KWR Water - jaarverslag 2009 ENG by KWR Water

Water KWR 2009

Knowledge partner in the water cycle

Watercycle Research Institute

2009

368.10jvs-cover446x260mm-V5-ENG-NL.indd 3

Watercycle Research Institute Watercycle Research Institute 1/6/10 1:49 PM

Inhoud Contents Inhoud

KWR in short het kort

Europa is rijp voor een BTO-aanpak 4

KWR in het kort 2009: Knowledge Kennispartner partner in dein watercyclus the water cycle 5 Voorwoord Publicaties KWR: Knowledge kennisleverancier provider voor forde the watercyclus water cycle 6 KWR: Kennispartner in de watercyclus Artikelen peer-reviewed tijdschriften Vier onderzoeksthema’s: Healthy, sustainable, advanced gezond,and duurzaam, efficient vooruitstrevend en efficiënt 10 en vakbladen Gezond, duurzaam, vooruitstrevend engevaarlijke Legionellabestrijding The battle against Legionella moet zich hasrichten to target opthe de dangerous soort strain 12 Publicaties vakbladen efficiënt BTO-rapporten Onbekendeemerging Identifying stoffen identificeren substancesaan using detheir handaccurate van hun accurate mass massa 14 moet zich Determining Gevolgen Legionellabestrijding vanthe klimaatverandering impact of climateop change waterkwaliteit on water quality en natuur andinnature beeld 16 richten op de echte boosdoener Accurate simulation simulatiemodellen models help helpen keep leidingnetten distributionschoon networks te houden clean 18 Onbekende stoffen identificeren aan Benoemingen, promoties en prijzen Puzzling Puzzelen over aan de theconditie condition vanofonzichtbare invisible water leidingen mains 19 de hand vaninin hun accurate massa KWR in de maatschappij Nanoparticles Nanodeeltjes de the watercyclus: water cycle: opsporen, detection,verwijderen removal and énsafe veilig application toepassen 20 Gevolgen van klimaatverandering op Werken bij KWR waterkwaliteit en natuurwith beeld Onderzoek Research that datconnects aansluit bijinde water praktijk practice 24 Organisatie Kloppende simulatiemodellen helpen Financiën Extreme conditions, omstandigheden, extreme extreme micro-organisms micro-organismen 28 leidingnetten schoon te houden Aandeelhouders Ondergrondse Underground quality kwaliteitsbewaking surveillance 29 conditie van EmergingPuzzelen substancesaan -– op onde de theuitkijk lookout voor for nieuwe new substances stoffen ofAfkortingen or effecten effects 30 onzichtbare leidingen Contact Verwijdering Removing pathogens ziekteverwekkers under theonder magnifying de loep glass 32 Nano-deeltjes in watercyclus: Veilig Safe swimming zwembadwater pool water zonder without vervelende irritating bijwerkingen side-effects Colofon 34 opsporen, verwijderen veilig toepassen Van From afvalwater wastewater naar toenergie, energy,én raw grondstoffen materials en and schoon clean water water 36 Goede Good NOM NOM-verwijdering removal with innovative met innovatieve ion exchanger ionenwisselaar

Onderzoek aansluit Gezond Healthy water waterdat is is goed good nieuws news bij

de praktijk GIS brengt Extreme omstandigheden, sharpens water our picture en ondergrond of waterscherper and theextreme in underground beeld micro-organismen Ondergrondse kwaliteitsbewaking Nationale National and en internationale international partners partners want GIS brengt waterand ondergrond We willensustainable duurzame energie energy ènen veilig safe groundwater grondwater scherper in beeld Zélf denken Think aboutover the future de toekomst ourselves – in–dialoog in dialogue met with partners water in sector de watersector partners substances Europa Europe is Emerging ripe rijp voor for a een BTO BTO-aanpak approach – op de uitkijk voor nieuwecollaboration stoffen of effecten Internationale International samenwerking Verwijdering ziekteverwekkers onder de loep Publicaties Publications Artikelen Articles inVeilig peer-reviewed peer-reviewed zwembadwater tijdschriften journals zonder vervelende bijwerkingen Publicaties vakbladen Publications in professional journals BTO Van afvalwater naar energie, BTO-rapporten reports grondstoffen en schoon water Appointments, Goede NOM-verwijdering met Benoemingen, promoties doctorates en and prijzen prizes2009 2009 innovatieve ionenwisselaar KWR in society de maatschappij Maatwerk Gezond water istot goed nieuws Tailor-made van work monsterbots from monsterbots membraaninstallaties to membrane installations Working Werken bij at KWR KWR

Nationale Organisation Organisatie en

internationale partners Financial Het rommelt in de watervoerende Financiën statements lagen Shareholders Aandeelhouders denken over de toekomst – in Abbreviations Termen enZélf afkortingen dialoog met partners in de watersector Contact

38 40 41

44 44 49 50 52

58 58 60 61 63 64 67 68 69 71 74 75 76

KWR 2009

KWR in short het kort •

95 wetenschappelijk onderzoekers en 43 onderzoeksmedewerkers bij

• 1 mission: missie: kennispartner knowledge partner in de watercyclus in the water cycle

de kennisgroepen en laboratoria, 31

• 4 research onderzoeksthema’s: themes: Healthy, Gezond, Efficient, Efficiënt, Sustainable Duurzaamand en Vooruitstrevend Advanced water water

medewerkers bij de stafafdelingen.

• 3 Knowledge kennisgroepen: Groups: Watersystemen, Water Systems, Watertechnologie Water Technology en Waterkwaliteit and Water Quality & Gezondheid & Health ARTHUR: ONDERSTAANDE OOK ALS CLOUD• 2 laboratories: laboratoria: TAG OPNEMEN OP BINNENKANT COVER • Materials • laboratorium Research voor Materialenonderzoek and Chemical Analysis enLaboratory Chemische (LMC) Analyse (LMC) O.I.D. • Microbiology • laboratorium Laboratory voor Microbiologie (LMB) (LMB)

• 10 shareholders aandeelhouders • 1 location vestigingininNieuwegein Nieuwegein

•

1 missie: kennispartner in de

•

108 mannen en 59 vrouwen

•

15 promovendi en 3 postdocs

•

? onderzoeksprojecten

•

? researchrapporten

•

53 artikelen in peer reviewed en vakbladen

watercyclus

• 1 virtual virtueelEuropean Europees institute instituutbeing i.o. established • 167 staff medewerkers members

•

4 onderzoeksthema’s: Gezond,

•

? proceedings en boekhoofdstukken

Efficiënt, Duurzaam en

•

91 pilotlocaties voor BTO-onderozek

•

7 hoogleraren

3 kennisgroepen: Watersystemen,

•

4 promoties

Watertechnologie en Waterkwaliteit

•

2 hoogleraarsbenoemingen

& Gezondheid

•

2 prijzen

2 laboratoria

•

? euro netto omzet

• 95 scientific wetenschappelijk researchers onderzoekers and 43 research en 43 onderzoeksmedewerkers staff in knowledge groups Vooruitstrevend water and bij delaboratories, kennisgroepen 31 support en laboratoria, staff members. 31 medewerkers bij de stafafdelingen. • 108 men mannen and en 59 59 women vrouwen

•

• 15 doctoral promovendi anden 3 post-doctoral 3 postdocs candidates • 155 research researchrapporten reports

•

• 53 80articles artikelen in in peer-reviewed peer reviewed journals en vakbladen and professional journals Laboratorium voor

• 35 proceedings and en boekhoofdstukken book chapters Materialenonderzoek en Chemische • 91 pilot pilotlocaties locations voor for BTO-onderzoek BTO research Analyse (LMC) • 7 professors hoogleraren

Laboratorium voor Microbiologie

• 4 new promoties doctorates

(LMB)

• 2 professorial hoogleraarsbenoemingen appointments

•

10 aandeelhouders

• 2 awards prijzen

•

1 vestiging in Nieuwegein

•

1 virtueel Europees instituut i.o.

•

167 medewerkers

• € 16.186 16.185,- x x 1000 1.000 euronet netto turnover omzet

2009: Knowledge partner Kennispartner in the water cycle in de watercyclus HetKWR For jaarWatercycle 2009 stond Research voor KWR Institute, Watercycle 2009Research was strongly Institute characterised sterk in het by teken working vantogether samen in werken the water in cycle. de watercyclus. As a knowledge Als kennispartner partner, we are zijnin we continuous voortdurend dialogue in dialoog withmet our onze clients opdrachtgeand their vers environment: en hun omgeving: in this way daardoor we are able kunnen to develop we voorfor hen them exact the dié exact kennis knowledge ontwikkelen that die responds antwoord to geeft their questions op hun vragen and fits en aansluit in with their bij hun water praktijk. practice. De nauwe The close betrokkenheid involvementvan of our onze clients opdrachtgein the vers programming bij de programmering and execution enof uitvoering our research vanmoreover ons onderzoek promotes bevordert the practical bovendien application de daadwerkeof newly lijke developed toepassing knowledge van nieuw and results. ontwikkelde The results kennis ofen our resultaten. efforts therefore De resultaten find their vanway onze more inspanningen rapidly vinden to the broad zo sneller water hun practices weg naar in the de brede waterpraktijk cycle, atvan drinking de watercyclus, water companies, bij drinkwaterbedrijven, waterboards, other waterschappen, public parties and andere industrial publieke partners. partijen In 2009, en industriële we thus made partners. progress Zo hebben in identifying we in 2009 new, vooruitpotentigang ally threatening geboekt bijsubstances de identificatie in thevan water nieuwe, cycle;potentieel in quicklybedreigende detecting micro-organisms stoffen in de watercyclus, like Legionella snelle and E. detectie coli; in developing van micro-organismen more efficientals treatment Legionellamethods en E. coli,for efficiëntere drinking water zuiveringsmethoden and wastewater; voor in drinkcreating en afvalwater, new means nieuwe for managing middelen and voor designing beheer en distribution ontwerp van networks; leidingnetten and inen extending in onze kennis our knowledge over de natuur concerning en over de the consequenties nature and consequences van klimaatverandering. of climate change. At the same time we worked together in significant collaborations with other knowledge partners: Tegelijkertijd hebben zinvol samengewerkt met kennispartners: universiteiten enfew universities and otherwe knowledge institutions in theandere Netherlands and abroad. Over the past andere kennisinstellingen in Nederland en daarbuiten. In de with afgelopen jaren hebben for we example met years we have reached temporary collaboration agreements various institutes, diversethe instituten tijdelijke samenwerkingsverbanden gesloten, bijvoorbeeld in het kader within framework of large EU projects such as PREPARED, TECHNEAU, WSSTP and withvan grote EU-projecten als Prepared, TECHNEAU, WSSTP en met Wetsus. Via deze verbanden Wetsus. Through these connections we were put on the trailTTIW of four knowledge partners of renown zijn weEurope op het spoor gezet van vier gerenommeerde kennispartners binnen Europa, die goedthe bij within that are good matches for our institute. This led, in 2009, to our establishing ons instituut passen. Dit heeft erinpartners, geresulteerd wij European in 2009 samen metfor hen de basisinhebben basis, in collaboration with these for a dat virtual institute research the gelegdcycle. voor een virtueel EuropeesGermany, instituutthe voor onderzoek in de watercyclus. Daarmee hebben water In this way, Norway, Netherlands, Spain and Portugal have given a little Noorwegen, Duitsland, Spanje Portugal op dit gebied een klein beetje meer vorm more shape to Europe inNederland, this area. Over lateen 2009 and early 2010, we signed agreements with our gegeven aan Europa. Eind 2009and en begin hebben we met de partners in dit programme nieuwe instituut partners in this new institute, we are2010 currently jointly building its research and overeenkomsten getekend, nu bouwen we gezamenlijk aan het onderzoeksprogramma en de research infrastructure. onderzoeksinfrastructuur. Collaboration is people work – as is science. I am proud of the nearly 170 KWR people who – day in, Samenwerking is mensenwerk, net als wetenschap. Ik benand trots op knowledge de bijna 170partners mensen all van KWR day out – give shape to our collaboration with our clients with over the die – dag in,produce dag uit solid – de samenwerking met onze opdrachtgevers met kennispartners over de world, and research results. Their efforts render KWRen the valuable knowledge partner hele wereld en desire solide to onderzoeksresultaten neerzetten. Hunin inspanningen maken in the watervormgeven cycle that we be. We hear from a number of them this annual report, van KWR detell waardevolle voor dewhat watercyclus die we willen zijn. Een in aantal van where they the readerkennispartner what KWR does and drives us – they are supported this by several hen komt in dit jaarverslag aan het om u, lezer van dit jaarverslag, te vertellen wat KWR representatives from our clients. Forwoord me, each of de these interviewees represents ten others, who are doetas endedicated wat ons drijft. Zij worden daarbij door enkeleknowledge vertegenwoordigers vancycle. onze just and driven in their workondersteund on developing practical for the water opdrachtgevers. Elk van geïnterviewden vertegenwoordigt voor mij tien anderen, diefor even It is a privilege for me to deze be allowed to work with and for them, and I sincerely thank them their toegewijd en gedreven werken aan toepasbare kennis voor de watercyclus. Ik vind het een voorcommitment. recht met en voor hen te mogen werken en ik dank hen oprecht voor hun inzet. Wim van Vierssen Wim van Vierssen Managing Director, KWR Watercycle Research Institute Directeur KWR Watercycle Research Institute

KWR 2009

KWR: knowledge kennisleverancier provider voor for the dewater watercyclus cycle Mensencannot People kunnen doniet without zonder water. water. Water Water ofvan good goede quality kwaliteit is scarce. is schaars. This is why De maatschappij society kan daarom cannot do without niet zonder good,goede, applicable toepasbare knowledge kennis about overwater waterand en de thewatercyclus. water cycle.De Thebijna 170 medewerkers nearly 170 staff members van KWR ofWatercycle KWR Watercycle Research Research Institute Institute ontwikkelen developenand ontsluiten unlock relevanteknowledge relevant kennis voor for alle allpartners partnersin inde thewatercyclus: water cycle:drinkwaterbedrijven, drinking water companies, waterschappen, overheden waterboards, governments en industrie.and Opindustry nationaal – at enboth internationaal national and niveau. international levels. Kernactiviteit KWR’s core activity van KWR is applied is toegepast research, onderzoek, which

Onderzoeksfaciliteiten Research facilities

offers dat praktische practicaloplossingen solutions forbiedt a variety voorof uiteenlopende water ques-

In eigen KWR conducts huis verricht scientific KWR research wetenschappelijk in-house in well-

tions. watervraagstukken. This applied research Dit toegepaste is nourished onderzoek by basic wordt and

onderzoeklaboratories equipped in goed geoutilleerde and in a test laboratoria facility. The en staff een of

innovative gevoed vanuit research, funderend partly encarried innovatief out within onderzoek, KWR

proefhal. the Materials Medewerkers Research van and de Chemical Laboratoria Analysis voorLabo-

itself, deels uitgevoerd and partly within binnendifferent KWR zelf(inter)national en deels binnen

Materialenonderzoek ratory (LMC) and the Microbiology en Chemische Laboratory Analyse (LMC) (LMB) en

research diverse (inter)nationale networks. KWRonderzoeksnetwerken. is the only institute in the KWR

voor Microbiologie provide methodological (LMB) development verzorgen methodenontand specialist

Netherlands is het enige instituut that conducts in Nederland researchdat foronderzoek the whole

wikkelingfor analyses enaspecialistische variety of research analyses projects. voorThey uiteenloare

water doet voor cycle, deand heleplays watercyclus an important en vervult role op in this dit brede wide

pende onderzoeksprojecten. specialised in the detection and Zij zijn identification gespecialiseerd of veryin

area gebied as een an interface belangrijke between rol als society, interface the tussen watersamensector

detectie low concentrations en identificatie of pathogens van zeer lage (Cryptosporidium, concentraties

and leving, science. watersector To this end, en wetenschap. the institute Het hasinstituut a wide

pathogenen Giardia, Legionella, (Cryptosporidium, etc.) and (emerging) Giardia, Legionella toxic etc.)

range heeft daarvoor of researchers een breed in-house, scala from aan onderzoekers microbiologists in

en (onbekende) substances. For toxische this, theystoffen. employZij various gebruiken already daar-

to huis, physicists van microbiologen and from civil totengineers natuurkundigen to ecologists. en van

voor diverse existing techniques, bestaande buttechnieken, they also themselves maar ontwikdevelop

These civiel ingenieurs scientists do tottheir ecologen. work within Deze wetenschappers three know-

kelendetection new ook zelf nieuwe and analysis detectiemethods. en analysemethoden. They transfer

ledge doen hun groups: werkWater vanuit Systems, drie kennisgroepen: Water Technology and

Dezeknowledge this kennis dragen to the zijDutch over aan (water) de Nederlandse laboratories.

Water Watersystemen, Quality & Watertechnologie Health. en Waterkwaliteit en

(water)laboratoria. KWR also develops and Ookconducts ontwikkelt about en verzorgt 40 laboratoryKWR

Gezondheid.

elk jaar circa evaluating collaborative veertig laboratoriumevaluerende studies annually, as a quality ringonderzoeken, control for theals Dutch kwaliteitscontrole water laboratories. voor For de NederKiwa landse N.V., the waterlaboratoria. KWR laboratories Voor carry Kiwa outN.V. certification verzorgen de KWR-laboratoria tests on materials fortesten the water, om materialen construction voor and de water-, bouwen environmental sectors. milieusector te certificeren. In 2009, 2009 zijn newnieuwe specialised gespecialiseerde laboratories laboratoria were set up at ingericht. KWR: one for Eénresearch voor onderzoek into wastewater naar afvalwatertreatment, behandeling, in which the researchers waar de onderzoekers can dispose, onder among meer others, over vier of four state state-of-the-art of the art bioreactoren bioreactors; kunnen and one beschikken, for work en één on the use voorofwerken genetically met genetisch modified micro-organisms gemodificeerde micro-organismen as “sensors” for toxicals substances. “sensor” voor In addition, toxische stoffen. KWR Daarnaast carries out voert bench-scale KWR bench research scalein onderzoek its own test uit faciin een and lity eigen onproefhal locationen at,op and locatie with,bij different en metclients diverseand opdrachtgevers research partners. en onderzoekspartners.

The water Zonder watercyclus cycle: geen leven indispensable for Het Earth’s The water op water aardecirculates doorlooptwithin een te t ndd ak vl e r-r- beieie er c tee emb p a a tcgh e p rf r r atnnga O uatete WCWwawiai re S a ww

continue a continuous cyclus. cycle. HetItverdampt evaporates naar de atmosfeer into the atmosphere en keertand als returns neerslag, as

Wa W win w inggaetteerr-ebbie iedd

rechtstreeks offalling precipitation, via hetdirectly land terug into the naar and seas zeeën oceans en oceanen or reaching als oppervlakthem tewater of via indirectly, grondwater. the land, as Allesurface levende eorn aatti kifwic ing rinr er DPu iv zu

/ / riye n s ssttr veie duu rijan Ind dp In Boem c

e tiio uut ibib ttrr isis DD

wezensorzijn water groundwater. afhankelijkAll vanliving het water r

e ag

ine inaech gchm shmina s a a WW

CCVV

WSa insktafe l

SDhoou wcehre

KKeu itchken en

dat zij ontlenen beings depend on aan thedie water cyclus they – zonder borrowwater from this is geen cycle leven – without mogelijk. Ook mensen water no life hebben is possible. water People, nodigtoo, om te voorzien need water in to hun meetbehoeften: their needs: omtote drinken, drink, grow om and voedsel prepare te verbouwen our food, en te bereiden, produce our om materials, materialen cleanteour- produ-

p gt inn ere itvm zau ere ) at r P wr T otle ioa W Rw (S

a eee ZS

n l ge s in e lse on om ete W H algs o m eiow te SR ys s

e tear t aw dnwd unro roG

WWCC

ceren, and selves om zichzelf our environment, en hun omgeving carry te reinigen, off our waste, om afvalstoffen and enjoy ourselves. af te voeren en omprovides KWR te recreëren. the knowledge KWR levert that de is needed kennis die to deal nodig wisely is omwith verstandig the water om we te gaan havemet at our hetdisposal. water dat Intot thisonze way, we beschikking help maintain staat.the Zo sustainability helpen wij de

el e tels ag RRegaein ols ew nwwaat Rio S tem eterr sys

Research facilities: Materials Research and Chemical Analysis Laboratory (LMC) Onderzoeksfaciliteiten Laboratorium voor Materialenonderzoek en Chemische • organic analyses (including of medicines, analyse (LMC) hormones and pesticides, using GC-MS and analyses for example); • Orbitrap organische analyses (o.a. naar geneesmiddelen, • inorganic analyses (ion chromatographic, spechormonen, bestrijdingsmiddelen, bijvoorbeeld trophotometric and wet-chemical methods and met GC-MS en Orbitrap-analyses); to determine oxygen diffusion, cross• ICP-MS anorganische analyses (ionchromatografische,

Research facilities: Microbiology Laboratory (LMB) Onderzoeksfaciliteiten Laboratorium voor Microbiologie (LMB) • microbiological research into materials that come contact with onderzoek drinking water its treat• into microbiologisch van during materialen die ment distribution; bij deand behandeling en distributie in aanraking • biological stability (for example, with the biofilm komen met het drinkwater; or bystabiliteit determination of the assimilable • monitor biologische (bijvoorbeeld met de organic carbon AOC or ATP); biofilmmonitor of door bepaling van assimileer-

linking in synthetic substances and identification spectrofotometrische en natchemische methoden

• culture methods,koolstof microscopy, cytometry and baar organisch AOC flow of ATP);

of migration products from synthetic eninorganic ICP-MS voor bepaling van zuurstofdiffusie,

biology methods (qPCR); • molecular kweekmethoden, microscopie, flow cytometrie

substances); crosslinking in kunststoffen en identificatie an-

• toxicology (Ames and UMU methoden tests for (qPCR); en moleculair biologische

• research into synthetic substances and materials organische migratieproducten uit kunststoffen);

• mutagenicity); toxicologie (Ames- en UMU-testen voor muta-

are conducted for Kiwaen certification • [tests onderzoek naar kunststoffen materialenon (voor

• pathogens geniteit); (Cryptosporidium, Giardia, Campylo-

synthetic distribution systems made of unplastihet Kiwa-keurmerk worden kunststof leidingsyfied polyvinylchloride (PVC-U),polyvinylchloride polyethylene (PE) stemen van ongeplastificeerd or cross-linked polyethylene (PE-X); in addition, (PVC-U), polyetheen (PE) of cross-linked polyetheen

E.coli (Cryptosporidium, 0157, adenovirus, influenza virus) • bacter, pathogenen Giardia, Campyand indicator organisms (E. coli, bacteriophagen, lobacter, E.coli O157, adenovirus, influenza-virus Clostridium spores); en indicator-organismen (E. coli, bacteriofagen,

research is carried out ononderzoek the requirements and (PE-X) getest; daarnaast naar eisen en

• all legally prescribed Clostridium sporen) microbiological analyses

testing methods for certification]; beproevingsmethoden voor normalisatie);

drinking water. • of alle wettelijk voorgeschreven microbiologische

• organoleptic determination organoleptische bepalingen(smell (geur-and en taste smaakresearch using subjects); onderzoek mettest behulp van proefpersonen); studies (formeer moredan than100 100parameters). parameters). • collaborative ringonderzoeken (voor

analyses van drinkwater;

of watercyclus the water duurzaam cycle for future in stand generate tions. houden voor komende generaties.

KWR 2009

Sustainable

Water

Healthy Efficient Advanced

KWR 2009

Vier Onderzoeksthema’s: Four research themes:

Gezond, duurzaam, Healthy, sustainable, vooruitstrevend advanced and en efficient efficiënt Het onderzoek KWR’s researchvan is directed KWR is at erop putting gericht society de maatschappij – and the water en insector, het bijzonder in particular de watersector – in a in staat te position tostellen deal optimally optimaalwith met the de watercyclus water cycle.om To this te gaan. end, Het its research onderzoek effort richt concentrates zich daarvoor on four op central vier centrale themes: thema’s: Healthy Gezond water,water, Sustainable Duurzaam water, water, Advanced Vooruitstrevend water and Efficient water en Efficiënt water. water.

Gezond water Healthy water

Duurzaam water Sustainable water

Gezond The Healthy Water water focust theme op defocuses relatie on tussen the relationship waterkwaliteit between en de water gezond-

Klimaatverandering, Climate change, growing toenemend energy use energiegebruik and urbanisation en verstedelijking are changing our

heid vanand quality de the mens. health Waterkwaliteit of human beings. speelt Water de hoofdrol: qualitybij is de paramount: bronnen voor

veranderen society. For onze the water samenleving. sector this Voor means de watersector that we have betekent to look dit for dat producwe

(drink)water, be it in (drinking) tijdens water zuiveringsprocessen, sources, during purification in het distributienet, processes, in aan de

moeten tion, distribution zoeken naar andproductie-, waste treatment distributiemethods en afvalverwerkingsmethat use raw materials

kraan the distribution of in natuurlijk network, zwemwater. at the tap, Ditorthema in natural richtbathing zich op bronnen water. This en

thoden and energy die zuinig economically omgaan – and met this grondstoffen in environments en energie, in which in eenmore omge-

gedrag van research theme emerging is directed contaminants at the sources (zoalsand geneesmiddelen, behaviour of emerging perfluorver-

vingmore and die steeds functions meertake functies placeinindezelfde the same ruimte physical laatspace. plaatsvinden. Thus KWR Zo

bindingen en patogenen) contaminants in the water in(like het water medicines, en deperfluoro effectiviteit compounds van de barrières and

onderzoekt is studying, KWR in consultation in samenspraak with the metwater de watersector sector, thehet usegebruik of brackish van

daartegen inand pathogens), de watercyclus. the effectiveness Voor of drinkwater the barriers komen against deze them aspecten in the

brak grondwater groundwater or seawater of zeewater as alternative als alternatieve sources, bronnen, water waterhergebruik reuse, a more

samencycle. water in de For Water drinking Safetywater, Plans, these een concept elements datare met gathered de Wereldgezondtogether in

of een meer decentrale decentralised water-usewaterketen cycle and cold-heat en koude-warmteopslag. storage. KWR assesses KWR rekent the

heidsorganisatie the Water Safety Plans, is ontwikkeld. a concept Daarnaast that has been richtdeveloped onderzoektogether zich op het with

deze opties effects and costs door op of these effecten options. en kosten. An effective Een adequate preparation voorbereiding of the water

beheersen the World Health van biologische Organisation. processen The research die soms is bruikbaar also directed zijnat (omzetting mana-

van de for sector watersector climate change op klimaatverandering requires knowledge vraagt – forkennis: example, bijvoorbeeld about the

stoffen ging biological in de zuivering) processes, en which soms ongewenst are sometimes (groei useful Legionella (transformation in installa-

over de bescherming protection of our sources van onze against bronnen flooding, tegen and overstromingen, about dealing with en extre-

of ties). substances Ook richtduring het onderzoek purification) zichand op beveiliging, sometimes zowel undesirable tegen (growth onbe-

over omgaan mely low water met levels extreem in thelage large waterstanden rivers. How is inthe de grote amount rivieren. and quality Hoe

of doelde Legionella als bedoelde in installations). ingrepen It inalso watersystemen, focuses attention hoe klanten on security en burgers – both

verandert of the supply de omvang of fresh groundwater en de kwaliteit affected van deby voorraad variations zoetingrondwater the weather,

against met water unintended omgaan en as hoe wellzij aserover intended denken. interventions in water systems –

onder invloed increasing salinisation, van variaties development in het weer, intoenemende vegetation, urbanisation verzilting, vegeand

and on how customers and citizens deal with and perceive water.

tatie-ontwikkeling, underground water storage? verstedelijking A sustainable en ondergrondse organisation wateropslag? of the water Een duurzame system is needed inrichting for the vanpreservation het watersysteem and development is noodzakelijk of space, voor behoud nature en ontwikkeling and landscape. van ruimte, natuur en landschap.

Vooruitstrevend Advanced water water

Efficient water

Veelbelovende Promising technological ontwikkelingen developments in de technologie are transformed wordeninto voorapplications de water-

Vragen rond Questions surrounding doelmatigethe inrichting appropriate van de design waterketen, of the water-use water & energie cycles,

sector for thetoepasbaar water sector gemaakt. under this Detheme. ontwikkeling The development van nieuweofmaterialen new materials in

en de effectiviteit water & energy, and van the kennisproductiviteit effectiveness of knowledge komen aan productivity de orde inare het

define in fijnchemie chemicals en nanotechnologie, and nanotechnology, keramische ceramic membranes, membranen, resins harsenfor voor

thema Efficiënt addressed in thewater. Efficient Daaronder water theme. vallenThis ook also doelmatige encompasses drinkwatereffective

ionenwisseling, ion exchange, adsorption adsorptiemiddelen, products, anti-scalants, antiscalants en and ontwikkelingen developments in

winning,water drinking -productie collection, en –distributie. production Deand watersector distribution. streeft Thenaar water zosector

defluid in vloeistofdynamica, dynamics, chemistry -chemie and enphysics -fysica can kunnen contribute helpen to deimproving bestaande

hoog mogelijke strives for the greatest efficiëntie possible bij deefficiency inzet vanin middelen the attribution en effectief of resources asset-

technologie the existing technology. te verbeteren. In Ook addition, technologische technological ontwikkelingen developments opinhet the

management. and for effective Daarvoor asset management. is kennis over For dethis, kosten knowledge en opbrengsten about costs binnen and

gebied field of measurement van meettechnieken techniques (waterkwaliteit, (water quality, conditie infrastructure infrastructuur) condi- en

de ketenwithin returns van groot the water-use belang, inclusief cycle iskennis very important over de inzet – including van energie knowen

sensoring tion) and sensoring worden onderzocht. are also being researched. With experts from home

de mogelijkheden ledge about the use van of energy alternatieve and the energiebronnen. possibilities ofOok alternative efficiënte energy inzet

Met abroad, and experts KWR uit binnenexplores entrends buitenland such verkent as climate KWR change, trendsdemographic zoals klimaat-

en productie sources. The efficient van kennis application hoort bij and dit thema. production KWRof blijft knowledge daarom also ook zijn falls

verandering, changes, newdemografische geo-information veranderingen, techniques, security nieuwe risks geo-informatieand nanotech-

eigen rol under this als theme; kennisproducent that is why kritisch KWR always onderzoeken. critically examines its own

technieken, nology, and assesses veiligheidsrisico’s their importance en nanotechnologie (risks and opportunities) en beoordeeltfor hun the

role as a knowledge producer.

betekenis water sector. (risico’s en kansen) voor de watersector. .

KWR 2009

Onderzoeksthema’s: Research themes: Healthy Gezond water water

The battle against Legionella Legionellabestrijding moet zich has richten to target opthe dedangerous gevaarlijkestrain soort “Voorallpartijen “For those occupied die zich bezighouden with Legionella met pneumonia, legionellapneumonie, also known ook as wel legionnaires’ veteranenziekte disease, genoemd, 2009 was awas special 2009 year,” een bijzonder says KWR’s jaar”, microbiologist vertelt Van Van der Kooij. der Kooij. “Zo werd “It was dethe uitbraak year that vansaw veteranenziekte the commemoration herdacht of thedie tenth tienanniversary jaar geledenofinthe Bovenkarspel outbreak ofplaatsvond legionnaires’ endisease waarbijin ruim dertig mensen Bovenkarspel, in which overleden. over 30 Sinds peopledie died. tijdSince is er veel thatonderzoek time a lot of gedaan research naar has Legionella been conen zijn de ducted into nodige Legionella vorderingen and the necessary geboekt. progress has been made.” De diagnose “The diagnosis enand de registratie registration van ofziektegevallen cases for

Belangrijkesource Significant bron

example zijn bijvoorbeeld has improved, verbeterd anden a lot er more is veelattention meer aanis

“We hebben have also ook carried onderzoek out research gedaan into naarthe de aanwezigpresence

being dacht paid voor to preventie. prevention. TochHowever, hebben we wehet stillprobleem don’t have

heid of Legionella van Legionella pneumophila pneumophila in cooling in koeltorens towers and en inin

the nogproblem steeds niet completely helemaalunder in de control,” hand.” Dat that is de is Van stellige der

oppervlaktewater. surface water. We have In gebouwgebonden found Legionella koelinstallapneumophila

Kooij’s overtuiging firm conviction. van microbioloog Most legionella Dick vanstrains der Kooij in water van

ties – zoalsoften relatively voor in debuildings’ airco van kantoren cooling installations - hebben we–

installations KWR. De meeste seem legionellasoorten relatively harmless: in waterinstalpractically all

Legionella like those pneumophila for office air relatief conditioning. vaak gevonden. About one Ongethird

of laties the blijken cases ofrelatief the disease onschuldig: reported dein ziektegevallen the Netherlands

veer of the een 4,000 derde systems van de 4.000 are contaminated, systemen is besmet, as opposed

have in Nederland been caused zijn vrijwel by Legionella allemaal pneumophila. veroorzaaktThe door

tegenover to one percent één procent in the case van of dethe circa approximately 15.000 collectieve

presence Legionellaof pneumophila. this dangerous Dezebacterium gevaarlijke can bacterie be quickly is

leidingwaterinstallaties. 15,000 collective water distribution Daarmee zijn installations. koeltorens een So

demonstrated met een nieuwe with methode a new van method KWRdeveloped snel aan tebytonen. KWR.

belangrijke that coolingbron. towers Weare pleiten indeed danaook significant voor meer source. onderhoud We thus en beheer argue for ommore groeimaintenance van Legionellaand te voorkomen. manage-

Besmettingsbronnen Sources of contamination

Uit ons ment toonderzoek prevent growth naar Legionella of Legionella. in het Our oppervlakteLegionella

“AlsKWR, “As KWR zijn we are we intensively intensief betrokken involvedbij in Legionella het Legionella-

water blijkt research shows dat Legionella that Legionella pneumophila pneumophila daarinhardly nauwe-

onderzoek. research. We We have, hebben for instance, bijvoorbeeld together samenwith met Water-

lijks appears voorkomt. in surface Kennelijk water.kunnen Apparently, dezethese bacteriëen bacteria als

laboratorium Noord Noord, Waterlaboratorium in kaartdetermined gebracht welke what soorten kinds of

gevolg cannotvan grow relatief in it because lage watertemperatuur of the water’s relatively hierin niet low

legionellabacteriën Legionella bacteria are aanwezig presentzijn in water in leidingwaterdistribution

groeien”. temperature.” Slechts Only op één one van of the de 14 veertien researched onderzochte locations

installaties. DeMost installations. meeste of these hiervan arezijn pretty vrijharmless, onschuldig, like

locaties showed werd high concentrations de bacterie in hoge of the concentraties bacterium. aangeIn this

zoals Legionella Legionella anisa,anisa which dieisvaak frequently wordt aangetroffen. encountered. One

troffen. particular Hetcase, effluent the effluent van een afvalwaterzuiveringsinof a wastewater treat-

Een soort type that is die certainly wel gevaarlijk dangerous is Legionella is Legionella pneumophila. pneu-

stallatie ment plant bleek seemed hier de tobron be the te zijn. source.”

mophila. De ongeveer Of the 3.500 approximately gemelde ziektegevallen 3,500 reported in totaal cases of in Nederland the diseasezijn in the vrijwel Netherlands, allemaal door practically dit organisme all were

Breuk Break

caused veroorzaakt. by this Gelukkig organism. treffen Fortunately, we deze soort we only slechts occa-

“Op grond “On the basis vanofonze our bevindingen findings, we advocate pleiten wij the ervoor specific

sionally incidenteel come in leidingwaterinstallaties across this strain in water aan.” distribution

om de maatregelen targeting of anti-Legionella voor het measures bestrijden onvan Legionella Legionella

installations.”

specifiek te richten pneumophila. This would op Legionella constitute pneumophila. a break with Dat the is een breuk current policy. met Up hetuntil huidige now, beleid. the assumption Tot nu toe wordt has in er namelijk fact been that vanuit installations gegaan dat that inhave installaties Legionella waar anisa Legionella are also ones anisa invoorkomt, which L. pneumophila L. pneumophila can zich multiply. ook kan vermeerderen. Our experienceOnze however ervaring tells us is echter that the dat conditions de omstanin digheden which thewaarin different deLegionella verschillende strains Legionella-soorten multiply are not zich the same.” vermeerderen niet hetzelfde zijn.“

Nieuwe New method methode “De keuzethe “Making omchoice de bestrijding of concentrating te concentreren the battle opagainst de gevaarlijke the dangerousLegionella-soort Legionella strain,vereist naturally natuurlijk requires that dat youje bedeze ablesoort to specifically specifiekdemonstrate kunt aantonen. its presence. Met de methode The method diethat wij met we have Waterlaboratorium developed withNoord Waterlahebben ontwikkeld boratorium Noord allows kan dat. us Deze to domethode this. The method – de kwan–titatieve the quantitative polymerase polymerase kettingreactie, chain reaction, meestal Q-PCR usually genoemd referred to- as begint Q-PCR net– als starts, andere justanalysemethoden like other analysismet het filtreren methods, with vanthe hetfiltration verdachte ofwater. the suspicious Vervolgens water. halen we het We then DNA remove uit de the bacteriën DNA from diethe achterblijven bacteria remaining op het filter. Daarna behind in the kunnen filter. Then, we met using een a special speciale technique, techniek een kenmerkend we can multiply deela van characteristic het DNA van part Legionella of the Legionella pneumophila vermenigvuldigen. pneumophila DNA. By using Door agebruik substance te maken that fluovan een stof diewhen resces fluoresceert bound to bijthis binding DNA,aan visible dit DNA light wordt starts na een aantalafter radiating vermenigvuldigingsscycli a number of multiplication zichtbaar cycles. licht We uitgestraald. can measure this Dit licht light,kunnen which permits we meten usen to dan know weten we hoeveel how much DNA DNAthere er is en is,dus andhoeveel consequently gevaarlijke how many bacteriën er in het dangerous bacteria water zitten”. there are in the water.”

Selectief en Selective andsnel fast Van der “The attraction Kooij vervolgt: of this method,” “Het aantrekkelijke Van der Kooij van contideze methode nues, “is the is de selectivity: selectiviteit: it allows je kunt youer toéén show specifieke the soort meeofaantonen. presence a single specific Verderstrain. duurtMoreover, de hele analyse the entire maar een analysis paar only uur. Dat takes isaaanmerkelijk couple of hours. minder This dan is significantly bij traditionele lesskweekmethoden than is the case with die altraditional gauw anderculture halveweek methods, vragen. which We kunnen can easily dustake snelten vaststellen days. Weof can verdacht therefore water rapidly ook echt ascertain besmet whether is. Daarnaast the suspicious blijkt water de methode is really ook contaminated. heel geschiktBesides voor onderzoek that, the method van also water seems waarin very veel suitable andere formicro-organismen the testing of water zitten, that contains zoals water many in koeltorens other micro-organisms, en oppervlaktewater.” such as water from cooling towers and surface water.”

“With the new detection method we have developed with Waterlaboratorium Noord, we can specifically detect the bacteria of the dangerous strains.”

Dick van der Kooij:

KWR 2009

Onderzoeksthema’s: Research themes: Healthy Gezond & advanced & vooruitstrevend water

water

Identifying emerging Onbekende stoffen identificeren substances aan detheir using handaccurate van hun mass accurate massa Met een With a mass massaspectrometer spectrometer one kun can jedetect de verschilthe

Rijn bleekwe een – lage - glucocorticoïde-activiteit te Orbitrap examined which substances in the water

lende different stoffen substances in een monster in a sample. detecteren. The apparatus Het apparaat

vertonen. Met dewhether Orbitrapthese hebben wij onderzocht caused this, and substances also were

maakt first produces er eerstthe ionen ions van, from versnelt the substances, die vervolgens then en

welke stoffen in hetwastewater water dat veroorzaken of die present in hospital for example.en We

laat accelerates ze daarna them eenand bocht subsequently maken onder makes invloed them van een

stoffen bijvoorbeeld ook in succeeded in identifying sixziekenhuisafvalwater substances that in low

elektrisch curve under veld. theZo influence wordenof zean “uit electric elkaarfield. getrokken” In this

voorkomen. Zo hebben weriver zes stoffen geïdentificeerd concentrations reach the water after sewage

op way, basis theyvan arehun “picked molecuulmassa. apart” from each De Orbitrapother on the

die via de rioolwaterzuivering treatment. Thanks to Orbitrap in welage canconcentraties trace extremely

massaspectrometer basis of their molecular bij KWR mass.doet KWR’s datOrbitrap zó precies mass en

in rivierwater terechtkomen. Dankzij de Orbitrap low concentrations of these substances, from only

robuust, spectrometer dat jedoes stoffen thisuit in elkaar such a kunt precise halen anddie robust maar

kunnen we echt10lage concentraties deze stoffen approximately nanogrammes pervan litre of water.”

0,001 manner atomaire that onemassa-eenheid can pick apart van substances elkaar verschillen. that are

opsporen, van maar circa 10 nanogram per liter

Voor differentiated elke stof vind by only je zo 0.001 een accuraat atomic mass massagetal units. For dat

Database built water.”

overeenkomt each substance met one dethus optelsom arrivesvan at an de accurate gewichten mass van

Over the past few years, Ton and his co-workers

alle number atomen thatin matches het molecuul. the sum Elke of the accurate weights massa of all

Database have built upopgebouwd a library of measurement data, which

past the atoms maar bij in the eenmolecule. beperkt aantal Each mass stoffen number – de verschilonly

In dekeeps afgelopen jaren hebben Tonlooked en zijnfor mensen een just on growing. “We have known

lende matches manieren a limited waarop number je de of atomen substances aan–elkaar the diffekunt

bibliotheek opgebouwd van meetgegevens, en die and unknown substances in all kinds of samples:

koppelen. rent ways in Door which de gevonden one can bind stofthe te vergelijken atoms to each met

groeit almaar door. “We hebben gezocht naar bekende groundwater, river water, treated sewage water

die other. opties, By comparing kun je onbekende the substance stoffenfound identificeren. with these

en onbekende stoffen allerlei soorten monsters: and drinking water. Allinthe accurate masses that we

options, one can identify emerging substances.

grondwater, rivierwater, uit de rioolwaterencountered are saved in effluent a database. This allows us

Van een liter naar een halve milliliter From litre toishalf a millilitre Ton vanaLeerdam gespecialiseerd in accurate

zuivering én drinkwater. accurate massa’s die to draw connections andAlle trace the source of a specific

Ton van LeerdamIntussen is a specialist in accurate mass van massabepaling. staat hij aan het hoofd

database. Daarmee we verbanden afleiden en is known. With this kunnen knowledge one can make sensible

determination. past few years he has een enthousiastOver teamthe analisten die massaspectrome-

de bron van een bepaalde vervuiling decisions regarding interventions inopsporen, the water vaak cycle

developed specificdoen methods out water trisch onderzoek en zitfor hijcarrying steeds minder “aan

nog in voordat de precieze structuurIt’s ervan bekend is. and drinking water provision. great when one

research withIn a de mass spectrometer. “Thehij artspecifieke of it de knoppen”. afgelopen jaren heeft

Metmake die kennis kun je verstandige beslissingen nemen can such a contribution to the quality of the

is to dissolve all substances from a litre of water methoden ontwikkeld voor wateronderzoek met

over of ingrepen in de watercyclus en drinkwaterfirst life’s needs.”

sample into half a millilitre of a suitable solvent.” In een massaspectrometer. “Daarbij is het de kunst om

zuivering. Mooi toch, als je zo kunt bijdragen aan

the he heads up een an enthusiastic team alle meantime, stoffen uit een liter van watermonster op of te

de kwaliteit van een eerste levensbehoefte.”

analysts conduct mass spectrometry research, lossen inwho een halve milliliter van een geschikt oploswhile he is less and less “at the controls.” middel.”

Stresshormonen Stress hormones “Afgelopen “Over last year jaarwe hebben looked we for bijvoorbeeld example at gekeken substances naar exhibit that stoffen the die hetzelfde same effect effect as the vertonen body’s own als glucolichaamseigen corticoids, the hormones glucocorticoïden, that arede produced hormonen by the die in de bijnierschors adrenal cortex, for example worden gemaakt, in response bijvoorbeeld to stress. Such bij stress. Zulke substances are employed stoffen worden a greatveel deal als ingeneesmedicine, middel for instance gebruikt, as anti-inflammatories bijvoorbeeld om ontstekingen and to contain en allergische allergic responses. reactiesWater te onderdrukken. from the Rhine Water revealed van de a – low – level of corticoidal activity. Using the

we daarbij– tegenkwamen, opgeslagen instructure een pollution frequently evenzijn before its precise

â&#x20AC;&#x153;Thanks to the Orbitrap we can identify low concentrations of substances in water.â&#x20AC;? Ton van Leerdam:

KWR 2009

Onderzoeksthema’s: Research themes: Sustainable Duurzaamwater water

Determining Gevolgen vanthe klimaatverandering impact of climateop waterkwaliteit change on wateren quality natuur and in beeld nature Het climate The klimaat is verandert. changing. De The zomers summers worden are becoming warmer enwarmer mogelijk and droger, possibly de winters drier, the natter winters en milder. and wetter De gemiddelde milder. Average temperatuur temperature stijgt, is rising, er komen extreme vakerlevels extreme of precipitation neerslaghoeveelheden are occurvoor more ring en ook frequently, de jaarlijkse andhoeveelheid annual precipitation neerslag stijgt. levels KWR are increasing. brengt in kaart KWR is wat surveying de effecten what zijneffects the van deze of verandering these changes opare de on waterkwaliteit water qualityen and de nature. natuur. KWR-onderzoeker KWR researcher Gertjan Gertjan Zwolsman Zwolsman primarily bestudeert

Exceeding the limit Grens overschreden

vooral studiesde the effecten effectsvan of climate klimaatverandering change on theop quality de

“Dergelijke “Such high water hoge watertemperaturen temperatures constitute vormen a threat een

kwaliteit of surfacevan water hetand oppervlaktewater on the life forms enithet contains: leven in

bedreiging to water companies voor waterbedrijven that directlydie usehet surface oppervlakwater

dat “Forwater: example, “Wewe hebben researched bijvoorbeeld the consequences de gevolgenof

tewater to produce direct drinking gebruiken water. voor Thehun legally drinkwaterproacceptable

onderzocht long-term dry van periods langdurige on the droogteperioden quality of the water op dein

ductie. De wettelijk maximum temperature toegestane of drinking maximale water ‘at temperathe tap’

kwaliteit the Meusevan and het the MaasRhineen rivers. Rijnwater. We made Daarvoor use of data

tuur is 25°C, van and drinkwater when the‘aan surface de tap’ water bedraagt is warm 25°C, there en bij

hebben from 2006, we gebruikgemaakt a year which experienced van gegevens an extreme uit 2006,

warm is a good oppervlaktewater chance that thisislimit de kans willaanzienlijk be exceeded. dat die

een summer: jaar met Julyeen 2006 extreme was the zomer. hottest Zomonth was juli in2006 the

grens wordt overschreden. Furthermore, the risk of microbial Verder isinfections bij hogere– tempesuch

de Netherlands warmste maand since measurements in Nederland sinds began het tobegin be taken

raturen as Legionella van het – is drinkwater greater at higher het risico drinking van microbiële water

van in 1706. de metingen Several other in 1706. heat Verder records sneuvelden were broken, enkele such

infecties - denk aan Legionella - groter.” temperatures.”

warmterecords as the average per zoals twenty-four-hours, het etmaalgemiddelde and the enaverage de gemiddelde maximum and maximumminimum entemperatures. minimumtemperaturen. The month

Zuurstofgehalte Oxygen content

De experienced maand kende two heat tweewaves hittegolven and was en very was zeer dry. The droog.

Zwolsman “The high temperatures vervolgt: “De hoge of river temperaturen water in 2006,” van het

Daarmee summer of kan 2006 de zomer can therefore van 2006 beeen taken voorbeeld as a model zijn

rivierwatercontinues, Zwolsman leidden in “led 2006 totot a strong een sterke growth algengroei. of algae.

van of the toekomstige summers inzomers the future, als de asklimaatverandering climate change

Dat bleek This was shown niet alleen not only uit metingen in the chlorophyll van chlorofyl, measuremaar

doorzet.” proceeds.”

ook uit but ments, de grote also in dag/nachtfluctuaties the large day/night fluctuations in het zuurstofin gehalte the rivervan water’s het rivierwater. oxygen content. Overdag During zorgt the algengroei day the

Lozingen substances Discharged

voor een algae growth zuurstoftoename, causes an increase terwijl inde oxygen, concentratie while,

“Door de droogte “Because of the drought en hoge and temperaturen high temperatures, namen de the

zuurstof at night, the ‘s nachts oxygen juist concentration, daalt. In de Maas on the werden contrary,

afvoeren van discharge of the de Maas Meuse enand Rijn Rhine sterkdropped af en verdubbelden sharply

drops. ’s nachts In the zulke Meuse lage zuurstofconcentraties such low levels of oxygen bereikt, concen-

de concentraties and the concentrations chloride in of chloride de Rijnin enthe derivers Maas. Ook

dat het ecosysteem trations at night were flink reached onder that drukthe kwam ecosystem te staan.

de doubled. gehaltes Theaan fluoride, fluoride, bromide bromide anden sulphate sulfaat -content stoffen

Zo kanunder came tijdens a great warme deal zomers of pressure. de waterkwaliteit In this way, the

die – substances relevant zijn thatvoor are drinkwaterproductie relevant for drinking water - liepen

aanzienlijk water quality verslechteren.” can worsen considerably during warm

fors production op. Daarnaast – also rose steeg significantly. de concentratie The concentramicro-

summers.”

verontreinigingen tion of micropollutants steegincreased sterk. De strongly reden is dat too.bij The lagere explanation afvoeren is that lozingen at lowminder levels of worden river discharge verdund.

Waterkringloop Watercycle Collega-onderzoeker Flip Witte wijst op andere

Een the discharged ander effectsubstances was een forse are stijging not diluted vanas demuch.

Fellow Flip Witte points todoet other effects of effectenresearcher van klimaatverandering. Hij onderzoek

gemiddelde Another effect watertemperatuur. was the sharp increase In beide in the rivieren average was

climate change. He studies thevegetatie interaction between naar de wisselwerking tussen en de water-

het water water temperature: vrijwel de the helewater maand in juli both warmer rivers was dan 25°C.

vegetation andvalt the in water cycle. “Currently, about 800 kringloop. “Nu Nederland jaarlijks ongeveer

Op warmer 27 julithan werd25°C in de during Rijn het practically maximum thebereikt whole month met

millimetres of precipitation squaremeter, meter waarvan fall in 800 millimeter neerslag per per vierkante

een of July. temperatuur On 27 July the vanmaximum 28°C.” temperature of 28°C

the every year. About millimetres circaNetherlands 500 millimeter verdampt. De500 resterende 300

was reached in the Rhine.”

of this evaporates and thegrondwatersysteem remaining 300 millimemillimeter drijft het hele aan. tres the entire groundwater system. Climate Doordrives klimaatverandering kan dit sterk veranderen.

“We want to understand which ecological relationships are essential under climate change.” Flip Witte (l) and Gertjan Zwolsman(r):

Als er bijvoorbeeld change can significantly meer CO alter inthis. de lucht For example, komt, hoeven if the 2

Schetskaart Outline map

air planten has more hun huidmondjes CO2 in it, plants overdag will beminder able tolang maintain open

“In 2009 we hebben conducted we eenan verkennende exploratorystudie study of gedaan the

their te doen. stomata Daardoor openzal forde a verdamping shorter period verminderen. of time during

naar deof effects effecten a warmer vanand eenmore warmer capricious en grilliger climate klimaat on

the Langdurige day. Thisdroogteperioden means that the evaporation kunnen eenzelfde will dimieffect

op de natuur. nature. This resulted Dat heeft in the geleid production tot een schetskaart of an outline

nish. hebben. Long-term Zo zal bijvoorbeeld dry periods op candroge have zandgronden the same effect.

waarop map in which we aangeven we indicate wat er what metcan de verschillende happen to diffe-

For het example, begroeidethe oppervlak surface kleiner area of worden, vegetation waardoor cover

typen rent types natuur of natural kan gebeuren. environments. Zo gaanThus we ervan we assume uit dat

on de verdamping sandy soils will vermindert. shrink, leading Onze huidige to a decrease hydroloin

nattewet that ecosystemen ecosystems die that volledig are completely afhankelijk dependent zijn van

evaporation. gische modellen Ourkunnen currentzulke hydrological klimaateffecten models cannot niet

neerslag on precipitation - denk aan – wet natte heath heide, lands, vennen fens,en high hoogmoor

predict voorspellen, such omdat effects ze of climate geen rekening change, houden because met they dit

veen for land - het instance moeilijk – will gaan bekrijgen. in trouble. MetWhat ons onderzoek we try to

don’t soort take belangrijke into account aanpassingen this kindvan of important de vegetatie adapaan

proberen do in our research we meer is zekerheid to acquire te more krijgen certainty over wat about

tation het klimaat.” of the vegetation to the climate.”

strakswill what werkelijk soon actually zal gebeuren happen, en and te begrijpen to understand welke ecologische which ecological verbanden relationships essentieel arezijn.” essential.”

KWR 2009

Onderzoeksthema’s: Research themes: Efficient Efficient & healthy & gezond water water

Accurate simulation simulatiemodellen models help helpen leidingnetten keep distribution schoon networks te houden clean In drinkwaternetten Sediment can settle in kan drinking sediment water neerslaan. networks. Dat

ontwerpen, inzichtinto nodig indrinking de drinkwateryou need to heb havejeinsight the water

This is slecht is bad voor forde water waterkwaliteit quality anden can kan lead, bijvoorbeeld for example,

afname. Van afnamepunt in het net wil je weten demand. Youelk want to know how much water is

to leiden brown totwater bruin flowing water uit from de kraan the tap enand vlekken stains inin dethe

hoeveel water er op welke tijdstippen van de dag nodig required at each take up point in the network – and at

washing. was. KWRAheeft few years enkele ago, jaren KWR geleden established ontwerpregels design

is. Aangezien aangelegd voordat what time of leidingnetten the day. Sinceworden distribution networks are

rules opgesteld for self-cleaning voor zelfreinigende networks: netten: they are diebranched zijn vertakt

huizen en kantoren zelfsoffices maar zijn je laid before houses and havegebouwd, even beenmoet built,

(and (en niet notvermaasd), meshed), they hebben haveoveral a univocal een eenduidige flow direction

daarvoor van with een goede voorspelling.” you have uitgaan to start out a good forecast.”

overall, stroomrichting and the en water het speed waterreaches, bereikt er atoveral a minimum, mini0.4 maal m/s eens once peradag dayeen overall. snelheid Water van companies 0,4 m/s. Waternow lay

SIMDEUM

they bedrijven new networks leggen hun innieuwe this way. netten If all networks nu al zo aan. in the Als

Voor To have diesuch voorspelling a forecast, heeft Mirjam Mirjam developed het SIMDEUMthe

Netherlands alle netten inhad Nederland followed althese zo uitgevoerd rules, this waren, wouldzou have

model ontwikkeld. SIMDEUM model. “SIMDEUM “SIMDEUMisisaeen simulation simulatiemodel

produced dat een kostenbesparing a saving of twenty vanmillion twintigeuros miljoen annually euro –

model for the voor demand afnamepatronen patterns of water van watergebruikers. users. SIMDEUM

and per jaar a lotopleveren less bother - en from veelbrown minder water overlast or washing. door bruin

SIMDEUM derives daily leidt patterns dagpatronen from statistical af uit statistische data about the

water of noodzakelijke schoonmaakacties.

gegevens over inhabitants, their de bewoners, daytime activities hun dagbesteding and possible en

Forecasting water demand Waterafname voorspellen “To design such distribution networks,” says Mirjam

mogelijkeinvoorzieningen facilities the house - like inan woningen, old-fashioned zoals toilet een

Mirjam Blokker, Waterinfrastructuur Blokker, a wateronderzoeker infrastructure researcher at KWR,bij

zuinig nieuwUsing interrupter. model a distribution met spoelonderbreker. probabilityUit for een diffe-

KWR: “Om een dergelijk leidingnet te kunnen

kansverdeling rent daily patterns, voor verschillende one can for instance dagpatronen deduceishow dan

ouderwets with a hightoilet cistern met or een rather hoge a new stortbak model ofwith juistaeen flush

bijvoorbeeld large the pipes af under te leiden thehoe ground groot have de leidingen to be in order onder de arrive to grondat moeten a self-cleaning worden om network. een zelfreinigend We calibrated net te bereiken. SIMDEUM SIMDEUM to measured hebben use patterns. we geijktThen aan gemeten we tested verbruikspatronen. it by adding a little salt Daarnaast to the distribution hebben we het network getest door at a particular gecontroleerd spot,op and één then plek measured een beetje how zout fast aan that het leidingnet salt spread. SIMDEUM toe te voegen was able en vervolgens to predict that te meten very hoe snel well.” Over datthe zout past zich year, verspreidt. Mirjam extended SIMDEUM the bleek model dat heel goed with simulations te voorspellen. for offices, ” In hotels het afgelopen and hospitals, jaar heeft for Mirjam het model uitgebreid met simulaties voor example. bijvoorbeeld kantoren, hotels en ziekenhuizen.

Water companies and interior installation companies Waterbedrijven en binneninstallatiebedrijven Mirjam has applied SIMDEUM patterns to two modelMirjam heeftthat SIMDEUM-patronen toegepast in ling systems are used a lot in water companies: twee veelgebruikte modelleringssystemen bij de InfoWorks and SynerGEE. She helps water companies waterbedrijven: ennetworks. SynerGEE.Interior Zij helpt apply SIMDEUM InfoWorks to their own waterbedrijven om SIMDEUM toe te passen op installation companies use it as well – for example, to hun eigen netten. Ook binneninstallatiebedrijven determine what the capacity of the hot-water appli-

“The ideal combination: to develop models in a scientific context and to work with people on the practical side to apply them.”

Mirjam Blokker:

gebruiken het, om is tethe bepalen ances needs to bijvoorbeeld be. “For me, this ideal welke combicapaciteit warmwatertoestellen nodig is. “Voor mij nation: to develop models in a scientific context and is dit de with idealepeople combinatie: de wetenschap to work on the midden practicalinside to apply modellen ontwikkelen én met mensen uit deworks, praktijk them. I want to understand how something aan Ide slag om to ze see toe that te passen. Ik wil something snappen hoe but also want it produces in iets werkt, maar ook here merken dat het in de praktijk practice – this I have at KWR.” iets oplevert – dat vind ik hier bij KWR.”

19 Onderzoeksthema’s: Research themes: Efficient Efficient & healthy & gezond water water

Puzzling over Puzzelen aan de theconditie condition vanof onzichtbare invisible water leidingen mains In Nederland There are in the ligt Netherlands ongeveer 240.000 about 240,000 kilometer kiloleidingen metres of water ondermains de grond under voor the het ground: transport half for vanthe water: transport de of ene drinking helft voor water, aanvoer and the vanother drinkwater, half for the de transport andereof voor wastewater. afvoer vanFor afvalwater. 25 years now, Distributiedistribution specialist specialist George GeorgeMesman Mesmanhas verdiept conducted zich al in-depth 25 jaar in deze studies leidingstelsels, of these waterdie mains vooral systems, bestaan which uit gietijzer, are made, asbestcement, for the most part, pvc ofen cast beton. iron, Hij asbestos ondersteunt cement,waterpvc and bedrijven concrete. He bijassists het ontwerpen water companies van nieuwe in designing leiding- new netten distribution en bijnetworks het beoordelen and in assessing van de conditie the condition van hunof bestaande their existing leidingnetten. ones – he alsoDat does laatste the latter doetfor hijmuniook bij cipalities gemeenten and waterboards. en waterschappen. “Many of“Veel these van mains,” deze he leidingen says, “haveliggen been underground al tientallen for jaren decades ondernow. de grond. They Ze staan are in constant voortdurend contact in contact with the met ground de bodem and with en met the het drinking afval-water of drinkwater or wastewater dat zethey transporteren transport –en and ze reageren they reactdaarmee. to this. From Vanboth binnen theen interior van buiten and exterior, kunnen gietijzeren cast iron mains leidingen can rust roesten while en ones asbestcement made of asbestos leidingen cement can uitlogen.” leach away.” Door Such changes zulke veranderingen can reduce the kan effective de effectieve wall thickness wand- of dikte pipe parts. van buisdelen “Local circumstances afnemen. George: will determine “Lokale exactly omstandigheden how much this happens,” bepalenGeorge hoeveel continues, precies, dat “it’skan somelangs thing that een leiding can varyper from meter onevariëren. meter to another Bij pvc buizen in a pipe. verandert In the casede of pvc wanddikte pipes, the niet wall enthickness heeft de omgeving does not veel change, minder and invloed, the environment maar neemt exerts deasterkte lot less af influence, met

“Digging up pipes less frequently.”

George Mesman:

de buttijd. the pipes Hoe snel do become dat gaatweaker hangt over af van time. de initiële How quickly eigenschappen this happens depends van het onpvc. the Om initial zulke characteristics veranderingen of te themeten, pvc. Tomoeten measurebuisdelen such changes, worden pipeopgegraven parts have to en getest. be dug up Dat and is duur tested. enThat geeft costs overlast, money want and de causes leiding a moet nuisance, daarvoor because uitthe bedrijf. pipesGelukkig have to be komen withdrawn er ookfrom steeds service meer for the niet-destructieve testing. Fortunately, technieken more and beschikmore nonbaar, destructive zoals georadar techniques enare ultrasone also becoming metingen available voor – for asbestcement instance, georadar en gietijzeren and ultrasonic leidingen.” measurements for asbestos cement and cast iron mains.” KWR helpt leidingnetbeheerders om de resultaten van

water main. On the basis of the combined data, water

diverse KWR helps metingen distribution te interpreteren network managers en de conditie interpret van

waterschappen companies, municipalities de afweging and wanneer waterboards en waar reach ze a

hun the results leidingen of various te bepalen. measurements “Als je weet and hoe to zwaar establish een

leidingdelen decision as topreventief when and vervangen at what spots of wanneer they will prevenen

leiding the condition wordtof belast, their mains. bijvoorbeeld “If you door knowverkeer how heavy dat

waar tively ze replace pas vervangen parts of the bij mains; een lekkage. and where Economiand when

erover the burden rijdt,borne kun je byberekenen the mains welke is – forminimale example, because wand-

sche they will aspecten, only replace overlast them door in werkzaamheden response to a leakage. en de

dikte trafficof rolls sterkte over it nodig – youis. can Metingen calculatevertellen the minimum je meer wall

mening Economic van aspects, de consument the nuisance spelen of the bij die work afweging activities,

over thickness de restwanddikte or strength that of reststerkte is called for.en Measurements de kansen op

een and rol. the Voor opinion mijof isthe hetconsumer combineren all play van a alle role techniin this

een tell one breuk. more Beide about aspecten the retained samen wall-thickness bepalen de conditie or

sche decision-making. gegevens enTo het me, afwegen the combination van economische of all theen

van retained een leiding. strength, Uit and deabout combinatie the risks van ofgegevens a rupture. The

maatschappelijke technical data and the aspecten weighing altijd ofweer the economic een interesand

maken two elements waterbedrijven, jointly determine gemeenten the condition en of a

sante social puzzel.” aspects always constitutes an interesting puzzle”.

KWR 2009

Onderzoeksthema’s: Research themes: Advanced Vooruitstrevend water

water

Nanoparticlesin Nanodeeltjes in de thewatercyclus: water cycle: detection, removal and veilig safe application opsporen, verwijderen, toepassen

Jan Hofman (l):

“How does one introduce this new

technique responsibly into water purification?”

Bas Hofs (r):

“Nanoparticles have very special

characteristics, which you can’t predict on the basis of classical chemistry.”

“Nanotechnologieisverovert “Nanotechnology conquering de markt the market en ons and

colleague, Zijn collegaBas BasHofs, Hofs, Researcher, onderzoeker Water WaterbehandeTreatment,

our dagelijks daily lives,” leven,”says zegt Jan Jan Hofman, Hofman, Senior senior Researcher, onder-

adds: ling, vult “Nanoparticles aan: “Nanodeeltjes are so small, zijn zó that klein, a large dat part een of

Water zoekerTreatment, Waterbehandeling at KWR. “Water-repelling, bij KWR. “Waterafself-

their grootatoms deel van lie de on atomen their surface. erin aan Thishet gives oppervlak them very ligt.

cleaning stotende,windows, zelfreinigende all kinds ramen, of cleaning allerleiproducts, schoon-

special Daardoor characteristics, krijg je heel bijzondere which youeigenschappen, can’t predict on the

transparent maakmiddelen, sunscreens doorzichtige with azonnebrandcrèmes 50 protection factor:

basis die je of vanuit classical de klassieke chemistry. chemie This also nietmeans kunt voorthat the

they met beschermingsfactor all contain nanoparticles. 50: zeThat’s bevatten the name allemaal we

system spellen.used Dat betekent for setting dat environmental ook de systematiek standards voor for

give nanodeeltjes. substances Zothat noemen are manipulated we stoffen die in such zodanig a

‘ordinary’ het afleiden substances van milieunormen possibly won’t voorbe ‘gewone’ sufficient stoffen for

way zijn gemanipuleerd that they contain dat structures ze structuren that are bevatten at least met

nanoparticles mogelijk niet voldoet – after all, voor nanoparticles nanodeeltjes can – die behave kunnen

one minstens dimension één dimensie smaller than kleiner 100dan nanometres.” 100 nanometer.” His

very zich differently in het milieu than immers do bulking heel anders agentsgedragen in the dan

bulkstoffen.” De environment.” InNederlandse 2009, the Dutch regering government heeft in 2009

Zelfreinigendemembranes Self-cleaning membranen

beslotento decided 125 invest miljoen €125euro million uit het from Fonds the Economic Economische

Basthe “At gaat moment,” enthousiast Bas adds op dieenthusiastically, vraag in: “Op dit“we’re moment

Structuurversterking Structure Enhancing Fund te investeren (FES) intoinresearch onderzoek on naar

bekijken we how researching hoe we wenanotechnologie can use nanotechnology kunnento

de kansen the opportunities en bedreigingen and threats van presented nanotechnologie. by nano-

gebruiken fight membrane om membraanvervuiling fouling. Nanofiltration te bestrijden. membranes

KWR trekt hierbij technology. KWR draws het onderzoeksprogramma on this financing for the rond de

Omused are water tote purify zuiveren water. worden Thesenanofiltratiememmembranes contain

milieurisico’s research programme van nanodeeltjes, on the environmental en zal ook onderzoek risks of

branen gebruikt. nanoscale pores, which In die membranen allow the passage zitten of poriën water

verrichten naarand nanoparticles, de kansen will alsovan carry nanotechnologie out research into voor

van not but nanoschaal, of other substances. waar water In wel practice, doorheen membranes kan, maar

waterzuivering. the possibilities of applying nanotechnology in water

andere often become stoffenfouled: niet. Inparticles de praktijk andraken substances membranen get

purification.

vaak vervuild stuck on the surface en blijven anddeeltjes clog theen pores. stoffen Weaan want hetto

Fullerenen Fullerenes Jan: “Bij KWR doen onze collega’s van Waterkwaliteit

oppervlakmembranes research kleven en verstoppen upon which denanozeolite poriën. We willen parti-

“Our KWR colleagues in Water & Health are en Gezondheid onderzoek naarQuality de potentiële gevaren

tjes zijnfor affinity aangebracht. water – they Zeolieten are found hebben naturally eenin grote clay and

studying the potential Zo dangers nanotechnology. van nanotechnologie. is eenof analysemethode

affiniteit have longvoor beenwater, used in zepurification komen van nature methods. voor Because in klei

Thus they developed an analysis method to detect– ontwikkeld voor de aanwezigheid van fullerenen

enthe of worden zeolite al langer particles in zuiveringsmethoden the membranes become gebruikt. more

the presence‘kooien’ of fullerenes – spherical ‘cages’ withdie 60 bolvormige van zestig koolstofatomen

Door de zeolietdeeltjes hydrophilic. As a result, worden the fouling de membranen doesn’t attach ook

carbon atoms,worden which, gebruikt among other things,moleculen are used onder andere om andere

hydrofieler. itself as wellZo since blijft itvuil has er tominder compete goed with opthe zitten, water

to store and transport other molecules, in medicines in op te slaan en te transporteren, bijvoorbeeld

omdat that flows het along moet concurreren the membranes. met Together het waterwith dat langs

for instance. Using accurate mass determination in geneesmiddelen. Met accurate massabepaling(see

de membranen water companystroomt. Evides, we Met want waterbedrijf to test whether Evidesthe

page 14) p. low of fullerenes and their (zie ook 14)concentrations zijn lage concentraties fullerenen en

willen we testen membranes in this of way de membranen become ‘self-cleaning’ daardoor meer . This

breakdown products can begevoelig sensitively – hun omzettingsproducten aandetected te tonen,

“zelfreinigend” could save energy, worden. because Datless kanpressure energie besparen, would be

even at levels of 5 nanogrammes per litre.of Fullerenes zelfs bij 5 nanogram per liter. Fullerenen hun

omdat minder needed to pressdruk the water nodig is through om hetthe water membranes.” door de

and their breakdown products yet been omzettingsproducten zijn noghave niet not in oppervlakte-

membranen te persen.”

found surface water, possibly becausenatuurlijke of natural water in aangetroffen, mogelijk vanwege degradation processes or because ‘stick’ to each afbraakprocessen of omdat ze aanthey elkaar ‘plakken’ en

Knowledge and information Kennis en voorlichting Over the next few years nanotechnology will elicit

other and settle in sediment.” neerslaan in slib.”

Nanotechnologie brengt komende jaren“As nog much more research workde and discussion. a heel

membranen cles have been onderzoeken incorporated. waarop Zeolites nano-zeolietdeelhave a great

wat onderzoekswerk discussie met zichclearly mee. Jan: society,” says Jan, “ween must communicate

Internationalecollaboration International samenwerking

“We moeten als maatschappij helder communiceren about the application of nanotechnology and weigh

Voorthe For hetnanotechnology nanotechnologie-onderzoek research, KWRwerkt collaboKWR

over toepassingand vandisadvantages nanotechnologie enpreferably de voor- en its advantages well,

internationaal rates internationally samenwith met13 dertien other water andereknowledge water-

nadelen afwegen, bijinstallations voorkeur samen de with thegoed operators of the and, met naturally,

kennisinstituten institutes within binnen the Global de Global Water Water Research Research Coalition

operators van de installaties natuurlijk de consuwith the affected consumers.en Well-founded research

Coalitionand (GWRC) (GWRC) with the en met International het wereldwijde Water Association netwerk

menten ermee te maken krijgen. Gefundeerde and gooddie information can prevent people from

van professionals (IWA), the worldwide in denetwork watersector, of water de International sector profes-

kennis en goede voorlichting kunnen voorkomen becoming unnecessarily fearful of ‘nano’ . In practice,

Water Association sionals. Jan is chairman (IWA).ofJan theisIWA voorzitter specialist vangroup de IWA

dat use mensen onnodig bangfilters worden ‘nano’ . In de we activated charcoal to voor purify water

specialist on the area group of nanotechnology op het gebied van and nanotechnologie water. “We are en

praktijk gebruiken we actieve om water of unpleasant substances. Theykoolfilters contain charcoal

water. occupied “Daar in the houden groupwe with onspotential bezig met risks, potentiële and with risi-

te zuiveren vanaonaangename stoffen. Die bevatten particles with very large inner surface, which allows

co’s en how one hoe can je remove nanomaterialen nanomaterials uit hetfrom waterige wet envimilieu

koolstofdeeltjes met een inwendig opperrelatively many atoms to heel lie ongroot the surface – just as

kunt verwijderen, ronments, but alsomaar withook the met possibility de mogelijkheden of applying

vlak, waardoor relatief veel And atomen aan hetthankfully oppervlak occurs with nanoparticles. we’ve been

om nanotechnologie nanotechnology to the toe treatment te passenofbij wastewater de behandeling and

liggen - net bij nanodeeltjes. Daarnow.” maken we al making use als of the filters for decades

van afvalwater drinking water.of Those drinkwater. are the subjects Dat zijn de that onderBas and

tientallen jaren dankbaar gebruik van.”

Iwerpen are most diedrawn Bas ento: mij what het meest can one aanspreken: – safely – dowat with kun je How them! er – veilig does–one mee introduce dóén? Hoe this zetnew je deze technique nieuwe techniek verantwoord responsibly into water in purification?” voor waterzuivering?”

KWR 2009

resear ch

KWR 2009

Onderzoeksprogramma’s RESEARCH PROGRAMMES

Onderzoek Research thatdat connects aansluit with bij water de praktijk practice Opthe At hetintersection snijvlak van of samenleving, society, water watersector sector anden science, wetenschap the staff vertalen at KWR detranslate medewerkers questions van KWR from water vragen practice uit de into praktijk scientific naar research wetenschappelijke questions. Both onderzoeksvragen. in the formulation Zowel of research bij het formulerenand questions vanindethe onderzoeksvragen research for answers als bij tohet these, onderzoek the staffnaar work dein antwoorden close collaboration daarop werken with people zij nauw fromsamen water practice. met mensen In this uit way, de praktijk. they create Zo creëren the optimal zij de optimale conditions randin which voorwaarden to develop usable om bruikbare solutions oplossingen that also, in fact, te ontwikkelen, find applications die ookindaadwerkelijk the practices of toepassing the water vinden in sector. KWR de praktijk carries out van its de watersector. research both KWR within verricht individual zijn onderzoek researchzowel assignments binnen individuele as well as onderzoeksopdrachten via larger and more public alsresearch via grotere programmes. en meer publieke onderzoeksprogramma’s.

Risk Management, Water Treatment, Water Waterbehandeling, Waterdistributie en Client 21

• Dunea

BTO – drinking Bedrijfstakonderzoek water voor de drinkwaterbedrijven companies’ joint research Een krachtige demonstratie van KWR’s programme

• Evides

BTO, the water sector research programme, praktijkgerichte aanpak en intensieve

research is stabiliteit, done into Water Sustainable Safe Water, Biologische Safety Plans,

• PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland

is a powerful demonstration of KWR’s samenwerking met opdrachtgevers is water het

Biological Stability, Water Safety Plans, ByNevenproducten UV/UV-oxidatie, Geo-informatie

• Vitens

practice-oriented approach and intensive colbedrijfstakonderzoek BTO. Binnen dat onder-

products UV/UV oxidation, Geo-information voor de watersector, Klimaatverandering en

• Waterbedrijf Groningen

laboration with clients. Within thisNederlandse research zoeksprogramma bundelen negen

for the Water Sector, Climate Change and Nanotechnologie.

• WML (Water (Waterleidingmaatschappij Supply Company Limburg) Limburg)

programme, nine Dutch and twowaterbedrijven associated en twee geassocieerde Vlaamse

• WMD (Water (Waterleidingmaatschappij Supply Company Drenthe) Drenthe)

Flemish water companies, together with kunde the en branchevereniging Vewin hun vragen,

• Waternet

branch association Vewin, have their en onderzoeksinspanningen. Zijpooled zijn vertegen-

• Pidpa (Provinciale en Intercommunale Drinkwatermaatschappij der Provincie Antwerpen)

questions, skills and research efforts. They are woordigd in het College van Opdrachtgevers

• VMW (Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening)

(BoC), whichaanstuurt governs the research programma en collective de BTO-onder-

BTO’s annual meeting 18teken November het BTO op 18 research november stond inon het

programme and sets the BTOde research vision, zoeksvisie bepaalt, waaraan ruim honderd

was dedicated to the theme of co-makership: van co-makership: de samenwerking tussen

against which the approximately 100 research BTO-projecten worden getoetst. Deze visie

the collaboration between KWR researchers KWR-onderzoekers en onderzoekers van de

projects are tested. This vision is based is gebaseerd op dezelfde thema’s als heton KWR

and their counterparts in the water compawaterbedrijven. Deze samenwerking levert niet

the same themes as those of p. KWR’s Research Onderzoeksprogramma (zie 10): Gezond,

nies. makes a great alleenThis eencollaboration grote bijdragenot aanonly de ontwikkeling

Programme (see page 10): en Healthy, Sustainable, Duurzaam, Vooruitstrevend Efficiënt water.

contribution to the development of research van onderzoeksresultaten, maar versterkt ook

Advanced anduit Efficient water. Specialists from Deskundigen de deelnemende bedrijven

results, but also reinforces the application of in de toepassing van deze onderzoeksresultaten

the participating companies the begeleiden het onderzoek viasupervise diverse expert-

these research resultsvan in the daily activities of de dagelijkse praktijk de waterbedrijven. In

research through expert groups and via groepen en via de various programmabegeleidings-

the water companies. In 2009, members 2009 werkten medewerkers vanstaff waterbedrijven

the Programme Steering Committees (PSCs) commissies (PBC’s) van de zes onderzoeks-

of water and of KWR enthe KWR op 91companies pilotlocaties samen aancollabora(deel)

of the six research programmes within BTO: programma’s binnen het BTO: Microbiologie,

ted at 91 pilot locations onresultaten (partial)projects projecten van het BTO. De uit vijf of

Microbiology, Chemical Water Quality, Source Chemische waterkwaliteit, Risicobeheer bronnen,

BTO. The results of five of werden these collaborations van die samenwerkingen tijdens

Water company clients Opdrachtgevers bedrijfstakonderzoek in BTO research programme: BTO: • Brabant Water

• Vewin

represented oncollectieve the Board onderzoeksof Commissioners (CvO), dat het

Distribution and Client 21 (in winding down (afrondende fase). phase). Daarnaast wordt multidisciplinair, thematisch In addition,gedaan multidisciplinary, thematic onderzoek naar Duurzaam veilig water,

Nanotechnology.

BTO-onderzoeksbijeenkomst BTO research meeting 2009: 2009: “BTO, we maken het samen” “BTO, we make it together” De jaarlijkse onderzoeksbijeenkomst van

de onderzoeksbijeenkomst were explained at the research in duopresentaties meeting in the

(HDDW) - Patrick van der Wens (Brabant (HDDW)

toegelicht:duo-presentations: following

Water) & Jan Willem Kooiman (KWR)

• Activated Actieve-koolfiltratie charcoal filtration als barrière as ategen barrier against

• Effect of micropollution vanUV/ UV/H2O2 H2O2onoporganic organische micro- -

micro-organisms micro-organismen - Trudy - Trudy Suylen Suylen (Evides) (Evides)

Karin Teunissen (Dunea) verontreinigingen - Karin Teunissen (Dunea)

& & Wim Wim Hijnen Hijnen (KWR) (KWR)

& Roberta Hofman (KWR)

Andere Other interesting interessante BTO BTOonderzoeksresultaten research results in 2009: 2009: Erset A is een of methods set methoden was developed ontwikkeld to establish waarmee

theory and practicevan of valve control • CAVLAR: theorie en praktijk afsluiter-

kan effectiveness the worden vastgesteld of various hoepurification effectief diverse

(Vitens) & Bram van der Gaag (KWR)

Eddy Postmus (Waterbedrijf Groningen) & controle - Eddy Postmus (Waterbedrijf

zuiveringstechnieken techniques in removing virussen viruses,zoals like phages fagen

• Horizontal Horizontaaldirectional gestuurd geboorde drilled wells winputten

Ilse Pieterse-Quirijns (KWR). Groningen) & Ilse Pieterse-Quirijns (KWR).

en adenovirussen and adenoviruses.verwijderen.

• Multisensorplatform - Wouter van Delft

Er zijn diverse Various new quantitative nieuwe kwantitatieve and qualitative en

kwalitatieve molecular methods moleculaire for the methoden detectionvoor and

detectie en identificatie identification of micro-organisms van micro-orgabecame

nismen beschikbaar gekomen. available.

De binnen The method, hetdeveloped BTO ontwikkelde with BTO, methode for quan-

voor kwantitatieve titative detection ofdetectie Legionella van pneumophila Legionella

pneumophila using the polymerase met de polymeraseketenreactie chain reaction (PCR)

(PCR) heeft received thede NEN status design gekregen statusvan (NEN ontwerp 6254).

NEN (NEN 6254). An international background-document was

Er is eenfor drafted internationaal the World Health achtergronddocuOrganisation

ment gemaakt (WHO) about the voor risk deanalysis Wereldgezondheidsof Cryptospo-

organisatie ridium, to support WHO over the de drawing risicoanalyse up of WHO van

Cryptosporidium, Guidelines for Drinking ter ondersteuning Water and Water van het

opstellen Safety Plans. van WHO Guidelines for Drinking

Water Quality en Water Safety Plans. ATP was shown to be a good indicator of

ATP blijkt een goede indicator voor actieve active biomass in water.

biomassa in water. A NASBA method was developed, together

Met de with water waterlaboratoria laboratories, for is een theNASBAdetection

methode of E.coli within ontwikkeld four hours voor detectie – the method van is

E.coli binnen currently being vier applied. uur; deze methode wordt

inmiddels toegepast. The relation between the hardness of drin-

De relatie king watertussen and heart de hardheid and vascular van drinkdisease

water enclearer. became hart- en vaatziekten is duidelijker

geworden. Safety limit values were established for 40

Voor veertig emerging substances nieuwe stoffen in the water in de watercycle.

cyclus zijn veilige grenswaarden afgeleid.

Pilots binnen BTO het pilots BTO

Lees meer >

KWR 2009

Literatuuronderzoek A literature survey carried in samenwerking out jointly with met

Toepassing van Application of aeen plug-flow plug flow reactor reactor before voorUV

DPW – Research Onderzoek for voor dune de duinwaterbedrijven water companies

de GWRC the GWRCheeft produced een prioritering a prioritisation opgeleverd of

UV-behandeling treatment (DOPFR-UV) (DOPFR-UV) turnedblijkt out not nietto

De drie The three duinwaterbedrijven dune water companies maken make gebruik use of

van onderzoek research into the naar risks de of risico’s pharmaceuticals van farmaceu-

tot minder lead to a reduction vorminginvan thehet formation potentieel of the

van infiltratie infiltration of surface van oppervlaktewater water in the dunes in de in their

tica die that occur in de in watercyclus the water cycle. voorkomen.

carcinogene potential carcinogen bromaatbromate. te leiden.

duinen bij drinking water de productie production; vanthey drinkwater also conduct en

Onderzoek Research conducted met RIVM, with HetRIVM, WaterlaboratoHet

Luchtwaterspoeling Air-water flushing forbij spiral-wound spiraalgewonden

rium en RIWA Rijn heeft Waterlaboratorium and RIWA laten zien Rijn,dat showed de

membraanelementen membrane elements (AIRO) (AIRO)isiseffective effectieffor

aangetroffen that concentrations concentraties of medicines geneesmiddelen found in

voormanagement the het beheersen ofvan both zowel bio-fouling biofouling andals

in de the Rhine Rijn goed can be voorspelbaar predicted onzijn theuit basis hetof

deeltjesvervuiling. particle fouling.

gebruik their useervan in theinRhine het Rijnstroomgebied. basin area. Of theVan

doen research joint daarvoorinto gezamenlijk the area. KWR onderzoek. and Het KWR en Het Waterlaboratorium Waterlaboratorium are the preferred zijn de preferred suppliers suppliers for this so-called voor dit“DPW” zogeheten research, DPW-onderzoek, which derives datname its zijn naam from the dankt first aan letters de eerste of theletters companies van de bedrijfsnamen involved: Dunea, Dunea, PWN and PWN Waternet. en Waternet.

de gebruikte farmaceutica pharmaceuticals used, between komt1% tussen and 70% 1 en

Literatuuronderzoek A literature survey indicated geeft aan that datpolymer polymere

In 2009, 2009 is the deresearch onderzoeksvisie vision forvoor DPW DPW wastijdens

70 %average (an via de afvalwaterzuivering of 25%) end up, via wastewater in de rivier

membranen can membranes kunnen be modified worden using gemodificeerd nanopar-

een workshop renewed during vernieuwd a workshop, en zijn andvoor the most elk

terecht (gemiddeld treatment, in the Rhine 25 %). river.

met nanodeeltjes, ticles so that they become waardoor more ze hydrofieler hydrophilic,

thema de belangrijkste important knowledge questions kennisvragen for the voor coming de

worden, which can wat result een in twee a two-to-three-times tot drie keer hogere

komende years werejaren described omschreven. for eachNaast theme. Bronnen, Apart

flux en flux higher minder andvervuiling reduced pollution. kan opleveren.

Waterinfrastructuur, from the themes of Sources, Waterzuivering Water Infrastructure, en Water-

Het onderzoek Research into early-warning naar early warning-systemen systems

kwaliteit Water Treatment wordt in and 2010 in Watereen Quality, thema-overstija theme-

heeft een prototype produced a prototype opgeleverd of a bacterial van een bacteriële biosensor biosensor for the voor detection detectie of atrazine. van atrazine. Met dethe Using Orbitrap Orbitrap massaspectrometer mass spectrometer, zijn the de

Akoestische Acoustic detection detectie can kan protect waterleidingen water mains

gende task force transcending question onderzocht wat will be studied de DPWby a task

rond gebouwen around buildingsbeschermen from (terrorist) tegen transgres-

bedrijven force in 2010: willen namely, met de Langetermijnvisie what are the desires waterof

(terroristische) inbreuken. sions.

keten: the DPW Watcompanies speelt er? Wat concerning is van belang the Longer-term voor de DPW-bedrijven? Vision of the Water-use WelkeCycle? rol willen Whatzij will vervullen? matter?

polaire polar problem probleemstoffen substances benzotriazolen benzotriazolesen benzothiazolen and benzothiazoles aangetoond were detected in drinkwater. in

Door By adapting het aantal the deeltjes number in of en particles de kwaliteit in, and

What will be important for the DPW compa-

drinking water. Er is een fysische basis gelegd voor interpo-

van quality the geproduceerd of, the water produced, aan te passen, sediment zijn

DPW-onderzoek in they 2009want richtte nies? What role do to zich play? onder

sedimentvorming formation and brown en bruin waterwater in thein distribuhet

meer op:

A physical basis was established for interlatie van grondwaterstanden tussen waar-

leidingnet tion network te voorkomen. can be prevented.

• de effecten van riet DPW-onderzoek in 2009 in infiltratiepanden; richtte zich onder

nemingspunten. polation of groundwater levels between observation points. Uit modellen voor de chloridebelasting van

Het demand The afnamevoorspellingsmodel forecast model SIMDEUM SIMDEUM now

de Rijn From models blijkt dat of the de chloride zoutbelasting loading nog of verder the

waterverbruik effectief. use.

modelleert also effectively nu ook models niet-huishoudelijk non-household water

omlaag Rhine itmoet. was shown that the salt-loading

• de gevolgen meer op: van het advies van de Deltacom• the missie effects (eindof2008) reeds op in infiltration de zuivering, inecologie river en hydrologie bij DPW-bedrijven; sections; • the een consequences minimodel voor ofde thesuccessie Delta Committee’s van vegetatie

must be further reduced. Eisen aan de laagste grondwaterstanden

Casestudies Case studieshebben have ledeen to astappenplan step-by-step plan

bij veranderende standplaatsfactoren; recommendation (late 2008) on treatment,

opgeleverd for the application voor hetoftoepassen GIS for analyses van GISofvoor

• ecology betere leidingnetanalyses and hydrology for door DPWkoppeling companies; van

kunnen alleen gebiedspecifiek Requirements relating to the lowest worden ground-

analyses vannetworks. distribution leidingnetten.

• a hydraulisch mini-modelmodel for the SynerGEE succession metofhet vegetation SIMDEUM-

–gebiedspecifieke they are dependent factoren on area-specific als bodemtype, factors

Binnen BTO, Within het BTO an Australian is een Australisch model is model beingvoor

• improved een deeltjesvanger distribution waarin network storende analysis deeltjes by in

geohydrologie like soil type, geohydrology en peilbeheer. and water-level

opwerveling calibrated forvan thesediment resuspension in leidingnet of sediment geijkt,

management. Voorbehandeling met ionenwisseling in een

ditdistribution in wordt gezamenlijk networks, verder which ontwikkeld. will be

• the ontstaan SIMDEUM en effecten modelvan for water zwerfstromen demand;in

further jointly developed. Klanten van waterbedrijven willen vooral

• a metalen particulate waterleidingen trap, in which bij bijvoorbeeld interfering partispoor-

gefluïdiseerd bed Pre-treatment with (FIX) ionvoor exchange oxidatie in a kan bijdragenbed fluidized aan(FIX) de biologische before oxidation stabiliteit can van

dienstverlening Water company zonder customers zorgen want, en above efficiënte all,

• controlled een methode manner; om watermonsters voor

water door to contribute NOM the of biological deeltjes stability te verwijderen, of

communicatie. a provision of service without worries and

• origin biomonitoring and effects te concentreren; of stray currents on metal

in een by water pilot removing in Weesperkarspel NOM particles: (Waternet) in a pilot

efficient communication. Waterbedrijven kunnen hun innovaties

with modelchanging voor waterafname; site factors;

geformuleerd. water levels can Zijonly zijnbe afhankelijk formulated van by area

daalde in Weesperkarspel het NOM-gehalte (Waternet) met ongeveer the NOM

en nieuwe Water companies rollen het canbeste best richten direct their op inno-

60 procent. content dropped by about 60%. De aanpak Dealing with van hormones hormonen and enmedicines genees- that middelen reach the sources die de bronnen of drinking voorwater drinkwater must bereiken moet preferably be source-directed. bij voorkeur brongericht To this end,

waterkwaliteit vations and their ennew milieu. roles at water quality and environment..

i Anne-Mathilde Hummelen, anne.hummelen@kwrwater.nl Hummelen, i Anne-Mathilde anne.hummelen@kwrwater.nl

zijn. Met with STOWA STOWA and en Rioned, Rioned the isnew daarvoor thematic het nieuwe BTO project: thematische “DealingBTO-project with pharmaceuticals Dealing

cles en tramwegen in the distribution of hoogspanningskabels; network can settle in a

• water maatregelen mains,tegen for example Aeromonas-groei near rail- and vantramnetten.

lines or high-tension cables;

Naast vier miniworkshops insamples 2009 thema• a method of concentrating zijn water for tische DPW-workshops gehouden over Klimaat bio-monitoring; en Legionella. • measures against Aeromonas growth in

networks. Dieuwke Voorhoeve, i

dieuwke.voorhoeve@kwrwater.nl

Apart from four mini-workshops, in 2009, thematic DPW workshops took place on Climate

with in drinking pharmaceuticals water production” in drinkingwas water started. production gestart.

connecting het leidingnet thegecontroleerd hydraulic model zullen SynerGEE bezinken; with

and Legionella.

i Dieuwke Voorhoeve, dieuwke.voorhoeve@kwrwater.nl

Industry & Water Research Onderzoeksprogramma Industrie en (OPIW) Programme Water (OPIW)

Asellus -–wastewater, afvalwater, sewerage riolering and the water en decycle watercyclus

KWR’s basiconderzoeksFunderend research programma KWR programme

Via KWR KWR Through Industrie Industry & Water & Water (KIW), (KIW), dat deel which

Asellus is a een multi-client multi-client-onderzoeksproresearch programme,

Een A special bijzondere place is plek held wordt by KWR’s ingenomen own research door

uitmaakt is part of the vanWater de kennisgroep Technology WatertechnoKnowledge

gramma, which is directed gericht op innovatie at innovationininde the waterwater

een eigen onderzoeksprogramma programme. Following agreementvan by the KWR.

logie, biedt Group, KWRKWR has since sinds2004 2004offered gespecialiseerd specialist

cyclus, cycle with waarbij a particular de integrale focusaspecten centraal on the inte-

Met instemming institute’s supervisors van de and commissarissen shareholders, en

advies en advice andonderzoek research to voor industrial industriële clients afnemers in,

grated staan. Het aspects. programma The programme is genoemd is named naar de

de aandeelhouders every year part of KWR’s van KWR revenues wordt isjaarlijks set aside

in bijvoorbeeld among others, the de (petro)chemie, (petro)chemical, papier, paper,

after waterpissebed, the water louse, een dier andat animal voorkomt that isin

eenthis for deelbasic van het research resultaat programme, van KWR which ingezet

voedingsmiddelen, food, swimming pool zwembaden and textileen industries. textiel-

present gezondein wateromgevingen healthy water environments en organisch and

voor dit offers anfunderende important seedbed onderzoeksprogramma, for the applied

industrie. KIW provides KIWthem levert with henexpertise onder andere in areas experthat

degrades materiaalorganic afbreekt. material. In 2009 In hebben 2009, de Asellus

dat een belangrijke research programmes. voedingsbodem In 2008 and 2009 biedtthis

tise overcooling include koelwater water en and ketelvoedingswater, boiler-feed water,

partners Asellus-partners Waternet Waternet and WML en set WML, up a een Council Raad

voor de toegepaste amounted to €500,000 onderzoeksprogramma’s. annually. This own,

waterhergebruik, water reuse, disinfection, desinfectie, process proceswater, water, Legio-

of van Participants, Participanten which ingesteld. established Deze heeft the het

In 2008 basic programme en 2009 bedroeg encompasses deze investering innovative

nella Legionella and membrane en membraantechnologie. technology. KIWKIW underdoet

research onderzoeksprogramma programme containing vastgesteld, the met following de

500.000projects research euro perwith jaar. durations Dit eigen, of funderende between

takes opdrachten commissions voor individuele for individual bedrijven companies en orga-

themes: thema’s: ongewenste undesirable substances stoffen in de inwatercyclus, the water

programma two and fouromvat years,innovatieve for which doctoral onderzoeksstudents

and niseert organises netwerkgroepen network groups voor de for chemische the chemical en

cycle, klimaat climate & energie & energy, en hergebruik and water van reuse water anden

projecten and graduated met een researchers doorlooptijd are brought van twee in.ofInvier

and voedingsmiddelenindustrie food industries, and the en swimming de zwembad-

substances aanwezige stoffen. present.Veel Many onderzoeksvragen research ques- zijn

jaar, waarvoor 2009, KWR researchers promovendi submitted en gepromoveerde 34 research

pool sector. sector. SindsSince 20062006, is eenone belangrijke of KIW’s most activiteit

tions daarnaast furthermore terug tederive leidenfrom naar unexpected dwarsverbanden

onderzoekers proposals for this worden programme; aangetrokken. seven of these

important van KIW hetactivities Onderzoeksprogramma has been the Industry Industrie & en

connections, als water in delike stad those of water between voorwater de landbouw. in the

In 2009 zijn proposals were door approved de KWR-onderzoekers and got under way. voor

Water Water (OPIW). Research InProgramme OPIW financieren (OPIW). circa In OPIW,

city Belangrijk or water aspect for agriculture. van Asellus One is dat important de verschil-

dit programma 34 onderzoeksvoorstellen

approximately 35 bedrijven gezamenlijk 35 companies onderzoeksprojecten, jointly finance

feature lende onderdelen of Asellus is van that de it watercyclus brings together niet alleen the

Within the zeven Water Technology Knowledge Group ingediend; van deze voorstellen zijn

research soms ookprojects, met overheidssubsidies. sometimes in combination Samen

different inhoudelijk parts bij of elkaar the water worden cycle, gebracht. not only Ditin

the projects being carried out are: gehonoreerd en van start gegaan.

with realiseren government zij zo een subsidies. belangrijk Together kennisplatform. they are

terms gebeurt of ook content, via regionale but also of through lokale samenregional

• Energy-efficient production of high-quality water

thus constructing an important knowledge

or werking local collaborations tussen de partners: between binnen the partners: Waternet,

Binnen using de forward kennisgroep osmosis from Watertechnologie various (waste)

Enkele resultaten van het OPIW-programma platform.

within het watercyclusbedrijf Waternet, the water voor Amsterdam cycle company en

worden water streams. uitgevoerd:

in 2009:

for omgeving, Amsterdam doorand samenwerking its surroundings; tussen through Brabant

• Influence energiezuinige of bio-fouling productieon van thehoogkwalitatief removal of organic

Here • binnen are some OPIW results 15 is eenof nieuwe the OPIW screeningstechniek programme

a Water collaboration en Waterschap between De Brabant DommelWater en door and

in voor 2009: Legionella pneumophila op basis van Q-PCR

Waterboard partner WML, Dedie Dommel; samenwerkt and through met WaterAsellus

• OPIW technologie project toepasbaar 15 made operational gemaakt voor a new de screepraktijk

partner schapsbedrijf WML,Limburg. which is working Zo draagttogether Asellus bij with aan

• invloed van biofouling op de verwijdering van

Waterschapsbedrijf de realisatie van hetLimburg. Bestuursakkoord In this way, Water-

The Water Quality & Health and Water Technology organische microverontreinigingen met nano-

Asellus keten. Binnen contributes KWR to verzorgt the realisation vooral het ofteam the

knowledge groups are collaborating on the filtratie/reverse osmosis-membranen.

Intergovernmental Afvalwater en Hergebruik Agreement de uitvoering of the Watervan

following project:

• OPIW in 2009project zijn drie 12 produced nieuwe OPIW-projecten an update of Handboek van

Chain. Asellus-projecten, Within KWR, in Asellus nauwe projects samenwerking are primamet

• DeNew kennisgroepen adsorbentia for Waterkwaliteit monitoring and en Gezondheid removal of

Koelwater start gegaan: [Cooling OPIWWater 45 - TOC Manual]. verwijdering uit

rily de partners. taken care of by the Wastewater and Reuse

enpolar Watertechnologie substances. werken samen aan het

• Three procescondensaat; new projects OPIW got under 48 -way: Alternatieve OPIW 45,

team who work in close collaboration with the

ning van koelwater techniqueen forproceswater; Legionella pneumophila, • based van OPIW on Q-PCR 12 – Handboek technology, Koelwater for cooling is een water update and gemaakt; process water activities.

TOC conditioneringsmethoden removal from processvoor condensate; OPIW koelwater, OPIW 48, 50 -Alternative Nieuwe technologische conditioning ontwikkelingen methods for cooling water; industriewater; and OPIW 50, New technological develop• ments in 2009inwerden industry in water. het kader van OPIW onder • Within meer cursussen the OPIW verzorgd framework, op het among gebiedother van koel-

Jan Hofman, i partners.

jan.hofman@kwrwater.nl

i Jan Hofman, jan.hofman@kwrwater.nl

water met forward micropollution withosmosis nanofiltration/reverse uit diverse (afval) waterstromen; osmosis membranes.

project: In the Water Quality &voor Health Knowledge • nieuwe adsorbentia monitoring en Group, research is being on: verwijdering vandone polaire stoffen. • Translation of in vitro toxicity data into health Bijrisks de kennisgroep for humans. Waterkwaliteit en Gezondheid • wordt Health onderzoek effects of gedaan new urban naar: water concepts.

things, water, hoge courses drukwere stoombereiding given in the area en demiwater. of cooling

• vertaling van in vitro toxiciteitdata naar

water, high-pressure steam preparation and

The Water Systems Knowledge Group is gezondheidsrisico’s voor de mens;

Danny Traksel, idemiwater.

danny.traksel@kwrwater.nl

i Danny Traksel, danny.traksel@kwrwater.nl

carrying out basic research into: stedelijke • gezondheidseffecten van nieuwe • A climate- and weather-proof evaporation waterconcepten. module for hydraulic models. • DeSoil kennisgroep and vegetation Watersystemen mapping using doetremote funderend onderzoek sensing. naar: • een klimaat- en weersbestendige verdampings-

Gertjan Medema, imodule voor hydrologische modellen; gertjan.medema@kwrwater.nl.

• karteren van bodem en vegetatie met remote sensing.

i Gertjan Medema, gertjan.medema@kwrwater.nl.

KWR 2009

Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO

Extreme conditions, omstandigheden, extreme micro-organisms micro-organismen “Bacteriënare “Bacteria zijneverywhere overal en het and milieu the environment selecteert:

zoekt, conditions, kijk dan just eens looknaar at drinking drinkwaterleidingen. water mains. Daarin Very

de does bacteriën the selecting: die hetthose best zijn bacteria aangepast that are aan best hun

stroomt clean water heel–schoon practically water, devoid vrijwel of nutrients zonder voedings– flows

omgeving adapted tokunnen their environment zich nu eenmaal can procreate het uitbundigst the most

throughEn them. yet, there are bacteria can stoffen. tochAnd, zijn er bacteriën die daarin that kunnen

voortplanten. profusely – thisOok is true onder under extreme extreme condities.” conditions Paulas

leven. live there. Die zijn Theyniet arekieskeurig not picky and en kunnen can make heel efficient lage

van well.” der Paul Wielen van der spreekt Wielen uit ervaring. speaks from Voor experience. hij bij KWR

use of very lowvoedingsstoffen levels of nutrients. If they get the Als concentraties efficiënt gebruiken.

begon Before als he senior began microbiologisch working at KWRonderzoeker, as a senior microbideed hij

ze chance, de kans such krijgen, micro-organisms groeien zulkecan micro-organismen also grow in the

onderzoek ology researcher, naar bacteriën he conducted die uitstekend research overleven into bacteria in

ook distribution in het leidingnet.” networks.”

extreme that survive omstandigheden, exceptionally well zoalsunder in diepzeezoutmeren extreme condiof tions in het – like maagdarmstelsel in deep-sea brine vanlakes kuikens. or inOnder the gastrozulke

Biologisch stabiel Biologically stable water

extreme intestinal condities tracts ofontwikkelen chickens. Micro-organisms zich micro-organismen with

Omprevent To die bacteriegroei that bacterial te voorkomen, growth, Paul zoeken and his Paul

met special bijzondere characteristics eigenschappen. develop under Vindt hij such zijn extreme huidige

en zijn collega’s colleagues studyuit how hoeone je leidingwater can make mains biologisch water

onderzoekswerk conditions. Doesn’t bij he KWR find dan hisniet current tam?research Bacteriën work in

stabieler more biologically maakt, zodat stable, er so minder that less bacteriën bacteria in can kunnen

‘gewoon’ at KWR a water? little dull: “Helemaal studying niet! bacteria Het geeft in “ordinary” me veel

groeien. grow in it. Bijvoorbeeld For example, door by reducing de hoeveelheid the amount potentiële of

voldoening water? “Absolutely dat mijnnot! wetenschappelijk It gives me great werk satisfaction hier wordt

voedingsstoffen potential nutrients nogeven verder further. te verlagen. That is Daarvoor why, among

toegepast to know that bij de mydrinkwaterbereiding scientific work here of is applied afvalwaterin

doen ze other things, onderthey meer take metingen measurements met een biofilmusing a biofilm

zuivering. preparing Bovendien drinking water heb ik ornog treating steeds wastewater. te maken met

monitor. Daarin Water flows stroomt within het te the onderzoeken monitor along water a

extreme Moreover, micro-organismen. I am still involvedBacteriën with extreme die afvalstoffen micro-

langs een surface upon oppervlak which waarop micro-organisms micro-organismen can grow,kunnen just

afbreken organisms. zijn Bacteria al bijzonder, that degrade maar alswaste je extreme materials condities are

groeien, as occursnet in distribution zoals in leidingnetten networks.gebeurt. “Currently, “Nuitduurt often

already special, but if you’re looking for extreme

het vaak takes us up vijfto maanden five months voorto weget eena duidelijk clear picture beeld of the hebben van growth of bacteria de groeion van the bacteriën surface –op we het want oppervlak to know dat willen that faster. we sneller That’sweten. why we Daarom are working werken onwe a biofilm aan een biofilmmonitor monitor that makes die beter better contact contact maakt withmet the het water water en sneller and showsgroei growth laatfaster. zien. Maar But also ook on aanbetter beteremeasumeetmethodes rement methods voor afbreekbare for degradable voedingsstoffen, nutrients, such zoals as ‘assimileerbaar ‘assimilable organic organisch carbon’ koolstof or AOC.” ’ of AOC.”

Monitoren Monitoring Hoe erg How serious is hetiseigenlijk it actually dat if er sometimes soms minieme minimal hoeveelheden bacteriën amounts of bacteria in leidingwater can grow in groeien? mains water? “Vaak“It is is dat harmless, often onschadelijk, but maar sometimes soms niet. not. The De Legionella Legionella pneumophila-bacterie pneumophila bacterium kandoes geenyou kwaad no harm als jeifhem you opdrinkt. drink it. But Maar if you alsinhale je hemitonder underde the douche shower, inademt, you can kunlegionnaires’ get je veteranenziekte disease: krijgen: pneumonia longontsteking with dangerous met gevaarlijke complicaties. complications. That’s whyWe wemoeten have to daarom always be altijd on waakzaam the lookoutblijven for what tegen might wat grow er in inwater water.kán When groeien. for Wanneer bijvoorbeeld instance, because of climate door klimaatverandering change, higher tempevaker hogere ratures occur temperaturen more frequently in in het the leidingnet distribution gaan

“We have to always be on the lookout for what might grow in water.” Paul van der Wielen:

voorkomen, network, potential zullen potentiële pathogensziekteverwekkers that grow well in die bij hogere warmer temperatures temperaturen will goed multiply. groeien In the zichsummer gaan vermeerderen. of 2010, therefore, Daarom we are gaan going weto tijdens monitor de zomer to see van 2010 monitoren whether these pathogens of deze ziekteverwekkers are present in the aanwezig distrizijn in drinking buted het gedistribueerde water.” drinkwater.”

29 Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO

Ondergrondsequality Underground kwaliteitsbewaking surveillance

“Over the past decade, distribution networks have been designed in such a way that residence times have become shorter.” Nellie Slaats:

Nellie Slaats is abijspecialist KWR specialist in water inmains leidingmaterials

Maar But what wathappens gebeurt during er tijdens long, langdurig hot summers? hete zomers? Drinking

materialen. at KWR. SheZe has heeft 17 years’ zeventien experience jaar ervaring in the effects met het of

Drinkwater water produced dat is from gemaakt surfaceuit water oppervlaktewater is already at a

effect van water on mains watermaterials op leidingmaterialen and vice-versa. en andersom. Apart from

heeft dan higher temperature al voor de before zuivering purification, een hogere and temperathe soil

Naast her research onderzoeker activities, is zeshe teamleider is also Team WaterinfrastrucLeader, Water

tuurwarms also en ook up. de bodem “Duringwarmt protracted op. “Bij summer langdurig weather,

tuur, projectmanager Infrastructure, projectbinnen manager Waterinfrastructuur in Water Infrastruc-

zomerweer ‘hot spots’ can kunnen occur er in in thehet distribution leidingnetnetwork, ‘hot spots’

en programmacoördinator ture, and programme coordinator van de BTO-programma’s of BTO’s Water

ontstaan, where soil waar temperatures de temperatuur over 25°C van cande occur. bodem These boven hot

Waterdistributie Distribution and Client en Cliënt 21 programmes, 21, die wordenwhich uitgevoerd are

25°C kan spots arekomen. primarily Die located ‘hot spots’ underliggen asphalt vooral and in onder sandy

voor de drinkwaterbedrijven. conducted for the drinking water Metcompanies. collega’s vanWith KWR

asfalt enIfin ground. the zandgronden. water stays immobilised Als het waterfor dan a longer ook

en de Universiteit colleagues from KWR vanand Amsterdam the University is ze betrokken of Amsterdam,

nog langer time in a warm stil blijft part of staan the mains, op een its warme temperature plek in de

bij het she is involved onderzoek in the naar research de opwarming into soilvan warming de bodem and

leiding, can rise beyond kan de watertemperatuur the agreed limit of 25°C. oplopen Overtot theboven past

en de its impact gevolgen on the daarvan temperature voor deintemperatuur the drinkingin water het

de afgesproken decade, distribution grensnetworks van 25°C.have De afgelopen been designed tien jaar

drinkwaterdistributienet. distribution network. The temperature De temperatuur in this in dat network net

zijn in such leidingnetten a way that there zo ontworpen are few instances dat weinig of long lange

wordt is not regulated: niet gereguleerd: drinking drinkwater water is collected wordt gewonnen from

verblijftijden residence times, optreden, but these maar canin indeed oudere occur netten in older kan

uit oppervlaktewater surface water and groundwater en grondwater usingmet purification zuiverings-

dat wel voorkomen. networks. That is whyDaarom the microbiologists onderzoekentoday de microare

technieken die techniques, which niets inaan no way de begintemperatuur affect the initial tempevan het

biologen the studying nu wat effects hetofeffect higher is van surrounding hogere omgevingstemperature

water veranderen. rature of the water.Het Thekomt resultdaardoor is that the meestal water met usually een

temperatuur on the temperature op de temperatuur and quality ofen drinking de kwaliteit water.” van

temperatuur ends up in thebeneden mains at15°C a temperature in de leidingen under terecht. 15°C.

drinkwater.”

KWR 2009

Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO & Basic & funderend Research

Emerging substances - on op de theuitkijk lookout voor for new nieuwe substances stoffenor ofeffects effecten Emerging substances Emerging substances,of or‘nieuwe “new substances”, stoffen’ zijn arestoffen substances die nog that niet have eerder neverin before water been zijnfound aangetrofin water. Some, because are truly new inin anhet aquatic environment, fen. Sommige omdatthey ze echt nieuw zijn aquatisch milieu, others, anderebecause, omdat zethough nu pasprevimet ously present, they havemeetmethoden only now been detected to new oral improved measurement En methods. nieuwe of verbeterde worden thanks gemeten, maar eerder voorkwamen. soms And sometimes it is a kennis question of new knowledge the health effects of already knownDe substangaat het om nieuwe over de effecten vanabout al bekende stoffen op de gezondheid. onderces. KWR’s researchers keen on discovering substances or effects They can inZo this way zoekers van KWR zijn are erop gebrand om zulkesuch stoffen of effecten vroegearly. te ontdekken. kunnen study whether the can present problems and measuresnoodzakelijk need to be taken. ze onderzoeken ofsubstances ze een probleem kunnen vormen enwhether of maatregelen zijn. Indicatievestandards Indicative normen

kelen can develop en uitvoeren and apply omchemical de concentraties analysis van methods die

In 2009, 2009 werkte toxicologist toxicoloog Merijn Merijn Schriks Schriks worked voor forhet BTO

specifieke to measurestoffen the concentrations te meten. Samen of that met specific het RIVM en

BTO on research aan eeninto onderzoek 50 emerging naar vijftig substances nieuwe instoffen surface

het Trimbosinstituut substance. Together with doenRIVM we nu and bijvoorbeeld the Trimbosonder-

in oppervlakte-, water, groundwater grondanden drinking drinkwater, water waaronder – including

zoek naar we instituut, restanten are currently van drugs doing in research grond- eninto opper-

geneesmiddelen, medicines, gasoline benzineadditieven, additives, plant protection gewasbestrijagents

vlaktewatermonsters residues of drugs in Dutch uit Nederland. groundwater Onderzoekers and surface

dingsmiddelen and x-ray contrast en röntgencontrastmiddelen. agents. For 10 of these substances Voor tien

in Antwerpen water samples. enResearchers het SpaanseinCastillon Antwerpontwikkelen (Belgium)

van die there existed stoffen drinking waren er water drinkwaternormen standards – including van onder

tegelijkertijd and Castillón simultaneously hun eigen methoden developed daarvoor theiren own doen

andereofde those the World WHO Health – but for Organisation, the other 40voor there dewere andere

daarmee metingen methods to do this, aan and dezelfde they’re applying watermonsters. them to the Zo

veertigFor none. niet. these Voor latter dezesubstances, stoffen heeft hehij derived veiligesafety grens-

krijgen same samples. we diverse, Thusonafhankelijke we’ve got different, methoden independent om de

waarden limit values afgeleid from toxicological uit toxicologische literature literatuurgegedata. “Most

aanwezigheid methods to demonstrate van drugs aan the te presence tonen. of In drugs. Nederland In the

vens. “De meeste substances,” says stoffen Merijn,bleken “seemed in to zulke be present lage concenin

gebruiken wewe Netherlands daarvoor use, among onder others, andere accurate onze accurate mass

traties such low in concentrations water voor te komen, in the water, dat daarvan that no geen impact

massabepalingwith determination met de Orbitrap Orbitrap mass massaspectrometer.” spectrometer.”

gezondheidseffect on health can be expected te verwachten from them. is. Hun Their concenconcentraties blijven trations remained ruimway onder under de veilige the safety grenswaarden, limit values,

... or of juist rather naar an effect een effect

die eveneens which themselves met een are flinke established veiligheidsmarge incorporating zijn

Merijn: “The second “De tweede path,” Merijn weg iscontinues, om niet naar “does specifieke not entail

bepaald. a significant Voorsafety enkele margin. stoffenFor zijnsome de indicatieve substances

stoffen te looking forzoeken, specificmaar substances, naar effecten. but for effects. We hebben For this,

normen the indicative vrij laag, standards hun concentratie are quite low, in water so that moet their

daarvoor we have atsteeds our disposal meer effectgerichte more and more testen effect-directed of bioas-

daarom goed ininde concentration the gaten water worden must be gehouden closely followed of gemo-

says tot tests, or onze bioassays, beschikking and we are en maken makinger more steeds andmeer more

nitord. or monitored. Dat zijnThese bijvoorbeeld include, benzeen, for example, 1,4-dioxaan, benzene,

bruikbaar of them usable voorfor toepassing applications op watermonsters. on water samples. Met With

NDMA, 1.4 dioxane, carbamazepine NDMA, carbamazepine en twee perfluorverbindingen. and two perfluoro

commerciële commercial bioassays bioassays wekunnen can trace, we for bijvoorbeeld example, diffe-

Op deze manier compounds. In this weten waywe weaan know welke which stoffen substances de water-

diverse rent types soorten of hormonal hormonale activity: activiteit oestrogen, opsporen: androgen,

bedrijven should be prioriteit given priority moeten by the geven. water companies.”

oestrogeen, androgeen, progesterone, thyroid andprogesteron, adrenal gland schildklierhormones.en bijnierschorshormoon. Other biological effects that Andere we research, biologische or would effecten like

Op zoek naar Searching for a een specific specifieke substance... stof…

dieresearch, to we onderzoeken are the mutagenicity of willen onderzoeken and teratogenicity zijn de

Pim this “For de Voogt, monitoring principal process,” scientist says chemische Pim de Voogt, water-

–mutageniteit do DNA changes en teratogeniteit or malformations – ontstaan occur iner a foetus dna- –

kwaliteit Scientist, Principal bij KWR en Chemical hoogleraar Water Milieuchemie Quality at KWR aan de

veranderingen and the effects on of the misvormingen immune system, van een thefoetus neurology – enor

Universiteit and professorvan of Environmental Amsterdam: “Voor Chemistry dat monitoren at the kun

effectensystems. enzyme op het immuunsysteem, We would like to have de neurologie a good panel of of

je twee wegen University of Amsterdam, bewandelen. “you Alscan je weet take welke two paths. stoffen

enzymsystemen. bioassays to be able Wetowillen estimate graag theeen effects goed onpanel human

jeyou If zoekt, know kunwhat je chemische substances analysemethoden you’re looking for, ontwikyou

van bioassays health. Such tests hebben further omallow effecten you op to measure de menselijke the

gezondheid effect of mixes teof kunnen these kinds inschatten. of substances. Met zulke This tests could kun be quite je bovendien different from meten a simple wat het adding effectup is of van the mengsels indivivan dergelijke dual effects.” Pim stoffen. adds: Het “if we effect discover van een an effect, mengsel we can van advanced use stoffen zou methods wel eens like anders the Orbitrap kunnento zijn reveal danthe simpelweg identity of the eensubstance optelsombehind van individuele the specific effecten.” effect.” Pim: “Bovendien kunnen we, als we een effect vinden,

Understanding substance met geavanceerde methoden als behaviour de Orbitrap de identiIn his work at the University ofdat Amsterdam, Pim teit ophelderen van de stof die effect veroorzaakt.” focuses intensively on understanding why substances

Begrijpen van stofgedrag behave in a particular manner in water, sediment, Bij zijn aan de UvA Pimalso zichworking sterk op soil andwerk organisms. KWRconcentreert researchers are begrijpen waaromofstoffen zich op bepaalde manier on the behaviour substances ineen drinking water gedragenduring in water, sediment, bodem en sources, water treatment, and inorganismen. the body, as Bij KWR houden onderzoekers zich ook bezig met het well as on their behaviour’s significance for health. gedragitvan stoffenainmatter de bronnen voor bij “Since is usually of very lowdrinkwater, concentrations desubstances zuivering, ininhet lichaam en de betekenis voorthe de of water, people often think that gezondheid. “Omdat meestal om heel lagebeconceneffect of water intakehet is negligible. But don’t fooled: traties van stoffen about in water gaat, denken mensen vaak humans consume two litres of water per day –

“A lot of foods – like vegetables

datterms de effecten van wateropname tecomponent verwaarlozen zijn. in of mass that is the largest of our

Pim de Voogt (r):

Maardiet. vergis je niet: mens– consumeert circa daily And a lot een of foods like vegetables ortwee grains

or grains – have made use of a great many

water per dag, dat is inmany massa het grootste –liter have made use of a great litres of water deel before

litres of water before they reach our plates.”

van ons dagelijkse dieet. En veel zoals groente they reach our plates. When youvoedsel, add it up, those low of graan, heeft heel litershave water gebruikt voordat concentrations canwat actually a substantial effect.” het bij ons op tafel staat. Bij elkaar opgeteld kunnen die

Taking responsibility lage concentraties dus wel degelijk een effect hebben.” Merijn looks mostly at the toxicological side of the

Verantwoordelijkheid question: how much effect isnemen too much effect – how

Merijn Schriks (l):

“The principle is naturally: non-natural

substances do not belong in the water.”

Merijn kijktthe vooral naar de toxicologische kant van low should concentrations remain? “The principle denaturally: kwestie: hoeveel effect is te veel effect – hoe laag is non-natural substances do not belong moeten concentraties blijven? “Hetnot principe in the water nor in nature, and Merijn: should also be in het water en inwork de natuur en mogen ook niet indo because humans and consume, substances

De graal The grail Eigenlijk zijn beide onderzoekers op zoek naar een

drinkwater terechtkomen. Maar The doordat mensen nevertheless end up in the water. recent REACH

Actually, bothgraal researchers are in search of aMerijn: kind soort heilige van de waterkwaliteit.

werken en consumeren, komen stoffen in het legislation in Europe withdraws the verytoch persistent

of holy grail of water quality. “What we wouldhebben love “Het liefst willen we een panel van bioassays

waterrecht.which De recente REACH-wetgeving in Europa substances pile up in the environment. This

to is aoogopslag panel of bioassays in a blink of an dathave in één laat zien that op welke fysiologische

haalt de zeer persistente die zichofstapelen provides a stimulus to thestoffen introduction better in

eye would show us which physiological end-points eindpunten een watermonster effect heeft – en ook

het milieu eruit. Dit prikkelt tot introductie vanhard beter water-soluble substances, which are frequently

a water has an effect on – and also what Het wat dat sample betekent voor de humane gezondheid.

wateroplosbare stoffen, vaak lastig te to verwijto remove through waterdie treatment. Wezijn have

this means health. will een be adergelijk long time zal nog wel for eenhuman hele tijd durenItvoor

deren met waterbehandeling. moeten er vanuit assume that foreign, emergingWe substances will

before such a panelis. is Samen available. But together with panel beschikbaar met zeven internatio-

gaan dat in vreemde, continue to grondturn upen inoppervlaktewater groundwater and surface

seven international fromResearch the Global Water nale partners uit de partners Global Water Coalition

nieuweResearch stoffen blijven opduiken. Onderzoek naar water. into emerging substances therefore

Research Coalition, we’re already working on the werken we al aan het valideren van een panel van

emergingvery substances blijft dus hard nodig.” remains necessary.”

validation of a panel of hormone assays.” hormoonassays.”

is natuurlijk: niet-natuurlijke stoffen he horen niet allowed to end up in drinking water,” says. Butthuis

KWR 2009

Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO

Removing pathogens Verwijdering ziekteverwekkers under the onder de loep magnifying glass Ziekteverwekkende Pathogenic micro-organisms micro-organismen appear in komen sourcesin ofbronnen drinkingvoor water drinkwaterproductie production. Wim Hijnen voor. Wimresearched has Hijnen heeft how onderzocht one can demonstrate op welke manier how well je kunt theaantonen different purification hoe goed desteps verschillende remove zuiveringsstappen these pathogens. Indeze 2009, ziekteverwekkers he earned his doctorate verwijderen. on the In basis 2009 of is hij thisop research. dit onderzoek “I have been gepromoveerd. working for quite “Bij some de afdeling time now Microbiologie in the Microbiology werk ik al department geruime tijd onaan the de microbiological microbiologische safety of veiligheid drinking water,” van drinkwater”, recounts Hijnen. vertelt“An Hijnen. important “Een belangrijke question that vraag I am dieattempting ik daarbij to probeerthere answer te beantwoorden is how to quantify is hoe whether we kunnen drinking kwantificeren water isof safe. drinkwater In 2004, together veilig is. In with 2004 my heb ik met mijn supervisor, I decided leidinggevende to make this besloten the subject om op of dit my onderwerp thesis.” te promoveren.” Boeiend subject Exciting onderwerp

uitgegaan two indicators van twee occurindicatoren, in considerably E. coli higher en sporen concentravan

“NatuurlijkIwist “Naturally, realized ik dat that promoveren researching naast for amijn doctorate, werk

sulfietreducerende tion than do the ‘corresponding’ Clostridia. Deze pathogens”. twee indicatoren

veel energie alongside myen work, privétijd would zou consume vragen. Toch a lot of heb energy ik voor

komen in een aanzienlijk hogere concentratie voor

dit traject and privategekozen. time. However Onder andere I optedomdat to follow ik veilig this path.

Removal performance dan de ‘bijbehorende’ ziekteverwekkers.”

drinkwater Among other een reasons, belangrijk I didmaatschappelijk it because I feel drinking thema vind

“The idea behind using indicators is that when you

waaraan water is an ik important graag een bijdrage social question, lever. Daarnaast one that doe I’d like ik

Verwijderingsrendement measure the percentage of indicators removed by

graag to make experimenteel a contribution onderzoek, to. I also enjoy zeker doing als de expeuitkom-

“Het idee bijfrom het gebruik indicatoren is dat alsthis purification the rawvan water, you can translate

sten daarvan rimental research, toepasbaar particularly zijn inifde the praktijk. results Verder can be vind

je meet welk percentage ervan door de zuivering uit removal percentage into the percentage of pathogens

ik het gedrag applied in thevan water micro-organismen practice. Furthermore, in verschillende I find the

het ruwe water wordt verwijderd, dit verwijderemoved. The sensitivities of E. Coli je bacteria and

zuiveringsprocessen behaviour of micro-organisms een boeiend in different onderwerp, purification omdat er

ringspercentage kunt vertalen naar Clostridia spores to disinfection differ,de soverwijdering that these

verschillende processes an exciting natuurwetenschappelijke subject because it kennisvelden involves a

van de ziekteverwekkers. Deabout gevoeligheid van E. indicators tell us something the removal of

bij komen variety of scientific kijken. Enfields. als dit And danifwetenschappelijk it is then scientifically

coli bacteriën en Clostridia sporen voorto desinfectie various pathogen types. I first checked see whether

wordt gewaardeerd, appreciated, it is veryissatisfying.” dat heel bevredigend.”

niet hetzelfde, waardoor deze indicatoren Iiscould establish removal performances using ons the wat vertellen verwijdering van companies. verschillende historical dataover fromde the drinking water

Indicatoren Indicators

soorten ziekteverwekkers. Ik heb eerst gekeken of This worked for the first purification steps, but not

“Bij mijn “The use of onderzoek so-called staat ‘faecal’ het indicators gebruik is van central zogeheten to

ik de verwijderingsrendementen met historische for those further along the line. After a number of

fecale my research. indicatoren In practice, centraal. it isIn not depossible praktijkto is show het niet all

gegevens van drinkwaterbedrijven kon vaststellen. purification steps, the amount of indicator bacteria

mogelijk ommicro-organisms pathogenic alle ziekteverwekkende in drinking micro-orgawater. Not

Dat lukte voor de eersteso zuiveringsstappen, maar niet is considerably smaller, that one can’t demonstrate

nismen only because in drinkwater there are aan many tedifferent tonen. Niet pathogens, alleen omdat

voor de stappen verderop in de keten. Na een aantal their presence using existing methods of analysis”.

er veel but alsoverschillende because the ziekteverwekkers safety standards are zijn, strict. maar They ook

zuiveringsstappen is de hoeveelheid indicatorbacte-

omdat defor approve, veiligheidsnormen example, only a single streng virus zijn. inZe anstaan amount

Thousand riën namelijklitres aanzienlijk kleiner, waardoor je ze met

bijvoorbeeld of water which maar youéén could virus fill a toe swimming in een hoeveelheid pool with.

“In order to increase the sensitivity, I adapted the de bestaande analysemethoden niet kunt aantonen.”

drinkwater For this kindwaarmee of practical je een reason zwembad we work zou with kunnen indi-

current methods. In doing so, I stuck as much as

vullen. Om cators: specific, dit soort harmless praktische micro-organisms redenen werken through we

Duizend possible to liter existing practices. In this new method you

met indicatoren, which you can demonstrate specifieke onschadelijke the presence ofmicro-orgapathogens.

“Om de gevoeligheid te vergroten heb ik de bestaande examine water samples of 100 to 1,000 litres instead

nismen For my research waarmee I started je de aanwezigheid out with twovan indicators, ziektever-

methoden Daarbij heb ikThis zoveel mogelijk of the usualaangepast. volume of 100 millilitres. adaptation

wekkers E. coli andkunt spores aantonen. of sulfite-reducing Voor mijn onderzoek Clostridia.ben These ik

vastgehouden aan de praktijk. Bij deze allows you to show thebestaande presence of the indicators

nieuwe in the last methode purification onderzoek phase as je een well.watermonster But you’re notvan

Uitkomsten Results applied toegepast

honderd there yet.tot Youduizend also have liter to know in plaats to what van het degree gangbare you

“De proeven “The tests ledhebben not onlyniet to reliable alleen geleid translation tot betrouwkeys from

volume can translate van honderd the removal milliliter. percentages Door deze intoaanpassing percen-

bareindicators the vertaalsleutels to thevan pathogens. de indicatoren They also naar showed de ziekthat

kun jeof tages depathogens aanwezigheid removed. van de To indicatoren find this out,ook together in

teverwekkers. the results of a Ze dose laten testook canzien onlydat translate je de uitkomsten into a prac-

de laatste with researchers fase van from de zuivering water companies aantonen. andDaarmee RIVM, I

van een tical process doseerproef if the latter’s alleen circumstances kunt vertalencorrespond naar een as

ben je er nog conducted dose niet. tests Je moet with both ook nog the indicators weten in hoeverre as well

praktijkproces much as possible alsto dethose omstandigheden of the test. What daarvan makes zome veel

je het as the verwijderingspercentage pathogens. In this, I lookedkunt at processes vertalen like naar

mogelijk very happy overeenkomen is that the drinking met die water vancompanies de proef. Waar are,

de verwijdering disinfection withvan ozone de ziekteverwekkers. and UV, slow sand filtration Om dat te

ik heel in the meantime, blij mee ben, applying is dat de thedrinkwaterbedrijven results of my researchde

bepalen and ground hebpassage.” ik, samen met onderzoekers van water-

uitkomsten in testing thevan microbiological mijn onderzoek safety inmiddels of theirgebruiken drinking

bedrijven en RIVM, doseerproeven gedaan met zowel

bij hetThat, water. toetsen after van all,de ismicrobiologische why one does this.” veiligheid van

de indicatoren als de ziekteverwekkers. Daarbij heb ik

hun drinkwater. Daar doe je het ten slotte voor.”

gekeken naar processen als desinfectie met ozon en UV, langzame zandfiltratie en bodempassage.”

“I examine water samples of 100 to 1,000 litres instead of the usual volume of 100 millilitres.” Wim Hijnen:

KWR 2009

Onderzoeksprogramma: Research programme: OPIW OPIW

Safe swimming Veilig zwembadwater pool water zonder vervelende without irritating bijwerkingen side-effects Bij de desinfectie When one disinfects vanswimming zwembadwater pool water met chloor with chlorine, kunnen stoffen substances ontstaan can be diecreated gezondheidsthat klachten cause health veroorzaken complaints bij by personeel pool personnel en bezoekers and users. van zwembaden. Other disinfection Anderemethods desinfectieare methodendesirable. therefore zijn daarom KWR gewenst. has developed KWR heeft a research een onderzoeksplan plan for practical ontwikkeld researchvoor into praktijkonderzoek alternatives. promising naar kansrijke alternatieven. Zwemmen Neither of them doen swims ze geen that much, van beiden and certainly veel en

Randvoorwaarden Controlling parameters beheersen

never al helemaal in a swimming niet in een pool. zwembad. Nevertheless Toch houden they are ze

“Uitgangspunten “We’re starting out zijn with datthe hetassumption onderzoek plaatsvindt that the

intensively zich intensief occupied bezig met with zwembaden. swimming pools. Frank OesterFrank

in één zwembad research should be enconducted dat de technieken in a single na swimming elkaar

Oesterholt holt als onderzoeker as a researcher bij KWR at KWR en Wilfred and Wilfred Reinhold

worden pool, and getest. that the Optechniques die manier should zijn de be randvoortested one

Reinhold als opdrachtgever as the client bij het from ministerie the Dutch van Ministry VROM.of “De

waarden after the other. het beste In this te beheersen. way the parameters We stellencan voor beom

Housing, laatste jaren Spatial klagen Planning personeel anden thebezoekers Environment van

eerst te kijken controlled the best. bij welke We propose vorm van tochloordosering first check what de

(VROM). zwembaden “Over geregeld the past over fewhuidyears, enswimming slijmvliesirritapool

minste form of ongewenste chlorine dosebijproducten produces theontstaan. least quantity Vervolof

personnel ties”, vertelt and Reinhold. visitors regularly “Welke stoffen complain precies about deze skin

gens kan dezeWe by-products. chloordosering can then combine worden thisgecombineerd dose with

and klachten mucous veroorzaken membrane is onbekend, irritations,”maar recounts duidelijk Rein-

metsupplementary the de aanvullendedisinfection desinfectietechnieken techniquesom to then de

hold. is dat“Exactly het gaatwhich om chemische substances verbindingen cause thesedie problems

werking van determine the elke action combinatie of each combination.” te bepalen.”

is ontstaan not known, doorbut eenitreactie is cleartussen that we’re chloor dealing en stoffen within chemical het watercompounds afkomstig van that mensen arise through - denk aan the urine, reaction

Slimste manier Smartest manner

between zonnebrandcrème chlorine and en make-up substances - ofin van thespeelattriwater that

Beiden Both men hopen hope dat that hetthe onderzoek researchsnel can get kanunderway beginnen.

come buten.from Daarom humans hebben – forwe example, KWR inurine, 2006 gevraagd sun-tan

Volgens soon. According ReinholdtoisReinhold, het echterthey nogare niet not zover: quite“We there

lotion onderzoek and make-up te doen naar – or alternatieve from recreational desinfectiemeequipment.

moeten yet: “We eerst have to nog answer een paar a couple vragen ofbeantwoorden. questions first.

That thoden, is why waarbij we asked die chemische KWR in 2006 verbindingen to do research niet of

Hoe kunnen How can we,we forbijvoorbeeld example, best demeasure ongewenste the undesibijpro-

into veel beperkter alternativeontstaan.” disinfection methods, in which these

ducten rable by-products, het beste meten and what en wat is the is de smartest slimste manner manier

chemical compounds don’t arise, or do so to a much

omregistering of het aantalthe mensen number in het of people bad te registreren? in the pool. Also,

Kansrijke technieken lesser degree.”

Verder we stillmoeten have to we arrange de financiering the project’s van financing het onderzoek – over

Oesterholt: “We hebben vijf technieken gevonden

- het €2 million gaat om is involved. ruim twee In light miljoen of the euro planned - nog regelen. cut-

Promising die een goedetechniques kans bieden op verbetering. Bij deze

Gezienthe backs, de voorgenomen ministry will not bezuinigingen be able to allocate zal het that minis-

“We found five techniques thatklein havebeetje a goodchloor chance of technieken combineer je een met

terie dat That’s amount. bedragwhy nietwe’re kunnen now opbrengen. looking at Daarom subsidy

improving the situation,” says Oesterholt. “In these andere desinfectietechnieken. Zonder chloor is het

kijken we nu naar subsidiemogelijkheden.” possibilities.”

techniques one combines a littleniveau bit of chlorine with namelijk erg lastig het huidige van veiligheid other disinfection techniques. Without chlorine it van zwembadwater te blijven garanderen. Voor prakis actually verymet harddeze to continue tijkonderzoek techniekguaranteeing hebben we inthe 2009 current safety of swimming pool water. Before samen met vijflevels andere partijen een plan ontwikkeld.” undertaking the practical research into this technique, we developed a plan with five other parties in 2009.”

Five promising techniques • Sodium hypochlorite and medium-pressure UV lamps • Sodium hypochlorite and low-pressure UV lamps • Salt electrolysis • Sodium hypochlorite with ozone • Sodium hypochlorite with coal powder.

Frank Oesterholt (r) and Wilfred Reinhold (l):

“We’ve found five techniques that offer a good chance of reducing skin and mucous membrane irritations.”

KWR 2009

Onderzoeksprogramma: Research programme: Asellus Asellus

Fromafvalwater Van wastewater naar to energie, energy, grondstoffen raw materialsen and schoon clean water water Tijdens his During zijntraining opleiding to tot become medisch a medical microbioloog microbiologist, zag KeesKees Roest Roest bacteriën saw bacteria en andere andmicroorganismen other micro-organisms vooral als gezondheidsrisico’s. primarily as a healthNu risk. richt Now, hij zich however, juist his op samenwerking efforts are directed met at micro-organismen, working with micro-organisms, specifiek de micro-organismen specifically those that die ‘vuiligheid’ remove “filth” uitfrom rioolwater sewage halen. water. Hij wants He wil rioolwaterzuivering to make wastewater duurzamer treatment maken moredoor sustainable tegelijkertijd by simultaneously voedingsstoffen, recovering water en energiewater nutrients, terug te and winnen. energy.De Current huidige wastewater rioolwaterzuiveringen treatment yields leveren no raw geen materials nieuwe and grondstoffenis furthermore opcostly en kósten in terms juist ofenergie. energy.

Bioreactoren Bioreactors

riool, dat kan corrosieproblemen veroorzaken. sewerage, which can cause corrosion problems.Maar But,

Kees In 2009, heeft Kees in 2009 set upeen a new nieuw wastewater afvalwaterlaboratolaboratory,

met een slimme laten by using a smartaanpak approach, wewe canmicro-organismen have micro-orga-

rium four with ingericht, state-of-the-art met vier state bioreactors of the artconnected bioreactoren, to

dit sulfaat pas bijthis de zuivering omzetten in waternisms transform sulphate during treatment into

gekoppeld an advanced aan computer een geavanceerd system. “In computersysteem. these reactors we

stofdisulfide. DaarbijThus wordt meteen organische hydrogen disulphide. organic matter is immedi-

“In deze study the reactoren current processes bestuderen used wein dewastewater huidige treat-

stof verwijderd. Andere micro-organismen ately removed. Other micro-organisms can kunnen then use

processen ment, as well in de asafvalwaterzuivering processes that can render en processen the treatdie

dat waterstofdisulfide vervolgens gebruiken bij of de that hydrogen disulphide in the transformation

de zuivering ment more sustainable duurzamerand of energiezuiniger energy-efficient. kunnen Using

omzetting nitraatIn inthe stikstof. Uiteindelijk hoef nitrate intovan nitrogen. end, using this method

maken. In hoeveelheden quantities of two to seven van litres twee wetot arezeven able to liter imitate

je opneed dezeto manier beluchten enenergy.” bespaar je you aerateminder less andteyou thus save

bootsen what happens we na to wat tens in de of cubic praktijk metres in afvalwaterzuivein practice. In

energie.”

ringen this way van wetientallen can measure kuubs and gebeurt. adjust (including Daarbij kunnen remowe alle tely) all procesomstandigheden process parameters, from meten the temperature en bijstellen, to

Robust and simple Robuust simpel Kees is parten of the Wastewater and Reuse team

van amount the de temperatuur of raw nutrients tot het gehalte and salts, aanto voedingsthe acidity

Kees hoort bij het teamcarries Afvalwater en hergebruik, dat which, among others, out the Asellus

stoffen or gas development. en zouten, deIn zuurgraad the evening of gasontwikkeling I can quickly check

onder meer het uitvoert programme (seeonderzoeksprogramma page 27). Asellus work Asellus includes

- ookthe how op afstand. reactors ’sare Avonds running kanusing ik thuis myvia laptop.” mijn laptop

(pag. 27). into Binnen Asellus wordt onder research how one can extract asmeer muchonderzocht organic

nog snel controleren hoe de reactoren draaien.”

hoe je zoveel mogelijk organische stofThis uit afvalwater matter as possible from wastewater. organic

Seawater flushing the toilet Zeewater door de research WC As part of KWR’s basic (see page 27) we use

haalt. Deze stof kanbiogas. wordenResearch vergist tot matter can organische be fermented into is also

Binnen het onderzoek vanwould KWR (p. 27) reactors, forfunderend instance, to study what happen

afvalwater via eencontact speciaalwith membraan contact te wastewater into a clean in salt-solution

worden de reactoren bijvoorbeeld gebruikt om te if you were to flush toilets using sea water instead

brengen metmembrane, een schone zoutoplossing, wordtout hetof via a special the water is “drawn”

onderzoeken wat er gebeurttoilets als je zeewater gebruikt of drinking water. Flushing with seawater is

water uit het afval naarThus het zout ‘getrokken’ Zo raakt the waste to the salt. the pollution is.removed

voor toiletspoeling in plaats drinkwater. sustainable: you would need van to produce almost half

het vervuilingen kwijt enready is hetto nabe ontzouting and, after desalination, reused. Atopnieuw the

“Het toilet spoelen met zeewater is duurzaam: as much drinking water because you wouldn’t be

te gebruiken. Tegelijkertijd het afvalwater verder same time the wastewaterwordt is further concentrated

je hoeft bijna de helft drinkwater te maken flushing so much of it minder down the toilet. “This is great,”

geconcentreerd: kun je deuse organische stof – in this way youdaardoor can better make of the organic

omdat je het niet meer door de WC spoelt. says Kees, “because many coastal and deltaGeweldig, locations

beter benutten en nutriënten gemakkelijker terugmatter and recover the nutrients more easily.

want veel enhave deltalocaties wereldwijd hebben around thekustworld too little water suitable for

winnen. “It’s refreshing to work with people from the water

te weinigwater geschikt water voor drinkwaterproductie. drinking production. Using seawater does

Werken met participanten uit de praktijk is verfrispractice world,” notices Kees. “They go for what is

Met zeewater komt zoutend en sulfaat in het mean that more saltwel andmeer sulphate up in the

send, vindt “Praktijkmensen gaan voororrobuust robust and Kees. simple – no unnecessary steps reactors.

biogas.done Ookinto forward osmosis wordtby onderzocht: door being forward osmosis: bringing the

Kees Roest:

“People from the water practice world go for what is robust and simple.”

en simpel, geen Moreover, in Asellus onnodige we include stappen the of regional reactoren. water Bovendien brengen cycle partners, weoften in Asellus literally de regionale side by side, partners so that in de watercyclus they can jointly vaakattain letterlijk greater bij elkaar, efficiency. zodatThat’s ze samen meer efficiëntie kunnen bereiken. Dat stimuleert.” stimulating.”

Energie Energy “Efficiënter “A technique islike ookfermentation een techniek under als vergisting high pressure onder hoge is alsodruk. moreDaarbij efficient. blijft Thehet gasontstane created in gas the inreactor de reactor tot remains at 90 druk bars van ofwel pressure. 90 barThe ontstaan. gas as well Het gas as the én de opgebouwde built-up pressuredruk can be kunnen used to worden generate gebruikt energy.” om energie op te Kees Wastewater: wekken.” Roest Afvalwater? makes, andKees extracts, Roestenergy maakt én krijgt from it! er energie van!”

KWR 2009

Onderzoeksprogramma: Research programme: OPW OPW & BTO & BTO

Good NOM Goede NOM-verwijdering removal with met innovatieveion innovative ionenwisselaar exchanger Veel drinkwaterbedrijven Many drinking water companies kampenstruggle met eenwith hogehigh concentratie concentrations aan natuurlijk of natural organisch organic materiaal matter (NOM) (NOM) in their in hun raw ruwe water. water. Among Dat heeft otheronder things, meer thisnegatieve has negative gevolgen consequences voor de for verschillende various steps in zuiveringsstappen. the treatment process. KWR doet KWR,samen together metwith Waternet Waternet en de and TUDelft DelftUniversity onderzoekof naar NOM-verwijdering Technology, conducts research en ontwikkelde into NOMeen removal nieuwe and ionenwisselaar. has developed Emile a newCornelissen ion exchanger. van KWR en KWR’s Emile Marco Cornelissen Dignum van andWaternet Marco Dignum vertellen of over Waternet het onderzoek. talk about the research. “Hoge content “High gehaltesofaan NOM NOM in theinraw de material grondstoffor voor

ozone available for disinfection. We canozondosering, deal with that kunnen we opvangen door een hogere

drinkwater drinking water vormen doesgeen not constitute levensgroot anprobleem”, enormouszegt

problem by increasing ozone dose, but that does maar daarmee zijn we the er nog niet. De bijproducten

Cornelissen. problem,” says “NOM Cornelissen. in drinkwater “NOMleidt in drinking bijvoorbeeld

not do the trick The by-products resulting from die ontstaan bijyet. de NOM-afbraak - zogeheten assi-

niet water tot does gezondheidsproblemen. not for example causeToch health is het problems. gewenst

the NOM degradation so-called ‘assimilable organic mileerbare organische–koolstoffen - kunnen namelijk

om However de gehaltes it is desirable tijdens het to reduce zuiveringsproces the contentterug during

carbons’ can result inbacteriën. bacterial aftergrowth. We leiden tot– nagroei van Deze afbraakpro-

te thedringen. purification In deprocess. eerste plaats In theom first geurplace, enin kleurorder to

therefore have to remove products of degradaducten moeten we dus uitthese het water verwijderen. In

problemen avoid odourteand voorkomen. colorationDaarnaast problems.maken And secondly, hoge

tion from water. It is true that this occurs in one of een van dethe latere zuiveringsstappen met actieve kool

NOM-concentraties because high NOM concentrations diverse zuiveringsstappen, render various zoals

the laterdat purification steps but, just the case of gebeurt weliswaar, maar net alsas bijinde ozonisatie

ozonisatie treatment steps en zuivering – like ozonization met actieveand kool, purification ingewikkeld

ozonization, the removal of NOM occurs at thevan cost of gaat de verwijdering van NOM daar ten koste

en using duur.” activated charcoal – complicated and costly.”

the objective of the specific purification step. het actual eigenlijke doel van deze zuiveringsstap. NOM NOM the adsorption spots we actually neemtoccupies de adsorptieplekken in die wewhich eigenlijk willen

Kwelwater Seepage water

want to use forde the removal of micropollutants.” benutten voor verwijdering van microverontreini-

Dignum “The NOM vult content aan: “Het in water,” NOM-gehalte Dignumin continues, water wordt “is

gingen.”

vooral bepaald essentially a function door deofbron. the water Dat kunnen source.wij Wegoed see zien in that very onze clearly tweeindrinkwaterzuiveringen. our two drinking waterIn puride zuive-

Fluidized bed Gefluïdiseerd bed effects of NOM on the purifica“Given these negative

ring Leiduin fiers. In the one gebruiken in Leiduin we we water useuit water de Amsterdamse from the

Cornelissen: deze negatieve effecten tion process,”“Gezien says Cornelissen, “we looked atvan whether

Waterleidingduinen Amsterdam Waterleidingduinen als grondstof. asHet ourbetreft raw material. water

NOM op het zuiveringsproces zijn we gaan we could remove the organic material in ankijken early of

uit de This isRijn water datfrom we in the deRhine duinen which infiltreren. we infiltrate De NOMin the

we hetfrom organische materiaal in een vroeg stadium uit stage the water. While looking, it seemed to us

gehaltes dunes. The inNOM dit water content zijn is laag. veryDat lowisin anders this water. bij hetThe

het water kunnen zoekendewith leekaverwijthat removal with halen. an ionAl exchanger so-called

ruweiswater case different waarvan with we theuitgaan water we bijstart onzewith zuivering in our

dering met een ionenwisselaar een zogeheten ‘fluidized bed’ seemed the most met promising approach.

in Weesperkarspel. purification at Weesperkarspel. Hier gebruiken Here wewe kwelwater use seepage uit

gefluïdiseerd bed het meest kansrijk. Hierbij In this process, positively charged resin beadsverwij–

de Utrechtse water from the Heuvelrug Utrecht Heuvelrug, dat in de Bethunepolder which rises toten the

deren positief geladen kunstharskorrels die door de which an injected water stream keeps in- continuous

noordeninvan surface theUtrecht Bethune naar polder boven to the komt. north Doordat of Utrecht. dit

geïnjecteerde waterstroom voortdurend in beweging movement – remove the negatively charged NOM. To

water een Because this veenpakket water passes passeert, through is het a peat rijk formation aan NOM.”

zijn -ahet negatief NOM. een geschikt find suitable ion geladen exchange resinOm to clean Waternet’s

it is rich in NOM.”

ionenwisselaarshars voor hetwith reinigen van raw water we startedte invinden the laboratory beaker

Nagroei bacteriën Bacterial aftergrowth “Voor het onderzoek hebben we eerst gekeken hoe de

het ruwe water van Waternet in het laboraflask tests. We then checked tozijn seewe whether the most

“Before the research,iswe first took a look at the situ-in NOM-verwijdering in onze bestaande zuivering

hebben wewe gekeken ofthe de meest kansrijke harsen ook After that, started experiment in a large test

ation with NOM removal in our existing Weesperkarspel. Bij de ozonisatie breektpurification een aanzien-

goed werkten een gefluïdiseerd bed. Daarna zijn installation in in Weesperkarspel, in which, to begin

at A considerable the NOM lijkWeesperkarspel. deel van het NOM af. Daardoorpart is erof minder

we met gestart een we grote proefinwith, weexperimenten examined how muchin NOM could remove

degrades during ozonization. This means is less ozon beschikbaar voor de desinfectie. Datthere probleem

stallatie Weesperkarspel, waarbij we als eerste with thein ion exchanger.”

torium begonnen metworked bekerglasproeven. Vervolgens promising resins also well in a fluidized bed.

Optimal calibration hebben onderzocht hoeveel NOM we met de ionen-

gedaan waarbij achter de ionenwisselaar alle between the ionwe exchanger and the ozonization

“The resultkunnen of the experiments are good,” says wisselaar verwijderen.”

nageschakelde zuiveringsstappen hebben Ook step. We are therefore convinced that NOMgezet. removal

Dignum. “The NOM content dropped by around 50%,

met deze proeven behaalden goede resultaten. with the ion exchanger for us,we and for many other

Optimale which meansafstemming that we attained the quality of the

Bovendien hebbenis zetechnically veel kennisattractive. opgeleverd water companies, Inover the de

“De resultaten vanTodie experimenten zijn goed”, fits water in Leiduin. see how the ion exchanger

optimale afstemming tussen de ionenwisselaar en de period ahead we will research whether it is financially

vertelt “Zopurification daalde het NOM-gehalte met in withDignum. our overall process, we subse-

ozonisatiestap. feasible as well.”We zijn er dan ook van overtuigd dat

ongeveer vijftig we quently ran testsprocent, in whichwat webetekent placed alldat connected

NOM-verwijdering met de ionenwisselaar voor ons

uitkomen opsteps de kwaliteit water inThese Leiduin. purification after thevan ionhet exchanger. tests

en veel andere waterbedrijven technisch aantrekke-

Om te zien hoegood de ionenwisselaar pastthey binnen also produced results. Moreover gaveons us

lijk is. De komende tijd gaan we onderzoeken of het

hele hebben we vervolgens proeven a lot zuiveringsproces of knowledge about the optimal calibration

ook financieel haalbaar is.”

“The NOM content dropped by around 50%.” Marco Dignum (r):

“In the test installation in Weesperkarspel we researched how much NOM we could remove with ion exchangers.”

Emile Cornelissen (l):

KWR 2009

Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO

Gezond water Healthy water is is goed goodnieuws news Gezondheid Health and water: en water, thatdaar is what draait it is het allom about voor for Cindy de Jongh. After Na haar herstudie study,Voeding Food and en health, gezondheid she worked werkte ze onaan thehet prediction voorspellen of contact van contacteczeem eczema and then en on daarna acute aan poisoning. acute vergiftigingen. All bad news Slecht then. At nieuws KWR she dus. researches Bij KWR onderzoekt the chemical ze dequality chemische of drinking kwaliteit water van primarily. vooral drinkwater. “What’s fun “Het about leukeitdaaraan is that I is, now datfeel ik nu I can veel report goed nieuws a lot ofkan good vertellen. news. The Nederlands drinking water drink-in the water Netherlands heeft een hoge is of high kwaliteit, quality, zonder without toegevoegde added chemical chemische disinfectants. desinfectiemiddelen. And KWREn is right KWR up staat there when vooraan it comes als hetto erom developing gaat kennis knowledge te ontwikkelen that helps to protect die helptand diemaintain kwaliteitthat te bewaken quality –en into te behouden the future –as well.” ook in de toekomst.”

“Two litres of water daily provide as much magnesium as eating broccoli once a week.” Cindy de Jongh:

In De2009, JonghDe heeft Jongh in 2009 participated meegewerkt in an aan extensive een uitgecohort breide cohortstudie study with the met University de Universiteit of Maastricht Maastricht, that examined naar het verband the connection tussen drinkwaterhardheid between drinking water en hardness sterfte aan and hartmortality en vaatziekten. due to heart “Voor and devascular popudisease. latie als geheel “For theblijkt population geen verband as a whole, te bestaan there seems to tussen be little calcium connection en magnesium betweenin calcium het drinkwater and magnesium en de in sterfte the drinking aan hartwater en vaatziekten. and deaths Maar from heart bij eenand vascular subgroepdisease. mannenBut vonden in a sub-group we wel een ofrelatie: men wemannen indeed found die viaahun relationship: voeding weinig men who magnesium consume binnenkrijgen, little magnesium hebben in their een kleinere food have kans a lower om techance stervenofaan dieing hart-ofen heart vaatziekten and vascular als hundisease drinkwater if their meer drinking dan 4 water mg/liter contains magnesium more bevat. thanDrinkwater 4 mg of magnesium levert namelijk per litre. ook Drinking een kleinewater bijdrage actually aan de also dagelijkse makes a hoeveelheid small contribution magnesium to the daily die een magnesium mens nodig intake heeft that omhumans gezondneed te to blijven. remain Dehealthy. twee liter The water average die of je two gemiddeld litres ofper water dag that gebruikt, you drink leveren daily bijprovide, die concentratie in that concentration, evenveel als een just beker asmelk much - of aseens drinking per week a glass broccoli of milketen.” or eating broccoli Met dezeonce cohortstudie a week.” is meer duidelijkheid gekomen With in de jarenlange this cohortdiscussie study more over light de effecten has beenvan shed deon the hardheid discussion van drinkwater that has been op het going voorkomen on for years vanabout hartthe en vaatziekten. effects of the hardness of drinking water on the prevention of heart and vascular diseases.

41 Onderzoeksprogramma: Research programme: BTO BTO & basic & funderend research

GIS sharpens brengt water our picture en ondergrond of water scherper and the underground in beeld Stel, het is Imagine: it 2030. is 2030. Als As hetthe (elektrische) water company’s autootje small van het (electric) waterbedrijf car turns deinto straat theinstreet, rijdt, ziet the technician de monteur op canzijn seenavigatiesysteem on his navigation niet system alleen notin only welke what straat hij street is, maar he is on, ookbut welke alsoleidingen what mains en kabels and cables er onder run de underground, grond liggen, where waarthe de valves afsluiters are zitten locatedenand waar where hij exactly precies he has eento onderdeel replace amoet part.vervangen. As he gets out, Bij het he uitstappen puts on his augmented zet hij zijn augmented reality glasses: reality he bril canop: now see daarmee his navigation ziet hij system’s de gegevens information uit zijnprojected navigatie-at its systeem real location. op hun After echte making locatie thegeprojecteerd. repair, he reports Na de what reparatie he has done geeft through hij door hiswat navigation hij gedaan system: heeftthe via next zijn navigatiesysteem: time that a technician de volgende from thekeer water, datoptical een monteur fibre van network het waterbedrijf, or sewerage het company glasvezelnet turns up ofthat de riolering street, de he straat will bein able rijdt, to kan see precisely die precies what zienactions welke werkour zaamheden technician has onze taken monteur todayvandaag and what heeft special uitgevoerd circumen stances wat voor he might bijzonderheden have encountered. hij heeft aangetroffen.

“GIS is a powerful tool to make spatial information more revealing and broadly applicable.” Bernard Raterman:

Zover We have is het notnog come niet, that maar far yet, de ontwikkelingen but things are devegaan snel. loping Als fast. hetIfaan it depends geoloogon enGIS GIS-specialist specialist Bernard Bernard Raterman Raterman,ligt, the water komen sector er ook will binnen also see de more watersector and steeds more efficient meer efficiënte application toepassingsmogelijkheden possibilities of geo-infor-van geo-informatiesystemen mation systems or GIS. “What of GIS. GIS“Bij is most GIS gaat about het is er the vooral clever combination om locatiespecifieke of location-specific gegevens slim information. te combineren. When the Wanneer available de information beschikbare about gegevens the location over de of plek mains van underground, leidingen onder the soil de grond, type, the debuildings, soort bodem, and bebouwing the water management en de waterhuishouding for an entire area vooriseen connected heel gebied together, aan you elkaar can get gekoppeld a lot more zijn, from kun itje than daaruit fromveel the meer separate halen data dan files uiton detheir losseown. databestanden It is as though alleen. you Alsof were looking je op een athele a whole stapel pile kaarten of maps tegelijk at the same kijkt.”time. De truc But the is echter trick istetozorgen ensuredat that die the verschillende different data gegefiles vensbestanden can also be effectively ook effectief connected aanto elkaar eachte other. koppelen “This

computer touch screen. metWhen een groot in a vertical touch screen. position In de itverticale is a

zijn. requires “Daarvoor being smart moet in je selecting je systemen andslim tuning kiezen youren op

screen, stand iswhen het een horizontal, beeldscherm, it is aintable, de horizontale around which stand a

elkaar systems afstemmen with each –other en dus – and de ontwikkelingen thus keeping up well in GIS

group een tafel of people waar jecan metgather een groep to exchange mensen each omheen other’s kunt

goed with developments bijhouden. Dat inisGIS. eenThat deelisvan onemijn partwerk.” of my work.”

information staan om elkaars and to informatie examine the te delen consequences en consequenof taking ties vanactions. ingrepen One te bekijken. can also combine Ook kuninformation je informatie

Rond de Round the tafel table

with combineren GIS information met GIS-informatie on the Internet, op internet, such aszoals Google

Daarnaast In addition,brengt Bernard Bernard bringsvertegentogether representatives

Maps Google orMaps geodata of geodata-services. services. At KWR Bij weKWR now gebruiken frequently

woordigers of the watervan sector de watersector and researchers en onderzoekers to share informa-

make we hem use nu ofvaak it toom combine GIS-gegevens GIS information te combineren with the met

bij elkaar tion, and to omlet informatie them discover te delen how enthey ze te can laten extract

models de modellen that we die develop we hier ontwikkelen, in-house – for bijvoorbeeld example, for

ontdekken more from GIS hoeinformation. ze meer halen Thus uit GIS-gegevens. he not only connects Zo

the voorimpact de effecten of water van management maatregelen in measures de waterhuishouon the

verbindt data fileshij with niet each alleen other, databestanden but also people metand elkaar, sectors.

ding op environment natural de natuur in een in an gebied. area. GIS GISisisaeen powerful krachtig tool

maar In doing ookso, mensen he uses enthe sectoren. GIS table, Hijamong gebruikt other daarbij

hulpmiddel to strengthen om the cijfermatige insight offered informatie by numerical meer inzichinfor-

onder meer things. “It isde a powerful GIS-tafel.computer “Dat is een with krachtige a large

telijk enand mation breed make inzetbaar it moretewidely maken.” applicable.”

KWR 2009

Europe Spain Norway Germany

The Netherlands Portugal

KWR 2009

Nationaleen National eninternational internationale partners partners KWR works werkt samen together met with opdrachtgevers, clients, collaborations samenwerkingsverbanden and knowledge partners en kennispartners over the whole over de heleThis world. wereld. extensive Dit uitgebreide network offers netwerk the biedt knowledge het kennisinstituut institute the opportunity de mogelijkheid of conducting op internationaal niveau high-quality research hoogwaardig at an international onderzoeklevel, te doen anden of een performing effectieve askennismakelaar an effective knowledge te zijn. Een aantal broker. Here voorbeelden, are a number inof alfabetische examples, in volgorde: alphabetical order. Delft Cluster – infrastructure infrastructuur en water and water

VENI-beurs within this framework, aan de TU Delft. conducted Diverseresearch promovendi

drijvencompanies’ sector binnen hetresearch BTO, maar programme, ook met dewhich Vrije

hebben in the service binnen of,dit ortraject at, KWR. onderzoek In late 2009, verricht in

Universiteit involves not Amsterdam, only collaborations Universiteit with the Utrecht

dienstCluster Delft van of was bij KWR. wound Delft upCluster as the knowledge is eind 2009

en het companies water Planbureauwithin voor deBTO, Leefomgeving. but also with VU

Delft Cluster develops ontwikkelt and endisseminates verspreidt inter-

als kennisprogramma programme for Delta issues voor Deltavraagstukken – a number of

University Amsterdam, Utrecht University and

disciplinaire validated knowledge en gevalideerde for the soil, kennis road voor andde

afgerond, een graduate degrees aantal arepromotietrajecten still being worked lopen on.

Flip Witte, Flip.witte@kwrwater.nl i the Netherlands Environmental Assessment

grond-, weg hydraulics sector. en waterbouwsector. Delft Cluster’s focus De focus is van

nog also See door.www.delftcluster.nl Zie ook www.delftcluster.nl

Agency.

Delft on infrastructure Cluster ligt op and infrastructuur water. KWR and en water. BTO

of een the bijdrage RESPOND geleverd model, aan a new de ontwikkeling model to reveal

Voor In 2009, Deltares, KWR carried het kennisinstituut out an exploratory voor study

the van effects, het RESPOND-model, opportunities and een nieuw risks inmodel drinking

Deltatechnologie, into the eco-hydrological en voorconsequences het Planbureau of

water voor het collection. in beeld brengen van A risk analysis demodel effecten, was

voor de Leefomgeving climate change for Deltares, deed KWR the Dutch in 2009 Instieen

also kansen developed en risico’s whereby van drinkwaterwinning. drinking water of Ook

verkennende tute for Deltastudie Technology, naar de and ecohydrologische for the Nether-

the is een highest risicoanalysemodel quality can always ontwikkeld be guaranteed waarmee

gevolgen lands Environmental van klimaatverandering. Assessment Agency Dat resul(PBL).

Flip Witte, i DWSI – vooruitzien met Dutch Flip.witte@kwrwater.nl Water Sector Intelligence DWSI – looking ahead KWR faciliteert DWSI, een platform voor gezamenlijke horizonscanning en door de héle with Dutch Watervoor Sector Nederlandse watersector. Een denktank die Intelligence trendanalyses en sociaal leren inzet voor het

during bij langdurige extended hitte heat altijd spells. drinkwater Using this van tool, de

teerde This ledintoeen a national landelijke outline schetskaart map showing waarop die

KWR facilitates a platform for ontwikkelen vanDWSI, nieuwe inzichten enjoint respons-

water hoogste companies kwaliteitanticipate gegarandeerd the threats kan worden. that

gevolgen these consequences. zijn weergegeven. The results De resultaten are reproduced zijn

horizon-scanning by,participeren and for, the entire water strategieën. In DWSI momenteel

can Waterbedrijven cause a decrease anticiperen in water met quality deze by, toolfor op

opgenomen in the brochure, in de “Klimaateffectatlas” brochure ‘Klimaat-effectatlas’ [Climate-

sector in the Netherlands. It is a think-tank 21 organisaties uit de watersector.

example, de risico’sadjusting die de waterkwaliteit their collection verminderen strategy.

van hetAtlas], impact Interprovinciaal of the Association Overleg (IPO) of theen

that uses trend analysis and social learning for

Another door bijvoorbeeld interesting deproduct innamestrategie is a modelaan to te

de brochure Provinces of ‘De thestaat Netherlands van het (IPO), Klimaat and 2009’ in the

the development of new insights and response Op de DWSI website zijn 15 trendalerts

predict passen. Een the salt-content ander interessant in the IJsselmeer product is een

voor het Platform brochure, “De staat Communication van het Klimaatof 2009” Climate [The

strategies. 21 water sector organisativerschenen,Currently waarin voor de watersector

region model voor het because voorspellen of climate change. van hetThis zoutgehalte allows

Change. state of the Climate 2009], for the Platform

ons participate in DWSI. relevante maatschappelijke en technologi-

for in het an estimation IJsselmeergebied of the bij maximum klimaatverandeacceptable

Ook ontwikkeldeof Communication KWR Climate in 2009 Change. in opdracht

On the DWSI website worden 15 trend beschreven. alerts have been sche ontwikkelingen

ring. Hiermee salt-loading inkan the de Rhine. maximaal In addition, acceptabele Delft

van Deltares Also in a commission een eenvoudige from Deltares, klimaatrobuuste KWR

issued, in which descriptions are given of Een denktank met vertegenwoordigers van

zoutbelasting Cluster develops van a de lot Rijn of knowledge worden ingeschat. in the area

vegetatiemodule. in 2009 developedMet a simple dit instrument climate-robust kunnen

social and technological developments alle participerende organisaties vertaaltthat deze

Daarnaast of water quality is veelinkennis the distribution ontwikkeldnetwork, op het

beheerders module. vegetation en beleidsmakers With thisnatuurdoelen instrument,

are relevant to thedoor water sector. The thinktrends vervolgens naar consequenties

gebiedis which van then waterkwaliteit applied in new in network het leidingnet designs

plannen enand managers beheren policy-makers en bepalen can ofplan die natuurtheir

tank with representatives of all participating voor de watersector. Kennisoverdracht vindt

die toegepast and in effective wordt waysin ofnieuwe network ontwerpen cleaning.

doelen haalbaarobjectives, nature-related zijn onderand externe manage invloeden, and

organisations then denktanksessies translates these trends plaats binnen deze en op een

voor leidingnetten Finally, it also carried enout effectieve successful manieren and prizevan

zoals atmosferische determine whether these depositie objectives van stikstof are en

in terms of consequences the water trenddag intheir samenwerking metfor Waternetwerk,

schoonmaken winning doctoral vanresearch het leidingnet. into theUiteindelijk operation

fosfor en klimaatverandering. attainable under external influences, De module suchsluit

sector. Knowledge transfer takes place met in these waar DWSI zijn bevindingen ook deelt een

is ook of membranes een succesvol in drinking en prijswinnend water purification, promo-

aan as atmospheric op het werkdeposition binnen hetof programma nitrogen and ‘Risi-

think-tank sessions, on a “trend day” – in breder publiek uit deand watersector.

tieonderzoek which received naar a follow-up de werking thanks van membranen to a presti-

cobeheer Bronnen’ phosphorous, and climate van het change. BedrijfstakonderThe module

collaboration with the when Naast de trenddag, metWaternetwerk als onderwerp–gloca-

in de drinkwaterzuivering gious VENI scholarship at Delft uitgevoerd, University dat of een

zoek voorto connects dethe waterbedrijven work within BTO, the “Sources waarbijRisk niet

DWSI shares itsglobal, findings with a broader water lisering (“think act local”), heeft DWSI

vervolg heeftVarious Technology. gekregen graduate in een prestigieuze students have,

alleen wordt samengewerkt Management” programme ofmet BTO, dethe waterbewater

sector well. in 2009public twee as denktanksessies georganiseerd:

KWR en het BTO waren participated in several Delft deelnemer Clusteraan projects. meerDelft dere Delft Cluster Cluster-projecten. contributed to the Delft development Cluster heeft

Deltares and en PBL PBL

HeliXeR creates creëert unusual unusual business business

Holland Climate House in Copenhagen Kopenhagen

Wijnberg) social learning en “Kredietcrisis” and the long-term (met hoogleraar vision on

HeliXeR, located gevestigd at op thede High High Tech Tech Campus Campus in

Op initiatief Upon the initiative van hetofFES theprogramma FES Knowledge Kennis for

economie the water-use Arnold chain, Heertje). with, In among de denktankothers, the

in Eindhoven, Eindhoven, is aiscollaboration een samenwerkingsverband between Brabant

voor Klimaat Climate programme, richtte Nederland the Netherlands het Holland set up

sessies is vastgesteld philosopher Rob Wijnberg; hoe deand ontwikkelingen “Credit crisis”,

tussen Waterboard Water, Brabant Water, de Dommel, Waterschap TNO, dePhilips Dommel,

Climate the Holland House Climate in tijdens House deduring Conference the Confeof

de watersector with economicskunnen professor beïnvloeden Arnold Heertje. en hoe The een

TNO,KWR. and Philips en KWR.

Parties rence of(CoP15) Partiesdie (CoP15), december which 2009 wasin held Kopenin

mogelijke respons think-tank sessionseruit established zou kunnen howzien: thesewat

HeliXeR creates creëert binnen business deopportunities thema’s Waterwithin en leef-

hagen plaatsvond. December 2009 in Copenhagen. In het HollandInClimate the Holland

kunnen we doen developments can om influence risico’s te the vermijden water sector, en

the stijl themes en WaterofenWater leefomgeving and Lifestyle business and Water opportuand

House toonde Climate HouseNederland the Netherlands wat het showed doet op what het

kansen and what te form benutten? a possible response could take:

Life nities Environment, vanuit behoeftes based on en the de belevingswereld needs and the life

gebied it was doing van mitigatie in termsen ofadaptatie mitigation opand het gebied

what can we do to avoid risks and make use of

environment van eindgebruikers. of end-users.

van klimaatin adaptation enthe water. areas Gertjan of climate Zwolsman and water. van

opportunities?

The De deelnemende participatingpartijen entities hebben have each eenmade medea

KWR was Gertjan Zwolsman inhoudelijk of KWR coördinator was thevan content een

Deelnemers DWSI (begin 2010):

staff werker member beschikbaar available, gesteld, who samen together vormen form the zij

Nederlands ‘side coordinator of a Dutch event’.“side Samen event”. met drie Kennis

• Brabant Water

HeliXeR het HeliXeR-kernteam, core team, under onder the leadership leiding vanof deAd

voor KlimaatTogether with enthree WUR-medewerkers Knowledge for Climate stelde hij

DWSI Participants (early 2010): • Dunea

Leenaars van Philips from afkomstige Philips. Ad Leenaars.

een programma and Wageningen University samen met Research tal van Centre presenta-

• Brabant GrontmijWater

Irene Vloerbergh, Vloerbergh van theKWR: KWR core “Wij team signaleren member,

ties, discussies staff members, en he ontmoetingen set up a programme onderwith de titel

• Dunea Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

observes behoeftesthat in de they markt “signal en bekijken market needs hoe we and daar

‘Science a number and of presentations, experience in dealing discussions with and climate

• Grontmij KWR Watercycle Research Institute

examine op innovatieve how we wijze can invulling respond to aan them kunnen in an

change’. gatherings under the title of “Science and

• Water Board De Stichtse Rijnlanden Provincie Overijssel

innovative geven. De combinatie fashion. Thevan combination de diverse kernteamof the

De inhoudelijke experience in dealing bijdragen withaan climate het side change.” event

• KWR ResearchNoord-Holland Institute PWN Watercycle Waterleidingbedrijf

various leden encore hunteam moederorganisaties members and their (de HeliXeRmother

werden The content geleverd contributions door onderzoeksinstituten, to this side event

• Province STOWA of Overijssel

organisations partners) maakt (the ‘unusual HeliXeR business’ partners) mogelijk; renders

ministeries, were provided provincies, by research grote institutes, steden en governwater-

• PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland VEWIN

‘unusual business business’ die voor de possible afzonderlijke – that is, partners business niet

schappen. ment ministries, Vanuitprovinces, KWR gavenlarge Patrick cities Smeets and

• STOWA Vitens

that voor isn’t de hand evident ligt.”to the partners separately”.

(Klimaat en gezondheid), waterboards. KWR staff members Jan Hofman who( made Klimaat

• VEWIN Waterbedrijf Groningen

Business Voorbeeldcases case examples zijn de ‘coli-case’ here are the en ‘functio“coli case”

en stedelijk waterbeheer; presentations were PatrickKlimaat Smeetsen (“Climate zoetwa-

• Vitens Waterleiding Maatschappij Limburg

and neel“functional water’. Voorwater”. de coli-case For the is coli een case, assessment an

tervoorziening) and health”), Janen Hofman Matthijs (“Climate Bonte (Opslag and urban van

• Waterbedrijf Groningen Waternet

assessment gedaan van een wasinnovatieve, made of an innovative, eenvoudige, simple,

energie water management”, in bodem) een“Climate presentatie. and fresh water

• Water Supply Company Limburg Waternetwerk

quick snelle method methodeofom detecting E.coli-bacteriën E. coli bacteria in (drink) for

Gertjan Zwolsman: provisions”), and Matthijs “Door de Bonte betrokkenheid (“Storing

• Waternet Waterschap Aa en Maas

developing water op te countries. sporen voor The ontwikkelingslanden. water companies

bij dit side energy in the event ground”). heeft KWR zijn intenties

• Waternetwerk Waterschap Brabantse Delta

Brabant De waterbedrijven Water and Brabant Vitens, and Water theen TNOVitens

op het “In its involvement gebied van klimaatonderzoek in this side event,”duidesays

• Waterboard Maas Waterschap Aa de en Dommel

Deltares en de combinatie combination, TNO-Deltares purchased hebben this business deze

lijk gemaakt Gertjan Zwolsman, en positioneert “KWR clearly het expressed zich tussenits

• Waterboard Delta Waterschap Brabantse Rijn en IJssel

case. business Each case party gekocht. also makes Elke partij a contribution levert daar-

alle relevante intentions in the kennisinstituten area of climate die research, zich met and

• Waterboard de Dommel Waterschap Velt en Vecht

in naast the een formbijdrage of knowledge in de vorm and capacity. van kennis For en

klimaatverandering positioned itself among bezighouden.” all the relevant know-

• Waterboard Rijn en IJssel Wetsus

the capaciteit. Functional Voor water de case case,Functioneel research iswater currently wordt

ledge institutes that are occupied with climate

• Waterboard Velt en Vecht Witteveen+Bos

going momenteel on into onderzocht the needs welke whichbehoeften exist in theer in

• Wetsus

different de verschillende markets. markten See alsoleven. www.helixer.nl. Zie ook www.

• Witteveen+Bos

i Irene Vloerbergh, Irene.vloerbergh@kwrwater.nl i Irene Vloerbergh,

“Kant enthe Besides Nietzsche trend-day, op een in 2009 Waterfietsje” DWSI also(over orgasociaal nised two leren think-tank en de langetermijnvisie sessions under the op de banner waterketen, of “glocalisation” met (“think onder andere global filosoof act local”) Rob about

i Jos Frijns,

jos.frijns@kwrwater.nl

i Jos Frijns, jos.frijns@kwrwater.nl

helixer.nl.

Irene.vloerbergh@kwrwater.nl

Gertjan Zwolsman, i change”.

gertjan.zwolsman@kwrwater.nl

i Gertjan Zwolsman, gertjan.zwolsman@kwrwater.nl

KWR 2009

Kennis voorfor Knowledge Klimaat Climate

KWR and en RIVM: RIVM:ETBE geen bedreiging ETBE no threat voorto gezondheid health

Wetsus TTIW Wetsus – Centre – Topinstituut of Excellence voor for duurzame watertechnologie Sustainable Water Technology

Het Knowledge The onderzoeksprogramma for Climate research Kennis voor programme

KWR and en het theRijksinstituut National Institute voor Volksgezondfor Public

Kennisinstituut KWR participates, KWR also neemt on behalf mede ofnamens the BTO

Klimaat is directed richt at the zich development op kennisontwikkeling of knowledge en de

heid enand Health Milieu the(RIVM) Environment onderzochten (RIVM) in in 2009 2009 –

het onderzoeksprogramma research programme, in Wetsus, BTO deel the national in TTIW

toepassing and the application van kennis of knowledge om Nederland to make ‘climate the

in a opdracht commission van het from ministerie the Ministry van VROM of Housing, of

Wetsus,ofhet Centre Excellence nationale forTechnologisch Sustainable Water Topin-

proof ’ te maken. Netherlands climate-proof. Daarbij heeft In this, het the programma program-

het eenPlanning Spatial probleemand oplevert the Environment voor de drinkwa(VROM)

stituut Watertechnologie. Technology. Wetsus is a multidisciplinary TTIW Wetsus is colla-

de ambitie me’s ambition omis detoNederlandse transform the kwetsbaarvulnerability

tervoorziening, – researched whether dat steeds the increasing meer ethyl-tertamounts

een multidisciplinair boration between Dutch samenwerkingsverknowledge partners

heid of theom Netherlands te zetten in into eenan kans. opportunity. Een kansAn om

butylether of ethyl tertiary (ETBE) butyl en methyl-tert-butylether ether (ETBE) and methyl

bandcommercial and tussen Nederlandse parties, which kennispartners is stronglyen

Nederland klimaatbestendiger opportunity to make the country temore maken climateen om

(MTBE) in tertiary butyl het ether grond(MTBE) en oppervlaktewater present in ground-

commerciële centred on separation marktpartijen, technology met een andsterk biotech-

de bijbehorende proof and to display kennis the accompanying en ervaring te etaleren know-

komt. and water ETBEsurface en MTBE water worden present als loodvervanger a problem.

accent op nology. The scheidingsWetsus programme en biotechnologie. is directedHet

ter versterking ledge and experience, van het asvestigingsklimaat a way of reinforcing enthe

aan benzine ETBE and MTBE toegevoegd are addedom to te gasoline zorgenas voor lead een

TTIW-programma principally at the “the richtproof zich in vooral principle” op proof of of

de exportpositie investment attractiveness op het gebied of thevan Netherlands water-

efficiëntere to substitutes verbranding. ensure efficient Ze worden combustion. ook uit

principle vanbreakthrough innovative innovatieve doorbraaktechnolotechnologies for

en deltatechnologie. and of its export position Het in onderzoek the field of wordt water

bio-ethanol They are alsogemaakt produced enfrom tellen bio-ethanol in dat geval and mee

gieën voor (commerciële) (commercial) applicationstoepassing over the long op term; lange

uitgevoerd and delta technology. in samenwerking The research met de is being regio’s

als biobrandstof: therefore are regarded volgens as biofuels de Europese – according Richtlijn

termijn; the commercial partijenpartners uit de praktijk then put brengen the technode

Rotterdam, in undertaken Haaglanden, collaboration Schiphol, with the deregions Waddenof

Biobrandstoffen to the European Biofuels moeten vanaf Directive, 2010starting alle brandin

technologie logy on the market. vervolgens naar de markt.

zeeprovincies, Rotterdam, Haaglanden, partijen inSchiphol, de Zuidwestelijke the Wadden

stoffen 2010, allvoor fuelsminstens must have 5,75 a biofuel % uit biobrandstof content of at

KWR, TTIW Wetsus enand BTOBTO werken worksamen together aanon twaalf twelve

Delta Sea provinces, en vele andere partiesorganisaties, in the Zuidwestlijke zoals waterDelta,

bestaan. least 5.75%.

onderzoeksprojecten, research projects distributed verdeeld among over de the TTIWprogrammatafels Wetsus programmes Geavanceerde of Advanced SchoonwaClean-Water

schappen, and many other gemeenten, organisations landbouworganisaties like waterboards, en natuurbeheerders. municipalities, agricultural Zij hebben organisations hun vragen andin

Uit het The research onderzoek revealed bleek that datthe hetpresence vóórkomen of van

tertechnologie, Technology, Sensoring, Sensoring, Water Waterdistributie Distribution and en

het programma nature managers. ingebracht They have en introduced financieren their mee.

deze brandstoftoevoegingen these fuel additives in groundwater in het Nederand surface

Interactie Natural System Natuurlijke Interaction; Systemen; the BTO de betrokken programmes

Het totaleinto questions onderzoekbudget the programme kan and oplopen contribute tot

landsein water grondwater the Netherlands of oppervlaktewater does not present geen a

BTO-programma’s involved are Chemical zijn Water Chemische Quality, Waterkwaliteit, Water

80the to miljoen financing. euro.The total research budget could

gezondheidsbedreiging health threat regarding drinking vormt voor water de drinkwacollec-

Waterbehandeling, Treatment, Water Distribution Waterdistributie and Source en RisicoRisk

Kennisinstituten reach €80 million.en onderzoeksgroepen zijn

terwinning. tion. However, Vergeleken compared met to andere other chemicals, chemica-

beheer Management. bronnen. InBegin early 2009, 2009 waren three doctoral voor deze

gevraagd ininstitutes Knowledge consortiumverband and research een groups ‘pre-

liën zijn MTBE and MTBE particularly en vooral ETBE ETBE can echter be smelled al bij lage and

samenwerking students were working drie promovendi on four-year aanresearch het werk

proposal’ were asked, in te asdienen part of voor consortia, één ofto meerdere submit a

concentraties tasted in low concentrations. te ruiken en te proeven. Both compounds Beide

in paths, vierjarige involving onderzoekstrajecten research on chemical (op onderwell-

thema’s. KWRfor pre-proposal is vertegenwoordigd one or more themes. inKWR vijf van is

verbindingen move around easily verplaatsen and dozich notgemakkelijk degrade quickly.

zoek clogging, naar arespectievelijk toxicity sensorchemische based on lightputver-

de in totaal acht represented in five winnende of the total consortia. of eightMaart winning

en breken Because ofniet the snel tasteaf. and Waterbedrijven smell issue, water zullen

stopping, emitting bacteria, een toxiciteitsensor and computational gebaseerd fluid op

2010 start het consortia. Research onderzoek. starts in March 2010.

zich vanwege companies should smaak indeed en geur make dusand weleffort moeten to

lichtgevende dynamics for the bacteriën designen ofcomputational UV reactors. fluid

inspannen avoid the presence om aanwezigheid of these substances van deze stoffen in drin-

dynamics In 2009, another voor ontwerp four new van doctoral UV-reactoren). students

Thema’s themes Research

in drinkwater king water. Partly te vermijden. on the basis Mede of this op basis research, van

In started 2009 work, zijn nog doing vierresearch nieuwe promovendi on the deter-

• Theme Thema 2: Fresh Zoetwatervoorziening water supply on national en waterand

dit onderzoek the ministry issued heeft ahet directive ministerie concerning van VROM

gestart, minationzijofdoen the condition onderzoekofnaar the distribution conditiebepa-

kwaliteitlevel regional op nationaal en regionaal niveau

een permissibility the richtlijn uitgebracht of ETBEover andde MTBE toelaatbaarin water

ling network, van het sustainable leidingnet, systems duurzame for water systemen

• Theme Thema 3: Climate Klimaatbestendige adaptationinrichting for rural areas

heid van ETBE collection areas. en MTBE in waterwingebieden.

voor storage, berging hydraulic van water, and temperature hydrologische effects en of

• Theme landelijk 4:gebied Climate adaptation for urban areas

i Annemarie van Wezel,

temperatuureffecten the application of geothermal van toepassing energyvan systems, bode-

• Theme Thema 5: 4: Infrastructure Klimaatbestendige and networks inrichting • Theme stedelijk 6:gebied High-quality climate projections. • Thema 5: Infrastructuur en netwerken • Thema 6: Verbetering klimaatprojecties en

Gertjan Zwolsman, i modelinstrumentarium gertjan.zwolsman@kwrwater.nl

i Gertjan Zwolsman, gertjan.zwolsman@kwrwater.nl

annemarie.van.wezel@kwrwater.nl

menergiesystemen and Zero Liquid Discharge. en Zero Liquid Discharge. Zie Seeook alsowww.wetsus.nl. www.wetsus.nl.

i Jos Boere, jos.boere@kwrwater.nl en Gerard van den Berg, gerard.van.den.berg@kwrwater.nl

UCAD - Utrecht Centre Centrum forvoor Aarde and Earth en Duurzaamheid Sustainability

Waterboards, provinces Waterschappen, provincies anden ander authorities other overheden

Het Utrecht Centre The Centrum forvoor Earth Aarde and en Sustainability Duur-

KWR conducts verzorgt onderzoeksprojecten research projects for voor various

techniek view this als technique belangrijke as an pijler important van hetpillar landein

zaamheid (UCAD) is a(UCAD) collaboration is een samenwerkingsverbetween Utrecht

diverse waterschappen waterboards and their research en hun onderzoeksororganisation,

lijkenational the beleid om policy een duurzame of realisingenergievoorziea sustainable

band tussen University, TNO, de Universiteit KNMI, Deltares Utrecht, and KWR. TNO,

ganisatiebut STOWA, STOWA, also for maar provinces, ook voor ministries provincies, and

ning te provision energy realiserenin inbuilt-up de bebouwde environments. omgeving.

KNMI, Deltares Together they provide en KWR. a body Samen of knowledge bundelen zij

ministeries other authorities. en andere The overheden. projects include Het gaat future dan

De laatste Over the past jaren few groeit years, het the aantal number systemen of systems

kennis that can die contribute kan bijdragen to sustainable aan een duurzame social deve-

onder meer om exploration, preparation toekomstverkenningen, for climate change, voor-

dan exploded: has ook explosief: ten years tien jaar agogeleden there were zaten about er

maatschappelijke lopment and will initiate ontwikkeling projects eninzullen the broad zij

bereiding and research op klimaatverandering into water & energy,en Legionella onderzoek in

circahundred one honderdcold-heat warmte-koudeopslagsystemen storage systems in the

projecten area of Earth initiëren and Sustainability. op het brede terrein In connection van

naar cooling water towers, & energie, time-series Legionella models in koeltorens, for ground-

in de ondergrond, underground, in 2009 in 2009 there waren were dat already er al more meer

Aardethe with en UCAD, Duurzaamheid. research is Inbeing UCAD-verband undertaken

tijdreeksmodellen water, eco-hydrologic voorprediction grondwater, models ecohydro-

dan duizend. than a thousand. Aan This de orde raises komen administrative bestuurlijke and

wordt at Utrecht aan de University Universiteit – together Utrecht, with samen affected met

logische for vegetation voorspellingsmodellen and nature, new methods voor vegetatie for

en juridische legal issues concerning aspecten rond geo-thermal bodemenergie, energy,

betrokken parties andpartijen institutes en –instituten, on the mutually onderzoek inter-

en wastewater natuur, nieuwe treatment, methoden and determination van afvalwaterof

registratie the registration van ondergronds of underground ruimtegebruik space use, en

uitgevoerd change connected naar onderling processes, samenhangende on global and

verwerking the condition enof conditiebepaling water mains. KWR vanisleidingen. working,

de ordening and the organisation van ondergronds of underground ruimtegebruik. space

veranderingsprocessen regional scales. This involves op mondiale both theen physical regi-

Voor for instance, het ministerie for the van Ministry Volkshuisvesting, of Housing,

Het project use. The project wordt is being uitgevoerd carried in out samenwerking in colla-

onaleof state schaal. our Earth Hierbij (climate, gaat het ecosystem) om zowelas dewell

Ruimtelijke Spatial Planning Ordening and the en Environment Milieu (VROM) (VROM), werkt

met het centrum boration with thevoor Centre omgevingsrecht for Environmental van

fysieke as socio-economic staat van onze factors aarde that (klimaat, result in ecosythe

KWR on “underground-policy bijvoorbeeld aan een assistance”. ‘handreiking Thisbeleid should

de Universiteit Law and Policy of Utrecht Utrecht enUniversity sluit goed and aan fits bij in

steem)exploitation (over) als om socio-economische of raw materialsfactoren environ-die

ondergrond’ provide implementing . Die moet uitvoerende authorities, such overheden as

lopend well with onderzoek ongoingbinnen research KWR, within zoals KWR BTO– for en

leidenand ment tot space. (over)exploitatie The research van isgrondstoffen, being initiated

zoals thoseprovincies in municipalities en gemeenten and provinces, handvaten with

TTIW-onderzoek example BTO andnaar Wetsus de interactie research into tussen the

milieu by a small en ruimte. Sustainability Het onderzoek Think-Tank, wordt in which geïniti-

geven a helping omhand het gebruik in regulating van de the ondergrond use of thete

bodemenergie interaction between en drinkwaterwinning. geo-thermal energy and

eerd a former doordirector een kleine at World Denktank Bank, Duurzaamheid Herman Wijf-

reguleren underground en conflicterende and to weigh the ondergrondse conflicting

drinking water collection.

waarin fels, among onder others, meer ex-bewindvoerder participates. The UCAD van de got

belangen interests involved. af te wegen. TheDe assistance handreiking relates gaat

Wereldbank underway inHerman December Wijffels 2009.zitting heeft. Het

specifiek specifically in to opthe de toepassing use of geo-thermal van bodemenergy.

UCAD See also is www.ucad.nl december 2009 gestart.

energie. Authorities Overheden and the business en bedrijfsleven world zien deze

Zie ook www.ucad.nl

i Wim van Vierssen, wim.van.vierssen@kwrwater.nl i Wim van Vierssen, wim.van.vierssen@kwrwater.nl

i Matthijs Bonte, matthijs.bonte@kwrwater.nl i Matthijs Bonte, matthijs.bonte@kwrwater.nl

KWR 2009

Partners:

Nederland The Netherlands

We want willensustainable duurzame energie energy én veilig and safe groundwater grondwater De toepassing The applicationvan of cold-heat warmte-koudeopslag storage is

Open systemen large-scale application of cold-heat storage are

risk involved when groundwaters ofwatervoedifferent heenisen weer pompen in een diepere

expanding neemt een enormously. enorme vlucht. In light Gezien of the de noodzaak need to

“Begin 2009 zijn wij hiernaar on the groundwater system.” onderzoek gaan

qualities get mixed or whenVerder pollution from rende laag terechtkomen. onderzoeken

reduce om hetthe gebruik use of van fossil fossiele fuels,brandstoffen this is a positive te

doen. We richten ons specifiek op de zogeheten

the shallow underground ends up in a deeper we het effect van warmte-koudeopslag op de

development. verminderen isHowever dat een positieve the drinking ontwikkeling. water

Open systems open systemen, waarbij grote hoeveelheden

aquifer, because of the up and down pumping. grondwatertemperatuur.”

companies Toch bekijken look deat drinkwaterbedrijven this rapid growth with de snelle some

“In early 2009, started doing research into grondwater viawe een bovengrondse warmtewis-

We are also researching the effect of cold-heat

concern. groei metThey enige are zorg. fearful Ze vrezen that these dat deze geo-thermal bodem-

the question. focused specifically on warme the selaar wordenWe rondgepompt tussen een

Veldmetingen storage on the groundwater temperature.”

energy energiesystemen systems will een have negatief a negative effectimpact hebbenon op

so-called ‘open systems’ which large amounts en een koude bron. Deze, in bronnen bevinden zich

“Tot nu toe hebben we vooral de mogelijke risi-

the de kwaliteit quality ofvan groundwater. het grondwater. Jointly Samen with RIVM met het

of are pumped around de between in groundwater de watervoerende lagen, waaruit waterbe-

Field co’s in measurements kaart gebracht. Om inzicht te krijgen in

and RIVM VU enUniversity de VU onderzoekt Amsterdam, KWRKWR of dat is studying zo is.

a warmgrondwater and a cold source by a heat-exchanger drijven onttrekken voor de drink-

“So far we haveeffecten, primarilywillen surveyed theeen potential de werkelijke we bij aantal

whether “Dat warmte-koudeopslagsystemen this is actually the case. populair

located above ground. These sources are located waterbereiding. Beïnvloeding is dan ook niet

risks. To get insight into the true veldmetingen impact, we warmte-koudeopslagsystemen

zijn is niet vreemd”, zegt hydroloog Matthijs

in the aquifers from which the drinking water ondenkbaar.”

want to takeZelf field measurements at a number gaan doen. hoop ik eerlijk gezegd dat de

“There is nothing strange about Bonte van KWR. “Ze zorgen voor the eenpopulaforse

companies extract groundwater with which

of cold-heat storage systems. I myselfmeevallen, frankly effecten op het grondwatersysteem

rity of cold-heat storage systems,” KWR energiebesparing, werken goed ensays verdienen

Vermengen they produce drinking water. An impact is there-

hope that there will be no problem regar-optie omdat warmte-koudeopslag een goede

hydrologist “TheyErconstitute zich ook nogMatthijs eens vrijBonte. snel terug. lijkt dus a

“We not kijken naar diverse effecten die kunnen fore inconceivable.”

ding the impact on the groundwater system, is voor het verduurzamen van onze energie-

significant energy-saving, work well and voor pay for eindelijk een duurzame oplossing te zijn

optreden. Zo gaan we na of de grondwater-

because geo-thermal storage is aechter good option voorziening. Blijken de effecten nadelig

themselves pretty So at last we seem het verwarmen enquickly. koelen van gebouwen zonder

Mixing stroming door warmte-koudeopslagsystemen

in enhancing the sustainabilitydan of our voor de grondwaterkwaliteit, zal energy dit soort

to have a Maar sustainable solution for De thewaterbeheating nadelen. is dat ook echt zo?

“We’re looking various effects verandert. Ookatonderzoeken wethat hoemight groot het

provision. However, if the impact turns out to systemen moeten worden geweerd in de omge-

and cooling ofbijvoorbeeld buildings, without drijven willen weten draw-backs. welke effecten

be felt.isThus we’re examining whether the risico dat verschillende kwaliteiten grond-

be negative for the quality of our groundwater, ving van grondwaterbeschermingsgebieden.”

But is this really true? The water de grootschalige toepassing vancompanies, warmte- for

groundwater flowvermengen is changed by cold-heat water met elkaar of dat verontrei-

then this kind of system will have to be kept out

example, want to know what the effects of the koudeopslag heeft op het grondwatersysteem.”

storage. also researching how great nigingenWe’re uit de ondiepe ondergrond doorahet

of groundwater protection areas.”

“If cold-heat storage has no negative effects on the groundwater system, then it is a good option for enhancing the sustainability of our energy provision.”

Matthijs Bonte:

49 Partners:

Nederland The Netherlands

Think Zélf denken aboutover the future de toekomst ourselves – in– in dialoog met dialogue with partners water sector in de watersector partners “Ik “I seek zoek outhet people contact who, like metme, mensen are occupied die net als ik with bezig thezijn future metofde the toekomst water sector. van dePeople watersector. whose view Mensen reaches die daarbij beyond verder their kijken own company. dan hun DWSI eigen offers bedrijf. me a network DWSI biedt of such me een people netwerk and, met at the zulke same mensen time, an éninteresting tegelijkertijd view een over interesthe sante fence into blik over otherdesectors muur bij andandere companies. sectoren This is en useful bedrijven. to me in Die mykan work ik goed at Aagebruiken and Maas –bij I have mijn in fact werk to bring bij Aainen the Maas, outside ik moet world.” daar Michaël juist de Cornelisse buitenwereld has, since binnen thebrengen.” spring of 2008, Michaël been Cornelisse Senior Policy is sinds Advisor voorjaar in the Integrated 2008 seniorPolicy beleidsadviseur, department afdeling of Waterboard IntegraalAa Beleid, and Maas. bij WaterHe schap takes part Aa en inMaas. the Dutch Hij participeert Water Sector namens Intel- zijn waterschap ligence (DWSI) in Dutch representing Water Sector his waterboard. Intelligence of KWR DWSI. facilitates KWR faciliteert this platform dit platform for jointvoor horizon gezamenlijke scanninghorizonscanning for, and by, the entire voorDutch en door water de héle Nederlandse sector (see also watersector page 44). (zie ook p. 44).

“All water cycle partners must themselves think about their future – this is not something to be left to consultants.”

Michaël Cornelisse (r):

Trend alerts and en denktanksessies think-tank sessions “Maar “But DWSI DWSI offers biedtmore meerthan dan aalleen network. een netwerk. The trend De trend alerts that alerts DWSI die regularly DWSI geregeld issues help uitbrengt, me keep in helpenwith touch me om developments de ontwikkelingen in the outside in de world. buitenwereld And during itsin think-tank de gaten te sessions houden. weEn can bijnot de denktanksessies only share our ideas kunnen withwe each niet other, alleen but onze also

“Learning is not something you do reactively, but in dialogue with each other.” Jos Frijns (l):

ideeën test outdelen the contributions met elkaar, maar of top ook people toetsen from aan de inbreng other sectors. vanIncoryfeeën 2009 I found uit andere it very sectoren. special, for Ik vond het in example, to2009 hear the bijvoorbeeld unorthodox heel opinion bijzonder of an om de dwarse opinie established economist van een like gevestigd Arnold Heertje econoom in als Arnold person. Moreover Heertje he persoonlijk handed us teahoren. stimulant Boventhat

and Maas. Two essential components in our

is not something to be left to consultants. What

dienwater the deelde sector hij een can prikkel make uit good dieuse of. Heertje

het denken binnenare Aaexternal-orientation en Maas te stimuleren. business strategy and

–I find dat moet jein toch niet special DWSI isaan thatadviesbureaus directors, policy

de watersector believes that the goed credit kan crisis gebruiken. is mostly Heertje the

Twee essentiële onderdelen in onzeflexibly bedrijfsstrainnovation, to allow us to respond to

overlaten. Bijzonder vind ik dat DWSI staff and departmental heads allbinnen exchange their

vindt dat result of the de kredietcrisis fact that banks vooral no longer het gevolg bother is to

tegie zijn externe that gerichtheid innovatie, om the requirements society en and the market

directeuren, beleidsmedewerkers en afdelingsideas, on an equal footing: the hierarchy vani-

van het listen tofeit their datcustomers. banken niet Someer his question de moeite to us

flexibel in kunnen spelen op de eisen die de present in te terms of sustainable water manage-

hoofden op voet van gelijkheid ideeën uitwisshes.” KWR’s Jos Frijns, Senior Scientific Resear-

namen was: How naar are hun youklanten occupied te luisteren with your–custodus zijn

samenleving en perspective de markt stellen ment. From the of Aamet and betrekMaas,

selen: de hiërarchie weg.” Jos Frijns, senior cher, Knowledge andvalt Programme Management,

vraag aan mers? A very ons good was:question, hoe zijn jullie certainly bezig for met those

king tot duurzaam waterbeheer. Aa en Maas DWSI is one of our knowledge partners in thisziet

scientific Kennis- of enDWSI. Programmamais involvedresearcher in the realization “That is

jullie klanten?that waterboards Eenoperate heel terechte at a distance vraag, zeker from

hierbij DWSI als één van zijn kennispartners.“ effort.”

nagement bij KWR betrokken bij de uitvoepart of DWSI’s mosten important tool, namely, ring van DWSI: “Dat hoortisbij het belangrijkste social learning. Learning not something you

aan customer the de waterschappen – for example, die hun in the werk treatment doen of op afstand van wastewater, which de klant. for the Bijvoorbeeld most part is bijcollected het

Zelf nadenken Think for ourselves

gereedschap sociaal leren. Leren doe do reactively,van but DWSI: in dialogue with each other,

zuiveren by municipalities. van het afvalwater, We cannotdat adequately grotendeels

Cornelisse is very zeer betrokken involved inbij DWSI. DWSI. In Hij 2009, is in he

je niet reactief, maar eenall dialoog met elkaar, within which you alsoinput assumptions and

door gemeenten prepare ourselveswordt for theingezameld. future without We kunnen putting

2009 lid ageworden became member of van the het core kernteam team that datsets de

waarbij bovendien alle aannames vooraf agendasje – whether hidden or not – onto theen –

ons niet adequaat ourselves in the position op de toekomst of the customer. voorbereiden The

strategie DWSI’s strategy. van DWSI “Webepaalt.“We want to become willenaeen trueechte

al danThe nietwater verborgen – agenda’s op tafel gooit. table. sector is confronting chal-

zónder ons inI receive information te leventhrough in de klant. DWSI Dehelps informatie me

denktank vormen, think-tank, within waarbinnen which all parties alle partijen in the water in

De watersector staat voor uitdagingen die we lenges that we can only solve properly through

die ik via DWSI stimulate a turnaround krijg, helpt in the om thinking een omslag at Aa in

de waterketen cycle themselves zelfthink nadenken aboutover theirhun future toekomst – this

alleen in dialoog goed kunnen oplossen.” dialogue.”

50 Partners:

KWR 2009

Europa Europe

Europa is ripe Europe rijp voor for aeen BTOBTO-aanpak approach Dat stelt That is what TheoKWR’s van den Theo Hoven. van den Samen Hoven met thinks. vier buitenlandse Together with partners four other zet KWR European een Europese partners, onderzoeksorganisatie KWR is setting up a European voor deresearch watercyclus organisation op. Dit samenwerkingsverband for the water cycle. This slaat collaboration – net als KWR in Nederlanda–bridge constitutes een brug – astussen does KWR het wetenschapssysteem in the Netherlands – en between de praktijk the science van de waterbedrijven system and the en beleidsmakers. practical world of the Prioriteit: water companies zorgen dat and onderzoeksresultaten policy-makers. Theook priority: ‘landen’ to ensure in de praktijk. that research results also “come down to the earth of practice.” Vijf Europese partners:

CETaqua Five European (Barcelona,Spanje), partners IWW (Muelheim, Duitsland), CETaqua KWR Watercycle (Barcelona, Research Spain); Institute IWW (Mülheim, (Nieuwegein, Germany); Nederland), KWR LNEC Watercycle (Lissabon, Portugal) Researchen Institute NTNU/SINTEF (Nieuwegein, (Trondheim, the Netherlands); Noorwegen). LNEC (Lisbon, Portugal) and NTNU/SINTEF (Trondheim, Norway). In de afgelopen jaren heeft Theo veel tijd en •Trontheim •Trontheim

Nederland met het BTO uniek. Zo sta je garant voor

Over past few als years, Theo has invested a lot of zoek,the onder meer initiator en coördinator van

only maintain research connections with university wetenschappelijke kwaliteit én kennis dieatoepas-

time and energy into the internationalisation of het EU Integrated Project TECHNEAU. “Ik vind het

in their In this regard, the situation of BTO in baar en region. afgestemd is op de behoeften in de praktijk.”

•Nieuwegein •Muelheim

research amongmensen others, te as ontmoeten initiator and boeiend –nieuwe encoordinator kennis te

the Netherlands is steeds unique;meer a situation ensures Overigens zie je in landen that initiatieven

of the EU Integrated Project TECHNEAU. maken met andere culturen, maar vooral“It’s om exciting mensen

scientific quality and knowledge that is applicable om tot BTO-constructen te komen, zoals in Spanje en

•Nieuwegein •Mülheim

for me to new and to get to gezamenlijk know other samen te meet brengen enpeople te werken aan een

and theinneeds of water practice. heeltuned recentto ook Engeland, waar met de Moreover privatise-

cultures, all,begin to bring together doel, ook but, al is most dat inof het nogpeople maar een stip op

one more and morein countries ring sees van de watersector de jarentaking 80 het initiatives gezamen-

to toward a shared goal even if, in onderzoeksthe beginde work horizon. Een gezamenlijke Europese

aimed at building BTO constructions – for lijke bedrijfstakonderzoek is verdwenen eninstance, nu weer in

ning, it’swas onlyeerst a dot on stipje, the horizon. A joint European aanpak zo’n maar heeft intussen

Spain and, very recently, also in England, where joint terugkomt.”

approach tovorm research was, atDat first, just such a dot, but een stevige gekregen. is goed, want ik ben

water company research is making a come-back after

has since taken on substantial form. That is positive, ervan overtuigd data de oplossingen voor vraag-

Bruginstituut it had disappeared when the sector was privatised in

because I am convinced that the solutions to quesstukken als klimaatverandering, verstedelijking en

“Door jarenlang met diverse buitenlandse partners the nineteen-eighties.”

tions like climate change, een urbanisation and aging verouderende installaties Europees georganiseerd

samen te werken, bijvoorbeeld aan korte en lang-

installations demand a knowledge organised kennisveld vergen. Daarnaast is hetfield belangrijk dat at de

Bridge durigere institute Europese onderzoeksprojecten, hebben we

a European level. In addition, it’sspreken important that the watersector met één stem gaat richting de

“By for many years various internaeenworking basis gecreëerd voor eenwith sterker, permanenter

water sector speaks to the European Union with a Europese Unie.”

tional partners – for example, on shortandmet longsamenwerkingsverband. Daarvoor zijn we

single voice.”

term European researchen projects – we have created a diverse ons vertrouwde toonaangevende Europese

Unieke situatie Unique situation aanpak was tot voor kort “Van een gezamenlijke

basis for a stronger, more permanent collaboration. onderzoeksinstituten gaan praten. Met vijf instituten

“Until recently, therevervolgt was hardly of a nauwelijks sprake”, Van any den mention Hoven. “Het

research institutes we were familiar With five onderzoeksthema’s vaststellen, zodatwith. de ontwikkelde

joint approach,” continuesis Van den Hoven. “European Europese wateronderzoek heel gefragmenteerd en

institutes, and in close consultation thevan water kennis straks ook echt aansluit op dewith vragen

water research is very fragmented and op there still a kent nog veel dubbelingen. Verder valt datishet vaak

companies, set down the research themes, de bedrijven.we Dewill onderzoeksprojecten voeren we inso

lot of overlap. It is also striking that waterbedrijven it is often regioregionaal is georganiseerd, waarbij

that the knowledge developed soon truly connects to samenwerking uit. De vijf instituten uit Noorwegen,

nally which means thatmet water alleenorganised, onderzoeksbanden hebben eencompanies univer-

what the water companies We will conduct Portugal, Spanje, Duitslandrequire. en Nederland zijn

•Barcelona •Lissabon •Barcelona •Lisbon

siteit in hun regio. Wat dat betreft is de situatie in

energie gestoken in internationalisering van onder-

For this, started talking to de various top European gaan we we in nauw overleg met waterbedrijven

afkomstig the research uitprojects alle Europese jointly.klimaatzones The five institutes en from bestrijken Norway, Portugal, gezamenlijk Spain, deGermany hele waterketen.“ and the Netherlands represent countries from all of Europe’s climate

Vergroenen en verduurzamen zones, and together cover the entire water-use cycle.” “Op dit moment werken we de organisatie en het

Greener and more sustainable inhoudelijke programma uit. Waarschijnlijk gaan “At moment we’re working out the organisation we the beginnen met vragen rond stedelijk waterbeheer. and substance of its programme. We’ll probably Hoe the kunnen we bijvoorbeeld stedelijke waterketens start off with issue of urbanEn water management. vergroenen enthe verduurzamen? wat zijn slimme How can we, make urban water-use manieren omfor de instance, waterketen te regelen op grote luchtcycles sustainable? And what smart havensgreener - die je and kuntmore beschouwen als drukke steden?” ways there to regulate water-use cycle in large “Het isare heel inspirerend omthe met zulke enthousiaste airports canaan essentially be seen as cities? partners–tewhich werken een BTO-aanpak opbusy Europees It is veryWe inspiring work with suchOmdat enthusiastic niveau. hebbento een goede basis. deze partners on a BTO approach at a European aanpak alleen werkt als er vertrouwen is tussen de

“The solutions to questions like climate change, urbanisation and aging installations demand a knowledge field organised at a European level.”

Theo van den Hoven:

level. We have established good foundation. Since onderzoeksinstellingen enade eindgebruikers, moeten this approach only if there is trust the we ons instellen opworks een lange adem en debetween tijd nemen research institutions and the end-users, have to om dat vertrouwen uit te breiden. Ik benwe ervan overbe patient and aanpak take theresultaten time to letgaat the trust grow.ook I tuigd dat deze opleveren, am that this approach willen produce voorpersuaded de Nederlandse waterbedrijven andereresults, partincluding the water via companies and other water ners in de for watersector: dit samenwerkingsversector partners Netherlands: collaband krijgen zij in dethe beschikking overthrough de bestethis kennis boration theybeschikbaar will have access die in Europa is.” to the best knowledge available in Europe.”

KWR 2009

Internationalecollaboration International samenwerking GWRC – a een powerful krachtig international internationaal netwerk van waterkennisinstituten network of water research institutes

PREPARED

Binnen de(drinking) Fourteen Global Water water Research research Coalition insti-

Daarnaast Further, KWR ontwikkelt is developing KWR aeen project projectvoorproposal

KWR In 2009, heeft KWR incarried 2009 voorbereidingen out the preparations ge- for

GWRCwork tutes werken together veertien within (drink)waterkennisinthe Global Water

stelresearch for voor onderzoek into hormone naar hormoonactiviteit activity in surface

troffen the European voor het research Europese project onderzoeksproject PREPARED. Many

stituten samen. Research Coalition KWR or is GWRC. een van KWR deze is one insti-

in oppervlaktewater water, and participated en heeft in incorporating het meegewerkt it into

PREPARED.European prominent Veel vooraanstaande institutes in the Europese area of

tuten, of these evenals institutes, de Stichting as is theToegepast Foundation Onderfor

aan a state-of-the-science een state of the science-document document on pharmaover

instituten water, wastewater op het gebied and drinking van water, water afvalwater are part-

zoek Waterbeheer Applied Water Research (STOWA). (STOWA). De GWRC-leden The GWRC

farmaceutica ceuticals in water in watersystemen, systems, whichinclusief includeseen a

en drinkwater ners in this project zijn–partners includinginLNEC dit project, (Portugal),

stemmen coordinate, members onder meer hun among onderzoeksagenda’s other things,

prioritering voor prioritisation of future toekomstig research. onderzoek. This document Dit

waaronder SINTEF (Norway), LNEC (Portugal), IWW (Germany) SINTEF and(NoorCETaqua

met elkaar their research af en programmes doen gezamenlijk as well onderzoek. as under-

document serves as a dient support onder to water meer company ter ondersteuning commu-

wegen),The (Spain). IWW partners (Duitsland) are going en CETaqua to develop (Spanje). inno-

take joint research.

van de communicatie nications, among other van things. waterbedrijven.

Zij gaan vative adaptive innovatieve technologies adaptieve and technologieën solutions, with en

Energie en water Energy and water KWR is binnen GWRC onder meer betrokken

www.globalwaterresearchcoalition.net. . Zie ook See alsowww.globalwaterresearchcoalition.net

oplossingen a view to making ontwikkelen drinking waarmee water production drinkwaterand

KWR’s in the GWRC includes bij het involvement onderzoeksprogramma naar energie its energydat andzich water research en water, onder meer programme, richt op het

i Theo van den Hoven, theo.van.den.hoven@kwrwater.nl

productie en (afval) (waste)water treatment waterzuivering in urban environments in stedelijke omgeving– including climate-proof climateproof via Water kunnen Cycle worden Safety gemaakt, Plans. An important onder andere component via Water ofCycle this isSafety the

which, among other things, focuses on the wereldwijd verzamelen van best practices op

Plans. Belangrijk development andonderdeel application isof deinstruments ontwikkeling to en

worldwide collection of ontwerp best practices in the het gebied van efficiënt en efficiënte

toepassing ensure that van these instrumenten changes are really om deze brought verandeabout

field of efficient van design and efficient managebedrijfsvoering waterbedrijfsmiddelen in

ring ook werkelijk successfully. PREPARED’s succesvol approach tot stand is inte one brengen. sense

ment of water company resources in the de industrie. Waterbedrijven en afvalwaterver-

De aanpak unique: thevan end-users PREPARED are given is in dié a central zin uniek, role. In dat

industry. Water companies andstijgende wastewater werkers hebben te maken met ener-

de eindgebruikers the preliminary phase, een research centrale activities rol hebben. were In het

treatment are facing increasing giekosten: companies niet alleen door stijgende prijzen,

voortraject already defined worden in consultation onderzoeksactiviteiten with end-users. al

energy costs: notregelgeving only because of increasing maar ook omdat met betrekking

gedefinieerd During the implementation, in overleg met de demonstration eindgebruikers.

prices, but also because related tot de waterkwaliteit deregulations inzet van nieuwe,

Tijdens de projects take uitvoering place on location. vinden demonstratieEnd-users and

to water quality render necessary the introenergie-intensieve technieken noodzakelijk

projecten plaats knowledge institutes op locatie. work closely Eindgebruikers together in

duction of new, energy-intensive techniques. maakt. Daarnaast wordt ook de watersector

en kennisinstituten joint projects. KWR iswerken collaborating nauw samen with a consormet

The water sectormet is also confronted with the geconfronteerd de gevolgen van klimaat-

elkaarconsisting tium in deelprojecten. of BTO participants, KWR werkt the samen Citymet of

consequences change and the te need verandering enofdeclimate noodzaak die effecten

een consortium Eindhoven, Waterboard bestaande de Dommel uit BTO-deelnemers, and the water

to tackle itsdoor effects, using less energy bestrijden ook by zelfitself minder energie te

de Gemeente company Brabant Eindhoven, Water. On Waterschap 29 JanuaryDe 2010, the

and producing less green-house WithMet gebruiken en broeikasgassen uitgases. te stoten.

Dommel en European Commission waterbedrijf signed Brabant the contract Water. with

its GWRC partners UKWIR STOWA, GWRC-partners UKWIR en and STOWA heeftKWR KWR

De Europese KWR. PREPARED Commissie has a duration heeft opof29four januari years2010 and

has collected 70 case studies illustrating zeventig Europese case studies verzameldthe die

een a budget handtekening of over €10 gezet million, onder of which het contract €7 million metin

potential for energy-savings all parts of the de mogelijkheden illustrerenin voor energiebe-

KWR. the form PREPARED of a subsidy heeft from eenBrussels. doorlooptijd As coordinator, van vier

wate rcycle, and which contribute todie the sparing in alle delen vanwill de watercyclus,

jaar en KWR bears een budget final responsibility van ruim 10for miljoen the implementaeuro,

best practices. zullen bijdragen aan de best practices.

waarvan tion of PREPARED. 7 miljoen The eurodaily subsidie direction vanuit ofBrussel. different KWR is als project components coördinator is being eindverantwoordelijk shared with the voor de Hydraulic Danish uitvoeringInstitute van PREPARED. (DHI) and Dethe dagelijkse Berlin aansturing Centre of Competence van de diverse for Water projectonderdelen (KWB).. wordt gedeeld met Danish Hydraulic Institute

Adriana Hulsmann, i (DHI) en Kompetenzzentrum Wasser Berlin (KWB). adriana.hulsmann@kwrwater.nl

i Adriana Hulsmann, adriana.hulsmann@kwrwater.nl

SOCOPSE – preventing lozing van disprioritaire charge of priority stoffensubstances vermijden

EU research programme TECHNEAU presents results TECHNEAU presents results

Om In 2000, de kwaliteit the European van het Water Europese Framework grond- en

The EU Integrated Project TECHNEAU is EuroHet het

Dezemeeting This bijeenkomst formed vormde an overture een opmaat for thenaar TECH-

oppervlaktewater Directive (EWFD) was in 2015 issued op orde withte the hebben, objective

pe’s largest drinking water research project. grootste Europese drinkwateronderzoekspro-

de TECHNEAU NEAU conference conferentie “Safe drinking Safe drinking water from water

is in of bringing 2000 de European Europesegroundwater Kaderrichtlijn and Water surface

KWRKWR is theiscoordinator TECHNEAU, which ject. coördinatorofvan TECHNEAU dat

from source source to tap to –tap state – state of the of the artart & perspectives,” & perspectives,

(KRW)up water ingesteld. to standard Daarbij in 2015. hoort The een directive lijst met

beganvan in 2006 will run 2011, and has loopt 2006and tot 2011 metuntil een budget van

die vanwas which 17 tot held 19 juni in Maastricht 2009 werdfrom gehouden 17 to 19in June

prioritaire included a list stoffen, of priority die een substances groot risico that vormen

a budget €19 million. The project brings 19 miljoenofeuro. Het verbindt circa 150 weten-

Maastricht. 2009. During Tijdens this conference, deze conferentie all the results werden

in en viaahet present great watermilieu. risk both in, Binnen and via, hetthe Europese water

together about 150 scientists from 30 leading schappers van 30 leidende onderzoeksinsti-

de al bereikte achieved to date resultaten were made vooraccessible een breedto publiek a

onderzoeksproject environment. Between Source 2006 Control and 2009, of Priority within

research institutes, well as over 25 end-users, tuten met elkaar en as met ruim 25 eindgebruikers

toegankelijk broad public in gemaakt, various ondermeer ways, including via een video video

Substances the European inresearch Europe (SOCOPSE) project Source is tussen Control

such as water companies, 15 countries. zoals waterbedrijven, in 15in landen. Doelstelling

van de and case case studies studies at different bij diverse water waterbedrijven companies

2006 of Priority en 2009 Substances een beslissingsondersteunend in Europe (SOCOPSE),

The is to give the drinking water sector is degoal drinkwatersector in Europa en daarbuiten

). ). in Europe Europa (to (te zien be seen op www.techneau.eu at www.techneau.eu

model a decision-support ontwikkeld voor model waterkwaliteitsbeheerwas developed

in Europe andteabroad the veilig meansdrinkwater to produce, de middelen geven om

derswater for en industrieën. quality managers Met ditand model industries. kunnen zij

or (blijven) continuerealiseren, producing,ondanks safe drinking water, te de moeilijke

i Theo van den Hoven,

eenvoudiger This model facilitates beslissingen theirnemen decision-making over de maat-

despite the difficult conditions under which condities waaronder de sector wereldwijd

regelen with regard die nodig to measures zijn omneeded lozing van to prevent prioritaire

the sector has to operate worldwide. moet opereren.

stoffen te voorkomen discharges of priority substances, en kiezen tussen and to brongerichte en choose between end of pipe-oplossingen. source-directed and Het end-ofmodel is

TECHNEAU’s general van assembly met inkwam Berlin De general assembly TECHNEAU

ontwikkeld pipe solutions. door The 11 partners model was uitdeveloped 9 deelnemende by

from2828tot to 30 30 januari January2009 2009.bijeen The consortium van in Berlijn.

landen, 11 partners waaronder from 9 participating KWR en TNOcountries, in Nederland.

partners and the reviewers (representatives De consortiumpartners en de reviewers

KWR heeftKWR including in deand zomer TNOvan in the 2009 Netherlands. een afslui- In

of the European Commission) discussed (vertegenwoordigers van de Europese

tende the summer conferentie of 2009, georganiseerd KWR organised in Maastricht, a closing

the progressbespraken reported. Since its inception, commissie) de gerapporteerde

samen met in conference deMaastricht, ‘trekker’ vantogether SOCOPSE, with hetthe

TECHNEAUTECHNEAU has delivered overinmiddels 200 concrete voortgang. heeft ruim

Zweedse milieuonderzoeksinstituut “instigator” of SOCOPSE, the SwedishIVL. EnvironDG

products, which vary from market-ready 200 concrete producten opgeleverd, variërend

Environment mental Research heeft Institute hier onder IVL.meer On the een occasion, policy

products to reports and scientific articlesen van marktklare producten tot rapporten

update the DG Environment over prioritaire made stoffen a presentation gepresenteerd.

in peer-reviewed journals. Some of these wetenschappelijke artikelen in peer reviewed

www.socopse.eu . update on priority Zie ookincluded which a policy

results have been and resultaten implemented tijdschriften. Een validated deel van deze

substances.

in various Dutch and other European water in wordt inmiddels bij diverse waterbedrijven

See also www.socopse.eu .

companies. This constitutes the project’s great Europa en Nederland gevalideerd en geïmpleadded value – in contrast to TECHNEAU, much menteerd. Dit laatste is een grote meerwaarde European-financed produces no, or van het project. Veelresearch Europees gefinancierd hardly any, leidt practical applications. onderzoek in tegenstelling tot TECHNEAU niet of nauwelijks tot toepassing in de praktijk.

theo.van.den.hoven@kwrwater.nl

KWR 2009

WSSTP -Water Supply and Sanitation Technology Platform WSSTP

CEO-conferentie Extremes Extremen in Europe Europa

KWRWater The is bestuurslid Supply and vanSanitation WSSTP datTechnology 56 leden

KWR In 2009, organiseerde KWR organised in 2009 thede biennial tweejaarlijkse CEO

energiefabriek at the Andasol Andasol. solar-power De laatste station. dag The stond last in

in 27 landen Platform (WSSTP) heeft: was bedrijven, established universiteiten, in a commis-

CEO-conferentie conference for the voor water de watersector, sector under met the als

het teken day was dedicated van het seminar to the seminar Partnering “Partnering in a diverse

onderzoeksinstituten, sion from the EU in 2004. beleidsmakers The platform’s engoal

thema of theme Extremen Extremes in Europa. in Europe. VanFrom 11 tot 11 ento met 16 16

in Europe. a diverse Collega’s Europe”. uit Letland, Colleagues Noorwegen, from Latvia,

waterbedrijven. is to provide a complement WSSTP heeft toin the 2009 European drie

oktober vertelden October, representatives vertegenwoordigers of water companies van

Norway, Nederland, theDuitsland, Netherlands, Spanje Germany, en Portugal Spain

strategic taskforces research agenda inopgericht the area of opwater, de gebieden including

waterbedrijven and knowledge institutes en kennisinstituten from Spain, uitPortugal, Spanje,

and belichtten Portugal elk gave vanuit their hunown perspectief perspectives de uit-

van Klimaatverandering, giving direction in the research Kunstmatige conducted infiltratie en

Portugal, Duitsland, Germany, Norway, Latvia, Noorwegen, BelgiumLetland, and the

on dagingen the challenges voor de watercyclus facing the water en benoemden cycle

within SensorenEuropean en monitoring. framework Ook isprogrammes. het een wegbeKWR

België en Nederland Netherlands informed elkaar eachwat other er about in hun land

and kansen identified voor Europese opportunities samenwerking. for European

reider is a member geweest of the voorboard het eerder of directors genoemde of WSSTP,

speelt op het important activities gebied van in their drinkcountries en afvalwater in the

collaboration.

PREPARED. which has 56 Naast members het opstellen in 27 countries: van de Stratecompa-

en welke field of drinking trends zij and voor wastewater, de komende andjaren what the

Voor KWR en de participanten in het Bedrijfs-

gische nies, universities, Research Agenda research verzorgt institutes, WSSTP policyzes

voorzien. trends were for the years ahead. foreseeable

For takonderzoek KWR and the betekent participants deze samenwerking in the BTO

pilots voor makers andbelangrijke water companies. waterproblemen Apart from waar

research een eerste programme stap naar structurele this collaboration samenwer-

Europa mee te establishing the maken Strategic heeft Research of krijgt:Agenda,

The conference kicked off in Maastricht. De kick-off van de conferentie vond plaatsIninthe

represents king in eenaEuropees first step(virtueel) toward structural watercyclus colla-

WSSTP also takes care of six pilots related

days that followed the participants Maastricht. In de dagen daarna deedgathered het gezel-

boration onderzoeksinstituut. in a (virtual) Deze European samenwerking water cycle

Pilots water problems that confront to6significant

in different European cities, where schap verschillende Europese stedenthey aan,visited waar

research biedt mogelijkheden institute. This voor collaboration (meer) gezamenlijk offers

1. mitigatie van watertekorten in Europe today, or that lie on its horizon:

a variety of projects. In the GermanIntown of diverse projecten werden bezocht. het Duitse

possibilities onderzoek enfor uitwisselingen (increased) joint binnen research het and

Roetgen (bij (near Aachen), they visited the largest Aken) bezochten de deelnemers de

exchanges Europese netwerk. within the European network.

62. Pilots aanpak van aangetaste waterzones

ultra-filtration plant in Europe, while inInBarcegrootste Europese ultrafiltratiefabriek. Barce-

1. mitigation of water stress in coastal zones; (grond- en oppervlaktewater)

lona, they de visited the desalinisationaan plant lona werd ontzoutingsinstallatie deon kust

i Theo van den Hoven,

2. of degradedtegen water zones 3. reclamation proactief management

the coastdie which was brought into bezocht, juli 2009 in gebruik is operation genomen. in In

kustzones;

(groundwater surface water); natuurrampenand en overstromingen;

theo.van.den.hoven@kwrwater.nl

July 2009.bekeek In Granada, the groupzonnetook a look Granada het gezelschap

3. corrective management of 4. proactive duurzaamand watermanagement extreme hydro-climatic events; in grootstedelijke gebieden; 4. water management inside 5. sustainable duurzaam watermanagement and large urban areas; in dearound landbouw; 5. water management in 6. sustainable duurzaam watermanagement agriculture; in de industrie. 6. sustainable water management in industry. Dit platform is in 2004 is in opdracht van de EU In in 2009, set up three strahetaddition, Water Supply andWSSTP Sanitation Technology tegic taskforces the areasDoel of Climate Change, Platform WSSTPin ingesteld. van WSSTP is Artificial and Sensorsonderzoeksand Monitoinvulling Infiltration, geven aan de Europese ring. Theop platform alsovan participated in laying agenda het gebied water, onder meer the path for the above-mentioned PREPARED. om richting te geven aan het onderzoek binnen . See also www.wsstp.eu Europese kaderprogramma’s. Zie ook www.wsstp.eu .

i Theo van den Hoven, theo.van.den.hoven@kwrwater.nl i Theo van den Hoven, theo.van.den.hoven@kwrwater.nl

De CEO’s CEO’s visitbezoeken the Andasol de Andasol solar-power powerplant stationininGranada, Granada,Spanje Spain

European onderzoeksinstituut Europees water cycle watercyclus research institute van start on its way KWR On 15en October het Spaanse 2009, KWR watertechnologische and the Spanish

innovatiever well as more directed en efficiënter at theen great meer challenges gericht op

instituut water technology CETaquacentre ondertekenden CETaqua signed op 15 oktober an

de grote facing the uitdagingen participants waarvoor in the water-use de waterketencycle

2009 een overeenkomst agreement signalling theals go-ahead startsein for voor a colla-

spelers in the affected in de betrokken countries. landen staan.

een samenwerkingverband boration in the field of waterop cycle het gebied research. van In

De samenwerking This collaboration distinguishes onderscheidt zich itselfvan from

onderzoek early 2010, voor the agreement de watercyclus. was also Begin signed 2010by

bestaande existing European Europese networks netwerken in that doordat it builds een

tekenden ookLNEC co-initiators mede-initiatiefnemers (Portugal), SINTEF/NTNU LNEC

brug a bridge wordt between geslagen thetussen sciencehet system wetenschapand

(Portugal),and (Norway) Sintef/NTNU IWW (Germany). (Noorwegen) en IWW

systeem the activities en deof praktijk the water vancompanies de waterbedrijven and

(Duitsland) The agreement dezeisovereenkomst. the result of the succes-

en beleidsmakers. policy-makers. A more Een intensive intensievere collaboration samen-

De overeenkomst sful collaboration is between een vervolg the initiators op de succesin a

werking tussen between clusters clusters of water van companies waterbedrijven and en

volle samenwerking variety of European projects van de initiatiefnemers and networks, like in

vooraanstaande leading scientificwetenschappelijke institutions will offer instelthe

diverse Europese TECHNEAU and WSSTP. projecten Thanks en netwerken to this collabozoals

lingen biedt European water de Europese sector the watersector possibility de of better

TECHNEAU ration initiative, en WSSTP. European Doorwater de samenwerking cycle research

mogelijkheidchallenges confronting beter in telike spelen changes op uitdagingen in climate

wordt will become het Europese more innovative watercyclusonderzoek and efficient, as

zoalsdemography, and veranderingen as well in klimaat as the en need demografie to come en op up with demore noodzaak sustainable om tot solutions. meer duurzame Additiooplossingen nally, a betterteconnection komen. Bovendien will be established ontstaat een betere with the energy koppeling and other met energie sectors.en andere sectoren. The partners will be working in 2010, in consulDe partners tation with their werken own inuniversities 2010 in overleg andmet water de eigen universiteiten companies, first of allen onwaterbedrijven a portfolio of the eerst most een portfolio promising and uit urgent met de themes meestfor kansrijke joint research en urgente – implementation thema’s voor willgezamenlijk then follow.onderzoek, daarna start de uitvoering.

i Theo van den Hoven, theo.van.den.hoven@kwrwater.nl i Theo van den Hoven, theo.van.den.hoven@kwrwater.nl

Wim van Vierssen (l.) (l) ––directeur Managing van Director, KWR – KWR –en Carlos and Carlos Campos Campos (r) –(r.) directeur – Director van Centro General, de Technológica Centro Technológico del Agua del(Cetaqua) Agua (CETaqua) ondertekenen sign the de samenwerkingsovereenkomst collaboration agreement for the European ten behoeve water van het Europese cycle researchwatercyclus institute. onderzoeksinstituut

KWR 2009

Publications Publicaties Articles in Artikelen peer-reviewed tijdschriften journals 1. Bakker, M. & V.A. Kelson, Writing

analytic element programs in Python. Ground Water Vol. 47, No. 6 (2009), pp. 828 p. 828 – –834. 834. 2. Bakker, M. & J.L. Nieber,

Damping of sinusoidal surface flux fluctuations with soil depth. Vadose Zone Journal, 8(1) (2009), p. 119-126. pp. 119-126. 3. Beek, C.G.E.M. van, R. Breedveld &

P.J. Stuyfzand, Preventing two types

of well clogging. Journal AWWA, 101 (4) (2009), p. p.125-134. 125-134. 4. Beek, C.G.E.M. van, R.J.M.

Breedveld, M. Juhàsz-Holterman, A. Oosterhof & P.J. Stuyfzand,

Cause and prevention of well bore clogging by particles. Hydrogeology Journal 17 (2009), p. 1877-1886. pp. 1877-1886. 5. Boersma, M., C. Becker, A.M.

Malzahn & S. Vernooij, Food chain

effects of nutrient limitation in primary producers. Marine and Freshwater Research, 60 (2009), p.983–989. pp.983–989. 6. Buamah, R., B. Petrusevski, D. de

Ridder, T. S. C. M. van de Wetering & J. C. Schippers, Manganese

removal in groundwater treatment: practice, problems and probable solutions. Water Science & Technology: Water Supply—WSTWS Supply, 9.1 9.1 (2009), (2009), pp. 89-98. p. 89-98. 7. Cornelissen, E.R., E.F. Beerendonk,

M.N. Nederlof, J.P. van der Hoek, L.P. Wessels, Fluidized ion exchange

(FIX) to control NOM fouling in ultrafiltration. Desalination 236 (2009), pp. 334-341 p. 334-341

8. Cornelissen, E.R., L. Rebour,

D van der Kooij & L.P. Wessels,

Optimization of air/water cleaning (AWC) in (AWC) cleaning spiral wound in spiral elements. wound Desalination, elements. Desalination, 236 (2009),236 p. 266-272. (2009), pp. 266-272.

15. Hijnen, W.A.M., Elimination

of micro-organisms in water treatment. PhD Thesis, University Utrecht (2009). 16. Hijnen, W.A.M., C.H.W. Blokker-

Water’s novel approach to routine mains cleaning. Water Science and Technology: Water Supply, 9(5) (2009), pp. 549-556. p. 549-556. 22. Li, S., S.G.J. Heijman, J.Q.J.C. Verberk

9. Ridder, D.J. de, M. McConville,

Koopmans, L. Heijnen & G.J.

& J.C. van Dijk, An innovative

9. Ridder, D.J. de, M.L.T.J. McConville, A.R.D. Verliefde, van der Aa,

Medema, Survival of Clostridium

A.R.D. Verliefde, L.T.J. van der Aa, S.G.J. Heijman, J.Q.J.C. Verberk,

spores in river water and in sand from a slow sand filter. Water Science & Technology: Water Supply, 9.6 (2009), pp. 681-688. p. 681-688.

treatment concept for future drinking water production: fluidized ion exchange – ultrafiltration – nanofiltration – granular activated carbon filtration. Drinking Water Engineering and Science 1 (2009), p. 41–47. pp. 41–47.

S.G.J. Heijman, L.C. Rietveld & J.Q.J.C. J.C. vanVerberk, Dijk,

Development a predictive L.C. Rietveld &ofJ.C. van Dijk, model Development of a predictive model to determine micropollutant to determine removal usingmicropollutant granular activated removal using granular carbon. Drinking Water activated Engicarbon. Engineering Drinking & ScienceWater Discussions, neering Science Discussions, 2 (2009),&p. 189-204. 2 (2009), pp. 189-204.

10. Voogt, P. de, F. Sacher, M-L.

10. Voogt, P. de, F.L.M. Sacher, M-L. Janex-Habibi, Puijker & M.

of a common Janex-Habibi, L.M. Puijker & M. Mons, Development Development of a common priority list of pharmaceuticals Mons, priority pharmaceuticals relevantlist for of the water cycle, Water relevant for the water cycle, Water Science Technology 59:1 (2009), Science p. 39-46.Technology 59:1 (2009), pp. 39-46.

11. Eltzov, E., R.S. Marks, S. Voost, 11. Eltzov, E., R.S.&Marks, S. Voost, B.A. Wullings M.B. Heringa,

B.A. Wullings &real M.B. Heringa, Flow-through time bacterial

Flow-through real time bacterial biosensor for toxic compounds in biosensor for toxic water. Sensors and compounds Actuators, B:in water. Sensors and Actuators, Chemical 142 (2009), p. 11-18. B: Chemical 142 (2009), pp. 11-18.

12. Heijman, S.G.J., H. Guo, S. Li,

12. Heijman, S.G.J., H. Guo, S. Li,Zero J.C. van Dijk & L.P. Wessels,

Zero J.C. van Dijk & L.P. Wessels, liquid discharge: Heading for 99% liquid discharge: Heading and for 99% recovery in nanofiltration recovery in nanofiltration and 236 reverse osmosis. Desalination reverse (2009), osmosis. p. 357–362.Desalination 236 (2009), pp. 357–362. 13. Heijnen, L. & G.J. Medema, Method 13. for Heijnen, & G.J. Medema, Method rapid L. detection of viable for rapid detection of viable Escherichia coli in water using Escherichia coli inWater waterResearch, using real-time NASBA. real-time Water Research, 43 (2009),NASBA. p. 3124-3132. 43 (2009), pp. 3124-3132. 14. Hijnen, W.A.M., D. Biraud, E.R.

14. Hijnen, W.A.M., Biraud, E.R. Cornelissen & D.D. van der Kooij,

Cornelissen & D. van der Kooij, Threshold concentration of Threshold concentration easily assimilable organicofcarbon easily assimilable organic carbon in feedwater for biofouling of in feedwater for biofouling of spiral-wound membranes. spiral-wound membranes. Environ. Sci. Techn. 43 (2009), Environmental p. 2490-2495. Science & Techn. 43 (2009), pp. 2490-2495.

17. Hijnen, W.A.M., D. Biraud,

E.R. Cornelissen & D.van der Kooij, Treshold concentration

of easily assimilable organic carbon in feedwater for biofouling of spiral-wound membranes. Environmental Science & Technology, 43 (2009), 13, p. 4890-4895. pp. 4890-4895. 18. Hogenboom A.C., J.A. van Leerdam

& P. de Voogt, Accurate mass

screening and identification of emerging contaminants in environmental samples by liquid chromatography-LTQ FT Orbitrap mass spectrometry. J Chromatogr. A 1216 (2009), pp. 510-519. p. 510-519. 19. Izydorczyk, K., C. Carpentier, J.

Mrówczynski, A. Wagenvoort, T. Jurczak & M. Tarczynska,

Establishment of an Alert Level Framework for cyanobacteria in drinking water resources by using the Algae Online Analyser for monitoring cyanobacterial chlorophyll a. Water Research, 43 (2009), pp. 989-996. p. 989-996. 20. Johansson N., D. Benford, A. Carere,

J. de Boer, E. Dellatte, P. de Voogt, A. Di Domenico, C.W. Heppner, G. Schoeters, & D. Schrenk, EFSA’s risk

assessment on PFOS and PFOA in the food. Toxicol. Lett. 189-S1 (2009), pp. S42–S42. p. S42–S42. 21. Kjellberg, S., A. Jayaratne, E.

Cadan, N. Sukumaran, J. Vreeburg & J.Q.J.C. Verberk, The resuspension

potential method: Yarra Valley

23. Li, S., S.G.J. Heijman, J.Q.J.C.

Verberk, A.R.D. Verliefde, A.J.B. Kemperman, J.C. van Dijk & G. Amy, Impact of backwash water composition on ultrafiltration fouling control. Journal of Membrane Science 344 (2009), p. 17–25. pp. 17–25. 24. Magic-Knezev, A., B.A. Wullings &

D. van der Kooij, Polaromonas and

Hydrogenophaga species are the predominant bacteria cultured from granular activated carbon filters in water treatment. Journal of Applied Microbiology, 107 (2009), p. 1457-1467. pp. 1457-1467. 25. Medema, G.J. & P.W.M.H. Smeets,

Quantitative risk assessment in the Water Safety Plan: case studies from drinking water practice. Water Science & Technology: Water Supply, 9.2 (2009), pp. 127-132. p. 127-132. 26. Mendizabal, I. & P.J. Stuyfzand,

Guidelines for interpreting hydrochemical patterns in data from public supply well fields and their value for natural background groundwater quality determination. Journal of Hydrology 379 (2009), pp. 151-163. p. 151-163. 27. Ordoñez, J.C., P.M. van Bodegom,

J.P.M. Witte, I.J. Wright, P.B. Reich, R. Aerts, A global study of relationships between leaf traits, climate and soil measures of

nutrient fertility. Global ecology and Biogeography 18 (2009), p. 137-149. pp. 137-149. 28. Qin, J.J., M.H. Oo, G. Tao, E.R.

Cornelissen, C.J. Ruiken, K.F. de Korte, L.P. Wessels & K.A. Kekre,

Optimization of Operating Conditions in Forward Osmosis for Osmotic Membrane Bioreactor. The Open Chemical Engineering Journal, 3 (2009), pp. 27-32. p. 27-32. 29. Smeets, P.W.M.H., G.J. Medema

& J.C. van Dijk, The Dutch secret:

how to provide safe drinking water without chlorine in the Netherlands. Drinking Water Engineering and Science, 2 (2009), p. 1-14. pp. 1-14. 30. Valster, R.M., B.A. Wullings, G.

Bakker, H. Smidt & D. van der Kooij, Free-living protozoa in

two unchlorinated drinking water supplies, identified by phylogenic analysis of 18S rRna gene sequences. Applied and environmental microbiology, 75, 14 (2009), pp. 4736-4746. p. 4736-4746. 31. Kooij, D. van der, H.R. Veenendaal

& B.A. Wullings, Multiplication

of Legionella in tap water installations. Antonie van Leeuwenhoek, 95 (2009), suppl. 1, p. 36-37. pp. 36-37. 32. Wielen, P.W.J.J. van der,

S. Voost & D. van der Kooij,

Ammonia-oxidizing bacteria and Archaea in groundwater treatment and drinking water distribution systems. Applied and environmental microbiology, 75 (2009), 14, pp. 4687-4695. p. 4687-4695. 33. Halem, D. van, H. van der Laan,

S.G.J. Heijman, J.C. van Dijk & G.L. Amy, Assessing the

sustainability of the silverimpregnated ceramic pot filter for low-cost household drinking water treatment. Physics and Chemistry of the Earth 34 (2009), pp. 36–42. p. 36–42.

34. Leerdam, J.A. van, A.C. Hogenboom,

40. Verliefde, A.R.D., E.R. Cornelissen,

M.M.E. van der Kooi & P. de Voogt,

S.G.J. Heijman, J.Q.J.C. Verberk,

Determination of 1H-benzotriazoles and benzothiazoles in water sample by solid-phase extraction and liquid chromatography LTQ FT Orbitrap mass spectrometry. Intern. J. Mass Spectrom. 282 (2009), pp. 99-107. p. 99-107.

G.L. Amy, B. van der Bruggend,

35. Wezel, A.P. van; L.M. Puijker,

J.C. van Dijk, Construction

and validation of a full-scale model for rejection of organic micropollutants by NF membranes, Journal of Membrane Science 339 (2009), (1-2), p. 10–20 41. Vreeburg, J. H. G., Blokker,

C. Vink, A. Versteegh & P. de Voogt,

E. J. M., Horst, P., P. &and vanvan Dijk, Dijk, J. J.

Odour and flavour thresholds of gasoline additives (MTBE, ETBE and TAME) and their occurrence in Dutch drinking water collection areas. Chemosphere, 76 (2009), p. 672-676. pp. 672-676.

C., Velocity based self cleaning residential drinking water distribution systems, Water Science and Technology, 9 (2009), (6), pp. 635-641. p. 635-641.

36. Veling, E.J.M & C. Maas,

Strategy for solving semi-analytically threedimensional transient flow in a coupled N-layer system. J.Eng. Math, 64 (2009)2, pp.145-161. p.145-161. 37. Verberk, J. Q. J. C., J.H.G. Vreeburg,

42. Wilbers, G., G. Zwolsman,

G. Klaver & J. Hendriks, Effects

of a drought period on physicochemical surface water quality in a regional catchment area. Journal of Environmental Monitoring, 11(2009), pp. 1298-1302. p. 1298-1302. 43. Worm, G. I. M., G. A. M. Mesman,

L.C. Rietveld & J. C. van Dijk,

K. M. van Schagen, K. J. Borger &

Particulate fingerprinting of water quality in the distribution system. Water SA, 35(2 Special WISA edition 2009), pp. 192-199. p. 192-199.

L.C. Rietveld, Hydraulic modelling

38. Verliefde, A.R.D., E.R. Cornelissen,

S.G.J. Heijman, E.M.V. Hoek, G.L.

of drinking water treatment plant operations. Drink. Water Eng. Sci., 2(1) (2009), pp. 15-20. p. 15-20. 44. Yangali-Quintanilla, V.,

A.R.D. Verliefde, T.U. Kim, A.

Amy, B. van der Bruggen & J.C. van

Sadmani, M. Kennedy & G.L. Amy,

Dijk, Influence of solute-membrane

Artificial neural network models based on QSAR for predicting rejection of natural organic compounds by polyamide NF and reverse osmosis membranes. Journal of Membrane Science vol. 342 (2009), no 1-2, pp. 251-262. 1-2, p. 251-262.

affinity on rejection of uncharged organic solutes by nanofiltration membranes. Environmental Science and Technology 43 (2009), p. 2400-2406. pp. 2400-2406. 39. Verliefde, A.R.D., E.R. Cornelissen,

S.G.J. Heijman, I. Petrinic, T. Luxbacher, G.L. Amy, B. van der Bruggen & J.C. van Dijk,

Influence of membrane fouling by (pretreated) surface water on rejection of pharmaceutically active compounds (PhACs) by nanofiltration membranes. Journal of Membrane Science 330 (2009), (1-2), pp. 90–103. p. 90–103.

45. Zondervan, E., S. Bakker,

M. Nederlof & B. Roffel, Taking green anti-fouling strategies in dead-end ultrafiltration to the next level. Chemical engineering research and design (2009) 87(2009), pp.1589-1595. p.1589-1595.

Online to (voor-) be publicaties published 46. Raat, K.J., A. Tietema and

J.M. Verstraten, Nitrogen turnover

in fresh Douglas fir litter directly after additions of moisture and inorganic nitrogen. Plant and Soil. DOI 10.1007 (2009)/s11104-0090181-0. 47. Sack, E.L.W., P.W.J.J. van der Wielen

& D. van der Kooij, Utilization

of oligo- and polysaccharides at microgram-per-litre levels in freshwater by Flavobacterium Johnsoniae, Journal of Applied Microbiology, accepted, doi:10.1111 (2009)/j.1365-2672.2009.04546.x 48. Blokker, E. J. M., J. H. G. Vreeburg

& J. C. van Dijk, Simulating

residential water demand with a stochastic end-use model. Journal of Water Resources Planning and Management, doi:10.1061 (2009)/ (ASCE)WR.1943-5452.0000002.

KWR 2009

Publicaties (vervolg)

Publications Publicaties Vakbladen in professional journals 1. Bonte, M. & J.J.G. Zwolsman,

Klimaatverandering en verzoeting van de Rijn. H2O 42 (20) (2009), 1. Bonte, M. & J.J.G. Zwolsman, p. 29-31. Klimaatverandering en verzoeting de Rijn. H2O 42 (20) (2009), 2. van Bonte, M., K.J. Raat, P. Dammers pp. 29-31. & P.J. Stuyfzand, Verstopping en regeneratie van infiltratieputten bij Waalsdorp. H2O 42(7) (2009), & P.J. Stuyfzand, Verstopping en p. 40-43. regeneratie van infiltratieputten bij Waalsdorp. H2O 42(7) (2009), 3. Heijman (Bas), Evgenia Rabinovitch, pp. 40-43. Ben Statia & Jasper Verberk, Drinken 2. Bonte, M., K.J. Raat, P. Dammers

van de wind. H2O 42 1 (2009), p. 34-37. Ben Statia & Jasper Verberk, Drinken van de wind. 42 1 (2009), 4. Hofman (Jan)H2O & Wolter Siegers, pp. 34-37. Kennisuitwisseling tussen

3. Heijman (Bas), Evgenia Rabinovitch,

Nederland en Duitsland over ontharding. H2O 42 (2009), p. 2-9. Kennisuitwisseling tussen en Duitsland 5. Nederland Hofman (Jan), interview over met Jan ontharding. 42 van (2009), pp. 2-9. Hofman doorH2O David Baarle, 4. Hofman (Jan) & Wolter Siegers,

Klimaatuitdagingen noodzaken 5. Hofman (Jan), interview met Jan tot internationale focus. Utilities, 2 Hofman door David van Baarle, (2009), p. 10-13. Klimaatuitdagingen noodzaken tot internationale Utilities, 2 6. Hofman (Roberta),focus. Guus IJpelaar, (2009), pp. 10-13. Wereldcongres UVJoop Kruithof, technologie in Amsterdam trekt 6. Hofman (Roberta), Guus IJpelaar, 200 bezoekers. H2O 42 22 (2009), p. 7. Joop Kruithof, Wereldcongres UVtechnologie Amsterdam trekt 200 7. Hofs (Bas) & in Emile Cornelissen, bezoekers. H2O 22 (2009), pp. 7. Coagulation and42ceramic microfiltration/ultrafiltration for the treatment of drinking water. Coagulation and ceramic NTP procestechnologie 4 (2009), microfiltration/ultrafiltration for p. 30-31. the treatment of drinking water. NTP procestechnologie 4 (2009), 8. Hoven, T. van de, & J. Vreeburg, pp. 30-31. Vorderingen bij TECHNEAU. H2O 7 7. Hofs (Bas) & Emile Cornelissen,

(2009), p. 24-25.

8. Hoven, T. van de, & J. Vreeburg,

bij TECHNEAU. H2O 7 9. Vorderingen Jacobs, E., E. Trietsch, M. Bonte, (2009), pp. 24-25. F. Schulting, N. Zantkuijl & M. Oosterhuis, Boodschap

9. Jacobs, E., E. Trietsch, M. Bonte, F.

aan deelnemers Klimaattop Schulting, N. Zantkuijl & M. OosKopenhagen. H2O 42 (22) (2009), terhuis, Boodschap aan deelnemers p. 4-5. Klimaattop Kopenhagen. H2O 42 (22) (2009), pp. 4-5.

10. Kooiman, J.W. & D.G. Cirkel, Nieuwe

techniek voor onttrekken en infiltreren van grondwater. H2O 42 (24) (2009), pp. 6-9. p. 6-9. 11. Maas (Kees), & Hans Leenen,

Het eigengewicht van freatisch grondwater of nogmaals: vergeten we iets? Stromingen 15(2) (2009), p. 17-31. pp. 17-31. 12. Maas (Kees), Korte Golf.

Stromingen 15 (3) (2009), pp. 57-60. p. 57-60. 13. Maas, P. van der, D. van der

Woerdt, J. Bruins & D. van der Kooij, Lagedruk UV verhoogt

nagroeipotentie oppervlaktewaterzuivering De Punt. H2O, 18 (2009), p.47-49. pp.47-49. 14. Medema, G.J., L.C. Rietveld,

A. Versteeg & A. van Wezel,

Japan en Nederland wisselen waterkennis uit, H2O, 23 (2009), p. 6-7. pp. 6-7. 15. Mesman, G., N. Slaats, A. Boersma

& B. Schultz, Nieuwe methode

inzetbaar bij saneringsbeslissingen PVC-leidingen. H2O, 16/17 (2009), p. 44-47. pp. 44-47. 16. Molen, M. v. d., I. Pieterse-

Quirijns, A. Donocik & E. Smulders, Eigenschappen bodem

en oppervlak beïnvloeden temperatuurstijging rond drinkwaterleidingen. H2O, 7 (2009), pp. 33-36. p. 33-36. 17. Nederlof (Maarten), Robin van

Leerdam, Martijn Groenendijk,

Verwijdering hormonen en geneesmiddelen uit drinkwater ter discussie. H2O 42 18 (2009), pp. p. 30. 30. 18. Oesterholt, F., L. Paping,

H.R. Veenendaal & D. van der Kooij,

Combinatie Q-PCR en specifieke kweekmethode efficiënt voor screening proceswatermonsters op Legionella, H2O, 24 (2009), p. 42-45. pp. 42-45.

19. Oost, R. van der, M. Heringa &

A. van Wezel, Toxiciteit

stofmengsels in drinkwater naast stofgericht ook effectgericht beoordelen. H2O 7 (2009), pp. 37-39. p. 37-39. 20. Oosterhof, A, N. Wolthek,

W. van der Meer, M. Groenendijk, S. van de Wetering, H. Boukes, K.J. Raat & J. Eerhart, Doorbraak

voor gebruik van brak grondwater als alternatieve bron voor drinkwatervoorziening. H2O 42 14/15 (2009), pp. 14-17. p. 14-17. 21. Pieterse-Quirijns, I. & M. Blokker,

Nieuwe rekenregels voor waterverbruik. Alternatief voor de qVn methode als ontwerprichtlijn. VV+ (Verwarming en Installatie: Vakblad voor installatietechniek, energie en milieu), 66 (7/8 (2009), p. 424-429. pp. 424-429. 22. Pieterse-Quirijns, I. & M. Blokker,

Rekenregels waterverbruik woontorens voor betere dimensionering installaties. Intech K&S 9 (2009), pp. 48-51. p. 48-51. 23. Postmus, E., L. Dijkstra &

G. Mesman, Demonstratie speciale inspectietechniek voor gietijzeren drinkwaterleidingen. H2O, 7 (2009), pp. 26-27. p. 26-27. 24. Runhaar, J. & J.P.M. Witte,

Bodemkwaliteit. Bionieuws 19 (2009), pp.11. p.11. 25. Schriks, M.; M. van der Kooi,

M. Heringa & A. van Wezel,

Gezondheidskundige evaluatie van ‘nieuwe stoffen’ in grond-, oppervlakte- en drinkwater. H2O 22 (2009), pp. 29-31. p. 29-31. 26. Siemonsma, M., G. Brilleman,

W. Koerselman & J.W. Kooiman,

Innovatief grondwaterbeheer in Drenthe. H2O 42 (23) (2009), p. 14-16. pp. 14-16.

27. Smeets, P.W.M.H., Microbio-

logische veiligheid van drinkwater onder de microscoop in Singapore, H2O, 22 (2009), pp. 6. p. 6. 28. Timmer (Harrie), Lucyna Magda,

Bas Wols, Luuk Rietveld, CFDmodellering: spreiding modellering: spreidingverblijftijd verblijftijd in reservoir reservoir ongevoelig ongevoeligvoor voor ontwerp. H2O 42 ontwerp. H2O 4220 20(2009), (2009),pp. 32-35. p. 32-35. 29. Valster, R.M., Elucidation of

relationships between protozoa, L. pneumophila and biofilm concentrations in tap-water installations. Afsluitende magazine van Delft Cluster “Duurzame gebiedsinrichting” (2009), pp. 62. p. 62. 30. Voogt, P. de, L. Puijker, C. Vink

& A. van Wezel, Smaak- en geurdrempels van benzine-additieven en voorkomen in waterwingebieden. H2O 25-26 (2009), p. 46-47. pp. 46-47. 31. Witte, J.P.M., J. Runhaar, R. van Ek &

D.J. van der Hoek, Ecohydrologische effecten van klimaatverandering in kaart gebracht. De Levende Natuur 110 (2009), pp. 242. p. 242. 32. Witte, J.P.M., J. Runhaar, R. van

Ek & D.J. van der Hoek, Eerste

landelijke schets van de ecohydrologische effecten van een warmer en grilliger klimaat. H2O 42(16/17) (2009), pp. 37-40. p. 37-40. 33. Witte, J.P.M., Schaalafhanke-

lijkheid van soortenrijkdom en zeldzaamheid. Gorteria 33 (2009), p. 156-165. pp. 156-165. 34. Wullings, B.A., H.R. Veenendaal

& D. van der Kooij, Legionella

pneumophila komt sporadisch voor in Nederlands oppervlaktewater, H2O, 7 (2009), pp. 44-46. p. 44-46. 35. Zwolsman, J.J.G., Johannesen, A. et

al., Climate Change and the Water

Industry. Asian Water, September (2009), pp. 10-15. p. 10-15.

BTO-Rapporten BTO Reports •

•

BTO 2008.005 - Inventarisatie van de vervanging van hoofdleidingen, W. J. M. K. Senden, M. A. Meerkerk en R. H. S. Beuken BTO 2008.006 - Relatie tussen storingen AC-leidingen en het weer, K. H. A. van Daal BTO 2008.007 (s) - Klimaatverandering en de gevolgen voor waterdistirbutie - een inventarisatie van onderzoeksbehoeften, K. H. A. van Daal en P. G. G. Slaats

•

BTO 2008.011 (s) - Application of CFD modelling for the design of a bench scale UV reactor, Jan Hofman, Bas Wols

•

BTO 2008.015 (s) - Ultrasoon

geluidsonderzoek asbestcement leidingen, G. A. M. Mesman en F. Hulhoven

BTO 2008.026 - Accurate mass

•

BTO 2008.043 - Chemical

•

BTO 2009.001 (s) - Literatuurstudie

naar opportunistisch-ziekteverwekkende micro-organismen die zich in drinkwater kunnen vermeerderen, van der Wielen, P.W.J.J. & D. van der Kooij

BTO 2008.049 (s) - Deeltjes

•

BTO 2009.003 (s) - Handleiding

‚CAVLAR‘; Beschrijving en interpretatie, M. Meerkerk, G. Mesman en I. Pieterse-Quirijns

BTO 2008.051 - Fenton process for contaminant control, Julien Ogier, Danny Harmsen, Wolter Siegers, Anneke Abrahamse

•

BTO 2008.052 - Combination of

•

BTO 2009.008 - Optimalisatie meetprogramma E. coli in distributienet, Blokker, E.J.M. & A.J. Vogelaar

•

BTO 2009.009(s) - Geofysische

BTO 2008.053 - Warmteindringing

BTO 2008.054 (s) - Generic Framework and Methods for Integated Risk Management in water Safety Plans, P. H. Rosén L., A. Lindhe, S. Sklet en J. Rostum BTO 2008.055 - Verkenning inzet van Geografische Informatie Systemen voor identificeren van kritische leidingen, K. v. Daal en R. H. S. Beuken

boorgatmetingen voor het opsporen en typeren van verstopping in grondwaterputten. M. Bonte & K.J. Raat. •

BTO 2009.011 - Verwijdering van

MS2 fagen, E. coli, Clostridium sporen en (oö)cysten van Cryptosporidium en Giardia door actief koolstoffiltratie, Hijnen, W.A.M., G.M.H. Suylen, J.A. Bahlman, A. Brouwer-Hanzens, F. Bichai & W. Siegers •

BTO 2009.012 (s) - Symposium Waterdistributie II, P. G. G. Slaats

•

BTO 2009.013 - Modelleren van niet-huishoudelijk waterverbruik; waterverbruik van kantoren, hotels, zorginstellingen en veehouderij, E. J. Pieterse-Quirijns, E. J. M. Blokker en A. J. Vogelaar

•

BTO 2009.015(s) - Putregeneratie met Jet-master. Evaluatie van het

BTO 2008.059 - Acoustic water

pipe monitoring, Phase III: Demonstration, B.A.J.Quesson, M.K. Sheldon Robert, W.H.M.Groen, M.L. Diesenaar

BTO 2009.004 (s) - Verslag

workshop leveringszekerheid 18 november 2008, R. H. S. Beuken en I. N. Vloerbergh

BTO 2008.057 - U-STORE;

Toelichting op en afspraken over uniforme storingsregistratie, I. N. Vloerbergh

BTO 2008.044 (S) - Chemical

onderzoek in het BTO 2009-2012. van der Kooij, D., G.J. Medema & P.W.J.J. van der Wielen

BTO 2008.060 - Veilige waterwingebieden bedreigingen door chemische verontreinigingen. L. Puijker, C. van Beek, A. Brandt, M. Heringa, T. van Leerdam

in de bodem, M. v. d. Molen, H. Kooij, E. F. P. A. Smulders en S. G. J. Heijman

BTO 2008.039 - Verandering van

BTO 2008.045(s) - Microbiologisch

•

Fenton oxidation process and ceramic nanofiltration (Waalwijk), Techneau, Julien Ogier, Jan Hofman

BTO 2008.037 (S) - Continuous

disinfection of drinking water in the distribution system, Buisan, F.

BTO 2008.048 - Elimination of micro-organisms in water treatment, Hijnen, W.A.M.

in zuivering en distributie; Symposium te Heel, 29 oktober 2008, S. v. d. Wetering, A. Abrahamse, H. beverloo, W. Siegers, J. Vreeburg, H. Leijssen, L. v. Heugten, J. Rouleaux en M. Dignum

BTO 2008.028 - Real time on-line

identification, toxicological assessment and prediction of behaviour in drinking water treatment systems. A. Hogenboom, M. Heringa, A. Abrahamse.

mangaanverwijdering in snelfilters mogelijk, Maarten Nederlof •

•

waterkwaliteit in het distributienet; Metingen in Rosmalen in vemaasd en vertakt netten, E. J. M. Blokker en H. Beverloo

BTO 2008.012 - Performance

•

Waterbehandeling 2008 “Organische stof tot nadenken”, Jaques van Paassen, Jan Cromphout, Marco Dignum, Jantinus Bruins, Jan Peter van der Hoek, Bjornar Eikkebrok, Erwin Beerendonk, Emile Cornelissen, Wolter Siegers en Arne Verliefde

hemoflow experiments (intermediate results), Tripard, E.

BTO 2008.047 (s) - Gefaseerde

aanleg van een zelfreinigend leidingnet in bestaande wijken, P. Horst

BTO 2008.024 (s) - BTO-bijeenkomst

monitoring of contaminants in water. B. van der Gaag, J. Volz.

toxiciteit in drinkwater. R. van der Oost

BTO 2008.014 - Snellere opstart

BTO 2008.022 - Waterdistributie van de toekomst; op tijd voorbereid, I. N. Vloerbergh

screening and identification of emerging contaminants in environmental samples by liquid chromatography-LTQ FT Orbitrap mass spectrometry. A. Hogenboom, T. van Leerdam, P. de Voogt.

BTO 2008.009 - Visie op mengsel-

evaluatie 2008 BTO. Visitatierapporten programma’s, Medema, G.J., P. van der Wielen, A. van Wezel, M. Mons, G. J. Zwolsman, M. Balemans, A. Abrahamse, J. Vreeburg, E. Trietsch, P. Hesen, A. Hummelen & G. Sulmann •

•

kerheid van drinkwatersystemen, M. v. d. Boomen

BTO 2008.004 - De microbio-

logische veiligheid van de 60-dagen zone rond grondwaterwinningen, van der Wielen, P.W.J.J., W.J.M.K. Senden & G.J. Medema •

BTO 2008.020 (s) - Leveringsze-

BTO 2008.003 - Risicoanalyse van

leidingnetten, R. H. S. Beuken •

•

KWR 2009

testprogramma 2004-2007. G. Cirkel, M. Balemans en J. Bunnik. •

BTO 2009.016 - De inzet van

geografische informatie systemen voor analyses van het leidingnet, twee casestudies GIS. PieterseQuirijns, I., Raterman, B., van Daal, K. en Beuken R. •

•

BTO 2009.020 - Determination of polar 1H-benzotriazolen and benzothiazolen in water by solid-phase extraction and liquid chromatography LTQ FT Orbitrap mass spectrometry. T. van Leerdam, A. Hogenboom, M. van der Kooi, P. de Voogt.

•

BTO 2009.023(s) - Literatuuronderzoek nanotechnologie voor drinkwaterbehandeling, Bas Hofs

•

BTO 2009.024 - Fluid intake and mortality due to ischemic heart disease and stroke in the Netherlands. L. Leurs, L. Schouten, R. Goldbohm, P. van den Brandt. BTO 2009.025 - Fluid intake and colorectal cancer risk in the Netherlands. C. Simons, L. Leurs, M. Weijenberg, L. Schouten, R. Goldbohm, P. van den Brandt.

•

BTO 2009.030 (s). Hoe combi-

BTO 2009.031 (s) - The use of NOM

•

BTO 2009.033 (s) - study of

membrane fouling under high NOM and high salt concentrations, Céline Dumas, Julien Ogier •

•

BTO 2009.045(s) - Evaluation of the environmental monitoring data of the aquifer thermal energy storage system at Philips High Tech Campus. M. Bonte & H. Boukes.

•

BTO 2009.046 (s). Checklist

schakelen. Tips en trucs voor ontwerp en toepassing van schakelschema’s voor mechanisch verstopte putten. K.J. Raat. •

•

BTO 2009.050 (s) - Uit betrouwbare bron. M.J.M. Hootsmans.

•

BTO 2009.052(s) - Improvement of

the biological stability of drinking water by removal of NOM and particles, Jules Goulier, Anneke Abrahamse, Wolter Siegers, Paul van der Wielen

BTO 2009.035 SafeWat:

•

BTO 2009.036 - Omzetting van prioritaire stoffen met UV/ H2O2 oxidatie, D. Harmsen, G. IJpelaar, L. Janssen, R. Hofman, E. Beerendonk BTO 2009.039 - Biofouling of

spiral-wound membranes in water treatment, van der Kooij, D., W.A.M. Hijnen & E.R. Cornelissen •

BTO 2009.040 (s). HDDW: Laboratoriumtest naar de geschiktheid van vier boorvloeistoffen; Deelonderzoek Horizontal Directional Drilled Wells. F. Rambags.

BTO 2009.048 - Een snelle en

specifieke methode voor de detectie van levensvatbare E. coli, Heijnen, L.

Development and testing of coatings on a Biacore 3000, A van der Gaag, A Brandt, T ter Laak •

BTO 2009.044 - Invloed van water-

samenstelling, afstand en seizoen op het ATP-gehalte in water en in sediment uit het waterleidingnet van zes pompstations, van der Wielen, P.W.J.J. & D. van der Kooij

characterization methods to determine biodegradable NOM, Siegers, W., J. Ogier & P.W.J.J. van der Wielen •

BTO 2009.041(s). Drinkwater-

functie Markermeer en verzilting IJsselmeergebied. M. Bonte.

BTO 2009.029 (s) - Drinkwater-

neren we drinkwater en bodemenergiesystemen. Bonte, M. Van den Berg, G., Boukes, H., Dammers, P., Jennekens, O., Van der Moot, N., Oosterhof, A., Six, S., Smits, F.

BTO 2009.022 - Toxicological

•

BTO 2009.026 - Relationship between tap water hardness and mortality due to ischemic heart disease and stroke in the Netherlands. L. Leurs, L. Schouten, M. Mons, R. Goldbohm, P. Van den Brandt.

productie in de toekomst! Moet er een barrière in de zuivering komen voor geneesmiddelen en hormonen? BTO workshop Waterbehandeling 21 april 2009, Martijn Groenendijk, Maarten Nederlof, Robin van Leerdam

BTO 2009.021 - Emerging methods

relevance of emerging contaminants for drinking water quality. M. Schriks, M. Heringa, M. van der Kooi, P. de Voogt, A. van Wezel

•

BTO 2009.019 - Development of a prototype Chemical-Optical Sensor for the detection of Organic Micro-Pollutants in Drinking water. B. van der Gaag

to monitor emerging chemicals in the drinking water production. A. van Wezel, M. Mons, W. van Delft. •

•

BTO 2009.053 (s) - Methoden

om vermaasde netten schoon te houden, E. J. M. Blokker •

BTO 2009.066 - Aanwezigheid van

dimethylsulfamide in drinkwaterbronnen en effecten op de vorming van NDMA bij de zuivering. L. Puijker, G. IJpelaar.

Appointments,promoties Benoemingen, doctoratesen and prijzen 2009 prizes, 2009 Verschillende Various members medewerkers of KWR’s van KWR staff attained bereikten special in 2009

Universiteit bijwith prof.adr. M.A.entitled Cohen Stuart met Cohen Stuart, thesis “Colloids

Prijzen Awards

het proefschrift from oppositely Colloids chargedfrom polymers; oppositely reversibility charged Wim Hijnen, Microbiologist, Researcher and

Arne Verliefde wins wint Waternet Watercyclus Water Cycle Innovation Innovatie Prijs Prize 2009 2009

Wim Hijnen, en advisor in themicrobioloog, Water Qualityonderzoeker & Health Know-

Uit 16 On handen January, vanRoelof ir. Roelof Kruize, Kruize, Director, directeur

adviseur in de kennisgroep Waterkwaliteit ledge Group received his doctorate on 29 en

Waternet, handed kreeg Arne Arne Verliefde Verliefde opthe 16 januari first Water

Gezondheid 29 januari 2009 January 2009promoveerde from Utrechtop University for his

de eerste Cycle Innovation Watercyclus PrizeInnovatie during thePrijs Holiday 2009

aan deresearch Universiteit Utrecht op (BTO-)of onderzoek (BTO) entitled “Elimination micro-

uitgereikt Course at Delft tijdens University de Vakantiecursus of Technology. aan de

Elimination in of micro-organisms in water treatment organisms water treatment,” which quanti-

TU Delft. Verliefde Verliefde received the kreeg €10,000 een bedrag award van for his

naarthe de elimination kwantificering van de eliminatie van fies of pathogens during water

€ 10.000,thesis: “Rejection toegekend of organic voor zijn micropollutants proefschrift by

ziekteverwekkers tijdens de waterzuivering treatment.

Rejection high pressure of organic membranes micropollutants (NF/RO).” by high

Prof. dr. W. (Wim) van Vierssen, directeur van

Patrick Bäuerlein was awarded his doctorate

pressure membranes Verliefde was selected (NF/RO). the winner Verliefde because is als of

KWR, is per 1 januari 2009 benoemd tot deel-

Patrick Bäuerlein promoveerde opUniversity 30 oktoberof on 30 October 2009 at Eindhoven

the winnaar exceptional gekozen level vanwege of his scientific zijn uitzonderoutput:

tijdhoogleraar Science System Assessment bij

2009 aan dewith TU Eindhoven met het proefschrift Technology a thesis entitled “Ionic liquids

15 lijke peer-reviewed aantal wetenschappelijke journal publications producties, and

de afdeling Watermanagement aan de TU Delft.

– Are they salts? bijD. Vogt. –Ionic Are liquids they worth theirworth salts?”their under Prof.

15 conference 17 peer-reviewed proceedings. journal publicaties Subsequently, en

Microbioloog prof. dr. G.J. (Gertjan) Medema,

prof.dr. D. Vogt. Sinds 1 september 2009 werkt hij Since 1 September 2009, he has been working as

17 conference Verliefde worked proceedings. for KWR’sVerliefde Wastewater heeft and

MT-lid en hoofd van de kennisgroep Water-

als wetenschappelijk bij KWR in de Scientific Researcher onderzoeker in KWR’s Water Quality &

vervolgens Reuse Team, gewerkt amongals other onderzoeker places, at voor the Unesco het

kwaliteit en Gezondheid, is met ingang van

kennisgroep Waterkwaliteit Health Knowledge Group. en Gezondheid.

KWR-team Center for Membrane AfvalwaterScience & Hergebruik and Technobij onder

1 oktober 2009 benoemd tot deeltijdhoogleraar

Jan Post received his doctorate, cum laude,

andere logy at the het University Unesco Center of New for South Membrane Wales in

Water & Gezondheid bij de afdeling Water-

Jan Post promoveerde op 3 on november 20092009. cum from Wagening University 3 November

Science and Sydney; today Technology he works at aan Delft de University University of

management van de TU Delft.

laude met is het proefschrift Blue Energy. Electricity His thesis entitled “Blue Energy. Electricity

of New South Wales in Sydney en werkt nu Technology.

Production from Gradients by by Reverse ElecProduction fromSalinity Salinity Gradients Reverse

aan de TU Delft.

trodialysis bij prof.dr. C.J.N. aan Electrodialysis” and he was Buisman supervised byWageProf.

een bijzondere milestones in their mijlpaal careers in hun in 2009: carrière:

Benoemingen Appointments

and polymers; surface reversibility activity.” and surface activity.

aan het Technologisch Topinstituut Wetsus in at Wetsus, Centre of Excellence for Sustainable

Legionella Award microbiologist, Prof. Dick van der Kooij Legionella-Award voor microbioloog prof. dr. ir. Dick van der Kooij Because of his “many years of outstanding

Bas Hofs, Scientific wetenschappelijk Researcher onderzoeker in the Water in de

Leeuwarden. Sindsin1 september 2009 werkt Jan Water Technology Leeuwarden. Since 1

Vanwege zijn “jarenlange, voortreffelijke scientific research,” microbiologist, Prof. D.

kennisgroepKnowledge Technology Watertechnologie, Group, on promoveerde 20 January

Post als teamleider Drinkwaterbehandeling in September 2009, Jan Post has been working as

wetenschappelijke heeft micro(Dick) van der Kooijonderzoek” received the Legionella

op 20 januari 2009, received2009 his doctorate aan de Wageningen from Wagening

de kennisgroep Watertechnologie. Team Leader, Drinking Water Treatment in the

bioloogfrom prof.the dr. Stichting ir. Dick van der Kooij de Award Veteranenziekte

University under the supervision of Prof. M.A.

Water Technology Knowledge Group.

Legionella-Award ontvangen van de The Stichting [Legionnaires’ Disease Foundation]. award

Promoties Doctorates

ningen Universiteit. Het onderzoek vondout plaats C.J.N. Buisman. The research was carried

Veteranenziekte. werdCongress uitgereikt was made during De theAward Legionella tijdens het Legionella entitled “Where do weCongres stand 10Waar yearsstaan afterwe 10 jaar na Bovenkarspel? Medici waterexperts Bovenkarspel? Physicians anden water experts in in debat dat op 1was oktober plaatsvond inin debate,” which held2009 on 1 October 2009 De tweejaarlijkse LegionellaAmersfoort. The biennial Legionella Award is Award is bestemd voororeen persoon that of has intended for a person institution instelling die zich bijzonderinverdienstelijk heeft been specially meritorious the promotion gemaakt voorabout de bewustwording rond het of awareness Legionella. Thanks to his onderwerp Legionella. Dick van Kooij world heeft research, Dick van der Kooij has der acquired door zijnand onderzoek wereldwijd eenspeaker and renown is a much sought-after grote naam opgebouwd en hij is een veelgeadvisor. vraagd spreker en adviseur. Wim Hijnen

Patrick Bäuerlein

Jan Post

KWR 2009

KWR in society de maatschappij

methode means of is removing om geneesmiddelen medicines. Ate removal verwijderen. rate of Bij de gemeten >85% was recorded geneesmiddelen for the medicines werd een measured, verwijde-even ring >85% when the charcoal gezien, ook hadbij already kool die seen al langer a lot ofwordt use. gebruikt. The pilot was successfully rounded off. In the 2009 De pilotyear, school is succesvol more than afgerond. 70 students Ruimdid 70 leerlingen a profile hebben in hettogether work-project schooljaar with 2009 30een different profielwerkstuk water gemaakt in samenwerking organisations from the Utrecht met 30 Region. verschillende In 2010, waterorganisaties the project will be rolled uit de out regio more Utrecht. widely Het inproject the wordt in 2010 breder in Nederland ingezet. Netherlands.

Marieke, Eveline and en Floor Floorvan hetthe of Stedelijk Stedelijk Gymnasium Gymnasium Johan

Educatie Education

Johan van Oldenbarnevelt van Oldenbarnevelt uit Amersfrom Amersfoort foort doen onderzoek do research voor forhun their profile profielwerkstuk work-project bij KWR at KWR.

Pilot profile profielwerkstukken work-projectsininde the watersector water een succes! sector a success! KWR took deed part mee in aan the het Ikonderzoekwater.nl pilotproject Ikonderzoekpilot water.nlwhich project, dat scholen, bringsleerlingen together schools, en waterorganisaties students uit de and water Regio organisations Utrecht bij elkaar from the brengt Utrecht voor Region profielwerkstukken for profile work-projects over water.about Het profielwerkstuk water. These projects is een verplicht are an obligatory onderdeel component van het examenprogramma. of the students’ exam Een uitgelezen kans programme: an excellent om scholieren opportunity kennis te to laten acquaint maken met en tewith students interesseren – and getvoor them deinterested watersector! in –Drie the

Bosatlas Ondergronds Nederland

leerlingen water sector! vanThree het Stedelijk studentsGymnasium from the Stedelijk Johan van

Bij de On 22 June afsluiting 2009,van at the hetconclusion Internationale of theJaar International van de

Oldenbarnevelt Gymnasium Johan uitvan Amersfoort Oldenbarnevelt onderzochten in Amersmet

Aarde Year ofpresenteerden Planet Earth, the Noordhoff publisher Uitgevers Noordhoff en UitgeLijn43 op

KWR het foort researched vraagstuk with “Help, KWRerthe zit theme: prozac in “Help! ons There’s water!”.

22 juni vers and 2009 Lijnde 43 Bosatlas presentedvan theOndergronds Bosatlas Ondergronds Nederland.

Het project Prozac in the werd water!” vanuit TheKWR project begeleid was supervised door Minne for

Dertig kennisinstellingen, Nederland [Bosatlas Underground overheden Netherlands]. en bedrijven

Heringa, KWR by Minne WolterHeringa, Siegers en Wolter KeesSiegers Roest. and Kees

werkten Thirty knowledge mee aan deze institutions, 96 pagina’s governments tellende atlas andvol

De leerlingen Roest. The students hebben immersed zich verdiept themselves in de watercyclus into the

kaarten, beelden companies worked entogether grafieken onover thishet 96-page best onderatlas full

en hoecycle, water geneesmiddelen and into thevia question het rioolwater of how medicines in het

zochte of maps, stukje pictures vanand de aarde. graphics KWR about droeg the niet best alleen resear-

drinkwater can end up in kunnen drinking komen. waterDaarna through hebben sewerage ze zelf

bij aan ched small de financiering, piece of the Earth. maar leverde KWR not onder only leiding contri-

urine verzameld, water. Then they themselves aan een deelcollected daarvan urine, een geneesadded a

van JantoWillem buted the financing, Kooiman, but, teamleider under theGeohydrologie, leadership of

middel toegevoegd medicine to part of it, en and de monsters then filtered vervolgens the samples

ookWillem Jan inhoudelijke Kooiman, bijdragen Team Leader, in de vorm Geohydrology, van tekst en

met kool with charcoal gefiltreerd to seeom whether te ziencharcoal of kool een is a goede good

illustraties. made contributions in way of texts and illustrations.

Voorlichting Information

Dag KWR Open Day Ecotuin tories, the werden Test Farm goed and bezocht the Eco-garden – er zijn zelfs were extra well rondleidingen attended – extra ingelast. tours had De even zalento waren be added. goedThe gevuld au-

KWR Open Day Dag during tijdens national landelijke October Oktober Month ofKennismaand Knowledge

voor ditoria dewere Mini-full en for Maxi-colleges the Mini and over Maxi onderwerpen lectures about

Zaterdag On Saturday, 10 oktober 10 October 20092009, organiseerde KWR, forKWR the first voor

kinderen special Water maakten Classtijdens exposed dechildren specialeto Waterles the unknown kennis

het eerst time in years, sindsorganised jaren een an Open Open Dag Day voor foreen thebreed general

met world deofonbekende water. Thewereld visitorsvan rewarded water. De thisbezoekers first KWR

publiek.This public. Hiervoor was done is aangesloten in the context bij de of the landelijke national

beoordeelden Open Day withdeze a score eerste of 8! KWR Open Dag met een 8!

als subjects gesprongen like burst waterleidingen water mains of and Legionella. Legionella. Jonge The

Oktober Month October Kennismaand of Knowledge, die bezoekers in which eenvisitors maandare lang een kijkje offered, over in de thefascinerende period of a month, wereld avan glance wetenschap into

Postdoc-event Postdoc event

en technologie the fascinating biedt worldbij of circa science 800 and (onderzoeks)insteltechnology in

Twintig postdoc Twenty postdockandidaten candidatesvan from vijf five verschillende different univer-

lingen,800 about bedrijven, (research) universiteiten, institutions,science companies, centra en

universiteiten sities and Wetsus en Wetsus participated namenin deel theaan postdoc het postevent

sterrenwachten universities, science in heel centres Nederland. and observatories De Oktober Ken-

doc-event on 14 Aprilop 2009. 14 april After 2009. a short Na een introduction, korte introductie several

nismaand all over theisNetherlands. sinds 1994 een October begrip.Month of Know-

vertelden young staff enkele members jongespoke medewerkers of their experiences over hun ervaat

ledge has existed since 1994.

ringenThe KWR. bij KWR. candidates Vervolgens werewerden then divided de kandidaten into three

De KWR Open Dag trok maar liefst 426 bezoekers

verdeeld over knowledge groups de driefor kennisgroepen the matchmaking voor het part, matchin

uit diverse KWR’s Open doelgroepen: Day attracted mensen as many uitas de426 buurt, visitors maar

makingonderdeel. which the candidates Hierin told vertelden the KWRdeteam kandidaten leadersde –

ook van from various ver, mensen target groups: van waterbedrijven, people from nearby, scholieren,

teamleiders briefly and to van the KWR point kort – about en bondig themselves over zichzelf and about en

studenten, people fromouders far away, metpeople (kleine) from kinderen, water companies, mensen die

overresearch the het onderzoek they had datconducted zij als promovendus as doctoral hadden students.

bij bedrijven pupils, students, in deparents buurt werken, with (small) familieleden, children, etc. people

uitgevoerd. Then they were Vervolgens given akregen presentation zij een toelichting on the challenop de

Ruimwork who zestig inenthousiaste companies inKWR-medewerkers the neighbourhood, zorgden family

uitdagende ging research onderzoeksplannen plans of the knowledge van de group. kennisgroep.

voor een boeiend members, etc. More programma. than 60 enthusiastic De meeste bezoekers KWR staff

Na een After a tour rondleiding of the laboratories door de laboratoria and theen test de facility, proefhal

namen deel members ensured aan twee an exciting of drie onderdelen programme. vanMost het

sloot directeur Managing Director Wim Wim van Vierssen van Vierssen de bijeenkomst closed theaf.

omvangrijke visitors participated programma. in two Inor het three Science elements lab konden of the

De postdockandidaten gathering. The postdocwaren candidates enthousiast were enthusiastic over het

extensive diverse zeer programme. verschillende In the proefopstellingen Science lab, a variety bekeken of

event en about the vonden event het andleuk thought een ‘kijkje it great in de to keuken’ be allowed te to

very worden. different De rondleidingen test set-ups could door de be Microbiologische observed. The tour

mogen “take a look nemen. in the Inmiddels kitchen”. doen In the enkele meantime, kandidaten a few

around en Chemische the Microbiological Laboratoria, de and Proefboerderij en Chemical laborade

onderzoek bij candidates are KWR. now conducting research at KWR.

Ride for the Roses

KWR 2009

Alumnibijeenkomst Alumni reunion

Sponsoring KWR-Wielerteam KWR Cycling Teamkoerst rides along mee in in Ride thefor Ride thefor Roses the Roses

55 former (oud)directeuren CEO’s

Social involvement Maatschappelijke JCI Challenge a success for Giving betrokkenheid

Wielerteam Team represented vertegenwoordigde all levels of thealle organisation. lagen van de On

Back and the KWR team JCI voor The Challenge JCI Challengesucces is a project of the Junior Chamber Giving Back en KWR-team International, a worldwide federation of Young

organisatie. Sunday, 30 August, Het team thevan team negen of nine enthousiaste enthusiastic KWR-

De JCI Challenge een project vanunder de Junior Professionals andis“Entrepreneurs” the Chamber age

medewerkers KWR staff members, nam zondag took part 30 augustus in the Ride deel foraan theRide

International – een wereldwijde federatie van Young of 40. The JCI is active in areas like personal deve-

for the and Roses, Roses covered en reed the een 100 afstand kilometre van 100 course kilometer in the

professionals en ‘Entrepreneurs’ tot 40involvement jaar. De JCI zet lopment, business networking, social

in de Lingewaard Lingewaard near Nijmegen. bij Nijmegen. Ride Ride for the for the Roses Roses wasis

zich international in op gebieden als persoonlijke and contacts. In 2009,ontwikkeling, JCI Amsterdam

van oorsprong originally an initiative een initiatief of Lance vanArmstrong. Lance Armstrong. The De

zakelijke the netwerken, maatschappelijke betrokkeninitiated JCI Challenge: a project that combines

sponsoropbrengsten sponsor receipts are directed komen volledig entirelyten to the goede Dutch aan

heid en internationale contacten. JCI Amsterdam socially-responsible entrepreneurship with a compe-

KWF Kankerbestrijding. Cancer Society.

is in 2009 met of detraining JCI Challenge: een project tition and gestart an element and coaching,

Van directeur From director tot to mail-room medewerker staffer: postkamer: the KWR het Cycling KWR

dat maatschappelijk ondernemen through projects for averantwoord charitable cause in Amsterdam.

Netwerken Networks

combineert met een competitie en een element van The charitable cause of the winning team received training coaching, via projecten voor een goed € 10,000.en KWR sent a team of four young staff doel in Amsterdam. Het goede doel van hetfrom winnende members. Together with the young people

KWR Alumni Alumnibijeenkomst reunion

team kreeg 10.000, Vanuit KWR een Giving Back,€the team-.collected overwas € 700 byteam selling

De afgelopen Over the past 30 30 jaar years, hebben many veel people mensen have worked gewerkt bij

afgevaardigd van vierofjonge medewerkers. Zij haalden empty water bottles the “Neau” brand, with the

Kiwa at Kiwa Speurwerk, Speurwerk, Kiwa Kiwa Onderzoek Onderzoek enen Advies Advies enand het

met jongeren Back ruimwith € 700, op door message to fillvan andGiving refill the bottle tap- water,

huidigeKWR. today’s KWR.Many Veel van of them hen hebben continued huntheir carrière careers ver-

lege waterflesjes van het merk Neau te verkopen thus making it unnecessary to consume mineral met

volgd at water bij companies, een waterbedrijf, waterboards, waterschap, consultancies adviesbureau

de boodschap het flesje te vullen én te team hervullen water in (expensive) bottles. The KWR was met

of soms or, sometimes, een heel inandere an entirely organisatie. differentDe organisation. gezamenlijke

kraanwater, wat het overbodig maakt bronwater praised by the jury. The first prize however went toin

bandcommon The blijft echter bondaltijd. however In het always tekenremains. van verbinden, Under

(dure) flessen te consumeren. Het KWR-team the Jonge Ambtenaren Network that came upkreeg with an

verhalen the banner vertellen of connecting, en vooruit telling kijken, stories organiseerde and looking

lovendefor reacties van de jury. De eerst prijs ging echter action the Film Museum.

KWR daarom ahead, KWR therefore op 8 juli 2009 organised de eerste the first KWRKWR AlumnibijAlumni

naar het team Jonge Ambtenaren Netwerk dat een

eenkomstfor Reunion voor ex-staff. oud-medewerkers. It was a lively reunion Het wasof een more spran-

actie bedacht voor het Filmmuseum.

kelend than 100 weerzien old and tussen 50 newruim KWRhonderd colleagues. oude After en vijftig a nieuwe KWR-collega’s. number of warm greetings, Na vele director warme Wim begroetingen van Vierssen gaf directeur gave a short glimpse Wim van into Vierssen the future een korte whilevooruitblik ex-director en blikte Wim van oud-directeur de Meent looked Wim back. vanThere der Meent followed terug. a lot Daarna of catching werd uperand volop networking. bijgepraat en genetwerkt.

Tailor-made Maatwerk van work monsterbots from monsterbots totmembrane to membraaninstallaties installations Nieuwe New technology technologie anden innovative innovatieve solutions oplossingen are born beginnen in the minds in het of scientists. hoofd vanInwetenschappers. the work place they In de then werkplaats transform them veranderen into tangible, ze dat applicable in tastbare, techniques. toepasbare techniek. At KWR, Harry Bij KWR van Wegen zetten Harry and Sidney van Wegen Meijering en Sidney transMeijering form such scientific zulke wetenschappelijke brainwaves intodromen operational om in equiwerkende pment. Notapparatuur. an easy job,Geen because eenvoudige what works klus,inwant theory wat bumps in theorie into obstacles werkt, in ondervindt practice. “Although vaak nog praktische many ideas hindernissen. begin as simple, “Veel theyideeën ultimately beginnen resulteenvoudig, in equipment maar leiden that has uiteindelijk to meet a wide tot apparaten variety of requirements,” die aan uiteen-as lopende Sidney knows. eisen moeten “From small voldoen,” set-ups weet to large Sidney. membrane “Van kleine installations, opstellinkjes or seven-meter-high tot grote membraaninstallaties resin columns and

Sidney Meyering (l) and Harry van Wegen (r):

of theharskolommen connected pumping van zeven and control meter hoog systems.” en de daarbij

“From scientific brainwave

behorende pompen en besturingen.”

Monsterbot Monsterbot In 2009, for example, the two men, working with

into operational equipment.”

In 2009 maakten bijvoorbeeld samen geogeochemist DiegozeBustos Medina, built met a apparatus chemicus Diego from Bustos Medina eenwells, apparaat omthey to take samples groundwater which monsterscalled te nemen uit grondwaterputten, lief tenderly the “monsterbot” – a play ondat theze Dutch “de monsterbot” hebben genoemd. Diego onderzoekt word for “sample”: monster. Diego studied the reason hoe het komt dat putten verstopt raken; hij wilde why wells sometimes getsoms clogged. He wanted to be monsters kunnen nemen wand vanclogged verstopte able to take samples fromvan thede walls of the putten. Harry: “Insays allereerste instantie wastohet idee the om wells. “Initially,” Harry, “the idea was scrape

Puzzelen Puzzle-solving

met een bakje aan vijftig meter kabel, de wall withsoort a kind of small bowl at the end of alangs 50 meter

“En dan “And you’re bennot je erout nog ofniet,” the woods vult Sidney yet,” adds aan.Sidney. “Je rijdt

wand te schrapen om aanslag te verzamelen. cable, and in this way collect the deposit sample. But

niet overal “You can’t drive, zomaar just met likeeen that, autootje in yournaar smalleen carput up en to a

Maar de uiteindelijke monsterbot kan afstandsthe eventual monsterbot – operated bymet remote control

je hebt well. And er there ook niet is not altijd always een energievoorziening a power source available. bij

zesdifferent verschillende monsters die –bediening can take six samples, whichnemen, are enclosed

de hand. That’s why, Naast besides de monsterbot the monsterbot, zelf hebben we also we needed dus ook

compartimenten worden in hermetisch hermeticallyafgesloten sealed compartments, because no

een a generator aggregaat andena een compressor. compressor Thenodig. monsterbot Met een is lier

bewaard geen zuurstofto ofget water meer bij mag oxygen oromdat waterer can be allowed in. For this, we

wordt dewith lowered monsterbot a winch,in together de put neergelaten, with a camera, samen a

komen. hebben we system een bijzonder kleppencame upDaarvoor with a special valve that prevents the

met een lamp, a depth camera, gauge een and lamp, a pump een dieptemeter – which is used en een to

systeemfrom bedacht, voorkomt dat monster sample beingdat contaminated byhet other materials.

pomp om pump out loskomend material from materiaal the wallvan that dehas wand come weg loose, te

wordt vervuild met andere materialen. Zowel openen The sample cylinders are maintained open as well as

pompen so that the zodat water hetdoesn’t water niet become troebel turbid. wordt. In this Zo kun way,je

als gesloten van de monstercilinders gaat closed usinghouden air pressure. Hydraulics was no option:

monsters you can take nemen samples tot ongeveer at a depth45 ofmeter downdiepte.” to about 45

met luchtdruk. geen optie: er mag oil should neverHydraulica be allowedwas to leak into a well field

Het ontwikkelen metres.” The development van de monsterbot of the monsterbot was een was leuke an

nooit olie in een puttenveld voor We de drinkwabefore thelekken collection of drinking water! had to use

uitdaging,challenge, enjoyable vooral vanwege particularly de ingewikkelde given the compliomstan-

terwinning! We moesten kunststof gebruiken omdat synthetic material because metal can, for example,

digheden cated circumstances en eisen. Harry: and requirements. “Het puzzelen “Puzzling om aan alover die

metaal de van bijvoorbeeld decontent ijzergehaltes disturb themeting measurement of the iron in the

voorwaarden how to meet all te those voldoen, requirements blijft toch het is what leukste is the aan

van de monsters Wielen met schoksamples. Wheels kan withverstoren. shock absorbers guide the

ons werk.” most fun in our work.”

brekers geleiden dethe monsterbot langs putwand monsterbot along well wall to the de right depth, so naar the de juiste diepte, zodat apparaat richeltjes that apparatus can passhet by small ridges and can kan passeren en tegen een stootje kan. Dankzij dat handle the bumps. Thanks to this system, the appasysteem is het apparaat geschikt voor putten van ratus is suitable for use in wells ranging in average 300 millimeter tot 600 millimeter doorsnee.” diameter from 300 to 600 millimetres.”

KWR 2009

Werken bij Working at KWR KWR Eind At the 2009 end waren of 2009erthere 167 mensen were 167 inpeople dienst working bij KWR:

Staff member strevende CAO diesurvey medewerkers veel flexibiliteit biedt

108KWR: at mannen 108 men en 59and vrouwen. 59 women. Het aantal The percentage vrouwelijke of

In June 2009, a staff member survey was conducted, in de secundaire arbeidsvoorwaarden.

werknemers female staff members is daarmee thus 35%, stands gelijkat aan 35%, 2008. the same

receiving, at 89.4%, a very high level of response.

In 2009 as in 2008. verlieten Duringenkele 2009,mensen some people KWR.left Maar KWR er while

Medewerkersonderzoek The results were discussed in workshops on a team/

kwamen 32 new staff ookmembers 32 medewerkers were hired. nieuw There in dienst. were eight

In juni 2009 is er een medewerkersonderzoek department basis, where they were translated into

Het aantal niet-Nederlandstalige non-Dutch-speaking staff members medewerkers in 2009 – they in

gehouden. Deaimed respons zeer hoog met 89,4% action points atwas improving problem areas.. The

2009 bedroeg come from Colombia, 8, afkomstig Germany, uit Colombia, England, Greece, Duitsland,

In een aantal workshops zijn desurvey uitkomsten perlevel positive points revealed by the were the

Engeland,Spain, Portugal, Griekenland, CanadaPortugal, and South Spanje, Africa.Canada en

team/afdeling besproken enand vertaald naar actieof mutual respect and trust, the opportunities

Zuid-Afrika.

punten waarmeeof knelpunten kunnen worden for development skills and knowledge for indivi-

The quality of our work is determined by people. At

verbeterd. Goede punten het onderzoek dual staff members. Over die theuit year ahead, the areas

Mensen KWR we zijn givebepalend our staff members voor de kwaliteit the space van toons initiate werk.

naar vorenattention kwamen,will zijninclude het onderlinge respect en of to receive the strengthening

KWRgive and geeft shape medewerkers to creativede and ruimte innovative om creatief research. en

vertrouwen en dewithin mogelijkheden voor ontwikkeling communication the organisation and inter-

innoverend Scientific quality, onderzoek communication te initiëren skills en vorm andteattengeven.

in vaardigheden en kennis voor de individuele departmental collaboration.

Wetenschappelijke tiveness to knowledge kwaliteit, transfercommunicatieve are key qualities of

medewerker. Het komende jaar wordt aandacht

vaardigheden KWR’s staff. en aandacht voor kennisoverdracht zijn

Corporate Governance Code gegeven aan onder andere het versterken van de

belangrijke eigenschappen van KWR-medewerkers.

KWR incorporates, whenever applicable, the premises communicatie binnen de organisatie en de

KWR stimulates the personal development of its staff

and best practices of the Dutch Corporate Goversamenwerking tussen afdelingen.

KWR stimuleert members. They are de able persoonlijke to remain ontwikkeling up to date with van the

nance Code. In 2009, KWR developed its own Code

medewerkers. latest developments Vakinhoudelijk in their specialties blijven zijby opparticide hoogte

Corporate Governance of Conduct that applies to all Code staff members in their

door deelname pating in congresses aan congressen and symposia. en symposia. And they Met can

KWR hanteert voor zover van toepassing de uitgangsmutual relations and in those they have with clients.

opleidingen develop theiren knowledge trainingenand kunnen personal zij hun skills kennis through en

punten encan best Nederlandse CorpoThis code bepractices found onvan thede KWR website. As a

persoonlijke education and vaardigheden training. ontwikkelen.

rate Governance Code. heeft in 2009 een eigen complement, KWR alsoKWR conforms, wherever appligedragscode ontwikkeld dieCode geldtof voor alle medewercable, with the Netherlands Conduct for

Promovendi Doctoral anden post-doctoral postdocs candidates

kers onderling en inas hun contacten Scientific Practice, established bymet theopdrachtVSNU

Postdocs and Doctoral en promovendi post-doctoral worden candidates bij KWR areingezet brought

gevers. Deze is vinden op de KWR-website. In (Association of te Universities in the Netherlands).

voor KWR into versterking to strengthen van hetour wetenschappelijk scientific research. onderzoek. In

aanvulling op deze gedragscode conformeert KWR

In 2009 2009, 15 waren doctoral er and 15 promovendi 3 post-doctoral en 3 postdocs students aan worked het

zich daar waar van toepassing aan de ‘Nederlandse

werk.Their here. Dit isactivities binnen het areeigen conducted KWR-onderzoek, in the context hetof

Gedragscode Wetenschapsbeoefening’ zoals opge-

toegepaste KWR’s own research, bedrijfstakonderzoek the applied research BTO, hetprogramme samenwer-

steld door de VSNU (Vereniging van Samenwerkende

kingsproject BTO, the jointbinnen projecthet within technologische Wetsus, or the topinstituut Dutch

Nederlandse Universiteiten).

watertechnologie research programme of het Knowledge Nederlandse for Climate. onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat.

Collective Agreement CAO Since 1 January 2009, KWR has been a member of the Sinds 1 januari 2009 is KWR lid van de CAO voor de Collective Agreements for Water Companies (CAOWaterbedrijven (CAO-WWb). 2009 isan eragreeeen WWb). In late 2009, all partiesEind approved nieuwinprincipe-akkoord goedgekeurd door ment principle which came into force on alle 1 August partijen dat met ingang 1 augustus 2009 van 2009. This agreement in van principle contains many kracht is geworden. principe-akkoord veel new elements whichDit will be implementedbevat in 2010 nieuwe die ina2010 2011 worden and 2011.elementen These make for veryen progressive Collective geïmplementeerd. Daarmee is het eena zeer vooruitAgreement that offers staff members great deal of flexibility regarding fringe benefits.

Organisatie Organisation

Directie en Director and Management Management Team Team (MT) (MT)

Raad van Commissarissen Supervisory Board (RVC)

• Director Prof. dr. W. and (Wim) Management van Vierssen, Team Directeur (MT)

De Raad KWR’s Supervisory van Commissarissen Board consists van KWR of: wordt

• W. Ir. J.A. (Wim) (Jos)van Boere, Vierssen, HoofdManaging Kennisgroep Director

gevormd • Chairman: door: D. Luteijn, director/supervisor (1943)

• J.A. Watertechnologie (Jos) Boere, Head, Water Technology

• First Voorzitter: Ir. D.Luteijn, directeur/toezichthouder appointment: 16-11-2006;

• Knowledge Dr. ir. M.J.M.Group (Michiel) Hootsmans, Hoofd

benoeming: 16-11-2006; benoemd tot (1943) Eerste appointed until 01-07-2010.

• M.J.M. Kennisgroep (Michiel) Watersystemen Hootsmans, Head, Water Systems

01-07-2010.R.G. Campen, former Chairman of the • Secretary:

• Knowledge Prof. dr. G.J. (Gertjan) Group Medema, Hoofd Kennisgroep

• Executive Secretaris:Board, Ir. R.G. Campen, DHV (1946).voormalig voorzitter

• G.J. Waterkwaliteit (Gertjan) Medema, & Gezondheid Head, Water (tot 31-12-2009) Quality & Health Knowledge Group (until 31-12-2009)

Raadappointment: van Bestuur16-11-2006; DHV (1946) First Eerste benoeming: 16-11-2006; benoemd tot 01-07-2010. appointed until 01-07-2010.

Aandeelhouders Shareholders De Nederlandse drinkwaterbedrijven zijn de

Members Leden:

The Dutch drinking companies aandeelhouders vanwater KWH Water B.V.. are the share-

• Ch.P. Bruggink, former memberlid ofvan thede Executive Dr. Ch.P. Bruggink, voormalig raad van

holders of KWH BV. KWR is the KWR Water B.V. Water is het enige bedrijf in only dezecompany holding. in

Board, Vitens NV (1946) bestuur van Vitens N.V. (1946)

this holding company.

First 29-06-2006;benoemd Eerstappointment: benoeming: 29-06-2006; tot 01-07-2011; appointed 01-07-2011; stepped down 01-07-2009. afgetredenuntil 01-07-2009. • P. Jonker, Director, Dunea, and Chairman, Water Drs. P. Jonker, directeur Dunea en voorzitter WerkCompany Employers’ Association (WWb) geversvereniging Waterbedrijven WWb (1950) First appointment: Eerste benoeming: 29-06-2006; benoemd tot 01-07-2011. until • appointed Prof. dr. ing. S.01-07-2011. Schaap, voormalig dijkgraaf • S. Schaap, Dike Reeve, Waterboard Grootvoorzitter Salland, Waterschap Groot Salland en voormalig and Unie van Waterschappen (1946) UnieChairman, van Waterschappen (1946) First appointment: Eerste benoeming: 01-07-2008; benoemd tot 01-07-2012. appointed until 01-07-2012.

KWR 2009

Wetenschapsraad Scientific Council

Wetenschappelijke Scientific Advisory Council Advies Raad (SAC)(WAR)

Om A Scientific het wetenschappelijke Council has been gehalte established van detowerkzaamtest the

De Wetenschappelijke The Scientific Advisory Advies CouncilRaad (SAC) (WAR) provides van KWR

heden vancontent scientific KWR teof toetsen, KWR’s activities. is een Wetenschapsraad The Scientific

geeft de directie management with gevraagd requested en ongevraagd and unrequested adviesadvice over

ingesteld. Council is made De Wetenschapsraad up of principal scientists bestaat uit working principal

hetthe on onderzoeksprogramma institute’s research programme. van het instituut. The members De

scientists at KWR. Each die bij member KWR in ofdienst the Council zijn. is responsible

leden of the van SACde areWAR specialists zijn deskundigen in the different op defields verschilof

Elk his for lid is orverantwoordelijk her own field of activity. voor zijn They eigen arewerktogether

lende werkgebieden KWR’s activities – together, van KWR. they Samen cover bestrijken the entire zij

veld. Zij zijn for responsible gezamenlijk determining verantwoordelijk our strategic research voor het

het gehele range of KWR’s werkveld research van activities. KWR.

bepalen over the van longhet term, strategisch and for guaranteeing onderzoek binnen the scienhet instituut tific quality opof deall lange research termijn activities. en voorIn het this borgen way, the

Samenstelling The SAC members WARare: 2009:

van de wetenschappelijke scientific quality and reputation kwaliteit of KWR van alle is preserved. onder-

• L.J. Drs.Halvers L.J. Halvers (Chairman), (voorzitter),

zoekswerkzaamheden. The Scientific Council covers Op deze all the manier essential worden aspects de wetenschappelijke of the research areas kwaliteit that KWR enisreputatie engagedvan in. The KWR beschermd. members of De theWetenschapsraad Scientific Councilbestrijkt bear responsibility alle essentiële for the aspecten research. van de onderzoeksgebieden waarop KWR werkzaam is. De leden van de Wetenschapsraad Scientific Council members: dragen verantwoordelijkheid voor het onderzoek. • Prof. G.J. (Gertjan) Medema; Samenstelling Water and health; Wetenschapsraad: Chairman, • Scientific Prof. dr. G.J. Council; (Gertjan) Medema; • Prof. Water D.&(Dick) gezondheid, van der Kooij;

member lid van deofadviesraad the Advisory voor Council wetenschapsfor Science enand Technology technologiebeleid Policy (AWT); (AWT); • Prof. Prof. B. dr.Brunekreef, ir. B. Brunekreef, directeur van het Director, InstituteInstitute for Risk Assessment for Risk Assessment SciencesSciences (IRAS) en (IRAS) hoogleraar and Professor Milieu-epidemiologie; of Environmental Epidemiology; • Prof. Prof. C.J.N. dr. ir. C.J.N. Buisman, Buisman, Scientific wetenschappelijk Director, directeur Wetsus, Centre Wetsus/Technologisch for Excellence for Sustainable Top Instituut Water Watertechnologie; Technology; • Prof. Prof. W. dr.Kühn, W. Kühn, Director, directeurWater TechnologieZentrum Technology Centre Wasser (TZW), (Duitsland). Germany.

Microbiological voorzitter Wetenschapsraad; stability/activity; • Prof. Prof. M.C.M. dr. ir. D.(Mark) (Dick) van der Loosdrecht; Kooij; Environmental Microbiologische biotechnology; stabiliteit/activiteit; • M.M. Prof. dr. (Maarten) ir. M.C.M. Nederlof; (Mark) van Loosdrecht; Water Milieubiotechnologie; treatment and distribution; • Prof. Dr. ir.P.J. M.M. (Pieter) (Maarten) Stuyfzand; Nederlof; Geochemistry Waterbehandeling and hydrology; en distributie; • Prof. Prof. W. dr.(Wim) P.J. (Pieter) van Vierssen; Stuyfzand; Knowledge Geochemiemanagement; en hydrologie; • Prof. Prof. P. dr.(Pim) W. (Wim) de Voogt; van Vierssen; Chemical Kennismanagement; water quality; • J.Prof. (Jan) dr.Vreeburg, P. (Pim) de Voogt; Distribution; Chemische waterkwaliteit; • Prof. Dr. ir.J.P.M. J. (Jan) (Flip) Vreeburg, Witte; Ecology. Distributie; • Prof. dr. ir. J.P.M. (Flip) Witte; Ecologie.

Ondernemingsraad Works Council (WC) (OR) • J.C. Ing.van J.C.Ravestijn van Ravestijn (Chairman) (voorzitter) • A.F. A.F. van van Dam Dam (Vice-Chairman) (vice-voorzitter) • P.W.M.H. Dr. ir. P.W.M.H. Smeets Smeets (Secretary) (secretaris) • G.M.E. G.M.E. van van Beusekom Beusekom (Official (ambtelijke Secretary) secretaris) • E.J.M. Ir. E.J.M. Blokker Blokker • E. Ing. Emke E. Emke • M.J.J. M.J.J. de de Graaf Graaf Oesterholt • F.I.H.M. Ir. F.I.H.M. Oesterholt

Financiënstatements Financial Geconsolideerde Consolidated balance balans sheet voorbefore winstbestemming appropriations perfor 31-12-2009 profit per 31-2-2009 Bedragenx x€ €1,000 Amount 1000

ACTIVA ASSETS

31-12-2009

31-12-2008

Vaste Assets Fixed Activa Materiëlefixed Tangible vaste assets activa

6.498 6,498

6.118 6,118

6,498 6.498

6.118 6,118

Vlottende Current assets activa Onderhanden Work in progress opdrachten Debiteuren Receivables Overige Other prepayments vorderingenand en overlopende accrued income activa

Liquide Cash and middelen cash equivalents Totaalassets Total activa

2.006 2,006

1.741 1,741

2.778 2,778

1.876 1,876

341

339

5.125 5,125

3.956 3,956

7.317 7,317

6.588 6,588

18.940 18,940

16.662 16,662

PASSIVA LIABILITIES Eigen vermogen Shareholders’ equity 155

155

Agioreserve Share premium reserve

Nominaalcapital Nominal kapitaal

7.763 7,763

Overige Other reserves reserves

1.770 1,770

519

379

500

Innovation reserveinnovatie Bestemde reserve Net income current year Resultaat lopend jaar

1,106 1.106

1,130 1.130

11,173 11.173

10,067 10.067

Provisions Voorzieningen Reorganisation Reorganisatie Pre-Flexible pension and retirement scheme Pre-FPU Long-service bonus Diensttijdgratificatie

101

103

159

334

178

1,340 1.340

849

Current liabilities Kortlopende schulden Payables Crediteuren Taxes and national insurance Belastingen en sociale lasten contributions Other debt and accrued liabilities passiva Overige schulden en overlopende

Total Totaalliabilities passiva

547

218

5,546 5.546

5,350 5.350

7,433 7.433

6,417 6.417

18,940 18.940

16,662 16.662

KWR 2009

Geconsolideerde Consolidated profit winstand en loss verliesrekening account 2009 2009 Bedragenx xâ&#x201A;Ź â&#x201A;Ź1,000 Amount 1000

Netto Net turnover omzet Mutatie onderhanden werk Movement in work in progress Overige bedrijfsopbrengsten Other operating

2009

2008

16.186 16,186

15.739 15,739

265

-329

773

1.259 1,259

17.224 17,224

16.669 16,669

Lonen en salarissen Salaries

7.164 7,164

6.880 6,880

Sociale lasten en pensioenpremies National insurance and pension contributions

1.807 1,807

1.693 1,693

Overige personeelskosten Other personnel expenses

1.031 1,031

1.138 1,138

Bedrijfsopbrengsten Total revenues

Afschrijvingskosten Depreciation

723

688

2.354 2,354

1.969 1,969

3.132 3,132 16.211 16,211

3.371 3,371 15.739 15,739

1.013 1,013

930

Rentebaten Interest income

200

FinanciĂŤle baten en lasten Net interest expense

200

1.106 1,106

1.130 1,130

Subcontracting Overige bedrijfskosten Other operating expenses

Bedrijfskosten Total operating expenses

Bedrijfsresultaat Earnings before interest and taxes

Netto resultaat Net income

Geconsolideerd Consolidated profit kasstroomoverzicht and loss account2009 2009 Bedragenx x€ €1,000 Amount 1000

2009

2008

1.013 1,013

930

688

Kasstroom Cash flow from uit operationele operating activities activiteiten Bedrijfsresultaat Earnings before interest and taxes Aanpassingenfor: Adjustments voor: - depreciation afschrijvingen

723

- provision dotaties voorzieningen allocations

254

- withdrawal onttrekkingen from aan allocations voorzieningen

-69

-67

- provision vrijval voorzieningen release

-29

- 21

Veranderingen Movement in working in werkkapitaal: capital: - in-/decrease toe-/ afnametrade handelsvorderingen account receivables - in-/decrease toe- / afnameaccrued overlopende income activa - in-/decrease toe- / afnamework voorraad in progress onderhanden werk

-902

-99

-2

-105

-265

285

- in-/decrease toe-/ afnametrade handelscrediteuren account payables

491

-729

- in-/decrease toe-/ afnametaxes belastingen and national en sociale insurance premies contributions

329

-65

- in-/decrease toe-/ afnameaccrued overlopende liabilities passiva

196

180

Kasstroom Cash flow from uit bedrijfsoperaties business operations

1.739 1,739

994

200

1.832 1,832

1.194 1,194

-1.103 -1,103

-949

- in-/decrease toe-/ afnamepension schulden debt pensioenen

Ontvangen Interest received interest Betaaldepaid Interest interest Kasstroom Cash flow from uit operationele operating activities activiteiten

-16

Kasstroom Cash flow from uit investeringsactiviteiten investment activities Investeringen Investment in in tangible materiële fixed vaste assets activa Desinvesteringen Disinvestment in tangible in materiële fixedvaste assets activa Kasstroom Cash flow from uit investeringsactiviteiten investment activities

Netto Net cash kasstroom flow

-1.103 -1,103

-949

729

245

KWR 2009

Aandeelhouders Shareholders KWR KWR

Termen en afkortingen Abbreviations BTO

Joint Bedrijfstakonderzoek Research Programme waterbedrijven of the Water Companies

DPW

Duinwateronderzoek Dune water companies voor Dunea, Dunea, PWN, PWN Waternet en Waternet

DWSI

Dutch Water Sector Intelligence

ETBE

Ethyl-tert-butylether Ethyl Tertio Butyl Ether

GIS

Geografisch Geoand Information Informatie technology Systeem

GWRC

Global Water Research Coalition

IWA

International Water Association

KvK

Kennis voorfor Knowledge Klimaat Climlate

LMB

LaboratoriumLaboratory Microbiology voor Microbiologie (LMB)

LMC

Laboratoria Materials Research voor Materialenonderzoek and Chemical Analysis en Chemische Laboratory analyse (LMC)

MTBE

Methyl-tert-butylether

NOM

Natuurlijk Natural organic organisch matter materiaal

OPIW

Onderzoeksprogramma Industry & Water Research Industrie Programme & Water

PBC PSCâ&#x20AC;&#x2122;s

Programmabegeleidingscommissie Programme Steering Committees

PBL

Planbureau voor Netherlands Environmental de Leefomgeving Assessment Agency

Q-PCR

Kwantitatievepolymerase Quantitative polymerasechain kettingreactie reaction

REACH-wetgeving

Registration, Evaluation, Evaluation and Authorization Authorization andof restrictions Chemicals;of CHemicals

RIVM

het Europese systeem tot registratie, testen en toelating van chemicaliĂŤn National Institute for Public Health and the Environment

RIVM SIMDEUM

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Simulatiemodel voor afnamepatronen watergebruikers

SIMDEUM SOCOPSE

Simulatiemodel voor afnamepatronen watergebruikers Source Control of Priority Substances in Europe

SOCOPSE Source Control of Priority Substances in Europe RIONED Foundation Urban Drainage in the Netherlands Stichting Rioned ST OWA

Koepelorganisatie voor de rioleringszorg Foundation for Applied Water Research

STOWA WSSTP

Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer Water Supply and Sanitation Technology Platform

WSSTP

Water Supply and Sanitation Technology Platform

KWR 2009

Contact Postadres Mailing address

Colofon Colophon

KWR Watercycle Research Institute Postbus P.O. Box 1072

Tekstand Text en redactie editing

3430 BB Nieuwegein

Afdeling Communicatie, Communications Department,

Nederland The Netherlands

KWR Watercycle Research Institute: Jody Hoogendoorn

Bezoekadres Visiting address

Nicoline Scholman

KWR Watercycle Research Institute

Gerda Sulmann

Groningenhaven 7

Met ondersteuning Supported by: van:

3433 PE Nieuwegein

(p. 12, (p.16, 12, 32, 16, 34, 32, 38, 34, 48, 38, 48, 50) 50) Peter Juijn Texts Teksten

Nederland The Netherlands T +030 31 30 6069 6069 511511

Vormgeving Design

F +030 31 30 6061 6061 165165

Arthur Wentzel

info@kwrwater.nl

www.kwrwater.nl

Fotografie Photography

Ymke Bartlema Utrecht handelsregister, Chamber of Commerce 27279653 27279653

Robert Goddyn

@2010 KWR Watercycle Research Institute

Beeldbewerking Image processing

Arthur Wentzel Allerights All rechten reserved. voorbehouden. Texts, lay-out, Teksten, lay-out,

afbeeldingen,scripts illustrations, scriptsand en andere other artikelen

Infographic (p. 7)

mogen niet articles mayworden not be copied gekopieerd or of anderszins

vof Unger-Kisman Vof

gereproduceerd otherwise reproduced en gedistribueerd and distributed zonder voorafgaande without prior written schriftelijke permission toestemming from van KWR Watercycle Research Institute.

Druk Translation Xerox Jim Adams Nederland

Dezepublication This publicatie isisgedrukt printed on

Zwembad (p. Printing 35)

op milieuvriendelijk papier. environmentally-friendly paper.

Merwestein Nieuwegein Xerox Nederland Swimmingpool (p. 35) Merwestein Nieuwegein