Kwartaalblad nummer 92

Kwartaalblad december 2016

92

Wolf in Drenthe?

Kwartaalblad van Stichting Stichting Het Het Drentse Drentse Landschap Landschap Uitgave Uitgave Stichting Stichting Het Het Drentse Drentse Landschap Landschap Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen Postadres: - 9400 AB Assen Tel. (0592) Postbus 31 35 5283/ Fax (0592) 31 80 89 Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89 e-mail: mail@drentslandschap.nl e-mail: mail@drentslandschap.nl Website: www.drentslandschap.nl Facebook: www.facebook.com/drentslandschap Web-site: www.drentslandschap.nl Bankrek.

Bankrek. nr. nr. NL33RABO0315832916 30.28.75.751 Redactie van Liempd, Hofman, Redactie E. E.W.G. van der J.D.D. Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. H. Schipper en H. Colpa S.S. van der Meer, m.m.v. H. Colpa, J.G. Schenkenberg Basisvormgeving Albert Rademaker BNO, Annen van Mierop en B. Zoer Drukkerij van Gorcum BV, Assen Grafische productie Vormgeving Rademaker BNO, Annen Omslag Wolf /Albert foto: Edo van Uchelen Grafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen ISSN 1380-3263 Omslag Exoërkyl / foto: Geert de Vries Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.

De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt ISSN 1380-3263 niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting Overname artikelen met bronvermelding is toegestaan.

Het Drentsevan Landschap.

De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt Het Drentse Landschap is een uitgave van Stichting Het niet noodzakelijk de Het opvattingen van Stichting Drentse Landschap. geeft informatie over de terrein­ Het Drentseen Landschap. bezittingen activiteiten van de stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen Het Drentse Landschap is een uitgave van Stichting Het en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het Drentse Landschap.

Het kan geeftmen informatie terrein­ Landschap.

Beschermer wordenover doorde bijgevoegde bezittingen en activiteiten van de stichting. blad € 17,50 kaart in te vullen en te verzenden.

MinimaleHet bijdrage per jaar. Beschermer voor € 400,– der . seizoenen verschijnt viermaal per jaar,het bijleven het wisselen en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat Landschap.

Begunstiger op de volgende wijze: kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 Periodieke gift In plaats naast uw beschermersbijdraper jaar. Begunstiger voor van het of leven € 400,– . ge. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voor minimaal vijf jaardan toezegt met Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen kan dat een eenvoudige notariële akte of een kosteloze onderhandse op de volgende wijze: akte van schenking. Deze laatste is op te vragen bij belastingdienst.nl en dient samen kantoor de stichting te Periodieke gift In plaatsmet vanhet of naast uwvan begunstigersbijworden ingevuld. drage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekHet kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de bare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een hoogte te houden van Het Drentse Landschap. eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 Andere Indien giften de in enig en hogergiften per jaar regelthet entotaal betaaltvan deuw stichting akte.jaar Het zowel 1% vanwordt uw drempelinkomen als ook € 60 tede boven kwartaalblad u gratis toegezonden om u op hoogte gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting te houden van Het Drentse Landschap. tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse zowel 1% van uwStichting drempelinkomen als ook € 60ook te boven Landschap en/of Oude Drentse Kerken in uw gaat, is hetbegunstigen. meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting testament tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen.

Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Kerken zijn van schenkerfbelasting, zodat uw Legaten ofvrijgesteld erfstellingen U kunt en Stichting Het Drentse gift, schenking legaat geheel gunste komtook van in deze Landschap en/ofofStichting Oude ten Drentse Kerken uw stichtingen. testament begunstigen.

Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de Kerken zijn van schenkings- en successierecht, stichting of vrijgesteld bij uw notaris. zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt Het Drentse Landschap van deze stichtingen.

Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de In het Kwartaalblad wordt ook stichting of bij uw notaris. aandacht besteed aan het werk van Drenthe.

HetLandschapsbeheer Drentse Landschap Hierdoor kunnen we nog beter laten zien hoe waardevol het Drentse landschap is. www.de12landschappen.nl

3 Eruitgelicht 4 Broekbossen U k o V e g t e r

9 Activiteiten eruitgelicht 10

De Wolf in Drenthe Bertil Zoer

13 Ontmoet de ‘Wanderwolf’ in Duurzaamheidscentrum Assen 14

Natuurijsbanen in Drenthe aangepakt Kathelijn De Maeijer en Bertil Zoer

16

De Catharinakerk van Roden Olav Reijers

18

Madeliefje J o a n D . D . H o f m a n

20

Landgoed Vledderhof B e r t u s B o i v i n e n M e l l e B u r u m a

22

Gaai Geert de Vries

24

De nortonpomp Wolter ter Steege

26 Diervriendelijk erf voor de Ringslang S i b e r t H o e k s m a 27

Landschapsbrigade Meppel Rianne Post

28

Een bijzondere ‘collectie’ gebouwen F r a n k v a n d e r Ve l d e n

31

Kortweg

Traditionele Kerstwandeling in Asserbos De jaarlijkse kerstwandeling gaat dit jaar door het Asserbos. Tussen 10.30 en 14.00 uur kunnen de wandelroutes worden opgehaald in het Duurzaamheidscentrum. Onderweg zijn er afwisselende activiteiten zoals een levende kerststal, een bijzondere ijsbeer, diverse buitenspelen en verrassende acts en verhalen. Zie voor meer informatie www.drentslandschap.nl/activiteiten en de wikkel voor een speciale beschermeractie.

Zeer regelmatig worden ideeÍn gelanceerd en daar heeft iedereen dan weer een mening over. Zo lazen we even geleden van het idee om 100.000 ha extra bos aan te planten vanwege de klimaatdoelstelling. Op zich een charmant idee en goed om de wereld duidelijk te maken dat natuur een bijdrage kan leveren aan het oplossen van klimaatproblemen. De te beplanten locaties hadden echter wat zorgvuldiger gekozen kunnen worden. Toch is het goed dat het klimaat geagendeerd wordt – in natuur en landschap liggen enorme kansen als het gaat om klimaatdoelstellingen. Denk bijvoorbeeld aan het tegengaan van de veenoxidatie die verantwoordelijk is voor veel Co2-uitstoot.

Afgelopen tijd zijn er veel leuke bijeenkomsten geweest bij Het Drentse Landschap. Zo was er een vrijwilligersbijeenkomst op landgoed Mensinge. Zo af en toe houden we dergelijke bijeenkomsten om de vele vrijwilligers van onze stichting te bedanken. Het was ook een mooie gelegenheid voor mij om met een aantal van hen kennis te maken.

Vrijwilligers verzetten een hoop waardevol werk voor Het Drentse Landschap, werk waar we anders vaak niet aan toe zouden komen. Persoonlijk zou ik graag zien dat ook wat jongere mensen zich op deze manier bij ons aansluiten. Het houden van rondleidingen en geven van educatie is een werk waar je heel veel voldoening uit kunt putten. Bovendien is het ontzettend leuk om te doen.

Ook ons jaarlijkse Kinderbuitenfestival was een echt feestje. Het betrekken van kinderen bij ons werk maar vooral de natuur is heel waardevol. Zelf heb ik de overtuiging dat ik in mijn kinderjaren gevormd ben door het vele contact dat ik had met natuur en landschap.

Daar is de fundering gelegd voor een studie biologie en een voorliefde voor werken in en met natuur. Een dergelijk fundament in het leven gun ik veel kinderen.

Foto: Eric Wanders

Erwin van Liempd Directeur/bestuurder van Het Drentse Landschap

4

Terreinbeschrijving

Broekbossen Karakteristiek voor het Drentse landschap Broekbossen zijn eigenlijk niets anders dan natte jungles waarin het voor de meeste mensen niet prettig vertoeven is. Je kunt wegzakken in de venige ondergrond, lek gestoken worden door horden muggen en het is er veelal donker en geheimzinnig. Iets wat de meest mensen niet prettig vinden, wat hebben we er eigenlijk te zoeken? Voor de echte natuurliefhebber echter zijn broekbossen een must. Ze geven een prachtig beeld van het Drentse landschap door de eeuwen heen.

U k o Ve g t e r *

Tegenwoordig is er steeds meer interesse in herstel en ontwikkeling van broekbossen. Niet alleen vinden veel plantenen diersoorten er een plek, broekbossen dragen bij aan het klimaatbestendig maken van Drenthe. Mede daarom is - zij het nog op beperkte schaal - in Drenthe broekbosherstel gaande.

Broekbossen kwamen van oudsher voor in de beekdalen en op de hogere gronden rond vennen en natte heide- en hoogveengebieden. Daarnaast kennen we deze bostypen van de overgangen van het Drents plateau naar de omliggende laagveengebieden. Hier vormen broekbossen het eindstadium van de verlanding van petgaten. Dit zijn plekken waar vroeger veen werd gewonnen. Ook in sommige terreinen van Het Drentse Landschap komen broekbossen voor.Van jong berkenbroekbos op het Scheersche Veld bij Dalen tot oudere elzenbroekbossen aan de oever van het Zuidlaardermeer.

Foto: Willi Rolfes

Elzenbronbossen

Grauwe vliegenvanger

Broekbossen vinden we op lage, natte plekken in het landschap. De term ‘broek’ is afgeleid van het middeleeuwse ‘brok’ of ‘broke’ (in het Duits ‘Bruch’) en betekent ook laag.

In beekdalen gaat het om bossen die onder invloed staan van grondwater of overstromend beekwater. Zwarte els domineert de boomlaag. Omdat in de winter het waterpeil vaak boven het maaiveld staat, dringt zuurstof maar in beperkte mate door in de bodem en is de afbraak van organische stof klein. Hierdoor stapelen planten- en houtresten zich op. Op plekken waar ijzerrijk kwelwater toestroomt spreekt men overigens niet van elzenbroek- maar van elzenbronbossen.

Dergelijke bostypen kenmerken zich door het voorkomen

Foto: Geert de Vries

Terreinbeschrijving

5

6

Foto: Eric Wanders

Kleine parelmoer­ Dotterbloem vlinder

van specifieke ‘kwelafhankelijke’ soorten zoals Bittere veldkers, Dotterbloem en Verspreidbladig goudveil.

In berkenbroekbos is de Zachte berk de dominante boomsoort. Het verschil tussen de twee typen bossen zit onder meer in de voedselrijkdom en zuurgraad van de bosbodem. Waar elzenbroekbossen voedselrijke en mineraalrijke omstandigheden prefereren, zijn berkenbroekbossen gebaat bij zuurdere en voedselarme milieus.Verder kennen elzenbroekbossen vaak een hoger opgaande kruidlaag met onder meer diverse zeggen, Gele lis, Wolfspoot en Melkeppe.

Typische, maar niet alledaagse verschijningen in deze bossen zijn de grasgroene polletjes van de Elzenzegge. Zwarte bes is een typische soort van de struiklaag. In de ondergroei van het berkenbroekbos is de rijkdom beduidend minder.

Meestal domineren maar enkele soorten zoals Pijpenstrootje, soms komen ook Veenpluis en Dophei voor.

Hakhoutbeheer

Broekbossen hebben ook een belangrijke landschappelijke en cultuurhistorische waarde. Ze waren een kenmerkend onderdeel van het beekdallandschap zoals dat in grote delen van Nederland vanaf de late middeleeuwen tot rond 1900 heeft bestaan. Ze vormden samen met natte hooilanden en moerassen een afwisselend geheel. Het ging om behoorlijk productieve bossen met jaarlijkse aanwascijfers van rond de 10 m3/ha. Het werd beheerd als hakhout. Hierbij werden de uitlopers (scheuten) op een stam (stobbe) elke 3 tot 20 jaar afgehakt zodat de stam opnieuw kon uitlopen.

Het hout werd voor veel doelen gebruikt maar het leverde vooral boerengeriefhout en brandhout. De omloop varieerde van 5 tot 15 jaar.

De belangrijkste voordelen van dit type bosgebruik waren de regelmatige houtinkomsten en het feit dat er weinig verjongingskosten gemaakt hoefden te worden.Van de grotere broekboscomplexen waren vaak alleen de randen in hakhoutbeheer omdat het centrale deel vanwege de hoge waterstanden niet of nauwelijks toegankelijk was.

Hakhoutbeheer is in de meeste broekbossen rond 1950 gestaakt waardoor er nu vooral doorgeschoten hakhout aanwezig is. Door de afnemende vraag naar de producten kwam er op zeker moment een eind aan de hakhoutcultuur.

Tegenwoordig stijgt de vraag naar hout uit broekbossen weer door onder meer het gebruik als haardhout.

Historische broekbossen

Er zijn perioden geweest dat broekbossen in Drenthe veel algemener waren dan nu. In het atlanticum (7200 – 3650 v.Chr), een relatief warme periode, bijvoorbeeld bedekten ze grote delen van de beekdalen. Historisch-ecologisch onderzoek in het Reestdal laat dit goed zien. Aan de hand van analyse van veenprofielen is in de middenloop van het gebied op meerdere dieptes broekveen aangetoond. Dit is veen met veel houtresten, wat er op wijst dat broekbossen de dominante begroeiing vormden. In de middenloop kwamen op de overgang van boreaal (8600 – 7200 v.Chr) naar atlanticum vooral elzenbroekbossen voor. Meer bovenstrooms, in oorspronggebieden van het Reestdal met veel hoogveen, ging het overwegend om berkenbroekbos.

Resten van die voormalige broekbossen duiken soms op bij grotere ingrepen in het landschap. Dat kan ook in geval van natuurontwikkeling zijn. Zo werden er enorme boomstammen opgegraven tijdens werkzaamheden bij de inrichting van De Onlanden in Noord-Drenthe in de buurt van Roderwolde. Ze waren de laatste relikwieën van wat ooit een indrukwekkend bos was. Het ging hier overigens vermoedelijk niet om een broekbos. Meer aannemelijk is dat het een droger bostype betrof dat op zeker moment door veen overgroeid is geraakt.

In latere tijden was broekbos hier wel goed vertegenwoordigd. Het vroegere reservaat ’t Waal van Het Drentse Landschap dat nu is opgegaan in het gebied De Onlanden, getuigt daar nog van. Maar ook delen van De Kleibosch

Terreinbeschrijving

7

Zwarte Els

bestaan nog altijd uit fraai elzenbroekbos op potklei. Ook bij de inrichting van het LOFAR-gebied bij Exloo kwamen op de overgangen van zand naar veen veel houtresten boven.

Broekbos heeft ook hier ooit een veel uitgebreidere verspreiding gehad dan tegenwoordig.

In diverse terreinen van Het Drentse Landschap zijn broekbossen te vinden. Het gaat dan meestal om relicten van voorheen uitgestrektere broekboscomplexen. In diverse heide- en veengebieden zoals het Hijkerveld, Dalerpeel en Boerenveensche Plassen komt berkenbroek voor rond vennen en aan de randen van hoogveen. In de beekdalen van Oude Diep, Reestdal en Hunzedal komt elzenbroekbos, en in beperktere mate wilgenbroekbos voor. De kwaliteit van deze bossen is in de loop van de jaren verminderd. In veel gevallen hebben ze te lijden gehad van verlaagde grondwaterstanden in de omgeving, en daarmee verminderde grondwaterinvloed.Verandering in grondwaterkwaliteit door verzuring en vermesting speelt eveneens een rol. Depositie van stikstof zorgt daarbij voor verandering van de bodemchemische situatie in de strooisellaag. Hogere stikstof- en lagere mineralengehalten leiden ertoe dat het aantal plantenen diersoorten is verminderd.Vaak gaan enkele soorten zoals Braam en Pitrus domineren.

Ook paddenstoelen laten goed zien hoe het er met de kwaliteit van broekbossen voorstaat. Zo zijn bodemschimmelvormende soorten minder actief bij hogere stikstofgehalten.

De sleutel voor herstel van broekbossen ligt dan ook in verbetering van de water- en mineralenhuishouding en vermindering van de stikstofbelasting. De ontwikkeling van nieuwe broekbossen is gebaat bij een gunstige uitgangssituatie op het punt van bodem en water.

In sommige terreinen is duidelijk merkbaar wat er gebeurt als het maai- en/of begrazingsbeheer achterwege blijft. Het LOFAR-gebied is zo’n voorbeeld. Als hier geen beheer wordt gevoerd zal wilgen en elzenopslag snel de vegetatie gaan domineren.Vanwege de keuze voor soortenrijke schraallandontwikkeling wordt hier dan ook actief gemaaid.

Dit geldt ook voor vochtige heidegebieden waar het in stand houden van open heidevegetaties prevaleert. Berkenopslag wordt hier in veel gevallen bestreden.

Foto: Geert de Vries

Huidige broekbossen

Foto: Geert de Vries

8

Nieuwe broekbossen

Naast het belang van broekbossen als leefgebied voor diverse specifieke planten en dieren onderkent men steeds meer het belang van broekbossen in de strijd tegen effecten van klimaatverandering. Bij herinrichting van beekdalen kunnen broekbossen bijdragen aan het vasthouden van water, maar ook aan het vastleggen van kooldioxide (broeikasgas) en stikstof. Dit is ĂŠĂŠn van de redenen waarom bij natuurontwikkeling het laten ontstaan van nieuwe broekbossen in beeld komt. Hoe dit het beste kan gebeuren, bijvoorbeeld op voormalige landbouwgronden die een natuurbestemming hebben gekregen, is onderwerp van toegepast onderzoek. Dit gebeurt onder meer in het kader van het landelijke kennisnetwerk OBN (Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit).

Een spectaculair voorbeeld van broekbosontwikkeling is te zien in het gebied de Holmers, een bovenloop van de Drentse Aa, vlakbij het Elper Westerveld. In dit reservaat van Staatsbosbeheer is de afgelopen jaren een zeer gevarieerd broekbos ontstaan.Vanwege de invloed van mineraalrijk grondwater komen daar nu al zeer bijzondere soorten voor.

Wat te denken van Kruipend moerasscherm, een soort die zich na 140 jaar afwezigheid in Drenthe hier weer laat zien.

methaan) naar de atmosfeer ontsnapt. Concrete voorbeelden van recente broekbosontwikkeling liggen onder andere in de Polder Zuidermaden (De Kleibosch). Hier is een eiland ontstaan tussen het oude Peizerdiep en een nieuwe meander waar de natuur zijn gang mag gaan en waar midden in het beekdal een elzenbroekbos zal ontstaan. In de Zoersche Landen (Hunzedal) zijn recent een aantal percelen als beverbiotoop ingericht. Ook dit zal zich als elzenbroekbos ontwikkelen. En in het Reestdal nabij de N48/Schrapveen werd enige jaren terug een slenkvormige laagte ingericht die in natte tijden water kan bergen en zich langzamerhand tot broekbos ontwikkelt. In de uiterste bovenloop van het Reestdal is recent de inrichting van het gebied Drogteropslagen gestart. Over een lengte van een kilometer zal hier aan de Drentse zijde van de Reest langzaamaan broekbos het landschappelijk beeld gaan bepalen.

Dat er meer broekbossen komen is goed nieuws voor veel hiervan afhankelijke planten- en diersoorten. Het heeft ook in maatschappelijk opzicht voordelen omdat broekbossen net als veengebieden bijdragen aan het klimaatbestendig maken van Drenthe. En voor diegene die het toch spannend vindt rond te kijken in deze donkere, geheimzinnige en natte bosgebieden liggen er veel nieuwe mogelijkheden in het verschiet.

Perspectief

Broekbossen krijgen in de nabije toekomst weer een grotere rol in het Drentse landschap. Zo is in de Hunzevisie het opnieuw laten ontstaan van grotere broekboscomplexen in de bovenloop van het Hunzedal expliciet genoemd.

Dit kan ook tegenwicht bieden aan de veenoxidatie die hier nog altijd gaande is en waarmee veel kooldioxide (en

*Drs. U.Vegter is hoofd van de sector Natuur en Landschap van Het Drentse Landschap.

Activiteiten eruitgelicht Ma 26 december 10.30 - 14.00 uur

Foto: HDL

Kerstwandeling

Zo 22 januari 14.00 uur

iten Meer activite e st w eu ni de in op of da en ag nl drentslandschap.

De jaarlijkse kerstwandeling gaat dit jaar door het Asserbos. Tot 14.00 uur kan de wandelroute gestart worden vanuit het Duurzaamheidscentrum. Onderweg zijn er afwisselende activiteiten zoals een levende kerststal, een bijzondere IJsbeer, actieve buitenspelen en inspirerende acts en verhalen.

De kosten zijn â‚Ź 2,50 pp. (kinderen tot zes jaar zijn gratis). Dit is inclusief een heerlijk warm drankje. Aanmelden is niet nodig. Honden zijn aangelijnd toegestaan.

Locatie: Duurzaamheidscentrum, Bosrand 2, 9401 SL Assen.

Volg voor parkeren de route naar Stadsbroek (doorrijden tot aan de sportvelden).

Normaal is dit deel van het Hijkerveld voor mens en schaap gesloten, daardoor heeft dit gebied een heel ander uiterlijk dan de rest van het Hijkerveld. Duidelijk zichtbaar zijn sporen van menselijk gebruik, onder andere uit WOII. En vanuit een geheel nieuwe hoek werpen we een blik op Diependal.

Locatie: Zie www.drentslandschap.nl/activiteiten voor de exacte startlocatie.

Foto: Hanna Schipper

Onbekend Hijkerveld

Vr 24 februari 13.30 - 15.30 uur

Er zijn veel verhalen waar de wolf in voor komt. Denk aan Peter en de wolf, Roodkapje, de Wolf en de drie biggetjes, de Wolf en de zeven geiten. Jij mag deze middag je eigen boekje maken met je eigen verhaal over de wolf. Kinderen mogen deze middag hun eigen boekje over de Wolf maken. Hierbij kunnen ze gebruik maken van allerlei technieken zoals tekenen, knutselen of verhalen optekenen.

Locatie: Duurzaamheidscentrum, Bosrand 2, 9401 SL Assen.

Bron: Internet

Je eigen wolvenverhalenboek

Weekendcursus Eetbare wilde planten

Foto: Bloemenpad

Vr t/m zo 17 t/m 19 maart

Met de juiste kennis van planten en als je weet waar je moet zoeken zijn er een heleboel eetbare wilde planten te vinden. Bereid je voor op het wildplukseizoen in het voorjaar door deze weekendcursus eetbare wilde planten te volgen. Zie voor aanvullende informatie ĂŠn de tijden op vrijdagavond, zaterdag en zondagochtend www.drentslandschap.nl/activiteiten.

Locatie: Informatiecentrum Egberts Lent in Nieuw Annerveen.

Volg ons via

Foto: Edo van Uchelen

De Wolf in Drenthe

Terugkeer van een oude bekende Bertil Zoer*

Ver terug in de prehistorie leefden mens en Wolf vreedzaam in elkaars nabijheid. Uit nauwe contacten met Wolven ontstond, uit een geleidelijk proces van domesticatie, ons allereerste en nog altijd bijzonder populaire huisdier: de hond. Naarmate we ons jagende bestaan inruilden voor die van veehouder gingen we de wilde Wolf echter meer en meer als bedreiging zien. Begrijpelijk voor een tijdperk waarin het verlies van één stuk vee al gauw een gezin kon ruïneren. In de loop der eeuwen werd de roofzucht en het vijandbeeld verder uitvergroot in sprookjes en sterke verhalen. De bestrijding van de Wolf werd steeds efficiënter. Uitroeiing werd uiteindelijk een doel op zich. En als we als mens ergens goed in zijn…

Fauna

gezien in Duitsland. De ouderdieren zijn afkomstig uit Polen. Ondertussen leven er in Duitsland al weer zo’n veertig familiegroepen, die hun leefgebied gestaag uitbreiden richting het westen.

Leefgebied in Drenthe

In maart 2015 werd, voor het eerst sinds 243 jaar!, weer een Wolf gesignaleerd in Drenthe. Bij Zweeloo werd het dier opgemerkt en gefotografeerd. Het betrof een jonge Wolf uit Niedersachsen die, op zoek naar nieuw leefgebied, een verkenningsrondje door Drenthe en Groningen liep en uiteindelijk weer terugkeerde naar Duitsland.

Velen verbaasden zich er over dat het dier volstrekt niet schuw leek en de bewoonde wereld niet meed. Een

gedrag dat echter wel vaker wordt waargenomen bij jonge Wolven die zich nog niet gesetteld hebben.

Zeer waarschijnlijk zullen Wolven zich op korte termijn meer definitief gaan vestigen in Nederland. Drenthe hoort, dankzij de aanwezigheid van relatief grote rustige gebieden en voldoende wild in de vorm van Reeën, tot één van de kansrijkste gebieden voor hervestiging van deze toppredator. In gebieden waar het hoofdvoedsel bestaat uit Reeën, wat ook in Drenthe het geval zal zijn, leven de Wolven in kleine groepen van 2 tot maximaal 10 dieren.

Een roedel bestaat doorgaans uit één ouderpaartje met enkele jongen van de twee voorgaande jaren. Meestal verlaten de jongen het gezin in hun tweede jaar Monument voor de eerste wolf in Drenthe sinds 243 jaar. Geplaatst bij de eerste plek van waarneming.

Op initiatief van de Boermarke Zweeloo.

Foto: Bertil Zoer

Vanaf 1600 rekende het Landschaps­ bestuur van Drenthe de organisatie van grootschalige wolvenjachten tot haar taken. Er werden hoge premies uitgekeerd voor het doden van Wolven.

Zodra er ergens een Wolf gesignaleerd was werd ieder huisgezin verplicht om één of twee mannen aan te leveren voor de klopjacht. Deze jachten vonden vaak over enorme oppervlakten plaats met honderden mannen. Deelnemers waren afkomstig uit meerdere kerspelen (dorpen) onder leiding van de plaatselijke schulte. De jachtpartijen werden georganiseerd als militaire operaties waarbij de mannen aangestuurd werden in rotten van zo’n 28 personen, bijgestaan door een tromslager. De Wolf werd vanuit brede linies opgejaagd naar een centraal punt, waar het dier kon worden gedood.

Het duurde dan ook niet lang of er kwamen geen Wolven meer voor in Drenthe. De laatste Drentse wolvenjacht in 1772 betrof een jacht op een individueel zwervend dier. De Wolf in kwestie schijnt echter kans te hebben gezien de jagers te ontsnappen. Daarna werd er nooit meer een Wolf gesignaleerd in Drenthe. Rond 1890 werd de laatste Wolf in Nederland gedood.

Halverwege de 20e eeuw was de Wolf in vrijwel geheel Noord- en WestEuropa uitgeroeid.

Pas in 1982 krijgt de Wolf in Europa een beschermde status. Daarna begint de wolvenstand zich langzaam te herstellen. Momenteel leven er in heel Europa weer ongeveer 10.000 Wolven verspreid over meerdere, nog van elkaar gescheiden, populaties. In 2002 werden er weer voor het eerst wolvenpups

11

12 Restanten van oude wolfskuilen zijn in heel Europa aan te treffen. Wolfskuilen waren diepe valkuilen waarvan de rechte wanden vaak uit steen of palen waren opgetrokken. Met vlees of een levend lam werden Wolven in de met takken en twijgen afgedekte kuil gelokt. De aanduiding wolfskuylen op oude kaarten van het gebied rond Hoogveen laat zien dat deze techniek waarschijnlijk ook in Drenthe werd gebruikt.

Foto: Bertil Zoer

Toekomst

Foto: Bertil Zoer

Wolvenkeutels zijn herkenbaar aan het vele haar van hun prooidieren en de vaak witte kleur veroorzaakt door de kalk uit de botten. Keutels worden gebruikt als territoriummarkering. Ze liggen dan vaak op een verhoging of precies midden op een pad. Een volwassen Wolf mijdt mensen en is daardoor zelf een stuk lastiger waar te nemen.

om zelf ergens anders een bestaan op te bouwen. Reeën worden door Wolven bejaagd in hun eentje. Het beeld van grote groepen Wolven die samen achter een prooi aan jagen, zullen we in Drenthe dan ook niet gauw zien. Een Wolf heeft ongeveer 3 tot 4 kilo vlees per dag nodig. Als de kans zich voordoet kan een Wolf veel meer tegelijk eten waarna hij vervolgens dagen zonder voedsel kan. Wolven zullen altijd proberen om zoveel mogelijk voedsel met zo weinig mogelijk inspanning te verzamelen. Dit verklaart waarom ze een voorkeur hebben voor zieke of verzwakte prooien. Ze helpen op deze manier mee om de wildstand in hun gebied gezond te houden. Ook pakken Wolven veel jonge onervaren dieren.

Om over voldoende prooiaanbod te blijven beschikken maakt een roedel gebruik van een groot territorium, dat tegen andere Wolven verdedigd wordt.

De grootte van een territorium hangt af van het prooiaanbod, maar betreft al gauw zo’n 200 km2. Daarom zullen er in Drenthe uiteindelijk hooguit een handjevol Wolven kunnen leven.

Tegenwoordig is in beleid en wetgeving geregeld dat voor in Europa thuishorende diersoorten de kans op overleving moet worden zekergesteld.

Met veel tot voor kort bedreigde of in Nederland uitgestorven diersoorten gaat het, mede dankzij deze wettelijke bescherming, weer een stuk beter.

Denk hierbij aan Otter, Bever en Das. Ook de Wolf krijgt de kans om terug te keren in ons landschap. Nu dit gebeurt zullen we opnieuw moeten leren leven met Wolven in ons midden. In Duitsland heeft de succesvolle terugkeer van de Wolf nauwelijks problemen opgeleverd. De dieren jagen er vrijwel uitsluitend op wild. Wel zijn er enkele malen makkelijk bereikbare schapen gegrepen. Maatregelen zoals een versterkte afrastering met schrik-

draad, inzet van een kuddewaakhond of het ’s nachts ophokken van schapen blijken effectief om schade te voorkomen. Ondertussen werken ook in Nederland diverse partijen samen om onze samenleving goed voor te bereiden op de komst van de Wolf. Zo organiseerde de Provincie Drenthe onlangs een eerste kennisuitwisseling tussen Duitse en Drentse schapenhouders.

Landelijk werken diverse organisaties samen om te streven naar een conflictvrij samenleven met Wolven. Meer informatie hierover is te vinden op de website www.wolveninnederland.nl

*B. Zoer is medewerker Onderzoek en Planning bij Het Drentse Landschap

Foto: Edo van Uchelen

Ontmoet de ‘Wanderwolf’ in Duurzaamheidscentrum Assen Al langere tijd gingen de wildste geruchten. Hij komt naar het Asserbos!

En dat gaat nu ook echt gebeuren. Vanaf 21 december is de Wolf die vorig jaar velen in ons land in beroering bracht, te zien in het Duurzaamheidscentrum in het Asserbos.

De ‘Wanderwolf’ (wandelwolf) zoals hij in de volksmond al snel werd genoemd, stak in het vroege voorjaar van 2015 de Duitse grens over richting Drenthe en Groningen. Regelmatig dook hij op in het straatbeeld van Drentse en Groningse dorpen. In Noord-Groningen passeerde het jonge dier de grens weer naar Duitsland. Hier werd hij op 15 april aangereden op de snelweg, overleed en verdween voorgoed, zo leek het.

Totdat Ellen van Norren van Wolven in Nederland hem wist op te sporen.

Eind januari 2016 haalde zij het diepgevroren dier op bij het ministerie in Hannover, en beloofde dat deze Wolf, ten behoeve van educatie, in een natuurlijke – niet agressieve – pose zou worden opgezet.

De afgelopen zomermaanden is door Naturalis gewerkt aan het opzetten van zowel het skelet als de balg (het vel). Vanwege een verbouwing gaat

Naturalis Biodiversity Center, eigenaar van het opgezette dier, langdurig dicht en daarom gaat het dier twee jaar lang geëxposeerd worden in het Duurzaamheidscentrum. De Wanderwolf wordt daar vergezeld van een soortgenot die in Luttelgeest werd gevonden. Rond de tentoonstelling worden allerlei lezingen en andere activiteiten gehouden.

Het Duurzaamheidscentrum is in de wintermaanden van woensdag tot en met zondag geopend - en in de vakanties dagelijks - van 09.00 - 17.00 uur. Op 25 december en 1 januari is het centrum gesloten.

Adres: Bosrand 2, 9401 SL Assen (parkeren bij Stadbroek). In het centrum heeft Phusis een horecavoorziening.

In het Duurzaamheidscentrum Assen werken Gemeente Assen en Het Drentse Landschap samen met als doel om bij volwassenen en kinderen aandacht te vragen voor een duurzame samenleving. Kijk voor een uitgebreid activiteitenoverzicht op www.drentslandschap.nl/activiteiten.

14

Terreinbeschrijving

Natuurijsbanen in Drenthe aangepakt Natuurijsbanen zijn plekken waar een grote diversiteit aan planten en

Voor het project Soortenrijke ijsbanen zijn ijsbanen benaderd in de gemeenten Aa en Hunze, De Wolden, Noordenveld en Westerveld. Al eerder bleek dat er veel belangstelling voor dit project is. Bij het merendeel van de ijsbanen in de gemeenten die nu meedoen, komen in de directe omgeving amfibieën en reptielen voor. Tevens is hier vaak bijzondere flora te vinden. Overigens liggen veel van deze ijsbanen binnen het Natuurnetwerk Drenthe: natuur- en agrarische gebieden met een speciale natuurkwaliteit.

Deze gebieden zijn onderdeel van een landelijk netwerk.

Door per ijsbaan specifieke maatregelen toe te passen, worden de ijsbanen het hele jaar door geschikt gemaakt voor diverse planten- en diersoorten.

Vooral amfibieën kunnen hier veel voordeel van hebben. Daarnaast kan door het opzetten van een samenwerkingsverband ook een goed toekomstig beheer geregeld worden. Lokale verenigingen die reeds meegedaan hebben, zullen zeker bereid zijn om zorg te dragen voor duurzaam natuurgericht beheer.

dieren te vinden is. Zo komen in Drenthe bijvoorbeeld de zeldzame en bedreigde Kamsalamander, Knoflookpad, Adder en Ringslang voor op ijsbanen. Ondanks dat deze plaatsen voor amfibieën en slangen een belangrijke leefomgeving vormen, is het huidige beheer van de ijsbanen niet altijd hierop gericht. Met het project Soortenrijke ijsbanen probeert Landschapsbeheer Drenthe hier verandering in te brengen.

Foto: Sake Elzinge

Kathelijn De Maeijer en Bertil Zoer*

Jaarlijks onderhoud

Een van de deelnemende ijsbanen ligt in Gasteren. Deze ijsbaan is de thuishaven van IJsvereniging Wintervreugd,

opgericht 27 februari 1933. De ijsbaan maakt deel uit van een natuurterrein van Het Drentse Landschap waar ook een aantal vennen in liggen. De ijsbaan is door middel van een sloot hiermee verbonden. De omgeving van de ijsbaan heeft een natuurlijk karakter en het bestuur wil dit graag behouden.

‘Vanzelfsprekend is goed ijs ieder jaar een streven, maar er is meer waar we rekening mee houden’, vertelt voorzitter Jeroen Oomen. Zo’n 25 jaar geleden is de vereniging begonnen met het open maken van de ijsbaan en het in de oude situatie te herstellen. Oomen vertelt: ‘De ijsbaan was destijds dichtgegroeid en bood minder mogelijkheden voor bijzondere flora en fauna. Om meer licht en lucht te krijgen zijn bomen verwijderd en snoeiwerkzaamheden uitgevoerd.’ Sindsdien is het onderhoud een jaarlijkse activiteit die door het tienkoppige bestuur wordt opgepakt.

Flora en fauna Wintervreugd

De ijsbaan in Gasteren heeft een natuurlijk karakter en biedt veel mogelijkheden. Door de turfwinning en de latere aanleg tot ijsbaan, is er momenteel sprake van een groot open water in een bosrijke omgeving. Er zit vrij veel vis in het water. Er komen zelfs Snoeken voor. De kikkers en salamanders zijn wat minder blij met de vissen,

Foto: Joop van de Merbel

Foto: Johan Vos

Foto: Geert de Vries

15

want amfibieën en vissen gaan slecht samen. Toch zijn er veel ondiepe plantenrijke delen in het water te vinden.

Hierdoor is het voor kikkers en salamanders toch mogelijk om eitjes af te zetten en het water als voortplantingsgebied te gebruiken.

Het water van de ijsbaan in Gasteren is in de zomer vooral rijk aan paddenlarven.Vele duizenden padjes groeien er jaarlijks op. Ze hebben iets minder last van predatie door vissen omdat ze licht giftig zijn en in scholen zwemmen. Een vis die toch een paddenvisje eet, spuugt het meestal snel weer uit.

Hierdoor is de rest van de school beschermd tegen predatie.

In het gebied komen twee soorten salamanders voor. De meest voorkomende is de Kleine watersalamander, maar de laatste jaren neemt ook de Alpenwatersalamander in aantal toe.

Het open water van de ijsbaan is verder in trek als jachtgebied voor IJsvogels en vleermuizen. Watervleermuizen jagen ’s nachts vlak boven het wateroppervlak op muggen en andere watergebonden insecten. Op zomerdagen wordt die rol overgenomen door een rijke verscheidenheid aan libellensoorten.

Wintervreugd opgeknapt

In overleg met de grondeigenaren en de ijsbaanvereniging is een werkplan

opgesteld voor de ijsbaan in Gasteren.

De wensen en doelen zijn duidelijk: het verbreden van de verbindingssloot tussen de ijsbaan en het naastgelegen ven. ‘Door middel van een maaiboot houden we jaarlijks de sloot vrij, maar verbreding is gewenst’, vertelt Oomen.

Dit is niet de enige verbinding met het ven; er wordt een ruime zichtlijn gecreëerd vanaf de ijsbaan, waardoor een verbinding ontstaat tussen de ijsbaan en het naastgelegen natuurterrein.

Tevens wordt aan de westzijde het talud opgeschoond om te voorkomen dat de ijsbaan langzaamaan verandert in land. ‘Er liggen mooie ideeën om de ijsbaan nog aantrekkelijker te maken.

Het enige waar we niet voor kunnen zorgen is ijs’, besluit Oomen met een glimlach.

V.l.n.r.: Alpenwater­ salamander, Adder en Snoek

Het project ‘Soortenrijke ijsbanen’ is mede mogelijk dankzij financiële steun van de Provincie Drenthe en de Nationale Postcode Loterij.

* K. De Maeijer is projectleider bij Landschapsbeheer Drenthe en B. Zoer is medewerker Onderzoek en Planning bij Stichting Het Drentse Landschap.

16

Stichting Oude Drentse Kerken

De Catharinakerk van Roden Een gelukkig huwelijk. Zo mogen we de ligging van de Catharinakerk naast havezate Mensinge in Roden wel noemen. Een van de oudste en mooiste kerken van Drenthe naast een van de oudste en mooiste havezaten van Drenthe. Het zal niet verbazen dat de geschiedenis van beide gebouwen nauw met elkaar is verbonden.

Foto’s: Olav Reijers

Olav Reijers*

De huidige Catharinakerk dateert uit de 13e eeuw maar uit een oorkonde uit 1139 is af te leiden dat er toen al een kerk in Roden stond. En deze kerk heeft waarschijnlijk weer houten voorgangers gehad zodat de kerk een van de oudste van Drenthe moet zijn. Het was een dochterkerk van Vries, een van de zes ‘oerkerken’ van de provincie.

De bewoners van havezate Mensinge lieten de kerk in de 15e eeuw uitbreiden met een prachtig koor. Het heeft hoge gotische vensters die spits toelopen. De dakrand wordt gevormd door een kunstig vormgegeven bakstenen lijst. Het koor was zelfs particulier bezit van de opeenvolgende geslachten die Mensinge bewoonden en is pas in 1871 overgedragen aan de kerkelijke gemeente. Al die tijd diende het als begraafplaats voor de adellijke bewoners van Mensinge zoals een aantal fraai versierde grafstenen van de families Ellents,Van Ewsum en Kymmell laten zien. Ook staat er nog steeds een kerkbank met de wapenschilden van deze bekende Drentse families.

Ooit stond in het koor een zijaltaar dat aan de heilige Catharina was gewijd. Later is de hele kerk naar haar vernoemd. Misschien was zij wel de

naamheilige van een van de adellijke dames van Mensinge zodat de familie ook in de naam van de kerk voortleeft.

Een bijzonder orgel

Topstuk van de kerk is het Hinsz-orgel uit 1780. Albertus Hinsz was een van de beroemdste orgelbouwers van zijn tijd. Omdat hij lange tijd in Groningen woonde (hij is er ook begraven) staan veel van zijn orgels in het Noorden.

17

Het orgel in Roden is echter het enige van zijn hand in Drenthe. Bijzonder is dat de hele ontstaansgeschiedenis op tekstborden op het orgel is beschreven.

Zo weten we dat jonkvrouwe Maria Hoppinck uit Den Haag het orgel bij testament aan de kerk heeft geschonken.Verder is te lezen dat haar laatste wil is uitgevoerd door mr. C.W. Ellents, de toenmalige bewoner van Mensinge.

De naam van Hinsz als bouwer staat bescheiden op de achterkant van een bord. Het door Hoppinck in het leven geroepen orgelfonds is later van de bewoners van Mensinge overgegaan naar de kerkvoogdij. Na de laatste restauratie in 2006 staat het orgel er weer mooi bij met gepoetste pijpen en het gereconstrueerde houtwerk.

Een gemeente, drie kerken

De hervormde en gereformeerde kerk uit Roden en de hervormde kerk uit Roderwolde zijn gefuseerd tot de Protestantse gemeente Roden en Roderwolde. De kerkgemeente slaagt er nog steeds in alle drie de kerken open te houden voor de dienst, ondanks een teruglopend ledenbestand door vergrijzing en ontkerkelijking.

Juist door een breder gebruik en openstelling voor de hele gemeenschap kunnen deze beeldbepalende gebouwen behouden blijven voor beide dorpen.

Voor dit doel wordt op dit moment de vloer van de kerk gerestaureerd. Er komt vloerverwarming in zodat de kerk – en vooral het orgel – minder last heeft van vocht en temperatuurwisselingen. Ook wordt een toiletgroep aangelegd en een ontvangstruimte achter een glazen wand. Het kerkbestuur

wil de kerk zo geschikt maken voor gebruik door de hele lokale gemeenschap. Er kunnen nu tentoonstellingen worden gehouden, orgelconcerten zodat veel meer mensen het beroemde orgel kunnen beluisteren -, congressen en rondleidingen.

geweest het echtpaar ongemoeid te laten in hun laatste rustplaats. Wel komt er een glazen plaat in de vloer zodat de grafkelder voor iedereen zichtbaar is. Een mooie aanleiding om deze historische kerk te bezoeken, zeker nu het gebouw zo goed is toegerust om bezoekers te ontvangen.

Verrassing

De aanleg van de vloerverwarming leverde een bijzondere verrassing op. Bij het afgraven van de bovenste laag van de vloer kwam een grafkelder tevoorschijn. De kelder bestond uit twee gescheiden ruimtes die met een rond gewelf waren afgesloten.

Waarschijnlijk is dit een familiegraf waar een echtpaar onder begraven ligt, zonder twijfel afkomstig van de havezate. De restaurateurs zijn zo kies

Drs. O. Reijers is erfgoedadviseur bij Het verhaal van de Plek.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van Stichting Oude Drentse Kerken.

Interview

Foto’s: Archief HDL

18

Madeliefje Joan D.D. Hofman*

En mooi is ze. Dat vond Linnaeus ook al toen hij in de achttiende eeuw planten beschreef en ze een Latijnse naam gaf. Het Madeliefje kreeg de naam Bellis perennis. Hierbij ontleende hij de geslachtsnaam Bellis aan de Romeinse natuuronderzoeker Plinius (1e eeuw na Chr.). Bellis betekent gewoon ‘mooi’.

En perennis staat voor (over)blijvend.

Kortom, blijvende schoonheid. Het is gewoon een schitterend bloempje dat je vooral in mei/juni vrolijk toelacht als

ze massaal bloeien. Overigens bloeien ze praktisch het hele jaar.Vandaar dat ‘blijvende’. Zelfs in de winter kun je bloemen aantreffen zolang het niet vriest.

Maegde-lieve

Je zou kunnen vermoeden dat de naam Madeliefje komt van het voorkomen in madelanden, de vochtige hooilanden. Maar in de middeleeuwen zag men het plantje als symbool voor de Heilige Maagd Maria en werd het

Maegde-lieve genoemd, later versimpeld tot Madeliefje. Opmerkelijk is dat er weinig plantensoorten zijn die in ons land zoveel volksnamen hebben als deze. Mariabloumpie, meizoentje en meibloempie zijn enkele Drentse voorbeelden van de talloze volksnamen.

In het Engels heet Madeliefje daisy, wat zijn oorsprong vindt in day’s eye.

Dit omdat de bloempjes ’s nachts – en bij regen – sluiten. De buitenste krans van witte lintbloempjes buigt zich dan

Flora

19

over het gele hartje en de bloem gaat hangen tot het weer licht resp. droog wordt.

Rozet

We kennen het Madeliefje vooral als ‘onkruid’ in gazons. Dit is een biotoop bij uitstek: korte begroeiing met veel licht. Het frequente maaien en betreden deert hem niet, want zijn blaadjes liggen in een rozet tegen de grond gedrukt. Direct na het maaien schieten er weer bloemstengels omhoog; bladloze, kale stengels met alleen een bloemhoofdje aan de top.Vanuit de rozet worden ook liggende uitlopers gevormd, waaraan zich nieuwe rozetten ontwikkelen. Zo kan er een dicht tapijt van Madeliefjes ontstaan. De echte grasgazonliefhebber wordt dan geconfronteerd met een ‘onkruid’ dat moeilijk uit te roeien is.

Behalve deze vegetatieve verspreiding, plant het Madeliefje zich ook voort met zaad. Alleen de buisbloempjes in het hartje kunnen vruchtjes produceren. Deze zijn ongeveer zo groot als een zandkorreltje en worden voornamelijk door op de bodem scharrelende dieren verspreid.

Cultuurvolger

In ons land is het Madeliefje zeer algemeen als gevolg van het sterk door de mens beïnvloede grondgebruik. Hij voelt zich thuis op alle grondsoorten, behalve hoogveen, mits het niet voedselarm, te droog of te nat is. Naast de gazons komt hij vooral voor op andere plekken waar we de begroeiing kort houden, zoals bermen en taluds en cultuurgraslanden. Als cultuurgraslanden matig worden bemest, gemaaid en begraasd, is er ook plek voor het Madeliefje. Als het te intensief wordt

en er een met Engels raaigras ingezaaide kunstweide ontstaat, zijn er geen kansen voor dit kleinood. Ook in halfnatuurlijke graslanden waar niet wordt bemest en weinig wordt gemaaid of gegraasd, komt het Madeliefje door hoger opgroeiende planten veel minder voor.

Gezien de enorme oppervlakte die wij in stand houden als geschikt biotoop voor het Madeliefje ziet de toekomst er rooskleurig uit en zullen kinderen altijd op hun manier van de bloempjes kunnen genieten door er kettingen en kransen van te vlechten.

De zonnebloem zegt tegen het madeliefje Wat ben jij klein Het madeliefje kijkt naar de boterbloem en vraagt: moet je dan groter zijn om mooi te zijn?

(Annie van Hees)

*Drs. J.D.D. Hofman is redacteur van Het Drentse Landschap.

20

Wandelroute

Bertus Boivin / Melle Buruma

Landgoed Vledderhof Zonder twijfel is Landgoed Vledderhof één van de mooiste negentiende-eeuwse ontginningslandgoederen van Drenthe. Vanuit het dorp Vledder brengt de route u over de Vledderesch naar deze oase van rust. Sinds de verwerving begin jaren zeventig heeft Het Drentse Landschap het 120 hectare grote landgoed van een productiebos langzamerhand veranderd in een gevarieerd stuk natuur met bomen in alle soorten maten en prachtige graslandjes. Landgoed Vledderhof heeft verrassende doorkijkjes na elke bocht. Echt zo’n bos waar je probleemloos zou kunnen verdwalen…

Foto: Harry Cock

Vledder en de Vledderesch De route begint bij de vijftiende-eeuwse dorpskerk van Vledder met zijn karakteristieke toren die waarschijnlijk nog een eeuw ouder is. Eerst loopt u een stukje door het oudste gedeelte van het dorp Vledder en vervolgens over de fraaie Vledderesch die al in de vroege middeleeuwen moet zijn aangelegd.

Als u bij 2 in de route vanaf de weg De

Jaren de Groeneweg op gaat, ziet u links een aantal bospercelen op de es. Net als in veel andere Drentse dorpen hadden ook de Vledder boeren aan het eind van de negentiende eeuw last van de ‘ziekte der essen’ die - naar achteraf bleek - met name het gevolg was van verzuring van de grond door het gebruik van heideplaggen bij de bemesting. Om toch nog wat opbrengst van het land te krijgen,

plantten enkele boeren een deel van hun akkers in met bomen, vooral eiken.

Eikenbast leverde toen geld op omdat dit gebruikt werd in de leerlooierij. Later zou door de komst van de kunstmest snel een eind komen aan de problemen met de bemesting.

De Vledderhof Dichterbij gekomen blijkt het huis Vledderhof een grote herenboerderij te zijn met een fraai witgepleisterd voorhuis. Stephanus Jacobus van Royen legde het landgoed begin negentiende eeuw aan op het veld ten noorden van de Vledderesch. In 1834 bouwde hij op deze plek het eerste huis dat hij Schoonoord noemde.

Van Royen was een belangrijk man in Vledder en omstreken. In de Franse tijd werd hij voor zijn anti-Oranje opstelling beloond met de baan van burgemeester van Vledder. Hij toonde zich vervolgens politiek behendig genoeg om ook na het vertrek van de Fransen die functie te behouden. Destijds was Van Royen een enthousiast voorstander van de komst van de Maatschappij van Weldadigheid naar Frederiksoord, niet in de laatste plaats omdat hij flink kon verdienen aan de verkoop van grond.

Het huidige huis bouwden de nazaten van Van Royen in 1875 en de familie bleef er tot 1913 wonen. In 1932 gaf toenmalige eigenaar, jonkheer Van Vredenburgh, huis en landgoed de naam Vledderhof.

Toen Het Drentse Landschap in 1974 eigenaar van het landgoed werd, bleef het huis in particuliere handen. U kunt het huis dan ook alleen bekijken vanaf het pad waar de route langs voert. Tot begin deze eeuw was in de boerderij een groot melkveehouderijbedrijf gevestigd.

Na de komst van Het Drentse Landschap werd de functie van de Vledderhof als boerenbedrijf afgebouwd. Het is bijna niet meer voor te stellen dat op het gras-

f Vledderho Landgoed 5

4

6 7

3

Uitneembaar routekaartje in dit nummer.

Ook te downloaden op www.drentslandschap.nl

1

2 Foto: Joop van de Merbel

8

2

9

1

natuurjongens die verdwaalde ‘tuinplanten’ uit het bos zou weghalen…

Na 3 ziet u dat de rodo’s het op de Vledderhof heel goed zijn blijven doen en dat ze zich inmiddels flink in het bos hebben uitgezaaid.

Foto: Hans Dekker

08-11-16

land waar u bij 6 langs komt, nog niet zo lang geleden een enorme ligboxenstal heeft gestaan…

Oprijlaan Toen de familie Van Vredenbrugh met Het Drentse Landschap in gesprek raakte om het landgoed te verkopen, lag het er troosteloos bij. De ongekend zware stormen van 1972 en 1973 hadden er flink huisgehouden. Honderden bomen vooral naaldbomen - waren gesneuveld.

Net als op veel plaatsen elders in Drenthe hadden met name de productiebossen erg onder de stormen geleden. Jonkheer Van Vredenburgh bleek bereid het landgoed aan Het Drentse Landschap te verkopen in de hoop dat de stichting het beheer van het landgoed weer op poten zou weten te zetten.

Opvallende bepaling in de koopovereenkomst was dat Het Drentse Landschap de oprijlaan met rododendrons in stand moest houden. Stel je voor dat die

11:42

Storklaan Vanaf 4 loopt u ongeveer één kilometer over de Storklaan die eerst omgeven is door een dubbele rij eiken, verderop door twee rijen beuken. De laan is typerend voor de landgoedstructuur die je nog overal op de terreinen van de Maatschappij van Weldadigheid ziet: lanen met loofbomen langs de plantvakken met naaldbomen.

De Storklaan vormt de grens tussen de Maatschappij en Het Drentse Landschap.

Het graslandperceel links langs de laan pacht Het Drentse Landschap overigens van de Maatschappij.

Beheer Vledderhof De stormen begin jaren zeventig deden eigenlijk precies wat Het Drentse Landschap later zelf is gaan doen om de monocultuur van de ontginningslandgoederen om te vormen tot gevarieerde bossen. Eerst moet je flink kappen waardoor de zon de bosbodem kan bereiken en allerlei planten weer de kans krijgen om zich te ontwikkelen. Het kappen van een deel van de exoten in de plantvakken zorgt ervoor dat boomsoorten als berk en eik weer een kans krijgen en dat de bossen op de Vledderhof zich ontwikkelen tot een gevarieerd bos dat tegen een stootje kan. Uiteraard blijven er wel naaldbomen op de Vledderhof staan. Ze horen duidelijk op zo’n ontginningslandgoed thuis.

In het voorjaar zult u op verschillende plaatsen op de Vledderhof onder andere Dalkruid, Lelietje-van-dalen en Salomonszegel zien bloeien.

Foto: Internet

3

1 Werkkamp Vledder is kort voor de oorlog gebouwd in het kader van de werkverschaffing.

Later hebben de Duitsers er tussen januari en oktober 1941 zo’n 180 Joodse mannen ondergebracht voordat de groep naar Westerbork werd afgevoerd. Na de oorlog werden in de barakken van Werkkamp Vledder dienstweigeraars gehuisvest die met werken in de bossen hun vervangende dienstplicht vervulden. De foto stamt uit die tijd. De barakken zijn nu in gebruik bij de sportverenigingen van Vledder. Als u na 8 in het bos het paadje aan uw rechterhand neemt, komt u bij de overgebleven barakken.

2 Neem met de auto vanuit Vledder richting Doldersum tegenover de oprijlaan van de Vledderhof de Madeweg rechtsaf. Links van de weg ligt het Koelingsveld dat samen met het aangrenzende Bouwersveld eigendom van Het Drentse Landschap is. Bij het informatiebord kunt u via een soort konijnenpaadje naar de plek waar prof. Van Giffen in 1937 een groot urnenveld uit de periode 1000-500 v. Chr. heeft opgegraven. Hij vond ruim driehonderd graven. Van de graafwerkzaamheden van Van Giffen is helemaal niets meer te zien, maar het is een prachtige stille plek om even naartoe te wandelen.

3 Met een inzet die een betere zaak waardig was, hebben onze voorvaderen ervoor gezorgd dat de Raaf in Nederland uitstierf. Veertig jaar geleden kregen sommigen er spijt van en deden ze de eerste pogingen de grote zwarte vogel terug te krijgen in Nederland. De Vledderhof was zo’n plek, maar dat mislukte toen nog jammerlijk.

Nu tijdens de wandeling horen we Raven vanaf grote afstand roepen met hun karakteristieke geluid. De Raaf spontaan terug in Drenthe… Een aanwinst, deze luchtacrobaten! Hun intelligentie stelt de onze op de proef, want hun fascinerende gedrag laat nog veel vragen onbeantwoord. Een vogel om in de gaten te houden!

Stichting Oude Drentse Kerken

Foto: Geert de Vries

22

Gaai

De Vlaamse gaai heet tegenwoordig kortweg Gaai. Zijn wetenschappelijke naam, Garrulus glandarius, betekent vrij vertaald Voortdurend krassende eikelzoeker. Deze naam is treffend gekozen omdat deze eikelzoeker pur sang ’s winters door zijn krassende geluiden nogal opvalt. In de herfst verzamelt hij wekenlang eikels om ze te verstoppen. In de wintermaanden probeert hij die dan weer terug te vinden.

Geert de Vries*

De Gaai was nog niet zo lang geleden een schuwe bosvogel.Vanaf de tweede helft in de vorige eeuw verliet hij steeds vaker het bos om ook de bebouwde kom te veroveren. Het is een standvogel. Dat betekent dat de Gaaien die men hier ’s winters ziet dezelfde zijn als de broedvogels.

Natuurlijk zijn er altijd wel uitzon-

deringen op deze regel. Zo krijgen in sommige invasiejaren onze Gaaien tijdelijk gezelschap van duizenden soortgenoten uit Noord-Europa.

De Gaai is een alleseter en zijn gevarieerde menu bestaat uit allerlei insecten en vruchten. In het najaar zijn eikels en hazelnoten zijn favoriet. Steeds vaker is hij ook een vaste gast van de voeder-

tafel waarbij zijn voorkeur uitgaat naar ongebrande pinda’s. Hoewel de Gaai een belangrijk deel van zijn leven als vegetariër doorbrengt, staat hij vooral te boek als rover van eieren en nestjongen. Tuinbezitters hoor je vaak wanhopig roepen Door al die Gaaien blijft er geen zangvogel over in de tuin! Deze verontwaardiging is begrijpelijk.Vooral als

Fauna

men een kwetsbare en hulpeloze jonge Roodborst in de snavel van een Gaai ziet spartelen. Toch blijkt uit onderzoek dat zangvogelpopulaties in onze tuinen door Gaaien niet achteruitgaan. Alle dramatische taferelen ten spijt…

Slimme vogel

Foto: Geert de Vries

Vogelsoorten hebben verschillende strategieën ontwikkeld om de tijdelijke overvloed aan voedsel in de herfst uit te buiten. Sommigen leggen dan vetreserves aan, anderen zoals de Gaai, leggen voedselvoorraden aan. Een Gaai kan in de herfst wel zo’n 6000 eikels verzamelen. Bij voorkeur zoekt hij de grootste en mooiste eikels uit. Tijdens het verzamelen verdwijnen drie eikels meteen in zijn krop. Deze dient als een soort ingebouwd boodschappenmandje. De grootste eikel houdt hij klemvast in zijn snavel.Vervolgens vliegt hij met zijn oogst naar een plek om ze te verstoppen. Meestal ergens buiten het bos.

Hij maakt met zijn snavel een kuiltje

waar hij de eikel in stopt. Dan gaat het kuiltje weer dicht. Daarbij kan hij nogal luidruchtig te werk gaan, waardoor het wel een onbedoelde uitnodiging aan soortgenoten lijkt: Kijk, hier valt wat te halen. Gebleken is dat hoe meer Gaaien er in de buurt zijn, hoe stiller de verstopper wordt. Bemerkt hij glurende soortgenoten, dan doet hij net alsof hij eikels aan het verstoppen is. Pas als de concurrentie verdwenen is begint hij weer met het echte verstoppen.

Om goede verstopplekken te vinden is best moeilijk voor een Gaai. Het wordt echter nog veel lastiger als in de winter alle eikels weer opgegraven moeten worden. Uit onderzoek is gebleken dat de Gaai dankbaar gebruikt maakt van herkenningspunten zoals een opvallend scheef staande boom of een picknickbankje. Hij kan zelfs tussen deze vaste punten denkbeeldige lijnen trekken.

Ook in een besneeuwd landschap bieden deze lijnen hem houvast om zijn

23

kostbare wintervoorraad terug te vinden.

Het oogsten van de eikels door de Gaai gaat door tot ver in het broedseizoen.

Samenwerking

De Gaai en de Eik hebben elkaar nodig.

Eikels zijn zware vruchten die recht naar beneden vallen waardoor ze onder de moederboom blijven liggen. Door de dichte kroon van bladeren valt er weinig licht op de bodem. De zaden ontkiemen daar wel massaal omdat voor de ontkieming geen licht nodig is. Echter door lichtgebrek gaan de jonge boompjes dood. In de duisternis van een dicht en gesloten bos is een jonge Eik kansloos omdat Beuk en Linde veel beter tegen schaduw kunnen. De Eik houdt van licht en heeft veel ruimte nodig om te kunnen groeien. Daarom vindt verjonging van eiken vooral langs de rand van het bos plaats, op de overgang van graslanden of heidevelden.

Behalve Gaaien zijn er wel meer dieren die eikels verstoppen, maar die verstoppen hun voorraad vooral in het bos. De Eekhoorn doet dat bijvoorbeeld. De Eik heeft hier niets aan en daarom is de Gaai belangrijk voor het behoud van onze Eiken. De Gaai is zich hier uiteraard niet van bewust want die doet het alleen maar voor het eigen lijfsbehoud.

Gelukkig voor de Eik heeft zelfs de intelligentie van de Gaai zijn grenzen.

Hij vergeet namelijk nogal eens waar hij zijn eikels heeft verstopt. Hierdoor komen, vanuit de Eik gezien, een heleboel eikels toch nog goed terecht.

Jonge eiken, geplant door een Gaai

*G.W. de Vries is natuurfotograaf en lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

24

Cultuurhistorie

De nortonpomp Vraag inwoners van Drenthe waaraan ze denken bij het woord ‘norton’. De reacties zullen divers zijn. Velen denken onmiddellijk aan een al dan niet goed functionerend antivirusprogramma op hun PC. Liefhebbers van boerenrock zetten spontaan het lied Oerend hard in en hebben visioenen van ‘Bertus op zien Norton’ die met ‘Tinus op de BSA’ volgens de band Normaal op de motor scheurend het noodlot tegemoet snelt. Weer anderen denken nostalgisch terug aan een voormalig wonder der techniek: de nortonpomp.

Wolter ter Steege*

De gedachten van de auteur gingen terug naar het gebied ten zuidoosten van Hoogeveen in de jaren vijftig. Daar verdween in korte tijd een bijzonder landschap dat gekarakteriseerd werd door een netwerk van kanalen en wijken, waarlangs verspreide bewoning.

Het hele gebied werd volgens de overlevering met Marshallhulp ‘ontsloten’ met verharde wegen, vaak haaks op de wijken, zodat het landschap een totaal andere aanblik kreeg. Die waterwegen vormden echter niet alleen de voornaamste infrastructuur voor het transport van allerlei producten en goederen, maar waren ook de waterbron voor vee in de winter. In veel gevallen werd dit afgetapt met behulp van een pomp. Aangezien er veelal nog geen sprake was van waterleiding moest er

Landschapsbeheer

een probleem worden opgelost. De nortonpomp was een oplossing.

Engelse uitvinding

Al in de 19e eeuw was in Engeland ene heer Norton zo slim geweest patent aan te vragen op een pompsysteem dat al eerder in Duitsland bedacht was.

Kort samengevat werkt de pomp als volgt. Er wordt een gat in de grond gegraven tot in het grondwater. Daarin laat men een stuk buis zakken. In de buis wordt een apparaatje neergelaten bestaande uit o.a. een cilinder met onderin een beweegbare klep. Hiermee wordt de modder omhoog gehaald.

Het gevolg is dat de buis kan zakken zodat er een nieuw stuk opgeschroefd kan worden. Dat gaat zo door totdat - soms tientallen meters diep - een grofzandige watervoerende laag wordt

25

bereikt. Door in de buis een buis neer te laten met aan het uiteinde een filter en bovenop die buis een pomp te plaatsen, ontstaat een watervoorziening die zowel ‘s zomers als ’s winters voortreffelijk werkt.

Dorpspompen

De smaak van het water uit de nortonpomp was uitstekend.Veel beter dan het daarvoor geconsumeerde regenwater dat met een emmertje aan een ketting uit een ‘regenbak’ gevist moest worden. Water dat via een pannendak en niet altijd brandschone dakgoten in die put belandde. Het pompwater was ijzerhoudend. Daar werd je sterk van, was toen de overtuiging. Duidelijk was in ieder geval dat de witte was er roestbruin van werd. Daar moest dus geen

pompwater, maar regenwater voor gebruikt worden.

De nortonpomp was niet alleen in gebruik bij boeren. Zo maakte de Maatschappij van Weldadigheid in de tachtiger jaren van de negentiende eeuw er al gebruik van in de zuivelfabriek van Wilhelminaoord. Rond de eeuwwisseling verschenen dorpspompen in o.a. Hoogeveen.Volgens de overlevering sloegen soldaten in ’t begin van de twintigste eeuw tijdens grootschalige oefeningen nortonpompen bij hun veldkeukens in het Wapser Zand. En waarschijnlijk was ook de pomp op het schoolplein in Wittelte in de dertigerjaren een nortonpomp.

En in de 21-ste eeuw? Hier en daar staan ze nog in tuinen al dan niet naast opgeschilderde voederbietenmolens, ploegen, enzovoort. Als sieraad of als weemoedig eerbetoon aan de techniek van het verleden of als beide…

* W. ter Steege is lid van de Werkgroep Boerderij en Erf van Het Drentse Landschap.

26

Vrijwilligersgroep in beeld

Landschapsbrigade Meppel Rianne Post*

Drenthe kent veel bewoners en vrijwilligers die actief zijn in het landschap. Sinds september 2016 voert een groep van zes enthousiaste vrijwilligers onderhoudswerkzaamheden uit onder de naam ‘Landschapsbrigade

Foto: Stefan Pronk

Meppel’.

De landschapsbrigade is actief in Broekhuizen, een buurtschap in het zuidwesten van Drenthe. Het landschap in deze streek heeft het karakter van het Drenthe van weleer. Op dekzandruggen bevinden statige boerderijen, veelal vergezeld door een karakteristieke boomgaard, afgewisseld door houtwallen en bosjes. Het landschap heeft een belangrijk aandeel in het karakter van het gebied. Reden te meer om hier goed voor te zorgen.

De groep in Meppel wordt ondersteund door vrijwilligerscoördinator Stefan Pronk van Landschapsbeheer Drenthe.

‘We zijn uiteraard erg blij met de inzet van de leden van de Landschapsbrigade’, vertelt Pronk. ‘Het is een gevarieerde en enthousiaste groep mannen en vrouwen.’ Dit wordt volmondig beaamd

door groepscoördinator Sake Akkerman.

Hij bestiert de brigade en zorgt voor enkele administratieve handelingen.

Zelfstandig aan de slag

Naar aanleiding van een oproep in verscheidene lokale kranten hebben de brigadeleden zich aangemeld en zijn de plannen gesmeed. Akkerman vertelt: ‘Tijdens een excursie eind augustus hebben we samen met Stefan diverse klussen in het gebied bekeken’. Dit kenmerkt de samenwerking tussen de brigade en Landschapsbeheer Drenthe.

Akkerman: ‘Dankzij de goede uitleg en het heldere, overzichtelijke werkplan kunnen we zelfstandig aan de slag’.

Op de vraag wat het leukste is dat ze hebben meegemaakt is Akkerman heel duidelijk: ‘Het landschap weet

ons steeds weer te verrassen. We staan geregeld oog-in-oog met diersoorten maar net zo leuk zijn de nieuwe contacten die je opdoet’. Tijdens het werken is er altijd tijd voor koffie en goede gesprekken. ‘We kunnen op deze manier genieten van het buiten bezig zijn en ook wat terugdoen voor de natuur’, besluit Akkerman. *R. Post is communicatiemedewerker bij Landschapsbeheer Drenthe.

Versterking is welkom Woont u in de omgeving van Broekhuizen en lijkt het u leuk om bij de groep aan te sluiten? Versterking is van harte welkom!

Aanmelden kan bij vrijwilligerscoördinator Stefan Pronk van Landschapsbeheer Drenthe: s.pronk@lbdrenthe.nl of 06 507 441 16.

27

Diervriendelijk erf voor de Ringslang Drenthe kent veel unieke, bijzondere erven. Steeds meer komt het besef dat deze erven bijdragen aan het karakter van een streek en de biodiversiteit in het gebied.

Erven kunnen ook zo worden ingericht dat ze aantrekkelijk worden voor een bepaalde diersoort.

Bijvoorbeeld de Ringslang.

Sibert Hoeksma*

De Ringslang is in Nederland een redelijk algemene soort. Daarnaast komen de Adder en de Gladde slang in ons land voor.Van deze drie soorten slangen is de Ringslang het vaakst aan te treffen in het cultuurlandschap.

Vooral in de nabijheid van water en natuurgebieden.

De Ringslang is te herkennen aan een

zwarte en een gele vlek in de nek, in de vorm van een halve maan. De rest van het lichaam is grotendeels donkergrijs tot zwart. Met een maximale lengte van 1,50 meter is deze nietgiftige Ringslang de grootste slang die in Nederland leeft. In Drenthe wordt de Ringslang voornamelijk waargenomen in het westen van onze provincie, maar ook in het midden van Drenthe worden ze regelmatig gezien.

De Ringslang op uw erf Mensen die in een verspreidingsgebied van de Ringslang en in de nabijheid van een natuurgebied of waardevol cultuurlandschap wonen, kunnen de slang helpen door schuil- en overwinteringsmogelijkheden te creëren op hun erf. Hierbij zijn rustige plekken van belang waar de slang kan zonnen en snel dekking kan vinden. Een visvrije vijver maakt het erf nog aantrekkelijker. Hij leeft van onder andere amfibieën zoals kikkers, padden en watersalamanders.

Een Ringslang is een ei-leggende soort en heeft hiervoor plekken nodig waar warmte vrijkomt door rottend plantaardig materiaal. In bijvoorbeeld een composthoop. Deze wordt gemaakt

van groenafval op een laag takken met een minimale hoogte van 1,50 meter.

Belangrijk is dat hiervoor plantaardig materiaal wordt gebruikt met zo weinig mogelijk grond; bijvoorbeeld blad, plantaardig materiaal uit sloten en vijvers of vers maaisel.Vermeng dit zo goed mogelijk en een broeihoop voor de Ringslang is klaar.

Kraamtijd In juni komen de vrouwtjes hun eieren afzetten, zo’n 25 per individu. In september komen de jonge Ringslangen tevoorschijn. Om het erf ook geschikt te maken voor de overwintering is het van belang vorstvrije plaatsen te creëren. De Ringslang overwintert van oktober tot maart in de grond, onder plantresten, boomstronken, holle bomen of stenen. En misschien wel het belangrijkste: Ringslangen houden van een rommelige tuin. Hopelijk zorgen de bovenstaande tips ervoor dat het steeds beter gaat met de Ringslang in Drenthe!

* S. Hoeksma is projectleider bij Landschapsbeheer Drenthe.

Foto’s: Jaap de Vries

Landschapsbeheer

28

Cultuurhistorie

Een bijzondere ‘collectie’ geb Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van natuurgebieden en erfgoed in Drenthe. Bij erfgoed gaat het dan naast het beheer van cultuurlandschappen, waardevolle landschapselementen, historische tuinen en archeologische monumenten ook om de zorg voor ruim 270 gebouwen en gebouwde objecten, waarvan maar liefst 91 met een monumentenstatus. Afgelopen oktober zijn we voor onze inzet en aanpak op het gebied van de monumentenzorg door het Rijk beloond met een erkenning als Professionele Organisatie voor Monumentenbehoud (POM).

F r a n k v a n d e r Ve l d e n *

Havezathe Oldengaerde

Bij gebouwen met een monumentenstatus gaat het vooral om rijksmonumenten, maar er zijn ook acht provinciale monumenten en vier gemeentelijke monumenten bij. Deze ‘collectie’ monumenten is heel gevarieerd. De meeste monumenten zijn boerderijen, keuterijen en daarbij behorende bijgebouwen, zoals schuren en stookhokken. De stichting

beheert echter ook een viertal molens, een voormalige melkfabriek, een aardappelkelder, bruggen, hekwerken, enkele zonnewijzersokkels en zelfs een 18e eeuwse grafzerk. Deze laatste bevindt zich op het Landgoed Oldengaerde. De gebeeldhouwde zerk is voorzien van het wapen van de familie Van Dongen en toont het jaartal 1723.

Parels

Een collectie bevat vanzelfsprekend altijd enkele ‘parels’. Dit zijn objecten met een hoge cultuurhistorische of architectuurhistorische waarde, maar ook objecten die emoties en herinneringen oproepen vanwege hun ouderdom, schoonheid of ligging. De meest sprekende voorbeelden zijn waarschijnlijk de havezaten De Havixhorst en Oldengaerde. Het zijn objecten die op zichzelf al heel waardevol en fraai zijn, maar waarvan de schoonheid nog eens wordt versterkt vanwege het ensemble dat ze samen met andere gebouwen en de tuinaanleg vormen.

De lijst met parels bevat verder monumenten als de molen Woldzigt in Roderwolde, het steenhuis Huis ter Hansouwe bij Peize, de directeurs­ woning van Veenhuizen (Klein Soest­ dijk), het schathuis Lemferdinge in Paterswolde, het Schultehuis te Diever, de kerk te Bovensmilde en vele andere objecten.

Foto: Hans Dekker

Foto’s: Geert de Vries

Restauratie

Instandhouding van al deze monumenten vraagt om kennis, kunde en middelen. Restauraties of renovaties vragen uiteraard meer inzet. Een dergelijke

Cultuurhistorie

29 Klein Soestdijk

Foto: Sake Elzinga

ouwen

grootschalige aanpak wordt door de stichting op een projectmatige wijze uitgevoerd. Er komt veel bij kijken; van het regelen van de benodigde vergunningen, het werven van subsidies en het maken van plannen die enerzijds rekening houden met de waarden van het monument en anderzijds met het feit dat een monument een toekomst nodig heeft, in de vorm van een passend gebruik.

Soms staat onze stichting voor bijzondere opgaven. Zo bevindt zich in de haardkamer van de havezate Oldengaerde een bijzondere vorm van behang, daterend uit de late 17e of vroege 18e eeuw. Het gaat om goudleerbehang, een wanddecoratie van fijn leer met versieringen in zilver en voorzien van een goudkleurig vernis. Het goudleerbehang zou oorspronkelijk in huis Overcinge in Havelte hebben gehangen en later zijn overgebracht naar Oldengaerde. Het goudleerbehang verkeert helaas in een matige staat van onderhoud, waardoor restauratie nodig zal zijn om het voor de toekomst te behouden. Een lastige en kostbare klus, die om een gespecialiseerde aanpak vraagt. Extra steun is daarvoor zeer welkom.

Erfgoed en de trustorganisatie

Het beheer van monumenten is één van de hoofddoelstellingen van Het Drentse Landschap. We vinden het echter ook belangrijk dat die monumenten beleefd kunnen worden. Bijvoorbeeld door ze open te stellen voor rondleidingen en andere activiteiten, door er voorlichting over te geven en door ze te verhuren als vakantiewoning. Deze aanpak past in de ambitie van Het Drentse Landschap om zich verder te ontwikkelen tot een regionale trust­ organisatie. Als voorbeeld dient de National Trust in Engeland die naast het beheren van historische en natuurlijke monumenten ook een breed assortiment aan producten en diensten aanbiedt die in het verlengde van het beheer liggen. Het Drentse Landschap heeft in de afgelopen jaren al een breed pakket aan middelen ontwikkeld dat aansluit bij de trustgedachte. Naast de eerder genoemde openstellingen van monumenten gaat het bijvoorbeeld om het aanbieden van excursies, lezingen en activiteiten, het ontwikkelen van wandel- en fietsroutes, aanbieden van educatieve scholenprogramma’s en arrangementen en het uitgeven van boeken over de Drentse cultuur.

Dit doen we veelal samen met andere erfgoedorganisaties, gemeenten en Provincie Drenthe. In opdracht van de laatstgenoemde werken we samen met het Drents Archief aan het project Geheugen van Drenthe waarbij we het Drentse erfgoed nog toegankelijker willen maken voor de toeristische sector.

Een groeiende collectie

In de afgelopen vijf jaar is de collectie monumenten van Het Drentse Landschap gegroeid met 29 objecten.

Ook in de toekomst zal het blijven gebeuren dat eigenaren met onze stichting in gesprek treden over verkoop of schenking. Het komt geregeld voor dat historisch waardevolle gebouwen door eigenaren niet meer in stand kunnen worden gehouden, waardoor verval optreedt en de objecten hun waarde verliezen. Het Drentse Landschap wil in dit soort gevallen een vangnet vormen, zodat ook toekomstige generaties kunnen blijven genieten van al het moois en waardevols dat Drenthe te bieden heeft.

*F. van der Velden is hoofd van de sector Erfgoed van Het Drentse Landschap.

Foto: Jaap de Vries

Geef het Drentse landschap extra steun Stichting Het Drentse Landschap bekommert zich om natuur, landschap en monumenten.

Ons Drentse landschap is een kostbaar erfgoed.

We moeten het voor de komende generaties veiligstellen. Dat is onze verantwoordelijkheid voor dit stukje van de wereld.

We kunnen het niet alleen. Alle steun van iedereen die om Drenthe geeft, hebben we er hard bij nodig. Ook uw steun. U kunt het Drentse landschap meer toekomst schenken. Dat doet u al door beschermer te zijn maar er zijn meer mogelijkheden om onze stichting financieel te steunen. Zie hiervoor op www.drentslandschap.nl/steunons of vraag gratis de brochure over schenken en nalaten aan via info@drentslandschap.nl.

Wilt u een persoonlijk gesprek? Neem dan contact op met Aaltje Stroetinga, telefoonnummer (0592) 31 35 52. Voor meer informatie kunt u ook de bijgesloten antwoordkaart terugsturen.

31

Kortweg 1-Oorsprong Hunze

Foto: Geert de Vries

De werkgroep Karakteristiek Groen Valthe heeft deze zomer een landmark geplaatst om de vermoedelijke plek van de oorsprong van de Hunze aan te duiden. De precieze oorsprong is op oude kaarten lastig te bepalen. Ergens in het voormalige Bourtanger Moor heeft zich ooit de bovenloop van de Hunze gevormd, waarschijnlijk tussen de Zoersche Landen en de Valtherdijk in Valthe.

De landmark bestaat uit een paal van inlands larixhout met bovenop een kleurige windvaan ontworpen door de landschapskunstenares Mia Zaat.

Op het informatiepaneel op de rotonde aan de Exloërweg in Valthe is een raamwerk geplaatst. Als je daardoor heen kijkt is het landmark goed zichtbaar.

2-Nachtvlinders Dalerpeel en Exloërkijl Het natuurreservaat Dalerpeel is een restant van afgetakeld hoogveen. Omdat er van Dalerpeel niets bekend was over nachtvlinders besloten onderzoekers Geert de Vries en Eef Arnolds, zonder hoge verwachtingen, het gebied aan een nachtelijk bezoek te onderwerpen. Met zowel stroop als licht werden de nachtvlinders geïn-

3

ASSEN 4

9 5

7 8

6

1 EMMEN

HOOGEVEEN MEPPEL

2

2

ventariseerd. Met verbluffende resultaten. Dalerpeel stijgt volgens beide onderzoekers met stip naar de kroonjuwelen voor nachtvlinders in Drenthe. Maar liefst 82 soorten werden vastgesteld, waaronder diverse karakteristieke soorten voor heidegebieden. Een buitengewoon hoge score van soorten die bekend staan om hun prachtige namen. Spectaculair waren de twee soorten ‘weeskinderen’ die op stroop met rum af waren gekomen: Rood weeskind en Karmozijnrood weeskind.

De Geelschouderspanner riep verwondering op vanwege zijn kanariegele schoonheid. De Iepentakspanner en Gehakkelde spanner deden de onderzoekers bijna naar adem snakken.

Want waar tref je drie verschillende soorten uit deze groep van spanners in één gebied

aan? Verder werden onder meer Oranje agaatspanner, het Rozenblaadje en de erg fraaie Zilveren groenuil gevonden.

Exloërkijl is een bos- en graslandgebied in de bovenloop van de Hunze. Ook hier werd een groot aantal nachtvlindersoorten gevonden. Bijna de helft ervan leeft in het rupsstadium van bladeren van bomen en struiken.Veel van deze soorten zijn niet kieskeurig, anderen zijn dat wel en leven vooral op één specifieke boomsoort. Zo worden berkenbladeren graag gegeten door onder meer Berken-eenstaart, Berkenbrandvlerkvlinder en Klaverblaadje. Rupsen van de Hazelaaruil hebben een voorkeur voor Hazelaar en de Gegolfde spanner houdt van wilg.

32

Op 14 oktober jl. werd in het nieuw in te richten natuurgebied Tusschenwater, gelegen in het Hunzedal net ten zuiden van het Zuidlaardermeer, stilgestaan bij de start van de inrichtingsfase. Dit gebeurde in het bijzijn van omwonenden en betrokkenen bij het project. De aftrap werd gedaan door bestuurders van Provincie Drenthe, Waterbedrijf Groningen, Waterschap Hunze en Aa’s, Gemeente Tynaarlo en Stichting Het Drentse Landschap. Zij moesten met grote witte letters het woord

Tusschenwater gaan maken en dat is minder eenvoudig dan het klinkt zo bleek‌ Hierna werd per fiets een excursie door het gebied gemaakt. De inrichtingswerkzaamheden duren tot eind 2017. Dan zal een nieuw nat natuurgebied van circa 400 hectare zijn ontstaan waar natuur, waterveiligheid, waterwinning en recreatief gebruik samengaan. De koppeling van het Hunzedal aan het Zuidlaardermeer is daarmee weer een stap dichterbij.

Foto: Aaldrik Pot

3-Start inrichting natuurgebied Tusschenwater

4-Otters op Diependal Het visrijke vogelreservaat Diependal trekt niet alleen gevederde viseters aan zoals Visarend, Roodhalsfuut en zilverreigers. Ook de Otter lijkt het gebied ondertussen ontdekt te hebben.Vogelliefhebber en vaste Diependalbezoeker Wim Mulder zag zelfs kans om twee Otters op de film vast te leggen vanuit de vogelkijkhut. In Drenthe gaat het ondertussen vrij goed met de Otters. Een belangrijk leefgebied is tegenwoordig het

Leekstermeergebied met De Onlanden. Hier zijn afgelopen jaar in ieder geval op twee plekken jongen geboren. Maar ook in de rest van Drenthe worden steeds vaker waarnemingen van Otters of hun sporen gedaan. Langs vrijwel alle Drentse beken zijn ondertussen al eens ottersporen waargenomen. Jammer genoeg sneuvelt er ook wel eens eentje in het verkeer zoals onlangs langs de Beilervaart.

5-Pesserma Op donderdag 15 september 2016 is door een bestuurslid van het Waterschap Drents Overijsselse Delta het gebied Pesserma Noord officieel in gebruik genomen. Na jaren van voorbereiding is in 2015 onder regie van het waterschap gestart met de uitvoering van de werkzaamheden in Pesserma Noord en de Boerenveensche Plassen.

Om de door het waterschap gestelde waterdoelen te kunnen realiseren heeft Het Drentse

Landschap medewerking toegezegd om op haar eigendom het gebied zo in te richten dat hier ongeveer 200.000 m3 water geborgen kan worden in neerslagrijke periodes.

Tevens realiseren we hierdoor ook een aantal voor de natuur belangrijke zaken zoals het laten meanderen van het Oude Diep en het afgraven van de bouwvoor van een aantal fosfaatverrijkte landbouwpercelen.

Verder zijn het vasthouden

van water en het scheiden van landbouw- en natuurwater op de Boerenveensche Plassen van belang waarmee ook de condities voor vochtige en natte heidevegetaties verbeteren. In het beekdal zijn stuwen vervangen door vispasseerbare stenen drempels en een duiker is vervangen door een brug waardoor aan een beek gebonden fauna deze obstakelvrij kan passeren. Naast de gerealiseerde water- en natuurdoelen zijn

er ook maatregelen uitgevoerd om percelen van aanliggende landbouwers waterhuishoudkundig te verbeteren. De werkzaamheden zijn uitgevoerd door de aannemerscombinatie Bouwhuis en Dubbink. Tijdens de openingshandeling heeft de rayonbeheerder van Het Drentse Landschap, Harald de Graaff, een toelichting gegeven over de inrichting en het door de stichting uit te voeren beheer voor dit gebied.

Berichten

6-Hollandsche Veld Op 4 oktober jl. kwam het bestuur van de Stichting Natuurbescherming Het Hollandsche Veld voor de laatste keer bijeen. Tijdens deze vergadering is de stichting na 10 jaar ontbonden. Het nog aanwezige batig saldo en de administratie is overgedragen aan Stichting Het Drentse Landschap.

Het idee voor het oprichten van de Stichting Natuurbescherming Het

Hollandsche Veld is ontstaan toen de heer Teunes Otten in 2004 de Hoogeveense Vrijwilligersprijs in ontvangst nam. Het prijzengeld wilde hij graag gebruiken voor het bouwen van een vleermuizentunnel in het gebied Schoonhoven nabij Hollandscheveld. Om extra subsidies te kunnen ontvangen van de Gemeente Hoogeveen en de Provincie Drenthe is begin 2006 de Stichting Natuurbescherming

Het Hollandsche Veld opgericht. Naast Teunes Otten waren de heren Sander Vos en Erwin Hooge bestuursleden van deze stichting.

Naast de bouw van de vleermuizentunnel en het jaarlijks monitoren hiervan hebben de bestuursleden altijd allerlei beheerwerkzaamheden uitgevoerd in het gebied rond Schoonhoven. Ze gaven ook lezingen en excursies en zetten zich in voor de bescherming

van natuurwaarden in het kader van de ruimtelijke ordening.

De oprichters van de stichting vinden dat hun werk er nu op zit omdat Het Drentse Landschap eigenaar is geworden van het gebied. Onze stichting waardeert het zeer dat de Stichting Natuurbescherming Het Hollandsche Veld haar ‘nalatenschap’ heeft overdragen en zal in de geest van haar doelstellingen het gebied gaan beheren.

33

34

Berichten

 7-De Havixhorst

Foto: Topfoto

De werkzaamheden aan havezate De Havixhorst bij De Wijk naderen hun voltooiing.

Bij dit project zijn renovatiewerkzaamheden op de kapverdieping (realisatie vijf nieuwe hotelkamers) gecombineerd met noodzakelijke herstelwerkzaamheden aan het exterieur van het rijksmonument. Ook is op een zorgvuldige wijze een lift in het pand ingebracht, waardoor de bereikbaarheid van de verdiepingen is verbeterd. Het schilderwerk aan de buitenzijde is inmiddels afgerond, net als het herstel van het dak en de goten. De komende tijd wordt verder gewerkt aan de afbouw van de vijf nieuwe hotelkamers op de kapverdieping. Het project is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Provincie.

8-Boerderij De Bloemberg Voor de in slechte staat verkerende, voormalige boerderij aan de Bloemberg 3 te Veeningen wordt door Het Drentse Landschap een plan gemaakt voor herbouw. Daarvoor is ontwerpbureau Van der Salm ingeschakeld. Uitgangspunt bij de planvorming is dat elementen die historisch waardevol zijn, worden behouden of hergebruikt.

Onderzoek aan de gebinten heeft aangetoond dat de boerderij waarschijnlijk rond 1721 is gebouwd. Op een kadastrale kaart uit 1827 is de boerderij

op de bestaande plek zichtbaar.

In de loop van haar bestaan heeft het pand veel verbouwingen ondergaan. Desondanks zijn er nog enkele elementen die historisch waardevol zijn, zoals de gebinten en het metselwerk van het woongedeelte.

Het Drentse Landschap verkreeg het eigendom over de boerderij en het bijbehorende erf vanwege een aankoop ten behoeve van de natuurontwikkeling in het Reestdal. Al bij de overdracht verkeerde het pand in slechte staat.

9-Sluiswachterswoning Afgelopen september heeft de sleuteloverdracht plaatsgevonden van de sluiswachterswoning, gelegen aan het kanaal Buinen-Schoonoord, net buiten Borger. De sluiswachterswoning is aangekocht in het kader van de natuurontwikkeling in het Hunzedal. In de Hunzevisie 2030, die door Het Drentse Landschap samen met het Groninger Landschap en andere organisaties is opgesteld, is dit gebied als ontbrekende schakel opgenomen.

De sluiswachterswoning is gebouwd in 1927 en kent een

traditionele bouwstijl, kenmerkend voor de jaren 20 van de vorige eeuw. Het pand heeft in de loop der tijd veel verbouwingen ondergaan. Desondanks zijn enkele aardige elementen behouden gebleven, zoals een erker, een opkamer met daaronder een kelder en enkele stalen kozijnen uit de bouwtijd.

De vorige eigenaar exploiteerde het gebouw als vakantiewoning. Het Drentse Landschap beraadt zich de komende tijd over het toekomstige gebruik van het pand.

We komen ook op plekken zonder postcode.

Deze Boerenzwaluwen voelen zich thuis op het Drentse platteland.

Zij bouwen hun nestjes bij voorkeur in een boerenschuur. Het Drentse Landschap zorgt dat de vogels nestplaatsen, hagen, struikgewassen en bloemrijke randen rond akkers tot hun beschikking hebben. Met deze afwisseling in het landschap kunnen zij voedsel en de juiste bouwmaterialen voor hun nestjes vinden. Hierdoor voelen de Boerenzwaluw en andere vogels zich thuis in het mooie Drenthe.

De belangen van Het Drentse Landschap worden behartigd door LandschappenNL dat sinds 1996 een bijdrage van € 287,1 miljoen ontving.

Deelnemers van de Postcode Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen wij LandschappenNL en 94 andere organisaties financieel ondersteunen.

En dankzij u groeide dit Nederlandse loterij-initiatief uit tot de grootste fondsenwerver ter wereld – er werd al € 7 miljard aan goede doelen geschonken. Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl

Dankzij u.

36

Berichten

Diversen Groot-Frieslandpad LAW 14 Sinds september is het GrootFrieslandpad officieel geopend.

Deze nieuwe langeafstandswandeling doorkruist ook Drenthe en loopt onder meer over het erf van boerderij Egberts Lent, die eigendom is van Het Drentse Landschap. Deze wandeling, geïnitieerd en beheerd door Wandelnet, gaat terug in de tijd toen de Zuiderzee nog niet bestond en Friesland en Noord-Holland één geheel vormden. Het pad is verlengd naar Norg in de provincie Drenthe.Vanaf Norg loopt de route verder naar de plaatsen Schipborg, Oude Pekela en Bellingwolde in Groningen en naar de Eems in Duitsland.

Alle etappes zijn inmiddels te downloaden op de site van Wandelnet en binnenkort is er een wandelgids te verkrijgen.

Tijdens etappe 18 - van Annen naar Veendam - komt de wandeling langs boerderij Egberts Lent. Dit is een gerestaureerde Oldambster boerderij uit 1812 - de oudste gebinten zijn zelfs gedateerd rond 1630 - die naast het bever-informatiecentrum tevens onderdak biedt aan een B&B. Kijk voor meer informatie op wandelnet.nl/grootfrieslandpad-law14 of www.egbertslent.com.

Nieuwe Wet Natuur­ bescherming De afgelopen jaren heeft de voorbereiding van de nieuwe Wet Natuurbescherming veel tijd en overleg gekost. Deze wet moet in de plaats komen van

de Wet Natuurbescherming uit 1998, de Boswet en de Floraen faunawet. Met de uitvoering van de wet in Drenthe is de Provincie belast. In het voortraject hebben op verzoek van de Provincie diverse betrokkenen, waaronder terreinbeheerders zoals Het Drentse Landschap, inbreng geleverd. In de nieuwe wet wordt het wildbeheer in handen gelegd van wildbeheereenheden die aan de hand van faunabeheerplannen, op basis van gerichte monitoring van wildbestanden, het beheer uitvoeren. De zorgplicht voor het wild blijft daarbij bestaan.

In geval van schade kan een beroep worden gedaan op het Faunafonds.Voor de beschermde soorten is handhaving van de regelgeving vanuit de Wet

Natuurbescherming essentieel om de bescherming van planten- en diersoorten in Drenthe de komende jaren tot een succes te maken.

Nieuwe educatieve medewerker Sinds september is Xantha Doevendans aangesteld als educatief medewerker om onderwijsprojecten op te starten en te begeleiden. Ze heeft een paar jaar als leerkracht in het basisonderwijs gewerkt en is tevens werkzaam voor de Waddenvereniging.

Sinds oktober werkt ze bovendien 2,5 dag voor het Duurzaamheidscentrum voor de Gemeente Assen.

Als natuur- en erfgoedorganisatie vindt Het Drentse Landschap

het belangrijk dat kinderen al vroeg in aanraking komen met natuur en de geschiedenis van hun eigen omgeving. Struinen in de natuur, het maken van een eigen hut, op zoek gaan naar rupsen en slakken, in de huid van een hunebedbouwer kruipen, meel maken in een echte molen: allemaal activiteiten die kinderen hun hele leven blijven onthouden.

Ook actuele thema’s die te maken hebben met natuur, erfgoed en landschap in Drenthe worden op een speelse manier onder de aandacht gebracht.

Het gaat dan om ‘ingewikkelde’ onderwerpen als biodiversiteit, natuurbeheer, ecoducten en ecologische hoofdstructuur.

Deze onderwerpen worden verpakt in aaibare dieren als

Berichten

Bever, Das en Egel. Daarbij wordt, waar mogelijk, samengewerkt met IVN Regio Noord of Landschapsbeheer Drenthe.

Jaarlijks vrijwilligersuitje De jaarlijkse vrijwilligersbijeenkomst die dit keer plaatsvond op Landgoed Mensinge in Roden werd druk bezocht. De mooie omgeving, het interieur en de rijke historie zorgen ervoor dat Landgoed Mensinge tot ĂŠĂŠn van de meest boeiende landgoederen van Drenthe hoort. De locatie was gekozen omdat Het Drentse Landschap zelf ook havezaten in haar bezit heeft, zoals bijvoorbeeld Oldengaerde, De Havixhorst en Lemferdinge. Het aardige was dat de rondleiding in het gebouw werd gedaan door vrijwilligers van Mensinge.

Ook was er even tijd om ervaringen met elkaar uit te wisselen. Daarnaast werd er in de Landskeuken een boeiende lezing gegeven door Carolina Verhoeven. Ze vertelde over oude en regionale tradities in de eeuwenoude plattelandskeuken.

Na een afsluitend etentje ging ieder weer huiswaarts met een dankbaar gevoel richting de medewerkers en vrijwilligers van Landgoed Mensinge.

Heeft u ook belangstelling om vrijwilligerswerk te gaan doen voor Het Drentse Landschap?

Neem dan contact op met Hans Colpa: h.colpa@drentslandschap.nl of via (0592) 31 35 52.

Klapekesters geportretteerd De uit Wolvega afkomstige kunstenaar en onderzoeker Martin Brandsma is gefascineerd door Klapeksters.

Klapeksters zijn uit het noorden afkomstige zangvogels met roofvogelgedrag die op de heidevelden in Nederland komen overwinteren. Martin volgt deze dieren al jaren in het DrentsFriese grensgebied. Het intensief observeren van Klapeksters veranderde niet alleen zijn blik op deze vogel, maar ook die op hem zelf en de wereld om hem heen. Duizenden uren keek hij naar Klapeksters en tekende ze nauwgezet. Door tekeningen te maken van de variatie in de uiterlijke kenmerken leerde hij individuen onderscheiden. Geen twee Klapeksters zijn hetzelfde voor

wie zich in hen verdiept. In de publicatie IDENTITIES zijn die schematische maar uiterst precieze tekeningen gebundeld en geordend naar gebieden waar diverse Klapeksters de winters van 2011 tot en met 2016 doorbrachten. Meer informatie over deze publicatie en de klapekster-fascinatie van Martin is te vinden op de website: www.martinbrandsma.nl Fosfaten Het oordeel van het Planbureau voor de Leefomgeving was duidelijk: intensivering in de landbouw is doorgeschoten en ons milieu betaalt de prijs. Ook de Europese Unie tikt Nederland op de vingers. Beschamend dat Nederland met al zijn welvaart natuur en milieu onvoldoende beschermt en teruggefloten

wordt door de Europese Unie.

Staatssecretaris Van Dam zegt machteloos te staan en verwijst naar de sector.Veel wettelijke kwaliteitsnormen voor water, lucht en bodem worden echter overschreden.Vooral de toename in fosfaten uit de veehouderij is een belangrijke oorzaak.Vroeger werkten boeren met de natuur en vormden ze het landschap. Tegenwoordig werken ze ondanks natuur en bedreigen ze soms het landschap. Maar de consument heeft een belangrijke stem met haar koopgedrag. Kritisch consumeren voor behoud van het landschap. We zijn zeer benieuwd of we op het gebied van natuur en milieu wat te kiezen hebben bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen.

37

38

Berichten

Fonds Onrendabele Monumenten In 2015 heeft Stichting Het Drentse Landschap het Fonds Onrendabele Monumenten (FOM) opgericht. Het doel van dit fonds is het vaak dure beheer en onderhoud van onrendabele monumenten in bezit van Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Kerken financieel te ondersteunen. Dit jaar kreeg de FOM de status van Culturele ANBI. Met deze status is de FOM een erkend goed doel waarmee giften bij de inkomstenbelasting fiscaal aftrekbaar zijn. Omdat de FOM een culturele ANBI is, is de fiscale aftrekbaarheid zelfs 150% in 2016 vanwege een tijdelijk ver-

hoging voor culturele ANBI’s onder de Geefwet.

Nieuwe vlinderatlas: Dagvlinders in Drenthe Onlangs is de nieuwe verspreidingsatlas van de Drentse dagvlinders in Zwiggelte gepresenteerd. In deze rijk geïllustreerde, gebonden uitgave zijn de gegevens van duizenden uren veldwerk van de vrijwilligers van de Vlinderwerkgroep Drenthe verwerkt. Deze gegevens zijn aangevuld met meldingen van vele honderden andere waarnemers via waarneming.nl en telmee.nl in de periode 2007-2015. Dit heeft geleid tot een prachtig actueel overzicht van de dagvlinders in Drenthe. Op de verspreidings-

kaarten is niet alleen het huidige voorkomen van de soorten weergegeven. Ook laten ze zien wat de veranderingen zijn ten opzichte van de vorige atlas (1990-2001), zoals de spectaculaire verovering van Drenthe door het Bont zandoogje en de dramatische achteruitgang van de Argusvlinder en het Gentiaanblauwtje.Van een groot aantal soorten is ook de ontwikkeling van de verspreiding (verspreidingstrend) sinds 1990 in beeld gebracht, zowel voor Drenthe als voor heel Nederland. Een primeur voor een regionale vlinderatlas.

Door de vele prachtige foto’s van alle vlinders en hun leefgebieden, van hun eitjes, rupsen en poppen, bijna allemaal

gemaakt in Drenthe, bieden de ruim 160 pagina’s van deze atlas (met een formaat van 30 x 30 cm), daarnaast vooral ook veel uren kijkplezier. Het boek kost € 20,00 en is te bestellen via www.drentslandschap.nl/winkel. Dit is exclusief verzendkosten.

De atlas is tot stand gekomen mede dankzij financiële bijdragen van Het Drentse Landschap, Natuur­ monumenten, Staatsbosbeheer, de Provincie Drenthe en het Prins Bernhard Cultuurfonds Drenthe. De atlas, die zo duurzaam mogelijk is gedrukt, is te bestellen via de website van de Vlinderwerkgroep Drenthe, www.vlinderwerkgroep drenthe.nl.

Als je de kraan opendraait‌ Het enige waterpoppenhuis van Nederland staat in het Duurzaamheidscentrum in het Asserbos. Beleef in een fascinerend spel van licht en geluid hoeveel drinkwater we gebruiken.

Dat is vast veel meer dan je denkt. Je hebt het elke dag nodig. Of je nu je tanden poetst of onder de douche stapt. Een volwassene gebruikt per dag ruim 120 liter.

Dat zijn 12 emmers vol!

Minder warm water, beter voor later Drenthe beschikt over uitstekend drinkwater. Niet schaars, maar wel bijzonder. Een belangrijke reden om bewust om te gaan met water is de besparing op energie. Bijna 20Â procent van het gasverbruik gaat op aan warm water voor de badkamer en de keuken.

Door in huis slim om te gaan met warm water daalt de energierekening en de milieubelasting.

Het Duurzaamheidscentrum heeft het poppenhuis in bruikleen van WMD.

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur • VSBfonds Groningen - www.vsbfonds.nl Zet zich in voor de kwaliteit van de Nederlandse samenleving • PBCF Amsterdam - www.prinsbernhardcultuurfonds.nl Voor cultuur en natuurbehoud in Nederland • JMFonds Groningen - www.jmfonds.nl Levert bijdragen aan maatschappelijke ontwikkelingen • PROVINCIE DRENTHE Assen 0592 36 55 55 www.pronincie-drenthe.nl • Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw • SWECO NEDERLAND B.V. Groningen (088) 811 66 00 Advies- en ingenieursbureau • ATTERO Wijster (088) 550 10 00 Energiek met milieu – Terugwinning grondstoffen en productie duurzame energie uit afvalstromen.

• NAM B.V. Assen (0592) 36 91 11 Opsporing en winning van aardolie en aardgas in Nederland • Havesathe ‘DE HAVIXHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant • NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait...

• Buro HOLLEMA B.V. Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT • N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water • DRUKKERIJ VAN GORCUM BV Raalte (0572) 349700 Uitgeverij/grafisch bedrijf • BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling • HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Groningen (050) 597 39 59 Uw installatie in goede handen!

• DE ROO DRENTE BV Bedum (050) 301 25 00 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen • POLYTEC NEDERLAND BV Assen (0592) 377400 www.polytec.nl • CONCORDIA BOUWMATERIALENHANDEL Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel • OOSTERHUIS BV Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk • ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl

• WARENHUIS VANDERVEEN (ASSEN) Assen (0592) 31 16 11 Shop-in-shop totaalwarenhuis ELTON BV • Roden (050) 502 11 99 Producenten van ELLEN tochtprofielen • VNO NCW NOORD Groningen (050) 534 38 44 Belangenbehartiger van het Noorden • VANDERSALM Bouwkundig ontwerp- en adviesburo Dwingeloo (0521) 593 638 Nieuwbouw, verbouw, renovatie, projectontwikkeling en restauratie • DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR Leeuwarden (058) 291 31 31 Installatiebedrijf DICK SJABBENS • Diever (0521) 59 19 94 Specialist in duurzame energietechnieken • Schildersbedrijf WESTERBEEK Zuidwolde, www.westerbeek-schilders.nl De beste vriend van uw huis BOUWBEDRIJF BRUINS SLOT V.O.F. • www.bouwbedrijfbruinsslot.nl Restauratie - onderhoud - verbouw - nieuwbouw • HOFSTRA HULSHOF BOUW BV Nieuw-Buinen (0599) 21 29 77 • COMPUSYSTEMS Hoogezand (0598) 34 38 60 • OP- EN OVERSLAG MEPPEL B.V. Meppel (0522) 24 36 12 Grond, weg- en waterbouw • ROELOFS BV Den Ham (0546) 671 741 www.roelofszandwinning.nl • COOPERATIE TVM Hoogeveen www.tvm.nl De mobiliteitsverzekeraar: voor transport over weg, water en automotive • CARAAD BELASTINGADVISEURS Groningen www.caraad.com • RIETDEKKERSBEDRIJF J.G. KAPPE Diever (0521) 593 043 www.jgkappe.nl Natuurlijk riet! Onderhoud, reparatie, nieuwe daken, gratis quickscan • FRIESLAND CAMPINA DOMO Beilen (0593) 537 171 • VISSER ASSEN Assen (088) 1181888 www.visser-assen.nl • MACG MANAGEMENT & ADVIES COLLECTIEF Groningen (050) 579 8750 www.macg.nl • HOORNSTRA AANNEMINGSBEDRIJF N.V. Nieuw Buinen (0599) 212 170 www.hoornstra-nb.nl GROENVOORZIENINGSBEDRIJF • HILKO BAKKER B.V. Eursinge (0528) 241 986 BRANDS BOUWGROEP B.V. • Emmen (0591) 657900 www.brandsbouw.nl DUNNEWIND GROEP • Ommen (0529) 452150 www.dunnewindgroep.nl BUYSROGGE SAFE B.V. • Assen (0592) 346103 www.buysrogge.nl

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed.

Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen • Stichting Oude Drentse Kerken • Stichting drs. A.V.J. den Hartogh Fonds

Volg ons via