Kwartaalblad nr.54 by Uitgeverij Van Gorcum

Kwartaalblad juni 2007 no. 54

Oeverlanden Zuidlaardermeer

Kwartaalblad van de Stichting Het Drentse Landschap

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. H. Colpa, J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen Grafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen Omslag Oeverlanden Zuidlaardermeer (foto Harry Cock) ISSN 1380-3263 Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting Het Drentse Landschap. Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting Het Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein bezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de begunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– . Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze: Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 en hoger per jaar regelt en betaalt de stichting de akte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van Het Drentse Landschap. Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. Legaten of erfstellingen U kunt de Stichting Het Drentse Landschap en/of de Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen. Stichting Het Drentse Landschap en de Stichting Oude Drentse Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt van deze stichtingen. Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris.

Eruitgelicht

Het Zuidlaardermeer groeit

— bestuursberichten — terreinbeschrijving

10 9 13

Nationaal Beeldenpark De Havixhorst

— kunst en cultuur

Sonja van der Meer

Beukenlaan

— gedicht

Eric van der Bilt

Rutger Kopland

Sperwer

— fauna

Arend J. van Dijk

Biologisch vlees

Bevloeiing van het Reestdal

— onderzoek

Gijs van Dijk, Helmer Nijp en Ab Grootjans

WMD

Uffelter Binnenveld

— wandelroute

24 26

NPL Bitterzoet

— flora

Bertus Boivin/Eric van der Bilt

Joan D.D. Hofman

Kleurige moestuin

— erfgoed

H e i l i e n To n c k e n s

De Atalanta

— fauna

Het witte kerkje van Gasselte

— Stichting Oude Drentse Kerken

34 41

Geert de Vries

Olav Reijers

Kortweg

— berichten Agenda

foto: Joop van de Merbel

Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Bankrek. nr. 30.28.75.751

Eruitgelicht De verkiezingen voor de provinciale Staten zijn al weer even geleden. De nieuwe Staten en het nieuwe College van Gedeputeerden zijn benoemd. We weten weer met wie we de komende 4 jaar te maken hebben. De samenstelling van het Provinciaal Bestuur, het beleid, dat in het provinciehuis wordt gevoerd, is voor een organisatie als Het Drentse Landschap van groot belang. Dat geldt zowel voor ruimtelijke als voor financiĂŤle aspecten. Ook van belang is of men in het provinciehuis Het Drentse Landschap erkent als een erfgoedorganisatie, die ook in dit veld een belangrijke rol kan spelen voor de Drentse samenleving. Door het aftreden na drie bestuursperiodes van gedeputeerde A. Edelenbosch vond er deze keer ook voor onze organisatie een betekenisvolle wijziging in het College van Gedeputeerde Staten plaats. De dames Haarsma en Klip-Martin, die o.a. ruimtelijke ontwikkeling en milieu en duurzaam Drenthe in portefeuille hebben, hebben we in de voorbije jaren leren kennen als degelijke bestuurders die het belang van Het Drentse Landschap voor de samenleving recht deden. De heer R.W. Munniksma is de nieuwe gedeputeerde met de portefeuille natuur en landschap, vitaal platteland, landbouw en landinrichting, recreatie en toerisme en een voor ons belangrijk deel van cultuur. Hij was burgemeester van de gemeente Aa en Hunze. Hij is in deze periode vertrouwd geraakt met de voor Drenthe zo kenmerkende combinatie van wonen, natuur, waardevol erfgoed, recreatie en landbouw. De heer Munniksma staat bekend als succesvol bruggenbouwer. Deze ervaring en kwaliteit, gevoegd bij zijn portefeuille, biedt geweldige kansen voor een integrale benadering en een effectieve samenwerking met betrekking tot de plattelandsproblematiek. Het nieuwe college van GS zullen we in de praktijk van het werk nader moeten leren kennen, maar we hebben het volste vertrouwen, dat een goede samenwerking mogelijk zal blijken.

Martin Verhagen Voorzitter van Het Drentse Landschap

Terreinbeschrijving

Het Zuidlaardermeer groeit Eric van der Bilt*

wegingen in het jaar 2000 bij het Hunzeproject. Hij wilde voor boerderijverplaatsing in aanmerking komen, want aan de zuidoostelijke oever van het Zuidlaardermeer kon zijn bedrijf niet meer groeien. In het kader van het gebiedsgerichte beleid in het Hunzedal waren daarvoor mogelijkheden. De vrijgekomen grond bood legio kansen voor nieuwe natuur, waterberging, recreatie en woningbouw. En zo werd het project Zuidoevers Zuidlaardermeer geboren.

Het bedrijf van Boxen lag ingeklemd tussen het dorp De Groeve, de Oostermoersche Vaart en het Zuidlaardermeer. Het vinden van een geschikte plek elders was voor het Bureau Beheer Landbouwgronden geen eenvoudige opgave. Maar het lukte uiteindelijk tot ieders genoegen het bedrijf van Boxen naar Buinen te verplaatsen. Vervolgens moest een belangrijk deel van het vrijgekomen gebied de bestemming reservaatsgebied krijgen. Alleen dan zouden de tot natuur om te vormen gronden met subsidie van Rijk en Provincie door Het Drentse Landschap gekocht en ingericht kunnen worden.Verder waren er plannen om op zoâ&#x20AC;&#x2122;n 8 hectare 25 woningen bij De Groeve te bouwen. Dit kon alleen maar doorgang vinden indien Gedeputeerde Staten en de Gemeente Tynaarlo hiervoor de vergunning verleenden. Mede door een sterke behoefte aan woningen en een beetje ruimte in het Provinciaal Omgevingsplan (POP-2) stemden de partijen in met de bouwvergunning. De plannen konden verder uitgewerkt worden. Visie

De Gemeente Tynaarlo en Het Drentse Landschap, de nieuwe grondeigenaren, gaven in 2001 het ingenieursbureau Oranjewoud opdracht een visie voor het gebied Zuidoevers Zuidlaardermeer op te stellen. Het ging hierbij om het hele Drentse grondgebied aan de zuidkant van het Zuidlaardermeer. Uitgangspunt voor de visie was het Integraal Beleidsplan Hunzegebied uit 1998. Er werd door Oranjewoud een concept Programma van Eisen opgesteld waarin aandacht was voor de ontwikkeling van recreatie/ toerisme, woningbouw, nieuwe natuur en waterberging. Ook de plannen voor Meerzicht, de haven van Zuidlaren, het informatiecentrum en de molen De Wachter kregen een plekje in het Programma van Eisen. Tijdens een drukbezochte bijeenkomst in september 2002 in de Sprookjeshof te Zuidlaren werden de ambitieuze plannen aan de bevolking gepresenteerd. De reacties waren kritisch, maar overwegend positief. Op initiatief van de Gemeente Tynaarlo werd er een denktank samengesteld met ondernemers, bewoners, zeeverkenners, IVN en de recreatievereniging. Maar ook de deelgebiedscommissie van het Hunzeproject, Dorpsbelangen De

foto: Bertil Zoer

De jonge boer Boxen uit De Groeve meldde zich na ampele over-

De Kruierij, eigendom van de fam. Pool.

2000. Zowel de Gemeente Tynaarlo als de Provincie Drenthe waren deze mening niet toegedaan. Onder aanvoering van Het Drentse Landschap ging een nieuwe werkgroep zich bezighouden met het ontwikkelen van 55 hectare natuur in het gebied. Naast Het Drentse Landschap maakten Provincie Drenthe, Gemeente Tynaarlo en Waterschap Hunze en Aa’s deel uit van deze werkgroep. Er werd door de Grontmij een Programma van Eisen opgesteld en Arcadis gebruikte deze uitgangspunten voor het opstellen van een natuurontwikkelingsplan. Bijzonder was dat bij de plannen ook de erfpacht van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en de eigendommen van de Boermarke Midlaren werden meegenomen. Zowel de RUG als de Boermarke Midlaren verdient een groot compliment voor hun constructieve en coöperatieve houding voor dit natuurontwikkelingsproject.

foto: Bertil Zoer

Vogelrichtlijngebied

Groeve, de Vereniging van Eigenaren, de Boermarke en vele anderen leverden een bijdrage. In februari 2003 werd het Programma van Eisen door de Raad van Tynaarlo definitief goedgekeurd. Het bureau H+N+S dat haar sporen op het punt van landschapsplannen landelijk meer dan heeft verdiend, kreeg vervolgens de opdracht een schetsontwerp te maken. Lange termijn beeld

De toekomstvisie van H+N+S was nog steeds een visie, een lange termijn beeld. Het had vooral betrekking op de stedenbouwkundige en toeristisch/recreatieve aspecten van het gebied. Er moest een meer gedetailleerd stedenbouwkundig plan worden gemaakt. Dat geschiedde door Atelier Dutch en werd in september 2004 definitief. Het vormde de basis voor het bestemmingsplan Zuidoevers Zuidlaardermeer.Voor Het Drentse Landschap was het moeilijk te accepteren dat er een forse concentratie van toeristisch/recreatieve activiteiten rond Meerzicht in het plan werd toegestaan. Een dergelijke groei staat op gespannen voet met de aanwijzing van het Zuidlaardermeer als Vogelrichtlijngebied volgens Natura

Omdat het Zuidlaardermeer een Vogelrichtlijngebied is, moest helder in kaart worden gebracht wat de effecten van de ingrepen zouden zijn. Het meer en zijn oeverzones zijn belangrijk voor soorten als Kleine zwaan, Kolgans, Smient, Roerdomp, Porseleinhoen, Rietzanger,Visarend, Bruine kiekendief, Kwartelkoning en Blauwborst. De vogelbevolking hoefde zich gelukkig geen zorgen te maken. Door het project zou vooral nieuwe natuur ontstaan en dat bood juist nieuwe kansen voor de verschillende faunapopulaties. Dus ook vissen, amfibieën en insecten konden zich verheugen in een beter leefmilieu. In het kader van de Flora- en Faunawet leidde het voorkomen van de zeldzame Waterspitsmuis wel tot de keuze om zo min mogelijk ingrepen in de oeverzone van het meer te plegen. De essentie van het natuurontwikkelingsplan streefde ernaar het meer dichter bij het dorp De Groeve te brengen. Hiervoor moest er een aantal lagunes worden gemaakt die in open verbinding met het meer zouden staan, zodat ze later ook door kano’s konden worden gebruikt. Het plan voorzag verder in een kade langs de lagunes waarop in de toekomst mogelijk een fietspad zou kunnen worden aangebracht. Belangrijk gegeven vormde de aanwezigheid van een oude onderzoeksboerderij van de Rijks Universiteit Groningen, de Kruierij. Aan de prachtige eikenlaan naar de boerderij waren de mensen uit de omgeving erg gehecht.Voor de

Terreinbeschrijving

Met volle kracht vooruit...

Op 3 februari 2005 werd het conceptplan gepresenteerd aan de bewoners van De Groeve. Ze waren enthousiast en dat werkte als een lauw bad; het hele project liep vanaf dat moment op rolletjes. De aanbesteding werd gegund aan de fa. Oosterhuis te Nijeveen, een aannemer met veel ervaring in natuurontwikkelingsprojecten. Inmiddels was de financiering van het project rond. Het merendeel werd bijgedragen

door de EU (POP) en het Rijk (ICES), met verder bijdragen van de Provincie, het Waterschap Hunze en Aa’s, de Postcode Loterij, Het Drentse Landschap en de Gemeente Tynaarlo. Voordat de schop de grond in ging werd er nog een bijeenkomst met de bevolking belegd om hen te informeren over de mogelijke overlast. En toen was het volle kracht vooruit... De aannemer zette vanaf de start op 28 september 2005 de vaart er goed in, wat ook wel moest gezien het enorme grondverzet en de druk om het project in mei 2006 op te leveren. Er is maar liefst 200.000 m3 grond verzet met bulldozers, shovels, verreden met vrachtauto’s en dumpers. De uitvoering was extra gecompliceerd omdat in totaal 70.000 m3 grond per boot het meer overgevaren moest worden. Deze grond werd door het Waterschap Hunze en Aa’s verwerkt in nieuwe kaden langs het Drents Diep ten noorden van het meer. Het vervoer over het water was moeizaam omdat de schuiten telkens vastliepen in het ondiepe meer dat net op dat moment ook gebaggerd werd. Het feest

Op 15 januari 2006 werd de laatste hand aan de kade gelegd. Lakenvelders in de omgeving van de Kruierij.

foto: Bertil Zoer

omgeving van de Kruierij was daarom het uitgangspunt dat de cultuurhistorie moest worden blijven behouden. De familie Pool, woonachtig op de Kruierij, was vanaf het begin enthousiast over het plan. Zij hebben zelfs het initiatief genomen om hun eigen gronden in het kader van particulier natuurbeheer in het project in te brengen. Een geweldig initiatief.Voor de oeverzone van het Zuidlaardermeer werd in overleg met de Boermarke Midlaren gekozen voor behoud van het oude elzenbroekbos nabij de Oostermoersche Vaart en Meerzicht. Elders is gekozen voor rietlandbeheer en het verwijderen van opslag zodat het meer weer te zien en te beleven is.

Bevers in de Hunze?

foto: Otto Faulhaber / FN

Al in 2004 heeft Alterra op verzoek van Het Drentse Landschap en Het Groninger Landschap de mogelijkheden onderzocht om Bevers in het Hunzedal te introduceren. De conclusie was dat dit, zeker na realisatie van alle natuurontwikkelingsplannen langs de Hunze, geen enkel probleem was. Er is op termijn voldoende ruimte voor een volledige en zelfstandige beverpopulatie in het Hunzedal. Van hier uit kan heel Noordoost Nederland gekoloniseerd worden. Het Drentse Landschap zou het geweldig vinden als de Bever zich in dit gebied zou vestigen. Primair om mee te helpen het Hunzedal als landschap open te houden. Een vaak geuite wens van de bevolking die door deze bomenknagers goed gerealiseerd kan worden. Daarnaast zou het de toeristisch/recreatieve sector een geweldig beeldmerk opleveren. De Bever terug in het noorden. Het Drentse Landschap zal zich de komende jaren inspannen om de Bever naar de Hunze te halen. Zij hoopt op steun van alle partijen die haar ook bij het project Zuidoevers zo fantastisch hebben geholpen.

foto: Duncan Usher / FN

Blauwborst

Terreinbeschrijving

Het allermooiste moment van het project volgde een paar weken later toen de oude kade symbolisch werd doorgestoken. Alle kinderen van het dorp, gesteund door ouders, leerkrachten en de mensen van Dorpsbelangen, leverden hun fysieke bijdrage. Het resultaat was geweldig. Het water van het meer stroomde met donderend geweld in de nieuw gegraven lagunes omdat het een peilverschil van 80 cm moest overbruggen. Ondanks de gure kou was het een hartverwarmende bijeenkomst waarin de dorpsgemeenschap zich volledig achter het project schaarde. Het was ook heerlijk om van de mensen van Meerzicht de vraag te krijgen: “Wanneer beginnen jullie bij ons”. Wat kan een natuurbeschermer zich nog meer wensen. Op 8 september 2006 vond de feestelijke afsluiting van het project Zuidoevers plaats. Gedeputeerde Ali Edelenbosch kon, vergezeld door gewichtige vertegenwoordigers van de Gemeente Tynaarlo, het waterschap en Het Drentse Landschap slechts met grote moeite en met hulp van omstanders een roeiboot de lagune in roeien. Midden in de lagune werd vervolgens een school licht verdoofde vissen los gelaten. De afsluiting in het dorpshuis was vanouds gezellig. Samen hebben we een prachtig nieuw natuurlandschap gemaakt. Water, rietmoerassen, broekbos, slikkige oevers en grasland. Het stikt er nu al van de watervogels. Maar ook bewoners en bezoekers hebben vanaf de kade een prachtig zicht op deze uitbreiding van het meer, waarin het waterschap vele duizenden kubieke meters extra waterberging kon realiseren. Een geslaagd stukje ontwikkelingsplanologie waarbij vooral de steun van de mensen uit De Groeve als hartverwarmend werd ervaren. Succes smaakt altijd naar meer en inmiddels wordt er nagedacht over een volgende fase van natuurontwikkeling in het ca. 65 ha grote gebied Noordma, gelegen tussen de

foto: Johan Vos

Een nieuw landschap

Oostermoersche Vaart en Zuidlaren. Insteek is hier de oude delta tussen de Hunze en het Zuidlaardermeer te herstellen. Ook het grote natuurontwikkelingsproject Tusschenwater, ruwweg het waterwingebied van het Waterbedrijf Groningen bovenstrooms van De Groeve, is met hernieuwde energie in procedure gebracht. Provincie Drenthe, Waterbedrijf Groningen en het Waterschap Hunze en Aa’s steunen dit grootschalige waterbergingsproject. Dat naar verwachting een grote positieve invloed op de waterkwaliteit van het Zuidlaardermeer zal gaan uitoefenen.

Visdiefje

* Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur van Stichting Het Drentse Landschap.

foto: Archief HDL

Nationaal Beeldenpark De Havixhorst

Sonja van der Meer*

Op initiatief van Stichting Het Drentse Landschap wordt er samen met het Chateauhotel en -restaurant De Havixhorst op en rond het Landgoed De Havixhorst een beeldenpark gerealiseerd waar een representatieve collectie Nederlandse figuratieve beeldhouwwerken uit de 20e eeuw permanent wordt tentoongesteld. De Stichting Beeldenpark De Havixhorst is in het leven geroepen om de plannen verder vorm en inhoud

Otto B. de Kat van Pieter d’Hont

foto: Han van Hagen

te geven.

De keuze voor recente figuratieve beeldhouwkunst werd mede ingegeven door het feit dat een dergelijk overzicht in Nederland ontbreekt. Natuurlijk kennen we Beelden aan Zee in Scheveningen en het Kröller-Müller in het Nationale Park de Hoge Veluwe te Otterlo, maar deze musea zijn breder georiënteerd en richten zich niet op een bepaalde stroming binnen de beeldhouwkunst. Het Beeldenpark De Havixhorst heeft nadrukkelijk als doel om de ontwikkeling van de figuratieve beeldhouwkunst uit de 20e eeuw te tonen. Een eerste oriëntatie voor

Kunst en cultuur

streven naar ‘gemeenschapskunst’ duidelijk zichtbaar. Ook het Scheepvaarthuis en de Beurs van Berlage zijn hiervan goede voorbeelden. Amsterdamse school

De Amsterdamse School wordt in de geschiedenis van de bouwkunst geplaatst in de periode van de Moderne Bouwkunst. Hiertoe worden ook gerekend De Stijl, het Nieuwe Bouwen, en het Expressionisme. De stijl van bouwen is een reactie op de zogenaamde neostijlen. De belangrijkste architecten van de Amsterdamse School waren Michel de Klerk, Jan van der Mey en Piet Kramer. Hun leermeester was Eduard Cuypers, maar vanaf 1910 ontwikkelen ze hun eigen nieuwe bouwstijl.

Met name Hildo Krop, John Raedecker en Jan Bronner vormden in Nederland een nieuwe groep beeldhouwers die in feite in de 20e eeuw weer een gezicht hebben gegeven aan de figuratieve beeldhouwkunst in ons land. Zij werkten samen met architecten als Michel de Klerk waardoor de relatie tussen bouwkunst en beeldhouwkunst opnieuw leven werd ingeblazen. Na jaren gedicteerd te zijn door de heersende stroming van het classicisme, probeerden kunstenaars zich van het strakke keurslijf te ontdoen. Kenmerkend voor deze periode zijn pluriformiteit en experiment.

foto: Joop van de Merbel

de opzet van het park werd gemaakt door kunsthistorica Sonja Boegboorn en Han van Hagen, beeldend kunstenaar en bestuurslid van Het Drentse Landschap. Hun bevindingen werden vastgelegd in een brochure die als basis diende voor de verdere uitwerking van de plannen. Hierbij werd ook inbreng gevraagd van onder andere het Drents Museum te Assen en het Museum voor figuratieve kunst ‘De Buitenplaats’ te Eelde. Zij adviseren het bestuur van de Stichting Beeldenpark De Havixhorst waarvan de heer G.W. Baron de Vos van Steenwijk voorzitter is. Het bestuur wordt daarnaast geadviseerd door een viertal commissies waarin ook vertegenwoordigers uit de kunstwereld zitten.

Majoor O. van Jos van Riemsdijk

Strakke hand

Jan Bronner neemt in deze groep een eigen plaats in. Zelf heeft hij geen

Gemeenschapskunst Plaatsing van het beeld Liesbeth van Eddy Roos

foto: Han van Hagen

De geschiedenis van de Nederlandse beeldhouwkunst begint eigenlijk aan het einde van de 19e eeuw, de tijd van de neostijlen. Het beeld werd toen meer en meer een onderdeel van bouwwerken. Twee grote bouwprojecten zorgden in Nederland voor deze opleving van de beeldhouwkunst: het Rijksmuseum en het Centraal Station te Amsterdam, beide ontworpen door P.J.H. Cuypers. Zijn ideaal was een vorm van integratie tussen de verschillende kunsten. ‘De Moeder der Kunsten’, de architectuur, overkoepelde en koesterde de beeldhouwkunst, de glasschilderkunst, de muurschilderkunst en de kunstnijverheid. De kunst stond in dienst van de gemeenschap. De ontelbare reliëfs en gebrandschilderde ramen van het Rijksmuseum maken dit

foto: archief HDL

De tuingracht van de Havixhorst

bijdrage geleverd aan de architectuur, maar na zijn benoeming in 1914 als professor aan de Rijksacademie te Amsterdam zijn onder zijn leiding met strakke hand enige generaties beeldhouwers opgeleid. Beeldhouwers beriepen zich erop tot de school van Bronner te horen. Hij stimuleerde de ontwikkeling van de beeldhouwkunst in een meer monumentale richting: ‘architectuur is beeldhouwkunst, beeldhouwkunst is architectuur’ was zijn motto. Mari Andriessen en Frits Hall waren de eerste leerlingen van Bronner, maar ook Pieter d’Hont, Arie Teeuwisse, Piet Esser en Bertus Sondaar volgden lessen bij hem. Beeldenpark

Er is veel te vertellen over de Nederlandse beeldhouwkunst in de 20e

eeuw. Een periode die zoals gezegd, nu nog niet de credits krijgt die ze verdient. Daarom het mooie en ambitieuze plan om hierin verandering te brengen.Voor Het Drentse Landschap was het landgoed De Havixhorst hiervoor de meest uitgelezen plek omdat het zo prachtig is gelegen aan de rand van het beekdallandschap van de Reest. Bovendien zetten Stichting Het Drentse Landschap en het Chateauhotel en -restaurant De Havixhorst zich al jaren in om het betekenisvolle culturele erfgoed van dit landgoed te behouden. Het idee van een beeldenpark sluit hier heel goed bij aan. De Havixhorst is een locatie die de bezoeker al snel in vervoering brengt. Niet alleen omdat het er zo fraai uitziet en omdat je er goed kunt eten en logeren, maar ook omdat het een

rustieke en authentieke sfeer uitademt. De combinatie van het statige hoofdgebouw, de koetshuizen en de Fransclassicistische tuinen maken de plek perfect voor beeldende kunst. Ook in het verleden ten tijde van de barok en het classicisme werden deze tuinen veelal gebruikt voor de opstelling van meerdere beelden, zoals we bijvoorbeeld in Paleis het Loo kunnen zien. In de afgelopen periode hebben we een tiental beelden kunnen verwerven. Het zijn vooral portretten, maar de stichting kon onlangs ook enkele grotere beelden plaatsen van Eddy Roos en Charlotte van Pallandt. Er moet echter nog veel gebeuren. Het streven is zo’n 60 beelden en portretten in de tuin te plaatsen. De Stichting Beeldenpark De Havixhorst is momenteel op zoek naar bedrijven en fondsen die haar hierbij willen helpen.

*Drs. S.S. van der Meer is hoofd communicatie van Stichting Het Drentse Landschap.

Reisverslag

Beukenlaan De gedachte dat deze bomen weten wie ik ben, uit al die mensen deze toevallige man, vrouw, deze ene ze komen zo langzaam uit het gazon gaan zo langzaam langs het pad verdwijnen zo langzaam

foto: Joop van de Merbel

de gedachte dat deze bomen om mij geven dat ze op mij wachten, dat ze weten dat ik kom Rutger Kopland

Het gedicht â&#x20AC;&#x2DC;Beukenlaanâ&#x20AC;&#x2122; komt uit de bundel Tot het ons loslaat, Uitgeverij G.A. van Oorschot, Amsterdam 1997.

Fauna

Sperwer, de snelle grijper

Arend J. van Dijk* De Sperwer is een felle en onstuimig jagende roofvogel, die er niet voor terugdeinst om met flinke snelheid een struik in te duiken om een verstopte mus, vink of merel te pakken te krijgen. Het is een kleine grijs-bruine roofvogel, formaat kraai, met afgeronde vleugels en lange staart. Van dichtbij zijn de felle ogen kenmerkend en de dwarsgestreepte borst en buik. Door z’n snelle vlucht en prooikeuze wordt hij wel schietvogel, musket, mussendoder of leeuwerikendief genoemd.

foto: Adri Hoogendijk

Sperwer ♂

De Sperwer valt niet gauw op.Vaak moet de waarnemer genoegen nemen met een snelle glimp tussen bomen of huizen. Als je in het veld een Sperwer ziet en je wilt dat direct vertellen aan je metgezellen, dan is de kans groot dat ze hem niet zien. Door zijn snelle lage vlucht weet hij snel uit het zicht te verdwijnen. Een Sperwer zie je niet, maar zag je... Toch jaagt de Sperwer in de winter veelvuldig in dorpen, steden of tussen boerderijen. Hij heeft een kenmerkende zweefvlucht laag boven de grond, afgewisseld door enkele vlugge vleugelslagen. Het is vaak de paniek onder de bejaagde vogels die de aandacht op de Sperwer vestigt. Zangvogels maken zeer hoge alarmroepjes of kraaien schreeuwen diep als ze de ongenode gast achtervolgen. Wie goed speurt kan de Sperwer dan betrappen. Jaarrond in Drenthe

De Sperwer is broedvogel in Drenthe met enkele

honderden paren. Hij leeft enigszins teruggetrokken in bosrijke landschappen. In het winterhalfjaar krijgen Drentse broedvogels gezelschap van Sperwers uit de Noord-Europese bossen. Hij kan dan overal in de provincie opduiken. Er vliegen hier dan zeker meer dan duizend Sperwers. Zelden zie je echter meer dan één Sperwer tegelijk. In alle terreinen van Het Drentse Landschap is deze roofvogel aanwezig, maar de halfopen landschappen (met veel vogels) zijn toch zijn favoriet. De Sperwer is vanouds bekend in Drenthe. Dat is trouwens lastig precies vast te stellen omdat in oude bronnen de namen Arend, Havik, Sperwer en Valk te pas en te onpas op een willekeurige roofvogel werden geplakt. Verder was er het bijgeloof dat de Sperwer in de zomer veranderde in een Koekoek. Een verwarring die wel te verklaren is want in de tekening van hun verenkleed en vliegbeeld is enige overeenkomst. Men merkte destijds niet op dat Koekoeken aan het einde van de zomer wegtrekken en in het voorjaar terugkeren, juist op het moment dat Sperwers op doortrek of als wintergast in ons land aankomen of vertrekken. Voedsel

Sperwers eten voornamelijk vogels die ze in de vlucht vangen. Meestal wordt de prooi overrompeld. Weet de prooivogel na de eerste schrik uit de klauwen van de Sperwer te blijven, dan wordt een razendsnelle achtervolging ingezet, met snelle wendingen en duikvluchten. We zijn dan getuige van bloedstollende capriolen: langs bomen

Wonderbaarlijk herstel

Net als alle andere roofvogels werden Sperwers tot ver in de twintigste eeuw door mensen vervolgd, hoewel ze volgens de wet beschermd waren. In de jaren dertig en veertig broedde de Sperwer vrij talrijk in bosrijke streken. Het is de periode waarin Luuk

Tinbergen pionierswerk verrichtte in het onderzoek naar Sperwers. Hij schreef hierover het omvangrijke en klassiek geworden proefschrift ‘De Sperwer als roofvijand van zangvogels’. Na de jaren ’40 manifesteerde zich een catastrofale afname met een dieptepunt omstreeks 1970. Door veelvuldig gebruik van pesticiden, zoals zaadontsmettings- en onkruidbestrijdingsmiddelen vonden veel prooivogels van de Sperwers de dood of werden ze licht vergiftigd. Sperwers die vergiftigde vogels aten hoopten gif op in het lichaam waardoor ze stierven of ze produceerden onvruchtbare eieren. Als gevolg daarvan zakte de broedpopulatie in grote delen van Europa totaal in. Na het gebruiksverbod van deze bestrijdingsmiddelen heeft de populatie zich weten te herstellen. Daarna schommelde de omvang door bijvoorbeeld wintersterfte tijdens streng winterweer, wisselend voedselaanbod of broedsuccessen. Nieuwe problemen

De laatste jaren is er echter weer sprake van afname van de broedpopulatie en dat lijkt met voedselschaarste samen te hangen. Geliefde prooidieren als Huismus en Spreeuw nemen flink af en dat kan negatief uitpakken voor de Sperwer. Juist de enorme aantallen uitgevlogen spreeuwenjongen in meijuni vormen een rijstebrijberg voor de Sperwer die dan ook hongerige jongen in het nest heeft. Ook Haviken kampen met voedseltekorten. Steeds vaker komt het voor dat ze een sperwerjong uit het nest grijpen. Een andere oorzaak van de teruggang is het aantal

foto: Frans van Boxtel / FN

en huizen, door hagen of struiken en boven wegen en water. De voortvluchtige heeft een kans van 50% om te ontsnappen. Soms gaat het fout en knalt de Sperwer tegen een glazen windscherm of venster. Ook is er wel eens een Sperwer dood in een meidoornstruik gevonden. Hij had zichzelf kennelijk met hoge snelheid in de struik gestort en was daarin verward of gewond geraakt. De Sperwer is nauw verwant aan de grotere Havik. Beide soorten hebben de vogelprooien als het ware onderling verdeeld. Het mannetje Sperwer is het kleinst, het wijfje Sperwer is een slag groter en het mannetje Havik is op zijn beurt weer een slag groter dan het vrouwtje Sperwer. Het wijfje Havik spant wat grootte betreft de kroon. De kleinste vogels, zoals zangertjes, mezen, vinken en mussen vormen het hoofdvoedsel van het mannetje Sperwer. Sperwerwijfjes leggen zich vooral toe op Spreeuwen en lijsters, terwijl havikmannen zich tegoed doen aan Kauwen, Gaaien en kleine duiven. De grootste prooien zoals kraaien, eenden, meeuwen en grote duiven zijn voor het havikwijfje weggelegd. Sperwers kun je ook geregeld aantreffen in de buurt van de voederplank, want daar is het aanbod van voedsel groot.

overwinterende zangvogels op het boerenland dat aanzienlijk terugloopt. Ziet u nog wel eens groepjes leeuweriken? Kortom, kommer en kwel voor de Sperwer. Het aantal broedende Sperwers in Drenthe bedroeg in de hoogtijdagen in de jaren tachtig ongeveer 450 paren en is recent weer teruggelopen tot naar schatting 200 paren. Het is onduidelijk waar het uiteindelijk op uitdraait, maar de vooruitzichten lijken niet erg rooskleurig.

Sperwer ♀

* A.J. van Dijk is medewerker van SOVON Vogelonderzoek Nederland en vrijwilliger bij Het Drentse Landschap.

Uitnod

Fauna

Kom la

iging

ngs in D ol op 24 ju dersum! ni

Wilt u z elf een se van het Landsch en kijkje neme n bij de ap? U b de Biolo ent van g g harte w razers 11.00 to ica Open Dag elkom o die op t 16.00 z u p o u nd r wordt boerde gehoud ag 24 juni van rij Soph proeve e ia n h . oeve (H O rij en uenderw p de beheerrundere wordt uitleg g eg 2) is egeven n die w een orden in o de even gezet b ver de limousin verdero ij Â h p geleg Huende en scha et beheer. Bij rweg 1 a demon p z s ij k n ooi aan tussen straties de 14.00 e schaap n 16.00 scheren uur en scha pendrijv Zie ook en. www.b iologica .nl/ope ndagen

Ook dit jaar kunnen begunstigers van de Stichting Het Drentse Landschap biologisch vlees van het Landschap kopen. In de ingesloten folder â&#x20AC;&#x2DC;De grazers van het landschapâ&#x20AC;&#x2122; kunt u meer lezen over waarom de stichting er voor gekozen heeft om grazers in te zetten in het beheer.

Biologisch vlees

van het landschap

Het Drentse Landschap streeft ernaar om het beheer van de gebieden en het aantal benodigde grazers goed op elkaar af te stemmen. Als er teveel dieren zijn dan wordt in eerste instantie gekeken of deze elders kunnen worden geplaatst. Overbeweiding heeft namelijk schadelijke gevolgen voor andere planten en dieren. Indien het niet mogelijk is om de grazers elders onder te brengen worden ze afgevoerd naar de slager. Omdat de dieren in grote rust opgroeien en uitsluitend op een biologische manier worden verzorgd, is vlees van deze dieren van hoogwaardige kwaliteit. Heeft u belangstelling? Stuur dan voor 1 september de ingehechte bestelbon in. Omdat het aanbod beperkt is worden alle aanvragen behandeld in volgorde van binnenkomst en zolang de voorraad strekt. U ontvangt in september nader bericht omtrent uw bestelling, de betaling en de dag waarop u de pakketten kunt ophalen (september-december). Voor nadere informatie kunt u, bij voorkeur per e-mail, contact opnemen met het kantoor in Assen. E-mail: vleesactie@drentslandschap.nl of op nummer (0592) 304177 van dinsdag tot en met vrijdag tussen 14.00 en 16.00 uur.

Onderzoek

Gijs van Dijk*, Jelmer Nijp* en Ab Grootjans**

Bevloeiing in het Reestdal De afgelopen decennia zijn hooilanden in beekdalen verdroogd, verzuurd en vermest. De van oorsprong aanwezige bloemenrijkdom is afgenomen. Vroeger werden beekdalen vaak bevloeid met beekwater. Biedt deze beheersmaatregel ook tegenwoordig de oplossing voor herstel van beekdalen?

In de vorige eeuw zijn veel natte hooilanden met soortenrijke vegetaties in beekdalen in ecologisch opzicht sterk in kwaliteit afgenomen. In de oorspronkelijke situatie waren de hooilanden in beekdalen vrijwel permanent nat. Dat kwam doordat er van de hogere gronden kalk- en ijzerrijk grondwater opkwelde. Dat

Langs de Reest tussen Den Huizen en Rabbinge, een aquarel van de kunstenaar Piet Eggen, woonachting in de buurtschap Den Huizen bij Balkbrug.

water zorgde er in combinatie met het extensieve gebruik voor dat de hooilanden bloemrijk waren. Als de omstandigheden het toelieten, werd de begroeiing gemaaid en na drogen afgevoerd; gehooid dus. Door ĂŠn verdroging ĂŠn verzuring van de bodem en vooral door bemesting met kunstmest is de soortenrijkdom van

Onderzoek

Echte koekoeksbloem

de hooilanden sterk afgenomen. De hoeveelheid toestromend grondwater is blijvend verminderd. Hoe kunnen we ondanks dat, toch nog bloemrijke hooilanden krijgen? In het Reestdal is onderzocht of bevloeiing met beekwater een oplossing biedt. Tevens is gekeken of toedienen van stalmest, kalk of ijzer de verzuring kan terugdringen. Dit onderzoek is uitgevoerd door de Rijksuniversiteit Groningen, Alterra en Royal Haskoning. In 2006 hebben de eerste twee auteurs in het kader van hun studie meegedraaid in dit onderzoek. Bevloeiing

foto: Geert de Vries

Tot in begin van de twintigste eeuw was bevloeiing van beekdalgraslanden een door boeren veel gebruikte methode om de grasproductie te verhogen. Hierbij werd â&#x20AC;&#x2DC;s winters het water uit de beek met behulp van tijdelijke stuwtjes via aanvoergreppels over de hooilanden geleid. Soms kwamen hierdoor voedingsstoffen op het land of trad een verandering op in de bodemchemie die een productieverhoging (2 tot 3 maal zo hoog) tot gevolg had. Tevens leidde dit tot verdelging van schadelijke diersoorten en werd vorstschade beperkt, waardoor het gras in het voorjaar vroeger uitliep. Dit laatste speelde een belangrijke rol als aan het einde van de winter de hooivoorraden in de boerenstallen op raakten en er zo snel mogelijk vers hooi moest worden geoogst (Baaijens, et al. 2001). Proefveldjes

Het onderzoek is uitgevoerd in de middenloop van het Reestdal ten

zuiden van De Wildenberg, nabij het kerkvonder van Oud Avereest. Hier liggen relatief sterk verzuurde en verdroogde percelen.Vanaf 2000 werd zoâ&#x20AC;&#x2122;n perceel elke winter wekelijks bevloeid met behulp van een windmolen of een pomp. Een naastgelegen perceel werd niet bevloeid. Zowel in het bevloeide als onbevloeide perceel zijn 72 proefveldjes van elk een m2 uitgezet. Jaarlijks werd in een deel van deze proefveldjes stalmest, kalk of ijzer toegevoegd. Daarnaast is er onderzoek gedaan in nabij gelegen minder verzuurd en verdroogd dotterbloemhooiland, als referentie. Om de effecten van de toegepaste beheersmaatregelen te onderzoeken, is van februari tot en met juni wekelijks in de proefveldjes de zuurgraad in de bodem gemeten en is de samenstelling van de vegetatie opgenomen. Bevloeiing positief

De hierna besproken resultaten zijn in het voorjaar en zomer van 2006 in het veld verzameld. Deze resultaten geven het effect weer van 5 jaar bevloeien in de winter. Bevloeiing blijkt een positief effect te hebben op de zuurgraad in de bodem. Het bevloeide perceel is minder verzuurd dan het onbevloeide perceel, maar in vergelijking met het referentiehooiland is het nog steeds te zuur. Een hoge zuurgraad is gunstig voor een bloemrijk hooiland, maar een te hoge is nadelig. Het effect van bevloeiing overheerst het effect van stalmest, kalk en ijzer afzonderlijk. Uit de samenstelling van de vegetatie blijkt dat bevloeiing heeft geresul-

teerd in de terugkeer en uitbreiding van karakteristieke hooilandplanten. Soorten die positief worden beïnvloed door bevloeiing zijn Dotterbloem, Echte koekoeksbloem, Moerasviooltje, Holpijp, Noordse en Zwarte zegge, Draadrus en Zompzegge. Soorten die meer in het onbevloeide veld voorkomen zijn Kruipende boterbloem en Ruw beemdgras. De vegetatie in het bevloeide perceel vertoont meer overeenkomst met het referentiegebied dan het onbevloeide veld. Met name kalk en stalmest hebben effect op de vegetatiesamenstelling (Van Dijk & Nijp, 2006). Hoe nu verder?

Bevloeiing blijkt een positief effect te hebben op dit verdroogde en verzuurde perceel in het Reestdal en zou goed als beheersmaatregel ingezet kunnen worden om de kwaliteit van andere hooilanden te verhogen. Dit kan het beste gerealiseerd worden in oeverlanden langs de Reest die in eigendom zijn van Het Drentse Landschap of het Landschap Overijssel. Hierbij kunnen oude beheersmethoden als het plaatsen van houten schotten in de Reest toegepast worden. Minstens zo belangrijk

foto: Joop van de Merbel

Onderzoek

is het herstel van de toestroming van kalkrijk en ijzerrijk grondwater vanuit hoger gelegen gronden. Indien dergelijke projecten worden doorgezet en bevloeiing structureel als beheer wordt geherintroduceerd kunnen oude tijden met fraaie bloemrijke hooilanden weer herleven!

Dankwoord De auteurs bedanken Stichting Het Drentse Landschap voor ondersteuning van het onderzoek, de prettige samenwerking en de toestemming om gebruik te maken van de boerderij ’t Ende.

Dotterbloem

*G. van Dijk en J.J. Nijp zijn met dit onderzoek afgestudeerd in de opleiding Milieukunde aan het Van Hall Instituut. **Dr. A.P. Grootjans is werkzaam bij de Rijksuniversiteit Groningen.

Literatuur – Baaijens, G.J., F.H. Everts, A.P. Grootjans, 2001. Traditionele bevloeiing van grasland, een studie naar vroegere bevloeiing van reservaten in Pleistoceen Nederland, alsmede enkele boezemlanden. Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, Wageningen, Rapportnummer OBN-18 – Dijk, van, G. & J.J. Nijp, 2006. Effecten van herstelmaatregelen in het aangetaste beekdalsysteem van de Reest. Een onderzoek naar de effecten van bevloeiing en de invloed van toevoeging van mest, kalk en ijzer op voorkomende vegetatie en verzuringprocessen in het aangetaste beekdalsysteem van de Reest. Van Hall Instituut en Rijksuniversiteit Groningen.

Deze pagina wordt verzorgd door NV Waterleiding Maatschappij Drenthe

Kijk voor meer informatie over drinkwater op www.wmd.nl

foto: Jaap de Vries

Water voor nu en later

Een eindje om met Het Drentse Landschap

Bertus Boivin / Eric van der Bilt

Wandelroute

foto: Jaap de Vries

Uffelter Binnenveld

Tussen Uffelte en Havelte ligt het Uffelter Binnenveld. Het zal moeite kosten om elders 100 hectare Drents landschap te vinden dat zo gevarieerd is. U vindt er dicht bos, besloten heideveldjes met grillig gevormde dennen, raadselachtige bosvijvers, bloeiende schraallandjes en enkele tot de rand gevulde veentjes. In 1999 presenteerden we ook een wandeling over het Uffelter Binnenveld. Het gebied is sindsdien dag in, dag uit mooier geworden… Het loont de moeite om er weer ‘ns een kijkje te nemen.

De route over het Binnenveld is met uitzondering van een ‘uitstapje’ naar het Eupen Barchien aangegeven met paaltjes met een paarse kop. 2 Op de driesprong gaat u linksaf. Het pad brengt u door het bos naar het wildrooster aan de overkant van het veld. In het bos ligt rechts van het pad een vijvertje, aan de andere kant van het pad liggen nog twee van zulke poeltjes. Langs het pad ligt een betonnen trapje dat in de vijver lijkt af te dalen. Rond de vijvers liggen enorme brokken beton. Op deze plek lagen in de oorlog bunkers voor afweergeschut van het vliegveld Havelte waar de bezetter in 1942 mee begon te bouwen. Fliegerhorst Havelte was het grootste bouwproject dat de Duitsers in Drenthe realiseerden. Reeds voor de basis in gebruik kon worden genomen, werd Havelte een geliefd doelwit van geallieerde bombardementen. Feitelijk is het vliegveld nooit voltooid, al konden er op het laatst wel vliegtuigen landen en opstijgen. Op 9 april 1945 - vlak voor de komst van de geallieerde troepen - bliezen de Duitsers het hele complex op. Sindsdien zijn de bunkers op het Binnenveld stille bosvijvertjes met donkerbruin water waar kikkers en salamanders zich thuis voelen.

2 6

START

ca. 1910 >

foto: Jaap de Vries

1 Vanaf het informatiebord volgt u het paadje tot de driesprong aan de bosrand. Het meest opvallende trekje van het Uffelter Binnenveld is de afwisseling tussen hogere, geaccidenteerde bospercelen en kletsnatte lage delen. Het terrein is een smalle dekzandrug op de flanken van de Havelterberg langs de rand van het beekdal van de oude Dwingelerstroom. In dit stroomdal werd indertijd de Drentsche Hoofdvaart gegraven. Rechts van het pad ligt een uitgestrekt gebied met veentjes waar Veenpluis en Zonnedauw zich goed thuis voelen. Opmerkelijk is dat dit natte veld een flink stuk hoger ligt dan de weilanden erachter richting Drentsche Hoofdvaart. Een dichte keileemlaag zorgt er hier voor dat het water niet naar diepere regionen kan afstromen. Het ven links van het pad kleurt ‘s zomers felgroen als het Waterdrieblad vrijwel het hele oppervlak van het ven begroeit. Met name in mei en juni zorgt het voor een spectaculair schouwspel met een zee van witte bloemetjes.

Uffelter Binnenveld Honden Niet toegestaan vanwege runderen en schapen op het terrein.

Benodigde tijd 1 uur. Begaanbaarheid paden Het noordoostelijke deel van de route kan soms nogal nat zijn en dan is waterdicht schoeisel dringend gewenst.

Openbaar vervoer Vanaf stations Assen en Meppel te bereiken met buslijn Assen-Meppel (bushalte Uffelte RijkswegAnserweg). Zie www.9292ov.nl of bel (0900) 9292.

Startpunt Informatiebord van Het Drentse Landschap links van de Markegenotenweg. (Vanaf de Drentsche Hoofdvaart de afslag Uffelte nemen, de doorgaande weg langs het dorp volgen, tegenover de golfbaan bij de groene wegwijzer linksaf de Uffelterkerkweg en na zo’n 200 meter opnieuw linksaf de Markegenotenweg.)

Situatie ca. 19

foto: Jaap de Vries

foto: Joop van de Merbel

Waterdrieblad

Bruine kikkers

Lijsterbes

3 Vóór het wildrooster volgt u rechtsaf het paadje langs het raster. Misschien echter moet u hier eerst even via het rooster het veld verlaten.Voorbij de boerderij ligt in het bos in de bocht van het bospad links tussen de bomen het Eupen Barchien. Daarna gaat u terug en vervolgt u de route langs het raster. Aan het eind van het veld maakt het pad een haakse bocht. Het Eupen Barchien is een grafheuvel uit de midden-bronstijd die rond 1500 v.Chr. opgeworpen werd over de lichamen van twee doden. Archeologen vonden in het graf onder andere een bronzen beitel. Ook ontdekten ze dat na de eerste bijzettingen later in de rand van de heuvel nog een vijftal mensen begraven waren. Terug op het Binnenveld loopt u eerst een stuk over cultuurgrond die Het Drentse Landschap aan het begin van de jaren negentig aan het terrein kon toevoegen. Begrazing door een groepje Schotse hooglanders en een kleine kudde heideschapen moet ervoor zorgen dat de vergrassing wordt tegengegaan en dat het veld verder verschraalt. Ook zorgen de dieren ervoor dat opschot van bomen en struiken tijdig wordt weggepeuzeld. Ondanks hun vervaarlijke voorkomen zijn hooglanders uiterst rustige dieren die volstrekt hun eigen gang gaan en wandelaars nauwelijks een blik waardig gunnen. Het beste kunt u ze dus ook maar negeren… Loop nooit dwars door de kudde heen, zeker niet als er kalfjes zijn. Dit zal de dieren onrustig maken.

foto: Geert de Vries

Lengte route 3,5 km.

4 Bij de bosrand aangekomen loopt u linksaf door de wal het bos in. Vervolgens gaat de route op de driesprong linksaf. In het bos ervaart u de grilligheid van het terrein. Deze gesteldheid verklaart meteen waarom op zo korte afstand van de dorpsgebieden van Uffelte en Havelte het Binnenveld vrijwel onaangetast bleef liggen. De grotendeels kale zandduinen waren destijds volgens de boeren de moeite van het ontginnen niet waard… Ook de naam Binnenveld herinnert aan de bijzondere ligging van het terrein. Meestal was het vroeger in Drenthe zo dat het veld achter de es en het beekdal lag. Soms echter, zoals hier bij het Uffelter Binnenveld, lagen dorpen zo dicht bij elkaar dat de cultuurgronden een heideterrein helemaal omsloten tot een ‘binnenveld’. Op het veld bij het veentje is in bepaalde delen van het jaar goed te merken hoe nat het veld hier geworden is. Sinds 1998 zorgt het dempen van een op sommige plaatsen wel drie meter diepe sloot dwars over het terrein ervoor dat er nauwelijks water in de richting van de Drentsche Hoofdvaart afstroomt, waardoor het Binnenveld steeds natter wordt.

Uffelter Binnenveld

6 Het bospad brengt u naar een breed zandpad waar u rechtsaf gaat. Dit oude zandpad volgt de grens van het beekdal van de oude Dwingelerstroom en het Binnenveld. Aan het eind van het bos ziet u opnieuw het tracé van de sloot die tot voor kort het veld ontwaterde. Het grasland rechts werd in de eerste jaren van de twintigste eeuw aangelegd, nadat er een dikke laag zand gewonnen was voor de trambaan langs de Drentsche Hoofdvaart. Een eindje verderop ziet u een merkwaardig heuveltje in het land liggen. Hier stond vroeger een huisje. Alle grond eromheen is destijds weggegraven.

foto: René Manger

perceelgrens aangelegd. De grillige lijnen van de sloten kris‑kras door het bos zijn resten van kilometerslange loopgraven. De Duitsers hebben ze laten graven om zoveel mogelijk van de activiteiten ter plaatse aan het oog te onttrekken.

7 Voorbij het open terrein gaat u weer rechtsaf en komt u weer in het bos. Aan de rand van het bos gaat u op de driesprong rechtsaf. Als u het raster passeert, zijn goed de effecten van een groot aantal jaren begrazing door schapen en runderen te zien. Binnen het raster ontbreekt de ondergroei vrijwel helemaal. Erbuiten krijgen bomen en struiken alle kans om

foto: Jaap de Vries

5 Via het heideveldje gaat u bij het veentje aan uw linkerhand rechtsaf het bos in. Op de kaart uit 1920 is het Binnenveld nog vrijwel boomloos ingetekend. Pas in de jaren daarna begon de hei bebost te raken; deels als gevolg van natuurlijk opschot, toen de schaapskudden van de heide verdwenen, deels ook bewust aangeplant als productiebos. De beboste heide is te herkennen aan het feit dat de Grove dennen ook onderaan nog sterk vertakt zijn. Met andere woorden: de bomen hadden hier in hun jonge jaren alle ruimte. Dit deel van de bossen van het Binnenveld is nog herkenbaar als ‘keurig’ productiebos, maar vrijwel overal is het natuurlijker aan het worden en ziet u de kenmerken van de oorspronkelijke Drentse bossen met veel Eik en Hulst op de voorgrond treden. ‘s Zomers is de bosbodem bedekt met velden Brede stekelvaren. De rechte walletjes door het bos zijn indertijd door de grondeigenaren als

Mooie mannen op de plas De visplas van Exloërkijl fungeert als overwinteringsplek van honderden watervogels, in overgrote meerderheid Wilde eenden. We zijn snel geneigd onze aandacht aan zeldzamer vogelsoorten te schenken - er zijn naar schatting een miljoen Wilde eenden in Nederland - maar de Anas platyrhynchos blijft een opvallende verschijning. De kop van het mannetje is glanzend groen. Hij heeft een witte halsband, een bruine borst, twee gekrulde zwarte veertjes aan de staart en voor de rest een grotendeels grijs verenpak. Het vrouwtje is onopvallend bruin met donkere vlekken en weet zich prima aan de wallenkant te verstoppen. Wat veel mensen niet weten, is dat ook het mannetje aan het eind van de zomer zijn fraaie verenkleed verliest en er dan uitziet als een wat donker gekleurd vrouwtje. Enige tijd later, in het najaar, komen de mannelijke kleuren dan weer terug. Vanaf dat moment worden de paartjes gevormd. Niet zelden laat een aantal heren de keuze op hetzelfde vrouwtje vallen en is het een tijdje buitengewoon onrustig op het water…

zich te vestigen. Met name de Lijsterbes groeit hier explosief. 8 Op de volgende driesprong gaat u linksaf. U bent terug op het pad waar u de wandeling begon.

foto: Joop van de Merbel

Nieuwe natuur in Bongeveen dankzij Met steun van de Nationale Postcode Loterij, maar ook het Prins Bernhard Cultuurfonds en andere fondsen, wordt het natuurreservaat Bongeveen opnieuw ingericht. Ook wordt hier ruimte voor waterberging geboden als er van veel wateroverlast sprake is. Het Drentse Landschap gaat het natuurontwikkelingsproject Bongeveen uitvoeren samen met de Provincie Drenthe en het Waterschap Noorderzijlvest. Na het herstel van de natuurlijke peildynamiek zal het gebied opnieuw aantrekkelijk zijn voor bijvoorbeeld de Watersnip en de Tureluur. Het werk in Bongeveen betekent winst voor de natuur, cultuur en voor de mens. Maar u wint ook, want bij de Postcode Loterij maakt u elke maand kans op duizenden prijzen. Als u meedoet aan de Postcode Loterij wint u dus eigenlijk altijd. Pak die kans en geef zo de natuur en cultuur in Nederland extra steun.

Meedoen is eenvoudig, bel (0900) 300 15 00 (15cpm).

foto: Bert de Vette / FN

gemaakt van onder meer Wolfskers en Doornappel. Niet (meer) van Bitterzoet. Het is begrijpelijk dat van een plantenfamilie die zoveel soorten met eetbare delen en medicinale werkingen kent, en die vaak ook nog erg mooi zijn, de mens ze over de hele wereld heeft versleept en heeft ‘veredeld’.Via tuinen en kwekerijen zijn enkele soorten ver van het land van herkomst min of meer in onze natuur ingeburgerd. Zoals Lampionplant, Boksdoorn, Zwarte nachtschade en de al genoemde Wolfskers en Doornappel.

Bitterzoet Joan D.D. Hofman*

De naam alleen al doet je het water in de mond lopen. Met een gedachte aan chocola of zo. Bij Bitterzoet is het zo dat als je op een stengel kauwt, je eerst bitter, dan zoet proeft. Net zoethout, maar dan veel lekkerder volgens de befaamde natuurvorser Thijsse (Zomer, 1907). In Bitterzoet zit een stof die eerst bitter smaakt, maar al gauw door speekselenzymen in zoete stof wordt omgezet.

Bitterzoet behoort tot de Nachtschadefamilie die een paar duizend soorten telt. Het is niet verstandig zomaar op wat stukjes van planten uit deze familie te gaan kauwen, want vele zijn giftig.Van sommige kunnen de bessen zelfs dodelijk zijn! Anders is dat met de bessen van Tomaat, een nauwe verwant van Bitterzoet. Bessen van een andere verwant, de Aardappel, zijn wel giftig maar daar eten we met een gerust hart de knollen van. En zo zijn er nog een paar achterneven van Bitterzoet waarvan we kunnen genieten: aubergine, paprika en tabak bijvoorbeeld. Zoals zo vaak met gifstoffen in planten kunnen ze sterk verdund medicinaal heilzaam werken. Tot op de dag van vandaag worden medicijnen

Inheems

Zo niet Bitterzoet. Wellicht het enige lid van de Nachtschadefamilie dat hier puur natuurlijk thuishoort. Omdat hij wat zijn standplaats betreft een beetje dubbelzinnig is, komt hij in ons land hier en daar algemeen voor. Je vindt hem in de duinen, langs rivieren en in andere natte gebieden, maar ook op de Limburgse kalkgronden. Dus of op droge kalkrijke bodems of op kalkarme, maar dan wel vochtige kleiige of licht venige gronden. In Drenthe kom je hem dan ook vooral tegen in moerasbosjes, aan oevers, in beekdalen en laagveengebieden. Bij voorkeur op vochtige, voedselrijke plekken. In echt droge delen van Drenthe zul je hem niet vinden, temeer omdat onze bodem kalkarm is. Opmerkelijk is dat hij maar sporadisch voorkomt in het gebied ten oosten van de Hondsrug. En daar zijn toch een heleboel wijken en kanalen en kan voedselrijkdom ook niet het probleem zijn. Misschien – en dat is een hypothese – omdat

Flora

Bitterzoet zich met stukjes wortelstok en zaden via stromend water verspreidt; en dat speelt nauwelijks in dat gebied. Er lijken in de wijken van het veenkoloniale gebied nog mogelijkheden voor vestiging van Bitterzoet te liggen. Dat de aardappelboeren daar dat als een welkome aanwinst zullen zien, is zeer onwaarschijnlijk. Bitterzoet is – als nauwe verwant van de Aardappel – een waardplant voor een bacterie die bij aardappelen bruinrot veroorzaakt, en als je dat hebt, zijn de piepers en je inkomen verloren. De Atlas van de Drentse flora (Arnolds et al., 1999) zegt hierover: “Dit kan aanleiding zijn voor gerichte bestrijding van de soort. Dat is overigens onrechtvaardig, omdat de bacterie pas kort in Nederland bekend is en ongetwijfeld met aardappels is ingevoerd. Het verwante Bitterzoet is ook besmet geraakt en slachtoffer in plaats van aanstichter van de kwaal”. Lianen

Hoewel de plant in het voorbijgaan meestal niet direct opvalt, verdient zij toch wel even aandacht. Allereerst is daar het bloempje. Zelden zie je zo’n dieppurperen bloemkleur, in dit geval geaccentueerd door een kegeltje van knalgele helmknoppen (meeldraden) dat als een venijnig snaveltje naar voren steekt. Ze hangen in losse trosjes aan het eind van bloeistengeltjes.Van juni tot september kun je er van genieten. Aan het eind van de bloei buigen die purperen kroonblaadjes achterover en zien de bloempjes er cyclaamachtig uit.

foto: Geert de Vries

Bruinrot

Ook schitterend. Dan gaat de volgende fase in: er ontwikkelen zich scharlakenrode bessen. Weer een prachtig gezicht. De bessen zijn licht giftig en dus niet om op te kauwen. Kauwen van de stengels om de specifieke smaak te proeven geeft geen problemen. Die stengels van Bitterzoet zijn ook in ander opzicht bijzonder. Ze zijn onderaan houtig, maar verder slap en ze kunnen behoorlijk lang worden; wel twee meter. Omdat ze van zichzelf geen stevigheid hebben, zoeken ze steun bij andere planten. Daarbij gedraagt hij zich als een liaan: al windend klimt hij in bomen, rietstengels en wat zich verder aan houvast aandient. Er zijn in ons land maar een paar plantensoorten die deze eigenschap hebben, en twee daarvan kun je regel-

matig samen met Bitterzoet aantreffen, namelijk Haagwinde en Hop.

* Drs. J.D.D. Hofman is redacteur en bestuurslid van Het Drentse Landschap.

Erfgoed H e i l i e n To n c k e n s *

Krijg weer plezier in een kleurige en hoever je met je tuinplan terug in de tijd wilt gaan. De echte bloementuin is langzamerhand ontstaan vanuit de moestuin met een randje bloemen. Waar we tegenwoordig een siertuin aanleggen, voor en naast het woonhuis, daar lag vroeger de moestuin. Met het stijgen van de welvaart wilde men ook het erf een fleuriger aanblik geven. De siertuin met bloemen en sierheesters kreeg meer ruimte en kwam beter in het blikveld te liggen. De moestuin verschoof naar opzij of achter en verdween soms helemaal. Steeds grotere delen van de voortuin werden voor siertuin gebruikt. De border en het gazon deden hun intrede. Het gras was bovendien te gebruiken als bleekveldje om de zonnestralen de laatste restjes

ment op het boerenerf. De afwisseling in bladvormen en kleuren, de strakke rijen, de soms iets verhoogde bedden en een rijtje bloemen. Veel moestuinen zijn verdwenen vanwege het vele werk (niet alleen het tuinwerk, maar denk ook aan de verwerking van de oogst) en omdat groenten het hele jaar door voldoende in de winkel verkrijgbaar zijn. Een mooie moestuin kan een lust voor het oog zijn. Harry de Vroome, de schrijver van het boek ‘Drentse boerenerven en tuinen’, wees in dit verband op het belang van de boerenkool voor het beeld in de moestuin: “De boerenkool is de eik onder de groenten”. Vanouds nam de moestuin een belangrijkere plaats in op het erf dan de bloementuin. Bij wat kleinere boerderijen van voor 1900 was er amper een siertuin. Het erf was de plek voor groente, fruit en jongen kleinvee. Bij de grote welvarende boerderijen waren er bloemen langs randen of in een perk. Daarbij zal het plezier dat de boerin of boer in bloemen had, zeker bepalend zijn geweest voor de afmeting van het bloemperk. Soms vragen mensen me wel eens hoe groot de bloementuin op het oude boerenerf was. Zij willen graag een antwoord in vierkante meters, maar dat is moeilijk te geven. Je moet dan weten uit welke tijd de desbetreffende boerderij dateert

foto: Heilien Tonckens

Meer fleur

vlekken uit het wasgoed te laten verdwijnen. De moestuin terug!

Ik wil hier graag een warm pleidooi houden voor de terugkeer van de moestuin op het erf. De moestuin kan een feest zijn van afwisseling in vormen en kleuren. Kleinschalige afwisseling van groenten is al een landschapje op zich. Zet in gedachten maar eens bij elkaar: een rijtje radijs, een bedje aardbeien, wat sla en prei, een komkommerplant, boontjes en kool, een hoekje keukenkruiden. Speel met bladvormen en maak gebruik van vruchtwisseling.Je geniet dubbelop. Zo krijg je een tuin die ook een lust voor het oog is, en nog lekker en gezond ook. Nog mooier wordt het als hier en daar wat rijtjes of groepjes bloemen staan. Omdat de moestuin na de oogst gespit moet worden voor de nieuwe teelt, kun je daarvoor heel goed eenjarigen nemen. Fel gekleurde eenjarigen zoals afrikaantjes, duizendschonen, goudsbloemen en strobloemen horen thuis in die moestuin, net als dahlia’s. De bloemen staan langs de randen van de groentenbedjes en daar waar verder plek is. In folders met groentenzaden is nog altijd wel een rijtje eenjarigen te vinden.Veel bloemenzaden werden onderling geruild en weggegeven. Het is leuk zelf zaden te oogsten en te drogen voor het volgende jaar. Ik herinner mij het verhaal van een boer, die de geoogste zaden van het driekleurig viooltje in het doosje van de suikerklontjes op het elektrische theelichtje droogde. Hij bewaarde de zo gedroog-

foto: Harry Cock

De moestuin is vanouds een beeldbepalend ele-

moestuin

de zaden in gebruikte enveloppen of luciferdoosjes tot er weer gezaaid kon worden. Wat denkt u van een pracht van een moestuin, omgeven door een heg of afgezet met rijen klein fruit (bessenstruiken) of framboos en braam langs het draad. Een geschikte plek voor de moestuin is niet te nat, niet te droog

en ligt mooi in de zon. De eenjarige lathyrus kan langs gaas omhoog komen. Of anders de kleurige en eetbare OostIndische kers? Als je in het gelukkige bezit bent van een slootkant, is dat een uitstekende plek voor zware pollen rabarber. Zoek ook eens in het fantastische aanbod van soms al lang vergeten groenten.Verbaas u er over wat er allemaal te krijgen is en maak een moes-

tuin op kleur en vorm. Zoek er mooie eenjarigen bij, ruil dahliaâ&#x20AC;&#x2122;s en geniet elk jaar weer opnieuw dubbelop van dit stukje intensieve en kleurige tuin.

*H.Tonckens is lid van de Werkgroep Boerenerven Drenthe. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van Stichting Drentse Boerderijen en ondersteunt de Werkgroep Boerenerven Drenthe.

Fauna

De Atalanta Geert de Vries

Spaanse Atalanta’s krijgen het Spaans benauwd bij de gedachte

Atalanta’s planten zich in Zuid-Europa voort als het bij ons nog winter is. De vlinders sterven nadat ze eitjes hebben gelegd. De nieuwelingen gaan op zoek naar Brandnetels in de bergen of in West-Europa. Deze ‘vliegende Spanjaarden’ komen in het voorjaar na een lange vlucht van enkele duizenden kilometers aan in ons land. Het is eigenlijk onvoorstelbaar dat ze met hun tere vleugeltjes op een paar druppels nectar dit soort afstanden kunnen afleggen. Hun inspanningen zijn echter niet voor niets want hier vinden ze malse Brandnetels. Een Atalanta kan namelijk haar ei alleen maar kwijt op een Brandnetel. Deze plant is overigens geliefd bij veel vlindersoorten, zoals ook de Kleine vos en de Dagpauwoog. Om te voorkomen dat de rupsen elkaar voor de voeten lopen op de Brandnetels, hebben ze een strategie ontwikkeld waarbij de beschikbare voedselplanten verdeeld worden. De rups van de Kleine vos eet bij voorkeur Brandnetels die op droge plekken staan, bijvoorbeeld langs zandpaden. De Dagpauwoog prefereert Brandnetels langs de slootkant en de Atalanta is dol op Brandnetels die langs de bosrand of in een houtwal groeien. Op deze manier wordt het voedsel voor de rupsen mooi verdeeld.

aan een hete zomer. Want waar vindt hij in dat warme mediterrane gebied nog malse Brandnetels voor zijn rupsen? Atalanta’s trekken daarom massaal weg uit Spanje richting gematigde gebieden. Hun hier geboren nageslacht neemt in de herfst de route terug naar het warme zuiden omdat het hier dan te koud voor ze wordt. Tenminste, tot voor kort was dit zo...

foto: Geert de Vries

Schuiltent

De rups van de Atalanta is een geliefde en voedzame prooi. Hij heeft dan ook vele vijanden. Om aan zijn belagers te ontsnappen bouwt de rups zijn eigen schuiltent. Op een slimme manier bijt de rups de nerven van de brandnetelbladeren gedeeltelijk door waardoor de

Fauna

foto’s: Geert de Vries

Van links naar rechts: - de rups eet uitsluitend brandnetels - hij bouwt zijn eigen schuiltent - het popstadium duurt circa 12 dagen

bladeren krullen en er een schuiltentje ontstaat.Vanuit die schuiltent eet hij zijn eigen huis op en gaat daarna op zoek naar een nieuwe woonplek. Ook dan bouwt hij weer een schuiltent. De rups verpopt zich na enkele vervellingen. Wie goed oplet zal zien dat er dikwijls een pop aan een Brandnetel hangt. Na enkele weken komt daar een vlinder uit. Dit zijn de echte Drenten. Ze blijven niet lang in onze provincie, omdat ze voordat de winter invalt moeten afreizen naar het warme zuiden om daar voor nieuwe nakomelingen te zorgen. Die Spanjaarden verschijnen vervolgens in het voorjaar in Nederland. Het is dus niet zo dat de in Spanje overwinterende Drentse Atalanta’s in het voorjaar weer bij ons terugkomen. En evenmin dat de Spaanse na hun verblijf hier terugkeren naar het land van herkomst. In beide gevallen gaan ze na het leggen van eitjes gewoon dood.

hebben veel antivries in hun lijf. Zo kan de Citroenvlinder wel 15 graden vorst verdragen. De Atalanta beschikt niet over een antivriessysteem en sterft bij strenge vorst. Door een reeks van zachte winters was het te verwachten dat Atalanta’s bij ons proberen te overwinteren. En dat is dit jaar gelukt. Bij de Vlinderstichting zijn honderden waarnemingen binnengekomen van overwinterende Atalanta’s. Het fenomeen winterslaap kent de Atalanta niet. Hij blijft de hele winter dan ook min of meer actief. Dus moet er regelmatig worden bijgetankt. De brandstof die hij nodig heeft is nectar. Omdat in de natuurterreinen ’s winters nauwelijks brandstof voorhanden is, zoekt de Atalanta naar voedsel in de siertuinen in de bebouwde kom. Hier zijn de meeste waarnemingen van de vlinder dan ook gedaan. Ze doen zich dan vooral te goed aan bijvoorbeeld winterbloeiende heideplanten die nectar produceren.

Winterslaap

Een standvlinder brengt zijn hele leven min of meer in hetzelfde gebied door, zoals de Kleine vos en het Oranjetipje. De eerste houdt een winterslaap en de tweede overwintert als pop. Vlindersoorten die hier overwinteren

king te komen, moeten hier minstens tien jaar achtereen overwinterende Atalanta’s worden waargenomen. De Atalanta behoort tot de groep van de mobiele vlinders. Mist hij iets in zijn leefgebied dan kan hij vele kilometers vliegen om zijn geluk elders te beproeven. De verwachting is dat de klimaatsverandering ongunstig zal uitpakken voor een groep karakteristieke kwetsbare vlinders die niet mobiel zijn, zoals Heideblauwtje en Veenbesparelmoervlinder. Deze vlindersoorten hebben niet het vermogen om hun heil ergens anders te zoeken. Door de opwarming van de aarde lijkt de Atalanta als mobiele generalist echter wel een zonnige toekomst tegemoet te gaan.

*G.W. de Vries is als onderwijsconsulent werkzaam bij het IVN en is bestuurslid van Stichting Het Drentse Landschap.

Toekomst

De Atalanta is in heel Drenthe een algemeen voorkomende trekvlinder. De verwachting is dat zijn status als trekvlinder zal veranderen in standvlinder. Om voor die status in aanmer-

Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van drs. K. Veling van de Vlinderstichting.

Stichting Oude Drentse Kerken Olav Reijers*

Het witte kerkje van Gasselte Vraag tien Drenten naar de mooiste oude kerk

namelijk dwars door een oudere muurboog heen gebroken die was bedoeld om een stenen gewelf te ondersteunen. Waarschijnlijk is dit een restant van de oudste kerk van Gasselte. Stenen gewelven waren in de 13e eeuw gebruikelijk in Noord-Nederland maar in Drenthe is er niet één bewaard gebleven. Ze zijn er wel geweest, want

in Drenthe en zeker één zal het witte kerkje van Gasselte noemen. Was het echter mogelijk geweest een inwoner van Gasselte vanuit het jaar 1700 naar onze tijd te verplaatsen, dan had hij het gebouwtje niet eens herkend. ‘Het witte

De kerk dateert oorspronkelijk uit de tweede helft van de 13e eeuw, maar het middeleeuwse uiterlijk is sindsdien grondig veranderd. Zo heeft de kerk eeuwenlang geen toren gehad. We weten dat er eind 17e eeuw een klokkenstoel is gebouwd, een houten stellage voor de kerk waar de klok in hing. Pas bij een ingrijpende verbouwing in 1851 is de huidige toren op de kerk geplaatst. Met een royaal gebaar wordt deze verbouwing wel een restauratie genoemd omdat de kerk toen op instorten stond. Bij gebrek aan voldoende geld was het zelfs de vraag of het gebouw niet afgebroken moest worden. Met onze huidige opvatting van restaureren had het echter weinig te maken. Er stond na afloop bijna een andere kerk. De huidige indeling van de muren is ook van meer recente datum, waarschijnlijk van de verbouwing van 1787. De sporen van de oude ramen en poortjes zijn op sommige plekken nog in het metselwerk van de buitenmuren te zien. Aan de binnenzijde is onlangs een middeleeuws raam ontdekt dat uit de 15e eeuw stamt. Dit zogenaamde spitsboogvenster, nu herkenbaar als een nis in de zijmuur, vertelt ons nog een ander verhaal. Op zijn beurt is het

foto: Drents Plateau

kerkje? Nooit van gehoord. Niet bij ons’.

behalve in Gasselte zijn ook in de 13eeeuwse kerk van Roden bouwsporen van een gewelf gevonden. Bovennatuurlijk

Ook het kerkhof heeft zijn huidige vorm pas in de 19e eeuw gekregen. Toen werd het stuk aan de achterzijde in gebruik genomen omdat

Stichting Oude Drentse Kerken

het niet meer toegestaan was in de kerk zelf te begraven. Oorspronkelijk lieten de meest aanzienlijke burgers zich in de kerk begraven, het liefst zo dicht mogelijk bij het altaar waar in elke kerk de heilige relieken werden bewaard. Aan deze resten of attributen van heiligen werden bovennatuurlijke eigenschappen toegekend en daar kon je maar het beste zo dicht mogelijk bij liggen. Dit gebruik werd ook in de protestantse tijd voortgezet. Zo bevinden zich in het koor nog twee grafstenen van aanzienlijke families uit de 18e eeuw. De wat minder bedeelden werden buiten de kerk begraven. Soms waren ze in staat een grafsteen te betalen, maar de allerarmsten verdwenen in anonieme graven.Vanaf 1826 moest iedereen buiten de kerk begraven worden, maar het onderscheid tussen rijk en arm bleef zichtbaar in de graftekens. De nu nog aanwezige grafstenen zullen voor het grootste deel van de ‘betere’ families afkomstig zijn. Onder het kerkhof bevinden zich ook een aantal grafkelders. Dit werd pas duidelijk toen een maaimachine in de diepte verdween nadat het gewelf boven zo’n 19e-eeuws graf was bezweken onder het gewicht van het apparaat. Modekleur

En de witte kleur? De kerk heeft het eeuwenlang zonder moeten doen. Pas bij de ‘restauratie’ van 1851 is, naar de mode uit die tijd, een witte pleisterlaag aangebracht op de oorspronkelijk kale bakstenen buitenmuren. In dezelfde periode werden de kerk van Oosterhesselen en het inmiddels ver-

dwenen kerkje van Schoonebeek ook van een witte pleisterlaag voorzien en is de eveneens witte Jozefkerk in Assen gebouwd. Bij een nieuwe restauratie in 1963 is de pleisterlaag vervangen door een witte verflaag. In onze tijd hechten we zeer aan tradities en het witte kerkje is inmiddels zo’n begrip geworden dat een andere kleur niet meer denkbaar is. Het interieur van de kerk heeft vooral veel te lijden gehad tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Niet van het oorlogsgeweld of een beeldenstorm maar van soldaten die er waren ingekwartierd, nota bene om de bevolking te beschermen. De minste van de kwaden was nog wel dat zij bedsteden hadden getimmerd in de kerk. Erger was dat de soldaten doorgingen met dagelijkse bezigheden als roken en koken tijdens de kerkdiensten. De kerk bleef namelijk gewoon in gebruik. Het lawaai van hun kinderen overstemde zelfs de preek. Zeer verontwaardigd waren de kerkgangers over het gedrag van de soldaten, omschreven in termen van goddeloosheid en ongerechtigheid, zonder verdere details. Het meest betreurenswaardig was echter de gewoonte van de tijdelijke bewoners alles wat maar brandbaar was te gebruiken als brandstof. Zo is de complete oude preekstoel opgestookt, waarschijnlijk ter bereiding van een soldatenmaaltje. De uitstraling van de huidige kerk staat ver af van dit roerige verleden. Kerk en kerkhof liggen er vredig bij. Illustratief is het bord in de kerk met de namen van de tien pastoors die uit de bronnen bekend zijn. Ertegenover hangen

foto: Drents Plateau

De bouwgeschiedenis van de kerk in een notendop: Vlak naast elkaar de sporen van een gewelfaanzet, waarschijnlijk van de oudste kerk uit de 13e eeuw, de raamnis die in de 15e eeuw is geplaatst toen het gewelf was verdwenen, en het huidige raam dat in de 19e eeuw is aangebracht.

twee borden van alle predikanten sinds 1611. Het witte kerkje van Gasselte is van iedereen, ongeacht geloof of achtergrond. Juist het feit dat de kerk nog zo’n centrale functie heeft binnen de gemeenschap maakt het tot een levensvatbaar monument.

* Drs. O. Reijers is directeur van het Drents Plateau. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van de Stichting Oude Drentse Kerken.

Berichten

Kortweg Diversen

Jonge mensen op het concertpodium

•

foto: Johan Vos

Stichting Oude Drentse Kerken organiseert in samenwerking met de Stichting Vrienden van het Witte kerkje op zondagmiddag 2 juli om 15.00 uur een concert in de kerk van Gasselte. Het concert wordt verzorgd door de leerlingen van de Algemene Muziekschool Zuid-Groningen uit Stadskanaal. De leerlingen zullen klassieke stukken gaan spelen op diverse instrumenten zoals piano, dwarsfluit, viool, orgel en trompet. Het belooft een bijzonder optreden te worden van deze jonge musici. Adres: Dorpsstraat 5 in Gasselte. Entree: € 7,(kinderen t/m 15 jaar gratis).

❧ Graspieper

Het verwerven van subsidies voor het restaureren van de synagoge in Zuidlaren vordert gestaag. De grote inzet van de Vereniging Behoud Synagoge Zuidlaren valt daarbij op. Niet alleen heeft zij met haar dakpannenactie meer dan € 6.000,-- bijeengebracht, tevens heeft zij van de Stichting Levi Lassen een subsidie van € 20.000,-- toegezegd gekregen. Fantastisch.

❧ Het verwerven van subsidies voor de renovatie van het kerkje te Gieterveen verloopt wat moeilijker. Met genoegen ontving de SODK een gift van € 3.000,-- van het Drents Hervormd Fonds. Ook het Prins Bernhard Cultuurfonds Drenthe heeft hetzelfde bedrag toegezegd, waarvoor dank.

•

Per abuis In het Kwartaalblad 53 is op pagina 10 als fotobijschrift een Zanglijster vermeld. Dat moet zijn Graspieper. Op diezelfde pagina staat Jan Visser vermeld terwijl hier Jan E.D.Visser had moeten staan. Een attente lezer merkte verder op dat er 400 hectare is aangekocht in de laatste maanden van 2007. Dit moet uiteraard 2006 zijn.

Giften Op 16 december overleed de heer Albert Beenen. Omdat hij in de jaren tachtig secretaris van de Milieufederatie was, kende hij de stichting goed. Mede door zijn grote betrokkenheid met Drenthe heeft hij als een van zijn laatste wensen uitgesproken dat de collecte bij zijn uitvaart aan onze stichting ten goede zou komen. Wij danken Albert en zijn familie voor deze bijzondere gift van € 1.450,--. Vanuit maatschappelijke betrokkenheid levert de NV Nederlandse Gasunie bijdragen aan tal van instellingen.Voor de komende 3 jaar wil zij zich richten op de landschapsorganisaties in Nederland. Om die reden heeft zij het voornemen om de komende twee jaar € 1.500,-- te doneren. Waarvoor dank. Tenslotte schonk een particulier uit Beilen de stichting maar liefst € 1.234,50.

•

Schaapskooi Westerbork De Gemeente Midden Drenthe heeft onze stichting het perceel aangeboden waarop ons kantoor in Westerbork stond. Na de fatale brand in oktober heeft Het Drentse Landschap zich ingespannen om het eigendom te verwerven. Nu dat gelukt is worden er plannen gemaakt om de schaapskooi te herbouwen. Ons beheerscentrum blijft dus in Westerbork.

Berichten

•

Nieuwe medewerkers Stichting Het Drentse Landschap heeft in de afgelopen periode 2 nieuwe medewerkers mogen verwelkomen in de sector Gebouwen. Op 16 april is Lucas Schuurman bij ons aan de slag gegaan als medewerker onderhoud gebouwen. Er waren 120 sollicitanten. Lucas Schuurman gaat in rayon Noord werken. Eind april werd afscheid genomen van onze coördinator Gebouwen, Jan Harm Eppinga. Het Drentse Landschap kijkt met veel plezier terug op de samenwerking met Jan Harm. In de 6 jaren die hij bij de stichting werkzaam was, heeft hij de sector Gebouwen op een zeer professionele wijze vormgegeven. We wensen hem veel succes met zijn nieuwe baan bij Alescon. Zijn opvolger, Jacob Cazemier, is per 1 juni aangetreden. Hij heeft een mooie loopbaan als projectleider restauraties bij een landelijk opererend architectenbureau achter de rug. Jacob Cazemier werd gekozen uit 92 sollicitanten. Wij hopen op een langdurige en prettige werkrelatie met beide nieuwe medewerkers.

•

Prachtig schapenboekje verschenen Els Hurkmans en Truus Rademaker, twee vrijwilligers van het kinderteam, zijn al jaren rondom de schaapskooi van het Hijkerveld actief. Beiden hebben de afgelopen winter hard gewerkt aan het maken van een schapenboekje speciaal voor kinderen. In dit prachtig geïllustreerde boekje worden op eenvoudige wijze allerlei aspecten die te maken hebben met de schaapskudde, uitgelegd. Bijvoorbeeld dat schapen eigenlijk ‘grasmaaiers op poten’ zijn en hoe ‘wandellammetjes’ hun moeder altijd weer terug weten te vinden. Kinderen kunnen dit boekje in de schaapskooi gebruiken, maar ze kunnen ook thuis de puzzeltjes maken en de doolhof uitproberen. Tijdens lammetjesdag werd al snel duidelijk dat het boekje een groot succes is. Het Drentse Landschap complimenteert de samenstellers van het boekje. Ze vindt het bovendien geweldig dat deze vrijwilligers zich met zoveel enthousiasme en betrokkenheid voor dit project hebben ingezet. Het boekje is voor € 2,-- (exclusief portokosten) te koop op het kantoor in Assen, tel. (0592) 313552.

•

Wat een gemekker! “Wat een gemekker!” was de eerste reactie van een jong meisje toen ze samen met haar ouders de schaapskooi van het Hijkerveld binnenkwam. En ja, elk voorjaar is het weer raak: in de schaapskooien van Het Drentse Landschap worden tientallen lammetjes geboren.Vele gezinnen met jonge kinderen komen op deze dartelende lentebodes af. Zo wordt de jaarlijkse lammetjesdag altijd goed bezocht. Ook dit jaar hebben de schaapskooien van het Doldersummerveld en het Hijkerveld weer honderden bezoekers getrokken.Vrijwilligers van het kinderteam en promotieteam begeleidden de volwassenen en kinderen daarbij en beantwoordden allerlei vragen over schapen en heidebeheer.

•

Scholenbezoek Enkele onderbouwgroepen van basisscholen in de omgeving van de schaapskooi Hijkerveld komen elk jaar in maart even de lammetjes bekijken. De herder vertelt dan iets over de lammetjes en als de omstandigheden dit toelaten, mogen kinderen een lammetje vasthouden. Dit jaar hebben we deze activiteit ook aan de andere scholen uit de buurt aangeboden. José Bos, stagiaire van de PABO De Eekhorst uit Assen, heeft speciaal hiervoor een ontdekpad met spelletjes gemaakt. De bedoeling was dat jonge kinderen zo op een ongedwongen manier in aanraking komen met schapen en lammeren. Dit aanbod naar scholen toe sloeg geweldig aan. Gedurende drie weken hebben meer dan 600 kinderen en 200 begeleiders van 13 basisscholen aan het ontdekpad meegedaan. Vooral dankzij het enthousiasme en organisatievermogen van José werd deze activiteit een succes.

Berichten

•

Kuddeovereenkomst getekend Op woensdag 4 april is in de schaapskooi in Doldersum een zogeheten kuddeovereenkomst getekend door Stichting Het Drentse Landschap en de Nederlandse Fokkersvereniging Het Drentse Heideschaap (NFDH). Beide organisaties hebben afspraken gemaakt over het fokken van Schoonebeeker schapen met als doel de fokkerij beter te laten aansluiten op de wensen van Het Drentse Landschap. Zo worden ooien niet meer, zoals traditioneel is binnen stamboeken, individueel gekeurd en opgenomen in het stamboek maar als kudde beoordeeld. Door dus niet alleen op uiterlijke kenmerken

en schoonheid te selecteren kunnen niet zichtbare maar toch belangrijke erfelijke eigenschappen van oude schapenrassen beter behouden blijven. Ook vindt de keuze van de dekrammen en de selectie van ooien plaats in samenspraak met een keurmeester van de NFDH. Hierdoor kan de fokkerij met zo min mogelijk administratieve lasten, extra arbeid en stamboekkosten ingepast worden in de bedrijfsvoering van de kuddes. Door uitwisseling van rammen met andere kuddes en particulieren wordt inteelt, die de kleine populatie kan bedreigen, tot een minimum beperkt. Ook is er speciale aandacht voor het behoud van kleurdiversiteit en zeldzame kleurslagen.

•

aandacht voor het gegeven dat nergens in Nederland er ook maar een klein stukje natuur van niemand is. Altijd is er een eigenaar, moet er beheerd worden of gerecreëerd. Hij hield een pleidooi om stukken natuur voor 300 jaar gewoon voor iedereen verboden te verklaren. Dit als een symbolisch gebaar om de intrinsieke waarde van de natuur een eigen plek te gunnen. Onze directeur vroeg namens de Expertgroep Landschap aandacht voor ons verkruimelende en verrommelende landschap. Ons landschap heeft gewoon meer liefde nodig. En meer regie van provincie en gemeenten om de vele veranderingen te begeleiden, te structureren. De Rijksadviseur voor het Landschap, Dirk Sijmonds, maakte duidelijk dat Provincie Drenthe moet kiezen. Kiezen om mee te gaan met de industrialisatie, de windmolenhausse, de groeiende grootschaligheid van de landbouw of juist haar eigen kwaliteiten moet koesteren. Na afloop van de dag kreeg Ali Edelenbosch een boek van haar ambtenaren overhandigd, waarin de ontwikkelingen van de afgelopen 15 jaar verbeeld staan. Zichtbaar ontroerd maakte Ali duidelijk dat wat haar betreft Drenthe groen, rustig en ruim mag blijven.

Samen Werken aan Natuur en Landschap in Drenthe Mede naar aanleiding van het terugtreden van gedeputeerde Ali Edelenbosch werd onder deze titel op 22 maart een symposium in het provinciehuis gehouden. Meer dan 300 mensen genoten van een inhoudelijk sterk en spiritueel boeiende dag onder de aanstekelijke leiding van volksnar Ivo de Wijs. Voor wat betreft de natuur werd er door Wilfred Alblas, regiodirecteur van Natuurmonumenten, gepleit voor grootschalige procesnatuur waar de natuur, inclusief grote grazers en roofdieren, ergens in Drenthe haar gang kon gaan. Prof. Mathijs Schouten vroeg

foto: Jaap de Vries

Schoonebeker schaap

Berichten

Ooievaars Oude Diep In 2006 heeft Het Drentse Landschap het natuurontwikkelingsproject De Maten afgerond. In het deelgebied De Oostermaat is er nauw samengewerkt met een aantal particulieren die hier wonen en gronden in eigendom hebben in het beekdal. Zonder hun medewerking had de stichting de gerealiseerde inrichting, het verleggen van de beek en het verhogen van de waterstand, niet kunnen uitvoeren. Op een vraag van een van deze aanwonenden om een ooievaarsnest te plaatsen in het dal is dan ook positief gereageerd door Het Drentse Landschap. De bewoners hebben het nest gemaakt en geplaatst, de stichting heeft de materiaalkosten voor haar rekening genomen. Begin maart zijn de 2 nesten geplaatst. Groot was de verrassing toen in het weekeinde van 7 april het eerste ooievaarskoppel op een van de nesten neerstreek en hier enkele dagen is gebleven. Bij het schrijven van dit stukje was het nog niet duidelijk of het paartje hier zou gaan broeden.

foto: Geert de Vries

•

LEZERSAANBIEDING •

Nieuwe wandelroute langs het Oude Diep Stichting Het Drentse Landschap heeft het initiatief genomen tot het project Loop van het Oude Diep. Een project waarvoor de benadering zoals te vinden in het boekje de Loop van de Reest als uitgangspunt is genomen. Over een lengte van ruim 100 kilometer is tussen Hoogeveen en Orvelte een 10-tal routes rond de beek het Oude Diep uitgezet. De route start waar de Loop van de Reest ophoudt. De Provincie Drenthe, Gemeente Midden-Drenthe en het Waterschap Reest & Wieden hebben inmiddels een financiële bijdrage toegezegd. De route zal dit najaar gereed zijn.

Mysteries van het Reestdal Deze zomer wordt er door Kunst en Cultuur van Drenthe en Overijssel aandacht besteed aan de mysteries van het Reestdal. In de maanden juni en juli wordt er een speciale trekkerwagentocht door het gebied gehouden. Op diverse locaties langs de Reest worden de mysteries rond de trouwerij van Dikke Reint door markante figuren verteld. De tocht vindt plaats op woensdagmiddag 27 juni, 11 en 18 juli van 14.00 tot 16.00 uur en op zaterdag 23 en 30 juni en 7, 14 en 21 juli van 11.00 tot 13.00 uur. De kosten bedragen € 12,50 per persoon (kinderen € 7,50). Dit is inclusief een drankje, hapje en wichelroede. Begunstigers van het Drents Landschap krijgen bij hun reservering van kaarten voor de theatertour een landkaart van de mysteries van het Reestdal cadeau! Kaarten zijn te koop bij de VVV De Wijk. Openingstijden: Ma-vrij: van 10.00-12.00 uur en 13.30-16.30 uur. Za: van 10.00-12.00 uur. Reserveren van kaarten via telefoon: 0522-443275 of e-mail: vvv-dewijk@vvvdrentheplus.nl (NB: maximaal 40 personen per theatertour en Vol is Vol!!) Voor wandelaars is een MP3-wandeltocht van zo’n 2,5 uur uitgezet. Tijdens deze tocht neemt meesterverteller Willem de Ridder de wandelaar mee naar de geheimen van de Reest. Bezitters van een MP3-speler kunnen de audiotour gratis downloaden via www.mysteriesvanhetreestdal.nl. De MP3-spelers zijn ook te huur bij de VVV in Dedemsvaart of op de camping De Reest in Oud Avereest.

LEZERSAANBIEDING 38

Berichten

Bestellen met korting Op 1 juni 2007 verscheen bij Uitgeverij Profiel het boek KUNST landschap, Drentsche Aa en Hunze in aquarel. Het boek bevat reproducties van vijftig aquarellen van karakteristieke plaatsen in het stroomdallandschap van de Drentsche Aa en de Hunze. De aquarellen werden gemaakt door Geke Hoogstins, kunstenares uit Eext. Elke aquarel is voorzien van een plaatsbeschrijving, waarbij het accent ligt op de historische waarde van de locatie. Voor het bepalen van de locaties werd Geke geadviseerd door Hans Elerie, kenner bij uitstek van dit gebied. Een overzichtskaart van de geschilderde locaties maakt het mogelijk de plaatsen te bezoeken en zelf de sfeer te ‘proeven’. Eric van der Bilt, directeur van Het Drentse Landschap, schrijft in zijn voorwoord dat Geke “doelgericht en bijna vanzelfsprekend de mooiste plekjes van de beide kroonjuwelen van het Drentse landschap gevonden en geaquarelleerd heeft”. Speciaal voor begunstigers is het boek met korting te bestellen, zie hiervoor de bestelbon elders in dit blad. Het boek is gebonden en geheel in kleur, formaat 28 x 28 cm en heeft een omvang van 120 pagina’s. Begunstigers van Het Drentse Landschap kunnen het boek tot 15 juli bestellen voor € 24,50 (normaal € 29,50). Hier komen eventueel nog wel de verzendkosten overheen. In overleg is het boek af te halen bij het kantoor in Assen. Meer informatie op www.gekehoogstins.nl / www.profiel.nl. Tentoonstelling Vanaf 1 juni tot half juli zijn alle aquarellen te zien tijdens een expositie in de hal van het gemeentehuis van de gemeente Aa en Hunze te Gieten (te bezoeken tijdens openingsuren).

•

Het Drentse Landschap peilt mening De Stichting Het Drentse Landschap voert dit jaar een onderzoek uit naar het gebruik van de eigen natuurterreinen. Met dit project wil de organisatie meer inzicht krijgen in de aantallen bezoekers en de mening die zij hebben over betreffende natuurgebieden. Een deel van de begunstigers van de stichting is inmiddels ook telefonisch benaderd om hun mening te geven over de recreatieve voorzieningen. Het onderzoek naar het gebruik van de eigen natuurterreinen wordt begeleid door studenten van het Instituut Service Management van de Hogeschool uit Leeuwarden. Zij voeren met behulp van twintig vrijwilligers in de periode maart tot oktober tellingen uit en nemen enquêtes af bij 8 natuurterreinen in Drenthe. Het onderzoek wordt in november afgerond.

•

Nieuwe bewoners galerieboerderij Kamps Sinds half januari van dit jaar heeft boerderij Kamps nieuwe bewoners: Rolf en Willemijn Brilstra. Op 10 maart jl. is Galerie Kamps officieel geopend. In de galerie zullen vooral exposities van figuratieve kunst en fotografie worden gehouden. Voor meer informatie kunt u terecht op www.galeriekamps. nl.

•

Drents Erfgoed Agenda De grote erfgoedinstellingen van Drenthe, te weten het Drents Museum, Drents Archief, Drents Plateau, Hunebedcentrum, Herinneringscentrum Kamp Westerbork en Stichting Het Drentse Landschap, zochten in de periode van de statenverkiezingen de politiek op. Op 15 februari gingen de directeuren van genoemde organisaties in het Hunebedcentrum in discussie met de lijsttrekkers van de verschillende politieke partijen. Tijdens de avond werd het publiek duidelijk gemaakt hoeveel cultuurhistorie bijdraagt aan de kwaliteit van onze samenleving. In 2003 hebben de erfgoedinstellingen een zogenaamd 10-puntenplan opgesteld als inbreng voor de provinciale cultuurnota. Wanneer we in 2007 de balans opmaken is er erg veel bereikt op het punt van ons archeologisch erfgoed, Belvédère, erfgoededucatie, verbetering van de museale infrastructuur, aandacht voor de cultuurhistorie in de ruimtelijke ordening, architectuur en bijzondere gebieden. Ook het archiefbestel is verbeterd. Grootste punten van zorg blijken de verrommeling van ons landschap en de geringe aandacht voor de monumentenzorg.Vanuit onze gezamenlijke ambitie om het Drentse erfgoed zoveel mogelijk in beeld te brengen, werd voor de periode 2007-2011 een nieuwe agenda gepresenteerd. Waarbij de relatie tussen erfgoed en samenleving onder de aandacht wordt gebracht.

Berichten

•

Cultuurhistorie loont. Het verhoogt de kwaliteit en daarmee de economische waarde van de omgeving. Het is duurzaam, schept hoogwaardige werkgelegenheid en zorgt voor een prettig woon- en leefklimaat. Het geeft betekenis aan de omgeving en bepaalt mede de identiteit van de bewoners. Het grote belang van cultuurhistorie rechtvaardigt in onze ogen een hoge plaats op de bestuurlijke agenda. De nieuwe agenda is tegen verzendkosten op te vragen bij het kantoor in Assen, telefoon (0592) 31 35 52.

Wilms Boo Op 13 april heeft de aanbesteding en gunning van de herbouw van de Wilms Boo plaatsgevonden. Precies een dag voordat het ultimatum van de brandverzekering afliep. De verzekering eiste dat voor 14 april de schop in de grond gezet moest worden, anders zouden de penningen verloren gaan. Het is dus gelukt. Van verschillende kanten ontvangt Het Drentse Landschap steun voor dit mooie project. De Stichting Poppen uit Schoonebeek zegde maar liefst € 25.000,-- toe. Deze stichting zet zich in voor het behoud van het agrarisch erfgoed in Schoonebeek.Verder ontving onze voorzitter in maart van EGS Instore Outdoor een cheque van € 1.500,-- voor het project.Veel dank aan genoemde sponsors.

Sloop sociale woningbouw Rolde Aan de Nijlandseweg te Rolde staan een stuk of zes oude woninkjes, de oudste sociale woningbouw daterend uit het einde van de 19e eeuw. De woningstichting De Volmacht vindt het gewoon te duur om ze te renoveren. Het is commercieel waarschijnlijk ook veel interessanter om ze te slopen en een groter aantal woningen te herbouwen. Iets waar de Gemeente Aa en Hunze ons inziens te gemakkelijk mee heeft ingestemd. Opnieuw dreigt er een karakteristiek hoekje van Rolde te verdwijnen. Gelukkig zijn er wat burgers, gesteund door Het Drentse Landschap, die hier aandacht voor vragen. Hoe komt het toch dat oude karakteristieke zaken zo gemakkelijk vernietigd worden?

foto: Jaap de Vries

•

2007: Jaar van de Molen Op zaterdag 14 april is in het Molenmuseum De Wachter de feestelijke aftrap gegeven voor het Jaar van de Molen in Drenthe. Dit jaar zullen in heel Nederland allerlei activiteiten worden gehouden om de molens in het zonnetje te zetten. In veel landen komen molens voor, maar in Nederland hebben zich de meeste variaties ontwikkeld en is de grootste perfectie in de constructie bereikt.Van de honderden molens die Drenthe ooit rijk was, zijn er nog slechts 39

overgebleven. De meeste zijn te vinden in het vlakke zuiden en zuidwesten en in het noorden. Bijna alle molens die in Drenthe staan zijn korenmolens. Enkele voorbeelden van plaatsen waar poldermolens staan zijn: Coevorden, Gasselte, Rolde en Zuidlaren. De hoge onderhoudskosten zijn vaak een reden geweest om een molen te slopen. De Drentse Molenstichting maakt zich sterk voor het behoud van deze molens. Zij zorgt ervoor dat molens voor de sloophamer gespaard blijven. Het Drentse Landschap hoopt eind 2007 het beheer te krijgen over De Eendracht, een molen in Gieterveen. Deze molen wordt op dit moment gerestaureerd. Meer weten over de Drentse molens? Kijk dan op www.molensindrenthe.nl.

Berichten

foto: Joop van de Merbel

•

Grafheuvel bij Buinen

•

Expeditie Archeologie! in Drents Museum Liever lui dan moe? Kom deze zomer dan níét naar het Drents Museum in Assen.Van 30 juni 2007 tot 16 september moet iedere bezoeker namelijk aan het werk in de grote tentoonstelling ‘Expeditie Archeologie!’. Op de tentoonstelling mogen experts én ‘onderzoekers’ van 8 tot 88 jaar, die alles willen weten over de technische vaardigheden van onze verre voorouders, zelf aan de slag en leren ze proefondervindelijk hoe voorwerpen werden gemaakt of gebruikt in het verleden. Aanleiding voor de experimenten vormen circa 150 originele voorwerpen uit de midden-steentijd tot de middeleeuwen uit de collecties

van Nederlandse, Duitse en Belgische musea. Bij de tentoonstelling lopen dagelijks museummedewerkers rond om een helpende hand te bieden. Ook het prachtige filmmateriaal van de desbetreffende experimenten maakt heel veel duidelijk. Elke woensdagen zondagmiddag (vanaf 13.00 uur) demonstreren specialisten hun experimenten, zoals leer bewerken, kaartweven en bierbrouwen. Een overzicht van deze experimenten staat op de website van het museum: www. drentsmuseum.nl. ‘Expeditie Archeologie!’ is gerealiseerd in nauwe samenwerking met Musea Maaseik (B.), waar de tentoonstelling het afgelopen jaar te zien is geweest.

DHV prijs voor Henk Luning Op 13 maart heeft Henk Luning de DHV prijs 2006 voor de Drentse geschiedenis ontvangen. Deze prijs wordt door de Drentse Historische Vereniging (DHV) toegekend aan een activiteit die bijdraagt aan de bevordering van de belangstelling voor de Drentse geschiedenis.Voorwaarde is dat de activiteit kwaliteit heeft, origineel is en een breed publiek aanspreekt.Volgens de jury hebben de artikelen van de heer H. Luning in de loop der jaren een belangrijke bijdrage geleverd aan onze kennis van het verleden. De redactie feliciteert Henk Luning met deze mooie bekroning op zijn werk. Henk Luning schrijft ook 2 keer per jaar een artikel voor het Kwartaalblad over historische natuurkennis.

•

De dagboeken van Sigismund van Heiden Reinestein Sigismund van Heiden Reinestein (1740-1806) was kamerheer van prins Willem V en Drost van Drenthe.Van 1777 tot 1785 hield hij in het Frans dagboeken bij die een kijkje geven in de wereld van de nationale en internationale politiek in een woelige periode. De dagboeken, die bewaard worden in het Drents Archief, zijn nu vertaald en gepubliceerd in het boek Van de prins geen kwaad. De dagboeken van S.P.A. van Heiden Reinestein. Van Heiden was sinds 1776 zijn vader opgevolgd als Drost van

Drenthe, maar hij was tevens kamerheer aan het hof van Willem V. In die laatste hoedanigheid wist hij zijn positie uit te bouwen tot die van één van de voornaamste raadgevers, zo niet de voornaamste raadgever, van de stadhouder. De dagboeken spelen in een periode waarin veel gebeurt. In Amerika is de Onafhankelijkheidsoorlog gaande, vanaf 1780 is de Republiek verwikkeld in een oorlog met Engeland en mede daardoor ontstaat er binnenlands oproer: de Patriottenbeweging. Van Heidens dagboeken bieden heel wat belangwekkende inkijkjes in de wereld van de nationale en internationale politiek. Ook Van Heidens relatie met Drenthe, waar hij een kwart van zijn tijd vertoefde, komt aan bod. De uitgave telt 312 pagina´s en is voorzien van een register en van uitgebreide inleidingen over Van Heiden en de dagboeken in hun historische context. De prijs bedraagt € 32,50. (ISBN 978 90 232 4330 4)

Berichten

Agenda

Verrekijker aan te bevelen

Algemeen

Laarzen gewenst!

Activiteiten algemeen De excursies zijn gratis en nemen ongeveer twee uren in beslag. Mochten de excursies beduidend langer duren, dan wordt dit aangegeven. U hoeft zich alleen op te geven wanneer dat vermeld staat.

Spiegeltje en loep aanbevolen

Het meenemen van honden tijdens de excursies is niet toegestaan; ook niet aangelijnd. Vertrek schaapskuddes De schaapskuddes van het Hijkerveld en het Doldersummerveld vertrekken met herder om 9.30 uur naar de heide. De kuddes zijn rond 16.30 uur weer terug bij de kooi. Zie voor routebeschrijving bij Informatiecentra.

Eigen fiets meenemen

Vogelkijkhut Diependal De vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft.Van 1 april tot eind september is er op zondagen meestal een vogelkenner aanwezig, die u graag het een en ander vertelt over het vogelleven op de vloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wie dubbel wil genieten doet er goed aan een verrekijker mee te nemen!

Activiteiten speciaal gericht op kinderen

Lemferdinge Op landgoed Lemferdinge in Paterswolde zijn in de galerie regelmatig exposities te bezichtigen. De galerie is open van vrijdag t/m zondag 12.00-17.00 uur. Informatiecentra

De Blinkerd Vamweg te Wijster Het hele jaar open van 10.00 uur tot zonsondergang

•

Hijkerveld Bij de schaapskooi. Route: vanaf Hijken aangegeven met bordjes Het hele jaar open van 9.30 tot 16.30 uur ’t Ende Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk) van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

•

Orvelte Dorpsstraat 1a te Orvelte van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur foto: Archief HDL

• •

zo 24 juni 11.00 – 16.00 uur Open dag beheerboerderij Sophiahoeve Deze open dag wordt in samenwerking met Biologica georganiseerd. Biologica is een ketenorganisatie voor biologische landbouw en voeding. Tevens is er een proeverij van vleesproducten van Het Drentse Landschap. Deze activiteit valt goed te combineren met het schaapscheren op het Doldersummerveld. Zie hierna. De Sophiahoeve staat aan de Heunderweg 2, Doldersum. zo 24 juni 14.00 - 16.00 uur Schaapscheren en schapen drijven op het Hijkerveld en het Doldersummerveld Demonstraties schaapscheren en schapen drijven en activiteiten voor grote en kleine kinderen. Locaties: de schaapskooi Hijkerveld is vanaf het dorp Hijken met bordjes aangegeven. De schaapskooi Doldersummerveld staat aan de Huenderweg 1, Doldersum. vr 29 juni 19.00 uur Avondwandeling Oude Diep Met gidsen naar het hoogste punt van Drenthe en dwalen langs meanders van een oud riviertje. Start: parkeerplaats De Blinkerd aan de VAM-weg. Deze is vanaf Drijber en Wijster met bordjes aangegeven.

•

Huenderhoeve Huenderweg 1. Dit is de weg tussen Wateren en Doldersum van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

zo 24 juni 10.00 uur Kano-excursie door het Annermoeras Met gidsen een kanotocht maken door de nieuwe meanders van het Annermoeras bij Spijkerboor. Tel. opgave tijdens kantooruren bij Het Drentse Landschap: (0592) 313552. Kosten: € 10,-- p.p. Max. 20 deelnemers.

foto: Archief HDL

zo 1 juli 14.00 uur Akker(on)kruiden Sophiahoeve Gidsen gaan met u op zoek naar inmiddels zeldzaam geworden akkerkruiden. Start: Sophiahoeve, Huenderweg 2, Doldersum. zo 1 juli 14.00 uur Een zomerwandeling over de Gasterse Duinen Gidsen nemen u mee over de forse stuifduinen en langs mooie vennen met gagelstruwelen. Start: informatiepaneel van Het Drentse Landschap op de parkeerplaats aan de Oudemolenseweg bij Gasteren.

zo 8 juli 06.00 uur Vroege vogelexcursie nabij het Oude Diep Vroeg in de morgen zijn de meeste vogels uit volle borst aan het zingen. Start: parkeerplaats De Blinkerd aan de VAM-weg. Deze is vanaf Drijber en Wijster 2 met bordjes aangegeven. zo 8 juli 14.00 uur Brinkenfietstocht Suydevelt Fietstocht langs verschillende brinken van het Suydevelt. Startlocatie: Zweeloo. Tel. opgave bij Wolter ter Steege: 1 (0591) 648141. zo 15 juli 14.00 uur Excursie Orvelte en omgeving Een wandeling over de brink en de es van het dorp Orvelte. Start: tegenover VVV-gebouw, Dorpsstraat 1a, Orvelte. 1

vr 20 juli 19.00 uur Op zoek naar Grondsterren op het Nuilerveld Ontdek de specifieke flora van dit kleine maar mooie natuurgebied. Start: informatiepaneel noordzijde dorp Pesse, 1e weg rechts na Wok-palace. Na 1,5 km ziet u de parkeerplaats. za 21 juli 14.00 uur De flora van het Doldersummerveld Het consequente beheer van de heide op het Doldersummerveld begint zijn vruchten af te werpen. Start: informatiecentrum bij de schaapskooi aan de Huenderweg 1, Doldersum.

zo 22 juli 14.00 uur Waterdiertjes en waterkwaliteit van de Reest In samenwerking met de Milieufederatie Drenthe wordt gekeken naar waterdiertjes die in de Reest voorkomen. Aan de hand van de vondsten kan iets worden gezegd over de waterkwaliteit. Locatie: informatiecentrum â&#x20AC;&#x2122;t Ende, Stapelerweg 20, De Stapel bij De Wijk. za 4 augustus 14.00 uur Wandeling Hollandsche Veld Een excursie door de bossen van dit voormalige ontginningsgebied. Start: parkeerplaats restaurant Schoonhoven, Marten Kuilerweg 47, Hollandscheveld.

Voor 2007 is een activiteitenprogramma met lezingen, excursies en open dagen opgesteld. Een aantal van deze activiteiten wordt gehouden rondom bepaalde thema’s. za 11 augustus 14.00 uur Excursie Scharreveld Wat is er over van het voorheen zo uitgestrekte Scharreveld? Start: voor boerderij Frederikshoeve, Scharreveld 2 bij Eursinge (nabij Westerbork). do 16 augustus 19.00 uur De legende van het Zwarte Gat Een excursie door een gebied met een duister en venig verhaal. Start: vanaf de weg Hoogeveen – Ommen de afslag Alteveer/Kerkenveld nemen. Daarna 1e weg rechts (De Egge). Deze weg volgen tot einde verharding. za 18 augustus 18.30 uur Steltlopers op Diependal Vogels bekijken die op doortrek even neergestreken zijn op Diependal. Locatie: vogelkijkhut. Deze is te bereiken door in het dorp Oranje de Zwarteweg in te slaan. De route is met bordjes 2 aangegeven. zo 19 augustus 14.00 uur Fietstocht Balloo – Loon – Rolde e.o. Een archeologische en cultuurhistorische fietstocht langs sporen en monumenten uit een ver verleden, o.a. Kampsheide, Nationaal Beeken Esdorpenlandschap Drentsche Aa en Ballooërveld. Start: informatiepaneel van Het Drentse Landschap aan het Van den Muyzenbergpad, ten westen van Balloo. do 23 augustus 19.30 uur Pingo-ruïne Bongeveen Gidsen vertellen over ijstijden en over natuurontwikkeling die dit gebied gevormd hebben. Start: vanaf de rotonde tussen Donderen en Peize richting Lieveren. Vervolgens 1e weg (Scheperijen) linksaf tot zuidelijke ingang reservaat. Waterdicht schoeisel is aan te bevelen.

za 25 augustus 14.00 uur Heide bloeit op het Doldersummerveld Maar er is nog zoveel meer te zien, zoals dartelende vlinders en zoemende bijen. Start: informatiecentrum bij de schaapskooi aan de Huenderweg 1, Doldersum.

zo 16 september 14.00 uur Wandeling over de Boerenveensche Plassen Op zoek naar bijzondere planten en misschien trekvogels. Start: achter de hervormde kerk die ligt aan de weg Hoogeveen – Pesse.

do 6 september 19.30 uur Natuur en (kwel)water van de Hondstong Gidsen vertellen alles over het (kwel)water en wat dit water doet met de natuur. Start: parkeerplaats aan de noordzijde van het reservaat. Deze is te bereiken door vanaf de provinciale weg Vries – Donderen (N386) de Veenweg in te slaan. Na 2 kilometer bereikt u de parkeerplaats.

zo 23 september 11.00 en 14.00 uur Lopen in het Landschap Op stap in vier mooie gebieden van Het Drentse Landschap. Dit in samenwerking met het Dagblad van het Noorden. Voor meer informatie kunt u terecht tijdens kantooruren bij Het Drentse Landschap, tel. (0592) 313552.

zo 9 september 14.00 uur Fietstocht langs hunebedden van Emmen Gidsen gaan met u langs monumenten uit een ver verleden. Startlocatie: Emmen. Tel. opgave Wolter ter Steege: (0591) 648141. za 8 september zo 9 september Open Monumentendag Voor meer informatie: www.drentslandschap.nl of bel Het Drentse Landschap: (0592) 313552. zo 16 september 11.00 – 16.00 uur Kanotocht de Hunze stroomafwaarts Een kanotocht door de nieuwe meanders van de Hunze met onderweg een lunch. Kosten arrangement inclusief kanohuur en lunch: € 25,--.p.p. Max. 40 personen. Informatie en tel. opgave tijdens kantooruren bij Het Drentse Landschap: (0592) 313552.

vr 28 september 19.45 uur Roofvogels van de Reest Sake de Vlas, lid Werkgroep Roofvogels Nederland, geeft een lezing over de roofvogels die in het Reestdal voorkomen. Locatie: informatiecentrum ’t Ende, Stapelerweg 20, De Stapel bij De Wijk. Tel. opgave tijdens kantooruren bij Het Drentse Landschap: (0592) 313552. zo 30 september 14.00 uur Jeneverbessenwandeling De Palms Hoe is het uitsterven van de Jeneverbes tegen te gaan? Verhalenverteller Waggeljan weet hier van alles van. Wandeling in samenwerking met Landschapsbeheer Drenthe. Start: ingang reservaat gelegen aan het verlengde van de Middendorpstraat te Meppen.

Drentse Brinken 1 Kenmerkend voor de Drentse brinken is het gesloten karakter door de hoge bomen. Drentse brinken zijn vermoedelijk ontstaan in de 12e eeuw toen de boerderijen een vaste plaats in de dorpen kregen. Hierdoor kregen ook de open ruimtes een vaste ligging. De brinken waren de ontmoetingsplek om evenementen te houden, zoals kermissen en jaarmarkten. De Drentse brinken hebben in de 20e eeuw veel functieveranderingen ondergaan. Hieraan wordt veel aandacht besteed in het recent verschenen brinkenboek. Verder wordt er in het boek aandacht besteed aan de geschiedenis en aan het gebruik van de brinken. Het Drentse Landschap wil graag de brinken extra onder de aandacht brengen. Dit gebeurt onder meer in de vorm van enkele (fiets)excursies.

Vogels van Drenthe 2 Drenthe heeft een bijzondere vogelbevolking. Dat heeft alles te maken met het afwisselende en gevarieerde karakter van het Drentse landschap. Vogels als Paapjes, Grauwe klauwieren en Wulpen weten dat te waarderen. Naar verhouding komen ze in deze provincie meer voor dan elders in Nederland. Het Drentse Landschap wil dit jaar stilstaan bij deze kleurrijke diergroep met hun sterk ontwikkeld muzikaal gevoel. Dit doen we met een vogeltentoonstelling in ’t Ende (tot 1 november), diverse excursies en lezingen.

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Aannemingsbedrijf VEDDER BV Eext (0592) 26 26 20 Grond-, wegen waterbouw Bouwbedrijf H. Poortman Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw ROYAL HASKONING Nijmegen (024) 328 42 84 Adviesbureau voor water en milieu GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau ABN AMRO BANK N.V. Assen (0592) 33 33 00 De bank voor Drenthe ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39 Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij Havesathe ‘de Havixhorst’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant NV Waterleidingmaatschappij ‘Drenthe’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait... Buro Hollema Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT HOLLAND CASINO Groningen Groningen (050) 317 23 17 Een mooie gelegenheid om uit te gaan ARCADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) Hulzebosch grondwerken B.V. Beilen (0593) 52 21 39 Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind KADASTER DIRECTIE NOORD Assen (0592) 30 48 88 Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed christiaan deN DEKKER b.v. Lisse (0252) 41 86 50 De ecologische aanpak in waterbodemsanering Quercus Boomverzorging en Advisering Gasselte (0592) 26 11 71 Uw bomen, onze zorg N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water Nationale Postcode Loterij Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur RTV Drenthe Assen (0592) 33 80 80 Radio Drenthe,TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHE Postbus 1 – 7860 AA Oosterhesselen Namens de gezamenlijke notarissen in Drenthe KONINKLIJKE VAN GORCUM BV Uitgeverij/grafisch bedrijf Assen (0592) 37 95 55 Bureau B + O ARCHITECTEN Rheebruggen (0521) 35 10 14 BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling DE ROO DRENTE BV Stadskanaal (0599) 61 28 52 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Elektrotechniek, cv/sanitair, telematica, beveiliging DAGBLAD VAN HET NOORDEN Groningen (050) 584 44 44 BARSINGERHORN CONSULTANCY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies BTL REALISATIE Vestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nl Aanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groen en historische buitenplaatsen Architectenbureau Wouda & van der schaaf Meppel (0522) 25 57 96 DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V. Veendam (0598) 61 45 64 Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties Concordia bouwmaterialenhandel Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel oosterhuis bv Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk VAN DER ZEE Vleesgrootverbruik BV Emmen (0591) 63 70 01 Leverancier van vlees, vleeswaren, kaas, wild en gevogelte WOONCONCEPT Meppel (0800) 61 62 Meer dan wonen EELERWOUDE Oosterwolde (0516) 52 30 62 Natuurlijk ruimte voor groen HERFST en HELDER b.v Lelystad (0320) 26 06 16 Verf van goede huize KAMER van KOOPHANDEL Meppel (0522) 26 56 00 Staat voor ruimte om te ondernemen ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl WARENHUIS VANDERVEEN ASSEN Assen (0592) 31 16 11 Shop-in-shop totaalwarenhuis

Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed. Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten. Stichting ‘Het Drentse Landschap’ behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting Orvelte • Stichting Lemferdinge