Kwartaalblad nr.58 by Uitgeverij Van Gorcum

Kwartaalblad juni 2008 no. 58

Eikenbossen

Kwartaalblad van Stichting Het Drentse Landschap Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Bankrek. nr. 30.28.75.751 Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. H. Colpa, J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen Grafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen

Eruitgelicht

Eikenbossen

Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze: Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 en hoger per jaar regelt en betaalt de stichting de akte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van Het Drentse Landschap. Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. Legaten of erfstellingen U kunt de Stichting Het Drentse Landschap en/of de Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen. Stichting Het Drentse Landschap en de Stichting Oude Drentse Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt van deze stichtingen. Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris. Het Drentse Landschap is één van de 12 provinciale landschappen.

Wilms’ boo

Het Algemeen Bestuur van Stichting Het Drentse Landschap heeft in haar vergadering op 19 mei j.l. Ali Edelenbosch als voorzitter benoemd. Zij volgt hiermee Martin Verhagen op die afscheid moest nemen omdat na 14 jaar zijn statutair bepaalde bestuursperiode erop zat. Als gedeputeerde nam Ali Edelenbosch na 12 jaar afscheid van de politiek. In die periode heeft ze zich enorm ingezet voor natuur en landschap in Drenthe. Verderop in dit kwartaalblad vindt u zowel een interview met de oude als de nieuwe voorzitter. Ali Edelenbosch zal voortaan de rubriek Eruitgelicht verzorgen. De redactie bedankt Martin Verhagen voor zijn bijdragen in de afgelopen 2 jaren. De redactie

Eric van der Bilt

Boerenzwaluw

— fauna

Ali Edelenbosch nieuwe voorzitter

Geert de Vries

— erfgoed

ISSN 1380-3263

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting Het Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein bezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de begunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– .

— terreinbeschrijving

Omslag Eikenbossen / foto Geert de Vries

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting Het Drentse Landschap.

— bestuursberichten

Rob Buiter & Jouke Altenburg

NPL

SODK

Sculptuur De Havixhorst

— cultuur

Nieuwe en vertrekkende voorzitter

— interview

J a n B . J . Te e u w i s s e

Sonja van der Meer

Het Scharreveld

— wandelroute

Bertus Boivin/Eric van der Bilt i.s.m. IVN-Werkgroep Scharreveld

WMD

Met vrijwilligers aan de slag

— vrijwilligerswerk

Hans Colpa

Waarvan akte

Jacobskruiskruid

— flora

Kremboongbos

— terreinbeschrijving

Joan D.D. Hofman

Hero Moorlag

Kortweg

— berichten

Vlees van het Landschap

Natuur en landschap in/uit de Drentse politiek

— opinie

Eric van der Bilt

Agenda

Bestuursberichten

Hier schiet de natuur niets mee op

Het lijkt erop dat we aan de vooravond staan van een periode met veel bureaucratisch gedoe en slepende procedures over de inrichting van nieuwe natuur. Ik heb het over de Natura 2000-gebieden. Dit is het Europees netwerk van natuurgebieden van Europees belang dat tevens een onderdeel is van onze eigen Nederlandse Ecologische Hoofdstructuur. Al jaren geleden tikte Brussel Nederland op de vingers: schiet nou eens op met die N2000-gebieden. Dat had tot effect dat het rijk twee jaar geleden voorstellen voor de begrenzing in advertenties wereldkundig maakte. Daar zijn veel (inspraak)reacties op gekomen. Na de verwerking daarvan kon de definitieve vaststelling van de begrenzingen volgen, daarna zouden er beheerplannen worden gemaakt. Maar de begrenzing van de gebieden is er nog steeds niet en lijkt zelfs verder weg dan ooit.Reden: het rijk heeft op verzoek van de provincies de procedure over de kop gegooid. Eerst worden nu beheerplannen gemaakt, dan pas zal het rijk de begrenzingen vaststellen. Die beheerplannen moeten binnen een jaar klaar zijn, maar dat lijkt een onmogelijke opdracht. Je moet immers eerst veel gedetailleerde kennis over een gebied verwerven alvorens je je natuurdoelen kunt definiëren. Alleen al daarvoor is een jaar veel te kort.

foto: Harry Cock

Er zijn al veel inspraakreacties geweest, maar door deze gang van zaken wordt op z’n minst gesuggereerd dat alles weer op losse schroeven staat en dat iedereen opnieuw zijn zegje kan doen. Dat is vermoedelijk ook zo, maar alle tijd die heengaat met de beheerplannen blijft de inspraak liggen. Want die gaat over de begrenzing, en die komt nu pas aan het eind van de rit. De inspraak kan heel veel tijd kosten, want in ons land verdringen de belangengroeperingen zich nu eenmaal om elk stukje land. Met de beheerplannen in de hand hebben tegenstanders nog meer munitie om op de plannen te schieten. Natuurlijk, iedere burger, boer en recreatieondernemer is dol op de natuur, maar dat betekent niet dat ze ook allemaal dat natte vogeltjesland of die zandverstuivingen in hun achtertuin willen. Minister Verburg heeft de omkering van de procedure goedgevonden, maar zelf blijft ze de oude procedure volgen voor de N2000-gebieden van Defensie en Staatsbosbeheer. Zo zitten we nu met twee regimes voor één en hetzelfde doel. Persoonlijk word ik hier niet vrolijk van. Je kunt op de volgende aanmaningen uit Brussel wachten. Mocht er gedoe van komen, dan kunnen we maar een ding zeggen: wíj hebben hier niet om gevraagd. En de natuur, waar het allemaal om gaat, schiet er al helemaal niks mee op.

Ali Edelenbosch Voorzitter Het Drentse Landschap

Terreinbeschrijving

foto’s: Geert de Vries

Eikenbossen

Boomklever, met stip gestegen van 8 naar 2000 broedparen

De Zomereik is heel lang een beeldbepalende boomsoort in de Drentse oerbossen geweest. Dat was niet altijd zo en dat blijft ook niet zo. Na de laatste ijstijd ontstonden op de Drentse zandgronden eerst uitgestrekte naaldbossen. Toen het klimaat geleidelijk aan warmer werd moesten de dennen uiteindelijk wijken voor eiken. Enige duizenden jaren was de ‘eikheer’ de meester in de Drentse bossen. De strijd om het schaarse invallende licht dreigt de eik te verliezen omdat de Beuk breed uithangende taken heeft. Door de schaduwwerking die hiervan uit gaat, delft de eik het onderspit. Veel eikenbossen veranderen dan ook geleidelijk aan in beukenbossen.

Geert de Vries*

Eikenbossen zijn er in allerlei soorten en maten. De oerbossen werden in Drenthe vooral gedomineerd door Zomereik, Linde, Iep, Es en later ook de Beuk. Globaal is die natuurlijke variatie in eikenbossen in twee groepen te verdelen. Op de lichte dekzandgronden ontwikkelden zich droge voedselarme berken-eikenbossen. Op de keileemplateaus ontstonden zware voedselrijke beuken-eikenbossen. De eerste boeren vestigden zich op de lichte zandgronden. Het berken-eikenbos was veel eenvoudiger te exploiteren dan de vochtige zware beuken-eikenbossen. De hunebedbouwers verbrandden kleine stukken bos. In de as konden ze dan een paar jaar graan verbouwen. Was de bodem uitgeput dan werd een nieuw stuk oerbos gekapt of afgebrand. Op de verlaten akkers herstelde het bos zich, tenzij het vee de verjonging van het bos tegenhield. Later ontdekte men dat het mogelijk was akkers een vaste plek te geven, als ze maar bemest werden. In de loop van de middeleeuwen verlieten veel boeren de arme dekzandgronden en ontgonnen de zware beukeneikenbossen op de vochtige keileembodems. Gebruik

Het eikenbos is sinds mensenheugenis benut voor de productie van hout en de beweiding van vee.Vroeger, toen men nog geen hooi kende, oogstte men in het eikenbos bijvoorkeur het loof van de Linde en de Iep om het vee de winter door te krijgen. Door begrazing ontstond geleidelijk een open parklandschap. Nu eens een eikenbos hier, dan weer een struweel daar. Er waren open grazige plekken met veel gras, kruiden en wat Struikhei.Varkenshoeders gingen in de herfst naar het eikenbos om varkens te ‘akeren’, zodat ze vet ‘gemast’ werden (mast betekent oogst van eikels). In het opgaande bos, het ‘holt’, werd het timmerhout geoogst. In het eikenhakhout, de ‘strubben’, werd geriefhout gekapt. Men ontdekte dat een eikenstobbe goed kon uitlopen. De stammen konden ongeveer na acht jaar geoogst worden. Zo had men in betrekkelijk korte tijd een hoge productie aan eikenhout. Het afzetten van die stobben kon eindeloos worden herhaald. Het meeste eikenbos in ons land bestond op een gegeven moment uit eikenhakhout. De eikenschors (‘eek’) was onmisbaar in de leerlooierijen. Toen het eikenhakhout zijn economische functie verloor heeft menig bosbeheerder die

Terreinbeschrijving

Fraaisteelmycena, een karakteristieke soort op eikenstronken

stronken op ‘enen’ gezet. Dat betekent dat men slechts één van de vele stammen liet doorgroeien. Een verdikte voet van een eik verraadt nog steeds het hakhoutbeheer uit voorbije eeuwen. In Drenthe zijn ook nog enkele fraaie strubben bewaard gebleven. Dat is hakhout dat door schapen steeds werd afgevreten. De strubben liggen dan ook dikwijls op de overgang van het holt naar de hei.Voorbeelden zijn de Zeijerstrubben en Schipborgerstrubben.

foto’s: Geert de Vries

Vegetatie

Blauwe bosbes, een karakteristieke soort van voedselarm bos

Lang hebben geleerden met elkaar gedebatteerd of het oerbos vroeger een gesloten bos of een parklandschap was dat open werd gehouden door grote grazers, zoals Wisent, Oeros en Edelhert. De moderne opvatting is dat de dekzanden, die niet bedekt waren met veen, volledig begroeid waren met bossen waarin de eik domineerde. Een heel karakteristiek Drents bosbeeld is het hulstrijk eikenbos. Nergens in Europa is dit type bos zo goed ontwikkeld als juist in Drenthe. De eikenbossen zijn in twee groepen te verdelen. De voedselarme berken-eikenbossen met veel Blauwe bosbes en de rijke beuken-eikenbossen met Bosanemonen. Het belangrijkste verschil tussen beide groepen is de strooisellaag. In de arme zandgronden komen maar weinig regenwormen voor. Mede daardoor verteert het eikenblad slecht. Het hoopt zich op en verzuurt de bodem. In voedselrijke beuken-eikenbossen wordt het afgevallen blad binnen een jaar omgezet in voedingsstoffen voor het ontluikend groen in het voorjaar. Daar ligt dan ook nauwelijks strooisel op de bodem. In dit soort bossen bloeien de bosplanten voordat de bladeren uitlopen. In het voedselarme berken-eikenbos bloeien bosplanten zoals Dalkruid en Blauwe bosbes pas als de bomen in blad komen. Fauna

Tientallen soorten insecten eten malse eikenbladeren, zoals de Eikenbladroller en Eikenpage. De eik verweert zich hier tegen door looizuur en andere onsmakelijke stoffen in zijn bladeren te stoppen. Hier is hij enkele weken mee bezig. Veel rupsen van nachtvlinders hebben hun eetgedrag daarop aangepast. De eik fungeert als een soort snelbuffet: zo snel mogelijk zoveel mogelijk bladeren naar binnen werken en

Van boven naar beneden: - Vliegend hert - De rups van de Grote wintervlinder is belangrijk voedsel voor zangvogels en spechten - Bosanemoon, een karakteristieke plant van voedselrijk bos

dan verpoppen voordat de bladeren niet meer te vreten zijn. Eind mei kan men een onafgebroken regen van keutels van rupsen op droog strooisel horen vallen. Die massaal voorkomende rupsen van wintervlinders zijn voor veel vogels het belangrijkste voedsel in het broedseizoen. In mals eikenblad zit veel en in dood hout zit weinig voedsel. Geen wonder dat larven van sommige insecten die dood eikenhout eten er dikwijls vele jaren overdoen voordat zij voldoende gegeten hebben om te kunnen verpoppen. Een mooi voorbeeld is het Vliegend hert. De larf heeft zoâ&#x20AC;&#x2122;n vijf jaar nodig om uit het eikenhout voldoende voedingsstoffen te halen om volwassen te kunnen worden. De larf consumeert alleen maar hout dat is voorbewerkt door paddenstoelen. Ons eikenbos wordt steeds ouder en gevarieerder. Daar profiteren veel bosvogels van zoals spechten, mezen, Goudvink en Appelvink. Spectaculair is de toename van de Boomklever. Dertig jaar geleden waren er slechts 8 paar in Drenthe. Nu zijn er meer dan twee duizend broedparen! Paddenstoelen

Met name de voedselarme berken-eikenbossen herbergden vroeger een onvoorstelbare rijkdom aan verschillende soorten paddenstoelen. De eiken en berken op arme gronden hadden de samenwerking met mycorrhizasoorten veel harder nodig dan de bomen van de rijkere bodems. Mycorrhizasoorten, zoals Hanekam en Eikenboleet, geven de eik mineralen en water. In ruil daarvoor ontvangen ze van de bomen suikers. Door de toenemende strooiselophoping verdwijnen deze bondgenoten van de eik uit het bos en verplaatsen zich naar bosranden en wegbermen. Daar vindt geen strooiselophoping plaats omdat het blad wegwaait. Bijzonder is dat op elk onderdeel van de eik karakteristieke paddenstoelen leven, zoals bijvoorbeeld de Fraaisteelmycena die op dood eikenhout voorkomt. Dit in tegenstelling tot de Biefstukzwam en de Doolhofzwam die parasiteren op levende eikenbomen. De beuk erin

De beuk en de eerste landbouwers verschenen in de prehistorie ongeveer gelijkertijd in het eikenbos. Door beweiding

kon de eik zich als lichtminnende soort steeds op nieuwe grazige plekken uitbreiden. De eik verjongt zich niet in een donker bos. Hij ontkiemt vooral aan de buitenkant van het bos. Na enige honderden jaren sterven de eiken in het gesloten bos en worden vervangen door schaduwtolerante soorten zoals de beuk. Het eikenbos wandelt als het ware door het parklandschap: afstervend in het gesloten bos en zich steeds vernieuwend langs de randen. De mens heeft eeuwenlang de eik bevoordeeld ten koste van de beuk. Nu het moderne bosbeheer in natuurgebieden vooral bestaat uit niets doen, grijpt de beuk als schaduwtolerante soort haar kansen. Sprak men eerst van vergrassing en verbraming, nu spreekt men zelfs over verbeuking. Ondanks de toenemende dominantie van de beuk worden de eikenbossen wel steeds afwisselender. De bossen worden ouder, krijgen meer variatie en structuur. Ook komt er meer dood hout in het bos dat vol leven zit. Kortom, het eikenbos wordt natuurlijker waardoor een boswandeling steeds spannender wordt. * G.W. de Vries is werkzaam bij het IVN consulentschap Drenthe.

Erfgoed

Op 16 oktober 2004 brandde de uit 1654 daterende laatste boo van Drenthe, de Wilms’ boo, af. De brand was aangestoken. Hiermee kwam een einde aan een sinds de 15e eeuw rond Schoonebeek aanwezig cultuurhistorisch fenomeen van verspreid liggende veehutten of rundveestallen in het madeland van het Schoonebeekerdiep. Met behulp van velen slaagden de Stichting de Spiker en Stichting Het Drentse Landschap erin om de Wilms’ boo, zij het in gemoderniseerde vorm, te herbouwen. Op 4 juni werd de nieuwe boo door Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet der Nederlanden officieel geopend. Op zondag 29 juni en zondag 6 juli is de Wilms’ boo tussen 14.00 - 16.00 uur gedeeltelijk open voor publiek. Eric van der Bilt*

Het woord boo, of boe zoals de mensen van Nieuw-Schoonebeek het uitspreken, komt in veel vormen in Noordwest Europa voor. Het woord heeft oud-germaanse oorsprong en staat voor een klein gebouw, dienend tot bergplaats en woning voor mens en dier.Veelal van tijdelijk karakter of van een lichte constructie. Wat ook klopt bij deze geïsoleerd gelegen veestallen. We komen de betekenis ook tegen in de woorden boet voor een schuur en boedel. Voor de 14e eeuw bestond het dal van het Schoonebeekerdiep uit drassig, moerassig broekbos. Waar hooguit hout als brandstof werd gewonnen. Toen het broekbos werd gekapt ontstond geleidelijk via weiden en maaien een groenlandgebied. Nog wel in de

vorm van extensief gebruikt en weinig productief land. Om deze marginale gronden beter te benutten ontwikkelden de boeren van Schoonebeek en hun Duitse overburen een voor dit gebied specifiek type extensieve veehouderij.Vanuit het moederbedrijf, een op de hogere gronden gelegen boerderij, werd net als in de bergweiden in de Alpen, een soort schuilstal met hooiopslag gebouwd.Van hieruit kon het rundvee, veelal ossen, de omgeving beweiden. Een beetje zoals natuurbeschermers momenteel ook rundvee inzetten bij het beheer van hun reservaten. In de beste tijd waren er in de eerste helft van de 16e eeuw ruim 40 booën aanwezig aan beide zijden van het Schoonebeekerdiep.Van hieruit werden ossen en jongvee tot ver

in Duitsland en naar het westen van Nederland verhandeld. De ontwikkeling van deze extensieve veehouderij was sterk verknoopt met de snelle groei van de stedelijke bevolking en daarmee de consumptie van vlees in heel Europa. Het waren dus de boeren van Schoonebeek zelf die inspeelden op de economische mogelijkheden die de ontwikkeling van dit marginale land op de beekdalflanken van het diep bood. Saksische veehutten

Een boo is vergelijkbaar met het middengedeelte van een streekeigen boerenschuur. Eenvoudig van opzet. Booën werden al vroeg in de vorige eeuw als cultuurhistorisch fenomeen op waarde geschat. De een noemde ze

foto: Rens Bonekamp

De wederopstanding van de Wilms’ boo

Saksische veehutten. Anderen meenden dat het een vreemd restant van het eigenlijke Friese woonstalhuis van het halletype was die na de volksverhuizing als restant in het binnenland van Drenthe was achtergebleven. Van buiten ziet de boo eruit als een met riet gedekte schuur. De wanden zijn met riet en stro in een fraai verband gevlochten. Er staan veelal twee schuren van ongeveer 5 bij 15 meter bij elkaar. De stal bevatte een ruimte van 2x4 meter voor de herder of booheer en een schuur om het hooi op te slaan Het skelet bestaat uit een vijftal gebinten met stijlen, balken van 20x20 cm met karbeelen, op een afstand van 3 tot 3,50 m van elkaar op stenen geplaatst. De wanden waren in het begin van vakwerk, opgevuld met vlechtwerk en afgesmeerd met leem.

Vanaf het einde van de 19e eeuw werden veelal planken gebruikt waardoor de stal ’s winters wat warmer werd. De balken waren laag op een hoogte van circa 1,60 m aangebracht, waardoor de booheer al het werk gebukt moest uitvoeren. Het vee stond met de kop naar de wand omdat er anders te weinig ruimte overbleef om de mest af te voeren. Pas vanaf ongeveer 1860 werd de verblijfplaats van de booheer waar zich ook de bedstee bevond, voorzien van stenen muren met twee minuscule raampjes. Er brandden regelmatig booën af door ongelukken met vuur of petroleumlampen. De nokhoogte van de booën bedroeg circa 5 meter 70 waarbij de zolder met slieten bedekt was om het hooi op te bergen. In een boo werden meestal zo’n 20 ossen en vaarzen voor de nacht gestald. Naast

de stallen lag een welput om het vee te kunnen drenken. Bij de opgraving zijn daar nog restanten van gevonden. De ligging

De booën lagen op kleine zandopduikingen, ‘belten (bulten)’, in het dal. Rond de boo was loofhout aangeplant. De belt was via een sloot met walletje afgescheiden van de omgeving. Het was een verzamelplek voor de dieren voordat ze op stal gingen.Via een verhoogde toegangsweg, ‘de ossendieck’, ook wel ‘berkendieck’ genoemd, werden de dieren het drasland ingedreven. Er hoorde meestal zo’n 40 tot 80 ha beekdalgroenland en hoogveenheide bij, de ‘heuving’ genaamd.Voorheen de onverdeelde weidegronden van de Schoonebeker marke. Daar graasden de dieren ‘s zomers en ‘s winters. Het

De booheer, vroeger ook wel broekhoeder genoemd naar het hoeden in een broekbosachtige beekdalomgeving, was altijd een vrijgezel. Hetgeen gezien het harde en eenzame bestaan op de boo niet verwonderlijk was. Vaak was het een zoon van de boer van de moederboerderij. De booheer werd beter betaald dan een gewone boerenknecht en de relatie tussen boer en booheer blijkt vrijwel altijd goed te zijn geweest. ’s Zomers liepen de maximaal 50 ossen en vaarzen vanaf mei dag en nacht in de heuving en deed de booheer het gebruikelijke werk op de boerderij. Vanaf 1 oktober tot Kerstmis nam hij zijn intrek op de boo. Er bleven dan zo’n 20 ossen en vaarzen die overdag gehoed werden en ’s nachts opgestald en bijgevoerd. De booheer sliep in de bedstee op een ondergrond van kienhout en stro. Hij kreeg een halve voer turf en kienhout om te stoken en op te koken. Vroeger zocht de rook vrij haar weg door een gat in het dak naar buiten. Vanaf het einde van de 19e eeuw werden er gemetselde schoorstenen aangebracht. Het eten was sober en bestond uit boekweit, meel en spek, gemaakt in de brijpot. De booheer had de beschikking over een koe waar hij de melk van mocht gebruiken. Vanaf Kerstmis tot Lichtmis (2 februari) verbleef het vee en de booheer op de eigenlijke boerderij. Waarschijnlijk om hooi te sparen, maar mogelijk ook vanwege de feestdagen of de kou. Vanaf begin februari tot mei werden de dieren ’s nachts opnieuw in de boo opgestald en graasden ze overdag in de heuving. Het leven op de boo was voor mens en dier hard en sober. Toch werd het gezien als een sleutel tot gezondheid voor beiden. Zowel de vaarzen als de ossen deden er een goede conditie op en groeiden uit tot sterke en productieve dieren. Een ervaring die wij als natuurbeschermers ook hebben bij de extensieve begrazing met bijvoorbeeld Schotse Hooglanders zoals Het Drentse Landschap die op veel plaatsen in de provincie inzet.

meest kostbare deel vormde het ‘moagien’, ofwel de kleine made, een circa 2 ha groot zwaar bemest stuk groenland dat direct rond de belt was gelegen. Minstens twee keer per jaar werd er gehooid. Deze wintervoorraad werd in de boo opgeslagen. De derde snede werd in de herfst als etgroen gevoerd. ’s Winters werd de mest dagelijks over het moagien uitgekruid, als het tenminste niet te nat was. Het moagien werd uitsluitend gemaaid en was afgescheiden van de gemeenschappelijke weidegrond. De teloorgang

De vele booën en de daaraan verbonden extensieve veehouderij waren een manier om de marginale gemeenschappelijke markegronden meer rendabel te maken. In de 18e en 19e eeuw kreeg echter ook het veen en de vochtige heiden een zekere economische betekenis voor de turfwinning en de boekweitteelt. Net als overal in Drenthe werd ook in Schoonebeek het Compascuum – de markegronden – opgedeeld. Dat geschiedde in 1824, waarna het proces van de ontginning van de woeste grond versnelde.Veel Schoonebeker boeren verkochten hun gronden aan Munsterse mensen die zich op de booën vestigden als boeren. Uiteindelijk groeide dit booëndorf uit tot het huidige Nieuw-Schoonebeek. Na 1900, toen de intrede van de kunstmest de ontginning onder particulier initiatief sterk stimuleerde, groeiden sommige booën vanuit een huursitu-

atie uit tot volledige boerenbedrijven. Veel booën verdwenen van het toneel door brand, sloop of verwaarlozing. In de jaren zeventig van de vorige eeuw waren er nog slechts 2 over. De Hekman’s boo en de Wilms’ boo. Deze laatste werd tot Rijksmonument verheven en wel onder het nummer 33398. Stichting de Spiker werd in 1971 opgericht om de geschiedenis van Schoonebeek in de meest brede zin te bewaren en onder de aandacht te brengen. Gezinus Jan Wilms, woonachtig aan de Europaweg 46, schonk in 1975 voor één euro de laatste in oorspronkelijke toestand verkerende boo, gelegen aan de Europaweg 76, aan Stichting de Spiker. Al in 1976-1977 vond de eerste restauratie plaats, ten bedrage van maar liefst € 71.000,--. De stichting heeft zich bijna 30 jaar ingespannen om dit stuk erfgoed te behouden. Ondanks toeristische belangstelling uit Duitsland was dat een bijna onmogelijke taak. De lasten bleken hoog, de inkomsten marginaal.Vanaf 2003 was Stichting de Spiker in gespek met Het Drentse Landschap om tot een overname te komen. In oktober 2004 sloeg het noodlot toe en werd de Wilms’ boo volledig in de as gelegd. De herbouw

Tot de brand in 2004 was er nauwelijks steun gevonden om de Wilms’ boo in stand te houden. Toen de boo weg was, bleek een indrukwekkend aantal instellingen en overheden bereid zich voor nieuwbouw in te zetten. Het gezelschap ‘Grensoverschrijdende cultuurschatten’ vroeg met steun van de Duitse gemeenten en de

foto: Archief de Spiker

Vrijgezellenbestaan

foto: Rens Bonekamp

‘Heimatfreunden’ van Emlichheim en Twist al op 17 november 2004 steun om de boo weer op te bouwen aan de Gemeente Emmen en een aantal andere instellingen zoals Het Drentse Landschap, Drents Plateau, het Recreatieschap Drenthe, de Provincie Drenthe en Stichting de Spiker. Onder de voorwaarde dat er een economische drager voor de nieuwe boo gerealiseerd mocht worden, wilde Het Drentse Landschap deze taak samen met Stichting de Spiker op zich nemen. Het was onze intentie om de boo en de schuur in authentieke stijl te herbouwen, maar het interieur het comfort van onze tijd te geven. Er zou gewoond en gewerkt moeten worden. BenO architecten maakten een prachtig ontwerp met respect voor het karakter van de boo. Op inventieve wijze werd licht in de gebouwen gebracht. Het interieur is sober maar mooi vanwege het goed gekozen materiaalgebruik. Na de vergunningenprocedure en het archeologisch onderzoek door RAAP, werd in april 2007 met de bouw gestart. Bouwbedrijf Kuik uit Elp leverde een prachtige klus af waarbij ook aan het werkgelegenheidsaspect

werd gedacht. Jonge bouwvakkers konden vanuit het leerlingstelsel ervaring opdoen, terwijl ook mensen ‘met afstand tot de arbeidsmarkt’ werden ingezet. Toen in mei 2007 de mensen van Nieuw-Schoonebeek werden ingelicht over de plannen, bleek er veel steun vanuit de omgeving en ook uit Duitsland te zijn. Koninklijke opening

Op 4 juni werd de boo feestelijk geopend door Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet der Nederlanden. Zij was dankzij de inspanning van het organisatiecomité “Week van de Schoonebeken” bereid deze taak op zich te nemen. Op deze dag is ook de overdrachtsakte getekend, waarmee Stichting de Spiker na vele decennia zorg de verantwoordelijkheid voor de boo aan Het Drentse Landschap overdroeg. Grote waardering gaat uit naar Stichting de Spiker die ervoor gezorgd heeft dat dit speciale erfgoed voor Nieuw-Schoonebeek en voor Drenthe behouden bleef. Veel dank gaat uit naar de vele partners die ons hielpen de financiering rond te krijgen. Allereerst de Provincie Drenthe (EZ/Kompasgelden), de EU

(EFRO/Doelstelling 2), de Gemeente Emmen, de NAM (brug naar werk), de Nationale Postcode Loterij, de Stichting Poppen en EGS. Stichting Het Drentse Landschap gaat ervan uit dat de herbouwde Wilms’ boo een grote rol gaat spelen bij het stimuleren van toerisme/ recreatie in zuidoost Drenthe. De voorgenomen hermeandering van het Schoonebeekerdiep op een steenworp afstand en het voornemen om vlakbij een fietspad naar Duitsland aan te leggen, zullen deze rol alleen maar vergemakkelijken. De Wilms’ boo is inmiddels verhuurd aan het kunstenaarsechtpaar Peter Veen en Saskia Boelsum die het deels ook een publieke functie zullen geven. En daarmee is de wederopstanding van de Wilms’ boo is een feit.

* Drs.E.W.G. van der Bilt is directeur van Stichting Het Drentse Landschap.

Voor meer informatie: www.wilmsboo.nl

foto: Jaap de Vriesa

Boerenzwaluw

Rob Buiter & Jouke Altenburg*

Vogelbescherming Nederland zoekt steun Dit voorjaar presenteert Vogelbescherming Nederland een brochure met tips voor bescherming van de Boerenzwaluw. Want wat jaren terug onmogelijk leek is nu maar al te waar: de Boerenzwaluw heeft het zwaar.

De brochure met informatie over de Boerenzwaluw, zijn levenswijze en praktische tips – vooral voor bewoners van het platteland – is te verkrijgen via de site www.vogelbescherming.nl

“Kijk”, zegt melkveehouder Wim Meijers uit Eemnes, “dat kleine plankje, dat is al jaren een grote hit bij mijn zwaluwen. Sinds dat plankje er hangt zit er ieder jaar een nestje op.” Het plankje blijkt niet veel meer dan een ‘mini boekensteuntje’ dat aan een grote, vierkante ventilatiekoker is geschroefd. “Blijkbaar hebben ze niet veel meer nodig dan zo’n klein steuntje. Misschien willen ze ook niets meer dan dat. Want daar, aan de zijwand, hebben we zo’n compleet kunstnest hangen. Maar daar hebben ze nog nooit in gezeten. Ja, ze gaan er wel vlakbij zitten. Alsof ze een soort kleine kolonie willen stichten. Maar uiteindelijk geven ze toch de voorkeur aan een gewone scheur in het stucwerk boven zo’n compleet kommetje.” Meijers praat met veel enthousiasme

Fauna

Rode Lijst

Nee, aan het enthousiasme van Meijers hoeft het niet te liggen. En sowieso zullen er niet veel mensen zijn die de Boerenzwaluw geen warm hart toedragen. Sympathiek, gezellig en andere vleiende termen passen het best bij dit vogeltje. Respect dwingt hij ook af. Ga er maar aan staan: met een lichaamsgewicht van zo’n twintig gram even op en neer vanuit zuidelijk Afrika om een paar maanden in – bijvoorbeeld – Nederland een paar nesten jongen groot te brengen. En toch gaat het niet goed. Sterker nog: de zwaluw staat inmiddels op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. Net als veel andere vogels die we ooit zo ‘gewoon’ vonden, zoals de Veldleeuwerik en de Huismus. Het geschatte aantal van honderdduizend tot maximaal tweehonderdduizend broedpaartjes is hooguit de helft van wat er ooit aan ‘boertjes’ broedde in ons land. Waar het wel aan ligt? Een nieuwe brochure van Vogelbescherming Nederland noemt een aantal mogelijke oorzaken. De belangrijkste lijkt het voedsel. Want die insecten die melkveehouder Meijers bij duizenden in de voorbijflitsende snaveltjes ziet verdwijnen, zijn niet altijd voorhanden. Uit onderzoek in het veld blijkt steeds weer dat de zwaluwen het liefst hun voedsel zoeken in gevarieerd terrein en in de buurt van grazend vee. Beide worden schaarser. Landbouwgebieden worden steeds grootschaliger en mono-

toner, en het vee staat steeds vaker binnen. Ook andere, zogenoemde kleinschalige landschapselementen, verdwijnen uit ons platteland. En daarmee verdwijnt de gevulde dis voor de Boerenzwaluw. Afwisselend landschap

Waar het soms ook aan ontbreekt is goede nestgelegenheid. De Boerenzwaluw is een van de heel weinige vogels die graag in onze huizen of stallen broeden. Maar dan moet er wel een deur of een raam open staan om hem naar binnen te laten en er moeten ook nestplaatsen en bouwmaterialen voorhanden zijn. Vanuit die knelpunten zijn ook maatregelen te bedenken waarmee de Boerenzwaluw een steuntje in de rug zou kunnen krijgen.Variatie in het landschap lijkt de belangrijkste. Wil de Boerenzwaluw onder alle weersomstandigheden voldoende insecten kunnen vangen, dan moet er afwisseling in het landschap komen. Hagen, struwelen, bloemrijke randen rond akkers, het zijn de elementen waar niet alleen de Boerenzwaluw maar ook andere vogels van het agrarisch landschap baat bij hebben. Daarnaast kan het de vogels makkelijk worden gemaakt om te broeden. Een deur of een raam kan in voorjaar en zomer permanent open blijven, een modderpoeltje of een glooiende oever in de buurt van een boerderij kan voor bouwmateriaal zorgen. En zijn de muren vooral strak en glad, dan kan een simpel plankje of zelfs alleen maar een spijker net dat houvast bieden dat de zwaluw nodig heeft voor een nest.

foto: Jan E.D. Visser

over ‘zijn’ zwaluwen. Hij ziet ze ieder jaar met veel genoegen terugkeren uit het zuiden. “Als iedereen toch zo hard zou werken als die beestjes”, lacht hij. “Niet te geloven wat die op een dag aan insecten opruimen. Zeker in de dagen dat er een stuk of vier wijd opengesperde snavels over de randen van de nesten steken, vliegen ze werkelijk af en aan en af en aan...”

ooit met een – enigszins bruut – experiment vastgesteld dat zwaluwvrouwen vooral vallen op mannen met de langste staarten. En dat terwijl die lange staarten niet eens handig zijn bij het vliegen. Wanneer onderzoekers een stukje van de staartpunten van een mannetje afknipten, dan bleek het diertje ineens een stuk behendiger te kunnen vliegen en ook meer insecten te kunnen vangen. Maar zijn succes bij de dames nam zichtbaar af. Plakten de onderzoekers omgekeerd een stukje extra aan de staart van andere mannetjes, dan deden die het merkbaar beter bij de dames. Ze paarden vaker en gingen ook met groter gemak vreemd. Maar het vliegen werd toch wat moeilijker. In plaats van meer insecten te vangen werden deze ‘langstaarten’ zelfs makkelijker gevangen door bijvoorbeeld Sperwers.

Lange staarten

Behalve tips voor bescherming van de Boerenzwaluw staan er ook verschillende opvallende ‘weetjes’ in de nieuwe brochure van Vogelbescherming. Zo hebben Britse zwaluwonderzoekers

* J. Altenburg is senior beleidsmedewerker kleinschalig cultuurlandschap van Vogelbescherming Nederland.

Stichting Het Drentse Landschap heeft met steun van de Nationale Postcode Loterij een prachtig restauratieplan kunnen maken voor het Kleine kerkje in Gieterveen. Na de verbouwing worden in de kerk weer allerlei activiteiten gehouden, zoals tentoonstellingen, concerten en vergaderingen. Ook kunnen bezoekers er informatie krijgen over het nabijgelegen Hunzedal waar Het Drentse Landschap volop bezig is met grootschalige natuurontwikkeling. Zo krijgt het Kleine kerkje van Gieterveen weer een nieuwe functie in het dorp.

foto: Joop van de Merbel??

Meer aandacht voor Drentse kerken dankzij de Nationale Postcode Loterij De restauratie van het Kleine kerkje van Gieterveen betekent winst voor onze leefomgeving. Maar u kunt ook winnen door mee te doen met de Postcode Loterij. Hier maakt u elke maand kans op duizenden prijzen. Bovendien steunt u met uw lot de projecten van Het Drentse Landschap. Pak die kans en geef zo de natuur en cultuur in Nederland extra steun.

Bel 0909-0033 of meld u aan via internet: www.postcodeloterij.nl

Symposium Kerk te koop?! druk bezocht

Op woensdag 16 april werd in de RK-kerk in Veenhuizen het

Symposium Drents Religieus Erfgoed

symposium Kerk te koop?! gehouden. Onder de 150 gasten waren statenleden, gemeentebestuurders, kerkrentmeesters en organisaties die zich met kerkenbeheer en -behoud bezighouden. Het programma van de middag was ambitieus en de verwachtingen hoog. Het gezelschap kreeg verhalen te horen van drie sprekers die vertelden over de problemen waarmee kerken in Noord-Nederland te kampen hebben. Helaas belemmerde de akoestiek in deze grote kerk dat de sprekers overal even goed te horen waren. Afwisselend in het programma waren er filmpjes te zien van filmer Anton Tiktak. Hij legde op gedetailleerde wijze de kerkgebouwen en de verhalen van de gebruikers vast. Marga Kool, schrijfster en Dijkgraaf van het Waterschap

De Drentse Historische Vereniging houdt in het kader van het Jaar van het Religieus Erfgoed een symposium. Daarin zullen aspecten van oude Drentse kerken onder de aandacht worden gebracht. Aanleiding is de functieverandering die vele kerken ondergaan. Ze veranderen in wooneenheden, dorpshuizen of werkplaatsen. De dag vindt plaats onder voorzitterschap van mw. dr. H.G. Roefsema-van der Wissel. Sprekers zijn dr. Sanders die ingaat op de middeleeuwse kerken, drs. De Olde die kerkgebouw en inrichting aan de orde stelt, dr. Steensma zal stilstaan bij katholieke erediensten en tenslotte houdt dr. Kroezen een inleiding over verdwenen zijaltaren. De bijeenkomst vindt plaats op zaterdag 11 oktober a.s. om 13.00 uur in de Pancratiuskerk van Diever. U kunt aan het symposium deelnemen door vóór 1 september € 12,50 (leden DHV) of € 15,00 (niet leden) te storten op girorekening nr. 3550141 ten name van DHV te Assen, onder vermelding van Symposium religieus erfgoed.

❧

Reest en Wieden, droeg een ontroerend verhaal voor over haar religieuze herinneringen. Al even indrukwekkend was het uitstapje naar de nabijgelegen koepelkerk waar een prachtig orgelconcert van organist Johan Gerkes plaatsvond.

Tour de cimetières, een tocht langs Drentse begraafplaatsen

Dagvoorzitter Harm van de Veen had helaas grote moeite om het volle programma in de afgesproken tijd af te ronden. Hierdoor kwam de discussie over wie nou waar verantwoordelijk is als het gaat om kerkenbehoud in het gedrang.

de Provincie Drenthe op dit moment geen dragende rol ziet weggelegd. Hij deelt de zorg, maar vindt dat het kerkenbehoud in eerste instantie een taak is voor kerkrentmeesters en kerkenbeheerstichtingen. Een mening die niet door alle aanwezigen werd gedeeld... Het symposium is georganiseerd door de Stichting Oude Groninger Kerken en Stichting Oude Drentse Kerken i.s.m. het Regionaal College voor Behandeling Beheerszaken, Protestantse Kerk in Nederland en Taakgroep Gebouwen. Het is mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van de Nationale Postcode Loterij en de KNHM.

Kijk voor meer informatie op www.kerkentekoop.nl

foto: Joop van de Merbel

Gedeputeerde Munniksma liet in ieder geval weten dat hij voor

Stichting Oude Drentse Kerken houdt in samenwerking met Arriva Touring deze zomer 2 busreizen, zogenaamde tour de cimetières, langs begraafplaatsen in Drenthe. De tochten die sinds vorig jaar in Groningen worden gehouden zijn zeer succesvol. In de bij dit kwartaalblad ingestoken brief staat het programma van de busreis in Drenthe. Het is een interessante tocht langs representatieve kerken en begraafplaatsen in het noorden van de provincie Drenthe. Dit alles onder leiding van deskundige gidsen, Bij voldoende belangstelling zullen de reizen een vervolg krijgen. Meld u op tijd aan! Gezien de ervaringen in Groningen kan de tour de cimetières door Drenthe wel eens snel vol zitten.

Cultuur J a n B . J . Te e u w i s s e *

Sculptuur De Havixhorst Onder deze titel zal vanaf 15 juni a.s. een representatieve selectie Nederlandse beeldhouwkunst uit de collectie van museum Beelden aan Zee worden getoond in de fraaie, formele tuin van het Landgoed De Havixhorst in De Wijk. Op uitnodiging van Nationaal Beeldenpark De Havixhorst heeft het museum een twintigtal beelden gekozen dat de rijke geschiedenis van de moderne beeldhouwkunst in Nederland in de periode 1890 – 1940 documenteert. Vooralsnog is het de bedoeling deze presentatie een jaar te exposeren. Beelden aan Zee ondersteunt hiermee het initiatief van het Nationaal Beeldenpark om tot een blijvende presentatie van de moderne Nederlandse beeldhouwkunst in hoogtepunten te komen. Piet Esser, Honkbalspeler, 1967, brons; foto: Erik Hesmerg

Meer dan voorheen het geval is geweest, staat Beelden aan Zee open voor bruikleenverzoeken van collegamusea of andere professionele culturele instellingen. In de zomer van 2003 was een representatieve selectie van de Beelden-aan-Zeecollectie te zien in de prachtige Bergkerk in Deventer – Beelden van Zee -, georganiseerd door de Museum Hannema de Stuers Fundatie in Heino. In de zomer van 2007 stond een aantal bronzen en stenen naakten opgesteld in de tuin van het Museum voor Figuratieve Kunst De Buitenplaats in Eelde. Twee omvangrijke bruiklenen zullen in 2008 de zichtbaarheid van de collectie Beelden aan Zee nog aanzienlijk vergroten.Voor de tuin van de fraaie zeventiende-eeuwse havezate De Havixhorst, lommerrijk gelegen tussen De Wijk en Meppel, selecteerde Beelden aan Zee ca. twintig beelden die, onder de noemer Sculptuur De Havixhorst, de ontwikkeling van de figuratieve twintigste-eeuwse Nederlandse beeldhouwkunst op representatieve wijze documenteren, dit alles aan de hand van vier groepen van vier à vijf beelden van evenzoveel beeldhouwers die de geometrische belijning van de historische, formele

tuin accentueren. De kwartetten bevatten beelden van toonaangevende beeldhouwers uit de generaties van 1880-1890 (Jan Bronner, Hildo Krop, Oswald Wenckebach, Theo van der Nahmer), 1900-1915 (Mari Andriessen, Piet Esser, Charlotte van Pallandt, Han Wezelaar, Federico Carasso), 1915-1920 (Pieter d’Hont, Cor Hund, Henk Dannenburg, Arie Teeuwisse), 1920-1940 (Gooitzen de Jong, Hans Bayens, Auke Hettema, Renze Hettema, Nic Jonk). Adellijke omgeving

Het concept voor deze buitenexpositie Sculptuur De Havixhorst werd ingegeven door de invulling die de Stichting Nationaal Beeldenpark De Havixhorst vorig jaar zelf heeft gegeven aan een ander deel van de tuin rond dit voormalige landgoed van de adellijke familie De Vos van Steenwijk. Onder bezielde leiding van tekenaar en graficus Han van Hagen werd door deze stichting, mede met steun van erven van kunstenaars en van bedrijfssponsors, een aantal portretten en figuurplastieken opgesteld van een aantal van bovengenoemde plus beeldhouwers als Bertus Sondaar, Eric Claus en Eddy Roos.

Samenwerking

Stichting Het Drentse Landschap en Châteauhotel en -restaurant De Jan Bronner, Diakenhuismannetje, 1947, brons; foto: Maarten Brinkgreve

Havixhorst, de twee initiatiefnemers tot oprichting van de Stichting Nationaal Beeldenpark De Havixhorst, streven beide een duurzame ontwikkeling van zowel het landgoed als het Châteauhotel en -restaurant na, zodat de kwaliteit en het voortbestaan van het Landgoed De Havixhorst wordt gewaarborgd. Een ontwikkeling die onder meer is gericht op het realiseren van een authentieke en zeer inspirerende locatie, die aansluit op evenzo duurzame ontwikkelingen in de samenleving. Naast de bijzondere samenwerking met Beelden aan Zee werkt het Beeldenpark De Havixhorst nauw samen met onder andere het Drents Museum te Assen en het Museum voor figuratieve kunst ‘De Buitenplaats’ te Eelde. Vooralsnog zal Sculptuur De Havixhorst in deze vorm een jaar blijven staan en gratis toegankelijk zijn. De toekomst zal uitwijzen of Beelden aan Zee hier een permanente buitenopstelling van zijn bezit zal gaan verzorgen. U wordt van harte uitgenodigd om het komende jaar kennis te komen maken met deze bijzondere aanwinst voor Drenthe.

* Dr. J.B.J.Teeuwisse is directeur van museum Beelden aan Zee.

De tuinen van het Landgoed De Havixhorst zijn dagelijks te bezichtigen van 11.00 – 17.00 uur. Adres: Schiphorsterweg 34-36, 7966 AC De Schiphorst (bij De Wijk). Meer informatie is te vinden op www.beeldenparkdehavixhorst.nl.

foto: Museum Beelden aan Zee

Het concept en de selectie van Sculptuur De Havixhorst werd in opdracht van genoemde stichting en Stichting Het Drentse Landschap uitgevoerd door het aan Beelden aan Zee gelieerde Sculptuur Instituut. De tentoonstelling werd mede mogelijk dankzij bijdragen van Provincie Drenthe, Gemeente Meppel, JMfonds, Drukkerij Giethoorn Ten Brink, Boomuitgevers en de Vrienden van Nationaal Beeldenpark De Havixhorst.

Over Beelden aan Zee Beelden aan Zee wordt wel het mooiste museum van Nederland genoemd. Het is dan ook bijzonder fraai gelegen in de duinen van Scheveningen, als een parel in het zand. Als je door de prachtige, door het zeelicht beschenen zalen en over de weidse terrassen op verschillende niveaus loopt, kun je niet vermoeden dat zich op een steenworpafstand de drukste boulevard van Nederland bevindt. Het museum werd in 1994 gebouwd naar een ontwerp van de bekende architect Wim Quist, in opdracht van het verzamelaarsechtpaar Scholten. Theo en Lida Scholten hebben sinds de jaren zestig van de twintigste eeuw moderne beeldhouwkunst verzameld. Grote en kleine beelden, afkomstig uit de hele wereld en uitgevoerd in de meest uiteenlopende materialen maar met de mensfiguur als verbindend onderwerp. In 1994 kreeg deze omvangrijke collectie een openbare bestemming want in dat jaar opende koningin Beatrix, zelf beeldhouwster, het museum en sindsdien zijn honderdduizenden bezoekers haar gevolgd. Heel bijzonder van museum Beelden aan Zee is dat het een particuliere, niet door de overheid gesubsidieerde instelling is, in organisatorisch opzicht geschoeid op Amerikaanse leest. Een kleine tweehonderd goed opgeleide vrijwilligers zijn verantwoordelijk voor het dagelijkse bedrijf en staan garant voor een buitengewoon gastvrije en klantvriendelijke atmosfeer. U wordt van harte uitgenodigd kennis te komen maken met dit bruisende en bijzondere museum aan zee. www.beeldenaanzee.nl

Interview

Stichting Het Drentse Landschap heeft sinds 19 mei een nieuwe voorzitter. Het Algemeen Bestuur van de stichting heeft in zijn voorjaarsvergadering oud-gedeputeerde Ali Edelenbosch benoemd. Zij volgt Martin Verhagen op die de afgelopen 2 jaar het voorzitterschap droeg. Hij moest na 14 jaar bestuurslidmaatschap statutair afscheid nemen van de stichting. Met beiden blikken we terug en vooruit. Sonja van der Meer*

foto: Harry Cock

Nieuwe voorzitter voor Het Drentse Landschap

Nieuw: Ali Edelenbosch

Wat zijn uw verwachtingen als nieuwe voorzitter? “Laat ik beginnen met te zeggen dat ik me vereerd voelde toen ze me voor deze functie vroegen. Als gedeputeerde heb ik veel met Het Drentse Landschap samengewerkt. We hebben veel voor de natuur in Drenthe kunnen doen. Het voorzitterschap zie ik als een kroon op dit werk. Ik verwacht geen grote beleidswijzigingen. Wat wel enigszins anders wordt is de bestuursstructuur. Er komt een Raad van Toezicht waarbij onze werkwijze als Dagelijks Bestuur overigens niet veel zal veranderen. In de Raad van Advies zit een brede vertegenwoordiging vanuit verschillende disciplines uit de samenleving. Deze raad moet zorgen voor draagvlakvergroting. De kracht van onze stichting is een grote betrokkenheid van medewerkers, vrijwilligers en bestuursleden. Dat zal ook zo blijven.” Wat is de grootste uitdaging als voorzitter? “Het Drentse Landschap heeft het meeste te duchten van de wereld om ons heen. Neem bijvoorbeeld de grondprijzen die inmiddels enorm zijn gestegen, maar ook veranderend over-

Interview

Vertrekkend: Martin Verhagen heidsbeleid kan ingrijpend zijn voor de stichting. Het Drentse Landschap heeft hier altijd goed op kunnen anticiperen. Bijvoorbeeld door draagvlakvergroting, door samenwerking met collegaorganisaties en door gebruik te maken van vrijwilligers. Daar moeten we op blijven inzetten. Mijn persoonlijke uitdaging is om mensen die het nog niet weten, te overtuigen dat Het Drentse Landschap een stichting is waar je bij wilt horen.” Wat is het mooiste succes van Het Drentse Landschap? “Het Hunzedal!! Vanuit het niets geboren en inmiddels al een prachtig gebied dat nog zo veel meer potentie in zich heeft. Als gedeputeerde ben ik vanaf het allereerste uur bij de ontwikkelingen in dit gebied betrokken geweest. De Hunzevisie van Het Drentse Landschap was de rode draad voor het starten van het Hunzeproject. Het bood zoveel perspectief voor het ontwikkelen van een bijzonder natuurgebied. Zo’n kans kon gewoon niet blijven liggen. Omdat partners elkaar hebben gevonden, zie je dat er ondertussen al veel is bereikt voor natuur, recreatie, dorpen en landbouw. Het hele proces heeft lang geduurd, maar wie geduld heeft krijgt er heel veel voor terug. Het is daarmee meteen ook een goed voorbeeld voor andere projecten.” Wat is de grootste zorg? “Dat er van overheidswege maatregelen worden getroffen waardoor de natuurdoelen niet of moeilijker gehaald kunnen worden. Je ziet nu al dat de afspraak om in 2018 de

Ecologische Hoofdstructuur, het netwerk van natuurgebieden, gerealiseerd te hebben, moeilijk te handhaven is. Natuurprojecten realiseer je niet in een paar jaar. Daar heb je meerjarige afspraken voor nodig. Zie naar het Hunzeproject. Dat heeft al 12 jaar geduurd en is nog steeds niet klaar. Partijen moeten erop kunnen vertrouwen dat de overheid haar afspraken nakomt. Ik kan me het bosbeleid nog herinneren waarin door Provincie en Rijk was afgesproken dat er meer bos moest worden aangelegd. Daarvoor kwam een subsidieregeling. Toen we eenmaal mensen hadden gemotiveerd om het bos aan te leggen, deed de rijksoverheid de geldkraan dicht. Dat werkt dus niet.” Wat is uw visie op Het Drentse Landschap in 2034 als ze 100 jaar is? “Een stevige organisatie die staat voor de kwaliteit van Drenthe op alle gebieden waar ze actief is. Ook zal eenderde van de Drentse bevolking de stichting steunen. De Ecologische Hoofdstructuur is af en dus beheren we aaneengesloten natuurgebieden. Verder is er weer ‘oernatuur’. Bij mijn afscheid als gedeputeerde hebben de natuurbeherende organisaties van Drenthe namelijk bedacht, dat het goed zou zijn om gebieden aan te wijzen waar geen beheer meer wordt uitgevoerd. In 2034 is dat dus al 25 jaar niet meer gebeurd. Hoe het eruit ziet zal ik misschien niet meer meemaken, maar de gedachte is leuk dat mijn kleinkinderen daar straks wel van kunnen genieten!”

Wat waren uw verwachtingen als voorzitter? “Daar heb ik eigenlijk nooit over nagedacht. Ik werd gevraagd en het leek me een interessante functie. Als bestuurslid kende ik de stichting natuurlijk al behoorlijk goed. Opvallend was wel, dat mijn gevoel voor verantwoordelijkheid veel sterker werd. Mijn motieven zijn echter nooit veranderd. Ik vind Het Drentse Landschap een prachtige organisatie die veel bereikt voor de Drentse natuur en cultuurhistorie. Ook na mijn vertrek kan ze rekenen op mijn onvoorwaardelijke steun.” Wat was de grootste uitdaging als bestuurslid? “Orvelte!! Door de verwerving van de gebouwen in dit dorp kreeg de monumentenzorg van Het Drentse Landschap een enorme impuls. Het was een wezenlijke stap in de richting van onze rol als erfgoedbewaker. Daarnaast vond ik de overgang van 11 provinciale medewerkers naar de stichting nogal ingrijpend. Een zich terugtrekkende overheid, die structurele steun vervangt door prestatiegebonden ondersteuning is van deze tijd, maar zo’n verzelfstandiging brengt wel risico’s met zich mee voor het personeel en voor onze stichting. We hebben daar als bestuur heel vaak en zorgvuldig over vergaderd.Voor velen was het hele proces toch moeilijker dan op voorhand was voorzien. Je wilt niet dat deze mensen er op achteruit gaan. Dat is steeds onze inzet geweest. Ook van de Provincie overigens. Het is helemaal goed gekomen en daar ben ik erg blij mee.”

Interview

een inventief en adequaat reagerend bureau. We zijn heel goed in staat om snel in te springen op de kansen die zich voordoen.Vaak doet zich geen tweede mogelijkheid voor.Vandaar dat we een proactief aankoopbeleid voeren.”

doende aandacht voor realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Daarmee kom ik bij mijn andere grote zorg: het overheidshandelen. Als de overheid niet inziet, dat een sterk samenhangend netwerk van natuurgebieden behalve voor het voortbestaan van voldoende biodiversiteit ook voor de gehele bevolking van Nederland van het allergrootste belang is en dus gefinancierd moet worden uit algemene middelen, worden organisaties als de onze steeds meer afhankelijk van private ondersteuning. Dat brengt onverantwoorde risico’s met zich mee. De gelden van de overheid zijn nu vaak onze aanjaagpotjes. We hebben het nodig om andere partijen over de brug te krijgen.”

Wat is de grootste zorg? “Het verdwijnen van de biodiversiteit.

foto: Harry Cock

Wat is het mooiste succes van Het Drentse Landschap? “Het grote draagvlak dat we na bijna 75 jaar onder de Drentse bevolking hebben. We zijn van een redelijke elitaire, naar binnen gekeerde stichting een open en toegankelijke organisatie geworden. We houden ons met veel zaken bezig en dat waarderen mensen.

Dat merk je. Bij de begunstigers, bij vrijwilligers maar ook bijvoorbeeld bij de Provincie Drenthe. Het is belangrijk om aan dat draagvlak te blijven werken. Een ander belangrijk succes zijn de bezittingen die we hebben verworven. Eigendomsrecht is de enige echte garantie om iets te behouden. Het bezit van de stichting is de afgelopen jaren enorm gestegen. Dat is te danken aan

Het gaat wereldwijd heel slecht met de natuur. Persoonlijk denk ik dat we dat proces moeilijk meer kunnen stoppen. Er ontstaan andere evenwichten, maar wat dat betekent voor de Drentse situatie durf ik niet te voorspellen. Je ziet ook hier allerlei negatieve ontwikkelingen voor de biodiversiteit die het gevolg zijn van de grote bevolkingsdruk. Daar tegenover staat onvol-

Wat is uw visie op Het Drentse Landschap in 2034 als ze 100 jaar is? “Springlevend. We hebben meer natuurgebieden in eigendom, omdat de Ecologische Hoofdstructuur dan toch wel klaar zal zijn. De Hunzevisie zal zijn gerealiseerd. Ook zullen we meer gebouwen beheren en is onze verbondenheid met de Drentse samenleving nog groter geworden. De diversiteit in de natuur zal echter aanzienlijk zijn verminderd. Dat is het wrange van de situatie die gaat ontstaan. Omdat het steeds slechter zal gaan met de zaken waarvoor wij staan, natuur en erfgoed, zullen wij steeds meer steun ondervinden van de Drentse bevolking...”

* Drs. S.S. van der Meer is hoofd communicatie van Het Drentse Landschap.

Een eindje om met Het Drentse Landschap

Bertus Boivin / Eric van der Bilt in samenwerking met de IVN-Werkgroep Scharreveld

Wandelroute Het Scharreveld

foto: Jaap de Vries

bij Westerbork

Het Scharreveld bij Westerbork Watersnip, Tureluur, Kievit, Grutto, Wulp, Kleine plevier, Wintertaling, Graspieper, Knobbelzwaan, Grote zilverreiger, Nijlgans, Veldleeuwerik. Dit lijstje is het resultaat van een half uur Scharreveld op een mooie middag in april. We hadden het Scharreveld al een tijdje op ons verlanglijstje staan, maar een nat najaar en nat voorjaar maakten het veld grotendeels ontoegankelijk. In april droogde de natuur echter in snel tempo op en we besloten om het erop te wagen. We hebben er geen seconde spijt van gehad.

Op de plaats waar u Scharreveld Zuid op loopt, stond een van de zes nieuwe boerderijen. Deze boerderij werd in 1991 door Het Drentse Landschap aangekocht en vervolgens afgebroken. Elders op het Scharreveld werd op dezelfde manier ook een tweede ontginningsboerderij ‘weggewerkt’. 3 Bij de bosrand gaat u rechtsaf en vervolgens aan het eind van het bos linksaf. Blijf steeds het raster volgen. De landbouwgrond werd ingericht als natuurgebied, onder andere door het oorspronkelijke reliëf zo goed mogelijk terug te brengen. Het gebied is grote delen van het jaar behoorlijk nat en oefent daardoor grote aantrekkingskracht uit op allerlei weide- en watervogels. Een belangrijke reden waarom het water hier blijft staan, is de aanwezigheid van keileem dicht onder het oppervlak. Bovendien heeft Het Drentse Landschap bij de inrichting van het gebied een groot deel van de sloten dichtgegooid.

Start

3 7

6 5

ie A

Situat

foto: Bertus Boivin

2 Ga linksaf over de dam en dan meteen weer linksaf. Feitelijk loopt u een eindje terug. U komt via een steggeltje in het afgerasterde gedeelte van het Scharreveld Zuid. Loop door tot aan de afrastering en ga daar rechtsaf. U blijft dus het raster volgen.

©Topografische Dienst Emmen

1 Loop eerst even naar de kijkheuvel voor een eerste indruk van het Scharreveld. Terug bij de weg gaat u rechtsaf en loopt u zo’n 200 meter de weg langs. Als u hier veertig jaar geleden zou staan, had u een totaal ander uitzicht. U zou een rij gloednieuwe boerderijen zien. Grote boerderijen met twintig hectare land per boerderij, het ideale boerenbedrijf in die dagen.Vrijwel het hele Scharreveld was op dat moment omgetoverd in landbouwgrond, op enkele stukken heide na. Tot ver na de oorlog werd er in Drenthe op grote schaal ontgonnen. In 1964 kwam het beroemde Kroonbesluit dat het voortaan verbood om in Nederland woeste grond te ontginnen. Het Scharreveld ontsprong de dans nét niet en zo kon het gebeuren dat in 1966 zes nieuwe ontginningsboerderijen betrokken werden en dat er een diepe afwateringssloot dwars over het veld lag. Vanaf 1964 wist Stichting Het Drentse Landschap een steeds groter deel van de heiderestanten te verwerven. Een grote slag sloeg men in 1981 met de aankoop van het heideveld Boekweitenplas. Op dat moment had de stichting zo’n 100 hectare in handen.Vervolgens werden vele hectares landbouwgrond verworven om de natuurterreintjes met elkaar te verbinden tot één groot Scharreveld. Op dit moment is het Scharreveld dat in eigendom van Het Drentse Landschap is, meer dan 300 hectare groot.

1900

Honden Niet toegestaan vanwege de runderen en schapen op delen van het terrein. Startpunt Parkeren langs de weg Scharreveld bij de kijkheuvel.

Openbaar vervoer Buslijn Assen-Emmen, uitstappen halte Hotel Meursinge in Westerbork. Zie www.9292ov.nl of bel (0900) 9292. (Vanaf de halte loopt u via Eursinge en het schapentunneltje onder de N381 in 3 km naar punt 13 in de route.)

4 Ga bij het raster rechtsaf. (Wellicht is op dit deel van de route vanwege de natte bodem de wandeling iets gerieflijker als u onder het draad door gaat en daar verder loopt!)

foto: Bertus Boivin

Benodigde tijd 2,5 uur.

Begaanbaarheid paden Het pad over Scharreveld Zuid is in natte jaargetijden moeilijk begaanbaar vanwege de grote hoeveelheden water op het veld. Laarzen zijn op zulke dagen onmisbaar. Mogelijk moet u er dan voor kiezen om alleen de noordelijke lus te lopen. Vanwege het grote aantal steggeltjes (overstapjes over het draad) is de route moeilijk te lopen voor mensen die slecht ter been zijn en onmogelijk met kinderwagens te berijden.

foto: Hans Dekker

Het Scharreveld bij Westerbork Lengte route 8,5 km, evt. te splitsen in Scharreveld Zuid 4,5 km (1-8 en terug naar 1) en Scharreveld Noord 5 km (1 naar 8 en 8-13).

5 Op de hoek van het perceel gaat u linksaf. Vlak voor de weg steekt u rechtsaf het veld over in de richting van een bosje. Aan uw rechterhand ligt een grote waterplas. Aan uw rechterhand kunt u duidelijk de vroegere perceelsgrenzen herkennen. Er is nog weinig begroeiing op dit deel van het veld. Pitrus maakt van de gelegenheid gebruik om zich flink te ontwikkelen. Als de plant na een aantal jaren de nodige voedingsstoffen aan de bodem onttrokken heeft, zal de Pitrus weer net zo snel verdwijnen als hij gekomen is.Vervolgens krijgen de plantensoorten die van een schralere bodem houden, de kans om zich te ontwikkelen. Op den duur zullen zich hier natte en droge heidevegetaties ontwikkelen. Op de hogere delen kunnen Struikhei en Pijpenstrootje groeien, op de nattere gedeelten Dophei, Klokjesgentiaan en zonnedauwsoorten.

6 Ter hoogte van de boerderij aan de overkant van de weg ligt een zogeheten vanghok. Hier moet u het buitenraster volgen. U loopt dus bij wijze van spreken het hok in. Blijf het pad door het bosje langs het buitenraster volgen. 7 Aan het eind van het bosje gaat u via een steggeltje naar de andere kant van het raster. Een aantal steggeltjes brengt u het veld op en af om de natte gedeelten zoveel mogelijk te mijden. Via de hei loopt u terug naar de weg Scharreveld. U loopt deels door de groenlanden van het Scharrebroek, deels over het Scharreveld. Dit is een deel van het veld dat destijds niet ontgonnen is. Het Scharrebroek is een voormalige laagte in de heide waar de Noordelijke St Niklaasbeek ontstaat. Het stroomdalletje is in de negentiende eeuw ontgonnen tot hooiland. De beek stroomt hiervandaan in zuidwestelijke richting om uit te monden in de Beilerstroom.Vanaf de weg is de beek - of althans de herstelde beekloop - goed te herkennen.

Het Scharreveld bij Westerbork

9 Na zo’n 500 meter, na huisnummer 37c neemt u het zandpad rechtsaf. Links van het pad ziet u verderop het Holtherzand liggen dat van oudsher onderdeel uitmaakte van het Scharreveld. Het Drentse Landschap, dat ook eigenaar van het Holtherzand is, hoopt ook de tussenliggende landbouwgronden in eigendom te krijgen en zo beide terreinen te herenigen. Het Holtherzand is een oude zandverstuiving met veel heide en Jeneverbessen. Het bos langs de rand van het terrein is spontaan op de hei ontstaan toen er geen schapen meer waren die wel raad hadden geweten

met de opslag van jonge boompjes. Er loopt een paaltjesroute van Het Drentse Landschap over het Holtherzand (HDLwandelroute 18). 10 Bij de verharde weg (dit is de oude ‘hoge’ weg van Westerbork naar Beilen) gaat u rechtsaf. 11 Voorbij het bankje kunt u via een steggeltje het Scharreveld weer op. Op de zandrug gaat u linksaf. Volg deze zandrug die min of meer parallel aan de weg loopt. Bij de herinrichting van het Scharreveld is deze zandrug hersteld.Vogels gebruiken het natte gebied aan uw rechterhand als slaapplaats. In dit natte gebied groeit de Klokjesgentiaan veelvuldig. Deze planten zorgen er op hun beurt voor dat ook de zeldzaam geworden vlinder het Gentiaanblauwtje hier voorkomt. 12 U komt uit bij een smal pad over de heide. Ga daar rechtsaf. Het gebied waar u nu door loopt, heet Boekweitenplas. De naam zegt het al: hier verbouwden de boeren van Westerbork vroeger hun boekweit. Het was typisch een gewas voor de armste gronden. Als in het voorjaar de grond drooggevallen was, werd het veld in brand gestoken om de as als meststof te laten dienen. Zo snel mogelijk daarna werd de boekweit gezaaid. Tot ver in de negentiende eeuw werden in heel Drenthe jaarlijks duizenden hectares veengrond met boekweit ingezaaid. Daarna zou men dankzij de ontginningen en de kunstmest snel op rendabeler teelten overschakelen.

Het Scharreveld ontwikkelt zich elk jaar meer tot een waar paradijs voor weidevogels. Terwijl de aantallen van veel soorten in de nabije omgeving sterk afnemen, is er op het Scharreveld onmiskenbaar sprake van groei. Weidevogels lijken heidevogels te worden… De heide biedt dekking en bescherming tegen de intensieve moderne landbouw. De nattigheid op het veld zorgt voor voedsel in overvloed. Tureluur, Grutto en Watersnip kom je op een kilometer afstand van het Scharreveld al jaren niet meer tegen. Hier op het veld handhaven ze zich goed. De Tureluur is zelfs in aantal toegenomen. De Watersnip keerde in 2006 weer naar het Scharreveld terug. Regelmatig worden de plassen bezocht door Grote zilverreigers en Lepelaars.

foto: Jan Albert Kuivenhoven

8 Na voorlopig het laatste steggeltje bent u terug op de weg Scharreveld. Daar gaat u linksaf. Het stuk land rechts van de weg is omgeven door een houtwal. Het heet het Kerkestuk. Net als het Scharrebroek is het een oude heideontginning. Het Kerkestuk staat al ingetekend op kaarten van rond 1820. Het gebied werd toen ontgonnen tot hooiland. Zoals de naam al zegt, waren de opbrengsten voor de kerk. Rond het Kerkestuk ligt een houtwal die er vroeger voor moest zorgen dat de schapen zich niet tegoed zouden doen aan het sappige groen. Het Drentse Landschap handhaaft het Kerkestuk als groenland bij wijze van cultuurhistorisch monument op het Scharreveld. Vanaf de weg is goed waar te nemen dat het water dat zich in het Kerkestuk verzamelt, zijn weg zoekt naar de Noordelijke St Niklaasbeek. De houtwal is tegenwoordig een prima schuilplaats voor Reeën.

Weidevogels & heidevogels

13 Na een lange, wijde bocht op het heideveld loopt u op de driesprong rechtsaf in de richting van een bosje. Via het bosje komt u op de weg Scharreveld uit. Daar gaat u rechtsaf en loopt u terug naar het startpunt.

De IVN-Werkgroep Scharreveld bestaat uit Hilly Bobbink, Jan Lubbinge en Margot Knooihuizen. Ze kozen het Scharreveld uit als adoptieterrein voor hun IVN Natuurgidsencursus. De cursus hebben ze inmiddels succesvol afgerond. Hilly en Margot zijn nu vaak in het veld te vinden voor reptielenmonitoring (Adders).

Schoon drinkwater uit de kraan wordt nu als vanzelfsprekend ervaren. Niet zo lang geleden dronken veel Drenten nog uit put, sloot of regenton. In 1894 kwam in Meppel de eerste waterleiding tot stand. Pas in 1956 werd de laatste Drentse gemeente op het leidingnet aangesloten. Dit jaar bestaat de WMD zeventig jaar. Een goed moment om terug te blikken.

De aanleg van waterleiding in Bruntinge in 1959

Kijk voor meer informatie over drinkwater op www.wmd.nl.

Vrijwilligerswerk

Met vrijwilligers aan de slag Zonder haar vrijwilligers zou Het Drentse Landschap niet de rol kunnen vervullen, die ze momenteel in de Drentse samenleving heeft. Ze begeleiden excursies en houden lezingen, bemensen een stand, houden toezicht in de terreinen of inventariseren flora en fauna. Activiteiten die stuk voor stuk belangrijk zijn voor de stichting.

Hans Colpa*

Consulentschap Drenthe, IVN District Drenthe, 25 basisscholen en Het Drentse Landschap nauw samen. Met 45 vrijwillige IVN-natuurgidsen uit heel Drenthe en 40 vrijwilligers van Het Drentse Landschap proberen we het belang van de bodem uit te leggen. De vrijwilligers hebben hiervoor afgelopen winter een zeer uitgebreide kadercursus gevolgd. Landelijke en provinciale bodemdeskundigen, als Theo Spek, Gerrie Koopman en Harry Huisman hebben op bevlogen wijze allerlei aspecten van de Drentse bodem toegelicht. Ook leerden de cursisten hoe het thema gebruikt kan worden tijdens wandelen fietsexcursies. De vrijwilligers zijn vol lof over de cursus en het enthousiasme van de lezinggevers. Of zoals een vrijwilliger het verwoordde: “Ik loop nu al 54 jaar in Drenthe rond, maar door deze cursus is de grond onder m’n voeten pas echt tot leven gekomen!”

In de afgelopen maanden zijn veel vrijwilligers bezig geweest met het project Drenthe grondig bekeken. Het doel van dit project is meer aandacht te vragen voor de geologische en archeologische waarden van de Drentse bodem. Stuwwallen, pingoruïnes, zandverstuivingen, rivierduinen, etc. vertellen het verhaal van de ontstaansgeschiedenis van Drenthe. Niet alleen de natuur, maar ook de mens heeft zijn sporen achtergelaten in de bodem. Denk bijvoorbeeld aan grafheuvels, essen, veenterpen en de vele menselijke sporen die nog in de grond verborgen zijn. De bodem wordt steeds vaker aangetast en vaak is de schade niet te herstellen.

Drenthe grondig bekeken

foto: Hana Schipper

In Drenthe grondig bekeken werken Provincie Drenthe, IVN

Afgelopen maanden kon de eerste groep vrijwilligers hun opgedane kennis in de praktijk toepassen. Ze verzorgden de eerste bodemexcursies en kinderactiviteiten in bijvoorbeeld De Gasterse Duinen. In de loop van dit jaar zullen nog meer van dergelijke excursies volgen.Verder hebben meer dan 25 basisscholen in de gemeente Midden-Drenthe meegedaan met een educatief bodemproject dat werd samengesteld door IVN Consulentschap Drenthe en Het Drentse Landschap. Een onderdeel was een bodemspeurtocht op het Hijkerveld.Vrijwilligers begeleidden meer dan 800 schoolkinderen bij deze

foto: Hana Schipper

Waarvan akte

spannende speurtocht over de heide en langs de vennen. Tijdens het project begeleidden en ondersteunden de vrijwilligers zowel leerkrachten als leerlingen. Het is de bedoeling dat het onderwijsproject volgend schooljaar aan andere basisscholen in Drenthe wordt aangeboden. De cursus en het educatieve project konden plaatsvinden dankzij de financiële bijdragen van Stichting Albino, Provincie Drenthe en Nationale Postcode Loterij en uiteraard dankzij de enthousiaste steun van de vele vrijwilligers! U kunt zelf ook meer over de Drentse bodem te weten komen door deel te nemen aan een van de excursies die over dit thema in de komende maanden aangeboden worden. Zie voor data in de excursieagenda achterin dit blad.

*J.G. Colpa is medewerker Communicatie & Vrijwilligerszaken van Stichting Het Drentse Landschap.

Ondanks de druk op de grondmarkt zijn er een aantal fraaie uitbreidingen gerealiseerd. Langs het Bouwersveld is een oppervlakte grasland aan het reservaat toegevoegd. Rond het heideveld zijn in het verleden in de ruilverkaveling nieuwe boerderijen gebouwd, waardoor het jarenlang niet mogelijk was cultuurgrond aan te kopen. Met de nieuwe aankoop is het gebied uitgebreid tot aan de rand van het beekdal van de Vledder Aa. De laan van het oude landgoed Heidenheim bij Vries maakt deel uit van het bezit van de stichting. Recent zijn ook de bosperceeltjes die de laan omzomen aangekocht. De opgaande bomen in de laan en de bosjes zijn een karakteristiek element ten zuiden van het dorp Vries. In het Hunzedal is het ontbrekende deel van het heideveldje genaamd Bloemendellen bij Bronneger aangekocht. Dit is een bijzonder fraai heideterreintje gelegen op de flank van de Hondsrug dat nu in zijn geheel in beheer bij de stichting is gekomen. Dit heideterreintje en het nabijgelegen Drouwenerzand zijn de enige heidevelden op de flank van de Hondsrug die nooit ontgonnen zijn. In het gebied de Oude Weer tussen Gasselternijveen en het Hunzepark werd het laatste perceel verworven. Daarmee komt de weg vrij om dit gebied te gaan inrichten als natuurgebied. Ook in de bovenloop van het Voorste Diep in de Mandelanden bij Westdorp werd opnieuw een perceel verworven, waardoor inmiddels 85% van dit gebied is aangekocht. In de bovenloop van het Achterste Diep, in het gebied Zoersche Landen, zijn twee percelen gekocht. Deze vormden enclaves in het natte gebied met broekbos. Het gebruik als bouwland stelde eisen aan de waterhuishouding, maar nu dit komt te vervallen kunnen deze percelen deel gaan uitmaken van het natuurgebied. Ondanks het grote belang van deze aankoop kon deze niet via het reguliere subsidiebeleid worden gerealiseerd. Dankzij een bijdrage van het VSBfonds en de reguliere middelen van de Nationale Postcode Loterij kon deze aankoop toch doorgaan. De stichting is beide fondsen zeer erkentelijk voor hun bijdrage.

Belangrijkste aankopen • Boerenveensche Plassen/Oude Diep • 1,06.55 ha grasland • Heidenheim • 1,56.70 ha bos. •

Hunzedal • 1,58.00 ha bouwland in de Oude Weer • 2,94.24 ha bouwland in de Mandelanden • 1,86.40 ha heide in Bronneger • 8,02.00 ha bouwland in Eexterveen • 8,57.35 ha bouwland in de Zoersche Landen

• Bouwersveld • 7,22.10 ha grasland

Flora

Jacobskruiskruid Het is weer zover! Het Jacobskruiskruid laat zich weer zien. Menig vee- en paardenhouder struint de omgeving af op zoek naar deze door hun gevreesde plant. Met de recente toename van deze soort in Drenthe is ook de zorg toegenomen. Is Jacobskruiskruid echt zo gevaarlijk?

foto: Bertil Zoer

Joan D.D. Hofman*

Jacobskruiskruid kwam tot enkele decennia geleden maar sporadisch in onze provincie voor.Van origine lijkt de Drentse bodem wat te arm en te zuur voor Jacobskruiskruid. De bodemgesteldheid is evenwel geschikter geworden. De soort komt nu over het hele Drentse zandplateau verspreid voor. Als je bedenkt dat deze soort weliswaar veel zaad produceert, maar dat dat maar over een beperkte afstand wordt verspreid, dan is explosieve migratie vanuit het midden van het land waar Jacobskruiskruid sinds jaar en dag een algemene soort is, niet waarschijnlijk. Het lijkt er sterk op dat enkele dichtere verspreidingen in Drenthe hun bron vinden in inzaaiprojecten. In de negentiger jaren zijn in onze provincie hier en daar terreintjes en

bermen opgeleukt door ze in te zaaien met bloemzaadmengsels. Daar zat ook wat Jacobskruiskruid in. Het is per slot van rekening een heel fraaie plant die ook nog eens een solide steunpilaar is voor tal van insectensoorten. Ongetwijfeld waren de uitzaaiacties goed bedoeld. Over de mogelijke gevolgen is misschien minder nagedacht. Giftigheid

De reden van de commotie bij sommige vee- en paardenhouders is dat Jacobskruiskruid relatief veel alkalo誰den bevat. Alkalo誰den komen in vele vormen in duizenden plantensoorten voor. Onder meer in Jacobskruiskruid zitten alkalo誰den die in de darm van zoogdieren worden omgezet in giftige stoffen. De afvalverwerkingsfabriek in zoogdie-

ren, de lever, probeert ze onschadelijk te maken. Als de hoeveelheid beperkt is, worden deze stoffen via urine en zweet afgescheiden. Maar bij grote of frequente aanvoer kan de lever het niet aan en sterven levercellen af. En dat is bij doorgaande vergiftiging onherstelbaar en niet met medicijnen te verhelpen. Uiteindelijk kan dit leiden tot levercirrose, bekend van alkoholvergiftiging, waaraan een dier dood kan gaan. Door de cumulatieve werking kan dit jaren duren. Angst voor vergiftiging is zeker niet ongegrond. Je zou je bijna afvragen waarom grazers in een gebied met Jacobskruiskruid niet bij bosjes omvallen. Het blijkt dat de dieren deze soort niet vreten, tenminste zolang er voldoende ander voedsel is. Zelfs Konijnen gaan bij voedselschaarste wel eens over op

Flora

Jacobskruiskruid, maar die slimmeriken graven dan de wortels op die nauwelijks gif bevatten en laten de rosetbladeren links liggen. Het probleem bestaat feitelijk alleen als Jacobskruiskruid in hooi of kuilvoer zit. Dan is het voor de dieren moeilijk te onderscheiden, maar de giftigheid is onverminderd. Ook wordt wel beweerd dat de alkaloïden van Jacobskruiskruid bij huidcontact voor mensen gevaarlijk zouden kunnen zijn. Dit is onzin. Dat spul wordt pas giftig in de dunne darm en komt niet door de huid naar binnen. Wel vertonen sommige mensen allergische reacties bij huidcontact, maar dat heeft met heel andere stoffen te maken. Er zijn heel veel plantensoorten die bij bepaalde personen dergelijke reacties veroorzaken. Wie op wat reageert is heel persoonlijk. In het algemeen is het onschuldig en van korte duur, maar wel even vervelend. Preventieve maatregelen

Al wordt er wel door sommigen geroepen dat er jaarlijks in Nederland honderden paarden en koeien doodgaan door vergiftiging door Jacobskruiskruid, is hiervoor onvoldoende bewijs. De doodsoorzaak door deze vergiftiging is in slechts enkele gevallen onder veel voorbehoud te relateren aan Jacobskruiskruid. Het ziektebeeld is niet specifiek. Er kunnen tal van oorzaken van leveraandoeningen zijn, al of niet de dood tot gevolg hebbend. Om risico te vermijden is het goed om voor de hooi- of kuilgraswinning te controleren of er Jacobskruiskruid

in het perceel staat. Als je die pleksgewijs maait en afvoert, zal er nagenoeg niets in het hooi terecht komen en loop je geen risico. Overigens zijn er meer grote gele Composieten die na de langste dag bloeien, maar die beslist niet giftig zijn. Een goede determinatie is dus vereist om geen onschuldigen het slachtoffer te laten worden. Jacobskruiskruid kiemt op open grond; dus niet in een gesloten grasmat. Houd daarom opengetrapte plekken in de gaten of deze soort er door uitzaaiing een plekje gevonden heeft. Het heeft geen zin de wijde omgeving af te zoeken. Jacobskruiskruid is dan wel met zijn pluisvruchtjes een windverspreider, maar het meeste zaad komt niet verder dan enkele tientallen meters. Als je Jacobskruiskruid hebt, kom je er bijna niet van af. De soort is lastig te bestrijden. Bij uitgraven is de kans groot dat er wortelrestjes in de bodem achter blijven. Zulke stukjes kunnen weer uitlopen en dan komt de plant in groter aantal weer op. En anders is de omgewoelde grond wel een geschikt kiembed. Als de plant wordt gemaaid en afgevoerd vóór de zaadvorming, wordt uitzaaiing voorkomen. Maar de plant blijft met een roset op de bodem en kan in korte tijd een nieuwe bloeistengel vormen. Dit kan hij jarenlang volhouden. Al met al is het probleem voor het welzijn van dieren alleen met vrij stevige en continue inspanning beheersbaar. Convenant

Enkele jaren geleden is er een convenant over het beheer van

Jacobskruiskruid vastgesteld tussen de Provincie, andere bermbeheerders, waterschappen, LTO en natuurbeheerders. De Provincie maait bermen van haar wegen en waterlopen waar Jacobskruiskruid staat, vlak voor de zaadvorming in juli. In oktober zonodig nog een keer. Het maaisel wordt gecomposteerd. Ook Het Drentse Landschap is alert. Het Hoofd Terreinbeheer, Teddy Bezuijen, vertelt: ”Jacobskruiskruid is onder tussen in Drenthe ingeburgerd.Volledige uitroeing is niet meer mogelijk. Beperking van de risico’s wel. Omdat we de zorgen over Jacobskruiskruid bij boeren en paardenhouders kennen, houden we waar nodig een flinke randzone van onze terreinen vrij van deze soort. Waar we hooi willen winnen, halen we clusters van Jacobskruiskruid voor het hooien weg, want we willen geen risico lopen voor ons vee of dat van anderen.”

*Drs. J.D.D. Hofman is redacteur van Het Drentse Landschap.

Terreinbeschrijving

foto: Jaap de Vries

Kremboongbos toevluchtsoord voor mens dier Tot op de dag van vandaag is Kremboong een suikerrietplantage bij Soerabaja op Java. Van 1848 tot 1857 exploiteerde Frederik s’ Jacob de suikeronderneming. Terug in Nederland kocht hij 250 hectare van het Drijbersche Heideveld. Bosbaas van de vervener J.C. Rahder, Evert Kersten, kwam met een aantal arbeiders in zijn dienst. De grond van het heideveld werd geschikt gemaakt voor de aanleg van een dennen- en sparrenbos. Bosvakken met paden en rabatten werden aangelegd en gegraven. De rabatten, verhoogde delen omgeven door greppels, zijn in het huidige Kremboongbos nog te zien. Hero Moorlag*

Het Kremboongbos groeide uit tot een woud waarin je volgens oudere Hoogeveners gemakkelijk kon verdwalen. Nadat Frederik s’ Jacob in 1901 was overleden, nam zijn zoon Frederik Bernard het beheer van het Kremboongbos over. Hij overleed in 1935. Zijn kinderen verkochten het hout aan de inderhaast opgerichte firma Rondhouthandel Kremboong, gevestigd in Steenwijk. Het bos werd gekapt en dat heeft tot heel wat protesten in Tiendeveen en Hoogeveen geleid. De familie s’ Jacob bood in 1938 de ondergrond van Kremboong te koop aan in de Hoogeveensche Courant. De Groninger boerenfamilie Ubbens kocht de grond. In het kader van de werkverschaffing kon Ubbens 90 procent rijkssubsidie krijgen, mede door tussenkomst van de

Nederlandsche Heidemaatschappij (Heidemij). Er kwamen barakken op Kremboong. Arbeiders uit o.a. Den Haag en Emmen ontgonnen de grond. Het gekapte, maar nog niet ontgonnen deel van het bos groeide spontaan weer op. Er ontstond een dichte opslag van berken, eiken en vogelkers. In 1980 kocht Stichting Het Drentse Landschap het restant van het Kremboongbos, groot 31 hactare.

Smit kregen ze aardappels die ze boven een vuurtje poften. Ies en Sem konden bij boer Hilbert Pekel, die in een plaggenhut woonde, terecht voor een dikke plak Jan in de zak, varkensbloed vermengd met roggemeel, gekookt in een linnen zak. Toen het gerucht ging dat Kamp Kremboong zou worden ontruimd en de joden naar Westerbork zouden worden gebracht, besloten Ies en Sem te ontsnappen.

Joodse dwangarbeiders

Onderduikershutten

Begin 1942 kwam de Duitse bezetter met een macaber masterplan. Men richtte meer dan veertig werkkampen op onder Nederlandse leiding. De organisatie berustte bij de gewestelijke arbeidsbureaus, de Rijksdienst voor Werkverruiming, de Joodse Raad en de Nederlandsche Heidemaatschappij. In Drenthe kwamen o.a. rijkswerkkampen bij Vledder, Fochteloo en op het Kremboong. Joodse mannen van 18-65 jaar ontvingen een oproep om als dwangarbeider dienst te doen in de ontginning van heidegronden. Heel slim en geleidelijk werd de leiding van de kampen overgenomen door SS-ers en NSB-ers. Uiteindelijk werden de dwangarbeiders afgevoerd naar Kamp Westerbork en dat betekende Auschwitz. Ies Jacobs (1918) kreeg de oproep van de Heidemij op 5 februari 1942. Hij moest zich met 200 andere joden vervoegen op het Centraal Station in Amsterdam.Vanaf station Hoogeveen moesten de mannen lopend naar Kamp Kremboong. Met zijn maat Sem Schatz en zes andere joden kwam hij in barak 15. Met ploegbaas Smit uit Hoogeveen trokken ze iedere ochtend het veld in om stobben te ruimen en te spitten. Jacobs beschrijft in zijn boek Overleven een Kunst de plaggenhutten rond Kremboong. Enkele bewoners gaven de arbeiders ‘s morgens roggepap.Van

In het huidige Kremboongbos bevinden zich vier overblijfselen van onderduikershutten. Drie liggen aan de rand van het bos aan de Nieuwe Wijk, één middenin het bos. De laatste kuil, in de vorm van een L, is slechts bij enkele mensen bekend. Aan de hand van de beschrijving van Ies Jacobs vermoed ik, dat Ies en Sem eind juli 1942 in deze, toen met takken en plaggen afgedekte diepe kuil zijn ondergedoken. Het oude bos was dan wel gekapt, maar na 1938 was hier een dichte opslag van eiken en berken ontstaan.Voorlopig bood het Kremboongbos een veilig toevluchtsoord voor de beide joden en naar later bleek nog twee andere joden. Hetty Sammes, de verloofde van Ies, was ondergedoken in de plaggenhut van Pekel en bracht de mannen iedere dag eten en drinken. Pekel kende de weg in het bos. De naam Kremboong gebruikte hij niet. Hij noemde het bos Karstens Bosch, Drents voor Kersten, de boswachter. Sta je nu op de plek van de L-vormige kuil, dan valt Kamperfoelie op. De planten hangen als lianen aan de bomen. Wellicht groeide Kamperfoelie hier in 1942 ook. Zeker is dat het opgroeiende bos vogelrijk was en dat er Reeën en heel veel Konijnen waren. Konijnen werden door de bewoners van de plaggenhutten gestroopt. Ies Jacobs, nu 90 jaar en vanaf 1945 beeldend kunste-

foto: Hero Moorlag

Terreinbeschrijving

naar in Amsterdam, heeft niet gelet op Geelgorzen, mezen, Grasmussen en Konijnen. Hij moest overleven. De tekeningen die hij in Kamp Kremboong op kladpapiertjes maakte, staan in zijn boek.Via duikadressen in Hollandscheveld en Hoogeveen kwam hij in Groningen terecht en overleefde daar de oorlog. Op 26 april 2008 brachten Ies en zijn dochter Janneke een bezoek aan het Kremboongbos. Ik mocht hen daarbij begeleiden naar onder meer de plek waar het Kamp De Kremboong heeft gestaan en de onderduikerskuil. Een bijzondere ervaring…. Natuurreservaat

In 1938 besloot Ubbens in overleg met hoofdambtenaar van de Heidemij H. Wijnbergen de 31 hectare die er nu nog is, niet te ontginnen. Dit gedeelte was te sterk geaccidenteerd. Omdat het restant van het Kremboongbos op een perceeltje beuken na niet is aangeplant, maar spontaan opgroeide, mag je van een natuurlijk gemengd bos spreken. In 2004 kreeg het bos de status natuurreservaat. Het heeft zich ontwikkeld tot een opgaand berken-eikenbos met groepen Grove dennen. De struiklaag bestaat uit Vogelkers en Lijsterbes.

Deel van de L-vormige onderduikerskuil in het huidige Kremboongbos.

Berichten

Kortweg

foto: Joop van de Merbel

1– Groote zand

Opvallend is de spontane groei van Hulst en Kamperfoelie. Op veel plekken is de bodem bedekt met Blauwe en Rode bosbes, er staat Stekende wolfsklauw en er zijn veel mos- en varensoorten. Door het ouder worden van het bos namen in de loop van de jaren enkele vogelsoorten in aantal toe: Grote bonte specht, Kleine bonte specht, Boomklever, Boomkruiper, Gekraagde roodstaart en Fluiter. In ieder bosvak broeden tenminste twee paar Roodborsten, Winterkoning, Merel, Zanglijster, Heggemus, Zwartkop en Koolmees. Buizerd, Zwarte kraai en Vlaamse gaai maken er hun nest en het Kremboongbos heeft een vast bestand van vier Reeën en een vossenpaar. Soms is er veel wis-

selwild. Op 11 december 2007 telde ik 19 Reeën. Niet in de laatste plaats staat het Kremboongbos bekend om zijn rijke paddenstoelenflora. De verwevenheid met de cultuurhistorie maakt het Kremboongbos tot een klein monument met betekenis voor Drenthe. Het boek van Jacobs vormt daarop een welkome aanvulling. * H. Moorlag is vanaf 1975 toezichthouder en inventarisator in de Boerenveensche Plassen en het Kremboongbos.

Literatuur: • Overleven een Kunst, Ies Jacobs 2007, ISBN 9789085065104. • Levend Morgenland, Hero Moorlag 1987, ontstaan en afbraak Kremboongbos, hoofdstukken 34 t/m 45, ISBN 90-9001955-3.

De vennen op het Groote zand hebben een grote aantrekkingskracht op vogels. Dit voorjaar werden hier onder meer Waterral, Blauwborst, Wintertaling, Rietgors, Kuifeend en Dodaars waargenomen.

2– Scharreveld De laatste jaren zijn diverse delen van het Scharreveld met een groepje vrijwilligers onderzocht op de aanwezigheid van adders. Tot nu toe werden er nauwelijks dieren gevonden. Het deel van het veld dat dit jaar onder de loep werd genomen leverde meer succes. Er werden dit voorjaar meerdere exemplaren waargenomen. Waarschijnlijk bestaat de gehele populatie uit enkele tientallen dieren. De slangen lijken geconcentreerd voor te komen op slechts enkele plekken in het terrein. Opvallend is dat de plekken sterk overeen komen met vroegere waarnemingen van zo’n 25 jaar geleden die ons toegezonden werden door een oud inwoner van Westerbork en natuurliefhebber dhr. Weima. Dit laat zien dat adders erg honkvast zijn Iets om rekening mee te houden in het beheer van heideterreinen.

Berichten

3– Hunze Natuur en landschap als matrix en decor voor woningbouw. Met als bijkomend effect dat de laatste onbebouwde authentieke landschappen onder de druk van woningbouw de geest geven!

Sinds Het Drentse Landschap het natuurontwikkelingsproject Zuidoevers heeft afgerond is op enkele plekken het maaien van riet als beheermaatregel weer opgepakt. Plaatselijk heeft dit al geleid tot een spectaculaire uitbreiding van de Dotterbloemen. Door het afmaaien van het riet komt er meer zonlicht op de bodem waardoor de Dotters beter bloeien en zich volop uitzaaien. Om ook de in het riet broedende moerasvogels voldoende ruimte te bieden wordt niet alle riet gemaaid. In een ongemaaid deel werd dit voorjaar voor het eerst een Snor gehoord. De Snor is een in het riet broedende zangvogel die maar zeer zelden in Drenthe broedt. De Snor dankt zijn naam aan het snorrende gezang dat sterk lijkt op, maar veel lager klinkt dan, de eveneens in het riet broedende Sprinkhaanzanger. Sprinkhaanzangers zitten elk jaar wel in de rietlanden van de Zuidoevers.

Herintroductie Bevers Op 15 en 16 april vonden twee voorlichtingsbijeenkomsten over de herintroductie van de Bever in de Hunze plaats in Kropswolde en Exloo. Zo’n 50 à 60 mensen kregen alles te horen over de Bever en de consequenties van de herintroductie. Door de bank genomen werd positief en enthousiast gereageerd. Zeker toen bleek dat de nadelen, zo ze al bestaan, gering zijn. Er is nauwelijks schade te verwachten en als die er is, dan zal het door het Faunafonds vergoed worden. Inmiddels is de vergunning voor de herintroductie van het Ministerie van LNV verkregen. Het ligt in de bedoeling om dit

foto: Roel Hoeve / FN

Op 14 april vond de presentatie plaats van het rapport Hunze Eko dat in opdracht van de Provincie door DAAD is geproduceerd. De bedoeling was om na te gaan in hoeverre ook woningbouw een impuls aan het Hunzegebied zou kunnen geven. Tal van mogelijkheden werden gepresenteerd. Het liep uiteen van zich verplaatsende campings, nieuwbouw tegen de Hunzekaden, nieuwe landgoederen, nieuwe dorpen in de geest van Veenhof en het inbreiden van de randveendorpen. Opvallend bij zo’n benadering is dat niet zelden de woningbouw de kwaliteiten van het gebied eerder bedreigt dan verrijkt. Al eerder viel dat op bij de zogenaamde ‘behoud door ontwikkeling’-plannen voor Frederiksoord en Veenhuizen.

•

najaar het uitzetten van de eerste drie uit de Elbe afkomstige beverfamilies op te pakken.

•

Hunzepad geopend Onze nieuwe voorzitter Ali Edelenbosch heeft op vrijdag 25 april in Spijkerboor het Hunzepad officieel geopend, een wandelroute van maar liefst 80 kilometer. De werkgroep Natuurlijk wandelen heeft de afgelopen anderhalf jaar gewerkt aan het ontwikkelen van het wandelpad. Onderweg kan de wandelaar genieten van weidse vergezichten en uitgestrekte natuurgebieden. De route loopt van de beide bronnen van de Hunze bij Exloo en Schoonoord tot aan de uitstroom in het Zuidlaardermeer. Nieuwsgierig geworden? De routes kunnen alleen via de website www.hunzevallei.nl worden gedownlaod.

•

LOFAR Op 19 maart werd door de

ASSEN

2 EMMEN

HOOGEVEEN MEPPEL

Provincie Drenthe, ASTRON, de Stichting Het Drentse Landschap en het Waterschap Hunze en Aa’s de LOFAR-overeenkomst getekend. Genoemde partijen investeren gezamenlijk ruim 10 miljoen euro om de combinatie van het LOFARproject met natuurontwikkeling in het Hunzedal bij Exloo mogelijk te maken. Maar liefst 420 ha nieuwe natuur zal daarbij ontstaan. Een compliment voor de inzet van de partners in dit project is zeker op zijn plaats. In dit project heeft de houding van de Provincie om de natuurontwikkeling financieel mogelijk te maken, zeer positief uitgewerkt. De steun van het VSBfonds dat via Het Drentse Landschap maar liefst 1 miljoen euro bijdraagt, is essentieel. Zeker in combinatie met de steun vanuit de Nationale Postcodeloterij die de helft van dit bedrag bijdroeg. De bijzonderheid van dit LOFARproject werd onderstreept door een bezoek van een zeer geïnteresseerde Koningin Beatrix op 6 mei, aan wie onder andere Het Drentse Landschap een toelichting mocht geven.

Nieuw! Vissenatlas van Groningen en Drenthe Diversen

• In juni 2008 verschijnt de Vissenatlas Groningen-Drenthe, ofwel de Verspreidingsatlas Vissoorten van Groningen en Drenthe, zoals de officiële titel luidt. De auteurs Ben Crombaghs en Tako Brouwer van Adviesbureau Natuurbalans-Limes Divergens hebben bij de Hengelsportfederatie Groningen-Drenthe, de 4 waterschappen in de regio, beide Provincies en Rijkswaterstaat Noord-Nederland alle aanwezige kennis van vis en water verzameld. Dankzij de vele bronnen die zijn gebruikt, is de Vissenatlas met recht een standaardwerk, zodanig geschreven en geïllustreerd dat het een breed publiek zal aanspreken. De Vissenatlas Groningen-Drenthe kan van nut zijn voor iedere natuurliefhebber, veldbioloog, natuurbeheerder en sportvisser. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor vissen, het leefgebied van vissen en de bescherming ervan. De Vissenatlas Groningen-Drenthe komt dan ook op een uitgelezen moment. Vele tienduizenden verzamelde gegevens, afkomstig uit onderzoeken naar de visstand in de periode 1985-2007, aangevuld met de vangstgegevens van sport- en beroepsvissers, het RAVON en andere organisaties, geven een getrouw beeld van de huidige visstand in beide provincies. Van de 57 zoetwatervissoorten die in Nederland voorkomen zijn er meer dan 40 in Groningen en Drenthe aangetroffen. Per vissoort is in de atlas een fraaie overzichtskaart van beide provincies opgenomen met daarop alle locaties waar de soort is waargenomen. Uiteraard ontbreekt een uitgebreide beschrijving met afbeelding van de vissoorten niet. De Vissenatlas Groningen-Drenthe is allesbehalve een taai studieboek. Integendeel: dankzij de honderden foto’s, grotendeels belangeloos beschikbaar gesteld door top-landschapsfotografen, verduidelijkende figuren en tabellen, is het een rijk geïllustreerd boekwerk van bijna 200 pagina’s. De Vissenatlas Groningen-Drenthe is een samenwerkingsproject van de Hengelsportfederatie Groningen-Drenthe, de Waterschappen Velt en Vecht, Hunze en Aa’s, Reest en Wieden en Noorderzijlvest, de Provincies Groningen en Drenthe, en Rijkswaterstaat Noord-Nederland. De gezamenlijke missie van deze organisaties is het verspreiden van informatie en kennis over water en vis over een breed publiek. Bestellen? Lezers van het kwartaalblad kunnen het boek tot 28 juni bestellen voor € 19,50 (i.p.v. € 24,50). Surf naar www.profiel.nl en vul hier het bestelformulier in. Vermeld bij kortingscode: DL. Telefonisch bestellen kan ook: 050-3012144 (Uitgeverij Profiel te Bedum).

Project Keuterijen in Beeld Stichting Het Drentse Landschap is samen met de Bond Heemschut Drenthe en Drents Plateau bezig om meer aandacht te vragen voor de keuterijen in Drenthe. Op dit moment vindt er een inventarisatie van de keuterijen in onze provincie plaats. Ook wordt er gewerkt aan een keuterijenboek. Beide projecten zullen dit najaar in een symposium worden gepresenteerd. De financiering van het boek gaat boven verwachting en is bijna rond. Naast de Bond Heemschut en Het Drentse Landschap hebben het VSBfonds, Prins Bernard Cultuurfonds Drenthe, Heidemaatschappij, Essent Donatiefonds, Je Maintiendrai Fonds en de Nationale Postcode Loterij steun toegezegd.Verheugend is het ook dat de Gemeenten Coevorden, Meppel en Tynaarlo ook een financiële bijdrage leveren.

•

Vijf bestuursleden nemen afscheid In de Algemeen Bestuursvergadering van 19 mei j.l. is afscheid genomen van vijf bestuursleden. Zij moesten allen aftreden vanwege het bereiken van de statutaire zittingstermijn. Naast de voorzitter (zie het interview eerder in deze uitgave) werd afscheid genomen van de heren Frans Dohle, Han van Hagen, Bote Wilpstra en Geert de Vries. Het Drentse Landschap bedankt de bestuursleden voor hun betrokkenheid en inzet en wenst hen veel succes in de toekomst. De Algemene Bestuursvergadering op 19 mei jl. was sowieso een bijzondere gebeurtenis. Het bestuur heeft in deze vergadering besloten tot het wijzigen van de bestuursstructuur naar een Raad van Toezichtmodel. Daarnaast wordt een Raad van Advies ingesteld met daarin een brede vertegenwoordiging vanuit diverse geledingen uit de samenleving. De nieuwe statuten hiervoor zijn met algemene stemmen aangenomen. De nieuwe bestuursstructuur treedt in werking na het ondertekenen en passeren van de akte.

Milieu- en Natuurplanbureau Het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP) gaf recent weer twee verhelderende rapporten uit. De eerste Nederland en een duurzame wereld uit eind 2007 beschrijft de relatie van Nederland met de rest van de wereld. Uit het rapport blijkt dat de wereld te klein is om alle ambities tegelijk te realiseren. Het is niet mogelijk om én voldoende voedsel voor iedereen te produceren, én grootschalig biobrandstoffen in te zetten om klimaatsveranderingen af te remmen, én tegelijk de biodiversiteit te behouden. Alleen met een robuust internationaal en samenhangend beleid kan armoede worden bestreden, klimaatsverandering tegengegaan en biodiversiteitverlies beperkt. Nederland wordt opgeroepen om een rol van betekenis te spelen om een mondiale duurzame ontwikkeling te bevorderen. Het tweede uit begin 2008 daterende rapport heet Natuurbeheer, toestand en trends in natuurkwaliteit. Daarbij is gekeken naar de effectiviteit van de regelingen voor natuurbeheer en welke bijdrage die leveren aan natuurkwaliteit en biodiversiteit in Nederland. Daarbij zijn vier categorieën beheer onderzocht, te weten de gangbare landbouw, agrarisch natuurbeheer (subsidieregeling agrarisch natuurbeheer:

foto: Bertil Zoer

•

SAN-regeling), natuurbeheer via de subsidieregeling natuur (SN-regeling, die o.a. voor Het Drentse Landschap geldt) en het beheer door Staatsbosbeheer. Een opmerkelijke uitkomst was dat sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw het aantal doelsoorten planten in natuurgebied is toegenomen terwijl deze in agrarisch gebied juist achteruit gaan. Beheer via de SN-regeling en het Staatsbosbeheer levert betere resultaten dan via de SANregeling, die bijvoorbeeld ook de weidevogels onvoldoende ten goede komt. Terwijl er toch 60 miljoen van de in totaal 120 miljoen euro beschikbaar voor natuurbeheer aan weidevogel-

beheer wordt besteed. Het rapport bevestigt dat natuurbeheer in grote eenheden uitgevoerd door de erkende terreinbeherende organisaties effectiever is dan agrarisch natuurbeheer. Zie voor meer informatie www. MNP.nl.

•

ARK Het Ministerie van VROM is samen met LNV bezig na te denken over de manier waarop ons land klimaatbestendig zou kunnen worden gemaakt. Dat programma heet ARK, wat staat voor adaptatie, ruimte en klimaat. In maart vond er een bijeenkomst plaats in de Piloersemaborg in Den Ham waar maar liefst 23 projecten wer-

den gepresenteerd vanuit deze opdracht. Naast projecten die met de landbouw en de economie te maken hadden, scoorde het Hunzeproject als groen project bijzonder hoog. De terreinbeherende organisaties zien veel in het combineren van natuurontwikkeling en klimaatbuffering en zijn bezig een voorbeeldenboek van zulke projecten te maken. Op verzoek van De Landschappen heeft Het Drentse Landschap de beekdalontwikkelingsprojecten van het Hunzedal en het Oude Diep ingebracht. Prima voorbeelden van integrale gebiedsgerichte projecten.

Annermoeras

Berichten

Diversen

•

VSBfonds helpt de natuur steeds meer Wil men natuur in Nederland helpen dan zal er in veel gevallen grond moeten worden verworven om de natuurfunctie te realiseren. Om gebieden af te ronden, ze robuuster te maken, en beter tegen de invloeden van verdroging en vermesting te beschermen, moet grond verworven worden. De overheid, Rijk en Provincie, steunt ons daarbij. Omdat de middelen beperkt zijn en de begrenzing niet altijd logisch is, zijn er altijd wensen om natuurgebieden beter af te ronden. Tot nu toe ontvingen we vrijwel nooit steun vanuit particuliere fondsen om vanuit deze overwegingen gronden te verwerven. Alleen de Nationale Postcodeloterij gaf ons die mogelijkheid. Ook het VSBfonds wil nu voor dit doel aan de Nederlandse particuliere natuurbescherming steun geven. Daar zijn we zeer mee ingenomen. Tot onze vreugde heeft het VSBfonds ons recent al gesteund bij de verwerving van 8 ha bij de Zoersche Landen die we als beverbiotoop naast de Hunze willen gaan inrichten.

•

Nieuwe Subsidieregeling Natuur Het Interprovinciaal Overleg (IPO) is samen met alle partners uit het veld druk bezig met het ontwerpen van een nieuwe subsidieregeling voor het natuurbeheer. Daarbij heeft zij alle aandacht voor de inbreng van het veld. Inmiddels is er een contourennota met de hoofdlijn van de regeling geproduceerd en in de provincies toegelicht. De terreinbeherende instellingen hebben tevens een soort index voor de kosten van alle natuur- en beheertypen opgesteld. Hieruit bleek dat de kosten veel hoger liggen dan de vorige regeling vergoedde. Inmiddels is wel duidelijk dat het erg moeilijk zal worden om de nieuwe regeling in 2009 te implementeren. Het blijkt erg moeilijk een regeling te vereenvoudigen.

•

Landschapsveiling Op 2 april vond in Rheden de officiële ingebruikname van de online landschapsveiling door minister Verburg plaats. Opnieuw een prachtig idee van Tom Bade en zijn bedrijf Triple-E om burgers en bedrijfsleven de kans te geven mede verantwoordelijk te worden voor ons landschapsonderhoud. Men kan online bieden op het onderhoud van wallen, bosjes en zelfs kikkerpoelen. Als één van de Provinciale Landschappen doet ook Het Drentse Landschap mee aan deze vernieuwende benadering van landschapsonderhoud.

•

Gebiedsgericht werken vruchtbaar De wijze van werken van de Provincie Drenthe in het landelijk gebied blijkt vruchten af te werpen. Dat bleek tijdens de oplevering van het rapport Evaluatie 10 jaar Oude Diep. In een decennium heeft het gebied rond het Oude Diep een enorme kwaliteitsimpuls gekregen. Landbouw, toerisme, natuur, landschap, waterhuishouding, en leefbaarheid kregen een kwaliteitsimpuls. Eric van der Bilt van Stichting Het Drentse Landschap bood gedeputeerde Munniksma het eerste exemplaar aan van een boek met nieuwe serie wandelingen rond het Oude Diep, ‘Loop van het Oude Diep’. Het gebied is na 10 jaar werken beslist een bezoek waard. Gedeputeerde Munniksma, portefeuillehouder voor het landelijk gebied, somde een aantal aansprekende projecten op, zoals het informatiecentrum De Blinkerd, de hermeandering van watergangen, Het Huus met de Belle in Echten en diverse plaatsen voor natuurontwikkeling. Hij benadrukte de verbeteringen van de landbouwkundige structuur: “Er is veel energie gestoken in toerisme en natuurontwikkeling, maar we hebben ook veel voor de landbouw gedaan”. Belangrijke succesfactor blijkt de betrokkenheid van ondernemers, verenigingen en burgers

in de gebieden.Volgens Munniksma schuilt daarin de kracht. Voor de komende periode wil hij doorgaan, zij het dat de werkwijze in een nieuw jasje is gestoken. In het provinciaal Meerjarenprogramma voor het landelijk gebied (pMJP) heeft de Provincie samen met gemeenten, waterschappen en andere partijen in het gebied nieuwe doelen opgesteld.

•

GoChina! AssenGroningen compleet! Een unieke samenwerking tussen het Groninger Museum en het Drents Museum maken het succes van GoChina! deze zomer helemaal compleet. De vijf tentoonstellingen over Chinese archeologie, Chinees realisme, Avant-gardekunst en Chinese hedendaagse kunst tonen de veelzijdige en rijke cultuur van China; de vele, vele activiteiten in de beide musea, maar ook zeker buiten de musea, dompelen NoordNederland met recht onder in Chinese sferen. Vooral de tentoonstelling over het Terracotta Leger van Xi’an in het Drents Museum mag zich verheugen in een overweldigende aandacht. De tentoonstelling in het Drents Museum is nog te bezichtigen tot eind augustus van dinsdag t/m zondag van 10.00-17.00 uur. Het drukste is het tussen 11-15 uur.

Berichten

•

mei is de expositie officieel geopend door Ali Edelenbosch, voorzitter van Stichting Het Drentse Landschap en Albert Bruijns Slot, algemeen directeur van Alescon. Speciaal voor deze ‘Kunst in Orvelte’ is een website ingericht met een overzicht van de activiteiten en deelnemende kunstenaars. Kijk daarom voor meer info www.kunstinorvelte. nl. Bij de kunstroute is een fraai boekwerk verschenen dat bij het Informatiepunt Orvelte kan worden gekocht.

Da’s nou ook Drenthe! Op 20 februari is het eerste exemplaar van de DVD ‘Op de bres voor de jeneverbes’ door de makers van de documentaire, Jasper en Wil Pannekoek, aangeboden aan gedeputeerde Munniksma. Stichting Het Drentse Landschap heeft een belangrijke bijdrage geleverd. De opnamen zijn onder meer gemaakt in het Drouwenerzand en in De Palms. De Drentse natuurbeheerders komen uitgebreid aan het woord en geven informatie over de toestand van de jeneverbesstruiken in hun gebieden. De film is bedoeld voor iedereen die van Drenthe houdt en is door het voorlichtende karakter uitermate geschikt voor educatieve doeleinden. De DVD kost € 14,95 en is verkrijgbaar bij diverse bezoekerscentra en de Stichting Veldwerk Nederland in Orvelte. Ook te bestellen via www.pannekoekproducties.nl.

•

Serrestallen vergroten kans op verrommeling van het landschap Drenthe is trots op zijn landelijk gebied. Als productie(landbouw) en consumptie-

Kunstroute in Orvelte Alescon houdt dit jaar voor de 2e keer een kunstroute in Orvelte. Dit jaar is als thema ‘De 4 elementen’ gekozen. Het biedt de exposanten ruimte om te reageren op het oude landschap, de historische gebouwen, de tijd, de sporen in het gebied… 40 kunstenaars zullen deelnemen. Een diversiteit aan academies heeft zich aangemeld, o.a. Minerva, AKI, Willem de Koning uit Rotterdam, Utrecht en Den Bosch. Orvelte groeit zo uit tot een podium voor oude en jonge kunstenaars van allerlei richtingen. Op 29

foto: Bertil Zoer

•

landschap (wonen, natuur en recreatie) is het een economische factor van betekenis voor onze provincie. Ontwikkelingen in de landbouw kunnen echter op gespannen voet staan met de andere functies. Een recent voorbeeld is de opkomst van serrestallen: grootschalige, open en veelal tijdelijke onderkomens voor vee die een meer efficiënte agrarische en diervriendelijke bedrijfsvoering opleveren maar ook kunnen bijdragen aan de verrommeling van het landschap. Om goed in te kunnen spelen op deze ontwikkeling heeft Drents Plateau eind 2007 met ontwerpers en ambtenaren een aantal voorbeelden van serrestallen bezocht. Op grond van de tijdens deze excursie opgedane

bevindingen heeft Drents Plateau een rapport over serrestallen opgesteld. Als belangrijkste aanbeveling pleit Drents Plateau ervoor dat iedere gemeente uitgangspunten formuleert voor plaats, ligging, vormgeving en inpassing van een serrestal en deze vastlegt in bestemmingsplannen en welstandnota’s. Op deze wijze draagt de gemeente bij aan een zorgvuldig beheer van het landschap zonder de economische dynamiek uit het oog te verliezen. Het rapport is te bestellen bij Drents Plateau, telefonisch te bereiken onder telefoonnummer 0592-305930, of per mail info@drentsplateau.nl. Ook is het rapport als pdf in te zien op www.drentsplateau.nl onder het kopje publicaties.

Drouwenerzand

Berichten

Nationaal Park Dwingelderveld - Holtveen

De route K20 gaat van start in het dorp Drijber. U ziet de spiegelende watervlaktes van het Reigerveen op Landgoed Vossenberg en u daalt af naar het waterloopje aan de voet van de VAM-berg. Met Knapzakroute K21 (Tynaarlo-Zeegse) maakt u kennis met een minder bekend gedeelte van het beekdallandschap van de Drentsche Aa. U ziet het kleine Zeegserloopje. De beek is hier inmiddels uitgegroeid tot een flinke stroom die met ruime bochten het landschap doorkruist. foto: Hans Dekker

•

‘Daags twee lepels zelfbeweging’ Vijf fietstochten langs gezond Drenthe Het Drents Archief heeft ter gelegenheid van de Drentse Fiets4Daagse een gids uitgebracht met fietsroutes langs plekken die herinneren aan de gezondheidszorg in vroeger tijd.Veel zichtbare sporen van de vroegere manieren van ‘zorg voor anderen’ zijn al lang verdwenen. De meeste armhuizen zijn afgebroken, oude ziekeninrichtingen hebben plaatsgemaakt voor moderne streekziekenhuizen en monumentale dokterswoningen werden vervangen door praktisch ingerichte en moderne praktijken. Maar nog niet alles is verdwenen en bovendien is

er veel nieuws gebouwd. In elke route staat een aspect van de gezondheids- en armenzorg centraal. Zo gaan de routes langs het hospitaal van de armengestichten in Veenhuizen, langs watertorens die werden gebouwd toen de woningen werden voorzien van schoon leidingwater, maar ook langs de kanalen die vroeger een bron van besmettelijke ziekten waren, en langs oude ziekenhuizen en psychiatrische inrichtingen. De gids ‘Daags twee lepels zelfbeweging’.Vijf fietstochten langs gezond Drenthe is vóór de Fiets4Daagse verkrijgbaar voor de speciale prijs van € 7,50. Daarna kost het boekje € 10,--.

•

Ontdek Drenthe met vier nieuwe Knapzakroutes Bij In Boekvorm Uitgevers zijn weer vier nieuwe Knapzakroutes verschenen. Een prachtige aanleiding om de wandelschoenen te voorschijn te halen en de mooiste plekken van Drenthe te bezoeken. Route K19 (Midlaren) leidt u langs de brede rietkragen van het Zuidlaardermeer en door het glooiende landschap van de noordelijke Hondsrug. Over de uitgestrekte esgronden rond Midlaren en Noordlaren wandelt u naar het natuurgebied De Vijftig Bunder.Voorbij het Noordlaarderbos bereikt u de groenlanden langs de Drentsche Aa.

Route K22 (Spier) brengt u over de es van Spier en via de ontgonnen heidevelden tussen Spier en Wijster naar het Ter Horsterzand. Dit fraaie natuurgebied staat bekend om zijn ‘levende stuifzand’ en zijn prachtige Jeneverbessen. Meer informatie over deze en de vele andere Knapzakroutes vindt u op www.knapzakoutes. nl. De gidsen zijn verkrijgbaar bij de boekhandel of bij de kantoren van VVV Drenthe Plus en kosten € 5,25 per stuk. Bestellen kan ook via www. inboekvorm.nl. Per bestelling wordt dan € 3,00 in rekening gebracht voor verzenden handelingskosten.

Berichten

Uitnodiging Kom langs in Doldersum! op 22 juni

Wilt u eens een kijkje nemen bij de grazers van Het Drentse Landschap? U bent van harte welkom op de Biologica Open Dag die op zondag 22 juni van 11.00 tot 16.00 uur wordt gehouden. Op de beheerboerderij Sophiahoeve (Huenderweg 2 in Doldersum) is een proeverij en wordt uitleg gegeven over het beheer. Bij de even verderop gelegen schaapskooi aan de Huenderweg 1 zijn demonstraties schaapscheren en schapen drijven. Zie ook: www.biologica.nl/opendagen

foto: Bertil Zoer

Natuurlijk Vlees van het Landschap! Ook dit jaar kunnen begunstigers van Stichting Het Drentse Landschap vlees van het Landschap kopen. Dit vlees is afkomstig van runderen en schapen die worden ingezet in het beheer van natuurterreinen. Het assortiment en de prijzen treft u aan op de bestelbon elders in dit blad. Het Drentse Landschap streeft ernaar om het beheer van de gebieden en het aantal benodigde grazers goed op elkaar af te stemmen. Als er teveel dieren zijn dan wordt in eerste instantie gekeken of deze elders kunnen worden geplaatst. Overbeweiding heeft namelijk schadelijke gevolgen voor andere planten en dieren. Indien het niet mogelijk is om de grazers elders onder te brengen worden ze afgevoerd naar de slager. Omdat de dieren in grote rust opgroeien en uitsluitend op een biologische manier worden verzorgd, is vlees van deze dieren van hoogwaardige kwaliteit.

Heeft u belangstelling? Stuur dan voor 1 september de ingehechte bestelbon in. Omdat het aanbod beperkt is worden alle aanvragen behandeld in volgorde van binnenkomst en zolang de voorraad strekt. U ontvangt in september nader bericht omtrent uw bestelling, de betaling en de dag waarop u de pakketten kunt ophalen bij ĂŠĂŠn van de deelnemende slagers. Afleveringen vinden plaats tussen begin september en half december. Voor nadere informatie kunt u, bij voorkeur per e-mail, contact opnemen met het kantoor in Assen. E-mail: vleesactie@drentslandschap.nl of op nummer (0592) 304177 van dinsdag tot en met vrijdag tussen 14.00 en 16.00 uur. Zie voor meer informatie ook: www.drentslandschap.nl/natuur en landschap/grazers

Natuur en landschap

de Drentse politiek

Opinie Er spelen op dit moment belangrijke thema’s en ontwikkelingen op het punt van water en natuur. Alhoewel het belang van natuur en landschap voor de Drentse economie en het Drentse woon- en leefklimaat algemeen erkend wordt, leidt dat in de politiek lang niet altijd tot onvoorwaardelijke steun aan dit belang. Beginnend bij het belang van een goede waterhuishouding zijn het de Drentse Staten geweest die de natuur- en milieubeweging een tweede kwaliteitszetel in de waterschapsbesturen ontzegden. Het ziet er nu naar uit dat er op aanwijzing van de staatssecretaris een zetel voor agrarisch natuurbeheer komt. Maar dit voelt voor de natuur- en milieubeweging niet echt als een natuurzetel. Kijken we naar de Europese Kaderrichtlijn Water dan valt op dat zowel de waterschappen als Gedeputeerde Staten in Drenthe de noodzakelijk gewenste verbeteringen in de waterkwaliteit zo veel mogelijk naar de toekomst verschuiven. Tot na 2015 of na 2021 zelfs. Als er maar een beetje beperking voor de landbouw lijkt te ontstaan, wordt al gesproken van significante schade hetgeen meteen leidt tot het schrappen van de maatregel. Tegelijk kan echter wel gesteld worden dat de waterschappen op het punt van waterberging wel veel natuurwaarden helpen ontwikkelen. Dan de discussie rond de beheersplannen voor onze kostbaarste vogel- en habitat-richtlijngebieden, de zogeheten Natura 2000 gebieden. De Tweede Kamer heeft de minister van LNV gedwongen om de provincies de ruimte te geven om eerst het beheersplan voor de Natura 2000 gebieden op te stellen en dan pas de begrenzing en de doelstelling vast te stellen. Terwijl dit proces al vanaf 1987 loopt en Nederland in EU-verband haar verplichtingen nog steeds niet nakomt en door het Europese Hof van Justitie meerdere malen in gebreke is gesteld, blijft Nederland aanrommelen. Onder het motto van draagvlak bij de landbouw, het bedrijfsleven, de recreatie en dergelijke is er ook hier een sterke tendens om het belang van de natuur ondergeschikt te maken aan andere economische belangen. We zagen dat al eerder bij de Wet Ammoniak en Veehouderij die het belang van de landbouw in politieke zin veel hoger stelde dan het belang van onze verdroogde en vermeste natuur. Gelukkig heeft de Raad van State die benadering recent weer in een uitspraak gecorrigeerd. Het beeld rijst dat de Nederlandse politiek niet bereid is consequenties te accepteren van de zelf geïnitieerde beleidsafspraak om de biodiversiteit in EU-verband te behouden. Ook inzake het ondergronds brengen van de hoogspanningsleiding tussen Hoogeveen en Zwolle zien we dat het belang van onze mooie en natuurlijke landschappen wegvalt tegen het economische belang. Drenthe slikt de tracés die nodig zijn voor de rest van Nederland en accepteert aantasting door hoogspanningsleidingen van haar landschappelijk mooie beekdalen als van de Reest en het Oude Diep. Het douceurtje van tien miljoen euro van netwerkexploitant TenneT lijkt op te gaan aan projecten die niet echt veel bijdragen aan nieuwe en betere natuur.

Gedacht wordt onder meer aan boerderijverplaatsing om de Robuuste Verbindingszone van Salland naar het Drents Plateau te realiseren. Een landelijke verplichting waar de landbouw fel op tegen is. Een commissie heeft een oostelijk voorkeurstracé van Zuidwolde naar het Dwingelderveld aanbevolen, hetgeen door de Provincie is geaccepteerd. Wel is duidelijk geworden dat ook deze voor de Ecologische Hoofdstructuur en het klimaatbestendig maken van ons land noodzakelijke ecologische verbindingszone, geen nadelen mag hebben voor de landbouw, de recreatie, de gemeenten, het particulier grondbezit en wie weet wat nog allemaal meer. Opnieuw het gevoel dat natuur wel leuk is, als het maar niets kost! Er stond eerst 1600 ha gereserveerd voor deze opdracht, vervolgens werd over 1100 ha gesproken, in het huidige voorstel staat nog 800 ha en de landbouw vindt 300 ha wel genoeg. En dan nog uitsluitend als agrarisch en particulier natuurbeheer, de voor de natuur de minste resultaat opleverende beheerscategorie. De natuurbeweging zal de Provincie hierin kritisch volgen. Tot nu stelde gedeputeerde Munniksma dat de Provincie onverkort vasthoudt aan realisatie van de Robuuste Verbindingszone. Er zijn echter ook positieve zaken te melden. Zoals een initiatief van de lokale politieke partij Progressief Westerveld. Die heeft het bureau Triple-E gevraagd de economische baten van natuur en landschap binnen deze groene gemeente in beeld te brengen. En die logen er niet om. In een lezing op 10 maart in Dwingeloo bepleitte Tom Bade van dat bureau het om puur economische redenen instellen van een derde Nationaal Park Ooster- en Westerzand in deze gemeente. Het kwam wel wat bizar over dat met name de organisatie van recreatieondernemers (Recron) grote twijfels had vanwege allerlei veronderstelde beperkingen. Vanuit de landbouw werd een meer genuanceerd standpunt gehoord. Punt blijft dat de natuur voor Drenthe en zeker voor Westerveld voor toerisme/recreatie een kip met gouden eieren is die niet geslacht maar wel gekoesterd moet worden. Een andere positieve ontwikkeling is het organiseren van een weidevogelsymposium door twee statenleden, te weten dhr. Hornstra (PvdA) en dhr. Wybenga (CDA), op 9 april j.l. Dit was bedoeld om van het veld te horen of de investering in weidevogelbeheer als vorm van agrarisch natuurbeheer wel zinvol is. In het door 130 personen bezochte symposium werd wel duidelijk dat de effectiviteit van het weidevogelbeheer te wensen overlaat. Een duidelijke politieke boodschap.

Eric van der Bilt Directeur Stichting Het Drentse Landschap

Agenda

Agenda Algemeen

Activiteiten algemeen De excursies en lezingen zijn gratis, tenzij anders aangegeven, en nemen ongeveer twee uren in beslag. Mochten de excursies beduidend langer duren, dan wordt dit aangegeven. U hoeft zich alleen op te geven wanneer dat vermeld staat. Het meenemen van honden tijdens de excursies is niet toegestaan; ook niet aangelijnd.

Thema religieus erfgoed

Thema water

Activiteiten speciaal gericht op kinderen

Eigen fiets meenemen

Laarzen gewenst

Verrekijker aan te bevelen

Spiegeltje en loep aanbevolen

Vogelkijkhut Diependal De vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft.Van 1 april tot eind september is er op zondagen meestal een vogelkenner aanwezig, die u graag het een en ander vertelt over het vogelleven op de vloeivelden. Bij het vloeimeer, vlakbij de hut, is ook een vogelwand aanwezig. De hut is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wie dubbel wil genieten doet er goed aan een verrekijker mee te nemen! Lemferdinge Op landgoed Lemferdinge in Paterswolde zijn in de galerie regelmatig exposities te bezichtigen. De galerie is open van vrijdag t/m zondag 12.00-17.00 uur. Informatiecentra

De Blinkerd Vamweg te Wijster Het hele jaar open van 10.00 uur tot zonsondergang

•

Hijkerveld Bij de schaapskooi. Route: vanaf Hijken aangegeven met bordjes Het hele jaar open van 9.30 tot 16.30 uur

•

’t Ende Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk) van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

•

Orvelte Dorpsstraat 1a te Orvelte van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

•

Huenderhoeve Huenderweg 1. Dit is de weg tussen Wateren en Doldersum van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

•

foto: Archief HDL

Thema bodem

Vertrek schaapskuddes De schaapskuddes van het Hijkerveld en het Doldersummerveld vertrekken met herder om 9.30 uur naar de heide. De kuddes zijn rond 16.30 uur weer terug bij de kooi. Zie voor routebeschrijving bij Informatiecentra.

zo 22 juni 11.00-16.00 uur Open dag beheerboerderij Sophiahoeve In samenwerking met Biologica zetten wij de deuren open van onze biologische boerderij. Kan goed gecombineerd worden met het schaapscheren bij de schaapskooi Doldersummerveld. Zie hierna. Start: Huenderweg 2, Doldersum. zo 22 juni 11.00-16.00 uur Schaapscheren en schapendrijven op het Hijkerveld en het Doldersummerveld Demonstraties scheren en drijven van schapen en activiteiten voor grote en kleine kinderen. Locaties: de schaapskooi Hijkerveld is vanaf het dorp Hijken met bordjes aangegeven. De schaapskooi Doldersummerveld staat aan de Huenderweg 1, Doldersum.

zo 22 juni 10.00 uur Kanoën in de meanders van het Annermoeras U maakt met gidsen een kanotocht door de nieuwe meanders van het Annermoeras bij Spijkerboor. Kosten: € 15,- p.p. Max. 30 deelnemers. Voor informatie en opgave: per e-mail: aanmelden@drentslandschap.nl of telefonisch bij het secretariaat: 0592-313552. za 28 juni 14.00 uur Flora van het Doldersummerveld Het consequente heidebeheer van de afgelopen 25 jaar begint vruchten af te werpen. Deskundigen laten u graag de bijzondere flora op dit mooie heideterrein zien. Start: informatiecentrum bij de schaapskooi aan de Huenderweg 1, Doldersum.

Agenda

zo 6 juli 14.00 uur Planten van de Boerenveensche Plassen Kenners nodigen u uit voor een mooie tocht langs de flora van dit gebied. Zompnat en kurkdroog wisselen elkaar hier af, zowel in ruimte als in tijd. Start: achter de hervormde kerk die ligt aan de weg Hoogeveen – Pesse. zo 13 juli 06.00 uur Vroege vogels langs het Oude Diep Vroeg in de ochtend zijn de meeste vogels actief. Samen met een vogeldeskundige gaat u op zoek naar deze vroege zomergasten. Start: parkeerplaats De Blinkerd aan de VAM-weg. Deze is vanaf Drijber en Wijster met bordjes aangegeven.

zo 20 juli 14.00 uur Wandeling: Orvelte en de Noordes Een wandeling door Orvelte en de omgeving. Gidsen nemen u mee op een reis door de tijd. Ze zullen stil staan bij de opbouw van de es en andere boeiende sporen uit een ver verleden. Start:VVV-Orvelte, Dorpsstraat 1a, Orvelte.

za 2 augustus 14.00 uur Fietstocht Landgoed Vledderhof en Maatschappij van Weldadigheid Een mooie fietstocht met oog voor natuur en de rijke geschiedenis van de omgeving van Frederiksoord. Startlocatie:Vledder. Tel. opgave bij Wolter ter Steege: 0591-648141.

zo 20 juli 14.00 uur Brinkenfietstocht Suydevelt Een sfeervolle fietstocht langs de mooie brinken van het Suydevelt. Startlocatie: Zweeloo. Tel. opgave bij Wolter ter Steege: 0591-648141.

wo 6 augustus 14.00 uur Speuren naar waterdiertjes in de Reest Samen met het kinderteam op zoek naar de waterdiertjes die in de Reest voorkomen. Locatie: informatiecentrum ’t Ende, Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk).

vr 25 juli 19.00 uur Avondwandeling over het Nuilerveld Het stuifzand en de jeneverbessen hebben ’s avonds een geheel eigen sfeer. Start: informatiepaneel noordzijde dorp Pesse, 1e weg rechts na Wok-palace. Na 1,5 km ziet u de parkeerplaats.

zo 10 augustus 14.00 uur De legende van het Zwarte Gat Een excursie door een gebied met een luguber en venig verleden. Start: vanaf de weg Hoogeveen – Ommen de afslag Alteveer/ Kerkenveld nemen. Daarna 1e weg rechts (De Egge). Deze weg volgen tot einde verharding.

zo 27 juli 14.00 uur Fietstocht langs de hunebedden van de Hondsrug Met archeologische gidsen gaat u langs de oudste monumenten van Nederland. Startlocatie: Drouwen. Tel. opgave bij Wolter ter Steege: 0591-648141.

zo 17 augustus 14.00 uur Fietstocht rond Rolde-Balloo Een archeologische en cultuurhistorische fietstocht langs sporen en monumenten uit een ver verleden. U komt langs Kampsheide, Nationaal Beek- en Esdorpenlandschap Drentsche Aa en het Ballooërveld. Start: parkeerplaats Kampsheide. De provinciale weg Assen – Rolde nemen en bij Tumulibos afslaan richting Balloo.Vervolgens eerste weg links.

za 2 augustus 14.00 uur Het veranderende Scharreveld Sinds diverse natuurontwikkelingsprojecten ondergaat de natuur op het Scharreveld positieve veranderingen. Start: vóór boerderij Frederikshoeve, Scharreveld 2, Eursinge (bij Westerbork).Vanuit Westerbork neemt u de provinciale weg naar Hoogeveen, meteen ná het viaduct onder de N31 gaat u rechts af.

za 23 augustus 14.00 uur Bloeiende heide op het Doldersummerveld De bloeiende heide trekt niet alleen de mens, ook vlinders en bijen komen graag op de bloemen af. Start: informatiecentrum bij de schaapskooi aan de Huenderweg 1, Doldersum.

za 23 augustus 19.00 uur Steltlopers op Diependal Een rondwandeling met bezoek aan de vogelkijkhut. Ervaren vogelaars wijzen u op de bijzondere wateren moerasvogels die op en rond Diependal te zien zijn. Start: vogelkijkhut. Deze is te bereiken door in het dorp Oranje de Zwarteweg in te slaan. De route is met bordjes aangegeven. za 30 augustus 10.00 uur Wandeltocht langs het Oude Diep Een mooie, lange wandeltocht (15 km.) langs de Zuidmaten van het Oude Diep. Onderweg wijzen deskundigen u op de bijzonderheden van dit gebied. Start: tegenover Visio Het Huis te Echten, Zuidwolderweg 3, Echten. do 4 september 19.00 uur Samenspel tussen nieuwe en bestaande natuur in het Bongeveen Gidsen vertellen over oude en nieuwe natuurontwikkelingen die dit bijzondere gebied gevormd hebben. Start: vanaf de rotonde tussen Donderen en Peize richting Lieveren.Vervolgens 1e weg linksaf (Scheperijen) tot zuidelijke ingang reservaat. Waterdicht schoeisel is aan te bevelen. zo 7 september 14.00 uur Salamanderexcursie Rheebruggen Op Landgoed Rheebruggen gaat u met een deskundige op zoek naar diverse soorten salamanders. Start: beheerboerderij Rheebruggen, Rheebruggen 8, Ansen. za 13 september 14.00-17.00 uur Open monumentendag Zowel de synagoge in Zuidlaren als het verveningskerkje in Gieterveen houden een open huis. Voor meer informatie: www.drentslandschap.nl of bel het secretariaat: 0592-313552.

Water

zo 21 september 11.00 en 14.00 uur Lopen in het landschap Op stap met gidsen in enkele mooie natuurgebieden van Het Drentse Landschap. Voor meer informatie: www.drentslandschap.nl of bel het secretariaat: 0592-313552. za 27 september 10.00 uur Bewoning door de eeuwen heen Gidsen laten u op Kampsheide verschillende sporen zien vanaf de eerste bewoners tot nu. Dit prachtige stukje Drenthe is in de loop der eeuwen door haar bewoners behoorlijk veranderd. Start: parkeerplaats Kampsheide. De provinciale weg Assen – Rolde nemen en bij Tumulibos afslaan richting Balloo.Vervolgens eerste weg links. zo 28 september 14.00 uur Nijvere mieren op het Uffelter Binnenveld Een boeiende excursie over het Uffelter Binnenveld waarbij u van alles hoort en ziet over het leven van de mieren die er in de bodem voorkomen. Start: informatiepaneel van Het Drentse Landschap aan de Markegenotenweg (een zijweg van de weg Uffelte-Havelte). zo 28 september 14.00 uur Herfstbladeren, voedingsstof voor de bodem Gidsen laten u meegenieten van de herfst in De Kleibosch en vertellen meer over de natuurlijke kringlopen die u onderweg tegenkomt. Start: voor boerderij Tichelwerk, Moleneind 4, Foxwolde.

Lezersaanbieding

Voor 2008 is een programma met lezingen, excursies en open dagen opgesteld. Een aantal van deze activiteiten wordt gehouden rondom bepaalde thema’s.

Bodem

10% korting op vakantiewoning ‘t Haantje van Het Drentse Landschap

Water wordt de komende jaren een belangrijk thema. Nederland en andere Europese landen hebben de opdracht om voor 2015 de waterkwaliteit in eigen land aanzienlijk te verbeteren. Goed water is van levensbelang voor plant, dier en uiteraard ook voor de mens. Schoon water klinkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet. Overheden en organisaties als waterschappen, waterleidingmaatschappijen en natuurbeheerorganisaties, zijn druk bezig om met name het oppervlaktewater de komende jaren schoner te krijgen. Tijdens excursies en lezingen wordt ingegaan op het belang van (schoon) water voor mens en natuur. Tevens verschijnt het boek Beeldschoon water. Dit boek, over de kwaliteit van het Drentse water, is een uitgave van Milieufederatie Drenthe en Stichting Het Drentse Landschap. Het bevat prachtige foto’s van onderwaterfotograaf Willem Kolvoort. Daarnaast zal er een tentoonstelling aan dit thema worden gewijd.

De Provincie Drenthe, ondersteund door organisaties zoals Het Drentse Landschap, wil de komende tijd meer aandacht besteden aan de waarde van de Drentse bodem. Ze hoopt dat er daardoor meer belangstelling komt voor het beschermen van waardevolle geologische verschijnselen, zoals zandruggen, beekdalen, oude rivierduinen, pingoruïnes en essen. Tijdens verschillende bodemexcursies wordt aandacht besteed aan het ontstaan van de Drentse bodem en het belang van de bodem voor natuur en mens. Daarnaast komen er onderwerpen aan de orde die (in)direct met de bodem te maken hebben, zoals bodemvorming door de natuur zelf (waarbij paddenstoelen en bodemdiertjes een grote rol spelen), grondboringen en bodemprofielen, en ijstijden en hunebedden.

In het kader van het Jaar van het Religieus Erfgoed en in samenwerking met Stichting Oude Drentse Kerken worden enkele lezingen en excursies gehouden rondom het thema religieus erfgoed. Religieus Het behoud van historische, waardevolle kerken is erfgoed voor Drenthe en voor de verschillende dorpsgemeenschappen van grote betekenis. Daarom zet de Stichting Oude Drentse Kerken zich in om dit onvervangbare cultuurbezit in stand te houden. Op het programma staan onder meer open dagen in de onlangs gerestaureerde synagoge in Zuidlaren en de kerk in Gieterveen. Tevens worden er enkele lezingen georganiseerd over de algemene en in het bijzonder de bouwgeschiedenis van oude Drentse kerken. Zie ook www.drentsekerken.nl.

foto: Archief HDL

zo 14 september 10.00-16.00 uur Kanotocht over de Hunze Een mooie kanotocht van Hilte naar Spijkerboor, inclusief lunch. Kosten arrangement (incl. kanohuur en lunch) € 27.50 p.p. Voor informatie en opgave: per e-mail: aanmelden@drentslandschap.nl of telefonisch bij het secretariaat: 0592-313552.

Stichting Het Drentse Landschap opent in augustus 2008 haar 6e vakantiewoning, boerderij ’t Haantje, bij Ruinen in Drenthe. De boerderij is 150 jaar geleden gebouwd, schitterend rustig gelegen en onlangs volledig gerestaureerd en geschikt gemaakt voor 6 personen. ’t Haantje heeft een moderne inrichting en is van alle gemakken voorzien. Begunstigers van Het Drentse Landschap ontvangen 10% korting indien ze vóór 1 augustus a.s. een reservering plaatsen voor ’t Haantje. Graag bij uw boeking vermelden dat u begunstiger van ons bent. Meer weten over deze en andere bijzondere vakantiebestemmingen? Kijk op www. drentslandschap.nl/vakantiewoningen of bel tijdens kantooruren van dinsdag t/m vrijdag met Ellen Zindel, telefoon (0592) 31 35 52.

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Aannemingsbedrijf VEDDER BV Eext (0592) 26 26 20 Grond-, wegen waterbouw Bouwbedrijf H. Poortman Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw ROYAL HASKONING Nijmegen (024) 328 42 84 Adviesbureau voor water en milieu GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau ABN AMRO BANK N.V. Assen (0592) 33 33 00 De bank voor Drenthe ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39 Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij Havesathe ‘de Havixhorst’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant NV Waterleidingmaatschappij ‘Drenthe’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait... Buro Hollema Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT HOLLAND CASINO Groningen Groningen (050) 317 23 17 Een mooie gelegenheid om uit te gaan ARCADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) Hulzebosch grondwerken B.V. Beilen (0593) 52 21 39 Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind KADASTER DIRECTIE NOORD Assen (0592) 30 48 88 Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed christiaan deN DEKKER b.v. Lisse (0252) 41 86 50 De ecologische aanpak in waterbodemsanering Quercus Boomverzorging en Advisering Gasselte (0592) 26 11 71 Uw bomen, onze zorg N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water Nationale Postcode Loterij Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur RTV Drenthe Assen (0592) 33 80 80 Radio Drenthe,TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHE Postbus 1 – 7860 AA Oosterhesselen Namens de gezamenlijke notarissen in Drenthe KONINKLIJKE VAN GORCUM BV Uitgeverij/grafisch bedrijf Assen (0592) 37 95 55

• Bureau B + O ARCHITECTEN Rheebruggen (0521) 35 10 14 • BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling • DE ROO DRENTE BV Stadskanaal (0599) 61 28 52 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen • HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Elektrotechniek, cv/sanitair, telematica, beveiliging • DAGBLAD VAN HET NOORDEN Groningen (050) 584 44 44 • BARSINGERHORN CONSULTANCY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies • BTL REALISATIE Vestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nl Aanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groen en historische buitenplaatsen • Architectenbureau Wouda & van der schaaf Meppel (0522) 25 57 96 • DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V. Veendam (0598) 61 45 64 Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties • Concordia bouwmaterialenhandel Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel • oosterhuis bv Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk • VAN DER ZEE Vleesgrootverbruik BV Emmen (0591) 63 70 01 Leverancier van vlees, vleeswaren, kaas, wild en gevogelte • WOONCONCEPT Meppel (0800) 61 62 Meer dan wonen • EELERWOUDE Oosterwolde (0516) 52 30 62 Natuurlijk ruimte voor groen • HERFST en HELDER b.v Lelystad (0320) 26 06 16 Verf van goede huize • ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl • WARENHUIS VANDERVEEN ASSEN Assen (0592) 31 16 11 Shop-in-shop totaalwarenhuis • Industrie en handelsonderneming elton bv Roden (050) 502 11 99 Producenten van ELLEN tochtprofielen • Meko holland bv Assen (0592) 36 16 00 Totaalconcept in Melkkoeling • Van liere grafisch bedrijf bv Emmen (0591) 611 099 Uw partner in communicatie • VNO NCW Noord Haren (050) 534 38 44 Belangenbehartiger van het Noorden • Ensing Schilders Assen (0592) 348 080 Onderhoud- en protectiesystemen • TA bouwkundig teken- en adviesburo Dwingeloo (0521) 593 638 Nieuwbouw, verbouw, renovatie, projectontwikkeling en restauratie

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed. Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten. Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • A.V.J. den Hartogfonds