەنگەر هەڵ نەچێ‬ ‫کەی خەبات و شۆڕشی بۆ پێش دەچێ‬ ‫سەنگەرت تەنیا قەڵەم بوو بۆ دژان‬ ‫هێۆی سوورت نایە بەر دەم خوێن مژان‬ ‫کورد و جوغرافی و خەباتی هەر یەکە‬ ‫چارەنووس و دەسەاڵتی هەر یەکە‬ ‫ئێمە شانازی بە بیر و ڕات دەکەین‬ ‫گیان فیدای ڕێبازی دێموکرات دەکەین‬ ‫پێت دەبەخشین تامی دونیای پێکەنین‬ ‫فێر دەبووین مانای ژیانی پڕ ئەوین‬ ‫باوەڕ و ئیمان بە ڕێ و ڕێبازەکەت‬ ‫هەر لە ڕێدایە گەلە بێ نازەکەت‬ ‫تۆ لە لووتکەی گەورەیی دا بووی کە بوویی‬ ‫وەک شەهیدێک گەورەتر ببووی کاتێک چوویی‬

‫‪180‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫خۆ فیدا کردن لە رێی گەل پێگەیین‬ ‫گەورەییتە ‪ ،‬گەورەییتە باش تێگەیین‬ ‫تۆ لە ئاشتی و خۆشەویستیدا تەژی‬ ‫تۆ لە ناو ڕۆحی هەموو کوردێک دەژی‬ ‫دوژمنان داویان لە ڕێت دانایەوە‬ ‫کورسی ڕاوێژیان لەبەر پێت نایەوە‬ ‫هەست بە گەل دۆستی وەهای ساد کردبوویی‬ ‫زوو لە بیرمان چوو ‪ ،‬ئەوەی سا کردبوویی‬ ‫ئەو خەبات و ڕێیە‪ ،‬ڕێگای قازییە‬ ‫مردنی رێی ویستی گەل شانازییە‬ ‫تۆش قوتابی ئەو کەسە مەزنانە بوویی‬ ‫بۆیە بۆ ئازادی گەل مەستانە چوویی‬ ‫پووشپەری مەینەت وەکوو تۆقی بەاڵ‬ ‫دایڕنی خونجە و چڕۆ و پەلک و گەاڵ‬ ‫پەیکەری پێغەمبەری ئاشتی واڵت‬ ‫ناوی پیڕۆزی شەهید بوو خەالت‬ ‫کۆتری ئاشتی بە چەک پەڕ پەڕ کرا‬ ‫بەرگی کوردستان هەموو رەش هەڵگەرا‬ ‫مەرگی قاسملوو ئەرووپای گرتەوە‬ ‫ناوی کورد و ئاشتی واتای گرتەوە‬ ‫ناوی پیڕۆزی لە دونیا دەر کەوت‬ ‫بەم شەهید بوونە لە بەرزی سەرکەوت‬ ‫دوژمنانی کورد بزانن ‪ ،‬رێبەرم‬ ‫ئێسە ئاالیەک براوە بۆ بەرم‬ ‫بێت بە مزگێنی لە سایەی گۆرەکەت‬ ‫تیشکە‪ ،‬ئەنگاوتوویەتی پاپۆڕەکەت‬ ‫موژدە ئاالمان لە دونیا هەڵکرا‬ ‫دەنگی حیزبی تۆ لە دونیا بیسترا‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی پێشمەرگەکان ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪181‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫له نێوخۆی ڕۆژههاڵتی کوردستان‪ ،‬چۆن بهرهو یادی ‪ ٧٢‬ساڵهی شههیدبوونی د‪.‬قاسملوو‬ ‫بچین؟‬

‫قادر وریا‬ ‫له ‪٧٧‬ی پووشپهڕی داهاتوو دا(کهمتر له مانگێکی دیکه) ‪ ٧٢‬سال بده سدهر تیدرۆری د‪.‬قاسدملووو هاوڕێیدانی بده دهسدتی رێژیمدی کۆمداری‬ ‫ئیسالمیی ئێراندا‪ ،‬رادهبرێ‪٧٧ .‬ی پووشپهڕ‪ ،‬ئهو ڕۆژهیه که د‪.‬محهممهد سهدیق کهبوودوهند چهند ساڵ لهمهوبهر له پدهیامێکی تایبدهت‬ ‫دا له بهندیخانهی ئێوینهوه‪،‬به ڕۆژی دژایهتی له گهڵ تیرۆری دهوڵهتی ناودێری کرد‪.‬‬ ‫له نیوهی دووهدهمی دهیدهی ‪١١‬ی ههتاوییدهوه‪ ،‬خدهڵکی کوردسدتان بده تایبدهتی لده هینددێک شدار و ناوچدهکان‪ ،‬بده مدانگرتنی گشدتی و‬ ‫داخستنی دوکان و بازاڕ‪ ،‬لهم ڕۆژه دا بیزاریی خۆیان له تیرۆری دهوڵهتی و وهفای خۆیان بۆ ئهم ڕێبدهره شدههیده پێشدان دهدا‪ .‬بدهاڵم‬ ‫دامو دهزگای سهرکوتی ڕیژیم‪،‬به کهلکوهرگرتن له ههڕهشهو سزای جۆراوجۆر‪ ،‬سال به ساڵ تونددتر بدهرهوڕووی ئدهو خهڵکده دهبووندهوه‬ ‫که بهشداری ئهو مانگرتنه گشتیه دهبوونو تێچووی ئهم جدۆره نارهزایهتیدهربڕیندهیدان جاربدهجار پتدر دهبدرده سدهر‪ .‬سدااڵنی دواتدریش‬ ‫ڕێزگرتن لهو ڕێبهره شههیدهو بیزاری دهربڕین لده کۆمداری ئیسدالمی لده رۆژی تێدرۆری ئدهو ڕیبدهره کدورده دا‪،‬بده شدیوهی دیکده دریدژهی‬ ‫ههبووه‪ .‬بهاڵم ئاشکرایه شوێنهواری زاڵبوونی سهرکوتوکهشوههوای ئهمنییهتیی ئێرانی پێوه دیار بووه‪.‬‬ ‫ئهم یاده(تیدرۆری د‪.‬قاسدملوو) هدهر تدهنیا هدی دیموکراتدهکان نییدهو خدهڵکێکی زۆر لده دهرهوهی ئهنددامان و الیدهنگران و تیکۆشدهرانی‬ ‫حیزبی دیموکرات هۆگرو الیهنگری ڕێگاو ئامانجهکان وکهسدایهتیی ئدهو ڕێبدهره گهورهیدهنو هدهر لدهو کاتده دا‪،‬دهیاندهوێ لده دهرفدهتی‬ ‫گونجاودا کارنامهی تیرۆریستیو سهرکوتکهرانهی کۆماری ئیسالمی مهحکووم بکهن‪ .‬ههروهها ئهم ڕۆژهو ئدهم یداده لده مێدژ سداڵه تیکدهڵ‬ ‫به جۆرێک له نارهزایهتیدهربڕینی هێمنانهی خهڵکی ڕۆژههاڵتی کوردستان بووه‪ .‬بۆیه جێی خۆیهتی له بازنهیهکی گهورهتردا قسده لده‬ ‫چۆنیهتی بهڕێوهبردنی سااڵنهی ئهم یاده بکرێ وله بهر ڕووناکایی ئهزموون و ئیدهی جۆراوجۆر‪،‬کردهییترینو گونجاوترین پێشنیارهکان‬

‫‪182‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بۆ چۆنیهتیی بهڕیوهبردنی یادی ‪٧٢‬سالهی تیرۆری د‪.‬قاسملوو ئاماده بکرێ‪.‬‬ ‫شاراوه نییه که باسکردن له چۆنیهتی بهڕێوهبردنی ئهم یاده‪ ،‬باری ئهمنیهتیشی ههیه که بێگومان‪،‬رهچداوکردنی پێویسدته‪ .‬بدهالم هدهر‬ ‫لددهو کاتددهدا‪ ،‬ههڵسددهنگاندنی ئهزموونددهکانی ڕابددردوو‪ ،‬لێکدانددهوهی دروسددتی بددارودۆخی نیوخددۆی ڕۆژهددهالتی کوردسددتان‪ ،‬کۆکردنددهوهی‬ ‫زانیدداری لدده سددهر تاکتیکددهکانی دهزگددای سددهرکوتی ڕێددژیم‪ ،‬ئددالوگۆڕی بیددروڕا لدده بددارهی کهموکوڕییددهکانی رابددردوو وخسددتنهرووی ئیدددهی‬ ‫داهینهرانهش بهشێکن له پێویستییهکانی بهڕێوهبردنی سهرکهوتوانهی ئهم یاده‪.‬‬ ‫لددهم ڕوانگهیددهوه‪،‬هاوفکری لدده نێددوان هددهموو ئددهو کهسددانهی گرنگددی بددهم یدداده دهدهن‪ ،‬بدده پێویسددت دهزانددم‪ .‬ورووژاندددنی ئددهم باسددهو‬ ‫هینانهگۆڕی ئهم پرسیارهی سهرهوه له تۆڕه کۆمهاڵیهتییهکاندا‪ ،‬یارمهتیمان دهدا کارێدک کده پێوهنددیی بده ژمارهیدهکی زۆری خهڵکدهوه‬ ‫ههیه‪ ،‬نهک له بازنهیهکی بچووک‪،‬بهلکوولهبهر رووناکایی باس وبیروراگۆڕینهوهیهکی خهسارناسانه وداهێنهرانه دا‪ ،‬بڕیاری لده سدهر‬ ‫بدرێ‪ .‬بهو هیوایهی بده هداوفکری و هاوبهشدیی دلسدۆزانهی هدهموو ئدهو کهسدانهی ئدهم یداده الی ئدهوان‪،‬گرنگی و جێگایدهکی تایبدهتی‬ ‫ههیه‪ ،‬ئهمساڵ به شێوهیهکی دیارتر‪،‬بیرهوهریی ‪٧٧‬ی پووشپهڕ له نێوخۆی والت دا بهڕێوه ببهین‪.‬‬ ‫جێگای وهبیرهێناهوهیه کهسانێک که پێشنیار و ئیدهیهکی تایبهتیان ههیه و به هۆی ئهمنیهتی نایانههوێ لده شدوێنی گشدتی دا باسدی‬ ‫بکهن‪ ،‬دهتوانن بۆ ڕێبهری و ڕێکخستنهکان و راگهیهنهکانی حیزبی دیموکراتی بنێرن تا بده تێبینییدهوه باسدیان لدێ بکدرێ و بڕیاریدان‬ ‫له سهر بدرێ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جوونی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪183‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫مانگرتنێکی جیاواز! (له پهراوێزی بانگهوازهکهی ئهمساڵی حدک بۆ ‪٧٧‬ی پووشپهڕ)‬

‫ناسر باباخانی‬

‫نافەرمانی مەدەندی بدریتییە لە دەندئ هەڵبدڕین و مدانگرتنێکی جەمداوەری بە دژی دەسدەاڵتێکی دیکتداتۆر بەبدێ تونددوتیژی لەهەمدبەر‬ ‫سیاسەت و یاساکانی ئەم دەسەاڵتەدا‪ .‬ڕەنگە دیدارترین سدیمای بیدردۆزی نافەرمدانی مەدەندی "جدین شدار " بدێ کە تێدزە بنەڕەتیدیەکەی‬ ‫بریتییە لەمە کە حکوومەتە دیکتاتۆرەکان هێزی سەرەکیی خۆیان لە گوێڕایەڵیی خەڵدک وەردەگدرن و شدارۆمەندانی ئەم واڵتە دەتدوانن‬ ‫بە خۆ قوتار کردن و دەرباز بوون لەم گوێ لە مست بوونە ببدنە هدۆی ڕووخدانی حکدوومەت یدان الندیکەم ئداڵوگۆڕی جیدددیی تێددا سداز‬ ‫بکەن‪ .‬ئەو پێی وایە لەسەر بنەمای خۆبدواردن لە تونددوتیژی بە ڕەچداو کردندی هەنددێ میکدانیزمی تدایبەتی دەکدرێ خەبداتی خەڵدک‬ ‫سەرکەوێ‪ .‬دیارە خۆی کدوتەنی ئەمە شدەڕی نەرم نیدیە‪ ،‬هەرچەندد لە هەنددێ ڕوووەوە وێکچدوونێکی زاتدی هەیە لەگەڵ بیدردۆزییەکەی‬ ‫جۆزێف نای واتە هێزی هۆشمەند (‪ )smart power‬کە تێکەاڵوێکە لە هێزی نەرم (‪ )soft power‬و هێزی سەخت (‬

‫‪hard‬‬

‫‪ )power‬کە بۆ حکوومەتی ئەمریکا پێشنیار کرابوو بۆ ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ واڵتانی دیکتاتۆری بەتایبەتی هەنددێ لە واڵتدانی‬ ‫ڕۆژهەالتددی ناوەڕاسددت‪ ،‬بەاڵم جیدداوازییەکە لەمەدایە کە بەردەنگددی جددین شددار خەڵکددی ئەم واڵتددانەن کە لە ژێددر زەخددت و گوشدداری‬ ‫دیکتاتۆرەکاندا دەناڵێنن‪.‬‬ ‫***‬ ‫بێگومددان دیددارە کەم نددین ئەم ڕۆژانەی کە لە مێددژووی خەبدداتی گەلددی کددورددا دەدرەوشددێنەوە و کددوردیش وەک میراتێكددی بەنددرخ هەتددا‬ ‫هەنووکە پاراستوونی‪ .‬بەاڵم جیاوازی ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشپەڕ لەگەڵ ڕۆژەکانی تردا لەمەدایە کە ئەم رۆژە بدۆتە سدیمبولێک بدۆ نافەرمدانی‬ ‫مەدەنی لە کوردستان و لە هەمان کاتیشدا یەکڕێزی و یەکدەنگی خەڵکی کوردستان لەهەمبەر ئیدانەی تیرۆریزمی دەوڵەتی‪ .‬هەر بۆیە‬

‫‪184‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫حکددوومەتی کۆمدداری ئیسددالمی گەاڵلەی تددایبەتی هەیە بددۆ ئەم رۆژە و بە هەمددوو شددێوەکانی هێددزی نەرم (‪ )soft power‬و هێددزی‬ ‫سەخت (‪ )hard power‬بەرەنگاری ئەم ڕۆژە دەبێتەوە!‬ ‫***‬ ‫بددانگەوازی حیزبددی دیمددوکراتی کوردسددتان سددەبارەت بە چددۆنیەتی بەڕێددوەبردنی یددادی ‪ ٧٢‬سدداڵەی تیددرۆری شددەهید دوکتددور قاسددملوو‬ ‫ئەمجارەیان بانگەوازێکی جیاواز بوو‪ .‬یەکەم داواکاریی ئەم حیزبە لە بانگەوازەکەیدا بەم شێوەیە‪ :‬خەڵکدی شدار و گوندد لە چەندد ڕۆژ‬ ‫پێشددترەوە پێداویسددتییەکانی خۆیددان لە بددازاڕ دابددین بددکەن بددۆ ئەوەی لە ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشددپەڕدا‪ ،‬دانیشددتووانی شددار لە ماڵەکانیاندددا‬ ‫بمێننەوە و ڕوو لە بازاڕ نەکەن و خەڵکی دێهاتیش لە چوون بۆ شار خۆ بپارێزن‪ .‬دیدارە لە مداوەی سدااڵنی ڕابدردوودا بەردەوام حیزبدی‬ ‫دیموکرات داوای لە کۆمەاڵنی خەڵکی کوردستان کردووە کە بە بۆنەی ئەم ڕۆژە بێزاری خۆیان لە تیرۆری دەوڵەتی بەشدێوەی مدانگرتنی‬ ‫گشددتی وەک داخسددتنی دووکددان و بددازاڕ‪ ،‬هەڵکردنددی ئددااڵی کوردسددتان‪ ،‬کوژاندددنەوی چددرای ماڵەکددان بددۆ چەنددد خددولەک‪ ،‬دەبەر کردنددی‬ ‫جلەبەرگی کوردی و‪ ...‬دەرببدڕن و خەڵکدیش بەوپەڕی توانایدان بەرەوپیدری ئەم بدانگەوازانە چدوون و کداردانەوە و ڕەنگددانەوەی باشدی‬ ‫لەسەر ئاستی ناوچەییدا هەبوو‪ .‬ئەم مانگرتنە وەک نافەرمانییەکی مەدەنی زۆر جاران هەزینەیەکی زۆری سیاسدی بە سدەر دەسدەاڵت دا‬ ‫سەپاندووە‪ ،‬بەاڵم دیدارە دەسدەاڵتیش لەهەمدبەر ئەم کدردەوە مەدەنیدیەی خەڵدک دژکدردوەوی لە خدۆی نوانددوە بدۆ پێشدگیری لەم دەندئ‬ ‫هەڵبڕینە هێمنانایە‪ ،‬بۆیە دەستی ده کرد بە بانئ کدردن و هەڕەشدە و تۆقانددن و دەسبەسدەر کردندی خەڵدک بدۆ ئەوەی هەزیدنەی ئەم‬ ‫نافەرمانییە ئەوەندە بەرز کاتەوە کە خەڵک واز لە مانگرتن بێنن‪ .‬هەر بۆیە بە تایبەتی لەم شدەش حەوت سداڵەی دواییددا دەسدەاڵت‬ ‫بە شێوەیەکی بەرباڵو و توندی ئەمنییەتی لەگەڵ سەرجەم ئەم کەسانە هەڵسوکەوتی کدرد کە دەوریدان هەبدووە لە داخسدتنی دووکدان و‬ ‫بازاڕدا و خۆیان و بنەماڵەکانیانی تووشی ئەزیەت و ئازار کرد‪ .‬کە دەڵێم بانگەوازی ئەمجارەیان بانگەوازێکی جیاواز بدوو دەگەڕێدتەوە‬ ‫سەر واقیکبینیی دەقی بانگەوازەکە کە بەرپرسانە سەرەتا ئاسایش و کێشە و گرفت ساز نەبوونی بۆ خەڵکدی کوردسدتان ڕەچداو کدردووە‬ ‫و دواجار بە پێی هەلومەرجی ناوخۆی ڕۆژهەاڵتی کوردستان ئەم شێوە نافەرمانییە مەدەنییەی وەک گونجاوترین ڕێکار بۆ دەربڕیندی ڕ‪،‬‬ ‫و بێددزاری لە تیرۆریسددمی کۆمدداری ئیسددالمی هەڵبددژاردوە‪ ،‬چونکدده لە هەمددان کاتدددا کە هەزینەیەکددی زۆر لە بدداری سیاسددییەوە دەخدداتە‬ ‫ئەستۆی دەسەاڵت لە هەمان کاتیشدا کەمترین گرفت بۆ کۆمەاڵنی خەڵکدی کوردسدتان سداز دەکدا‪ .‬بێتدوو دەزگدا ڕاگەیانددنەکانی کدوردی‪،‬‬ ‫میدددیا‪ ،‬ڕۆژنددامە‪ ،‬تددۆڕە کۆمەاڵیەتییەکددان‪ ،‬حیزبەکددانی ڕۆژهەاڵت‪ ،‬نووسددەران و ڕۆشددنبیرانی ندداوخۆ لە سددەر ئەم داواکددارییەی حیزبددی‬ ‫دیموکراتی کوردستان مانۆڕێکی گشتگیر بدەن لەم ماوەی ئەم یەک هەفتەیەدا‪ ،‬هەرەوها خەڵکی کوردستان بە یەکڕیزی و یەکددەنگی لە‬ ‫ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشپەڕ لە ماڵ نەیەنەدەر‪ ،‬بێگومان دەبێتە خاڵ گۆڕانێکی مێژوویدی بدۆ نەتەوەکەمدان‪ .‬ئەم مدانگرتنە گشدتییە (مدانەوە لە‬ ‫ماڵەکانماندا) النیکەم لە ئێستادا دەکرێ وەک ئیسدتراتیژییەکی مەزن سدەیر بکدرێ کە دەکدرێ وەک گونجداوترین میتدۆد بدۆ نافەرمدانی‬ ‫مەدەنی نەک تەنیا بە بۆنەی ‪٧٧‬ی پووشپەڕ بەڵکوو بۆ هەر چەشنە دەنئ هەڵبڕینێک لە کوردستان کەلکی لێوەرگیرێ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪185‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫کۆماری ئیسالمی چۆن بهرهوڕووی ‪٧٧‬ی پووشپهڕبۆوه؟!‬

‫(راپۆرتێدددک لە هەنگددداوە ئەمنییەتییەکدددانی کۆمددداری ئیسدددالمی بدددۆ ڕووبەروو بدددوونەوە لە گەڵ چاالکییەکدددانی پیوەندیددددار بە ‪٧٧‬ی‬ ‫پووشپەرەوە)‬ ‫دامودەزگددا ئیتالعدداتیو سددەرکوتکەرەکانی ڕێددژیم بە ئاگدداداری لەو راسددتییە کە خەڵکددی کوردسددتان‪،‬ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشددپەڕ‪ ،‬ڕۆژی تیددرۆری‬ ‫د‪.‬قاسملوو بۆ ناڕەزایەتیدەربڕین بەرامبەر کۆماری ئیسالمیو نوێکردنەوەی وەفداداری لە گەڵ ئەو ڕێدبەرە سدەهیدە بەکدار دێدنن‪ ،‬هەمدوو‬ ‫ساڵی بە ئامادە کاریی نوێوە بەرەو ئەو ڕۆژە دەچن‪.‬‬ ‫ئەمساڵ بەو هۆیەوە کە ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهیدبوونی د‪.‬قاسملوو بووو حیزبدی دیمدوکراتی کوردسدتانو تەلەڤیزیدۆنی کوردکانداڵیش زووتدر لە‬ ‫سددااڵنی پێشددۆوە بەرەو ئەو یددادەوە چددوون‪ ،‬هەر وەهددا بە هددۆی کۆمەڵێددک ڕووداوو ئدداڵوگۆڕ لە ئاسددتی ندداوچە داو کاریگەرییددان لەسددەر‬ ‫هەستو بیرکردنەوەوهەڵوێستی خەڵکی ڕۆژهەاڵتی کوردستان‪ ،‬کۆمداری ئیسدالمییش بە هەسدتیاریی زیداترەوە خدۆی بدۆ بەرپەرچددانەوەی‬ ‫چاالکییەکددانی پێوەندیدددار بەو یددادە ئامددادە کددرد‪ .‬دەتددوانین بەم جددۆرە ئامدداژە بە قاییمکدداریو هەنگدداوە ئەمنییەتییەکددانی دامددو دەزگددا‬ ‫ئیتالعاتیو سەرکوتکەراکانی ڕێژیم بکەین‪:‬‬ ‫* لە ڕۆژانی پێش ‪٧٧‬ی پووشپەڕ‪،‬لە شدارەکانی سدەر بە پارێزگدای ورمدێ کۆبدوونەوەی تدایبەت لە ئیددارەی ئیتالعداتی هەر شدارێک بە‬ ‫بەشدددداریی بەرپرسدددانی ئیتالعددداتیو ئینتیزامیدددی ئەو شدددارەو بە ئامدددادەبوونی ندددوێنەری ئیتالعددداتی ئوسدددتان لە بدددارەی چدددۆنیەتیی‬ ‫ڕووبەڕووبوونەوە لە گەڵ ‪٧٧‬ی پووشپەڕ پێک هات‪.‬پرسی سەرەکی لەو کۆبوونەوانە دا چۆنیهتیی پێشگیری لە داخستنی دوکدانو بدازاڕو‬ ‫کۆنتڕۆڵی وەزعەکە لەو ڕۆژە دابووە‪ .‬بۆ وێدنە لە مەهابداد ئەم کۆبدوونەوەیە ڕۆژی ‪٧٢‬ی پووشدپەڕ بەڕێدوە چدوو و هەر لەوێدش سدەرگورد‬ ‫کەرەمی سەرۆکی ئیدارەی ئەماکن رادەسپیردرێ بۆ کراوەڕاگرتنی دوکان و بازاڕ‪.‬‬ ‫* بە پێی بڕیاڕو ڕێنوێنییەکانی ئەو کۆبوونەوانە‪ ،‬لەکاتژمێر ‪٢٢‬ی شەوی ‪٧٢‬ی پووشپەڕەوە هەتا کاتژمیر ‪٢٧‬ی شەوی ‪٧٢‬ی پووشپەر‪،‬‬

‫‪186‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫هێزی ئینتیزامی‪ ،‬سدوپاو ئیتالعدات لە ئامادەبداشدا بدوون‪ .‬لە مەهابداد شدەوی ‪٧٢‬ی پووشدپەڕ‪ ٢٢ ،‬ماشدێنی ئیددارەی ئیتالعدات و سدپاو‬ ‫هێزی ئینتیزامی هەتا بەیانی لە سەقامەکان و دەوروبەر خەریکی گەڕانو چاوەدێریی جموجۆڵەکان بوون‪.‬‬ ‫* لە ڕۆژانی پێشدترەوە بە تدایبەتی ڕۆژی ‪٧٢‬ی پووشدپەڕ لە ڕێگدای ئیددارەی بەرقەوە بە ژووری ئەسدنافی شدارەکان راگەیەنددرابوو کە‬ ‫هەر دوکاندارێک دوکانەکەی به بۆنهی ‪٧٧‬ی پووشپهڕ دابخا‪ ،‬لە گەڵ بڕینی بهر‪ ،‬بدۆ مداوەیەکی نادیدار بەرەوڕوو دەبدێ‪ .‬جدگە لەمە لە‬ ‫ڕێگای دیکەشەوە ئیتالعات و دامودەزگا سەرکوتکەرەکان هەڕەشەیان کردبوو کە دوکان داخستن جەریمەی قورسی ماڵیی بەدواوە دەبێ‪.‬‬ ‫* هێزه ئینتیزامیهکانی ههر شارێک ڕاسپێردرابوون شەوانی شەممەو یەکشەمە ‪ ٧٢‬و ‪٧٧‬ی پووشپەڕ‪ ،‬لە کاتژمێر ‪٢‬ی شدەوەوە دوکانەکدان‬ ‫دابددخەن (بددۆ ئەوەی کەسددانێک بە بیددانووی کددار لەو دوکانددانە و هدداتوچۆ بددۆ ئەوان‪ ،‬نەتددوانن کدداری تەبلیغددی وسددازماندههیی مددانگرتن‬ ‫بکەن)‪.‬‬ ‫* هدداتوچۆ بددۆ هێندددێک شددارەکان لە حەوتددوویەک بەر لە ‪٧٧‬ی پووشددپەرەوە بە شددیوەیەکی توندددتر کددۆنتڕۆڵ کددراوە‪ .‬شددنۆ‪ ،‬پیرانشددار‪،‬‬ ‫سەردەشت‪ ،‬نەغەدە‪ ،‬ورمێ‪ ،‬مەهابادو بۆکان لە پارێزگەی ورمێ لەو شدارانە بدوون‪ .‬لە پدارێزگەی کوردسدتانیش هێنددێک شدار بدۆ وێدنە‬ ‫سەقز‪ ،‬بانە‪ ،‬مەریوان‪ ،‬کامیاران و سنە کۆنترۆلی وروودیی شارەکان زیاتر ببوو‪.‬‬ ‫* لە گوندددەکان‪ ،‬بەسددیجییە چاالکەکددان راسددپێردرابوون بددۆ کددۆنتڕۆلی جموجددۆلە تەبلیغددی و ئێکترازییەکددانی وەک دروشددم نووسددین‪،‬‬ ‫بالوکردنەوەی تراکت و هەڵکردنی ئاالی کوردستان‪ .‬ئەو بەسدیجییانە گەشدتو گەڕاندی شدەوانەی الوەکانیدان خسدتبووە ژێدر چداوەدێڕی و‬ ‫ڕاپۆرتی جموجۆلەکانیان دەدایەوە ئیدارەکانی بەسیج و ئیتالعاتی ناوچەی خۆیان‪.‬‬ ‫* تەلەفۆنەکانی ئێرانسێل لە ماوەی ‪ ٧٥‬سەعاتی شەو و ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشپەڕ بە شێوەیەکی ناوبەناو دەپچران‪ ،‬پچرانەکە بە ئەنقەست‬ ‫و لە ناوەندی پارێزگاوە هیدایەت دەکران‪ .‬جگە لەمەش خەتی ئەنترنێت لە ڕۆژانی ‪ ٧٢‬و ‪٧٧‬ی پووشپەڕ‪ ،‬هەم خێرایدی کەم ببدووە هەم‬ ‫لە گهل گرفتی دیکەی بەرەوڕوو بوو‪.‬‬ ‫* لەهەمددوو پارێزگەکددانی ڕۆژهەاڵتددی کوردسددتان بە تددایبەتی لە هیندددێ شدداری وەک کرماشددان‪ ،‬پدداوەو سددنە لە چەنددد ڕۆژ پددێش ‪٧٧‬ی‬ ‫پووشدپەڕەوە کاناڵده تەلەڤیزیدۆنییە کوردییەکدان بە تدایبەتی کوردکانداڵ‪ ،‬پارازیتیدان دەخدرایە سدەر‪ .‬کدورد کانداڵ لە هێنددێک شددار و‬ ‫ناوچەی پارێزگەی ورمێ‪ ،‬ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشپەڕ‪ ،‬چەند جار لە گەڵ پچڕانی دەنئ و تەسویر بەرەوڕوو بوو‪.‬‬ ‫* لە شاری مەهابداد و لە هێنددێک شدار و نداوچەی دیدکەش هەم شدەوی ‪٧٢‬ی پووشدپەڕ‪ ،‬هەم ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشدپەڕ‪ ،‬بەرقدی سەراسدەری‬ ‫چەند جار قەتع کرا‪ .‬دیار بوو ئەمە بۆ ئەوەیە چراکوژاندنەوەی گشدتیی خەڵدک لە کداتژمێر ‪٢١‬ی شدەوی ‪ ٧٧‬لە سدەر ‪٧٢‬ی پووشدپەڕ‪،‬‬ ‫وەک کێشە و گرفتی تیکنیکیی ئیدارەی بەر‪ ،‬پێشان بدرێ‪.‬‬

‫‪187‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫* وێددڕای ئەو هەنگدداوە ئەمنییەتددی و پۆلیسددیانەش‪ ،‬ڕۆژی ‪٧٧‬ی پووشددپەڕ‪ ،‬ژمددارەی هێددزه ئینتیزامیهیددهکانو بەکرێگیراوانددی ئیتالعدداتو‬ ‫سوپا بە تایبەت لیباس سەخسییەکان لە زۆربەی شاروشدارۆچکەکان زیداد کرابدووو بە هداتوچۆو حداڵەتی هەڕەشدە دەیانەویسدت خەڵدک‬ ‫چاوترسێن بکەن‪.‬‬ ‫سەرەرای هەمووی ئەمانە خەڵکی ڕۆژههالتی کوردستان لە ‪ ٧٢‬ساڵهی کارەسداتی ڤیدیەن دا‪ ،‬لە بەشدی زۆری شدارو ناوچەکدان بە کداری‬ ‫تەبلیغی‪،‬بددایکۆتکردنی شددەقام و بددازاڕ‪ ،‬داخسددتنی دوکددان‪ ،‬لەبەرکردنددی جلددوبەرگی کددوردی‪ ،‬چددوون بددۆ سددەردانی بنەمددالەی شددەهیدان و‬ ‫بەندددییە سیاسددییەکان‪،‬کورتەنامەناردن بددۆ یەکتددر‪،‬و زۆر شددێوەی ئیبتیکدداریی دیددکە‪ ،‬بیزاریددی خۆیددان لە ڕێژیمددی تیرۆریسددتی کۆمدداری‬ ‫ئیسددالمی‪ ،‬دووپددات کددردەوەو وەفدداداریی خۆیددان بە ڕێگددا و ئامانجەکددانی د‪.‬قاسددملووی شددەهید دووپددات کددردەوە‪ .‬هەر بددۆیە هەڵوێسددتی‬ ‫بوێرانە و ئەمەگناسانەیان جێگای سوپاس و پیزانینە‪.‬‬ ‫کۆمیسیۆنی تەشکیالتی‬ ‫حیزبی دیموکراتی کوردستان‬ ‫‪٧٢‬ی پووشپەڕی ‪٢٢١٢‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان و کورد ‪ /‬ڕێکەوتی‪٢٢ :‬ی جووالی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪188‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫میراتی قاسملوو‬

‫ئیدریس ئەحمەدی‬ ‫شوێندانانی ڕێبەرێك لە كاتی ڕێبەریكردنیدا و دواتر لە میراتی سیاسییدا دەردەكەوێ‪ .‬قاسملوو هەم لە كداتی حەیاتیددا و هەم پداش‬ ‫مەرگدددی‪ ،‬بە شدددێوەیەكی بەرچددداو بانددددۆری لەسدددەر نەتەوەی كدددورد و بەتدددایبەتی حیزبدددی دێمدددوكراتی كوردسدددتان دانددداوە و میراتێكدددی‬ ‫دەوڵەمەندی لەدوای خۆی بەجێ هێشت‪.‬‬ ‫بە مانایەك‪ ،‬دەرككردنی میراتی ڕێبەرێك ساناترە تاكوو باسكردنی شدوێندانانی لە كداتی حەیاتیددا‪ .‬هێگدل دەڵدێ‪ " ،‬كداتێ تاریكدایی‬ ‫دادێ‪ ،‬كوندەبووی مینێرڤا (كە هێمای زانینە لە میتۆلۆژیی ڕۆمیدا) باڵ دەگرێتەوە‪ ".‬ڕاستییەكان پاش وەپشدتنانی قۆنداغێكی مێژوویدی‬ ‫ڕوونتر دەردەكەون‪.‬‬ ‫د‪ .‬قاسملوو وەك ڕێبەرێكی سیاسی بەرهەمی دوو كولتوور بوو‪ ":‬كولتووری ڕۆژهەاڵت و كولتدووری ڕۆژئداوا‪ .‬پداش تەمەندی ندۆزدە سداڵی‪،‬‬ ‫لە نێددوان چەندددین پانتددایی جددۆگرافی‪ ،‬كولتددووری و سیاسددیدا بەردەوام هدداتوچۆی دەكددرد‪ .‬ئەگەر زۆر كەس دەرفەتددی وەك ئەویددان بددۆ‬ ‫هەڵكەوێ‪ ،‬ڕەنئبێ بۆ دەوڵەمەندكردنی ژیانی شەخسیی خۆیان ئەو جۆرە هاتوچۆیدانە بدكەن‪ .‬بەاڵم قاسدملوو بدۆ ڕزگداریی نەتەوەیەك‬ ‫بەردەوام لە سەفەركردندا بوو‪.‬‬ ‫دایكی مەسیحیی ئاسووری بدوو و بداوكی كدوردی موسدۆمان‪ .‬هەر لە مندداڵییەوە زمدانی كدوردی‪ ،‬ئدازەری و فارسدی لە ژیانیددا حوزووریدان‬ ‫هەبوو‪ .‬دواتر‪ ،‬پاش ئەوەی بۆ خوێندن ڕووی كردە ئورووپدا‪ ،‬چەنددین زمدانی دیدكە فێدر بدوو‪ .‬ڤیتگێنشدتیان دەڵدێ‪" ،‬سدنووری زمدانم بە‬ ‫واتای سنووری جیهانمە‪ ".‬سنووری زمان و سنووری جیهانی قاسملوو هەر لە منداڵییەوە لە خەڵكی دیكە بەرینتر بوو‪.‬‬

‫‪189‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بە هددۆی هەڵكەوتنددی بەشددێك لە كوردسددتان لە ئێراندددا‪ ،‬قاسددملوو لە سددەرەتای ژیددانیەوە لە گەڵ دوو كولتددووری سیاسددی ئاشددنا دەبددێ‪:‬‬ ‫"كولتووری سیاسیی كوردی و كولتووری سیاسیی فارسی"‪ .‬دواتر كە دەگاتە ئورووپا‪ ،‬لە گەڵ دوو كولتووری دیكە و دوو ئیدئۆلۆژی ئاشنا‬ ‫دەبێددت‪" :‬كولتددوور و ئیدددئۆلۆژیی لیبددراڵ دێموكراسددیی ڕۆژئدداوای ئورووپددا و كولتددوور و ئیدددئۆلۆژیی سۆسیالیسددتیی ڕۆژهەاڵتددی ئورووپددا‪.‬‬ ‫سنووری جیهانبینیی سیاسی و سنووری ئیدئۆلۆژیی قاسملوو هەر لە گەنجێتییەوە لە خەڵكی دیكە بەرینتر بوو‪.‬‬ ‫قسددەیەكی كددوردی هەیە دەڵددێ‪" :‬بەرد لە شددوێنی خۆیدددا قورسددە‪ ".‬بەاڵم سددەرەڕای ئەوەی بەردەوام لە سددەفەركردن و شددوێنگۆڕیندابوو و‬ ‫سددەرەڕای ئاشددنابوونی لەگەڵ ئەو هەمددوو جیدداوازییە زمددانی‪ ،‬كولتددووری‪ ،‬سیاسددی و ئیدددئۆلۆژیكانە‪ ،‬قاسددملوو بە واتددایەك هەرگیددز‬ ‫كوردستانی بەجێ نەهێشت‪.‬‬ ‫ژیان لە دوورخراوەییدا یدان وا دەكدا كەسدانێك بدۆ هەمیشدە لە شدوێنی خۆیدان هەڵبكەنددرێن و خۆیدان ون كەن‪ ،‬یدان ئەوەی لە ترسدی‬ ‫جیاوازی لەگەڵ دەروروبەریان لە كولتووری خۆیاندا چەقبەستوو بمێننەوە‪ .‬قاسدملوو هیچكدام لەمدانەی نەكدرد‪ .‬چدوونكە لە خدۆی دڵنیدا‬ ‫بوو‪ ،‬لەهەمبەر جیاوازیی كولتووری‪ ،‬سیاسی و ئیدئۆلۆژیك سینگفراوان و كراوە بوو‪ .‬دڵنیدابوونی قاسدملوو لە تایبەتمەنددیی شەخسدیی‬ ‫خۆی و كولتووری كوردەوارییەوە سەرچاوەی دەگرت‪ .‬ڕەمزی سەركەوتنیشی هەر لەوەدا بوو‪.‬‬ ‫قاسددملوو میراتگددری حیزبێكددی سیاسددی بددوو كە لە كدداتی دامەزراندنیدددا‪ ،‬وەرچەرخددانێكی مێژوویددی لە كولتددووری سیاسددیی كوردەواریدددا‬ ‫هاتبووە ئاراوە‪.‬‬ ‫بەستێنی مێژوویی سەرهەڵدانی حیزبی دێموكراتی كوردستان بریتی بوو لە گەشەسدەندنی كۆمەڵگدای كدوردەواری و هەلدومەرجی لەبداری‬ ‫نێودەوڵەتی‪ .‬پرۆسەی شارنشینی و بە تایبەتی سەرهەڵدانی نوخبەیەكی مۆدێڕن لە شاری مەهاباد‪ ،‬چەند مداكێكی ئەو بەسدتێنە بدوو‪.‬‬ ‫ئەو نوخبەیە توانایی دامەزرانددنی حیزبێكدی مۆدێڕنیدان هەبدوو‪ .‬هاوكدات توانیدان كەڵدك لە هەلدومەرجی نێدودەوڵەتی لە سدەروبەندی‬ ‫شەڕی دووهەمی جیهانیدا وەرگرن بۆ دامەزراندنی كۆماری كوردستان و بنیاتنانی كولتوورێكی نوێی سیاسی لە كوردستاندا‪.‬‬ ‫دامەزراندددنی حیزبددی دێمددوكرات و دواتددر حكددوومەتكردنی لە مدداوەی یددازدە مانگدددا‪ ،‬پرۆسددەیەك بددوو كە بددێ زێدددەڕۆیی دەكددرێ بە‬ ‫ڕێنێسانسێكی كولتووری و سیاسی لە قەڵەم بدرێت‪.‬‬ ‫بە سەرۆكایەتیی قازی محەمەد‪ ،‬حیزبی دێمدوكرات تدوانی پارسدەنگێك لە نێدوان ناسدیۆنالیزمی كدورد‪ ،‬ئدازادی‪ ،‬یەكسدانیی نێدوان ژن و‬ ‫پێاو و دادپەروەریی كۆمەاڵیەتی ڕابگرێت‪ .‬بە واتایەك‪ ،‬حیزبی دێموكرات توانی خۆی لە ئیدئۆلۆژیی بداوی ئەودەم‪ ،‬دیكتداتۆرییەت لە‬ ‫ئێران و كۆمونیزمی یەكیەتیی سۆڤێت‪ ،‬دوور ڕابگرێت‪.‬‬ ‫حیزبی دێموكرات هەر لەو كاتەوە تاكوو ئێستا لە بەرانبەر هیچ هێز و ڕەوتێكی ئیدئۆلۆژیكدا تەنازولی لە سەر مافی نەتەوایەتی‪،‬‬

‫‪190‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئازادی‪ ،‬دێموكراسی‪ ،‬بەرابەری و مافی یەكسانی نێوان ژن و پێاو نەكردووە‪.‬‬ ‫لە دوو قۆناغدا‪ ،‬كاتێك كە حیزبی دێموكرات دەكەوێتە ژیر نفوزی حیزبی تودە و دواتر بزووتنەوەی نەتەوایەتیی كوردستانی عێدرا‪،،‬‬ ‫ڕیسكی ئەوە هەبدوو كە حیزبدی دێمدوكرات ناسدنامەی خدۆی لەدەسدت بددات‪ .‬لە هەر دوو قۆناغددا‪ ،‬قاسدملوو دەوری سدەرەكیی هەبدوو لە‬ ‫پاراستنی ناسنامە و مسۆگەركردنی سەربەخۆیی ئەو حیزبەدا‪.‬‬ ‫بە هددۆی هێژمددۆنی فیكددری و سیاسددیی حیزبددی دێمددوكراتەوە‪ ،‬بەهاگەلێددك وەك ئددازادی‪ ،‬بەرابەری‪ ،‬دێموكراسددی و یەكسددانی‪ ،‬ناسددنامەی‬ ‫نەتەوایەتیی گەلی كورد لە كوردستانی ئێران پێك دێنن‪ .‬لە كاتێكدا كە بەشێكی بەرچاو لە دانیشدتوانی ئێدران لە ڕێفرانددۆمی سداڵی‬ ‫‪ ٢١٢١‬دەنگیددان دا بددۆ كۆمدداری ئیسددالمی‪ ،‬نەتەوەی كددورد لە ئێددران بە ڕێنددوێنیی حیزبددی دێمددوكرات و شەخسددی دوكتددور قاسددملوو ئەو‬ ‫ڕێفراندۆمەیان بایكۆت كرد‪.‬‬ ‫گوتددداری سیاسدددیی زاڵ لە ئێرانددددا كوردسدددتان وەك هەرێمێكدددی "پەراوێزكەوتدددوو" لە بەراندددبەر "ناوەندددد"دا پێناسدددە دەكدددا و هەر لەو‬ ‫پێوەندییەدا كوردستان وەك "دواكەوتوو" لە قەڵەم دەدا‪ ،‬بەاڵم "ناوەندی" ئێران هەر لە سەردەمی سەفەوییەكانەوە تاكوو سەرهەڵدانی‬ ‫كۆماری ئیسالمی بەدەست تایفەگەری‪ ،‬ستەمكاری و دیكتداتۆرییەتەوە گیدرۆدە بدووە‪ .‬كوردسدتانی "پەراوێزكەوتدوو" و "دواكەتدوو" هەر لە‬ ‫كاتی كۆماری كوردستانەوە تاكوو ئیستا هەر كاتێك دەرفەتی بۆ هەڵكەوتبێ‪ ،‬شوێنێك بووە بدۆ ئدازادی و مەدەنیدیەت و تداقیكردنەوەی‬ ‫دێموكراسی‪ .‬تەنانەت ئەو كاتەی حیزبی دێموكرات خەباتی چەكدداریی دەكدرد‪ ،‬هەوڵدی داوە شدەڕ بە پێدی كۆناانسدیۆنی ژنێد بكدات‪.‬‬ ‫بۆیە دوكتور قاسملوو پێداگریی لەسەر ئەوە دەكرد كە پیشمەرگە نابێ دیلی شەڕ ئێکدام بكەن‪.‬‬ ‫ئەو میراتە مۆدێڕنەی كە لە كوردسدتان پدارێزراوە‪ ،‬قاسدملوو دەوری سدەرەكیی هەبدوو لە پاراسدتنیدا‪ .‬زێددەڕۆیی نیدیە كە بۆێدین ئەگەر‬ ‫قاسملوو پاش شۆڕشی ‪ ٢١٢١‬ڕێبەری كورد نەبایا‪ ،‬ئەستەم دەبوو ئەو میراتە سیاسییە ئەوا بپارێزرێت‪.‬‬ ‫پاش لەنێوبردنی كۆماری كوردستان لە الیەن ئێرانەوە‪ ،‬ستەمكاریی ڕژیمدی شاهەنشداهی ئەو میدراتەی خسدتبووە مەترسدییەوە‪ .‬قاسدملوو‬ ‫پاش گەڕانەوەی بۆ كوردستانی عێدرا‪ ،‬و بەئەسدتۆگرتنی ڕێبەرایەتیدی حیزبدی دێمدوكرات‪ ،‬تدوانی ئەو میدراتە لە گوتدار و كدرداری ئەو‬ ‫حیزبەدا بپارێزێت‪ .‬هاوكات قاسملوو حیزبی دێموكراتی بووژاندەوە و ڕێكخستنی حیزبی دێموكراتی بەدامەزراوەیی كرد‪.‬‬ ‫لە بەر ئەوەی كە سددنووری جیهددانبینیی سیاسددی و سددنووری ئیدددئۆلۆژیی قاسددملوو لە كەسددانی دیددكە بەرینتددر بددوو‪ ،‬ئەو ئەركە قددورس و‬ ‫چارەنوسسازانە هەر بە قاسملوو بەجێ دەگەێەندران‪.‬‬ ‫قاسددملوو لە مێددژ سدداڵە لە نێددو گەلددی كددورد و حیزبددی دێموكراتدددا نەمدداوە‪ .‬تیرۆركردنددی دوكتددور قاسددملوو لە الیەن كۆمدداری ئیسددالمیی‬ ‫ئێرانەوە تەنیا تیرۆركردنی ڕێبەرێكی كورد نەبووە‪ ،‬بەڵكوو هەوڵێك بوو بۆ لەنێوبردنی نەتەوەیەك و ناسنامەی كولتدووری و سیاسدیی‬

‫‪191‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫ئەو نەتەوەیە‪ .‬تیرۆركردنی قاسملوو هەوڵێك بوو بۆ تیرۆركردنی مەعنەویدی نەتەوەی كدورد و سدڕینەوەی ئەو میدراتە دەوڵەمەنددە كە‬ ‫قاسملوو سەركەوتووانە پاراستبووی‪.‬‬ ‫تیرۆركردنددی دوكتددور شددەرەفكەندی كە پددارێزەری میراتددی قاسددملوو بددوو‪ ،‬هەوڵێكددی دیددكەی دزێددو و ندداجوامێرانەی ئێددران بددۆ سددڕینەوەی‬ ‫میراتی قاسملوو بوو‪.‬‬ ‫ڕاستە كە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی كورد پاش ئەو تیرۆرانە الواز بووە‪ ،‬بەاڵم میراتی قاسملوو دەوڵەمەند و زینددووە‪ .‬ئەوڕۆ‬ ‫بە میلیۆنددان كەس لە ڕێبددواران و ئددۆگرانی ڕێبددازی قاسددملوو لە كوردسددتاندا سددنووری زمددان و جیهانبینیددان وەكددوو سددنووری زمددان و‬ ‫جیهانبینیی قاسملوو بەرینە‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان میدیا ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧ :‬ی ئاگۆستی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪192‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫كاك دوكتور‬

‫نووسین‪ :‬ئەحمەد ڕەئفەت‬ ‫وەرگێڕان‪ :‬هیوا میرزایی‬ ‫لە یەكەمددین سدداڵەكانی زانسددتگام لە ئیتالیددا چدداوم بە عەبدددولڕەحمان قاسددملوو كەوت‪ .‬بددۆ چدداوپێكەوتن لەگەڵ ڕێبەرانددی حیزبددی‬ ‫كومۆنیستی ئیتالیا سەفەری بۆ ڕۆما كردبوو‪ .‬سەرۆك كۆماری ئێستا‪ ،‬جیۆرجیۆ ناپۆلیتانۆ و جان كارلۆ پایتتدا‪ ،‬یەكێدك لە بەرپرسدانی‬ ‫پارتیزانەكدان لە سدەردەمی حكددوومەتی مۆسدوولینی كە دواتدر بددوو بە سدیناتۆر‪ ،‬بەردەنگەكدانی ئەو لەم چدداوپێكەوتنەدا بدوون‪ .‬ئەركددی‬ ‫وەرگێڕانی ئەم چاوپێكەوتنانە لە ئەستۆی یەكێك لە هاوڕێیانی كورد بوو‪ ،‬هەڵبەت تا ئەو كاتەی كە لە كاتی نان خدواردنی شدەو لە‬ ‫یەكێك لە ڕێستورانەكانی شاری ڕۆما‪ ،‬كە ئەو كات شوێنی گردبوونەوەی ئێرانییەكان بوو و گەورەترین كۆمپانیدای ئابجۆسدازیی ئیتالیدا‬ ‫واتە پرۆنددی تێدددایە‪ ،‬لەگەڵ دوكتددور قاسددملوو ئاشددنا بددووم‪ .‬لە كدداتی نددان خواردندددا كە دەرفەتێددك بددوو بددۆ ئددێمەی خوێندددكار تدداكوو‬ ‫لەگەڵیددان ئاشددنا بددین و گددوێ لە قسددە و لێكدددانەوەكانی لە مەڕ ئێددران و ندداوچە بگددرین‪ ،‬بدداس لە سددەرەتای سدداڵەكانی دەیەی ‪٢١‬ی‬ ‫زایینییە‪ ،‬دوكتور داوای لە مدن كە ئیتالیدایی زمدانی دایكدیم بدوو‪ ،‬كدرد لە چاوپێكەوتنەكدانی دواتریددا لەگەڵدی بدم‪ .‬دوكتدور قاسدملوو‬ ‫دەیگوت‪ ،‬چوونكە من دوو فەرهەنگیم بە كەڵكوەرگرتن لە فەرهەنگدی ئێراندی لە ئەو بە باشدی تێددەگەم و ئەو توانداییەم هەیە كە بە‬ ‫كەڵكوەرگرتن لە فەرهەنگی ڕۆژئاوایی یان ئیتالیاییم‪ ،‬باشتر لەگەڵ بەردەنگەكاندا پێوەندی دروست بكەم و قسەكانی ئەو بگوازمەوە‪.‬‬ ‫نازانم ئەم مەسەلەیە چەندە ڕاستە‪ ،‬بەاڵم بێگومان دەتوانم بۆێم كە دوكتدور قاسدملوو لە وەرگێڕاندی مدن و جدۆری پێوەنددییەك كە مدن‬ ‫لەگەڵ بەردەنگەكاندا دروستم دەكرد‪ ،‬ڕازی بوو‪ .‬منیش شانازیم بەوە دەكرد كە وەرگێڕانی قسەكانی یەكێك لە گەورەترین كەسایەتییە‬ ‫سیاسییەكانی ئێران لە چاوپێكەوتنەكانی لەگەڵ كەسایەتییە هەڵكەوتووەكانی ئیتالیام لە ئەستۆیە و پێداهەڵگوتن ندیە ئەگەر بۆدێم‬ ‫كە زۆر كەس ئەو هەڵبژاردنەی دوكتور قاسملوویان پێ ناخۆش بوو‪ ،‬چوونكە من خوێنددكارێكی الو بدووم و ئەزمدوونی سیاسدیم زۆر كەم‬

‫‪193‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫بوو‪ .‬لەو سااڵنەدا بۆ چەند جار دوكتور قاسملووم لە چاوپێكەوتن لەگەڵ ڕێبەرانی سیاسیی حیزبە جۆراوجۆرەكانی ئیتالیا هداوڕێیەتی‬ ‫كرد و ئەمە دەرفەتێكی بێ وێنە بوو بۆ من كە لەگەڵ بۆچدوون و كەسدایەتیی ئەو كە بە بدڕوای مدن تەنیدا ڕێدبەری گرینگتدرین حیزبدی‬ ‫كوردستانی ئێران نەبوو‪ ،‬بەڵكوو یەكێك لەو كەسایەتییە سیاسییە دەگمەنانە بوو كە دەیتوانی گۆڕانكداری لە ئێرانددا دروسدت بكدا‪ ،‬لە‬ ‫نزیكەوە ئاشدنا بدم و ئەمە پێدداهەڵگوتن ندیە ئەگەر بۆدێم كە ئەم چاوپێكەوتندانە ڕۆڵێكدی سدەرەكیان هەبدوو لە گەشدە و تێگەیشدتنی‬ ‫سیاسی مندا‪.‬‬ ‫لە كاك دوكتور‪ ،‬ناوێك كە من و بەشێك لە خوێندكارانی ئەو كات بۆ قسدەكردن لەگەڵ قاسدملوو كەڵكمدان لدێ وەردەگدرت‪ ،‬چەندد شدت‬ ‫فێربووم كە ئێستاشی لەگەڵدا بێت‪ ،‬بەشی دانەبڕاوی باوەڕە سیاسییەكانی منە‪ .‬یەكەم ئەوەی كە تەنیدا ڕێزگرتندی بەراندبەری ئێتنیدك‬ ‫و نەتەوەكانە كە دەتوانێ هەلدی پێكەوەژیدان بڕەخسدێنێ و تدا كاتێدك هەر مدرۆە‪ ،‬ئیتنیدك یدان نەتەوەیەك خدۆی بە هەر هدۆیەك لە‬ ‫سددەرەوەتر بزانێددت‪ ،‬ئەم پێكەوەژیددانە بێگومددان زۆرەملددی و بە كەڵكددوەرگرتن لە زۆری یەكێددك بە سددەر ئەوانددی دیددكەدا دەبددێ‪ .‬لە كدداك‬ ‫دوكتور هەروەها فێر بووم كە لە واڵتێك وەكوو ئێرانددا كە لە ئیتنیدك‪ ،‬نەتەوە‪ ،‬زمدان و ئدایینگەلی جۆراوجدۆر پێدك هداتووە‪ ،‬نداكرێ‬ ‫باس لە دێموكراسی و ئازادی بكەین‪ ،‬ئەگەر یەكێك لەم ئیتنیدك و نەتەوانە یدان زمدان و ئاییندانە بیدانهەوێ خۆیدان بە سدەر ئەواندی‬ ‫دیكەدا بسدەپێنن‪ .‬لە بیرمدان نەچدێ كە لەو سدااڵنەدا باسدكردن لە ئدازادی زۆر بدوو‪ ،‬بەاڵم لە كۆبدوونەوە سیاسدی و خوێنددكارییەكانی‬ ‫چەپەكانددددا كەسدددێك باسدددی لە دێموكراسدددی نەدەكدددرد و هێنددددێك تەندددانەت دێموكراسدددییان بە دیددداردەیەكی تدددایبەت بە كۆمەڵگدددا‬ ‫سەرمایەدارییەكان دەزانی‪ .‬دوكتور قاسدملوو هەرچەندد بیركدردنەوەی سۆسیالیسدتیی هەبدوو یدان بە زمدانی ئەمڕۆیدی سۆسدیال دێمدوكرات‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم سەرەڕای ئەمە بە تەواوی باوەڕی بە دێموكراسی لە هەر ئاستێكدا لە بنەماڵە و حیزبەوە بگرە تداكوو كۆمەڵگدا و سیسدتمی‬ ‫واڵت هەبددوو‪ .‬ئەم بدداوەڕە تددا ئەو ڕادەیە بددوو كە هێندددێك جددار زۆریەك لە ئددێمە الوە چە و بە ڕواڵەت شۆڕشددگێڕەكان بە سددەرنجدان‬ ‫بەوەی كە قاسملوو لە بنەماڵەیەكی زەحمەتكێش نەبوو‪ ،‬بە بوورژوامان دەزانی‪ .‬یەكێكی دیكە لەو وانانەی كە لە دوكتور قاسدملوو فێدر‬ ‫بددووم‪ ،‬سددەرنجدان بە پرسددەكانی ندداوچە و جیهددان بددوو‪ .‬قاسددملوو لەو بددڕوایەدا بددوو كە لە سددەدەی بیسددتەمدا هددیچ نەتەوە و خەڵكێددك‬ ‫ندداتوانن خەمسددارد بددن و بە بددێ سددەرنجدان و بە لە بەرچدداونەگرتنی ئەو شددتانەی كە لە ناوچەكددانی دیددكەی جیهددان ڕوو دەدەن‪ ،‬بددۆ‬ ‫داهاتوویددان بەرنددامە دابڕێددژن‪ .‬ئەمددڕۆ ئەم بددابەتە كە ندداوی گلۆبالیزاسددیۆن "بە جیهددانی بددوون"ی لددێ نددراوە‪ ،‬بە شددتێكی نددوێ نددایەتە‬ ‫بەرچدداو‪ ،‬بەاڵم لەو سددەردەمەدا بەم شددێوەیە باس دی لددێ نەدەكددرا‪ .‬بە كددورتی دەتددوانم بۆددێم‪ ،‬زۆریەك لە قسددەكانی قاسددملوو ئەو كددات‬ ‫تەنددانەت بددۆ بەردەنددگە ئورووپاییەكددانیش لە ڕادە بەدەر مددودێڕن و دووربینددانە بددوو‪،‬‬

‫بگددات بە ئددێمە الوانددی واڵتێكددی لە حدداڵی‬

‫پەرەسدددەندندا وەك ئێدددران بە حكدددوومەتێكی ندددادێموكراتیكەوە‪ .‬كددداك دوكتدددور بددداوەڕێكی قدددووڵی بە پێویسدددتیی هاوپێوەنددددی لەگەڵ‬ ‫نەتەوەكانی دیكە هەبوو‪ .‬دەیگووت ئێمە ئێرانییەكان چوونكە لە ژێر دەسەاڵتی سەرەڕۆیانەدا ژیان دەكەین‪ ،‬چاوەڕوانیی ئەوەمان هەیە‬ ‫كە نەتەوەكانی دیكە هاوسۆزیی خۆیان بۆ ئێمە دەر ببڕن‪ ،‬بەاڵم كەمتر هەنگاو بۆ هاوپێوەندی لەگەڵ كەسانی دیدكە هەڵددێنین‪ .‬ئەمە‬ ‫ڕاستییەكە كە بەداخەوە ئەمدڕۆكەش گدۆڕانی بە سدەردا نەهداتووە و هەر وایە‪ .‬كەمتدر ئێرانییەكدان لەگەڵ سدوورییەكان كە لە نداوچەی‬ ‫ئددێمە ژیددان دەكەن و یددان بددۆ نمددوونە لەگەڵ ڕواندددا لە ئەفریقددا هاوپێوەندددی دەردەبددڕن‪ ،‬لە حاڵێكدددا كە ئەگەر ئەم یددان ئەو واڵتددی‬ ‫ڕۆژئاوایی و ئاسیایی سەرنج نەداتە خەباتی ئێمە بۆ دێموكراسی لە ئێراندا‪ ،‬تووشی هەڵچوون دەبین‪.‬‬

‫‪194‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬ ‫كداك دوكتددور نەك هەر كەسددایەتییەكی هەڵكەوتدوو بددوو كە بە كەڵكددوەرگرتن لە زانسددت و كۆمەڵناسدی هەڵسددەنگاندنی بددۆ هەڵددكەوتە‬ ‫سیاسددییەكان دەكددرد‪ ،‬بەڵكددوو مامۆسددتایەكی هددونەری ژیددانیش بددوو‪ .‬ئامددادە بددوو گددوێ لە گددرفتە تاكەكەسددییەكانی كەسددانێك بگددرێ كە‬ ‫شددەویان لە بەرامددبەر پەیكێددك شددەرابی سددوور تێدەپەڕانددد و وەك مامۆسددتایەكی هێدددی ئەوانددی ڕێنددوێنی دەكددرد‪ .‬لە مدداوەی نیددو سددەدە‬ ‫چددداالكیی سیاسدددی و ڕۆژنامەوانیددددا كەمتدددر ڕێبەرێكدددی سیاسدددیم دیتدددووە كە ئامدددادەیی ئەوەی هەبدددێ بە هێمنیدددیەوە گدددوێ لە گدددرفتە‬ ‫تاكەكەسییەكان و شك و گومانەكانی الوێك ڕابگرێ و وەكوو هاوڕێیەك ڕێنوینیی بكات‪ .‬هەڵسدوكەوتێكی تدایبەتی لەگەڵ الوان هەبدوو‬ ‫كە هەموو جیاوازییە تەمەنییەكانی كاڵ دەكردەوە‪ .‬ئەمەش یەكێكی دیكە بوو لەو هەڵسوكەوتانەی كە من لە دوكتور قاسملوو فێر بووم‬ ‫و ئێستاشددی لە گەڵدددا بددێ‪ ،‬هەوڵ دەدەم لە ژیددانی ڕۆژانەی خۆمدددا پەیڕەویددی لددێ بددكەم‪ .‬نەبددوونی دوكتددور قاسددملوو تەنیددا خەسددارێكی‬ ‫قەرەبووهەڵنەگری لە كوردەكانی ئێران نەدا‪ ،‬بەڵكوو لەو بڕوایەدام كە هەمدوو ئێرانییەكدانی لە هەبدوونی ڕێبەرێكدی زاندا‪ ،‬مدافخواز و‬ ‫پراگماتیك بێبەش كرد‪ .‬دوایین جار دوكتور قاسملووم پاش چەنددین سداڵ لە پداریس و لە یەكەمدین سداڵەكانی پداش شۆڕشدی گەاڵندی‬ ‫ئێران بینی‪ .‬من ئیتر خوێندكار نەبووم و سەرقاڵی پیشەی ڕۆژنامەنووسی بووم و بۆ ڕۆژنامەیەكی ئیتالیدایی كدارم دەكدرد‪ ،‬وتدووێژێكی‬ ‫سیاسددیم هەر بددۆ ئەم ڕۆژنددامەیە ئەنجددام دا و لە كدداتی ماڵئدداوایی‪ ،‬ماڵئدداواییەك كە هیچكددات لەو بددڕوایەدا نەبددووم كۆتددایی دوایددین‬ ‫چاوپێكەوتنم بێ لەگەڵ كاك دوكتور‪ ،‬پێی وتم هەوڵ بدە هەمیشە ڕاستییەكان هەر بەو شدێوەیە كە دەیدانبینی و بەو شدێوەیە كە بیدر‬ ‫دەكەیتەوە‪ ،‬بگوازیتەوە بۆ خوێنەرەكانت‪.‬‬ ‫ڕۆحی شاد بێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی کوردستان میدیا ‪ /‬ڕێکەوتی‪٧ :‬ی ئاگۆستی ‪٧١٢٥‬‬

‫‪195‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٢‬ساڵەی شەهید د‪.‬قاسملوو دا‬

‫کۆکردنەوە و ئامادە کردنی‪ :‬رەحمان نەقشی‬

‫گەالوێژی ‪٧١٢٢‬ی کوردی ‪ -‬ئاگۆستی ‪٧١٢٢‬ی زایینی‬

‫‪196‬‬