Begrijpend lezen op de schop

Een zoektocht naar rijke teksten

Begrijpend lezen is dé boosdoener als het gaat om de verminderde leesmotivatie van kinderen. Het is hun minst geliefde vak en ook leerkrachten twijfelen steeds vaker over het effect van begrijpend lezen als vak. Toch houden veel scholen vast aan de bestaande manier van werken. Op de KBS Petrus en Paulus in Breda ging dat anders. Daar vroegen de leerkrachten zich hardop af: ‘Waarom doorgaan met iets wat niet werkt?’. Ze vonden het hoog tijd voor een andere invulling van het vak begrijpend lezen. Sanne en Maaike spraken hierover met de leescoördinator.

DOOR Sanne Ramakers was leerkracht en is oprichter van Kleuter- en Junioruniversiteit. Sanne leest graag boeken, is dol op het maken van wandelingen en altijd op zoek naar mooie verhalen uit het onderwijs om anderen te inspireren.

Maaike van Goozen heeft met veel plezier voor de klas gestaan en is nu projectleider bij Junioruniversiteit. Maaike hoopt haar ervaring met thematisch leren en de betrokkenheid die dit bij kinderen oproept aan zoveel mogelijk leerkrachten mee te kunnen geven.

sanne ramakers en maaike van Goozen

Kim Bakkeren werkt sinds 2011 als leerkracht en leescoördinator op KBS Petrus en Paulus. ‘Nederland is het enige land in Europa dat begrijpend lezen als apart vak aanbiedt en in mijn optiek is het een volledig achterhaald vak. Zeker nu we het afgelopen jaar op onze school een andere weg in zijn geslagen en ik met eigen ogen heb gezien wat een andere invulling van het vak betekent voor de motivatie van de kinderen. Op onze school hadden mijn collega’s en ik veel moeite met de methode voor begrijpend lezen. Om het probleem boven water te krijgen, heb ik een enquête uitgevoerd onder mijn collega’s en de methode uitvoerig onderzocht. De resultaten bevestigden onze vermoedens. Het bleek dat we een afwisseling in tekstsoorten misten. De methode bood uitsluitend informatieve teksten aan waarbij specifieke vaardigheden werden geoefend. Wat leren kinderen van het

beantwoorden van vragen als ze zelf de antwoorden na drie minuten weer vergeten zijn?’

DE OPLOSSING

De conclusies van de enquête waren voor zowel de directie als het team een bevestiging dat er inderdaad iets radicaal moest veranderen. Kim werd als leescoördinator vrijgeroosterd om met een passende oplossing te komen. Deze uitdaging greep ze maar al te graag aan. Na diverse colleges tijdens haar studie als taalcoordinator besloot ze het vak begrijpend lezen te integreren in het vak geschiedenis. Kim: ‘Door op zoek te gaan naar verschillende rijke teksten binnen de onderwerpen die bij dit vak aan bod komen, slaan we eigenlijk twee vliegen in één klap. Onze werkwijze zorgt ervoor dat de kinderen de teksten beter begrijpen en de aangeboden kennis beter onthouden. Door het samenvoegen van de vakken houden we uiteindelijk zelfs tijd over!’

NIEUWE AANPAK

Kim:‘De kinderen starten een nieuw thema van geschiedenis met een onderwerp en een eindopdracht. In groep 6 staat bijvoorbeeld het thema Aletta Jacobs centraal. De kinderen worden uitgedaagd om hier een lapbook bij te maken. We bieden twee verschillende tekstsoorten bij dit onderwerp aan. Denk aan een informatieve tekst, verhalende tekst of een gedicht bijvoorbeeld. De teksten zijn van een hoog leesniveau zodat de kinderen deze meerdere keren moeten lezen om ze te begrijpen. De eerste week staat de eerste tekst centraal, de tweede week de tweede tekst en de derde week de eindopdracht.’

STAPPENPLAN

Op KBS Petrus en Paulus leest de leerkracht de tekst de eerste keer voor, zodat alle kinderen de tekst kunnen begrijpen. In deze fase bespreekt de leerkracht de moeilijke woorden om samen de betekenis te achterhalen. De kinderen lezen de tekst later in de week meerdere keren zelfstandig. De ervaring leert dat de eindopdrachten de kinderen stimuleren om de tekst veel vaker te lezen.

Bij de verwerking van de tekst maken ze gebruik van tekst-, hoofd- en hartvragen, vertaald en aangepast op basis van Beers&Probst, 2017*. Kim vertelt: ‘We wilden af van het vele schrijfwerk. Kinderen moeten niet continu over een schrift gebogen zitten. Het begrijpen van een tekst heeft niet alleen te maken met het kunnen noteren van antwoorden. Om een tekst goed te begrijpen, moet je weten waar deze over gaat, met welk doel die is geschreven en hoe je zelf tegen het onderwerp aankijkt. Wij vinden het gesprek dat hierbij op gang komt belangrijk. Het kunnen analyseren van een tekst en het vormen van argumenten om je mening te onderbouwen, spreken de vaardigheden aan die wij kinderen willen meegeven. De kinderen grijpen hierbij telkens terug naar de tekst om te zorgen dat hun mening wordt onderbouwd.’

tekst-hoofd-hartvragen

Tekstvragen: » Waar gaat deze tekst over? » Wat wil de maker je vertellen? » Wie zou de maker kunnen zijn?

Hoofdvragen: » Wat valt je op? » Wat heb je voor nieuws geleerd? » Waarover zou je nog verder moeten nadenken? » Waar ben je nieuwsgierig naar geworden?

Hartvragen: » Wat voel je bij de tekst? » Wat vond je het mooist? » Heeft het je iets geleerd over jezelf? » Zijn er dingen die je wilt veranderen na het lezen van deze tekst?

SAMENVATTEN

Om de tekst beter te begrijpen, maken de kinderen een mindmap over het onderwerp. Zo oefenen ze het samenvatten en het maken van een schematische weergave van informatie en zijn ze keer op keer de teksten opnieuw aan het lezen. Doordat ze zelf aan het denken worden gezet over de tekst, voelen ze de behoefte om hun mindmap aan te blijven passen. Ook de tweede tekst die bij het onderwerp aan bod komt, wordt verwerkt in deze mindmap. Zo ontstaat uiteindelijk één overzicht.

Kim:‘Het hele idee is dat de kinderen strategieën aanleren die bruikbaar zijn bij alle vakken. Het samenvatten van een tekst is niet alleen bedoeld voor begrijpend lezen. Dat was voorheen wel het geval.’

DE EINDOPDRACHT

Kim: ‘In totaal zijn we drie weken bezig met een onderwerp. In de laatste week krijgen de kinderen de gelegenheid om de eindopdracht te maken. De eindopdrachten vragen om de aangeleerde kennis zelf toe te passen en iets nieuws te creëren. Ook dit zijn vaardigheden die hoog in de taxonomie van Bloom staan. Ik reik mijn collega’s altijd verschillende ideeën aan voor de eindopdrachten en ze zijn vrij om te kiezen. Sommige collega’s laten de leerlingen zelfs kiezen uit verschillende eindopdrachten. Voorbeelden van eindopdrachten zijn: het maken van een lapbook, het ontwerpen van apps voor de mensen uit die tijd, het

Kim van Bakkeren, leescoördinator

maken van een toneelstuk, het ontwerpen van een tijdlijn of het schrijven van een stripverhaal. Iedere keer staat het onderwerp van de afgelopen weken centraal.’

VOLOP IN ONTWIKKELING

Op de KBS Petrus en Paulus is het verschil in de manier van aanpak bijzonder goed merkbaar. Volgens Kim staan kinderen die normaal a aken nu vooraan en tonen kinderen met dyslexie zich heel betrokken. Ze weten vanaf het eerste moment wat de eindopdracht is en maken steeds een inschatting of ze de informatie nodig hebben. De samenwerkingen onder de kinderen intensiveren en leerkrachten geven aan dat ze deze mate van enthousiasme nog niet eerder gezien hebben. Hierdoor zijn ook de leerkrachten geïnspireerd. Collega’s geven zelfs aan dat leerlingen thuis verdergaan met hun onderzoek, volledig vanuit intrinsieke motivatie. Ze stellen betere vragen, kijken extra video’s, lezen uit zichzelf boeken over het onderwerp en raken meer en meer geinteresseerd, waardoor ze nog meer leren.

Kim: ‘Zelfs ouders lieten weten dat hun kind vol met verhalen thuiskwam en aan zijn ouders ging lesgeven over mummies. Begrijpend lezen is niet langer een vak waar we allemaal tegen opzien. Een kind riep een keer: ‘Maar we moeten nog begrijpend lezen!’. Daar was hij zojuist drie kwartier mee bezig geweest.’

EVEN WENNEN

‘Collega’s geven toe dat het wennen is, en voor mij is het vrij veel werk. De opbrengst is echter dusdanig dat die de tijdsinvestering dubbel en dwars waard is. Als je op klassenbezoek gaat en het enthousiasme van de kinderen ziet, dan is dat absoluut de drijfveer om door te gaan. Dan is elke geïnvesteerde minuut de moeite waard geweest. Het begrijpend lezen-virus heeft onze school bereikt en laten we eerlijk zijn, dat is toch het enige virus dat wel welkom is en zich heel hard mag verspreiden.’

*Disrupting Reading: Why how we read matters’ door Beers&Probst, 2017.

MEER OVERPEDAGOGIEK EN DIDACTIEK

HANDELINGSGERICHT OBSERVEREN, REGISTREREN EN EVALUEREN VAN BASISONTWIKKELING 3.0

Een handelingsgericht online kwaliteitssysteem met kind portfolio.

Meer informatie op: www.horeb-po.nl

JUNIORUNIVERSITEIT MAGAZINE Een inspirerend magazine voor professionals in het basisonderwijs die werken met kinderen uit groep 3 t/m 8

4x per jaar | € 65,50 | ISSN 2949-6527 Meer informatie op: www.junioruniversiteitmagazine.nl

Het eerste jaar met korting!

Gebruik bij uw abonnementsaanvraag via www.junioruniversiteitmagazine.nl de kortingscode HELD2023 en ontvang het eerste jaar € 10,- korting.

KLEUTERUNIVERSITEIT MAGAZINE Spelen is de manier waarop kleuters leren. Dit magazine staat vol inspiratie en leuke ideeën.

4x per jaar | € 67,00 | ISSN 2666-9021 Meer informatie op: www.kleuteruniversiteitmagazine.nl

Het eerste jaar met korting!

Gebruik bij uw abonnementsaanvraag via www.kleuteruniversiteitmagazine.nl de kortingscode HELD2023 en ontvang het eerste jaar € 10,- korting.

ZONE, VOOR SPELEND EN ONDERZOEKEND LEREN Tijdschrift Zone is een grote informatie- en inspiratiebron voor spelend en onderzoekend leren.

4x per jaar | € 66,50 | ISSN 1569-6952

Het eerste jaar met korting!

Gebruik bij uw abonnementsaanvraag via www.tijdschriftzone.nl de kortingscode HELD2023 en ontvang het eerste jaar € 10,- korting.

MEER OVERPEDAGOGIEK EN DIDACTIEK

BASISONTWIKKELING VOOR PEUTERS EN DE ONDERBOUW Frea Janssen-Vos, Levineke van der Meer

2017 | 240 pagina’s | € 39,00

ISBN 978 90 232 5507 9

PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGIEK VAN HET JONGE KIND Over ontwikkeling, stimulering en vorming Jan Dirk Imelman, Sieneke Goorhuis-Brouwer, Wilna Meijer,

2019 | 224 pagina’s | € 27,50 ISBN 978 90 232 5584 0

SPULLENBOEK, DAAR GAAN JE HANDEN VAN JEUKEN Inge Haarsma (red.)

2021 | 152 pagina’s | € 27,50

ISBN: 978 90 232 5726 4

SPELEN EN LEREN OP SCHOOL Marjolein Dobber en Bert van Oers

2018 | 192 pagina’s | € 33,00

ISBN 978 90 232 5215 3

Foto Tom van Limpt LEREN IN VIJF DIMENSIES Moderne didactiek voor het primair onderwijs Robert Marzano en Wietske Miedema

2014 | 272 pagina’s | € 39,50

GROEI, LEREN EN ONTWIKKELEN Het brein als basis Theo Lamers

2022 | 384 pagina’s | € 48,00

ISBN 978 90 232 5842 1

CULTUURPEDAGOGIEK, ONDERWIJSPOLITIEK EN DE STAAT VAN HET ONDERWIJS Jan Dirk Imelman, Henk Wagenaar, Wilna Meijer

2017 | 148 pagina’s | € 22,00

ISBN 978 90 232 5542 0

BASISBOEK ONTWERPONDERZOEK Ontwerp je onderwijs in de praktijk Anne van der Wer , Luuk Kampman, Hugo Pont

2020 | 168 pagina’s | € 26,50

ISBN 978 90 232 5684 7

OPNIEUW DE GELUKKIGE KLAS Handboek voor stagiaires en beginnende leerkrachten in het basisonderwijs Marja Veen, Renée Olman, Erik Elferink (lllustrator)

2012 | 164 pagina’s | € 29,00

ISBN 978 90 232 5077 7

VOOR DE LEEUWEN! Over leerlingen, hun heftige hersens en trefzeker lesgeven Mark Mieras, M.A.T. van Dijk, J.B. Dieperink

2016 | 168 pagina’s | € 30,00

ISBN 978 90 232 5442 3

Illustraties Thomas van Oostrom

Door Nelleke Groot, adviseur & bemiddelaar jeugdliteratuur bij De Schrijverscentrale

Als verdriet op bezoek komt

Eva Eland

Verdriet is in dit boek een lief doorzichtig groen wezentje dat het kindje overal volgt. Hoe hard het kindje ook haar best doet, het gaat niet weg. De boodschap van dit boek: erken je verdriet, alle gevoelens mogen er zijn. Victorine

Jet van Overeem & Annemarie van Haeringen (ill.)

Victorine wordt gepest op school, zo erg dat ze zelf gelooft wat de pesters zeggen. De zomervakantie brengt rust: ‘Niemand die iets van mij vond. Ook ikzelf niet.’ In weinig woorden wordt veel gezegd zonder dat het clichématig wordt.

Alles wat was

De ballonnen van opa

Steuntje in de rug

Stine Jensen & Marijke Klompmaker (ill.)

Een boek over afscheid in de breedste zin van het woord. Over alle aspecten van dood, over troost, maar ook over afscheid van je te krappe voetbalschoenen. Het boek staat vol ervaringen van kinderen, tips van Als het even tegenzit zijn een luisterend oor en leeftijdsgenoten en Jessie Oliveros & een knu el misschien wel het enige wat je nodig vragen die je in de klas Dana Wulfekotte (ill.) hebt. Maar soms kan het fijn zijn om te lezen kunt bespreken, de Opa en Lucas hebben heel over kinderen die hetzelfde meemaken. perfecte veel mooie herinneringen Het mooie van al deze boeken is dat ze gesprekssamen, verbeeld als kleurige de soms zware onderwerpen op starter dus. ballonnen. Maar opa is oud en steeds vaker laat hij een ballon een luchtige en heldere manier Eerder maakte Stine glippen, ook de ballonnen die hij behandelen. Troostrijk voor Jensen een samen met Lucas heeft. Zo houdt hij jong en oud. vergelijkbaar steeds minder herinneringen over. boek over Ontroerend prentenboek over dementie. ‘vriendschap’.

Eerder maakte Stine Jensen een vergelijkbaar boek over ‘vriendschap’.

Nietsmachine

Stefan wolters &

Barbara de Wolf

Professor Pruts heeft na jaren prutsen eindelijk succes met zijn nietsmachine.

Want niets moet ook gedaan worden. Een heerlijk grappig heerlijk grappig boek over (te) druk zijn en niksen. zijn en niksen. Nog één dag

Tim van den Berg & Willem van den Oever

Finn wil een voetbalwedstrijd winnen én een gruwelijke gebeurtenis voorkomen. Wanneer dat niet lukt beleeft hij dezelfde Wanneer dat niet lukt beleeft hij dezelfde dag steeds opnieuw. Hij legt veel druk op zichzelf om te winnen en tegelijkertijd de held te zijn die het ongeluk voorkomt. Gedurende het boek leert hij dat de lat niet zo hoog hoeft en dat je een probleem niet in je eentje hoeft op te lossen. niet in je eentje hoeft op te lossen. (Voor)lezen vanaf groep 5. (Voor)lezen vanaf groep 5.