Water KWR 2009
Knowledge partner in the water cycle
Watercycle Research Institute
Watercycle Research Institute
2009
368.10jvs-cover446x260mm-V5-ENG-NL.indd 3
Watercycle Research Institute Watercycle Research Institute 1/6/10 1:49 PM
3
Inhoud Contents Inhoud
KWR in short het kort
Europa is rijp voor een BTO-aanpak 4
KWR in het kort 2009: Knowledge Kennispartner partner in dein watercyclus the water cycle 5 Voorwoord Publicaties KWR: Knowledge kennisleverancier provider voor forde the watercyclus water cycle 6 KWR: Kennispartner in de watercyclus Artikelen peer-reviewed tijdschriften Vier onderzoeksthema’s: Healthy, sustainable, advanced gezond,and duurzaam, efficient vooruitstrevend en efficiënt 10 en vakbladen Gezond, duurzaam, vooruitstrevend engevaarlijke Legionellabestrijding The battle against Legionella moet zich hasrichten to target opthe de dangerous soort strain 12 Publicaties vakbladen efficiënt BTO-rapporten Onbekendeemerging Identifying stoffen identificeren substancesaan using detheir handaccurate van hun accurate mass massa 14 moet zich Determining Gevolgen Legionellabestrijding vanthe klimaatverandering impact of climateop change waterkwaliteit on water quality en natuur andinnature beeld 16 richten op de echte boosdoener Accurate simulation simulatiemodellen models help helpen keep leidingnetten distributionschoon networks te houden clean 18 Onbekende stoffen identificeren aan Benoemingen, promoties en prijzen Puzzling Puzzelen over aan de theconditie condition vanofonzichtbare invisible water leidingen mains 19 de hand vaninin hun accurate massa KWR in de maatschappij Nanoparticles Nanodeeltjes de the watercyclus: water cycle: opsporen, detection,verwijderen removal and énsafe veilig application toepassen 20 Gevolgen van klimaatverandering op Werken bij KWR waterkwaliteit en natuurwith beeld Onderzoek Research that datconnects aansluit bijinde water praktijk practice 24 Organisatie Kloppende simulatiemodellen helpen Financiën Extreme conditions, omstandigheden, extreme extreme micro-organisms micro-organismen 28 leidingnetten schoon te houden Aandeelhouders Ondergrondse Underground quality kwaliteitsbewaking surveillance 29 conditie van EmergingPuzzelen substancesaan -– op onde de theuitkijk lookout voor for nieuwe new substances stoffen ofAfkortingen or effecten effects 30 onzichtbare leidingen Contact Verwijdering Removing pathogens ziekteverwekkers under theonder magnifying de loep glass 32 Nano-deeltjes in watercyclus: Veilig Safe swimming zwembadwater pool water zonder without vervelende irritating bijwerkingen side-effects Colofon 34 opsporen, verwijderen veilig toepassen Van From afvalwater wastewater naar toenergie, energy,én raw grondstoffen materials en and schoon clean water water 36 Goede Good NOM NOM-verwijdering removal with innovative met innovatieve ion exchanger ionenwisselaar
Onderzoek aansluit Gezond Healthy water waterdat is is goed good nieuws news bij
de praktijk GIS brengt Extreme omstandigheden, sharpens water our picture en ondergrond of waterscherper and theextreme in underground beeld micro-organismen Ondergrondse kwaliteitsbewaking Nationale National and en internationale international partners partners want GIS brengt waterand ondergrond We willensustainable duurzame energie energy ènen veilig safe groundwater grondwater scherper in beeld Zélf denken Think aboutover the future de toekomst ourselves – in–dialoog in dialogue met with partners water in sector de watersector partners substances Europa Europe is Emerging ripe rijp voor for a een BTO BTO-aanpak approach – op de uitkijk voor nieuwecollaboration stoffen of effecten Internationale International samenwerking Verwijdering ziekteverwekkers onder de loep Publicaties Publications Artikelen Articles inVeilig peer-reviewed peer-reviewed zwembadwater tijdschriften journals zonder vervelende bijwerkingen Publicaties vakbladen Publications in professional journals BTO Van afvalwater naar energie, BTO-rapporten reports grondstoffen en schoon water Appointments, Goede NOM-verwijdering met Benoemingen, promoties doctorates en and prijzen prizes2009 2009 innovatieve ionenwisselaar KWR in society de maatschappij Maatwerk Gezond water istot goed nieuws Tailor-made van work monsterbots from monsterbots membraaninstallaties to membrane installations Working Werken bij at KWR KWR
Nationale Organisation Organisatie en
internationale partners Financial Het rommelt in de watervoerende Financiën statements lagen Shareholders Aandeelhouders denken over de toekomst – in Abbreviations Termen enZélf afkortingen dialoog met partners in de watersector Contact
38 40 41
44 44 49 50 52
58 58 60 61 63 64 67 68 69 71 74 75 76
4
KWR 2009
KWR in short het kort •
95 wetenschappelijk onderzoekers en 43 onderzoeksmedewerkers bij
• 1 mission: missie: kennispartner knowledge partner in de watercyclus in the water cycle
de kennisgroepen en laboratoria, 31
• 4 research onderzoeksthema’s: themes: Healthy, Gezond, Efficient, Efficiënt, Sustainable Duurzaamand en Vooruitstrevend Advanced water water
medewerkers bij de stafafdelingen.
• 3 Knowledge kennisgroepen: Groups: Watersystemen, Water Systems, Watertechnologie Water Technology en Waterkwaliteit and Water Quality & Gezondheid & Health ARTHUR: ONDERSTAANDE OOK ALS CLOUD• 2 laboratories: laboratoria: TAG OPNEMEN OP BINNENKANT COVER • Materials • laboratorium Research voor Materialenonderzoek and Chemical Analysis enLaboratory Chemische (LMC) Analyse (LMC) O.I.D. • Microbiology • laboratorium Laboratory voor Microbiologie (LMB) (LMB)
• 10 shareholders aandeelhouders • 1 location vestigingininNieuwegein Nieuwegein
•
1 missie: kennispartner in de
•
108 mannen en 59 vrouwen
•
15 promovendi en 3 postdocs
•
? onderzoeksprojecten
•
? researchrapporten
•
53 artikelen in peer reviewed en vakbladen
watercyclus
• 1 virtual virtueelEuropean Europees institute instituutbeing i.o. established • 167 staff medewerkers members
•
4 onderzoeksthema’s: Gezond,
•
? proceedings en boekhoofdstukken
Efficiënt, Duurzaam en
•
91 pilotlocaties voor BTO-onderozek
•
7 hoogleraren
3 kennisgroepen: Watersystemen,
•
4 promoties
Watertechnologie en Waterkwaliteit
•
2 hoogleraarsbenoemingen
& Gezondheid
•
2 prijzen
2 laboratoria
•
? euro netto omzet
• 95 scientific wetenschappelijk researchers onderzoekers and 43 research en 43 onderzoeksmedewerkers staff in knowledge groups Vooruitstrevend water and bij delaboratories, kennisgroepen 31 support en laboratoria, staff members. 31 medewerkers bij de stafafdelingen. • 108 men mannen and en 59 59 women vrouwen
•
• 15 doctoral promovendi anden 3 post-doctoral 3 postdocs candidates • 155 research researchrapporten reports
•
• 53 80articles artikelen in in peer-reviewed peer reviewed journals en vakbladen and professional journals Laboratorium voor
• 35 proceedings and en boekhoofdstukken book chapters Materialenonderzoek en Chemische • 91 pilot pilotlocaties locations voor for BTO-onderzoek BTO research Analyse (LMC) • 7 professors hoogleraren
Laboratorium voor Microbiologie
• 4 new promoties doctorates
(LMB)
• 2 professorial hoogleraarsbenoemingen appointments
•
10 aandeelhouders
• 2 awards prijzen
•
1 vestiging in Nieuwegein
•
1 virtueel Europees instituut i.o.
•
167 medewerkers
• € 16.186 16.185,- x x 1000 1.000 euronet netto turnover omzet
5
2009: Knowledge partner Kennispartner in the water cycle in de watercyclus HetKWR For jaarWatercycle 2009 stond Research voor KWR Institute, Watercycle 2009Research was strongly Institute characterised sterk in het by teken working vantogether samen in werken the water in cycle. de watercyclus. As a knowledge Als kennispartner partner, we are zijnin we continuous voortdurend dialogue in dialoog withmet our onze clients opdrachtgeand their vers environment: en hun omgeving: in this way daardoor we are able kunnen to develop we voorfor hen them exact the dié exact kennis knowledge ontwikkelen that die responds antwoord to geeft their questions op hun vragen and fits en aansluit in with their bij hun water praktijk. practice. De nauwe The close betrokkenheid involvementvan of our onze clients opdrachtgein the vers programming bij de programmering and execution enof uitvoering our research vanmoreover ons onderzoek promotes bevordert the practical bovendien application de daadwerkeof newly lijke developed toepassing knowledge van nieuw and results. ontwikkelde The results kennis ofen our resultaten. efforts therefore De resultaten find their vanway onze more inspanningen rapidly vinden to the broad zo sneller water hun practices weg naar in the de brede waterpraktijk cycle, atvan drinking de watercyclus, water companies, bij drinkwaterbedrijven, waterboards, other waterschappen, public parties and andere industrial publieke partners. partijen In 2009, en industriële we thus made partners. progress Zo hebben in identifying we in 2009 new, vooruitpotentigang ally threatening geboekt bijsubstances de identificatie in thevan water nieuwe, cycle;potentieel in quicklybedreigende detecting micro-organisms stoffen in de watercyclus, like Legionella snelle and E. detectie coli; in developing van micro-organismen more efficientals treatment Legionellamethods en E. coli,for efficiëntere drinking water zuiveringsmethoden and wastewater; voor in drinkcreating en afvalwater, new means nieuwe for managing middelen and voor designing beheer en distribution ontwerp van networks; leidingnetten and inen extending in onze kennis our knowledge over de natuur concerning en over de the consequenties nature and consequences van klimaatverandering. of climate change. At the same time we worked together in significant collaborations with other knowledge partners: Tegelijkertijd hebben zinvol samengewerkt met kennispartners: universiteiten enfew universities and otherwe knowledge institutions in theandere Netherlands and abroad. Over the past andere kennisinstellingen in Nederland en daarbuiten. In de with afgelopen jaren hebben for we example met years we have reached temporary collaboration agreements various institutes, diversethe instituten tijdelijke samenwerkingsverbanden gesloten, bijvoorbeeld in het kader within framework of large EU projects such as PREPARED, TECHNEAU, WSSTP and withvan grote EU-projecten als Prepared, TECHNEAU, WSSTP en met Wetsus. Via deze verbanden Wetsus. Through these connections we were put on the trailTTIW of four knowledge partners of renown zijn weEurope op het spoor gezet van vier gerenommeerde kennispartners binnen Europa, die goedthe bij within that are good matches for our institute. This led, in 2009, to our establishing ons instituut passen. Dit heeft erinpartners, geresulteerd wij European in 2009 samen metfor hen de basisinhebben basis, in collaboration with these for a dat virtual institute research the gelegdcycle. voor een virtueel EuropeesGermany, instituutthe voor onderzoek in de watercyclus. Daarmee hebben water In this way, Norway, Netherlands, Spain and Portugal have given a little Noorwegen, Duitsland, Spanje Portugal op dit gebied een klein beetje meer vorm more shape to Europe inNederland, this area. Over lateen 2009 and early 2010, we signed agreements with our gegeven aan Europa. Eind 2009and en begin hebben we met de partners in dit programme nieuwe instituut partners in this new institute, we are2010 currently jointly building its research and overeenkomsten getekend, nu bouwen we gezamenlijk aan het onderzoeksprogramma en de research infrastructure. onderzoeksinfrastructuur. Collaboration is people work – as is science. I am proud of the nearly 170 KWR people who – day in, Samenwerking is mensenwerk, net als wetenschap. Ik benand trots op knowledge de bijna 170partners mensen all van KWR day out – give shape to our collaboration with our clients with over the die – dag in,produce dag uit solid – de samenwerking met onze opdrachtgevers met kennispartners over de world, and research results. Their efforts render KWRen the valuable knowledge partner hele wereld en desire solide to onderzoeksresultaten neerzetten. Hunin inspanningen maken in the watervormgeven cycle that we be. We hear from a number of them this annual report, van KWR detell waardevolle voor dewhat watercyclus die we willen zijn. Een in aantal van where they the readerkennispartner what KWR does and drives us – they are supported this by several hen komt in dit jaarverslag aan het om u, lezer van dit jaarverslag, te vertellen wat KWR representatives from our clients. Forwoord me, each of de these interviewees represents ten others, who are doetas endedicated wat ons drijft. Zij worden daarbij door enkeleknowledge vertegenwoordigers vancycle. onze just and driven in their workondersteund on developing practical for the water opdrachtgevers. Elk van geïnterviewden vertegenwoordigt voor mij tien anderen, diefor even It is a privilege for me to deze be allowed to work with and for them, and I sincerely thank them their toegewijd en gedreven werken aan toepasbare kennis voor de watercyclus. Ik vind het een voorcommitment. recht met en voor hen te mogen werken en ik dank hen oprecht voor hun inzet. Wim van Vierssen Wim van Vierssen Managing Director, KWR Watercycle Research Institute Directeur KWR Watercycle Research Institute
6
KWR 2009
KWR: knowledge kennisleverancier provider voor for the dewater watercyclus cycle Mensencannot People kunnen doniet without zonder water. water. Water Water ofvan good goede quality kwaliteit is scarce. is schaars. This is why De maatschappij society kan daarom cannot do without niet zonder good,goede, applicable toepasbare knowledge kennis about overwater waterand en de thewatercyclus. water cycle.De Thebijna 170 medewerkers nearly 170 staff members van KWR ofWatercycle KWR Watercycle Research Research Institute Institute ontwikkelen developenand ontsluiten unlock relevanteknowledge relevant kennis voor for alle allpartners partnersin inde thewatercyclus: water cycle:drinkwaterbedrijven, drinking water companies, waterschappen, overheden waterboards, governments en industrie.and Opindustry nationaal – at enboth internationaal national and niveau. international levels. Kernactiviteit KWR’s core activity van KWR is applied is toegepast research, onderzoek, which
Onderzoeksfaciliteiten Research facilities
offers dat praktische practicaloplossingen solutions forbiedt a variety voorof uiteenlopende water ques-
In eigen KWR conducts huis verricht scientific KWR research wetenschappelijk in-house in well-
tions. watervraagstukken. This applied research Dit toegepaste is nourished onderzoek by basic wordt and
onderzoeklaboratories equipped in goed geoutilleerde and in a test laboratoria facility. The en staff een of
innovative gevoed vanuit research, funderend partly encarried innovatief out within onderzoek, KWR
proefhal. the Materials Medewerkers Research van and de Chemical Laboratoria Analysis voorLabo-
itself, deels uitgevoerd and partly within binnendifferent KWR zelf(inter)national en deels binnen
Materialenonderzoek ratory (LMC) and the Microbiology en Chemische Laboratory Analyse (LMC) (LMB) en
research diverse (inter)nationale networks. KWRonderzoeksnetwerken. is the only institute in the KWR
voor Microbiologie provide methodological (LMB) development verzorgen methodenontand specialist
Netherlands is het enige instituut that conducts in Nederland researchdat foronderzoek the whole
wikkelingfor analyses enaspecialistische variety of research analyses projects. voorThey uiteenloare
water doet voor cycle, deand heleplays watercyclus an important en vervult role op in this dit brede wide
pende onderzoeksprojecten. specialised in the detection and Zij zijn identification gespecialiseerd of veryin
area gebied as een an interface belangrijke between rol als society, interface the tussen watersamensector
detectie low concentrations en identificatie of pathogens van zeer lage (Cryptosporidium, concentraties
and leving, science. watersector To this end, en wetenschap. the institute Het hasinstituut a wide
pathogenen Giardia, Legionella, (Cryptosporidium, etc.) and (emerging) Giardia, Legionella toxic etc.)
range heeft daarvoor of researchers een breed in-house, scala from aan onderzoekers microbiologists in
en (onbekende) substances. For toxische this, theystoffen. employZij various gebruiken already daar-
to huis, physicists van microbiologen and from civil totengineers natuurkundigen to ecologists. en van
voor diverse existing techniques, bestaande buttechnieken, they also themselves maar ontwikdevelop
These civiel ingenieurs scientists do tottheir ecologen. work within Deze wetenschappers three know-
kelendetection new ook zelf nieuwe and analysis detectiemethods. en analysemethoden. They transfer
ledge doen hun groups: werkWater vanuit Systems, drie kennisgroepen: Water Technology and
Dezeknowledge this kennis dragen to the zijDutch over aan (water) de Nederlandse laboratories.
Water Watersystemen, Quality & Watertechnologie Health. en Waterkwaliteit en
(water)laboratoria. KWR also develops and Ookconducts ontwikkelt about en verzorgt 40 laboratoryKWR
Gezondheid.
elk jaar circa evaluating collaborative veertig laboratoriumevaluerende studies annually, as a quality ringonderzoeken, control for theals Dutch kwaliteitscontrole water laboratories. voor For de NederKiwa landse N.V., the waterlaboratoria. KWR laboratories Voor carry Kiwa outN.V. certification verzorgen de KWR-laboratoria tests on materials fortesten the water, om materialen construction voor and de water-, bouw- en environmental sectors. milieusector te certificeren. In 2009, 2009 zijn newnieuwe specialised gespecialiseerde laboratories laboratoria were set up at ingericht. KWR: one for Eénresearch voor onderzoek into wastewater naar afvalwatertreatment, behandeling, in which the researchers waar de onderzoekers can dispose, onder among meer others, over vier of four state state-of-the-art of the art bioreactoren bioreactors; kunnen and one beschikken, for work en één on the use voorofwerken genetically met genetisch modified micro-organisms gemodificeerde micro-organismen as “sensors” for toxicals substances. “sensor” voor In addition, toxische stoffen. KWR Daarnaast carries out voert bench-scale KWR bench research scalein onderzoek its own test uit faciin een and lity eigen onproefhal locationen at,op and locatie with,bij different en metclients diverseand opdrachtgevers research partners. en onderzoekspartners.
7
The water Zonder watercyclus cycle: geen leven indispensable for Het Earth’s The water op water aardecirculates doorlooptwithin een te t ndd ak vl e r-r- beieie er c tee emb p a a tcgh e p rf r r atnnga O uatete WCWwawiai re S a ww
continue a continuous cyclus. cycle. HetItverdampt evaporates naar de atmosfeer into the atmosphere en keertand als returns neerslag, as
Wa W win w inggaetteerr-ebbie iedd
rechtstreeks offalling precipitation, via hetdirectly land terug into the naar and seas zeeën oceans en oceanen or reaching als oppervlakthem tewater of via indirectly, grondwater. the land, as Allesurface levende eorn aatti kifwic ing rinr er DPu iv zu
n
/ / riye n s ssttr veie duu rijan Ind dp In Boem c
e tiio uut ibib ttrr isis DD
wezensorzijn water groundwater. afhankelijkAll vanliving het water r
e ag
ew
S
ine inaech gchm shmina s a a WW
CCVV
WSa insktafe l
SDhoou wcehre
KKeu itchken en
dat zij ontlenen beings depend on aan thedie water cyclus they – zonder borrowwater from this is geen cycle leven – without mogelijk. Ook mensen water no life hebben is possible. water People, nodigtoo, om te voorzien need water in to hun meetbehoeften: their needs: omtote drinken, drink, grow om and voedsel prepare te verbouwen our food, en te bereiden, produce our om materials, materialen cleanteour- produ-
nt
la
p gt inn ere itvm zau ere ) at r P wr T otle ioa W Rw (S
a eee ZS
n l ge s in e lse on om ete W H algs o m eiow te SR ys s
G
e tear t aw dnwd unro roG
WWCC
ceren, and selves om zichzelf our environment, en hun omgeving carry te reinigen, off our waste, om afvalstoffen and enjoy ourselves. af te voeren en omprovides KWR te recreëren. the knowledge KWR levert that de is needed kennis die to deal nodig wisely is omwith verstandig the water om we te gaan havemet at our hetdisposal. water dat Intot thisonze way, we beschikking help maintain staat.the Zo sustainability helpen wij de
el e tels ag RRegaein ols ew nwwaat Rio S tem eterr sys
Research facilities: Materials Research and Chemical Analysis Laboratory (LMC) Onderzoeksfaciliteiten Laboratorium voor Materialenonderzoek en Chemische • organic analyses (including of medicines, analyse (LMC) hormones and pesticides, using GC-MS and analyses for example); • Orbitrap organische analyses (o.a. naar geneesmiddelen, • inorganic analyses (ion chromatographic, spechormonen, bestrijdingsmiddelen, bijvoorbeeld trophotometric and wet-chemical methods and met GC-MS en Orbitrap-analyses); to determine oxygen diffusion, cross• ICP-MS anorganische analyses (ionchromatografische,
Research facilities: Microbiology Laboratory (LMB) Onderzoeksfaciliteiten Laboratorium voor Microbiologie (LMB) • microbiological research into materials that come contact with onderzoek drinking water its treat• into microbiologisch van during materialen die ment distribution; bij deand behandeling en distributie in aanraking • biological stability (for example, with the biofilm komen met het drinkwater; or bystabiliteit determination of the assimilable • monitor biologische (bijvoorbeeld met de organic carbon AOC or ATP); biofilmmonitor of door bepaling van assimileer-
linking in synthetic substances and identification spectrofotometrische en natchemische methoden
• culture methods,koolstof microscopy, cytometry and baar organisch AOC flow of ATP);
of migration products from synthetic eninorganic ICP-MS voor bepaling van zuurstofdiffusie,
biology methods (qPCR); • molecular kweekmethoden, microscopie, flow cytometrie
substances); crosslinking in kunststoffen en identificatie an-
• toxicology (Ames and UMU methoden tests for (qPCR); en moleculair biologische
• research into synthetic substances and materials organische migratieproducten uit kunststoffen);
• mutagenicity); toxicologie (Ames- en UMU-testen voor muta-
are conducted for Kiwaen certification • [tests onderzoek naar kunststoffen materialenon (voor
• pathogens geniteit); (Cryptosporidium, Giardia, Campylo-
synthetic distribution systems made of unplastihet Kiwa-keurmerk worden kunststof leidingsyfied polyvinylchloride (PVC-U),polyvinylchloride polyethylene (PE) stemen van ongeplastificeerd or cross-linked polyethylene (PE-X); in addition, (PVC-U), polyetheen (PE) of cross-linked polyetheen
E.coli (Cryptosporidium, 0157, adenovirus, influenza virus) • bacter, pathogenen Giardia, Campyand indicator organisms (E. coli, bacteriophagen, lobacter, E.coli O157, adenovirus, influenza-virus Clostridium spores); en indicator-organismen (E. coli, bacteriofagen,
research is carried out ononderzoek the requirements and (PE-X) getest; daarnaast naar eisen en
• all legally prescribed Clostridium sporen) microbiological analyses
testing methods for certification]; beproevingsmethoden voor normalisatie);
drinking water. • of alle wettelijk voorgeschreven microbiologische
• organoleptic determination organoleptische bepalingen(smell (geur-and en taste smaakresearch using subjects); onderzoek mettest behulp van proefpersonen); studies (formeer moredan than100 100parameters). parameters). • collaborative ringonderzoeken (voor
analyses van drinkwater;
of watercyclus the water duurzaam cycle for future in stand generate tions. houden voor komende generaties.
8
KWR 2009
Sustainable
Water
9
Healthy Efficient Advanced
10
KWR 2009
Vier Onderzoeksthema’s: Four research themes:
Gezond, duurzaam, Healthy, sustainable, vooruitstrevend advanced and en efficient efficiënt Het onderzoek KWR’s researchvan is directed KWR is at erop putting gericht society de maatschappij – and the water en insector, het bijzonder in particular de watersector – in a in staat te position tostellen deal optimally optimaalwith met the de watercyclus water cycle.om To this te gaan. end, Het its research onderzoek effort richt concentrates zich daarvoor on four op central vier centrale themes: thema’s: Healthy Gezond water,water, Sustainable Duurzaam water, water, Advanced Vooruitstrevend water and Efficient water en Efficiënt water. water.
Gezond water Healthy water
Duurzaam water Sustainable water
Gezond The Healthy Water water focust theme op defocuses relatie on tussen the relationship waterkwaliteit between en de water gezond-
Klimaatverandering, Climate change, growing toenemend energy use energiegebruik and urbanisation en verstedelijking are changing our
heid vanand quality de the mens. health Waterkwaliteit of human beings. speelt Water de hoofdrol: qualitybij is de paramount: bronnen voor
veranderen society. For onze the water samenleving. sector this Voor means de watersector that we have betekent to look dit for dat producwe
(drink)water, be it in (drinking) tijdens water zuiveringsprocessen, sources, during purification in het distributienet, processes, in aan de
moeten tion, distribution zoeken naar andproductie-, waste treatment distributiemethods en afvalverwerkingsmethat use raw materials
kraan the distribution of in natuurlijk network, zwemwater. at the tap, Ditorthema in natural richtbathing zich op bronnen water. This en
thoden and energy die zuinig economically omgaan – and met this grondstoffen in environments en energie, in which in eenmore omge-
gedrag van research theme emerging is directed contaminants at the sources (zoalsand geneesmiddelen, behaviour of emerging perfluorver-
vingmore and die steeds functions meertake functies placeinindezelfde the same ruimte physical laatspace. plaatsvinden. Thus KWR Zo
bindingen en patogenen) contaminants in the water in(like het water medicines, en deperfluoro effectiviteit compounds van de barrières and
onderzoekt is studying, KWR in consultation in samenspraak with the metwater de watersector sector, thehet usegebruik of brackish van
daartegen inand pathogens), de watercyclus. the effectiveness Voor of drinkwater the barriers komen against deze them aspecten in the
brak grondwater groundwater or seawater of zeewater as alternative als alternatieve sources, bronnen, water waterhergebruik reuse, a more
samencycle. water in de For Water drinking Safetywater, Plans, these een concept elements datare met gathered de Wereldgezondtogether in
of een meer decentrale decentralised water-usewaterketen cycle and cold-heat en koude-warmteopslag. storage. KWR assesses KWR rekent the
heidsorganisatie the Water Safety Plans, is ontwikkeld. a concept Daarnaast that has been richtdeveloped onderzoektogether zich op het with
deze opties effects and costs door op of these effecten options. en kosten. An effective Een adequate preparation voorbereiding of the water
beheersen the World Health van biologische Organisation. processen The research die soms is bruikbaar also directed zijnat (omzetting mana-
van de for sector watersector climate change op klimaatverandering requires knowledge vraagt – forkennis: example, bijvoorbeeld about the
stoffen ging biological in de zuivering) processes, en which soms ongewenst are sometimes (groei useful Legionella (transformation in installa-
over de bescherming protection of our sources van onze against bronnen flooding, tegen and overstromingen, about dealing with en extre-
of ties). substances Ook richtduring het onderzoek purification) zichand op beveiliging, sometimes zowel undesirable tegen (growth onbe-
over omgaan mely low water met levels extreem in thelage large waterstanden rivers. How is inthe de grote amount rivieren. and quality Hoe
of doelde Legionella als bedoelde in installations). ingrepen It inalso watersystemen, focuses attention hoe klanten on security en burgers – both
verandert of the supply de omvang of fresh groundwater en de kwaliteit affected van deby voorraad variations zoetingrondwater the weather,
against met water unintended omgaan en as hoe wellzij aserover intended denken. interventions in water systems –
onder invloed increasing salinisation, van variaties development in het weer, intoenemende vegetation, urbanisation verzilting, vegeand
and on how customers and citizens deal with and perceive water.
tatie-ontwikkeling, underground water storage? verstedelijking A sustainable en ondergrondse organisation wateropslag? of the water Een duurzame system is needed inrichting for the vanpreservation het watersysteem and development is noodzakelijk of space, voor behoud nature en ontwikkeling and landscape. van ruimte, natuur en landschap.
11
Vooruitstrevend Advanced water water
Efficient water
Veelbelovende Promising technological ontwikkelingen developments in de technologie are transformed wordeninto voorapplications de water-
Vragen rond Questions surrounding doelmatigethe inrichting appropriate van de design waterketen, of the water-use water & energie cycles,
sector for thetoepasbaar water sector gemaakt. under this Detheme. ontwikkeling The development van nieuweofmaterialen new materials in
en de effectiviteit water & energy, and van the kennisproductiviteit effectiveness of knowledge komen aan productivity de orde inare het
define in fijnchemie chemicals en nanotechnologie, and nanotechnology, keramische ceramic membranes, membranen, resins harsenfor voor
thema Efficiënt addressed in thewater. Efficient Daaronder water theme. vallenThis ook also doelmatige encompasses drinkwatereffective
ionenwisseling, ion exchange, adsorption adsorptiemiddelen, products, anti-scalants, antiscalants en and ontwikkelingen developments in
winning,water drinking -productie collection, en –distributie. production Deand watersector distribution. streeft Thenaar water zosector
defluid in vloeistofdynamica, dynamics, chemistry -chemie and enphysics -fysica can kunnen contribute helpen to deimproving bestaande
hoog mogelijke strives for the greatest efficiëntie possible bij deefficiency inzet vanin middelen the attribution en effectief of resources asset-
technologie the existing technology. te verbeteren. In Ook addition, technologische technological ontwikkelingen developments opinhet the
management. and for effective Daarvoor asset management. is kennis over For dethis, kosten knowledge en opbrengsten about costs binnen and
gebied field of measurement van meettechnieken techniques (waterkwaliteit, (water quality, conditie infrastructure infrastructuur) condi- en
de ketenwithin returns van groot the water-use belang, inclusief cycle iskennis very important over de inzet – including van energie knowen
sensoring tion) and sensoring worden onderzocht. are also being researched. With experts from home
de mogelijkheden ledge about the use van of energy alternatieve and the energiebronnen. possibilities ofOok alternative efficiënte energy inzet
Met abroad, and experts KWR uit binnenexplores entrends buitenland such verkent as climate KWR change, trendsdemographic zoals klimaat-
en productie sources. The efficient van kennis application hoort bij and dit thema. production KWRof blijft knowledge daarom also ook zijn falls
verandering, changes, newdemografische geo-information veranderingen, techniques, security nieuwe risks geo-informatieand nanotech-
eigen rol under this als theme; kennisproducent that is why kritisch KWR always onderzoeken. critically examines its own
technieken, nology, and assesses veiligheidsrisico’s their importance en nanotechnologie (risks and opportunities) en beoordeeltfor hun the
role as a knowledge producer.
betekenis water sector. (risico’s en kansen) voor de watersector. .
12
KWR 2009
Onderzoeksthema’s: Research themes: Healthy Gezond water water
The battle against Legionella Legionellabestrijding moet zich has richten to target opthe dedangerous gevaarlijkestrain soort “Voorallpartijen “For those occupied die zich bezighouden with Legionella met pneumonia, legionellapneumonie, also known ook as wel legionnaires’ veteranenziekte disease, genoemd, 2009 was awas special 2009 year,” een bijzonder says KWR’s jaar”, microbiologist vertelt Van Van der Kooij. der Kooij. “Zo werd “It was dethe uitbraak year that vansaw veteranenziekte the commemoration herdacht of thedie tenth tienanniversary jaar geledenofinthe Bovenkarspel outbreak ofplaatsvond legionnaires’ endisease waarbijin ruim dertig mensen Bovenkarspel, in which overleden. over 30 Sinds peopledie died. tijdSince is er veel thatonderzoek time a lot of gedaan research naar has Legionella been conen zijn de ducted into nodige Legionella vorderingen and the necessary geboekt. progress has been made.” De diagnose “The diagnosis enand de registratie registration van ofziektegevallen cases for
Belangrijkesource Significant bron
example zijn bijvoorbeeld has improved, verbeterd anden a lot er more is veelattention meer aanis
“We hebben have also ook carried onderzoek out research gedaan into naarthe de aanwezigpresence
being dacht paid voor to preventie. prevention. TochHowever, hebben we wehet stillprobleem don’t have
heid of Legionella van Legionella pneumophila pneumophila in cooling in koeltorens towers and en inin
the nogproblem steeds niet completely helemaalunder in de control,” hand.” Dat that is de is Van stellige der
oppervlaktewater. surface water. We have In gebouwgebonden found Legionella koelinstallapneumophila
Kooij’s overtuiging firm conviction. van microbioloog Most legionella Dick vanstrains der Kooij in water van
ties – zoalsoften relatively voor in debuildings’ airco van kantoren cooling installations - hebben we–
installations KWR. De meeste seem legionellasoorten relatively harmless: in waterinstalpractically all
Legionella like those pneumophila for office air relatief conditioning. vaak gevonden. About one Ongethird
of laties the blijken cases ofrelatief the disease onschuldig: reported dein ziektegevallen the Netherlands
veer of the een 4,000 derde systems van de 4.000 are contaminated, systemen is besmet, as opposed
have in Nederland been caused zijn vrijwel by Legionella allemaal pneumophila. veroorzaaktThe door
tegenover to one percent één procent in the case van of dethe circa approximately 15.000 collectieve
presence Legionellaof pneumophila. this dangerous Dezebacterium gevaarlijke can bacterie be quickly is
leidingwaterinstallaties. 15,000 collective water distribution Daarmee zijn installations. koeltorens een So
demonstrated met een nieuwe with methode a new van method KWRdeveloped snel aan tebytonen. KWR.
belangrijke that coolingbron. towers Weare pleiten indeed danaook significant voor meer source. onderhoud We thus en beheer argue for ommore groeimaintenance van Legionellaand te voorkomen. manage-
Besmettingsbronnen Sources of contamination
Uit ons ment toonderzoek prevent growth naar Legionella of Legionella. in het Our oppervlakteLegionella
“AlsKWR, “As KWR zijn we are we intensively intensief betrokken involvedbij in Legionella het Legionella-
water blijkt research shows dat Legionella that Legionella pneumophila pneumophila daarinhardly nauwe-
onderzoek. research. We We have, hebben for instance, bijvoorbeeld together samenwith met Water-
lijks appears voorkomt. in surface Kennelijk water.kunnen Apparently, dezethese bacteriëen bacteria als
laboratorium Noord Noord, Waterlaboratorium in kaartdetermined gebracht welke what soorten kinds of
gevolg cannotvan grow relatief in it because lage watertemperatuur of the water’s relatively hierin niet low
legionellabacteriën Legionella bacteria are aanwezig presentzijn in water in leidingwaterdistribution
groeien”. temperature.” Slechts Only op één one van of the de 14 veertien researched onderzochte locations
installaties. DeMost installations. meeste of these hiervan arezijn pretty vrijharmless, onschuldig, like
locaties showed werd high concentrations de bacterie in hoge of the concentraties bacterium. aangeIn this
zoals Legionella Legionella anisa,anisa which dieisvaak frequently wordt aangetroffen. encountered. One
troffen. particular Hetcase, effluent the effluent van een afvalwaterzuiveringsinof a wastewater treat-
Een soort type that is die certainly wel gevaarlijk dangerous is Legionella is Legionella pneumophila. pneu-
stallatie ment plant bleek seemed hier de tobron be the te zijn. source.”
mophila. De ongeveer Of the 3.500 approximately gemelde ziektegevallen 3,500 reported in totaal cases of in Nederland the diseasezijn in the vrijwel Netherlands, allemaal door practically dit organisme all were
Breuk Break
caused veroorzaakt. by this Gelukkig organism. treffen Fortunately, we deze soort we only slechts occa-
“Op grond “On the basis vanofonze our bevindingen findings, we advocate pleiten wij the ervoor specific
sionally incidenteel come in leidingwaterinstallaties across this strain in water aan.” distribution
om de maatregelen targeting of anti-Legionella voor het measures bestrijden onvan Legionella Legionella
installations.”
specifiek te richten pneumophila. This would op Legionella constitute pneumophila. a break with Dat the is een breuk current policy. met Up hetuntil huidige now, beleid. the assumption Tot nu toe wordt has in er namelijk fact been that vanuit installations gegaan dat that inhave installaties Legionella waar anisa Legionella are also ones anisa invoorkomt, which L. pneumophila L. pneumophila can zich multiply. ook kan vermeerderen. Our experienceOnze however ervaring tells us is echter that the dat conditions de omstanin digheden which thewaarin different deLegionella verschillende strains Legionella-soorten multiply are not zich the same.” vermeerderen niet hetzelfde zijn.“
13
Nieuwe New method methode “De keuzethe “Making omchoice de bestrijding of concentrating te concentreren the battle opagainst de gevaarlijke the dangerousLegionella-soort Legionella strain,vereist naturally natuurlijk requires that dat youje bedeze ablesoort to specifically specifiekdemonstrate kunt aantonen. its presence. Met de methode The method diethat wij met we have Waterlaboratorium developed withNoord Waterlahebben ontwikkeld boratorium Noord allows kan dat. us Deze to domethode this. The method – de kwan–titatieve the quantitative polymerase polymerase kettingreactie, chain reaction, meestal Q-PCR usually genoemd referred to- as begint Q-PCR net– als starts, andere justanalysemethoden like other analysismet het filtreren methods, with vanthe hetfiltration verdachte ofwater. the suspicious Vervolgens water. halen we het We then DNA remove uit de the bacteriën DNA from diethe achterblijven bacteria remaining op het filter. Daarna behind in the kunnen filter. Then, we met using een a special speciale technique, techniek een kenmerkend we can multiply deela van characteristic het DNA van part Legionella of the Legionella pneumophila vermenigvuldigen. pneumophila DNA. By using Door agebruik substance te maken that fluovan een stof diewhen resces fluoresceert bound to bijthis binding DNA,aan visible dit DNA light wordt starts na een aantalafter radiating vermenigvuldigingsscycli a number of multiplication zichtbaar cycles. licht We uitgestraald. can measure this Dit licht light,kunnen which permits we meten usen to dan know weten we hoeveel how much DNA DNAthere er is en is,dus andhoeveel consequently gevaarlijke how many bacteriën er in het dangerous bacteria water zitten”. there are in the water.”
Selectief en Selective andsnel fast Van der “The attraction Kooij vervolgt: of this method,” “Het aantrekkelijke Van der Kooij van contideze methode nues, “is the is de selectivity: selectiviteit: it allows je kunt youer toéén show specifieke the soort meeofaantonen. presence a single specific Verderstrain. duurtMoreover, de hele analyse the entire maar een analysis paar only uur. Dat takes isaaanmerkelijk couple of hours. minder This dan is significantly bij traditionele lesskweekmethoden than is the case with die altraditional gauw anderculture halveweek methods, vragen. which We kunnen can easily dustake snelten vaststellen days. Weof can verdacht therefore water rapidly ook echt ascertain besmet whether is. Daarnaast the suspicious blijkt water de methode is really ook contaminated. heel geschiktBesides voor onderzoek that, the method van also water seems waarin very veel suitable andere formicro-organismen the testing of water zitten, that contains zoals water many in koeltorens other micro-organisms, en oppervlaktewater.” such as water from cooling towers and surface water.”
“With the new detection method we have developed with Waterlaboratorium Noord, we can specifically detect the bacteria of the dangerous strains.”
Dick van der Kooij:
14
KWR 2009
Onderzoeksthema’s: Research themes: Healthy Gezond & advanced & vooruitstrevend water
water
Identifying emerging Onbekende stoffen identificeren substances aan detheir using handaccurate van hun mass accurate massa Met een With a mass massaspectrometer spectrometer one kun can jedetect de verschilthe
Rijn bleekwe een – lage - glucocorticoïde-activiteit te Orbitrap examined which substances in the water
lende different stoffen substances in een monster in a sample. detecteren. The apparatus Het apparaat
vertonen. Met dewhether Orbitrapthese hebben wij onderzocht caused this, and substances also were
maakt first produces er eerstthe ionen ions van, from versnelt the substances, die vervolgens then en
welke stoffen in hetwastewater water dat veroorzaken of die present in hospital for example.en We
laat accelerates ze daarna them eenand bocht subsequently maken onder makes invloed them van een
stoffen bijvoorbeeld ook in succeeded in identifying sixziekenhuisafvalwater substances that in low
elektrisch curve under veld. theZo influence wordenof zean “uit electric elkaarfield. getrokken” In this
voorkomen. Zo hebben weriver zes stoffen geïdentificeerd concentrations reach the water after sewage
op way, basis theyvan arehun “picked molecuulmassa. apart” from each De Orbitrapother on the
die via de rioolwaterzuivering treatment. Thanks to Orbitrap in welage canconcentraties trace extremely
massaspectrometer basis of their molecular bij KWR mass.doet KWR’s datOrbitrap zó precies mass en
in rivierwater terechtkomen. Dankzij de Orbitrap low concentrations of these substances, from only
robuust, spectrometer dat jedoes stoffen thisuit in elkaar such a kunt precise halen anddie robust maar
kunnen we echt10lage concentraties deze stoffen approximately nanogrammes pervan litre of water.”
0,001 manner atomaire that onemassa-eenheid can pick apart van substances elkaar verschillen. that are
opsporen, van maar circa 10 nanogram per liter
Voor differentiated elke stof vind by only je zo 0.001 een accuraat atomic mass massagetal units. For dat
Database built water.”
overeenkomt each substance met one dethus optelsom arrivesvan at an de accurate gewichten mass van
Over the past few years, Ton and his co-workers
alle number atomen thatin matches het molecuul. the sum Elke of the accurate weights massa of all
Database have built upopgebouwd a library of measurement data, which
past the atoms maar bij in the eenmolecule. beperkt aantal Each mass stoffen number – de verschilonly
In dekeeps afgelopen jaren hebben Tonlooked en zijnfor mensen een just on growing. “We have known
lende matches manieren a limited waarop number je de of atomen substances aan–elkaar the diffekunt
bibliotheek opgebouwd van meetgegevens, en die and unknown substances in all kinds of samples:
koppelen. rent ways in Door which de gevonden one can bind stofthe te vergelijken atoms to each met
groeit almaar door. “We hebben gezocht naar bekende groundwater, river water, treated sewage water
die other. opties, By comparing kun je onbekende the substance stoffenfound identificeren. with these
en onbekende stoffen allerlei soorten monsters: and drinking water. Allinthe accurate masses that we
options, one can identify emerging substances.
grondwater, rivierwater, uit de rioolwaterencountered are saved in effluent a database. This allows us
Van een liter naar een halve milliliter From litre toishalf a millilitre Ton vanaLeerdam gespecialiseerd in accurate
zuivering én drinkwater. accurate massa’s die to draw connections andAlle trace the source of a specific
Ton van LeerdamIntussen is a specialist in accurate mass van massabepaling. staat hij aan het hoofd
database. Daarmee we verbanden afleiden en is known. With this kunnen knowledge one can make sensible
determination. past few years he has een enthousiastOver teamthe analisten die massaspectrome-
de bron van een bepaalde vervuiling decisions regarding interventions inopsporen, the water vaak cycle
developed specificdoen methods out water trisch onderzoek en zitfor hijcarrying steeds minder “aan
nog in voordat de precieze structuurIt’s ervan bekend is. and drinking water provision. great when one
research withIn a de mass spectrometer. “Thehij artspecifieke of it de knoppen”. afgelopen jaren heeft
Metmake die kennis kun je verstandige beslissingen nemen can such a contribution to the quality of the
is to dissolve all substances from a litre of water methoden ontwikkeld voor wateronderzoek met
over of ingrepen in de watercyclus en drinkwaterfirst life’s needs.”
sample into half a millilitre of a suitable solvent.” In een massaspectrometer. “Daarbij is het de kunst om
zuivering. Mooi toch, als je zo kunt bijdragen aan
the he heads up een an enthusiastic team alle meantime, stoffen uit een liter van watermonster op of te
de kwaliteit van een eerste levensbehoefte.”
analysts conduct mass spectrometry research, lossen inwho een halve milliliter van een geschikt oploswhile he is less and less “at the controls.” middel.”
Stresshormonen Stress hormones “Afgelopen “Over last year jaarwe hebben looked we for bijvoorbeeld example at gekeken substances naar exhibit that stoffen the die hetzelfde same effect effect as the vertonen body’s own als glucolichaamseigen corticoids, the hormones glucocorticoïden, that arede produced hormonen by the die in de bijnierschors adrenal cortex, for example worden gemaakt, in response bijvoorbeeld to stress. Such bij stress. Zulke substances are employed stoffen worden a greatveel deal als ingeneesmedicine, middel for instance gebruikt, as anti-inflammatories bijvoorbeeld om ontstekingen and to contain en allergische allergic responses. reactiesWater te onderdrukken. from the Rhine Water revealed van de a – low – level of corticoidal activity. Using the
we daarbij– tegenkwamen, opgeslagen instructure een pollution frequently evenzijn before its precise
15
“Thanks to the Orbitrap we can identify low concentrations of substances in water.� Ton van Leerdam:
16
KWR 2009
Onderzoeksthema’s: Research themes: Sustainable Duurzaamwater water
Determining Gevolgen vanthe klimaatverandering impact of climateop waterkwaliteit change on wateren quality natuur and in beeld nature Het climate The klimaat is verandert. changing. De The zomers summers worden are becoming warmer enwarmer mogelijk and droger, possibly de winters drier, the natter winters en milder. and wetter De gemiddelde milder. Average temperatuur temperature stijgt, is rising, er komen extreme vakerlevels extreme of precipitation neerslaghoeveelheden are occurvoor more ring en ook frequently, de jaarlijkse andhoeveelheid annual precipitation neerslag stijgt. levels KWR are increasing. brengt in kaart KWR is wat surveying de effecten what zijneffects the van deze of verandering these changes opare de on waterkwaliteit water qualityen and de nature. natuur. KWR-onderzoeker KWR researcher Gertjan Gertjan Zwolsman Zwolsman primarily bestudeert
Exceeding the limit Grens overschreden
vooral studiesde the effecten effectsvan of climate klimaatverandering change on theop quality de
“Dergelijke “Such high water hoge watertemperaturen temperatures constitute vormen a threat een
kwaliteit of surfacevan water hetand oppervlaktewater on the life forms enithet contains: leven in
bedreiging to water companies voor waterbedrijven that directlydie usehet surface oppervlakwater
dat “Forwater: example, “Wewe hebben researched bijvoorbeeld the consequences de gevolgenof
tewater to produce direct drinking gebruiken water. voor Thehun legally drinkwaterproacceptable
onderzocht long-term dry van periods langdurige on the droogteperioden quality of the water op dein
ductie. De wettelijk maximum temperature toegestane of drinking maximale water ‘at temperathe tap’
kwaliteit the Meusevan and het the MaasRhineen rivers. Rijnwater. We made Daarvoor use of data
tuur is 25°C, van and drinkwater when the‘aan surface de tap’ water bedraagt is warm 25°C, there en bij
hebben from 2006, we gebruikgemaakt a year which experienced van gegevens an extreme uit 2006,
warm is a good oppervlaktewater chance that thisislimit de kans willaanzienlijk be exceeded. dat die
een summer: jaar met Julyeen 2006 extreme was the zomer. hottest Zomonth was juli in2006 the
grens wordt overschreden. Furthermore, the risk of microbial Verder isinfections bij hogere– tempesuch
de Netherlands warmste maand since measurements in Nederland sinds began het tobegin be taken
raturen as Legionella van het – is drinkwater greater at higher het risico drinking van microbiële water
van in 1706. de metingen Several other in 1706. heat Verder records sneuvelden were broken, enkele such
infecties - denk aan Legionella - groter.” temperatures.”
warmterecords as the average per zoals twenty-four-hours, het etmaalgemiddelde and the enaverage de gemiddelde maximum and maximumminimum entemperatures. minimumtemperaturen. The month
Zuurstofgehalte Oxygen content
De experienced maand kende two heat tweewaves hittegolven and was en very was zeer dry. The droog.
Zwolsman “The high temperatures vervolgt: “De hoge of river temperaturen water in 2006,” van het
Daarmee summer of kan 2006 de zomer can therefore van 2006 beeen taken voorbeeld as a model zijn
rivierwatercontinues, Zwolsman leidden in “led 2006 totot a strong een sterke growth algengroei. of algae.
van of the toekomstige summers inzomers the future, als de asklimaatverandering climate change
Dat bleek This was shown niet alleen not only uit metingen in the chlorophyll van chlorofyl, measuremaar
doorzet.” proceeds.”
ook uit but ments, de grote also in dag/nachtfluctuaties the large day/night fluctuations in het zuurstofin gehalte the rivervan water’s het rivierwater. oxygen content. Overdag During zorgt the algengroei day the
Lozingen substances Discharged
voor een algae growth zuurstoftoename, causes an increase terwijl inde oxygen, concentratie while,
“Door de droogte “Because of the drought en hoge and temperaturen high temperatures, namen de the
zuurstof at night, the ‘s nachts oxygen juist concentration, daalt. In de Maas on the werden contrary,
afvoeren van discharge of the de Maas Meuse enand Rijn Rhine sterkdropped af en verdubbelden sharply
drops. ’s nachts In the zulke Meuse lage zuurstofconcentraties such low levels of oxygen bereikt, concen-
de concentraties and the concentrations chloride in of chloride de Rijnin enthe derivers Maas. Ook
dat het ecosysteem trations at night were flink reached onder that drukthe kwam ecosystem te staan.
de doubled. gehaltes Theaan fluoride, fluoride, bromide bromide anden sulphate sulfaat -content stoffen
Zo kanunder came tijdens a great warme deal zomers of pressure. de waterkwaliteit In this way, the
die – substances relevant zijn thatvoor are drinkwaterproductie relevant for drinking water - liepen
aanzienlijk water quality verslechteren.” can worsen considerably during warm
fors production op. Daarnaast – also rose steeg significantly. de concentratie The concentramicro-
summers.”
verontreinigingen tion of micropollutants steegincreased sterk. De strongly reden is dat too.bij The lagere explanation afvoeren is that lozingen at lowminder levels of worden river discharge verdund.
Waterkringloop Watercycle Collega-onderzoeker Flip Witte wijst op andere
Een the discharged ander effectsubstances was een forse are stijging not diluted vanas demuch.
Fellow Flip Witte points todoet other effects of effectenresearcher van klimaatverandering. Hij onderzoek
gemiddelde Another effect watertemperatuur. was the sharp increase In beide in the rivieren average was
climate change. He studies thevegetatie interaction between naar de wisselwerking tussen en de water-
het water water temperature: vrijwel de the helewater maand in juli both warmer rivers was dan 25°C.
vegetation andvalt the in water cycle. “Currently, about 800 kringloop. “Nu Nederland jaarlijks ongeveer
Op warmer 27 julithan werd25°C in de during Rijn het practically maximum thebereikt whole month met
millimetres of precipitation squaremeter, meter waarvan fall in 800 millimeter neerslag per per vierkante
een of July. temperatuur On 27 July the vanmaximum 28°C.” temperature of 28°C
the every year. About millimetres circaNetherlands 500 millimeter verdampt. De500 resterende 300
was reached in the Rhine.”
of this evaporates and thegrondwatersysteem remaining 300 millimemillimeter drijft het hele aan. tres the entire groundwater system. Climate Doordrives klimaatverandering kan dit sterk veranderen.
17
“We want to understand which ecological relationships are essential under climate change.” Flip Witte (l) and Gertjan Zwolsman(r):
Als er bijvoorbeeld change can significantly meer CO alter inthis. de lucht For example, komt, hoeven if the 2
Schetskaart Outline map
air planten has more hun huidmondjes CO2 in it, plants overdag will beminder able tolang maintain open
“In 2009 we hebben conducted we eenan verkennende exploratorystudie study of gedaan the
their te doen. stomata Daardoor openzal forde a verdamping shorter period verminderen. of time during
naar deof effects effecten a warmer vanand eenmore warmer capricious en grilliger climate klimaat on
the Langdurige day. Thisdroogteperioden means that the evaporation kunnen eenzelfde will dimieffect
op de natuur. nature. This resulted Dat heeft in the geleid production tot een schetskaart of an outline
nish. hebben. Long-term Zo zal bijvoorbeeld dry periods op candroge have zandgronden the same effect.
waarop map in which we aangeven we indicate wat er what metcan de verschillende happen to diffe-
For het example, begroeidethe oppervlak surface kleiner area of worden, vegetation waardoor cover
typen rent types natuur of natural kan gebeuren. environments. Zo gaanThus we ervan we assume uit dat
on de verdamping sandy soils will vermindert. shrink, leading Onze huidige to a decrease hydroloin
nattewet that ecosystemen ecosystems die that volledig are completely afhankelijk dependent zijn van
evaporation. gische modellen Ourkunnen currentzulke hydrological klimaateffecten models cannot niet
neerslag on precipitation - denk aan – wet natte heath heide, lands, vennen fens,en high hoogmoor
predict voorspellen, such omdat effects ze of climate geen rekening change, houden because met they dit
veen for land - het instance moeilijk – will gaan bekrijgen. in trouble. MetWhat ons onderzoek we try to
don’t soort take belangrijke into account aanpassingen this kindvan of important de vegetatie adapaan
proberen do in our research we meer is zekerheid to acquire te more krijgen certainty over wat about
tation het klimaat.” of the vegetation to the climate.”
strakswill what werkelijk soon actually zal gebeuren happen, en and te begrijpen to understand welke ecologische which ecological verbanden relationships essentieel arezijn.” essential.”
18
KWR 2009
Onderzoeksthema’s: Research themes: Efficient Efficient & healthy & gezond water water
Accurate simulation simulatiemodellen models help helpen leidingnetten keep distribution schoon networks te houden clean In drinkwaternetten Sediment can settle in kan drinking sediment water neerslaan. networks. Dat
ontwerpen, inzichtinto nodig indrinking de drinkwateryou need to heb havejeinsight the water
This is slecht is bad voor forde water waterkwaliteit quality anden can kan lead, bijvoorbeeld for example,
afname. Van afnamepunt in het net wil je weten demand. Youelk want to know how much water is
to leiden brown totwater bruin flowing water uit from de kraan the tap enand vlekken stains inin dethe
hoeveel water er op welke tijdstippen van de dag nodig required at each take up point in the network – and at
washing. was. KWRAheeft few years enkele ago, jaren KWR geleden established ontwerpregels design
is. Aangezien aangelegd voordat what time of leidingnetten the day. Sinceworden distribution networks are
rules opgesteld for self-cleaning voor zelfreinigende networks: netten: they are diebranched zijn vertakt
huizen en kantoren zelfsoffices maar zijn je laid before houses and havegebouwd, even beenmoet built,
(and (en niet notvermaasd), meshed), they hebben haveoveral a univocal een eenduidige flow direction
daarvoor van with een goede voorspelling.” you have uitgaan to start out a good forecast.”
overall, stroomrichting and the en water het speed waterreaches, bereikt er atoveral a minimum, mini0.4 maal m/s eens once peradag dayeen overall. snelheid Water van companies 0,4 m/s. Waternow lay
SIMDEUM
they bedrijven new networks leggen hun innieuwe this way. netten If all networks nu al zo aan. in the Als
Voor To have diesuch voorspelling a forecast, heeft Mirjam Mirjam developed het SIMDEUMthe
Netherlands alle netten inhad Nederland followed althese zo uitgevoerd rules, this waren, wouldzou have
model ontwikkeld. SIMDEUM model. “SIMDEUM “SIMDEUMisisaeen simulation simulatiemodel
produced dat een kostenbesparing a saving of twenty vanmillion twintigeuros miljoen annually euro –
model for the voor demand afnamepatronen patterns of water van watergebruikers. users. SIMDEUM
and per jaar a lotopleveren less bother - en from veelbrown minder water overlast or washing. door bruin
SIMDEUM derives daily leidt patterns dagpatronen from statistical af uit statistische data about the
water of noodzakelijke schoonmaakacties.
gegevens over inhabitants, their de bewoners, daytime activities hun dagbesteding and possible en
Forecasting water demand Waterafname voorspellen “To design such distribution networks,” says Mirjam
mogelijkeinvoorzieningen facilities the house - like inan woningen, old-fashioned zoals toilet een
Mirjam Blokker, Waterinfrastructuur Blokker, a wateronderzoeker infrastructure researcher at KWR,bij
zuinig nieuwUsing interrupter. model a distribution met spoelonderbreker. probabilityUit for een diffe-
KWR: “Om een dergelijk leidingnet te kunnen
kansverdeling rent daily patterns, voor verschillende one can for instance dagpatronen deduceishow dan
ouderwets with a hightoilet cistern met or een rather hoge a new stortbak model ofwith juistaeen flush
bijvoorbeeld large the pipes af under te leiden thehoe ground groot have de leidingen to be in order onder de arrive to grondat moeten a self-cleaning worden om network. een zelfreinigend We calibrated net te bereiken. SIMDEUM SIMDEUM to measured hebben use patterns. we geijktThen aan gemeten we tested verbruikspatronen. it by adding a little salt Daarnaast to the distribution hebben we het network getest door at a particular gecontroleerd spot,op and één then plek measured een beetje how zout fast aan that het leidingnet salt spread. SIMDEUM toe te voegen was able en vervolgens to predict that te meten very hoe snel well.” Over datthe zout past zich year, verspreidt. Mirjam extended SIMDEUM the bleek model dat heel goed with simulations te voorspellen. for offices, ” In hotels het afgelopen and hospitals, jaar heeft for Mirjam het model uitgebreid met simulaties voor example. bijvoorbeeld kantoren, hotels en ziekenhuizen.
Water companies and interior installation companies Waterbedrijven en binneninstallatiebedrijven Mirjam has applied SIMDEUM patterns to two modelMirjam heeftthat SIMDEUM-patronen toegepast in ling systems are used a lot in water companies: twee veelgebruikte modelleringssystemen bij de InfoWorks and SynerGEE. She helps water companies waterbedrijven: ennetworks. SynerGEE.Interior Zij helpt apply SIMDEUM InfoWorks to their own waterbedrijven om SIMDEUM toe te passen op installation companies use it as well – for example, to hun eigen netten. Ook binneninstallatiebedrijven determine what the capacity of the hot-water appli-
“The ideal combination: to develop models in a scientific context and to work with people on the practical side to apply them.”
Mirjam Blokker:
gebruiken het, om is tethe bepalen ances needs to bijvoorbeeld be. “For me, this ideal welke combicapaciteit warmwatertoestellen nodig is. “Voor mij nation: to develop models in a scientific context and is dit de with idealepeople combinatie: de wetenschap to work on the midden practicalinside to apply modellen ontwikkelen én met mensen uit deworks, praktijk them. I want to understand how something aan Ide slag om to ze see toe that te passen. Ik wil something snappen hoe but also want it produces in iets werkt, maar ook here merken dat het in de praktijk practice – this I have at KWR.” iets oplevert – dat vind ik hier bij KWR.”
19 Onderzoeksthema’s: Research themes: Efficient Efficient & healthy & gezond water water
Puzzling over Puzzelen aan de theconditie condition vanof onzichtbare invisible water leidingen mains In Nederland There are in the ligt Netherlands ongeveer 240.000 about 240,000 kilometer kiloleidingen metres of water ondermains de grond under voor the het ground: transport half for vanthe water: transport de of ene drinking helft voor water, aanvoer and the vanother drinkwater, half for the de transport andereof voor wastewater. afvoer vanFor afvalwater. 25 years now, Distributiedistribution specialist specialist George GeorgeMesman Mesmanhas verdiept conducted zich al in-depth 25 jaar in deze studies leidingstelsels, of these waterdie mains vooral systems, bestaan which uit gietijzer, are made, asbestcement, for the most part, pvc ofen cast beton. iron, Hij asbestos ondersteunt cement,waterpvc and bedrijven concrete. He bijassists het ontwerpen water companies van nieuwe in designing leiding- new netten distribution en bijnetworks het beoordelen and in assessing van de conditie the condition van hunof bestaande their existing leidingnetten. ones – he alsoDat does laatste the latter doetfor hijmuniook bij cipalities gemeenten and waterboards. en waterschappen. “Many of“Veel these van mains,” deze he leidingen says, “haveliggen been underground al tientallen for jaren decades ondernow. de grond. They Ze staan are in constant voortdurend contact in contact with the met ground de bodem and with en met the het drinking afval-water of drinkwater or wastewater dat zethey transporteren transport –en and ze reageren they reactdaarmee. to this. From Vanboth binnen theen interior van buiten and exterior, kunnen gietijzeren cast iron mains leidingen can rust roesten while en ones asbestcement made of asbestos leidingen cement can uitlogen.” leach away.” Door Such changes zulke veranderingen can reduce the kan effective de effectieve wall thickness wand- of dikte pipe parts. van buisdelen “Local circumstances afnemen. George: will determine “Lokale exactly omstandigheden how much this happens,” bepalenGeorge hoeveel continues, precies, dat “it’skan somelangs thing that een leiding can varyper from meter onevariëren. meter to another Bij pvc buizen in a pipe. verandert In the casede of pvc wanddikte pipes, the niet wall enthickness heeft de omgeving does not veel change, minder and invloed, the environment maar neemt exerts deasterkte lot less af influence, met
“Digging up pipes less frequently.”
George Mesman:
de buttijd. the pipes Hoe snel do become dat gaatweaker hangt over af van time. de initiële How quickly eigenschappen this happens depends van het onpvc. the Om initial zulke characteristics veranderingen of te themeten, pvc. Tomoeten measurebuisdelen such changes, worden pipeopgegraven parts have to en getest. be dug up Dat and is duur tested. enThat geeft costs overlast, money want and de causes leiding a moet nuisance, daarvoor because uitthe bedrijf. pipesGelukkig have to be komen withdrawn er ookfrom steeds service meer for the niet-destructieve testing. Fortunately, technieken more and beschikmore nonbaar, destructive zoals georadar techniques enare ultrasone also becoming metingen available voor – for asbestcement instance, georadar en gietijzeren and ultrasonic leidingen.” measurements for asbestos cement and cast iron mains.” KWR helpt leidingnetbeheerders om de resultaten van
water main. On the basis of the combined data, water
diverse KWR helps metingen distribution te interpreteren network managers en de conditie interpret van
waterschappen companies, municipalities de afweging and wanneer waterboards en waar reach ze a
hun the results leidingen of various te bepalen. measurements “Als je weet and hoe to zwaar establish een
leidingdelen decision as topreventief when and vervangen at what spots of wanneer they will prevenen
leiding the condition wordtof belast, their mains. bijvoorbeeld “If you door knowverkeer how heavy dat
waar tively ze replace pas vervangen parts of the bij mains; een lekkage. and where Economiand when
erover the burden rijdt,borne kun je byberekenen the mains welke is – forminimale example, because wand-
sche they will aspecten, only replace overlast them door in werkzaamheden response to a leakage. en de
dikte trafficof rolls sterkte over it nodig – youis. can Metingen calculatevertellen the minimum je meer wall
mening Economic van aspects, de consument the nuisance spelen of the bij die work afweging activities,
over thickness de restwanddikte or strength that of reststerkte is called for.en Measurements de kansen op
een and rol. the Voor opinion mijof isthe hetconsumer combineren all play van a alle role techniin this
een tell one breuk. more Beide about aspecten the retained samen wall-thickness bepalen de conditie or
sche decision-making. gegevens enTo het me, afwegen the combination van economische of all theen
van retained een leiding. strength, Uit and deabout combinatie the risks van ofgegevens a rupture. The
maatschappelijke technical data and the aspecten weighing altijd ofweer the economic een interesand
maken two elements waterbedrijven, jointly determine gemeenten the condition en of a
sante social puzzel.” aspects always constitutes an interesting puzzle”.
20
KWR 2009
Onderzoeksthema’s: Research themes: Advanced Vooruitstrevend water
water
Nanoparticlesin Nanodeeltjes in de thewatercyclus: water cycle: detection, removal and veilig safe application opsporen, verwijderen, toepassen
Jan Hofman (l):
“How does one introduce this new
technique responsibly into water purification?”
Bas Hofs (r):
“Nanoparticles have very special
characteristics, which you can’t predict on the basis of classical chemistry.”
“Nanotechnologieisverovert “Nanotechnology conquering de markt the market en ons and
colleague, Zijn collegaBas BasHofs, Hofs, Researcher, onderzoeker Water WaterbehandeTreatment,
our dagelijks daily lives,” leven,”says zegt Jan Jan Hofman, Hofman, Senior senior Researcher, onder-
adds: ling, vult “Nanoparticles aan: “Nanodeeltjes are so small, zijn zó that klein, a large dat part een of
Water zoekerTreatment, Waterbehandeling at KWR. “Water-repelling, bij KWR. “Waterafself-
their grootatoms deel van lie de on atomen their surface. erin aan Thishet gives oppervlak them very ligt.
cleaning stotende,windows, zelfreinigende all kinds ramen, of cleaning allerleiproducts, schoon-
special Daardoor characteristics, krijg je heel bijzondere which youeigenschappen, can’t predict on the
transparent maakmiddelen, sunscreens doorzichtige with azonnebrandcrèmes 50 protection factor:
basis die je of vanuit classical de klassieke chemistry. chemie This also nietmeans kunt voorthat the
they met beschermingsfactor all contain nanoparticles. 50: zeThat’s bevatten the name allemaal we
system spellen.used Dat betekent for setting dat environmental ook de systematiek standards voor for
give nanodeeltjes. substances Zothat noemen are manipulated we stoffen die in such zodanig a
‘ordinary’ het afleiden substances van milieunormen possibly won’t voorbe ‘gewone’ sufficient stoffen for
way zijn gemanipuleerd that they contain dat structures ze structuren that are bevatten at least met
nanoparticles mogelijk niet voldoet – after all, voor nanoparticles nanodeeltjes can – die behave kunnen
one minstens dimension één dimensie smaller than kleiner 100dan nanometres.” 100 nanometer.” His
very zich differently in het milieu than immers do bulking heel anders agentsgedragen in the dan
21
bulkstoffen.” De environment.” InNederlandse 2009, the Dutch regering government heeft in 2009
Zelfreinigendemembranes Self-cleaning membranen
beslotento decided 125 invest miljoen €125euro million uit het from Fonds the Economic Economische
Basthe “At gaat moment,” enthousiast Bas adds op dieenthusiastically, vraag in: “Op dit“we’re moment
Structuurversterking Structure Enhancing Fund te investeren (FES) intoinresearch onderzoek on naar
bekijken we how researching hoe we wenanotechnologie can use nanotechnology kunnento
de kansen the opportunities en bedreigingen and threats van presented nanotechnologie. by nano-
gebruiken fight membrane om membraanvervuiling fouling. Nanofiltration te bestrijden. membranes
KWR trekt hierbij technology. KWR draws het onderzoeksprogramma on this financing for the rond de
Omused are water tote purify zuiveren water. worden Thesenanofiltratiememmembranes contain
milieurisico’s research programme van nanodeeltjes, on the environmental en zal ook onderzoek risks of
branen gebruikt. nanoscale pores, which In die membranen allow the passage zitten of poriën water
verrichten naarand nanoparticles, de kansen will alsovan carry nanotechnologie out research into voor
van not but nanoschaal, of other substances. waar water In wel practice, doorheen membranes kan, maar
waterzuivering. the possibilities of applying nanotechnology in water
andere often become stoffenfouled: niet. Inparticles de praktijk andraken substances membranen get
purification.
vaak vervuild stuck on the surface en blijven anddeeltjes clog theen pores. stoffen Weaan want hetto
Fullerenen Fullerenes Jan: “Bij KWR doen onze collega’s van Waterkwaliteit
oppervlakmembranes research kleven en verstoppen upon which denanozeolite poriën. We willen parti-
“Our KWR colleagues in Water & Health are en Gezondheid onderzoek naarQuality de potentiële gevaren
tjes zijnfor affinity aangebracht. water – they Zeolieten are found hebben naturally eenin grote clay and
studying the potential Zo dangers nanotechnology. van nanotechnologie. is eenof analysemethode
affiniteit have longvoor beenwater, used in zepurification komen van nature methods. voor Because in klei
Thus they developed an analysis method to detect– ontwikkeld voor de aanwezigheid van fullerenen
enthe of worden zeolite al langer particles in zuiveringsmethoden the membranes become gebruikt. more
the presence‘kooien’ of fullerenes – spherical ‘cages’ withdie 60 bolvormige van zestig koolstofatomen
Door de zeolietdeeltjes hydrophilic. As a result, worden the fouling de membranen doesn’t attach ook
carbon atoms,worden which, gebruikt among other things,moleculen are used onder andere om andere
hydrofieler. itself as wellZo since blijft itvuil has er tominder compete goed with opthe zitten, water
to store and transport other molecules, in medicines in op te slaan en te transporteren, bijvoorbeeld
omdat that flows het along moet concurreren the membranes. met Together het waterwith dat langs
for instance. Using accurate mass determination in geneesmiddelen. Met accurate massabepaling(see
de membranen water companystroomt. Evides, we Met want waterbedrijf to test whether Evidesthe
page 14) p. low of fullerenes and their (zie ook 14)concentrations zijn lage concentraties fullerenen en
willen we testen membranes in this of way de membranen become ‘self-cleaning’ daardoor meer . This
breakdown products can begevoelig sensitively – hun omzettingsproducten aandetected te tonen,
“zelfreinigend” could save energy, worden. because Datless kanpressure energie besparen, would be
even at levels of 5 nanogrammes per litre.of Fullerenes zelfs bij 5 nanogram per liter. Fullerenen hun
omdat minder needed to pressdruk the water nodig is through om hetthe water membranes.” door de
and their breakdown products yet been omzettingsproducten zijn noghave niet not in oppervlakte-
membranen te persen.”
found surface water, possibly becausenatuurlijke of natural water in aangetroffen, mogelijk vanwege degradation processes or because ‘stick’ to each afbraakprocessen of omdat ze aanthey elkaar ‘plakken’ en
Knowledge and information Kennis en voorlichting Over the next few years nanotechnology will elicit
other and settle in sediment.” neerslaan in slib.”
Nanotechnologie brengt komende jaren“As nog much more research workde and discussion. a heel
membranen cles have been onderzoeken incorporated. waarop Zeolites nano-zeolietdeelhave a great
wat onderzoekswerk discussie met zichclearly mee. Jan: society,” says Jan, “ween must communicate
Internationalecollaboration International samenwerking
“We moeten als maatschappij helder communiceren about the application of nanotechnology and weigh
Voorthe For hetnanotechnology nanotechnologie-onderzoek research, KWRwerkt collaboKWR
over toepassingand vandisadvantages nanotechnologie enpreferably de voor- en its advantages well,
internationaal rates internationally samenwith met13 dertien other water andereknowledge water-
nadelen afwegen, bijinstallations voorkeur samen de with thegoed operators of the and, met naturally,
kennisinstituten institutes within binnen the Global de Global Water Water Research Research Coalition
operators van de installaties natuurlijk de consuwith the affected consumers.en Well-founded research
Coalitionand (GWRC) (GWRC) with the en met International het wereldwijde Water Association netwerk
menten ermee te maken krijgen. Gefundeerde and gooddie information can prevent people from
van professionals (IWA), the worldwide in denetwork watersector, of water de International sector profes-
kennis en goede voorlichting kunnen voorkomen becoming unnecessarily fearful of ‘nano’ . In practice,
Water Association sionals. Jan is chairman (IWA).ofJan theisIWA voorzitter specialist vangroup de IWA
dat use mensen onnodig bangfilters worden ‘nano’ . In de we activated charcoal to voor purify water
specialist on the area group of nanotechnology op het gebied van and nanotechnologie water. “We are en
praktijk gebruiken we actieve om water of unpleasant substances. Theykoolfilters contain charcoal
water. occupied “Daar in the houden groupwe with onspotential bezig met risks, potentiële and with risi-
te zuiveren vanaonaangename stoffen. Die bevatten particles with very large inner surface, which allows
co’s en how one hoe can je remove nanomaterialen nanomaterials uit hetfrom waterige wet envimilieu
koolstofdeeltjes met een inwendig opperrelatively many atoms to heel lie ongroot the surface – just as
kunt verwijderen, ronments, but alsomaar withook the met possibility de mogelijkheden of applying
vlak, waardoor relatief veel And atomen aan hetthankfully oppervlak occurs with nanoparticles. we’ve been
om nanotechnologie nanotechnology to the toe treatment te passenofbij wastewater de behandeling and
liggen - net bij nanodeeltjes. Daarnow.” maken we al making use als of the filters for decades
van afvalwater drinking water.of Those drinkwater. are the subjects Dat zijn de that onderBas and
tientallen jaren dankbaar gebruik van.”
Iwerpen are most diedrawn Bas ento: mij what het meest can one aanspreken: – safely – dowat with kun je How them! er – veilig does–one mee introduce dóén? Hoe this zetnew je deze technique nieuwe techniek verantwoord responsibly into water in purification?” voor waterzuivering?”
22
KWR 2009
resear ch
23
24
KWR 2009
Onderzoeksprogramma’s RESEARCH PROGRAMMES
Onderzoek Research thatdat connects aansluit with bij water de praktijk practice Opthe At hetintersection snijvlak van of samenleving, society, water watersector sector anden science, wetenschap the staff vertalen at KWR detranslate medewerkers questions van KWR from water vragen practice uit de into praktijk scientific naar research wetenschappelijke questions. Both onderzoeksvragen. in the formulation Zowel of research bij het formulerenand questions vanindethe onderzoeksvragen research for answers als bij tohet these, onderzoek the staffnaar work dein antwoorden close collaboration daarop werken with people zij nauw fromsamen water practice. met mensen In this uit way, de praktijk. they create Zo creëren the optimal zij de optimale conditions randin which voorwaarden to develop usable om bruikbare solutions oplossingen that also, in fact, te ontwikkelen, find applications die ookindaadwerkelijk the practices of toepassing the water vinden in sector. KWR de praktijk carries out van its de watersector. research both KWR within verricht individual zijn onderzoek researchzowel assignments binnen individuele as well as onderzoeksopdrachten via larger and more public alsresearch via grotere programmes. en meer publieke onderzoeksprogramma’s.
Risk Management, Water Treatment, Water Waterbehandeling, Waterdistributie en Client 21
• Dunea
BTO – drinking Bedrijfstakonderzoek water voor de drinkwaterbedrijven companies’ joint research Een krachtige demonstratie van KWR’s programme
• Evides
BTO, the water sector research programme, praktijkgerichte aanpak en intensieve
research is stabiliteit, done into Water Sustainable Safe Water, Biologische Safety Plans,
• PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland
is a powerful demonstration of KWR’s samenwerking met opdrachtgevers is water het
Biological Stability, Water Safety Plans, ByNevenproducten UV/UV-oxidatie, Geo-informatie
• Vitens
practice-oriented approach and intensive colbedrijfstakonderzoek BTO. Binnen dat onder-
products UV/UV oxidation, Geo-information voor de watersector, Klimaatverandering en
• Waterbedrijf Groningen
laboration with clients. Within thisNederlandse research zoeksprogramma bundelen negen
for the Water Sector, Climate Change and Nanotechnologie.
• WML (Water (Waterleidingmaatschappij Supply Company Limburg) Limburg)
programme, nine Dutch and twowaterbedrijven associated en twee geassocieerde Vlaamse
• WMD (Water (Waterleidingmaatschappij Supply Company Drenthe) Drenthe)
Flemish water companies, together with kunde the en branchevereniging Vewin hun vragen,
• Waternet
branch association Vewin, have their en onderzoeksinspanningen. Zijpooled zijn vertegen-
• Pidpa (Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen)
questions, skills and research efforts. They are woordigd in het College van Opdrachtgevers
• VMW (Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening)
(BoC), whichaanstuurt governs the research programma en collective de BTO-onder-
BTO’s annual meeting 18teken November het BTO op 18 research november stond inon het
programme and sets the BTOde research vision, zoeksvisie bepaalt, waaraan ruim honderd
was dedicated to the theme of co-makership: van co-makership: de samenwerking tussen
against which the approximately 100 research BTO-projecten worden getoetst. Deze visie
the collaboration between KWR researchers KWR-onderzoekers en onderzoekers van de
projects are tested. This vision is based is gebaseerd op dezelfde thema’s als heton KWR
and their counterparts in the water compawaterbedrijven. Deze samenwerking levert niet
the same themes as those of p. KWR’s Research Onderzoeksprogramma (zie 10): Gezond,
nies. makes a great alleenThis eencollaboration grote bijdragenot aanonly de ontwikkeling
Programme (see page 10): en Healthy, Sustainable, Duurzaam, Vooruitstrevend Efficiënt water.
contribution to the development of research van onderzoeksresultaten, maar versterkt ook
Advanced anduit Efficient water. Specialists from Deskundigen de deelnemende bedrijven
results, but also reinforces the application of in de toepassing van deze onderzoeksresultaten
the participating companies the begeleiden het onderzoek viasupervise diverse expert-
these research resultsvan in the daily activities of de dagelijkse praktijk de waterbedrijven. In
research through expert groups and via groepen en via de various programmabegeleidings-
the water companies. In 2009, members 2009 werkten medewerkers vanstaff waterbedrijven
the Programme Steering Committees (PSCs) commissies (PBC’s) van de zes onderzoeks-
of water and of KWR enthe KWR op 91companies pilotlocaties samen aancollabora(deel)
of the six research programmes within BTO: programma’s binnen het BTO: Microbiologie,
ted at 91 pilot locations onresultaten (partial)projects projecten van het BTO. De uit vijf of
Microbiology, Chemical Water Quality, Source Chemische waterkwaliteit, Risicobeheer bronnen,
BTO. The results of five of werden these collaborations van die samenwerkingen tijdens
Water company clients Opdrachtgevers bedrijfstakonderzoek in BTO research programme: BTO: • Brabant Water
• Vewin
represented oncollectieve the Board onderzoeksof Commissioners (CvO), dat het
Distribution and Client 21 (in winding down (afrondende fase). phase). Daarnaast wordt multidisciplinair, thematisch In addition,gedaan multidisciplinary, thematic onderzoek naar Duurzaam veilig water,
Nanotechnology.
BTO-onderzoeksbijeenkomst BTO research meeting 2009: 2009: “BTO, we maken het samen” “BTO, we make it together” De jaarlijkse onderzoeksbijeenkomst van
25
de onderzoeksbijeenkomst were explained at the research in duopresentaties meeting in the
(HDDW) - Patrick van der Wens (Brabant (HDDW)
toegelicht:duo-presentations: following
Water) & Jan Willem Kooiman (KWR)
• Activated Actieve-koolfiltratie charcoal filtration als barrière as ategen barrier against
• Effect of micropollution vanUV/ UV/H2O2 H2O2onoporganic organische micro- -
micro-organisms micro-organismen - Trudy - Trudy Suylen Suylen (Evides) (Evides)
Karin Teunissen (Dunea) verontreinigingen - Karin Teunissen (Dunea)
& & Wim Wim Hijnen Hijnen (KWR) (KWR)
& Roberta Hofman (KWR)
Andere Other interesting interessante BTO BTOonderzoeksresultaten research results in 2009: 2009: Erset A is een of methods set methoden was developed ontwikkeld to establish waarmee
theory and practicevan of valve control • CAVLAR: theorie en praktijk afsluiter-
kan effectiveness the worden vastgesteld of various hoepurification effectief diverse
(Vitens) & Bram van der Gaag (KWR)
Eddy Postmus (Waterbedrijf Groningen) & controle - Eddy Postmus (Waterbedrijf
zuiveringstechnieken techniques in removing virussen viruses,zoals like phages fagen
• Horizontal Horizontaaldirectional gestuurd geboorde drilled wells winputten
Ilse Pieterse-Quirijns (KWR). Groningen) & Ilse Pieterse-Quirijns (KWR).
en adenovirussen and adenoviruses.verwijderen.
• Multisensorplatform - Wouter van Delft
Er zijn diverse Various new quantitative nieuwe kwantitatieve and qualitative en
kwalitatieve molecular methods moleculaire for the methoden detectionvoor and
detectie en identificatie identification of micro-organisms van micro-orgabecame
nismen beschikbaar gekomen. available.
De binnen The method, hetdeveloped BTO ontwikkelde with BTO, methode for quan-
voor kwantitatieve titative detection ofdetectie Legionella van pneumophila Legionella
pneumophila using the polymerase met de polymeraseketenreactie chain reaction (PCR)
(PCR) heeft received thede NEN status design gekregen statusvan (NEN ontwerp 6254).
NEN (NEN 6254). An international background-document was
Er is eenfor drafted internationaal the World Health achtergronddocuOrganisation
ment gemaakt (WHO) about the voor risk deanalysis Wereldgezondheidsof Cryptospo-
organisatie ridium, to support WHO over the de drawing risicoanalyse up of WHO van
Cryptosporidium, Guidelines for Drinking ter ondersteuning Water and Water van het
opstellen Safety Plans. van WHO Guidelines for Drinking
Water Quality en Water Safety Plans. ATP was shown to be a good indicator of
ATP blijkt een goede indicator voor actieve active biomass in water.
biomassa in water. A NASBA method was developed, together
Met de with water waterlaboratoria laboratories, for is een theNASBAdetection
methode of E.coli within ontwikkeld four hours voor detectie – the method van is
E.coli binnen currently being vier applied. uur; deze methode wordt
inmiddels toegepast. The relation between the hardness of drin-
De relatie king watertussen and heart de hardheid and vascular van drinkdisease
water enclearer. became hart- en vaatziekten is duidelijker
geworden. Safety limit values were established for 40
Voor veertig emerging substances nieuwe stoffen in the water in de watercycle.
cyclus zijn veilige grenswaarden afgeleid.
Read more >
Pilots binnen BTO het pilots BTO
Lees meer >
26
KWR 2009
Literatuuronderzoek A literature survey carried in samenwerking out jointly with met
Toepassing van Application of aeen plug-flow plug flow reactor reactor before voorUV
DPW – Research Onderzoek for voor dune de duinwaterbedrijven water companies
de GWRC the GWRCheeft produced een prioritering a prioritisation opgeleverd of
UV-behandeling treatment (DOPFR-UV) (DOPFR-UV) turnedblijkt out not nietto
De drie The three duinwaterbedrijven dune water companies maken make gebruik use of
van onderzoek research into the naar risks de of risico’s pharmaceuticals van farmaceu-
tot minder lead to a reduction vorminginvan thehet formation potentieel of the
van infiltratie infiltration of surface van oppervlaktewater water in the dunes in de in their
tica die that occur in de in watercyclus the water cycle. voorkomen.
carcinogene potential carcinogen bromaatbromate. te leiden.
duinen bij drinking water de productie production; vanthey drinkwater also conduct en
Onderzoek Research conducted met RIVM, with HetRIVM, WaterlaboratoHet
Luchtwaterspoeling Air-water flushing forbij spiral-wound spiraalgewonden
rium en RIWA Rijn heeft Waterlaboratorium and RIWA laten zien Rijn,dat showed de
membraanelementen membrane elements (AIRO) (AIRO)isiseffective effectieffor
aangetroffen that concentrations concentraties of medicines geneesmiddelen found in
voormanagement the het beheersen ofvan both zowel bio-fouling biofouling andals
in de the Rhine Rijn goed can be voorspelbaar predicted onzijn theuit basis hetof
deeltjesvervuiling. particle fouling.
gebruik their useervan in theinRhine het Rijnstroomgebied. basin area. Of theVan
doen research joint daarvoorinto gezamenlijk the area. KWR onderzoek. and Het KWR en Het Waterlaboratorium Waterlaboratorium are the preferred zijn de preferred suppliers suppliers for this so-called voor dit“DPW” zogeheten research, DPW-onderzoek, which derives datname its zijn naam from the dankt first aan letters de eerste of theletters companies van de bedrijfsnamen involved: Dunea, Dunea, PWN and PWN Waternet. en Waternet.
de gebruikte farmaceutica pharmaceuticals used, between komt1% tussen and 70% 1 en
Literatuuronderzoek A literature survey indicated geeft aan that datpolymer polymere
In 2009, 2009 is the deresearch onderzoeksvisie vision forvoor DPW DPW wastijdens
70 %average (an via de afvalwaterzuivering of 25%) end up, via wastewater in de rivier
membranen can membranes kunnen be modified worden using gemodificeerd nanopar-
een workshop renewed during vernieuwd a workshop, en zijn andvoor the most elk
terecht (gemiddeld treatment, in the Rhine 25 %). river.
met nanodeeltjes, ticles so that they become waardoor more ze hydrofieler hydrophilic,
thema de belangrijkste important knowledge questions kennisvragen for the voor coming de
worden, which can wat result een in twee a two-to-three-times tot drie keer hogere
komende years werejaren described omschreven. for eachNaast theme. Bronnen, Apart
flux en flux higher minder andvervuiling reduced pollution. kan opleveren.
Waterinfrastructuur, from the themes of Sources, Waterzuivering Water Infrastructure, en Water-
Het onderzoek Research into early-warning naar early warning-systemen systems
kwaliteit Water Treatment wordt in and 2010 in Watereen Quality, thema-overstija theme-
heeft een prototype produced a prototype opgeleverd of a bacterial van een bacteriële biosensor biosensor for the voor detection detectie of atrazine. van atrazine. Met dethe Using Orbitrap Orbitrap massaspectrometer mass spectrometer, zijn the de
Akoestische Acoustic detection detectie can kan protect waterleidingen water mains
gende task force transcending question onderzocht wat will be studied de DPWby a task
rond gebouwen around buildingsbeschermen from (terrorist) tegen transgres-
bedrijven force in 2010: willen namely, met de Langetermijnvisie what are the desires waterof
(terroristische) inbreuken. sions.
keten: the DPW Watcompanies speelt er? Wat concerning is van belang the Longer-term voor de DPW-bedrijven? Vision of the Water-use WelkeCycle? rol willen Whatzij will vervullen? matter?
polaire polar problem probleemstoffen substances benzotriazolen benzotriazolesen benzothiazolen and benzothiazoles aangetoond were detected in drinkwater. in
Door By adapting het aantal the deeltjes number in of en particles de kwaliteit in, and
What will be important for the DPW compa-
drinking water. Er is een fysische basis gelegd voor interpo-
van quality the geproduceerd of, the water produced, aan te passen, sediment zijn
DPW-onderzoek in they 2009want richtte nies? What role do to zich play? onder
sedimentvorming formation and brown en bruin waterwater in thein distribuhet
meer op:
A physical basis was established for interlatie van grondwaterstanden tussen waar-
leidingnet tion network te voorkomen. can be prevented.
• de effecten van riet DPW-onderzoek in 2009 in infiltratiepanden; richtte zich onder
nemingspunten. polation of groundwater levels between observation points. Uit modellen voor de chloridebelasting van
Het demand The afnamevoorspellingsmodel forecast model SIMDEUM SIMDEUM now
de Rijn From models blijkt dat of the de chloride zoutbelasting loading nog of verder the
waterverbruik effectief. use.
modelleert also effectively nu ook models niet-huishoudelijk non-household water
omlaag Rhine itmoet. was shown that the salt-loading
• de gevolgen meer op: van het advies van de Deltacom• the missie effects (eindof2008) reeds op in infiltration de zuivering, inecologie river en hydrologie bij DPW-bedrijven; sections; • the een consequences minimodel voor ofde thesuccessie Delta Committee’s van vegetatie
must be further reduced. Eisen aan de laagste grondwaterstanden
Casestudies Case studieshebben have ledeen to astappenplan step-by-step plan
bij veranderende standplaatsfactoren; recommendation (late 2008) on treatment,
opgeleverd for the application voor hetoftoepassen GIS for analyses van GISofvoor
• ecology betere leidingnetanalyses and hydrology for door DPWkoppeling companies; van
kunnen alleen gebiedspecifiek Requirements relating to the lowest worden ground-
analyses vannetworks. distribution leidingnetten.
• a hydraulisch mini-modelmodel for the SynerGEE succession metofhet vegetation SIMDEUM-
–gebiedspecifieke they are dependent factoren on area-specific als bodemtype, factors
Binnen BTO, Within het BTO an Australian is een Australisch model is model beingvoor
• improved een deeltjesvanger distribution waarin network storende analysis deeltjes by in
geohydrologie like soil type, geohydrology en peilbeheer. and water-level
opwerveling calibrated forvan thesediment resuspension in leidingnet of sediment geijkt,
management. Voorbehandeling met ionenwisseling in een
ditdistribution in wordt gezamenlijk networks, verder which ontwikkeld. will be
• the ontstaan SIMDEUM en effecten modelvan for water zwerfstromen demand;in
further jointly developed. Klanten van waterbedrijven willen vooral
• a metalen particulate waterleidingen trap, in which bij bijvoorbeeld interfering partispoor-
gefluïdiseerd bed Pre-treatment with (FIX) ionvoor exchange oxidatie in a kan bijdragenbed fluidized aan(FIX) de biologische before oxidation stabiliteit can van
dienstverlening Water company zonder customers zorgen want, en above efficiënte all,
• controlled een methode manner; om watermonsters voor
water door to contribute NOM the of biological deeltjes stability te verwijderen, of
communicatie. a provision of service without worries and
• origin biomonitoring and effects te concentreren; of stray currents on metal
in een by water pilot removing in Weesperkarspel NOM particles: (Waternet) in a pilot
efficient communication. Waterbedrijven kunnen hun innovaties
with modelchanging voor waterafname; site factors;
geformuleerd. water levels can Zijonly zijnbe afhankelijk formulated van by area
daalde in Weesperkarspel het NOM-gehalte (Waternet) met ongeveer the NOM
en nieuwe Water companies rollen het canbeste best richten direct their op inno-
60 procent. content dropped by about 60%. De aanpak Dealing with van hormones hormonen and enmedicines genees- that middelen reach the sources die de bronnen of drinking voorwater drinkwater must bereiken moet preferably be source-directed. bij voorkeur brongericht To this end,
waterkwaliteit vations and their ennew milieu. roles at water quality and environment..
i Anne-Mathilde Hummelen, anne.hummelen@kwrwater.nl Hummelen, i Anne-Mathilde anne.hummelen@kwrwater.nl
zijn. Met with STOWA STOWA and en Rioned, Rioned the isnew daarvoor thematic het nieuwe BTO project: thematische “DealingBTO-project with pharmaceuticals Dealing
cles en tramwegen in the distribution of hoogspanningskabels; network can settle in a
• water maatregelen mains,tegen for example Aeromonas-groei near rail- and vantramnetten.
lines or high-tension cables;
Naast vier miniworkshops insamples 2009 thema• a method of concentrating zijn water for tische DPW-workshops gehouden over Klimaat bio-monitoring; en Legionella. • measures against Aeromonas growth in
networks. Dieuwke Voorhoeve, i
dieuwke.voorhoeve@kwrwater.nl
Apart from four mini-workshops, in 2009, thematic DPW workshops took place on Climate
with in drinking pharmaceuticals water production” in drinkingwas water started. production gestart.
connecting het leidingnet thegecontroleerd hydraulic model zullen SynerGEE bezinken; with
and Legionella.
i Dieuwke Voorhoeve, dieuwke.voorhoeve@kwrwater.nl
27
Industry & Water Research Onderzoeksprogramma Industrie en (OPIW) Programme Water (OPIW)
Asellus -–wastewater, afvalwater, sewerage riolering and the water en decycle watercyclus
KWR’s basiconderzoeksFunderend research programma KWR programme
Via KWR KWR Through Industrie Industry & Water & Water (KIW), (KIW), dat deel which
Asellus is a een multi-client multi-client-onderzoeksproresearch programme,
Een A special bijzondere place is plek held wordt by KWR’s ingenomen own research door
uitmaakt is part of the vanWater de kennisgroep Technology WatertechnoKnowledge
gramma, which is directed gericht op innovatie at innovationininde the waterwater
een eigen onderzoeksprogramma programme. Following agreementvan by the KWR.
logie, biedt Group, KWRKWR has since sinds2004 2004offered gespecialiseerd specialist
cyclus, cycle with waarbij a particular de integrale focusaspecten centraal on the inte-
Met instemming institute’s supervisors van de and commissarissen shareholders, en
advies en advice andonderzoek research to voor industrial industriële clients afnemers in,
grated staan. Het aspects. programma The programme is genoemd is named naar de
de aandeelhouders every year part of KWR’s van KWR revenues wordt isjaarlijks set aside
in bijvoorbeeld among others, the de (petro)chemie, (petro)chemical, papier, paper,
after waterpissebed, the water louse, een dier andat animal voorkomt that isin
eenthis for deelbasic van het research resultaat programme, van KWR which ingezet
voedingsmiddelen, food, swimming pool zwembaden and textileen industries. textiel-
present gezondein wateromgevingen healthy water environments en organisch and
voor dit offers anfunderende important seedbed onderzoeksprogramma, for the applied
industrie. KIW provides KIWthem levert with henexpertise onder andere in areas experthat
degrades materiaalorganic afbreekt. material. In 2009 In hebben 2009, de Asellus
dat een belangrijke research programmes. voedingsbodem In 2008 and 2009 biedtthis
tise overcooling include koelwater water en and ketelvoedingswater, boiler-feed water,
partners Asellus-partners Waternet Waternet and WML en set WML, up a een Council Raad
voor de toegepaste amounted to €500,000 onderzoeksprogramma’s. annually. This own,
waterhergebruik, water reuse, disinfection, desinfectie, process proceswater, water, Legio-
of van Participants, Participanten which ingesteld. established Deze heeft the het
In 2008 basic programme en 2009 bedroeg encompasses deze investering innovative
nella Legionella and membrane en membraantechnologie. technology. KIWKIW underdoet
research onderzoeksprogramma programme containing vastgesteld, the met following de
500.000projects research euro perwith jaar. durations Dit eigen, of funderende between
takes opdrachten commissions voor individuele for individual bedrijven companies en orga-
themes: thema’s: ongewenste undesirable substances stoffen in de inwatercyclus, the water
programma two and fouromvat years,innovatieve for which doctoral onderzoeksstudents
and niseert organises netwerkgroepen network groups voor de for chemische the chemical en
cycle, klimaat climate & energie & energy, en hergebruik and water van reuse water anden
projecten and graduated met een researchers doorlooptijd are brought van twee in.ofInvier
and voedingsmiddelenindustrie food industries, and the en swimming de zwembad-
substances aanwezige stoffen. present.Veel Many onderzoeksvragen research ques- zijn
jaar, waarvoor 2009, KWR researchers promovendi submitted en gepromoveerde 34 research
pool sector. sector. SindsSince 20062006, is eenone belangrijke of KIW’s most activiteit
tions daarnaast furthermore terug tederive leidenfrom naar unexpected dwarsverbanden
onderzoekers proposals for this worden programme; aangetrokken. seven of these
important van KIW hetactivities Onderzoeksprogramma has been the Industry Industrie & en
connections, als water in delike stad those of water between voorwater de landbouw. in the
In 2009 zijn proposals were door approved de KWR-onderzoekers and got under way. voor
Water Water (OPIW). Research InProgramme OPIW financieren (OPIW). circa In OPIW,
city Belangrijk or water aspect for agriculture. van Asellus One is dat important de verschil-
dit programma 34 onderzoeksvoorstellen
approximately 35 bedrijven gezamenlijk 35 companies onderzoeksprojecten, jointly finance
feature lende onderdelen of Asellus is van that de it watercyclus brings together niet alleen the
Within the zeven Water Technology Knowledge Group ingediend; van deze voorstellen zijn
research soms ookprojects, met overheidssubsidies. sometimes in combination Samen
different inhoudelijk parts bij of elkaar the water worden cycle, gebracht. not only Ditin
the projects being carried out are: gehonoreerd en van start gegaan.
with realiseren government zij zo een subsidies. belangrijk Together kennisplatform. they are
terms gebeurt of ook content, via regionale but also of through lokale samenregional
• Energy-efficient production of high-quality water
thus constructing an important knowledge
or werking local collaborations tussen de partners: between binnen the partners: Waternet,
Binnen using de forward kennisgroep osmosis from Watertechnologie various (waste)
Enkele resultaten van het OPIW-programma platform.
within het watercyclusbedrijf Waternet, the water voor Amsterdam cycle company en
worden water streams. uitgevoerd:
in 2009:
for omgeving, Amsterdam doorand samenwerking its surroundings; tussen through Brabant
• Influence energiezuinige of bio-fouling productieon van thehoogkwalitatief removal of organic
Here • binnen are some OPIW results 15 is eenof nieuwe the OPIW screeningstechniek programme
a Water collaboration en Waterschap between De Brabant DommelWater en door and
in voor 2009: Legionella pneumophila op basis van Q-PCR
Waterboard partner WML, Dedie Dommel; samenwerkt and through met WaterAsellus
• OPIW technologie project toepasbaar 15 made operational gemaakt voor a new de screepraktijk
partner schapsbedrijf WML,Limburg. which is working Zo draagttogether Asellus bij with aan
• invloed van biofouling op de verwijdering van
Waterschapsbedrijf de realisatie van hetLimburg. Bestuursakkoord In this way, Water-
The Water Quality & Health and Water Technology organische microverontreinigingen met nano-
Asellus keten. Binnen contributes KWR to verzorgt the realisation vooral het ofteam the
knowledge groups are collaborating on the filtratie/reverse osmosis-membranen.
Intergovernmental Afvalwater en Hergebruik Agreement de uitvoering of the Watervan
following project:
• OPIW in 2009project zijn drie 12 produced nieuwe OPIW-projecten an update of Handboek van
Chain. Asellus-projecten, Within KWR, in Asellus nauwe projects samenwerking are primamet
• DeNew kennisgroepen adsorbentia for Waterkwaliteit monitoring and en Gezondheid removal of
Koelwater start gegaan: [Cooling OPIWWater 45 - TOC Manual]. verwijdering uit
rily de partners. taken care of by the Wastewater and Reuse
enpolar Watertechnologie substances. werken samen aan het
• Three procescondensaat; new projects OPIW got under 48 -way: Alternatieve OPIW 45,
team who work in close collaboration with the
ning van koelwater techniqueen forproceswater; Legionella pneumophila, • based van OPIW on Q-PCR 12 – Handboek technology, Koelwater for cooling is een water update and gemaakt; process water activities.
TOC conditioneringsmethoden removal from processvoor condensate; OPIW koelwater, OPIW 48, 50 -Alternative Nieuwe technologische conditioning ontwikkelingen methods for cooling water; industriewater; and OPIW 50, New technological develop• ments in 2009inwerden industry in water. het kader van OPIW onder • Within meer cursussen the OPIW verzorgd framework, op het among gebiedother van koel-
Jan Hofman, i partners.
jan.hofman@kwrwater.nl
i Jan Hofman, jan.hofman@kwrwater.nl
water met forward micropollution withosmosis nanofiltration/reverse uit diverse (afval) waterstromen; osmosis membranes.
project: In the Water Quality &voor Health Knowledge • nieuwe adsorbentia monitoring en Group, research is being on: verwijdering vandone polaire stoffen. • Translation of in vitro toxicity data into health Bijrisks de kennisgroep for humans. Waterkwaliteit en Gezondheid • wordt Health onderzoek effects of gedaan new urban naar: water concepts.
things, water, hoge courses drukwere stoombereiding given in the area en demiwater. of cooling
• vertaling van in vitro toxiciteitdata naar
water, high-pressure steam preparation and
The Water Systems Knowledge Group is gezondheidsrisico’s voor de mens;
Danny Traksel, idemiwater.
danny.traksel@kwrwater.nl
i Danny Traksel, danny.traksel@kwrwater.nl
carrying out basic research into: stedelijke • gezondheidseffecten van nieuwe • A climate- and weather-proof evaporation waterconcepten. module for hydraulic models. • DeSoil kennisgroep and vegetation Watersystemen mapping using doetremote funderend onderzoek sensing. naar: • een klimaat- en weersbestendige verdampings-
Gertjan Medema, imodule voor hydrologische modellen; gertjan.medema@kwrwater.nl.
• karteren van bodem en vegetatie met remote sensing.
i Gertjan Medema, gertjan.medema@kwrwater.nl.
28
KWR 2009
Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO
Extreme conditions, omstandigheden, extreme micro-organisms micro-organismen “Bacteriënare “Bacteria zijneverywhere overal en het and milieu the environment selecteert:
zoekt, conditions, kijk dan just eens looknaar at drinking drinkwaterleidingen. water mains. Daarin Very
de does bacteriën the selecting: die hetthose best zijn bacteria aangepast that are aan best hun
stroomt clean water heel–schoon practically water, devoid vrijwel of nutrients zonder voedings– flows
omgeving adapted tokunnen their environment zich nu eenmaal can procreate het uitbundigst the most
throughEn them. yet, there are bacteria can stoffen. tochAnd, zijn er bacteriën die daarin that kunnen
voortplanten. profusely – thisOok is true onder under extreme extreme condities.” conditions Paulas
leven. live there. Die zijn Theyniet arekieskeurig not picky and en kunnen can make heel efficient lage
van well.” der Paul Wielen van der spreekt Wielen uit ervaring. speaks from Voor experience. hij bij KWR
use of very lowvoedingsstoffen levels of nutrients. If they get the Als concentraties efficiënt gebruiken.
begon Before als he senior began microbiologisch working at KWRonderzoeker, as a senior microbideed hij
ze chance, de kans such krijgen, micro-organisms groeien zulkecan micro-organismen also grow in the
onderzoek ology researcher, naar bacteriën he conducted die uitstekend research overleven into bacteria in
ook distribution in het leidingnet.” networks.”
extreme that survive omstandigheden, exceptionally well zoalsunder in diepzeezoutmeren extreme condiof tions in het – like maagdarmstelsel in deep-sea brine vanlakes kuikens. or inOnder the gastrozulke
Biologisch stabiel Biologically stable water
extreme intestinal condities tracts ofontwikkelen chickens. Micro-organisms zich micro-organismen with
Omprevent To die bacteriegroei that bacterial te voorkomen, growth, Paul zoeken and his Paul
met special bijzondere characteristics eigenschappen. develop under Vindt hij such zijn extreme huidige
en zijn collega’s colleagues studyuit how hoeone je leidingwater can make mains biologisch water
onderzoekswerk conditions. Doesn’t bij he KWR find dan hisniet current tam?research Bacteriën work in
stabieler more biologically maakt, zodat stable, er so minder that less bacteriën bacteria in can kunnen
‘gewoon’ at KWR a water? little dull: “Helemaal studying niet! bacteria Het geeft in “ordinary” me veel
groeien. grow in it. Bijvoorbeeld For example, door by reducing de hoeveelheid the amount potentiële of
voldoening water? “Absolutely dat mijnnot! wetenschappelijk It gives me great werk satisfaction hier wordt
voedingsstoffen potential nutrients nogeven verder further. te verlagen. That is Daarvoor why, among
toegepast to know that bij de mydrinkwaterbereiding scientific work here of is applied afvalwaterin
doen ze other things, onderthey meer take metingen measurements met een biofilmusing a biofilm
zuivering. preparing Bovendien drinking water heb ik ornog treating steeds wastewater. te maken met
monitor. Daarin Water flows stroomt within het te the onderzoeken monitor along water a
extreme Moreover, micro-organismen. I am still involvedBacteriën with extreme die afvalstoffen micro-
langs een surface upon oppervlak which waarop micro-organisms micro-organismen can grow,kunnen just
afbreken organisms. zijn Bacteria al bijzonder, that degrade maar alswaste je extreme materials condities are
groeien, as occursnet in distribution zoals in leidingnetten networks.gebeurt. “Currently, “Nuitduurt often
already special, but if you’re looking for extreme
het vaak takes us up vijfto maanden five months voorto weget eena duidelijk clear picture beeld of the hebben van growth of bacteria de groeion van the bacteriën surface –op we het want oppervlak to know dat willen that faster. we sneller That’sweten. why we Daarom are working werken onwe a biofilm aan een biofilmmonitor monitor that makes die beter better contact contact maakt withmet the het water water en sneller and showsgroei growth laatfaster. zien. Maar But also ook on aanbetter beteremeasumeetmethodes rement methods voor afbreekbare for degradable voedingsstoffen, nutrients, such zoals as ‘assimileerbaar ‘assimilable organic organisch carbon’ koolstof or AOC.” ’ of AOC.”
Monitoren Monitoring Hoe erg How serious is hetiseigenlijk it actually dat if er sometimes soms minieme minimal hoeveelheden bacteriën amounts of bacteria in leidingwater can grow in groeien? mains water? “Vaak“It is is dat harmless, often onschadelijk, but maar sometimes soms niet. not. The De Legionella Legionella pneumophila-bacterie pneumophila bacterium kandoes geenyou kwaad no harm als jeifhem you opdrinkt. drink it. But Maar if you alsinhale je hemitonder underde the douche shower, inademt, you can kunlegionnaires’ get je veteranenziekte disease: krijgen: pneumonia longontsteking with dangerous met gevaarlijke complicaties. complications. That’s whyWe wemoeten have to daarom always be altijd on waakzaam the lookoutblijven for what tegen might wat grow er in inwater water.kán When groeien. for Wanneer bijvoorbeeld instance, because of climate door klimaatverandering change, higher tempevaker hogere ratures occur temperaturen more frequently in in het the leidingnet distribution gaan
“We have to always be on the lookout for what might grow in water.” Paul van der Wielen:
voorkomen, network, potential zullen potentiële pathogensziekteverwekkers that grow well in die bij hogere warmer temperatures temperaturen will goed multiply. groeien In the zichsummer gaan vermeerderen. of 2010, therefore, Daarom we are gaan going weto tijdens monitor de zomer to see van 2010 monitoren whether these pathogens of deze ziekteverwekkers are present in the aanwezig distrizijn in drinking buted het gedistribueerde water.” drinkwater.”
29 Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO
Ondergrondsequality Underground kwaliteitsbewaking surveillance
“Over the past decade, distribution networks have been designed in such a way that residence times have become shorter.” Nellie Slaats:
Nellie Slaats is abijspecialist KWR specialist in water inmains leidingmaterials
Maar But what wathappens gebeurt during er tijdens long, langdurig hot summers? hete zomers? Drinking
materialen. at KWR. SheZe has heeft 17 years’ zeventien experience jaar ervaring in the effects met het of
Drinkwater water produced dat is from gemaakt surfaceuit water oppervlaktewater is already at a
effect van water on mains watermaterials op leidingmaterialen and vice-versa. en andersom. Apart from
heeft dan higher temperature al voor de before zuivering purification, een hogere and temperathe soil
Naast her research onderzoeker activities, is zeshe teamleider is also Team WaterinfrastrucLeader, Water
tuurwarms also en ook up. de bodem “Duringwarmt protracted op. “Bij summer langdurig weather,
tuur, projectmanager Infrastructure, projectbinnen manager Waterinfrastructuur in Water Infrastruc-
zomerweer ‘hot spots’ can kunnen occur er in in thehet distribution leidingnetnetwork, ‘hot spots’
en programmacoördinator ture, and programme coordinator van de BTO-programma’s of BTO’s Water
ontstaan, where soil waar temperatures de temperatuur over 25°C van cande occur. bodem These boven hot
Waterdistributie Distribution and Client en Cliënt 21 programmes, 21, die wordenwhich uitgevoerd are
25°C kan spots arekomen. primarily Die located ‘hot spots’ underliggen asphalt vooral and in onder sandy
voor de drinkwaterbedrijven. conducted for the drinking water Metcompanies. collega’s vanWith KWR
asfalt enIfin ground. the zandgronden. water stays immobilised Als het waterfor dan a longer ook
en de Universiteit colleagues from KWR vanand Amsterdam the University is ze betrokken of Amsterdam,
nog langer time in a warm stil blijft part of staan the mains, op een its warme temperature plek in de
bij het she is involved onderzoek in the naar research de opwarming into soilvan warming de bodem and
leiding, can rise beyond kan de watertemperatuur the agreed limit of 25°C. oplopen Overtot theboven past
en de its impact gevolgen on the daarvan temperature voor deintemperatuur the drinkingin water het
de afgesproken decade, distribution grensnetworks van 25°C.have De afgelopen been designed tien jaar
drinkwaterdistributienet. distribution network. The temperature De temperatuur in this in dat network net
zijn in such leidingnetten a way that there zo ontworpen are few instances dat weinig of long lange
wordt is not regulated: niet gereguleerd: drinking drinkwater water is collected wordt gewonnen from
verblijftijden residence times, optreden, but these maar canin indeed oudere occur netten in older kan
uit oppervlaktewater surface water and groundwater en grondwater usingmet purification zuiverings-
dat wel voorkomen. networks. That is whyDaarom the microbiologists onderzoekentoday de microare
technieken die techniques, which niets inaan no way de begintemperatuur affect the initial tempevan het
biologen the studying nu wat effects hetofeffect higher is van surrounding hogere omgevingstemperature
water veranderen. rature of the water.Het Thekomt resultdaardoor is that the meestal water met usually een
temperatuur on the temperature op de temperatuur and quality ofen drinking de kwaliteit water.” van
temperatuur ends up in thebeneden mains at15°C a temperature in de leidingen under terecht. 15°C.
drinkwater.”
30
KWR 2009
Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO & Basic & funderend Research
Emerging substances - on op de theuitkijk lookout voor for new nieuwe substances stoffenor ofeffects effecten Emerging substances Emerging substances,of or‘nieuwe “new substances”, stoffen’ zijn arestoffen substances die nog that niet have eerder neverin before water been zijnfound aangetrofin water. Some, because are truly new inin anhet aquatic environment, fen. Sommige omdatthey ze echt nieuw zijn aquatisch milieu, others, anderebecause, omdat zethough nu pasprevimet ously present, they havemeetmethoden only now been detected to new oral improved measurement En methods. nieuwe of verbeterde worden thanks gemeten, maar eerder voorkwamen. soms And sometimes it is a kennis question of new knowledge the health effects of already knownDe substangaat het om nieuwe over de effecten vanabout al bekende stoffen op de gezondheid. onderces. KWR’s researchers keen on discovering substances or effects They can inZo this way zoekers van KWR zijn are erop gebrand om zulkesuch stoffen of effecten vroegearly. te ontdekken. kunnen study whether the can present problems and measuresnoodzakelijk need to be taken. ze onderzoeken ofsubstances ze een probleem kunnen vormen enwhether of maatregelen zijn. Indicatievestandards Indicative normen
kelen can develop en uitvoeren and apply omchemical de concentraties analysis van methods die
In 2009, 2009 werkte toxicologist toxicoloog Merijn Merijn Schriks Schriks worked voor forhet BTO
specifieke to measurestoffen the concentrations te meten. Samen of that met specific het RIVM en
BTO on research aan eeninto onderzoek 50 emerging naar vijftig substances nieuwe instoffen surface
het Trimbosinstituut substance. Together with doenRIVM we nu and bijvoorbeeld the Trimbosonder-
in oppervlakte-, water, groundwater grondanden drinking drinkwater, water waaronder – including
zoek naar we instituut, restanten are currently van drugs doing in research grond- eninto opper-
geneesmiddelen, medicines, gasoline benzineadditieven, additives, plant protection gewasbestrijagents
vlaktewatermonsters residues of drugs in Dutch uit Nederland. groundwater Onderzoekers and surface
dingsmiddelen and x-ray contrast en röntgencontrastmiddelen. agents. For 10 of these substances Voor tien
in Antwerpen water samples. enResearchers het SpaanseinCastillon Antwerpontwikkelen (Belgium)
van die there existed stoffen drinking waren er water drinkwaternormen standards – including van onder
tegelijkertijd and Castillón simultaneously hun eigen methoden developed daarvoor theiren own doen
andereofde those the World WHO Health – but for Organisation, the other 40voor there dewere andere
daarmee metingen methods to do this, aan and dezelfde they’re applying watermonsters. them to the Zo
veertigFor none. niet. these Voor latter dezesubstances, stoffen heeft hehij derived veiligesafety grens-
krijgen same samples. we diverse, Thusonafhankelijke we’ve got different, methoden independent om de
waarden limit values afgeleid from toxicological uit toxicologische literature literatuurgegedata. “Most
aanwezigheid methods to demonstrate van drugs aan the te presence tonen. of In drugs. Nederland In the
vens. “De meeste substances,” says stoffen Merijn,bleken “seemed in to zulke be present lage concenin
gebruiken wewe Netherlands daarvoor use, among onder others, andere accurate onze accurate mass
traties such low in concentrations water voor te komen, in the water, dat daarvan that no geen impact
massabepalingwith determination met de Orbitrap Orbitrap mass massaspectrometer.” spectrometer.”
gezondheidseffect on health can be expected te verwachten from them. is. Hun Their concenconcentraties blijven trations remained ruimway onder under de veilige the safety grenswaarden, limit values,
... or of juist rather naar an effect een effect
die eveneens which themselves met een are flinke established veiligheidsmarge incorporating zijn
Merijn: “The second “De tweede path,” Merijn weg iscontinues, om niet naar “does specifieke not entail
bepaald. a significant Voorsafety enkele margin. stoffenFor zijnsome de indicatieve substances
stoffen te looking forzoeken, specificmaar substances, naar effecten. but for effects. We hebben For this,
normen the indicative vrij laag, standards hun concentratie are quite low, in water so that moet their
daarvoor we have atsteeds our disposal meer effectgerichte more and more testen effect-directed of bioas-
daarom goed ininde concentration the gaten water worden must be gehouden closely followed of gemo-
says tot tests, or onze bioassays, beschikking and we are en maken makinger more steeds andmeer more
nitord. or monitored. Dat zijnThese bijvoorbeeld include, benzeen, for example, 1,4-dioxaan, benzene,
bruikbaar of them usable voorfor toepassing applications op watermonsters. on water samples. Met With
NDMA, 1.4 dioxane, carbamazepine NDMA, carbamazepine en twee perfluorverbindingen. and two perfluoro
commerciële commercial bioassays bioassays wekunnen can trace, we for bijvoorbeeld example, diffe-
Op deze manier compounds. In this weten waywe weaan know welke which stoffen substances de water-
diverse rent types soorten of hormonal hormonale activity: activiteit oestrogen, opsporen: androgen,
bedrijven should be prioriteit given priority moeten by the geven. water companies.”
oestrogeen, androgeen, progesterone, thyroid andprogesteron, adrenal gland schildklierhormones.en bijnierschorshormoon. Other biological effects that Andere we research, biologische or would effecten like
Op zoek naar Searching for a een specific specifieke substance... stof…
dieresearch, to we onderzoeken are the mutagenicity of willen onderzoeken and teratogenicity zijn de
Pim this “For de Voogt, monitoring principal process,” scientist says chemische Pim de Voogt, water-
–mutageniteit do DNA changes en teratogeniteit or malformations – ontstaan occur iner a foetus dna- –
kwaliteit Scientist, Principal bij KWR en Chemical hoogleraar Water Milieuchemie Quality at KWR aan de
veranderingen and the effects on of the misvormingen immune system, van een thefoetus neurology – enor
Universiteit and professorvan of Environmental Amsterdam: “Voor Chemistry dat monitoren at the kun
effectensystems. enzyme op het immuunsysteem, We would like to have de neurologie a good panel of of
je twee wegen University of Amsterdam, bewandelen. “you Alscan je weet take welke two paths. stoffen
enzymsystemen. bioassays to be able Wetowillen estimate graag theeen effects goed onpanel human
jeyou If zoekt, know kunwhat je chemische substances analysemethoden you’re looking for, ontwikyou
van bioassays health. Such tests hebben further omallow effecten you op to measure de menselijke the
31
gezondheid effect of mixes teof kunnen these kinds inschatten. of substances. Met zulke This tests could kun be quite je bovendien different from meten a simple wat het adding effectup is of van the mengsels indivivan dergelijke dual effects.” Pim stoffen. adds: Het “if we effect discover van een an effect, mengsel we can van advanced use stoffen zou methods wel eens like anders the Orbitrap kunnento zijn reveal danthe simpelweg identity of the eensubstance optelsombehind van individuele the specific effecten.” effect.” Pim: “Bovendien kunnen we, als we een effect vinden,
Understanding substance met geavanceerde methoden als behaviour de Orbitrap de identiIn his work at the University ofdat Amsterdam, Pim teit ophelderen van de stof die effect veroorzaakt.” focuses intensively on understanding why substances
Begrijpen van stofgedrag behave in a particular manner in water, sediment, Bij zijn aan de UvA Pimalso zichworking sterk op soil andwerk organisms. KWRconcentreert researchers are begrijpen waaromofstoffen zich op bepaalde manier on the behaviour substances ineen drinking water gedragenduring in water, sediment, bodem en sources, water treatment, and inorganismen. the body, as Bij KWR houden onderzoekers zich ook bezig met het well as on their behaviour’s significance for health. gedragitvan stoffenainmatter de bronnen voor bij “Since is usually of very lowdrinkwater, concentrations desubstances zuivering, ininhet lichaam en de betekenis voorthe de of water, people often think that gezondheid. “Omdat meestal om heel lagebeconceneffect of water intakehet is negligible. But don’t fooled: traties van stoffen about in water gaat, denken mensen vaak humans consume two litres of water per day –
“A lot of foods – like vegetables
datterms de effecten van wateropname tecomponent verwaarlozen zijn. in of mass that is the largest of our
Pim de Voogt (r):
Maardiet. vergis je niet: mens– consumeert circa daily And a lot een of foods like vegetables ortwee grains
or grains – have made use of a great many
water per dag, dat is inmany massa het grootste –liter have made use of a great litres of water deel before
litres of water before they reach our plates.”
van ons dagelijkse dieet. En veel zoals groente they reach our plates. When youvoedsel, add it up, those low of graan, heeft heel litershave water gebruikt voordat concentrations canwat actually a substantial effect.” het bij ons op tafel staat. Bij elkaar opgeteld kunnen die
Taking responsibility lage concentraties dus wel degelijk een effect hebben.” Merijn looks mostly at the toxicological side of the
Verantwoordelijkheid question: how much effect isnemen too much effect – how
Merijn Schriks (l):
“The principle is naturally: non-natural
substances do not belong in the water.”
Merijn kijktthe vooral naar de toxicologische kant van low should concentrations remain? “The principle denaturally: kwestie: hoeveel effect is te veel effect – hoe laag is non-natural substances do not belong moeten concentraties blijven? “Hetnot principe in the water nor in nature, and Merijn: should also be in het water en inwork de natuur en mogen ook niet indo because humans and consume, substances
De graal The grail Eigenlijk zijn beide onderzoekers op zoek naar een
drinkwater terechtkomen. Maar The doordat mensen nevertheless end up in the water. recent REACH
Actually, bothgraal researchers are in search of aMerijn: kind soort heilige van de waterkwaliteit.
werken en consumeren, komen stoffen in het legislation in Europe withdraws the verytoch persistent
of holy grail of water quality. “What we wouldhebben love “Het liefst willen we een panel van bioassays
waterrecht.which De recente REACH-wetgeving in Europa substances pile up in the environment. This
to is aoogopslag panel of bioassays in a blink of an dathave in één laat zien that op welke fysiologische
haalt de zeer persistente die zichofstapelen provides a stimulus to thestoffen introduction better in
eye would show us which physiological end-points eindpunten een watermonster effect heeft – en ook
het milieu eruit. Dit prikkelt tot introductie vanhard beter water-soluble substances, which are frequently
a water has an effect on – and also what Het wat dat sample betekent voor de humane gezondheid.
wateroplosbare stoffen, vaak lastig te to verwijto remove through waterdie treatment. Wezijn have
this means health. will een be adergelijk long time zal nog wel for eenhuman hele tijd durenItvoor
deren met waterbehandeling. moeten er vanuit assume that foreign, emergingWe substances will
before such a panelis. is Samen available. But together with panel beschikbaar met zeven internatio-
gaan dat in vreemde, continue to grondturn upen inoppervlaktewater groundwater and surface
seven international fromResearch the Global Water nale partners uit de partners Global Water Coalition
nieuweResearch stoffen blijven opduiken. Onderzoek naar water. into emerging substances therefore
Research Coalition, we’re already working on the werken we al aan het valideren van een panel van
emergingvery substances blijft dus hard nodig.” remains necessary.”
validation of a panel of hormone assays.” hormoonassays.”
is natuurlijk: niet-natuurlijke stoffen he horen niet allowed to end up in drinking water,” says. Butthuis
32
KWR 2009
Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO
Removing pathogens Verwijdering ziekteverwekkers under the onder de loep magnifying glass Ziekteverwekkende Pathogenic micro-organisms micro-organismen appear in komen sourcesin ofbronnen drinkingvoor water drinkwaterproductie production. Wim Hijnen voor. Wimresearched has Hijnen heeft how onderzocht one can demonstrate op welke manier how well je kunt theaantonen different purification hoe goed desteps verschillende remove zuiveringsstappen these pathogens. Indeze 2009, ziekteverwekkers he earned his doctorate verwijderen. on the In basis 2009 of is hij thisop research. dit onderzoek “I have been gepromoveerd. working for quite “Bij some de afdeling time now Microbiologie in the Microbiology werk ik al department geruime tijd onaan the de microbiological microbiologische safety of veiligheid drinking water,” van drinkwater”, recounts Hijnen. vertelt“An Hijnen. important “Een belangrijke question that vraag I am dieattempting ik daarbij to probeerthere answer te beantwoorden is how to quantify is hoe whether we kunnen drinking kwantificeren water isof safe. drinkwater In 2004, together veilig is. In with 2004 my heb ik met mijn supervisor, I decided leidinggevende to make this besloten the subject om op of dit my onderwerp thesis.” te promoveren.” Boeiend subject Exciting onderwerp
uitgegaan two indicators van twee occurindicatoren, in considerably E. coli higher en sporen concentravan
“NatuurlijkIwist “Naturally, realized ik dat that promoveren researching naast for amijn doctorate, werk
sulfietreducerende tion than do the ‘corresponding’ Clostridia. Deze pathogens”. twee indicatoren
veel energie alongside myen work, privétijd would zou consume vragen. Toch a lot of heb energy ik voor
komen in een aanzienlijk hogere concentratie voor
dit traject and privategekozen. time. However Onder andere I optedomdat to follow ik veilig this path.
Removal performance dan de ‘bijbehorende’ ziekteverwekkers.”
drinkwater Among other een reasons, belangrijk I didmaatschappelijk it because I feel drinking thema vind
“The idea behind using indicators is that when you
waaraan water is an ik important graag een bijdrage social question, lever. Daarnaast one that doe I’d like ik
Verwijderingsrendement measure the percentage of indicators removed by
graag to make experimenteel a contribution onderzoek, to. I also enjoy zeker doing als de expeuitkom-
“Het idee bijfrom het gebruik indicatoren is dat alsthis purification the rawvan water, you can translate
sten daarvan rimental research, toepasbaar particularly zijn inifde the praktijk. results Verder can be vind
je meet welk percentage ervan door de zuivering uit removal percentage into the percentage of pathogens
ik het gedrag applied in thevan water micro-organismen practice. Furthermore, in verschillende I find the
het ruwe water wordt verwijderd, dit verwijderemoved. The sensitivities of E. Coli je bacteria and
zuiveringsprocessen behaviour of micro-organisms een boeiend in different onderwerp, purification omdat er
ringspercentage kunt vertalen naar Clostridia spores to disinfection differ,de soverwijdering that these
verschillende processes an exciting natuurwetenschappelijke subject because it kennisvelden involves a
van de ziekteverwekkers. Deabout gevoeligheid van E. indicators tell us something the removal of
bij komen variety of scientific kijken. Enfields. als dit And danifwetenschappelijk it is then scientifically
coli bacteriën en Clostridia sporen voorto desinfectie various pathogen types. I first checked see whether
wordt gewaardeerd, appreciated, it is veryissatisfying.” dat heel bevredigend.”
niet hetzelfde, waardoor deze indicatoren Iiscould establish removal performances using ons the wat vertellen verwijdering van companies. verschillende historical dataover fromde the drinking water
Indicatoren Indicators
soorten ziekteverwekkers. Ik heb eerst gekeken of This worked for the first purification steps, but not
“Bij mijn “The use of onderzoek so-called staat ‘faecal’ het indicators gebruik is van central zogeheten to
ik de verwijderingsrendementen met historische for those further along the line. After a number of
fecale my research. indicatoren In practice, centraal. it isIn not depossible praktijkto is show het niet all
gegevens van drinkwaterbedrijven kon vaststellen. purification steps, the amount of indicator bacteria
mogelijk ommicro-organisms pathogenic alle ziekteverwekkende in drinking micro-orgawater. Not
Dat lukte voor de eersteso zuiveringsstappen, maar niet is considerably smaller, that one can’t demonstrate
nismen only because in drinkwater there are aan many tedifferent tonen. Niet pathogens, alleen omdat
voor de stappen verderop in de keten. Na een aantal their presence using existing methods of analysis”.
er veel but alsoverschillende because the ziekteverwekkers safety standards are zijn, strict. maar They ook
zuiveringsstappen is de hoeveelheid indicatorbacte-
omdat defor approve, veiligheidsnormen example, only a single streng virus zijn. inZe anstaan amount
Thousand riën namelijklitres aanzienlijk kleiner, waardoor je ze met
bijvoorbeeld of water which maar youéén could virus fill a toe swimming in een hoeveelheid pool with.
“In order to increase the sensitivity, I adapted the de bestaande analysemethoden niet kunt aantonen.”
drinkwater For this kindwaarmee of practical je een reason zwembad we work zou with kunnen indi-
current methods. In doing so, I stuck as much as
vullen. Om cators: specific, dit soort harmless praktische micro-organisms redenen werken through we
Duizend possible to liter existing practices. In this new method you
met indicatoren, which you can demonstrate specifieke onschadelijke the presence ofmicro-orgapathogens.
“Om de gevoeligheid te vergroten heb ik de bestaande examine water samples of 100 to 1,000 litres instead
nismen For my research waarmee I started je de aanwezigheid out with twovan indicators, ziektever-
methoden Daarbij heb ikThis zoveel mogelijk of the usualaangepast. volume of 100 millilitres. adaptation
wekkers E. coli andkunt spores aantonen. of sulfite-reducing Voor mijn onderzoek Clostridia.ben These ik
vastgehouden aan de praktijk. Bij deze allows you to show thebestaande presence of the indicators
33
nieuwe in the last methode purification onderzoek phase as je een well.watermonster But you’re notvan
Uitkomsten Results applied toegepast
honderd there yet.tot Youduizend also have liter to know in plaats to what van het degree gangbare you
“De proeven “The tests ledhebben not onlyniet to reliable alleen geleid translation tot betrouwkeys from
volume can translate van honderd the removal milliliter. percentages Door deze intoaanpassing percen-
bareindicators the vertaalsleutels to thevan pathogens. de indicatoren They also naar showed de ziekthat
kun jeof tages depathogens aanwezigheid removed. van de To indicatoren find this out,ook together in
teverwekkers. the results of a Ze dose laten testook canzien onlydat translate je de uitkomsten into a prac-
de laatste with researchers fase van from de zuivering water companies aantonen. andDaarmee RIVM, I
van een tical process doseerproef if the latter’s alleen circumstances kunt vertalencorrespond naar een as
ben je er nog conducted dose niet. tests Je moet with both ook nog the indicators weten in hoeverre as well
praktijkproces much as possible alsto dethose omstandigheden of the test. What daarvan makes zome veel
je het as the verwijderingspercentage pathogens. In this, I lookedkunt at processes vertalen like naar
mogelijk very happy overeenkomen is that the drinking met die water vancompanies de proef. Waar are,
de verwijdering disinfection withvan ozone de ziekteverwekkers. and UV, slow sand filtration Om dat te
ik heel in the meantime, blij mee ben, applying is dat de thedrinkwaterbedrijven results of my researchde
bepalen and ground hebpassage.” ik, samen met onderzoekers van water-
uitkomsten in testing thevan microbiological mijn onderzoek safety inmiddels of theirgebruiken drinking
bedrijven en RIVM, doseerproeven gedaan met zowel
bij hetThat, water. toetsen after van all,de ismicrobiologische why one does this.” veiligheid van
de indicatoren als de ziekteverwekkers. Daarbij heb ik
hun drinkwater. Daar doe je het ten slotte voor.”
gekeken naar processen als desinfectie met ozon en UV, langzame zandfiltratie en bodempassage.”
“I examine water samples of 100 to 1,000 litres instead of the usual volume of 100 millilitres.” Wim Hijnen:
34
KWR 2009
Onderzoeksprogramma: Research programme: OPIW OPIW
Safe swimming Veilig zwembadwater pool water zonder vervelende without irritating bijwerkingen side-effects Bij de desinfectie When one disinfects vanswimming zwembadwater pool water met chloor with chlorine, kunnen stoffen substances ontstaan can be diecreated gezondheidsthat klachten cause health veroorzaken complaints bij by personeel pool personnel en bezoekers and users. van zwembaden. Other disinfection Anderemethods desinfectieare methodendesirable. therefore zijn daarom KWR gewenst. has developed KWR heeft a research een onderzoeksplan plan for practical ontwikkeld researchvoor into praktijkonderzoek alternatives. promising naar kansrijke alternatieven. Zwemmen Neither of them doen swims ze geen that much, van beiden and certainly veel en
Randvoorwaarden Controlling parameters beheersen
never al helemaal in a swimming niet in een pool. zwembad. Nevertheless Toch houden they are ze
“Uitgangspunten “We’re starting out zijn with datthe hetassumption onderzoek plaatsvindt that the
intensively zich intensief occupied bezig met with zwembaden. swimming pools. Frank OesterFrank
in één zwembad research should be enconducted dat de technieken in a single na swimming elkaar
Oesterholt holt als onderzoeker as a researcher bij KWR at KWR en Wilfred and Wilfred Reinhold
worden pool, and getest. that the Optechniques die manier should zijn de be randvoortested one
Reinhold als opdrachtgever as the client bij het from ministerie the Dutch van Ministry VROM.of “De
waarden after the other. het beste In this te beheersen. way the parameters We stellencan voor beom
Housing, laatste jaren Spatial klagen Planning personeel anden thebezoekers Environment van
eerst te kijken controlled the best. bij welke We propose vorm van tochloordosering first check what de
(VROM). zwembaden “Over geregeld the past over fewhuidyears, enswimming slijmvliesirritapool
minste form of ongewenste chlorine dosebijproducten produces theontstaan. least quantity Vervolof
personnel ties”, vertelt and Reinhold. visitors regularly “Welke stoffen complain precies about deze skin
gens kan dezeWe by-products. chloordosering can then combine worden thisgecombineerd dose with
and klachten mucous veroorzaken membrane is onbekend, irritations,”maar recounts duidelijk Rein-
metsupplementary the de aanvullendedisinfection desinfectietechnieken techniquesom to then de
hold. is dat“Exactly het gaatwhich om chemische substances verbindingen cause thesedie problems
werking van determine the elke action combinatie of each combination.” te bepalen.”
is ontstaan not known, doorbut eenitreactie is cleartussen that we’re chloor dealing en stoffen within chemical het watercompounds afkomstig van that mensen arise through - denk aan the urine, reaction
Slimste manier Smartest manner
between zonnebrandcrème chlorine and en make-up substances - ofin van thespeelattriwater that
Beiden Both men hopen hope dat that hetthe onderzoek researchsnel can get kanunderway beginnen.
come buten.from Daarom humans hebben – forwe example, KWR inurine, 2006 gevraagd sun-tan
Volgens soon. According ReinholdtoisReinhold, het echterthey nogare niet not zover: quite“We there
lotion onderzoek and make-up te doen naar – or alternatieve from recreational desinfectiemeequipment.
moeten yet: “We eerst have to nog answer een paar a couple vragen ofbeantwoorden. questions first.
That thoden, is why waarbij we asked die chemische KWR in 2006 verbindingen to do research niet of
Hoe kunnen How can we,we forbijvoorbeeld example, best demeasure ongewenste the undesibijpro-
into veel beperkter alternativeontstaan.” disinfection methods, in which these
ducten rable by-products, het beste meten and what en wat is the is de smartest slimste manner manier
chemical compounds don’t arise, or do so to a much
omregistering of het aantalthe mensen number in het of people bad te registreren? in the pool. Also,
Kansrijke technieken lesser degree.”
Verder we stillmoeten have to we arrange de financiering the project’s van financing het onderzoek – over
Oesterholt: “We hebben vijf technieken gevonden
- het €2 million gaat om is involved. ruim twee In light miljoen of the euro planned - nog regelen. cut-
Promising die een goedetechniques kans bieden op verbetering. Bij deze
Gezienthe backs, de voorgenomen ministry will not bezuinigingen be able to allocate zal het that minis-
“We found five techniques thatklein havebeetje a goodchloor chance of technieken combineer je een met
terie dat That’s amount. bedragwhy nietwe’re kunnen now opbrengen. looking at Daarom subsidy
improving the situation,” says Oesterholt. “In these andere desinfectietechnieken. Zonder chloor is het
kijken we nu naar subsidiemogelijkheden.” possibilities.”
techniques one combines a littleniveau bit of chlorine with namelijk erg lastig het huidige van veiligheid other disinfection techniques. Without chlorine it van zwembadwater te blijven garanderen. Voor prakis actually verymet harddeze to continue tijkonderzoek techniekguaranteeing hebben we inthe 2009 current safety of swimming pool water. Before samen met vijflevels andere partijen een plan ontwikkeld.” undertaking the practical research into this technique, we developed a plan with five other parties in 2009.”
35
Five promising techniques • Sodium hypochlorite and medium-pressure UV lamps • Sodium hypochlorite and low-pressure UV lamps • Salt electrolysis • Sodium hypochlorite with ozone • Sodium hypochlorite with coal powder.
Frank Oesterholt (r) and Wilfred Reinhold (l):
“We’ve found five techniques that offer a good chance of reducing skin and mucous membrane irritations.”
36
KWR 2009
Onderzoeksprogramma: Research programme: Asellus Asellus
Fromafvalwater Van wastewater naar to energie, energy, grondstoffen raw materialsen and schoon clean water water Tijdens his During zijntraining opleiding to tot become medisch a medical microbioloog microbiologist, zag KeesKees Roest Roest bacteriën saw bacteria en andere andmicroorganismen other micro-organisms vooral als gezondheidsrisico’s. primarily as a healthNu risk. richt Now, hij zich however, juist his op samenwerking efforts are directed met at micro-organismen, working with micro-organisms, specifiek de micro-organismen specifically those that die ‘vuiligheid’ remove “filth” uitfrom rioolwater sewage halen. water. Hij wants He wil rioolwaterzuivering to make wastewater duurzamer treatment maken moredoor sustainable tegelijkertijd by simultaneously voedingsstoffen, recovering water en energiewater nutrients, terug te and winnen. energy.De Current huidige wastewater rioolwaterzuiveringen treatment yields leveren no raw geen materials nieuwe and grondstoffenis furthermore opcostly en kósten in terms juist ofenergie. energy.
Bioreactoren Bioreactors
riool, dat kan corrosieproblemen veroorzaken. sewerage, which can cause corrosion problems.Maar But,
Kees In 2009, heeft Kees in 2009 set upeen a new nieuw wastewater afvalwaterlaboratolaboratory,
met een slimme laten by using a smartaanpak approach, wewe canmicro-organismen have micro-orga-
rium four with ingericht, state-of-the-art met vier state bioreactors of the artconnected bioreactoren, to
dit sulfaat pas bijthis de zuivering omzetten in waternisms transform sulphate during treatment into
gekoppeld an advanced aan computer een geavanceerd system. “In computersysteem. these reactors we
stofdisulfide. DaarbijThus wordt meteen organische hydrogen disulphide. organic matter is immedi-
“In deze study the reactoren current processes bestuderen used wein dewastewater huidige treat-
stof verwijderd. Andere micro-organismen ately removed. Other micro-organisms can kunnen then use
processen ment, as well in de asafvalwaterzuivering processes that can render en processen the treatdie
dat waterstofdisulfide vervolgens gebruiken bij of de that hydrogen disulphide in the transformation
de zuivering ment more sustainable duurzamerand of energiezuiniger energy-efficient. kunnen Using
omzetting nitraatIn inthe stikstof. Uiteindelijk hoef nitrate intovan nitrogen. end, using this method
maken. In hoeveelheden quantities of two to seven van litres twee wetot arezeven able to liter imitate
je opneed dezeto manier beluchten enenergy.” bespaar je you aerateminder less andteyou thus save
bootsen what happens we na to wat tens in de of cubic praktijk metres in afvalwaterzuivein practice. In
energie.”
ringen this way van wetientallen can measure kuubs and gebeurt. adjust (including Daarbij kunnen remowe alle tely) all procesomstandigheden process parameters, from meten the temperature en bijstellen, to
Robust and simple Robuust simpel Kees is parten of the Wastewater and Reuse team
van amount the de temperatuur of raw nutrients tot het gehalte and salts, aanto voedingsthe acidity
Kees hoort bij het teamcarries Afvalwater en hergebruik, dat which, among others, out the Asellus
stoffen or gas development. en zouten, deIn zuurgraad the evening of gasontwikkeling I can quickly check
onder meer het uitvoert programme (seeonderzoeksprogramma page 27). Asellus work Asellus includes
- ookthe how op afstand. reactors ’sare Avonds running kanusing ik thuis myvia laptop.” mijn laptop
(pag. 27). into Binnen Asellus wordt onder research how one can extract asmeer muchonderzocht organic
nog snel controleren hoe de reactoren draaien.”
hoe je zoveel mogelijk organische stofThis uit afvalwater matter as possible from wastewater. organic
Seawater flushing the toilet Zeewater door de research WC As part of KWR’s basic (see page 27) we use
haalt. Deze stof kanbiogas. wordenResearch vergist tot matter can organische be fermented into is also
Binnen het onderzoek vanwould KWR (p. 27) reactors, forfunderend instance, to study what happen
afvalwater via eencontact speciaalwith membraan contact te wastewater into a clean in salt-solution
worden de reactoren bijvoorbeeld gebruikt om te if you were to flush toilets using sea water instead
brengen metmembrane, een schone zoutoplossing, wordtout hetof via a special the water is “drawn”
onderzoeken wat er gebeurttoilets als je zeewater gebruikt of drinking water. Flushing with seawater is
water uit het afval naarThus het zout ‘getrokken’ Zo raakt the waste to the salt. the pollution is.removed
voor toiletspoeling in plaats drinkwater. sustainable: you would need van to produce almost half
het vervuilingen kwijt enready is hetto nabe ontzouting and, after desalination, reused. Atopnieuw the
“Het toilet spoelen met zeewater is duurzaam: as much drinking water because you wouldn’t be
te gebruiken. Tegelijkertijd het afvalwater verder same time the wastewaterwordt is further concentrated
je hoeft bijna de helft drinkwater te maken flushing so much of it minder down the toilet. “This is great,”
geconcentreerd: kun je deuse organische stof – in this way youdaardoor can better make of the organic
omdat je het niet meer door de WC spoelt. says Kees, “because many coastal and deltaGeweldig, locations
beter benutten en nutriënten gemakkelijker terugmatter and recover the nutrients more easily.
want veel enhave deltalocaties wereldwijd hebben around thekustworld too little water suitable for
winnen. “It’s refreshing to work with people from the water
te weinigwater geschikt water voor drinkwaterproductie. drinking production. Using seawater does
Werken met participanten uit de praktijk is verfrispractice world,” notices Kees. “They go for what is
Met zeewater komt zoutend en sulfaat in het mean that more saltwel andmeer sulphate up in the
send, vindt “Praktijkmensen gaan voororrobuust robust and Kees. simple – no unnecessary steps reactors.
biogas.done Ookinto forward osmosis wordtby onderzocht: door being forward osmosis: bringing the
37
Kees Roest:
“People from the water practice world go for what is robust and simple.”
en simpel, geen Moreover, in Asellus onnodige we include stappen the of regional reactoren. water Bovendien brengen cycle partners, weoften in Asellus literally de regionale side by side, partners so that in de watercyclus they can jointly vaakattain letterlijk greater bij elkaar, efficiency. zodatThat’s ze samen meer efficiëntie kunnen bereiken. Dat stimuleert.” stimulating.”
Energie Energy “Efficiënter “A technique islike ookfermentation een techniek under als vergisting high pressure onder hoge is alsodruk. moreDaarbij efficient. blijft Thehet gasontstane created in gas the inreactor de reactor tot remains at 90 druk bars van ofwel pressure. 90 barThe ontstaan. gas as well Het gas as the én de opgebouwde built-up pressuredruk can be kunnen used to worden generate gebruikt energy.” om energie op te Kees Wastewater: wekken.” Roest Afvalwater? makes, andKees extracts, Roestenergy maakt én krijgt from it! er energie van!”
38
KWR 2009
Onderzoeksprogramma: Research programme: OPW OPW & BTO & BTO
Good NOM Goede NOM-verwijdering removal with met innovatieveion innovative ionenwisselaar exchanger Veel drinkwaterbedrijven Many drinking water companies kampenstruggle met eenwith hogehigh concentratie concentrations aan natuurlijk of natural organisch organic materiaal matter (NOM) (NOM) in their in hun raw ruwe water. water. Among Dat heeft otheronder things, meer thisnegatieve has negative gevolgen consequences voor de for verschillende various steps in zuiveringsstappen. the treatment process. KWR doet KWR,samen together metwith Waternet Waternet en de and TUDelft DelftUniversity onderzoekof naar NOM-verwijdering Technology, conducts research en ontwikkelde into NOMeen removal nieuwe and ionenwisselaar. has developed Emile a newCornelissen ion exchanger. van KWR en KWR’s Emile Marco Cornelissen Dignum van andWaternet Marco Dignum vertellen of over Waternet het onderzoek. talk about the research. “Hoge content “High gehaltesofaan NOM NOM in theinraw de material grondstoffor voor
ozone available for disinfection. We canozondosering, deal with that kunnen we opvangen door een hogere
drinkwater drinking water vormen doesgeen not constitute levensgroot anprobleem”, enormouszegt
problem by increasing ozone dose, but that does maar daarmee zijn we the er nog niet. De bijproducten
Cornelissen. problem,” says “NOM Cornelissen. in drinkwater “NOMleidt in drinking bijvoorbeeld
not do the trick The by-products resulting from die ontstaan bijyet. de NOM-afbraak - zogeheten assi-
niet water tot does gezondheidsproblemen. not for example causeToch health is het problems. gewenst
the NOM degradation so-called ‘assimilable organic mileerbare organische–koolstoffen - kunnen namelijk
om However de gehaltes it is desirable tijdens het to reduce zuiveringsproces the contentterug during
carbons’ can result inbacteriën. bacterial aftergrowth. We leiden tot– nagroei van Deze afbraakpro-
te thedringen. purification In deprocess. eerste plaats In theom first geurplace, enin kleurorder to
therefore have to remove products of degradaducten moeten we dus uitthese het water verwijderen. In
problemen avoid odourteand voorkomen. colorationDaarnaast problems.maken And secondly, hoge
tion from water. It is true that this occurs in one of een van dethe latere zuiveringsstappen met actieve kool
NOM-concentraties because high NOM concentrations diverse zuiveringsstappen, render various zoals
the laterdat purification steps but, just the case of gebeurt weliswaar, maar net alsas bijinde ozonisatie
ozonisatie treatment steps en zuivering – like ozonization met actieveand kool, purification ingewikkeld
ozonization, the removal of NOM occurs at thevan cost of gaat de verwijdering van NOM daar ten koste
en using duur.” activated charcoal – complicated and costly.”
the objective of the specific purification step. het actual eigenlijke doel van deze zuiveringsstap. NOM NOM the adsorption spots we actually neemtoccupies de adsorptieplekken in die wewhich eigenlijk willen
Kwelwater Seepage water
want to use forde the removal of micropollutants.” benutten voor verwijdering van microverontreini-
Dignum “The NOM vult content aan: “Het in water,” NOM-gehalte Dignumin continues, water wordt “is
gingen.”
vooral bepaald essentially a function door deofbron. the water Dat kunnen source.wij Wegoed see zien in that very onze clearly tweeindrinkwaterzuiveringen. our two drinking waterIn puride zuive-
Fluidized bed Gefluïdiseerd bed effects of NOM on the purifica“Given these negative
ring Leiduin fiers. In the one gebruiken in Leiduin we we water useuit water de Amsterdamse from the
Cornelissen: deze negatieve effecten tion process,”“Gezien says Cornelissen, “we looked atvan whether
Waterleidingduinen Amsterdam Waterleidingduinen als grondstof. asHet ourbetreft raw material. water
NOM op het zuiveringsproces zijn we gaan we could remove the organic material in ankijken early of
uit de This isRijn water datfrom we in the deRhine duinen which infiltreren. we infiltrate De NOMin the
we hetfrom organische materiaal in een vroeg stadium uit stage the water. While looking, it seemed to us
gehaltes dunes. The inNOM dit water content zijn is laag. veryDat lowisin anders this water. bij hetThe
het water kunnen zoekendewith leekaverwijthat removal with halen. an ionAl exchanger so-called
ruweiswater case different waarvan with we theuitgaan water we bijstart onzewith zuivering in our
dering met een ionenwisselaar een zogeheten ‘fluidized bed’ seemed the most met promising approach.
in Weesperkarspel. purification at Weesperkarspel. Hier gebruiken Here wewe kwelwater use seepage uit
gefluïdiseerd bed het meest kansrijk. Hierbij In this process, positively charged resin beadsverwij–
de Utrechtse water from the Heuvelrug Utrecht Heuvelrug, dat in de Bethunepolder which rises toten the
deren positief geladen kunstharskorrels die door de which an injected water stream keeps in- continuous
noordeninvan surface theUtrecht Bethune naar polder boven to the komt. north Doordat of Utrecht. dit
geïnjecteerde waterstroom voortdurend in beweging movement – remove the negatively charged NOM. To
water een Because this veenpakket water passes passeert, through is het a peat rijk formation aan NOM.”
zijn -ahet negatief NOM. een geschikt find suitable ion geladen exchange resinOm to clean Waternet’s
it is rich in NOM.”
ionenwisselaarshars voor hetwith reinigen van raw water we startedte invinden the laboratory beaker
Nagroei bacteriën Bacterial aftergrowth “Voor het onderzoek hebben we eerst gekeken hoe de
het ruwe water van Waternet in het laboraflask tests. We then checked tozijn seewe whether the most
“Before the research,iswe first took a look at the situ-in NOM-verwijdering in onze bestaande zuivering
hebben wewe gekeken ofthe de meest kansrijke harsen ook After that, started experiment in a large test
ation with NOM removal in our existing Weesperkarspel. Bij de ozonisatie breektpurification een aanzien-
goed werkten een gefluïdiseerd bed. Daarna zijn installation in in Weesperkarspel, in which, to begin
at A considerable the NOM lijkWeesperkarspel. deel van het NOM af. Daardoorpart is erof minder
we met gestart een we grote proefinwith, weexperimenten examined how muchin NOM could remove
degrades during ozonization. This means is less ozon beschikbaar voor de desinfectie. Datthere probleem
stallatie Weesperkarspel, waarbij we als eerste with thein ion exchanger.”
torium begonnen metworked bekerglasproeven. Vervolgens promising resins also well in a fluidized bed.
39
Optimal calibration hebben onderzocht hoeveel NOM we met de ionen-
gedaan waarbij achter de ionenwisselaar alle between the ionwe exchanger and the ozonization
“The resultkunnen of the experiments are good,” says wisselaar verwijderen.”
nageschakelde zuiveringsstappen hebben Ook step. We are therefore convinced that NOMgezet. removal
Dignum. “The NOM content dropped by around 50%,
met deze proeven behaalden goede resultaten. with the ion exchanger for us,we and for many other
Optimale which meansafstemming that we attained the quality of the
Bovendien hebbenis zetechnically veel kennisattractive. opgeleverd water companies, Inover the de
“De resultaten vanTodie experimenten zijn goed”, fits water in Leiduin. see how the ion exchanger
optimale afstemming tussen de ionenwisselaar en de period ahead we will research whether it is financially
vertelt “Zopurification daalde het NOM-gehalte met in withDignum. our overall process, we subse-
ozonisatiestap. feasible as well.”We zijn er dan ook van overtuigd dat
ongeveer vijftig we quently ran testsprocent, in whichwat webetekent placed alldat connected
NOM-verwijdering met de ionenwisselaar voor ons
uitkomen opsteps de kwaliteit water inThese Leiduin. purification after thevan ionhet exchanger. tests
en veel andere waterbedrijven technisch aantrekke-
Om te zien hoegood de ionenwisselaar pastthey binnen also produced results. Moreover gaveons us
lijk is. De komende tijd gaan we onderzoeken of het
hele hebben we vervolgens proeven a lot zuiveringsproces of knowledge about the optimal calibration
ook financieel haalbaar is.”
“The NOM content dropped by around 50%.” Marco Dignum (r):
“In the test installation in Weesperkarspel we researched how much NOM we could remove with ion exchangers.”
Emile Cornelissen (l):
40
KWR 2009
Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO
Gezond water Healthy water is is goed goodnieuws news Gezondheid Health and water: en water, thatdaar is what draait it is het allom about voor for Cindy de Jongh. After Na haar herstudie study,Voeding Food and en health, gezondheid she worked werkte ze onaan thehet prediction voorspellen of contact van contacteczeem eczema and then en on daarna acute aan poisoning. acute vergiftigingen. All bad news Slecht then. At nieuws KWR she dus. researches Bij KWR onderzoekt the chemical ze dequality chemische of drinking kwaliteit water van primarily. vooral drinkwater. “What’s fun “Het about leukeitdaaraan is that I is, now datfeel ik nu I can veel report goed nieuws a lot ofkan good vertellen. news. The Nederlands drinking water drink-in the water Netherlands heeft een hoge is of high kwaliteit, quality, zonder without toegevoegde added chemical chemische disinfectants. desinfectiemiddelen. And KWREn is right KWR up staat there when vooraan it comes als hetto erom developing gaat kennis knowledge te ontwikkelen that helps to protect die helptand diemaintain kwaliteitthat te bewaken quality –en into te behouden the future –as well.” ook in de toekomst.”
“Two litres of water daily provide as much magnesium as eating broccoli once a week.” Cindy de Jongh:
In De2009, JonghDe heeft Jongh in 2009 participated meegewerkt in an aan extensive een uitgecohort breide cohortstudie study with the met University de Universiteit of Maastricht Maastricht, that examined naar het verband the connection tussen drinkwaterhardheid between drinking water en hardness sterfte aan and hartmortality en vaatziekten. due to heart “Voor and devascular popudisease. latie als geheel “For theblijkt population geen verband as a whole, te bestaan there seems to tussen be little calcium connection en magnesium betweenin calcium het drinkwater and magnesium en de in sterfte the drinking aan hartwater en vaatziekten. and deaths Maar from heart bij eenand vascular subgroepdisease. mannenBut vonden in a sub-group we wel een ofrelatie: men wemannen indeed found die viaahun relationship: voeding weinig men who magnesium consume binnenkrijgen, little magnesium hebben in their een kleinere food have kans a lower om techance stervenofaan dieing hart-ofen heart vaatziekten and vascular als hundisease drinkwater if their meer drinking dan 4 water mg/liter contains magnesium more bevat. thanDrinkwater 4 mg of magnesium levert namelijk per litre. ook Drinking een kleinewater bijdrage actually aan de also dagelijkse makes a hoeveelheid small contribution magnesium to the daily die een magnesium mens nodig intake heeft that omhumans gezondneed te to blijven. remain Dehealthy. twee liter The water average die of je two gemiddeld litres ofper water dag that gebruikt, you drink leveren daily bijprovide, die concentratie in that concentration, evenveel als een just beker asmelk much - of aseens drinking per week a glass broccoli of milketen.” or eating broccoli Met dezeonce cohortstudie a week.” is meer duidelijkheid gekomen With in de jarenlange this cohortdiscussie study more over light de effecten has beenvan shed deon the hardheid discussion van drinkwater that has been op het going voorkomen on for years vanabout hartthe en vaatziekten. effects of the hardness of drinking water on the prevention of heart and vascular diseases.
41 Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO & basic & funderend research
GIS sharpens brengt water our picture en ondergrond of water scherper and the underground in beeld Stel, het is Imagine: it 2030. is 2030. Als As hetthe (elektrische) water company’s autootje small van het (electric) waterbedrijf car turns deinto straat theinstreet, rijdt, ziet the technician de monteur op canzijn seenavigatiesysteem on his navigation niet system alleen notin only welke what straat hij street is, maar he is on, ookbut welke alsoleidingen what mains en kabels and cables er onder run de underground, grond liggen, where waarthe de valves afsluiters are zitten locatedenand waar where hij exactly precies he has eento onderdeel replace amoet part.vervangen. As he gets out, Bij het he uitstappen puts on his augmented zet hij zijn augmented reality glasses: reality he bril canop: now see daarmee his navigation ziet hij system’s de gegevens information uit zijnprojected navigatie-at its systeem real location. op hun After echte making locatie thegeprojecteerd. repair, he reports Na de what reparatie he has done geeft through hij door hiswat navigation hij gedaan system: heeftthe via next zijn navigatiesysteem: time that a technician de volgende from thekeer water, datoptical een monteur fibre van network het waterbedrijf, or sewerage het company glasvezelnet turns up ofthat de riolering street, de he straat will bein able rijdt, to kan see precisely die precies what zienactions welke werkour zaamheden technician has onze taken monteur todayvandaag and what heeft special uitgevoerd circumen stances wat voor he might bijzonderheden have encountered. hij heeft aangetroffen.
“GIS is a powerful tool to make spatial information more revealing and broadly applicable.” Bernard Raterman:
Zover We have is het notnog come niet, that maar far yet, de ontwikkelingen but things are devegaan snel. loping Als fast. hetIfaan it depends geoloogon enGIS GIS-specialist specialist Bernard Bernard Raterman Raterman,ligt, the water komen sector er ook will binnen also see de more watersector and steeds more efficient meer efficiënte application toepassingsmogelijkheden possibilities of geo-infor-van geo-informatiesystemen mation systems or GIS. “What of GIS. GIS“Bij is most GIS gaat about het is er the vooral clever combination om locatiespecifieke of location-specific gegevens slim information. te combineren. When the Wanneer available de information beschikbare about gegevens the location over de of plek mains van underground, leidingen onder the soil de grond, type, the debuildings, soort bodem, and bebouwing the water management en de waterhuishouding for an entire area vooriseen connected heel gebied together, aan you elkaar can get gekoppeld a lot more zijn, from kun itje than daaruit fromveel the meer separate halen data dan files uiton detheir losseown. databestanden It is as though alleen. you Alsof were looking je op een athele a whole stapel pile kaarten of maps tegelijk at the same kijkt.”time. De truc But the is echter trick istetozorgen ensuredat that die the verschillende different data gegefiles vensbestanden can also be effectively ook effectief connected aanto elkaar eachte other. koppelen “This
computer touch screen. metWhen een groot in a vertical touch screen. position In de itverticale is a
zijn. requires “Daarvoor being smart moet in je selecting je systemen andslim tuning kiezen youren op
screen, stand iswhen het een horizontal, beeldscherm, it is aintable, de horizontale around which stand a
elkaar systems afstemmen with each –other en dus – and de ontwikkelingen thus keeping up well in GIS
group een tafel of people waar jecan metgather een groep to exchange mensen each omheen other’s kunt
goed with developments bijhouden. Dat inisGIS. eenThat deelisvan onemijn partwerk.” of my work.”
information staan om elkaars and to informatie examine the te delen consequences en consequenof taking ties vanactions. ingrepen One te bekijken. can also combine Ook kuninformation je informatie
Rond de Round the tafel table
with combineren GIS information met GIS-informatie on the Internet, op internet, such aszoals Google
Daarnaast In addition,brengt Bernard Bernard bringsvertegentogether representatives
Maps Google orMaps geodata of geodata-services. services. At KWR Bij weKWR now gebruiken frequently
woordigers of the watervan sector de watersector and researchers en onderzoekers to share informa-
make we hem use nu ofvaak it toom combine GIS-gegevens GIS information te combineren with the met
bij elkaar tion, and to omlet informatie them discover te delen how enthey ze te can laten extract
models de modellen that we die develop we hier ontwikkelen, in-house – for bijvoorbeeld example, for
ontdekken more from GIS hoeinformation. ze meer halen Thus uit GIS-gegevens. he not only connects Zo
the voorimpact de effecten of water van management maatregelen in measures de waterhuishouon the
verbindt data fileshij with niet each alleen other, databestanden but also people metand elkaar, sectors.
ding op environment natural de natuur in een in an gebied. area. GIS GISisisaeen powerful krachtig tool
maar In doing ookso, mensen he uses enthe sectoren. GIS table, Hijamong gebruikt other daarbij
hulpmiddel to strengthen om the cijfermatige insight offered informatie by numerical meer inzichinfor-
onder meer things. “It isde a powerful GIS-tafel.computer “Dat is een with krachtige a large
telijk enand mation breed make inzetbaar it moretewidely maken.” applicable.”
42
KWR 2009
Europe Spain Norway Germany
43
The Netherlands Portugal
44
KWR 2009
Nationaleen National eninternational internationale partners partners KWR works werkt samen together met with opdrachtgevers, clients, collaborations samenwerkingsverbanden and knowledge partners en kennispartners over the whole over de heleThis world. wereld. extensive Dit uitgebreide network offers netwerk the biedt knowledge het kennisinstituut institute the opportunity de mogelijkheid of conducting op internationaal niveau high-quality research hoogwaardig at an international onderzoeklevel, te doen anden of een performing effectieve askennismakelaar an effective knowledge te zijn. Een aantal broker. Here voorbeelden, are a number inof alfabetische examples, in volgorde: alphabetical order. Delft Cluster – infrastructure infrastructuur en water and water
VENI-beurs within this framework, aan de TU Delft. conducted Diverseresearch promovendi
drijvencompanies’ sector binnen hetresearch BTO, maar programme, ook met dewhich Vrije
hebben in the service binnen of,dit ortraject at, KWR. onderzoek In late 2009, verricht in
Universiteit involves not Amsterdam, only collaborations Universiteit with the Utrecht
dienstCluster Delft van of was bij KWR. wound Delft upCluster as the knowledge is eind 2009
en het companies water Planbureauwithin voor deBTO, Leefomgeving. but also with VU
Delft Cluster develops ontwikkelt and endisseminates verspreidt inter-
als kennisprogramma programme for Delta issues voor Deltavraagstukken – a number of
University Amsterdam, Utrecht University and
disciplinaire validated knowledge en gevalideerde for the soil, kennis road voor andde
afgerond, een graduate degrees aantal arepromotietrajecten still being worked lopen on.
Flip Witte, Flip.witte@kwrwater.nl i the Netherlands Environmental Assessment
grond-, weg hydraulics sector. en waterbouwsector. Delft Cluster’s focus De focus is van
nog also See door.www.delftcluster.nl Zie ook www.delftcluster.nl
Agency.
Delft on infrastructure Cluster ligt op and infrastructuur water. KWR and en water. BTO
of een the bijdrage RESPOND geleverd model, aan a new de ontwikkeling model to reveal
Voor In 2009, Deltares, KWR carried het kennisinstituut out an exploratory voor study
the van effects, het RESPOND-model, opportunities and een nieuw risks inmodel drinking
Deltatechnologie, into the eco-hydrological en voorconsequences het Planbureau of
water voor het collection. in beeld brengen van A risk analysis demodel effecten, was
voor de Leefomgeving climate change for Deltares, deed KWR the Dutch in 2009 Instieen
also kansen developed en risico’s whereby van drinkwaterwinning. drinking water of Ook
verkennende tute for Deltastudie Technology, naar de and ecohydrologische for the Nether-
the is een highest risicoanalysemodel quality can always ontwikkeld be guaranteed waarmee
gevolgen lands Environmental van klimaatverandering. Assessment Agency Dat resul(PBL).
Flip Witte, i DWSI – vooruitzien met Dutch Flip.witte@kwrwater.nl Water Sector Intelligence DWSI – looking ahead KWR faciliteert DWSI, een platform voor gezamenlijke horizonscanning en door de héle with Dutch Watervoor Sector Nederlandse watersector. Een denktank die Intelligence trendanalyses en sociaal leren inzet voor het
during bij langdurige extended hitte heat altijd spells. drinkwater Using this van tool, de
teerde This ledintoeen a national landelijke outline schetskaart map showing waarop die
KWR facilitates a platform for ontwikkelen vanDWSI, nieuwe inzichten enjoint respons-
water hoogste companies kwaliteitanticipate gegarandeerd the threats kan worden. that
gevolgen these consequences. zijn weergegeven. The results De resultaten are reproduced zijn
horizon-scanning by,participeren and for, the entire water strategieën. In DWSI momenteel
can Waterbedrijven cause a decrease anticiperen in water met quality deze by, toolfor op
opgenomen in the brochure, in de “Klimaateffectatlas” brochure ‘Klimaat-effectatlas’ [Climate-
sector in the Netherlands. It is a think-tank 21 organisaties uit de watersector.
example, de risico’sadjusting die de waterkwaliteit their collection verminderen strategy.
van hetAtlas], impact Interprovinciaal of the Association Overleg (IPO) of theen
that uses trend analysis and social learning for
Another door bijvoorbeeld interesting deproduct innamestrategie is a modelaan to te
de brochure Provinces of ‘De thestaat Netherlands van het (IPO), Klimaat and 2009’ in the
the development of new insights and response Op de DWSI website zijn 15 trendalerts
predict passen. Een the salt-content ander interessant in the IJsselmeer product is een
voor het Platform brochure, “De staat Communication van het Klimaatof 2009” Climate [The
strategies. 21 water sector organisativerschenen,Currently waarin voor de watersector
region model voor het because voorspellen of climate change. van hetThis zoutgehalte allows
Change. state of the Climate 2009], for the Platform
ons participate in DWSI. relevante maatschappelijke en technologi-
for in het an estimation IJsselmeergebied of the bij maximum klimaatverandeacceptable
Ook ontwikkeldeof Communication KWR Climate in 2009 Change. in opdracht
On the DWSI website worden 15 trend beschreven. alerts have been sche ontwikkelingen
ring. Hiermee salt-loading inkan the de Rhine. maximaal In addition, acceptabele Delft
van Deltares Also in a commission een eenvoudige from Deltares, klimaatrobuuste KWR
issued, in which descriptions are given of Een denktank met vertegenwoordigers van
zoutbelasting Cluster develops van a de lot Rijn of knowledge worden ingeschat. in the area
vegetatiemodule. in 2009 developedMet a simple dit instrument climate-robust kunnen
social and technological developments alle participerende organisaties vertaaltthat deze
Daarnaast of water quality is veelinkennis the distribution ontwikkeldnetwork, op het
beheerders module. vegetation en beleidsmakers With thisnatuurdoelen instrument,
are relevant to thedoor water sector. The thinktrends vervolgens naar consequenties
gebiedis which van then waterkwaliteit applied in new in network het leidingnet designs
plannen enand managers beheren policy-makers en bepalen can ofplan die natuurtheir
tank with representatives of all participating voor de watersector. Kennisoverdracht vindt
die toegepast and in effective wordt waysin ofnieuwe network ontwerpen cleaning.
doelen haalbaarobjectives, nature-related zijn onderand externe manage invloeden, and
organisations then denktanksessies translates these trends plaats binnen deze en op een
voor leidingnetten Finally, it also carried enout effectieve successful manieren and prizevan
zoals atmosferische determine whether these depositie objectives van stikstof are en
in terms of consequences the water trenddag intheir samenwerking metfor Waternetwerk,
schoonmaken winning doctoral vanresearch het leidingnet. into theUiteindelijk operation
fosfor en klimaatverandering. attainable under external influences, De module suchsluit
sector. Knowledge transfer takes place met in these waar DWSI zijn bevindingen ook deelt een
is ook of membranes een succesvol in drinking en prijswinnend water purification, promo-
aan as atmospheric op het werkdeposition binnen hetof programma nitrogen and ‘Risi-
think-tank sessions, on a “trend day” – in breder publiek uit deand watersector.
tieonderzoek which received naar a follow-up de werking thanks van membranen to a presti-
cobeheer Bronnen’ phosphorous, and climate van het change. BedrijfstakonderThe module
collaboration with the when Naast de trenddag, metWaternetwerk als onderwerp–gloca-
in de drinkwaterzuivering gious VENI scholarship at Delft uitgevoerd, University dat of een
zoek voorto connects dethe waterbedrijven work within BTO, the “Sources waarbijRisk niet
DWSI shares itsglobal, findings with a broader water lisering (“think act local”), heeft DWSI
vervolg heeftVarious Technology. gekregen graduate in een prestigieuze students have,
alleen wordt samengewerkt Management” programme ofmet BTO, dethe waterbewater
sector well. in 2009public twee as denktanksessies georganiseerd:
KWR en het BTO waren participated in several Delft deelnemer Clusteraan projects. meerDelft dere Delft Cluster Cluster-projecten. contributed to the Delft development Cluster heeft
Deltares and en PBL PBL
45
HeliXeR creates creëert unusual unusual business business
Holland Climate House in Copenhagen Kopenhagen
Wijnberg) social learning en “Kredietcrisis” and the long-term (met hoogleraar vision on
HeliXeR, located gevestigd at op thede High High Tech Tech Campus Campus in
Op initiatief Upon the initiative van hetofFES theprogramma FES Knowledge Kennis for
economie the water-use Arnold chain, Heertje). with, In among de denktankothers, the
in Eindhoven, Eindhoven, is aiscollaboration een samenwerkingsverband between Brabant
voor Klimaat Climate programme, richtte Nederland the Netherlands het Holland set up
sessies is vastgesteld philosopher Rob Wijnberg; hoe deand ontwikkelingen “Credit crisis”,
tussen Waterboard Water, Brabant Water, de Dommel, Waterschap TNO, dePhilips Dommel,
Climate the Holland House Climate in tijdens House deduring Conference the Confeof
de watersector with economicskunnen professor beïnvloeden Arnold Heertje. en hoe The een
TNO,KWR. and Philips en KWR.
Parties rence of(CoP15) Partiesdie (CoP15), december which 2009 wasin held Kopenin
mogelijke respons think-tank sessionseruit established zou kunnen howzien: thesewat
HeliXeR creates creëert binnen business deopportunities thema’s Waterwithin en leef-
hagen plaatsvond. December 2009 in Copenhagen. In het HollandInClimate the Holland
kunnen we doen developments can om influence risico’s te the vermijden water sector, en
the stijl themes en WaterofenWater leefomgeving and Lifestyle business and Water opportuand
House toonde Climate HouseNederland the Netherlands wat het showed doet op what het
kansen and what te form benutten? a possible response could take:
Life nities Environment, vanuit behoeftes based on en the de belevingswereld needs and the life
gebied it was doing van mitigatie in termsen ofadaptatie mitigation opand het gebied
what can we do to avoid risks and make use of
environment van eindgebruikers. of end-users.
van klimaatin adaptation enthe water. areas Gertjan of climate Zwolsman and water. van
opportunities?
The De deelnemende participatingpartijen entities hebben have each eenmade medea
KWR was Gertjan Zwolsman inhoudelijk of KWR coördinator was thevan content een
Deelnemers DWSI (begin 2010):
staff werker member beschikbaar available, gesteld, who samen together vormen form the zij
Nederlands ‘side coordinator of a Dutch event’.“side Samen event”. met drie Kennis
• Brabant Water
HeliXeR het HeliXeR-kernteam, core team, under onder the leadership leiding vanof deAd
voor KlimaatTogether with enthree WUR-medewerkers Knowledge for Climate stelde hij
DWSI Participants (early 2010): • Dunea
Leenaars van Philips from afkomstige Philips. Ad Leenaars.
een programma and Wageningen University samen met Research tal van Centre presenta-
• Brabant GrontmijWater
Irene Vloerbergh, Vloerbergh van theKWR: KWR core “Wij team signaleren member,
ties, discussies staff members, en he ontmoetingen set up a programme onderwith de titel
• Dunea Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
observes behoeftesthat in de they markt “signal en bekijken market needs hoe we and daar
‘Science a number and of presentations, experience in dealing discussions with and climate
• Grontmij KWR Watercycle Research Institute
examine op innovatieve how we wijze can invulling respond to aan them kunnen in an
change’. gatherings under the title of “Science and
• Water Board De Stichtse Rijnlanden Provincie Overijssel
innovative geven. De combinatie fashion. Thevan combination de diverse kernteamof the
De inhoudelijke experience in dealing bijdragen withaan climate het side change.” event
• KWR ResearchNoord-Holland Institute PWN Watercycle Waterleidingbedrijf
various leden encore hunteam moederorganisaties members and their (de HeliXeRmother
werden The content geleverd contributions door onderzoeksinstituten, to this side event
• Province STOWA of Overijssel
organisations partners) maakt (the ‘unusual HeliXeR business’ partners) mogelijk; renders
ministeries, were provided provincies, by research grote institutes, steden en governwater-
• PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland VEWIN
‘unusual business business’ die voor de possible afzonderlijke – that is, partners business niet
schappen. ment ministries, Vanuitprovinces, KWR gavenlarge Patrick cities Smeets and
• STOWA Vitens
that voor isn’t de hand evident ligt.”to the partners separately”.
(Klimaat en gezondheid), waterboards. KWR staff members Jan Hofman who( made Klimaat
• VEWIN Waterbedrijf Groningen
Business Voorbeeldcases case examples zijn de ‘coli-case’ here are the en ‘functio“coli case”
en stedelijk waterbeheer; presentations were PatrickKlimaat Smeetsen (“Climate zoetwa-
• Vitens Waterleiding Maatschappij Limburg
and neel“functional water’. Voorwater”. de coli-case For the is coli een case, assessment an
tervoorziening) and health”), Janen Hofman Matthijs (“Climate Bonte (Opslag and urban van
• Waterbedrijf Groningen Waternet
assessment gedaan van een wasinnovatieve, made of an innovative, eenvoudige, simple,
energie water management”, in bodem) een“Climate presentatie. and fresh water
• Water Supply Company Limburg Waternetwerk
quick snelle method methodeofom detecting E.coli-bacteriën E. coli bacteria in (drink) for
Gertjan Zwolsman: provisions”), and Matthijs “Door de Bonte betrokkenheid (“Storing
• Waternet Waterschap Aa en Maas
developing water op te countries. sporen voor The ontwikkelingslanden. water companies
bij dit side energy in the event ground”). heeft KWR zijn intenties
• Waternetwerk Waterschap Brabantse Delta
Brabant De waterbedrijven Water and Brabant Vitens, and Water theen TNOVitens
op het “In its involvement gebied van klimaatonderzoek in this side event,”duidesays
• Waterboard Maas Waterschap Aa de en Dommel
Deltares en de combinatie combination, TNO-Deltares purchased hebben this business deze
lijk gemaakt Gertjan Zwolsman, en positioneert “KWR clearly het expressed zich tussenits
• Waterboard Delta Waterschap Brabantse Rijn en IJssel
case. business Each case party gekocht. also makes Elke partij a contribution levert daar-
alle relevante intentions in the kennisinstituten area of climate die research, zich met and
• Waterboard de Dommel Waterschap Velt en Vecht
in naast the een formbijdrage of knowledge in de vorm and capacity. van kennis For en
klimaatverandering positioned itself among bezighouden.” all the relevant know-
• Waterboard Rijn en IJssel Wetsus
the capaciteit. Functional Voor water de case case,Functioneel research iswater currently wordt
ledge institutes that are occupied with climate
• Waterboard Velt en Vecht Witteveen+Bos
going momenteel on into onderzocht the needs welke whichbehoeften exist in theer in
• Wetsus
different de verschillende markets. markten See alsoleven. www.helixer.nl. Zie ook www.
• Witteveen+Bos
i Irene Vloerbergh, Irene.vloerbergh@kwrwater.nl i Irene Vloerbergh,
“Kant enthe Besides Nietzsche trend-day, op een in 2009 Waterfietsje” DWSI also(over orgasociaal nised two leren think-tank en de langetermijnvisie sessions under the op de banner waterketen, of “glocalisation” met (“think onder andere global filosoof act local”) Rob about
i Jos Frijns,
jos.frijns@kwrwater.nl
i Jos Frijns, jos.frijns@kwrwater.nl
helixer.nl.
Irene.vloerbergh@kwrwater.nl
Gertjan Zwolsman, i change”.
gertjan.zwolsman@kwrwater.nl
i Gertjan Zwolsman, gertjan.zwolsman@kwrwater.nl
46
KWR 2009
Kennis voorfor Knowledge Klimaat Climate
KWR and en RIVM: RIVM:ETBE geen bedreiging ETBE no threat voorto gezondheid health
Wetsus TTIW Wetsus – Centre – Topinstituut of Excellence voor for duurzame watertechnologie Sustainable Water Technology
Het Knowledge The onderzoeksprogramma for Climate research Kennis voor programme
KWR and en het theRijksinstituut National Institute voor Volksgezondfor Public
Kennisinstituut KWR participates, KWR also neemt on behalf mede ofnamens the BTO
Klimaat is directed richt at the zich development op kennisontwikkeling of knowledge en de
heid enand Health Milieu the(RIVM) Environment onderzochten (RIVM) in in 2009 2009 –
het onderzoeksprogramma research programme, in Wetsus, BTO deel the national in TTIW
toepassing and the application van kennis of knowledge om Nederland to make ‘climate the
in a opdracht commission van het from ministerie the Ministry van VROM of Housing, of
Wetsus,ofhet Centre Excellence nationale forTechnologisch Sustainable Water Topin-
proof ’ te maken. Netherlands climate-proof. Daarbij heeft In this, het the programma program-
het eenPlanning Spatial probleemand oplevert the Environment voor de drinkwa(VROM)
stituut Watertechnologie. Technology. Wetsus is a multidisciplinary TTIW Wetsus is colla-
de ambitie me’s ambition omis detoNederlandse transform the kwetsbaarvulnerability
tervoorziening, – researched whether dat steeds the increasing meer ethyl-tertamounts
een multidisciplinair boration between Dutch samenwerkingsverknowledge partners
heid of theom Netherlands te zetten in into eenan kans. opportunity. Een kansAn om
butylether of ethyl tertiary (ETBE) butyl en methyl-tert-butylether ether (ETBE) and methyl
bandcommercial and tussen Nederlandse parties, which kennispartners is stronglyen
Nederland klimaatbestendiger opportunity to make the country temore maken climateen om
(MTBE) in tertiary butyl het ether grond(MTBE) en oppervlaktewater present in ground-
commerciële centred on separation marktpartijen, technology met een andsterk biotech-
de bijbehorende proof and to display kennis the accompanying en ervaring te etaleren know-
komt. and water ETBEsurface en MTBE water worden present als loodvervanger a problem.
accent op nology. The scheidingsWetsus programme en biotechnologie. is directedHet
ter versterking ledge and experience, van het asvestigingsklimaat a way of reinforcing enthe
aan benzine ETBE and MTBE toegevoegd are addedom to te gasoline zorgenas voor lead een
TTIW-programma principally at the “the richtproof zich in vooral principle” op proof of of
de exportpositie investment attractiveness op het gebied of thevan Netherlands water-
efficiëntere to substitutes verbranding. ensure efficient Ze worden combustion. ook uit
principle vanbreakthrough innovative innovatieve doorbraaktechnolotechnologies for
en deltatechnologie. and of its export position Het in onderzoek the field of wordt water
bio-ethanol They are alsogemaakt produced enfrom tellen bio-ethanol in dat geval and mee
gieën voor (commerciële) (commercial) applicationstoepassing over the long op term; lange
uitgevoerd and delta technology. in samenwerking The research met de is being regio’s
als biobrandstof: therefore are regarded volgens as biofuels de Europese – according Richtlijn
termijn; the commercial partijenpartners uit de praktijk then put brengen the technode
Rotterdam, in undertaken Haaglanden, collaboration Schiphol, with the deregions Waddenof
Biobrandstoffen to the European Biofuels moeten vanaf Directive, 2010starting alle brandin
technologie logy on the market. vervolgens naar de markt.
zeeprovincies, Rotterdam, Haaglanden, partijen inSchiphol, de Zuidwestelijke the Wadden
stoffen 2010, allvoor fuelsminstens must have 5,75 a biofuel % uit biobrandstof content of at
KWR, TTIW Wetsus enand BTOBTO werken worksamen together aanon twaalf twelve
Delta Sea provinces, en vele andere partiesorganisaties, in the Zuidwestlijke zoals waterDelta,
bestaan. least 5.75%.
onderzoeksprojecten, research projects distributed verdeeld among over de the TTIWprogrammatafels Wetsus programmes Geavanceerde of Advanced SchoonwaClean-Water
schappen, and many other gemeenten, organisations landbouworganisaties like waterboards, en natuurbeheerders. municipalities, agricultural Zij hebben organisations hun vragen andin
Uit het The research onderzoek revealed bleek that datthe hetpresence vóórkomen of van
tertechnologie, Technology, Sensoring, Sensoring, Water Waterdistributie Distribution and en
het programma nature managers. ingebracht They have en introduced financieren their mee.
deze brandstoftoevoegingen these fuel additives in groundwater in het Nederand surface
Interactie Natural System Natuurlijke Interaction; Systemen; the BTO de betrokken programmes
Het totaleinto questions onderzoekbudget the programme kan and oplopen contribute tot
landsein water grondwater the Netherlands of oppervlaktewater does not present geen a
BTO-programma’s involved are Chemical zijn Water Chemische Quality, Waterkwaliteit, Water
80the to miljoen financing. euro.The total research budget could
gezondheidsbedreiging health threat regarding drinking vormt voor water de drinkwacollec-
Waterbehandeling, Treatment, Water Distribution Waterdistributie and Source en RisicoRisk
Kennisinstituten reach €80 million.en onderzoeksgroepen zijn
terwinning. tion. However, Vergeleken compared met to andere other chemicals, chemica-
beheer Management. bronnen. InBegin early 2009, 2009 waren three doctoral voor deze
gevraagd ininstitutes Knowledge consortiumverband and research een groups ‘pre-
liën zijn MTBE and MTBE particularly en vooral ETBE ETBE can echter be smelled al bij lage and
samenwerking students were working drie promovendi on four-year aanresearch het werk
proposal’ were asked, in te asdienen part of voor consortia, één ofto meerdere submit a
concentraties tasted in low concentrations. te ruiken en te proeven. Both compounds Beide
in paths, vierjarige involving onderzoekstrajecten research on chemical (op onderwell-
thema’s. KWRfor pre-proposal is vertegenwoordigd one or more themes. inKWR vijf van is
verbindingen move around easily verplaatsen and dozich notgemakkelijk degrade quickly.
zoek clogging, naar arespectievelijk toxicity sensorchemische based on lightputver-
de in totaal acht represented in five winnende of the total consortia. of eightMaart winning
en breken Because ofniet the snel tasteaf. and Waterbedrijven smell issue, water zullen
stopping, emitting bacteria, een toxiciteitsensor and computational gebaseerd fluid op
2010 start het consortia. Research onderzoek. starts in March 2010.
zich vanwege companies should smaak indeed en geur make dusand weleffort moeten to
lichtgevende dynamics for the bacteriën designen ofcomputational UV reactors. fluid
inspannen avoid the presence om aanwezigheid of these substances van deze stoffen in drin-
dynamics In 2009, another voor ontwerp four new van doctoral UV-reactoren). students
Thema’s themes Research
in drinkwater king water. Partly te vermijden. on the basis Mede of this op basis research, van
In started 2009 work, zijn nog doing vierresearch nieuwe promovendi on the deter-
• Theme Thema 2: Fresh Zoetwatervoorziening water supply on national en waterand
dit onderzoek the ministry issued heeft ahet directive ministerie concerning van VROM
gestart, minationzijofdoen the condition onderzoekofnaar the distribution conditiebepa-
kwaliteitlevel regional op nationaal en regionaal niveau
een permissibility the richtlijn uitgebracht of ETBEover andde MTBE toelaatbaarin water
ling network, van het sustainable leidingnet, systems duurzame for water systemen
• Theme Thema 3: Climate Klimaatbestendige adaptationinrichting for rural areas
heid van ETBE collection areas. en MTBE in waterwingebieden.
voor storage, berging hydraulic van water, and temperature hydrologische effects en of
• Theme landelijk 4:gebied Climate adaptation for urban areas
i Annemarie van Wezel,
temperatuureffecten the application of geothermal van toepassing energyvan systems, bode-
• Theme Thema 5: 4: Infrastructure Klimaatbestendige and networks inrichting • Theme stedelijk 6:gebied High-quality climate projections. • Thema 5: Infrastructuur en netwerken • Thema 6: Verbetering klimaatprojecties en
Gertjan Zwolsman, i modelinstrumentarium gertjan.zwolsman@kwrwater.nl
i Gertjan Zwolsman, gertjan.zwolsman@kwrwater.nl
annemarie.van.wezel@kwrwater.nl
menergiesystemen and Zero Liquid Discharge. en Zero Liquid Discharge. Zie Seeook alsowww.wetsus.nl. www.wetsus.nl.
i Jos Boere, jos.boere@kwrwater.nl en Gerard van den Berg, gerard.van.den.berg@kwrwater.nl
47
UCAD - Utrecht Centre Centrum forvoor Aarde and Earth en Duurzaamheid Sustainability
Waterboards, provinces Waterschappen, provincies anden ander authorities other overheden
Het Utrecht Centre The Centrum forvoor Earth Aarde and en Sustainability Duur-
KWR conducts verzorgt onderzoeksprojecten research projects for voor various
techniek view this als technique belangrijke as an pijler important van hetpillar landein
zaamheid (UCAD) is a(UCAD) collaboration is een samenwerkingsverbetween Utrecht
diverse waterschappen waterboards and their research en hun onderzoeksororganisation,
lijkenational the beleid om policy een duurzame of realisingenergievoorziea sustainable
band tussen University, TNO, de Universiteit KNMI, Deltares Utrecht, and KWR. TNO,
ganisatiebut STOWA, STOWA, also for maar provinces, ook voor ministries provincies, and
ning te provision energy realiserenin inbuilt-up de bebouwde environments. omgeving.
KNMI, Deltares Together they provide en KWR. a body Samen of knowledge bundelen zij
ministeries other authorities. en andere The overheden. projects include Het gaat future dan
De laatste Over the past jaren few groeit years, het the aantal number systemen of systems
kennis that can die contribute kan bijdragen to sustainable aan een duurzame social deve-
onder meer om exploration, preparation toekomstverkenningen, for climate change, voor-
dan exploded: has ook explosief: ten years tien jaar agogeleden there were zaten about er
maatschappelijke lopment and will initiate ontwikkeling projects eninzullen the broad zij
bereiding and research op klimaatverandering into water & energy,en Legionella onderzoek in
circahundred one honderdcold-heat warmte-koudeopslagsystemen storage systems in the
projecten area of Earth initiëren and Sustainability. op het brede terrein In connection van
naar cooling water towers, & energie, time-series Legionella models in koeltorens, for ground-
in de ondergrond, underground, in 2009 in 2009 there waren were dat already er al more meer
Aardethe with en UCAD, Duurzaamheid. research is Inbeing UCAD-verband undertaken
tijdreeksmodellen water, eco-hydrologic voorprediction grondwater, models ecohydro-
dan duizend. than a thousand. Aan This de orde raises komen administrative bestuurlijke and
wordt at Utrecht aan de University Universiteit – together Utrecht, with samen affected met
logische for vegetation voorspellingsmodellen and nature, new methods voor vegetatie for
en juridische legal issues concerning aspecten rond geo-thermal bodemenergie, energy,
betrokken parties andpartijen institutes en –instituten, on the mutually onderzoek inter-
en wastewater natuur, nieuwe treatment, methoden and determination van afvalwaterof
registratie the registration van ondergronds of underground ruimtegebruik space use, en
uitgevoerd change connected naar onderling processes, samenhangende on global and
verwerking the condition enof conditiebepaling water mains. KWR vanisleidingen. working,
de ordening and the organisation van ondergronds of underground ruimtegebruik. space
veranderingsprocessen regional scales. This involves op mondiale both theen physical regi-
Voor for instance, het ministerie for the van Ministry Volkshuisvesting, of Housing,
Het project use. The project wordt is being uitgevoerd carried in out samenwerking in colla-
onaleof state schaal. our Earth Hierbij (climate, gaat het ecosystem) om zowelas dewell
Ruimtelijke Spatial Planning Ordening and the en Environment Milieu (VROM) (VROM), werkt
met het centrum boration with thevoor Centre omgevingsrecht for Environmental van
fysieke as socio-economic staat van onze factors aarde that (klimaat, result in ecosythe
KWR on “underground-policy bijvoorbeeld aan een assistance”. ‘handreiking Thisbeleid should
de Universiteit Law and Policy of Utrecht Utrecht enUniversity sluit goed and aan fits bij in
steem)exploitation (over) als om socio-economische of raw materialsfactoren environ-die
ondergrond’ provide implementing . Die moet uitvoerende authorities, such overheden as
lopend well with onderzoek ongoingbinnen research KWR, within zoals KWR BTO– for en
leidenand ment tot space. (over)exploitatie The research van isgrondstoffen, being initiated
zoals thoseprovincies in municipalities en gemeenten and provinces, handvaten with
TTIW-onderzoek example BTO andnaar Wetsus de interactie research into tussen the
milieu by a small en ruimte. Sustainability Het onderzoek Think-Tank, wordt in which geïniti-
geven a helping omhand het gebruik in regulating van de the ondergrond use of thete
bodemenergie interaction between en drinkwaterwinning. geo-thermal energy and
eerd a former doordirector een kleine at World Denktank Bank, Duurzaamheid Herman Wijf-
reguleren underground en conflicterende and to weigh the ondergrondse conflicting
drinking water collection.
waarin fels, among onder others, meer ex-bewindvoerder participates. The UCAD van de got
belangen interests involved. af te wegen. TheDe assistance handreiking relates gaat
Wereldbank underway inHerman December Wijffels 2009.zitting heeft. Het
specifiek specifically in to opthe de toepassing use of geo-thermal van bodemenergy.
UCAD See also is www.ucad.nl december 2009 gestart.
energie. Authorities Overheden and the business en bedrijfsleven world zien deze
Zie ook www.ucad.nl
i Wim van Vierssen, wim.van.vierssen@kwrwater.nl i Wim van Vierssen, wim.van.vierssen@kwrwater.nl
i Matthijs Bonte, matthijs.bonte@kwrwater.nl i Matthijs Bonte, matthijs.bonte@kwrwater.nl
48
KWR 2009
Partners:
Nederland The Netherlands
We want willensustainable duurzame energie energy én veilig and safe groundwater grondwater De toepassing The applicationvan of cold-heat warmte-koudeopslag storage is
Open systemen large-scale application of cold-heat storage are
risk involved when groundwaters ofwatervoedifferent heenisen weer pompen in een diepere
expanding neemt een enormously. enorme vlucht. In light Gezien of the de noodzaak need to
“Begin 2009 zijn wij hiernaar on the groundwater system.” onderzoek gaan
qualities get mixed or whenVerder pollution from rende laag terechtkomen. onderzoeken
reduce om hetthe gebruik use of van fossil fossiele fuels,brandstoffen this is a positive te
doen. We richten ons specifiek op de zogeheten
the shallow underground ends up in a deeper we het effect van warmte-koudeopslag op de
development. verminderen isHowever dat een positieve the drinking ontwikkeling. water
Open systems open systemen, waarbij grote hoeveelheden
aquifer, because of the up and down pumping. grondwatertemperatuur.”
companies Toch bekijken look deat drinkwaterbedrijven this rapid growth with de snelle some
“In early 2009, started doing research into grondwater viawe een bovengrondse warmtewis-
We are also researching the effect of cold-heat
concern. groei metThey enige are zorg. fearful Ze vrezen that these dat deze geo-thermal bodem-
the question. focused specifically on warme the selaar wordenWe rondgepompt tussen een
Veldmetingen storage on the groundwater temperature.”
energy energiesystemen systems will een have negatief a negative effectimpact hebbenon op
so-called ‘open systems’ which large amounts en een koude bron. Deze, in bronnen bevinden zich
“Tot nu toe hebben we vooral de mogelijke risi-
the de kwaliteit quality ofvan groundwater. het grondwater. Jointly Samen with RIVM met het
of are pumped around de between in groundwater de watervoerende lagen, waaruit waterbe-
Field co’s in measurements kaart gebracht. Om inzicht te krijgen in
and RIVM VU enUniversity de VU onderzoekt Amsterdam, KWRKWR of dat is studying zo is.
a warmgrondwater and a cold source by a heat-exchanger drijven onttrekken voor de drink-
“So far we haveeffecten, primarilywillen surveyed theeen potential de werkelijke we bij aantal
whether “Dat warmte-koudeopslagsystemen this is actually the case. populair
located above ground. These sources are located waterbereiding. Beïnvloeding is dan ook niet
risks. To get insight into the true veldmetingen impact, we warmte-koudeopslagsystemen
zijn is niet vreemd”, zegt hydroloog Matthijs
in the aquifers from which the drinking water ondenkbaar.”
want to takeZelf field measurements at a number gaan doen. hoop ik eerlijk gezegd dat de
“There is nothing strange about Bonte van KWR. “Ze zorgen voor the eenpopulaforse
companies extract groundwater with which
of cold-heat storage systems. I myselfmeevallen, frankly effecten op het grondwatersysteem
rity of cold-heat storage systems,” KWR energiebesparing, werken goed ensays verdienen
Vermengen they produce drinking water. An impact is there-
hope that there will be no problem regar-optie omdat warmte-koudeopslag een goede
hydrologist “TheyErconstitute zich ook nogMatthijs eens vrijBonte. snel terug. lijkt dus a
“We not kijken naar diverse effecten die kunnen fore inconceivable.”
ding the impact on the groundwater system, is voor het verduurzamen van onze energie-
significant energy-saving, work well and voor pay for eindelijk een duurzame oplossing te zijn
optreden. Zo gaan we na of de grondwater-
because geo-thermal storage is aechter good option voorziening. Blijken de effecten nadelig
themselves pretty So at last we seem het verwarmen enquickly. koelen van gebouwen zonder
Mixing stroming door warmte-koudeopslagsystemen
in enhancing the sustainabilitydan of our voor de grondwaterkwaliteit, zal energy dit soort
to have a Maar sustainable solution for De thewaterbeheating nadelen. is dat ook echt zo?
“We’re looking various effects verandert. Ookatonderzoeken wethat hoemight groot het
provision. However, if the impact turns out to systemen moeten worden geweerd in de omge-
and cooling ofbijvoorbeeld buildings, without drijven willen weten draw-backs. welke effecten
be felt.isThus we’re examining whether the risico dat verschillende kwaliteiten grond-
be negative for the quality of our groundwater, ving van grondwaterbeschermingsgebieden.”
But is this really true? The water de grootschalige toepassing vancompanies, warmte- for
groundwater flowvermengen is changed by cold-heat water met elkaar of dat verontrei-
then this kind of system will have to be kept out
example, want to know what the effects of the koudeopslag heeft op het grondwatersysteem.”
storage. also researching how great nigingenWe’re uit de ondiepe ondergrond doorahet
of groundwater protection areas.”
“If cold-heat storage has no negative effects on the groundwater system, then it is a good option for enhancing the sustainability of our energy provision.”
Matthijs Bonte:
49 Partners:
Nederland The Netherlands
Think Zélf denken aboutover the future de toekomst ourselves – in– in dialoog met dialogue with partners water sector in de watersector partners “Ik “I seek zoek outhet people contact who, like metme, mensen are occupied die net als ik with bezig thezijn future metofde the toekomst water sector. van dePeople watersector. whose view Mensen reaches die daarbij beyond verder their kijken own company. dan hun DWSI eigen offers bedrijf. me a network DWSI biedt of such me een people netwerk and, met at the zulke same mensen time, an éninteresting tegelijkertijd view een over interesthe sante fence into blik over otherdesectors muur bij andandere companies. sectoren This is en useful bedrijven. to me in Die mykan work ik goed at Aagebruiken and Maas –bij I have mijn in fact werk to bring bij Aainen the Maas, outside ik moet world.” daar Michaël juist de Cornelisse buitenwereld has, since binnen thebrengen.” spring of 2008, Michaël been Cornelisse Senior Policy is sinds Advisor voorjaar in the Integrated 2008 seniorPolicy beleidsadviseur, department afdeling of Waterboard IntegraalAa Beleid, and Maas. bij WaterHe schap takes part Aa en inMaas. the Dutch Hij participeert Water Sector namens Intel- zijn waterschap ligence (DWSI) in Dutch representing Water Sector his waterboard. Intelligence of KWR DWSI. facilitates KWR faciliteert this platform dit platform for jointvoor horizon gezamenlijke scanninghorizonscanning for, and by, the entire voorDutch en door water de héle Nederlandse sector (see also watersector page 44). (zie ook p. 44).
“All water cycle partners must themselves think about their future – this is not something to be left to consultants.”
Michaël Cornelisse (r):
Trend alerts and en denktanksessies think-tank sessions “Maar “But DWSI DWSI offers biedtmore meerthan dan aalleen network. een netwerk. The trend De trend alerts that alerts DWSI die regularly DWSI geregeld issues help uitbrengt, me keep in helpenwith touch me om developments de ontwikkelingen in the outside in de world. buitenwereld And during itsin think-tank de gaten te sessions houden. weEn can bijnot de denktanksessies only share our ideas kunnen withwe each niet other, alleen but onze also
“Learning is not something you do reactively, but in dialogue with each other.” Jos Frijns (l):
ideeën test outdelen the contributions met elkaar, maar of top ook people toetsen from aan de inbreng other sectors. vanIncoryfeeën 2009 I found uit andere it very sectoren. special, for Ik vond het in example, to2009 hear the bijvoorbeeld unorthodox heel opinion bijzonder of an om de dwarse opinie established economist van een like gevestigd Arnold Heertje econoom in als Arnold person. Moreover Heertje he persoonlijk handed us teahoren. stimulant Boventhat
and Maas. Two essential components in our
is not something to be left to consultants. What
dienwater the deelde sector hij een can prikkel make uit good dieuse of. Heertje
het denken binnenare Aaexternal-orientation en Maas te stimuleren. business strategy and
–I find dat moet jein toch niet special DWSI isaan thatadviesbureaus directors, policy
de watersector believes that the goed credit kan crisis gebruiken. is mostly Heertje the
Twee essentiële onderdelen in onzeflexibly bedrijfsstrainnovation, to allow us to respond to
overlaten. Bijzonder vind ik dat DWSI staff and departmental heads allbinnen exchange their
vindt dat result of the de kredietcrisis fact that banks vooral no longer het gevolg bother is to
tegie zijn externe that gerichtheid innovatie, om the requirements society en and the market
directeuren, beleidsmedewerkers en afdelingsideas, on an equal footing: the hierarchy vani-
van het listen tofeit their datcustomers. banken niet Someer his question de moeite to us
flexibel in kunnen spelen op de eisen die de present in te terms of sustainable water manage-
hoofden op voet van gelijkheid ideeën uitwisshes.” KWR’s Jos Frijns, Senior Scientific Resear-
namen was: How naar are hun youklanten occupied te luisteren with your–custodus zijn
samenleving en perspective de markt stellen ment. From the of Aamet and betrekMaas,
selen: de hiërarchie weg.” Jos Frijns, senior cher, Knowledge andvalt Programme Management,
vraag aan mers? A very ons good was:question, hoe zijn jullie certainly bezig for met those
king tot duurzaam waterbeheer. Aa en Maas DWSI is one of our knowledge partners in thisziet
scientific Kennis- of enDWSI. Programmamais involvedresearcher in the realization “That is
jullie klanten?that waterboards Eenoperate heel terechte at a distance vraag, zeker from
hierbij DWSI als één van zijn kennispartners.“ effort.”
nagement bij KWR betrokken bij de uitvoepart of DWSI’s mosten important tool, namely, ring van DWSI: “Dat hoortisbij het belangrijkste social learning. Learning not something you
aan customer the de waterschappen – for example, die hun in the werk treatment doen of op afstand van wastewater, which de klant. for the Bijvoorbeeld most part is bijcollected het
Zelf nadenken Think for ourselves
gereedschap sociaal leren. Leren doe do reactively,van but DWSI: in dialogue with each other,
zuiveren by municipalities. van het afvalwater, We cannotdat adequately grotendeels
Cornelisse is very zeer betrokken involved inbij DWSI. DWSI. In Hij 2009, is in he
je niet reactief, maar eenall dialoog met elkaar, within which you alsoinput assumptions and
door gemeenten prepare ourselveswordt for theingezameld. future without We kunnen putting
2009 lid ageworden became member of van the het core kernteam team that datsets de
waarbij bovendien alle aannames vooraf agendasje – whether hidden or not – onto theen –
ons niet adequaat ourselves in the position op de toekomst of the customer. voorbereiden The
strategie DWSI’s strategy. van DWSI “Webepaalt.“We want to become willenaeen trueechte
al danThe nietwater verborgen – agenda’s op tafel gooit. table. sector is confronting chal-
zónder ons inI receive information te leventhrough in de klant. DWSI Dehelps informatie me
denktank vormen, think-tank, within waarbinnen which all parties alle partijen in the water in
De watersector staat voor uitdagingen die we lenges that we can only solve properly through
die ik via DWSI stimulate a turnaround krijg, helpt in the om thinking een omslag at Aa in
de waterketen cycle themselves zelfthink nadenken aboutover theirhun future toekomst – this
alleen in dialoog goed kunnen oplossen.” dialogue.”
50 Partners:
KWR 2009
Europa Europe
Europa is ripe Europe rijp voor for aeen BTOBTO-aanpak approach Dat stelt That is what TheoKWR’s van den Theo Hoven. van den Samen Hoven met thinks. vier buitenlandse Together with partners four other zet KWR European een Europese partners, onderzoeksorganisatie KWR is setting up a European voor deresearch watercyclus organisation op. Dit samenwerkingsverband for the water cycle. This slaat collaboration – net als KWR in Nederlanda–bridge constitutes een brug – astussen does KWR het wetenschapssysteem in the Netherlands – en between de praktijk the science van de waterbedrijven system and the en beleidsmakers. practical world of the Prioriteit: water companies zorgen dat and onderzoeksresultaten policy-makers. Theook priority: ‘landen’ to ensure in de praktijk. that research results also “come down to the earth of practice.” Vijf Europese partners:
CETaqua Five European (Barcelona,Spanje), partners IWW (Muelheim, Duitsland), CETaqua KWR Watercycle (Barcelona, Research Spain); Institute IWW (Mülheim, (Nieuwegein, Germany); Nederland), KWR LNEC Watercycle (Lissabon, Portugal) Researchen Institute NTNU/SINTEF (Nieuwegein, (Trondheim, the Netherlands); Noorwegen). LNEC (Lisbon, Portugal) and NTNU/SINTEF (Trondheim, Norway). In de afgelopen jaren heeft Theo veel tijd en •Trontheim •Trontheim
Nederland met het BTO uniek. Zo sta je garant voor
Over past few als years, Theo has invested a lot of zoek,the onder meer initiator en coördinator van
only maintain research connections with university wetenschappelijke kwaliteit én kennis dieatoepas-
time and energy into the internationalisation of het EU Integrated Project TECHNEAU. “Ik vind het
in their In this regard, the situation of BTO in baar en region. afgestemd is op de behoeften in de praktijk.”
•Nieuwegein •Muelheim
research amongmensen others, te as ontmoeten initiator and boeiend –nieuwe encoordinator kennis te
the Netherlands is steeds unique;meer a situation ensures Overigens zie je in landen that initiatieven
of the EU Integrated Project TECHNEAU. maken met andere culturen, maar vooral“It’s om exciting mensen
scientific quality and knowledge that is applicable om tot BTO-constructen te komen, zoals in Spanje en
•Nieuwegein •Mülheim
for me to new and to get to gezamenlijk know other samen te meet brengen enpeople te werken aan een
and theinneeds of water practice. heeltuned recentto ook Engeland, waar met de Moreover privatise-
cultures, all,begin to bring together doel, ook but, al is most dat inof het nogpeople maar een stip op
one more and morein countries ring sees van de watersector de jarentaking 80 het initiatives gezamen-
to toward a shared goal even if, in onderzoeksthe beginde work horizon. Een gezamenlijke Europese
aimed at building BTO constructions – for lijke bedrijfstakonderzoek is verdwenen eninstance, nu weer in
ning, it’swas onlyeerst a dot on stipje, the horizon. A joint European aanpak zo’n maar heeft intussen
Spain and, very recently, also in England, where joint terugkomt.”
approach tovorm research was, atDat first, just such a dot, but een stevige gekregen. is goed, want ik ben
water company research is making a come-back after
has since taken on substantial form. That is positive, ervan overtuigd data de oplossingen voor vraag-
Bruginstituut it had disappeared when the sector was privatised in
because I am convinced that the solutions to quesstukken als klimaatverandering, verstedelijking en
“Door jarenlang met diverse buitenlandse partners the nineteen-eighties.”
tions like climate change, een urbanisation and aging verouderende installaties Europees georganiseerd
samen te werken, bijvoorbeeld aan korte en lang-
installations demand a knowledge organised kennisveld vergen. Daarnaast is hetfield belangrijk dat at de
Bridge durigere institute Europese onderzoeksprojecten, hebben we
a European level. In addition, it’sspreken important that the watersector met één stem gaat richting de
“By for many years various internaeenworking basis gecreëerd voor eenwith sterker, permanenter
water sector speaks to the European Union with a Europese Unie.”
tional partners – for example, on shortandmet longsamenwerkingsverband. Daarvoor zijn we
single voice.”
term European researchen projects – we have created a diverse ons vertrouwde toonaangevende Europese
Unieke situatie Unique situation aanpak was tot voor kort “Van een gezamenlijke
basis for a stronger, more permanent collaboration. onderzoeksinstituten gaan praten. Met vijf instituten
“Until recently, therevervolgt was hardly of a nauwelijks sprake”, Van any den mention Hoven. “Het
research institutes we were familiar With five onderzoeksthema’s vaststellen, zodatwith. de ontwikkelde
joint approach,” continuesis Van den Hoven. “European Europese wateronderzoek heel gefragmenteerd en
institutes, and in close consultation thevan water kennis straks ook echt aansluit op dewith vragen
water research is very fragmented and op there still a kent nog veel dubbelingen. Verder valt datishet vaak
companies, set down the research themes, de bedrijven.we Dewill onderzoeksprojecten voeren we inso
lot of overlap. It is also striking that waterbedrijven it is often regioregionaal is georganiseerd, waarbij
that the knowledge developed soon truly connects to samenwerking uit. De vijf instituten uit Noorwegen,
nally which means thatmet water alleenorganised, onderzoeksbanden hebben eencompanies univer-
what the water companies We will conduct Portugal, Spanje, Duitslandrequire. en Nederland zijn
•Barcelona •Lissabon •Barcelona •Lisbon
siteit in hun regio. Wat dat betreft is de situatie in
energie gestoken in internationalisering van onder-
For this, started talking to de various top European gaan we we in nauw overleg met waterbedrijven
51
afkomstig the research uitprojects alle Europese jointly.klimaatzones The five institutes en from bestrijken Norway, Portugal, gezamenlijk Spain, deGermany hele waterketen.“ and the Netherlands represent countries from all of Europe’s climate
Vergroenen en verduurzamen zones, and together cover the entire water-use cycle.” “Op dit moment werken we de organisatie en het
Greener and more sustainable inhoudelijke programma uit. Waarschijnlijk gaan “At moment we’re working out the organisation we the beginnen met vragen rond stedelijk waterbeheer. and substance of its programme. We’ll probably Hoe the kunnen we bijvoorbeeld stedelijke waterketens start off with issue of urbanEn water management. vergroenen enthe verduurzamen? wat zijn slimme How can we, make urban water-use manieren omfor de instance, waterketen te regelen op grote luchtcycles sustainable? And what smart havensgreener - die je and kuntmore beschouwen als drukke steden?” ways there to regulate water-use cycle in large “Het isare heel inspirerend omthe met zulke enthousiaste airports canaan essentially be seen as cities? partners–tewhich werken een BTO-aanpak opbusy Europees It is veryWe inspiring work with suchOmdat enthusiastic niveau. hebbento een goede basis. deze partners on a BTO approach at a European aanpak alleen werkt als er vertrouwen is tussen de
“The solutions to questions like climate change, urbanisation and aging installations demand a knowledge field organised at a European level.”
Theo van den Hoven:
level. We have established good foundation. Since onderzoeksinstellingen enade eindgebruikers, moeten this approach only if there is trust the we ons instellen opworks een lange adem en debetween tijd nemen research institutions and the end-users, have to om dat vertrouwen uit te breiden. Ik benwe ervan overbe patient and aanpak take theresultaten time to letgaat the trust grow.ook I tuigd dat deze opleveren, am that this approach willen produce voorpersuaded de Nederlandse waterbedrijven andereresults, partincluding the water via companies and other water ners in de for watersector: dit samenwerkingsversector partners Netherlands: collaband krijgen zij in dethe beschikking overthrough de bestethis kennis boration theybeschikbaar will have access die in Europa is.” to the best knowledge available in Europe.”
52
KWR 2009
Internationalecollaboration International samenwerking GWRC – a een powerful krachtig international internationaal netwerk van waterkennisinstituten network of water research institutes
PREPARED
Binnen de(drinking) Fourteen Global Water water Research research Coalition insti-
Daarnaast Further, KWR ontwikkelt is developing KWR aeen project projectvoorproposal
KWR In 2009, heeft KWR incarried 2009 voorbereidingen out the preparations ge- for
GWRCwork tutes werken together veertien within (drink)waterkennisinthe Global Water
stelresearch for voor onderzoek into hormone naar hormoonactiviteit activity in surface
troffen the European voor het research Europese project onderzoeksproject PREPARED. Many
stituten samen. Research Coalition KWR or is GWRC. een van KWR deze is one insti-
in oppervlaktewater water, and participated en heeft in incorporating het meegewerkt it into
PREPARED.European prominent Veel vooraanstaande institutes in the Europese area of
tuten, of these evenals institutes, de Stichting as is theToegepast Foundation Onderfor
aan a state-of-the-science een state of the science-document document on pharmaover
instituten water, wastewater op het gebied and drinking van water, water afvalwater are part-
zoek Waterbeheer Applied Water Research (STOWA). (STOWA). De GWRC-leden The GWRC
farmaceutica ceuticals in water in watersystemen, systems, whichinclusief includeseen a
en drinkwater ners in this project zijn–partners includinginLNEC dit project, (Portugal),
stemmen coordinate, members onder meer hun among onderzoeksagenda’s other things,
prioritering voor prioritisation of future toekomstig research. onderzoek. This document Dit
waaronder SINTEF (Norway), LNEC (Portugal), IWW (Germany) SINTEF and(NoorCETaqua
met elkaar their research af en programmes doen gezamenlijk as well onderzoek. as under-
document serves as a dient support onder to water meer company ter ondersteuning commu-
wegen),The (Spain). IWW partners (Duitsland) are going en CETaqua to develop (Spanje). inno-
take joint research.
van de communicatie nications, among other van things. waterbedrijven.
Zij gaan vative adaptive innovatieve technologies adaptieve and technologieën solutions, with en
Energie en water Energy and water KWR is binnen GWRC onder meer betrokken
www.globalwaterresearchcoalition.net. . Zie ook See alsowww.globalwaterresearchcoalition.net
oplossingen a view to making ontwikkelen drinking waarmee water production drinkwaterand
KWR’s in the GWRC includes bij het involvement onderzoeksprogramma naar energie its energydat andzich water research en water, onder meer programme, richt op het
i Theo van den Hoven, theo.van.den.hoven@kwrwater.nl
productie en (afval) (waste)water treatment waterzuivering in urban environments in stedelijke omgeving– including climate-proof climateproof via Water kunnen Cycle worden Safety gemaakt, Plans. An important onder andere component via Water ofCycle this isSafety the
which, among other things, focuses on the wereldwijd verzamelen van best practices op
Plans. Belangrijk development andonderdeel application isof deinstruments ontwikkeling to en
worldwide collection of ontwerp best practices in the het gebied van efficiënt en efficiënte
toepassing ensure that van these instrumenten changes are really om deze brought verandeabout
field of efficient van design and efficient managebedrijfsvoering waterbedrijfsmiddelen in
ring ook werkelijk successfully. PREPARED’s succesvol approach tot stand is inte one brengen. sense
ment of water company resources in the de industrie. Waterbedrijven en afvalwaterver-
De aanpak unique: thevan end-users PREPARED are given is in dié a central zin uniek, role. In dat
industry. Water companies andstijgende wastewater werkers hebben te maken met ener-
de eindgebruikers the preliminary phase, een research centrale activities rol hebben. were In het
treatment are facing increasing giekosten: companies niet alleen door stijgende prijzen,
voortraject already defined worden in consultation onderzoeksactiviteiten with end-users. al
energy costs: notregelgeving only because of increasing maar ook omdat met betrekking
gedefinieerd During the implementation, in overleg met de demonstration eindgebruikers.
prices, but also because related tot de waterkwaliteit deregulations inzet van nieuwe,
Tijdens de projects take uitvoering place on location. vinden demonstratieEnd-users and
to water quality render necessary the introenergie-intensieve technieken noodzakelijk
projecten plaats knowledge institutes op locatie. work closely Eindgebruikers together in
duction of new, energy-intensive techniques. maakt. Daarnaast wordt ook de watersector
en kennisinstituten joint projects. KWR iswerken collaborating nauw samen with a consormet
The water sectormet is also confronted with the geconfronteerd de gevolgen van klimaat-
elkaarconsisting tium in deelprojecten. of BTO participants, KWR werkt the samen Citymet of
consequences change and the te need verandering enofdeclimate noodzaak die effecten
een consortium Eindhoven, Waterboard bestaande de Dommel uit BTO-deelnemers, and the water
to tackle itsdoor effects, using less energy bestrijden ook by zelfitself minder energie te
de Gemeente company Brabant Eindhoven, Water. On Waterschap 29 JanuaryDe 2010, the
and producing less green-house WithMet gebruiken en broeikasgassen uitgases. te stoten.
Dommel en European Commission waterbedrijf signed Brabant the contract Water. with
its GWRC partners UKWIR STOWA, GWRC-partners UKWIR en and STOWA heeftKWR KWR
De Europese KWR. PREPARED Commissie has a duration heeft opof29four januari years2010 and
has collected 70 case studies illustrating zeventig Europese case studies verzameldthe die
een a budget handtekening of over €10 gezet million, onder of which het contract €7 million metin
potential for energy-savings all parts of the de mogelijkheden illustrerenin voor energiebe-
KWR. the form PREPARED of a subsidy heeft from eenBrussels. doorlooptijd As coordinator, van vier
wate rcycle, and which contribute todie the sparing in alle delen vanwill de watercyclus,
jaar en KWR bears een budget final responsibility van ruim 10for miljoen the implementaeuro,
best practices. zullen bijdragen aan de best practices.
waarvan tion of PREPARED. 7 miljoen The eurodaily subsidie direction vanuit ofBrussel. different KWR is als project components coördinator is being eindverantwoordelijk shared with the voor de Hydraulic Danish uitvoeringInstitute van PREPARED. (DHI) and Dethe dagelijkse Berlin aansturing Centre of Competence van de diverse for Water projectonderdelen (KWB).. wordt gedeeld met Danish Hydraulic Institute
Adriana Hulsmann, i (DHI) en Kompetenzzentrum Wasser Berlin (KWB). adriana.hulsmann@kwrwater.nl
i Adriana Hulsmann, adriana.hulsmann@kwrwater.nl
53
SOCOPSE – preventing lozing van disprioritaire charge of priority stoffensubstances vermijden
EU research programme TECHNEAU presents results TECHNEAU presents results
Om In 2000, de kwaliteit the European van het Water Europese Framework grond- en
The EU Integrated Project TECHNEAU is EuroHet het
Dezemeeting This bijeenkomst formed vormde an overture een opmaat for thenaar TECH-
oppervlaktewater Directive (EWFD) was in 2015 issued op orde withte the hebben, objective
pe’s largest drinking water research project. grootste Europese drinkwateronderzoekspro-
de TECHNEAU NEAU conference conferentie “Safe drinking Safe drinking water from water
is in of bringing 2000 de European Europesegroundwater Kaderrichtlijn and Water surface
KWRKWR is theiscoordinator TECHNEAU, which ject. coördinatorofvan TECHNEAU dat
from source source to tap to –tap state – state of the of the artart & perspectives,” & perspectives,
(KRW)up water ingesteld. to standard Daarbij in 2015. hoort The een directive lijst met
beganvan in 2006 will run 2011, and has loopt 2006and tot 2011 metuntil een budget van
die vanwas which 17 tot held 19 juni in Maastricht 2009 werdfrom gehouden 17 to 19in June
prioritaire included a list stoffen, of priority die een substances groot risico that vormen
a budget €19 million. The project brings 19 miljoenofeuro. Het verbindt circa 150 weten-
Maastricht. 2009. During Tijdens this conference, deze conferentie all the results werden
in en viaahet present great watermilieu. risk both in, Binnen and via, hetthe Europese water
together about 150 scientists from 30 leading schappers van 30 leidende onderzoeksinsti-
de al bereikte achieved to date resultaten were made vooraccessible een breedto publiek a
onderzoeksproject environment. Between Source 2006 Control and 2009, of Priority within
research institutes, well as over 25 end-users, tuten met elkaar en as met ruim 25 eindgebruikers
toegankelijk broad public in gemaakt, various ondermeer ways, including via een video video
Substances the European inresearch Europe (SOCOPSE) project Source is tussen Control
such as water companies, 15 countries. zoals waterbedrijven, in 15in landen. Doelstelling
van de and case case studies studies at different bij diverse water waterbedrijven companies
2006 of Priority en 2009 Substances een beslissingsondersteunend in Europe (SOCOPSE),
The is to give the drinking water sector is degoal drinkwatersector in Europa en daarbuiten
). ). in Europe Europa (to (te zien be seen op www.techneau.eu at www.techneau.eu
model a decision-support ontwikkeld voor model waterkwaliteitsbeheerwas developed
in Europe andteabroad the veilig meansdrinkwater to produce, de middelen geven om
derswater for en industrieën. quality managers Met ditand model industries. kunnen zij
or (blijven) continuerealiseren, producing,ondanks safe drinking water, te de moeilijke
i Theo van den Hoven,
eenvoudiger This model facilitates beslissingen theirnemen decision-making over de maat-
despite the difficult conditions under which condities waaronder de sector wereldwijd
regelen with regard die nodig to measures zijn omneeded lozing van to prevent prioritaire
the sector has to operate worldwide. moet opereren.
stoffen te voorkomen discharges of priority substances, en kiezen tussen and to brongerichte en choose between end of pipe-oplossingen. source-directed and Het end-ofmodel is
TECHNEAU’s general van assembly met inkwam Berlin De general assembly TECHNEAU
ontwikkeld pipe solutions. door The 11 partners model was uitdeveloped 9 deelnemende by
from2828tot to 30 30 januari January2009 2009.bijeen The consortium van in Berlijn.
landen, 11 partners waaronder from 9 participating KWR en TNOcountries, in Nederland.
partners and the reviewers (representatives De consortiumpartners en de reviewers
KWR heeftKWR including in deand zomer TNOvan in the 2009 Netherlands. een afslui- In
of the European Commission) discussed (vertegenwoordigers van de Europese
tende the summer conferentie of 2009, georganiseerd KWR organised in Maastricht, a closing
the progressbespraken reported. Since its inception, commissie) de gerapporteerde
samen met in conference deMaastricht, ‘trekker’ vantogether SOCOPSE, with hetthe
TECHNEAUTECHNEAU has delivered overinmiddels 200 concrete voortgang. heeft ruim
Zweedse milieuonderzoeksinstituut “instigator” of SOCOPSE, the SwedishIVL. EnvironDG
products, which vary from market-ready 200 concrete producten opgeleverd, variërend
Environment mental Research heeft Institute hier onder IVL.meer On the een occasion, policy
products to reports and scientific articlesen van marktklare producten tot rapporten
update the DG Environment over prioritaire made stoffen a presentation gepresenteerd.
in peer-reviewed journals. Some of these wetenschappelijke artikelen in peer reviewed
www.socopse.eu . update on priority Zie ookincluded which a policy
results have been and resultaten implemented tijdschriften. Een validated deel van deze
substances.
in various Dutch and other European water in wordt inmiddels bij diverse waterbedrijven
See also www.socopse.eu .
companies. This constitutes the project’s great Europa en Nederland gevalideerd en geïmpleadded value – in contrast to TECHNEAU, much menteerd. Dit laatste is een grote meerwaarde European-financed produces no, or van het project. Veelresearch Europees gefinancierd hardly any, leidt practical applications. onderzoek in tegenstelling tot TECHNEAU niet of nauwelijks tot toepassing in de praktijk.
theo.van.den.hoven@kwrwater.nl
54
KWR 2009
WSSTP -Water Supply and Sanitation Technology Platform WSSTP
CEO-conferentie Extremes Extremen in Europe Europa
KWRWater The is bestuurslid Supply and vanSanitation WSSTP datTechnology 56 leden
KWR In 2009, organiseerde KWR organised in 2009 thede biennial tweejaarlijkse CEO
energiefabriek at the Andasol Andasol. solar-power De laatste station. dag The stond last in
in 27 landen Platform (WSSTP) heeft: was bedrijven, established universiteiten, in a commis-
CEO-conferentie conference for the voor water de watersector, sector under met the als
het teken day was dedicated van het seminar to the seminar Partnering “Partnering in a diverse
onderzoeksinstituten, sion from the EU in 2004. beleidsmakers The platform’s engoal
thema of theme Extremen Extremes in Europa. in Europe. VanFrom 11 tot 11 ento met 16 16
in Europe. a diverse Collega’s Europe”. uit Letland, Colleagues Noorwegen, from Latvia,
waterbedrijven. is to provide a complement WSSTP heeft toin the 2009 European drie
oktober vertelden October, representatives vertegenwoordigers of water companies van
Norway, Nederland, theDuitsland, Netherlands, Spanje Germany, en Portugal Spain
strategic taskforces research agenda inopgericht the area of opwater, de gebieden including
waterbedrijven and knowledge institutes en kennisinstituten from Spain, uitPortugal, Spanje,
and belichtten Portugal elk gave vanuit their hunown perspectief perspectives de uit-
van Klimaatverandering, giving direction in the research Kunstmatige conducted infiltratie en
Portugal, Duitsland, Germany, Norway, Latvia, Noorwegen, BelgiumLetland, and the
on dagingen the challenges voor de watercyclus facing the water en benoemden cycle
within SensorenEuropean en monitoring. framework Ook isprogrammes. het een wegbeKWR
België en Nederland Netherlands informed elkaar eachwat other er about in hun land
and kansen identified voor Europese opportunities samenwerking. for European
reider is a member geweest of the voorboard het eerder of directors genoemde of WSSTP,
speelt op het important activities gebied van in their drinkcountries en afvalwater in the
collaboration.
PREPARED. which has 56 Naast members het opstellen in 27 countries: van de Stratecompa-
en welke field of drinking trends zij and voor wastewater, de komende andjaren what the
Voor KWR en de participanten in het Bedrijfs-
gische nies, universities, Research Agenda research verzorgt institutes, WSSTP policyzes
voorzien. trends were for the years ahead. foreseeable
For takonderzoek KWR and the betekent participants deze samenwerking in the BTO
pilots voor makers andbelangrijke water companies. waterproblemen Apart from waar
research een eerste programme stap naar structurele this collaboration samenwer-
Europa mee te establishing the maken Strategic heeft Research of krijgt:Agenda,
The conference kicked off in Maastricht. De kick-off van de conferentie vond plaatsIninthe
represents king in eenaEuropees first step(virtueel) toward structural watercyclus colla-
WSSTP also takes care of six pilots related
days that followed the participants Maastricht. In de dagen daarna deedgathered het gezel-
boration onderzoeksinstituut. in a (virtual) Deze European samenwerking water cycle
Pilots water problems that confront to6significant
in different European cities, where schap verschillende Europese stedenthey aan,visited waar
research biedt mogelijkheden institute. This voor collaboration (meer) gezamenlijk offers
1. mitigatie van watertekorten in Europe today, or that lie on its horizon:
a variety of projects. In the GermanIntown of diverse projecten werden bezocht. het Duitse
possibilities onderzoek enfor uitwisselingen (increased) joint binnen research het and
Roetgen (bij (near Aachen), they visited the largest Aken) bezochten de deelnemers de
exchanges Europese netwerk. within the European network.
62. Pilots aanpak van aangetaste waterzones
ultra-filtration plant in Europe, while inInBarcegrootste Europese ultrafiltratiefabriek. Barce-
1. mitigation of water stress in coastal zones; (grond- en oppervlaktewater)
lona, they de visited the desalinisationaan plant lona werd ontzoutingsinstallatie deon kust
i Theo van den Hoven,
2. of degradedtegen water zones 3. reclamation proactief management
the coastdie which was brought into bezocht, juli 2009 in gebruik is operation genomen. in In
kustzones;
(groundwater surface water); natuurrampenand en overstromingen;
theo.van.den.hoven@kwrwater.nl
July 2009.bekeek In Granada, the groupzonnetook a look Granada het gezelschap
3. corrective management of 4. proactive duurzaamand watermanagement extreme hydro-climatic events; in grootstedelijke gebieden; 4. water management inside 5. sustainable duurzaam watermanagement and large urban areas; in dearound landbouw; 5. water management in 6. sustainable duurzaam watermanagement agriculture; in de industrie. 6. sustainable water management in industry. Dit platform is in 2004 is in opdracht van de EU In in 2009, set up three strahetaddition, Water Supply andWSSTP Sanitation Technology tegic taskforces the areasDoel of Climate Change, Platform WSSTPin ingesteld. van WSSTP is Artificial and Sensorsonderzoeksand Monitoinvulling Infiltration, geven aan de Europese ring. Theop platform alsovan participated in laying agenda het gebied water, onder meer the path for the above-mentioned PREPARED. om richting te geven aan het onderzoek binnen . See also www.wsstp.eu Europese kaderprogramma’s. Zie ook www.wsstp.eu .
i Theo van den Hoven, theo.van.den.hoven@kwrwater.nl i Theo van den Hoven, theo.van.den.hoven@kwrwater.nl
De CEO’s CEO’s visitbezoeken the Andasol de Andasol solar-power powerplant stationininGranada, Granada,Spanje Spain
55
European onderzoeksinstituut Europees water cycle watercyclus research institute van start on its way KWR On 15en October het Spaanse 2009, KWR watertechnologische and the Spanish
innovatiever well as more directed en efficiënter at theen great meer challenges gericht op
instituut water technology CETaquacentre ondertekenden CETaqua signed op 15 oktober an
de grote facing the uitdagingen participants waarvoor in the water-use de waterketencycle
2009 een overeenkomst agreement signalling theals go-ahead startsein for voor a colla-
spelers in the affected in de betrokken countries. landen staan.
een samenwerkingverband boration in the field of waterop cycle het gebied research. van In
De samenwerking This collaboration distinguishes onderscheidt zich itselfvan from
onderzoek early 2010, voor the agreement de watercyclus. was also Begin signed 2010by
bestaande existing European Europese networks netwerken in that doordat it builds een
tekenden ookLNEC co-initiators mede-initiatiefnemers (Portugal), SINTEF/NTNU LNEC
brug a bridge wordt between geslagen thetussen sciencehet system wetenschapand
(Portugal),and (Norway) Sintef/NTNU IWW (Germany). (Noorwegen) en IWW
systeem the activities en deof praktijk the water vancompanies de waterbedrijven and
(Duitsland) The agreement dezeisovereenkomst. the result of the succes-
en beleidsmakers. policy-makers. A more Een intensive intensievere collaboration samen-
De overeenkomst sful collaboration is between een vervolg the initiators op de succesin a
werking tussen between clusters clusters of water van companies waterbedrijven and en
volle samenwerking variety of European projects van de initiatiefnemers and networks, like in
vooraanstaande leading scientificwetenschappelijke institutions will offer instelthe
diverse Europese TECHNEAU and WSSTP. projecten Thanks en netwerken to this collabozoals
lingen biedt European water de Europese sector the watersector possibility de of better
TECHNEAU ration initiative, en WSSTP. European Doorwater de samenwerking cycle research
mogelijkheidchallenges confronting beter in telike spelen changes op uitdagingen in climate
wordt will become het Europese more innovative watercyclusonderzoek and efficient, as
zoalsdemography, and veranderingen as well in klimaat as the en need demografie to come en op up with demore noodzaak sustainable om tot solutions. meer duurzame Additiooplossingen nally, a betterteconnection komen. Bovendien will be established ontstaat een betere with the energy koppeling and other met energie sectors.en andere sectoren. The partners will be working in 2010, in consulDe partners tation with their werken own inuniversities 2010 in overleg andmet water de eigen universiteiten companies, first of allen onwaterbedrijven a portfolio of the eerst most een portfolio promising and uit urgent met de themes meestfor kansrijke joint research en urgente – implementation thema’s voor willgezamenlijk then follow.onderzoek, daarna start de uitvoering.
i Theo van den Hoven, theo.van.den.hoven@kwrwater.nl i Theo van den Hoven, theo.van.den.hoven@kwrwater.nl
Wim van Vierssen (l.) (l) ––directeur Managing van Director, KWR – KWR –en Carlos and Carlos Campos Campos (r) –(r.) directeur – Director van Centro General, de Technológica Centro Technológico del Agua del(Cetaqua) Agua (CETaqua) ondertekenen sign the de samenwerkingsovereenkomst collaboration agreement for the European ten behoeve water van het Europese cycle researchwatercyclus institute. onderzoeksinstituut
56
KWR 2009
57
58
KWR 2009
Publications Publicaties Articles in Artikelen peer-reviewed tijdschriften journals 1. Bakker, M. & V.A. Kelson, Writing
analytic element programs in Python. Ground Water Vol. 47, No. 6 (2009), pp. 828 p. 828 – –834. 834. 2. Bakker, M. & J.L. Nieber,
Damping of sinusoidal surface flux fluctuations with soil depth. Vadose Zone Journal, 8(1) (2009), p. 119-126. pp. 119-126. 3. Beek, C.G.E.M. van, R. Breedveld &
P.J. Stuyfzand, Preventing two types
of well clogging. Journal AWWA, 101 (4) (2009), p. p.125-134. 125-134. 4. Beek, C.G.E.M. van, R.J.M.
Breedveld, M. Juhàsz-Holterman, A. Oosterhof & P.J. Stuyfzand,
Cause and prevention of well bore clogging by particles. Hydrogeology Journal 17 (2009), p. 1877-1886. pp. 1877-1886. 5. Boersma, M., C. Becker, A.M.
Malzahn & S. Vernooij, Food chain
effects of nutrient limitation in primary producers. Marine and Freshwater Research, 60 (2009), p.983–989. pp.983–989. 6. Buamah, R., B. Petrusevski, D. de
Ridder, T. S. C. M. van de Wetering & J. C. Schippers, Manganese
removal in groundwater treatment: practice, problems and probable solutions. Water Science & Technology: Water Supply—WSTWS Supply, 9.1 9.1 (2009), (2009), pp. 89-98. p. 89-98. 7. Cornelissen, E.R., E.F. Beerendonk,
M.N. Nederlof, J.P. van der Hoek, L.P. Wessels, Fluidized ion exchange
(FIX) to control NOM fouling in ultrafiltration. Desalination 236 (2009), pp. 334-341 p. 334-341
8. Cornelissen, E.R., L. Rebour,
D van der Kooij & L.P. Wessels,
Optimization of air/water cleaning (AWC) in (AWC) cleaning spiral wound in spiral elements. wound Desalination, elements. Desalination, 236 (2009),236 p. 266-272. (2009), pp. 266-272.
15. Hijnen, W.A.M., Elimination
of micro-organisms in water treatment. PhD Thesis, University Utrecht (2009). 16. Hijnen, W.A.M., C.H.W. Blokker-
Water’s novel approach to routine mains cleaning. Water Science and Technology: Water Supply, 9(5) (2009), pp. 549-556. p. 549-556. 22. Li, S., S.G.J. Heijman, J.Q.J.C. Verberk
9. Ridder, D.J. de, M. McConville,
Koopmans, L. Heijnen & G.J.
& J.C. van Dijk, An innovative
9. Ridder, D.J. de, M.L.T.J. McConville, A.R.D. Verliefde, van der Aa,
Medema, Survival of Clostridium
A.R.D. Verliefde, L.T.J. van der Aa, S.G.J. Heijman, J.Q.J.C. Verberk,
spores in river water and in sand from a slow sand filter. Water Science & Technology: Water Supply, 9.6 (2009), pp. 681-688. p. 681-688.
treatment concept for future drinking water production: fluidized ion exchange – ultrafiltration – nanofiltration – granular activated carbon filtration. Drinking Water Engineering and Science 1 (2009), p. 41–47. pp. 41–47.
S.G.J. Heijman, L.C. Rietveld & J.Q.J.C. J.C. vanVerberk, Dijk,
Development a predictive L.C. Rietveld &ofJ.C. van Dijk, model Development of a predictive model to determine micropollutant to determine removal usingmicropollutant granular activated removal using granular carbon. Drinking Water activated Engicarbon. Engineering Drinking & ScienceWater Discussions, neering Science Discussions, 2 (2009),&p. 189-204. 2 (2009), pp. 189-204.
10. Voogt, P. de, F. Sacher, M-L.
10. Voogt, P. de, F.L.M. Sacher, M-L. Janex-Habibi, Puijker & M.
of a common Janex-Habibi, L.M. Puijker & M. Mons, Development Development of a common priority list of pharmaceuticals Mons, priority pharmaceuticals relevantlist for of the water cycle, Water relevant for the water cycle, Water Science Technology 59:1 (2009), Science p. 39-46.Technology 59:1 (2009), pp. 39-46.
11. Eltzov, E., R.S. Marks, S. Voost, 11. Eltzov, E., R.S.&Marks, S. Voost, B.A. Wullings M.B. Heringa,
B.A. Wullings &real M.B. Heringa, Flow-through time bacterial
Flow-through real time bacterial biosensor for toxic compounds in biosensor for toxic water. Sensors and compounds Actuators, B:in water. Sensors and Actuators, Chemical 142 (2009), p. 11-18. B: Chemical 142 (2009), pp. 11-18.
12. Heijman, S.G.J., H. Guo, S. Li,
12. Heijman, S.G.J., H. Guo, S. Li,Zero J.C. van Dijk & L.P. Wessels,
Zero J.C. van Dijk & L.P. Wessels, liquid discharge: Heading for 99% liquid discharge: Heading and for 99% recovery in nanofiltration recovery in nanofiltration and 236 reverse osmosis. Desalination reverse (2009), osmosis. p. 357–362.Desalination 236 (2009), pp. 357–362. 13. Heijnen, L. & G.J. Medema, Method 13. for Heijnen, & G.J. Medema, Method rapid L. detection of viable for rapid detection of viable Escherichia coli in water using Escherichia coli inWater waterResearch, using real-time NASBA. real-time Water Research, 43 (2009),NASBA. p. 3124-3132. 43 (2009), pp. 3124-3132. 14. Hijnen, W.A.M., D. Biraud, E.R.
14. Hijnen, W.A.M., Biraud, E.R. Cornelissen & D.D. van der Kooij,
Cornelissen & D. van der Kooij, Threshold concentration of Threshold concentration easily assimilable organicofcarbon easily assimilable organic carbon in feedwater for biofouling of in feedwater for biofouling of spiral-wound membranes. spiral-wound membranes. Environ. Sci. Techn. 43 (2009), Environmental p. 2490-2495. Science & Techn. 43 (2009), pp. 2490-2495.
17. Hijnen, W.A.M., D. Biraud,
E.R. Cornelissen & D.van der Kooij, Treshold concentration
of easily assimilable organic carbon in feedwater for biofouling of spiral-wound membranes. Environmental Science & Technology, 43 (2009), 13, p. 4890-4895. pp. 4890-4895. 18. Hogenboom A.C., J.A. van Leerdam
& P. de Voogt, Accurate mass
screening and identification of emerging contaminants in environmental samples by liquid chromatography-LTQ FT Orbitrap mass spectrometry. J Chromatogr. A 1216 (2009), pp. 510-519. p. 510-519. 19. Izydorczyk, K., C. Carpentier, J.
Mrówczynski, A. Wagenvoort, T. Jurczak & M. Tarczynska,
Establishment of an Alert Level Framework for cyanobacteria in drinking water resources by using the Algae Online Analyser for monitoring cyanobacterial chlorophyll a. Water Research, 43 (2009), pp. 989-996. p. 989-996. 20. Johansson N., D. Benford, A. Carere,
J. de Boer, E. Dellatte, P. de Voogt, A. Di Domenico, C.W. Heppner, G. Schoeters, & D. Schrenk, EFSA’s risk
assessment on PFOS and PFOA in the food. Toxicol. Lett. 189-S1 (2009), pp. S42–S42. p. S42–S42. 21. Kjellberg, S., A. Jayaratne, E.
Cadan, N. Sukumaran, J. Vreeburg & J.Q.J.C. Verberk, The resuspension
potential method: Yarra Valley
23. Li, S., S.G.J. Heijman, J.Q.J.C.
Verberk, A.R.D. Verliefde, A.J.B. Kemperman, J.C. van Dijk & G. Amy, Impact of backwash water composition on ultrafiltration fouling control. Journal of Membrane Science 344 (2009), p. 17–25. pp. 17–25. 24. Magic-Knezev, A., B.A. Wullings &
D. van der Kooij, Polaromonas and
Hydrogenophaga species are the predominant bacteria cultured from granular activated carbon filters in water treatment. Journal of Applied Microbiology, 107 (2009), p. 1457-1467. pp. 1457-1467. 25. Medema, G.J. & P.W.M.H. Smeets,
Quantitative risk assessment in the Water Safety Plan: case studies from drinking water practice. Water Science & Technology: Water Supply, 9.2 (2009), pp. 127-132. p. 127-132. 26. Mendizabal, I. & P.J. Stuyfzand,
Guidelines for interpreting hydrochemical patterns in data from public supply well fields and their value for natural background groundwater quality determination. Journal of Hydrology 379 (2009), pp. 151-163. p. 151-163. 27. Ordoñez, J.C., P.M. van Bodegom,
J.P.M. Witte, I.J. Wright, P.B. Reich, R. Aerts, A global study of relationships between leaf traits, climate and soil measures of
59
nutrient fertility. Global ecology and Biogeography 18 (2009), p. 137-149. pp. 137-149. 28. Qin, J.J., M.H. Oo, G. Tao, E.R.
Cornelissen, C.J. Ruiken, K.F. de Korte, L.P. Wessels & K.A. Kekre,
Optimization of Operating Conditions in Forward Osmosis for Osmotic Membrane Bioreactor. The Open Chemical Engineering Journal, 3 (2009), pp. 27-32. p. 27-32. 29. Smeets, P.W.M.H., G.J. Medema
& J.C. van Dijk, The Dutch secret:
how to provide safe drinking water without chlorine in the Netherlands. Drinking Water Engineering and Science, 2 (2009), p. 1-14. pp. 1-14. 30. Valster, R.M., B.A. Wullings, G.
Bakker, H. Smidt & D. van der Kooij, Free-living protozoa in
two unchlorinated drinking water supplies, identified by phylogenic analysis of 18S rRna gene sequences. Applied and environmental microbiology, 75, 14 (2009), pp. 4736-4746. p. 4736-4746. 31. Kooij, D. van der, H.R. Veenendaal
& B.A. Wullings, Multiplication
of Legionella in tap water installations. Antonie van Leeuwenhoek, 95 (2009), suppl. 1, p. 36-37. pp. 36-37. 32. Wielen, P.W.J.J. van der,
S. Voost & D. van der Kooij,
Ammonia-oxidizing bacteria and Archaea in groundwater treatment and drinking water distribution systems. Applied and environmental microbiology, 75 (2009), 14, pp. 4687-4695. p. 4687-4695. 33. Halem, D. van, H. van der Laan,
S.G.J. Heijman, J.C. van Dijk & G.L. Amy, Assessing the
sustainability of the silverimpregnated ceramic pot filter for low-cost household drinking water treatment. Physics and Chemistry of the Earth 34 (2009), pp. 36–42. p. 36–42.
34. Leerdam, J.A. van, A.C. Hogenboom,
40. Verliefde, A.R.D., E.R. Cornelissen,
M.M.E. van der Kooi & P. de Voogt,
S.G.J. Heijman, J.Q.J.C. Verberk,
Determination of 1H-benzotriazoles and benzothiazoles in water sample by solid-phase extraction and liquid chromatography LTQ FT Orbitrap mass spectrometry. Intern. J. Mass Spectrom. 282 (2009), pp. 99-107. p. 99-107.
G.L. Amy, B. van der Bruggend,
35. Wezel, A.P. van; L.M. Puijker,
J.C. van Dijk, Construction
and validation of a full-scale model for rejection of organic micropollutants by NF membranes, Journal of Membrane Science 339 (2009), (1-2), p. 10–20 41. Vreeburg, J. H. G., Blokker,
C. Vink, A. Versteegh & P. de Voogt,
E. J. M., Horst, P., P. &and vanvan Dijk, Dijk, J. J.
Odour and flavour thresholds of gasoline additives (MTBE, ETBE and TAME) and their occurrence in Dutch drinking water collection areas. Chemosphere, 76 (2009), p. 672-676. pp. 672-676.
C., Velocity based self cleaning residential drinking water distribution systems, Water Science and Technology, 9 (2009), (6), pp. 635-641. p. 635-641.
36. Veling, E.J.M & C. Maas,
Strategy for solving semi-analytically threedimensional transient flow in a coupled N-layer system. J.Eng. Math, 64 (2009)2, pp.145-161. p.145-161. 37. Verberk, J. Q. J. C., J.H.G. Vreeburg,
42. Wilbers, G., G. Zwolsman,
G. Klaver & J. Hendriks, Effects
of a drought period on physicochemical surface water quality in a regional catchment area. Journal of Environmental Monitoring, 11(2009), pp. 1298-1302. p. 1298-1302. 43. Worm, G. I. M., G. A. M. Mesman,
L.C. Rietveld & J. C. van Dijk,
K. M. van Schagen, K. J. Borger &
Particulate fingerprinting of water quality in the distribution system. Water SA, 35(2 Special WISA edition 2009), pp. 192-199. p. 192-199.
L.C. Rietveld, Hydraulic modelling
38. Verliefde, A.R.D., E.R. Cornelissen,
S.G.J. Heijman, E.M.V. Hoek, G.L.
of drinking water treatment plant operations. Drink. Water Eng. Sci., 2(1) (2009), pp. 15-20. p. 15-20. 44. Yangali-Quintanilla, V.,
A.R.D. Verliefde, T.U. Kim, A.
Amy, B. van der Bruggen & J.C. van
Sadmani, M. Kennedy & G.L. Amy,
Dijk, Influence of solute-membrane
Artificial neural network models based on QSAR for predicting rejection of natural organic compounds by polyamide NF and reverse osmosis membranes. Journal of Membrane Science vol. 342 (2009), no 1-2, pp. 251-262. 1-2, p. 251-262.
affinity on rejection of uncharged organic solutes by nanofiltration membranes. Environmental Science and Technology 43 (2009), p. 2400-2406. pp. 2400-2406. 39. Verliefde, A.R.D., E.R. Cornelissen,
S.G.J. Heijman, I. Petrinic, T. Luxbacher, G.L. Amy, B. van der Bruggen & J.C. van Dijk,
Influence of membrane fouling by (pretreated) surface water on rejection of pharmaceutically active compounds (PhACs) by nanofiltration membranes. Journal of Membrane Science 330 (2009), (1-2), pp. 90–103. p. 90–103.
45. Zondervan, E., S. Bakker,
M. Nederlof & B. Roffel, Taking green anti-fouling strategies in dead-end ultrafiltration to the next level. Chemical engineering research and design (2009) 87(2009), pp.1589-1595. p.1589-1595.
Online to (voor-) be publicaties published 46. Raat, K.J., A. Tietema and
J.M. Verstraten, Nitrogen turnover
in fresh Douglas fir litter directly after additions of moisture and inorganic nitrogen. Plant and Soil. DOI 10.1007 (2009)/s11104-0090181-0. 47. Sack, E.L.W., P.W.J.J. van der Wielen
& D. van der Kooij, Utilization
of oligo- and polysaccharides at microgram-per-litre levels in freshwater by Flavobacterium Johnsoniae, Journal of Applied Microbiology, accepted, doi:10.1111 (2009)/j.1365-2672.2009.04546.x 48. Blokker, E. J. M., J. H. G. Vreeburg
& J. C. van Dijk, Simulating
residential water demand with a stochastic end-use model. Journal of Water Resources Planning and Management, doi:10.1061 (2009)/ (ASCE)WR.1943-5452.0000002.
60
KWR 2009
Publicaties (vervolg)
Publications Publicaties Vakbladen in professional journals 1. Bonte, M. & J.J.G. Zwolsman,
Klimaatverandering en verzoeting van de Rijn. H2O 42 (20) (2009), 1. Bonte, M. & J.J.G. Zwolsman, p. 29-31. Klimaatverandering en verzoeting de Rijn. H2O 42 (20) (2009), 2. van Bonte, M., K.J. Raat, P. Dammers pp. 29-31. & P.J. Stuyfzand, Verstopping en regeneratie van infiltratieputten bij Waalsdorp. H2O 42(7) (2009), & P.J. Stuyfzand, Verstopping en p. 40-43. regeneratie van infiltratieputten bij Waalsdorp. H2O 42(7) (2009), 3. Heijman (Bas), Evgenia Rabinovitch, pp. 40-43. Ben Statia & Jasper Verberk, Drinken 2. Bonte, M., K.J. Raat, P. Dammers
van de wind. H2O 42 1 (2009), p. 34-37. Ben Statia & Jasper Verberk, Drinken van de wind. 42 1 (2009), 4. Hofman (Jan)H2O & Wolter Siegers, pp. 34-37. Kennisuitwisseling tussen
3. Heijman (Bas), Evgenia Rabinovitch,
Nederland en Duitsland over ontharding. H2O 42 (2009), p. 2-9. Kennisuitwisseling tussen en Duitsland 5. Nederland Hofman (Jan), interview over met Jan ontharding. 42 van (2009), pp. 2-9. Hofman doorH2O David Baarle, 4. Hofman (Jan) & Wolter Siegers,
Klimaatuitdagingen noodzaken 5. Hofman (Jan), interview met Jan tot internationale focus. Utilities, 2 Hofman door David van Baarle, (2009), p. 10-13. Klimaatuitdagingen noodzaken tot internationale Utilities, 2 6. Hofman (Roberta),focus. Guus IJpelaar, (2009), pp. 10-13. Wereldcongres UVJoop Kruithof, technologie in Amsterdam trekt 6. Hofman (Roberta), Guus IJpelaar, 200 bezoekers. H2O 42 22 (2009), p. 7. Joop Kruithof, Wereldcongres UVtechnologie Amsterdam trekt 200 7. Hofs (Bas) & in Emile Cornelissen, bezoekers. H2O 22 (2009), pp. 7. Coagulation and42ceramic microfiltration/ultrafiltration for the treatment of drinking water. Coagulation and ceramic NTP procestechnologie 4 (2009), microfiltration/ultrafiltration for p. 30-31. the treatment of drinking water. NTP procestechnologie 4 (2009), 8. Hoven, T. van de, & J. Vreeburg, pp. 30-31. Vorderingen bij TECHNEAU. H2O 7 7. Hofs (Bas) & Emile Cornelissen,
(2009), p. 24-25.
8. Hoven, T. van de, & J. Vreeburg,
bij TECHNEAU. H2O 7 9. Vorderingen Jacobs, E., E. Trietsch, M. Bonte, (2009), pp. 24-25. F. Schulting, N. Zantkuijl & M. Oosterhuis, Boodschap
9. Jacobs, E., E. Trietsch, M. Bonte, F.
aan deelnemers Klimaattop Schulting, N. Zantkuijl & M. OosKopenhagen. H2O 42 (22) (2009), terhuis, Boodschap aan deelnemers p. 4-5. Klimaattop Kopenhagen. H2O 42 (22) (2009), pp. 4-5.
10. Kooiman, J.W. & D.G. Cirkel, Nieuwe
techniek voor onttrekken en infiltreren van grondwater. H2O 42 (24) (2009), pp. 6-9. p. 6-9. 11. Maas (Kees), & Hans Leenen,
Het eigengewicht van freatisch grondwater of nogmaals: vergeten we iets? Stromingen 15(2) (2009), p. 17-31. pp. 17-31. 12. Maas (Kees), Korte Golf.
Stromingen 15 (3) (2009), pp. 57-60. p. 57-60. 13. Maas, P. van der, D. van der
Woerdt, J. Bruins & D. van der Kooij, Lagedruk UV verhoogt
nagroeipotentie oppervlaktewaterzuivering De Punt. H2O, 18 (2009), p.47-49. pp.47-49. 14. Medema, G.J., L.C. Rietveld,
A. Versteeg & A. van Wezel,
Japan en Nederland wisselen waterkennis uit, H2O, 23 (2009), p. 6-7. pp. 6-7. 15. Mesman, G., N. Slaats, A. Boersma
& B. Schultz, Nieuwe methode
inzetbaar bij saneringsbeslissingen PVC-leidingen. H2O, 16/17 (2009), p. 44-47. pp. 44-47. 16. Molen, M. v. d., I. Pieterse-
Quirijns, A. Donocik & E. Smulders, Eigenschappen bodem
en oppervlak beïnvloeden temperatuurstijging rond drinkwaterleidingen. H2O, 7 (2009), pp. 33-36. p. 33-36. 17. Nederlof (Maarten), Robin van
Leerdam, Martijn Groenendijk,
Verwijdering hormonen en geneesmiddelen uit drinkwater ter discussie. H2O 42 18 (2009), pp. p. 30. 30. 18. Oesterholt, F., L. Paping,
H.R. Veenendaal & D. van der Kooij,
Combinatie Q-PCR en specifieke kweekmethode efficiënt voor screening proceswatermonsters op Legionella, H2O, 24 (2009), p. 42-45. pp. 42-45.
19. Oost, R. van der, M. Heringa &
A. van Wezel, Toxiciteit
stofmengsels in drinkwater naast stofgericht ook effectgericht beoordelen. H2O 7 (2009), pp. 37-39. p. 37-39. 20. Oosterhof, A, N. Wolthek,
W. van der Meer, M. Groenendijk, S. van de Wetering, H. Boukes, K.J. Raat & J. Eerhart, Doorbraak
voor gebruik van brak grondwater als alternatieve bron voor drinkwatervoorziening. H2O 42 14/15 (2009), pp. 14-17. p. 14-17. 21. Pieterse-Quirijns, I. & M. Blokker,
Nieuwe rekenregels voor waterverbruik. Alternatief voor de qVn methode als ontwerprichtlijn. VV+ (Verwarming en Installatie: Vakblad voor installatietechniek, energie en milieu), 66 (7/8 (2009), p. 424-429. pp. 424-429. 22. Pieterse-Quirijns, I. & M. Blokker,
Rekenregels waterverbruik woontorens voor betere dimensionering installaties. Intech K&S 9 (2009), pp. 48-51. p. 48-51. 23. Postmus, E., L. Dijkstra &
G. Mesman, Demonstratie speciale inspectietechniek voor gietijzeren drinkwaterleidingen. H2O, 7 (2009), pp. 26-27. p. 26-27. 24. Runhaar, J. & J.P.M. Witte,
Bodemkwaliteit. Bionieuws 19 (2009), pp.11. p.11. 25. Schriks, M.; M. van der Kooi,
M. Heringa & A. van Wezel,
Gezondheidskundige evaluatie van ‘nieuwe stoffen’ in grond-, oppervlakte- en drinkwater. H2O 22 (2009), pp. 29-31. p. 29-31. 26. Siemonsma, M., G. Brilleman,
W. Koerselman & J.W. Kooiman,
Innovatief grondwaterbeheer in Drenthe. H2O 42 (23) (2009), p. 14-16. pp. 14-16.
27. Smeets, P.W.M.H., Microbio-
logische veiligheid van drinkwater onder de microscoop in Singapore, H2O, 22 (2009), pp. 6. p. 6. 28. Timmer (Harrie), Lucyna Magda,
Bas Wols, Luuk Rietveld, CFDmodellering: spreiding modellering: spreidingverblijftijd verblijftijd in reservoir reservoir ongevoelig ongevoeligvoor voor ontwerp. H2O 42 ontwerp. H2O 4220 20(2009), (2009),pp. 32-35. p. 32-35. 29. Valster, R.M., Elucidation of
relationships between protozoa, L. pneumophila and biofilm concentrations in tap-water installations. Afsluitende magazine van Delft Cluster “Duurzame gebiedsinrichting” (2009), pp. 62. p. 62. 30. Voogt, P. de, L. Puijker, C. Vink
& A. van Wezel, Smaak- en geurdrempels van benzine-additieven en voorkomen in waterwingebieden. H2O 25-26 (2009), p. 46-47. pp. 46-47. 31. Witte, J.P.M., J. Runhaar, R. van Ek &
D.J. van der Hoek, Ecohydrologische effecten van klimaatverandering in kaart gebracht. De Levende Natuur 110 (2009), pp. 242. p. 242. 32. Witte, J.P.M., J. Runhaar, R. van
Ek & D.J. van der Hoek, Eerste
landelijke schets van de ecohydrologische effecten van een warmer en grilliger klimaat. H2O 42(16/17) (2009), pp. 37-40. p. 37-40. 33. Witte, J.P.M., Schaalafhanke-
lijkheid van soortenrijkdom en zeldzaamheid. Gorteria 33 (2009), p. 156-165. pp. 156-165. 34. Wullings, B.A., H.R. Veenendaal
& D. van der Kooij, Legionella
pneumophila komt sporadisch voor in Nederlands oppervlaktewater, H2O, 7 (2009), pp. 44-46. p. 44-46. 35. Zwolsman, J.J.G., Johannesen, A. et
al., Climate Change and the Water
Industry. Asian Water, September (2009), pp. 10-15. p. 10-15.
61
BTO-Rapporten BTO Reports •
•
•
•
•
•
•
•
BTO 2008.005 - Inventarisatie van de vervanging van hoofdleidingen, W. J. M. K. Senden, M. A. Meerkerk en R. H. S. Beuken BTO 2008.006 - Relatie tussen storingen AC-leidingen en het weer, K. H. A. van Daal BTO 2008.007 (s) - Klimaatverandering en de gevolgen voor waterdistirbutie - een inventarisatie van onderzoeksbehoeften, K. H. A. van Daal en P. G. G. Slaats
•
•
•
BTO 2008.011 (s) - Application of CFD modelling for the design of a bench scale UV reactor, Jan Hofman, Bas Wols
•
•
BTO 2008.015 (s) - Ultrasoon
geluidsonderzoek asbestcement leidingen, G. A. M. Mesman en F. Hulhoven
BTO 2008.026 - Accurate mass
•
•
•
•
•
•
•
BTO 2008.043 - Chemical
•
•
BTO 2009.001 (s) - Literatuurstudie
naar opportunistisch-ziekteverwekkende micro-organismen die zich in drinkwater kunnen vermeerderen, van der Wielen, P.W.J.J. & D. van der Kooij
BTO 2008.049 (s) - Deeltjes
•
•
BTO 2009.003 (s) - Handleiding
‚CAVLAR‘; Beschrijving en interpretatie, M. Meerkerk, G. Mesman en I. Pieterse-Quirijns
BTO 2008.051 - Fenton process for contaminant control, Julien Ogier, Danny Harmsen, Wolter Siegers, Anneke Abrahamse
•
BTO 2008.052 - Combination of
•
BTO 2009.008 - Optimalisatie meetprogramma E. coli in distributienet, Blokker, E.J.M. & A.J. Vogelaar
•
BTO 2009.009(s) - Geofysische
BTO 2008.053 - Warmteindringing
BTO 2008.054 (s) - Generic Framework and Methods for Integated Risk Management in water Safety Plans, P. H. Rosén L., A. Lindhe, S. Sklet en J. Rostum BTO 2008.055 - Verkenning inzet van Geografische Informatie Systemen voor identificeren van kritische leidingen, K. v. Daal en R. H. S. Beuken
boorgatmetingen voor het opsporen en typeren van verstopping in grondwaterputten. M. Bonte & K.J. Raat. •
BTO 2009.011 - Verwijdering van
MS2 fagen, E. coli, Clostridium sporen en (oö)cysten van Cryptosporidium en Giardia door actief koolstoffiltratie, Hijnen, W.A.M., G.M.H. Suylen, J.A. Bahlman, A. Brouwer-Hanzens, F. Bichai & W. Siegers •
BTO 2009.012 (s) - Symposium Waterdistributie II, P. G. G. Slaats
•
BTO 2009.013 - Modelleren van niet-huishoudelijk waterverbruik; waterverbruik van kantoren, hotels, zorginstellingen en veehouderij, E. J. Pieterse-Quirijns, E. J. M. Blokker en A. J. Vogelaar
•
BTO 2009.015(s) - Putregeneratie met Jet-master. Evaluatie van het
BTO 2008.059 - Acoustic water
pipe monitoring, Phase III: Demonstration, B.A.J.Quesson, M.K. Sheldon Robert, W.H.M.Groen, M.L. Diesenaar
BTO 2009.004 (s) - Verslag
workshop leveringszekerheid 18 november 2008, R. H. S. Beuken en I. N. Vloerbergh
BTO 2008.057 - U-STORE;
Toelichting op en afspraken over uniforme storingsregistratie, I. N. Vloerbergh
BTO 2008.044 (S) - Chemical
onderzoek in het BTO 2009-2012. van der Kooij, D., G.J. Medema & P.W.J.J. van der Wielen
BTO 2008.060 - Veilige waterwingebieden bedreigingen door chemische verontreinigingen. L. Puijker, C. van Beek, A. Brandt, M. Heringa, T. van Leerdam
in de bodem, M. v. d. Molen, H. Kooij, E. F. P. A. Smulders en S. G. J. Heijman
BTO 2008.039 - Verandering van
BTO 2008.045(s) - Microbiologisch
•
Fenton oxidation process and ceramic nanofiltration (Waalwijk), Techneau, Julien Ogier, Jan Hofman
BTO 2008.037 (S) - Continuous
disinfection of drinking water in the distribution system, Buisan, F.
BTO 2008.048 - Elimination of micro-organisms in water treatment, Hijnen, W.A.M.
in zuivering en distributie; Symposium te Heel, 29 oktober 2008, S. v. d. Wetering, A. Abrahamse, H. beverloo, W. Siegers, J. Vreeburg, H. Leijssen, L. v. Heugten, J. Rouleaux en M. Dignum
BTO 2008.028 - Real time on-line
identification, toxicological assessment and prediction of behaviour in drinking water treatment systems. A. Hogenboom, M. Heringa, A. Abrahamse.
mangaanverwijdering in snelfilters mogelijk, Maarten Nederlof •
•
waterkwaliteit in het distributienet; Metingen in Rosmalen in vemaasd en vertakt netten, E. J. M. Blokker en H. Beverloo
BTO 2008.012 - Performance
•
Waterbehandeling 2008 “Organische stof tot nadenken”, Jaques van Paassen, Jan Cromphout, Marco Dignum, Jantinus Bruins, Jan Peter van der Hoek, Bjornar Eikkebrok, Erwin Beerendonk, Emile Cornelissen, Wolter Siegers en Arne Verliefde
hemoflow experiments (intermediate results), Tripard, E.
BTO 2008.047 (s) - Gefaseerde
aanleg van een zelfreinigend leidingnet in bestaande wijken, P. Horst
BTO 2008.024 (s) - BTO-bijeenkomst
monitoring of contaminants in water. B. van der Gaag, J. Volz.
toxiciteit in drinkwater. R. van der Oost
BTO 2008.014 - Snellere opstart
BTO 2008.022 - Waterdistributie van de toekomst; op tijd voorbereid, I. N. Vloerbergh
screening and identification of emerging contaminants in environmental samples by liquid chromatography-LTQ FT Orbitrap mass spectrometry. A. Hogenboom, T. van Leerdam, P. de Voogt.
BTO 2008.009 - Visie op mengsel-
evaluatie 2008 BTO. Visitatierapporten programma’s, Medema, G.J., P. van der Wielen, A. van Wezel, M. Mons, G. J. Zwolsman, M. Balemans, A. Abrahamse, J. Vreeburg, E. Trietsch, P. Hesen, A. Hummelen & G. Sulmann •
•
kerheid van drinkwatersystemen, M. v. d. Boomen
BTO 2008.004 - De microbio-
logische veiligheid van de 60-dagen zone rond grondwaterwinningen, van der Wielen, P.W.J.J., W.J.M.K. Senden & G.J. Medema •
BTO 2008.020 (s) - Leveringsze-
BTO 2008.003 - Risicoanalyse van
leidingnetten, R. H. S. Beuken •
•
62
KWR 2009
testprogramma 2004-2007. G. Cirkel, M. Balemans en J. Bunnik. •
BTO 2009.016 - De inzet van
geografische informatie systemen voor analyses van het leidingnet, twee casestudies GIS. PieterseQuirijns, I., Raterman, B., van Daal, K. en Beuken R. •
•
•
BTO 2009.020 - Determination of polar 1H-benzotriazolen and benzothiazolen in water by solid-phase extraction and liquid chromatography LTQ FT Orbitrap mass spectrometry. T. van Leerdam, A. Hogenboom, M. van der Kooi, P. de Voogt.
•
•
BTO 2009.023(s) - Literatuuronderzoek nanotechnologie voor drinkwaterbehandeling, Bas Hofs
•
BTO 2009.024 - Fluid intake and mortality due to ischemic heart disease and stroke in the Netherlands. L. Leurs, L. Schouten, R. Goldbohm, P. van den Brandt. BTO 2009.025 - Fluid intake and colorectal cancer risk in the Netherlands. C. Simons, L. Leurs, M. Weijenberg, L. Schouten, R. Goldbohm, P. van den Brandt.
•
BTO 2009.030 (s). Hoe combi-
BTO 2009.031 (s) - The use of NOM
•
BTO 2009.033 (s) - study of
membrane fouling under high NOM and high salt concentrations, Céline Dumas, Julien Ogier •
•
BTO 2009.045(s) - Evaluation of the environmental monitoring data of the aquifer thermal energy storage system at Philips High Tech Campus. M. Bonte & H. Boukes.
•
BTO 2009.046 (s). Checklist
schakelen. Tips en trucs voor ontwerp en toepassing van schakelschema’s voor mechanisch verstopte putten. K.J. Raat. •
•
BTO 2009.050 (s) - Uit betrouwbare bron. M.J.M. Hootsmans.
•
BTO 2009.052(s) - Improvement of
the biological stability of drinking water by removal of NOM and particles, Jules Goulier, Anneke Abrahamse, Wolter Siegers, Paul van der Wielen
BTO 2009.035 SafeWat:
•
BTO 2009.036 - Omzetting van prioritaire stoffen met UV/ H2O2 oxidatie, D. Harmsen, G. IJpelaar, L. Janssen, R. Hofman, E. Beerendonk BTO 2009.039 - Biofouling of
spiral-wound membranes in water treatment, van der Kooij, D., W.A.M. Hijnen & E.R. Cornelissen •
BTO 2009.040 (s). HDDW: Laboratoriumtest naar de geschiktheid van vier boorvloeistoffen; Deelonderzoek Horizontal Directional Drilled Wells. F. Rambags.
BTO 2009.048 - Een snelle en
specifieke methode voor de detectie van levensvatbare E. coli, Heijnen, L.
Development and testing of coatings on a Biacore 3000, A van der Gaag, A Brandt, T ter Laak •
BTO 2009.044 - Invloed van water-
samenstelling, afstand en seizoen op het ATP-gehalte in water en in sediment uit het waterleidingnet van zes pompstations, van der Wielen, P.W.J.J. & D. van der Kooij
characterization methods to determine biodegradable NOM, Siegers, W., J. Ogier & P.W.J.J. van der Wielen •
BTO 2009.041(s). Drinkwater-
functie Markermeer en verzilting IJsselmeergebied. M. Bonte.
BTO 2009.029 (s) - Drinkwater-
neren we drinkwater en bodemenergiesystemen. Bonte, M. Van den Berg, G., Boukes, H., Dammers, P., Jennekens, O., Van der Moot, N., Oosterhof, A., Six, S., Smits, F.
BTO 2009.022 - Toxicological
•
BTO 2009.026 - Relationship between tap water hardness and mortality due to ischemic heart disease and stroke in the Netherlands. L. Leurs, L. Schouten, M. Mons, R. Goldbohm, P. Van den Brandt.
productie in de toekomst! Moet er een barrière in de zuivering komen voor geneesmiddelen en hormonen? BTO workshop Waterbehandeling 21 april 2009, Martijn Groenendijk, Maarten Nederlof, Robin van Leerdam
BTO 2009.021 - Emerging methods
relevance of emerging contaminants for drinking water quality. M. Schriks, M. Heringa, M. van der Kooi, P. de Voogt, A. van Wezel
•
•
BTO 2009.019 - Development of a prototype Chemical-Optical Sensor for the detection of Organic Micro-Pollutants in Drinking water. B. van der Gaag
to monitor emerging chemicals in the drinking water production. A. van Wezel, M. Mons, W. van Delft. •
•
•
BTO 2009.053 (s) - Methoden
om vermaasde netten schoon te houden, E. J. M. Blokker •
BTO 2009.066 - Aanwezigheid van
dimethylsulfamide in drinkwaterbronnen en effecten op de vorming van NDMA bij de zuivering. L. Puijker, G. IJpelaar.
63
Appointments,promoties Benoemingen, doctoratesen and prijzen 2009 prizes, 2009 Verschillende Various members medewerkers of KWR’s van KWR staff attained bereikten special in 2009
Universiteit bijwith prof.adr. M.A.entitled Cohen Stuart met Cohen Stuart, thesis “Colloids
Prijzen Awards
het proefschrift from oppositely Colloids chargedfrom polymers; oppositely reversibility charged Wim Hijnen, Microbiologist, Researcher and
Arne Verliefde wins wint Waternet Watercyclus Water Cycle Innovation Innovatie Prijs Prize 2009 2009
Wim Hijnen, en advisor in themicrobioloog, Water Qualityonderzoeker & Health Know-
Uit 16 On handen January, vanRoelof ir. Roelof Kruize, Kruize, Director, directeur
adviseur in de kennisgroep Waterkwaliteit ledge Group received his doctorate on 29 en
Waternet, handed kreeg Arne Arne Verliefde Verliefde opthe 16 januari first Water
Gezondheid 29 januari 2009 January 2009promoveerde from Utrechtop University for his
de eerste Cycle Innovation Watercyclus PrizeInnovatie during thePrijs Holiday 2009
aan deresearch Universiteit Utrecht op (BTO-)of onderzoek (BTO) entitled “Elimination micro-
uitgereikt Course at Delft tijdens University de Vakantiecursus of Technology. aan de
Elimination in of micro-organisms in water treatment organisms water treatment,” which quanti-
TU Delft. Verliefde Verliefde received the kreeg €10,000 een bedrag award van for his
naarthe de elimination kwantificering van de eliminatie van fies of pathogens during water
€ 10.000,thesis: “Rejection toegekend of organic voor zijn micropollutants proefschrift by
ziekteverwekkers tijdens de waterzuivering treatment.
Rejection high pressure of organic membranes micropollutants (NF/RO).” by high
Prof. dr. W. (Wim) van Vierssen, directeur van
Patrick Bäuerlein was awarded his doctorate
pressure membranes Verliefde was selected (NF/RO). the winner Verliefde because is als of
KWR, is per 1 januari 2009 benoemd tot deel-
Patrick Bäuerlein promoveerde opUniversity 30 oktoberof on 30 October 2009 at Eindhoven
the winnaar exceptional gekozen level vanwege of his scientific zijn uitzonderoutput:
tijdhoogleraar Science System Assessment bij
2009 aan dewith TU Eindhoven met het proefschrift Technology a thesis entitled “Ionic liquids
15 lijke peer-reviewed aantal wetenschappelijke journal publications producties, and
de afdeling Watermanagement aan de TU Delft.
– Are they salts? bijD. Vogt. –Ionic Are liquids they worth theirworth salts?”their under Prof.
15 conference 17 peer-reviewed proceedings. journal publicaties Subsequently, en
Microbioloog prof. dr. G.J. (Gertjan) Medema,
prof.dr. D. Vogt. Sinds 1 september 2009 werkt hij Since 1 September 2009, he has been working as
17 conference Verliefde worked proceedings. for KWR’sVerliefde Wastewater heeft and
MT-lid en hoofd van de kennisgroep Water-
als wetenschappelijk bij KWR in de Scientific Researcher onderzoeker in KWR’s Water Quality &
vervolgens Reuse Team, gewerkt amongals other onderzoeker places, at voor the Unesco het
kwaliteit en Gezondheid, is met ingang van
kennisgroep Waterkwaliteit Health Knowledge Group. en Gezondheid.
KWR-team Center for Membrane AfvalwaterScience & Hergebruik and Technobij onder
1 oktober 2009 benoemd tot deeltijdhoogleraar
Jan Post received his doctorate, cum laude,
andere logy at the het University Unesco Center of New for South Membrane Wales in
Water & Gezondheid bij de afdeling Water-
Jan Post promoveerde op 3 on november 20092009. cum from Wagening University 3 November
Science and Sydney; today Technology he works at aan Delft de University University of
management van de TU Delft.
laude met is het proefschrift Blue Energy. Electricity His thesis entitled “Blue Energy. Electricity
of New South Wales in Sydney en werkt nu Technology.
Production from Gradients by by Reverse ElecProduction fromSalinity Salinity Gradients Reverse
aan de TU Delft.
trodialysis bij prof.dr. C.J.N. aan Electrodialysis” and he was Buisman supervised byWageProf.
een bijzondere milestones in their mijlpaal careers in hun in 2009: carrière:
Benoemingen Appointments
and polymers; surface reversibility activity.” and surface activity.
aan het Technologisch Topinstituut Wetsus in at Wetsus, Centre of Excellence for Sustainable
Legionella Award microbiologist, Prof. Dick van der Kooij Legionella-Award voor microbioloog prof. dr. ir. Dick van der Kooij Because of his “many years of outstanding
Bas Hofs, Scientific wetenschappelijk Researcher onderzoeker in the Water in de
Leeuwarden. Sindsin1 september 2009 werkt Jan Water Technology Leeuwarden. Since 1
Vanwege zijn “jarenlange, voortreffelijke scientific research,” microbiologist, Prof. D.
kennisgroepKnowledge Technology Watertechnologie, Group, on promoveerde 20 January
Post als teamleider Drinkwaterbehandeling in September 2009, Jan Post has been working as
wetenschappelijke heeft micro(Dick) van der Kooijonderzoek” received the Legionella
op 20 januari 2009, received2009 his doctorate aan de Wageningen from Wagening
de kennisgroep Watertechnologie. Team Leader, Drinking Water Treatment in the
bioloogfrom prof.the dr. Stichting ir. Dick van der Kooij de Award Veteranenziekte
University under the supervision of Prof. M.A.
Water Technology Knowledge Group.
Legionella-Award ontvangen van de The Stichting [Legionnaires’ Disease Foundation]. award
Promoties Doctorates
ningen Universiteit. Het onderzoek vondout plaats C.J.N. Buisman. The research was carried
Veteranenziekte. werdCongress uitgereikt was made during De theAward Legionella tijdens het Legionella entitled “Where do weCongres stand 10Waar yearsstaan afterwe 10 jaar na Bovenkarspel? Medici waterexperts Bovenkarspel? Physicians anden water experts in in debat dat op 1was oktober plaatsvond inin debate,” which held2009 on 1 October 2009 De tweejaarlijkse LegionellaAmersfoort. The biennial Legionella Award is Award is bestemd voororeen persoon that of has intended for a person institution instelling die zich bijzonderinverdienstelijk heeft been specially meritorious the promotion gemaakt voorabout de bewustwording rond het of awareness Legionella. Thanks to his onderwerp Legionella. Dick van Kooij world heeft research, Dick van der Kooij has der acquired door zijnand onderzoek wereldwijd eenspeaker and renown is a much sought-after grote naam opgebouwd en hij is een veelgeadvisor. vraagd spreker en adviseur. Wim Hijnen
Patrick Bäuerlein
Jan Post
64
KWR 2009
KWR in society de maatschappij
methode means of is removing om geneesmiddelen medicines. Ate removal verwijderen. rate of Bij de gemeten >85% was recorded geneesmiddelen for the medicines werd een measured, verwijde-even ring >85% when the charcoal gezien, ook hadbij already kool die seen al langer a lot ofwordt use. gebruikt. The pilot was successfully rounded off. In the 2009 De pilotyear, school is succesvol more than afgerond. 70 students Ruimdid 70 leerlingen a profile hebben in hettogether work-project schooljaar with 2009 30een different profielwerkstuk water gemaakt in samenwerking organisations from the Utrecht met 30 Region. verschillende In 2010, waterorganisaties the project will be rolled uit de out regio more Utrecht. widely Het inproject the wordt in 2010 breder in Nederland ingezet. Netherlands.
Marieke, Eveline and en Floor Floorvan hetthe of Stedelijk Stedelijk Gymnasium Gymnasium Johan
Educatie Education
Johan van Oldenbarnevelt van Oldenbarnevelt uit Amersfrom Amersfoort foort doen onderzoek do research voor forhun their profile profielwerkstuk work-project bij KWR at KWR.
Pilot profile profielwerkstukken work-projectsininde the watersector water een succes! sector a success! KWR took deed part mee in aan the het Ikonderzoekwater.nl pilotproject Ikonderzoekpilot water.nlwhich project, dat scholen, bringsleerlingen together schools, en waterorganisaties students uit de and water Regio organisations Utrecht bij elkaar from the brengt Utrecht voor Region profielwerkstukken for profile work-projects over water.about Het profielwerkstuk water. These projects is een verplicht are an obligatory onderdeel component van het examenprogramma. of the students’ exam Een uitgelezen kans programme: an excellent om scholieren opportunity kennis te to laten acquaint maken met en tewith students interesseren – and getvoor them deinterested watersector! in –Drie the
Bosatlas Ondergronds Nederland
leerlingen water sector! vanThree het Stedelijk studentsGymnasium from the Stedelijk Johan van
Bij de On 22 June afsluiting 2009,van at the hetconclusion Internationale of theJaar International van de
Oldenbarnevelt Gymnasium Johan uitvan Amersfoort Oldenbarnevelt onderzochten in Amersmet
Aarde Year ofpresenteerden Planet Earth, the Noordhoff publisher Uitgevers Noordhoff en UitgeLijn43 op
KWR het foort researched vraagstuk with “Help, KWRerthe zit theme: prozac in “Help! ons There’s water!”.
22 juni vers and 2009 Lijnde 43 Bosatlas presentedvan theOndergronds Bosatlas Ondergronds Nederland.
Het project Prozac in the werd water!” vanuit TheKWR project begeleid was supervised door Minne for
Dertig kennisinstellingen, Nederland [Bosatlas Underground overheden Netherlands]. en bedrijven
Heringa, KWR by Minne WolterHeringa, Siegers en Wolter KeesSiegers Roest. and Kees
werkten Thirty knowledge mee aan deze institutions, 96 pagina’s governments tellende atlas andvol
De leerlingen Roest. The students hebben immersed zich verdiept themselves in de watercyclus into the
kaarten, beelden companies worked entogether grafieken onover thishet 96-page best onderatlas full
en hoecycle, water geneesmiddelen and into thevia question het rioolwater of how medicines in het
zochte of maps, stukje pictures vanand de aarde. graphics KWR about droeg the niet best alleen resear-
drinkwater can end up in kunnen drinking komen. waterDaarna through hebben sewerage ze zelf
bij aan ched small de financiering, piece of the Earth. maar leverde KWR not onder only leiding contri-
urine verzameld, water. Then they themselves aan een deelcollected daarvan urine, een geneesadded a
van JantoWillem buted the financing, Kooiman, but, teamleider under theGeohydrologie, leadership of
middel toegevoegd medicine to part of it, en and de monsters then filtered vervolgens the samples
ookWillem Jan inhoudelijke Kooiman, bijdragen Team Leader, in de vorm Geohydrology, van tekst en
met kool with charcoal gefiltreerd to seeom whether te ziencharcoal of kool een is a goede good
illustraties. made contributions in way of texts and illustrations.
65
Voorlichting Information
Dag KWR Open Day Ecotuin tories, the werden Test Farm goed and bezocht the Eco-garden – er zijn zelfs were extra well rondleidingen attended – extra ingelast. tours had De even zalento waren be added. goedThe gevuld au-
KWR Open Day Dag during tijdens national landelijke October Oktober Month ofKennismaand Knowledge
voor ditoria dewere Mini-full en for Maxi-colleges the Mini and over Maxi onderwerpen lectures about
Zaterdag On Saturday, 10 oktober 10 October 20092009, organiseerde KWR, forKWR the first voor
kinderen special Water maakten Classtijdens exposed dechildren specialeto Waterles the unknown kennis
het eerst time in years, sindsorganised jaren een an Open Open Dag Day voor foreen thebreed general
met world deofonbekende water. Thewereld visitorsvan rewarded water. De thisbezoekers first KWR
publiek.This public. Hiervoor was done is aangesloten in the context bij de of the landelijke national
beoordeelden Open Day withdeze a score eerste of 8! KWR Open Dag met een 8!
als subjects gesprongen like burst waterleidingen water mains of and Legionella. Legionella. Jonge The
Oktober Month October Kennismaand of Knowledge, die bezoekers in which eenvisitors maandare lang een kijkje offered, over in de thefascinerende period of a month, wereld avan glance wetenschap into
Postdoc-event Postdoc event
en technologie the fascinating biedt worldbij of circa science 800 and (onderzoeks)insteltechnology in
Twintig postdoc Twenty postdockandidaten candidatesvan from vijf five verschillende different univer-
lingen,800 about bedrijven, (research) universiteiten, institutions,science companies, centra en
universiteiten sities and Wetsus en Wetsus participated namenin deel theaan postdoc het postevent
sterrenwachten universities, science in heel centres Nederland. and observatories De Oktober Ken-
doc-event on 14 Aprilop 2009. 14 april After 2009. a short Na een introduction, korte introductie several
nismaand all over theisNetherlands. sinds 1994 een October begrip.Month of Know-
vertelden young staff enkele members jongespoke medewerkers of their experiences over hun ervaat
ledge has existed since 1994.
ringenThe KWR. bij KWR. candidates Vervolgens werewerden then divided de kandidaten into three
De KWR Open Dag trok maar liefst 426 bezoekers
verdeeld over knowledge groups de driefor kennisgroepen the matchmaking voor het part, matchin
uit diverse KWR’s Open doelgroepen: Day attracted mensen as many uitas de426 buurt, visitors maar
makingonderdeel. which the candidates Hierin told vertelden the KWRdeteam kandidaten leadersde –
ook van from various ver, mensen target groups: van waterbedrijven, people from nearby, scholieren,
teamleiders briefly and to van the KWR point kort – about en bondig themselves over zichzelf and about en
studenten, people fromouders far away, metpeople (kleine) from kinderen, water companies, mensen die
overresearch the het onderzoek they had datconducted zij als promovendus as doctoral hadden students.
bij bedrijven pupils, students, in deparents buurt werken, with (small) familieleden, children, etc. people
uitgevoerd. Then they were Vervolgens given akregen presentation zij een toelichting on the challenop de
Ruimwork who zestig inenthousiaste companies inKWR-medewerkers the neighbourhood, zorgden family
uitdagende ging research onderzoeksplannen plans of the knowledge van de group. kennisgroep.
voor een boeiend members, etc. More programma. than 60 enthusiastic De meeste bezoekers KWR staff
Na een After a tour rondleiding of the laboratories door de laboratoria and theen test de facility, proefhal
namen deel members ensured aan twee an exciting of drie onderdelen programme. vanMost het
sloot directeur Managing Director Wim Wim van Vierssen van Vierssen de bijeenkomst closed theaf.
omvangrijke visitors participated programma. in two Inor het three Science elements lab konden of the
De postdockandidaten gathering. The postdocwaren candidates enthousiast were enthusiastic over het
extensive diverse zeer programme. verschillende In the proefopstellingen Science lab, a variety bekeken of
event en about the vonden event het andleuk thought een ‘kijkje it great in de to keuken’ be allowed te to
very worden. different De rondleidingen test set-ups could door de be Microbiologische observed. The tour
mogen “take a look nemen. in the Inmiddels kitchen”. doen In the enkele meantime, kandidaten a few
around en Chemische the Microbiological Laboratoria, de and Proefboerderij en Chemical laborade
onderzoek bij candidates are KWR. now conducting research at KWR.
66
Ride for the Roses
KWR 2009
Alumnibijeenkomst Alumni reunion
Sponsoring KWR-Wielerteam KWR Cycling Teamkoerst rides along mee in in Ride thefor Ride thefor Roses the Roses
55 former (oud)directeuren CEO’s
Social involvement Maatschappelijke JCI Challenge a success for Giving betrokkenheid
Wielerteam Team represented vertegenwoordigde all levels of thealle organisation. lagen van de On
Back and the KWR team JCI voor The Challenge JCI Challengesucces is a project of the Junior Chamber Giving Back en KWR-team International, a worldwide federation of Young
organisatie. Sunday, 30 August, Het team thevan team negen of nine enthousiaste enthusiastic KWR-
De JCI Challenge een project vanunder de Junior Professionals andis“Entrepreneurs” the Chamber age
medewerkers KWR staff members, nam zondag took part 30 augustus in the Ride deel foraan theRide
International – een wereldwijde federatie van Young of 40. The JCI is active in areas like personal deve-
for the and Roses, Roses covered en reed the een 100 afstand kilometre van 100 course kilometer in the
professionals en ‘Entrepreneurs’ tot 40involvement jaar. De JCI zet lopment, business networking, social
in de Lingewaard Lingewaard near Nijmegen. bij Nijmegen. Ride Ride for the for the Roses Roses wasis
zich international in op gebieden als persoonlijke and contacts. In 2009,ontwikkeling, JCI Amsterdam
van oorsprong originally an initiative een initiatief of Lance vanArmstrong. Lance Armstrong. The De
zakelijke the netwerken, maatschappelijke betrokkeninitiated JCI Challenge: a project that combines
sponsoropbrengsten sponsor receipts are directed komen volledig entirelyten to the goede Dutch aan
heid en internationale contacten. JCI Amsterdam socially-responsible entrepreneurship with a compe-
KWF Kankerbestrijding. Cancer Society.
is in 2009 met of detraining JCI Challenge: een project tition and gestart an element and coaching,
Van directeur From director tot to mail-room medewerker staffer: postkamer: the KWR het Cycling KWR
dat maatschappelijk ondernemen through projects for averantwoord charitable cause in Amsterdam.
Netwerken Networks
combineert met een competitie en een element van The charitable cause of the winning team received training coaching, via projecten voor een goed € 10,000.en KWR sent a team of four young staff doel in Amsterdam. Het goede doel van hetfrom winnende members. Together with the young people
KWR Alumni Alumnibijeenkomst reunion
team kreeg 10.000, Vanuit KWR een Giving Back,€the team-.collected overwas € 700 byteam selling
De afgelopen Over the past 30 30 jaar years, hebben many veel people mensen have worked gewerkt bij
afgevaardigd van vierofjonge medewerkers. Zij haalden empty water bottles the “Neau” brand, with the
Kiwa at Kiwa Speurwerk, Speurwerk, Kiwa Kiwa Onderzoek Onderzoek enen Advies Advies enand het
met jongeren Back ruimwith € 700, op door message to fillvan andGiving refill the bottle tap- water,
huidigeKWR. today’s KWR.Many Veel van of them hen hebben continued huntheir carrière careers ver-
lege waterflesjes van het merk Neau te verkopen thus making it unnecessary to consume mineral met
volgd at water bij companies, een waterbedrijf, waterboards, waterschap, consultancies adviesbureau
de boodschap het flesje te vullen én te team hervullen water in (expensive) bottles. The KWR was met
of soms or, sometimes, een heel inandere an entirely organisatie. differentDe organisation. gezamenlijke
kraanwater, wat het overbodig maakt bronwater praised by the jury. The first prize however went toin
bandcommon The blijft echter bondaltijd. however In het always tekenremains. van verbinden, Under
(dure) flessen te consumeren. Het KWR-team the Jonge Ambtenaren Network that came upkreeg with an
verhalen the banner vertellen of connecting, en vooruit telling kijken, stories organiseerde and looking
lovendefor reacties van de jury. De eerst prijs ging echter action the Film Museum.
KWR daarom ahead, KWR therefore op 8 juli 2009 organised de eerste the first KWRKWR AlumnibijAlumni
naar het team Jonge Ambtenaren Netwerk dat een
eenkomstfor Reunion voor ex-staff. oud-medewerkers. It was a lively reunion Het wasof een more spran-
actie bedacht voor het Filmmuseum.
kelend than 100 weerzien old and tussen 50 newruim KWRhonderd colleagues. oude After en vijftig a nieuwe KWR-collega’s. number of warm greetings, Na vele director warme Wim begroetingen van Vierssen gaf directeur gave a short glimpse Wim van into Vierssen the future een korte whilevooruitblik ex-director en blikte Wim van oud-directeur de Meent looked Wim back. vanThere der Meent followed terug. a lot Daarna of catching werd uperand volop networking. bijgepraat en genetwerkt.
67
Tailor-made Maatwerk van work monsterbots from monsterbots totmembrane to membraaninstallaties installations Nieuwe New technology technologie anden innovative innovatieve solutions oplossingen are born beginnen in the minds in het of scientists. hoofd vanInwetenschappers. the work place they In de then werkplaats transform them veranderen into tangible, ze dat applicable in tastbare, techniques. toepasbare techniek. At KWR, Harry Bij KWR van Wegen zetten Harry and Sidney van Wegen Meijering en Sidney transMeijering form such scientific zulke wetenschappelijke brainwaves intodromen operational om in equiwerkende pment. Notapparatuur. an easy job,Geen because eenvoudige what works klus,inwant theory wat bumps in theorie into obstacles werkt, in ondervindt practice. “Although vaak nog praktische many ideas hindernissen. begin as simple, “Veel theyideeën ultimately beginnen resulteenvoudig, in equipment maar leiden that has uiteindelijk to meet a wide tot apparaten variety of requirements,” die aan uiteen-as lopende Sidney knows. eisen moeten “From small voldoen,” set-ups weet to large Sidney. membrane “Van kleine installations, opstellinkjes or seven-meter-high tot grote membraaninstallaties resin columns and
Sidney Meyering (l) and Harry van Wegen (r):
of theharskolommen connected pumping van zeven and control meter hoog systems.” en de daarbij
“From scientific brainwave
behorende pompen en besturingen.”
Monsterbot Monsterbot In 2009, for example, the two men, working with
into operational equipment.”
In 2009 maakten bijvoorbeeld samen geogeochemist DiegozeBustos Medina, built met a apparatus chemicus Diego from Bustos Medina eenwells, apparaat omthey to take samples groundwater which monsterscalled te nemen uit grondwaterputten, lief tenderly the “monsterbot” – a play ondat theze Dutch “de monsterbot” hebben genoemd. Diego onderzoekt word for “sample”: monster. Diego studied the reason hoe het komt dat putten verstopt raken; hij wilde why wells sometimes getsoms clogged. He wanted to be monsters kunnen nemen wand vanclogged verstopte able to take samples fromvan thede walls of the putten. Harry: “Insays allereerste instantie wastohet idee the om wells. “Initially,” Harry, “the idea was scrape
Puzzelen Puzzle-solving
met een bakje aan vijftig meter kabel, de wall withsoort a kind of small bowl at the end of alangs 50 meter
“En dan “And you’re bennot je erout nog ofniet,” the woods vult Sidney yet,” adds aan.Sidney. “Je rijdt
wand te schrapen om aanslag te verzamelen. cable, and in this way collect the deposit sample. But
niet overal “You can’t drive, zomaar just met likeeen that, autootje in yournaar smalleen carput up en to a
Maar de uiteindelijke monsterbot kan afstandsthe eventual monsterbot – operated bymet remote control
je hebt well. And er there ook niet is not altijd always een energievoorziening a power source available. bij
zesdifferent verschillende monsters die –bediening can take six samples, whichnemen, are enclosed
de hand. That’s why, Naast besides de monsterbot the monsterbot, zelf hebben we also we needed dus ook
compartimenten worden in hermetisch hermeticallyafgesloten sealed compartments, because no
een a generator aggregaat andena een compressor. compressor Thenodig. monsterbot Met een is lier
bewaard geen zuurstofto ofget water meer bij mag oxygen oromdat waterer can be allowed in. For this, we
wordt dewith lowered monsterbot a winch,in together de put neergelaten, with a camera, samen a
komen. hebben we system een bijzonder kleppencame upDaarvoor with a special valve that prevents the
met een lamp, a depth camera, gauge een and lamp, a pump een dieptemeter – which is used en een to
systeemfrom bedacht, voorkomt dat monster sample beingdat contaminated byhet other materials.
pomp om pump out loskomend material from materiaal the wallvan that dehas wand come weg loose, te
wordt vervuild met andere materialen. Zowel openen The sample cylinders are maintained open as well as
pompen so that the zodat water hetdoesn’t water niet become troebel turbid. wordt. In this Zo kun way,je
als gesloten van de monstercilinders gaat closed usinghouden air pressure. Hydraulics was no option:
monsters you can take nemen samples tot ongeveer at a depth45 ofmeter downdiepte.” to about 45
met luchtdruk. geen optie: er mag oil should neverHydraulica be allowedwas to leak into a well field
Het ontwikkelen metres.” The development van de monsterbot of the monsterbot was een was leuke an
nooit olie in een puttenveld voor We de drinkwabefore thelekken collection of drinking water! had to use
uitdaging,challenge, enjoyable vooral vanwege particularly de ingewikkelde given the compliomstan-
terwinning! We moesten kunststof gebruiken omdat synthetic material because metal can, for example,
digheden cated circumstances en eisen. Harry: and requirements. “Het puzzelen “Puzzling om aan alover die
metaal de van bijvoorbeeld decontent ijzergehaltes disturb themeting measurement of the iron in the
voorwaarden how to meet all te those voldoen, requirements blijft toch het is what leukste is the aan
van de monsters Wielen met schoksamples. Wheels kan withverstoren. shock absorbers guide the
ons werk.” most fun in our work.”
brekers geleiden dethe monsterbot langs putwand monsterbot along well wall to the de right depth, so naar the de juiste diepte, zodat apparaat richeltjes that apparatus can passhet by small ridges and can kan passeren en tegen een stootje kan. Dankzij dat handle the bumps. Thanks to this system, the appasysteem is het apparaat geschikt voor putten van ratus is suitable for use in wells ranging in average 300 millimeter tot 600 millimeter doorsnee.” diameter from 300 to 600 millimetres.”
68
KWR 2009
Werken bij Working at KWR KWR Eind At the 2009 end waren of 2009erthere 167 mensen were 167 inpeople dienst working bij KWR:
Staff member strevende CAO diesurvey medewerkers veel flexibiliteit biedt
108KWR: at mannen 108 men en 59and vrouwen. 59 women. Het aantal The percentage vrouwelijke of
In June 2009, a staff member survey was conducted, in de secundaire arbeidsvoorwaarden.
werknemers female staff members is daarmee thus 35%, stands gelijkat aan 35%, 2008. the same
receiving, at 89.4%, a very high level of response.
In 2009 as in 2008. verlieten Duringenkele 2009,mensen some people KWR.left Maar KWR er while
Medewerkersonderzoek The results were discussed in workshops on a team/
kwamen 32 new staff ookmembers 32 medewerkers were hired. nieuw There in dienst. were eight
In juni 2009 is er een medewerkersonderzoek department basis, where they were translated into
Het aantal niet-Nederlandstalige non-Dutch-speaking staff members medewerkers in 2009 – they in
gehouden. Deaimed respons zeer hoog met 89,4% action points atwas improving problem areas.. The
2009 bedroeg come from Colombia, 8, afkomstig Germany, uit Colombia, England, Greece, Duitsland,
In een aantal workshops zijn desurvey uitkomsten perlevel positive points revealed by the were the
Engeland,Spain, Portugal, Griekenland, CanadaPortugal, and South Spanje, Africa.Canada en
team/afdeling besproken enand vertaald naar actieof mutual respect and trust, the opportunities
Zuid-Afrika.
punten waarmeeof knelpunten kunnen worden for development skills and knowledge for indivi-
The quality of our work is determined by people. At
verbeterd. Goede punten het onderzoek dual staff members. Over die theuit year ahead, the areas
Mensen KWR we zijn givebepalend our staff members voor de kwaliteit the space van toons initiate werk.
naar vorenattention kwamen,will zijninclude het onderlinge respect en of to receive the strengthening
KWRgive and geeft shape medewerkers to creativede and ruimte innovative om creatief research. en
vertrouwen en dewithin mogelijkheden voor ontwikkeling communication the organisation and inter-
innoverend Scientific quality, onderzoek communication te initiëren skills en vorm andteattengeven.
in vaardigheden en kennis voor de individuele departmental collaboration.
Wetenschappelijke tiveness to knowledge kwaliteit, transfercommunicatieve are key qualities of
medewerker. Het komende jaar wordt aandacht
vaardigheden KWR’s staff. en aandacht voor kennisoverdracht zijn
Corporate Governance Code gegeven aan onder andere het versterken van de
belangrijke eigenschappen van KWR-medewerkers.
KWR incorporates, whenever applicable, the premises communicatie binnen de organisatie en de
KWR stimulates the personal development of its staff
and best practices of the Dutch Corporate Goversamenwerking tussen afdelingen.
KWR stimuleert members. They are de able persoonlijke to remain ontwikkeling up to date with van the
nance Code. In 2009, KWR developed its own Code
medewerkers. latest developments Vakinhoudelijk in their specialties blijven zijby opparticide hoogte
Corporate Governance of Conduct that applies to all Code staff members in their
door deelname pating in congresses aan congressen and symposia. en symposia. And they Met can
KWR hanteert voor zover van toepassing de uitgangsmutual relations and in those they have with clients.
opleidingen develop theiren knowledge trainingenand kunnen personal zij hun skills kennis through en
punten encan best Nederlandse CorpoThis code bepractices found onvan thede KWR website. As a
persoonlijke education and vaardigheden training. ontwikkelen.
rate Governance Code. heeft in 2009 een eigen complement, KWR alsoKWR conforms, wherever appligedragscode ontwikkeld dieCode geldtof voor alle medewercable, with the Netherlands Conduct for
Promovendi Doctoral anden post-doctoral postdocs candidates
kers onderling en inas hun contacten Scientific Practice, established bymet theopdrachtVSNU
Postdocs and Doctoral en promovendi post-doctoral worden candidates bij KWR areingezet brought
gevers. Deze is vinden op de KWR-website. In (Association of te Universities in the Netherlands).
voor KWR into versterking to strengthen van hetour wetenschappelijk scientific research. onderzoek. In
aanvulling op deze gedragscode conformeert KWR
In 2009 2009, 15 waren doctoral er and 15 promovendi 3 post-doctoral en 3 postdocs students aan worked het
zich daar waar van toepassing aan de ‘Nederlandse
werk.Their here. Dit isactivities binnen het areeigen conducted KWR-onderzoek, in the context hetof
Gedragscode Wetenschapsbeoefening’ zoals opge-
toegepaste KWR’s own research, bedrijfstakonderzoek the applied research BTO, hetprogramme samenwer-
steld door de VSNU (Vereniging van Samenwerkende
kingsproject BTO, the jointbinnen projecthet within technologische Wetsus, or the topinstituut Dutch
Nederlandse Universiteiten).
watertechnologie research programme of het Knowledge Nederlandse for Climate. onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat.
Collective Agreement CAO Since 1 January 2009, KWR has been a member of the Sinds 1 januari 2009 is KWR lid van de CAO voor de Collective Agreements for Water Companies (CAOWaterbedrijven (CAO-WWb). 2009 isan eragreeeen WWb). In late 2009, all partiesEind approved nieuwinprincipe-akkoord goedgekeurd door ment principle which came into force on alle 1 August partijen dat met ingang 1 augustus 2009 van 2009. This agreement in van principle contains many kracht is geworden. principe-akkoord veel new elements whichDit will be implementedbevat in 2010 nieuwe die ina2010 2011 worden and 2011.elementen These make for veryen progressive Collective geïmplementeerd. Daarmee is het eena zeer vooruitAgreement that offers staff members great deal of flexibility regarding fringe benefits.
69
Organisatie Organisation
Directie en Director and Management Management Team Team (MT) (MT)
Raad van Commissarissen Supervisory Board (RVC)
• Director Prof. dr. W. and (Wim) Management van Vierssen, Team Directeur (MT)
De Raad KWR’s Supervisory van Commissarissen Board consists van KWR of: wordt
• W. Ir. J.A. (Wim) (Jos)van Boere, Vierssen, HoofdManaging Kennisgroep Director
gevormd • Chairman: door: D. Luteijn, director/supervisor (1943)
• J.A. Watertechnologie (Jos) Boere, Head, Water Technology
• First Voorzitter: Ir. D.Luteijn, directeur/toezichthouder appointment: 16-11-2006;
• Knowledge Dr. ir. M.J.M.Group (Michiel) Hootsmans, Hoofd
benoeming: 16-11-2006; benoemd tot (1943) Eerste appointed until 01-07-2010.
• M.J.M. Kennisgroep (Michiel) Watersystemen Hootsmans, Head, Water Systems
01-07-2010.R.G. Campen, former Chairman of the • Secretary:
• Knowledge Prof. dr. G.J. (Gertjan) Group Medema, Hoofd Kennisgroep
• Executive Secretaris:Board, Ir. R.G. Campen, DHV (1946).voormalig voorzitter
• G.J. Waterkwaliteit (Gertjan) Medema, & Gezondheid Head, Water (tot 31-12-2009) Quality & Health Knowledge Group (until 31-12-2009)
Raadappointment: van Bestuur16-11-2006; DHV (1946) First Eerste benoeming: 16-11-2006; benoemd tot 01-07-2010. appointed until 01-07-2010.
Aandeelhouders Shareholders De Nederlandse drinkwaterbedrijven zijn de
Members Leden:
The Dutch drinking companies aandeelhouders vanwater KWH Water B.V.. are the share-
• Ch.P. Bruggink, former memberlid ofvan thede Executive Dr. Ch.P. Bruggink, voormalig raad van
holders of KWH BV. KWR is the KWR Water B.V. Water is het enige bedrijf in only dezecompany holding. in
Board, Vitens NV (1946) bestuur van Vitens N.V. (1946)
this holding company.
First 29-06-2006;benoemd Eerstappointment: benoeming: 29-06-2006; tot 01-07-2011; appointed 01-07-2011; stepped down 01-07-2009. afgetredenuntil 01-07-2009. • P. Jonker, Director, Dunea, and Chairman, Water Drs. P. Jonker, directeur Dunea en voorzitter WerkCompany Employers’ Association (WWb) geversvereniging Waterbedrijven WWb (1950) First appointment: Eerste benoeming: 29-06-2006; benoemd tot 01-07-2011. until • appointed Prof. dr. ing. S.01-07-2011. Schaap, voormalig dijkgraaf • S. Schaap, Dike Reeve, Waterboard Grootvoorzitter Salland, Waterschap Groot Salland en voormalig and Unie van Waterschappen (1946) UnieChairman, van Waterschappen (1946) First appointment: Eerste benoeming: 01-07-2008; benoemd tot 01-07-2012. appointed until 01-07-2012.
70
KWR 2009
Wetenschapsraad Scientific Council
Wetenschappelijke Scientific Advisory Council Advies Raad (SAC)(WAR)
Om A Scientific het wetenschappelijke Council has been gehalte established van detowerkzaamtest the
De Wetenschappelijke The Scientific Advisory Advies CouncilRaad (SAC) (WAR) provides van KWR
heden vancontent scientific KWR teof toetsen, KWR’s activities. is een Wetenschapsraad The Scientific
geeft de directie management with gevraagd requested en ongevraagd and unrequested adviesadvice over
ingesteld. Council is made De Wetenschapsraad up of principal scientists bestaat uit working principal
hetthe on onderzoeksprogramma institute’s research programme. van het instituut. The members De
scientists at KWR. Each die bij member KWR in ofdienst the Council zijn. is responsible
leden of the van SACde areWAR specialists zijn deskundigen in the different op defields verschilof
Elk his for lid is orverantwoordelijk her own field of activity. voor zijn They eigen arewerktogether
lende werkgebieden KWR’s activities – together, van KWR. they Samen cover bestrijken the entire zij
veld. Zij zijn for responsible gezamenlijk determining verantwoordelijk our strategic research voor het
het gehele range of KWR’s werkveld research van activities. KWR.
bepalen over the van longhet term, strategisch and for guaranteeing onderzoek binnen the scienhet instituut tific quality opof deall lange research termijn activities. en voorIn het this borgen way, the
Samenstelling The SAC members WARare: 2009:
van de wetenschappelijke scientific quality and reputation kwaliteit of KWR van alle is preserved. onder-
• L.J. Drs.Halvers L.J. Halvers (Chairman), (voorzitter),
zoekswerkzaamheden. The Scientific Council covers Op deze all the manier essential worden aspects de wetenschappelijke of the research areas kwaliteit that KWR enisreputatie engagedvan in. The KWR beschermd. members of De theWetenschapsraad Scientific Councilbestrijkt bear responsibility alle essentiële for the aspecten research. van de onderzoeksgebieden waarop KWR werkzaam is. De leden van de Wetenschapsraad Scientific Council members: dragen verantwoordelijkheid voor het onderzoek. • Prof. G.J. (Gertjan) Medema; Samenstelling Water and health; Wetenschapsraad: Chairman, • Scientific Prof. dr. G.J. Council; (Gertjan) Medema; • Prof. Water D.&(Dick) gezondheid, van der Kooij;
member lid van deofadviesraad the Advisory voor Council wetenschapsfor Science enand Technology technologiebeleid Policy (AWT); (AWT); • Prof. Prof. B. dr.Brunekreef, ir. B. Brunekreef, directeur van het Director, InstituteInstitute for Risk Assessment for Risk Assessment SciencesSciences (IRAS) en (IRAS) hoogleraar and Professor Milieu-epidemiologie; of Environmental Epidemiology; • Prof. Prof. C.J.N. dr. ir. C.J.N. Buisman, Buisman, Scientific wetenschappelijk Director, directeur Wetsus, Centre Wetsus/Technologisch for Excellence for Sustainable Top Instituut Water Watertechnologie; Technology; • Prof. Prof. W. dr.Kühn, W. Kühn, Director, directeurWater TechnologieZentrum Technology Centre Wasser (TZW), (Duitsland). Germany.
Microbiological voorzitter Wetenschapsraad; stability/activity; • Prof. Prof. M.C.M. dr. ir. D.(Mark) (Dick) van der Loosdrecht; Kooij; Environmental Microbiologische biotechnology; stabiliteit/activiteit; • M.M. Prof. dr. (Maarten) ir. M.C.M. Nederlof; (Mark) van Loosdrecht; Water Milieubiotechnologie; treatment and distribution; • Prof. Dr. ir.P.J. M.M. (Pieter) (Maarten) Stuyfzand; Nederlof; Geochemistry Waterbehandeling and hydrology; en distributie; • Prof. Prof. W. dr.(Wim) P.J. (Pieter) van Vierssen; Stuyfzand; Knowledge Geochemiemanagement; en hydrologie; • Prof. Prof. P. dr.(Pim) W. (Wim) de Voogt; van Vierssen; Chemical Kennismanagement; water quality; • J.Prof. (Jan) dr.Vreeburg, P. (Pim) de Voogt; Distribution; Chemische waterkwaliteit; • Prof. Dr. ir.J.P.M. J. (Jan) (Flip) Vreeburg, Witte; Ecology. Distributie; • Prof. dr. ir. J.P.M. (Flip) Witte; Ecologie.
Ondernemingsraad Works Council (WC) (OR) • J.C. Ing.van J.C.Ravestijn van Ravestijn (Chairman) (voorzitter) • A.F. A.F. van van Dam Dam (Vice-Chairman) (vice-voorzitter) • P.W.M.H. Dr. ir. P.W.M.H. Smeets Smeets (Secretary) (secretaris) • G.M.E. G.M.E. van van Beusekom Beusekom (Official (ambtelijke Secretary) secretaris) • E.J.M. Ir. E.J.M. Blokker Blokker • E. Ing. Emke E. Emke • M.J.J. M.J.J. de de Graaf Graaf Oesterholt • F.I.H.M. Ir. F.I.H.M. Oesterholt
71
Financiënstatements Financial Geconsolideerde Consolidated balance balans sheet voorbefore winstbestemming appropriations perfor 31-12-2009 profit per 31-2-2009 Bedragenx x€ €1,000 Amount 1000
ACTIVA ASSETS
31-12-2009
31-12-2008
Vaste Assets Fixed Activa Materiëlefixed Tangible vaste assets activa
6.498 6,498
6.118 6,118
6,498 6.498
6.118 6,118
Vlottende Current assets activa Onderhanden Work in progress opdrachten Debiteuren Receivables Overige Other prepayments vorderingenand en overlopende accrued income activa
Liquide Cash and middelen cash equivalents Totaalassets Total activa
2.006 2,006
1.741 1,741
2.778 2,778
1.876 1,876
341
339
5.125 5,125
3.956 3,956
7.317 7,317
6.588 6,588
18.940 18,940
16.662 16,662
PASSIVA LIABILITIES Eigen vermogen Shareholders’ equity 155
155
Agioreserve Share premium reserve
Nominaalcapital Nominal kapitaal
7.763 7,763
7.763 7,763
Overige Other reserves reserves
1.770 1,770
519
379
500
Innovation reserveinnovatie Bestemde reserve Net income current year Resultaat lopend jaar
1,106 1.106
1,130 1.130
11,173 11.173
10,067 10.067
Provisions Voorzieningen Reorganisation Reorganisatie Pre-Flexible pension and retirement scheme Pre-FPU Long-service bonus Diensttijdgratificatie
101
75
74
103
159
334
178
1,340 1.340
849
Current liabilities Kortlopende schulden Payables Crediteuren Taxes and national insurance Belastingen en sociale lasten contributions Other debt and accrued liabilities passiva Overige schulden en overlopende
Total Totaalliabilities passiva
547
218
5,546 5.546
5,350 5.350
7,433 7.433
6,417 6.417
18,940 18.940
16,662 16.662
72
KWR 2009
Geconsolideerde Consolidated profit winstand en loss verliesrekening account 2009 2009 Bedragenx xâ‚Ź â‚Ź1,000 Amount 1000
Netto Net turnover omzet Mutatie onderhanden werk Movement in work in progress Overige bedrijfsopbrengsten Other operating
2009
2008
16.186 16,186
15.739 15,739
265
-329
773
1.259 1,259
17.224 17,224
16.669 16,669
Lonen en salarissen Salaries
7.164 7,164
6.880 6,880
Sociale lasten en pensioenpremies National insurance and pension contributions
1.807 1,807
1.693 1,693
Overige personeelskosten Other personnel expenses
1.031 1,031
1.138 1,138
Bedrijfsopbrengsten Total revenues
Afschrijvingskosten Depreciation
723
688
2.354 2,354
1.969 1,969
3.132 3,132 16.211 16,211
3.371 3,371 15.739 15,739
1.013 1,013
930
Rentebaten Interest income
93
200
FinanciĂŤle baten en lasten Net interest expense
93
200
1.106 1,106
1.130 1,130
Subcontracting Overige bedrijfskosten Other operating expenses
Bedrijfskosten Total operating expenses
Bedrijfsresultaat Earnings before interest and taxes
Netto resultaat Net income
73
Geconsolideerd Consolidated profit kasstroomoverzicht and loss account2009 2009 Bedragenx x€ €1,000 Amount 1000
2009
2008
1.013 1,013
930
688
Kasstroom Cash flow from uit operationele operating activities activiteiten Bedrijfsresultaat Earnings before interest and taxes Aanpassingenfor: Adjustments voor: - depreciation afschrijvingen
723
- provision dotaties voorzieningen allocations
254
13
- withdrawal onttrekkingen from aan allocations voorzieningen
-69
-67
- provision vrijval voorzieningen release
-29
- 21
Veranderingen Movement in working in werkkapitaal: capital: - in-/decrease toe-/ afnametrade handelsvorderingen account receivables - in-/decrease toe- / afnameaccrued overlopende income activa - in-/decrease toe- / afnamework voorraad in progress onderhanden werk
-902
-99
-2
-105
-265
285
- in-/decrease toe-/ afnametrade handelscrediteuren account payables
491
-729
- in-/decrease toe-/ afnametaxes belastingen and national en sociale insurance premies contributions
329
-65
- in-/decrease toe-/ afnameaccrued overlopende liabilities passiva
196
180
Kasstroom Cash flow from uit bedrijfsoperaties business operations
1.739 1,739
994
93
200
0
0
1.832 1,832
1.194 1,194
-1.103 -1,103
-949
- in-/decrease toe-/ afnamepension schulden debt pensioenen
Ontvangen Interest received interest Betaaldepaid Interest interest Kasstroom Cash flow from uit operationele operating activities activiteiten
-16
Kasstroom Cash flow from uit investeringsactiviteiten investment activities Investeringen Investment in in tangible materiële fixed vaste assets activa Desinvesteringen Disinvestment in tangible in materiële fixedvaste assets activa Kasstroom Cash flow from uit investeringsactiviteiten investment activities
Netto Net cash kasstroom flow
-1.103 -1,103
-949
729
245
74
KWR 2009
Aandeelhouders Shareholders KWR KWR
75
Termen en afkortingen Abbreviations BTO
Joint Bedrijfstakonderzoek Research Programme waterbedrijven of the Water Companies
DPW
Duinwateronderzoek Dune water companies voor Dunea, Dunea, PWN, PWN Waternet en Waternet
DWSI
Dutch Water Sector Intelligence
ETBE
Ethyl-tert-butylether Ethyl Tertio Butyl Ether
GIS
Geografisch Geoand Information Informatie technology Systeem
GWRC
Global Water Research Coalition
IWA
International Water Association
KvK
Kennis voorfor Knowledge Klimaat Climlate
LMB
LaboratoriumLaboratory Microbiology voor Microbiologie (LMB)
LMC
Laboratoria Materials Research voor Materialenonderzoek and Chemical Analysis en Chemische Laboratory analyse (LMC)
MTBE
Methyl-tert-butylether
NOM
Natuurlijk Natural organic organisch matter materiaal
OPIW
Onderzoeksprogramma Industry & Water Research Industrie Programme & Water
PBC PSC’s
Programmabegeleidingscommissie Programme Steering Committees
PBL
Planbureau voor Netherlands Environmental de Leefomgeving Assessment Agency
Q-PCR
Kwantitatievepolymerase Quantitative polymerasechain kettingreactie reaction
REACH-wetgeving
Registration, Evaluation, Evaluation and Authorization Authorization andof restrictions Chemicals;of CHemicals
RIVM
het Europese systeem tot registratie, testen en toelating van chemicaliĂŤn National Institute for Public Health and the Environment
RIVM SIMDEUM
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Simulatiemodel voor afnamepatronen watergebruikers
SIMDEUM SOCOPSE
Simulatiemodel voor afnamepatronen watergebruikers Source Control of Priority Substances in Europe
SOCOPSE Source Control of Priority Substances in Europe RIONED Foundation Urban Drainage in the Netherlands Stichting Rioned ST OWA
Koepelorganisatie voor de rioleringszorg Foundation for Applied Water Research
STOWA WSSTP
Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer Water Supply and Sanitation Technology Platform
WSSTP
Water Supply and Sanitation Technology Platform
76
KWR 2009
Contact Postadres Mailing address
Colofon Colophon
KWR Watercycle Research Institute Postbus P.O. Box 1072
Tekstand Text en redactie editing
3430 BB Nieuwegein
Afdeling Communicatie, Communications Department,
Nederland The Netherlands
KWR Watercycle Research Institute: Jody Hoogendoorn
Bezoekadres Visiting address
Nicoline Scholman
KWR Watercycle Research Institute
Gerda Sulmann
Groningenhaven 7
Met ondersteuning Supported by: van:
3433 PE Nieuwegein
(p. 12, (p.16, 12, 32, 16, 34, 32, 38, 34, 48, 38, 48, 50) 50) Peter Juijn Texts Teksten
Nederland The Netherlands T +030 31 30 6069 6069 511511
Vormgeving Design
F +030 31 30 6061 6061 165165
Arthur Wentzel
E
info@kwrwater.nl
I
www.kwrwater.nl
Fotografie Photography
Ymke Bartlema Utrecht handelsregister, Chamber of Commerce 27279653 27279653
Robert Goddyn
@2010 KWR Watercycle Research Institute
Beeldbewerking Image processing
Arthur Wentzel Allerights All rechten reserved. voorbehouden. Texts, lay-out, Teksten, lay-out,
afbeeldingen,scripts illustrations, scriptsand en andere other artikelen
Infographic (p. 7)
mogen niet articles mayworden not be copied gekopieerd or of anderszins
vof Unger-Kisman Vof
gereproduceerd otherwise reproduced en gedistribueerd and distributed zonder voorafgaande without prior written schriftelijke permission toestemming from van KWR Watercycle Research Institute.
Druk Translation Xerox Jim Adams Nederland
Dezepublication This publicatie isisgedrukt printed on
Zwembad (p. Printing 35)
op milieuvriendelijk papier. environmentally-friendly paper.
Merwestein Nieuwegein Xerox Nederland Swimmingpool (p. 35) Merwestein Nieuwegein