Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren - 2023-2024 nr. 1

Vernieuwde Kwink-slagen

Kees van Overveld: De ander als vijand

Nieuw: het Kwink emotiewiel

Colofon

Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren

Redactie

Gerard van Midden, hoofdredacteur

Martijn Wabeke, eindredacteur

Erik Idema, uitgever

Auteurs

Tea Adema, Dianne Bos, Liesbeth van ’t Hof, Erik Idema, Jolanda van der Marel, Gerard van Midden, Kees van Overveld en Wouter Siebers

Fotografie

Dreamstime (p. 12, 15)

Liesbeth van ‘t Hof (p. 4 en 5)

Holland International School (p. 6 en 7)

Hilde Sneep (cover)

Vormgeving

Angela Damen, Michelangela

Uitgever

Kwintessens

Berkenweg 11

Amersfoort

Postbus 1492 3800 BL Amersfoort

T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl www.kwinkopschool.nl www.kwintessens.nl

2023 – 2024 nr. 1

issn: 2405-5956

Alle rechten voorbehouden

Overname uit Kwink magazine is zonder voorafgaande toestemming van de uitgever niet toegestaan.

Prikbord

Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink magazine biedt (achtergrond)informatie over Kwink om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!

Gouden weken

De Gouden Weken aan het begin van het schooljaar zijn belangrijk voor een sterk fundament voor een goede groepsvorming en fijne sfeer. Leerlingen verkennen elkaar, de leraar en de regels. Bekijk het Kwink-katern over de Gouden Weken met tips en praktische werkvormen op www.kwinkopschool.nl/goudenweken

Week Tegen Pesten

Aansluitend bij het thema ‘Goed voor elkaar’ besteedt het katern Kwink &... de Week Tegen Pesten aandacht aan ‘Samenleven kun je leren’. De school is de ideale plek om dat te oefenen. Met het katern krijg je tips en waardevolle werkvormen bij dit thema. Zie www.kwinkopschool.nl/pesten

Kwink Em tiewiel

Kwink-webinar emotiewoorden

In drie kwartier op de hoogte van het nieuwe Kwink emotiewiel en het belang van emotiewoorden? Volg dan het gratis webinar op donderdag 9 november van 15.30 tot 16.15 uur. Het Kwink emotiewiel is hét nieuwe hulpmiddel in Kwink waarmee kinderen leren hun gevoelens duidelijk te verwoorden. Meld je aan via het Digibord onder ‘Meer informatie’

Cadeautje van Kwink

Kwink speelt al vroeg voor Sinterklaas dit jaar. Daarom krijg je bij dit magazine een setje vrolijke raamstickers voor in de klas. Zelf op zoek naar verrassende sintcadeaus voor groep 1 t/m 5? Bekijk onze nieuwe sintcadeaus, bedacht door de makers van Kwink! www.kwinkopschool.nl/sint

Kijk voor het allerlaatste nieuws op www.kwinkopschool.nl of op het prikbord achter de inlog.

Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr.Kees van Overveld.Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.

Vergezicht

Wat antwoord jij als ik je vraag naar een mooi vergezicht tijdens je vakantie? Een weidse blik over een Nederlandse grasvlakte of over een rustgevend berglandschap misschien? Vergezichten helpen vaak onze innerlijke stem te horen: we blikken terug en kijken vooruit. Een panorama om op adem te komen én helder te krijgen welke doelen je hebt.

In het onderwijs zijn vergezichten van cruciaal belang: Wat willen we leerlingen leren? Waar werken we naartoe en welke stappen zijn dan nodig? Zonder vergezicht kan de praktijk van alle dag leiden tot een gefragmenteerd ‘curriculum’. Om een ‘knip-en-plak curriculum’ (geleend van Erik Meester) te voorkomen, stellen we doelen vast en weten we hoe ons vergezicht eruitziet. Ik nodig je daarom uit na te gaan hoe helder jouw onderwijskundig vergezicht op dit moment is. En hoe zit dat bij jou op school? Kennen jullie op school elkaars vergezichten of hebben jullie al een gezamenlijk vergezicht? De redactie van Kwink heeft ook vergezichten, één daarvan is nu bereikt. Achter de schermen is vorig schooljaar hard gewerkt aan het Kwink emotiewiel. Dit model stelt leraren en leerlingen in staat om nóg doelgerichter aan de emotiewoordenschat te werken. Minder woorden, meer focus op dat wat echt belangrijk is en een heldere opbouw van onder- tot bovenbouw. Ook de Kwink-slagen zijn vernieuwd.

We hopen je met dit nieuwe magazine nieuwe vergezichten aan te reiken. En misschien denk je de komende paar minuten nog eens na over welk vergezicht jíj hebt voor de groep die morgen weer voor je zit.

Een prachtig schooljaar gewenst!

Wouter Siebers projectleider Kwink

Het Reliëf in Enschede

Het Reliëf is een school voor speciaal onderwijs in Enschede-Oost. De kinderen hebben bij aanmelding gedragsproblematiek, bijvoorbeeld in het autismespectrum, ADHD of onveilige hechting. Het schoolgebouw staat in een bosrijke omgeving en het schoolplein nodigt uit om buiten te spelen. Onlangs ontving Het Reliëf het predicaat ‘Excellente school’. De leerlingen krijgen er extra hulp om nieuwe, passende gedragspatronen in te slijpen, zodat niet-handig gedrag naar de achtergrond verdwijnt en er ruimte in het brein ontstaat om te kunnen leren.

Veel complimenten voor de leerlingen

Op een maandagmorgen krijg ik een plekje achterin het klaslokaal van juf Ellen Pasman. Ze staat voor groep 3 en werkt samen met een klassenassistente. Bij veel van haar

leerlingen is sprake van problematiek als: een disharmonisch intelligentieprofiel, didactische achterstand, laag zelfbeeld, moeite met focus en concentratie, een thuissituatie met minder taal of waarin Nederlands niet de eerste taal is. Ik zie dat de klassenassistente con-

stant oplet of de kinderen goed op hun stoel zitten, aandachtig luisteren, meedoen en/of aangeven of ze hulp nodig hebben. Juf Ellen vraagt welke dag het vandaag is, het gister was en morgen zal zijn. Ze geeft veel complimenten als kinderen goed nadenken en een juist antwoord geven. Ook vraagt ze of iedereen er vandaag is. Om dat te ontdekken letten de kinderen ook op elkaar en de groep.

SEL en de doorgaande lijn

Dan start de Kwink-les. Die begint

met een lastige vraag: ‘Wat betekent besef van de ander?’ De meeste kinderen hebben moeite met deze abstractere taal. Toch vindt Ellen het belangrijk deze competentie te noemen omdat de hele school hier deze week tegelijk aan werkt. De kinderen hebben het begrip ‘besef van de ander’ al eerder gehoord en zullen het in de middenbouw ook weer tegenkomen. Door de herhaling gaan ze het begrip leren, weet Ellen. Dat merkt ze ook aan de Kwink-slagen; de kinderen kennen vanaf groep 1

bijvoorbeeld de Rustvis, om rustig te worden en Condor, voor positieve communicatie. Ze weten al wat de zin betekent: ‘Doen en praten als Condor…’ en gebruiken dat zelf ook. Ellen vindt in dezelfde taal praten over gevoel en gedrag op Het Reliëf heel waardevol. De doorgaande lijn is effectief voor de ontwikkeling van de kinderen.

Kracht van de herhaling

Daarna is het tijd om de inhoud van het Kwink-filmpje van vorige week te bespreken. Een jongen weet het nog: over een bakkerij en over hulp vragen als je iets moeilijk vindt.

Later die ochtend blijkt dat goed van pas te komen. Een klasgenoot heeft moeite om een letterdobbelsteen uit te knippen en raakt wat ontmoedigd. De klassenassistente benoemt nog eens dat het belangrijk is hulp te vragen als iets (nog) niet lukt. Ze zegt: ‘Misschien komt het wel door de schaar, sommige knippen niet fijn. Dat heb ik ook weleens.’ Ze geeft hem een ander exemplaar en de jongen wordt rustiger en knipt weer verder. Nu lukt het wel!

Kwink en PBS

Tijdens het lesgeven valt me op dat Ellen regelmatig een geel muntje uitdeelt om kinderen te belonen. Ze noemt de naam van het kind, geeft een muntje en zegt erbij waarom. Ze zegt bijvoorbeeld: ‘Jij hebt heel goed naar de opdracht geluisterd!’ of: ‘Jij werkt supernetjes.’ Muntjes sparen past bij ‘Positive Behavior Support’ (PBS). De groep kan beloningen verdienen als een spaarbuis gevuld is met munten. Zo’n beloning is bijvoorbeeld oud-Hollandse spellen spelen. Op Het Reliëf wordt PBS gebruikt om positief gedrag te bekrachtigen en

in te slijpen. In alle ruimtes en ook buiten hangen bordjes met de gedragsverwachtingen. Bijvoorbeeld op de gang: ‘Ik loop rustig;’ ‘Ik blijf van een ander af;’ ‘Ik praat met zachte stem.’ Deze zijn afgeleid van drie kernwaarden: veiligheid, respect en vertrouwen. Samen met ‘plezier’ vormen zij de basis voor een goed en veilig klimaat. De verwachtingen worden gevisualiseerd door mascotte CoCo.

Troosten bij verdriet

Terug naar de Kwink-les waar het tijd is voor de nieuwe animatie. Ellen vertelt dat deze over verdrietig zijn gaat. Ze vraagt wie weet wat dat is. Door hun taalachterstand is dat voor haar leerlingen moeilijk te verwoorden. Eentje legt het uit als: ‘Dan komt er water.’ De jongen naast hem denkt dat je dan iets nodig hebt. Ellen vraagt: ‘Wat heb je dan nodig?’ De jongen zegt: ‘Een knuffel’. Samen vindt de groep een woord dat daarbij hoort: ‘troosten’. De kinderen bekijken de hoofdanimatie. Ze ontdekken dat Egel er verdrietig uitziet en dat andere Kwink-dieren naar hem toe gaan

Veilige omgeving

om hem te troosten. Ellen stimuleert om straks met het buitenspelen goed op elkaar te letten. ‘Wie heeft er verdriet?’ en ‘Wie kan je troosten met een knuffel of door even iets aardigs te zeggen?’ Later in de week gaat ze het onderwerp ‘troosten’ verder aan de orde stellen. Door een gesprek te houden over de animatie en oefeningen te doen.

Gezonde school

Het Reliëf is een Gezonde School waar veel waarde wordt gehecht aan fysiek fit zijn. Dat helpt bij het beter in je vel zitten, bij welbevinden en het geeft zelfvertrouwen. In de gymlessen worden de sociale vaardigheden volop getraind, denk aan omgaan met winnen en verliezen, samenwerken, elkaar helpen en het respecteren van verschillen. Tijdens het buitenspelen wordt bewust het actief zijn gestimuleerd. De inrichting van het schoolplein nodigt leerlingen uit om te bewegen. Er zijn diverse speeltoestellen, een kabelbaan en een multifunctioneel beweegplein met een atletiekbaan. l

Ellen laat mij trots de school zien en wijst me in een aantal lokalen op Kwink-uitingen. Ze geeft aan dat zij als Kwink-coördinator ook verantwoordelijk is voor de manier waarop ouders worden betrokken bij Kwink. Vanuit haar eigen groep stuurt ze hen regelmatig foto’s van Kwinklessen met toelichting. Ook krijgen zij de Kwink-koelkastposter doorgestuurd voor thuis. Ellen vindt het voorwaardelijk dat kinderen en personeel zich veilig voelen op Het Reliëf. Het is belangrijk dat alle leerlingen gezien worden, zich geaccepteerd voelen en zichzelf kunnen zijn.

‘Op onze school werken we vanuit de kernwaarden veiligheid, respect en vertrouwen.’

– Ellen Pasman

Kwink in Singapore

Het is negen uur in de ochtend. Ik heb het kacheltje in mijn werkkamer aangezet, mijn schoenen vervangen voor sloffen, een extra vest aangetrokken en zit handenwrijvend achter mijn scherm. Met een kop koffie naast me om nóg sneller warm - en wakker - te worden. Nog geen minuut later heb ik verbinding met de Holland International School (voormalig Hollandse School Limited) in Singapore en lachen twee enthousiaste leerkrachten in zomerkleding mij toe.

‘Goedemorgen,’ begin ik het gesprek. ‘Goedemiddag,’ klinkt het vrolijk terug.

Tijd en temperatuur zijn maar twee van de verschillen tussen werken op een basisschool in Nederland en in Singapore. Maar er zijn ook genoeg overeenkomsten. Een ervan is dat ook deze school een Kwink-school is. Hoe dat werkt in de praktijk? Daar vertellen Charlotte Timmermans en Merel Linzel meer over.

De Holland International School

Charlotte is leraar van groep 5b van Holland International School. Een

school met achttien groepen in de leeftijd van twee tot en met twaalf jaar. Het is een school voor Nederlandse kinderen, van wie veel ouders tijdelijk in Singapore wonen en werken.

Naast groepsleerkracht is Charlotte ook gedragscoördinator binnen de school. Als iemand weet hoe Kwink in school gebruikt wordt en welk effect het heeft, dan is zij dat wel. Merel is groepsleerkracht van een van de kleutergroepen en vorig jaar

berokken geweest bij de zoektocht naar een methode sociaal-emotioneel leren. Na een aantal zichtzendingen bekeken en geprobeerd te hebben, bleef Kwink over. Wat maakte Kwink de geschikte methode voor de school?

Werken aan verbinding

Op deze school is de onderlinge verbinding belangrijk. Zeker omdat er veel wisselingen zijn. Soms komen er halverwege het jaar kinderen bij

Merel: ‘De persoonlijke doelen die gesteld worden, de werkvormen, de filmpjes en animaties én de wisselwerking tussen zenden en actief zijn. Naast het aanbod voor de kinderen in de basisschoolleeftijd heeft Kwink ook een lesprogramma voor de kinderen die naar de peuterspeelzaal gaan. Ideaal voor een school met ook een preschool. Kwink geeft houvast. Ook al bij de jongste kinderen. Het is fijn om bij het spelen taal te kunnen geven aan wat er gebeurt. Alleen al een animatie naspelen kan zoveel opleveren! Kwink zorgt voor een directe deelname van de kinderen en een actieve houding.’

Merel: ‘Wij werken aan toekomstige wereldburgers, daar richten we ons op. We willen goed gedrag echt voorleven, het aan elkaar laten zien.’

of gaan ze weg. De visie is dat je niet alleen met je eigen leerkracht en groep hebt te maken, maar dat je samen een school, een gemeenschap bent. Er zijn dagopeningen en -sluitingen en de kinderen en collega’s werken groepsdoorbrekend samen. Ze vullen observatielijsten in en bespreken die om zo het zicht op elk kind te houden.

Charlotte: ‘We hebben schoolbreed afgesproken een bepaald aantal lessen in het jaar te doen. De leerkracht beoordeelt zelf welk onderwerp op dat moment in zijn of haar groep de aandacht verdient. Daardoor zijn niet alle klassen met dezelfde lessen bezig. Om toch diezelfde ‘taal’ te blijven spreken, worden de Kwinkslagen in elke groep behandeld en zijn ze zichtbaar in de school. Ook de Kwink-dieren in de onder- en middenbouw zorgen voor herkenning voor iedereen. Een mooi voorbeeld hiervan is dat op het plein of in school weleens zinnen klinken als: “Kun je dat ook op de Condor-manier zeggen?”’

Toch was er behoefte aan meer. Aan een methode met structureel aandacht voor de veilige groep waarbij ‘dezelfde taal gesproken wordt’. Hoe wordt Kwink op een school met zoveel wisselingen gebruikt?

Op Holland International School komen doorgaans kinderen van hoogopgeleide ouders. Het wennen aan een vreemde omgeving, met ouders die ook veel aandacht aan hun werk besteden, maakt dat kinderen doorgaans behoorlijk zelfstandig zijn.

Gezien worden

De kinderen op deze school zijn gewend om te wisselen van (sociale) omgeving. En dat er

vriendjes komen en gaan. Het maakt ze aan de ene kant zeker, want je moet het toch echt zelf doen en het is fijn in de klas. Aan de andere kant brengt het ook onzekerheid met zich mee: is het de moeite om wéér te investeren in een vriendschap en zal het altijd maar weer lukken?

Merel en Charlotte merken dat de kinderen het fijn vinden om gezien, gehoord en gewaardeerd te worden. Kwink helpt daarbij, want jouw gevoel doet ertoe! Sinds ze Kwink gebruiken staat de school vaker stil bij emoties en sociale gebeurtenissen. Ook is ‘het gezellig rondom het digibord in de kring zitten’ veel meer een onderdeel van de dagelijkse routine geworden. l

Charlotte: ‘Je hoeft het wiel niet zelf uit te vinden. We zijn gewoon heel blij met Kwink en alles wat het ons brengt!’

door Wouter Siebers

Krachtige technieken om vaardigheden van de leraar te versterken

Teach Like a Champion 3.0 • Doug Lemov

Iedereen kent dat moment… je staat voor de klas en vraagt je af hoe je met bepaald gedrag of een bepaalde situatie moet omgaan. Wat is handig en effectief? Het is makkelijk en verleidelijk om te kiezen voor de bekende weg maar, zoals bekend, als je doet wat je deed krijg je wat je kreeg. Precies om die reden moet een leraar zijn hele loopbaan blijven schaven aan pedagogische en didactische vaardigheden. Dáár start het creëren van een veilige groep en vanuit die veilige basis is er ruimte om te leren.

Van 2.0 naar 3.0

Teach Like a Champion is al jaren een bekende titel in onderwijsland. Het boek van Doug Lemov wordt veel gebruikt in de dagelijkse onderwijspraktijk. Met praktische, direct toepasbare technieken kunnen leraren snel aan de slag. Dit levert meteen zichtbaar effect op: leerlingen zijn enthousiast, betrokken bij de les en de lestijd wordt effectief benut. Leraren voelen zich hierdoor vakkundig en het vergroot hun werkplezier.

Met de lancering van de derde versie neemt de auteur de lezer opnieuw mee op reis langs vele onderwijstechnieken. Teach Like a Champion 3.0 bevat dertien geheel nieuwe én bijgewerkte technieken. Lemov trok uit nieuw onderzoek de

conclusie dat het belangrijk is dat leraren goed begrijpen waaróm de technieken effect hebben. Ter onderbouwing verbindt hij de technieken nu aan de nieuwste wetenschappelijke inzichten uit de cognitieve psychologie en de werking van het brein.

Beeldmateriaal

Tijdens nascholing van leraren wordt veel gesproken over wat beter kan, waarop leraren zich afvragen: hoe breng ik dat in de praktijk? Als een professional de verandering nog niet goed kan visualiseren is het daadwerkelijk tot uitvoering brengen erg lastig. Daarom zijn bij de lestechnieken videofragmenten beschikbaar om zo goed te kunnen zien wat de auteur exact voor ogen

heeft. Het is raadzaam om deze videofragmenten óók met meerdere teamleden te bekijken en daar vervolgens over in gesprek te gaan. Wat doe je zelf goed en wat kan beter? Waar kun je teambreed de focus leggen en hoe ondersteunen jullie elkaar bij deze ontwikkeling?

Van principes naar technieken Het boek start met een nieuw hoofdstuk over mentale modellen. Die kunnen leraren gebruiken voor betere waarnemingen tijdens hun lessen. Ook is een nieuw hoofdstuk over lesvoorbereiding toegevoegd.

Als je een eerste blik werpt op Teach Like a Champion 3.0 zou je kunnen denken: weer een boek met tips en tricks voor leerkrachten. Maar dan heb je het écht verkeerd. Ja, Lemov presenteert veel lestechnieken, maar hij neemt de tijd, moeite en ruimte om uit te leggen, hoe, waarom en onder welke omstandigheden die technieken werken. Goed onderwijs is Lemovs roeping.

Dit boek leert je hoe je een positieve en productieve klas kunt creëren. Een klas waarin betrokkenheid, vertrouwen, respect, verantwoordelijkheid en uitmuntendheid voorop staan. Onderwijsprofessionals hebben met Teach een excellente troef in handen om hun leerlingen naar leersuccessen te leiden en zo bij te dragen aan gelijke kansen voor ieder kind. Daarom maakt Lemov gebruik van inzichten uit de cognitieve psychologie en de werking van het brein.

Twee technieken uitgelicht

Teach Like a Champion 3.0 geeft een brede kijk op het stimuleren van het leerproces van kinderen. Van het activeren van voorkennis tot een duidelijke gedragsaanpak. Met twee technieken die gericht zijn op het verbeteren van gedrag en die daarmee het leren bevorderen:

1.

Met actieve aandacht bereik je dat leerlingen echt betrokken zijn bij de les en elkaar. Dit laten ze zien door rechtop te zitten, de ogen op de spreker te houden en met hun lichaamstaal te laten zien dat ze naar elkaar luisteren. Want: ‘Waar we aandacht aan besteden is wat we leren.’ Lemov geeft de leraar handreikingen om deze routine onderdeel te maken van het groepsproces.

2. Honderd procent radar

Zorg dat leerlingen productief blijven door als leraar je alertheid te ontwikkelen en hen subtiel te laten merken dat je kijkt. Lemov

leert de leraar zijn klas te scannen. Daarbij maakt hij onderscheid tussen verschillende posities die een leraar kan innemen in de groep. De originele titels, van ‘de onzichtbare pilaar’ tot ‘de discovinger’ zetten de leraar op een vrolijke manier aan tot nadenken.

Aanrader

Het is een boek over kansen: kansen voor de leerling om door goed

onderwijs de juiste bestemming te vinden en kansen voor de leraar om de professional te zijn die het verschil maakt. Beide zijn onmisbaar en bovendien van groot belang als we echt iets willen doen aan het lerarentekort. Voor iedereen die nog geen kennis heeft gemaakt met Teach Like a Champion 3.0 is dit dé kans. De ervaren lezer leert weer een aantal nieuwe technieken en weet dat wat hij doet beter te onderbouwen. l

Over de auteur

Doug Lemov is algemeen directeur van Uncommon Schools en geeft leiding aan het Teach Like a Champion-team. Hij ontwikkelt en geeft trainingen gebaseerd op de successen van uitzonderlijk presterende leraren. Daarvoor was hij algemeen directeur van Uncommon Schools in de staat New York en vicevoorzitter voor accountability van de State University of New York State Charter Schools Institute. Doug is een van de oprichters van de Academy of the Pacific Rim Charter School in Boston, waar hij ook enige tijd leraar en schoolhoofd was.

Actieve aandacht

Mijn leerlingen in de bovenbouw zijn niet altijd gemotiveerd om met de Kwink-les mee te doen. Hebben jullie tips?

Het is soms lastig om in de bovenbouw de juiste snaar te raken. Hier vijf inspiratietips om elke groep actief te betrekken bij sociaal-emotioneel leren.

1 Is het de groep of een leerling?

Naarmate leerlingen ouder worden gaan ze hun gedrag steeds meer afstemmen op de zogenaamde peergroup. Zo ontstaat snel weerstand tegen bijvoorbeeld SEL-lessen. Gaan enkele leerlingen zuchten zodra je over Kwink begint?

Merk op wie dit zijn en vraag deze leerlingen (bijvoorbeeld na de les) waar de weerstand vandaan komt. Ga altijd serieus op zoek naar de oorzaak.

3 De leraar als rolmodel

De klas is de grootste spiegel van de leraar. Je eigen houding en voorbereiding bepalen voor een groot deel de betrokkenheid van leerlingen. Zorg voor een extra gedegen voorbereiding als je weerstand merkt in je groep. Juist dan is het nodig om bewust keuzes te maken in opdrachten: écht doen wat bij jouw groep past.

5 ‘Waarom leer ik dit?’

Hoe ouder leerlingen worden, hoe belangrijker

het is dat ze begrijpen wáárom ze iets leren. In groepen met voldoende aandacht voor transitie zien leerlingen dat inzet tijdens de Kwink-les ook daadwerkelijk iets oplevert gedurende de week.

2 Kring of groepjes?

Tijdens lesobservaties zien wij regelmatig dat leerlingen in tafelgroepjes aan de Kwink-les deelnemen. Deze opstelling zorgt ervoor dat de motivatie laag blijft. Alle leerlingen moeten elkaar aan kunnen kijken, omdat het anders zo goed als onmogelijk is de opdrachten goed uit te voeren. Daarom: ga tijdens Kwink-lessen áltijd in een kring zitten.

4 ‘Is het al afgelopen?’

Wij adviseren (zie de Kwink-handleiding) om de les in delen op te splitsen. Zeker als een groep moeite heeft om de aandacht bij de Kwink-les te houden. Splitsing zorgt ervoor dat het geleerde beter blijft hangen en je voorkomt lange groeps-

Nieuws over de Kwink-coach trainingen

Maak kennis met twee nieuwe Kwink-trainers

Ellen Smeets

‘Ik ben Ellen. Ik ben dertien jaar leerkracht geweest in het basisonderwijs; de laatste twee jaar als specialist en teambegeleider pedagogisch handelen. Vanaf september 2023 ga ik als Kwink-trainer aan de slag in de regio Zuidoost-Nederland. Ik ben ervan overtuigd dat sociaal-emotioneel leren bijdraagt aan een fijne en veilige groep, maar ook aan het ontwikkelen van levensvaardigheden die kinderen hun hele leven nodig hebben.’

Kim van Avezaath

‘Mijn naam is Kim en al jaren werkzaam als leerkracht basisonderwijs. Daarnaast ben ik kindercoach, faalangst-trainer, Rots en Water-trainer en sinds kort werk ik ook als talentbegeleider (HB-specialist). Vanaf mei dit jaar ben ik Kwink-trainer in de regio Brabant en Limburg. Mijn drive is om kinderen met vertrouwen in hun leerproces te begeleiden zodat ze als individu, met inzicht in eigen kracht en mogelijkheden, de maatschappij kunnen ingaan!’

Afgelopen zomer zijn Loes van der Wel, Marian Boelens, en Miriam Jongeling ook opgeleid tot Kwink-trainer. Maak kennis via www.kwinkopschool.nl/trainers.

Nieuw! Kwink-coach trainingen 2023-2024

Ben jij Kwink-coach? Of wil je graag Kwink-coach voor jouw school worden? Meld je dan aan voor één of meer Kwink-coach trainingen, zodat Kwink nog beter vorm krijgt in jouw school.

De trainingen die we aanbieden zijn:

1. SEL en groepsdynamica

2. Met je team aan de slag

3. Coaching van collega’s

4. Het ontwikkelen van een SEL-plan

Kwink-coach trainingen najaar 2023

Je kunt de trainingen in willekeurige volgorde volgen. Meer informatie en aanmelden kan via www.kwinkopschool.nl/kwink-coach

Graag tot ziens bij één van onze trainingen!

*) Deze training wordt alleen op locatie (live) gehouden.

Kees van Overveld

De ander

Hoe komt het toch dat sommige leerlingen steeds weer impulsief en agressief reageren op de kleinste dingen? Waarom leggen die leerlingen de schuld automatisch bij de ander?

als vijand

Vijandig denken

Er zijn kinderen die voortdurend het idee hebben dat de ander de vijand is. Dit wordt al geobserveerd bij kinderen van drie jaar oud. Deze kinderen denken dat andere kinderen hen uitlachen; ze denken dat de ander expres tegen hen aanloopt; ze geloven dat de ander bewust het bouwwerk heeft omgegooid of ze geloven dat andere kinderen hen boos willen maken door hen buiten te sluiten.

Deze kinderen interpreteren de wereld om hen heen net even iets anders dan de meeste kinderen. Dit denken staat ook wel bekend als de vijandige interpretatiestijl. Deze manier van denken gaat vaak samen

met agressief gedrag. De vijand, dat stomme kind, moet je immers een lesje leren!

Sociale situaties interpreteren

Agressief gedrag van kinderen en volwassenen wordt al heel lang verklaard vanuit de theorie van de psycholoog Kenneth Dodge. Dodge gaat ervanuit dat mensen in een sociale situatie vliegensvlug een aantal stappen doorlopen. Laat ik een voorbeeld geven.

Stap 1: Encodering

Je wilt ’s avonds bij iemand op bezoek en je besluit de bus te nemen. Als je naar de bushalte loopt, zie je in het bushokje twee jongens staan.

Ze dragen zwarte kleding en ze hebben een capuchon over hun hoofd.

Stap 2: Betekenistoekenning

Je loopt rustig door. De jongens draaien zich om en kijken jouw richting uit. Ineens voel je de rillingen over je rug lopen. Wie zijn die jongens? Wat willen ze? En waarom kijken ze mijn kant uit? Opeens denk je aan een voorval van een aantal jaren geleden. Een soortgelijke situatie. Die was toen heel eng.

Stap 3: Verschijnen van emoties

Je hart gaat sneller kloppen, je ademhaling stokt. Een gevoel van angst beheerst je denken.

Stap 4: Responsgeneratie

De situatie lijkt dreigend. De jongens roepen iets. Ze lachen. Je denkt koortsachtig na. Wat ga je doen? Wegrennen? Doorlopen? Wat is de beste oplossing?

Stap 5: Responsselectie

Je verwacht weinig positiefs van deze situatie en je besluit om direct om te keren. Je vertrouwt die jongens niet en je wilt niet weten wat er gebeurt als je toch doorloopt.

Stap 6: Uitvoering

Je draait je om en je loopt snel terug naar huis.

SIP

In de beschreven situatie met de jongens bij de bushalte was er sprake van een potentieel gevaar. Je weet niet zeker of er iets gebeurd zou zijn als je toch was doorgelopen. Je neemt het zekere voor het onzekere. De stappen die we doorlopen staan bekend als het sociale informatieverwerkingsproces, afgekort als SIP.

Kinderen met een vijandige interpretatiestijl doorlopen de zes stappen ook, maar er is wel een verschil. Bijna iedere situatie wordt als bedreigend gezien. De ander heeft het slecht met je voor. Hoe verloopt het SIP dan bij deze kinderen? Vanuit een heel ander perspectief, zo zal blijken.

Vijandige interpretatiestijl en SIP

Bij de encodering (stap 1) blijft relevante informatie, over bijvoorbeeld de intonatie van de stem of de lichaamshouding, meestal onopgemerkt. Er is vooral veel aandacht voor potentieel vijandige of agressieve informatie.

De bedoelingen van de ander worden vaker als vijandig geïnterpreteerd (stap 2); zeker als de informatie niet in het eigen mentale plaatje van de situatie past. Ook emoties van de ander worden verkeerd beoordeeld (boosheid of leedvermaak in plaats van medeleven). De leerling denkt dat de ander er plezier aan beleeft als hem iets vervelends overkomt (bijvoorbeeld een correctie door de leraar). De leerling denkt dit omdat de ander, die vijand, gisteren, vorige week, vorig jaar die persoon ook al eens… In een nagesprek over de situatie wordt het eigen aandeel sterk geminimaliseerd. De ander krijgt de schuld van negatieve uitkomsten. De ander heeft het immers slecht met je voor!

De leerling heeft last van heftige emoties (zoals boosheid, frustratie) die maar moeilijk kunnen worden gereguleerd (stap 3).

En daarna gaat het meestal snel. De stappen 4, 5 en 6 worden in een flits doorlopen. Er wordt (te) snel voor een agressieve oplossing gekozen omdat het streven naar wraak, dominantie of het opvoeden van de ander (‘een lesje leren’) een leidend principe is. De leerling slaat, schopt, spuugt, scheldt. Het repertoire aan pro-sociale oplossingen is helaas zeer beperkt. l

Tips

Kwink-lessen kunnen leerlingen met een vijandige interpretatiestijl zeker helpen. Kijk vooral naar de lessen waar zelfbesef en zelfmanagement centraal staan. Enkele tips:

• Oefen met waarnemen in verschillende omgevingen zoals klas, gang en plein. Tijdens de waarnemingsoefening moet op twee vragen een antwoord worden gegeven: ‘Wat zie je?’ en ‘Wat hoor je?’ Vervolgens wordt de leerling gevraagd wat hij bij die informatie denkt en voelt. De bedoeling is de aandacht te verleggen van vijandige naar neutrale interpretaties.

• Geef lessen in lichaamstaal, intonatie en expressie: ‘Wat betekent het als de ander op die manier naar je lacht of naar je kijkt? Hoe klinkt die stem?’ Dit kan door een rollenspel waarbij anderen steeds nieuwe houdingen of mimiek laten zien.

• Zoek naar manieren om de heftige emotie te reguleren, zoals diep ademhalen, weglopen van de situatie, een time-out nemen.

www.keesvanoverveld.nl

Meer tips vind je in het boek Groepsplan Gedrag van Kees van Overveld in het hoofdstuk over agressie.

Aanstekelijk gedrag

Elke avond nemen wij aan de eettafel de dag met elkaar door. Mijn dochters ratelen over wat ze beleefd hebben (of in ieder geval over de dingen die ze met ons willen delen), mijn vrouw vertelt over haar werk, en als het meezit krijg ik er ook nog een paar woorden tussen. Met enige regelmaat begin ik daarbij ook over een actueel politiek of maatschappelijk onderwerp. Leidt soms tot leuke discussies, vaak ook tot glazige blikken of een houding van ‘vertel nou maar wat jij vindt pap, dan kunnen wij ook verder met ons leven’. Een tijdje geleden, toen ik weer eens een in mijn ogen zeer gewichtige kwestie ter sprake bracht, bleek een van mijn dochters überhaupt niet te weten waar het over ging. Ze

legde ook uit hoe dat kwam: ‘Ik volg het nieuws niet meer, want ik val niet meer op Tijmen.’ De jongen in kwestie (ik meende me te herinneren dat zijn naam inderdaad weleens over tafel was gegaan) was blijkbaar nogal geïnteresseerd in het nieuws, en je moet toch wat als je met hem wilt praten.

Kinderen beïnvloeden elkaar; niet alleen in gedrag, maar ook in belangstelling. Dat begint al op jonge leeftijd: als Linde op paardrijden zit, wil Lieke ook op paardrijden. En sinds Aziz elke week voetbal kijkt, wil Tim het ook. Als je door iemand gewaardeerd wilt worden, ga je actief werken aan raakvlakken. Dat is mooi en waardevol: kinderen leren van elkaar en ervaren dat ze niet alleen op de wereld zijn. Toch kan het soms ook doorschieten, als een kind alle keuzes lijkt af te stemmen op één ander kind. Met Kwink werken we actief aan gedrag binnen het geheel van de groep. Dat draagt bij aan een veelzijdige ontwikkeling: kinderen ontdekken dat de keuzes van hun beste vriend(-in) niet de enige optie zijn. Ze leren dat er meer meningen en interesses zijn, en dat zij daar hun eigen positie in kunnen bepalen. Daar had ik misschien best iets over kunnen vertellen aan tafel… maar ik kwam er niet meer tussen. Volgende keer beter.

Erik Idema, uitgever van Kwink

Sociaalemotioneel leren thuis

Pappen en nathouden?! GRRR…!

Wat is dat toch met faalangst? Ik hoor het overal om me heen en merk dat ik er soms bloedchagrijnig van word. Niet om het kind dat faalangst ervaart, maar om hoe we er soms mee omgaan; namelijk vooral faciliteren, betuttelen en pappen en nathouden.

Ik ontken niet de lijdensdruk die kinderen en jongeren ervaren bij hun faalangst. Maar waar komt die angst om fouten te maken vandaan? Ooit een baby met faalangst gezien? Kom je bij de peuters en kleuters dan wordt het al een ander verhaal. Vanaf een jaar of drie zijn er al tekenen van faalangst. Onzekere oogjes als ze niet de goede kleuren zeggen of voldoende letters weten. Van streek raken als iets niet lukt, steeds bevestiging vragen of het goed is en ga zo maar door.

Perfecte kinderen

Ik kan er niet omheen: ouders en professionals zijn een grote oorzaak voor faalangst. Waarom? Omdat er een behoefte lijkt te bestaan aan perfecte kinderen vanuit de wonderlijke ge-

dachte: als jouw kind het goed doet, maakt hij jou een goede ouder. Kinderen moeten ‘de beste versie’ van zichzelf worden en al hun talenten ontplooien. De mooiste, beste en slimste zijn. Wat een opgave en wat een druk! Ik vraag ouders die dat bewust of onbewust doen: ‘Zie je de werkelijke behoefte tot groei van je kind wel? Vraag je je kind weleens naar zijn mening? Kun je het horen als zijn reactie niet in jouw straatje past? Kun je het accepteren als je kind een beetje tegenvalt in het dagelijkse gebruik?’

Wat als het jouw kind tegenzit? Een ander aspect dat faalangst bevordert is de vraag: ‘Hoe houd je het uit als het een kind tegenzit?’ Weer even terug naar die ‘blanco’ baby. Die wiebelt talloze keren op zijn beentjes en strekt zijn armpjes uit naar een speeltje. Gun je die

baby zijn eigen ontwikkeltijd of overhandig je snel het speeltje en zet je het op zijn beentjes voor zijn eerste stapje? Welk kind zie je nog worstelen met zijn blokkentoren, met zand, met tientallen keren opstaan en vallen, met krassen op papier, met zichzelf aankleden? Ik merk dat er continu volwassenen om kinderen heen drentelen die aanwijzingen geven, moeilijkheden weghalen en kinderen niet meer de tijd geven om zelf te ontdekken hoe iets moet en leren doorzetten om iets af te maken. Mijn stelling is: iets zielig vinden voor je kind als het over normale ontwikkeling gaat, is verwoestend voor zijn zelfvertrouwen. Faalangst zweer je af door ervaringen op te doen. Positieve én negatieve. De herhaling, omdat iets niet lukte, is een ervaring die zelfvertrouwen geeft. Daar krijg je krachtige kinderen van die hun eigen koers willen bepalen!

Door Tea Adema, trainer en eigenaar Opleiding tot kinder- en opvoedcoach.

In dit artikel nemen we je mee in de meest in het oog springende veranderingen binnen Kwink: de wijzigingen in de Kwink-slagen en het gloednieuwe Kwink emotiewiel.

Kwink-slagen

De Kwink-slagen zijn er in twee varianten: voor de onderbouw en voor de midden-/bovenbouw. Ze zijn een begrip binnen de wereld van Kwink. Het zijn schoolbrede technieken om de SEL-competenties goed en duurzaam aan te leren. In samenwerking met scholen hebben we de afgelopen jaren gekeken naar wat goed werkt en op welke manier we de Kwink-slagen nog sterker kunnen maken.

In de openingsvideo van dit schooljaar (zie de Startpagina van het Digibord) krijg je meer informatie over de verschillende Kwink-slagen. Hierbij alvast de titels met korte informatie. Sommige zijn een oude bekende in een nieuw jasje.

de zelfvertrouwer

Pedagogische uitgangspunten

Zelfvertrouwen heeft te maken met een realistische kijk op wat je kunt en wat je niet kunt, en het vertrouwen dat dit voldoende is voor de taken en situaties die op je afkomen. Aan zelfvertrouwen kun je bewust werken, zowel fysiek als cognitief. De zelfvertrouwer is een techniek die daarbij helpt.

De zelfvertrouwer

De zelfontspanner

Pedagogische uitgangspunten

In verschillende situaties is het belangrijk om tot rust te komen. Dat gaat niet altijd vanzelf. Vaste handelingspatronen kunnen helpen om het gevoel van stress te doorbreken en daarna op een ander energieniveau verder te gaan. De zelfontspanner helpt een kind om doelgericht te werken aan een rustig gevoel. Dat begint in het lijf en werkt door in het hoofd.

zelfontspanner

VERNIEUWINGEN

De verderkijker

Pedagogische uitgangspunten

Een belangrijke voorwaarde voor een prettige omgang met anderen is empathie: het vermogen om je in te leven in de ander. Een empathische houding betekent dat je je iets kunt voorstellen bij wat de ander ziet, hoort, voelt en denkt. De verderkijker is een techniek die kinderen helpt om hun empathisch vermogen te vergroten.

De aardigspreker

Pedagogische uitgangspunten

De manier waarop kinderen met elkaar communiceren heeft veel invloed op hun onderlinge relatie. Een positieve manier van communiceren draagt bij aan een gevoel van veiligheid en vertrouwen. De aardigspreker is een techniek die kinderen leert om even na te denken voor ze wat zeggen, in plaats van impulsief te reageren. Ook helpt deze techniek om te beginnen bij wat feitelijk gebeurt, zonder daar meteen een oordeel aan te verbinden. De techniek maakt kinderen bewust van het belang om iets op een aardige manier te zeggen.

De aardigspreker

De keuzechecker

Pedagogische uitgangspunten Kinderen maken voortdurend keuzes. Dat kunnen bewuste keuzes zijn tussen twee verschillende mogelijkheden, maar ook onbewuste keuzes ten aanzien van gedrag. De keuzechecker helpt kinderen om zich bewust te zijn van de keuzes die ze hebben. De techniek helpt om een afgewogen keuze te maken, ook rekening houdend met de gevolgen die deze keuze voor een ander heeft.

De keuzechecker

Het Kwink emotiewiel

Algemene uitgangspunten

Het Kwink emotiewiel is het hulpmiddel waarmee Kwink op gestructureerde en voor kinderen herkenbare wijze emoties en emotiewoorden een plek geeft in de methode. Het instrument helpt ze taal te geven aan hun gevoelens en de nuances daarin. Hoe genuanceerder een kind zijn emoties kan benoemen, hoe beter een ander zijn emoties en gedrag kan invoelen en/of begrijpen. Daarom is het belangrijk om structureel en planmatig aan de emotiewoordenschat van kinderen te werken.

Dit taalaanbod gaat vóór taalproductie. Jonge kinderen kunnen relatief moeilijke emotiewoorden aan als we die in een betekenisvolle context laten klinken. Ze zullen die woorden, als deze onderdeel zijn geworden van hun eigen passieve woordenschat, vanzelf gaan gebruiken om

hun eigen emoties en die van anderen onder woorden te brengen. Door de juiste emotiewoorden te gebruiken kun je aan jezelf en anderen duidelijk maken hoe je je voelt en waarom je je op een bepaalde manier gedraagt. Daardoor neemt de kans op misverstanden en conflicten af en verloopt de interactie met anderen beter.

Met behulp van het Kwink emotiewiel bouwen de kinderen systematisch een emotiewoordenschat op vanuit een basislijst van 32 woorden. Deze woorden komen actief terug in de diverse lessen. Het is een minimumprogramma aan woorden dat de kinderen kennen en zelf in het dagelijks sociaal verkeer gebruiken en bewust kunnen inzetten. Deze basiswoordenschat kan de leerkracht naar eigen inzicht uitbreiden met aanvullende woorden tot een totaal van 64 woorden. Bedenk: het

wiel is een hulpmiddel, net als een emotiewoord. Het is niet de emotie zelf; die kun je wel benaderen met woorden, maar nooit helemaal vastleggen.

In acht jaar tijd maken de kinderen kennis met een set van 32 emotiewoorden en zijn ze in staat deze adequaat in te zetten.

• De basisset voor de onderbouw bestaat uit de acht basisemoties die te vinden zijn in de eerste ring van het emotiewiel.

• In de midden- en bovenbouw wordt deze basisset uitgebreid met de 24 emotiewoorden in de tweede ring van het emotiewiel.

Belangrijkste criteria bij de selectie van emotiewoorden:

- woorden die de kinderen in staat stellen emoties te herkennen en te benoemen in relatie tot de sociaalemotionele

van het

Opbouw van het emotiewiel

Kern

In de kern staat het woord ‘veilig’, het belangrijkste emotiewoord voor Kwink. Letterlijk en figuurlijk draait het in Kwink om een veilige groep. Om het kind dat zich veilig voelt in de groep en om de groep die actief werkt aan veiligheid en een fijne sfeer.

Eerste ring (basisemoties)

Binnen het wiel staan acht basisemoties. Die keuze is gebaseerd op het specifieke doel van het emotiewiel: emoties die bijzondere betekenis hebben in relatie tot het veilige gevoel. We kozen voor zowel emotiewoorden met een positieve als woorden met een negatieve connotatie. Een emotiewoord als ‘ontspannen’ verwijst naar een emotie die positief bijdraagt aan gevoel van veiligheid. Een emotiewoord als ‘bang’ verwijst naar een emotionele toestand die het veiligheidsgevoel in de weg staat.

TROTS VERDRIETIG

Tweede ring (inkleuringen)

Bij ieder basisemotiewoord zijn drie emotiewoorden gegeven die de basisemoties verder kunnen inkleuren. Bijvoorbeeld omdat ze een nuance (ontspannen –rustig), een gradatie (boos – woedend) of een meer specifieke, concrete invulling van de basisemotie weergeven (bang – onzeker).

Derde ring (uitbreiding bovenbouw)

Gevoelens zijn vrijwel nooit volledig en exact te vangen binnen taal, laat staan binnen het betekenisveld van één emotiewoord. Vandaar dat in de buitenste (derde) ring als uitbreiding voor de bovenbouw bij iedere basisemotie nog eens vier emotiewoorden extra staan die in bredere zin in relatie staan tot de basisemotie maar daar geen synoniem, nuancering of gradatie van zijn (bijvoorbeeld: boos – beledigd).

Bij dit magazine zit voor elke groep een poster van het Kwink emotiewiel!

individuele kind en tot het opbouwen en versterken van een veilige en fijne sfeer in de groep;

- woorden die door kinderen herkend en gebruikt (kunnen) worden;

- woorden waarmee je de beginzinnen ‘Ik voel me…’ (trots, blij enz.) of ‘Ik voel…’ (tegenzin, spijt, enz.) kunt aanvullen.

Feest voor iedereen met onze nieuwste sintcadeaus!

Op zoek naar een betaalbaar sinterklaascadeautje voor de kinderen van groep 1 t/m 5? Onze aanbiedingen zijn een geweldige surprise. Ontdek cadeautjes die nét even anders zijn dan die uit de speelgoedwinkel. Bedacht door de makers van Kwink, dus herkenbaar voor de kinderen!

Voor groep 1, 2 en 3

Mol wil een oliebol doeboek met leuke puzzels

Mol heeft van Sinterklaas een schaal gekregen met een plaatje van een oliebol erop. Maar oliebollen eet je met oudjaar en dat duurt nog zo lang... Mol houdt op een kalender bij hoeveel dagen hij nog moet wachten. Een boek met puzzels, kleurplaten, een bordspel en andere opdrachten om de tijd sneller te laten gaan.

Prijs: € 5,36* - Bestelnr. 2807

Voor groep 4 en 5

Een lach voor elke dag

doeboek vol grapjes, raadsels en puzzels

Voor groep 1, 2 en 3

Kwink-dieren kwartet

De Kwink-dieren laten op acht kwartetten zien wat ze aan het doen zijn. Een vrolijk spel dat je al met jonge kinderen kunt spelen.

Prijs: € 5,36* - Bestelnr. 2805

Hassel heeft een grapjesboek gekregen. Die grapjes wil hij graag doorvertellen. Maar soms raakt hij in de war bij het vertellen. Dan moet je puzzelen om ze te begrijpen. Een boek vol raadsels, puzzels en grapjes. Met een leuk