Vernis Magazine, editie#10, Nederlandse editie by Koninklijke VHOK

VILLA HENN Y Geometrisch stijlicoon in de Lage Landen (pagina 50)

DISC R ET E C H IC

TEFAF ACHTER DE SCHERMEN ORGI E S , OOR L OG E N H ET L A ATST E OOR DE E L

De visioenen van Jheronimus Bosch 30 0.0 0 0 OBJ EC T E N

De schatkamer van Het Rijksmuseum •PLUS• 3 C OLUM N IST E N, 18 T ROU VA I L L E S , E N 2 4 I T E M S I N E E N BI JZ ON DE R E NSE M BL E 8

717953 055699

11-20 MAART 2016 EXCELLENCE IN ART

7,000 years of art history for sale with over 270 leading art dealers and galleries from around the world.

MECC MAASTRICHT, NEDERLAND WWW.TEFAF.COM

VOORWOORD

de eersten een reportage maken over het depot van dit museum van wereldallure. Ook Het Noordbrabants Museum schaart zich deze dagen onder de grote musea ter wereld met de opzienbarende, veelomvattende expositie rondom Jheronimus Bosch. Het museum wist ijf jaar geleden, ten tijde van twintig schilderijen en nehet honderdjarig jubileum gentien tekeningen los te van de nu Koninklijke weken van onder andere het kunsthandelarenvereniging Museo Nacional del Prado VHOK in 2011, begonnen in Madrid, het Musée du wij met Vernis. Wij hebben Louvre in Parijs en The Nain dit tijdschrift een medium tional Gallery of Art in gevonden om met passie over Washington door een wel de kunstwereld te verhalen. heel bijzonder ruilmiddel in Met plezier presenteren wij u te zetten. U leest erover op De kunstwereld verandert in rap tempo. nu, net voor TEFAF Maaspagina 28. Zo vraagt de steeds internationaler tricht 2016, alweer onze In het licht van de steeds opererende kunsthandel om kunstbeurzen tiende editie. internationaler opererende die daarop inspelen. En ook ons eigen De laatste maanden moet kunstwereld zijn we ook blij tijdschrift Vernis wordt steeds ik veel denken aan de woordat we een samenwerking den van de Amerikaanse zijn aangegaan met het tijdinternationaler. fysicus Thomas Kuhn. Hij is schrift Diplomat Affairs, een bekend geworden om zijn in blad met controlled circulation. 1962 gepubliceerde boek, waarin hij werk aan de Upper East Side. Veel relaties Wat Vernis nastreeft voor de liefhebber schrijft dat zijn wereld te maken heeft met hebben daar hun woning of pied à terre op van kunst, heeft Diplomat Affairs zich als een paradigm shift. Nu is ook de kunst- loopafstand. Het relatief kleine beurs- doel gesteld voor de wereld van het Corps wereld in rap tempo fundamenteel aan gebouw biedt ruimte aan circa 75 stands, Diplomatique, een luchtige blik achter de het veranderen. Wij merken het al enkele dus kunnen er ieder jaar 150 kunsthande- schermen van de wereld van ambassadeurs jaren, maar de veranderingen blijken nu laren exposeren. Komende oktober zal de en politiek. Diplomat Affairs gaat mee in nog dieper dan gedacht. Een verzwaarde eerste TEFAF New York Fall plaatsvinden, een extra oplage van Vernis en we verwelfocus op kwaliteit en een klantenkring, die met een focus op de klassieke kunst. In mei komen alle excellenties en overige lezers in zich uitbreidt tot ver buiten onze eigen 2017 richt de boutique-beurs TEFAF New de hoogste regionen van de kunst. landsgrenzen, vergt een andere manier York Spring zich op de moderne en heWe wensen u veel leesplezier en kijken van werken. dendaagse kunst. Beide evenementen zul- ernaar uit u te mogen begroeten op o.a. Zo heeft TEFAF Maastricht vlak voor len de aandacht voor TEFAF Maastricht TEFAF Maastricht, ART Breda of in onze het ter perse gaan van deze editie van Ver- zonder twijfel enorm vergroten. In deze eigen galeries en winkels. nis aangekondigd naar New York te gaan. editie van Vernis vertelt Jonathan Green, Al jaren kijkt het bestuur van één van de directeur van het familiebedrijf in schilmeest invloedrijke beurzen om zich heen. derijen in Londen en bestuurslid bij TEEen avontuur in China is om de juiste re- FAF, over de veranderingen die de uitdenen in het aanlooptraject afgeblazen, breiding van TEFAF naar New York met T E K S T maar nu gaat TEFAF twee evenementen zich mee zullen brengen. Robert D. Aronson organiseren op de meest prestigieuze plek Verder nemen we in deze Vernis een Voorzitter van de Koninklijke in Manhattan, de Park Avenue Armory, bijzonder kijkje achter de schermen van Vereeniging van Handelaren in een negentiende-eeuws militair bouw- het Rijksmuseum. We mochten als één van Oude Kunst in Nederland

KUNSTHANDEL VERKENT HAAR GRENZEN

voorjaar 2016

vernis#10

–

003

vernis INHOUD

040

Fotoreportage: TEFAF Ivo Weyel neemt een kijkje achter de schermen van TEFAF, een wereld van discrete chic, die zich uitstrekt tot Maastricht Aachen Airport.

028

Jheronimus Bosch ‘Pak het eerste vliegtuig en ga dat zien’, schreef The Times over de Jheronimus Bosch tentoonstelling in Het Noordbrabants Museum. Nagenoeg alle werken van de geniale schilder zijn er verzameld.

050

RU BR I E K E N... 003 | Voorwoord 004 | Inhoud 011 | Trouvailles 027 | Column Ivo Weyel 004

–

vernis#10

Villa Henny

039 | C olumn Yvo van Regteren Altena

063 | Gastcolumn Christoph Martin Vogtherr

096 | Ledenlijst Koninklijke VHOK

Architect Robert van ’t Hoff liet met Villa Henny een bijzonder ontwerp na. De 20e-eeuwse villa is een van slechts een handvol huizen die Van ’t Hoff ontwierp voor hij de architectuur gedesillusioneerd vaarwel zegde. voorjaar 2016

Frides LamĂŠris Art and Antique specialized in glass and ceramics

Please come and visit us in Amsterdam We are only a three hour drive by car or by train from the Tefaf in Maastricht. In the middle of the Art and Antiques district The Spiegelkwartier, next to the Rijksmuseum Amsterdam NIEUWE SPIEGELSTRAAT 55 | 1017 DD AMSTERDAM | 00.31.20.6264066 | OPEN FROM MONDAY UNTIL SATURDAY 10:00-18:00

vernis INHOUD

078

064

Interview Jonathan Green ‘De kunstmarkt hoeft niet te vrezen voor een nieuwe crisis’, vindt Jonathan Green, ceo van de Richard Green Gallery in Londen en board member van TEFAF.

Depot: het Rijksmuseum Het is schatgraven in Eurokluis in Lelystad, waar de stukken staan opgeslagen waarvoor in het Rijksmuseum geen plaats is.

E N OOK ... 024 | Mijn mooiste stuk Serah Jap-A-Joe werd enthousiast van het on-Hollandse gevoel dat deze Hollandse trumeau haar gaf.

036 | Mijn mooiste stuk Een Heriz-tapijt was liefde op het tweede gezicht voor Ramses en Simone van Hövell tot Westerflier.

058 | A genda Erop uit met de leden van de Koninklijke VHOK. 060 | I n beeld ’s-Hertogenbosch heeft een rijke geschiedenis, ook op het gebied van kunst en cultuur.

072 | De specialisten van de Koninklijke VHOK ontsluiten een schat aan kennis.

090 | Cursusprogramma Ga in de leer bij een oude meester. 094 | Vriendenkring van de Koninklijke VHOK maakt het mogelijk mee te kijken over de schouder van een expert.

098 | Toekomstantiek Lijn zonder einde van Constant. 006

–

vernis#10

083

Ensemble Gedistingeerde tafelschikkingen en het beste paard van stal gefotografeerd door Marie Cécile Thijs. voorjaar 2016

Roman Theatre Mask 1st - 2nd centuries AD Giallo Antico marble, imported from the Simitthus quarries in Tunisia in Imperial times 41 cm Height

L贸pez de Arag贸n Maastricht 2016 - Stand 175 w w w. l o p e z d e a ra g o n . c o m | d i e g o @ l o p e z d e a ra g o n . c o m | + 3 4 6 2 9 2 2 9 8 7 2

C OL OFON

VOORJAAR 2016 | JAARGANG 06 #10 Hoofdredactie

Mischa van de Woestijne Eindredactie

Melinda Braaksma / Edit Value (melinda@editvalue.nl) Engelse vertaling

Francesca de Châtel Art direction

Antoine Hamers / Wolk Ontwerp (antoine@wolkontwerp.nl) Uitgever en bladconcept

Mischa van de Woestijne / MI7 Media Intelligence (mischa@mi7.nl) Medewerkers TEKST

Onno Aerden, Melinda Braaksma, Aya Langeveld, Yvo van Regteren Altena, Jettie Rozemond, Christoph Martin Vogtherr, Ivo Weyel, Mischa van de Woestijne BEELD

Peter Boer, Herman van Heusden, Friso Keuris, Tekenteam.nl, Marie Cécile Thijs, Borzo Gallery, Richard Green Gallery, het Rijksmuseum, Het Noordbrabants Museum Met speciale dank aan

Robert Aronson, Ilse Daatselaar, Caroline Esbach, Frouke Jorna, Paul Wullems Advertenties, abonnementen en nabestellingen

Koninklijke Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland Damrak 375 nl-1012 zj Amsterdam TELEFOON +31 (0)20-6238904 E-MAIL info@kvhok.nl INTERNET www.kvhok.nl Druk

Van Aalst Printmanagement, Zaandijk Distributie

Vernis verschijnt in zowel een Nederlandse als een Engelstalige editie in een oplage van 18.000 exemplaren. Vernis wordt verspreid via de bij de Koninklijke VHOK aangesloten leden en op de belangrijkste kunstbeurzen in Nederland en België waaronder TEFAF Maastricht en PAN Amsterdam. vernis TIJDSCHRIFT VAN DE KONINKLIJKE VEREENIGING VAN HANDELAREN IN OUDE KUNST IN NEDERLAND (KVHOK)

VILLA HENN Y Geometrisch stijlicoon in de Lage Landen (pagina 50)

DISC R ET E C H IC

JAARGANG 06

TEFAF ACHTER DE SCHERMEN ORGI E S , OOR L OG E N H ET L A ATST E OOR DE E L

De visioenen van Jheronimus Bosch

VOORJAAR 2016 #10

30 0.0 0 0 OBJ EC T E N

De schatkamer van Het Rijksmuseum •PLUS• 3 C OLUM N IST E N, 18 T ROU VA I L L E S , E N 2 4 I T E M S I N E E N BI JZ ON DE R E NSE M BL E 8

717953 055699

Cover NL.indd 1

22-02-16 12:36

COVERBEELD: UIT DE FEATURE ‘VILLA HENNY’ (ZIE PAGINA 50) FOTOGRAFIE: FRISO KEURIS © 2016 KVHOK/MI7 MEDIA INTELLIGENCE VERNIS IS EEN UITGAVE VAN DE KVHOK EN MI7 MEDIA INTELLIGENCE. NIETS UIT DEZE UITGAVE MAG WORDEN VERMENIGVULDIGD, OPGENOMEN IN EEN ELEKTRONISCH DATABESTAND OF WORDEN GEPUBLICEERD, OP WELKE WIJZE DAN OOK, ZONDER VOORAFGAANDE SCHRIFTELIJKE TOESTEMMING VAN DE RECHTHEBBENDEN (ARTIKEL 15 AUTEURSWET). ISSN 2211-4017

008

–

vernis#10

voorjaar 2016

DuomĂ¨tre Unique Travel Time watch Dr. Craig Venter, decoder of human DNA

Open a whole new world

Afbeelding: Francois du Plessis book object, galerie Chiefs & Spirits

10 -17 april 2016 | CHASSEVELD BREDA

GENIET VAN KUNST, ANTIEK EN DESIGN OP ART BREDA Een hoogwaardig en breed scala aan oude en

buitenland uit het hoogste segment tonen hun

hedendaagse kunst, antiek, aziatica, Jugendstil

collecties.

en Art Deco, zilver, antieke en hedendaagse

Laat u verrassen en verleiden door het buiten-

juwelen. Ruim 90 deelnemers uit binnen- en

gewone aanbod op ART BREDA!

www.artbreda.nl Insurance BV Hoofdsponsor Breda/Brussel

T ROU VA I L L E S

Wat maakt een antiek stuk of speciale zoekopdracht echt bijzonder? Het opzienbarende verhaal over de herkomst en de soms werkelijk tot de verbeelding sprekende obstakels die overwonnen moesten worden voor de ‘schat’ kon worden veiliggesteld. In deze Vernis leest u enkele van die verhalen.

TROUVAILLES MET DANK A AN

Caroline Eschbach

A NTIQUA IR JU W ELIER M A RJA N STERK

Tête de Bélier hanger, René Boivin René Boivin is misschien niet het meest bekende, maar zeker één van de invloedrijkste juweliershuizen van de twintigste eeuw. Na het overlijden van René Boivin werd het bedrijf voortgezet door zijn vrouw, Jeanne Boivin. Samen met top-ontwerpsters als Suzanne Belperron en Juliette Moutard werden de meest legendarische juwelen gecreëerd. Het is opmerkelijk dat zo veel vrouwen een vooraanstaande rol hebben

voorjaar 2016

gespeeld in dit bedrijf. Misschien worden de juwelen van Boivin, zoals deze ramskop uit de serie ‘Signes du Zodiaque’, daarom zo graag gedragen door vrouwen over de hele wereld en zijn ze altijd zeer gezocht.

Datering Parijs, Frankrijk, vervaardigd rond 1970, naar een ontwerp uit 1964 Materiaal en techniek 18 karaat geelgoud, zilver, robijn Afmetingen H 57 mm, excl. hangeroog Prijs Op aanvraag

vernis#10

–

011

T ROU VA I L L E S

GALERIE TINY ESVELD

Sevilla World Expo 1992 stoel, Frans van Praet Het Belgische paviljoen op de World Expo in Sevilla in 1992 werd algemeen beoordeeld als een van de mooiste presentaties van de show. Tijdens de zes maanden durende show werd het paviljoen bezocht door meer dan 2,4 miljoen mensen. Het interieur was ontworpen door Frans van Praet, beroemd om zijn Sevillastoel in kristal, een werk dat speciaal voor de World Expo in een gelimiteerde oplage van

012

–

vernis#10

50 exemplaren werd gemaakt. Alle kristallen stoelen zijn genummerd en dit is nummer 8/50. Om te laten zien welke technieken het beheerste, sleep de Belgische kristalfabriek Val St Lambert het kristal zo dat het licht perfect wordt gereflecteerd.

Provenance Belgische verzamelaar Datering België, 1992 Materiaal en techniek Val St Lambert kristal Afmetingen 40 cm Prijs € 8.700

voorjaar 2016

T ROU VA I L L E S

GUDE & MEIS ANTIEKE KLOKKEN

Franse bronzen en marmeren sculpturale klok Barrard & Vignon Op het eerste gezicht lijkt het hier te gaan om Atlas maar het leeuwenvel duidt op Hercules. En dat klopt want de Griekse mythologie leert ons dat Hercules het heelal een korte periode heeft gedragen. Hij had Atlas opgedragen om de appels van de Hesperiden te stelen. Bij terugkomst wilde Atlas echter de appels zelf naar Eurystheus brengen en Hercules laten staan. Het lukte Hercules echter met een list om Atlas weer te bewegen om het heelal op de schouders te nemen.

Provenance Uit privécollectie Datering Frankrijk, circa 1860 Materiaal en techniek Gepatineerd brons, griotte rouge marmer Afmetingen H 94 x B 34 x D 28 cm Prijs € 28.000

DOU W ES FINE A RT

Le Port du Tréport, le Matin, en Normandie Johan Barthold Jongkind Dit uitzonderlijk grote, kleurige en gedetailleerde topwerk van de belangrijke voorloper van het impressionisme Johan Barthold Jongkind, zal vanaf 28 mei 2016 te zien zijn in de tentoonstelling ‘Reiskoorts bij Nederlandse kunstenaars sinds 1850’ in De Hallen in Haarlem. Het was meer dan zestig jaar in een particuliere verzameling en wordt nu voor het eerst weer aangeboden. In 1852 werd het ingezonden voor de Parijse Salon en won daar een medaille. In 1967 hing het op de tentoonstelling in het Dordrechts Museum, ‘Fantasie en Werkelijkheid’ en in 1971 op de grote overzichtstentoonstelling ‘J.B. Jongkind’ in het Rijksmuseum Twenthe.

voorjaar 2016

Provenance Huijnck & Scherjon, Amsterdam; Martin B. Asscher, London, 1949; Douwes Fine Art; Nederlandse particulier in Leeuwarden, jaren 50; sindsdien in dezelfde collectie. Datering Frankrijk, 1851 Materiaal en techniek Olieverf op doek Afmetingen 106 x 170 cm Prijs Op aanvraag

vernis#10

–

013

T ROU VA I L L E S

KUNSTHANDEL A.H. BIES

Hollands winterlandschap met schaatsenrijders, een paardenslee en een koek-en-zopie, Andreas Schelfhout De ijsgezichten van Andreas Schelfhout (1787-1870) behoren tot de meest gezochte winterlandschappen. Dit werk uit 1852 moet vanwege de hoge artistieke kwaliteit tot zijn hoogtepunten gerekend worden. Waar schilderijen van Schelfhout in die tijd ten hoogste enkele tienduizenden guldens opbrachten, werd dit schilderij in 1973 voor het recordbedrag van 360.000 gulden excl. opgeld afgehamerd in de veiling van Mak van Waay in Amsterdam. De spanning in de veilingzaal liep zo hoog op dat er mensen flauwvielen.

Provenance Particuliere collectie, Nederland Datering Nederland, 1852 Materiaal en techniek Olieverf op paneel Afmetingen 77 x 105 cm Prijs Op aanvraag

ROBERT SCHREUDER A NTIQUA IR

Napoleon le Grand Auguste Gaspard Louis Boucher Desnoyers Deze prachtige gravure van Auguste Gaspard Louis Boucher Desnoyers (1779-1857) toont Napoleon ten voeten uit, staand voor de troon in zijn kroningsgewaad met een lauwerkrans in het haar, gebaseerd op het officiële schilderij van Baron François Gérard (1770 - 1837). Wat de gravure uniek maakt is het kleine stempel (een gekroonde adelaar) onder de afbeelding. Napoleon gaf zelf opdracht de eerste duizend exemplaren van dit stempel te voorzien en gaf die persoonlijk cadeau aan zijn officieren en vrienden. De meeste van die eerste exemplaren zijn inmiddels verloren gegaan.

Provenance Particuliere collectie, Frankrijk Datering Frankrijk, 1810 Materiaal en techniek Gravure in vergulde houten Empire-lijst Afmetingen 94 x 75 cm Prijs € 4.500

014

–

vernis#10

voorjaar 2016

T ROU VA I L L E S

BASTINGS A NTIQUA IRS

Inname en overgave van stad Den Bosch, Charles Rochussen Op het schilderij zien we Frederik Hendrik van Oranje (met hoed in de hand), rechts van hem veldheer graaf Ernst Casimir (in harnas) en links van hem, op wit paard, A.S. van Grobbendonck, die namens Spanje de stad Den Bosch in 1629 overgeeft aan zijn belegeraar. Op de achtergrond in de praaltent staat Amalia van Solms tussen haar kinderen en de hofhouding. Op de achtergrond de opgeblazen Vughter Poort en in de verte de Kathedraal St. Jan. Charles Rochussen (1814-1894) schilderde dit monumentale werk en schonk het aan de Historische Galerij van de Amsterdamse kunstenaarsvereniging ‘Arti et Amici-

voorjaar 2016

tiae’ waarvan hij in 1864-65 voorzitter was en waar in totaal 104 schilderijen van bekende Nederlandse schilders hingen. Na enkele jaren in Londen te zijn geweest, hing het stuk aan het begin van de 20e eeuw enkele jaren in het Haags gemeentemuseum. Een kleine voorstudieaquarel is in bezit van de collectie Van Lanschot.

Provenance Arti et Amicitiae, Amsterdam; kunsthandel in Londen; kunstverzamelaar in Den Haag Datering Nederland, gedateerd 1864 Materiaal en techniek Olieverf op doek Afmetingen 105 x 178 cm, dagmaat (in originele lijst) Prijs € 60.000

vernis#10

–

015

T ROU VA I L L E S

FOUM A NI PERSIA N GA LLERY

Witte kom Deze uit Rayy afkomstige witte kom is een bijzonder zeldzaam resultaat van de keramiekproductie uit de twaalfde eeuw. De eenvoudige vorm en de met de hand gemodelleerde ribbels aan de buitenkant zijn uniek. Enkel in het Metropolitan Museum of Art in New York is een vergelijkbare kom te vinden (Cat. nr. 29.160.3).

Provenance Amsterdamse privécollectie Datering Rayy, Perzië (Iran), 12e eeuw Materiaal en techniek Kwarts-fritgoed Afmetingen H 10,2 x D 13,5 cm Prijs Op aanvraag

F R I D E S L A M É R I S K U N S T- E N ANTIEKHANDEL

Vriendschapsglas gesigneerd ‘Adams’ L. Adams Volgens Denis Diderot (1713-1784) was een toast op de vriendschap de belangrijkste dronk die in Nederland aan tafel werd uitgebracht. Speciaal hiervoor werden glazen gegraveerd, vaak met een afbeelding van twee mannen. Dit glas is zeldzaam omdat juist de vriendschap tussen vrouwen wordt verbeeld. Het glas toont twee dames in antieke gewaden zittend op een bank naast een altaar. Eén vrouw heeft een brandend hart in haar hand. Hieronder de inscriptie ‘Vriendschap’. Het glas is gesigneerd ‘Adams’.

Provenance Privécollectie Datering Nederland of Engeland met Nederlandse gravure, eind 18e eeuw Materiaal en techniek Loodglas met diamantstippelgravure Afmetingen H 17,1 cm, diameter kelk 8,5 cm, diameter voet 8,6 cm Prijs Op aanvraag

016

–

vernis#10

voorjaar 2016

T ROU VA I L L E S

FONTIJN ANTIEK

Atmos-klok, Signatuur: ‘J L. Reutter’ Het betreft hier een vroeg type van de beroemde en hooggewaardeerde Atmos-klok, nog gemaakt door de Compagnie Générale de Radiologie in de Parijse voorstad Courbevoie en compleet met de signatuur van de uitvinder, Jean-Léon Reutter. Atmos-klokken verlenen hun energie aan veranderingen in temperatuur en luchtdruk, die zorgen voor een permanente aandrijving of ‘pendule perpétuelle’. Bij dit vroege exemplaar werkt het uurwerk door middel van

voorjaar 2016

een trommel met een U-vormige buis gevuld met kwik en een gas. Behalve de vroege oorsprong en het technische vernuft dragen ook de fraaie Art Deco-vormgeving en opengewerkte wijzerplaat bij aan het zeldzame karakter van deze klok.

Provenance Particuliere verzameling Datering Frankrijk, circa 1930 Materiaal en techniek Vernikkelde kast met vijf facetgeslepen glazen wanden, verzilverde wijzerplaat Afmetingen H 22 x B 17,5 x D 16,5 cm Prijs Op aanvraag

vernis#10

–

017

T ROU VA I L L E S

HEUTINK IKONEN

Uitgebreide Deësis De voorstelling op de ikoon is een uitgebreide Deësis. Kenmerkend voor de iconografie van een Deësis is dat een groep heiligen zich in voorbede tot de centraal afgebeelde Christus wendt, met als doel genade af te smeken voor de gehele mensheid. De compositie van de figuren is zeer evenwichtig, verhoudingen kloppen perfect, de gezichten zijn fijn en duidelijk herkenbaar uitgevoerd. De kleuren zijn aards en warm: zeer kenmerkend voor ikonen uit Noord-Rusland. Naast de esthetische kwaliteit, zijn ook de ouderdom – het is een van de weinige zestiendeeeuwse ikonen die momenteel te koop worden aangeboden –, de conditie en de provenance bijzonder. Deze ikoon werd al in 1928 tentoongesteld in Brussel, tijdens een expositie van moderne en oude Russische kunst. Uitzonderlijk, omdat er in die tijd vanuit de westerse wereld nog vrijwel geen belangstelling was voor ikonen.

Provenance Belgische privécollectie Datering NoordRusland, laat 16e eeuw Materiaal en techniek Ei-tempera op gesso op hout Afmetingen 89 x 23 cm Prijs Op aanvraag

018

–

vernis#10

voorjaar 2016

T ROU VA I L L E S

KUNSTH A NDEL JACQUES FIJNAUT

Zilveren kraankan Hendrik Nieuwenhuys Het gebeurt maar zelden dat men nog grote stukken Nederlands zilver tegenkomt. Dit komt omdat in het verleden juist de grote objecten het eerst te gelde werden gemaakt. Deze kraankan of fontein zal waarschijnlijk zijn centrale plek hebben ingenomen in een ingebouwd buffet dat gedurende de achttiende eeuw vrijwel een standaard onderdeel was van lambrisering en wandbetimmering van de mooiste vertrekken in een huis. In een dergelijk buffet stonden kostbaar glaswerk en zilver te pronken.

Provenance Particuliere verzameling Datering Amsterdam, Nederland, 1780 Materiaal en techniek Zilver Afmetingen H 48 cm Prijs Op aanvraag

voorjaar 2016

vernis#10

â&#x20AC;&#x201C;

019

T ROU VA I L L E S

F I R M A S. VA N L EEU W EN

Wortelnoten topbureau Dit meubel, een zogenaamd topbureau, is gemaakt in Holland met een sterk Engelse invloed, zoals gewoon in deze periode. De Engelse touch zien we bijvoorbeeld in de rechte onderkast met Engels beslag en balpoten. De kap is echter onmiskenbaar Hollands en kan worden toegeschreven aan de Amsterdamse meubelmaker Jan Meier. In de deuren vinden we facetgeslepen spiegels om het kaarslicht te reflecteren.

020

–

vernis#10

Het topbureau zit vol verrassingen. Zo heeft het 41 laden – alle afgezet met visgraatband – waarvan vijf ‘geheime’ laden. De hoge kwaliteit en de afmetingen, maken dit meubel zeer plaatsbaar en een plezier voor het oog.

Provenance Particuliere collectie Datering Holland, circa 1725 Materiaal en techniek Eikenhout belijmd met wortelnotenfineer, facetgeslepen spiegels in de deuren Afmetingen H 235 x B 110 x D 60/97 cm Prijs Op aanvraag

voorjaar 2016

T ROU VA I L L E S

A. A A RDEW ERK A NTIQUA IR JU W ELIER

De Van Belle tabaksdoos met gouden deksel, Louis de Haan en Jan Bagnol Deze exceptionele ovale zilveren tabaksdoos heeft een zwaar en prachtig gedecoreerd gouden deksel. De doos is als dank geschonken door de vroedschap aan de secretaris van de stad, Jacob van Belle, heer van Sleeuwijk, die toen 47 jaar in dienst was, en nadat hij onbetaald het stadsarchief van Rotterdam had geordend. De grote hoeveelheid goud is opmerkelijk, want goud was in het midden van de achttiende eeuw 8,5 maal kostbaarder dan zilver. Het aantal voorwerpen van goud

sel van deze doos is ruim 300 gram goud verwerkt. In het midden is het stadswapen van Rotterdam gedreven en gegraveerd. Deze doos heeft jarenlang deel uit gemaakt van de collectie van het Rotterdams Historisch museum.

dat in Nederland gemaakt is, is dan ook gering. De stukken die bekend zijn, zijn meestal klein en hebben een bescheiden gewicht. In het dek-

Provenance Jacob van Belle (1685 -1762); Jacoba Catharina van Belle (1718-1798), sindsdien in familiebezit Herkomst Nederland, 1757 Materiaal en techniek Gedreven goud en zilver, het gouden deksel is gegraveerd en gedreven Afmetingen H 7,1 x B 13 cm, 800 gram Prijs Op aanvraag

THEO DA ATSEL A A R FINE A RTS & A NTIQUES

Hollands Louis Seize klapbuffet Dit klapbuffet met fontein en spoelbak is uitzonderlijk fraai van constructie en uitvoering. Bijzonder is het uitschuifbare bovenblad, zodat een groter oppervlak ontstaat waarop aan de uiteinden voldoende plaats is voor bijvoorbeeld

voorjaar 2016

kandelaars. Dit is uitzonderlijk omdat het blad meestal opengeklapt wordt, vandaar de naam klapbuffet. Dit rijk gefineerde meubel is waarschijnlijk in een atelier in het internationaal georiënteerde Den Haag gemaakt.

Provenance Particuliere collectie Datering Holland, circa 1790 Materiaal en techniek Eiken kern gefineerd met satijn-, rozen-, palm/buxus-, ebben-, esdoorn- en mahoniehout, tinnen fontein en spoelbak Afmetingen H 90 x B 134 x D 62 cm Prijs Op aanvraag

vernis#10

–

021

T ROU VA I L L E S

K U N S T C ON S U LT - 20T H C E N T U R Y A R T | OBJ EC T S

Uniek theekabinet Michel de Klerk Michel de Klerk (1884-1923) wordt als de belangrijkste architect en meubelontwerper van de Amsterdamse School beschouwd. Zijn meubels zijn zeldzaam en bevinden zich in publieke collecties als die van Rijksmuseum Amsterdam, Stedelijk Museum Amsterdam, Centraal Museum Utrecht en The Wolfsonian Institute in Miami. Dit meubel werd voor het eerst tentoongesteld in 1925 op de beroemde tentoonstelling in Parijs waaraan de stroming Art

022

–

vernis#10

Deco zijn naam ontleent: de ‘Exposition internationale des Arts décoratifs et industriels modernes’. Voor Museum Boijmans van Beuningen en Design Museum Gent was dit aanleiding het meubel op te nemen in de gezamenlijke tentoonstelling ‘Design Derby Nederland-België 1815-2015’ (2015/2016).

Provenance Particuliere collectie Datering Nederland, 1917 Materiaal en techniek Mahonie, ebben en coromandel Afmetingen H 88 x B 139 x D 63 cm Prijs Op aanvraag

voorjaar 2016

T ROU VA I L L E S

A RONSON A NTIQUA IRS

Blauwwitte bloempiramides Toegeschreven aan Dirck Witsenburgh, eigenaar van de Witte Ster Vijftien jaar geleden bezochten Robert Aronson en zijn vader een deftig Belgisch echtpaar. Vader en zoon waren verrast toen zij bij hen een paar blauwwitte bloempiramides aantroffen. Deze waren op dat moment niet te koop, maar de eigenaren beloofden: “Wanneer wij er klaar voor zijn om ze wel te verkopen, komen we naar jullie.” In de vroege zomer van 2015 kwam het echtpaar de belofte van die eerste ontmoeting na. De hoogte van deze tulpvazen is opmerkelijk: het zijn de hoogste tulphouders die sinds 1991 op de markt zijn verschenen.

Provenance Particuliere Belgische collectie, voor 1913 en daarna door vererving Datering Nederland, circa 1695 Materiaal en techniek Delfts aardewerk Afmetingen 104,6 en 105,8 cm Prijs Op aanvraag

RUBEN A A RDEW ERK A NTIQUES

Zegel in de vorm van een Chinees Charles Gouyn’s Factory Objecten als dit zegel werden voorheen gezien als Girl-in-a-swing porselein uit de eerste periode van het Chelsea-porselein. Het blijkt nu van de fabriek van Charles Gouyn uit St. James in Westminster in Londen te zijn. Tot 1748 was hij ook partner in de Chelsea-porseleinfabriek. Snuisterijen zoals: parfumflesjes, zegels en kokers werden voorzien van een zeer fijne glazuurlaag waardoor een karakteristieke modellering mogelijk was. Ze werden met koude emailleverf beschilderd en voorzien van een verguld of gouden montuur.

Provenance Privéverzameling Nederlandse antiquair Datering Engeland, 1749-1760 Materiaal en techniek Soft-paste porselein, emailleverf, met 14 karaat gouden montuur en gegraveerde cornalijnen (carneool) matrix Afmetingen 2,9 x 1,4 cm Prijs € 1.650

voorjaar 2016

vernis#10

–

023

MIJN MOOISTE STUK

M I J N MOOI ST E ST U K

ON-HOLLANDS EN TOCH HOLLANDS k ben opgeroeid in Villa Henny in Huis ter Heide, een ontwerp van Robert van ’t Hoff (1887-1979, red.).Van’tHoffwasarchitectenmeubelontwerper en één van de leden van De Stijl. Hij studeerde in Engeland en Amerika, waar hij de legendarische architect Frank Lloyd Wright ontmoette. De invloeden van Wright zie je duidelijk in het ontwerp van de Villa (zie pagina 50). Mijn NAAM ouders kochten het huis niet om de naam of SER A H de geschiedenis, maar omdat het een huis JA P-A-JOE was met veel licht en ruimte. Hoewel zij geen VO O R W E R P verzamelaars zijn, waren ze wel altijd bezig TRUME AU UIT 1810 met kunst en design.” “Ik heb van mijn ouders meegekregen BIJZONDER DE LEEU W EN DIE HET dat het om kwaliteit en niet om kwantiteit MEUBEL EEN gaat. Je kunt beter langer doorsparen om ON-HOLL A NDSE één item te kopen dat werkelijk iets toevoegt UITSTR A LING GEV EN aan je interieur en dat echte kwaliteit heeft, dan dat je je huis volstouwt met prullaria. Zo strikt als ik ben met kwaliteit, zo makkelijk ben ik als het gaat om de samenstelling van mijn verzameling: ik ben nooit op zoek naar iets, maar als ik ergens tegenaan loop dan geldt voor mij alleen of het betreffende stuk me een goed gevoel geeft, of ik het mooi vind en of het mij inspireert. Het kan dan antiek, modern of avantgardistisch zijn.” ›› 024

–

vernis#10

voorjaar 2016

MIJN MOOISTE STUK

voorjaar 2016

vernis#10 –

025

MIJN MOOISTE STUK

“In 2003 bezocht ik de openingsavond van TEFAF met mijn ouders en broer. We liepen langs de stand van een bevriende antiquair en waren meteen gegrepen door deze trumeau met de sierlijke leeuwen op het verder strakke meubel en door het zwart marmeren blad. Ons enthou-siasme werd gevoed doordat de antiquair een prachtig verhaal over dit mooie vroegnegentiende-eeuwse meubel afstak. Het verraste mij dat de trumeau van Hollandse makelij was; de Hollandse meubels zoals ik die ken zijn strak van stijl zonder de rijkelijke versieringen met leeuwen. Dat maakte het alleen maar interessanter. Ik was meteen verliefd, op het meubel bedoel ik.” “Ik kan me niet meer herinneren of we de koop meteen hebben gesloten of dat we het later die avond hebben gekocht. We hebben niet afgedongen, want ik ga ervan 026

–

vernis#10

uit dat een antiquair weet wat iets waard is. Het was geen goedkoop meubel; we hadden voor dat geld ook een aardige middenklasser kunnen kopen. Maar het is echte kwali-

‘Ik heb van mijn ouders meegekregen dat het om kwaliteit en niet om kwantiteit gaat’

teit en een uniek stuk. Dat blijft zijn geld dus waard, hoewel ik het nooit zou verkopen. Ik woonde destijds in een verbouwde kerk en had zelf geen ruimte voor de trumeau. Het was dus logisch dat ik het bij mijn ouders zou plaatsen, zeker toen we erachter kwamen hoe goed het zich naar dit nisje voegde. Toen het na TEFAF thuis werd bezorgd paste het meteen, als een puzzel, alsof het gemaakt was voor die plek. Prachtig, het hoorde meteen bij het huis.”

TEKST

Mischa van de Woestijne BEELD

Friso Keuris

voorjaar 2016

COLUMN

privébezit van de eigenaar die het graag deelt met de gasten, en deels verkoopt in de – denk ik – duurste souvenirwinkel uit de hotelindustrie: “Wat kost die oliebrander, mevrouw?” “Drieëndertighonderd dollar, meneer.” raag een makelaar naar de “Beetje duur, mevrouw.” drie belangrijkste criteria “Ik bel wel even met de eivoor de waarde van een huis, genaar of er iets van af kan.” en hij zegt locatie, locatie, loTien minuten later: catie. Daar moest ik aan den“U mag hem meenemen ken toen ik de zoveelste invoor tweeëndertighonderd, boedelveiling van een hotel meneer.” afstruinde. Dit keer ging het In het Hermitage hotel in om het veertig jaar oude, op Djakarta wemelt het van de de sloophamer wachtende antieke landkaarten en koloHilton Schiphol, dus qua niale meubelen uit de Holmeubilair niet veel soeps. landsche tijd. Trots ingelijst Geen nepantiek meer voor Ivo Weyel; hij Maar ik heb er al veel meer ook antieke prenten waarop kiest alleen nog voor het echte werk, met op mijn conto staan, en niet nederig Javaans personeel de juiste provenance. Hoewel daar soms de minste. Het fameuze Hoge Blanke Heren voorziet Hotel de Paris in Monaco, van verfrissingen. De huisook wat op af te dingen valt. Crillon en Plaza-Athénée in dieraap wordt zelfs door een Parijs, het Londense Savoy, slavin koelte toegewuifd met het Okura Tokyo om er maar een paar de opbrengst, ging door mijn hoofd tij- een waaier. Tikkie tenenkrommend toch? te noemen, ze moesten allemaal van dens de eerste die ik bezocht. Zou je hier in ons land moeten ophangen, hun meubels af toen ze grondig gingen Was ik toch mooi even de provenance heb je de poppen aan het dansen. renoveren. vergeten. Tuurlijk, stom stom stom, afMaar de meest frappante hing boven En daar stonden ze dan, verloren in de komst is natuurlijk minstens zo belangrijk mijn bed: een negentiende-eeuwse prent veilinghal, de bedden en nachtkastjes, als locatie. En daar werden ze afgehamerd, waarop twee aandoenlijk ogende Indoneschoorstenen en schemerlampen ‘dans le tien, twintig, dertig, soms wel honderd sische dienstmeisjes druk in de weer zijn goût de la Chine’, de canapés ‘dans le style keer of meer over de kop, wankele sche- met poetsdoeken en dienbladen. ‘Slaven Louis XIV of XV of XVI’ (en meestal iets daar merlampjes op Chinese voet voor drie- Meiden’ staat eronder vermeld. tussenin, dans le style Louis XIV½), de fau- duizend euro (geschat op tachtig euro), Soms wordt antiek ingehaald door het teuils à la reine, de appliques en commodes dans een gueridonnetje (chic jargon voor tafel- verleden. le style huppeldepup. Er zat ook altijd echt tje) ‘à la reine’ (bij gebrek aan een koningsantiek tussen, meestal klein, als in een stijl, grijpt men de koningin), geschat op wandlampje, spiegel, prent, tapijt, kande- honderd euro voor zesduizend. laar, een enkele wandkast. Maar, ontdaan Sindsdien heb ik het gehad met nepvan alle glamour en pracht & praal van de antiek in hotels. Ik ga alleen nog voor het glorieuze hotels waar ze eens stonden, wa- echte werk. In het beeldschone hotel ren het ineens kleine arme weesjes gewor- The Siam in Bangkok sta ik in de lobby oog den, druipneusjes, sneue krakkemikkige in oog met kastenvol veertiende-eeuws T E K S T meubeltjes dans le style très très pauvre, en Chinees porselein, Neolithische potten Ivo Weyel toen dacht ik dus, ook voor meubels geldt uit 3600 v. Chr., en een reusachtige paard I L L U S T R A T I E locatie, locatie, locatie. Wordt dus niks met en wagen uit de Han-dynastie, allemaal Tekenteam.nl

ANTIEK VERLEDEN MET EEN KRASJE

voorjaar 2016

vernis#10

–

027

TENTOONSTELLING JHERONIMUS BOSCH

JHERONIMUS BOSCH

VISIOENEN VAN EEN GENIE Een nachtmerrie, hallucinaties, een bad trip of een kijkje in de geest van een creatief genie? Vijfhonderd jaar na zijn dood fascineert de kunstenaar Jheronimus Bosch nog als geen ander.

RMN-GRAND PALAIS (MUSÉE DU LOUVRE) 01

028

–

vernis#10

voorjaar 2016

JHERONIMUS BOSCH TENTOONSTELLING 01

Jheronimus Bosch, Het narrenschip, ca. 1500–1510, Parijs, Musée du Louvre, Département des Peintures.

Jheronimus Bosch, Hiëronymus in gebed, ca. 1485–1495, Gent, Museum voor Schone Kunsten.

oor de eeuwen heen hebben vele onderzoekers zich over het werk van Jheronimus Bosch verbaasd. Men speculeerde dat hij krankzinnig moest zijn geweest en aan waanbeelden leed. Er werd ook wel gezegd dat hij een ketter of aanhanger van een geheimzinnige sekte was. Anderen grapten dat hij gewoon een geilaard moest zijn geweest die af en toe geestverruimende middelen tot zich nam. Feit is dat vele kunstenaars zich hebben laten inspireren door zijn werk, Dalí en Escher bijvoorbeeld, om maar niet de minsten te noemen. Zelfs in de hedendaagse populaire cultuur speelt Bosch nog regelmatig een rol, van prints op Dr. Martensschoenen tot personages in Star Wars. Maar hoe komt het dat het werk van een laatmiddeleeuwse kunstenaar nog steeds zo’n groot bereik heeft? En wat is het precies dat zijn werk zo bijzonder maakt?

RIK KLEIN GOTINK, BEELDBEWERKING: R.G. ERDMANN BRCP 02

voorjaar 2016

Vernieuwer bij uitstek ‘Armzalig is de geest die steeds gebruikmaakt van inventies van anderen en zelf niets kan bedenken.’ Deze spreuk krabbelde Bosch boven de tekening Het veld heeft ogen en het bos heeft oren. Een spreuk die opgevat kan worden als het artistieke motto van de kunstenaar, aangezien al zijn werken bol staan van de creatieve inventies. Bosch was een vernieuwer bij uitstek. Daarnaast was zijn fantasie onuitputtelijk, kon hij tot leven brengen wat niemand anders kon én had hij een buitengewoon oog voor detail. Wat weten we verder van Bosch? Zoals zijn naam al doet vermoeden, kwam hij ter wereld in Den Bosch omstreeks 1450. Hij werd geboren als Jheronimus van Aken. Later ging hij signeren als Jheronimus Bosch, de naam waaronder hij sindsdien bekend is. Ook staat hij wel bekend als de duivelmaker, een voor de hand liggende bijnaam voor hen die met zijn werk bekend zijn. Naast de vele monstertjes en helgedrochten die zijn panelen sieren heeft Bosch ook opvallend vaak een brand geschilderd. Een mogelijke verklaring hiervoor is de stadsbrand die hij op jonge leeftijd meemaakte. In de tijd waarin woningen nog uit hout vervaardigd werden, vaagde een dergelijke brand soms de helft van een stad weg. Deze heftige gebeurtenis stond vermoedelijk in zijn geheugen gegrift en diende nog lang als inspiratiebron bij het schilderen. Het hiernamaals speelt een grote rol in de kunst van Bosch. Zijn fascinatie voor de hel was daarbij beduidend groter dan die voor de hemel. ‘Het laatste oordeel’ is een thema dat hij verschillende malen schilderde en steeds liet hij veel meer ruimte over voor de verbeelding van de hel en zijn inwoners, dan voor de hemel. Bosch liet in zijn werken zien waar een aards leven vol zonden toe zou leiden en hij deed dit met volle overtuiging. Voorstellingen van wonderlijke en angstaanjagende wezens die zich overgeven aan orgies, martelingen en gevechten domi- ›› vernis#10

–

029

TENTOONSTELLING JHERONIMUS BOSCH

neren zijn schilderijen. Het is goed voor te stellen dat de schilderijen diepe indruk moeten hebben gemaakt op zijn tijdgenoten. Bosch was in de vijftiende en zestiende eeuw dan ook al een bekend kunstenaar. Hij genoot zelfs internationale faam. Zijn werken kwamen in bezit van beroemde historische figuren, zoals Filips de Schone, hertog van Bourgondië, en in de collectie van het Spaanse koningshuis. In enkele gevallen bevindt het werk zich daar nog steeds, in andere gevallen kende het werk een leven vol omzwervingen om uiteindelijk in een grote museale collectie terecht te komen. Overzichtstentoonstelling Het Noordbrabants Museum in Den Bosch pakt vijf eeuwen na de dood van Bosch groots uit met een indrukwekkende overzichtstentoonstelling van de kunstenaar. Het museum, dat enkele jaren geleden een verbouwing en vernieuwing onderging, vestigt hiermee internationale aandacht op zich. Enerzijds een bijzondere stap voor een regionaal museum dat zelf geen enkel werk van Bosch in de collectie heeft, anderzijds is het heel logisch dat deze tentoonstelling georganiseerd is in de stad waar de kunstenaar geboren werd en waar hij zijn naam aan dankt. Directeur van het museum, Charles de Mooij, is bijzonder trots: “Bosch is de belangrijkste en meest opvallende middeleeuwse kunstenaar die ons land heeft voortgebracht. Het is fantastisch dat nu, 500 jaar na zijn dood, de meerderheid van zijn oeuvre te zien is in zijn geboortestad. Daarnaast is het een waanzinnige kans voor de huidige generatie om kennis te maken met het werk van Bosch, dat in elk opzicht zo uniek is.” Ruilmiddel Bosch’ werken bevinden zich in ’s werelds bekendste collecties. Voorbeelden zijn het Musée du Louvre in Parijs en The National Gallery of Art in Washington, waar de werken tot de top van de collectie worden gerekend. Iedereen die wel eens betrokken is geweest bij het maken van een tentoon030

–

vernis#10

stelling weet dat het niet makkelijk is om topstukken uit deze wereldberoemde collecties los te weken en dat het bovendien een kostbare aangelegenheid is. Het feit dat Het Noordbrabants Museum achttien van Bosch’ schilderijen en negentien tekeningen heeft weten te bemachtigen, zonder dat een bruikleen van hetzelfde kaliber retour kon worden aangeboden, is met recht een bijzondere prestatie te noemen van De Mooij. Hoe heeft Het Noordbrabants Museum dit klaargespeeld? “Het idee ontstond om met grondig systematisch onderzoek van de werken musea te overtuigen om tot bruikleen over te gaan. Door het gehele oeuvre van Bosch eenduidig te onderzoeken en met elkaar te vergelijken, zouden resultaten op tafel kunnen komen die niet ontdekt kunnen worden wanneer je als instituut slechts één werk onder handen neemt. Kennis werd dus simpelweg het ruilmiddel.” Projectteam Om het werk van Bosch te onderzoeken, daar waar nodig restauraties mogelijk te maken en om de tentoonstelling voor te bereiden werd het Bosch Research and Conservation Project, in het kort BRCP, opgericht. Er werd als doel gesteld om zo veel mogelijk werken in het oeuvre van Bosch onder de loep te nemen met behulp van de nieuwste onderzoekstechnieken. In 2010 startte het team onder leiding van kunsthistorici Matthijs Ilsink en Jos Kol-

‘Het is fantastisch dat nu, 500 jaar na zijn dood, de meerderheid van zijn oeuvre te zien is in zijn geboortestad’ voorjaar 2016

JHERONIMUS BOSCH TENTOONSTELLING 03

Jheronimus Bosch, De kruisdraging van Christus, ca.1490–1510,

Wenen, Kunsthistorisches Museum, Gemäldegalerie.

deweij met zijn missie. “Het mooie van de huidige tijd is dat de afgelopen jaren grote stappen zijn gemaakt op het gebied van technisch kunsthistorisch onderzoek. Het oog van de connaisseur is nog altijd belangrijk, maar niet meer het enige middel dat gebruikt kan worden”, aldus Ilsink. Het team van het BRCP bestaat daarom naast kunsthistorici ook uit een technisch kunsthistoricus, een restaurator, een fotograaf en een computerwetenschapper. Regelmatig werden zij ondersteund door nationale en internationale deskundigen en conservatoren uit de buitenlandse musea. Het oeuvre van Bosch bestaat uit circa 45 schilderijen en tekeningen, verspreid over collecties in tien verschillende landen. Doordat dit aantal relatief klein is, kon het onderzoeksteam het overgrote deel van de werken op locatie onderzoeken. Ilsink ervoer dit als bijzonder inspirerend: “Het is fascinerend om met zo veel verschillende culturen binnen Europa in contact te komen, het allemaal over hetzelfde te hebben en daar toch heel verschillend tegenaan te kijken.” Het bezoeken van alle werken op locatie was een tijdrovende klus waarbij veel organisatie kwam kijken. “Musea zijn het niet gewend dat je met een heel team en eigen onderzoeksapparatuur op bezoek komt. In enkele gevallen kostte het dan ook moeite om alle afspraken rond te krijgen”, vertelt Ilsink. “Ons onderzoekproject is wel overal positief ontvangen en vrijwel alle musea waren zeer gastvrij en genereus”, voegt Koldeweij daaraan toe.

KUNSTHISTORISCHES MUSEUM, WENEN 03

voorjaar 2016

Triptieken In de collectie van het Museo del Prado in Madrid bevinden zich enkele van Bosch’ bekendste drieluiken. Het onderzoeksteam heeft dan ook veel tijd doorgebracht in Spanje en de conservator van het Prado, Pilar Silva, werd nauw bij het onderzoek betrokken. Helaas zijn niet alle triptieken in de tentoonstelling in Den Bosch te zien. Wie het fascinerende De tuin der lusten wil aanschouwen, zal dus nog altijd naar Madrid moeten afreizen. De hooiwagen heeft

wel de reis naar zijn geboortestad afgelegd. Sinds het werk in de zestiende eeuw in de Spaanse collectie terechtkwam, is het slechts eenmaal in de Nederlanden teruggeweest, bij een tentoonstelling in Brugge in 1907. In Venetië bevonden zich ook drie werken van Bosch. Deze verkeerden niet allemaal in even goede staat. Twee ervan waren dringend toe aan restauratie. Samen met de Getty Foundation maakte het BRCP mogelijk dat de werken ter plekke werden gerestaureerd. In de tentoonstelling zijn ze voor het eerst weer in volle glorie te zien. Onder de verflaag kijken Van alle werken die onderzocht werden door het BRCP zijn foto’s gemaakt in een bijzonder hoge resolutie. Dit maakt het mogelijk om zo ver in te zoomen, dat je zelfs meer details kunt zien dan wanneer je er met je neus bovenop staat. Daarnaast werden van de werken infrarood- en röntgenopnames gemaakt. Met behulp van deze opnames kun je als het ware door de verflaag heen kijken en ook de ondertekening, de voorbereidende schets die zich onder de verf bevindt, bestuderen. Met behulp van een geavanceerde digitale infrastructuur die speciaal voor het Boschproject werd ontworpen door teamlid Robert G. Erdmann is alle documentatie op een elegante, gebruiksvriendelijke manier te raadplegen (boschproject.org). Op verschillende werken was te zien dat de ondertekening verschillen vertoonde met hoe de voorstelling uiteindelijk in verf was uitgevoerd. Hieruit blijkt dat Bosch tijdens het schilderproces zijn ideeën aanpaste, om tot een betere compositie te komen. “Dit was een mooie ontdekking. Bosch breekt met de traditie: hij schildert snel en transparant, impulsief zou je kunnen zeggen – niet perfectionistisch en van tevoren helemaal uitgedacht, zoals de traditie was van de Vroegnederlandse schilders”, vertelt Koldeweij enthousiast. “In het Antoniustriptiek te Lissabon, bijvoorbeeld, zien we dat de veranderingen in ›› vernis#10

–

031

TENTOONSTELLING JHERONIMUS BOSCH

032

–

vernis#10

voorjaar 2016

JHERONIMUS BOSCH TENTOONSTELLING 04

Jheronimus Bosch, De Hooiwagen, 1510–16, Madrid, Museo Nacional del

Prado, met speciale medewerking van het Museo Nacional del Prado.

de ondertekening weer gewijzigd worden in de schildering en ten slotte schilderde Bosch daar weer iets anders overheen. Aanvankelijk was Antonius groot en dominant op het middenpaneel afgebeeld, uiteindelijk werd het een kleine heilige die omringd wordt door allerlei kwaad en bekoringen en die ons wijst op een crucifix in de achtergrond.”

RIK KLEIN GOTINK, BEELDBEWERKING: R.G. ERDMANN BRCP 04

voorjaar 2016

Twijfelachtige toeschrijvingen “Uit onderzoek is gebleken dat Bosch niet helemaal alleen werkte – dat weten we ook uit de archieven, hij werkte in een familieatelier en er waren knechten en leerlingen”, zegt Koldeweij. Dit was een vrij gebruikelijke gang van zaken voor een succesvolle schilder in de vijftiende en zestiende eeuw. Het is daardoor soms moeilijk te achterhalen welke werken door de meester zelf zijn uitgevoerd en welke zogenaamde atelierstukken zijn. Een succesvolle schilder inspireerde zijn omgeving, wat leidde tot getalenteerde leerlingen en medewerkers. Signeren werd soms gedaan, maar niet altijd. Daarnaast levert een signatuur niet altijd het bewijs dat een werk ook daadwerkelijk eigenhandig gemaakt is. Deze ‘problematiek’ leidde in het geval van Bosch tot een aantal twijfelachtige toeschrijvingen. In enkele gevallen bracht het onderzoek van het BRCP opheldering. Bosch schilderde zijn werken op eikenhouten panelen, zoals gebruikelijk was in de vijftiende eeuw. Door middel van dendrochronologisch onderzoek, een onderzoeksmethode die simpelweg neerkomt op het tellen van houtringen, kon de datering van verschillende werken nauwkeuriger worden vastgesteld. Uit het onderzoek rolt namelijk een globale kapdatum van de boom waarvan het paneel afkomstig is. In sommige gevallen betekende dit dat het schilderij niet door Bosch zelf gemaakt kon zijn, omdat Bosch toen al overleden was. Die werken werden dan ook door navolgers vervaardigd. Een andere manier om toeschrijvingskwesties op te helderen is vergelijking. Door de hogeresolutiefoto’s was het mogelijk om ›› vernis#10

–

033

TENTOONSTELLING JHERONIMUS BOSCH

De zeven hoofdzonden Het praten over toeschrijvingen is uiteraard een gevoelige kwestie waarbij altijd grote voorzichtigheid geboden is. Voor een museum heeft het aanzienlijke gevolgen wanneer een toeschrijving aangepast moet worden, zeker wanneer het zo’n beroemd kunstenaar betreft als Bosch. Er blijft werk in het oeuvre waarover niet alle specialisten op één lijn zitten. Dit is het ge034

–

vernis#10

VISIOENEN

Noordbrabants Museum De tentoonstelling ‘Jheronimus Bosch – Visioenen van een genie’ in Het Noordbrabants Museum in Den Bosch is nog te zien tot en met 8 mei, dagelijks geopend van 09:00 tot 19:00 uur. Voor de tentoonstelling kunt u op de website van het museum toegangskaarten kopen. Voor de geïnteresseerden is

JOEP JACOBS

kleine details enorm op te blazen. Hierdoor kon het BRCP bijvoorbeeld tien neuzen of oren naast elkaar plaatsen en de uitwerking met elkaar vergelijken. Ook kon de ondertekening van de werken worden bestudeerd en vergeleken. Op basis van deze vergelijkende onderzoeksmethode, in combinatie met schildertechnische argumenten, concludeerde het BRCP dat het de argumenten ontbeerde om De kruisdraging, een schilderij in de collectie van het Museum voor Schone Kunsten in Gent, aan Bosch toe te schrijven. “De ondertekening had niet de schetsmatige uitwerking die zo kenmerkend is voor Bosch. Ook hadden de oren van de figuren een hele andere vorm”, licht Ilsink toe. Maar er werd ook een nieuw werk aan het oeuvre toegevoegd. Zo bevond zich in de collectie van een particuliere verzamelaar een tekening van een hellandschap. De verzamelaar had de tekening in 2003 gekocht op een veiling. Er werd toen gedacht dat het ging om het werk van een kopiist of een werkplaatsmedewerker, die een tekening naar het werk van Bosch had gemaakt. Onderzoek van het BRCP wees echter uit dat het een originele Bosch is. De tekening heeft dan ook een mooie plek gekregen in de tentoonstelling. Daarnaast ontving het Nelson-Atkins Museum of Art in de Amerikaanse stad Kansas City goed nieuws. In hun depot bevond zich een klein paneeltje met De verzoeking van de heilige Antonius. Er werd gedacht dat het door een navolger geschilderd was, maar na grondige bestudering gaf vooral de ondertekening prijs dat het hier gaat om een originele Bosch.

ook de documentaire ‘Jheronimus Bosch – Touched by the devil’, die

val bij het bekende tafelblad De zeven hoofdzonden in het Prado (eigendom Patrimonio Nacional). Het BRCP plaatst vraagtekens bij de toeschrijving ervan en vermoedt er de hand van een werkplaatsmedewerker of een navolger in. Het Prado, dat eind mei zelf een tentoonstelling zal organiseren over El Bosco, zoals Bosch in Spanje bekend staat, is niet content met dit onderzoeksresultaat en wijkt vooralsnog niet af van de toeschrijving aan Bosch. Nog geen twee weken voor de opening van de tentoonstelling werd de toezegging voor de bruikleen van twee werken, De verzoeking van de heilige Antonius en De Keisnijding, ingetrokken. Na ruim vijf jaar intensief onderzoek zijn Koldeweij en Ilsink alleen maar meer gefascineerd geraakt door Bosch. Bosch was altijd al een gewaardeerd en veel bestudeerd kunstenaar, maar door het recente onderzoek en de vele recente restauraties (negen werken werden speciaal voor de tentoonstelling gerestaureerd) biedt de tentoonstelling nieuw perspectief. Het onderzoeksmateriaal van het BRCP is behalve in de tentoonstelling en bijbehorende publicatie, ook beschikbaar op de website. “Wij denken dat we met ons onderzoek een grote stimulans aan nieuw onderzoek

gemaakt werd door Pieter van Huystee, zeer de moeite waard.

zullen geven, vooral vanwege de grote toegankelijkheid van het onderzoeksmateriaal, dat we graag met iedereen delen”, vertelt Ilsink. “Onderzoek is nooit voltooid”, is Koldeweij van mening. Nooit eerder was zo’n groot deel van het werk van Bosch weer bij elkaar in de stad waar het ook gecreëerd werd. Door middel van reconstructies en visualisaties kunnen de bezoekers van de tentoonstelling zich op een educatieve en unieke manier verwonderen over de onderzoeksresultaten. Daarnaast biedt de tentoonstelling de bezoekers de kans om goed te kijken en optimaal te genieten van de originele schilderijen en tekeningen, want Bosch’ creaties laten zich maar moeilijk met een pen beschrijven. Wie een poging zou doen, doet de kunstenaar hoe dan ook te kort. Zijn werk is een ervaring die je moet beleven. De enige manier waarop dat kan, is door zelf te gaan kijken.

TEKST

Jettie Rozemond BEELD

Het Noordbrabants Museum

voorjaar 2016

A N T I Q U A I R S Dutch Delftware by Master Potters www.aronson.com

Delft faience (1690-1730) from our collection for TEFAF Maastricht

MIJN MOOISTE STUK

036

–

vernis#10

voorjaar 2016

MIJN MOOISTE STUK

M I J N MOOI ST E ST U K

LIEFDE OP HET TWEEDE GEZICHT it tapijt heeft jarenlang bij mijn ouders thuis gelegen. Zolang ik me kan herinneren lag het in de studeerkamer; het hoorde gewoon bij ons huis. Mijn ouders besloten rond 2010 om afstand te doen van het tapijt; het is wel ter sprake gekomen dat ik het zou nemen, maar ik had er destijds geen interesse in. Een paar jaar later NAAM R A MSES EN SIMONE zochten mijn vrouw en ik een tapijt voor VA N HÖV ELL TOT onze woonkamer. We twijfelden tussen een W ESTER FLIER modern kleed of toch iets klassiekers. We VO O R W E R P hebben lang gezocht en veel stijlen bekeHER IZ-TA PIJT UIT ken maar we vonden niet wat we zochten.” CIRC A 1900 “Op een gegeven moment werden we (2,70 x 3,70 METER) gebeld door de handelaar waar mijn ouBIJZONDER ders hun tapijt hadden gebracht; het was DIT TA PIJT L AG OOIT dezelfde handelaar waar ze het begin jaren BIJ DE OUDERS VA N R A MSES negentig hadden gekocht. Hij had van mijn ouders gehoord dat wij een kleed zochten en hij was ervan overtuigd dat we niks beters zouden vinden dan het Heriz-tapijt waarmee ik was opgegroeid. We hadden toen al veel kleden in verschillende stijlen gezien en mijn vrouw en ik besloten naar deze handelaar in Zaltbommel te rijden. En hoewel ik het tapijt enkele jaren daarvoor echt niet in mijn eigen huis zag liggen, wist hij me te overtuigen van zowel het unieke karakter van dit kleed als van het feit dat het eigenlijk in onze familie thuishoorde. Het was hiermee in zekere zin liefde op het tweede gezicht.” ›› voorjaar 2016

vernis#10

–

037

MIJN MOOISTE STUK

“We hebben het eerst in ons oude huis neergelegd, in de woonkamer. Dat was wennen omdat het me natuurlijk erg aan mijn ouderlijk huis deed denken. We zijn onlangs verhuisd naar een huis buiten de stad en hebben een prachtig plekje voor het tapijt gevonden in onze slaapkamer; hier lijkt het echt op zijn plek. Het centraal medaillon, de geometrische patronen en de kleurencombinatie van rood, wit en blauw passen ook uitstekend bij de inrichting van ons huis. Het is natuurlijk extra charmant dat het zo lang bij mijn ouders thuis heeft gelegen.” “Het tapijt maakt niet echt onderdeel uit van een collectie. Ik koop af en toe kunst, maar het is niet zo dat ik een bepaalde kunstenaar, stijl of stroming verza038

–

vernis#10

‘Ik kan nog geen lijn in onze verzameling ontdekken, maar ik hoop dat er in de loop der jaren een eclectisch geheel zal ontstaan’

mel. Als we kopen, dan kopen we eigenlijk heel gericht: een portret, iets abstracts, Delfts aardewerk of een object. De enige voorwaarde is dat mijn vrouw en ik het beiden mooi moeten vinden. Ik kan nog geen lijn in onze verzameling ontdekken, maar ik hoop dat er in de loop der jaren een eclectisch geheel zal ontstaan. En ja, daar zal het tapijt van mijn ouders zeker deel van uitmaken.”

TEKST

Mischa van de Woestijne BEELD

Friso Keuris

voorjaar 2016

COLUMN

uitvoeringen van JaegerLeCoultre blijven mij bekoren. Zelf afficheert het horlogehuis zijn befaamde Reverso-model met de woorden ‘Al ruim 85 jaar modern’. Nog steeds is dit in 1931 geïntroduceerde ontwerp van René-Alfred Chauvot in zwang en sinds zijn ontstaan heeft het horloge, met dank aan het listige kantelbare mechanisme, een link gehad met polo. Na bijna een eeuw is de manufacture nog steeds niet uitgeput met innovaties. In hun royale collectie zitten een flink aantal modellen met naar mijn idee grootse veilingpotentie. Neem alleen al de Reverso Grande Complication à Wie zijn overtollige liquide middelen goed wil Triptyque waar er maar 75 platina besteden, zoeke zijn heil niet langer in de exemplaren van zijn gemaakt spaarrekening. Yvo van Regteren Altena met een verkoopprijs van 450.000 Zwitserse franc. Het adviseert de kapitaalkrachtigen om zich te ontwerp is nog wat forser dan de concentreren op horloges van naam. toch al potente Extra Grande Taille maar de Triptyque bevat dan u de rentestand vrijwel ook het imposante aantal van achttien complicahet nulpunt heeft be- ties waaronder een eeuwig durende kalender en reikt en de resultaten tourbillon. Het horloge herbergt ook maar liefst van de grote wereld- zes patenten. Voor de gewone sterveling of regueconomieën onvoor- liere verzamelaar schaart dit exemplaar zich op spelbaar zijn geworden het prijsniveau van Rolex en Patek c.s., maar je dienen zich steeds kunt natuurlijk ook je eigen vintage horloge kwemeer alternatieve maken door nu een nieuw exemplaar te kopen en er nieren aan om een overschot aan liquiditeit tegen vervolgens geen afstand meer van te doen. Wie in te gaan. Denk aan een horloge met een verleden Reverso-sferen wil blijven, krijgt binnenkort een van naam en ooit gemaakt in een beperkte oplage, aardige kans. Het huis liet de modieuze Parijse dat onderdeel wordt van de dagelijkse garderobe schoenenontwerper Louboutin los op hun icoon en naast een mogelijk financieel dividend in ieder en ook deze Jaeger-LeCoultre zal zeker in de veigeval emotioneel dividend heeft. Sommige mo- lingcatalogi van de toekomst belanden. dellen van Patek Philippe, mogelijk het meest gezochte horlogehuis, zijn de afgelopen jaren voor miljoenen geveild en ook de nodige exemplaren van Rolex verlangden tonnen. Maar ook voor iets minder kapitaalkrachtige kopers zijn er op veilin- T E K S T gen mooie ontdekkingen te doen. Zelf ben ik ge- Yvo van Regteren Altena charmeerd van vintage Longines-, Omega- en I L L U S T R A T I E Universal-chronografen en ook de vele Reverso- Tekenteam.nl

WAARDEVASTE VINTAGE ROND DE POLS

voorjaar 2016

vernis#10

–

039

REPORTAGE TEFAF

040

–

vernis#10

voorjaar 2016

TEFAF REPORTAGE

Praten over geld is ‘not done’ op kunsten antiekbeurs TEFAF, ondervindt Ivo Weyel, maar – al kuierend langs de beursstands en een praatje makend bij de privéjets op Maastricht Aachen Airport – ontdekt hij dat achter die discretie een zeer welvarende kunstmarkt schuilgaat.

DISCRETE CHIC

voorjaar 2016

vernis#10

–

041

REPORTAGE TEFAF 01 ( vorige pagina ) Privéjets vliegen af en aan.

Standbouw is hard werken.

Met de fiets gaat het sneller.

Plattegrondperikelen.

ver geld praten doe je niet. Dat is niet netjes. Erover schrijven kan wel. Dus terwijl er op TEFAF nergens openlijk over prijzen wordt gesproken en POA-prijskaartjes (price on application, prijs op aanvraag) die met harde pecunia erop ver overtreffen, geeft dezelfde beurs wel een lijvig rapport uit van 230 pagina’s waarin de internationale kunstmarkt in extenso in keiharde valuta uit de doeken wordt gedaan. Hulde daarvoor, want hoe on-chic het ook is om de schoonheid van kunst en antiek in het aardse slijk te vertalen, het gaat – laten we eerlijk zijn – toch ook om de klinkende 042

–

vernis#10

munt. Zonder een paar ton op zak geen Chagall, Breughel, roodgouden retro Cartier-armband, zeventiende-eeuwse, met schildpad ingelegde, Vlaamse kast of Lucio Fontana (drie scheuren in een wit schildersdoek).

De cijfers uit het rapport zijn duizelingwekkend. Menig land zou willen dat het een nationaal inkomen van die omvang had. In 2014 zette de internationale kunstmarkt € 51 miljard om, 7% meer dan het jaar daarvoor. De Verenigde Stavoorjaar 2016

TEFAF REPORTAGE 05

Stofzuigen voor de beurs opent.

Achteruit inparkeren op het vliegveld.

De Courtesy Car staat al gereed.

ten waren daarin de grootste speler (39%), ex aequo gevolgd door China en GrootBrittannië (met elk 22%). Nederland kan nog een zetje in de rug gebruiken: de teller van ons percentage in de Europese markt stond in 2014 op 1,1%. In dat jaar vonden voorjaar 2016

In 2014 vonden er 180 internationale kunstmarkten plaats, waarvan TEFAF als de allerbelangrijkste wordt beschouwd

er 180 internationale kunstmarkten plaats, waarvan de TEFAF als de allerbelangrijkste wordt beschouwd. Keizerin Sisi En dat willen ze weten ook bij TEFAF. Alleen het beste is goed genoeg: van de 140.000 speciaal geselecteerde bloemen (die tijdens de beursdagen niet minder dan drie keer in het holst van de nacht worden ververst – een verlept blaadje geeft immers geen cachet) tot de 1.800 flessen Bollinger-champagne die alleen al tijdens de openingsparty door de 10.000 genodigden soldaat worden gemaakt, samen met 150.000 canapés en 2.000 oesters. Maar als wij op de beursvloer rondlopen, is het nog lang niet zover. We ne- ›› vernis#10

–

043

REPORTAGE TEFAF 08

Vijf mannen bestuderen een zeer minutieus detail.

Antiek beeld met stofkap tegen de verfspatten.

men daags voor de opening een kijkje achter de schermen om te zien hoe dat nou in zijn werk gaat, dat inrichten van een dergelijke prestigieuze beurs. En dat is leuk. Je ziet de in- en inkeurige beursdirecteur op de fiets door de lange gangen scheuren, net als de eigenaar van cateringbedrijf Maison van den Boer (die de step prefereert) die alle culinaire zaken tijdens de beurs voor zijn rekening neemt. (TEFAF, vertelt hij, is op afstand de grootste jaarlijkse klus voor zijn bedrijf, waarbij niet minder dan 400 medewerkers worden ingezet.) We zien aartshertog Géza von Habsburg-Lotharingen in Tiroler jasje een broche van zijn overgrootmoeder (keizerin Sisi) onder de loep nemen, die hij als ‘vetter’ (controleur) op waarde, 044

–

vernis#10

Beurzen als TEFAF zijn heel belangrijk voor de kunsten antiekwereld; veel handelaars verdienen er het gros van hun jaarinkomen

echtheid en provenance moet checken. We zien timmerlui met een blik van ‘kan ik ook’ naar de zwart/witte strepen op een Roy Lichtenstein-schilderij kijken en we worden bruusk weggeduwd door angstwekkend breedgeschouderde veiligheidsvoorjaar 2016

TEFAF REPORTAGE 10

Waar het écht om gaat in de kunstwereld.

Een Jan Sluijters op z’n kant.

Bloem voor bloem ontstaat de bloemenzee.

dan 48% van de totale markt. Op de totale kunstmarkt representeren ze niet meer dan een aandeel van 0,5 procent. Kun je dus eigenlijk concluderen dat je op veilingen duurder uit bent...

mannen als we de Britse juwelier Graff binnenkuieren tijdens het inrichten van de vitrines. Begrijpelijk. Een kleinood als een ring met diamant (een gele in dit geval, van een caraat of 60, met een verkoopwaarde voorzien van 6 nullen) is imvoorjaar 2016

mers snel in de zak gestopt. Zo’n bedrag met zes nullen is trouwens geen uitzondering in dit segment. In het TEFAF Art Market Report 2015 staat dat kunstwerken met een prijskaartje vanaf 1 miljoen euro, op veilingen goed zijn voor niet minder

Glaasje op, laat je vliegen Beurzen als TEFAF zijn van grote importantie voor de kunsten antiekwereld. Veel handelaars verdienen er het gros van hun jaarinkomen, mede doordat alles en iedereen die in de materie is geïnteresseerd (en – veel belangrijker – daarvoor de portemonnee trekt) er samendromt voor een hapje & drankje, een luchtkus her en der en de beoogde aankoop van die altijd-alwillen-hebben antropomorfische pijp van de Yaka-stam, dat Lodewijk XVI rozenhouten bureau plat of het paar porseleinen Meissen-zwanen dat ooit de schoorsteen van barones Renée de Becker sierde. Of dat beeldige zilveren en emaillen klokje van Carl Fabergé in de vorm van een waaier, waar ik verliefd op ben geworden tijdens mijn rondgang. Maar of ik daar een tweede hypotheek voor afsluit? Lieden die de creditcard paraat hebben arriveren niet per bus. Die vliegen in, ›› vernis#10

–

045

REPORTAGE TEFAF 13

Parfumflesjes: klein maar fijn.

Een schilder is trots op zijn werk.

Handle with care.

Is het kunst? Of een schilderstafel?

zoals dat heet, en niet op een lijnvlucht maar in de eigen jet. Nergens ter wereld komt een groter aantal privéjets tezamen dan tijdens TEFAF. Het bescheiden Maastricht Aachen Airport heeft er de handen vol aan. Met directeur Sander Heijmans lopen we over het vliegveld, gehuld in een lichtreflecterend roze vest om beter zichtbaar te zijn voor een landende sjeik of oligarch. De jet van juwelier Graff (het staat er in enorme letters op, zoals doorgaans op een bestelbus) staat al geparkeerd, net als die van een niet nader te noemen (‘je begrijpt, vanwege de veiligheid hè’, zegt Heijmans) prins. In de kantine (Koffie met Limburgse vlaai: € 3,-) zit het vol met vliegpersoneel, wachtend op het baasje dat nu over de beurs kuiert. “Het duurt meestal niet langer dan een paar uur”, vertelt een piloot die (‘meer kan ik niet zeggen’) via via uit Hongkong komt. “Dan vliegen we weer terug.” Anderen gaan straks naar een hotel omdat hun opdrachtgever een nachtje overblijft. “Nee, we verblijven niet in hetzelfde hotel, was het maar waar.” Dan arriveert weer een nieuwe ploeg, maar de kantine zit vol. Op de bemanning van ruim vierhonderd 046

–

vernis#10

privéjets is het kleine restaurantje niet berekend. Dan maar staand aan de bar een hamburger verorberen met een glaasje cola. Drank is natuurlijk uit den boze, glaasje op, laat je vliegen. Niet alleen het vliegveld maakt over-

uren. Ook de rest van Maastricht beleeft de drukste week van het jaar. Kappers maken overuren om alle haren in model te krijgen, hotels tot in de wijde omtrek zitten tot de nok toe vol, restaurants zijn overboekt en overal in zalen en privéhui- ›› voorjaar 2016

Girl with the Gold Rattle by Marie Cecile Thijs, 2016 Gold Rattle made in Amsterdam ca 1740 Exhibited at Stand 240

Jan van Nassaustraat 76 | 2596 BV The Hague | +31 (0)70 324 09 87 silver @aardewerk.com | www.aardewerk.com

REPORTAGE TEFAF 17

Tijdens het vetten mag niemand de stand op.

zen worden door galeriehouders diners en recepties gehouden voor hun kooplustige clientèle. In tegenstelling tot andere belangrijke kunsten antiekbeurzen waar who is who een belangrijk publicitair element is, is TEFAF ondanks alle grandeur, een low-key affaire. Geen beroemdheden, filmsterren, topmodellen, lege societyfiguren of zogenaamde BN’ers die hier op de rode loper de volle aandacht krijgen. Hier probeert men juist zo onopvallend mogelijk naar binnen te sluipen. Hier spelen de 30.000 voorwerpen die te koop zijn, de hoofdrol. En hoewel een handvol vetters bekend is van het televisieprogramma Tussen Kunst & Kitsch, zul je hier 048

–

vernis#10

geen trouvailles tegenkomen. Daarvoor is alles te goed gewikt en gewogen. Dus geen kans op een oud verstoft schilderijtje dat een vroege Mondriaan blijkt te zijn. De handelaars zelf hebben soms zelf wel dat geluk gekend. Zo ontdekte de Londense antiquair Wartski (niet alleen established in 1865, zoals het zelf trots vermeldt, maar tevens hofleverancier van meerdere koningshuizen) een alleraardigst gouden eitje op pootjes met daarin een opklapbaar dameshorloge, in zijn geheel niet groter dan een petieterige 8 centimeter, dat kort daarvoor was verkocht voor $ 14.000,-. Best een leuk bedrag natuurlijk, maar toch erg schamel zoals zal blijken: had de eige-

naar maar beter veldwerk moeten verrichten want, u voelt hem al aankomen, het blijkt een heus Fabergé-ei te zijn, anno 1887, goed voor een miljoen of wat. Ik verlaat de beurs zoals ik gekomen ben. Met lege handen.

TEKST

Ivo Weyel BEELD

Herman van Heusden

voorjaar 2016

Kunsthandel Inez Stodel period jewellery - antiques

An 18 carat gold witch heart shaped brooch set with 30 drop cut peridots with a garland of 31 brilliant cut amethysts and 12 brilliant cut diamonds set in platinum, signed and numbered: Cartier, 20926, designed and made by Ernest Punter, USA, circa 1970. weight: 34.7 grams dimensions: 6.7 x 5.5 cm.

N i eu w e S p i eg el s t ra a t 65 1017 DD

P hone :

+ 31 ( 0 ) 20 6232942

Fax:

+ 31 (0) 20 6248982

Leonore:

+ 31 (0) 2 1 8 7 8 0 7 1

A m s t erd am T h e Ne the r la nds

E -m a il:

info@ i nezst odel . com

Int ernet :

w w w. i nezst odel . com

Inez:

+ 31 (0) 2 1 8 7 8 0 7 3

facebook: kunsthandelinezstodel

instagram: inezstodel_jewelry

twitter: inezstodel

Engraved panorama of Antwerp (43 x 219 cm), published after 1652

Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge antique maps and town views Bernard Zweerskade 18, 1077 TZ Amsterdam, T: 020-6640841 www.inter-antiquariaat.nl interantiquariaat@chello.nl

ARCHITECTUUR VILLA HENNY

Villa Henny is een stijlicoon van de twintigsteeeuwse bouwkunst in Nederland: het ontwerp van beton staat na een eeuw nog steeds als een huis. Als de huidige bewoners in 1979 een bordje met ‘te koop’ in de tuin zien staan, zijn ze meteen verkocht, en het huis ook.

HUIS VAN BETON n de eerste helft van de twintigste eeuw verandert de architectuur in Nederland radicaal. Zowel door de komst van nieuwe bouwstijlen als -materialen. De vrijstaande villa van architect Robert van ’t Hoff in het in de provincie Utrecht gelegen dorp Huis ter Heide is daar bij uitstek een voorbeeld van. Het is een ‘landmark’ in de moderne architectuur. Al meteen tijdens de bouw in 1915 trekt het geometrisch vormgegeven huis van witgepleisterd beton met grijze banden en overhangend plat dak de aandacht. Van ’t Hoff ontwerpt het huis, ook wel bekend als de betonvilla, in opdracht van de ››

050

–

vernis#10

voorjaar 2016

VILLA HENNY ARCHITECTUUR

voorjaar 2016

vernis#10

–

051

ARCHITECTUUR VILLA HENNY 01 ( vorige pagina ) Het huis van wit gepleisterd beton met grijze banden is geometrisch vormgeven.

Amsterdamse zakenman A.B. Henny in 1914 en daarmee is het de eerste toepassing van betonskeletbouw in een woonhuis. “Destijds was dat heel revolutionair en er was nauwelijks ervaring mee opgedaan. Het eerste skelet stortte dan ook in”, weet Rob Driessen, expert en taxateur op het gebied van toegepaste kunst en design vanaf 1900. Frank Lloyd Wright Van ’t Hoffs ontwerp van Villa Henny met de in elkaar schuivende, rechthoekige bouwvolumes en repeterende patronen, is geïnspireerd op de Prairie Houses van de beroemde Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright, die ook invloed heeft op bijvoorbeeld de ontwerpen van Berlage. Wright zorgt rond 1910 voor een omwenteling in de Nederlandse architectuur die

in die periode beïnvloed wordt door Wright’s moderne landhuizen met licht hellende en overstekende daken en geometrische verhoudingen, waarbij de horizontale beleving ervan wordt versterkt door een ononderbroken lijnenspel.

kaal materiaal. Daarmee onderscheidt Villa Henny zich als oorspronkelijk ontwerp en is het zeker geen kopie. In de geschiedenis van de moderne architectuur neemt de betonvilla een aparte

Géén De Stijl In 1914 reist Van ’t Hoff door de Verenigde Staten om het werk van Wright te bekijken en ontmoet hij de Amerikaanse architect persoonlijk. Het heeft grote invloed op de jonge Nederlander die in Villa Henny de vormentaal van Wright combineert met vooruitstrevende constructietechnieken en het gebruik van beton, terwijl Wright een voorkeur heeft voor natuurlijk en lo-

Villa Henny is geïnspireerd op Frank Lloyd Wrights Prairie Houses

052

–

vernis#10

positie in die zich niet in een hokje laat stoppen. Henny wordt vaak geassocieerd met De Stijl, maar het woonhuis staat al in de steigers als de groep in 1917 wordt opgericht door kunstenaar Theo van Doesburg. “De fout die je zou kunnen maken is om het tot een ontwerp van De Stijl te rekenen omdat Van ’t Hoff daar van 1917 tot 1919 lid van was”, legt Driessen uit. “Van ’t Hoff voelde zich aanvankelijk aangetrokken tot De Stijl vanwege het ideaal van een synthese van de kunsten: het idee dat alle kunstvormen moeten opgaan in een nieuwe, allesomvattende esthetiek. Maar Van ’t Hoff wilde zowel gelijkheid in de kunst als in de samenleving. Hij stond bijvoorbeeld voorjaar 2016

VILLA HENNY ARCHITECTUUR 02

In het plafond wordt het symmetrische lijnenspel voortgezet.

De huidige bewoners, het echtpaar Jap-A-Joe, kochten het huis in 1979.

Villa Henny heeft rondom uitzicht op de tuin.

Architect Van ’t Hoff ontwierp ook het haardscherm voor dit huis.

SYMMETRIE

Villa Henny Het huis is opgetrokken in een vrijwel geheel symmetrische plattegrond waarbij de hoofdas van de benedenverdieping haaks

op die van de bovenverdieping is gericht. Net zoals bij Wright, is de haard centraal geplaatst en zijn de overige vertrekken rondom het

centrale trappenhuis gepositioneerd. Ook de trap met platte reling die als een bies de rechthoekige contouren accentueert doet sterk denken aan Wright.

bij de bouw van Villa Henny zelf op de steiger tussen de bouwvakkers en de aannemer. Hij wilde geen heren en knechten meer. De Stijl had niet zo’n uitgesproken politieke agenda en daarom nam Van ’t voorjaar 2016

Hoff er uiteindelijk afstand van.” Villa Henny is eerder kubisme dan modernisme. Rob Driessen: “De hoofdvorm is nog grotendeels symmetrisch en massief. Ook in de vorm en indeling van de

plattegrond zie je duidelijk de verwantschap met Wright en zijn zogenaamde Prairiestijl. Het huis dat Rietveld nog geen tien jaar later voor Truus Schröder bouwt, is oneindig veel radicaler: het is ope- ›› vernis#10

–

053

ARCHITECTUUR VILLA HENNY

054

–

vernis#10

voorjaar 2016

VILLA HENNY ARCHITECTUUR

voorjaar 2016

vernis#10

–

055

ARCHITECTUUR VILLA HENNY

vorige pagina ) Oorspronkelijk was er op de plek van het zwembad een vijver.

06 (

Net als bij Frank Lloyd Wright is de haard centraal geplaatst in de plattegrond van het huis.

De garage, ook naar ontwerp van Van ’t Hoff.

ner en vrijer. Maar het ontwerp van Van ’t Hoff heeft ongetwijfeld grote indruk op Rietveld gemaakt, net als op de andere leden van De Stijl. Het was een belangrijke stap in de ontwikkeling van wat later het Nieuwe Bouwen zou gaan heten.” De huidige bewoners, de familie Jap-AJoe, zijn inmiddels wel gewend aan de bezoeken van studenten, docenten en onderzoekers uit binnen- en buitenland die het huis willen bekijken. Als ze de villa in 1979 te koop zien staan, hebben ze nog geen idee wie de architect is. Kenneth JapA-Joe: “Je realiseert je op voorhand niet dat je in een bekend ontwerp gaat wonen. Toen we een huis zochten in deze buurt viel dit ons meteen op door het totaalplaat056

–

vernis#10

je. De uitstraling is niet Nederlands, maar Amerikaans en tropisch. Ik was al verkocht voordat ik het van binnen had gezien. Het is een evergreen en ook nog eens een heerlijk huis om in te wonen. Het is groot,

maar intiem. Mijn favoriete plek is de serre, omdat je daar het gevoel hebt dat je buiten zit.” Van binnen is het huis nog nagenoeg in authentieke staat, op een paar aanpassingen na die de vorige eigenaar door Rietveld heeft laten aanbrengen – waar Van ’t Hoff volgens de overlevering woedend over zou zijn geweest. Het originele haardscherm en het hekwerk met hetzelfde patroon in de drankkast ernaast zijn ook nog aanwezig. Van ’t Hoff ontwierp ze voor dit huis waar de haard het middelpunt is in de plattegrond. Jap-A-Joe: “Oorspronkelijk was er in de tuin een vijver, maar de vorige bewoners hebben die vervangen door een zwembad voorjaar 2016

VILLA HENNY ARCHITECTUUR 09

De trap met platte reling accentueert de rechthoekige contouren.

Zowel de westals de oostgevel hebben beide een uitbouw met een breedte van acht vensterassen.

werkelijkheid. De brief die hij in 1927 schreef aan Van Doesburg bij het tienjarig bestaan van het tijdschrift De Stijl ondertekende Van ’t Hoff dan ook met ‘ex-architect’. Hij legde in zijn schrijven uit waarom hij na zijn vroege werk niets meer had gemaakt: “De tijd was nog helemaal niet rijp voor een nieuwe samenleving zonder eigendom.” De veelbelovende en getalenteerde Van ’t Hoff vertrok in 1922 met zijn gezin naar Engeland waar hij zich in 1937 definitief vestigde om er via andere kanalen dan de bouwkunst sociale gelijkheid te bevorderen. Van ’t Hoff had er eerder gewoond, omdat hij er zijn architectuuropleiding volgde. Tijdens zijn studie was zijn belangstelling voor de sociale betekenis van architectuur en alternatieve, maatschappelijke woonvormen al gewekt. In zijn

van wit beton met grijze, strakke banden zodat het wel aansluit bij de stijl van het huis.” Robert van ’t Hoff De naam Van ’t Hoff hoort zeker thuis in het rijtje Hendrik Berlage, Willem Dudok, Gerrit Rietveld en andere beeldbepalende architecten van de twintigste-eeuwse Nederlandse bouwkunst. Maar Van ’t Hoff is de boeken ingegaan als een illustere en mysterieuze figuur. Gedreven en sociaal bevlogen, maar ook gedesillusioneerd. Hij ontwierp slechts een paar huizen, waarvan Villa Henny het belangrijkste voorbeeld is: het is in vrijwel elk naslagwerk te vinden. Van de architect zelf is geen foto bekend. voorjaar 2016

Dat typeert hem. Hij verdween in de anonimiteit nadat hij zijn carrière als architect vroegtijdig had beëindigd. Omdat de jonge communist geen concessies wilde doen, kon hij zijn idealen niet toepassen in de

studietijd ontwierp hij twee bouwwerken die in Nederland tussen 1911 en 1913 gerealiseerd werden: modelboerderij De Zaaier en Villa Løvdalla in Huis ter Heide voor zijn ouders. Direct na de Tweede Wereldoorlog ontwierp Van ’t Hoff tóch nog een gebouw, omdat het aansloot bij zijn idealisme: een wooncommune in de zwaar gebombardeerde, Engelse industriestad Coventry. Het zou definitief zijn laatste ontwerp zijn.

De ‘ex-architect’ legde in zijn brief uit waarom hij niets meer had gemaakt

TEKST

Aya Langeveld BEELD

Friso Keuris

vernis#10

–

057

AG E N DA

Niet alleen de Nederlandse musea trekken dit jaar alles uit de kast om de kunstliefhebber te verleiden, ook de leden van de Koninklijke VHOK organiseren en nemen deel aan tal van interessante evenementen.

Heliogravure Sir Lawrence AlmaTadema - InterAntiquariaat Mefferdt & De Jonge.

LORAINE BODEWES

AGENDA LEEU WA RDEN

Gravures Sir Lawrence AlmaTadema, tentoonstelling in het Fries Museum en verkooptentoonstelling

bij Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge.

1 oktober 2016-7 februari 2017, friesmuseum.nl inter-antiquariaat.nl

Op de stand bij Vanderven Oriental Art.

M A ASTRICHT / NEW YORK

TEFAF 2016

TEFAF Maastricht wordt wereldwijd gezien als de belangrijkste en meest toonaangevende kunstbeurs. De beurs is een evenement dat niet gemist mag worden door verzamelaars en vertegenwoordigers van musea. TEFAF New York Fall is een van twee nieuwe beurzen.

11-20 maart, Maastricht Exhibition & Congress Centre (MECC) tefaf.com

22-27 oktober, Park Avenue Armory, New York tefaf.com

Ring Pierre SterlĂŠ Kunsthandel Inez Stodel.

AMSTERDAM

PAN Amsterdam PAN Amsterdam is al ruim 25 jaar de belangrijkste nationale beurs voor kunst, antiek en design. PAN Amsterdam wordt jaarlijks bezocht door meer dan 40.000 kunstliefhebbers, van beginnende tot de meest ervaren verzamelaars.

20-27 november, RAI Amsterdam pan.nl 058

â&#x20AC;&#x201C;

vernis#10

voorjaar 2016

AG E N DA

DEN BOSCH

Ming Porcelain & Works of Art Chinese objecten en porselein, Ming Dynasty (1368-1644).

28 maart-6 mei, bij Vanderven Oriental Art vanderven.com

Canopenkist met deksel, hout met uitgebreide polychrome beschildering en hierogliëfen - Archea Ancient Art.

OSS

Masterclass Masterclass Chinees Porselein (Ming en Ching dynastie) bij Bastings Antiquairs.

AMSTERDAM

Voorjaarsexposities

Start: 3 oktober, (vier cursusmiddagen). Aanmelden via: bastings@ bastingsantiquairs.com

Van 21-22 mei organiseren diverse antiquairs en galeries in het Spiegelkwartier een tentoonstelling, waaronder die van de collectie André de la Porte bij Frides Laméris Kunst – en Antiekhandel (21-28 mei)

AMSTERDAM

spiegelkwartier.nl archea.nl frideslameris.nl

Paar zilveren kandelabers Jacob J. Roosjen SRI®.

Open! Exposities en lezingen bij ruim 30 antiquairs en galeries in het Spiegelkwartier.

24-25 september spiegelkwartier.nl A M ST ELV EEN

BREDA

ART Breda ART BREDA is de inspirerende nationale voorjaarsbeurs voor antiek, oude en hedendaagse kunst.

10-17 april, artbreda.nl

voorjaar 2016

AMSTERDAM

Antiquarian Book, Map & Print Fair

Een keur aan glaskunst uit de 20e eeuw bij Kunstconsult - 20th century art | objects.

De Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren (NVvA) organiseert de 36e editie van deze beurs, waar een internationale groep van handelaren de mooiste en zeldzaamste antiquarische boeken, kaarten en prenten laat zien. Een breed aanbod van middeleeuwse handschriften tot bibliofilie, boeken over fotografie, avant-garde, architectuur en moderne kunst.

27 augustus-4 september kunstconsult.nl

1-2 oktober, Marriott Hotel Amsterdam nvva.nl

Gestolde Dromen VII

vernis#10

–

059

I N BE E L D

’S-HERTOGENBOSCH ’s-Hertogenbosch – ook wel bekend als Den Bosch of de Hertogstad – dat aan het eind van de twaalfde eeuw gesticht werd, heeft niet alleen een rijke militaire en economische geschiedenis, ook op het gebied van kunst en cultuur had en heeft de Brabantse stad veel te bieden. Al in de dertiende eeuw herbergde de stad een Latijnse School voor Kunst en Wetenschappen en waren er tal van kloosters, kerken en genootschappen die kunst en cultuur stimuleerden. Zo maakte de schilder Jheronimus Bosch eind vijftiende eeuw deel uit van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. Deze religieuze broederschap is nog steeds gevestigd in het Zwanenbroedershuis aan de Hinthamerstraat in het middeleeuwse stadcentrum. Het daar gevestigde museum is een goede, maar zeker niet de enige reden om ’s-Hertogenbosch te bezoeken. TEKST

Mischa van de Woestijne

060

–

vernis#10

GESCHIEDENIS

KUNST

BINNENDIEZE

KUNST KIJKEN

Deze beroemde ondergrondse waterweg is in de loop der eeuwen ontstaan omdat men uit ruimtegebrek besloot om boven bestaande waterwegen te bouwen. De Binnendieze was ooit zo’n twaalf kilometer lang en fungeerde als waterweg, vuilafvoer en riool. Ongeveer eenderde van de oorspronkelijke lengte is gerestaureerd, waarvan bijna de helft overkluisd is en te exploreren valt met verschillende rondvaartboten.

’s-Hertogenbosch heeft niet alleen een rijke culturele historie, maar ook een rijk cultureel heden. Zo herbergt het Museumkwartier een schitterend Stedelijk Museum met hedendaagse beeldende kunst, vormgeving, keramiek en sieraden. Tot 8 mei laat dit museum met de tentoonstelling ‘The Fish Pond Song’ zien hoe Jheronimus Bosch nog steeds van invloed is op de hedendaagse kunst. De ‘echte’ tentoonstelling over deze schilder is natuurlijk ‘Jheronimus Bosch, visioenen van een genie’ in Het Noordbrabants Museum, eveneens gelegen in het Museumkwartier (zie pag. 28).

voorjaar 2016

I N BE E L D

KUNST

ARCHITECTUUR

ETEN

KUNST KOPEN

SINT-JANSTOREN

CULINAIR MET STER

Markeert de Binnendieze het laagste punt van de stad, wie Den Bosch van boven wil bewonderen bezoekt de 73 meter hoge Sint-Janstoren van de Sint-Janskathedraal, een van de hoogtepunten van de Brabantse Gotiek. Tijdens de beklimming van de middeleeuwse trappen zijn er op elk van de zes verdiepingen tentoonstellingen en bezienswaardigheden te bewonderen, waaronder het uurwerk en tientallen, nog werkende klokken.

Net als bij de Binnendieze en de Sint-Janstoren ook hier twee uitersten: het met een Michelinster gelauwerde Sense Restaurant, gevestigd in de Verwersstraat tegenover Het Noordbrabants Museum. De vroege boeker kan hier kiezen uit tal van kleine culinai-

Voor wie niet alleen kunst wil kijken maar ook wil kopen, is Vanderven Oriental Art, Nachtegaalslaantje 1 een uitstekende optie. Tenminste, voor wie op zoek is naar Chinees porselein, Han en Tang aardewerk, Chinese en Japanse kunstvoorwerpen, koloniale meubelen of Aziatische kunst. Voor wie de collectie liever uitbreidt met eigentijdsere stukken

voorjaar 2016

is Majke Hüsstege projects aan de Verwersstraat 28 een interessant adres. Naast de galerie vindt de bezoeker een conceptstore met een mooie combinatie van kunst, fashion en design.

re gerechtjes al dan niet met bijbehorend wijnarrangement. Minder subtiel en niet voorzien van een Michelinster is de originele Bossche Bol van Banketbakkerij Jan de Groot (Stationsweg 24, maar tevens te koop op tal van andere adressen in de stad). De met slagroom gevulde

en met glazuur of gesmolten chocolade overgoten bol van soezenbeslag bevat gegarandeerd genoeg calorieën om een dag in ’s-Hertogenbosch door te komen.

vernis#10

–

061

COLUMN

schiedenis. Bijna elke belangrijke achttiende-eeuwse verzamelaar zou Boullemeubels en Hollandse schilderijen in dezelfde kamer hebben gecombineerd, bijvoorbeeld, een idee dat de ruggengraat vormt van onze nieuwe East Galleries. De intimiteit en minder voore kunstwerken in de Wallace spelbare combinaties van Collection delen alle dezelfparticuliere collecties kan de de bijzondere bron van herinspiratie zijn voor een komst: de particuliere colkrachtige museuminrichlectie van vijf generaties van ting. de Seymour-Conway famiToch moeten musea – lie, vier Markiezen van Hertzelfs met deze aanpak – niet ford en Richard Wallace, de vergeten dat ze publieke onwettige zoon van de 4e plekken zijn met een maatMarkies. Sinds 1897, toen de schappelijke functie en geen collectie aan de Britse staat particuliere collectie. Dit bewerd overgedragen, is deze sef leidt zowel tot een hoge altijd bij elkaar gebleven. De kwaliteit van bezoekersinvoorwaarden van het legaat formatie en programmering Musea zouden hun kunstwerken tentoon verbieden dat er werken worals tot verschillende manieden toegevoegd of uitgeren voor het tentoonstellen moeten stellen op een manier die de haald. Een museum als dit van kunst. De East Galleries oorspronkelijke bezitters zouden hebben toont logischerwijs een perin de Wallace Collection begrepen en gewaardeerd, vindt soonlijke selectie objecten: kunnen uiteraard worden Christoph Martin Vogtherr, scheidend Franse kunst van Louis XIV gewaardeerd als verzamedirecteur van de Wallace Collection in tot de Parijse Commune en laarsinterieurs, maar de beEuropese prinselijke wapens zoeker ontdekt bij een nadeLonden. en wapenuitrusting zijn in re inspectie ook dat het grote hoeveelheden aanwezig Boulle-meubilair chronoloen van een uitzonderlijke schoonheid, an- kunnen wij in een en dezelfde toonzaal gisch is opgesteld en dat de Hollandse dere gebieden zijn nauwelijks vertegen- een mengeling van heel verschillende ob- meesters op onderwerp hangen. Hierdoor woordigd. De Wallace Collection ademt jecten en materialen laten zien. Schilde- nodigen zij de bezoeker uit tot een analytinog altijd de smaak van zijn grondleggers. rijen, beeldhouwwerken, meubels, ver- sche en actieve betrokkenheid bij de colVandaag de dag weerspiegelt het muse- gulde bronzen werken, porselein en lectie die verdergaat dan alleen verwondeum dan ook niet onze eigen visie op de dergelijke, maken deel uit van dezelfde ring. Particuliere collecties en musea zijn kunstgeschiedenis maar een verzamel- opstelling waardoor de bezoekers veel zeker niet hetzelfde – maar ze kunnen periode die steeds verder van ons af komt te meer mogelijkheden hebben om ze te ont- elkaar wel degelijk inspireren. staan, met een duidelijke negentiende- dekken en te vergelijken. eeuwse voorkeur. Deze misschien als negaVeel van de meer systematisch en encytief ervaren connotatie wordt echter meer clopedisch samengestelde musea worstelen dan goedgemaakt door ons gebruik van met de weergave van de originele context particuliere verzamelaarsconventies die van hun kunstwerken. In het Wallace laten wellicht minder bekend zijn bij het grote we veel van die stukken zien op een manier publiek, maar waar onze bezoekers enorm die de originele bezitters zouden hebben van genieten. Wij laten ons inspireren – begrepen en gewaardeerd. We kunnen meer dan onze grotere zusterinstituten – ook demonstreren hoe stukken die we T E K S T door de manier waarop vooraanstaande vandaag de dag niet langer met elkaar as- Christoph Martin Vogtherr privéverzamelaars hun kunstwerken in- sociëren lange tijd naaste buren van elkaar I L L U S T R A T I E ventief combineren en tentoonstellen. Zo waren op een ander moment in de ge- Tekenteam.nl

KUNST IN EEN COLLECTIE, KUNST IN HET MUSEUM

voorjaar 2016

vernis#10

–

063

DEPOT RIJKSMUSEUM

064

–

vernis#10

voorjaar 2016

RIJKSMUSEUM DEPOT

Een aanzienlijk deel van de collectie van het Rijksmuseum staat veilig opgeslagen in het tijdelijke, externe depot Eurokluis. Wat er in het museum in Amsterdam niet te zien is en wél in Lelystad? Van alles, en vooral véél van alles. Bij elkaar ruim 300.000 objecten. Voor Vernis ging bij hoge uitzondering de kluisdeur open.

KUNST IN DE KLUIS VAN HET RIJKSMUSEUM

voorjaar 2016

an de ruim een miljoen objecten die het museum rijk is, worden er in Amsterdam ‘maar’ achtduizend tentoongesteld. De rest is uitgeleend of bevindt zich in depot. Het desolate industrieterrein in Lelystad waar het externe depot staat is niet om vrolijk van te worden, evenmin als de aanblik van de loods van formaat. Maar eenmaal binnen is het een feest zonder einde: je kunt er dagenlang rondkijken en dan nog heb je niet alles gezien. Dat is sowieso ›› vernis#10

–

065

DEPOT RIJKSMUSEUM 01 ( vorige pagina ) De schilderijen worden ‘Amsterdams geparkeerd’; hun plek in het rek

wordt bepaald door vrije plaatsen en niet door periode of kunstenaar.

onmogelijk met een inboedel van meer dan driehonderdduizend voorwerpen. Tijdelijk onderkomen De eurotekens op de gevel staan symbool voor de oorspronkelijke functie van het gebouw. Hier lagen tussen 1999 en 2002 miljarden euromunten opgeslagen voorafgaand aan de introductie van de nieuwe munteenheid. In 2003 werd een deel van de loods omgebouwd tot tijdelijk depot toen de collectie van het Rijksmuseum Amsterdam moest worden uitgehuisd vanwege de ingrijpende en langdurige verbouwing. In het kluisgebouw was net ruimte ontstaan, omdat de fonkelnieuwe euromunten inmiddels in omloop waren gebracht. Een deel van het gebouw wordt nog steeds gebruikt door de Koninklijke Munt dat meteen achter de entree gevestigd is in de grote betonnen hal die leidt

niet te missen onderdeel van de vaderlandse geschiedenis.

naar het depot. Hoofd beheer & behoud Wim Hoeben opent vandaag voor Vernis de met een dubbele deur afgesloten ruimte van ongeveer vijfenveertighonderd vierkante meter. Er lopen opvallend brede paden doorheen: “We moeten overal bij kunnen komen, theoretisch zouden we met een veel kleinere vloeroppervlakte toekunnen.” Het staat er desalniettemin tjokvol: met onder meer meubels, schilderijen, zilver, wapens, Aziatisch porselein, tapijten, maar ook een driehonderdveertig kilo zwaar achterlicht van een VOC-schip. Het hardhouten gevaarte en tijdsbeeld van de Gouden Eeuw steekt boven alles uit als een 066

–

vernis#10

Museale waarde Naast topstukken worden hier ook veel objecten bewaard in verband met hun historische waarde. Het verhaal erachter maakt ze interessant en is de reden dat ze een inventarisnummer verdienen. Bij binnenkomst valt het eerste voorbeeld meteen op. Aan de kopse kant van de rekken met schilderijen staat een metershoog, beschadigd

Het is een monsterklus om een collectie met ruim een miljoen nummers volledig digitaal te ontsluiten

staatsieportret van koningin Wilhelmina. Wat doet dat in het depot van het museum dat zelf toch wereldberoemd is vanwege haar meesterwerken? Het uit het Commissariaat van Djakarta afkomstige doek is vernield tijdens rellen in Indonesië in 1960. Gerestaureerd wordt het niet meer en daarmee is het opgehouden schilderij te zijn, maar het blijft in collectie als document van die periode. Amsterdams parkeren Vanwege de geïmproviseerde ingebruikname van de ruimte als depot staat er van alles door elkaar, zonder schijnbare logica. Maar dat is precies wat het depot ook zo boeiend maakt en waarom je hier kunt schatgraven. Dat begint al bij de schilderijen. Ze hangen niet op periode of naam, maar kriskras door elkaar. “Dit is Amsterdams parkeren: zodra je ruimte ziet meteen ophangen”, legt Hoeben uit. En als het computersysteem met de standplaatsregistratie ooit uitvalt? “Tja, dan kun je niet zoeken op de M van Maris. Maar op deze manier kunnen we wél alles kwijt. Wij zijn hier twaalf jaar geleden een tijdelijk magazijn begonnen: we voorjaar 2016

RIJKSMUSEUM DEPOT 02

Op de bovenste etage liggen dozen met kwetsbaar textiel opgestapeld.

Kopie naar Titiaan, De Boetvaardige Maria Magdalena.

Elk gaatje wordt opgevuld: Maria met kind en heiligen, door Marcello Fogolino uit de eerste helft van de 16e eeuw.

bergen het zo goed mogelijk op en halen het eruit als het nodig is. Wij kunnen qua logistiek en verpakken nog veel leren van de industrie, het verschil is dat er bij ons niets mag sneuvelen.” Groot en onhandig Opvallend is het grote aantal meubels dat hier de ruimte vult. “Als je als museum wilt laten zien hoe de Nederlanders geleefd hebben, dan ontkom je er niet aan om daar veel van te hebben. Gewone gebruiksmeubelen vind je hier niet of nauwelijks, omdat die niet bewaard zijn gebleven. In die zin vertel je altijd het verhaal van de elite en niet van de gewone man. En voorjaar 2016

RIJKSMUSEUM

Meerdere depots Naast het externe depot in Lelystad heeft het Rijksmuseum vier inpandige depots, waaronder dat van het Rijksprentenkabinet met ruim 700.000 prenten, tekeningen en foto’s, sierpapieren, Oosterse miniaturen, kunstenaarsautografen en schets- en getijdeboeken. Vanwege de gevoeligheid voor licht en temperatuur wordt bijna de hele collectie in depot bewaard. In het museum is een fractie te zien in wisselende tentoonstellingen.

er zijn veel grote stukken geschonken toen het nieuwe pand van het Rijksmuseum in 1885 geopend werd. De eerste zes maanden was dit het grootste gebouw van Nederland. Die nationale trots moest wel gevuld worden. Elk gewest moest iets bijdragen, wat overigens niet altijd van harte ging. Van sommige van die objecten kun je je afvragen of ze wel in de collectie thuishoren.” Het lastige is dat antieke meubels vaak zo volumineus zijn en dus veel ruimte innemen. Hoeben: “Het zijn geen IKEA-kasten die je als bouwpakket op kunt slaan. Op het moment dat je ze een tijdje uit elkaar laat, krijg je ze nooit ›› vernis#10

–

067

DEPOT RIJKSMUSEUM 05

In de ruimte die gereserveerd is voor de meubels, lijkt Michiel de Ruyter een verdwaalde aanwezige.

De verpakking waarin het portret van Koningin Beatrix werd aangeleverd door kunstenaar Jeroen

Henneman met daarop zijn instructies hoe het moet worden tentoongesteld.

meer in elkaar, omdat het hout gaat werken.” Tussen al dat zware grenen en eikenhout valt een moderne kast in Memphisstijl bijna uit de toon. Het is een zeer welkome en recente verwerving uit een legaat. “De twintigste eeuw is nog ondervertegenwoordigd in onze collectie.” Op de bovenste verdieping die in het pand werd gerealiseerd toen het Rijksmuseum er als nieuwe huurder introk, is de ruimte overzichtelijker ingedeeld; met straatjes die met deuren van draadstaal zijn afgesloten. Hier liggen kostbaarheden thematisch op de schappen uitgestald, zoals Aziatisch porselein. De blikvanger is een groot, afgescheiden deel van de ruim068

–

vernis#10

te waar het zilverwerk achter slot en grendel ligt. Door het rasterwerk zijn kasten zichtbaar met daarin zakjes waar het zilver in bewaard wordt om ze te beschermen te-

‘Zelfs in een depot met eeuwigheidswaarde verstrijkt de tijd’

gen oxidatie. De inhoud van de stellingkasten die de andere helft van de ruimte vullen varieert van trommels uit het leger, een heel arsenaal aan wapens, textiel, maar ook moderne bronzen van ‘BN’ers’, zoals PvdA-boegbeeld Joop den Uyl en een gietsel van Ronald de Leeuw, de voormalige directeur van het museum. Logistiek centrum Op de rollen met tapijten en schilderingen die zich hier ook bevinden staan de letters W, L, Z, H. “Waarom dat is? Dat zijn geen inventarisnummers, maar de eerste letters van de seizoenen. Per kwartaal worden de beschilderde doeken een voorjaar 2016

RIJKSMUSEUM DEPOT 07

Detail van verpakkingsmateriaal in de expeditieruimte in de hal achter het depot.

Driekwart van de collectie zal nooit in het museum terechtkomen, maar is wel digitaal toegankelijk. De meeste voorwerpen zijn online te vinden met een beschrijving en beeld, maar het is een monsterklus om een collectie met ruim een miljoen nummers volledig digitaal te ontsluiten. In het depot moeten veel voorwerpen nog voorzien worden van een barcode of gefotografeerd worden. De deadline is de verhuisdatum naar het nieuwe depot, “maar ik streef naar eind 2018”, zegt Hoeben, die inmiddels ook tot de inventaris gerekend kan worden en sinds 1985 bij het museum werkt. “Waar ik nu het meest mee worstel zijn de randen van de verzameling. Je moet een grens stellen aan wat je tot de collectie rekent en invoert in het systeem. Een restcategorie die bijvoorbeeld ingewikkeld is, zijn de zaken die meekomen met een object, maar er eigenlijk niet bijhoren, zoals

COLLECTIE

Het Rijksmuseum Amsterdam Het Rijksmuseum Amsterdam is het grootste museum voor kunst en geschiedenis van Nederland. In 1885 werd het gebouw van het huidige Rijksmuseum naar ontwerp van P.J.H. Cuypers voltooid. In 2013 werd het museum

na een grootscheepse verbouwing van tien jaar heropend voor het publiek. De collectie geeft een overzicht van de Nederlandse kunst en geschiedenis vanaf de middeleeuwen tot Mondriaan. De belangrijkste deelcollecties zijn die van de

kwartslag gedraaid, in de Outlook-agenda worden we daar met een pingeltje aan herinnerd; zelfs in een depot met eeuwigheidswaarde verstrijkt de tijd.” Naast opbergplek heeft het depot in Lelystad ook de functie van logistiek centrum; een groot deel van de collectie is continu op reis en maakt hier slechts een tussenstop. Dagelijks gaan de slagbomen op het zwaar beveiligde terrein omhoog voor de transportwagens die objecten ophalen voor tentoonstellingen in binnen- en buivoorjaar 2016

schilderijen, geschiedenis , kunstnijverheid en de prenten en tekeningen. Tot de topstukken behoren de werken van Rembrandt, Vermeer en andere beroemde zeventiendeeeuwse Hollandse meesters.

tenland of daarvan terugkomen. “Er worden hier tweeduizend bewegingen per jaar gemaakt, met name in het schilderijengedeelte; dat is de collectie die het meest reist. Daarom staan die ook het dichtst bij de ingang.” Ze worden verzendklaar gemaakt in de tweede depotruimte in het gebouw waar het verpakkingsmateriaal tot aan het plafond staat opgestapeld: kisten, kratten, noppenfolie, zuurvrij papier, karton, alles wat maar nodig is om de voorwerpen schadevrij te kunnen transporteren.

een moderne lijst om een oude meester, niet-originele sokkels of een foedraal om bestek. We hebben veel van dit soort voorwerpen die we geen objectstatus en dus geen inventarisnummer kunnen geven. Wél kunnen we ze vaak gebruiken in een andere functie, namelijk die van referentiecollectie als voorbeelden voor nieuwe lijsten die worden gemaakt ‘in de stijl van’. En soms worden ze ook gewoon hergebruikt.” Vraagtekens De tweede hal is gevuld met restcategorieën en spullen die niet meteen een bestemming hebben, zoals een aantal klim- ›› vernis#10

–

069

DEPOT RIJKSMUSEUM 08

Afgezonderd staat een kist met een licht radioactief steentje erin.

rekjes van architect Aldo van Eyck uit de vijftiger jaren. Ze waren vroeger op vrijwel elk schoolplein en elke speelplaats te vinden. Generaties zijn ermee opgegroeid (en eruit gevallen). Ze werden verworven voor de tuin van het Rijksmuseum, maar zijn niet allemaal geplaatst. “Tegenwoordig moeten daar verplicht rubberen tegels onder. Het alternatief was om er een hek omheen te zetten zodat ze niet gebruikt zouden worden. We hebben er een paar geplaatst; de rest is hier gestald.” Op een paar meter hoogte staat een schijnbaar verdwaalde kist. Een waarschuwingsteken erop meldt dat de inhoud radio-actief materiaal bevat. Ook een object met een vraagteken. “Er zit een steentje in dat afkomstig is uit een verzameling die waarschijnlijk gewoon twee eeuwen op een studeerkamer heeft gestaan, maar dit ene exemplaar bevat minimale sporen van

uranium. Nu dat eenmaal het label ‘gevaarlijk’ heeft gekregen, kun je het nergens meer kwijt.” Prachtig is het voor het Rijks door Cuypers ontworpen gebruiksmeubilair dat tijdens de verbouwing naar Lelystad verhuisde en nu in de achterkant van het depot wacht op een nieuwe bestemming. Vintageverzamelaars zouden er een moord voor doen, maar het museum heeft er geen plek meer voor. Dat geldt ook voor het originele hangen sluitwerk. “Officieel valt dit onder het gebouw omdat het bij de inrichting hoort, dus is het van het Rijksvastgoedbedrijf. Het is lastig om een besluit te nemen wat ermee gedaan moet 070

–

vernis#10

PL ANNING 2020

Gedeeld depot Het Rijksmuseum, het Nederlands Openluchtmuseum, Nationaal Museum Paleis Het Loo en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn een samenwerking aangegaan voor de bouw van een gezamenlijk duurzaam depot voor hun collecties. Dit CollectieCentrumNederland (CCN), dat bestaat uit ruim 30.000 m2 oppervlak, vervangt de bestaande depots van alle betrokken partijen die over diverse locaties verspreid zijn en realiseert door deze samenwerking kostenbesparing, efficiency, kennisdeling en optimaal beheer en behoud van de rijkscollecties. Tussen de samenwerkingspartners is overeengekomen dat het Rijksmuseum de eigenaar wordt van het gebouw en als opdrachtgever voor de bouw fungeert. Voorzien is dat het CCN in 2020 in gebruik wordt genomen.

worden. Hoe denkt men er over honderd jaar over als je ze nu weg doet? Dat is een angst die bij het nemen van dit soort beslissingen meespeelt. Museale opvattingen zijn veranderlijker dan de collectie. Voor je het weet komen er later Kamervragen over.” Eurokluis Lelystad Het externe depot in Lelystad werd eind 2003 gehuurd als tijdelijke voorziening, omdat het aanvankelijke plan om de collectie tijdens de verbouwing in het ondergrondse depot achter het museum in Amsterdam te bewaren te riskant was. “Dat depot werd begin jaren negentig gebouwd, maar toen in 2001 echt duidelijk werd hoe ingrijpend de verbouwing aan het museumpand was, is er halsoverkop gezocht naar een externe locatie,” zegt Wim Hoeben, hoofd beheer en behoud. “Je moet niet met je hele collectie onder de grond willen zitten als er twintig meter

verderop damwanden worden geslagen. Maar geschikte gebouwen zijn dun gezaaid. Behalve dat ze groot, bereikbaar en beveiligd moeten zijn, moet er inpandig ook aan een aantal strikte eisen voldaan worden: klimaatbeheersing is natuurlijk een primaire eis. Dat laatste had dit pand niet, maar die kon hier wel gerealiseerd worden. De timing had niet beter kunnen zijn toen dit gebouw deels vrijkwam in 2003.” Van de twee hallen die in Lelystad gehuurd werden, werd er één volledig geïsoleerd en voorzien van een klimatologisch systeem dat het geschikt maakte voor gemengde opslag. Nu kunnen er objecten van divers materiaal bij elkaar in één ruimte worden opgeslagen. Definitief vertrek Het depot zal hiermee definitief niet terugkeren naar Amsterdam. “Ooit was dat wel het plan, maar we weten inmiddels uit ervaring dat een depot op een locatie buiten de stad veel voordelen heeft. Omdat er steeds meer uitwisselingen plaatsvinden tussen musea onderling en de collecties steeds meer reizen, is het niet handig om in de binnenstad te zitten en evenmin om een groot aantal inpandige depotruimtes te hebben, zoals vóór de verbouwing. Bovendien voldeden die ruimtes niet aan de moderne eisen van conservatie, dus een nieuw depot moest er toch komen. Het niveau van collectiebeheer en -logistiek wordt steeds belangrijker voor musea. Het beeld van een conservator op de fiets die met een tekening onder zijn arm nog net op tijd kan wegspringen voor een tram is echt verleden tijd.”

TEKST

Aya Langeveld BEELD

Peter Boer

voorjaar 2016

ﬁed Appraiser Fine Arts and Antiques | Certi Certiﬁ

HENDRICK BLOEM Bremen ca. 1619 – Amsterdam 1661 Fully marked at the base, also struck with a 1795 control mark for Enkhuizen. Amsterdam, 1658 E-mail: info@daatselaar.com | Web: www.daatselaar.com | Phone: +31 654.394.108 agent and advisor for purchasing and selling fine arts and antiques | appraisals for probate and insurance purposes

PORTRET SPECIALISTEN IN DE KUNSTHANDEL

‘ OUDE MEESTERS MOET JE AANRAKEN’ Een kunsten antiekhandelaar krijgt in zijn carrière duizenden kunstobjecten in handen. Al deze objecten vertellen een verhaal. Zo ontwikkelt de handelaar een steeds groter wordende schat aan kennis. Daarom kunt u bij een handelaar altijd terecht voor advies, of dat nou gaat om een verkoop of om simpelweg meer over een object te weten te komen De handelaren die zijn aangesloten bij de Koninklijke Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst zijn allen gespecialiseerd in een periode, een materiaal of kunst afkomstig uit een bepaald geografisch gebied. Om tot dit specialisme te komen hebben zij een studie afgerond, een achtergrond in de kunstrestauratie, of zij hebben hun kennis verkregen door middel van praktijkervaring, bijvoorbeeld in een familiezaak. Daar hebben zij een unieke opleiding genoten en een buitengewoon goed oog ontwikkeld voor kwaliteit. Graag delen de onze handelaren van de Koninklijke VHOK hun kennis met u. TEKST

Jettie Rozemond BEELD

Peter Boer 072

–

vernis#10

voorjaar 2016

SPECIALISTEN IN DE KUNSTHANDEL PORTRET

Mieke Zilverberg KUNSTHANDEL MIEKE ZILVERBERG

ieke Zilverberg is gespecialiseerd in archeologische objecten en munten uit de oudheid. Zilverberg studeerde zowel klassieke archeologie als Grieks en Latijn aan de Universiteit van Amsterdam. Al sinds de jaren tachtig is zij werkzaam als specialist oudheden bij het populaire televisieprogramma Tussen Kunst & Kitsch. Griekse oudheid “Dit roodfigurige drinkkommetje, met aan weerszijden een afbeelding van een uil tussen twee olijftakken, werd gemaakt in Apulië, in de hak van Italië, aan het begin van de vierde eeuw voor Christus. De uil stond symbool voor Athena, de wijze godin van de krijgskunst en de vrede. De uil werd haar symbool omdat het een nachtdier is. In een belangrijke slag, die ’s nachts plaatsvond, versloegen de Grieken de Perzen. Zoals een uil in het donker goed kan zien, leidde Athena de Grieken in de nacht naar de overwinning. Er zijn uit deze periode veel munten overgebleven waarop een uil met grote ogen te zien is. Het is een motief dat nog steeds voorkomt, bijvoorbeeld op de Griekse euromunten. De olijftakken op het kommetje zijn de andere verwijzing naar Athena. Volgens de verhalen schonk zij de olijfboom aan de stad Athene. Het is opvallend hoe vaak de uil voorkomt op drinkkommetjes. Ik heb in mijn loopbaan al zeker vier van deze kommetjes in mijn collectie gehad. Maar wat nou de reden is voor de uil op een drinkkommetje? Een leuk idee is dat men op deze manier de wijsheid van de godin indronk.” ›› voorjaar 2016

vernis#10

–

073

PORTRET SPECIALISTEN IN DE KUNSTHANDEL

Jacob Roosjen JACOB J. ROOSJEN SRI®

acob Roosjen is handelaar in antiek zilver en registertaxateur in gouden en zilveren objecten. Hij is gespecialiseerd in kwalitatief hoogwaardige zilveren objecten, stammend uit de zeventiende tot en met de twintigste eeuw. De kracht van Roosjen is het grondige onderzoek dat hij verricht naar zijn objecten. Kunst- én gebruiksvoorwerpen “Lichtdragers bestaan in allerlei vormen en maten. Het zijn voorwerpen die functioneel zijn én mooi. Door de eeuwen heen werden lichtdragers gemaakt uit verschillende materialen, zoals brons en keramiek, maar alleen zilveren lichtdragers geven het licht een extra dimensie. Het zilver reflecteert kaarslicht namelijk op een manier die direct zorgt voor een gezellige sfeer. Tijdens PAN 2015 was ons thema ‘Dining and Shining’. We boden lichtdragers uit allerlei perioden en in allerlei stijlen. We verkochten aan het Drents Museum een paar zilveren kandelaars met email, in 1902 ontworpen door Jan Eisenloeffel en aan het Groninger Museum een paar kandelaars in de vorm van klassieke zuilen, in 1786/87 gemaakt door Henricus Hubert. Groot is het contrast met de Amsterdamse kandelaars die wij nu aanbieden, gemaakt door Sigusmundus Zschammer in 1663. Deze kandelaars zijn een mooi voorbeeld van de ingetogen stijl die een korte periode in zwang was in de Gouden Eeuw. Naar ieders smaak zijn er dus wel mooie zilveren kandelaars te vinden. Een tafel is eigenlijk niet compleet zonder een mooi paar. Hoe bijzonder is het om te dineren aan een tafel die verlicht wordt door kandelaars die al driehonderd jaar oud zijn?” 074

–

vernis#10

voorjaar 2016

SPECIALISTEN IN DE KUNSTHANDEL PORTRET

Leonore van der Waals KUNSTHANDEL INEZ STODEL

unsthandel Inez Stodel vierde afgelopen jaar haar vijftigjarig bestaan. Sinds tien jaar is Leonore van der Waals, dochter van Inez Stodel, werkzaam in de zaak. “De zoektocht naar unieke juwelen is wat dit vak zo ontzettend spannend maakt.“ Antieke slijpsels “Deze prachtige oorbellen uit circa 1840 zijn geïnspireerd op bloemen. In de zilveren oorbellen zijn 7,5 caraat. aan diamanten open gezet. Er zitten drie grote ‘old mine cuts’ en een peergeslepen diamant in elke oorbel. De achterkant is bedekt met goud om de draagster te beschermen tegen het patine van het zilver dat af zou kunnen geven. Diamant is de hardste natuurlijke edelsteen. In de tijd van deze oorbellen werden diamanten handgeslepen met behulp van een andere diamant. Een handgeslepen diamant kan helpen met het dateren van een juweel. Maar hoe herken je een handgeslepen diamant? Handgeslepen stenen zijn geïnspireerd op de natuurlijk groeivorm van een diamant: de octaëder (een vorm van twee piramides met de onderzijden tegen elkaar). Men wilde zo min mogelijk slijpen, om een zo groot mogelijke diamant te behouden. Pas eind negentiende eeuw werd het mogelijk om diamanten machinaal te slijpen. Oude stenen hebben bredere facetten en een warmere en zachtere uitstraling. Deze stenen gloeien in het kaarslicht. Machinegeslepen briljanten hebben kleinere facetten, die het licht optimaal reflecteren, ze schitteren harder. Daarnaast zijn handgeslepen diamanten niet symmetrisch, het blijft tenslotte handwerk. Iedere steen is uniek.” ›› voorjaar 2016

vernis#10

–

075

PORTRET SPECIALISTEN IN DE KUNSTHANDEL

Sander Bijl BIJL - VAN URK

ander Bijl groeide op tussen de oude meesters. Zijn vader was werkzaam als restaurator bij het Rijksmuseum en later begon hij een restauratieatelier aan huis. Via zijn vader kwam hij in contact met handelaren in oude meesters. Al snel wist hij dat hij ook dat carrièrepad wilde bewandelen. Provenance “Veel mensen kennen oude meesters uit musea. Ze zijn gewend dat je afstand moet houden en dat de schilderijen onder klimatologisch verantwoorde omstandigheden bewaard worden. Wanneer je specialisten op televisie in de weer ziet met oude meesters dragen zij meestal handschoenen. Hieruit concluderen mensen dat zeventiendeeeuwse schilderijen zeer kwetsbaar zijn. Niets is minder waar, oude meesters moet je vastpakken. Als handelaar leer ik veel over een schilderij door het aan te raken. Ik keer een schilderij altijd om, de achterkant kan mij veel vertellen. Deze is vaak voorzien van stickers of zegels die prijsgeven in welke veilingen en collecties het schilderij zich heeft bevonden. Dit helpt bij het vaststellen van de zogenaamde provenance. Een schilderij bekijk ik ook graag vanuit verschillende hoeken, bij daglicht. Ik pak het schilderij op en loop ermee naar het raam. Zo zie ik veel meer details. Natuurlijk is wel enige voorzichtigheid geboden, je wilt ook zo lang mogelijk kunnen genieten van een werk. Wanneer je serieuze interesse hebt in een schilderij, vraag dan eens aan de handelaar of je het mag vasthouden. Je koopt tenslotte ook geen auto zonder dat je een testritje hebt gemaakt.” 076

–

vernis#10

voorjaar 2016

INTERVIEW JONATHAN GREEN

oen Jonathan Green op dinsdag 22 november 2011 het pand op New Bond Street 33 heropende waar zijn kunsthandel voortaan zijn grootste vestiging zou huisvesten, glunderde hij. Niet alleen omdat het druk was in de galerie die zijn familie in 1990 kocht en in de twee jaar voor de heropening ingrijpend had gerestaureerd, of omdat mensen vol ontzag spraken over de nieuwe standaard die in Mayfair – nee, in Londen en zelfs de wereld – werd gezet op het gebied van galeries. Nee, hij lachte vooral omdat zijn nieuwe buren zich moesten schikken in een pand dat weliswaar ook groots en voornaam was – maar wel één verdieping lager. En die buurman heette: Sotheby’s. “Misschien een beetje flauw, maar er schuilt een zeker genoegen in dat feit”, vindt Jonathan Green ook nu nog als Vernis hem spreekt in de rustige momenten van een drukke vrijdagmiddag op de zaak. “Het bewijst dat we het niet slecht doen, vergeleken bij een wereldberoemde concurrent.” Ontzagwekkend Jonathan Green (53), zoon van Richard en kleinzoon van grondlegger James Green, overziet vanuit het classicistisch opgetrokken maar van binnen strakke en lichte pand de kunstwereld. De collectie van Green is ontzagwekkend, deze werd onlangs geschat op meer dan 130 miljoen euro. De jaarlijkse omzet van de galeries – behalve op nummer 33, ook op nummer 147 van New Bond Street – schommelt gemiddeld rond de 100 miljoen euro. Het was grootvader James Green die in 1936 een kunsten antiekhandel startte iets verderop in de metropool, op St James’s Street 4. In het centrum van de stad natuurlijk. “Mijn vader raakte op jonge leeftijd al net zo gefascineerd door de kunsthandel van zijn vader als ik dat later zou raken. Richard begon op zijn vijftiende in mijn opa’s zaak op New Bond Street 9 078

–

vernis#10

HANDEL IN SCHOONHEID Mogelijk de bekendste kunsthandelaarsfamilie ter wereld is de familie Green uit Londen. Vernis sprak een van de ceo’s van de Richard Green Gallery, derde-generatietelg Jonathan Green. ‘De kunstmarkt hoeft niet te vrezen voor een eventuele nieuwe crisis.’ te werken, nadat hij van school was gegaan zonder diploma. Vervolgens durfde hij het aan om over te stappen naar de zaak van mijn oom John op Piccadilly Arcade en in 1959 openden ze samen de kunsthandel St James’s Gallery. In de jaren zestig is mijn oom het onroerend goed in gegaan en gingen mijn vader en moeder in hun eigen zaak verder op Dover Street.” De broers kwamen elkaar weer tegen in de jaren negentig, toen ze hun kennis van

de Londense onroerendgoedmarkt slim wisten te combineren met die van de kunsthandel. Ze kochten een monumentaal pand op New Bond Street 33 en vervolgens een op nummer 147. De centrale ruimte van dat gebouw biedt nu een indrukwekkend bovenlicht – een museale setting die sensationeel is. Dezer dagen is dat gebouw een van de twee vestigingen van Richard Green Gallery. Het bovenlicht beschijnt inmiddels de imposante collectie voorjaar 2016

JONATHAN GREEN INTERVIEW 01

Jonathan Green (rechts) en zijn broer, mededirecteur Matthew Green.

Pieter Claesz., Stilleven met een haring op een tinnen bord, gesigneerd

wist te geven, met name door te investeren in moderne Britse kunst. Er is geen dag dat Jonathan niet fluitend naar zijn werk loopt. “De kunsthandel is een schitterend vak. Je bevindt je als handelaar tussen het

oude meesters; op nummer 33 – schuin ertegenover – worden de moderne werken tentoongesteld en verkocht, onder meer van Frank Auerbach, Henry Moore, Ivon Hitchens, William Scott en Patrick Heron. Opportunities Jonathan zag de groei van het bedrijf van dichtbij. “Ik was nog maar zeven, acht toen ik mee reisde naar veilingen – een spannende, internationale wereld waarin veel geld omging. Ik kan me nog een reis herinneren naar Amerika, om kunst te kopen, welke schooljongen maakt dat nou mee?” Hij ging, anders dan zijn vader, wel studeren. “Dat kon, het mocht en ik wilde het vooral: kunstgeschiedenis. Een aanvulling op de ervaring in het vak, het heeft me context geboden.” Vader en oom gelden nog steeds als mentors voor Jonathan, die in de afgelopen twintig jaar zijn leiderschap van de miljoenen business echter een eigen draai voorjaar 2016

vakmanschap van grote artiesten, de emoties die samenhangen met het kopen of verkopen van kunst – en de zakelijke kant van het vak: het zien van opportunities, bijvoorbeeld. Ik heb ook geen voorkeur voor een bepaalde kunststroming. Je zou mijn smaak eclectisch kunnen noemen. Een Turner kan me net zo inspireren als een

‘Bij veel van onze kunst is het verhaal erachter net zo waardevol als het werk zelf’

met monogram PC en gedateerd 1632, olie op doek.

oude Hollandse meester of een impressionist. Ik ben ook altijd opnieuw gefascineerd door de provenance, de eigendomsgeschiedenis van het werk. Hing het op een kasteel? Moest het worden verkocht ooit, vanwege familietwisten? Welke beroemde ogen streelden het werk, op welke slaapkamer heeft het gehangen? Dat mysterieuze aspect van de handel vind ik eindeloos boeiend. Bij veel van onze kunst is het verhaal erachter net zo waardevol als het werk zelf.” De waarde van kunst De derde generatie-kunstpaus raakt geïnspireerd door het gegeven dat kunst niet alleen mooi is, maar ook waardevol – letterlijk. “Al in de achttiende en negentiende eeuw vond speculatie plaats, kunsthandel uit winstbejag. Maar ik geef toe, het aandeel speculanten op de markt is de laatste dertig jaar wel enorm gegroeid. Natuurlijk hebben wij daar ook mee te maken; vooral voor onze moderne werken, vanaf de Tweede Wereldoorlog. Dan komen Japanners of Russen binnen die meteen inzoomen op bepaalde moderne werken die waardevast heten te zijn, of ‘undervalued’ in hun ogen. Dat kan leiden tot absurde prijzen, die niets meer te maken hebben met de artistieke waarde van het werk. Maar ik ontwaar geen groot gevaar voor de kunstmarkt als geheel. Weet je wat het is? Mensen die zo maar even een miljoen – of vijf, of tien – voor een doek neerleggen, hebben honderden miljoenen op de bank staan. Voor hun is kunst wisselgeld. Ze kunnen verlies nemen, als de sterren toch niet zo gunstig bleken te staan. Dan gaat een werk na enige tijd weer voor normalere prijzen de markt op.” “De kunstmarkt houdt van klaroengeschal; recordprijzen voor kunstwerken halen steevast de krant – maar in wezen is het een piepkleine markt, wij schatten zo’n 40 miljard dollar op jaarbasis. Op de aandelenmarkt hier in Londen gaat dagelijks even veel geld om als in de wereldwijde kunsthandel in een heel jaar. Daarom zag je ook dat na de immense economi- ›› vernis#10

–

079

INTERVIEW JONATHAN GREEN

sche crash vanaf 2008 de kunstmarkt, nagenoeg overeind bleef. Sterker: kunst werd door het grote geld als een ‘safe haven’ gezien voor vermogen dat op de aandelen- of onroerendgoedmarkt in de wind was komen te staan. Ik heb het dan wel over de top van de markt: de bekende kunstenaars, het internationaal door musea en experts erkende werk – daaronder is wel het een en ander veranderd.” De familie Green combineerde in de jaren zeventig de genetisch bepaalde interesse in kunst met een frisse handelsgeest. Jonathans vader haalde in 1973 zakenbank Montagu binnen en zette zo een reusachtige stap in het aankoopbeleid. Die move zette de zaak in een keer op de kaart – maar de bank werd wel meerderheidsaandeelhouder. De Greens moesten zich schikken in de grillen van de bankiers. In de jaren tachtig werden die uitgekocht met het vermogen dat Green inmiddels had opgebouwd. Nu hadden Richard – en de jonge Jonathan – hun handen vrij om puur op eigen kompas te varen bij het aanleggen van de collectie. Die omvat befaamde werken uit de Vlaamse en Hollandse school, maar ook naoorlogse Britse kunst. Nieuw geld “We kennen de verzamelaarswereld op ons duimpje”, zegt Jonathan Green. “Van oude meesters tot impressionisten en moderne kunst. We kopen de beste voorbeelden, in de beste conditie, met excellente provenance. Dat maakt de spoeling dun, maar de keuze voor ons bedrijf duidelijk. Het betekent wel dat we geld moeten meenemen voor de aankoop van werk. Er worden vooral voor moderne kunst exorbitante bedragen neergeteld. In dat opzicht zijn de prijzen van oude meesters relatief aantrekkelijk. Een topstuk van Orazio Gentileschi werd dit jaar voor 30 miljoen dollar door het Getty Museum gekocht en in 2014 verkocht Sotheby’s een Turner voor 30 miljoen. Voor de aanschaf van twee Rembrandts – echt de absolute top uiteraard – betaalden Nederland en Frankrijk onlangs 160 miljoen euro aan 080

–

vernis#10

HOLL ANDSE MEESTERS

Green op de TEFAF De firma stuurt 2500 uitnodigingen rond, een paar honderd van de genodigden zullen de reis naar het Limburgse volgens Jonathan Green ondernemen. In de ruimte van Green kunnen ze zich vergapen aan ongeveer vijftig werken, waaronder Hollandse meesters,

impressionisten en een speciale expositie van negen werken van Eugène Boudin (18241898) en zijn ‘Cercle’, die door Monet geïnspireerd werden. Van hem is een zeldzaam pastel te zien. Ook Johan-Barthold Jongkind (1819-1891), die in de zomer van 1864 met Boudin en Monet in

bankiersfamilie Rothschild. Veel, en uitzonderlijk voor oude meesters. Terwijl: een enkel werk van Koons – de ‘balloon dog’ – bracht 43 miljoen op en een drieluik van Francis Bacon 105 miljoen; dat zijn geen uitzonderingen.” “Waarom dat is? Speculatie is niet de enige factor. Wat ook speelt, is de marketing van het Midden-Oosten, de Golf-

de Saint-Siméon boerderij bij Honfleur schilderde, is present. Bovendien is een stilleven van ‘de oude meester’ uit Haarlem, Pieter Claesz. (1632), opgedoken uit een Schotse privécollectie, waar het meer dan een eeuw aan het zicht onttrokken was.

staten, als nieuw cultureel centrum. De Qatari’s moeten hun musea vullen, plat gezegd. Nieuwe toetreders op de kunstmarkt als de Emiraten kiezen voor ‘merken’, voor kunstenaars met brand value. Dat trekt bezoekers. Die kennen Gentileschi niet. Zelf ontvangen we kenners, mensen die zelf verzamelen en op zoek zijn naar dat ene meesterwerk dat ze graag aan voorjaar 2016

JONATHAN GREEN INTERVIEW 03

Eugene Boudin, ‘Venise, la Salute, la Douane et la début du Grand

hun collectie zouden toevoegen. Maar we zien ook mensen die iets moois boven de bank zoeken. Ze hebben voor twintig miljoen een huis gekocht, spendeerden vijf miljoen aan de renovatie en hebben ook een potje van vijf miljoen voor kunst. ‘I like that painting, it fits my home’.” Achter de dijken De markt verandert met de wereldeconomie mee – maar niet opvallend snel, constateert Jonathan Green. “We richten ons op Britten en Amerikanen. Die spreken de taal, kennen de geschiedenis en de kunstenaars, begrijpen wat voor rol de kunsthandelaar heeft als expert en intermediair tussen vraag en aanbod.” Achter de dijken blijft het intussen angstig stil, observeert de handelaar. “Nederland is weggevallen. Voorheen waren het grote verzamelaars, maar sinds de crisis is de loop eruit. Het moet vijf jaar geleden zijn dat ik een topwerk verkocht aan Nederlanders.” Mede om de Hollandse koopmansgeest voorjaar 2016

Canal’, gesigneerd en gedateerd ‘Venise/ E. Boudin 95’, olie op doek.

opnieuw te testen, zal Green ook dit jaar flink uitpakken op TEFAF. (Zie kader – red.) “We zijn aanwezig op tussen de vier en zeven beurzen per jaar, maar Maastricht blijft onze favoriete beurs. We komen er sinds 1974, ik mocht de tweede keer mee met mijn vader en sindsdien heeft TEFAF mijn hart gestolen. De rijkheid van het aanbod, de kwaliteit – alle honderdduizenden items zijn stuk voor

‘Het moet vijf jaar geleden zijn dat ik een topwerk verkocht aan Nederlanders’

Richard Green en zijn vader James Green op Duke Street in de jaren 60.

stuk gecontroleerd door experts. Hun ‘vettingssysteem’ is ongeëvenaard in de wereld.” “Als Board Member zie ik met twintig anderen toe op de koers van de beurs, de indeling, de toelating, het serviceniveau. Het niveau van het aanbod blijft ongekend. Al kan niemand zeggen of het ook zakelijk een succes wordt: tijdens grote crises, zoals die in 2008 toen iedereen van tevoren TEFAF dood verklaarde, boekten we recordomzetten, en vorig jaar, toen de crisis achter de rug heette te zijn, liep het juist slow. Dan aarzelen de kopers en verkopen we pas in tweede of derde instantie werken, soms maanden na de beurs. Wanneer ik tevreden ben? We verkochten ooit twintig schilderijen tijdens de beurs – dat is altijd een mooie herinnering gebleven.” “Spannend wordt TEFAF in New York, later dit jaar. De Board ziet de groei van de beurs vooral in de buurt van de klanten. Op Manhattan hebben we twee beurzen uitgekocht van beursorganisator Artvest. Ik lees dat dat voor een miljoenenbedrag is gebeurd, dat zal ik niet bevestigen. We hebben ze gevraagd om onder de noemer TEFAF samen met ons één moderne kunstbeurs en één voor oude kunst te organiseren – half oktober is de eerste. Zo hebben we voor onszelf een mooie ingang verworven. Ik ben positief gespannen, het scheelt dat de dealers ons er zelf om vroegen: breng ons naar Manhattan. Het is mooi om te zien dat er volop wordt ingeschreven op beide beurzen. Die zijn relatief bescheiden, we gaan geen ongecontroleerde stappen zetten. Ik hoop dat New York niet alleen op zichzelf zal staan, maar vooral ook een uitmuntend visitekaartje zal zijn voor het moederschip in dat exotische, verre Maastricht.”

TEKST

Onno Aerden BEELD

The Richard Green Gallery

vernis#10

–

081

“Wij hebben een passie voor ikonen. Onze galerie is gespecialiseerd in oude Russische en Griekse ikonen van hoogwaardige kwaliteit. Bezoek de website om onze recente collectie te bekijken.” Deze zeer zeldzame Russische ikoon van “Christus, de Ware Wijnstok” (tweede helft 18e eeuw, 50 x 40 cm) toont Christus met een geopend evangelieboek (Matt. 11,28) in zijn rechterhand en een zwaard in zijn linkerhand. De takken die achter Christus uitwaaieren verwijzen naar een tekst uit het evangelie van Johannes: “Ik ben de ware wijnstok en mijn Vader is de Wijngaardenier. Elke rank die in Mij geen vrucht draagt, neemt Hij weg; en elke rank die vrucht draagt, reinigt Hij, opdat zij meer vrucht draagt.” (Joh.15, 1-10). Op elke tak zit een geestelijke. De takken aan de rechterzijde van Christus hebben bladeren en brengen vruchten voort. De heiligen op deze takken worden vergezeld door engelen. Een van de geestelijken wordt naar de poort van het paradijs geleid, dat is afgebeeld als

een ommuurde tuin, bovenaan de ikoon. De kale takken aan de linkerzijde van Christus worden door engelen afgehakt. De geestelijken op deze takken vallen in de vurige muil van de hel. De tekst die uit de mond van Christus komt, is gericht aan de rechtvaardigen: “Dan zal de Koning zeggen tegen hen die aan Zijn rechterhand zijn: Kom, gezegenden van Mijn Vader, beërf het Koninkrijk dat voor u bestemd is vanaf de grondlegging van de wereld. Want Ik had honger en u hebt Mij te eten gegeven…” (Matt. 25, 34-35). De tekst op het zwaard veroordeelt de onrechtvaardigen: “Ga weg van Mij, vervloekten, in het eeuwige vuur, dat voor de duivel en zijn engelen bestemd is.” (Matt. 25, 41).

Heutink Ikonen Zwolle, The Netherlands • +31 6 13 21 23 27 • www.heutinkikonen.nl

ENSEMBLE PORTFOLIO

Een mooi gedekte tafel is een onuitputtelijke bron van inspiratie voor kunsten antiekverzamelaars. Fijn porselein, zilver of glaswerk straalt een ongekende luxe uit. Maar ook invloeden uit de natuur – en in het bijzonder het veelzijdige dierenrijk – zijn in de kunstwereld ruim voorhanden. Beide smaken zijn vertegenwoordigd in de tijdloze verzamelobjecten die de aangesloten kunsten antiekhandelaren van de Koninklijke VHOK u graag tonen in dit...

BEELD

Marie Cécile Thijs PRODUCT IE

Caroline Eschbach en Paul Wullems

Gude & Meis Antique Clocks EEN FRANSE LOUIS XVI VUURVERGULD EN GEPATINEERD BRONZEN PENDULE ‘DE WIJNOOGST’, CIRCA 1790, PRIJS OP AANVRAAG.

PORTFOLIO ENSEMBLE

Rood gekleurd VAN LINKS NAAR RECHTS

Robert Schreuder Antiquair

Dirk en Dirk-Jan Limburg

TWEE OBELISKEN VAN ROSSO ANTICO MARMER, ROME, MIDDEN 19E EEUW, € 3.800.

WAPENBORDJE, DELFTS AARDEWERK MET RODE EN ZWARTE BESCHILDERING, CIRCA 1750, PRIJS OP AANVRAAG.

REISBESTEKJE, ZILVER MET BARNSTEEN IN ROGGEHUID ETUI (ETUI NIET AFGEBEELD), AUGSBURG, CIRCA 1690, € 7.500.

ENSEMBLE PORTFOLIO

Aronson Antiquairs

Galerie Frans Leidelmeijer

Peter Korf de Gidts Antiquairs

POLYCHROOM VERGULDE SCHOTEL, DELFTS AARDEWERK, CIRCA 1710, TOESCHREVEN AAN PIETER ADRIAENSZ. KOCX, PRIJS € 4.500.

VAAS VAN VEELKLEURIG GLAS, GETITELD SIRIO, ONTWERP ETTORE SOTTSASS (1917-2007), UITVOERING GINO CANEDESE & FIGLIO, VENETIË VOOR MEMPHIS MILAAN, 1983, € 4.200.

JUGENDSTIL WIJNGLAS, KELK MET ROOD BEVANGGLAS EN DECOR IN FIJN ZILVER, VOET EN STAM ZWART GLAS, BOHEMEN, CIRCA 1900, € 1.200.

PORTFOLIO ENSEMBLE

Aan tafel! VAN LINKS NAAR RECHTS

Kunsthandel Jacques Fijnaut

Peter Korf de Gidts Antiquairs

EEN TERRINE, CORNELIS VAN DIJCK, DELFT, 1708, PRIJS OP AANVRAAG.

SWEETMEAT LOODGLAS VOOR GECONFIJTE VRUCHTJES EN SNOEPJES ALS FINGERFOOD, ENGELAND, CIRCA 1745, € 2.000.

•

Kunsthandel Jacques Fijnaut EEN PAAR JUSKOMMEN, W.C. WIERCX, BREDA, 1806, PRIJS OP AANVRAAG.

•

A. Aardewerk Antiquair Juwelier BEKER, HAARLEM, 1693, DIRK VAN DE GRAEFF, PRIJS OP AANVRAAG.

•

A. Aardewerk Antiquair Juwelier

DIENBLAD OP VOET, NIJMEGEN, CIRCA 1725, GERARDUS CORNELI, PRIJS OP AANVRAAG.

ZILVEREN ROEMER, DELFT, 1609, MEESTERTEKEN VAN EEN EENHOORN, PRIJS OP AANVRAAG.

ENSEMBLE PORTFOLIO

A. Aardewerk Antiquair Juwelier

Dirk en Dirk-Jan Limburg

TERRINE (LINKS), AMSTERDAM, 1789, JOHANNES SCHIOTLING, PRIJS OP AANVRAAG.

STEL ZOUTVATEN, FAMILLE VERTE, KANGXI-PERIODE CIRCA 1700, € 3.500.

•

Frides Laméris Kunst en Antiekhandel

Peter Korf de Gidts Antiquairs

RAFRAÎCHISSOIR OFTEWEL GLAZENKOELER EN SPOELER, FAIENCE, MOUSTIERS, FRANKRIJK, MIDDEN 18E EEUW, PRIJS OP AANVRAAG

VORK EN MES, HANDVATTEN FLORAAL POLYCHROOM DECOR VAN GLAZEN KRAALTJES, NOORD-BOHEMEN, CIRCA 1840, € 850.

•

Galerie Frans Leidelmeijer

Aronson Antiquairs

TUTTI FRUTTI, FRUITSCHAAL IN DE VORM VAN SPAGHETTI IN DE KLEUREN VAN DE ITALIAANSE VLAG, ONTWERP GAETANO PESCE, UITVOERING FISH DESIGN, MILAAN, 2004, POLYURETHEEN, € 3.000.

PAAR POLYCHROOM GEKLEURDE MELOENTERRINES MET ONDERSCHALEN, DELFTS AARDEWERK, CIRCA 1760, PRIJS OP AANVRAAG.

PORTFOLIO ENSEMBLE

Het beste paard van stal VAN LINKS NAAR RECHTS

Aronson Antiquairs

Robert Schreuder Antiquair

PAAR POLYCHROME PAARDJES, DELFTS

TEKENING VAN EEN PAARDENHOOFD,

AARDEWERK, CIRCA 1765, GEMERKT VOOR DE

HOLLAND, EERSTE HELFT 19E EEUW,

PORCELEYNE BYL, PRIJS OP AANVRAAG

€ 3.200.

ENSEMBLE PORTFOLIO

Foumani Persian Gallery

Kunsthandel Jacques Fijnaut

VAG-VAG TAPIJT, NOORD-INDIA,

EEN NAPOLITAANSE GEPOLYCHROMEERDE

Robert Schreuder Antiquair BRONZEN SCULPTUUR VAN EEN

BEGIN 19E EEUW,

HENGST, MIDDEN 18E EEUW,

STEIGEREND PAARD, FRANKRIJK, MIDDEN

€ 19.500.

PRIJS OP AANVRAAG.

19E EEUW, H 38 CM, € 3.400.

CURSUSPROGRAMMA

VRIENDENKRING

Enkele Koninklijke VHOK Meesters (van links naar rechts): Anna LamĂŠris, Niels de Boer, Ali Foumani, Theo Daatselaar, Emiel Aardewerk, Anne-Marie Verbeek, Willem Jan Hoogsteder. 090

â&#x20AC;&#x201C;

vernis#10

Missie van de Vriendenkring van de Koninklijke VHOK Enthousiasmeren, kennis ontsluiten, vrienden actief laten deelnemen aan activiteiten rondom de collecties van de leden van de KVHOK, particuliere verzamelaars opleiden en hen laten warmlopen voor het kunstzinnig erfgoed.

voorjaar 2016

CURSUSPROGRAMMA

KONINKLIJKE VHOK

GA IN DE LEER BIJ EEN OUDE MEESTER

Blader verder...

vernis#10

–

091

MARIE-CÉCILE THIJS

voorjaar 2016

CURSUSPROGRAMMA

CURSUS: KUNST & AN In de cursus Kunst & Antiek in de Praktijk van de Koninklijke Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst gaan we deuren voor u openen. Gerenommeerde kunsthandelaren, vaak bekend van het televisieprogramma Tussen Kunst & Kitsch, delen hun unieke kennis en ervaring met u. U wordt welkom geheten in het huis of de winkel van de antiquair of u gaat met hem of haar op stap naar een museum, kunstbeurs of restauratieatelier. U mag bijzondere stukken bekijken

en vasthouden en komt het ‘naadje van de kous’ te weten van de expert. In deze cursus delen we niet alleen onze kennis met u, maar ook onze liefde voor oude kunst.

Praktische informatie De najaarscursus loopt van begin september tot en met begin december 2016. De cursus bestaat uit 11 lessen die plaatsvinden op de dinsdagmiddag van 14.00 tot ca. 17.00 uur op verschillende locaties in Nederland. De cursus wordt gegeven in

groepen van maximaal 15 personen. Deelname kost € 725 (incl. BTW) voor 11 lessen.

Expertise Oude Meesters, 19e- en 20e-eeuwse schilderkunst, (Delfts) aardewerk, porselein, glas, zilver, juwelen, ikonen, beeldhouwkunst, klokken, tapijten, kunst uit de middeleeuwen en de renaissance, Aziatische kunst, archeologie, moderne en hedendaagse, en Islamitische kunst.

Meer informatie over deelname aan ons cursusprogramma? Bezoek onze website www.kvhok.nl, stuur een e-mail naar info@kvhok.nl of stuur bijgaand formulier naar: Koninklijke VHOK, Damrak 375, 1012 ZJ Amsterdam.

CURSUS KUNST & ANTIEK IN DE PRAKTIJK

Een antieke zilveren bierpul, Amsterdam, 1770, Johannes Schiotling.

Ondergetekende, geeft zich op voor de najaarscursus. wenst meer informatie over de cursus Kunst & Antiek in de Praktijk.

NAAM

STRAAT / HUISNUMMER

POSTCODE / PLAATS

TELEFOON

E-MAIL

DATUM / HANDTEKENING

092

–

vernis#10

Vriendschapsglas met een radgravure van David en Jonathan, toegeschreven aan Johannes Mattheus Kieseling (1691-1735), Nederland, 1718-1735.

voorjaar 2016

CURSUSPROGRAMMA

TIEK IN DE PRAKTIJK Emiel Aardewerk:

‘Een rijk gedecoreerde rococo bierpul in zilver was een zeldzaamheid in de 18 e eeuw’ Wat vertelt een bierpul over het leven in de 17e en 18e eeuw?

MARIE-CÉCILE THIJS

ier was vanaf de middeleeuwen de gebruikelijke drank. Het was veiliger dan het vaak vervuilde stadswater, omdat het water eerst gekookt werd voor er bier van werd gebrouwen. Voor de doorbraak van koffie en thee werd tot in de 18e eeuw op alle delen van de

dag bier gedronken. Naast gewoon koud bier, dronk men ook ‘Susenol’, een ontbijtbier van warm bier en eieren. In de wintermaanden werd ‘Wip’ gedronken, een mengsel van warm bier met eieren, suiker en brandewijn. Bier werd gedronken uit een bierpul. Aan de handgreep was met een scharnierende verbinding een deksel bevestigd. Aanvankelijk waren bierpullen van steengoed, glas, aardewerk en

porselein. Tegen het einde van de 17e eeuw ontstonden de eerste zilveren exemplaren. In de 18e eeuw zijn zilveren bierpullen zeldzaam. Deze forse bierpul met een fraai uitgewerkte, gegoten bloemguirlande, is één van de zes bekende exemplaren die Schiotling gemaakt heeft. Daarnaast zijn ook het deksel en de duimrust mooi versierd, een sterk contrast met de gladde, traditionele basisvorm van het lichaam.”

Anna Laméris:

‘Een typisch Nederlands vriendschapsglas uit de 18 e eeuw’ Waarom staan David en Jonathan vaak op vriendschapsglazen afgebeeld?

MARIE-CÉCILE THIJS

voorjaar 2016

ijdens diners werden in Nederland reeksen van dronken uitgebracht waarbij voor elke toast een ander glas werd gebruikt. ‘Deze wensen eindigen met een dronk op de vriendschap, deze dronk verheugt de Nederlanders het meest’, aldus Denis Diderot

in ‘Over Holland’ (Voyage en Hollande, 1773-1774). Speciaal voor deze dronk op de vriendschap werden vele glazen gegraveerd. Vaak wordt de vriendschap verbeeld door de oudtestamentische figuren David en Jonathan, in Nederland hét symbool voor vriendschap. David is gevraagd om de stemmingen van koning Saul te verlichten met zijn harpspel. De zoon van Saul, Jonathan, en David raken

goed bevriend. Wanneer David een getalenteerd krijgsheer blijkt te zijn, wil de jaloerse koning Saul hem vermoorden. Jonathan waarschuwt David en helpt hem te vluchten. Op het glas is het afscheid tussen de twee vrienden weergegeven. David is herkenbaar aan zijn harp. Jonathan is vaak afgebeeld met een pijl en boog, attributen die een rol speelden bij Davids vlucht. (I Samuel 16-20).”

vernis#10

–

093

VRIENDENKRING 01

Contact met gelijkgestemden.

e Vriendenkring van de Koninklijke VHOK wordt geleid door vier leden van het eerste uur: Ali Foumani en zijn dochter Setareh van Foumani Persian Gallery, Jos Meis van Gude & Meis Antique Clocks en Peter Korf de Gidts van de gelijknamige Antiquairs. “Het idee van een Vriendenkring bestond al veel langer”, vertelt Foumani. “Rond de eeuwwisseling constateerde het bestuur van de KVHOK dat de relaties van onze leden geïnteresseerd waren in activiteiten die hun kennis over kunst en antiek zouden verdiepen, en die verder gingen dan alleen de jaarlijkse uitnodiging voor de kunstbeurzen. Daarom startten we de cursus Kunst & Antiek in de Praktijk.” “Dat bleek een groot succes”, vult Korf de Gidts aan. “In die cursus komt een breed scala van onderwerpen aan bod, van schilderijen en meubelen tot toegepaste kunst. De cursisten krijgen elf lessen, waarbij leden van de KVHOK optreden als gastdocent, en die plaatsvinden in hun winkel of bij hen thuis. Al onze experts zijn gespecialiseerd in hun vakgebied en vertellen de mooiste verhalen rondom hun stukken. Zij gunnen de cursisten een blik achter de schermen van hun vak. De mensen vinden het fantastisch dat ze echte objecten in hun handen mogen houden en niet alleen maar droge materie en theorie te horen krijgen. De eerste cursisten durfden het glaswerk in mijn zaak bijna niet aan te raken, ik moest ze echt vertellen dat je een object moet vasthouden om het te kunnen ‘voelen’. We leren mensen op 094

–

vernis#10

‘ KUNST MOET JE RAKEN’ Mensen de gelegenheid geven om mee te kijken over de schouder van een expert. Dat was enkele jaren geleden het uitgangspunt van de Vriendenkring van de Koninklijke VHOK. Inmiddels biedt de vriendenclub veel meer interessante voordelen en groeit het aantal Vrienden gestaag.

VRIENDENKRING

Missie Enthousiasmeren, kennis ontsluiten, vrienden actief laten deelnemen aan activiteiten rondom de collecties van de leden van de KVHOK, particuliere verzamelaars opleiden en hen laten warmlopen voor het kunstzinnig erfgoed.

onderzoek te gaan, vragen te stellen, kritisch te kijken. Dat is een heel nieuwe dimensie voor de meesten. Na afloop voelen de cursisten zich bevoorrecht dat zij een stukje van de kunsthandel te zien hebben gekregen dat anderen niet gegund wordt.” De afgelopen jaren hebben al zo’n 500 mensen de cursus gevolgd. Jos Meis: “Sommigen kwamen elk jaar terug. Voor dezelfde cursus. Wij concludeerden daaruit dat men niet alleen behoefte had aan kennis maar ook aan de exclusiviteit van het gebodene en het contact met gelijkgestemden. Dit sterkte ons in de overtuiging dat er animo was voor een vriendenclub. voorjaar 2016

VRIENDENKRING

De vriendenkringcommissie: (2) Ali Foumani; (3) Jos Meis; (3) Setareh Foumani; (4) Peter Korf de Gidts.

schap en de handel. Bij musea gaat het om de analyse van een object, er kennis over verzamelen en het tentoonstellen. Bij de wetenschap gaat het om het verdiepen van de kennis en daarna het plaatsen in de geschiedenis. Bij de handel gaat het om een wat dynamischer en steeds actueel blijvende kennisvergaring. Ook is de kennis breder en meer gedifferentieerd, de kunst hoeft niet per se museaal of wetenschappelijk interessant te zijn. Omdat lang niet alle handelaren over hun kennis publiceren blijft er echter ook veel verborgen. In onze Vriendenkring kunnen onze leden die kennis nu delen. En daarnaast gaat het

VRIENDENKRING

Vrienden van de Koninklijke VHOK ontvangen het volgende: • Toegang tot een netwerk van kunstkenners en -liefhebbers • Tweemaal per jaar het magazine Vernis • Twee entreekaarten voor de kunsten antiekbeurs ART Breda • Twee entreekaarten voor de kunsten antiekbeurs PAN Amsterdam • Meerdere events, zoals een speciale taxatiedag voor Vrienden waarop experts van de Koninklijke VHOK door u meegebrachte kunst en antiek taxeren en lezingen geven over hun specialisaties, of een exclusieve rondleiding op ART Breda of PAN Amsterdam • Korting op de cursus Kunst & Antiek in de Praktijk • Nieuwsbrief met artikelen van leden en wetenschappelijke publicaties Wilt u Vriend worden van de Koninklijke VHOK, kijk dan op onze website www.kvhok.nl/ vriendenclub of stuur een e-mail naar vriend@kvhok.nl

Het event dat we hielden op de afgelopen PAN kunsten antiekbeurs liet zien dat we op de goede weg zijn.”

bij ons natuurlijk ook om gevoel; de emotie en beleving die bij de eerdergenoemde instellingen een veel kleinere rol spelen.”

Verdieping De vierkoppige commissie keek bij de opzet van hun Vriendenkring goed naar de Vriendenclubs van andere culturele instellingen, zoals die van het Rijksmuseum. Toch zijn er grote verschillen met de Vriendenkring van de Koninklijke VHOK en die van collega-instellingen, meent Foumani. “Er zijn drie groepen die zich professioneel bezighouden met kunst en antiek. Dat zijn de musea, de weten-

Enthousiasmeren Meis benadrukt dat vrienden van de KVHOK niet in de eerste plaats sponsor zijn, maar gast. “In een informele sfeer bieden we de vrienden verdieping en kennis over ons métier. Zowel onze specialisten als de Vrienden vinden het leuk om kennis met elkaar uit te wisselen.” Korf de Gidts beaamt dat. “In de handel zijn we vooral gericht op de particuliere verzamelaar, die we willen enthousiasmeren, opleiden en voor-

voorjaar 2016

zien van het object dat het beste bij zijn smaak past. We zijn niet bezig met zo veel mogelijk bezoekers naar een tentoonstelling te trekken, of stukken met de hoogste verkoopwaarde in te kopen of te onderzoeken of dat ene item de missing link is binnen een bepaalde periode. We pakken een object, bekijken het van alle kanten, lezen, schrijven en praten erover, maar vervolgens maakt het niet uit of het stuk museumwaardig is of wetenschappelijk uniek; het stuk is mooi omdat we erdoor geraakt worden. Een mooi tapijt met een verhaal, een intrigerend stuk glaswerk al dan niet in perfecte staat of een ingenieus gemaakte klok, wij willen vertellen waarom het zo kunstzinnig gemaakt is en waarom het bewaard moet blijven. In ons werk proberen we ons enthousiasme over te dragen op particuliere liefhebbers. De particuliere collectioneur is vaak de beste hoeder van ons erfgoed, omdat het hem niet alleen uitmaakt of iets in de mode is of commercieel interessant. Particulieren kopen volgens hun eigen voorkeur en insteek. Wij helpen hen daarbij.” Meis voegt toe: “Mensen leren tegenwoordig niet om ergens echt goed naar te kijken, om kwaliteit te herkennen en te waarderen. Maar na zo’n cursusmiddag zeggen ze: ‘Goh ik vond klokken op het eerste gezicht helemaal niet interessant, maar door jouw verhaal zie ik nu wel de bijzonderheid ervan in.’ Die nieuwsgierigheid opwekken, dat is wat we willen. Ook over objecten die mensen zelf in huis hebben. Vandaar dat we dit jaar een taxatiedag gaan organiseren, zodat mensen ook meer te weten kunnen komen over wat ze al bezitten.” Korf de Gidts: “Het mooie is dat deze aanpak mensen aanspreekt van jong tot oud. We hebben dertigers onder de Vrienden en zelf ben ik al 81. De passie voor dit mooie vak zit in je bloed, daar groei je mee op en daar sterf je mee. We planten een zaadje dat uitgroeit tot een prachtige boom van kennis en enthousiasme. Zo worden onze Vrienden ambassadeurs van ons vak, want uiteindelijk zegt iedereen: ‘Ik wil alleen nog maar iets hebben wat heel mooi gemaakt is’.” vernis#10

–

095

LEDENLIJST Alle contactgegevens van de leden van de Koninklijke Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland, plus informatie over hun specialisme. NOORD-HOLLAND AMSTERDAM ALGEMEENE ETHNOGRAFICAEN KUNSTHANDEL AALDERINK SPIEGELGRACHT 15 1017 JP AMSTERDAM 020-6230211 INFO@AALDERINKORIENTALART.NL WWW.AALDERINKORIENTALART.NL AZIATISCHE KUNST, ETNOGRAFICA, PRE-COLUMBIAANSE KUNST

ARCHEA ANCIENT ART NIEUWE SPIEGELSTRAAT 37 1017 DC AMSTERDAM 020-6250552 INFO@ARCHEA.NL WWW.ARCHEA.NL ARCHEOLOGIE

E.H. ARIËNS KAPPERS KEIZERSGRACHT 208 1016 DX AMSTERDAM 020-6235356 INFO@MASTERPRINTS.NL WWW.MASTERPRINTS.NL OUDE (JAPANSE) PRENTEN, LAND- EN ZEEKAARTEN

ARONSON ANTIQUAIRS

BORZO MODERN & CONTEMPORARY ART

MATHIEU HART ANTIQUITEITEN SINDS 1878

KEIZERSGRACHT 516 1017 EJ AMSTERDAM 020-6263303 06-53163808 PAUL@BORZO.COM WWW.BORZO.COM MODERNE EN HEDENDAAGSE KUNST

ROKIN 122 1012 LC AMSTERDAM 020-6231658 MHART@XS4ALL.NL WWW.HARTANTIQUES.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR

BRUIL & BRANDSMA WORKS OF ART

THE TERRAZE BUILDING EMMY ANDRIESSESTRAAT 582 1087 NE AMSTERDAM 020-6381729 INFO@JACOBSFINEART.COM WWW.JACOBSFINEART.COM 20E- EN 21E-EEUWSE SCHILDERIJEN

NIEUWE SPIEGELSTRAAT 68 1017 DH AMSTERDAM 020-4207359 BBC@CHELLO.NL WWW.BB-ART.COM KUNST UIT MIDDELEEUWEN EN RENAISSANCE, VOLKSKUNST

GALLERY DELAIVE MODERN AND CONTEMPORARY ART SPIEGELGRACHT 23 1017 JP AMSTERDAM 020-6259087 GALLERY.DELAIVE@WXS.NL WWW.DELAIVE.COM MODERNE EN HEDENDAAGSE KUNST

DOUWES FINE ART (ANNO 1805)

NIEUWE SPIEGELSTRAAT 45B POSTBUS 15556 1001 NB AMSTERDAM 020-6233103 MAIL@ARONSON.COM WWW.ARONSON.COM DELFTS AARDEWERK

STADHOUDERSKADE 40 1071 ZD AMSTERDAM 020-6646362 INFO@DOUWESFINEART.COM WWW.DOUWESFINEART.COM OUDE MEESTERS, 19E- EN 20E-EEUWSE SCHILDERIJEN

VOF JAN BEEKHUIZEN KUNST- EN ANTIEKHANDEL

KUNSTHANDEL JACQUES FIJNAUT

NIEUWE SPIEGELSTRAAT 49 1017 DD AMSTERDAM 020 6263912 INFO@JANBEEKHUIZEN. AMSTERDAM WWW.JANBEEKHUIZEN. AMSTERDAM EUROPEES TIN, SCULPTUREN, VOLKSKUNST

J.P. BEELING VAN EEGHENSTRAAT 20 1071 GG AMSTERDAM 06-24905541 JP@BEELING.NL AZIATISCH PORSELEIN

KUNSTHANDEL P. DE BOER HERENGRACHT 512 1017 CC AMSTERDAM 020-6236849 06-21520044 INFO@KUNSTHANDELPDEBOER.COM WWW.KUNSTHANDELPDEBOER.COM OUDE MEESTERS

096

–

vernis#10

NIEUWE SPIEGELSTRAAT 31 1017 DC AMSTERDAM 020-6256374 OFFICE@KUNSTHANDELFIJNAUT.NL WWW.KUNSTHANDELFIJNAUT.NL ALGEMEEN ANTIQUAIR

FOUMANI PERSIAN GALLERY

KUNSTHANDEL FRANS JACOBS

PETER KORF DE GIDTS ANTIQUAIRS BROUWERSGRACHT 869 1015 GK AMSTERDAM 020-6252625 KORFDEGIDTS@XS4ALL.NL GLAS, AARDEWERK, PORSELEIN

FRIDES LAMÉRIS KUNST EN ANTIEKHANDEL NIEUWE SPIEGELSTRAAT 55 1017 DD AMSTERDAM 020-6264066 INFO@FRIDESLAMERIS.NL WWW.FRIDESLAMERIS.NL GLAS, AARDEWERK, (AZIATISCH) PORSELEIN

GALERIE FRANS LEIDELMEIJER LIJNBAANSGRACHT 369H 1017 XB AMSTERDAM 020-6254627 FRANS@LEIDELMEIJER.NL WWW.LEIDELMEIJER.NL ART NOUVEAU, ART DECO, 20E-EEUWS DESIGN

INTER-ANTIQUARIAAT MEFFERDT & DE JONGE

BEETHOVENSTRAAT 107A 1077 HX AMSTERDAM 020-6797430 INFO@FOUMANI.COM WWW.FOUMANI.COM ISLAMITISCHE KUNST, TAPIJTEN, KELIMS

BERNARD ZWEERSKADE 18 1077 TZ AMSTERDAM 020-6640841 INTERANTIQUARIAAT@CHELLO.NL WWW.INTER-ANTIQUARIAAT.NL ANTIQUARISCHE BOEKEN, TEKENINGEN, PRENTEN, LAND- EN ZEEKAARTEN

GUDE & MEIS ANTIQUE CLOCKS

JOSEPH M. MORPURGO

NIEUWE SPIEGELSTRAAT 60 1017 DH AMSTERDAM 020-6129742 06-53162962 INFO@GUDEMEIS.COM WWW.GUDEANTIQUECLOCKS.COM KLOKKEN, BAROMETERS, INSTRUMENTARIA

HERENGRACHT 119 (RECHTER DEUR) 1015 BG AMSTERDAM 020-6235883 J.M.MORPURGO@WAFELMAN.NL WWW.ANTIQUEARTMORPURGO.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR, AZIATISCHE KUNST

JAN MORSINK IKONEN

KUNSTZALEN A. VECHT

KEIZERSGRACHT 454 1016 GE AMSTERDAM 020-6200411 INFO@MORSINK.COM WWW.MORSINK.COM IKONEN

NIEUWE SPIEGELSTRAAT 40 1017 DG AMSTERDAM 020-6234748 A.VECHT@PLANET.NL WWW.VECHT-WORKSOFART.NL ALGEMEEN ANTIQUAIR

VAN NIE ANTIQUAIRS

VERBEEK-SCHUTTELAAR

KEIZERSGRACHT 600 1017 EP AMSTERDAM 020-6261594 INFO@VANNIEANTIQUAIRS.COM WWW.VANNIEANTIQUAIRS.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR

KUNSTHANDEL PETER PAPPOT NIEUWE SPIEGELSTRAAT 30-34 1017 DG AMSTERDAM 020-6242637 INFO@PAPPOT.COM WWW.PETERPAPPOT.COM 19E- EN 20E-EEUWSE SCHILDERIJEN

POLAK WORKS OF ART SPIEGELGRACHT 3 1017 JP AMSTERDAM 020-6279009 WWW.FINEARTDEALERS.INFO/ JAAPPOLAK AZIATISCHE KUNST, ETNOGRAFICA

PREMSELA & HAMBURGER ROKIN 98 1012 KZ AMSTERDAM 020-6275454 WIET@PREMSELA.COM WWW.PREMSELA.COM JUWELEN, GOUD, ZILVER

ANTIQUAIR VAN ROSSUM & CO. AMSTERDAM 020-6221010 ANTIQUAIR@VANROSSUMCO.NL ALGEMEEN ANTIQUAIR

ROBERT SCHREUDER ANTIQUAIR NIEUWE SPIEGELSTRAAT 48 1017 DG AMSTERDAM 020-6754867 06-24289550 INFO@ROBERTSCHREUDER.NL WWW.ROBERTSCHREUDER.NL GRAND TOUR SOUVENIRS, 18E- EN 19E-EEUWSE MEUBELEN

ANTIQUAIR JUWELIER MARJAN STERK NIEUWE SPIEGELSTRAAT 63 1017 DD AMSTERDAM 020-6248703 INFO@MARJANSTERK.NL WWW.MARJANSTERK.NL JUWELEN, ZILVER

KUNSTHANDEL INEZ STODEL NIEUWE SPIEGELSTRAAT 65 1017 DD AMSTERDAM 020-6232942 INEZ@INEZSTODEL.COM WWW.INEZSTODEL.COM JUWELEN

SALOMON STODEL ANTIQUITÉS SPIEGELGRACHT 11 1017 JP AMSTERDAM 020-6231692 STODEL@WXS.NL WWW.SALOMONSTODEL.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR

KEIZERSGRACHT 642 1017 ES AMSTERDAM 020-3304343 AM@VERBEEKSCHUTTELAAR.NL WWW.VERBEEKSCHUTTELAAR.NL JUWELEN, ZILVER

DR. A. WIEG FINE ART MINERVALAAN 77-1 1077 NT AMSTERDAM 020 6762094 WIEGFINEART@GMAIL.COM OUDE MEESTERS, 19E- EN 20E-EEUWSE SCHILDERIJEN

KUNSTHANDEL MIEKE ZILVERBERG ROKIN 60 1012 KV AMSTERDAM 020-6259518 INFO@MIEKEZILVERBERG.COM WWW.MIEKEZILVERBERG.COM ARCHEOLOGIE, ANTIEKE NUMISMATIEK

NOORD-HOLLAND OVERIGE BIJL-VAN URK KENNEMERSTRAATWEG 174 1815 LE ALKMAAR 072-5120080 06-53425432 SANDER@BIJLVANURK.COM WWW.BIJLVANURK.COM OUDE MEESTERS

JOHN ENDLICH ANTIQUAIRS SPEKSTRAAT 10 2011 HM HAARLEM 023-5320274 INFO@JOHNENDLICH.NL WWW.JOHNENDLICH.NL ZILVER

FONTIJN ANTIEK STELLINGMOLEN 51 1444 GV PURMEREND 0299-436493 MFONTIJN@CHELLO.NL WWW.FONTIJNANTIEK.COM BAROMETERS

PIETER HOOGENDIJK AMSTERDAMSESTRAATWEG 31 1411 AW NAARDEN 035-5420459 INFO@PHOOGENDIJK.NL WWW.PHOOGENDIJK.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR

GALLERY ROB KATTENBURG EEUWIGELAAN 6 1861 CM BERGEN 072-5895051 INFO@ROBKATTENBURG.NL WWW.ROBKATTENBURG.NL MARINESCHILDERIJEN, -TEKENINGEN, -PRENTEN

KUNSTCONSULT 20TH CENTURY ART | OBJECTS SMEDERIJ 4 1185 ZR AMSTELVEEN 020-3416476 06-24960196 INFO@KUNSTCONSULT.NL WWW.KUNSTCONSULT.NL ART NOUVEAU, ART DECO, 20E-EEUWS DESIGN

voorjaar 2016

TÓTH IKONEN BOTTERWIJNSEWEG 1 1272 EG HUIZEN 06-53468236 INFO@TOTHIKONEN.COM WWW.TOTHIKONEN.COM IKONEN

KUNSTHANDEL E.J. VAN WISSELINGH & CO BAAN 41 2012 DC HAARLEM 023-5310505 WDEWINTER@WISSELINGH.COM WWW.WISSELINGH.COM 19E- EN 20E-EEUWSE SCHILDERIJEN EN TEKENINGEN

ZUID-HOLLAND ’S-GRAVENHAGE A. AARDEWERK ANTIQUAIR JUWELIER JAN VAN NASSAUSTRAAT 76 2596 BV ‘S-GRAVENHAGE 070-3240987 SILVER@AARDEWERK.COM WWW.AARDEWERK.COM ZILVER, JUWELEN

KUNSTHANDEL IVO BOUWMAN JAN VAN NASSAUSTRAAT 80 2596 BW ’S-GRAVENHAGE 070-3283660 INFO@IVOBOUWMAN.NL WWW.IVOBOUWMAN.NL 19E- EN 20E-EEUWSE SCHILDERIJEN

HOOGSTEDER & HOOGSTEDER LANGE VIJVERBERG 15 2513 AC ‘S-GRAVENHAGE 070-3615575 INFO@HOOGSTEDER.COM WWW.HOOGSTEDER.COM OUDE MEESTERS

FIRMA S. VAN LEEUWEN NOORDEINDE 164-164A 2514 GR ‘S-GRAVENHAGE 070-3653907 ALEXANDER@VANLEEUWENANTIQUAIRS.NL WWW.VANLEEUWENANTIQUAIRS.NL 17E- EN 18E-EEUWS ANTIEK, (AZIATISCH) PORSELEIN

DIRK EN DIRK-JAN LIMBURG DENNEWEG 45 2514 CD ‘S-GRAVENHAGE 070-3455103 LIMBURGANTIQUAIRS@CASEMA.NL WWW.LIMBURGANTIQUAIRS.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR

ZUID-HOLLAND (OVERIGE) RUBEN AARDEWERK ANTIQUES ZWALUWLAAN 9A 2261 BP LEIDSCHENDAM 070-4190575 RUBEN@AARDEWERKANTIQUES.COM WWW.AARDEWERKANTIQUES.COM 17E-, 18E- EN 19E-EEUWSE KUNSTVOORWERPEN EN VERZAMELOBJECTEN

voorjaar 2016

ADRIAAN GROENEWOUD ANTIQUITEITEN & OUDE KUNST AELBRECHTSKOLK 3B 3025 HA ROTTERDAM 010-4258011 INFO@ADRIAANGROENEWOUD.NL WWW.ADRIAANGROENEWOUD.NL 16E-, 17E- EN 18E-EEUWSE MEUBELEN

KUNSTHANDEL F.A. ENNEKING MAREVISTA 22 2202 BX NOORDWIJK 071-3647645 OUDE MEESTERS

HOTEI JAPANESE PRINTS RAPENBURG 19 2311 GE LEIDEN 071-5143552 UKIYOE@XS4ALL.NL WWW.HOTEI-JAPANESE-PRINTS.COM JAPANSE PRENTEN, SCHILDERKUNST EN BOEKEN

KUNSTHANDEL PIETER OVERDUIN DORPSSTRAAT 28 3381 AG GIESSENBURG 0184-652652 INFO@KUNSTHANDELPIETEROVERDUIN.NL WWW.KUNSTHANDELPIETEROVERDUIN.NL 19E- EN 20E-EEUWSE SCHILDERIJEN

UTRECHT ANTIQUARIAAT FORUM “WESTRENEN” TUURDIJK 16 3997 MS ’T GOY HOUTEN 030-6011955 INFO@FORUMRAREBOOKS.COM WWW.FORUMRAREBOOKS.COM ANTIQUARISCHE BOEKEN, LAND- EN ZEEKAARTEN

JACOB J. ROOSJEN, SRI® EENDRACHTLAAN 33 3621 DD BREUKELEN 06-53268280 JACOB.ROOSJEN@GMAIL.COM WWW.JACOBROOSJEN.COM WWW.SILVERRESEARCHINSTITUTE.COM ZILVER

GRONINGEN BERNARD C.M. GRIJPMA KUNST EN ANTIEK GEDEMPTE ZUIDERDIEP 121-123 9711 HE GRONINGEN 050-3137703 INFO@GRIJPMAANTIEK.NL WWW.GRIJPMAANTIEK.NL ANTIEKE WAPENS, NAUTICA, ZILVER

DRENTHE WIJERMARS FINE ART DORPSSTRAAT 10 7957 AV DE WIJK 0522-440170 INFO@WIJERMARS.COM WWW.WIJERMARS.COM SCULPTUREN

OVERIJSSEL HEUTINK IKONEN AHNEMSTRAAT 21 8043 RE ZWOLLE 038-4659524 HEUTINKIKONEN@GMAIL.COM WWW.HEUTINKIKONEN.NL IKONEN

GELDERLAND KUNSTGALERIJ ALBRICHT UTRECHTSEWEG 107 6862 AE OOSTERBEEK 026-3611876 INFO@ALBRICHT.NL WWW.ALBRICHT.NL 19E- EN 20E-EEUWSE SCHILDERIJEN

DOORNHOF ANTIQUAIRS SCHAPENHOEK 12/14 3841 BM HARDERWIJK 0341-421015 PDOORN12@CAIWAY.NL WWW.DOORNHOFANTIEK.NL MEUBELEN, AZIATISCH PORSELEIN, KLOKKEN, SCHILDERIJEN

THEO DAATSELAAR ANTIQUAIRS OENSELSESTRAAT 50 5301 EP ZALTBOMMEL 0418-712300 INFO@DAATSELAAR.COM WWW.DAATSELAAR.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR

DE EENHOORN WATERSTRAAT 33 5301 AH ZALTBOMMEL 0418-515233 AADPENDERS@HOTMAIL.NL KUNST UIT MIDDELEEUWEN EN RENAISSANCE, MEUBELEN

MENTINK & ROEST MOLENSTRAAT 22 4031 JS INGEN 0344-603606 INFO@MENTINKENROEST.COM WWW.MENTINKENROEST.COM KLOKKEN, HORLOGES, BAROMETERS

PETER VAN OS ANTIQUES & FINE ART KASTANJELAAN 38 6828 GM ARNHEM 06-53106541 ANTIQUES@PETERVANOS.COM WWW.PETERVANOS.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR

SIMONIS & BUUNK KUNSTHANDEL NOTARIS FISCHERSTRAAT 30 6711 BD EDE 0318-652888 INFO@SIMONIS-BUUNK.NL WWW.SIMONIS-BUUNK.NL 19E- EN 20E-EEUWSE SCHILDERIJEN

NOORD-BRABANT BASTINGS ANTIQUAIRS MOLENSTRAAT 60 5341 GE OSS 0412-623843 BASTINGS@BASTINGSANTIQUAIRS.COM WWW.BASTINGSANTIQUAIRS.COM AARDEWERK, AZIATISCH PORSELEIN

KUNSTHANDEL A.H. BIES BOSCHDIJK 221A 5612 HC EINDHOVEN 040-2431377 INFO@KUNSTHANDELBIES.NL WWW.KUNSTHANDELBIES.NL 19E- EN 20E-EEUWSE SCHILDERIJEN

CRIJNS & STENDER

VAN KRANENDONK DUFFELS LONDEN +44 7595 245819 MILAAN +39 335 6262252 VANKRANENDONKDUFFELS@GMAIL.COM WWW.VKDJEWELS.CO.UK JUWELEN

LIMBURG

LANDGOED “OOSTERHEIDE” TILBURGSEBAAN 1 4904 SP OOSTERHOUT 076-5875700 M.CRIJNS@PLANET.NL WWW.CRIJNS.INFO KLOKKEN, HORLOGES, BAROMETERS, INSTRUMENTARIA

GLEN PROSEN LODGE KIRRIEMUIR DD8 4SD GLEN PROSEN, SCHOTLAND +44(0)1575-540207 ANTIQUES@KOOS-LIMBURG-JNR.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR

KOLLENBURG ANTIQUAIRS

MEVROUW A. WAFELMANMORPURGO

POSTBUS 171 5688 ZK OIRSCHOT 0499-578037 INFO@KOLLENBURGANTIQUAIRS.COM WWW.KOLLENBURGANTIQUAIRS.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR

DE HEER A.C. BEELING

ERELEDEN:

VANDERVEN ORIENTAL ART NACHTEGAALSLAANTJE 1 5211 LE ’S-HERTOGENBOSCH 073-6146251 INFO@VANDERVEN.COM WWW.VANDERVEN.COM AZIATISCHE KUNST

FLORIS VAN WANROIJ FINE ART BERGSTRAAT 52 5551 AX DOMMELEN 040-2040596 INFO@FLORIS-ART.COM WWW.FLORIS-ART.COM OUDE MEESTERS, KUNST UIT MIDDELEEUWEN EN RENAISSANCE

LIMBURG JAN ROELOFS ANTIQUAIRS & CONTEMPORARY ARTS BATTERIJSTRAAT 21C 6211 SE MAASTRICHT +32(0)12-394534 INFO@JANROELOFSANTIQUAIRS.COM WWW.JANROELOFSANTIQUAIRS.COM ALGEMEEN ANTIQUAIR

BUITENLANDSE LEDEN BLUE ELEPHANT ORIENTAL ART (PART OF BLUE ART) OUDE JEKERWEG 10 B-3770 KANNE (RIEMST), BELGIË +41(0)78-8839887 BLUE.ART.3@HOTMAIL.COM AZIATISCHE KUNST, ARCHEOLOGIE

GALERIE TINY ESVELD FRILINGLEI 9 B-2930 BRASSCHAAT, BELGIË +32(0)3-3125190 INFO@TINYESVELD.COM WWW.TINYESVELD.COM ART NOUVEAU, ART DECO, GLAS MEUBELEN

KIJK OOK OP WWW.KVHOK.NL/LEDEN

vernis#10

–

097

T OE KOM S TA N T I E K

Volgens Paul van Rosmalen van de Amsterdamse Borzo Gallery is de Nederlandse kunstenaar Constant (1920-2005) een van de belangrijkste figuren uit de Nederlandse na-oorlogse kunstgeschiedenis. Het belang van Constant, die eigenlijk Constant Anton Nieuwenhuys heette, is volgens Van Rosmalen niet alleen dat hij een van de oprichters is van de Cobra-beweging, maar ook de invloed die hij had als kunstenaar, denker en visionair in de periode ná Cobra, onder de noemer ‘New Babylon’.

DRIEDIMENSIONALE UTOPIE aul van Rosmalen: “Elke belangrijke stroming in de kunstgeschiedenis heeft eigen, iconische figuren opgeleverd. Pop-Art had Andy Warhol, Mondriaan is synoniem met De Stijl en de Cobra-beweging kon niet zonder Constant. Niet alleen als een van de oprichters, maar ook als voorman van de beweging. Hij gaf richting en schreef in het eerste nummer van het door onder andere hemzelf opgerichte tijdschrift Reflex het ‘Manifest’ van de beweging. Hierin schreef hij de zin die voor velen de essentie van Cobra weergeeft: ‘Een schilderij is niet een bouwsel van kleuren en lijnen, maar een dier, een nacht, een schreeuw, een mens, of dat alles tezamen’. Na de Cobra-periode vertrok Constant naar Londen en zag daar de verwoestingen van de oorlog, maar ook hoe de opbouw van de stad voortvarend

098

–

vernis#10

Kunstenaar Constant Object Infinite Line / Lijn zonder einde, 1959, ijzerdraad, perspex en aluminium, 47 x 43 cm, gesigneerd en gedateerd werd aangepakt. Hij maakte er kennis met beeldhouwers als Henry Moore en Barbara Hepworth. Deze periode zou grote invloed hebben op zijn kunstenaarschap.” “Het is tekenend voor Con-

stant dat hij begin jaren vijftig zijn eigen weg ging, waarbij hij zich vooral richtte op de architectuur. Hij kwam in deze tijd in aanraking met een aantal beroemde architecten, waaronder Aldo van Eyck. Daarbij was hij onder de indruk van het boek Homo ludens van historicus Johan Huizinga. Hierdoor ontwikkelde hij zijn visionaire idee dat al het werk in de toekomst van de mens zal worden overgenomen door robots. De mens van de

toekomst zou een spelende mens zijn, een homo ludens, die volgens Constant zou leven in een wereld die hij New Babylon noemde.” “Constant zag een wereld voor zich waarin de aarde zou worden gebruikt voor productie, landbouw en transport, de spelende mens zou daar letterlijk boven wonen in wat hij sectoren noemde. Hij is tot het midden van de jaren zeventig bezig geweest met New Babylon, toen zette hij, onder meer door de oorlog in Vietnam, een streep onder dit utopische project. Constant heeft zijn visie schitterend vertaald in een aantal maquettes en driedimensionale objecten, waarvan de ‘Infinite Line’ uit 1959 een mooi voorbeeld is. Omdat Constant na deze periode vrijwel zijn gehele New Babylon-atelier aan het Haags Gemeentemuseum overdroeg is dit oeuvre vrij zeldzaam, en dat geldt zeker voor sculpturen zoals deze. Op Art Basel verkochten wij een belangrijk New Babylon-werk aan het MoMA in New York. En dat is niet verbazingwekkend, want kenners weten: dit is antiek van de toekomst.”

TEKST

Mischa van de Woestijne BEELD

Borzo Gallery

voorjaar 2016

GUDE & MEIS ANTIQUE CLOCKS NIEUWE SPIEGELSTRAAT 60 1017 DH AMSTERDAM +31 (0)20 612 9742 INFO@GUDEMEIS.COM WWW.GUDEMEIS.COM