Kwartaalblad nr.62

Kwartaalblad juni 2009 no. 62

62

Zuidlaardermeer

Kwartaalblad van Stichting Het Drentse Landschap Uitgave Stichting Het Drentse Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl Web-site: www.drentslandschap.nl Bankrek. nr. 30.28.75.751 Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. H. Colpa, J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen Grafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen Omslag Zuidlaardermeer / foto Geert de Vries

3

Eruitgelicht

4

Zuidlaardermeer

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting Het Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein­ bezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de begunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– .

Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze: Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 en hoger per jaar regelt en betaalt de stichting de akte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van Het Drentse Landschap.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen.

Legaten of erfstellingen U kunt de Stichting Het Drentse Landschap en/of de Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen.

Stichting Het Drentse Landschap en de Stichting Oude Drentse Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt van deze stichtingen.

Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris.

Het Drentse Landschap

www.delandschappen.nl

— terreinbeschrijving

9 10

ISSN 1380-3263 Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.

De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting Het Drentse Landschap.

— bestuursberichten

— 75-jarig jublileum Drouwenerzand

— 75-jarig jublileum

12

— erfgoed — flora

— gedicht

Rutger Kopland

Waarvan Akte...

— aankopen

18

Joan D.D, Hofman

Gedicht over het landschap

17

Erik van der Bilt

Bosbessen

16

Melle Buruma

Keuterij ‘t Haantje

14

Geert de Vries

Jubileum activiteiten

Melle Buruma

De schilders en de schapen

— cultuur

Roel Sanders

20

WMD

21

De oude bossen op het Hollandsche Veld

— wandelroute

25

Bertus Boivin/Eric van der Bilt

De hervormde kerk van Schoonoord

— Stichting Oude Drentse Kerken Olav Reijers

28

Samenwerken aan een mooi Drenthe

— interview

30

— fauna

32

Arend J. van Dijk

Vleermuizen in Drenthe

— vrijwilligerswerk

33

Sonja van der Meer

Buizerd

Hans Colpa

Kortweg

— berichten

39

Fotowedstrijd

40

Vlees van het Landschap

41

Natuur en landschap in/uit de (Drentse) politiek

— voor het voetlicht

42

Eric van der Bilt

Agenda

foto: Joop van de Merbel

Het is een feest om iets nieuws te beginnen. Op 22 april jl. hebben we in aanwezigheid van prinses Irene een start gemaakt met een nieuwe vereniging met een uitdagend doel. Prof. Matthijs Schouten, hoogleraar natuur- en landschapsbescherming in Wageningen, lanceerde het idee ervoor twee jaar geleden op een symposium in Assen. Hij sprak over India, waar ze naast ‘gebruiksnatuur’ natuur kennen die geheel van de natuur zelf is: het Mahavan. Geen mens wordt geacht die te betreden.

Begin daar ook mee in Drenthe, opperde hij.

Een aantal enthousiastelingen, onder wie onze directeur Eric van der Bilt, heeft het idee opgepakt.

Er is nu een club waar je je als grondbezitter bij kunt aansluiten en grond kunt inbrengen om die volledig aan de natuur over te geven. Er zijn inmiddels al vier stukken in Drenthe voor die natuur gereserveerd.

Natuurlijk is het erg experimenteel, wat ervan komt is moeilijk te voorspellen. Maar dat we aan zo’n experiment beginnen is een feest. En een cultuuromslag. Want zoals het nu gaat heeft natuur altijd een doel.

De zgn. Ecologische Hoofdstructuur, bijvoorbeeld, die in 2018 klaar moet zijn, iets waar we uiteraard aan vast houden, leggen wij aan om planten en dieren de ruimte te geven. Maar ook de mensen claimen de natuur, ze willen er niet alleen genieten en wandelen, maar ook paardrijden, mountainbiken, crossen, overlevingstochten maken, honden uitlaten, vissen en kamperen.

Wat een verademing om dan een stukje natuur alleen voor de natuur te hebben. Gun de natuur zelf ook wat! U zult er de komende tijd vast meer van horen: De Nieuwe Wildernis. Kijk voor meer informatie op wildernis.nu.

PS Het Drentse Landschap viert op 20 juni haar 75 jarig jubileum in Orvelte. U wordt van harte uitgenodigd om hierbij aanwezig te zijn.

Ali Edelenbosch voorzitter Stichting Het Drentse Landschap

4

Terreinbeschrijving

Zuidlaardermeer

Geert de Vries*

Het Zuidlaardermeer is een 540 hectare groot en ondiep meer, dat voor het grootste deel in de provincie Groningen ligt. Slechts een kwart bevindt zich in Drenthe. Vanaf Drentse zijde wordt het Zuidlaardermeer gevoed door de Hunze, aan de noordkant vervolgt het water zijn weg naar het noorden via het Drentsche Diep. Voor dit gebied waar veel recreanten komen, is het belangrijk om recreatie en behoud van natuurkwaliteiten goed op elkaar af te stemmen.

Roerdomp

De natuurwaarden van het Zuidlaardermeer en de rondom gelegen oeverlanden, polder- en moerasgebieden staan sinds enkele decennia onder druk vanwege onder meer de veranderde waterhuishouding. Toch zijn er ook positieve veranderingen zoals herstel van de oeverlanden nabij Zuidoevers en inrichting van moerasgebieden ten noorden van het meer.

Het belang van het Zuidlaardermeer en omgeving is onderkend in de aanwijzing als Natura2000-gebied. Bescherming van het gebied is ook hard nodig, want ook de recreatiedruk op en rondom het Zuidlaardermeer is groot.Veel mensen komen jaarlijks genieten van al het moois in dit gebied.

Het Zuidlaardermeer ligt in het oerstroomdal van de Hunze.

Dit dal is ontstaan aan het einde van de één na laatste ijstijd.

Onvoorstelbare hoeveelheden smeltwater van reusachtige gletsjers hebben het oerstroomdal van de Hunze in het landschap uitgeschuurd: een dal van tientallen meters diep en kilometers breed. In de laatste ijstijd is het dal voor een deel dicht gewaaid met zand. Toen het warmer werd, de zeespiegel steeg en de waterafvoer ging stagneren, ontstonden er venen in alle soorten en maten. Aan de westzijde werden ze begrensd door de Hondsrug, aan de oostzijde door het uitgestrekte Bourtanger-hoogveen. Geleidelijk aan ontstond te midden van die uitgestrekte venen de Hunze die via het Reitdiep in de Waddenzee uitmondde. In de middeleeuwen raakte in Groningen de afwatering vermoedelijk enigszins verstopt, waardoor ter hoogte van Zuidlaren het water alle kanten uitwaaierde. Zo ontstond een natuurlijk meer dat als een uit zijn jas gegroeide Hunze kan worden beschouwd.

foto’s: Geert de Vries

Ontstaan

6

Terreinbeschrijving

In de middeleeuwen werd het Zuidlaardermeer omgeven door rietland en moerasgebied. Ter hoogte van Zuidlaren waren dat uitgestrekte overstromingsvlakten die werden gedomineerd door riet, zeggen, Dotterbloemen en vele andere fraaie moerasplanten. Aan de noordkant van het meer was de brakke invloed van de Waddenzee nog merkbaar. Dat komt nu nog tot uiting in de Lidsteng die hier plaatselijk voorkomt. Tegen de Hondsrug aan kwamen zogenaamde binnenvenen voor, door regenwater gevoede hoogvenen.

Meer naar de Hunze toe kwelde vanuit de Hondsrug ijzerrijk grondwater in het gebied op, waardoor de moerassen rijk waren aan planten als Krabbenscheer, Holpijp, Waterdrieblad en Grote boterbloem.

Teloorgang

In de afgelopen eeuwen zijn veel moerassen ingepolderd voor landbouwkundig gebruik. De waterstanden werden verlaagd, het veen klonk in en ging oxyderen. Om de boeren droge voeten te laten houden moesten polders zoals de

V.b.n.b.

- harig wilgenroosje - lidsteng - waterdrieblad Rechts: - gele plomp

Onner- en Oostpolder steeds dieper worden bemalen. Het leek wel of het Zuidlaardermeer steeds hoger kwam te liggen. Dat was aan de ene kant schijn want juist het oppervlak van de omgeving daalde. Aan de andere kant is het peilbeheer van het meer wel veranderd. Zakte vroeger het peil van het meer in de zomer vrij ver uit, tegenwoordig wordt een onnatuurlijk waterpeil gehanteerd: ’s zomers hoge en ’s winters lage waterstanden met maar heel beperkte peilverschillen. Een dergelijk waterregime is ongunstig voor moerasontwikkeling. Riet en vele andere moerasplanten houden van dynamiek: nu eens een flinke overstroming in de winter, in de zomer droogvallende oevers die een geschikt kiembed vormen voor nieuwe rietlanden. Door verlaging van de waterstanden in de omgeving van het Zuidlaardermeer is de soortenrijkdom van de rietlanden verminderd: verdroging en verzuring hebben hun tol geëist.

Planten

Ook de waterkwaliteit van het Zuidlaardermeer is in de afgelopen decennia slechter geworden.Vanuit het

Hunzegebied stromen teveel meststoffen zoals fosfaat het Zuidlaardermeer in. De helderheid is daardoor sterk afgenomen en er komen bijna geen waterplanten meer in het meer voor. Algen groeien goed op die meststoffen, maar dat leidt in warme zomers tot blauwalgenbloei en soms zelfs tot een zwemverbod. Gelukkig zijn er initiatieven om de waterkwaliteit weer te verbeteren. Zo wordt de kwaliteit van het water dat de rioolwaterzuivering van Gieten op de Hunze loost verbeterd.

Het Zuidlaardermeer kent nog vele inhammen met Gele plomp en riet. Door het constante waterpeil vindt bijna geen verlanding meer plaats, de jonge verlandingsstadia ontbreken er dan ook goeddeels. De bestaande rietlanden herbergen nog wel verschillende stadia, elk met kenmerkende plantensoorten. Oudere rietlandstadia verzuren op den duur van nature. De bodem raakt dan bedekt met veenmos. In drogere rietlanden met een vaste kragge (wortelmat) hoopt zich vaak strooisel op en groeien ruigtekruiden. Dit zijn meestal forse planten, zoals Harig wilgenroosje, Smeerwortel en Engelwortel. Rietland dat aan zijn lot wordt overgelaten verandert in enkele decennia in een moerasbos van elzen of wilgen.Voorbeelden zijn bij de Zuidoevers en de Bloemert te vinden.

foto’s: Geert de Vries

Vogels

Een gebied van deze omvang en kwaliteit staat garant voor vele vogelsoorten. Het Zuidlaardermeer en de omliggende polders herbergen vele broedvogelsoorten die op de Rode lijst staan. In de uitgestrekte rietvelden broedt de zeldzame Roerdomp die bij voorkeur zijn nest in oud riet bouwt dat in het water staat. Nog steeds kan men boven de rietkragen de Bruine kiekendief observeren. Helaas is de Grote karekiet verdwenen, mede omdat er niet meer genoeg riet groeit dat in het water staat. Ook de Zwarte stern is verdwenen, onder meer vanwege de afwezigheid van jonge verlandingsstadia.

Gelukkig verschijnen er ook nieuwe soorten broedvogels zoals Blauwborst, Grauwe gans en Krakeend. In de nieuwe moerasgebieden ten noorden van het Zuidlaardermeer zijn ook sinds een aantal jaren de Grote zilverreiger, de Lepelaar en zo nu en dan ook de Zeearend te bewonderen.

De omliggende polders waren beroemd om de vele weidevogels zoals de Grutto en Watersnip. Helaas is het aantal Grutto’s dramatisch teruggelopen. Dat is een landelijke trend.

De populatie van Grutto’s vergrijst. Te weinig kuikens worden vliegvlug om de sterfte van de ouders te compenseren.

Jonge Grutto’s eten nog geen wormen. Ze moeten dagelijks vele kilometers rennen om voldoende insecten van kruiden bij elkaar te scharrelen. De volwassen vogels eten graag regenwormen in vochtig grasland dat is bemest met stalmest.

Alleen al omdat ‘de jeugd’ andere eisen stelt aan haar woonomgeving dan de ouders, moet het grasland gevarieerd worden beheerd.

Het Zuidlaardermeer is van internationale betekenis voor de vele overwinterende eenden, ganzen en zwanen. De Smient is ’s winters een algemene verschijning rondom het Zuidlaardermeer. Rietgans, Kolgans en Kleine zwaan gebruiken het Zuidlaardermeer als slaapplaats. Deze dagactieve vogels foerageren in de omliggende polders en het Hunzedal. Dankzij voedzame grassen die aan het eind van de winter al veel voedingsstoffen bevatten, kunnen deze

Elzenbroekbos (Zuidoevers)

wintergasten met ‘volle brandstoftanks’ de reis van duizenden kilometers naar het hoge noorden volbrengen.

Herstel

foto’s: Geert de Vries

Het Zuidlaardermeer, de Hunze en de omliggende graslanden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een goed beheer van het watersysteem bepaalt in belangrijke mate de kwaliteit van de natuur.Veel instanties zijn bezig de kwaliteit van dit natuurgebied te herstellen en te vergroten.

Bovenstrooms is vooral Het Drentse Landschap bezig nieuwe moerasnatuur langs de Hunze aan te leggen. Aan de zuidkant van het meer zijn slenken gegraven, waardoor geleidelijke overgangen tussen land en water ontstaan. Stichting Het Groninger Landschap is bezig de uitgestrekte polders aan de west- en noordzijde van het meer verder in te richten als weidevogelgrasland en moerasgebied. Dit gaat samen met het gebruik van de gebieden voor waterberging. Hiermee wordt voorkomen dat de Groningers in natte tijden last krijgen van Drents water. Met de recente herintroductie van de Bever in het gebied hebben de beide Landschappen hulp gekregen bij het beheer van het Zuidlaardermeergebied. En hoewel sommige van de uitgezette Bevers nog zoekende zijn naar hun plek in het gebied zal het beverwerk de variatie in het gebied verder vergroten. Spannend om dat de komende tijd te gaan volgen!

* G.W. de Vries is projectleider bij het IVN Consulentschap Drenthe en zit in de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

Met dank aan drs. Uko Vegter van Waterschap Hunze en Aa’s voor informatie op het gebied van waterhuishouding en waterbeheer.

foto: Duncan Usher/FN

Kleine zwaan (boven) en Grutto

75-jarig jubileum

9

Het Drentse Landschap nodigt u uit

Speciale activiteiten ter gelegenheid van ons jubileum Zaterdag 20 juni 11.00 – 17.00 uur

Archief HDL

Festival van Het Drentse Landschap

Kano-arrangement over de Hunze

foto: Joop van de Merbel

Zondag 5 juli 10.00 – 16.00 uur

Zondag 30 augustus 10.00 – 16.00 uur

foto: Jaap de Vries

De paden op, de lanen in…

Open Monumentendagen

foto: Joop van de Merbel

Zaterdag 12 en zondag 13 september 10.00 – 16.00 uur

Het Drentse Landschap bestaat dit jaar 75 jaar en dat willen we graag vieren met iedereen die het Drentse Landschap een warm hart toedraagt. Zaterdag 20 juni in Orvelte vanaf 11.00 uur bent u van harte welkom om dit met ons te vieren. U kunt volop genieten van muziek (van Ierse folk tot Drentse blues), straattheater en dans. Kinderen kunnen gratis geschminkt worden of meedoen aan leuke en spannende activiteiten. U kunt verschillende lezingen en films over de Drentse natuur en cultuur bijwonen. Wilt u liever actiever – ook dat kan.

Een excursie per huifkar of moderne step, boogschieten of een andere outdoor­ activiteit. Het volledige programma is te vinden op onze website www.drentslandschap.nl.

Enige jaren geleden is de Hunze tussen Elzemaat en Annermoeras hersteld.

De beek kronkelt er weer en allerlei zeldzame planten en dieren zijn terug­ gekeerd. Met de kano peddelt u stroomafwaarts door de nieuwe meanders.

Deskundige gidsen begeleiden u daarbij. Onderweg stapt u uit om te lunchen, waarna u de tocht per kano voortzet. Start: parkeerplaats bij de brug over de Hunze in Spijkerboor.

Kosten arrangement: € 33,-- p.p. (inclusief taxivervoer, kanohuur en lunch).

Opgave per e-mail: aanmelden@drentslandschap.nl of telefonisch bij het secretariaat: 0592-313552.

Op dit moment worden de knapzakroutes in Drenthe opgewaardeerd. Eén van de nieuwe knapzakroutes is die van Uffelte. Met een knapzak op uw schouder nodigen we u uit om deze mooie wandeling gezamenlijk en onder begeleiding te doen. Daarnaast laten we u ook nog een ander stukje Drenthe zien.

Start: beheerboerderij Rheebruggen, Rheebruggen 8, Ansen.

Kosten arrangement: € 8,-- p.p. (inclusief knapzak met lunch).

Opgave per e-mail: aanmelden@drentslandschap.nl of telefonisch bij het secretariaat: 0592-313552.

Verschillende monumenten zetten op deze dagen de deuren voor u open. U bent van harte welkom in Zuidlaren bij de joodse synagoge, in Gieterveen bij het Kleine Kerkje en de molen ‘De Eendracht’.

Ook kunt u rondkijken en uitleg krijgen bij havezate De Havixhorst (De Wijk) en beheerboerderij ‘De Uilenburcht’ (Rabbinge). Naast tentoonstellingen en rondwandelingen zal op enkele locaties het programma muzikaal omlijst worden.

Nadere informatie staat in september op onze website www.drentslandschap.nl.

Drouwenerzand Melle Buruma*

Het Drouwenerzand is een Natura2000 gebied. Daarmee behoort het natuurgebied tot de gebieden die een speciale (internationale) status hebben gekregen op basis van het beleid van de Europese Unie. Het bijzondere karakter van dit grotendeels dichtgegroeide stuifzandgebied op de flank van de Hondsrug was maakt de waarde van dit natuurgebied niet zo vanzelfsprekend als het nu misschien lijkt.

In het boek ‘Drenthe in vlugtige en losse omtrekken geschetst’ uit 1842 doen ‘drie podagristen’ verslag van hun voettocht door Drenthe. Deze podagristen (jichtlijders) waren D.H. van der Scheer, H. Boom en Ds. A.L. Lesturgeon. Zij geven de vroegste beschrijving die we van het Drouwenerzand kennen en schetsen daarbij het volgende beeld: ”…..bereikten wij een dorre en doodsche zandzee, allerakeligst van een rei naakte duinen en belten doorsneden en ingesloten. ’t Is hier zoo bar en ongezellig, dat er een groote mate van kloekmoedigheid toe behoort, om niet van vrouwelijke angst en vreeze aan elk van zijner hoofdharen een glinsterenden zweetdruppel te zien hangen.Wie ietwat met bijgeloof behebt is, komt ligt in verzoeking dees vlottende, malende zandzee te houden voor ’t voormalig tooneel, niet van één, maar

van duizend moorden, doodslagen, en wat ijsselijke en bloedige misdaden gij meer wilt, en daarom voor een land, dat onder de banvloek rust”. Waar de Gemeente BorgerOdoorn er tegenwoordig trots op is dat dit gebied binnen haar grenzen ligt, was dat volgens de podagristen in die tijd wel anders, want zij besluiten hun beschrijving zeer treffend: “Geen wonder dan ook, dat geen der twee naastgelegen dorpen, Drouwen en Gasselte, zich deze naakte streek als eigendom wil aanleunen laten, - anders, inderdaad iets zeldzaams in onze inhalige eeuw! De bewoners van Drouwen noemen ze altijd ’t Gasselter- en die van Gasselte daarentegen ’t Drouwener-zand”.

Beschermwallen

Het intensieve gebruik van de heidevelden door plaggen en overbegrazing heeft hier duidelijk grote gevolgen

foto: Bertil Zoer

hiertoe de aanleiding. In het verleden dacht men hier heel anders over en dat

gehad. Met ‘natuur’ werd dit alles uiteraard niet geassocieerd. Ook Harm Tiesing uit Borger besteedt in zijn geschriften ‘Over landbouw en volksleven in Drenthe’ aandacht aan het Drouwenerzand. Hij beschrijft hoe men aan het eind van de 19e eeuw worstelde met het oprukkende zand.

Bergen zand waarvan sommige zich met meer dan 10 meter “boven de begane grond verheffen”. Niet alleen ging weidegrond verloren, maar ook delen van de Kampenakkers op de Drouweneresch waren met zand overstoven.

Er werden maatregelen genomen om “de bedreigde kunstweg Borger-Gasselte” begaanbaar te houden. Tiesing beschrijft de pogingen om het stuivende zand door middel van aarden wallen en het planten van boompjes tegen te houden.

Aan het begin van de 20e eeuw wordt het gehele gebied van 300 hectare voor 10 gulden per hectare gekocht door de Oranjebond van Orde, die door de Nederlandsche Heidemaatschappij (die het gebied later in eigendom kreeg) een bebossingsplan liet uitvoeren. Een lang en arbeidsintensief proces van vallen en opstaan.

Twijfel

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog kwam het gebied steeds meer in trek als recreatiegebied. Het resterende open stuifzand vormde nu geen bedreiging meer, maar had aantrekkingskracht.

Na 1960 ontwikkelden zich campings en andere recreatieterreinen rond het gebied. Dit beeld bestaat op de huidige dag nog steeds; er zijn maar weinig natuurgebieden in Drenthe waar zoveel recreatiebedrijven omheen liggen als het Drouwenerzand.

De eerste bemoeienis van Het Drentse Landschap bij de bescherming van dit gebied was aarzelend. Toen aan het begin van de 70er jaren de toenmalige particuliere eigenaar te kennen gaf

75-jarig jubileum

het 215 hectare grote natuurgebied te willen verkopen, kwamen de onderhandelingen op gang. Natuurgebieden van een dergelijke omvang kwamen in Drenthe zelden als één geheel te koop.

Binnen het bestuur van de stichting waren de meningen ernstig verdeeld.

Men was er van overtuigd dat het voormalige stuifzandgebied een zeer waardevol natuurgebied was, maar de grote recreatiedruk veroorzaakte twijfels. Het terrein werd zeer intensief gebruikt en er waren veel ingangen naar het gebied, die deels ook werden benut om met auto’s ver in het terrein te kunnen doordringen.Vaak reden bussen met mensen zo dicht mogelijk naar de zandverstuiving. Dat het om een uniek natuurgebied ging, heeft uiteindelijk de doorslag gegeven. In december 1974 werd het gebied aan Het Drentse Landschap overgedragen. Daarmee werd dus definitief gekozen voor een toekomst, gericht op het behoud en de ontwikkeling van de bijzondere natuurwaarden van het Drouwenerzand.

Harm Tiesing beëindigde zijn beschrijving van het Drouwenerzand aan het begin van de voorgaande eeuw met de woorden: “Het Drouwenerzand was een geducht natuurverschijnsel. Onze eeuw heeft de bezwaren geheel overwonnen. Het terrein zal eenmaal, na de minder gunstige bosgroei, geëgaliseerd worden en dan de heerlijke Drentse duinaardappelen leveren. Zo wacht Drenthe nog altijd in verschillende opzichten een betere toekomst.”

Het is anders gelopen dan Harm Tiesing voor ogen stond. Met de aankoop door Het Drentse Landschap werd het gebied voor de toekomst definitief natuurgebied: anno 1974 een betere toekomst, in verschillend opzicht. Hiervan is men anno 2009 zelfs in Europa overtuigd. * Ing. M.H. Buruma is rentmeester van Stichting Het Drentse Landschap.

11

Werf een begunstiger voor Het Drentse Landschap

Gratis ets van Han van Hagen Hoe meer begunstigers, hoe meer we kunnen doen voor het behoud van de Drentse natuur en cultuur. Maak daarom uw familieleden, vrienden en kennissen voor slechts € 17,50 begunstiger van Het Drentse Landschap. Zij profiteren dan ook van alle voordelen van het lidmaatschap van Het Drentse Landschap: een prachtig handboek, vier keer per jaar het kwartaalblad, korting op boeken en vleespakketten en vaak gratis deelname aan een van de tientallen activiteiten die de stichting jaarlijks houdt.

Als begunstiger ontvangt u voor uw hulp een speciaal cadeau: een ets van beeldend kunstenaar Han van Hagen. De ets heeft een afmeting van 160 mm x 110 mm en wordt in een A4 passe-partout afgeleverd. Hij maakte ter gelegenheid van ons 75-jarig jubileum etsen van vier van onze natuurgebieden, van elk seizoen een. U kunt elk kwartaal gratis zo’n bijzonder etsje ontvangen als u een nieuwe begunstiger aanmeldt.

Vul de cadeaubon in dit kwartaalblad vandaag nog in en ontvang snel de derde ets van Drouwenerzand.

Alvast heel hartelijk dank voor uw hulp!

De keuterij werd eind 19e eeuw gebouwd door de familie Nijsingh die er tot 1966 heeft gewerkt en gewoond. Het ligt net ten westen van de karakteristieke laatmiddeleeuwse ontginning die door de bisschop van Utrecht in Anholt gerealiseerd werd.

Een vierkante verkaveling van 649 x 649 m met daarbinnen het oude Posthuis. Tot 1800 liep hier de postkoetsroute van Groningen naar het zuiden. Een gave keuterij gelegen in het bijzondere landschap van Anholt, pal ten zuiden van het Nationaal Park Dwingelderveld. ´t Haantje is een kleine boerderij met een beetje land waarop op kleine schaal werd gewerkt om in het levensonderhoud te kunnen voorzien. Het pand is een zogeheten hallenhuistype met een zijbaander en een afgewolfd rieten dak.

Het voorhuis is van steen, het achterhuis van gepotdekseld hout. In het verleden was verreweg het grootste deel in gebruik als stalruimte. De bewoners leefden in het kleine voorhuis. Het interieur werd gedomineerd door een gebintenconstructie bestaande uit vier dekbalkgebinten en een laag hergebruikt ankerbalkgebint achterin. Deze constructie is ook na de restauratie nog steeds zichtbaar, evenals de bedsteden die zich in het voorhuis bevinden.

Eric van der Bilt*

Keuterij ’t Haantje

Toeval

Al geruime tijd geeft de Stichting Het Drentse Landschap uitdrukking aan haar bezorgdheid over het voortbestaan van de voor Drenthe zo kenmerkende keuterboerderijen. Vanuit betrokkenheid met dat streven hebben Peter en Ine Schukking in december 2004 de prachtige keuterij ’t Haantje, Anholt 10 te voor ons landschap te behouden. Een geweldig gebaar. Op 26 maart j.l. werd in het bijzijn van burgemeester Peter Snijders van de Gemeente De Wolden het gerestaureerde boerderijtje officieel geopend.

foto: Bertil Zoer

Ruinen, aan de stichting ter hand gesteld. Met als opdracht dit sobere juweeltje

Min of meer toevallig werd de keuterij in 1966 door Wim Schukking, de vader van Peter, voor 17.000,-- gulden gekocht. Het kerkgenootschap “De Christengemeenschap” had het bijbehorende stuk land gekocht om er zomerkampen te houden en omdat de keuterij erbij hoorde moest deze eveneens van eigenaar veranderen. De familie Schukking gebruikte de woning als vakantieverblijf.

Vanaf 1966 tot 2004 heeft de familie Schukking zorg gedragen voor ’t Haantje. Zij heeft in die periode niets gewijzigd aan het sobere interieur van de keuterij. De naam is door hen gegeven, gebaseerd op een kerkhaantje dat Wim ooit als geschenk had ontvangen.

De stichting ervaart het als zeer bijzonder dat de familie Schukking haar heeft uitverkoren om de keuterij ’t Haantje ook voor de verre toekomst in haar schoonheid te behouden.

Ander perspectief

De meeste nooit verbouwde keuterijen worden tegenwoordig zonder pardon gesloopt of opgepimpt tot iets wezensvreemds. Na de overdracht aan Het Drentse Landschap werd besloten om ’t Haantje weliswaar te moderniseren maar zonder de kenmerkende eenvoud van de buitenkant en het erf aan te tasten. Uitgangspunt vormde het gebruik als recreatiewoning, maar dan als erfgoedlogies. Behoud van authenticiteit stond voorop, gekoppeld aan modern wooncomfort. Niet een eenvoudige opdracht zoals bleek. Als architect werd Willem van der Salm in de hand genomen en gezamenlijk hebben we gezocht naar een goede structuur bij de verbouwing. De verbouwing werd in 2008 vakkundig uitgevoerd door aannemer Kuik uit Elp. De restauratie was mede mogelijk dankzij een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij.

In de nieuwe indeling is gekozen voor een hoge middengang in de lengterichting van de keuterij. Een vrij revolutionaire insteek die als voordeel had dat de volle hoogte en de opbouw van de gebintenkap zichtbaar bleef. Hoewel het een kleine keuterij is, wordt hierdoor toch een gevoel van ruimte gecreëerd.

Toch blijkt steeds opnieuw dat het een moeilijke opgave is om met behoud van het oude te voldoen aan nieuwe vereiste functies. Bij de restauratie van ´t Haantje

zijn we hierin goed geslaagd, vinden we.

Zeker in combinatie met de smaakvolle eigentijdse inrichting.

Ook het erf is opnieuw ingericht. De beeldbepalende geknotte lindebomen zijn gebleven. De tuin bestaat goeddeels uit gras met hier en daar een fruitboom of een heg. Simpeler kan niet, mooier evenmin.

Opening

Op 26 maart 2008 werd ´t Haantje officieel feestelijk in gebruik genomen door burgemeester Peter Snijders van Gemeente De Wolden. Hij memoreerde dat de keuterij een mooie nieuwe bijdrage levert aan het cultuurtoerisme rond het Nationaal Park Dwingelderveld. Inmiddels hebben de eerste gasten ook al hun intrek in de vakantiewoning genomen. Hun reacties zijn enthousiast en positief.

Net als de familie Schukking overigens. Tijdens de opening gaven ze een prachtige houten haan cadeau die voortaan moeten waken over de gasten van dit mooie vakantieverblijf… * Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur van Het Drentse Landschap.

Overnachten in een keuterij Keuterij ´t Haantje is als vakantiewoning te huur. De woning is geschikt voor 6 personen.

De woning is voorzien van alle comfort van deze tijd: vloerverwarming, moderne keuken en luxe sanitaire voorzieningen. De restauratie is zo gedaan dat er weinig afbreuk is gedaan aan het authentieke karakter van het gebouw.

Ook de woonkamer is zoveel mogelijk in de oorspronkelijke stijl gehandhaafd met nog oude bedsteden. Op de deel, onder de rieten kap, bevinden zich drie slaapkamers (twee slaapkamers met twee 1-persoonsbedden en een slaapkamer met een 2-persoonsbed van 140 cm breed) en een badkamer. Er is een grote tuin met terras. Meer weten over de verhuurmogelijkheden. Neem dan contact op met Het Drentse Landschap in Assen, (0592) 31 35 52 of via www.drentslandschap.nl of www.drentslandschaplogies.nl.

Meer weten?

• In kwartaalblad 48 (december 2005) is een artikel van Esther Jelgersma verschenen over de geschiedenis van de keuterij ´t Haantje.

• In het boek Keuterijen in Drenthe van Het Drentse Landschap en Bond Heemschut (Inboekvorm, 2008) wordt uitgebreid ingegaan op de geschiedenis en de bouw van de Drentse keuterijen. Prijs € 18,-www.inboekvormuitgevers.nl

14

Flora

Bosbessen Joan D.D. Hofman*

Binnenkort is het weer zover! Dan kunnen we weer genieten van de heerlijke blauwe bosbessen. Twee maanden later zijn de rode rijp, maar veel meer opmerkelijke verschillen tussen de beide bosbessoorten.

De Blauwe en de Rode bosbes tref je vaak bij elkaar in de buurt aan. Ze groeien beide op min of meer droge, zure bodems van de hogere zandgronden. De blauwe is daar algemeen, maar de rode komt ten zuiden van de grote rivieren weinig voor; deze is in het oosten van het land overigens ook minder talrijk dan de blauwe.

De standplaatsen zijn – zoals de naam al doet vermoeden – vooral bosbodems. Het moeten dan wel oudere, min of meer open bossen zijn; in onze regio vooral heide- en stuifzandbebossingen op podzol. In bossen jonger dan 40 jaar gedijen ze niet. Het doet er kennelijk niet veel toe of het loofbos of naaldbos is. Eiken- en berkenbossen lijken bijzonder geschikt, maar ook in dennen- of larixbos kom je ze vaak tegen. Zelfs buiten het bos kun je

foto: Geert de Vires

die zijn lang niet zo lekker. Er zijn overigens

ze aantreffen. Beide schuwen koelere plekken in heidegebieden niet. De rode verdraagt een zuurdere bodem dan de blauwe en komt ook vaak voor op hoogveen.

Als het bos door de ontwikkeling van de bomen of door het ontstaan van een struikenlaag te weinig licht op de bodem krijgt, kunnen ze het op termijn niet meer bolwerken.

Al dragen beide soorten meestal rijkelijk vruchten, en dus zaden, verspreiding door zaad komt weinig voor.

Hierbij zal het ontbreken van de exact goede kiemingscondities wellicht een rol spelen. Bosbessen vermeerderen zich voornamelijk door een uitdijend wortelstelsel. Hierdoor zie je bosbessen altijd in groepen dicht opeen staan.

Net als tal van andere plantensoorten zijn ze voor de groei afhankelijk van

samenwerking met schimmels in de bodem (mycorrhiza).

Blauwe bosbes

Bosbessen horen bij de Heidefamilie.

Een familie van houtige, bladhoudende soorten. De Blauwe bosbes is een buitenbeentje. Hij heeft geen bruine maar groene takken, en verliest wél zijn blad. Bladhoudende soorten assimileren in de winter gewoon door met de bladeren. De Blauwe bosbes compenseert het bladverlies met het groen van zijn takken! Groene lijsten op de takken vergroten ook nog eens het assimilatie-oppervlak. De lichtgroene blaadjes die tot drie centimeter lang zijn, vallen in de late herfst af.

Afhankelijk van de bodemcondities kan de Blauwe bosbes wel meer dan een meter hoog worden.

Flora

15

de bloempjes klokvormig en witroze en staan ze in trosjes. Hij bloeit twee keer per jaar: in mei-juni en augustusnovember. De bessen rijpen in het najaar en zijn helderrood. Ze zijn wel eetbaar, maar niet smakelijk. Een hoog gehalte aan zuren maakt ze eigenlijk te wrang om vers te eten.Verwerkt tot compote passen ze echter uitstekend bij diverse gerechten.

foto: Jaap de Vires

Perspectief

De bloeitijd is van april tot zeker juni.

Dan zitten de struikjes vol met hangende, kruikvormige, rozerode bloempjes. Nectar lokt tal van bijen en hommels aan, die voor bestuiving zorgen.

Vanaf half juli rijpen de zwarte, grijsberijpte bessen die tot ver in het najaar aan de struiken hangen. Tenminste zolang vogels,Vossen, Dassen, ReeĂŤn en andere bessenliefhebbers ze laten zitten. De smakelijke, sappige bessen zijn niet te versmaden.Vers geplukt geven ze een boswandeling een speciale attractie. Als je er nog lang van wilt genieten, kun je er sap, jam of wijn van maken. Ook zijn de bessen heerlijk in vruchtenbowl, yoghurt, ijs en taart, om maar wat te noemen. Dan moet je er wel wat tijd, energie en een zere rug voor over hebben, want voordat je een emmertje met die kleine

besjes gevuld hebt‌.

Producten van de sappige, vitaminerijke bessen zijn in diverse vormen te koop, maar die worden gemaakt van gecultiveerde soorten met grotere bessen. Het smaakt er niet minder om.

Rode bosbes

De Rode bosbes wordt ook wel Vossebes genoemd. Zoals een lid van de Heidefamilie betaamt heeft de Rode bosbes houtige, ronde, bruine takken en draagt hij het hele jaar blad.

De ovale blaadjes zijn leerachtig met een omgekrulde rand, van boven glanzend donkergroen en van onderen lichtgroen.

Het is een compact dwergstruikje dat meestal niet hoger wordt dan 40 centimeter.

Anders dan zijn blauwe verwant zijn

Plaatselijk kan lichtgebrek door ontwikkeling van bomen en struiken een bedreiging vormen, maar door bosuitbreiding en bosbeheer is te verwachten dat er steeds nieuwe kansen zullen ontstaan. Het voedselrijker worden van de bodem met vestiging van andere soorten die op licht en ruimte concurreren, vormt een groter gevaar.

Mits het plukken van de bessen omzichtig gebeurt, vormt dat geen bedreiging voor bosbessen. De vruchten spelen bij de verspreiding van beide soorten geen rol van betekenis.

En er blijven altijd nog een heleboel ongeplukte zitten.

In de terreinen van Het Drentse Landschap kunt u bosbessen vooral vinden in Kremboong, Hollandsche Veld, De Palms en Kampsheide. U mag plukken, maar voorkom schade aan de natuur. * Drs. J.D.D. Hofman is redacteur van Het Drentse Landschap.

Erfgoed

Gedicht over het landschap Het mag hier niet worden geschreven met een woord als wereld, het is te wijd te leeg te wit voor de bladzij en ook een woord als tijd is voorbij wat mag, ook dit is te eindig en te oneindig te wit voor papier we mogen ze denken, welja, maar alleen om te denken, aan wat hier wil worden herdacht, een landschap bijvoorbeeld, aan dat wij daar stonden hoog in de bergen klein en kortstondig, aan onze voeten dat tastbare uur van de aarde, dat mag maar woorden als wereld als tijd voor onze vluchtige plek van de waarheid schrijven zich weg, schrijven ons weg Rutger Kopland

Uit de bundel: Tot het ons loslaat 4e druk 1998, Amsterdam, Uitgeverij G.A. van Oorschot

foto: Joop van de Merbel

16

Melle Buruma* Met de overdracht van de historische boerderij Eesinge, met aangrenzende gronden, in het Reestdal kon een zeer bijzondere aankoop worden gerealiseerd. Gelegen langs de benedenloop van de Reest vlakbij Meppel behoort Eesinge tot de oudste bewoningsplekken in het Reestdal. Ondanks de directe nabijheid van de stad en de snelwegen A28 en A32 ligt de boerderij als een kleine oase in het landschap.

De boerderij met bijbehorende eenmanses ligt op de hogere grond direct naast de laaggelegen botanisch rijke Reestlanden. De stichting zal zich nu gaan inzetten voor de restauratie van deze boerderij en de ontwikkeling van de natuur- en landschapswaarden in de directe omgeving, om zo deze bijzondere plek aan de rand van de stad voor toekomstige generaties te behouden.

In het vorige kwartaalblad werd reeds melding gemaakt van de samenwerking met het Waterschap Velt en Vecht bij Dalerpeel. Met deze laatste aankoop is het volledige waterbergingsgebied aan de stichting overgedragen.

In het Hunzedal konden opnieuw een aantal aankopen en kavelruilen worden gerealiseerd. De aandacht is met name gericht geweest op de afronding van gebieden, zodanig dat deze ook kunnen worden ingericht als natuurgebied. Hierbij werd een aantal belangrijke stappen gezet voor het gebied Mandelanden bij Westdorp en het gebied ten noorden van de Bonnerklap nabij De Hilte in Gieterveen. Voor de Mandelanden is een natuurontwikkelingsplan reeds in voorbereiding. Er kon een groot perceel worden aangekocht en hopelijk wordt voor de laatste eigenaren een oplossing gevonden in een kavelruil. Ook bij De Hilte werd voor enclaves een oplossing gevonden in een kavelruil. Wanneer straks ook het door het Bureau Beheer Landbouwgronden aangekochte perceel aan de stichting wordt overgedragen, zijn alle gronden tussen de N33 en Gasselternijveen langs de Hunze aangekocht. Hiermee is dan het grootste aaneengesloten eigendom langs de Hunze ontstaan en dit maakt de weg vrij voor 7 kilometer hermeandering van de Hunze.

Aankopen

17

Waarvan akte...

Belangrijke aankopen • Hondstong 0,32.00 ha. bos en water in het Boekweitenveen • Reestdal boerderij Eesinge met 5,33.60 ha. grasland bij Meppel • Dalerpeel 25,81.20 ha. waterbergingsgebied • Hunzedal 7,91.10 ha. bouwland nabij Eexterveen 7,89.86 ha. bouwland in de Mandelanden Westdorp 4,18.50 ha. bouwland in de Paardetangen Buinen 1,46.40 ha. grasland nabij De Hilte 4,10.10 ha. bouwland nabij De Hilte

foto: B+O Architecten Meppel

* Ing. M.H. Buruma is rentmeester van Stichting Het Drentse Landschap.

Fragment voorgevel boerderij Eesinge

18

Cultuur

De schilders en de schapen Roel Sanders*

In de negentiende eeuw was het oppervlak aan heide in Drenthe vele malen groter dan tegenwoordig.

In het agrarische bestaan van toen was het heideveld een economische factor van betekenis. Het was vooral van belang als graasgebied voor de schapen. Die waren toen nog in grote aantallen in Drenthe te vinden. Elke morgen formeerde de schaapherder zijn kudde om naar buiten te trekken en dan zocht hij de hei op.

Rechtsboven: W.H.van der Nat, Schapen die over een hek naar buiten kijken olieverf op doek, 50 x 84 cm Particulier bezit Rechts: A.Mauve, De terugkeer van de kudde doek, 101,6 x 160 cm Collectie The Philadelphia Museum of Art, Philadelphia

Voor kunstschilders die in de negentiende eeuw naar Drenthe kwamen, vormden de op de heidevelden grazende kudden met het beeld van de heuvelachtige delen met uitgewaaide zandkommen, de slingerende zandwegen en de verwaaide bomen die hier en daar groeiden, bronnen van inspiratie.Veel kunstenaars legden zich dan ook toe op het schilderen van heidegezichten.

De bekendste onder hen was Anton Mauve (1838-1888). Graag bezocht hij Drenthe, de Veluwe of het Gooi. Daar trokken immers de schaapskudden bij wijze van spreken elk moment voorbij.

Geen kunstkopers

Als schapenschilder genoot hij grote bekendheid en de kunsthandel bracht zijn werken graag op de markt.Veel belangstelling kwam ook van de zijde van de kunstwereld in Engeland en Amerika, waar zijn schilderijen werden ingedeeld in de categorieën ‘sheep coming’ en ‘sheep going’. Schapen die op de toeschouwer toeliepen, de ‘sheep coming’, waren hoger geprijsd dan de ‘sheep going’, die wegliepen. Men zag nu eenmaal liever voor- dan achterkanten en die waren bovendien moeilijker te schilderen. De goede afzet had

tot gevolg dat er in Drenthe nauwelijks werken van Mauve zijn terug te vinden. De Drenten waren geen grote kunstkopers, hoewel een naar de hei trekkende of daarvan terugkerende schaapskudde hen natuurlijk wel aansprak. Zo hier en daar duikt nog wel eens een Mauve op, maar dan gewoonlijk in de vorm van een reproductie.

Mauvisten

Mauve had veel navolgers.Vanwege de invloed die hij op hun ontwikkeling had werden zij de Mauvisten genoemd.

François Pieter ter Meulen (18431927) en Herman Johannes van der Weele (1852-1930), die veel samen op de Veluwe werkten, behoorden ertoe.

Beiden bezochten ook Drenthe en

TENTOONSTELLING LEMFERDINGE

Schoonheid

is van alle tijden...

beiden hadden een goed verkoopkanaal richting Amerika. Daar, en trouwens ook in eigen land, was men nog lang niet op schapen uitgekeken.

Willem Hamel (1860-1924), een Drentheganger die een aantal jaren in Rolde woonde en werkte, ging dan ook onverdroten door met het schilderen van schapen. Hem werd wel voor de voeten geworpen dat hij imiteerde.

Die aantijging wees hij resoluut van de hand. Zijn schilderijen kwamen volgens hem geheel uit eigen innerlijk beleven tot stand. Mauve bewonderde hij zeer, maar Mauvist wilde hij beslist niet zijn.

kooi werden juist achtergrond voor de schapen die meer en meer als individuen werden neergezet. Ze maakten niet langer naamloos deel uit van een grote groep dieren die wollig en deinend naar buiten trok. De schapen speelden bij Van der Nat een hoofdrol. Als zelfstandige wezens met een eigen karakter werden ze door hem uitgebeeld.

Op Schapen die over een hek naar buiten kijken nemen de koppen bijna de helft van het doek in beslag. Groepsportret van schapen was wellicht een passender omschrijving voor dit schilderij geweest. De schapen van Van der Nat werden geportretteerd, er is geen beter woord voor.

Zelfstandig wezen

Een leeftijdgenoot van Hamel, Willem Hendrik van der Nat (1864-1929) was eveneens zeer geboeid door de Drentse samenleving, waarin de scènes uit het boerenleven voor het grijpen lagen.

Ook hij legde zich in het bijzonder toe op het schilderen van schapen, maar hij koos daarbij een geheel nieuwe invalshoek. Bij hem dienden de schapen niet langer als stoffage van de omgeving.

Ze bevolkten niet langer de hei, zoals bij Mauve, of een schaapskooi, zoals Ter Meulen vaak had laten zien. Hei of

*Dr. R. Sanders is amateur-­historicus en auteur van o.a. het boek Schildersdorpen in Drenthe.

Onder deze titel is van 7 juni t/m 20 september in Galerie Lemferdinge in Paterswolde een fototentoonstelling te zien van fotograaf Bert Barelds naar een idee van Ben Warner van GasTerra. Het is een spiegelexpositie van “Betoverd door Vrouwen”, de grote tentoonstelling van werken van de Engelse schilder J.W.Waterhouse die afgelopen maanden in het Groninger Museum te zien was.

De opdracht die Bert Barelds kreeg was “Laat zien dat de schoonheid van vrouwen en de composities op de schilderijen van Waterhouse ook vandaag de dag nog aanwezig zijn in de Groningse regio, met Groningse schonen en achtergronden uit stad en streek”.

Met dit concept ging de fotograaf met zijn team aan de slag. De Groningse modellen, die geselecteerd werden na een oproep in het Dagblad van het Noorden, werden zo getrouw mogelijk in de figuratie geplaatst, die op de originele schilderijen te zien is.

De lichtsfeer, die in werkelijkheid niet in Groningen te vangen is, is zo dicht mogelijk benaderd en de natuurlijke achtergronden en situaties op de schilderijen zijn zorgvuldig opgezocht in stad en provincie Groningen en directe omgeving.

Dit alles heeft geleid tot een uitzonderlijke serie, die geheel voldoet aan de opdracht om te tonen dat schoonheid van alle tijden is.

Landgoed Lemferdinge Lemferdingelaan 2, 7965 AR Paterswolde 7 juni t/m 20 september Openingstijden: vrijdag, zaterdag en zondag van 12.00 – 17.00 uur. In deze periode zijn er vaak bruiloften en partijen op Lemferdinge, maar vaak is het wel mogelijk om dan via de achterdeur de galerie te bereiken.

WMD

De Veldleeuwerik in waterwingebied Breevenen De Veldleeuwerik was een aantal decennia terug nog een veel voorkomende algemene broedvogel. Inmiddels is de totale veldleeuwerikenpopulatie schrikbarend gedaald. In 2008 stond de teller landelijk op 35.000 broedparen. Daarmee belandde de Veldleeuwerik op de Rode lijst.

De voornaamste oorzaak van de terugloop van het aantal Veldleeuweriken is de verslechtering van de broedbiotoop.

De veldleeuwerikenstand in waterwingebied Breevenen ligt niet in lijn met de landelijke trend.

In 2008 zijn hier van deze soort maar liefst 45 broedparen geteld. WMD beheert het 200 hectare grote waterwingebied, dat ligt tussen Annen, Gieten en de Hunze, dan ook als een natuurgebied.

In bepaalde delen wordt moza誰ekbeheer toegepast. Deze vorm van weidevogelbeheer bestaat uit een combinatie van maatregelen zoals begrazing, gefaseerd en plaatselijk maaien en nestbescherming. Zo ontstaat een biotoop met een constante beschikbaarheid van geschikte graslengten voor bescherming, dekking, voedsel en broeden.

In de waterwingebieden streven we naar een zo goed mogelijke balans tussen het winnen van water, de ontwikkeling van natuur en landschap en ruimte voor bezoekers om te genieten.

De WMD heeft inmiddels de hoogste gradatie in duurzaam terreinbeheer van de Stichting Milieukeur. Als eerste bedrijf in Noord-Nederland Kijk voor meer informatie over drinkwater op www.wmd.nl.

mogen wij het Milieukeurmerk Goud voeren.

foto: J.W. Steffelaar

20

Een eindje om met Het Drentse Landschap

Bertus Boivin / Eric van der Bilt

39

Wandelroute

De oude bossen op het foto: Auke Lubach

Hollandsche Veld

De oude bossen op het Hollandsche Veld Misschien vraagt u zich aan het begin van de wandeling wel even af wat u hier in vredesnaam doet, hier in dit keurige recreatiegebied?

Waar blijven de natuur en Het Drentse Landschap? Wees niet bang, u komt vandaag in de bossen van het Hollandsche Veld volop aan uw trekken. Deze bossen horen tot de oudste van Drenthe. Ze werden vanaf het begin van de negentiende eeuw aangelegd op de verveende grond. Vooral de diep gelegen wijken in het bos zijn van een onverwachte schoonheid. Hoge steile wanden, het water vaak wel drie meter lager dan het bos. Een voor de meeste Drentse bossen uniek verschijnsel.

Wandelen door de bossen van het Hollandsche Veld doet je overigens ook beseffen hoe relatief een begrip als ‘natuur’ is. De wijken zijn gegraven om de turf te halen. Het bos plantten ze om toch van deze arme grond te kunnen leven. Hier is niets natuur, alles is mensenwerk.

Een paar meter verderop ben je het vergeten…

12

3 13 4

10

11 9

5 7

grootste deel van het gebied bleef kletsnat waardoor de grond niet geschikt was voor landbouw.

Op negentiende-eeuwse kaarten is goed te zien hoe het gebied met de jaren meer in één groot bos veranderde. Het fragment van de topografische kaart uit 1905 illustreert deze situatie. Hier en daar zijn tussen de bospercelen akkertjes en weilanden, op andere plaatsen veentjes en kleine heideveldjes ingetekend.

In de loop van de jaren werden regelmatig stukken bos gekapt om de grond tot landbouwgrond aan te maken. Het waren projecten die regelmatig mislukten. Op de volgende topografische kaart staat dan gewoon weer bos…

Pas in de loop van de twintigste eeuw slaagden de boeren er dankzij de kunstmest in om de grond productiever te maken. Er verdween steeds meer bos.

Ten opzichte van de situatie op de kaart van 1905 is het oppervlak bos op het Hollandsche Veld inmiddels met zo’n 75 procent afgenomen.

6

Salomonszegel

rca 1905

Situatie ci

foto: Jaap de Vries

2 Na de plas buigt het pad het bos in. Hier moet u niet door het draaihek rechtsaf naar de plas, maar gewoon het pad blijven volgen.

De geschiedenis van de bossen van Hollandsche Veld begon snel na 1800 toen de Algemene Hollandsche Compagnie dit deel van het Hollandsche Veld aan snee ging brengen.

Vanuit het Zuider Opgaande werden op ongeveer 150 meter afstand van elkaar in oost-westrichting wijken gegraven richting Nieuwlande. De wijken moesten diep uitgegraven worden omdat het Zuider Opgaande een stuk lager lag.Via het Zuider Opgaande ging de turf naar de Hoogeveensche Vaart.

Na de vervening werd in de loop van de negentiende eeuw het grootste deel van het gebied met bos ingeplant. Het was grond van slechte kwaliteit en het

Start

2

15 14

8 1 Op de parkeerplaats gaat u links van het restaurant (vlakbij de uitgang) het recreatiegebied op. Vóór het blauwe sanitaire gebouw neemt u het pad naar links. Het pad brengt u met een wijde boog langs de oostkant van de grote plas.

1

16

De oude bossen op het Hollandsche Veld Lengte route 6 km.

Benodigde tijd 1,5 à 2 uur.

Begaanbaarheid paden Goed te belopen in alle jaargetijden.

Veel smalle bospaadjes en enig dalen en stijgen bij het passeren van de wijken.

GPS-coördinaten startpunt N 54o 41I 56.51II - O 06o 34I 23.07II. Openbaar vervoer Buslijn Hoogeveen-Coevorden vanaf NS-station Hoogeveen.

Uitstappen halte ‘Carstendijk 27’ in Elim. Zie www.9292ov.nl of bel (0900) 9292. (Vanaf de halte 600 meter naar punt 7 in de route.)

foto: Bertus Boivin

Honden Toegestaan mits aangelijnd, behalve in de directe omgeving van de recreatieplas.

Rond de plas is het verboden voor honden.

Startpunt Parkeerplaats Recreatiegebied Schoonhoven (met borden aangegeven vanaf het dorp Hollandscheveld).

foto: Ad van Lokven/FN

Oeverzwaluwen

3 Het pad eindigt bij een droog gevallen wijk. Hier even naar rechts en dan gaat u na zo’n dertig meter linksaf het bos in.

Feitelijk loopt de route hiervandaan ongeveer één kilometer vrijwel in rechte lijn zuidwaarts langs smalle bospaadjes.

(Overigens, als u op deze plek even linksaf gaat, komt u bij een prachtig door bomen omsloten veentje.)

Het planten van bos op het Hollandsche Veld was destijds de enige mogelijkheid om nog iets aan het verveende veld te verdienen.Vaak ging het om naaldhout dat voor de houtproductie bestemd was.

In de oudste delen van het bos staan veel eiken en berken. Deze bossen zijn meer dan een eeuw oud en dit maakt ze tot voor Drentse begrippen relatief oude bossen.

Vroeger stond in deze bossen veel eikenhakhout dat eekschillers kapten om de schors ervan los te kloppen.Van de eikenbast werd looistof gemaakt voor de leerlooierijen. Het eekschillen is tot omstreeks 1920 doorgegaan.

Toen schakelde de leerindustrie over op chemische looistoffen en had men geen eikenschors meer nodig.

4 Via onder andere een smal dennenlaantje komt u bij het fietspad langs het Jufferspad uit. Schuin aan de overkant van het fietspad vervolgt u de route rechtdoor achter het bankje.

Op allerlei plaatsen in het bos is goed te zien dat de omstandigheden voor veel boomsoorten hier verre van ideaal zijn.

Hier en daar ziet u perceeltjes naaldhout die hun ongelijke strijd met een onwillige natuur aan het opgeven zijn.

Hier en daar staan de eiken en berken met de voeten in het water.

Dat het bos vroeger nog veel natter geweest is, is goed te zien aan de tiental-

len greppeltjes door het bos om water naar de wijken af te voeren. Bosbouwers noemen zulke door greppels omgeven stroken bos rabatten.

In de bossen op het Hollandsche Veld overheerst in sommige delen de zandgrond. Elders is de bodem wat veniger.

Waar het zand overheerst, valt het frisse groen van de bosbesstruiken op. In het voorjaar groeien hier prachtige bosplanten als Dalkruid en Salomonszegel.

Waar de grond veniger zuur is, ziet u vaak hele stukken met verdorde pollen Pijpenstrootje.

5 U passeert drie wijken met hoge oevers. Na de derde wijk gaat het pad even naar rechts om daarna naar links het bos in te buigen.

6 Het paadje komt uit op een breed bospad langs de volgende wijk. Hier gaat u rechtsaf.

Het Drentse Landschap heeft verspreid over het gebied een behoorlijk aantal bospercelen in eigendom. Het gaat om zo’n 150 hectare op een totaal van 1150 hectare.

In het verleden heeft de stichting geprobeerd met beheersmaatregelen in te grijpen, bijvoorbeeld door flink te dunnen en bepaalde soorten aan te planten. De ervaringen ermee waren slecht. De natuur leek zich weinig van de ingrepen aan te trekken en Het Drentse Landschap is zo langzamerhand erg terughoudend geworden met dergelijke activiteiten. Ze kiest veelal voor de doelstelling natuurbos met als beheerdoelstelling nietsdoen. De belangrijkste maatregel op dit moment is het beter vasthouden van het water in het bos om verdere verdroging tegen te gaan. Het Drentse Landschap werkt hierbij samen met het Waterschap Reest en Wieden.

De oude bossen op het Hollandsche Veld 7 Op de verharde weg aangekomen slaat u linksaf. Na zo’n honderd meter neemt u rechtsaf het smalle paadje het bos in. Blijf dit pad tot het eind volgen en ga dan rechtsaf. Het pad loopt hierna min of meer langs de bosrand.

In dit deel van het bos is de eigenaar bezig om zijn percelen met sparren flink te dunnen. Wat verderop in het bos wordt de begroeiing veel gevarieerder.

Dit deel van het bos onderscheidt zich van het sparrenbos hiervoor door de aanwezigheid van eiken die minstens een jaar of tachtig jaar oud zijn.

10 Blijf het paadje volgen tot u rechts het eind van het bos nadert. Daar moet u rechtsaf.

11 Op de doorgaande weg aangekomen slaat u linksaf. De route loopt nu bijna een kilometer langs de (rustige) weg.

Aan de slootkanten links en rechts van de weg groeit de Koningsvaren uitbundig, zie het kadertje achterop!

Lopend langs de weg valt goed op hoe de mens in dit landschap heeft ingegrepen. In de loop van de tijd gaven de mensen hun omgeving vorm, iedereen zijn eigen paradijsje. Hoewel… sommige huizen vertonen nog enige tekenen van het feit dat het hier vroeger beslist geen vetpot geweest is...

8 Ga bij de wijk even rechtsaf.

Na zo’n dertig meter neemt u linksaf het bospaadje. Het buigt naar rechts naar een breder pad.

Koninklijke varens Als u vanuit het zuidelijke deel van het bos langs de verharde weg terugloopt naar Schoonhoven – tussen de punten 11 en 12 in de route – kunt u aan de slootkant een opvallende, grote varensoort aantreffen. Het is de Osmunda regalis, ofwel de Koningsvaren. Dit is de plek in Drenthe waar de Koningsvaren het meest voorkomt. Elders in Drenthe en Nederland is de Koningsvaren een zeer zeldzame soort.

De Koningsvaren voelt zich goed thuis op vochtige plaatsen op de rand van het zand en het veen. De zandige oevers van dit soort veenslootjes zijn dan ook een plek bij uitstek voor deze koninklijke varens.

foto: Bertus Boivin

12 Voorbij het fietspad neemt u het eerste pad rechtsaf het bos in.

9 Links van het pad liggen twee weilandjes in het bos. Aan het eind van het tweede weitje gaat u linksaf (ter hoogte van het huis rechts van het pad). Het pad loopt het eerste stuk langs het weiland.

foto: Auke Lubach

13 Als u aan uw linkerhand een dennenbosje gepasseerd bent, neemt u het eerste paadje linksaf.

14 Aan het eind van het paadje moet u bij de wijk even linksaf en dan meteen rechtsaf het terrein van Schoonhoven op.

Eenmaal terug op het terrein van Schoonhoven gaat u rechtsaf een paadje in dat u naar de plas brengt. Links staat aan de waterkant een hoge stenen muur met tal van nestgaten. De muur biedt onderdak aan enkele tientallen Oeverzwaluwen. De kans is groot dat u ze ‘s zomers luid krijsend in de lucht heen en weer ziet schichten.

De vogelaars die het initiatief voor de muur namen, hebben tot hun verbazing geconstateerd dat ook een paar IJsvogels in de muur een plekje hebben uitgezocht om te nestelen.

15 Neem het eerste pad linksaf naar de tweede plas. U loopt een stukje rechtsaf langs de oever.

Daarna even rechtsaf en dan meteen links omhoog de kijkheuvel op.

16 Neem op de heuvel de trap van boomstammetjes naar beneden. Op het pad aangekomen gaat u linksaf en loopt u door naar de parkeerplaats.

© Stichting Het Drentse Landschap (juni 2009) Bezoekadres: Kloosterstraat 5 – 9401 KD Assen – Postadres: Postbus 83 – 9400 AB Assen Tel. (0592) 31 35 52 – e-mail: mail@drentslandschap.nl

Stichting Oude Drentse Kerken

De hervormde kerk van Schoonoord Olav Reijers*

“Landgenoten. ’t Is u bekend dat er in Drenthe een nieuw dorp wordt aangelegd, dat den naam Schoonoord draagt. Misschien weet u niet dat daarin reeds 92 kinderen zijn, van 5 tot 12 jaren, die geen schoolonderwijs ontvangen.

Evenmin zult gij weten dat Schoonoord reeds 65 huisgezinnen telt, waarin tezamen 363 zielen, die niet dan op anderhalf uur afstands de openlijke godsdienstuitoefening bijwonen kunnen. Wat moet er van deze 363 zielen worden?

Zonder kanaal geen kerk. De ligging van de kerk pal langs het Oranjekanaal weerspiegelt de ontstaans­ geschiedenis van het dorp.

Met deze oproep uit 1855 in de Provinciale Drentsche en Asser Courant probeerden drie predikanten en een aannemer geld in te zamelen voor een school annex kerkgebouw in Schoonoord. Zij hadden het oog laten vallen op een leegstaande houten loods. Daarna zouden een ‘geschikte onderwijzer der jeugd’ en ‘leraaren van de naastbij gelegen gemeente’ het onderwijs en de kerkdiensten kunnen verzorgen. ‘Menschenvrienden helpt ons!, opdat wij ons plan spoedig kunnen volvoeren!!’.

Hun hartstochtelijke oproep had succes. De loods kon worden aangekocht en het eerste openbare gebouw van Schoonoord was een feit. Het dorp bestond toen nog maar net. Het was in 1854 gesticht op de kruising van

foto: Joop van de Merbel

Waartoe zullen die kinderen opgroeijen?”

25

26

Stichting Oude Drentse Kerken

die waarschijnlijk nog uit de stichtingstijd dateert. De banken zijn eenvoudig, bijna spartaans, maar waarschijnlijk ook authentiek. De kerk heeft natuurlijk in de loop van ruim 150 jaar wel een paar verbouwingen gekend. Zo zijn er radiatoren aangebracht tegen de muren en is er een balkonnetje boven de ingang geplaatst. Het torentje stond eerst boven de ingang maar is in de jaren vijftig naar het midden van de kerk verhuisd. Daar stond het wat steviger maar nog steeds trilt het hele bouwsel mee bij het luiden van de klok.

het nog te graven Oranjekanaal en de weg van Sleen naar Rolde. Het is nu nauwelijks voor te stellen maar behalve het school- en kerkgebouwtje bestond Schoonoord vooral uit plaggenhutten die zich in een lintbebouwing langs kanaal en weg uitstrekten. De eerste gezinnen kwamen grotendeels uit Smilde en omgeving. Ze waren afgekomen op de grootscheepse verveningen in de streek. Waarschijnlijk hadden ze weinig uit te staan met het graven van het kanaal want dat bereikte Schoonoord pas drie jaar na de stichting van het dorp.

Nieuwe kerkgemeente

Na tien jaar werd de loods aan de Slenerweg ingeruild voor een echt kerkgebouw dat aan het Oranjekanaal werd geplaatst, vlakbij de kruising.Voor de bouw van de kerk werd een stuk grond opgehoogd zodat het gebouw wat hoger dan de omgeving kwam te liggen. Aan de achterzijde loopt het maaiveld glooiend af in het voormalige veengebied, met nog steeds een prachtig weids uitzicht dat zich kilometers ver uitstrekt.

De nieuwe kerk werd in1866 ingewijd.

Het is een imposant gebouw, zeker in verhouding tot de eenvoudige bouwsels die er toen omheen gestaan hebben. De kerk is in een zogenaamde neoclassicistische stijl gebouwd, een bouwwijze die toen eigenlijk al op zijn retour was. Deze stijl greep terug naar voorbeelden uit de klassieke oudheid met zuilen, zware kroonlijsten en driehoekige afsluitingen die van tempels waren afgeleid. Deze kenmerken zien we ook terug in de hervormde kerk van Schoonoord, vooral in de ingangspartij die de kerk een voornaam en monumenttaal uiterlijk geeft. We kennen meer van dergelijke kerken in Drenthe.

Het mooiste voorbeeld is de Jozefkerk in Assen maar ook de voormalige her-

foto: Drents Plateau

Imposant gebouw

vormde kerk van Bovensmilde behoort tot hetzelfde type.

Oogverblindend

Het zijn kerken in de vorm van een rechthoekig blok dat evenwijdig aan de straat ligt. In de lange zijde aan de straat bevindt zich een monumentale ingangspartij. In de muren zijn langwerpige ramen aangebracht, halfrond van boven, die het interieur veel licht geven. Bij de kerk van Bovensmilde zijn deze later vervangen door glas-in-loodramen, die van Schoonoord zijn altijd van blank glas gebleven. Bij binnenkomst geeft dit overdag een bijna verblindend licht in de kerk.

In tegenstelling tot het indrukwekkende uiterlijk is het interieur van de kerk in Schoonoord heel sober. Het meest in het oog springt de mooie preekstoel

Behalve een hervormde kerk kent Schoonoord ook een gereformeerde kerk die iets verderop langs het kanaal staat. Zoals op zoveel plekken in Nederland zijn beide kerken een federatie aangegaan als Samen Op Weggemeente. Door ontkerkelijking en vergrijzing loopt het aantal kerkgangers ook hier terug. Er is een nieuwe predikant beroepen die de zo ontstane nieuwe kerkgemeente bedient. Het is iedereen duidelijk dat de gemeente geen twee kerken kan onderhouden en dat er op termijn een pijnlijke keus gemaakt moet worden. Beide kerken zijn rijksmonument en vallen zodoende onder bescherming van de monumentenzorg. De Stichting Oude Drentse Kerken is opgericht om juist in dit soort gevallen als vangnet te kunnen fungeren.

Zodat het kerkgebouw dat de religieuze functie verliest toch voor de lokale gemeenschap behouden kan blijven, met een bij gebouw en betekenis passende bestemming. * Drs. O. Reijers is directeur van Drents Plateau.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van Stichting Oude Drentse Kerken.

Stichting Oude Drentse Kerken

Provinciale steun voor erfgoed In 2008 vond er een symposium in Veenhuizen plaats met als titel “Kerken te Koop”, bedoeld om bij gemeenten en de Provincie aandacht te vragen voor de groeiende leegstand van onze kerken. Door het kleiner worden van de kerkelijke gemeenten en de fusie van enkele kerkgemeenschappen tot de Protestantse Kerk Nederland dreigen een groot aantal kerken hun functie te verliezen. In de ogen van Stichting Oude Drentse Kerken moet voorkomen worden dat beeldbepalende monumentale kerken gesloopt worden of oneigenlijke functies krijgen.

Om dit probleem op te lossen wordt een beroep op steun bij de verschillende overheden gedaan. Via een statenmotie van mevrouw Pannekoek van de VVD is de Provincie gevraagd daar iets aan te doen.

Een en ander heeft geleid tot een voorstel van Gedeputeerde Staten om middelen vrij te maken om het probleem in beeld te brengen en via een plankostenregeling en subsidie ook oplossingen te realiseren.

Niet alleen voor kerken maar ook voor boerderijen, industrieel erfgoed en Veenhuizen. Met deze actieve inzet wil de Provincie Drenthe onze beeldbepalende kerken, boerderijen en industrieel erfgoed ook daadwerkelijk voor het nageslacht bewaren. Een prima ontwikkeling.

Voor Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Kerken biedt dit voorstel niet zoveel kansen omdat de steun veelal in de vorm van laagrentende leningen wordt aangeboden. Organisaties als de onze worden daarmee, zonder de fiscale voordelen van particulieren, opgescheept met een steeds moeilijker exploitatie. Omdat de kerken niet rendabel te exploiteren zijn wordt het door de noodzaak van het opbrengen van rente en aflossing voor ons moeilijk om van de regeling gebruik te maken. De hoop bestaat dat daarom voor ideële organisaties alsnog een aparte subsidieregeling komt.

Op dinsdag 28 juli wordt de tocht Drenthe Noord gereden. Deze brengt u naar begraafplaatsen en kerken van Assen, Rolde, Anloo, Zuidlaren en Nieuw Annerveen. Deze route is vorig jaar voor het eerst gereden.

De tochten worden in nauwe samenwerking met Arriva georganiseerd.

De kosten bedragen € 37,50 (incl. busreis, lunch, koffie en thee).

Aanmelden kan bij Arriva Touring via mail h.dejong@arriva.nl of telefonisch (050) 5260 268. Na aanmelding ontvangt u een bevestiging van deelname.

Tentoonstelling synagoge Zuidlaren In de Zuidlaarder synagoge is een tentoonstelling van een joods familiearchief dat in 2005 bij toeval tijdens verbouwing van een huis in Tynaarloo werd gevonden. Het betreft meer dan negentig foto’s, documenten en brieven van de families Van Dam en Kater over de periode 1900-1945 en eerder. De familie Van Dam heeft een belangrijke rol gespeeld in de Groninger textielindustrie. De expositie geeft een ontroerend beeld van het leven van deze joodse families voor en tijdens de oorlog.

De synagoge is tot 15 oktober geopend op zondag, dinsdag en woensdag van 14.00 tot 17.00 uur. De toegang is gratis, maar een vrijwillige bijdrage is zeer welkom.

Begraafplaats Veenhuizen

foto: Sonja van der Meer

Bustochten langs Drentse kerken en begraafplaatsen Op 14 juli, 28 juli en 4 augustus houdt Stichting Oude Drentse Kerken wegens overweldigend succes nog drie extra busreizen langs Drentse kerken en begraafplaatsen. Deskundige gidsen vertellen onderweg over de begraafplaatsen en de bijzondere grafzerken en de Drentse begrafeniscultuur door de eeuwen heen. Er worden enkele kerken bezocht. U maakt ook kennis met gebruiken en rituelen rond de dood.

De start is om 9.30 uur vanaf het station in Assen, waar u rond 17.00 uur weer terug zult zijn. Meldt u op tijd aan! Gezien de ervaringen kunnen de tours des cimetières wel eens snel vol zitten.

Voor dit jaar is er een nieuwe route Drenthe West uitgezet. Deze tochten worden gereden op dinsdag 14 juli en dinsdag 4 augustus. U wordt via de Joodse begraafplaats in Assen naar het boeiende dorp Veenhuizen, gebracht. Daarna worden de begraafplaatsen van Vries en Eelde bezocht. Onderweg wordt ook stilgestaan bij de hunebedden en grafheuvels die in deze regio voorkomen. En er is uiteraard aandacht voor het Meisje van Yde.

27

28

Interview Sonja van der Meer*

De jubilerende Stichting Het Drentse Landschap viert haar 75e verjaardag in Orvelte.

Een dorp met een bijzondere geschiedenis. Niet alleen vanwege de karakteristieke historische boerderijen, maar vooral omdat het 10 jaar geleden dreigde verloren te gaan. Mede dankzij een majestueuze bijdrage van 4,5 miljoen gulden (ruim 2 miljoen euro) van de Nationale Postcode Loterij was het mogelijk om het dorp van de ondergang te redden. Marieke van Schaik van de afdeling Goede Doelen is nog steeds geweldig trots dat de Nationale Postcode Loterij en Het Drentse Landschap dit voor elkaar hebben gekregen.

Marieke van Schaik van de Nationale Postcode Loterij:

Marieke van Schaik is hoofd van de afdeling Goede Doelen die intensief contact heeft met de 64 goede doelen van de Nationale Postcode Loterij.

De afdeling zorgt onder andere voor de formele zaken: de overeenkomsten, evaluaties, de betalingen en de verdeling van de jaarlijkse afdracht.

Daarnaast kijken de mensen van de afdeling Goede Doelen hoe de Loterij kan samenwerken met haar beneficianten. De12Landschapppen ontvangen sinds 1996 steun van de Nationale Postcode Loterij. Met deze bijdragen kunnen de provinciale Landschappen

ontzettend veel doen voor de natuur, het landschap en de cultuur in Nederland. Dat de organisatie in heel Nederland actief is, spreekt de Loterij aan. “Wij doneren aan organisaties die zich richten op ontwikkelingssamenwerking, natuur en milieu en het versterken van de sociale cohesie in Nederland,” vertelt Marieke van Schaik. “De helft van elk verkocht lot gaat hier naar toe. In 2008 ging het om een bedrag van in totaal 244 miljoen euro. Wij steunen de provinciale Landschappen van harte om hun doelen, het beschermen van natuur, landschap en cultureel erfgoed, te realiseren.

Bovendien werken De12Landschappen op heel veel plekken in Nederland, en dat vinden wij belangrijk want daar komen onze deelnemers ook vandaan.”

De samenwerking verloopt uitstekend, volgens Van Schaik. Er is regelmatig persoonlijk contact met het samenwerkingsverband De12Landschappen die de Loterij goed op de hoogte houdt van de activiteiten van de 12 provinciale Landschappen. Daarnaast bezoeken medewerkers van de Nationale Postcode Loterij ongeveer eenmaal per jaar een project ergens in het land.

´Samen werken aan een mooi

Interview Noodkreet

Dit jaar staat in ieder geval Orvelte op het programma. De Nationale Postcode Loterij vindt het belangrijk om op deze dag te laten zien hoe zij door samenwerking met Het Drentse Landschap een heus huzarenstukje heeft geleverd. Want een eenvoudige klus was het zeker niet. Het begon allemaal met de vraag van de Provincie Drenthe aan Het Drentse Landschap in 1999 om mee te denken over een oplossing voor de financiële problemen van de toenmalige Stichting Orvelte.

Zonder een grote subsidie om de lopende schulden af te kopen was Het Drentse Landschap daar niet toe in staat.

Om de impasse te doorbreken, maar vooral om een nieuw perspectief voor Orvelte te realiseren, verzocht Het Drentse Landschap de Nationale Postcode Loterij te overwegen de aankoop van vrijwel het complete dorp Orvelte door een eenmalige bijdrage van 4,5 miljoen gulden mogelijk te maken. Het verzoek werd tot ieders grote vreugde gehonoreerd en daarmee was de redding van Orvelte nabij. “In Drenthe is natuur niet los te denken van cultuur,” licht Marieke toe. “Het esdorp Orvelte is een prachtig, aan-

Drenthe´

29

sprekend project. Dat konden we niet zomaar verloren laten gaan. Het is een goed voorbeeld van behoud van cultuurhistorisch erfgoed in Nederland.

Wij vinden het belangrijk dat mensen hun eigen geschiedenis kunnen ervaren en kunnen genieten van mooie dingen uit het verleden. Zo geven we iets terug aan de Nederlanders, en met name aan de deelnemers van de Postcode Loterij die deze bijdrage mogelijk maken.”

Stichting Orvelte In 1967 werd de Stichting Orvelte opgericht. Volgens de statuten had zij tot doel: • Instandhouding van het esdorp Orvelte als levend monument van historische landelijke bouwkunst.

• Instandhouding van natuur- en landschapsschoon in en om Orvelte.

• Het dienstbaar maken van deze doelstelling aan recreatie en educatie.

Mooi Drenthe

Met substantiële subsidies van Rijk (LNV), Provincie en Gemeente Westerbork werd toentertijd een groot en uniek eigendom verworven. Stichting Orvelte bezat 15 boerderijen en 19 andere panden, merendeels beschermde monumenten.

Alle gebouwen maken deel uit van het beschermde dorpsgezicht Orvelte.

Naast de gebouwen had de stichting ca. 55 ha landbouw­grond en ca 10 ha erven, parkeerplaatsen en een brink in eigendom. In 2007 is Stichting Orvelte opgegaan in Stichting Het Drentse Landschap.

De samenwerking met de beneficianten is voor de Postcode Loterij erg belangrijk. Dat is winst voor iedereen volgens Van Schaik: “De Nationale Postcode Loterij is ooit opgericht om de wereld mooier te maken. Dat blijft ons streven.Vooral in een tijd waarin de biodiversiteit afneemt, onze omgeving verrommelt en steeds meer wordt volgebouwd, is samenwerking belangrijk. Wij werken graag met De12Landschappen samen. Wij moeten aan overheid en het grote publiek blijven laten zien hoe belangrijk het werk is dat we gezamenlijk mogelijk maken.

Zo blijven mensen loten kopen en ziet de overheid dat het geld goed besteed wordt. Dus blijf werken aan een mooi en natuurlijk Drenthe, wij helpen jullie graag!”

*Drs. S.S. van der Meer is hoofd communicatie van Stichting Het Drentse Landschap.

30

Fauna

Buizerd,

de wachter in het Drentse landschap

Arend J. van Dijk*

Wie kent ze niet, de enigszins plomp op weidepaaltjes zittende Buizerds. Ze zitten soms vlak langs de weg en lijken passerende auto´s als onderdeel van het landschap te beschouwen. Maar zodra de auto stopt, gaat de Buizerd er met een dikke witte straal als ´stank voor dank´ op de wieken vandoor om enkele paaltjes verder weer positie te kiezen. Dit is vooral een winters beeld. In het voorjaar verblijven ze graag hoog in de lucht op thermiek ronddraaiend en miauwend.

De Buizerd gedraagt zich anders dan de meeste roofvogelsoorten. Hij doet niet aan snelle achtervolgingen met spectaculaire duikvluchten, stort zich niet hoog vanuit de lucht op zijn prooi, maar wacht geduldig op een weidepaal of lage boomtak om met een kleine duik of sprong een muis, mol of andere kleine prooi te pakken. Met zware vleugelslagen vliegt hij vervolgens op om in de bosrand zijn prooi op te peuzelen. De Buizerd heeft een gevarieerde voedselkeuze. Dat heeft hem geen windeieren gelegd, want het is thans verreweg de talrijkste roofvogelsoort in onze provincie. Op het menu staan zoogdieren, vogels, reptielen, amfibieën, vissen, insecten, regenwormen en ook aas. Konijnen en muizen zijn favoriet, vaak aangevuld met Spreeuwen en Mollen. Bij het mollenvangen lijkt de Buizerd wel een kip die in het land zit. Op buizerdnesten zijn ook kikkers, Hazelwormen en Adders als prooi gevonden. Deze laatste worden met een snelle beet achter in de kop onschadelijk gemaakt.

Bont gezelschap

Het verenkleed van Buizerds varieert in kleur en tekening. Er zijn ‘normale’

vrij effen bruin gekleurde individuen, maar ook lichte tot bijna witte vogels.

Evenals zeer donkere of juist bonte. In de nazomer tijdens de rui ziet het verenpak er wat slordig uit met ‘happen’ uit de vleugels. In de winter worden lichte Buizerds vaak verward met de hier vrij zeldzaam overwinterende Ruigpootbuizerd en soms zelfs met de zeer zeldzame Sneeuwuil. Deels kan dat te maken hebben met lichtomstandigheden door een besneeuwde bodem. Door de weerkaatsing kan de Buizerd dan nog lichter lijken dan hij is. De variatie in verenkleed is individueel en verandert nauwelijks gedurende zijn leven. Buizerds worden 3 tot 5 jaren oud, maar er zijn er die 10 of 15 jaar halen. Met een spanwijdte van 130 cm behoort hij tot de grotere inheemse roofvogels. Het gewicht van het mannetje is met 600-800 gr beduidend geringer dan dat van het vrouwtje die wel 950 gr kan wegen.

Concurrentie De naam Buizerd zou een verbastering kunnen zijn van muizerd (muizenarend) of samenvoeging van buse (miauwende kat) en aar (arend). Ook wordt wel gedacht dat ‘buizerd’ iets

met ´verscheuren´ te maken heeft.

Deze wat negatieve term wordt trouwens alle roofvogels toegedicht en heeft weer te maken met het feit dat roofvogels vaak als concurrenten voor de mens worden gezien. Zij zouden immers prooien verscheuren die wij op ons bord willen hebben. Door voor eigen rechter te spelen werd daarbij alles uit de kast gehaald en werden roofvogelnesten uitgehaald of doorgeschoten, werden ze met klemmen gevangen, vergiftigd of doodgeschoten.

Werden ze vroeger als concurrent gezien voor voedsel of jacht (ze eten alle wild als hazen, konijnen, fazanten, patrijzen, eenden etc.), thans zien sommigen dat in ander opzicht nog steeds (ze eten weidevogels op die wij beschermen). Zo gek als het ongeveer 40 jaar geleden met vervolging was is het nu gelukkig niet meer, maar het gebeurt nog steeds op kleine schaal, ook in Drenthe.

Verspreiding

Sinds de jaren ’80 is het aantal Buizerds in Drenthe toegenomen naar zo’n 750-950 broedparen in 2005. Gelijk met de toename is de verspreiding ook sterk gegroeid. Was de Buizerd aanvankelijk strikt beperkt tot de grote Drentse bossen, thans nestelen ze vrijwel overal waar bomen staan. Buizerds die hier broeden zijn voor het overgrote deel standvogels.Verplaatsingen van meer dan 30 km van de geboorteplek zijn schaars. Goede kans dus dat de winterse Buizerd in het beekdal in de zomer in de nabije bossen is te vinden. Enkele Buizerds zakken af naar België of Noord-Frankrijk. Bij

Fauna

31

de Noord-Europese soortgenoten is er wel sprake van trek en deze Buizerds maken in het najaar hun opwachting in Drenthe. Het aantal Buizerds is in de winter aanzienlijk hoger dan tijdens de broedtijd.

Zeurende jongen

foto: Johan Vos

Tussen half maart en half mei worden er meestal 2 of 3 eieren in het nest gelegd. Na ruim een maand komen de eieren uit en na anderhalve maand vliegen de jongen weg. De om voedsel zeurende jonge Buizerds bepalen vaak het beeld in de hoogzomerse bossen.

Het vrouwtje broedt en het mannetje zorgt voor het voedsel. De jongen worden door beide ouders verzorgd.

Volwassen vogels die vroeg in het seizoen van start gaan, brengen gewoonlijk meer jongen groot dan onvolwassen, onervaren vogels en late starters.

Het gaat goed met de Buizerd in Drenthe en dat geldt inmiddels voor het hele land. In de loop van de jaren tachtig werd het lage westen van Nederland gekoloniseerd, mede dankzij Drentse borelingen. Heeft menig roofvogel problemen met voedsel, concurrentie, predatie, nestplaatsen et cetera, voor de Buizerd lijkt dit niet op te gaan. Die weet zich goed te redden in ons steeds bosrijkere land.

* A.J. van Dijk is medewerker van SOVON Vogelonderzoek Nederland en vrijwilliger bij Het Drentse Landschap.

32

Vrijwilligerswerk

Vleermuizen van Drenthe Vrijwilligers maken prachtige vleermuistentoonstelling in ‘t Ende Hans Colpa*

Stichting Het Drentse Landschap heeft verspreid over de provincie vijf informatiecentra. Hier kunnen belangstellenden terecht als ze meer willen weten over de natuur en cultuur in Drenthe. Eén van deze informatiecentra is gevestigd in boerderij ’t Ende, gelegen in het Reestdal bij de buurtschap De Stapel.

Het informatiecentrum wordt gerund door een groep enthousiaste vrijwilligers.

Foto: Melvin Grey / FN

Zij maken de wisseltentoonstellingen, organiseren activiteiten en maken promotie.

Van 4 april t/m 31 oktober 2009 is in het informatiecentrum ’t Ende van Stichting Het Drentse Landschap de tentoonstelling Vleermuizen van Drenthe te zien. De tentoonstelling besteedt uitgebreid aandacht aan het uiterlijk en het gedrag van deze nachtdieren. De vleermuizen die in Drenthe voorkomen krijgen extra aandacht. Adres: ’t Ende, Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk).

Openingstijden: dagelijks van 10.00 – 17.00 uur.

Dit jaar wilde de werkgroep graag de vleermuizen die in Drenthe leven onder de loep nemen. Nu kost het maken van een eigen tentoonstelling behoorlijk veel tijd. Er moet een plan worden gemaakt, geschikte foto’s worden gezocht en teksten worden geschreven. Het thema vleermuizen is sowieso lastig omdat maar heel weinig natuurfotografen in Europa zich bezig houden met deze moeilijk te fotograferen diergroep.

De werkgroep heeft zich georiënteerd bij en samenwerking gezocht met het Vleermuismuseum in Neede en het Fries Museum in Leeuwarden. Daarnaast hebben ze zich inhoudelijk laten ondersteunen door deskundigen van de Vleermuiswerkgroep Drenthe. Enkele creatieve en handige leden van de werkgroep hebben het filmzaaltje van ‘t Ende omgetoverd tot een heuse Limburgse groeve. Verder is in de tentoonstellingszaal een voorgevel van een woning nagebouwd om zo de bezoekers te laten zien waar vleermuizen in de zomer overdag slapen en waar ze overwinteren.

Begin april is de tentoonstelling door burgemeester Peter Snijders van De Wolden geopend. Het resultaat van de wekenlange arbeid van de werkgroep mag er zijn; de expositie is daadwerkelijk prachtig geworden. Veel complimenten en veel dank aan de makers. Nieuwsgierig? Breng dan een bezoek aan deze boeiende tentoonstelling over het fascinerende leven van de vleermuis.

*J.G. Colpa is medewerker Communicatie en Vrijwilligerszaken van Stichting Het Drentse Landschap.

Kortweg 2– Reestdal

Het Hunzedal is in beeld bij het ministerie van VROM om als klimaatbuffer aangemerkt te worden. Hetgeen niet vreemd is gezien de betekenis van dit grote natuurontwikkelingsproject voor wat betreft aanpassing aan klimaatsverandering.

Doordat grote gebieden in regenrijke perioden onder water kunnen lopen wordt zoveel water geborgen, dat overstromingen van bebouwing en landbouwgronden worden tegengegaan. Daarnaast levert de Hunze water na als er langdurige droogte heerst. Door de voeding met kwelwater blijft de rivier namelijk stromen.

Als onderdeel van de Natte As door Nederland biedt het Hunzedal passagemogelijkheid voor flora en fauna van zuid naar noord. Dit is nodig voor organismen om klimaatsverandering te kunnen opvangen.

Een ijzersterk project dus.

De Provincie Drenthe is bezig om binnen het Hunzedal opnieuw een grondwaterwin-

1

ASSEN

1 3

EMMEN

HOOGEVEEN MEPPEL 2 2

ning te realiseren en wel ten zuiden van De Groeve in het gebied Kastelenakkers. Deze zogenaamde strategische grondwaterwinning van maximaal 4 miljoen m3 is bedoeld als reservemogelijkheid indien elders in de provincie door bijvoorbeeld milieuproblemen om reden van gevaar voor de volksgezondheid gestopt moet worden. Hierbij kan gedacht worden aan landbouwbestrijdingsmiddelen in diepe grondwaterwinningen.

Samen met de Milieufederatie Drenthe is Het Drentse Landschap van mening dat de winning te gemakkelijk aan de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) ter plaatse wordt toegevoegd.Voordeel voor de natuur bestaat er niet, terwijl er wel degelijk nadelige kanten zijn.

Er wordt al meer dan 30 miljoen m3 grondwater gewonnen uit het Hunzedal. Samen zijn we dan ook van mening dat niet alleen de EHS ter plaatse vergroot zou moeten worden, maar dat er tevens in de bovenloop maatregelen moeten worden getroffen om nalevering van water in droge perioden te garanderen. Een inzet die ook de drinkwaterwinners moet passen omdat zij in de combinatie van grondwaterwinning en moerasvorming in de benedenloop meer infiltratie van oppervlaktewater en daarmee een grotere hoeveelheid winbaar drinkwater kunnen realiseren.

Dit voorjaar werden er door Het Drentse Landschap voor het broedseizoen een aantal in aanbouw zijnde ooievaarsnesten van het dak en de schoorstenen van het hoofdgebouw van De Havixhorst verwijderd.

Dat geschiedde al in februari.

De reden voor deze ingreep, die overigens al jarenlang in het najaar plaatsvond, is het feit dat de overlast door de Ooievaars erg groot is geworden. De schoorstenen van De Havixhorst zijn niet berekend op het toenemende gewicht van de takkenhopen. Ook gaan de goten dichtzitten, wat lekkages veroorzaakt. Daarnaast hebben de gasten van het chateauhotel last van vallende takken en uitwerpselen. Rond onze actie is commotie ontstaan nadat aangifte was gedaan bij de Algemene Inspectie Dienst omdat Het Drentse Landschap geen vergunning had aangevraagd. Uiteraard had dat wel moeten gebeuren. De gebeurtenis en vooral de reacties vanuit de omgeving maken echter ook duidelijk dat door de grote aantallen Ooievaars rond De Wijk, waar maar liefst 1/3 van de Nederlandse populatie ver-

foto: Joop van de Merbel

1– Hunzedal

toeft, overlast ontstaat. De grote aantallen worden deels veroorzaakt door het bijvoeren van de dieren. Om draagvlak bij de bevolking te houden voor deze prachtige vogels, lijkt de tijd rijp om eens te gaan nadenken over oplossingen om de overlast terug te dringen. Stichting Het Drentse Landschap zou zo’n streven zeer steunen.

Berichten

Blauwe kiekendief

3– Doldersummerveld Dat de kijktoren op het Doldersummerveld een heel bijzondere locatie voor vogelliefhebbers kan zijn blijkt uit het jaarlijkse waarnemingenverslag van de heer Greaves-Lord.Vanaf de toren observeert hij regelmatig wat er zoal voorbij komt vliegen. Zijn waarnemingen zijn waardevolle aanvullingen op de broedvogelkarteringen die hier ook jaarlijks worden uitgevoerd. Er worden door hem veel vogels gespot die het Doldersummerveld als rustplek op de trek gebruiken. Af en toe duiken er zeldzaamheden op die je niet gauw zou verwachten op een Drents heideveld. In 2008 waren dat onder meer een Vorkstaartplevier, een Zwarte wouw, een Slangenarend, een Kluut en een Sneeuwgors.

Ook bezocht een Zwarte ooievaar het gebied in mei.

In de winter hebben Blauwe kiekendieven een gezamenlijke slaapplaats op het veld. De groep had zijn grootste omvang in maart, toen er zestien stuks werden geteld. Bijzonder was dat er in juli een familie Boomvalken werd waargenomen. De laatste jaren broedden deze dieren niet of nauwelijks meer in Drenthe. In 2008 was er echter weer eens sprake van een succesvol broedgeval in de omgeving van Doldersum.

Dit voorjaar werd op 20 februari in het bijzijn van burgemeester Slagman van Westerveld met Dorpsbelangen

foto: Jaap de Vries

34

Doldersum gesproken. Een aantal mensen uit Doldersum wilde graag een toelichting op de wens van Het Drentse Landschap en andere terreinbeheerders om de Huenderweg onverhard te maken.

Men was van mening dat dat de leefbaarheid van het dorp Doldersum ernstig zou beĂŻnvloeden. Hoewel begrip bestaat voor de zorgen van Doldersum werd aangegeven dat door het toegenomen verkeer en door de snelheid waarmee gereden wordt, de impact van de vernieuwde Huenderweg op het Doldersummer- en Wapserveld eerder groter dan kleiner is geworden. De mogelijkheid werd geopperd om terrein-

beheerders en dorpsbewoners samen een verzoek aan de Gemeente Westerveld te laten richten om het sluipverkeer te weren en de rijsnelheid te beperken.

Uiteindelijk bestond er begrip voor elkaars positie. Het Drentse Landschap komt op voor de belangen van natuur en landschap en die zijn niet gebaat met een grote weg dwars door natuurgebied.

De commotie rond de bomenkap van Staatsbosbeheer in het Drents-Friese Wold neemt, mede door de akties van De Woudreus, toe. CDA en VVD hebben in de Tweede Kamer onder invloed van De Woud-

reus aan de minister van LNV vragen gesteld over de ingrepen. Minister Verburg heeft inmiddels laten weten dat de kap geheel past binnen het bestaande beheer- en inrichtingsplan en geen negatieve invloed op de Natura 2000 doelen zal hebben.

Uit onderzoek is overigens gebleken dat de meeste inwoners in en rond het gebied behoorlijk tevreden te zijn over de natuur en het gebruik van het park.

Berichten

35

Grafheuvel bij Kampsheide

Diversen

Steun voor jubileumboek Opnieuw heeft Stichting Het Drentse Landschap bijdragen mogen ontvangen voor het jubileumboek dat in oktober verschijnt over het culturele erfgoed van de stichting. Naast de bijdragen die inmiddels van de Provincie Drenthe en het Prins Bernhard Cultuurfonds zijn ontvangen, steunen ook de NAM, Je Maintiendrai Fonds en de Gemeenten Assen, Midden-Drenthe, Noordenveld en De Wolden de uitgave. Heel hartelijk dank voor deze positieve reacties op ons verzoek.

foto: Jaap de Vries

Giften en schenkingen De familie Karsten uit Smilde heeft naar aanleiding van haar 40-jarig huwelijksfeest de stichting € 500,-- geschonken. Een vergelijkbaar gebaar kwam van mevrouw Vegter en de heer Dekker uit Zuidlaren die in februari samen 100 jaar oud werden. Zij schonken naar aanleiding daarvan een bedrag van € 800,--, mede door hun vrienden en gasten gefourneerd. Heel hartelijk dank voor de giften die ons werk zoveel meer betekenis geven.

Restauratie grafheuvels In de natuurreservaten van Het Drentse Landschap liggen enkele tientallen grafheuvels. Met de Archeologische Monumentenwacht uit Amersfoort heeft de stichting een contract dat deze grafheuvels regelmatig door hen worden geïnspecteerd en indien nodig kleine herstelwerkzaamheden worden uitgevoerd. Het normale beheer als maaien van de vegetatie en het ‘boomvrij’ houden van de heuvels wordt door de medewerkers van Het Drentse Landschap uitgevoerd.

Een viertal heuvels, twee op het Landgoed Vossenberg, een op het Landgoed Vledderhof en een heuvel in de Gasterse Duinen zijn in slechte staat van onderhoud. De heuvels zullen na consolidatie worden toegevoegd

aan het onderhoudsabonnement met de Archeologische Monumentenwacht.Vijftig procent van de totale kosten wordt door de Provincie Drenthe uit de zogenaamde ILG-gelden betaald. Het Prins Bernhard Cultuurfonds levert een bijdrage van € 2.000,-- waarvoor dank.

Na het broedseizoen zullen de werkzaamheden uitgevoerd worden.

Zoogdieren op het internet De zoogdiervereniging VZZ heeft het initiatief genomen om de zoogdierbevolking van Drenthe beter in kaart te krijgen. Hiervoor is een ‘levende atlas’ op internet gestart. Op de site www.zoogdieratlas.nl is verspreiding van alle zoogdiersoorten in Drenthe te bekijken.

Iedereen kan deze atlas van informatie voorzien door eigen waarnemingen van zoogdieren door te geven op www. telmee.nl . Ook de op www. waarneming.nl ingevoerde zoogdierwaarnemingen zullen zichtbaar gemaakt worden op zoogdieratlas.nl De zoogdieratlas Drenthe is een gezamenlijk project van de VZZ met Landschapsbeheer Drenthe, Vleermuiswerkgroep Drenthe, Waterschap Hunze en Aa’s, de Provincie Drenthe en Het Drentse Landschap. Het samenwerkingsproject zal in ieder geval twee jaar draaien. Het doel is om zoveel mogelijk waarnemingen van zoogdieren binnen te krijgen en te presenteren op de atlassite.

36

Berichten

Centraal op dit kaartfragment (1688) de Katshaarschans.

Overgenomen uit: Kaarten van Drenthe, Heveskus Uitgevers - 2004

Stichting Oud Drenthe Op 16 april werd bij de notaris in Gieten een overdrachtsakte getekend waardoor de eigendommen van Stichting Oud Drenthe naar Het Drentse Landschap zijn over gegaan.

Het betreft 16,5 ha, gelegen rond de Emmerschans, de Katshaarschans (bij Coevorden) en de Zwartendijkster Schans (bij Een). Naast het feit dat Het Drentse Landschap zeer ingenomen is met de gebeurtenis maakt het ook weemoedig.

Stichting Oud Drenthe bestaat dit jaar 80 jaar en is daarmee 5 jaar ouder dan Het Drentse Landschap. Het is ook een beetje spijtig dat zo’n oude en gerenommeerde instelling ermee stopt. Maar het besluit van het bestuur stond vast. Men

is van mening dat de taken van Oud Drenthe beter door Het Drentse Landschap voortgezet kunnen worden. Waarvan akte.

Er wordt momenteel gewerkt aan beheerplannen om het achterstallige onderhoud op te heffen.

Nieuwe naam Het samenwerkingsverband van de 12 provinciale landschappen heeft een nieuwe naam. De Landschappen gaat voortaan De12Landschappen heten. De nieuwe naam doet meer recht aan de identiteit van de provinciale landschappen, namelijk opkomen voor de belangen van natuur en cultureel erfgoed in de twaalf afzonderlijke provincies.

Idee Groene Halte Wandelroutes goed ontvangen In het decembernummer van Het Drentse Landschap stond een enquête over de wenselijkheid van Groene Halte Wandelroutes in Drenthe. Dit zijn wandeltochten die lopen van de ene bushalte door natuur en landschap naar een andere bushalte. De lezers waren over het algemeen zeer te spreken over dit idee. Ook De Groene Peiler Drenthe, het onlinepanel van de Milieufederatie Drenthe, oordeelde positief. In totaal deden 400 mensen mee aan het onderzoek.

De uitkomsten van de enquête zijn voor de Milieufederatie aanleiding om de mogelijkheden voor realisatie van de Groene Halte Wandelroutes in Drenthe op de agenda te zetten. Inmidddels zijn gesprekken gaande met o.a. het OV Bureau Groningen-Drenthe, het Recreatieschap en de Provincie Drenthe om tot realisatie van het Groene Halte Project te komen. Wilt u meer informatie over De Groene Peiler, kijk op www.mfdrenthe.nl.

DHV-prijs Roel Sanders heeft op woensdag 13 mei j.l. de DHV-prijs voor de Drentse geschiedenis 2008 uitgereikt gekregen. De Drentse Historische Vereniging kent de prijs jaarlijks toe aan een persoon) of groep personen) die zich in het afgelopen jaar of een langere periode veel heeft gedaan ter bevordering van de interesse voor de Drentse geschiedenis. Hij ontving de prijs vanwege zijn publicaties over schilders van en in Drenthe. Zijn laatste boek ‘Schildersdorpen in Drenthe’verscheen in 2008. Roel Sanders schrijft regelmatig artikelen voor het Kwartaalblad van Het Drentse Landschap en heeft meegewerkt aan het boek Keuterijen in Drenthe. De redactie feliciteert de heer Sanders van harte met het verkrijgen van deze prijs.

Fietsclub de Peddelaars Fietsclub de Peddelaars uit Hoogeveen heeft op 30 april j.l. haar traditionele fietstoertocht gereden. Er waren 240 deelnemers, die allemaal door het betalen van iets verhoogde inschrijfkosten hebben bijgedragen aan een verjaardagcadeau voor Het Drentse Landschap. Dit heeft geresulteerd in een afgeronde opbrengst van € 350,--. Het Drentse Landschap wil alle deelnemers heel hartelijk dank voor dit mooie gebaar.

Per abuis In het kwartaalblad van maart, nummer 61, is een aantal fouten geslopen: In het artikel over de Stadsrand bij Hoogeveen is De Ruine als veldnaam gebruikt.

Een lezer signaleerde dat dat onjuist is. De Ruine betekent ´van Ruinen´ en heeft als veldnaam nooit bestaan. Een kaartenmaker uit 1830 maakte een grote blunder door niet te begrijpen wat er op een kaart uit 1810/1811 stond: Limite de Ruinen et d´Hoogeveen.

Hierdoor werd de naam De Ruine op de kaart gezet. De lezer stelde voor om de naam van het nieuwe natuurgebied te wijzigen in Oude Kene. Oude is afgeleid van het Oude diepje, dat vroeger ook wel Echtener stroom werd genoemd. En kene betekent spleet, kloof, geul of kreek.

In hetzelfde artikel moet de naam Leitstra gespeld worden als Leistra.

Wandelen in het Reestdal

foto: Jaap de Vries

37

Loop van de Reest De langeafstandswandeling Loop van de Reest is opnieuw uitgegeven.

Deze wandelroute is ruim honderd kilometer lang en telt tien etappes variërend tussen de 10 en 15 kilometer. De route begint bij het station in Meppel en eindigt in Hoogeveen bij het station. Onderweg passeert de wandelaar de Reest maar liefst veertien keer! Het routeboekje bevat duidelijke routebeschrijvingen en overzichtelijke routekaartjes.

Bovendien staat er veel informatie in over de Reest, de natuur en de cultuurhistorie van dit unieke gebied. Vrijwel nergens in Nederland is nog zo’n compleet beekdalsysteem te vinden. De wandelaar zal snel onder de indruk raken van de schoonheid van dit oude cultuurlandschap met zijn mooie boerderijen en statige landgoederen.

Lezersaanbieding Begunstigers betalen € 10,50 (normaal € 12,50) voor de Loop van de Reest.

De wandelgids is te bestellen via www.loopvandereest.nl of via het kantoor in Assen 0592 - 31 35 52. Begunstigers die voor 1 augustus bestellen betalen geen verzendkosten van € 2,50.

Nieuw wandelarrangement van Stichting Peter Nijhoff Het is ook mogelijk om enkele dagen te wandelen door het Reestdal.

Stichting Peter Nijhoff heeft onlangs het Wandelarrangement Reestdal ontwikkeld. Het voert de wandelaar dwars door het beekdal waarin bloemrijke weiden, oude houtwallen, essen, heide en bos elkaar afwisselen. De totale lengte van het Reestdalpad is 60 km, opgedeeld in drie dagetappes van elk ongeveer 20 km.

U overnacht in landelijk gelegen Bed & Breakfast accommodaties op basis van logies met ontbijt. Uw bagage wordt nagebracht en op elke wandeldag krijgt u een lunchpakket mee voor onderweg.

Lezersaanbieding Voor begunstigers van de Stichting Het Drentse Landschap geldt tot en met 31 december 2009 een korting van € 25,00 bij elke boeking.

Gebruik bij uw reservering de volgende code: HDL-R-2009.

Informatie of boekingen bij Stichting Peter Nijhoff: T.: 0521-351706 E.: info@peternijhoff.nl Internet: www.peternijhoff.nl

Berichten

Sieralgen op de kaart gezet De heer Van Westen uit Assen heeft in terreinen van de stichting sieralgen geïnventariseerd. Sieralgen zijn eencellige waterplantjes die vaak bijzonder fraai gevormd zijn.

Sommige soorten lijken wel wat op sneeuwkristallen. Helaas zijn deze algen minder dan 0,1 mm groot, zodat een microscoop nodig is om ze te kunnen bestuderen. Met een loep is net een klein groen puntje te zien en is de fraaie structuur niet zichtbaar.

Sieralgen zijn vrij kieskeurig wat betreft het milieu. De grootste sieralgenpopulaties kom je tegen in gebieden die arm zijn aan voedingsstoffen.

In deze gebieden kunnen ze de concurrentie met andere waterplanten en algen beter aan.

Over het algemeen is het zo dat in de wat schralere natuurgebieden de soortenrijkdom van planten groter is dan in de voedselrijkere gebieden. Daarom worden sieralgen ook wel gebruikt als indicator voor de natuurwaarde van een gebied, met name van de vennen.

Het doel van de inventarisaties is om uiteindelijk een verspreidingsatlas van sieralgen in Drenthe te publiceren.

Eén van de resultaten van het onderzoek in 2008 is dat in een aantal natuurterreinen enkele sieralgen zijn ontdekt die alleen nog maar bekend waren uit ons omringende landen. De

soort Cosmarium obliquum werd voor het eerst in Nederland gevonden en dan ook nog op drie plekken in Drenthe: in het Hingsteveen vlak bij het herinneringscentrum Westerbork (een terrein van Staatsbosbeheer) en op twee terreinen van Het Drentse Landschap, namelijk in het Smilder Oos-

foto: Geert de Vries

38

Kommavlinder

terveld en op Kampsheide.

Ook op het Nuilerveld werd een voor Nederland nieuwe soort gevonden.Verder werden er vier rodelijstsoorten aangetroffen. De gebieden waar de meeste sieralgen gevonden zijn blijken inderdaad vrij schraal te zijn. Het onderzoek wordt voortgezet in 2009.

Kommavlinders en Hamerblaadjes De Vlinderstichting heeft i.s.m. de Drentse terreinbeheerders met succes een project ingediend bij het ministerie van LNV in het kader van de Leefgebiedenbenadering.Vanuit deze regeling kunnen herstelmaatregelen voor leefgebied van groepen kwetsbare soorten gefinancierd worden. In dit geval is het project gericht op het herstel van stuifduinmilieu op heidevelden als belangrijk leefgebied voor soorten als Kommavlinder en Heivlinder, aangevuld met sterk bedreigde (korst-)mossoorten als Hamerblaadjes en IJslands mos.Voor al deze soorten geldt dat het dichtgroeien van zandige open plekjes op de heide uiteindelijk leidt tot verdwijnen van de soorten. Door op kleinschalige wijze open plekken te maken in de nabijheid van bestaande populaties wordt het leefgebied versterkt.Voor wat betreft Het Drentse Landschap zullen de maatregelen in eerste instantie uitgevoerd worden in de terreinen Drouwenerzand, Orvelterzand en Elper Westerveld.

Per terrein zal er voor zo’n € 3.000,-- aan maatregelen uitgevoerd worden dit najaar.

Fotowedstrijd

39

Fotowedstrijd van De 12 Landschappen Schiet maar raak in de Drentse natuur

Bij een wedstrijd hoort een prijs. Dit keer hebben we een unieke beloning bedacht, vinden we. De winnende foto wordt op meer dan 30 bussen afgebeeld die twee weken door heel Drenthe rijden.

Wat moet u doen om mee te doen?

• De foto inzenden voor 30 augustus 2009 • De foto moet zijn gemaakt in een van de gebieden van Het Drentse Landschap • Maximaal 3 inzendingen per persoon • Verstuur de foto als jpegbestand via www.landschappen.nl/fotowedstrijd.

Hunzedal

foto: Joop van de Merbel

Het Drentse Landschap spant zich samen met de andere 11 provinciale landschappen dagelijks in om de natuur mooi en toegankelijk te houden. Wij zijn nu benieuwd wat u van de natuurgebieden in uw provincie vindt.

Daarom nodigen we u uit om een foto te maken van een plekje dat uw hart raakt. Een beeld zegt immers meer dan 1000 woorden…

Meer weten?

Op de website van Het Drentse Landschap staan de prijzen, spelregels en wijze van inzenden uitgebreid beschreven: www.drentslandschap.nl

Oude Diep

foto: Joop van de Merbel

Inspiratie Op deze pagina vindt u drie foto´s die fotografen de afgelopen periode in onze natuurgebieden hebben gemaakt. Mede dankzij de Postcode Loterij was het mogelijk om de natuur hier nog mooier te maken.

foto: Geert de Vries

Een jury bestaande uit Harry Cock (beroepsfotograaf), Johan Vos (amateurfotograaf en vrijwilliger van Het Drentse Landschap) en Eric van der Bilt (directeur Het Drentse Landschap) zullen op 2 september a.s. de foto´s beoordelen.

Het is de bedoeling dat vanaf eind september de winnende foto op verschillende bussen door Drenthe wordt gereden.

Reestdal

foto: Joop van de Merbel

Vlees van het Landschap

Open dag beheerboerderij Sophiahoeve zo 28 juni 11.00 – 16.00 uur

Beheerboerderij Sophiahoeve van Het Drentse Landschap houdt open huis.

Samen met bedrijfshoofd Frans van de Vegte kunt u kennismaken met de verschillende aspecten van een biologisch bedrijf.

Deze open dag is goed te combineren met het schapenscheren en schapendrijven.

Deze activiteiten vinden op dezelfde dag op de nabijgelegen Huenderhoeve plaats. (zie agenda) Locatie: Huenderweg 2, Doldersum.

Net als in voorgaande jaren bieden wij onze begunstigers een gevarieerd assortiment vlees van het Landschap. Het gaat hier om runderen (Limousin en Schotse hooglander) en schapen die niet meer voor het beheer kunnen worden ingezet. Omdat deze dieren in grote rust zijn opgegroeid en op uitsluitend biologische manier worden verzorgd, is het vlees van hoogwaardige kwaliteit.

• • • • • • • • • •

ssortiment 2009: A Rundvlees Limousin per 15 kg Drents heidelam (beperkt voorradig) Rundvlees Schotse hooglander per 15 kg Schoonebeker heidelam Rundergehakt per 5 kg Rundersaucijzen per 4 stuks verpakt Verse worst (circa 250 gr) Runder beefburgers per 4 stuks verpakt Droge worst

Voor informatie over prijzen en de wijze van bestellen kunt u terecht op onze website: www.drentslandschap.nl /natuur en landschap/grazers/vleesverkoop of tijdens kantooruren op nummer 0592-313552 (vragen naar Ellen Zindel) of gebruik maken van de ingehechte bestelbon.

Wij ontvangen uw bestelling graag vóór 1 september 2009.

voor het voetlicht

Natuur en landschap

de (Drentse) politiek

Crisis heeft ook gevolgen voor het natuurbeleid Als gevolg van de financiële crisis heeft het Rijk besloten in 2009 en 2010 twee keer 100 miljoen minder uit te geven aan het ILG-budget (Investeringsprogramma Landelijk Gebied). Met het ILG-geld zouden gronden moeten worden gekocht voor de vorming van natuurgebieden. Het betreft, volgens het Rijk, slechts het temporiseren van de verwerving omdat de 200 miljoen in 2011 weer ter beschikking zal komen voor de genoemde doelen. Het jaar 2011 is echter ook het jaar dat definitief tot bezuinigingen moet worden besloten waardoor de vrees bestaat dat de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) nog meer vertraging oploopt (zie hieronder). De hoop is gevestigd op de Provincie Drenthe en het IPO (Interprovinciaal Overleg) om ondanks de crisis toch de vaart in de realisatie van de EHS te houden. Iets wat in Drenthe overigens beter verloopt dan in de meeste andere provincies.

Overleg Federatie Particulier Grondbezit De Federatie Particulier Grondbezit (FPG) streeft al jaren naar een betere positie van de particuliere grondeigenaar bij het realiseren van het natuurbeleid. Een positie vergelijkbaar met die van de TBO’s (Terreinbeherende organisaties) waar ook de provinciale Landschappen toe behoren. Deels is dat een begrijpelijk streven, deels ook niet. Een particulier heeft vrijwel steeds de wens en niet zelden ook de noodzaak om, zoals de FPG zelf ook zegt, een redelijk rendement uit het vermogen te realiseren. Logisch, maar dat maakt haar positie ook anders dan bijvoorbeeld een provinciaal Landschap dat ideële doelen heeft en dat vanuit statutaire doelen en zonder winstoogmerk haar werk doet.

Om meer ruimte voor de particulieren bij de realisatie van het natuurbeleid te scheppen, is het zogenaamde “Linschoten overleg” gestart waarbinnen de meeste partijen die zich actief met natuurbeheer bemoeien, betrokken zijn. Een moeizaam verlopend proces omdat de FPG duidelijk andere belangen nastreeft dan de natuurbeherende organisaties zoals Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en De12Landschappen (TBO´s).

Bijna gelijktijdig met het Linschotenoverleg diende de FPG bij de Europese Unie in Brussel een klacht in waarbij de steun die TBO’s ontvangen om gronden voor natuurdoelen te verwerven als ongeoorloofde staatssteun werd aangemerkt. Als de FPG deze zaak wint betekent dat het einde van grondverwerving en de realisatie van de EHS. Door de Europese aanklacht van de FPG ontstond een onmogelijke situatie om het Linschotenoverleg voort te zetten. De TBO´s en het ministerie van LNV hebben de FPG gevraagd om hun aanklacht terug te trekken om zo de onderhandelingen weer te kunnen voortzetten. Aan dit verzoek is geen gehoor gegeven en daarmee lijkt de breuk met de FPG definitief.

Gelukkig bestaat er met de Drentse afdeling, Drents Particulier Grondbezit (DPG) een goede en vooral eerlijke relatie. Samen proberen we in onze provincie gekwalificeerde particulieren een rol te geven bij de realisatie van de EHS. Daarbij gesteund door de Provincie Drenthe.

41

Rekenkamer negatief over kabinetsbeleid EHS De Rekenkamer heeft zowel in 2006 als in 2009 beleid en uitgaven van het Rijk inzake het “Groot Project” EHS op beleid en efficiency doorgelicht. De kritiek uit 2006 heeft op vrijwel alle punten niet tot merkbare verbetering geleid. Het tempo van verwerving is veel te laag, de oppervlakte agrarisch en particulier natuurbeheer groeit nauwelijks en de doelen op het punt van biodiversiteit worden niet gehaald. De cijfers kloppen ook op veel punten niet. Met de hierboven voorgestelde bezuinigingen groeit de zorg dat het Rijk het niet meer zo nauw neemt met het halen van de doelen van de EHS. Dat zou uiteraard ontzettend betreurenswaardig zijn want de natuur in Nederland kan deze steun juist zo hard gebruiken.

Positieve aandacht voor ons landschap Bij het Regiopark Groningen-Assen heeft men veel aandacht voor de betekenis van ons landschap op het punt van woonen leefklimaat en de regionale identiteit. Hoewel landelijk de opvatting groeit dat het landschap onder druk van de verstedelijking onherroepelijk zal verrommelen, wenst men dat binnen de regio Groningen-Assen niet te accepteren. Men ziet de kwaliteit van het landschap juist als een heel positief punt voor het vestigingsklimaat, complementair aan de stedelijke en economische kwaliteiten. In een regioatelier op 24 februari werd gediscussieerd over de wijze waarop die landschappelijke kwaliteiten, eigenlijk tegen de landelijke trend in, behouden en verder ontwikkeld kunnen worden. Een prachtig initiatief waar Het Drentse Landschap graag aan meewerkt.

Een tweede heugelijke ontwikkeling is dat de Provincie Drenthe, gesteund door de Drentse gemeenten en belangenorganisaties nu eindelijk iets aan het voortdurende verlies aan beeldkwaliteit wil gaan doen. We zien overal om ons heen de negatieve impact van nieuwbouw, bedrijventerreinen, schaalvergroting binnen de landbouw en infrastructuur. Men wil daar via een in te stellen “Samenwerkingsverband Mooi Drenthe” iets aan doen. Op 9 april werd in de Hof van Saksen dit idee breed door de genoemde partijen gesteund. Hoewel het toch weer een overleg, een nieuwe instelling betreft, wordt er in ieder geval geprobeerd om in de komende tijd betere ontwerpen te realiseren, beeldkwaliteitseisen te gaan stellen en verknoeide plekken te verbeteren. Een goed begin dus.

Eric van der Bilt Directeur Stichting Het Drentse Landschap

42

Agenda

Agenda Algemeen Activiteiten algemeen De excursies en lezingen zijn gratis, tenzij anders aangegeven, en nemen ongeveer twee uren in beslag. Mochten de excursies beduidend langer duren, dan wordt dit aangegeven. U hoeft zich alleen op te geven wanneer dat vermeld staat.

Het meenemen van honden tijdens de excursies is niet toegestaan; ook niet aangelijnd.

Vertrek schaapskuddes De schaapskuddes van het Hijkerveld en het Doldersummerveld vertrekken met herder om 9.30 uur naar de heide. De kuddes zijn rond 16.30 uur weer terug bij de kooi. Zie voor routebeschrijving bij Informatiecentra.

Thema jubileum

Activiteiten speciaal gericht op kinderen

Eigen fiets meenemen

Laarzen gewenst

Verrekijker aan te bevelen

Spiegeltje en loep aanbevolen

Vogelkijkhut Diependal De vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft.Van 1 april tot eind september is er op zondagen meestal een vogelkenner aanwezig, die u graag het een en ander vertelt over het vogelleven op de vloeivelden. Bij het vloeimeer, vlakbij de hut, is ook een vogelwand aanwezig. De hut is te bereiken door vanaf het Oranje­kanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is met borden aangegeven.

Wie dubbel wil genieten doet er goed aan een verrekijker mee te nemen!

Lemferdinge Op landgoed Lemferdinge in Paterswolde zijn in de galerie regelmatig exposities te bezichtigen. De galerie is open van vrijdag t/m zondag 12.00-17.00 uur.

Informatiecentra De Blinkerd Vamweg te Wijster Het hele jaar open van 10.00 uur tot zonsondergang

•

Hijkerveld Bij de schaapskooi. Route: vanaf Hijken aangegeven met bordjes Het hele jaar open van 9.30 tot 16.30 uur

•

’t Ende Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk) van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

•

Orvelte Dorpsstraat 1a te Orvelte van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

•

Huenderhoeve Huenderweg 1. Dit is de weg tussen Wateren en Doldersum van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

•

zo 28 juni 11.00 – 16.00 uur Schapenscheren en schapendrijven op het Hijkerveld en het Doldersummerveld Demonstraties scheren en drijven van schapen met activiteiten voor kinderen van alle leeftijden.

Locaties: schaapskooi Hijkerveld is vanaf het dorp Hijken met bordjes aangegeven. De schaapskooi Doldersummerveld staat aan de Huenderweg 1, Doldersum. vr 3 juli 19.30 uur Nieuwe natuur langs de rand van Hoogeveen Tussen Hoogeveen en de A28 is een nieuw natuurgebied ontstaan. Natuurontwikkeling en waterberging vormen hierbij een gelijkwaardig belang. Het Oude Diep heeft zijn meanderende vorm herkregen, terwijl de gekanaliseerde loop gedeeltelijk is gedempt.

Daarnaast is reliëf aangebracht en is een vijftal poelen gegraven. Onder leiding van een deskundige maakt u tijdens deze wandeling kennis met deze nieuwe natuur.

Start: Op de A28 tussen Beilen en Hoogeveen de afslag Fluitenberg (afslag 27) nemen, richting Fluitenberg. In Fluitenberg, links afslaan (weg Vijfhoek) en vervolgens de Kinholtsweg nemen.

Aan de rand van het nieuwe natuurgebied wordt verzameld.

zo 5 juli 10.00 – 16.00 uur Kano-arrangement over de Hunze Onder deskundige leiding maakt u een prachtige kanotocht door de herstelde meanders van de Hunze.

Van Elzemaat tot Annermoeras.

Onderweg stapt u uit om te lunchen, waarna u de tocht per kano voortzet.

Start: parkeerplaats bij de brug over de Hunze in Spijkerboor.

Kosten arrangement: € 33,-- p.p. (inclusief kanohuur en lunch).

Opgave per e-mail: aanmelden@drentslandschap.nl of telefonisch bij het secretariaat: 0592-313552. zo 12 juli 14.00 uur Fietstocht door het Drents-Friese Wold Een mooie fietstocht brengt u langs de parels in het Nationaal Park Drents-Friese Wold. Ervaren gidsen stoppen onderweg regelmatig even om te vertellen over de bijzonderheden die u tegenkomt.

Start: schaapskooi aan de Huenderweg 1, Doldersum.

Opgave per e-mail: aanmelden@drentslandschap.nl of telefonisch bij het secretariaat: 0592-313552. zo 19 juli 14.00 uur Struinen door de Gasterse Duinen De Gasterse Duinen doet haar naam eer aan. De hoge duinen maken dit gebied tot een bijzondere ervaring. Onderweg vertelt een gids u over het ontstaan, de zandverstuivingen en de bodem.

Start: informatiepaneel van Het Drentse Landschap op de parkeerplaats aan de Oudemolenseweg bij Gasteren.

wo 5 augustus 14.00 uur Speuren naar waterdiertjes Een kindermiddag waarbij op zoek gegaan wordt naar allerlei waterbeestjes die in de Reest voorkomen. Lekker met een schepnet in de weer en al die kriebeldiertjes goed bekijken in een klein aquarium. Leuk om te doen en nog leerzaam ook.

Locatie: informatiecentrum ’t Ende, Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk). zo 16 augustus 14.00 uur Bezige bijen van het Orvelterzand De bij kennen we van de honing.

Toch zijn het maar een paar soorten die deze zoete stof aanmaken. Tijdens deze wandeling over het Orvelterzand vertelt een imker van alles over het fascinerende leven van deze kleine insecten.

Start: picknickplaats Staatsbosbeheer.Vanaf Orvelte de Orvelterbrug over.Vervolgens gaat u rechtsaf langs het Oranjekanaal.

Daarna 1e weg links en na 500 meter bent u bij de picknickplaats.

vr 21 augustus 22.00 uur De vlinders van de nacht Nachtvlinders komen veel meer voor dan dagvlinders. We zien ze echter minder omdat ze ’s nachts rondvliegen. Met namen als Rood weeskind, Rietvink, Klein avondrood en Grauwe monnik spreken ze erg tot de verbeelding.

Met deskundigen gaat u op zoek naar deze, vaak erg mooie, nachtvlinders.

Start: informatiecentrum ’t Ende, Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk). za 22 augustus 19.00 uur Steltlopers op Diependal Een rondwandeling met bezoek aan de vogelkijkhut.

Ervaren vogelaars wijzen u op de bijzondere water- en moerasvogels die op en rond Diependal te zien zijn.

Start: vogelkijkhut. Deze is te bereiken door in het dorp Oranje de Zwarteweg in te slaan. De route is met bordjes aangegeven. zo 30 augustus 10.00 – 16.00 uur De paden op, de lanen in…

Een leuke wandeling met een knapzak op uw schouder. U maakt kennis met het fenomeen ‘knapzakroutes’.Vandaag wandelt u onder begeleiding door de mooie omgeving van Uffelte. Een deel van de wandeling volgt de bestaande knapzakroute. Daarnaast laten we u ook nog een ander stukje Drenthe zien.

Start: beheerboerderij Rheebruggen, Rheebruggen 8, Ansen.

Kosten arrangement: € 8,-- p.p. (inclusief knapzak met lunch).

Opgave per e-mail: aanmelden@drentslandschap.nl of telefonisch bij het secretariaat: 0592-313552.

foto: Joop van de Merbel

zo 26 juli 14.00 uur Wandelarrangement Dalerpeel Tot op de dag van vandaag ademt Dalerpeel de sfeer uit van het Drenthe uit de tijd van de grote verveningen. Hier gaat men heen om nog eens de frisse zure lucht van het veen te ruiken of de barre tijd van turf, jenever en achterdocht tastbaar voor de geest te krijgen.

Aan het eind van deze bijzondere wandeling staat er een heerlijke ‘high tea’ op u te wachten.

Start: werkschuur Het Drentse Landschap aan de Steigerswijk, halverwege Dalerend – Dalerpeel.

Kosten: € 17,-- p.p. (inclusief ‘high tea’).

Opgave per e-mail: aanmelden@drentslandschap.nl of telefonisch bij het secretariaat: 0592-313552.

zo 6 september 14.00 uur Zwerven langs de Stroeten Temidden van het goed bewaard gebleven esdorpenlandschap bij Zweeloo ligt het beekdalletje Stroeten. Het samenspel van reliëf en houtwallen geeft aan dit gebied een bekoorlijke beslotenheid.

Tevens zal een bezoek worden gebracht aan de middeleeuwse kerk van Zweeloo en het hunnenkerkhof bij Oosterhesselen.

Een wandelexcursie, deels met eigen auto.

Start: hervormde kerk aan de Wheem in Zweeloo.

zo 20 september 14.00 uur Gemier op het Groote Zand Tijdens deze wandeling over het Groote Zand staat de mier centraal.

Mieren zijn ijverige dieren die in kolonies leven. Binnen deze mierenmaatschappij heeft iedere mier zijn/haar eigen taak. Er zijn bijvoorbeeld soldaten, verkenners, melkers, verzorgers en slavenhalers.

Deskundigen maken u wegwijs in deze wonderlijke bodemwereld.

Start: parkeerplaats bij het Herinneringscentrum Kamp Westerbork aan de weg Hooghalen – Amen.

za 12 en zo 13 september 10.00 – 16.00 uur Open Monumentendagen Verschillende monumenten zetten op deze dagen de deuren voor u open. Zo bent u o.a. welkom in Zuidlaren bij de joodse synagoge, in Gieterveen bij het Kleine Kerkje en de molen ‘De Eendracht’.

Ook kunt u rondkijken en uitleg krijgen bij havezate De Havixhorst (De Wijk) en beheerboerderij ‘De Uilenburcht’ (Rabbinge).

Naast tentoonstellingen en rondwandelingen zal op enkele locaties het programma muzikaal omlijst worden.

Voor meer informatie: www.drentslandschap.nl of bel het secretariaat: 0592-313552.

zo 27 september 14.00 uur Keuterijen-fietstocht Zo’n 50 jaar geleden stonden overal op het Drentse platteland keuterijen. Het waren optrekjes van arme boeren.Vaak moesten ze een bijbaantje nemen, bijvoorbeeld als arbeider bij een grote boer.

Fietsend door Drenthe, kom je vandaag de dag nog steeds keuterijen tegen. Toch gaat hun aantal snel achteruit. Deze fietstocht brengt u langs enkele bijzondere exemplaren waarbij verteld wordt over de geschiedenis van deze typisch Drentse boerderijtjes.

Start: voor keuterij bij hunebedden, Schutsweg 40, Midlaren.

Opgave per e-mail: aanmelden@drentslandschap.nl of telefonisch bij het secretariaat: 0592-313552.

Vuurvlinders

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

Aannemingsbedrijf VEDDER BV Eext (0592) 26 26 20 Grond-, weg- en waterbouw Bouwbedrijf H. Poortman Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw ROYAL HASKONING Nijmegen (024) 328 42 84 Adviesbureau voor water en milieu GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau ABN AMRO BANK N.V. Assen (0592) 33 33 00 De bank voor Drenthe ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39 Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij Havesathe ‘de Havixhorst’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant NV Waterleidingmaatschappij ‘Drenthe’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait...

Buro Hollema Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT HOLLAND CASINO Groningen Groningen (050) 317 23 17 Een mooie gelegenheid om uit te gaan ARCADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie) Quercus Boomverzorging en Advisering Gasselte (0592) 26 11 71 Uw bomen, onze zorg N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water Nationale Postcode Loterij Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur RTV Drenthe Assen (0592) 33 80 80 Radio Drenthe,TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad KONINKLIJKE VAN GORCUM BV Uitgeverij/grafisch bedrijf Assen (0592) 37 95 55 Bureau B + O ARCHITECTEN Rheebruggen (0521) 35 10 14 BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling DE ROO DRENTE BV Stadskanaal (0599) 61 28 52 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Elektrotechniek, cv/sanitair, telematica, beveiliging • BARSINGERHORN CONSULTANCY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies • BTL REALISATIE Vestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nl Aanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groen en historische buitenplaatsen • Architectenbureau Wouda & van der schaaf Meppel (0522) 25 57 96 • DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V. Veendam (0598) 61 45 64 Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties • Concordia bouwmaterialenhandel Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel • oosterhuis bv Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk • WOONCONCEPT Meppel (0800) 61 62 Meer dan wonen • EELERWOUDE Oosterwolde (0516) 52 30 62 Natuurlijk ruimte voor groen • HERFST en HELDER b.v Lelystad (0320) 26 06 16 Verf van goede huize • ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl • WARENHUIS VANDERVEEN ASSEN Assen (0592) 31 16 11 Shop-in-shop totaalwarenhuis • Industrie en handelsonderneming elton bv Roden (050) 502 11 99 Producenten van ELLEN tochtprofielen • Meko holland bv Assen (0592) 36 16 00 Totaalconcept in Melkkoeling • Van liere grafisch bedrijf bv Emmen (0591) 611 099 Uw partner in communicatie • VNO NCW Noord Haren (050) 534 38 44 Belangenbehartiger van het Noorden • Ensing Schilders Assen (0592) 348 080 Onderhoud- en protectiesystemen • bouwkundig teken- en adviesburo WILLEM VAN DER SALM Dwingeloo (0521) 593 638 Nieuwbouw, verbouw, renovatie, projectontwikkeling en restauratie • DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR Leeuwarden (058) 291 31 31 • FIETEN & ROOS BV Hoogeveen (0528) 230 990 inbraak- en brandbeveiliging - camerasystemen pc netwerken - toegangscontrole

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed.

Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting drs. A.V.J. den Hartogh Fonds