Klaarstomen voor de toekomst

STEAM-onderwijs Klaarstomen voor de toekomst

Je hebt het vast al vaker gehoord: de kinderen in jouw klas zullen later misschien beroepen uitoefenen die nu nog niet bestaan. En dan rijst de vraag: hoe bereid je deze kinderen voor op iets waar je zelf geen weet van hebt? Mogelijk biedt STEAM-onderwijs hier uitkomst.

DOOR MARLIJN VAN KEMPEN

Marlijn van Kempen is vakleerkracht Engels en heeft daarnaast een passie voor onderwijs en ontwikkelingen daarin. Voor Kleuteruniversiteit duikt ze in verschillende onderwijsvernieuwingen en bekijkt ze of deze geschikt zijn voor jonge kinderen. Science, Technology, Engineering, Arts and Mathematics zijn de leergebieden die aan bod komen bij STEAM-onderwijs. In het Nederlands: wetenschap (scheikunde, natuurkunde en biologie), techniek, bouwkunde, kunst en wiskunde. Een breed scala aan gebieden die ver van het bed van kleuteronderwijs lijken te staan. Toch hoeft dit niet zo te zijn.

STEAM doet een beroep op het probleemoplossend vermogen van kinderen. STEAM geeft een probleemstelling en vraagt de kinderen deze op te lossen

met de vaardigheden die ze hebben, of stimuleert ze juist nieuwe vaardigheden te ontwikkelen. Denk daarbij aan vaardigheden als: ontdekken en leren door te doen, samenwerken en creatief leren denken. Deze vaardigheden vormen belangrijke aspecten van het STEAM-onderwijs. Elk vakgebied binnen STEAM doet een beroep op specifieke vaardigheden. Houd in gedachten dat al deze vakgebieden worden aangepast aan het niveau van de kinderen. STEAM biedt kinderen leerstof aan die aansluit op hun vaardigheden of die in hun zone van naaste ontwikkeling ligt. Al met al staat het trainen van mindset centraal. Kinderen leren te denken in oplossingen, en niet in problemen.

Wetenschap Voor Science leren de kinderen niet alleen vragen te beantwoorden, maar ook vragen te formuleren. Wat gebeurt er als ik dit zaadje plant? Zo’n vraag wakkert nieuwsgierigheid aan en zet kinderen aan tot onderzoeken en problemen oplossen, veelal door uit te proberen en te ontdekken.

Techniek DeTechnology in STEAM is niet zo hightech als je misschien denkt. Het kan bijvoorbeeld al gaan om het leren werken met een schaar of meetlat. Maar ook het werken met tablets of een microscoop valt hieronder. Kinderen leren waar de technologische middelen voor bedoeld zijn, en hoe ze ermee kunnen werken.

Bouwkunde Engineering richt zich vooral op het ontwerpen en bouwen. De kinderen testen verschillende constructies en materialen. Door te doen, ontdekken ze wat werkt en wat niet. Dat gebeurt in de bouwhoek natuurlijk ook, maar met STEAM werken kinderen aan een oplossing voor een specifiek probleem. Denk bij het thema Dierentuin bijvoorbeeld aan het bouwen van een hok voor de gira en.

Kunst Arts is in het Engels een breder begrip dan de Nederlandse vertaling ‘kunst’. Taal valt namelijk ook onder de noemer Arts. Language Arts mag absoluut niet ontbreken in het onderwijs. Taal is de basis van al het leren. Met taal worden concepten uitgelegd, ideeën gedeeld en kan er overlegd en geobserveerd worden. De kunst van dingen in woorden uitdrukken, is voor jonge kinderen belangrijk om te leren. Ook de vakgebieden psychologie, filosofie en sociologie vallen onder de noemer Arts. Daarnaast is ook creativiteit belangrijk: vindingrijkheid om iets te bedenken en het vervolgens daadwerkelijk te maken.

Wiskunde Mathematics is tellen en rekenen zoals we nu al doen, maar wel binnen een thema en daarmee wordt het betekenisvoller. Ook is Mathematics meer gericht op het zien van patronen en het weergeven van observaties in grafieken.

PRAKTIJKVOORBEELD

Aan de hand van een thema is goed inzichtelijk te maken hoe STEAM werkt en hoe alle vakgebieden samenkomen. Neem het prentenboek Rupsje Nooitgenoeg van Eric Carle als uitgangspunt.

» Lees het verhaal voor. Stel denkvragen zoals: Wat eten rupsen? Waarom eet de rups zo veel? Waar zou de cocon van gemaakt zijn? Hoelang denk je dat een rups in de cocon blijft? (Kunst) » Laat de kinderen een plek ontwerpen waar rupsen tot vlinder kunnen uitgroeien, en maak die plek samen. (Bouwkunde) » Onderzoek samen wat rupsen echt eten en wat vlinders nodig hebben om te kunnen leven. (Wetenschap) » Zorg voor rupsen of cocons in de klas, zodat de kinderen kunnen observeren hoe de cyclus van rups tot vlinder gaat. (Wetenschap) » Houd dagelijks bij wat er gebeurt met de rupsen en cocons. Noteer dat in een grafiek. (Wiskunde) » Laat de kinderen het verhaal naspelen door bijvoorbeeld een stop-motionfilmpje te maken op een tablet. (Techniek en Taal) » Lees het boek in het Engels voor en oefen een aantal woorden in. (Kunst/Vreemde talen)

“AL MET AL STAAT HET TRAINEN VAN MINDSET CENTRAAL. KINDEREN LEREN TE DENKEN IN OPLOSSINGEN, EN NIET IN PROBLEMEN.”

DE ROL VAN DE LEERKRACHT

STEAM-onderwijs werkt eigenlijk niet heel anders dan het traditionele thematische onderwijs, maar focust zich op andere vakgebieden. Daarnaast staan vaardigheden centraal: ontdekken, observeren en ervaren. De leerkracht of begeleider speelt een belangrijke, maar ondersteunende rol in het proces. Vooral bij jonge kinderen die nog niet kunnen lezen, komt de informatie die ze zoeken van de begeleider. STEAM werkt het best wanneer er schoolbreed mee gewerkt wordt. Zo kunnen oudere kinderen de jongere begeleiden.

Praktisch gezien vraagt STEAM wat voorbereiding, maar de uitvoering moet juist uit de kinderen komen. Het is de bedoeling dat de kinderen het probleem oplossen, zonder al te veel aansturing. Je zult zien dat ze met oplossingen komen, waar jij nooit opgekomen was. En als iets mislukt, moeten ze leren niet ontmoedigd te raken, maar verder te zoeken. Doorzettingsvermogen is ook nodig om problemen op te lossen. De leerkracht treedt daarom vooral naar voren als coach, die observeert en aanmoedigt waar nodig. GEBREK AAN KENNIs? GEEN PROBLEEM!

In het verleden werd er op de pabo minder aandacht besteed aan wetenschap en techniek. Begrijpelijkerwijs voelen veel leerkrachten zich daardoor onzeker over deze vakgebieden. Het lijkt moeilijk om de stap naar STEAM-onderwijs te maken, maar eigenlijk is dat juist het mooie van STEAM-onderwijs: het leren is een zoektocht naar antwoorden en oplossingen en dat geldt zowel voor de leerkracht als voor de kinderen. Het idee dat een leerkracht alwetend moet zijn, is achterhaald. Door alle ontwikkelingen en uitvindingen is dat simpelweg niet mogelijk. Allerlei nieuwe technologieën maken het bovendien gemakkelijker om iets nieuws te leren en te ontdekken. Antwoorden zijn vaak op internet te vinden en YouTube staat vol met uitlegvideo’s over talloze onderwerpen. Gebrek aan kennis zou geen reden meer moeten zijn om wetenschap uit de klas te houden.

PROBLEEMOPLOSSERS IN DE DOP

Een vroege start met STEAM-onderwijs heeft mogelijk een positief e ect op toekomstige keuzes van kinderen voor techniek en wetenschap. Als er later gestart wordt, zo rond de acht jaar, dan haken veel kinderen al af. Ze denken dat techniek niets voor hen is. Dat is jammer, want in de praktijk blijkt dat kinderen tot veel meer in staat zijn dan wij (en zijzelf) vaak denken. Menig STEAM-leerkracht heeft zich verbaasd over de creativiteit, de ruimdenkendheid en het doorzettingsvermogen dat de kinderen toonden in hun zoektocht naar oplossingen. Als je kinderen laat nadenken over een echt probleem, gaan ze nog enthousiaster te werk dan wanneer het slechts een opdracht is van de leerkracht. Zoek dus naar echte problemen. Geef ze het gevoel dat ze iets kunnen bijdragen aan hun omgeving of aan de wereld. De mindset die ze daarmee opbouwen, kan ervoor zorgen dat ze ook later in het beroepsleven in die zoektocht naar oplossingen durven te duiken. Denk bijvoorbeeld aan het bedenken van een vervanging voor verwarming door gas, of eetbare verpakkingen om van het plasticprobleem af te komen. En zo kunnen ze wellicht helpen de wereld een beetje beter te maken.

Meer weten over STEAM-onderwijs? » Zoek op YouTube naar: STEAM education of

STEAM-onderwijs » Zoek op Ted.com naar: STEAM education » steamed.nl, steamlabs.nl

Door Dieke Grootscholten, redacteur Kleuteruniversiteit

Ga naar buiten!

Voor steeds meer kinderen is het niet vanzelfsprekend om de natuur in te gaan. Ze groeien op in de stad of in woonwijken met weinig tuinen, parken of weilanden in de buurt. Als ouder moet je dan de natuur opzoeken. Soms lukt het niet om hier tijd voor vrij te maken. Je bent je ervan bewust dat gezonde voeding en beweging goed zijn voor je kind, maar wist je dat struinen door de natuur net zo noodzakelijk is?

Wetenschapsjournalist Mark Mieras stelt dat een natuurlijke omgeving een vluchtheuvel vormt voor de overbelaste geest. Hij doelt hiermee op de rustgevende e ecten van de natuur. Het is bewezen dat je minder stress ervaart wanneer je in een natuurlijke omgeving bent. De natuur trekt de aandacht, zonder dat het moeite kost. Dit wordt zachte fascinatie genoemd. Daarbij gaat het over zintuiglijke ervaringen: je blik wordt getrokken door een voorbij fladderende vlinder of door een bloem waaraan je wilt ruiken. De zachte fascinatie speelt een belangrijke rol in de rustgevende e ecten van de natuur. Hierdoor ontstaat er ruimte en rust in je hoofd, bij jou én je kind.

Verwonderen

Tijdens een wandeling in het bos kan je kind zich verwonderen over bomen, planten en dieren. Het ervaart de seizoenen en wordt geprikkeld om vragen te stellen. Hoe groeien paddenstoelen? Wat is de naam van de vogel die ik zie vliegen? Daarnaast is het mooi om je samen met je kind te kunnen verwonderen over de schoonheid van de natuur. Dit zorgt ervoor dat je kind zich meer verbonden voelt met de natuur en hier goed voor wil zorgen.

Vrijheid

De natuur geeft kinderen het gevoel van vrijheid en nodigt uit tot bewegen. Ze kunnen klimmen, rennen, graven, gooien, rollen en balanceren. Allemaal bewegingen die goed zijn voor de motoriek en de gezondheid van je kind. Daarnaast leert je kind het eigen lichaam en de mogelijkheden ervan beter kennen en ontwikkelt zo het nodige zelfvertrouwen en lichaamsbewustzijn. Naarmate je kind meer tijd in de natuur doorbrengt, zal het zich fitter voelen.

Contact maken

Wat voor volwassenen misschien wel de belangrijkste reden is om als gezin de natuur in te trekken, is dat je op die momenten écht contact maakt met elkaar. Je hebt de tijd en rust om elkaar oprechte aandacht te schenken, zonder te worden afgeleid door telefoons, tablets en andere zaken. Samen wandelen levert de mooiste gesprekken op. Ga dus naar het bos, wandel op de hei of rommel samen in de tuin. Trek de kap laarzen uit de kast en ga erop uit. Veel plezier!

Tip

Op de website van Natuurmonumenten vind je activiteiten die je met je kind kunt ondernemen in de natuur. Denk hierbij aan speurneustochten en wandelen met de boswachter, maar je kunt op de website ook natuurspeeltuinen en originele ideeën voor verjaardagsfeestjes in de natuur vinden.

Door Maryan Camps en Els Schrover

Vooruit lesidee schilderkunst

Leerdoelen

» KENNIS: Informatie opzoeken over portretten door

Renaissance-schilder Giuseppe Arcimboldo » VAARDIGHEID: portret maken met extra informatie

» INZICHT IN KUNST

Kunst gaat altijd over manieren van nadenken.

Bijvoorbeeld bij de portretten van Giuseppe Arcimboldo. Google zijn naam en je ziet meteen wat we bedoelen: je ziet gezichten die zijn samengesteld uit a eeldingen van hele andere voorwerpen, zoals fruit, groenten en takken. Ook verf dus, maar de schilder werkt er op een hele andere manier mee: hij wil onze aandacht vragen voor de manier waarop hij de illusie schept van een portret. Ze zeggen ook iets over de a eelding: voor de herfst gebruikt hij dorre takken en bessen, voor de lente juist lentebloemen en gras.

Vergelijk dat eens met een portret uit onze tijd, van koning Willem-Alexander door Gaike Bos. Gebruik deze zoektermen en je vindt het zo op Google. Hier vraagt de kunstenaar aandacht voor het materiaal waarmee ze werkt. Geen verf in dit geval, maar 2.115 postzegels. En niet zomaar postzegels, nee, de postzegels van de drie koninginnen vóór WillemAlexander op de troon. Het materiaal heeft dus met de geportretteerde te maken: het portret is opgebouwd uit de portretten van zijn moeder, grootmoeder en overgrootmoeder – zoals hijzelf, als mens, uit het genenmateriaal bestaat dat hij van die drie voorouders kreeg. Zo krijg je meer informatie over de persoon dan alleen een a eelding.

Kunst zet je aan het denken! We kijken nu eerst vooral naar het materiaal, maar daarna, van een afstandje, zien we hoe de postzegels samen toch heel duidelijk de illusie oproepen van het bekende portret van onze koning, naar een foto die Erwin Olaf van hem maakte. Aan het werk

Jullie opdracht is om een portret te maken van een klasgenoot met dingen die iets over die persoon zeggen. Net als bij Arcimboldo en Gaike Bos, door plaatjes van hele andere dingen te gebruiken. Kopieer voorwerpen die bij de persoon horen, bijvoorbeeld: jouw portret heeft de Ei eltoren als neus, omdat diegene in Parijs was, en dropjes als ogen, omdat hij dol is op drop.

Je hebt een sterke lamp nodig en een lege muur waarop je een vel papier bevestigt. Zet de lamp zo, dat die de schaduw van je hoofd op het papier werpt, en trek de buitenste lijn van die schaduw om. Zorg dat de schaduw iets verraadt over de geportretteerde: als het iemand is met twee vlechten beschijn je die van voren, zodat je de vlechten goed ziet op het papier. Heeft iemand een bril of een paardenstaart, dan laat je het licht misschien liever van opzij vallen.

Als iedereen een leeg portret heeft van het papier met de lijn van het schaduwprofiel, dan kun je aan de slag. Je gaat het profiel opvullen met plaatjes of tekeningen van voorwerpen die met de geportretteerde te maken hebben. Voetballen als ogen? Rode appels als wangen? Probeer creatief te zijn én tegelijkertijd ook een aantrekkelijk portret te maken.

Nabespreking

» Kijk of je elkaar herkent aan de spullen op het portret én aan het schaduwprofiel! » Welke portretten vielen op doordat ze echt goed waren?

Waar lag dat aan? » Wie kan benoemen wat je geleerd hebt van de opdracht?

Leerde je beter kijken naar hoe je vormen op een nieuwe manier kunt gebruiken? Leerde je meer nadenken over de eigenschappen van degene die je a eeldde met je portret? Kreeg je meer bewondering voor de schilders van wie je het werk bestudeerde?