Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren - 2023-2024 nr. 2 by Kwintessens

magazine voor sociaal-emotioneel leren

2023- 2024

JA A R

k n i Kw

leren l e e n o i t o sociaal-em

holen c s 0 0 5 1 Je emoties in beeld De boosheid van Bastiaan Tips uit 10 jaar Kwink magazine Kwink is een uitgave van

voor inspirerend onderwijs l www.kwinkopschool.nl

nr.

Colofon

Prikbord

Kwink magazine voor sociaal-emotioneel leren

Kwink magazine is speciaal gemaakt voor leerkrachten, intern begeleiders en

Redactie Gerard van Midden, hoofdredacteur

directieleden die meer willen weten over sociaal-emotioneel leren op school. Kwink magazine biedt (achtergrond)informatie over Kwink om scholen te enthousiasmeren voor sociaal-emotioneel leren in de klas. Veel leesplezier!

Kwink 10 jaar – scholen bedankt!

Martijn Wabeke, eindredacteur

Graag bedanken wij álle 1500 Kwink-scholen voor hun betrokkenheid, vertrouwen, feedback, deelname aan webinars en vooral

Erik Idema, uitgever

voor het geven van de lessen! Geweldig dat zo veel kinderen sociaal-emotioneel leren aangeboden krijgen. Dit voorjaar

Auteurs Tea Adema, Dianne Bos, Liesbeth van ’t Hof, Erik Idema, Sander Kooijman, Gerard van Midden, Kees van Overveld en Wouter Siebers

versturen we een verrassing naar alle Kwink-scholen.

Week van de Lentekriebels: 4 t/m 8 maart 2024 Deze speciale week heeft dit keer als thema ‘Weerbaar online’. De week staat in het teken van het online weerbaar maken van

Fotografie Dreamstime (p. 6, 12, 18)

kinderen. In de bovenbouw gaat het ook over de invloed van social media. Met ons gratis katern kun je deze week invullen

Vormgeving Angela Damen, Michelangela

met leuke werkvormen en praktische tips.

Uitgever Kwintessens Berkenweg 11 3818 LA Amersfoort

Kwink-webinar ‘Curatief handelen’: 7 maart 2024 Doe ook mee met het Kwink-webinar op donderdagmiddag 7 maart, van 15.30 tot 16.15 uur. Daarin vertelt Wouter Siebers,

T: 033 460 19 40 E: info@kwinkopschool.nl

projectleider Kwink, hoe je curatief kunt handelen en wat je kunt doen als dat even niet lukt. Binnenkort kun je je aanmelden via het digibord. Save the date!

Nieuw: Kwink-handpoppen De nieuwe Kwink-handpoppen Varken en Koe zijn er! Je kunt ze bestellen in onze webshop.

varken OE EN K

Koe en Varken helpen jullie graag bij de transitie van de Kwink-lessen in de onderbouw. Veel speelplezier!

Kijk voor het allerlaatste nieuws op www.kwinkopschool.nl of op het prikbord achter de inlog.

Kwink is geïnspireerd op het boek Groepsplan Gedrag van dr. Kees van Overveld. Dit is een uitgave van Uitgeverij Pica.

Inhoud

4-5 Tien jaar Kwink! 6-7

Wat zit er achter de boosheid van Bastiaan?

Hoe komen ze terug? De kerstvakantie is achter de rug: het begin van de zogenaamde Zilveren Weken. Ik sprak laatst een leraar die het allemaal wat veel vond: Gouden Weken, Zilveren Weken... ‘We moeten vooral goed lesgeven,’ zei hij. Met dat laatste ben ik het helemaal eens. Steengoed onderwijs zorgt voor de afname van probleem-

12-13 Het belang van SEL 15

Hoe voel jij je? Je emoties in beeld

16-17

Tips uit tien jaar Kwink magazine

8-9 10 11 14 18 19

En verder... Boekbespreking Vraag aan de redactie Kwink & Link Kwinkmeting Sociaal-emotioneel leren thuis SEL-inspiratie

VE I L I G

10 tips

gedrag en hoge betrokkenheid bij leerlingen. Andersom is ook waar: een slecht voorbereide les werkt probleemgedrag en lage betrokkenheid in de hand. Kortom: de kern van alles is goed lesgeven. Maar toch, die Zilveren Weken zijn er niet voor niets. Waar wij als leraren – in de meeste gevallen – een prettige kerstvakantie achter de rug hebben, niet zelden gevuld met leuke activiteiten, is dat voor een (soms groot) deel van onze leerlingen niet het geval. Twee weken achter een scherm hangen, weinig buiten komen en alleen thuis zijn komen vaker voor dan wenselijk is. Daarom heb ik de volgende vraag aan je: waar hebben leerlingen met een vakantie, zoals ik die net beschreef, de meeste behoefte aan? Precies, aan leuke werkvormen en rustig opstarten én een goede les waarin ze de kennis aangereikt krijgen die ze zo verdienen. En voor wie van je leerlingen heeft de school de meest toegevoegde waarde? Het antwoord daarop staat waarschijnlijk in contrast met de behoefte die wij zelf in eerste instantie hebben. Daarom daag ik je uit: denk na over de balans tussen rustig opstarten en leerlingen écht onderwijzen! Wouter Siebers projectleider Kwink

2013

2018

2016

2013

Start Kwink

JA A R

2016

Lancering katernen ‘Kwink & ...’

k n i w K

n eel lere n o i t o m sociaal-e

1500 schole

Tien jaar geleden kreeg Gerard van Midden (projectadviseur Kwink) de vraag om voor Kwintessens een nieuwe methode voor sociaal-

2018

emotioneel leren te ontwikkelen. ‘Een geweldige vraag waar ik vrijwel direct een passend idee bij had: Een dierenwereld als startpunt om in gesprek te raken over gedrag

Kwink-coach trainingen

binnen en buiten de klas.’ Toen op datzelfde moment het boek Groepsplan gedrag van Kees van Overveld verscheen, was de

Ontwikkeling Kwink in nauw

cirkel rond. De stevige theoretische

contact met gebruikers In de ontwikkeling van Kwink staat

basis van de vijf SEL-competenties

en de vijf fasen van groepsdynami-

met een interview voor het

nauw contact met de gebruiker

ca vormden de pijlers onder Kwink.

Kwink-magazine,’ zegt Gerard.

voorop: de leraar en daarmee ook

‘Dat doen ze nog steeds,’ vertelt

‘Wouter is een echte praktijkman

de leerling. Wouter: ‘De kracht van

Wouter Siebers (projectleider

en heeft gevoel voor dat wat de

Kwink is deels dat we een digitale

Kwink). Toen Wouter in 2015 Leraar

leraar belangrijk vindt en nodig

methode zijn en jaarlijks onze les-

van het Jaar werd en sociaal-

heeft om een goede les te geven.

sen opnieuw ontwikkelen. Zo kun-

emotioneel leren tot een van zijn

Dit maakte dat Wouter zeven jaar

nen we inspelen op de wensen van

speerpunten maakte, trok dat de

geleden het stokje van mij heeft

scholen en dat wat werkt nóg ster-

aandacht van Gerard. ‘Het begon

overgenomen als projectleider.’

ker maken. Daarnaast zijn we niet

2023

2022

2019

2024

2019 2023

Kwink-slagen

2024

Kwink emotiewiel 2022

Tien jaar Kwink! 1500 scholen werken met Kwink

Versterken van pedagogisch vakmanschap. Aandacht voor een uniforme gedragsaanpak met Circus IK

Trainingen en Circus IK Het maken van Kwink-lessen is teamwork. Aan de methode werkt een groep redacteuren, (stem)ac-

sis van Kwink voldoende is, ook

teurs, animatoren, cameramensen,

tevreden blijven.’ Het resulteerde

illustratoren, musici, vormgevers en

in een additionele lijn, een apart

Kwink-trainers mee. Deze laatste

katern over pedagogisch vakman-

groep is er niet altijd geweest. Hoe-

schap en een gezamenlijke basis.

wel het in het begin soms als pré bang om afscheid te nemen van

werd ervaren dat Kwink ook zonder

Het Kwink emotiewiel

minder succesvolle elementen. Zo

implementatietraining gebruikt kan

‘Laten we ook het Kwink emotiewiel

hadden de bovenbouwlessen even-

worden, bleek al snel dat een gede-

niet vergeten,’ zegt Gerard, ‘een re-

eens een dierenwereld. We kregen

gen training helpt om Kwink stevig

cente maar belangrijke pijler in de

al snel terug dat leerlingen dit kin-

en schoolbreed in te zetten.

ontwikkeling van Kwink.’ Wouter vult

derachtig vonden. Ook het stoerder

‘Daar is Circus IK ook een goed

aan dat het emotiewiel een perfect

maken van de dieren met een pier-

voorbeeld van,’ vertelt Wouter. ‘We

voorbeeld is van de samenwerking

cing of bus graffiti werkte niet. Daar-

hebben daar lang aan gesleuteld.

met de Kwink-scholen: ‘Zonder de

om werken we nu met een groep

Hoe zorgen we ervoor dat scholen

feedback van de gebruiker kunnen

jonge acteurs. Die vorm sluit veel

met een behoefte aan meer unifor-

we niet. Kwink is een mooi voorbeeld

beter aan bij de belevingswereld

miteit kunnen leunen op Kwink, en

van een perfecte samenwerking

van een bovenbouwleerling.’

dat scholen voor wie alleen de ba-

tussen een uitgeverij en scholen.’ l

Wat zit er achter de boosheid van Bastiaan? Kinderen met externaliserend probleemgedrag zoals boosheid, opstandigheid en agressie, vragen dagelijks aandacht op school. Ze komen zomaar in conflict met medeleerlingen en volwassenen. Maar wat hebben deze kinderen echt nodig en hoe kunnen we de oorzaken van hun boosheid beter begrijpen? Kinderen zoals Bastiaan raken

gebeuren om een nieuw vuur in de

met gevaar voor zichzelf en ande-

vrijwel dagelijks in conflict met leer-

school aan te wakkeren.

ren. Deze reacties kunnen voor de

krachten en klasgenoten. Lastig,

schoolleiding niet onbeantwoord

want in de drukte van de school-

Een kleine vonk veroorzaakt een

blijven. Er komen veelal gesprekken

dag is het moeilijk voor leerkrachten

uitbarsting

met ouders en het zorgteam. Vaak

om elk conflict adequaat aan te

Het kan om iets kleins gaan: een

eindigt het met een schorsing.

pakken. Meestal is er wel een rusti-

lach, onenigheid over de regels van

Ook Bastiaan werd voor een paar

ge plek of de mogelijkheid om naar

een spel, een blik, een duw of een

dagen geschorst en zijn ouders

de schoolleiding te gaan, maar dat

opmerking. Deze op het oog kleine

vreesden zelfs dat hij van school

lost niet alles op. Gevolg: conflicten

dingen leiden bij kinderen zoals

gestuurd zou worden. Zijn gedrag

worden niet tot de kern uitgespro-

Bastiaan snel tot explosieve boos-

bezorgde hem een slechte reputatie

ken, waardoor er niet veel hoeft te

heid. Ze reageren heftig, zelfs fysiek,

bij medeleerlingen, leerkrachten en

Achtergrondinformatie

Waarom groepstraining niet werkt

I N DIV ID U EL E BEGELEIDING

voor deze kinderen? Groepsgerichte trainingen zijn

Bastiaan kreeg individuele begeleiding waarbij ik vooral zijn eigen

meestal niet effectief voor kinderen

hulpvraag als uitgangspunt heb genomen. Ik startte vanuit nieuwsgie-

zoals Bastiaan. Deze kinderen zoe-

righeid naar wie Bastiaan is. De nadruk lag op kennismaking en het

ken voortdurend bevestiging in de

vergroten van zijn sterke, positieve kanten en talenten. Vervolgens heb

groep. Regelmatig ontdek ik de

ik gewerkt aan lichaamsbewustzijn, zodat hij zijn emoties beter kon

angst voor afwijzing of het gevoel

begrijpen en beheersen. Ook leerde hij zijn grenzen aangeven en

niet te kunnen voldoen aan ver-

kreeg hij hulp om zijn emoties onder controle te houden.

wachtingen. Ze weten zich vaak geen houding te geven en gedragen zich clownesk of ze gaan pesten. Dat bravoure gedrag verstoort

andere ouders. Het gevoel van ‘ik

voor veel kinderen lastig. Bij zo’n

de sfeer en veiligheid in de klas of

kan niets goed doen’ overheerste.

stoere jongen als Bastiaan kwam er

trainingsgroep.

tijdens het oefenen met zich uitspreWat hebben kinderen als Bastiaan

ken gewoon geen geluid uit zijn

Kinderen die boos doen hebben

nodig?

mond, omdat er iets in zijn keel

het moeilijk

Wat als kinderen zoals Bastiaan

blokkeerde.

Achter de boosheid van deze

begrip en ondersteuning krijgen?

kinderen schuilt vaak meer dan we

Wat als er iemand is die ze helpt

Waarom straf meestal niet werkt

in eerste instantie zien. Door goed

om te gaan met door hen ervaren

Deze kinderen zijn vaak ongevoelig

door te vragen, kunnen we ontdek-

onrecht en ze ongeacht de om-

voor straf en zitten emotioneel op

ken of er beloftes zijn gebroken, er

standigheden steunt? Individuele

slot. Straf laat ze wel even schrikken

iets aan voorafging of dat er on-

begeleiding kan ze helpen. Maar

en het zet ook een punt, maar

recht is aangedaan. Soms blijkt de

het voornaamste is dat er een leer-

meestal leidt het niet tot blijvende

scheiding van ouders een jaar ge-

kracht staat die, ondanks het nega-

gedragsverandering. Dat is logisch.

leden de boosheid van het kind te

tieve gedrag, de positieve intenties

De pijn bij Bastiaan aan de binnen-

verklaren.

van het kind ziet. Iemand die naast

kant zit er nog steeds en de schor-

Kinderen die boos doen hebben

Bastiaan gaat staan en hem corri-

sing helpt niet mee die pijn te ver-

daar een goede reden voor; anders

geert vanuit verbinding en respect.

minderen. Laten we de ruzie

maken ze wel plezier. Het is aan ons

Omdat het zelfvertrouwen vaak

gebruiken om nader tot elkaar te

om ze te helpen omgaan met de

extreem laag is bij deze kinderen,

komen, zodat we beter begrijpen

pijn van anderen, zodat ze zichzelf

is juist gezien en erkend worden

wat er misgaat.

en anderen niet schaden. l

belangrijk voor Bastiaan. Overgedragen boodschappen van thuis Bastiaan heeft van zijn vader de

Over de auteur

boodschap meegekregen: ‘Als je in het nauw zit, mag je van je afslaan.’

Sander Kooijman is kinderpsycholoog met een

Deze boodschap krijgen kinderen

eigen praktijk in Amersfoort. Hij geeft kinderen

vaker mee, wat ervoor zorgt dat ze

mee dat ze hun moeilijkheden in het leven zelf op

in de problemen komen. Maar jezelf

hún manier kunnen aanpakken. Omdat kinderen

verdedigen kan natuurlijk ook zon-

ook hulp nodig hebben van mensen uit de

der geweld.

directe omgeving - ouders en school – helpt hij

Respectvol je grenzen aangeven is

kinderen zodat ze zelf om deze hulp kunnen en durven vragen. Meer weten? www.jeugdenkinderpraktijkrota.nl

Boekbespreking door Wouter Siebers

Waarom moet mijn kind eigenlijk naar school? onderwijsgiganten stelden zichzelf de volgende 101 vragen die Drie vraag: ‘Wat als iedereen in en rond het onderwijs ouders zich van elk kind en elke student een fundamenteel had van de wetenschap van hoe ons brein stellen over begrip werkt, hoe we leren en hoe we het beste van onszelf onderwijs kunnen geven?’ Dit boek geeft in 101 vragen en

op school? Leert mijn kind beter op

antwoorden cruciale informatie die

papier of op een scherm? Waarom

de vaak geringe kennis bij ouders

moet mijn kind nog iets uit zijn hoofd

aanvult en verrijkt. Het boek is daar-

leren? Wat doe ik als mijn kind echt

mee een aanrader voor elke ouder,

niet naar school wil? Help, mijn kind

maar zeker ook voor leraren en

wordt gepest, wat moet ik doen?

schoolleiders. Goed om te weten: onder ouder verstaan de auteurs

Vier hoofdstukken met speelse

iedereen die een rol speelt in het

indeling

opvoeden en/of verzorgen van

Het eerste deel van het boek beant-

een kind.

woordt vragen over scholen zelf. Hoe kies je een school voor je kind?

Het uitgangspunt van het boek is

Hoe ga je het best om met de

wetenschappelijke evidentie. Dat

school?

maakt dat de aangeboden strate-

In het tweede deel gaan de schrij-

gieën bewezen effectief zijn en

vers dieper in op hoe kinderen en

daarmee van grote meerwaarde

jongeren leren, welke technieken ze

voor elke ouder. De vragen van de

kunnen gebruiken om dat effectief

verschillende hoofdstukken prikke-

te doen. Daarnaast proberen ze

len direct en maken daardoor

ook de moeilijkste vraag te beant-

nieuwsgierig.

woorden die elke leerkracht kent:

Een greep uit de vragen: Krijgt mijn

Waarom moeten we dit kennen?

kind beter les van een man of

In het derde deel kijken de auteurs

vrouw? Mag ik me kwaad maken

naar wat ouders kunnen doen om

Mijn kind heeft toch geen diploma meer nodig? wa a r o m m o e t m ij n k i n d e i g e n l ij k n a a r s c h o o l?

In hEt ko rt Je kunt proberen zonder, maar in de praktijk: het best wel.

hEt lan gE rE antwo o rd Terwijl er wel degelijk een evolutie is waarbij diploma’s minder belangrijk lijken te worden, is de realiteit nog steeds dat een diploma de kansen vergroot op een degelijke baan, en een gezonder en gelukkiger leven.4

Beroemde drop-outs Wat hebben Steve Jobs, Mark Zuckerberg en Bill Gates met elkaar gemeen? Niet alleen zijn ze ontzettend rijk en man, ze behaalden ook geen diploma hoger onderwijs. Je zou dus kunnen denken dat je succesvol kunt worden zonder diploma. Dat is correct: je kunt succesvol worden, maar de kans is veel kleiner dan wanneer je wel een diploma hebt. Dat is een voorbeeld van wat de survivor bias genoemd wordt. Dat is de denkfout die we maken door enkel naar de succesvolle voorbeelden te kijken, naar de winnaars. Wat we dan niet zien, zijn de veel grotere groepen mensen die bijvoorbeeld geen diploma behaalden, maar lang niet zo succesvol werden als de opvallende voorbeelden. De kans om hetzelfde te bereiken is dus niet onbestaande. Je kunt ook de grote lottopot winnen. Maar die kans is behoorlijk klein.

hun kind te helpen bij het leren (van het huiswerk). Het laatste deel gaat over het

Tegelijk is een diploma niet het enige dat zal bepalen hoe succesvol je later zult worden. Het klinkt misschien deprimerend, maar de belangrijkste factor daarbij is vooral ... geluk.5 Een goede opvoeding, een veilige omgeving en een goede scholing kunnen het geluk een handje helpen, maar zullen nooit 100% zekerheid kunnen geven.

schoolleven: Hoe motiveert een ouder zijn kind? Hoe ga je om met vrienden, pesten, en nog veel meer? De hoofdstukken kennen een speelse indeling. De schrijvers starten elk

Bron: Waarom moet mijn kind eigenlijk naar school? (2023), Lannoo Campus.

hoofdstuk met een samenvatting onder de noemer ‘In het kort’. Daarna gaan ze dieper op de materie

kind naar school.indd 22

Over de auteurs

26/09/2023 10:04

in, ‘Het lange antwoord’ genoemd. Pedro De Bruyckere is pedagoog en onderzoeker aan de De auteurs hopen met het boek

Arteveldehogeschool in Gent en de Universiteit Leiden. Zijn werk

volwassenen te inspireren. Ze schrij-

is internationaal bekend en in meerdere talen uitgegeven.

ven: ‘Tegen het eind van het boek van dit boek hopen we dat ook

Glenn Whitman is directeur van het Center for Transformative

jouw volwassen “ouderbrein” is ver-

Teaching and Learning aan de St. Andrew’s Episcopal School

anderd.’

in Potomac, Maryland (VS), waar hij nog steeds geschiedenis doceert.

‘Waarom moet mijn kind eigenlijk naar school?’ is een absolute must-

Ian Kelleher promoveerde aan de Universiteit van Cambridge

read voor elke ouder en leraar. l

en bekleedt de Dreyfuss Family Chair of Research van het Center for Transformative Teaching and Learning aan de St. Andrew’s Episcopal School in Potomac, Maryland (VS), waar hij nog steeds wetenschappen doceert.

NIEUW!

eo’s Leerlingvid en Kwink-slag

vraag aan de redactie

info@kwinkopschool.nl

Het inoefenen van de Kwink-slagen is soms lastig, omdat we ze op school niet uniform aanbieden. Hebben jullie hier een oplossing voor? We werken binnen Kwink al enkele jaren met Kwink-slagen. Sinds seizoen 2023/2024 zijn de Kwinkslagen herzien en op sommige punten vernieuwd. Om ervoor te zorgen dat de Kwink-slagen kort en krachtig worden onderwezen zijn er vanaf nu leerlingvideo’s beschikbaar. De video’s helpen ook om meer uniformiteit binnen de school te krijgen in het handelen van leraren en leerlingen. Als iedereen dezelfde uitleg krijgt, is het eenvoudiger om het gewenste gedrag te laten zien. De leerlingvideo’s zijn vanaf nu te vinden op het Digibord op www.kwinkopschool.nl op de volgende plekken:

1. In de lessen waarin we een Kwink-slag aanbieden zijn ook de leerlingvideo’s zichtbaar. 2. In het onderdeel Meer informatie: bij elk van de drie bouwen in de menubalk vind je onder Kwink-slagen alle leerlingvideo’s bij elkaar.

Kwink SLAGEN LEERLING VIDEO’S

Kwink & Link

Kom ook naar

Kwink & Link

Kwink bestaat tien jaar en viert feest Kwink bestaat tien jaar en viert dat graag met alle 1500 Kwink-scholen. We komen in de maand mei naar je toe. Kijk maar:

woensdag 15 mei in Drachten of Heerenveen

woensdag 22 mei in Amersfoort of Ede

Ontmoet collega’s van andere Kwink-scholen en vier ons feestje mee.

woensdag 29 mei in Gouda

Zet een van deze data alvast in je agenda. Tijd: 13.30 – 16.00 uur, inclusief hapje en borrel. Tijdens deze feestelijke Kwink & Link ontmoet je collega’s van andere Kwink-scholen, je relatiebeheerder van Kwintessens (uitgever) en Wouter Siebers, projectleider van Kwink. Wouter praat je bij over de laatste ontwikkelingen van Kwink en natuurlijk kun je ervaringen uitwisselen met jouw collega’s in de regio.

Ontvang een Kwink goodiebag !

Tot ziens in jouw regio bij de Kwink & Link bijeenkomst rondom het 10-jarig jubileum van Kwink!

10 jaar Kwink-webinar Save the date! Wouter geeft je praktische tips over het cadeautje – een handig onderwijsmiddel bij Kwink – dat ook jouw school in het voorjaar ontvangt.

Donderdag 11 april 2024•14.30 uur Je kunt je binnenkort aanmelden via het digibord.

Het belang van SEL Kees van Overveld

Leerkrachten die met Kwink werken, krijgen van ouders of bezoekers nogal eens de vraag of zo’n programma nu echt iets doet met het denken, voelen en handelen van leerlingen. Sommige vragenstellers menen vaak dat de schaarse onderwijstijd nuttiger besteed zou kunnen worden. In dit artikel zet ik een aantal zaken op een rij. Misschien helpt deze informatie om in gesprekken beter uit te leggen wat het belang van SEL is.

Op plek één staan de emotionele

met de leerkracht belangrijk.

sterken van sociaal-emotionele

en sociale vaardigheden van leer-

In het model wordt via een bepaal-

vaardigheden én het voorkomen

lingen

de rekenmethode een ranking ge-

en terugdringen van psychosociale

Dat aandacht voor sociaal-emotio-

maakt van de factoren die echt

problematiek.

nele competenties van leerlingen

van grote waarde zijn voor het kans-

belangrijk is, wordt duidelijk in een

rijk, veilig en gezond opgroeien van

Wetenschappelijk onderzoek

beleidsnotitie van de gemeente

kinderen. Op plek nummer één

Het is ook interessant om te zien

Rotterdam. De notitie beschrijft

staan de emotionele en sociale

wat wetenschappers zélf schrijven

het zogenaamde ‘Factorenmodel

vaardigheden van leerlingen!

in hun onderzoeksrapporten.

Jeugd’. Dit is een wetenschappelijk

De gemeente Rotterdam schrijft

In dit artikel presenteer ik de

model dat zichtbaar maakt welke

ook: ‘Daarnaast behalen kinderen

resultaten van twee recente

beschermende factoren een posi-

die op school programma’s krijgen

meta-analyses. Even een korte

tieve bijdrage leveren aan het

voor sociaal-emotionele vaardig-

uitleg over de meta-analyse.

opgroeien van kinderen. Het laat

heden betere schoolprestaties en

Een meta-analyse is een onder-

ook zien welke risicofactoren een

raken ze minder vaak betrokken

zoeksmethode waarbij je de

negatieve invloed kunnen hebben.

bij criminele activiteiten.’

resultaten van een groot aantal

Zo zijn in de schoolse situatie facto-

Voor de beleidsmakers in Rotter-

onderzoeken vergelijkt en analy-

ren als een positief schoolklimaat,

dam waren deze bevindingen

seert. Je voert dus niet zelf het

heldere schoolregels en de relatie

reden om in te zetten op het ver-

onderzoek uit, maar je kijkt wat

Achtergrondinformatie

collega-onderzoekers hebben

SAFE

onderzocht. In zo’n meta-analyse

Programma’s die voldoen aan het zogenaamde SAFE-principe hebben

probeer je een antwoord te zoeken

over het algemeen de beste resultaten:

op een onderzoeksvraag die jou interesseert, zoals: ‘Wat is het effect

Sequenced:

zorgvuldig gepland; er is een duidelijke volgorde.

van het gebruik van een SEL-programma op de emotionele com-

Active: Focused:

De beschikbare tijd wordt goed besteed om de voorgenomen inhoud over te brengen.

van zogenaamde effectgroottes. Dat is een maat om handig ver-

Leerlingen worden op een actieve manier bij de lessen betrokken.

petenties van leerlingen?’ Meta-analyses maken vaak gebruik

Het aanbod van sociaal-emotionele vaardigheden is

Explicit:

Het programma werkt op duidelijke wijze naar het doel toe.

schillende onderzoeksresultaten te kunnen vergelijken. Met behulp van zo’n maat kan je dan bepalen of

Meta-analyse van Cipriano en

waarop het onderzoek is uitgevoerd.

een effect bijvoorbeeld klein of

collega’s (2023)

Er kunnen twijfels zijn over de integri-

groot is.

Cipriano en zijn collega’s onder-

teit van de onderzoekers of er is on-

zochten 424 studies uit 53 landen

duidelijkheid over de zeggingskracht

Meta-analyse van Greenberg

waarbij in totaal 575.361 leerlingen

van de gevonden resultaten. En ja,

(2023)

betrokken waren. Het niveau liep

als ik zo’n meta-analyse lees dan

Greenberg1 analyseerde maar

van Kindergarten tot de 12th grade.

pak ik ook die informatie eruit die

liefst twaalf eerder gepubliceerde

(Dit omvat de groep peuters/kleu-

ik relevant vind voor een artikel. Zie

meta-analyses. Een hele klus!

ters tot en met leerlingen van

daarom de verwijzingen naar de

Die meta-analyses bevatten zo’n

18 jaar).

originele bronnen in het kader.

800 internationale onderzoeken in

Cipriano keek net als Greenberg

het basis- en voortgezet onderwijs.

naar de effecten van programma’s

Zelf verder lezen?

Dit is wat Greenberg onder meer

voor SEL. Ook hij vindt positieve

Gemeente Rotterdam (2022).

vindt over het gebruik van SEL-

effecten op de scholen waar

Beleidsnotitie Subsidiekader

programma’s:

SEL-programma’s worden ingezet:

Jeugdpreventie 2022.

• Sociale en emotionele vaardig-

heden verbeteren. Denk daarbij

• Verbetering van SEL-vaardig-

heden, de attitude (bijvoorbeeld

aan het herkennen van emoties,

de houding ten opzichte van

emotieregulatie, inleven in de

school) en gedrag.

ander en conflictoplossing.

• Leerlingen laten meer pro-sociaal gedrag zien.

• Vermindering van externaliserend

Evidence for Social and Emotio-

onele problematiek bij leerlingen.

Meta-Analysis of Universal

• Emotionele problemen op school

• Verbetering vriendschappen. • Verbetering school-functioneren

• Er is een positief effect op de

schools. Cipriano et al., 2023. The State of nal Learning: A Contemporary

• Verbetering schoolklimaat en

verminderen.

social and emotional learning in

gedrag (zoals agressie) en emoti-

• Gedragsproblemen in school nemen af.

Greenberg, M. T. (2023). Evidence for

School-Based SEL Interventions.

veiligheid.

en leerresultaten.

leerprestaties van leerlingen.

Ik juich het altijd toe als leerkrachten zich verdiepen in onderzoek. Het is fijn als je onderzoeksresultaten enigszins kunt duiden. Het Nationaal

Tot slot

Regieorgaan Onderwijsonderzoek

Greenberg noemt de effecten

Ik heb hopelijk laten zien dat SEL

(NRO) heeft een mooie webpagina

medium tot groot. Je kunt conclu-

ertoe doet. Maar we weten ook dat

waar je je kunt verdiepen in de

deren dat leerlingen daadwerkelijk

onderzoek naar onderwijsprogram-

beginselen van onderzoek. Zie:

van het SEL-programma hebben

ma’s nogal eens discussie oproept.

https://www.nro.nl/wetenschappe-

geprofiteerd.

Er kunnen vragen zijn over de wijze

lijke-literatuur-vinden-en-toepassen l

1) Een van de SEL-pioniers die we eerder in het Kwink magazine bespraken.

Kwinkmeting

Hap, slik, Kwink

rkrachten t met een groep lee he ik d ha nd te ch een studieo een filmpje aan,’ Aan het eind van t eten? ‘Ik zet altijd he s en tijd er t ur t gebe t belangrijk vond over de pauzes: wa ist niet, omdat ze he ju t da ed de r de n an een ander vertelde de één. Ee en hadden. Weer et t he en r aa elk ndacht voor werd er niet dat de kinderen aa erd: tijdens het eten vo ge in d ha lte sti r ig dat ze de ‘Laten ze zich maa verklaarde plecht dag,’ legde ze uit. n ee op els ikk pr .’ zoveel k geen ruziemaken gepraat. ‘Er zijn al rham. Kunnen ze oo te bo n hu op n te re tre nder mooi even concen kunnen maken zo zijn die best ruzie n re de kin eg no rst keek of (Ik denk dat er ge rkracht die altijd ee lee n ee k oo s wa t,’ terzijde.) Er iedereen iets heef praten, maar dat rst het eten, zodat ee n ele rd ve e ‘W . h had. g ‘Kwink’ natuurlijk iedereen iets bij zic dig is, maar wel er no t he t da ig ur tre legde ze uit. Het is ns pauze Kwink-dieren welee de of ij m n aa eg hten vro t samen: Odette Een van de leerkrac We bedachten he g. in eg to n aa n n t er da komkommer op ee hadden en hoe he rommeltje, schijfje dt oo br ig ur ke n ee n waarschijnlijk met nt zou natuurlijk aa je op tafel. Zwinze ed kle n ee rst ee retta zou cracker, ze legde e lekker het was. G ho en d ha h zic j wat hij bi n durfde bijna iedereen vertellen s dan jam en Varke wa r ke lek r de in m dden. as nog mopperen dat ka ren niet genoeg ha de an t da s wa ng en, omdat ze ba geen hap te nem elkaar te zien. en krijg je veel van et t he om nd ro ist Ju et tijdens het eten m eens op te letten, er om d ar wa ite moe en twee welke manier? Tuss Misschien is het de op en t wa et do ie de kinderen. W je collega’s en met rden. je een stuk wijzer wo happen door kun

Erik Idema, uitgever van Kwink

Aan de slag met Kwink! Hoe voel jij je? Je emoties in beeld Dit werkblad kun je kopiëren voor je leerlingen.

Emoties zijn er altijd. We voelen de hele dag van alles. Welke emoties voel jij vaak, welke bijna nooit? Kleur het hieronder in en ga erover met elkaar in gesprek. Je bepaalt zelf welke kleuren je gebruikt; geef het hieronder aan: ❍

Bijna nooit

❍

Soms

❍

Vaak

❍

Ik ken deze emotie nog niet

10 uit tien jaar tips Tien jaar Kwink betekent ook tien jaargangen Kwink magazine. Kwink-redacteur Liesbeth van ’t Hof selecteerde uit elke jaargang een waardevolle tip uit de praktijk.

Jaargang 1 Leerlingen brengen veel tijd door in het leslokaal. Het is belangrijk dat ze zich er thuis voelen. Zorg daarom voor een sfeervolle klas

Jaargang 4

die uitnodigt tot leren en interactie.

Geef de kinderen regelmatig oefen-

Het Mozaïek in Houten

opdrachten over hun emoties met als doel hun gevoel beter te leren herkennen en benoemen. Als ze daar vaardiger in worden, zal je ontdekken dat het bijdraagt aan het creëren van een open en veilig klimaat waarin ze optimaal kunnen leren en groeien. De Bron in Harderwijk

jaargang 2 Zet in je weektaak regelmatig een Kwink-opdracht, zoals: ‘Schrijf een compliment voor je schoudermaa tje op een briefje.’ Bewaar de briefjes in een schatkist en lees ze aan het eind van de week voor. De Blokkendoos in Loon op Zand

jaargang 5 Herhaal de Kwink-animaties een aantal keren. De kinderen leren er

jaargang 3

gaan gebruiken. Ze zeggen vaak

Laat de kinderen rondlopen met emotiekaartjes die

al: ‘Stop hou op!’ maar deze uit-

laten zien hoe ze zich nu voelen en/of hoe ze zich

spraak uit de animatie: ‘Haha, dat is

graag willen voelen. Laat ze een maatje vinden en

niet de afspraak…’ gaat veel verder

vraag ze over hun kaartjes te praten. Dat kan mooie

dan dat en is veel duidelijker.

gesprekken opleveren.

Jan Ligthartschool in Tilburg

Mariaschool in Hoorn

zinnen en woorden van die ze zelf

Kwink magazine jaargang 6 Geef structureel aandacht aan wat goed gaat, dan groeit dat gedrag! Zeg bijvoorbeeld iets als: ‘Ik dacht even dat jullie ruzie zouden krijgen over de teamindeling. Maar jullie zijn er in overleg toch samen uitgekomen. Wat goed!’ Het Startblok in Harderwijk

jaargang 7

jaargang 9

Tijdens de lock-

Werk op school in alle groepen tegelijk aan dezelfde

downs hebben

Kwink-les. Het is dan makkelijker om op het schoolplein in

we gewerkt met de Kwink voor Thuis-

gesprek te gaan en kinderen aan te spreken op hun ge-

lessen. Om echt contact met elkaar te

drag. Wij hebben ook op verzoek van de leerlingen een

krijgen, vroeg ik de leerlingen een keer

kinderpleinwacht ingesteld. Ze durven soms makkelijker

om mij een grappig, positief filmpje

hulp te vragen aan een ander kind dan aan de juf.

van internet te sturen. De volgende

De Fontein in Den Boer

dag hebben we ze via mijn scherm gedeeld, en gelachen en plezier gemaakt met elkaar. Caeciliaschool Amersfoort

Jaargang 10 Wij stimuleren de collega’s om Kwink zichtbaar te

Jaargang 8

maken voor ouders. Vanuit mijn eigen groep stuur ik hun regel-

Besteed veel aandacht aan de Gouden Weken.

matig foto’s van Kwink-lessen met

Laat de klas een eigen groepsnaam kiezen. Dit jaar

toelichting. Ook mailen wij ouders de

werd dat bij ons ‘De Kwakies’. Onze regels staan op

Kwink-koelkastposter voor thuis.

papier en hangen op een centrale plek in het klas-

Het Reliëf in Enschede

lokaal. Als iemand er doorheen tettert, kan ik wijzen op onze afspraken. De Margriet in Rotterdam

Ouderinformatie

Sociaalemotioneel leren thuis

Wanneer begin jij te spreken?

Door Tea Adema, trainer en eigenaar Opleiding tot kinderen opvoedcoach.

Een wijze ouder worden, mij is dat nog steeds niet gelukt. Het komt vaker voor dat ik ‘los’ ga met het ventileren van mijn mening. Op een dag kwam ik deze prachtige uitspraak van Nelson Mandela tegen: ‘Wees de laatste die spreekt.’ Zucht... oh, wat is dit waar én moeilijk. Want zeg nou eerlijk: jij weet het toch altijd beter? Je hebt allemaal zo je eigen

op de automatische piloot rea-

Spannende momenten die vragen

waarheden: je puber moet eerst

geert.

om bezinning en wijsheid. Waarbij

zijn huiswerk maken voor hij chilt,

Je bent in die alledaagse beslom-

het wijs is om eerst te onderzoeken

die juf ziet het echt verkeerd…

meringen vaak onbewust een voor-

wat er in jouzelf getriggerd wordt én

De valkuil is dat wij weten hoe

beeld voor de kinderen om je heen:

wat het verlangen van het kind of de

het werkt en moet. Je wilt laten

hoe eerlijk geef je antwoord op een

ander is. Het vereist de nodige erva-

weten wat het beste is en hoe

vraag als ‘Wat vind je ervan?’

ring, communicatievaardigheden en

de ander het moet aanpakken.

Met andere woorden: wat ziet je

zelfkennis om je mening en je kennis,

Strikt genomen is dat niet altijd

kind van jouw doen? Want wat je

die groter is dan van het kind of de

de beste aanpak, omdat die

doet, heeft meer impact dan wat

ander, op een wijze manier te delen.

voorbijgaat aan wat de ander

je zegt en als dat niet in lijn is met

belangrijk vindt en aan wie hij is.

elkaar, word je ongeloofwaardig.

Wat zien ze jou doen?

Wijsheid bij spannende momenten

laatste bent die spreekt, wat zou er

Laten we vaststellen dat we in

We reageren vaak te snel als er

dan veranderen? Zou iedereen zich

het dagelijks leven allemaal

angsten om de hoek komen. Wat

gehoord voelen en daarom gemo-

maar wat aanrommelen. Tenslot-

gebeurt er met je als je kind besluit

tiveerd zijn om jouw deskundigheid

te kun je niet de hele dag op

te stoppen met zijn opleiding? Hoe

en leiderschap als ouder te

scherp staan. Tel maar eens op

reageer je als je kind met een in

accepteren? De moeite waard om

hoeveel beslissingen je in een

jouw ogen fout vriendje thuiskomt?

te onderzoeken. Toch?

De laatste die spreekt Stel je voor dat je in je gezin de

uur moet nemen en hoe vaak je

SEL-inspiratie

SEL-producten en tips

De laatste ontwikkelingen van SEL, interessante producten en verwijzingen. Om jou en het team te inspireren.

Scholen op scherp

Het lerarentekort

Hoewel de jeugdcriminaliteit al jaren afneemt, zijn

De positie van leraren is weinig benijdenswaardig: ze

er toch verontrustende ontwikkelingen. De leeftijd

doen het belangrijkste werk, maar hun vakmanschap

van de jongeren die in de criminaliteit belanden

heeft een ondergeschikte positie gekregen. In het

of hun eerste stappen op dit pad zetten, wordt

onderwijs werkt een groep deskundigen die kennis

namelijk steeds lager. Dit betekent dat zelfs leraren

ontwikkelt of verspreidt zonder deze kennis te

op de basisschool hiermee te maken krijgen.

gebruiken voor de klas, terwijl de kennis van mensen

Kees van Overveld heeft een verkenning gedaan

die wel voor de klas staan geen status heeft. Is het een

van dit onderwerp en wil leraren met dit boek

wonder dat het onderwijs in een neerwaartse spiraal

voorzien van de broodnodige informatie.

verkeert?

Van individueel naar inclusief onderwijs

Executieve functies ontwikkelen in de klas

Van leraren hoor je regelmatig de verzuchting: ‘Het

Gedragsexpert Anton Horeweg kijkt in dit boek

lijkt erop dat de problematiek steeds groter wordt.

naar alle aspecten van de executieve functies. Zo

Hoe moet dat nu met passend onderwijs en inclu-

wordt duidelijk wat je van minder goed functione-

sief onderwijs?’ Precies over die verzuchting gaat

ren terugziet in de klas. Hij laat zien dat het vooral

dit boek. In dit boek houdt Bert Wienen een kritisch

gaat om goed lesgeven, waarbij je de leeromge-

pleidooi tegen het benadrukken van de mentale

ving in orde hebt en de juiste ondersteuning biedt.

kwetsbaarheid van kinderen en het bevorderen

Hij reikt suggesties aan om kinderen met moeilijk-

van meer veerkracht als oplossing daarvoor.

heden op dit gebied te ondersteunen.

Inclusief Burgerschap

G ra t i s

proefa Voor groep bonnement 1 t/m 8

Kwink

voor een sociaal veilige groep! Een sociale en veilige groep waarin je verstorend gedrag zoals pesten kunt voorkomen. Kwink is praktisch, leuk en altijd actueel. Inclusief burgerschap en mediawijsheid. Al meer dan 1500 scholen werken met veel plezier met Kwink. Probeer Kwink uit met de hele school!

www.kwinkopschool.nl/proefabonnement Kwink is een methode van

T: 033 – 460 19 40 E: info@kwintessens.nl