Biuletyn Studenckich Kół Naukowych KWSPZ „Wiosna Promocji Zdrowia” by KWSPZ

KRAKOWSKA WYŻSZA SZKOŁA PROMOCJI ZDROWIA Biuletyn Studenckich Kół Naukowych KWSPZ

„WIOSNA PROMOCJI ZDROWIA” IV Międzynarodowa Konferencja Studenckich Kół Naukowych

Redakcja naukowa: Magdalena Macko i Vanda Strelkovska

Kolegium redakcyjne: Przewodniczący: prof. dr hab. n. med. Wiesława Tracz Z-ca przewodniczącego: prof. dr hab. Tadeusz Kasperczyk Sekretarz redakcji: mgr inż. Bożena Podobińska Członkowie: mgr inż. Wiesław Krawiec dr Adrian Kużdżał dr n. med. Magdalena Macko mgr Ewa Podobińska dr Mirosław Pysz dr Vanda Strelkovska prof. dr hab. Piotr Tomasik dr Anna Tylek Recenzenci: prof. dr hab. n. med. Wiesława Tracz prof. dr hab. Tadeusz Kasperczyk prof. dr hab. Dariusz Mucha dr n. med. Magdalena Macko dr Vanda Strelkovska dr Ewa Puszczałowska-Lizis Redakcja techniczna: Projekt okładki: mgr Paweł Czerenko ISBN: 978-83-936636-1-3 ©Copyright by KWSPZ, Kraków 2013 Wydawca: Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia

Szanowni państwo! W dniu 13 maja odbyła się IV Międzynarodowa Konferencja Studencka „Wiosna Promocji Zdrowia” zorganizowana przez Krakowską Wyższą Szkołę Promocji Zdrowia KWSPZ. Studencki ruch naukowy można porównać do wiosny w działaniach naukowych. Zaangażowanie w badania naukowe już w czasie studiów decyduje o przyszłości polskiej nauki. Tak więc z wielką radością powitaliśmy autorów prac i uczestników konferencji. Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia została utworzona w 2002 roku. Obecnie oferta edukacyjna obejmuje studia licencjackie na kierunku: Kosmetologia, Fizjoterapia, Dietetyka, Turystyka i Rekreacja. Ponadto prowadzone są studia podyplomowe z zakresu KosmetologiiMedycyny Estetycznej dla Lekarzy, Dietetyki oraz Podologii. Wraz z dynamicznym rozwojem uczelni rozwijał się studencki ruch naukowy. Organizowane przez studentów Konferencje Naukowe stworzyły okazję do spotkań, poszerzenia wiedzy i wymiany doświadczeń pomiędzy studentami z różnych uczelni. Doniesienia naukowe przedstawione na konferencji i zawarte w przedstawionej monografii zawierają zarówno prace poglądowe jak i wyniki badań własnych. Przedstawiono interesujące spostrzeżenia m. in. dotyczące metod postępowania rehabilitacyjnego w różnych jednostkach chorobowych, omówiono rolę dietetyka w prewencji chorób cywilizacyjnych oraz inne zagadnienia dotyczące promocji zdrowia. Autorzy prac reprezentują: Krakowską Wyższą Szkołę Promocji Zdrowia, Akademię Wychowania Fizycznego w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Rzeszowski, Akademię Wychowania Fizycznego w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, Uniwersytet Lwowski. Autorom prac, pragniemy złożyć serdeczne podziękowania za zaangażowanie w przygotowanie doniesień naukowych i życzenia dalszego rozwoju naukowego. Rektor: prof. dr hab. n. med. Wiesława Tracz Protektor: Pełnomocnik Rektora d/s SKN prof. dr hab. Tadeusz Kasperczyk

Spis treści Renata Białek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Świadomość rodziców i dzieci w wieku 10-15 lat na temat skolioz

Piotr Bucki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Przykłady zabiegów kręgarstwa stosowanych w Polsce na początku XX wieku

Marcin Burdacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Ocena urazowości i bezpieczeństwa w windsurfingu

Ewa Fiołka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Wrodzona łamliwość kości – studium przypadku

Paweł Gozdowski1, Jacek Mielańczyk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Cun jako jednostka miary w akupunkturze

Ewelina Heidner, Monika Przestrzelska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Wiedza kobiet w wieku rozrodczym na temat profilaktyki wad cewy nerwowej u płodu

Sylwia Wrońska1, Dorota Kubasiak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Postępowanie fizjoterapeutyczne w przypadku pacjentów z pląsawicą Huntingtona w aspekcie neuroplastyczności mózgu Physical therapy and neuroplasticity in huntington’s disease

Jacek Mielańczyk, Paweł Gozdowski, Martyna Szymańska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Częstość występowania wad postawy ciała u młodzieży w wieku gimnazjalnym

Dawid Mucha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Oferta krakowskich salonów masaży, a oczekiwania studentów

Bogusława Niemiec. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Wrodzone przykurcze wielostawowe - przypadek kliniczny Arthrogryposis multiplex congenita

Malwina Respondek1, Hanna Pudło1, Lucyna Szewczyk-Polowczyk1, Karina Wengel, Agata Mucha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Rola dietetyka w prewencji chorób cywilizacyjnych

Wojciech Rusek1, Teresa Pop1, Michalina Czarnota. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Równowaga i symetria obciążania kończyn dolnych u młodzieży w wieku 14-17 lat trenującej pływanie

Ewa Strój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Aktywność fizyczna podejmowana przez kobiety w wieku 50-60 lat, które regularnie uprawiają Nordic Walking

Kinga Tarko. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Wybrane zabiegi ratownicze u małych dzieci – wiedza kobiet ciężarnych

Katarzyna Walaszek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

Smog elektromagnetyczny a sen

Julia Zinchenko. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Wybrane metody rehabilitacji ruchowej w dziecięcym porażeniu mózgowym

„Wiosna promocji zdrowia”

Renata Białek1

Świadomość rodziców i dzieci w wieku 10-15 lat na temat skolioz Streszczenie Wstęp Wada, jaką jest boczne skrzywienie kręgosłupa, jest tematem bardzo problematycznym mimo ciągłego postępu wiedzy, dostępności nowych metod leczenia w dalszym ciągu nie znaleziono metody idealnej. Cel Celem pracy była próba oceny świadomości rodziców i dzieci na temat wady postawy, jaką jest skolioza. Metodyka Materiał badawczy stanowiła grupa 100 osób (50 rodziców i 50 uczniów). Badania zostały przeprowadzone w terminie od 11.02.2013r. do 19.03.2013r. w Zespole Szkół w Michałowicach. Narzędziem badawczym były 2 kwestionariusze ankiet (dla dzieci i dla rodziców) opracowane przez autorkę pracy. Wyniki Większość rodziców jak i dzieci wie, czym jest skolioza. Wszyscy rodzice uważają, że gimnastyka ma wpływ na postawę ciała, jednak nie wszystkie dzieci są aktywne fizycznie. Podsumowanie Rodzice oraz dzieci mają wiedzę na temat podstawowych zagadnień skoliozy, sposobu profilaktyki, jednak nie wszyscy wykorzystują tę wiedze w życiu codziennym.

Słowa kluczowe: świadomość, skolioza, rodzice, dzieci.

Summary Introduction Defect which side bending spine is very problematical subject despite continuous progress of knowledge, the accessibility of new methods of treatment in more far draught was not found ideal method. Aim Aim of research was test consciousness of parents and children about scoliosis. Methodology Group made up investigative material: 100 persons (50 parents and 50 pupils). The investigations were conducted from 11.02.2013 to 19.03.2013 r. in Group of Schools in Michałowice. The investigative tool were 2 inquiring questionnaires (for children and for parents) prepared by Authoress. Results Parents’ and children’s’ majority knows what scoliosis is. All parents think, that gymnastics has influence on posture of body the gymnast, however not all children are active physically.

1 Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia

„Wiosna promocji zdrowia”

Recapitulation The parents as well as children have knowledge about basic questions of the scoliosis and the way of prophylaxis, however not all of them use it in everyday life.

Keywords: awareness, scoliosis, parents, children.

Wstęp W dzisiejszych czasach dominuje siedzący tryb życia. Dzieci spędzają czas głównie przed telewizorem lub komputerem, co daje idealne warunki do rozwoju wad postawy, które kształtują się już od najmłodszych lat. Dlatego też rodzice, nauczyciele, najbliższe otoczenie powinno wpływać na profilaktykę oraz korekcję ewentualnych wad (Wiernicka 2010). Kręgosłup nadaje człowiekowi charakterystyczną sylwetkę w każdym okresie jego życia. Posiada, bowiem fizjologiczne wygięcia osi do przodu (lordozy: szyjną i lędźwiową) oraz do tyłu (kifozy piersiową i kifozę kości krzyżowej). Zachowuje przy tym duży zakres ruchomości: zgięcie w przód i wyprost do tyłu, skłony boczne oraz ruchy rotacyjne. Fizjologiczne łuki kręgosłupa amortyzują ciało w różnych sytuacjach życia codziennego, co umożliwia przystosowanie się tułowia do wszelkich pozycji w życiu codziennym na przykład podczas uprawiania sportów, podczas chodzenia, w trakcie pracy (Karski 2002). Skolioza jest jedną z powszechniej występujących wad postawy. Jest chorobą ogólnoustrojową, która powoduje zmiany wtórne w narządzie ruchu, układzie krążeniowo -oddechowym, a także w narządach wewnętrznych oraz doprowadza do pogorszenia sprawności fizycznej (Owczarek, Bogdanowicz 1997). Niewielkie skoliozy mogą wystąpić u dziewcząt jak i u chłopców. U dziewczynek jednak częściej występuje progresja skrzywienia (Kotwicki i wsp.2005). Skolioza zwana bocznym skrzywieniem kręgosłupa dotyczy odchylenia kręgosłupa od osi anatomicznej w 3 płaszczyznach: • czołowej - wygięcie kręgosłupa w bok, • strzałkowej - zmiany wielkości fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, • poprzecznej - dochodzi do rotacji lub torsji kręgów. Dlatego skolioza jest wadą wielopłaszczyznową (Owczarek, Bogdanowicz 1997). Wszelkie nieprawidłowości w postawie dziecka im wcześniej zostaną wykryte tym większe mają szanse na skuteczne wyleczenie. Dlatego przede wszystkim rodzice powinni dokładnie obserwować swoje dzieci. Najważniejsza jest ocena dziecka w pozycji skłonu do przodu ze swobodnie zwisającymi ramionami – test Adamsa. Można wtedy zobaczyć garb żebrowy, który wywołany jest obróceniem kręgosłupa i klatki piersiowej wokół swojej osi (Kotwicki i wsp. 2005). Skoliozy mogą być leczone zachowawczo lub operacyjnie. Leczenie chirurgiczne wprowadzane jest wtedy, gdy nie da się zatrzymać progresji skrzywienia a także wtedy, gdy mamy styczność z dużą deformacją klatki piersiowej, dysfunkcjami układu oddechowego lub przy objawach neurologicznych. Jednak dla młodego organizmu jest to duże obciążenie niosące ze sobą ryzyko powikłań. Dlatego istotną rolę ma leczenie zachowawcze takie jak: ćwiczenia korekcyjne i gorsetowanie (Kotwicki i wsp.2005).

Cel pracy Celem pracy była próba oceny świadomości rodziców oraz dzieci odnośnie wady, jaką jest skolioza. W celu dokładnej analizy problemu postawiono następujące pytania badawcze: 1. Czy rodzice wiedzą czym jest skolioza? 2. Czy rodzice kontrolują postawy swoich dzieci? „Wiosna promocji zdrowia”

3. Czy rodzice wiedzą jak zapobiegać lub też jak wcześnie wykryć wadę postawy u swojego dziecka? 4. Czy rodzice wiedzą jak ważna jest gimnastyka, sport, jako formy profilaktyki wad postawy? 5. Czy dzieci wiedzą czym jest skolioza? 6. Czy dzieci wiedzą jak zapobiegać skoliozie? 7. Czy dzieci wiedzą jak leczona może być skolioza? 8. Czy dzieci przyjmują właściwą postawę podczas siedzenia? 9. Jak dzieci oceniają ciężar swoich tornistrów?

Materiał i metoda badań Materiał badawczy stanowiły dwie grupy. Pierwsza to grupa 50 osób, którą tworzyli uczniowie klas 6 szkoły podstawowej i 1 klasy gimnazjum. Drugą grupę stanowili rodzice tych dzieci również w liczbie 50 osób. Badania zostały przeprowadzone w terminie od 11.02.2013 roku do 19.03.2013 roku w Zespole Szkół w Michałowicach (Szkoła Podstawowa imienia Jana Pawła II oraz Gimnazjum imienia księcia kardynała Adama Stefana Sapiehy). Narzędziem badawczym były 2 kwestionariusze ankiet. Pytania dotyczyły znajomości definicji skoliozy, metod profilaktyki, leczenia, a także aktywności dzieci. Pytania były kierowane do rodziców oraz dzieci w wieku 12-15 lat.

Wyniki Spośród przebadanych osób, większość (56%) wie, czym jest skolioza i potrafi to wyjaśnić, znaczna część (26%) nie wie, co to jest skolioza. Nieco mniej ankietowanych (18%) wie, co to jest skolioza, lecz nie potrafi zdefiniować tego pojęcia (wykres 1).

% liczba ankietowanych

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Rodzic umie wyjaśnić pojęcie skolioza

Rodzic nie potraﬁ wyjaśnić pojecia skolioza

Rodzic wie co to jest skolioza, ale nie umie wyjaśnić tego pojęcia

Wykres 1 . Umiejętność wyjaśnienia pojęcia skolioza przez rodziców

Analiza ankiet wykazała, że większość (72%) dzieci trafnie wskazało skoliozę spośród różnych wad postawy przedstawionych na obrazku, 28% osób ankietowanych nie rozpoznało skoliozy na obrazku (wykres 2).

„Wiosna promocji zdrowia”

% liczba ankietowanych

80% 60% 40% 20% 0%

Dobrze

Źle

Wykres 2 . Umiejętność wskazania przez dzieci skoliozy na rysunku

% liczba ankietowanych

Większość rodziców (68%) wie jak powinna wyglądać prawidłowa postawa u dzieci podczas siedzenia i stania, jednak 38% badanych tego nie wie (wykres 3). 80% 60% 40% 20% 0%

Tak

Nie

Wykres 3 . Świadomość rodziców na temat wyglądu prawidłowej postawy u dziecka podczas stania, siedzenia

Większość ankietowanych (94%) poprawia błędną postawę dziecka, 4% nie poprawia postawy dziecka, ponieważ nie wie jak to robić, a 2% rodziców nie poprawia postawy dzieci, bo uważa, że ich dzieci tego nie wymagają (wykres 4). % liczba ankietowanych

100% 80% 60% 40% 20% 0%

Tak

Nie , nie wiem jak

Nie , bo nie wymaga

Wykres 4 . Korygowanie złej postawy dzieci przez rodziców

% liczba ankietowanych

Większość ankietowanych dzieci przyjmuje właściwą pozycję podczas siedzenia, jednak znaczna część (40%) siedzi nieodpowiednio (wykres 5). 80% 60% 40% 20% 0%

Właściwa pozycja

Zła pozycja

Wykres 5 . Pozycja przyjmowana przez dzieci podczas siedzenia

„Wiosna promocji zdrowia”

% liczba ankietowanych

Większość dzieci (88%) uważa, że to noszenie plecaka na jednej stronie może powodować skoliozę, ponad połowa (66%) sądzi, że garbienie się może powodować powstawanie tej wady, zdaniem 4% plecak na kółkach przyczynić się może do rozwoju skoliozy (wykres 6). 100% 80% 60% 40% 20% 0%

Plecak na kółkach

Pływanie

Garbienie się Noszenie plecaka na jednej stronie

Wykres 6 . Czynniki powodujące skoliozę zdaniem dzieci

% liczba ankietowanych

100% respondentów uważa, że gimnastyka ma wpływ na postawę dziecka (wykres 7). 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0%

Tak

Nie

Nie wiem

Wykres 7 . Ocena wpływu gimnastyki na postawę dziecka

Znaczna cześć (68%) ankietowanych rodziców nigdy nie uczestniczyła w spotkaniu informacyjnym dotyczącym wad postawy, 26% brało udział w takim spotkaniu, a 6% wyraziło chęć uczestnictwa, chociaż do tej pory nie byli na takim spotkaniu (wykres 8). % liczba ankietowanych

80% 60% 40% 20% 0%

Tak

Nie

Nie , ale chciał/abym

Wykres 8 . Uczestnictwo rodziców w spotkaniach informacyjnych dotyczących wad postawy

Wnioski Boczne skrzywienie kręgosłupa jest wadą coraz to powszechniej znaną. Jednak mimo znajomości nowych metod leczenia, form profilaktyki wada ta ma charakter pogłębiający się. Przyczynia się do tego niewątpliwie siedzący tryb życia, mała aktywność fizyczna, przyjmowanie niewłaściwych pozycji podczas czynności dnia codziennego.

„Wiosna promocji zdrowia”

Z analizy ankiet wynika, że większość rodziców wie czym jest skolioza, niestety jednak tylko 3 osoby w sposób w miarę dokładny potrafiły zdefiniować tę wadę. Dzieci pomimo instrukcji i wskazówek naprowadzających podczas przeprowadzania ankiety miały problemy z poprawnym wskazaniem skoliozy na rysunku. Niepokojące jest, że znaczna część rodziców nie wie, w jakim wieku dzieci są podatne na wady postawy. Dzieci potrafią wskazać czynniki powodujące skoliozę, a w tym garbienie się podczas siedzenia, mimo to prawie połowa dzieci przyjmuję niewłaściwą pozycję podczas siedzenia. Wszyscy rodzice uważają, że gimnastyka ma wpływ na postawę dziecka, a i tak ponad 60% rodziców przyznaje, że ich dzieci nie uprawiają sportu. Zastanawiające jest, że, pomimo iż dzieci wiedzą, że noszenie tornistra na jednym ramieniu sprzyja rozwojowi skoliozy i tak noszą go w ten sposób. Prawie wszystkie dzieci odpowiedziały, że ich plecaki są ciężkie, a spora część twierdzi, że nawet bardzo ciężkie, dlaczego więc żadne z ankietowanych dzieci nie używa plecaka na kółkach? Niepokojące jest, że większość dzieci spędza codziennie przeszło 3-4 godziny przed komputerem i TV, a kilka osób przyznaje, że nawet ponad 5 godzin. Większość dzieci i spora część rodziców nie wie jak leczona jest skolioza. Tylko 13 rodziców uczestniczyło w spotkaniu informacyjnym odnośnie wad postawy, a co gorsza spośród osób, którzy nie brali udziału w takim spotkaniu tylko 3 wyraziły chęć uczestnictwa. Jest to niepokojące biorąc pod uwagę, że znaczna część rodziców nie wie jak zapobiegać skoliozie. Zastanawiający jest fakt, że prawie wszyscy rodzice poprawiają postawy swoich dzieci, podczas gdy spora część przyznaje, że nie wie jak powinna wyglądać prawidłowa postawa.

Bibliografia 1. Karski T. (2002) Skoliozy tzw. idiopatyczne – etiologia, rozpoznawanie zagrożeń, nowe leczenie rehabilitacyjne, profilaktyka, Wyd. KGM, Lublin, str. 11. 2. Kotwicki T., Kluczyński T., Rogozina-Kluczyńska S. (2005) Skolioza-Czy moje dziecko ma skrzywienie kręgosłupa?!, Wyd. Pikgroup, Wrocław, str. 4. 3. Kutzner-Kozińska M., Olszewska E., Popiel M., Trzcińska D. (2008) Proces korygowania wad postawy, Wyd. AWF, Warszawa, str. 234. 4. Owczarek S., Bondarowicz M. (1997) Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa, str. 109. 5. Wiernicka M. (2010) Profilaktyka zaburzeń postawy ciała u dzieci, Praktyczna fizjoterapia&rehabilitacja, nr. 4.

„Wiosna promocji zdrowia”

Piotr Bucki1

Przykłady zabiegów kręgarstwa stosowanych w Polsce na początku XX wieku Streszczenie W niniejszej pracy zostały przedstawione zabiegi kręgarstwa na odcinku lędźwiowym kręgosłupa, używanych przez kręgarzy na początku XX wieku. Posiłkując się literaturą z ubiegłego stulecia, można wykazać różnice pomiędzy zabiegami kręgarstwa stosowanymi przez lokalnych znachorów, leczących na ziemiach polskich, a metodami stosowanymi przez lekarzy i masażystów. Celem pracy było przedstawienie dwóch skrajnie różnych podejść do leczenia chorób spowodowanych uciskiem kręgów na nerwy. Praca ma charakter poglądowy i została napisana na podstawie literatury przedmiotu.

Słowa kluczowe: kręgarstwo, nurt ludowy, nurt naukowy.

Summary In this research there are presented chiropractic procedures on the lumbar part of the spine used AT the beginning of the 20th century. The author making use of the last century literature, tries to show differences between the chiropractic procedures used by polish witch-doctors and the methods used by doctors and masseurs. The aim of the research was to present two extremely different approaches to treating diseases caused by the disc pressure on nerves. The character of this research is demonstrative and it [the research] was written on the basis of the literature of the object.

Keywords: chiropractic, folk tale, scientific direction.

Wstęp Już w pierwszej połowie XIX-ego wieku zwrócono uwagę na fakt, że przy rozmaitych cierpieniach ustroju ludzkiego występuje wzmożona wrażliwość w kręgosłupie albo bezpośrednio w jego okolicy. Na tej niezrozumiałej wtedy zależności, starano się oprzeć leczenie niektórych chorób (Krukowski 1930). Twórca osteopatii A.T. Still studiując metody medycyny manualnej, w tym także ludowe techniki manualne, zaczął się doszukiwać przyczyn wielu chorób w zaburzeniach kręgosłupa. Wynikiem jego badań była metoda zawierająca chwyty normalizujące stosunki anatomiczne pomiędzy poszczególnymi kręgami (Drobner 2002). Hipokrates (460-377 p.n.e.) dopatrywał się przyczyn wielu chorób w przesunięciu kręgów. W swoich pracach opisuje sposoby leczenia kręgosłupa, poprzez nastawienie przesuniętych kręgów przez „zręcznego lekarza”. Uważał on, że prawidłowo przeprowadzony tą metoda zabieg nie może uszkodzić chorego (Orzech 2001). Celem niniejszej pracy było przedstawienie dwóch skrajnie różnych podejść do leczenia chorób spowodowanych uciskiem kręgów na nerwy. Praca ta ukazuje metody kręgarstwa stosowane przez lekarzy i znachorów, na ziemiach polskich na początku XX wieku.

1 Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia

„Wiosna promocji zdrowia”

Początek chiropraktyki Datą szczególną dla chiropraktyki jest 25 września 1895 roku kiedy to do masażysty D.D. Palmera, zgłosił się jako pacjent Harvey Lilliard, głuchoniemy od 17 lat. Lilliard łączył utratę swojego słuchu, z urazem odniesionym podczas raptownego podnoszenia na plecach znacznego ciężaru. Palmer, podczas badania wyczuł nieprawidłowe ustawienie kręgów w górnej części pleców, oraz towarzyszącą im wzmożoną wrażliwość. Zastosowanie odpowiednich ucisków dłonią, usunęły nieprawidłowe odchylenie kręgów wraz z towarzyszącą bolesnością, oraz jak podaje literatura spowodowały natychmiastowe odzyskanie słuchu (Krukowski 1926). Dalsze badania Palmera doprowadziły do naukowego i umiejętnego nastawiania kręgów. Ponadto udowodnił, że zwich każdego kręgu jest odpowiedzialny za ucisk nerwu, który z kolei powoduje odpowiednią dla tego zwichu chorobę (Krukowski 1930). W pracy Kręgarstwo-naj wzory i przykłady, autor ksiądz Marian Pawłowski definiuje zwich kręgu – „jest to takie pochylenie kręgu, przy którym jest ucisk nerwu i zatrzymanie dopływu bodźców, czyli prądu elektrycznego” (Pawłowski 1934, s.6). Po śmierci D.D. Palmera, badania kontynuował jego syn B.J. Palmer. Stworzył on nową metodę leczniczą, którą jego uczeń, Weed, nazwał „Chiropractic”. „CHIROPRACTIC (Gr. Chir. hand; prassem to act), -System of drugless therapeutics which treats disease from its cause in the spine. Its theory is based on the principle that pressure upom nerves causes loss of function of organs and the tissues involvet. Clinical experience has proved that a large percentage of disease is caused by pressure upon nerves at their point of exit from the spine through misalignment of the spinal column. It treats the cause of disease by physiological adjustment of the displaced vertebrae (Hammerton 1921, s.1971). Chiropraktyka jest to system terapeutyczny, nie korzystający z pomocy farmakologii, przy leczeniu chorób, mających swój początek w kręgosłupie. Jego teoria opiera się na poglądzie, że uciśnięte nerwy powodują utratę funkcji organów i tkanek unerwianych przez te nerwy. Kliniczne doświadczenia udowodniły, że wysoki procent chorób jest spowodowany naciskiem źle ustawionych kręgów na nerwy. Chiropraktyka traktuje chorobę jako fizjologiczne przystosowanie się organizmu do przemieszczonego kręgu. W języku polskim dla określenia tego sposobu leczenia używa się nazwy „kręgarstwo” (Krukowski 1930). Kręgarstwo –,,metoda leczenia, mająca na celu normalne nastawianie kręgów. Według zapatrywań twórców tej metody, korzonki nerwowe, przebiegające przez otwory międzykręgowe, są uciskane przez źle ustawione kręgi, co wywołuje rozmaite choroby zależnie od tego, który korzonek jest uciskany”1. Według Olgierda Krukowskiego w Polsce i innych krajach słowiańskich, stosowanie rozmaitych zabiegów ręcznych związanych z kręgosłupem było znane od dawna (Krukowski 1930). Profesor Henryk Biegeleisen w swojej książce „Lecznictwo ludu polskiego” z 1929 roku mówiąc o narodzie polskim i ruskim, podaje cytat „bije się kamieniem po plecach, aby przez cały rok nie bolały, po krzyżach, aby cały rok nie mieć bolenia gardła” (Biegeleisen 1929, s.197).

Nurt ludowy W literaturze można znaleźć wiele opisów zabiegów kręgarstwa stosowanych przez znachorów w różnych rejonach ówczesnej Polski. Autorzy tych opisów posługiwali się archaiczną polszczyzną, co może powodować lekki uśmiech współczesnego odbiorcy. Dla przykładu: „chory w krzyżu t.j. przełamany na tył, siada na ziemi ze zgiętemi kolanami, odwrócony tyłem do osoby, która mierzy, i do jej stóp osoba ta rękami swemi bierze chorego za ręce na krzyż złożone i ciągnie je w tył kolanami swemi grzbiet mu przyciskając dopóki w krzyżu nie trzaśnie” (Krukowski 1930, s.7). 1 Wg. Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna. Wydawnictwo Gutenberga, tom VIII strona 167. Kraków 1994.

„Wiosna promocji zdrowia”

W przypadku bólów krzyża polecało się podwieszenie chorego za nogi do sufitu, tak by swobodnie zwisał głową w kierunku podłogi (ryc. 1.), a następnie silnie pociągało się go za ramiona w dół aż do wywołania odgłosu trzasku w lędźwiowym odcinku kręgosłupa.

Ryc. 1. Podwieszanie chorego za nogi do suitu”

Innym zaleceniem było, aby najstarsza córka stąpała po okolicach kości krzyżowej chorego, a następnie dla zwiększenia nacisku na kość krzyżową, powinna ona siąść na dolną część odcinka lędźwiowego kręgosłupa osoby chorej. W innych rejonach Polski zalecało się chorego położyć w leżeniu przodem na podłodze, po czym jego najstarszy syn powinien był przez niego trzykrotnie przestąpić, za każdym razem stając na jego kości krzyżowej. Na Lubelszczyźnie stosowało się tak zwane „dygowanie przez belek”, polegało to na tym, że osobę z bólami kręgosłupa, przeciągało się plecami przez belkę umieszczoną w futrynie drzwi domu.

Nurt naukowy W 1926 roku w Wilnie Olgierd Krukowski wydał pod tytułem „Kręgarstwo jako nowa metoda leczenia” pierwszą w Europie pracę o tematyce kręgarstwa/chiropraktyki napisaną przez lekarza. W książce tej opisał dokładnie budowę, funkcję, diagnostykę kręgosłupa oraz podał przykłady chwytów i pchnięć mających na celu przywrócenie prawidłowego ustawienia nadwichniętych kręgów. Dla odcinka lędźwiowego kręgosłupa, proponował następujące zabiegi: zabieg stary, zabieg głęboki, zabieg kości krzyżowej, zabieg czeski.Zabieg „Stary” (ryc. 2.) wykonywało się go na pacjencie leżącym w leżeniu przodem, na dwóch rozsuniętych stołkach, przy czym stołek znajdujący się na wysokości klatki piersiowej jest nieco wyższy. Lędźwiowy odcinek kręgosłupa pacjenta wisiał swobodnie w powietrzu, co zmniejszało przeciwdziałanie mięśni kręgosłupa przy nastawieniu kręgu (Krukowski 1926). Twarz pacjenta odwrócona była w przeciwnym kierunku do kręgarza, ręce opuszczone na dół. Kręgarz stał z lewej strony pacjenta i łokciowym brzegiem swojej lewej dłoni podpierał odchylony wyrostek kolczysty. Prawa

„Wiosna promocji zdrowia”

ręka obejmowała nadgarstek lewej dłoni wzmacniając jej działanie. Kręgarz wykonywał kolejno następujące po sobie dwa uderzenia, pierwsze lekkie mające na celu rozluźnienie mięśni przykręgosłupowych, następne szybkie i mocne, którego zadaniem było nastawienie odchylonego kręgu na właściwe miejsce.

Ryc. 2. Zabieg „Stary”

Zabieg „Głęboki” używany był głównie do nastawienia piątego kręgu lędźwiowego przy tylnym odchyleniu. Pacjent w leżeniu przodem, na dwóch rozsuniętych stołkach, lędźwiowy odcinek kręgosłupa wisiał w powietrzu. Kręgarz stał z boku i nieco z tyłu. Łokciowy brzeg jednej dłoni opierał o kolczysty wyrostek piątego kręgu lędźwiowego. Drugą ręką wzmacnia działanie pierwszej dłoni. Uderzenie skierowane było w dół i do przodu. Zabieg „Kości Krzyżowej”, był najczęściej stosowany do nastawiania piątego kręgu lędźwiowego u dzieci i młodzieży. Pacjent znajdował się w leżeniu przodem, ze spuszczonymi ramionami poza leżankę. W celu uniesienia części krzyżowej kręgosłupa, podkładano wałek poniżej linii łączącej kolce biodrowe przednie górne. Kręgarz stał z boku i nieco z przodu. Jedną rękę kładł na kręgach ogonowych i dolnej części kości krzyżowej pacjenta. Następowały kolejno po sobie dwa pchnięcia, pierwsze lekkie rozluźniające mięśnie przykręgosłupowe, drugie mocne i szybkie, którego zadaniem było odsunięcie kość krzyżową, ułatwiając ustawienie piątego kręgu lędźwiowego na właściwe miejsce. Zabieg „Czeski” (ryc. 3.) stosowano dla nastawienia przedniego odchylenia piątego kręgu lędźwiowego. Pacjent zmieniał pozycję z leżenia tyłem z ramionami wyciągniętymi ponad głowę, do siadu prostego (cały czas trzymając ramiona proste nad głową). Kręgarz wykonywał szybkie i mocne uderzenie obiema rękami z góry w ramiona pacjenta.

„Wiosna promocji zdrowia”

Ryc. 3. Zabieg „Czeski”

Kręgarstwo dziś Przykłady ukazane w powyższej pracy wykazują wyraźną różnicę pomiędzy zabiegami kręgarstwa stosowanymi przez lokalnych znachorów, a zabiegami stosowanymi przez lekarzy. Metody stosowane przez lekarzy wykorzystywały zawszę pozycję wyjściowe, umożliwiające wykonanie manipulacji przy użyciu jak najmniejszej siły (pozycje rozluźniające napięcie mięśni przykręgosłupowych). Odpowiednia pozycja miała na celu zlokalizowanie „zwichu” i wykonanie leczniczego pchnięcia dokładnie w miejscu jego wystąpienia. W przypadku nurtu ludowego, stosowane techniki miały zakres globalny (obejmowały wiele stawów kręgosłupa, często wszystkie jego segmenty), przez co wymagały niejednokrotnie zastosowania dużej siły, co z kolei czyniło te zabiegi bardziej niebezpiecznymi dla zdrowia pacjenta. Medycyna alternatywna jest obecnie najszybciej rozwijającą się dziedziną amerykańskiej opieki zdrowotnej (Pelletier 2002). Społeczeństwa na całym świecie w przypadku lekkich schorzeń wracają do naturalnych sposobów leczenia, ponieważ są proste i mało kosztowne. Polacy chętnie odwiedzają terapeutów (w tym kręgarzy). Dzieje się tak, gdyż poszukują metod radykalnych, szybkich i tanich (Drobner 2002). Jeśliby porównać koszty leczenia patologii osteopatycznych (bóle kręgosłupa), okazało by się, że leczenie konwencjonalne byłoby dziesięciokrotnie wyższe niż chiropraktyczne (Kasperczyk 2009). Na zakończenie warto przytoczyć cytat Olgierda Krukowskiego mówiącego o kręgarstwie: „kręgarstwo zwraca maksimum uwagi na pobudzenie samego ustroju do walki z chorobą i wydobywa z niego ukryte oraz niewyzyskane zasoby sił i energji. Z tego powodu, metoda ta ma pierwszeństwo przed innemi, które działają jednostronnie i objawowo” (Krukowski 1930, s.19).

„Wiosna promocji zdrowia”

Bibliografia 1. Biegeleisen H. 1929, Lecznictwo ludu polskiego. Polska Akademia Umiejętności, Kraków. 2. Drobner Z. 2002, Wprowadzenie do terapii czaskowo-krzyżowej. Wydawnictwo Rolewski, Nowa Wieś. 3. Hammerton J.1921/2, Harmsworth Universal Encyclopedia The education Book Co. Ltd, Londyn. 4. Krukowski O. 1926, Kręgarstwo jako nowa metoda leczenia , Wilno. 5. Krukowski O. 1930, Chiropractic-kręgarstwo-chiroterapia. Drukarnia kooperatywy prac. druk., Warszawa. 6. Kasperczyk T. 2009, Alternatywne metody leczenia- moda czy potrzeba? W: Refleksoterapia, nr. 1 str. 2-7. Wydawnictwo Jet, Kraków. 7. Orzech J. 2001, Rozwój koncepcji, technik i metod fizjoterapii. Sport i Rehabilitacja, Tarnów. 8. Pawłowski M. 1934, Kręgarstwo-naj wzory i przykłady. Drukarnia M.Kahego, Tarnopol. 9. Pelletier K.R. 2002, Poradnik medycyny alternatywnej, Świat Książki, Warszawa. 10. Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna. Wydawnictwo Gutenberga, tom VIII 1994. s. 167. Kraków.

„Wiosna promocji zdrowia”

Marcin Burdacki1

Ocena urazowości i bezpieczeństwa w windsurfingu Streszczenie Windsurfing to rekreacyjny i profesjonalny sport polegający na pływaniu na desce dzięki sile wiatru, spełniający potrzeby współczesnego aktywnego człowieka. Celem pracy było porównanie odpowiedzi udzielonych w ankiecie przez kobiety i mężczyzn amatorsko uprawiających windsurfing. Pytania zadane w ankiecie miały dać odpowiedź na pytanie: która z wyżej wymienionych grup jest bardziej narażona na występowanie urazów oraz ewentualne wskazanie podłoża takiej podatności. Badanymi byli surferzy amatorzy z Polski. Badania przeprowadzone zostały w Pucku w sezonie 2012. Grupa respondentów liczyła 60 osób, wśród których było 30 kobiet oraz 30 mężczyzn. Narzędziem badawczym była ankieta, która składała się z 12 pytań dotyczących urazów w windsurfingu, okoliczności ich powstania oraz ich leczenia. Dokonano porównania przedstawicieli obu płci w zakresie otrzymanych wyników przy użyciu testu zgodności „chi kwadrat” (χ2). Wszyscy badani doznali urazu podczas uprawiania windsurfingu. Najczęstszym urazem dla obojga płci było stłuczenie mięśnia.

Słowa kluczowe: windsurfing, urazy.

Summary Windsurfing is a recreational and professional sport relying on the board sailing through the power of the wind. It fulfills needs of the contemporary, active man. The purpose of this thesis was to compare the responses given by amateur windsurfers to the survey. Questions asked in the survey had to answer the question: which of these groups are more vulnerable to the occurrence of injuries. The subjects were Polish amateur surfers. The study was carried out in Puck in the 2012 season. The group of respondents counted 60 people, 30 men and 30 women. The study was based on a questionnaire, which consisted of 12 questions about surfing injuries, the circumstances of their existing and their treatment. Comparing of both representatives sexes in received results was made using the compatibility test “chi square” (χ 2). Everyone examined sustained an injury during windsurfing. The most frequent injury for both of sex was muscle contusion.

Keywords: windsurfing, injuries.

Wstęp Windsurfing to dla wielu radość z pływania rekreacyjnego na desce dzięki sile wiatru. Windsurfing to również nowoczesny sport, który spełnia potrzeby współczesnego aktywnego człowieka. Sport ten przywraca wiarę w siebie i swoje możliwości tak fizyczne, jak i psychiczne, jest dostępny dla każdego, bowiem nie ma ograniczeń wiekowych (Bornhoft i Mruk 2003, Malinkiewicz i Ostrowski 2010). Z encyklopedycznego punktu windsurfing określa się jako sport wodny, polegający na żeglowaniu przy użyciu deski oraz przymocowanego do niej pędnika żaglowego, wykorzystujący siłę wiatru (Czepułkowski 2006). Celem pracy było porównanie odpowiedzi udzielonych w ankiecie przez kobiety i mężczyzn amatorsko uprawiających windsurfing i tym samym próba ukazania różnic w sposobie surfowania na desce oraz sprawdzenia, która z wyżej wymienionych grup jest bardziej 1 Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

„Wiosna promocji zdrowia”

narażona na wystąpienie urazu oraz ewentualne wskazanie podłoża takiej podatności w rozumieniu: własnego błędu, warunków pogodowych itp. Aby zrealizować cel pracy postawiono następujące pytania badawcze: 1. 1. Od ilu sezonów ankietowani uprawiają windsurfing? 2. 2. Jaki jest poziom ich umiejętności? 3. 3. Z jakich środków odnowy biologicznej korzystają? 4. 4. Ilu badanych doznało urazu podczas pływania na desce z żaglem? 5. 5. Jaki uraz najczęściej towarzyszył poszkodowanym? 6. 6. W jakich okolicznościach doszło do urazu? 7. 7. Czy przed urazem zastosowana została rozgrzewka? 8. 8. W jaki sposób leczony był uraz? 9. 9. Ile wynosił czas rekonwalescencji?

Materiał badań Badanymi byli surferzy amatorzy z Polski. Badania przeprowadzone zostały w Pucku w sezonie 2012. Grupa respondentów liczyła 60 osób, wśród których było 30 kobiet oraz 30 mężczyzn. Wiek ankietowanych mieścił się w przedziale od 19 do 45 lat. Tabela 1. Charakterystyka badanych

Parametr

Kobiety

Mężczyźni

±S

Wiek (lata):

25,86 ± 6,62

30,93 ± 10,51

Masa ciała (kg):

59,06 ± 7,32

74,60 ± 9,58

Wysokość ciała (cm):

166,80 ± 3,17

179,50 ± 6,25

Metoda badań Narzędziem badawczym była ankieta, która składała się z 12 pytań dotyczących urazów w windsurfingu, okoliczności ich powstania oraz ich leczenia. Kwestionariusz ankiety – który posłużył do zgromadzenia materiału badawczego – był anonimowy, natomiast ze względu na sposób rozprowadzenia, była to ankieta audytoryjna, gdyż wypełniana była jednocześnie przez grupę respondentów kończących obóz sportowy, pod nadzorem autorów pracy. Kwestionariusz zawierał zarówno pytania zamknięte (alternatywne, dysjunktywne, koniunktywne), jak i pytania półotwarte, filtrujące, z szeregowaniem oraz numeryczne i metryczkowe. Dokonano porównania przedstawicieli obu płci w zakresie otrzymanych wyników przy użyciu testu zgodności „chi kwadrat” (χ2). Do obliczeń statystycznych wykorzystano program komputerowy Microsoft Office Excel.

Ankieta 1. Kto nauczył Pana/Panią pływać na windsurfingu? a) instruktor b) rodzina c) znajomi d) jestem samoukiem 2. Od ilu lat pływa Pan/Pani na desce z żaglem? a) mniej niż rok b) 1-3 lat c) 4-6 lat „Wiosna promocji zdrowia”

d) 7-10 lat e) 10-15 lat f) 15-20 lat g) powyżej 20 lat 3. Jak ocenia Pan/Pani swoje umiejętności pływania na windsurfingu w skali od 1 (bardzo słabe) do 6 (perfekcyjne)? a) bardzo słabe b) słabe c) dostateczne d) dobre e) bardzo dobre f) perfekcyjne 4. Z jakich środków odnowy biologicznej korzysta Pan/Pani po dniu spędzonym na żeglowaniu? a) sauna b) hydromasaż c) kąpiele termalne d) bioprądy e) akupunktura f) masaż g) nie korzystam ze środków odnowy biologicznej 5. Czy kiedykolwiek doznał/a Pan/Pani urazu podczas uprawiania windsurfingu? a) tak b) nie 6. Jakiego typu był to uraz? a) stłuczenie mięśnia b) zwichnięcie stawu c) skręcenie stawu d) złamanie otwarte kości e) złamanie zamknięte kości f) pęknięcie kości g) przerwanie ciągłości skóry stopy h) naciągnięcie mięśnia i) uraz kręgosłupa 7. Która część ciała uległa uszkodzeniu? a) głowa b) szyja c) tułów d) ręka e) nadgarstek f) przedramię g) ramię h) kręgosłup i) udo j) staw kolanowy k) stopa l) inne…………….. 8. Uraz nastąpił w wyniku: a) własnego upadku, spowodowanego własnym błędem b) własnego upadku, spowodowanego trudnymi warunkami atmosferycznymi c) własnego upadku, spowodowanego nieostrożnym surfowaniem innego żeglarza

„Wiosna promocji zdrowia”

d) kolizji z innym żeglarzem e) kolizji z innym poruszającym się obiektem f) kolizji z nieruchomym obiektem 9. Jakie panowały warunki atmosferyczne w chwili zdarzenia? a) burza b) silny wiatr c) opady deszczu d) mgła ograniczająca widoczność e) wysoka temperatura f) niska temperatura g) silne prądy h) przypływy/odpływy i) ładna pogoda, bardzo dobra widoczność 10. Czy zastosował/a Pan/Pani rozgrzewkę przed rozpoczęciem surfowania, podczas którego doznał/a Pan/Pani urazu? a) tak b) nie 11. Jakie zastosowano leczenie? a) leczenie farmakologiczne b) leczenie zachowawcze c) leczenie chirurgiczne d) nie zastosowano żadnego leczenia 12. Ile wynosił czas rekonwalescencji (pełnego powrotu do zdrowia)? a) mniej niż tydzień b) 1-2 tygodnie c) 3-4 tygodnie d) 1-2 miesiące e) 3-6 miesięcy f) 6-12 miesięcy g) 1-2 lata h) więcej niż 2 lata i) nadal nie powróciłem do stanu pełnego zdrowia Płeć……………………………….. Wiek:……………………………… Masa ciała (kg)………………….... Wysokość ciała (cm)………………

Wyniki Wyniki badań przedstawiono chronologicznie według kolejności zadawanych pytań w ankiecie. 1. Kto nauczył Pana/Panią pływać na windsurfingu? Tabela 2. Nauczyciel pływania na windsurfingu

osoba nauczająca kobiety

instruktor 12

rodzina 0

znajomi 18

jestem samoukiem 0

mężczyźni

Więcej niż połowa kobiet (60 %) nauczyła się pływać na desce dzięki lekcjom udzielanym przez znajomych, natomiast 40% respondentek pobierało profesjonalne lekcje u instruktorów windsurfingu. Co trzeci ankietowany mężczyzna zdeklarował, że uczył się pływać na desce „Wiosna promocji zdrowia”

samodzielnie. Sporo, bo aż 37% badanych pobierało lekcje instruktarzu u wyszkolonych specjalistów, a najmniej mężczyzn brało lekcje od swoich znajomych. 2. Od ilu lat pływa Pan/Pani na desce z żaglem? Tabela 3. Długość stażu windsurfingowego

lata

mniej niż rok

1-3

4-6

7 - 10

10 - 15

15 - 20

Powyżej 20 lat

kobiety

mężczyźni 1

Tylko jedna respondentka dopiero rozpoczęła swoją przygodę z windsurfingiem i trwa ona mniej niż rok. Co trzecia kobieta to doświadczona surferka, która może pochwalić się długoletnim stażem mieszczącym się w przedziale od 7 do 10 lat. Największa ilość ankietowanych mężczyzn pływa na windsurfingu od 4 do 6 lat (30%). Prawie 27% mężczyzn uprawia żeglarstwo deskowe od 1 do 3 lat. Jeden respondent dopiero rozpoczął naukę pływania na desce z żaglem. 3. Jak ocenia Pan/Pani swoje umiejętności pływania na windsurfingu w skali od 1 (bardzo słabe) do 6 (perfekcyjne)? Tabela 4. Ocena umiejętności żeglarskich

ocena

bardzo słabe

słabe

dostateczne dobre

bardzo dobre

perfekcyjne

kobiety

mężczyźni 0

Większa liczba respondentek uznała, że posiada dobre (47%), bądź bardzo dobre (20%) umiejętności pływania na windsurfingu. Tylko 13% badanych prezentuje słaby, a 17% dostateczny poziom surfowania. Ponad połowa mężczyzn (53%) zdeklarowała, że prezentuje bardzo dobre, a 28% dobre umiejętności surfowania. Tylko jeden mężczyzna ocenił swój poziom żeglowania na słaby. Jedna kobieta i jeden mężczyzna są perfekcjonistami w żeglowaniu na desce. 4. Z jakich środków odnowy biologicznej korzysta Pan/Pani po dniu spędzonym na żeglowaniu? Tabela 5. Środki odnowy biologicznej

środki sauna hydromasaż kąpiele odnowy termalne biologicznej kobiety 3 0 0

bioprąd akupunktura masaż nie korzystam 0

mężczyźni

Badania wykazały, że 23% respondentek w ogóle nie korzysta ze środków odnowy biologicznej. Wśród pozostałych największą popularnością cieszył się masaż (67%) oraz sauna (10%). Co dziesiąty mężczyzna nie korzysta ze środków odnowy biologicznej. natomiast co drugi po wysiłku fizycznym korzysta z sauny. Pozostali respondenci zdeklarowali, że korzystają z takich zabiegów jak: hydromasaż (33%) oraz masaż (13%).

„Wiosna promocji zdrowia”

5. Czy doznał/a Pan/Pani urazu podczas uprawiania windsurfingu? Tabela 6. Urazowość w windsurfingu

Uraz

tak

nie

kobiety

mężczyźni

Wszystkie ankietowane osoby doznały urazu w ciągu całego okresu uprawiania żeglarstwa deskowego. 6. Jakiego typu był to uraz (proszę opisać najbardziej poważny)? Tabela 7. Typ urazu

rodzaj urazu

zwichnięcie stawu

skręcenie stawu

pęknięcie kości

kobiety

złamanie złamanie otwarte kości zamknięte kości 0 1

mężczyźni

rodzaj urazu

stłuczenie mięśnia

uraz kręgosłupa

inne

kobiety

naciągnięcie przerwanie ciągłości skóry mięśnia stopy 7 0

mężczyźni

Okazało się, że 33% urazów, których doznały kobiety dotyczą stłuczenia mięśnia. W następnej kolejności respondentki wskazały na skręcenia stawu (30%) oraz rozcięcie stopy (23%). Z analizy odpowiedzi mężczyzn wynika, że najczęstszym ich urazem było stłuczenie mięśnia (33%), a następnie zwichnięcie stawu (27%). W następnej kolejności na równi uplasowały się przecięcia stopy i naciągnięcia mięśni. W kategorii „inne” ulokowali m.in. taki uraz jak „łokieć tenisisty”. 7. Która część ciała uległa uszkodzeniu? Tabela 8. Lokalizacja urazu

część ciała

głowa

szyja

tułów

ręka

nadgarstek

kobiety

mężczyźni

część ciała

przedramię ramię

kręgosłup udo

staw kolanowy stopa inne

kobiety

mężczyźni

„Wiosna promocji zdrowia”

Najczęściej - wśród kobiet - dochodziło do uszkodzenia stóp (67%). Drugim z kolei był uraz tułowia (20%). W dalszej kolejności uplasowały się urazy ramion, kręgosłupa, nadgarstków oraz kolan. U mężczyzn urazowi ulegały stopy (37%) oraz kolana (17%). Panowie doświadczyli również m.in. urazu głowy, przedramion, ramion oraz ud. 8. Uraz nastąpił w wyniku? Tabela 9. Przyczyny urazu

rodzaj wypadku

własnego wypadku spowodowanego własnym błędem

własnego upadku spowodowanego ciężkimi warunkami atmosferycznymi

kobiety

własnego upadku spowodowanego nieostrożnym surfowaniem innego żeglarza 1

mężczyźni

rodzaj wypadku

kolizji z innym żeglarzem

kolizji z nieruchomym obiektem

kobiety

kolizji z innym poruszającym się obiektem 0

mężczyźni

Do urazu respondentek dochodziło najczęściej w wyniku własnego błędu (64%) oraz trudnych warunków atmosferycznych. Co dziesiąta ankietowana zdeklarowała, że przyczyną urazu była kolizja z innym żeglarzem. Tylko kilka kobiet wskazywało na zderzenie z nieruchomym obiektem czy też upadek w skutek nieostrożnego surfowania innego żeglarza. Ponad połowa mężczyzn uległa urazowi na skutek własnego błędu, a także w wyniku trudnych warunków pogodowych. Sporadycznie zdarzały się przypadki kolizji z innym żeglarzem lub nieruchomym obiektem. 9. Jakie warunki pogodowe panowały w chwili wypadku? Tabela 10. Warunki pogodowe w chwili zdarzenia

warunki pogodowe

burza

wysoka temperatura

silny wiatr opady deszczu mgła ograniczająca widoczność 0 0 8

kobiety mężczyźni

warunki pogodowe

niska temperatura

przypływy/odpływy

kobiety

ładna pogoda, bardzo dobra widoczność 22

mężczyźni

Kobiety najczęściej doznały urazu, gdy panowały bardzo dobre warunki pogodowe z dobrą widocznością (aż 73%). Tylko 27% kobiet doznało urazu podczas mgły ograniczającej

„Wiosna promocji zdrowia”

widoczność. Z analizy odpowiedzi mężczyzn wynika, że najczęściej ulegli urazowi podczas gdy panowały złe warunki pogodowe tj. silny wiatr (57%) oraz opady deszczu (33%). 10. Czy zastosował/a Pan/ Pani rozgrzewkę przed rozpoczęciem surfowania, podczas którego doszło do urazu? Tabela 11. Zastosowanie rozgrzewki przed rozpoczęciem surfowania

zastosowanie rozgrzewki tak kobiety 3

nie 27

mężczyźni

Badania wykazały, że zdecydowanie większa ilość kobiet bo aż 90% nie zastosowała żadnej rozgrzewki przed surfowaniem, podczas którego doznała urazu. Niespełna połowa (43%) mężczyzn zastosowała rozgrzewkę przed rozpoczęciem żeglowania. 11. Jakie zastosowano leczenie? Tabela 12. Zastosowane leczenie

zastosowane leczenie farmakologiczne

zachowawcze chirurgiczne nie zastosowano żadnego leczenia

kobiety

mężczyźni

Aż 80% respondentek zastosowało leczenie farmakologiczne. U niespełna 15% badanych zastosowano leczenie zachowawcze. Leczeniu chirurgicznemu został poddany tylko jeden przypadek. Tylko jedna kobieta nie zastosowała żadnego leczenia. Aż 40% mężczyzn zdeklarowało, że nie zastosowało żadnego leczenia. Co trzeci ankietowany poddał się leczeniu farmakologicznemu. Leczeniu chirurgicznemu poddano tylko 13% przypadków. 13. Ile wynosił czas rekonwalescencji (pełnego powrotu do zdrowia)? Tabela 13. Czas rekonwalescencji

czas

mniej niż tydzień

1–2 tygodnie

3–4 tygodnie

1–2 miesięcy

3–6 miesięcy

kobiety

mężczyźni

czas

6 – 12 miesięcy

1 – 2 lat

więcej niż 2 lata

kobiety

nadal nie powróciłem do zdrowia 0

mężczyźni

„Wiosna promocji zdrowia”

Tabela 14 . Analiza statystyczna udzielonych odpowiedzi - test zgodności „chi kwadrat” χ2 dla cech jakościowych

Numer pytania

Poziom istotności

St. swobody

Wartość graniczna

Wynik

Różnice statystyczne

p≤0,05

7,815

10,883

istotne

p≤0,05

12,592

4,267

nieistotne

p≤0,05

11,07

8,093

nieistotne

p≤0,05

12,592

23,517

istotne

p≤0,05

3,841

0,000

nieistotne

p≤0,05

16,919

13,606

nieistotne

p≤0,05

19,675

12,780

nieistotne

p≤0,05

7,815

nieistotne

p≤0,05

15,507

26,773

istotne

10.

p≤0,05

3,841

8,523

istotne

11.

p≤0,05

7,815

16,872

nieistotne

12.

p≤0,05

15,507

0,688

nieistotne

Badania wykazały, że prawie 70% ankietowanych kobiet wróciło do pełnego zdrowia w przeciągu 2 tygodni. U 13% ankietowanych czas powrotu do zdrowia wynosił mniej niż tydzień. W badanej grupie najdłuższy okres powrotu do zdrowia wynosił od 1do 2 miesięcy, lecz dotyczyło to tylko 1 badanej osoby. Ponad połowa mężczyzn (57%) wróciła do pełnej aktywności fizycznej w przeciągu 2 tygodni, a 23% respondentów w czasie 3-4 tygodni. Okres rekonwalescencji wynosił mniej niż tydzień u 17% ankietowanych. Tylko jeden mężczyzna zdeklarował, że wrócił do pełnej aktywności fizycznej po upływie miesiąca.

Omówienie wyników i dyskusja Badani surferzy mogą pochwalić się kilkuletnim doświadczeniem w pływaniu na desce. Najwięcej kobiet deklarowało, że pływa na desce z żaglem od 7 do 10 lat (33%), a najwięcej mężczyzn od 4 do 6 lat (30%). Większość ankietowanych ocenia swoje umiejętności pływania na windsurfingu na dobre (47% kobiet i 28% mężczyzn) oraz na bardzo dobre (20% kobiet i 53% mężczyzn). Odpowiedzi na kolejne pytanie (dotyczące wyboru osoby nauczającej pływania na desce) wykazały, że istnieją istotne różnice statystyczne pomiędzy kobietami a mężczyznami. Przeprowadzone badania jednoznacznie wykazały, że dla obojga płci najczęstszym urazem były stłuczenia mięśni (po 33% kobiet i mężczyzn). W następnej kolejności uplasowały się skręcenia stawów wśród kobiet (30%) oraz zwichnięcia stawów wśród mężczyzn (27%). Urazy zarówno u kobiet jak i mężczyzn najczęściej były zlokalizowane w obrębie stopy (67% kobiet oraz 37% mężczyzn). Większa część badanych zastosowała leczenie farmakologiczne urazów (80% kobiet i 33% mężczyzn). Aż 40 % mężczyzn wcale nie zastosowało leczenia – fakt ten może wynikać z małej świadomości skutków nieleczonych urazów. Przedstawione różnice nie są jednak na tyle duże, aby mogły być istotne statystycznie. Czas pełnego powrotu do zdrowia wynosił

„Wiosna promocji zdrowia”

średnio od 1-2 tygodni (67% kobiet, 57% mężczyzn); tylko 1 osoba zdeklarowała, że wróciła do pełnej aktywności fizycznej po upływie miesiąca. Tak szybki powrót do zdrowia może świadczyć o tym, że urazy nabyte podczas pływania na windsurfingu nie są bardzo groźne dla zdrowia. W kolejnym pytaniu zapytano o to, czy ankietowani zastosowali rozgrzewkę przed rozpoczęciem surfowania, podczas którego doznali urazu. Tu otrzymano statystycznie istotne różnice. Aż 90% kobiet nie zastosowało żadnej rozgrzewki, a prawie połowa mężczyzn zastosowało rozgrzewkę przed rozpoczęciem pływania na desce z żaglem. Odpowiedzi na kolejne pytanie były zgodne - respondenci najczęściej wskazali, że do wypadku doszło w wyniku własnego błędu (63% kobiet, 40% mężczyzn) lub był on spowodowany trudnymi warunkami atmosferycznymi (20% kobiet, 37% mężczyzn). Okazało się, że pływanie z instruktorem prawie całkowicie eliminuje ryzyko urazu. Większość kobiet (73%) doznała urazu, gdy panowały bardzo dobre warunki pogodowe, a widoczność była doskonała. Mężczyźni ulegli wypadkowi podczas panowania złych warunków atmosferycznych. Badania wykazały w tym zakresie statystycznie istotne różnice. W ostatnim pytaniu (dotyczyło wyboru środków odnowy biologicznej po dniu spędzonym na żeglowaniu) zaobserwowano istotne różnice statystyczne pomiędzy przedstawicielami obojga płci. Wśród kobiet (67%) największą popularnością cieszył się masaż, zaś co drugi mężczyzna po aktywności fizycznej korzystał z sauny. Podobne badania na 294 deskarzach zostały przeprowadzone na Brown University School of Medicine w USA (Nathanson i Reinert 1999). Celem ich było opisanie mechanizmów i częstotliwości urazów w windsurfingu. Wyniki ankiety dowiodły, że najczęstszym obrażeniom ulegają stawy skokowe i stopy, kolana i klatka piersiowa. Najczęściej respondenci wskazywali na takie urazy jak: zwichnięcie stawu skokowego (26,3%), zranienia (21,2%), stłuczenia (16,2%) oraz złamania (14,2%). Stwierdzono, że bezpośrednią przyczyną urazów mechanicznych żeglarzy była deska z pędnikiem (64,5%), a w 12 % kontakt z dnem oceanu. Manewrami, które przyczyniły się do urazów były: skoki i szybka jazda na falach oraz upadek przy dużej prędkości. Częstotliwość urazów, wymagających specjalistycznej pomocy medycznej oszacowano jako jeden na 1000 dni pływania. Autor niniejszej pracy otrzymał podobne wyniki. Najczęstszymi urazami podczas pływania na desce były: stłuczenia, zwichnięcia oraz skręcenia. Głównie obrażeniom ulegały stopy, kolana, uda oraz ramiona. Natomiast przyczyną wypadku przeważnie był własny błąd surfera lub trudne warunki atmosferyczne. Interesujące badania zostały przeprowadzone przez McCormick i Davis (1988) na Uniwersytecie w Teksasie. Badania zostały przeprowadzone na grupie 73 zawodników na podstawie przeglądu dokumentacji medycznej oraz za pomocą ankiety-wywiadu. Otrzymane wyniki przeczyły tezom postawionym przez autora niniejszej pracy. Do najczęstszych urazów należały skaleczenia (29%), poparzenia meduz (26%) oraz otarcia (23%). Na zwichnięcia oraz skręcenia skarżyło się tylko 5% respondentów, podczas gdy w badaniach autora były to urazy dominujące. Surferzy zgłaszali również: zmęczenie mięśni (19%), poparzenia słoneczne (10%) czy stłuczenia (10%). Do rzadkich urazów należały uszkodzenia kolan i oczu. Co ciekawe, tylko 1 osoba zdeklarowała, że obrażeniom uległy stopy. Można wnioskować, że przedstawione różnice wynikają z faktu, iż badania zostały przeprowadzone w odmiennym klimacie. W efekcie stwierdzono, że większości urazom można zapobiec poprzez noszenie ochronnego ubioru czy stosowanie filtrów przeciwsłonecznych. Anglicy Dyson i wsp. (1996) przeprowadzili badania, których celem było określenie częstotliwości występowania nowych i powtarzających się urazów. Badanie trwało 2 lata i zostało przeprowadzone za pomocą ankiety. Wzięło w nim udział 107 windsurferów. Dokonano porównania zawodników startujących w konkurencjach wave i slalom (WS) oraz raceboard (RB), a także z surferami, którzy pływają rekreacyjnie (REC). Średnia roczna ilość urazów wynosiła 1,5 na osobę z częstym występowaniem nowych i 44 nawracających się urazów. Zawodnicy startujący w konkurencjach wave i slalom byli najbardziej narażoną grupą na urazy (2,0/osoba/rok). W dalszej kolejności była to grupa surferów żeglujących rekreacyjnie (1,2/osoba/rok). Zawodnicy raceboard okazali się „Wiosna promocji zdrowia”

najmniej urazową grupą (1,0/osoba/rok). Okazało się, że 45% wszystkich urazów dotyczyło nadwyrężenia mięśni oraz stawów. Grupa WS zgłaszała najwięcej nawracających się urazów, a w szczególności dotyczyło to urazów więzadeł kolanowych. Natomiast w grupie RB odnotowano powtarzające się urazy podudzia tj. otarcia, zmiażdżenia. Około 25% badanych narzekało na zmęczenia mięśni pleców oraz bóle krzyża. Około 60% pozostałych obrażeń dolnej część ciała dotyczyło urazów tkanek miękkich kostek i stóp, a także kolan i podudzi. Aż 40% urazów tkanek miękkich dotyczyło barków, ramion oraz łokci. Badacze stwierdzili, że nawracające się urazy są powszechne, co wskazuję na potrzebę działań zapobiegawczych. W Niemczech podobne badania przeprowadzili Petersen i wsp. (2003). Analizie poddali odpowiedzi uzyskane za pomocą internetowej ankiety przeprowadzonej wśród 327 surferów. W sezonie 2000 zarejestrowano 630 urazów. Wśród badanych respondentów 70 zgłosiło złamanie kości, a 26 zerwanie więzadeł. Pomocy medycznej wymagało 280 urazów, w 67 przypadkach konieczne było leczenie chirurgiczne. Do większości urazów doszło przy sile wiatru w skali 5-6° Beauforta po 2 godzinach ciągłego surfowania. Najczęściej przyczyną urazu był błąd techniczny. Najbardziej niebezpiecznymi manewrami były trudne skoki tj. front loop czy backward loop - przy ich wykonaniu doszło do 70 urazów. Prawie 50 respondentów zdeklarowało, że do urazu doszło podczas trudnych warunków atmosferycznych. Tylko 10 windsurferów zgłosiło, że przyczyną urazu było uszkodzenie sprzętu (rozerwanie żagla). Do połowy urazów doszło w warunkach falowania na powierzchni morza. Analiza mechanizmów urazów pozwoliła autorom sformułować wnioski, które mogą ograniczyć występowanie urazów podczas pływania na desce. Po 1 h żeglowania zalecana jest przerwa w treningu, która może zapobiec urazom z powodu słabej kondycji. Po godzinie pływania bez przerwy nie należy wykonywać trudnych manewrów. Urazy głowy można ograniczyć stosując kask ochronny podczas wykonywania ewolucji. Zalecany jest również odpowiedni dobór sprzętu tj. deski i żagla do umiejętności oraz warunków fizycznych windsurfera. Autor niniejszej pracy otrzymał inne wyniki jeżeli chodzi o rodzaj doznanego urazu. W wyżej przedstawionym doniesieniu, aż 70 respondentów zgłosiło złamanie kości, natomiast w badaniu autora były to tylko 3 osoby. W obu przypadkach częstą przyczyną wypadków na wodzie były złe warunki pogodowe i własny błąd. W retrospektywnym badaniu przeprowadzonym przez Pryma i wsp. (1999) oceniono urazy 44. zawodników niemieckiego Windsurf Cup. W badaniu wzięli udział zaawansowani i średniozaawansowani windsurferzy (37%) jak i surferzy pływający rekreacyjnie (63%). Badani średnio na żeglowaniu spędzali 85 dni w roku. Prawie połowa surferów (48%) doznała urazu podczas sezonu. Do 7% urazów doszło w czasie trwania zawodów, natomiast do 41% podczas treningu. Najczęściej do urazu dochodziło podczas katapultowania surfera tj. sytuacji gdy windsurfer nagle zostaje wyrzucony z deski (57%). Dobór za dużego żagla w stosunku do siły wiatru był w 43% przyczyną urazu. Aż 19% respondentów doznało urazu z powodu własnego zaniedbania oraz błędów technicznych. Znane są rzadkie, ale poważne w skutkach wypadki deskarzy. W Szkocji w 1986r. opisano dwa dramatyczne przypadki uszkodzenia rdzenia kręgowego. Urazy te miały miejsce podczas sztormowej pogody. Natomiast w USA w 1994r. przy silnym wietrze, doszło do wypadku, w wyniku którego żeglarz doznał urazu rozerwania mięśnia piersiowego większego. Reasumując, wszyscy wymienieni naukowcy dokonali analizy oceny mechanizmów i częstotliwości występowania urazów. Analiza ta dowodzi, iż występujące w windsurfingu urazy są powszechne. Autor pracy na podstawie przytoczonych badań wysnuł postulaty, które mogą poprawić bezpieczeństwo pływania na windsurfingu. Preferowane miejsce do surfowania czy do nauki windsurfingu to takie, w którym zapewniona jest łódź ratunkowa i wykwalifikowani instruktorzy. Przed wypłynięciem windsurfer powinien zawiadomić kierownika przystani lub towarzyszy o planowanym obszarze pływania oraz czasie żeglugi. Bardzo niebezpieczne jest pływanie w pojedynkę. Pływający powinien znać lokalne warunki, aktualną prognozę pogody, charakterystykę obszaru tj. wiry, prądy oraz wszelkie niebezpieczeństwa znajdujące się pod wodą. Należy zawsze ubierać kamizelkę ratunkową.

„Wiosna promocji zdrowia”

W groźnej sytuacji kamizelka uchroni żeglarza przed utonięciem czy wychłodzeniem organizmu. Podobną rolę odgrywa dobrze dobrana do klimatu pianka, która może uchronić przed hipotermią. Rekomenduje się w czasie długotrwałej żeglugi i wysiłku fizycznego przerwę na zregenerowanie sił i nawodnienie organizmu.

Wnioski 1. Z przeprowadzonych badań wynika, że płeć nie ma wpływu na średnią długość uprawiania windsurfingu czy też poziom umiejętności badanych. Zarówno kobiety jak i mężczyźni oceniają swoje umiejętności na dobre oraz bardzo dobre. 2. Istnieją istotne różnice pomiędzy kobietami a mężczyznami w kwestii wyboru osoby nauczającej pływania na desce z żaglem. Zdecydowana większość kobiet rozpoczęła przygodę z windsurfingiem dzięki lekcjom udzielanym przez znajomych. Natomiast mężczyźni w większości uczyli się samodzielnie pływać na desce z żaglem (40%) lub pobierali profesjonalne lekcje u wyszkolonych instruktorów windsurfingu (37%). 3. Wszyscy badani doznali urazu podczas uprawiania windsurfingu. Najczęstszym urazem dla obojga płci było stłuczenie mięśnia. W następnej kolejności wśród kobiet dominowały skręcenia stawów, a wśród mężczyzn zwichnięcia stawów. Zarówno kobiety jak i mężczyźni deklarowali, że do urazu doszło w wyniku popełnienia własnego błędu podczas surfowania. 4. W badaniu wykazano istotne różnice dotyczące istniejących warunków atmosferycznych, podczas których badani doznali urazu. Kobiety najczęściej uległy urazowi podczas gdy panowały bardzo dobre warunki atmosferyczne, a widoczność była doskonała. Natomiast największy odsetek mężczyzn doznał urazu podczas gdy panowały trudne warunki atmosferyczne. 5. Stwierdzono istotne różnice pomiędzy badanymi kobietami a mężczyznami dotyczące kwestii zastosowania rozgrzewki przed rozpoczęciem surfowania. Większość kobiet jej nie stosowała. Aż połowa mężczyzn zastosowała rozgrzewkę przed rozpoczęciem żeglowania podczas, którego doznali urazu. 6. U większości kobiet i mężczyzn zastosowano leczenie farmakologiczne (80% kobiety i 33% mężczyźni). Aż 40% badanych mężczyzn i 3% kobiet wcale nie poddało się leczeniu pomimo doznanego urazu. Czas rekonwalescencji wśród obojga płci wynosił od 1 do 2 tygodni.

Bibliografia 1. Bornhoft S., Mruk K. 2003. Windsurfing – podręcznik dla początkujących i nie tylko. Gruner+Jahr Polska, Warszawa. 2. Czepułkowski R. 2006. Wakacje z dechami. Windsurfing Magazyn Polski, 2, 75-79. 3. Dyson R J, Buchanan M, Farrington T. 1996. Electromyography activity Turing windsurfing on water. British Journal of Sports Medicine, 14(2), 125-130. 4. Malinkiewicz M., Ostrowski A. 2010. Windsurfing - Poradnik dla początkujących i zaawansowanych. Podręcznik nr 1, AWF Kraków. 5. McCormick D. P., Davis A. L. 1988. Injuries in sailboard enthusiasts. British Journal of Sports Medicine, 22(3), 95-97 6. Nathanson A. T., Reinert S. E. 1999. Windsurfing injuries: results of a paper- and internet -based survey. Wilderness Environ Medicine, 10(4), 218-225. 7. Petersen P., Rau J., Hansen U. 2003. Verletzungen und Verletzungsmechanismen beim Windsurfen. Sportverletz Sportschaden 17(3), 118-122.

„Wiosna promocji zdrowia”

8. Pryma M., Plotz G. M., Jerosch J. 1999. Verletzungsmechanismen bei Regattawindsurfern. Sportverletz Sportschaden 13(4), 107-111. 9. Wirga Z. 1988. Windsurfing dla wszystkich. KAW, Poznań. 10. Wirga Z. 2001. Windsurfing dla wszystkich. Alma-Press Sp. z o.o., Warszawa.

„Wiosna promocji zdrowia”

Ewa Fiołka1

Wrodzona łamliwość kości – studium przypadku Streszczenie Wrodzona łamliwość kości jest genetycznie uwarunkowaną chorobą nazywaną również dysplazją kostną o bardzo zróżnicowanym obrazie klinicznym, zaczynając od postaci łagodnej, a kończąc na letalnej (typ II). Nie wynaleziono dotychczas skutecznej terapii przyczynowej, a podejmowane działania medyczne ograniczają się wyłącznie do leczenia objawowego. Przyszłościową metodą terapeutyczną w leczeniu wrodzonej łamliwości kości wydaje się być terapia komórkowa i genowa. W pracy dokonano charakterystyki wrodzonej łamliwości kości oraz opisano możliwe sposoby jej leczenia. Praca zawiera opis przypadku dziecka z rozpoznaną wrodzoną łamliwością kości typu II. Wybór tego przypadku był podyktowany nie tylko rzadkością występowania najcięższej, a zarazem letalnej postaci wrodzonej łamliwości kości, ale także przebiegiem choroby, leczenia i niezwykłej walki rodziców i dziecka o wydłużenie najcenniejszego daru człowieka, jakim niewątpliwie jest życie.

Słowa kluczowe: wrodzona łamliwość kości, kolagen typu I, terapia komórkowa.

Summary Osteogenesis imperfecta is a genetically determined disease also known as bone dysplasia with very different clinical picture, starting with a gentle and ending with lethal (type II). Do not invented yet effective causal therapy and medical actions limited to symptomatic 2 treatment. A promising therapeutic method for the treatment of osteogenesis imperfecta appears to be cell and gene therapy. The paper presents the characteristics of osteogenesis imperfecta and describes possible methods of treatment. The paper contains a description of a child with a diagnosis of osteogenesis imperfecta type II. The choice of this case was dictated not only the rare occurrence of serious, and yet lethal form of osteogenesis imperfecta, but also the course of the disease, treatment, and extraordinary fighting parents and the child to extend the most precious gift of human life which undoubtedly is.

Keywords: osteogenesis imperfecta, collagen type I, cell therapy.

Wprowadzenie Osteogenesis imperfecta (OI), czyli wrodzona łamliwość kości (znana też, jako „brittle bone disease” – choroba kruchych kości) należy do rzadkich, uwarunkowanych genetycznie, uogólnionych schorzeń tkanki łącznej. Spowodowana jest zaburzeniem ilościowym i/lub jakościowym syntezy kolagenu typu I, głównego budulca tkanki łącznej kości, ścięgien, więzadeł, skóry, twardówki, zębów, ścian naczyń krwionośnych i serca. Powoduje to, iż ze strony tych właśnie tkanek i narządów można zaobserwować objawy charakterystyczne dla tej choroby. Wrodzona łamliwość kości odznacza się wysoką heterogennością kliniczną i genetyczną, co ma swoje odzwierciedlenie w różnym nasileniu symptomów (Arponen 2011, Adynowska-Sołtan 2009, Sarmova, Mazura 2011). Częstość występowania wrodzonej łamliwości kości szacuje się w granicach od 1:30 000 do 1:60 000 urodzeń (AdynowskaSołtan 2009, Sobiech i wsp. 2011). Osteogenesis imperfecta ujawnia się na całym świecie, u wszystkich ras, u obu płci, a także u zwierząt (psy, koty, bydło). Jest chorobą dziedziczoną zarówno, w sposób autosomalny dominujący, jak również w sposób autosomalny recesywny 1 Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia

„Wiosna promocji zdrowia”

albo w wyniku przypadkowej mutacji de novo (Adynowska-Sołtan 2009). W większości przypadków (ok. 90%) za wystąpienie wrodzonej łamliwości kości odpowiedzialne są mutacje w genach COL1A1 na chromosomie 17 i COL1A2 na chromosomie 7, kodujących kolejno łańcuchy alfa1 i alfa2 prokolagenu typu I (Sobiech i wsp. 2011). Tabela 1. Najczęstsze mutacje genów w poszczególnych typach wrodzonej łamliwości kości Źródło: www. pl.wikipedia.org/wiki/Wrodzona_łamlowość_kości

Typ

Gen

Locus

COLIA1 COLIA2 COLIA1 COLIA2 COLIA1 COLIA2 COLIA1 COLIA2

17q21.31-q22 7q22.1 17q21.31-q22 7q22.1 17q21.31-q22 7q22.1 17q21.31-q22

Typ VII (017)

CRTAP

3p22,3p24.1-p22

CRTAP

Typ VIII (018)

LEPRE1

1p34

Leprekan

Typ I (011) Typ II (012) Typ III (013) Typ IV (014)

Białko Kolagen I Kolagen I Kolagen I Kolagen I

Typ V (015) Typ VI (016)

W 1979 roku Dawid Sillence zaproponował klasyfikację wrodzonej łamliwości kości, wyodrębniając jej cztery typy (I-IV). W późniejszych latach klasyfikacja ta została poddana modyfikacji poprzez dodanie pięciu kolejnych typów (od V do IX). Kryteriami klasyfikacji OI są kliniczne i radiologiczne objawy choroby. Objawy kliniczne wrodzonej łamliwości kości dotyczą, zarówno zmineralizowanych, jak i niezmineralizowanych tkanek zbudowanych z kolagenu typu I. Należą do nich: • różnie nasilona łamliwość kości w zależności od typu OI. Do złamań kości dochodzi najczęściej w dzieciństwie, ale mogą już wystąpić w życiu płodowym. Głównie dotyczą kości długich, a w wyniku licznych złamań może dojść do ich deformacji, a nawet skrócenia kończyn, przyczyniając się do niskiego wzrostu chorych. Dużym problemem są długo gojące się złamania. Często objawem współistniejącym jest zniekształcenie kręgosłupa oraz czaszki, a także zaburzenie proporcji ciała (zazwyczaj krótkie kończyny górne i dolne), • drobna budowa ciała z zaburzonymi proporcjami i symetrią (spowodowane nierównomiernym rozmieszczeniem tkanek) oraz niskorosłość (karłowatość), • współistniejące wady postawy (boczne skrzywienie kręgosłupa lub zwiększona kifoza piersiowa), • nadmierna ruchomość w stawach i nawracające zwichnięcia, spowodowane wiotkością więzadeł, • niebieskie zabarwienie twardówki (nie występuje we wszystkich typach OI). Twardówka ma prawidłową szerokość, ale jest bardziej przejrzysta, cienka i zawiera więcej macierzy niekolagenowej, co zwiększa jej wrażliwość na urazy mechaniczne, • upośledzenie słuchu (najczęściej o charakterze przewodzącym), spowodowane nieprawidłową budową kosteczek słuchowych lub błony bębenkowej i więzadeł utrzymujących kosteczki słuchowe, unieruchomieniem strzemiączka, bądź też będące konsekwencją zmian naczyniowych,

„Wiosna promocji zdrowia”

• cienka skóra, skłonność do tworzenia się rozległych blizn, zwiększona potliwość, • objawy neurologiczne (nie muszą występować), wynikające z ucisku na nerwy lub naczynia krwionośne. Występują pod postacią bólów głowy, promieniującego do szyi lub potylicy, osłabieniem, ataksją kończyn lub neuralgią nerwu trójdzielnego, • skłonność do przepuklin, • nadmierna kruchość naczyń krwionośnych, skutkująca skłonnością do tworzenia się wybroczyn na skórze, podbiegnięć krwawych i krwawienia z nosa. Ogólnie zmiany naczyniowe nazywane są mianem angiogenesis imperfecta, • objawy stomatologiczne (nie występują we wszystkich typach OI), dotyczące najczęściej niepełnego wytworzenia zębiny. Nieprawidłowości występują zarówno w uzębieniu mlecznym, jak i stałym. Ich cechami charakterystycznymi są: opalizacja i przebarwienia zębów na kolor bursztynowy lub szaro – brązowy, skrócenie i zniekształcenie korzeni zębów, dzwonowaty kształt koron zębów, nadwrażliwość zębów na bodźce termiczne, chemiczne i mechaniczne, a także kruche szkliwo, będące przyczyną szybkiego ścierania się zębów i obniżenia wysokości zgryzu. Wymienione zaburzenia określane są mianem dentinogenesis imperfecta, • rozwój umysłowy chorych z wrodzoną łamliwością kości jest prawidłowy, a ich inteligencja nierzadko przewyższa normę (Tarnowski, Sierot 2008, AdynowskaSołtan 2009). W dzisiejszych czasach wrodzona łamliwość kości typu II i III może zostać zdiagnozowana już w życiu płodowym, a to za sprawą powszechnie wykonywanego badania ultrasonograficznego. Już w 15 tygodniu ciąży widoczne są charakterystyczne objawy dla tej choroby, na które lekarz powinien zwrócić uwagę, a są nimi: obniżona echogenność czaszki, która będąc miękka staje się podatna na ucisk sondy, złamania i deformacje kości, znaczne skrócenie kości długich i żeber. Pewne rozpoznanie można postawić dopiero po 20 tygodniu trwania ciąży (Dormaus 2005, Galicka i wsp. 2008). Leczenie wrodzonej łamliwości kości oparte jest na leczeniu objawowym. Najczęściej w postępowaniu leczniczym wymagane jest stosowanie jednocześnie kilku metod, które zazwyczaj mają za zadanie złagodzenie objawów klinicznych lub zapobieganie kolejnym skutkom choroby. Najczęstszymi wykorzystywanymi metodami w leczeniu osteogenesis imperfecta jest leczenie farmakologiczne i operacyjne. Podstawowe znaczenie w leczeniu chorych z OI ma rehabilitacja, bez której powyższe metody nie będą w pełni efektywne. W ostatnich czasach podjęto próby leczenia pacjentów z wrodzoną łamliwością kości za pomocą terapii komórkowej i genowej, które zapowiadają się obiecująco na przyszłość (Tarnowski, Sierot 2008, Adynowska-Sołtan 2009). W leczeniu farmakologicznym wrodzonej łamliwości kości największą rolę odgrywają leki z grupy bisfosfonianów, których pierwsze próby zastosowania w ciężkich przypadkach OI przypadają na lata 80-te ubiegłego wieku. Są one syntetycznymi analogami pirofosforanu, który występuje fizjologicznie w płynach ustrojowych. Leki, należące do grupy bisfosfonianów wykazują silne działanie hamujące resorpcję kości (są inhibitorami resorpcji kostnej), nie doprowadzając do natychmiastowego zmniejszenia procesu kościotworzenia. Nadrzędnym celem ich stosowania w przypadku wrodzonej łamliwości kości jest zwiększenie gęstości mineralnej kości, ograniczając w ten sposób liczbę złamań i deformacji (Tarnowski, Sierot 2008, Adynowska-Sołtan 2009). W USA zostały podjęte próby leczenia chorych z rozpoznaną wrodzoną łamliwością kości innym lekiem o nazwie Forteo, który jest syntetycznym analogiem parathormonu (hormon produkowany w przytarczycach, jest stosowany w leczeniu osteoporozy). Lek ten przyczynia się do zwiększonej produkcji komórek kościotwórczych (zwiększa aktywność osteoblastów i wydłuża czas ich życia), czego wynikiem jest zwiększenie gęstości mineralnej tkanki kostnej, a w konsekwencji redukcję ilości złamań (Stowarzyszenie Osób z Wrodzoną Łamliwością Kości (OI) – Polska. Dostępny pod adresem www.osteogeneza.pl). „Wiosna promocji zdrowia”

Licznie występujące złamania i deformacje kości w przebiegu wrodzonej łamliwości kości nierzadko wymagają interwencji chirurgicznej. Celem leczenia operacyjnego jest zachowanie przez pacjenta jak największej sprawności ruchowej, korekcja istniejących zniekształceń oraz zapobieganie powstaniu nowych. Leczenie operacyjne złamań oparte jest na wykorzystaniu jednej z dwóch dostępnych obecnie metod korekcji złamań oraz poważnych deformacji. Zaliczamy do nich śródszpikowe gwoździowanie za pomocą pręta Rusha lub z zastosowaniem gwoździ teleskopowych (najczęściej stosuje się: Fassier-Duval, Bailey- Dubow i Sheffielda). Każda z tych metod ma swoje wady i zalety. Obie metody pozwalają na utrzymanie osi kończyn, zapobiegają deformacjom, umożliwiają pionizację, a także przyczyniają się do poprawy mineralizacji kości w wyniku osiowego obciążenia kończyn (Gaździk 2008, Stowarzyszenie Osób z Wrodzoną Łamliwością Kości (OI) – Polska. Dostępny pod adresem www.osteogeneza.pl). Terapia komórkowa (metoda należąca do leczenia przyczynowego) wykorzystuje mezenchymalne komórki macierzyste (mesenchymal stem cells – MSC), które występują u człowieka w tkankach pochodzenia mezodermalnego m.in. w szpiku (zwane stromalnymi komórkami szpikowymi), wątrobie czy w mięśniach. Metoda terapii komórkowej w swoim założeniu dąży do sytuacji, w której przeszczepione komórki macierzyste mezenchymalne przekształcą się w osteoblasty (związany jest z tym gen BMP-2) albo będą zdolne do zastąpienia komórek kościotwórczych biorcy ze zmutowanym genem prawidłowymi komórkami dawcy (Rodriguez i wsp. 2012, Bajek i wsp. 2011). Współczesna medycyna wiąże z terapią genową ogromną nadzieję na przyszłość w walce z chorobami uwarunkowanymi genetycznie, ze względu na fakt, iż głównym jej założeniem jest leczenie przyczynowe, a nie objawowe. Terapia genowa wykorzystuje różne metody, dostosowane do danego problemu, ale zawsze łączy je ten sam cel – dążenie do likwidacji przyczyny choroby. Do tych metod możemy zaliczyć: kompensację defektu genetycznego (wprowadzenie prawidłowego genu do komórek docelowych, stosowana do leczenia chorób dziedziczonych autosomalnie recesywnie), korektę mutacji (rewersja zmutowanego genu), hamowanie ekspresji zmutowanego genu (w chorobach uwarunkowanych autosomalnie dominująco), bezpośrednią eliminację poszczególnych komórek (stosowana np. w leczeniu nowotworów) lub uzyskanie nowych cech genotypowych przez komórki (Szala 2006, Turnpenny, Eluard 2005).

Cel pracy Celem pracy jest przedstawienie studium przypadku dziecka z wrodzoną łamliwością kości typu II z omówieniem i dogłębną analizą historii choroby, przebiegu diagnostyki i leczenia oraz poznanie przyczyn i skutków choroby. Celem jest również opracowanie planu opieki i pielęgnacji oraz standardów postępowania nad pacjentem z wrodzoną łamliwością kości, uwzględniając specyficzną i wyjątkową sytuację tego przypadku. Założeniem pracy jest holistyczne przedstawienie najważniejszych aspektów choroby.

Metody badań Miejscem zbierania niezbędnych informacji oraz realizacji planu opieki był Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie, a dokładnie Oddział Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka, gdzie dziecko przybywało od listopada 2011 do września 2012. Praca oparta jest na analizie dokumentacji medycznej (m. in. historia choroby, wyniki badań, książeczka zdrowia dziecka), która stanowiła podstawę do sformułowania problemów medycznych, pielęgnacyjnych i o podłożu psychologicznym. Uzupełnieniem dokumentacji były przeprowadzone wywiady z personelem medycznym, bezpośrednia obserwacja procesu leczenia oraz czynny udział w pielęgnacji dziecka. Okres obserwacji i udziału w procesie pielęgnowania obejmował cały pobyt dziecka w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym, czyli przez okres 11 – tu miesięcy.

„Wiosna promocji zdrowia”

Studium indywidualnego przypadku Dziecko płci żeńskiej z C I P I urodziło się w 34 tygodniu ciąży siłami natury w szpitalu w Warszawie. Powodem rozpoczęcia się porodu przedwczesnego było odpłynięcie czystych wód płodowych. Do finalizacji porodu doszło po sześćdziesięciu godzinach od czasu odpłynięcia wód płodowych. Dziecko urodziło się w stanie ogólnym ciężkim, zostało ocenione w skali Apgar na 4-5-6 punktów odpowiednio w 1-3-5 minucie życia. W 5 minucie życia noworodek wymagał zaintubowania ze względu na nasilającą się niewydolność oddechową. Urodzeniowa masa ciała wynosiła 1820g, długość ciała – 41 cm, obwód głowy – 28 cm, obwód klatki piersiowej – 27 cm. W 19 dobie dziecko zostało przetransportowane do Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie, w celu dalszej diagnostyki i podjęcia leczenia. W badaniu przedmiotowym zaobserwowano: zniekształcenie i skrócenie wszystkich kończyn, deformacje odcinków proksymalnych kończyn górnych i dolnych, wąską klatkę piersiową, miękkie kości czaszki, które były wynikiem słabej mineralizacji kośćca, asymetrycznie wysklepioną, spłaszczoną potylicę, twardówki o zabarwieniu szaro – niebieskim. Na podstawie obrazu radiologicznego rozpoznano u dziecka wrodzoną łamliwość kości typu II, który przedstawiał ślady złamań wewnątrzmacicznych występujące w postaci kostniny fałdującej, która pokrywała strukturę kości długich. W trakcie całej hospitalizacji u dziecka wykonano wiele różnorodnych badań (seriogram układu kostnego, badania genetyczne, USG kości, TK głowy, Rtg klatki piersiowej, ECHO serca itp.) oraz przeprowadzono liczne konsultacje. Badania genetyczne wskazały etiologię wrodzonej łamliwości kości - mutację genu COL1A1. Niemowlę wymagało długotrwałej respiratoroterapii, co przyczyniło się do konieczności założenia tracheostomii. Dziecko zostało objęte projektem badawczym pod tytułem „Wykorzystanie terapii komórkowej i genowej w leczeniu osteogenesis imperfecta typu II i III” zainicjowanego i prowadzonego przez Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie – Prokocimiu. Celem tego projektu było przeprowadzenie eksperymentu klinicznego, polegającego na zastosowaniu metody leczniczej, która mogłaby zmodyfikować przebieg kliniczny choroby oraz poprawić przeżywalność chorych z typem II wrodzonej łamliwości kości. W ramach tego programu dokonano dwóch przeszczepów komórek mezenchymalnych od dawcy (ojciec dziecka), niestety bez efektów terapeutycznych (w badaniach laboratoryjnych nie zaobserwowano obecności komórek dawcy u dziecka). Po tych dwóch próbach przeszczepienia komórek mezenchymalnych, które nie przyniosły żadnych pożądanych efektów, odstąpiono i zrezygnowano z dalszego leczenia terapią komórkową dziewczynki, ograniczając się wyłącznie do leczenia objawowego. Dziewczynka, w wieku 11 – miesięcy została wypisana z Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie w stanie ogólnym stabilnym i przekazana do Domowej Opieki Respiratorowej w Warszawie, wymagająca podaży tlenu przez tracheostomię.

Postępowanie rehabilitacyjne Rehabilitacja stanowi nieodłączny element postępowania leczniczego w przypadku chorych z wrodzoną łamliwością kości. Jest ona równie ważna, jak leczenie operacyjne czy farmakologiczne, a w połączeniu z nimi daje pozytywne efekty i niezbędne do poprawy jakości życia pacjentów. Celem rehabilitacji jest uzyskanie i utrzymanie chorych, w jak najlepszej kondycji ruchowej, by mogli w miarę możliwości samodzielnie funkcjonować. Zadaniem rehabilitacji jest przeciwdziałanie przykurczom, zanikom mięśni, ze względu na częste i długotrwałe unieruchomienie po operacjach, korygujących złamania i deformacjom. Niezbędna jest indywidualna rehabilitacja każdego pacjenta z OI, podczas której będą prowadzone ćwiczenia wzmacniające mięśnie, zwiększające zakres ruchu w stawach oraz ćwiczenia ogólnorozwojowe, poprawiające ogólną wydolność organizmu. Muszą one być dobierane odpowiednio do wieku, aktualnego stanu, możliwości chorego oraz do etapu leczenia, na którym znajduje się pacjent (Adynowska-Sołtan 2009). „Wiosna promocji zdrowia”

Najlepsze efekty przynoszą: • ćwiczenia w basenie, • ćwiczenia bloczkowe w odciążeniu lub z obciążeniem, • ćwiczenia równowagi, • ćwiczenia indywidualne z wykorzystaniem różnego typu przyrządów (piłki, wałki, taśmy) oraz urządzeń (rower stacjonarny, rezonans stochastyczny czy platforma wibracyjna Galileo) (Stowarzyszenie Osób z Wrodzoną Łamliwością Kości (OI) – Polska. Dostępny pod adresem www.osteogeneza.pl)

Wnioski W przypadku wrodzonej łamliwości kości kluczową sprawą wydaje się wczesne wykrycie choroby oraz wdrożenie leczenia i opieki medycznej. Zwiększa to szansę na prawidłowy wzrost oraz zapobiega deformacjom kostnym, a także zwiększa prawdopodobieństwo samodzielnego funkcjonowania w późniejszym czasie. Ważne jest, aby chorzy z osteogenesis imperfecta byli objęci kompleksową opieką, a może im to zapewnić wielodyscyplinarny zespół niezbędny do postawienia diagnozy, podjęcia odpowiedniego leczenia oraz współpracy z rodzicami (Adynowska-Sołtan 2009).

Bibliografia 1. Adynowska-Sołtan A. (2009): Leczenie ortodontyczne pacjenta z wrodzoną łamliwością kości – opis przypadku. Stomatologia Wieku Rozwojowego. Magazyn Stomatologiczny. 29-34. 2. Bajek A., Olkowska J., Drewa T. (2011): Mezenchymalne komórki macierzyste narzędziem terapeutycznym w regeneracji tkanek i narządów. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej. 65: 124-132. 3. Dormaus J. (2005): Ortopedia pediatryczna. Elsevier Urban & Partner. Wrocław, s. 433-437. 4. Gaździk T. (2008): Ortopedia i traumatologia 2. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa, s. 603-604. 5. Kubika K., Kawalec W. (2006): Terapia genowa. W: Pediatria. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa, s. 127. 6. Rodriguez R., Garcia-Castro J., Trigueros C., Arranz M., Manendez P. (2012): Multipotent Mezenchymal Stromal Cells: Clinical Applications and Cancer Modeling. Stem Cell Transplantation. s. 187-195. 7. Sobiech I., Grzybowska A., Jelonek E., Komarnitki J., Olczak-Kowalczyk D. (2011): Wrodzona łamliwość kości w aspekcie stomatologicznym – ocena kliniczna w oparciu o piśmiennictwo. Borgis – Nowa Stomatologia. 3: 134-138. 8. Stoicanescu D., Belengeanu V., Stojan M., Marginean O., Popoiu C., Puiu M. (2009): Therapeutical Perspectives in Osteogenesis Imperfecta. Jurnalul Pediatrului. 45-46 (XII): 6-8. 9. Stowarzyszenie Osób z Wrodzoną Łamliwością Kości (OI) – Polska. [Data cytowania 07.01.2013]. Dostępny pod adresem www.osteogeneza.pl 10. Szala S. (2003): Terapia genowa. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa, s. 9-35. 11. Tarnowski M., Sierot A. (2008): Wrodzona łamliwość kości – etiologia, charakterystyka, metody leczenia dzisiaj i w przyszłości. Wiadomości Lekarskie. LXI: 4-6.

„Wiosna promocji zdrowia”

Paweł Gozdowski1, Jacek Mielańczyk1

Cun jako jednostka miary w akupunkturze Wstęp W mojej pracy wykorzystałem miarę cuna indywidualnego. Jak wiadomo miary poszczególnych cunów indywidualnych różnią się od siebie ze względów anatomicznych. Cun jest jedną z metod lokalizacji punktów chińskich(1, 2, 3). Dziedzina ta związana jest z tradycyjną medycyną chińską jedną z niekonwencjonalnych metod leczenia mająca ponad trzytysięczną tradycję(4). Do badań wykorzystałem pomiary cuna indywidualnego pobranego z długości środkowego paliczka III palca u ręki oraz szerokość kciuka(2).

Cel pracy Celem niniejszej pracy była analiza jednostek miary w akupunkturze. Aby zrealizować cel pracy sformułowano następujące pytania badawcze: 1. Czy istnieją różnice pomiędzy pomiarami cuna pobranego z fałdów lewej i prawej ręki? 2. Czy istnieje różnica pomiędzy pomiarami cuna pobranego z kciuka prawej i lewej ręki? 3. Czy istnieje różnica pomiędzy długością cuna pobranego z fałdu i kciuka prawej ręki? 4. Czy istnieje różnica pomiędzy długością cuna pobranego z fałdu i kciuka lewej ręki?

Materiał i metoda badań Badania zostały wykonane na grupie 30 osób, 15 mężczyzn i 15 kobiet. Byli to studenci AWF Katowice. Badania odbyły się w marcu 2013r. Pomiary dokonano za pomocą suwmiarki.

Statystyczne opracowanie wyników: 1. średnia arytmetyczna ( ) 2. odchylenie standardowe (s) 3. t-Studenta Opis ogólny parametrów grupy badawczej wraz z podziałem na płeć: Tabela 1. Parametry grupy badawczej

Statystyka opisowa JEDNOSTKI

Średnia

Minimum

Maksimum

WZROST (m)

1,71

1,63

1,87

0,05

MASA (kg)

67,46

53,00

87,00

9,11

BMI

22,93

19,25

25,95

2,01

WIEK (lata)

21,56

0,97

Średnia wzrostu grupy badawczej wynosi 1,71 m, najniższa osoba miała 1,63 m, a najwyższa 1,87 m. Średnia masa grupy badawczej wynosi 67,46 kg, najniższa zanotowana masa to 53,00 kg, a najwyższa 87,00 kg. BMI wacha się miedzy 19,25, a 25,95, średnia wynosi 22,93.

1 Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach

„Wiosna promocji zdrowia”

Tabela 2. Parametry grupy badawczej kobiet

Statystyka opisowa kobiet JEDNOSTKI

Średnia

Minimum

Maksimum

WZROST (m)

1,68

1,63

1,72

0,03

MASA (kg)

60,06

53,00

67,00

4,30

BMI

21,16

19,25

23,18

1,16

WIEK (lata)

21,4

0,82

Średnia wzrostu kobiet wynosi 1,68 m, najniższa osoba miała 1,63 m, a najwyższa 1,72 m. Średnia masa kobiet wynosi 60,06 kg, najniższa zanotowana masa to 53,00 kg, a najwyższa 67,00 kg. BMI wacha się miedzy 19,25, a 23,18, średnia wynosi 21,16. Przedział wiekowy między kobiet 20, a 23 lata. Tabela 3. Parametry grupy badawczej mężczyzn

Statystyka opisowa mężczyzn JEDNOSTKI

Średnia

Minimum

Maksimum

WZROST (m)

1,73

1,68

1,87

0,06

MASA (kg)

74,86

68,00

87,00

6,03

BMI

24,71

23,8

25,95

0,54

WIEK (lata)

21,73

1,09

Średnia wzrostu mężczyzn wynosi 1,73 m, najniższa osoba miała 1,68 m, a najwyższa 1,87 m. Średnia masa mężczyzn wynosi 74,86 kg, najniższa zanotowana masa to 68,00 kg, a najwyższa 87,00 kg. BMI wacha się miedzy 23,8, a 25,95, średnia wynosi 24,71. Przedział wiekowy między mężczyzn 20, a 23 lata. W celu przeprowadzenia badania wykorzystano suwmiarkę, a wyniki przedstawiono z dokładnością do 1mm. Wyniki kształtują się w następujący sposób: Tabela 4. Wyniki grupy badawczej

Wyniki pomiarów grupy badawczej SYMBOLE

2,08

2,06

2,03

1,99

0,25

0,26

0,25

0,23

Tabela 5. Wyniki grupy kobiet

Wyniki pomiarów u kobiet SYMBOLE

1,95

1,90

1,85

1,82

0,16

0,12

0,14

0,13

„Wiosna promocji zdrowia”

Tabela 6 . Wyniki badań mężczyzn

Wyniki pomiarów u mężczyzn SYMBOLE

2,22

2,23

2,20

2,16

0,26

0,21

0,19

średnia arytmetyczna 2.5

pomiar w mm

FL, 2.22

KL, 2.23

FP, 2.2

FL, 1.95

KP, 2.16

KL, 1.9

FP, 1.85

KP, 1.82

1.5

0.5 0

Rycina 1 . Średnie arytmetyczne poszczególnych pomiarów

odchylenie standardowe 0.3 FL, 0.26

wartość w mm

0.25

KL, 0.26 FP, 0.21

0.2 FL, 0.16

0.15

FP, 0.14

KL, 0.12

0.1

KP, 0.19 KP, 0.13

0.05 0

Rycina 2 . Odchylenie standardowe poszczególnych wyników

– średnia arytmetyczna S – odchylenie standardowe FL – fałd lewy KL – kciuk lewy FP – fałd prawy KP – kciuk prawy

„Wiosna promocji zdrowia”

Analiza wyników grupy badawczej: 1. U 33% osób badanych fałd prawy i lewy był taki sam u 67% badanych fałdy różniły się (GB- p=0,77, ze względu na płeć K – p=1,82, M – p=0,23). 2. U 40% osób badanych pomiary z kciuka prawego i lewego były takie same u 60% osób badanych stwierdzono różnice w pomiarach (GB-p=1,1, ze względu na płeć K – p=1,75, M – p=0,84). 3. U połowy osób badanych miara cuna pobrana z kciuka i fałdu prawej reki była taka sama u drugiej połowy pomiary różniły się (GB p=0,3, ze względu na płeć K – p=0,61, M – p=0,55). 4. U 70% osób badanych miara cuna pobrana z kciuka i fałdu lewej reki była taka sama u 30% badanych pomiary różniły się (GB-p=0,64, ze względu na płeć K – p=0,97, M – p=0,11). GB – grupa badawcza K – kobiety M – mężczyźni.

Wnioski końcowe Po przeanalizowaniu wyżej przedstawionych wyników stwierdza się iż nie są one istotne statystycznie. W wyniku tego nie ma znaczenia z którego palca będziemy pobierać pomiar również ze względu na płeć. W celu dokładnej lokalizacji punktów chińskich powinniśmy korzystać ze sprawdzonych metod lokalizacji, aby być pewnym, że punkt został dobrze zlokalizowany. W tej chwili najlepszym lokalizatorem jest punktoskop, który wykorzystuje niski opór elektryczny charakteryzujący punkty chińskie(1).

Streszczenie Poniższy artykuł ma na celu omówienie wyników, ich istotności jak i analizy badania pomiaru długości cuna indywidualnego, pobranego z szerokości kciuka oraz długości paliczka II (między fałdami) III palca u ręki. Badania zostały przeprowadzone na grupie 30 studentów AWF Katowice w marcu bieżącego roku.

Słowa kluczowe: cun indywidualny, akupunktura, Tradycyjna Medycyna Chińska (TMC).

Summary The following article is to discuss the results and their significance to the study and analysis of individual cun (unit) measuring length, taken from the width and length of the thumb phalanx II (between folds) III of finger. The examination was conducted on a group of 30 student from AWF Katowice in March this year.

Keywords: indyvidual cun (unit), acupuncture, Traditional Chinese Medicine (TCM).

„Wiosna promocji zdrowia”

Bibliografia 1. Garnuszewski Z.: Akupunktura we współczesnej medycynie. Amber, Warszawa 1996. 2. Garnuszewski Z.: Renesans akupunktury. Medyk, Warszawa 2008. 3. Kasperczyk T.: Meridiany, punkty i receptory chińskie. Jet, Kraków 2007. 4. Szczygieł A.: Rola punktów spustowych w postępowaniu fizjoterapeutycznym-wybrane zagadnienia. Red.: T. Kasperczyk, D. Mucha W: Podstawy terapii manualnej. Jet, Kraków 2012.

„Wiosna promocji zdrowia”

Ewelina Heidner1, Monika Przestrzelska2

Wiedza kobiet w wieku rozrodczym na temat profilaktyki wad cewy nerwowej u płodu Streszczenie Cewa nerwowa jest zawiązkiem układu nerwowego tworzącym się w okresie prenatalnym. Jej wady powstają w wyniku zaburzenia procesu tworzenia się rynienki nerwowej. Wady cewy nerwowej powstają w obrębie czaszki i kręgosłupa. Wśród nich można wyróżnić bezmózgowie lub rozszczepy kręgosłupa. Znaczącą rolę w zapobieganiu wadom cewy nerwowej, odgrywa pierwotna profilaktyka, która kładzie nacisk na suplementację kwasem foliowym. Kwas foliowy jest jedną z ważniejszych witamin w diecie kobiet w wieku rozrodczym. W Polsce od 1997 roku istnieje Program Pierwotnej Profilaktyki WCN, który propaguje zażywanie kwasu foliowego. Celem pracy było zbadanie wiedzy kobiet w okresie rozrodczym na temat kwasu foliowego i cewy nerwowej. Jak wynika z przedstawionych badań, kobiety nie posiadają dostatecznej wiedzy na temat kwasu foliowego.

Summary Neural tube is the nucleus of the nervous system, and it is being formed in prenatal time. The neural tube defects are placed around the scalp or spine. We can mention a few examples like: anencephaly or spina bifida. Significant role in the prevention of neural tube defects it is Primary Prevention, that focuses on folic acid supplementation. Folic acid is one of the most important vitamin in young woman diet. In Poland since 1997 there is a Primary Prevention Program of neural tube defects, that promotes taking folic acid. The aim of this research was to investigate the knowledge of young women about folic acid and neural tube defects. Survey concludes, that women do not have sufficient knowledge about folic acid.

Wstęp Każda kobieta pragnąca mieć swoje potomstwo, chce aby jej dziecko urodziło się zdrowe. Nie zawsze jednak jest świadoma tego, co dla jej potomstwa jest najlepsze. Mimo ogromnego postępu w dziedzinie medycyny, problem wad rozwojowych wciąż istnieje. Nie wszystkie wady wrodzone poddają się leczeniu, w związku z tym, wszystkie młode kobiety powinny być odpowiednio wcześnie przygotowywane do świadomego macierzyństwa. Bardzo istotną kwestią w zapobieganiu wadom rozwojowym jest edukacja okołokoncepcyjna, która powinna obejmować wszystkie kobiety w okresie prokreacyjnym. Przyczyny występowania wad cewy nerwowej najczęściej mają podłoże wieloczynnikowe. Powszechnie uważa się, że są one uwarunkowane genetycznie, jednak czynniki środowiskowe również odgrywają dużą rolę w procesie ich powstawania (skażenie środowiska, promieniowanie jonizujące) [Brzeziński Z. J.(red.): Zapobieganie wrodzonym wadom cewy nerwowej. Instytut Matki i Dziecka; Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Warszawa, 1998., Mazur J.: Jak zapobiegać wrodzonym wadom cewy nerwowej – na podstawie pracy zbiorowej pod redakcją Z. J. Brzezińskiego; Instytut Matki i Dziecka; Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Warszawa 1999.]. Szacuje się, że w Polsce na 1000 żywych urodzeń, rodzi się o 2 do 3 noworodków dotkniętych wadą cewy nerwowej. 90 % z tych wad występuje w rodzinach, w których wcześniej nie występowały wady ośrodkowego układu nerwowego [Do zaleceń profilaktyki folianowej stosuje się niewielka liczba badanych respondentek, co uzasadnia konieczność uzupełnienia wiedzy na ten temat wśród kobiet w wieku prokreacyjnym., Mazur J.: Jak zapobiegać 1 Uniwersytet Jagielloński, WNOZ, kierunek Położnictwo, drugi stopień 2 Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, Zakład Położnictwa

„Wiosna promocji zdrowia”

wrodzonym wadom cewy nerwowej – na podstawie pracy zbiorowej pod redakcją Z. J. Brzezińskiego; Instytut Matki i Dziecka; Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Warszawa 1999.]. Wady ośrodkowego układu nerwowego mogą występować w różnych odcinkach kręgosłupa lub w obrębie czaszki. Do tych ostatnich zaliczana jest letalna postać – anencephalia, czyli bezmózgowie. Jest to wada, która uniemożliwia przeżycie. W przypadku wystąpienia tej wady najczęściej dochodzi do poronienia, lub porodu martwego płodu [Śliwerska E., Szpecht-Potocka A.: Genetyczne czynniki ryzyka wad cewy nerwowej. Medycyna wieku rozwojowego, 2002, 4, s:349-370.]. Celem pierwotnej profilaktyki jest zmniejszenie częstości powstawania wad cewy nerwowej. Działania na rzecz profilaktyki WCN przejawiają się w dążeniu do zmian w zachowaniach zdrowotnych wszystkich kobiet w wieku rozrodczym, jak i również dążeniu do osiągnięcia wysokiej świadomości na temat profilaktyki WCN, co wiąże się z długotrwałą edukacją zdrowotną kobiet. Badania przeprowadzone w latach 80. XX wieku, dowiodły iż występowanie wad cewy nerwowej ma ścisły związek z niedoborami żywieniowymi, zwłaszcza niedoborami kwasu foliowego w okresie przed zajściem w ciąże i w pierwszych jej tygodniach [Brzeziński Z. J.(red.): Zapobieganie wrodzonym wadom cewy nerwowej. Instytut Matki i Dziecka; Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Warszawa, 1998.]. Kwas foliowy jest witaminą, która jest niezwykle ważna dla diety kobiety w wieku rozrodczym. Na niedobór kwasu foliowego w organizmie człowieka narażone są osoby w każdym wieku, jednak w największym stopniu dotyczy to kobiet ciężarnych. Kwas ten odgrywa znaczącą rolę w procesie tworzenia się cewy nerwowej, jest więc niezbędny dla rozwijającego się płodu. Głównym źródłem folianów dla człowieka jest pokarm. Dużą zawartoś kwasu foliowego mają przede wszystkim ciemnozielone warzywa (szpinak, kapusta, brokuły, szparagi). Ponad to bogate w folacynę są także pomidory, orzechy oraz pełne ziarna zbóż. Obecnie wiele produktów mącznych jest wzbogacanych w kwas foliowy [Kamiński K., Potrykus A., Laskowska M., Bartosiewicz J., Oleszczuk J.: Kwas foliowy i [6S]-5-metylotetrahydrofolian w prewencji występowania wad cewy nerwowej. Ginekologia i Położnictwo, 2010, 2, s:27-35., Czeczot H.: Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postępy higieny i medycyny doświadczalnej, dok. elektr. PDF, 2008, http://www.phmd.pl/fulltxthtml.php?ICID=867080, 15.04.2012]. Od 1997 roku istnieje Polski Program Profilaktyki Pierwotnej WCN. Działania programu skupiają się na edukowaniu i uświadamianiu kobiet, na temat profilaktyki WCN. Główne postulaty programu to: • wzbogacanie swojej diety produktami zawierającymi kwas foliowy przed każdą planowaną ciążą; • przyjmowanie 1 tabletki dziennie zawierającej kwas foliowy w dawce 0,4 mg, natomiast w przypadku kobiet obciążonych ryzykiem wystąpienia wady – 4 mg; • wzbogacanie produktów żywnościowych folianami [Mazur J.: Jak zapobiegać wrodzonym wadom cewy nerwowej – na podstawie pracy zbiorowej pod redakcją Z. J. Brzezińskiego; Instytut Matki i Dziecka; Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Warszawa 1999.].

Cel pracy i założenia Celem niniejszej pracy jest ocena wiedzy i zachowań zdrowotnych kobiet, które dotyczą zapobiegania wadom cewy nerwowej. Założono następujące hipotezy badawcze: 1. Temat suplementacji kwasem foliowym jest zbyt mało rozpowszechniony. 2. Położne i lekarze położnicy nie prowadzą odpowiedniej edukacji w zakresie pierwotnej profilaktyki wad cewy nerwowej. „Wiosna promocji zdrowia”

3. Wieloródki i pierwiastki wykazują się większą wiedzą na temat suplementacji kwasem foliowym, niż nieródki.

Materiał i metody badań Badania zostały przeprowadzone na grupie 100. kobiet, które dobrowolnie wzięły udział w badaniu. Jako narzędzie badawcze wykorzystano kwestionariusz ankiety, zawierający zbiór pytań dotyczących wiedzy na temat profilaktyki wad cewy nerwowej. Jako teren badań wybrano szpitale należące do Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, oraz jedną z wrocławskich Przychodni. W badaniu wzięły udział kobiety w różnych przedziałach wiekowych. Najliczniejszą grupę stanowiły kobiety w wieki 18-25 lat (43%). Spośród 100 kobiet, 39 to kobiety, które już rodziły. Badania zostały przeprowadzone na przełomie lat 2011/2012.

Analiza i omówienie badań W ankiecie zawarto pytania dotyczące między innymi wiedzy na temat profilaktyki wad cewy nerwowej u płodu, oraz opinii własnych odnośnie suplementacji kwasem foliowym. Zasadnicze pytanie niniejszych badań dotyczyło faktu, czy kobiety w ogóle słyszały o profilaktyce wad cewy nerwowej. Z danych wynika, iż 55 kobiet spotkało się wcześniej z takim zagadnieniem, natomiast 38 spośród 100 badanych, twierdziło, że nigdy o tym nie słyszały. Warto zwrócić tu uwagę na fakt, iż odsetek kobiet, które nie słyszały o profilaktyce wad cewy nerwowej jest bardzo wysoki.

Wykres . Pytanie dotyczące wiedzy na temat profilaktyki wad cewy nerwowej

Pierwsze pytanie dotyczące wiedzy, miało na celu sprawdzenie czy kobiety wiedzą czym są wady cewy nerwowej. Ilość prawidłowych odpowiedzi stanowi tutaj mniejszość (47). 16 spośród badanych twierdziło, że wady cewy nerwowej są zawsze uleczalne po narodzinach dziecka, natomiast aż 37 kobiet nie wiedziało czym są te wady. Reasumując, uzyskane wyniki wskazują, że ponad połowa kobiet (53), udzieliła błędnej odpowiedzi. Niewiedza kobiet na temat tego czym jest cewa nerwowa, może przekładać się na niewłaściwe zachowania zdrowotne przed i w czasie ciąży, dlatego istotną kwestią jest rozpowszechnienie wiedzy na ten temat. Analiza wyników przedstawionych na poniższym wykresie, wskazuje, że 64 badane kobiety wiedzą czym jest kwas foliowy. 18 udzieliło złej odpowiedzi twierdząc, że kwas jest źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych. Pozostałe 18 respondentek zadeklarowało, że nie wie czym jest kwas foliowy, co pozwala nam stwierdzić, że spośród 100 badanych kobiet, 36 z nich nie wie czym jest folacyna.

„Wiosna promocji zdrowia”

Kwas foliowy to: 70.00% 60.00% 50.00% 40.00% 30.00% 20.00% 10.00% 0.00%

64.00%

18.00% witamina z grupy główne źródło witamin B nienasyconych kwasów tłuszczowych

18.00% nie wiem

Wykres 2 . Pytanie sprawdzające czy kobiety wiedzą czym jest kwas foliowy

Analizując dane, można stwierdzić, że 76 badanych kobiet wie, że kwas foliowy może uchronić dziecko przed rozszczepem kręgosłupa. 17 badanych błędnie stwierdziło, że przyjmowanie kwasu foliowego ma związek z wadami serca. 7 kobiet powiązało działanie folacyny z chorobami układu moczowego. Niepokojący jest fakt że ponad 20% kobiet nie wie, że kwas foliowy może uchronić dziecko przed rozszczepem kręgosłupa.

Kwas foliowy może uchronić dziecko przed: 76%

80% 60% 40%

17%

20% 0%

rozszczepem kręgosłupa

wadą serca

7% chorobami układu moczowego

Wykres 3 . Pytanie sprawdzające czy kobiety wiedzą, przed czym może uchronić kwas foliowy

Kolejne pytanie, sprawdzało wiedzę dotyczącą dziennej dawki zapotrzebwania na kwas foliowy. Większość kobiet (55) odpowiedziało poprawnie, 35 nie wiedziało jaka jest zalecana dzienna dawka kwasu foliowego. 10 respondentek twierdziło, że stanowi ona 0,8 mg. Można zatem stwierdzić, że łącznie aż 45 kobiet nie zna zalecanej dziennej dawki kwasu foliowego, a co za tym idzie przekłada się to na niewłaściwe zachowania prozdrowotne wśród kobiet w wieku prokreacyjnym.

„Wiosna promocji zdrowia”

Jakie jest dzienne zapotrzebowanie na kwas foliowy w okresie okołokoncepcyjnym? 60.00% 40.00%

55.00% 35.00%

20.00% 0.00%

10.00% 0,4 mg

0,8 mg

nie wiem

Wykres 4 . Pytanie o dzienną zalecaną dawkę kwasu foliowego

W związku z tym, że kwas foliowy nie występuje w organizmie człowieka, konieczne jest jego dostarczenie z zewnątrz. Zapytano respondentki, czy uważają, że zażywanie kwasu foliowego w tabletkach jest konieczne. 63 kobiety udzieliły właściwej odpowiedzi, 23 nie znały odpowiedzi na pytanie, a 14 kobiet odpowiedziało źle, twierdząc, że zażywanie kwasu foliowego w tabletkach nie jest konieczne.

Wykres 5 . Pytanie sprawdzające wiedzę kobiet na temat konieczności zażywania kwasu foliowego w tabletkach

W pracy przeanalizowano poziom edukacji przedkoncepcyjnej, w zakresie suplementacji kwasu foliowego u kobiet, prowadzone w placówkach ochrony zdrowia. Tylko 14 kobiet, uważa, iż edukacja przedkoncepcyjna tam prowadzona jest wystarczająca, natomiast 56 kobiet, w ogóle nie spotkało się z taką edukacją. Reszta badanych kobiet sądzi, że nie jest ona wystarczająca, co daje wynik 86 respondentek, które nie oceniają dobrze edukacji przedkoncepcyjnej w zakresie suplementacji kwasem foliowym w placówkach zdrowia. Znaczna większość kobiet źle ocenia edukację przedkoncepcyjną, jest to bardzo niepokojący wynik. Ściśle wiąże się to z tym, że źle oceniani są lekarze połoznicy i położne,

„Wiosna promocji zdrowia”

bowiem jest to personel odpowiedzialny za uświadamianie kobiet w wieku rozrodczym, w zakresie zapobiegania wadom cewy nerwowej. Dla porównania wiedzy kobiet, podzielono je na grupę nieródek, i tych które wcześniej już rodziły. W pytaniu o konieczność przyjmowania kwasu foliowego przed planowaną ciążą poprawnie odpowiedziało 82% kobiet, które wcześniej rodziły. W przypadku nierodzących dobrze odpowiedziało 75%. Z przedstawionych informacji, wynika, że kobiety, które rodziły częściej odpowiadały poprawnie. Kolejny wykres ilustruje wyniki dotyczące ile badanych kobiet obecnie zażywa kwas foliowy. Większość respondentek, bo aż 59 nie zażywa kwasu foliowego. 21 kobiet przyjmuje foliany sporadycznie, a zaledwie 20 respondentek stosuje codzienną suplementację kwasem foliowym. Jak wykazują badania, zaledwie 20% kobiet zażywa regularnie kwas foliowy, jest to alarmujący wynik. Spośród 100 badanych kobiet ¾ z nich stanowiły kobiety do 35 roku życia, a więc są to potencjalne matki, zaś pozostałe po 35 roku życia są obarczone szczególnym ryzykiem wystąpienia wad. Z tego powodu niezwykle ważną kwestią jest przyjmowanie kwasu foliowego przez wszystkie kobiety w wieku prokreacyjnym. Czy obecnie zażywa Pani kwas foliowy ?

Czy obecnie zażywa Pani kwas foliowy ?, nie, 59, 59%

Czy obecnie zażywa Pani kwas foliowy ?, tak, codziennie, 20, 20%

sporadycznie

21%

Wykres 6 . Kobiety, które obecnie zażywają kwas foliowy

Respondentki zostały również zapytane o to czy wyrażają chęć przyjmowania kwasu foliowego. Poniższy wykres pozwala stwierdzić, iż tylko 9 kobiet, które nie zażywają obecnie folianów w postaci farmakologicznej, zamierza to zrobić w najbliższych dniach. 28 spośród 59 nie zażywających folacyny w ogóle nie deklaruje takiej chęci, zaś znaczna większość (44) planuje to zrobić dopiero przed planowaną ciążą. Poniższe wyniki, świadcza o braku wiedzy u kobiet na temat profilaktyki kwasem foliowym a co za tym idzie nie wykazują odpowiednich zachowań prozdrowotnych. Czy zamierza Pani rozpoczęcie przyjmowania kwasu foliowego?, nie zamierzam, 28, 35%

Czy zamierza Pani rozpoczęcie przyjmowania kwasu foliowego?

Czy zamierza Pani rozpoczęcie przyjmowania kwasu foliowego? tak, w najbliższych dniach 9 11%

Czy zamierza Pani rozpoczęcie przyjmowania kwasu foliowego? tak, przed planowanym zajściem w ciążę 44 54%

Wykres 7 . Ilość kobiet deklarujących chęć zażywania kwasu foliowego

„Wiosna promocji zdrowia”

Zbadano, jak badane respondentki oceniają swój stan wiedzy, oraz czy wyrażają chęć jej pogłębienia. 58 badanych kobiet uważa, że ich wiedza jest niewystarczająca. Tylko grupa 22 badanych sądzi, że ich stan wiedzy jest wystarczający. Jednocześnie aż 75 kobiet deklaruje chęć pogłębienia swojej wiedzy na temat kwasu foliowego. Ponad to, jak wynika z wcześniejszej analizy, kobiety nie wyrażają chęci do rozpoczęcia suplementacji kwasem foliowym. Zaledwie 44 respondentki deklarują rozpoczęcie przyjmowania kwasu foliowego dopiero przed planowaną ciążą. Jak wynika z poniższego wykresu, najczęściej wybieranym źródłem informacji na temat zapobiegania wadom cewy nerwowej przez kobiety jest Internet. Na drugim miejscu znajduje się personel medyczny. Najmniej kobiet wyniosło wiedzę ze szkoły. Fakt, iż kobiety częściej sięgają po wiedzę do Internetu czy ulotek, jest ściśle powiązany z wcześniej dokonaną oceną poziomu edukacji placówkach ochrony zdrowia. Jak wskazano wcześniej, respondentki krytycznie oceniają poziom nauczania w zakresie suplementacji kwasem foliowym.

Skąd czerpie Pani wiedzę na temat proﬁlaktyki wad cewy nerwowej? 40% 30% 20% 10% 0%

od z Internetu, ze szkoły ginekologa, ulotek położnej

inne

Wykres 8 . Źródła wiedzy

Dyskusja W literaturze istnieją również inne badania, potwierdzające fakt, że wiedza o kwasie foliowym wymaga rozpowszechnienia. Wyniki na ten temat przedstawiają: Twarduś i wsp., badania przeprowadzono w 2003 roku na grupie 185 studentek {8}. Kolejną pracą oceniającą wiedzę kobiet na temat kwasu foliowego są badania przedstawiane przez: Ehemke Vel Emczyńska i wsp. [3]. Badania przeprowadzono w 2009 roku, na grupie 255 kobiet w wieku od 20 do 43 lat [3]. Badania ankietowe przeprowadzone w niniejszej pracy wskazują, że wiedza na temat profilaktyki wad cewy nerwowej u płodu jest niedostateczna i wymaga większego rozpowszechnienia. Niepokojącym faktem jest to, że blisko połowa badanych respondentek, nie zna zalecanej dziennej dawki kwasu foliowego (45%). Dla porównania w badaniach z 2003 roku [3] rekomendowaną dzienną dawkę kwasu foliowego znało tylko 31 % badanych. Jak wynika z badań przedstawionych w tej pracy, 80% respondentek nie zażywa kwasu foliowego. W badaniach z 2003 roku przeprowadzonych przez Twarduś i wsp. 96% spośród 185 badanych kobiet nie zażywało tego suplementu [8]. Reasumując można stwierdzić, że na przestrzeni 9 lat, nie wiele zmieniło się w tej kwestii. Zauważalną zmianą jest fakt, że coraz więcej kobiet zna rekomendowaną dawkę kwasu foliowego. Ten postęp jednak nie zmienia faktu, że procent kobiet, które nie mają tej wiedzy wciąż jest wysoki. Uzyskane wyniki są dowodem na niewystarczającą edukację wśród kobiet. Brak wiedzy o korzyściach wynikających z przyjmowania kwasu foliowego jest przyczyną niewłaściwych zachowań zdrowotnych.

„Wiosna promocji zdrowia”

Podsumowanie Do chwili obecnej w Polsce przyjmowanie kwasu foliowego nie jest popularne, nie mówi się o tym głośno, a więc temat wad cewy nerwowej wciąż pozostaje aktualny. W związku z tym, należy podkreślać konieczność suplementacji kwasem foliowym. Jak powszechnie wiadomo: dbanie o dobrostan matki, wpływa na dobrostan płodu. W tej kwestii znaczącą rolę odgrywa edukacja. Położna odgrywa dużą rolę w kwestii zapobiegania wadom cewy nerwowej u płodów. Jako ekspert i doradca może przygotować kobietę do świadomego macierzyństwa. Strategie stosowane w zapobieganiu wadom cewy nerwowej wpisują się w kompetencje położnej, która powinna być osobą wykwalifikowaną do przekazania wystarczającej wiedzy kobietom, które tego potrzebują. Zadania położnej odnośnie profilaktyki WCN skupiają się na: • informowaniu i popularyzacji wiedzy na temat przyczyn, objawów i możliwości profilaktyki; • informowaniu o konieczności wczesnego zgłaszania się kobiet będących w ciąży na badania profilaktyczne; • zalecaniu przyjmowania kwasu foliowego kobietom w wieku rozrodczym; • propagowaniu zdrowej diety bogatej w kwas foliowy; • w przypadkach występowania wad cewy nerwowej w poprzednich ciążach zalecenie konsultacji genetycznych.

Wnioski 1. Kobiety posiadają fragmentaryczną wiedzę na temat wad cewy nerwowej i suplementacji kwasem foliowym, stan tej wiedzy nie pokrywa się z zachowaniami, które przejawiają kobiety. 2. Do zaleceń profilaktyki folianowej stosuje się niewielka liczba badanych respondentek, co uzasadnia konieczność uzupełnienia wiedzy na ten temat wśród kobiet w wieku prokreacyjnym. 3. Respondentki deklarują chęć pogłębienia wiedzy na temat profilaktyki kwasem foliowym, konieczne jest w tym wypadku zwiększenie roli personelu medycznego a w szczególności położnych w przekazywaniu wiedzy na ten temat. 4. Kobiety, które wcześniej rodziły przywiązują większą uwagę do suplementacji kwasem foliowym niż kobiety, które nie rodziły, należy dołożyć wszelkich starań aby wszystkie kobiety posiadały jednakową wiedzę.

Bibliografia 1. Bartel H.: Embriologia dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, wydanie 2, Warszawa, 1999,s:335-370. 2. Brzeziński Z. J.(red.): Zapobieganie wrodzonym wadom cewy nerwowej. Instytut Matki i Dziecka; Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Warszawa, 1998. 3. Czeczot H.: Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postępy higieny i medycyny doświadczalnej, dok. elektr. PDF, 2008, http://www.phmd.pl/fulltxthtml. php?ICID=867080, 15.04.2012 4. Ehemke vel Emczyńska E., Kunachowicz H.: Ocena wiedzy kobiet w wieku rozrodczym dotyczącej kwasu foliowego. Żywienie Człowieka, 2010, 1, s:27-35. 5. Kamiński K., Potrykus A., Laskowska M., Bartosiewicz J., Oleszczuk J.: Kwas foliowy i [6S]-5-metylotetrahydrofolian w prewencji występowania wad cewy nerwowej. Ginekologia i Położnictwo, 2010, 2, s:27-35.

„Wiosna promocji zdrowia”

6. Mazur J.: Jak zapobiegać wrodzonym wadom cewy nerwowej – na podstawie pracy zbiorowej pod redakcją Z. J. Brzezińskiego; Instytut Matki i Dziecka; Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Warszawa 1999. 7. Śliwerska E., Szpecht-Potocka A.: Genetyczne czynniki ryzyka wad cewy nerwowej. Medycyna wieku rozwojowego, 2002, 4, s:349-370. 8. Twarduś K., Perek M., Krzeczowska B.: Wiedza, postawy i zachowania studentek w zakresie profilaktyki wad cewy nerwowej, dok. elektr. PDF, 2003, http://www. neurocentrum.pl/biblioteka/styl_zycia/tom3/twardus.pdf, 03.12.2011. 9. Witczak M., Ferenc T., Wilczyński J.,: Patogeneza i genetyka wad cewy nerwowej. Ginekologia Polska, 2007, 12, s:981-985.

„Wiosna promocji zdrowia”

Sylwia Wrońska1, Dorota Kubasiak1

Postępowanie fizjoterapeutyczne w przypadku pacjentów z pląsawicą Huntingtona w aspekcie neuroplastyczności mózgu Physical therapy and neuroplasticity in huntington’s disease Abstract The article treats about neuroplasticity in physical therapy based on Huntington’s Disease. Nowadays, brain reorganization is discovered and based on “axonal sprouting” where undamaged axons grow new nerve endings to reconnect the neurons. What more, undamaged hemisphere can take control of damaged hemisphere. MRI and TMS can increase a number of new connection between neurons. Physical therapy is one of the most important kind of treatment in Huntington’s Disease. There is a ten rules, which should be known by every therapist. Besides, the article shows physical exercises based on modern, neurological concepts in rehabilitation. Huntington’s Disease is neurodegenerative genetic disorder, which comes in mid-adult life. It affects muscle coordination, what is connected with chorea and depression. The main aim of physical therapy is extend the time of patient’s independency through all disease’s stages.

WSTĘP Pląsawica Huntingtona to choroba centralnego układu nerwowego uwarunkowana genetycznie. Polega na degeneracji zwojów podstawy mózgu i w rezultacie powoduje postępujące objawy pląsawicze oraz demencję. Wiek występowania schorzenia jest różny. Najczęściej choroba ma miejsce w czwartej dekadzie życia (35-45 r.ż.), natomiast 10% zachorowań pojawia się poniżej 20 roku życia2. Do tej pory uważano, iż mózg przestaje rozwijać się w pierwszych kilku latach swojego życia. Naukowcy twierdzili, że formowanie się połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi następuje podczas wczesnego „okresu krytycznego”. Zakładano, że jeśli połączenia formują się tylko w pierwszych latach życia, to tylko młody mózg jest plastyczny, natomiast jeśli dochodzi do uszkodzenia w późniejszym życiu, to komórki nerwowe nie mają możliwości remodelacji i regeneracji, a funkcje znajdujące się w miejscu uszkodzenia mózgu zostaną całkowicie stracone3. W niniejszym opracowaniu autorzy postarają się podważyć powyższe opinie, argumentując możliwość remodelacji mózgu w młodym wieku, ale również w późniejszym okresie.

1. PLĄSAWICA HUNTINGTONA (Chorea hereditaria s. chorea chronica progressiva) 1.1. DEFINICJA Pląsawica Huntingtona to rzadka, uwarunkowana genetycznie choroba, dziedziczona autosomalnie dominująco, spowodowana defektem na chromosomie 44. Pierwszy raz została opisana w literaturze w 1872 roku przez lekarza z Nowego Jorku dr. George’a Huntington’a5. 1 2 3 4 5

Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia Black’s Medical Dictionary, 41st Edition, edited by dr Harvey Marcovitch, s. 339 http://www.stanford.edu/group/hopes/cgi-bin/wordpress/2010/06/neuroplasticity/ Berlit P., Neurologia Kompendium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, s. 189 http://www.stanford.edu/group/hopes/cgi-bin/wordpress/category/hd-basics/nutshell/

„Wiosna promocji zdrowia”

Pląsawica obejmuje twarz, ręce i tułów, co objawia się mimowolnymi grymasami oraz tikami nerwowymi. Oprócz objawów fizycznych widoczne jest postępujące otępienie pacjenta1. Częstotliwość występowania to 4-10 przypadków na 100 0002. Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj między 30 a 45 rokiem życia, z czego 10% zachorowań pojawia się poniżej 20 roku życia3, natomiast 60% przypadków występuje głównie przed 45 rokiem życia4. Choroba może ujawniać się wcześniej z pokolenia na pokolenie. Rozwija się ona powolnie, lecz postępującą, z dominacją ruchów pląsawiczych i pląsawiczo-atetotycznych z sukcesywnie narastającym otępieniem. Nierzadkie są zaburzenia psychotyczne (tj. depresja, urojenia) i epilepsje. Degeneracja polega na zwyrodnieniu prążkwia oraz okolic czołowo-skroniowych5.

1.2. ETIOLOGIA CHOROBY A. Prusiński, jako etiopatogenezę, przedstawia gen, wykryty na chromosomie 4, który odpowiada za produkcję białka tzw. huntingtyny. Mutacja polega na zmianie sekwencji nukleotydów, objawiającej się zwielokrotnieniem trypletu CAG (cytozyna-adeninaguanidyna). Podczas, gdy u osób zdrowych liczba powtórzeń wynosi 11-34, to u chorych na pląsawicę Huntingtona liczba ta jest wyższa niż 37. Rozpoznanie choroby jest trudne. Obecnie do diagnozy przeprowadza się najczęściej badania genetyczne6, ale CT, w szczególności MRI, mogą być pomocne, gdyż są w stanie wykazać znamienny obraz zaniku jądra ogoniastego7. Ze względu na charakter postępujący choroba Huntington’a, od momentu rozpoznania, powoduje śmierć w ciągu 10-20 lat8.

1.3. ETAPY I OBJAWY CHOROBY W literaturze wyróżniamy 5 etapów choroby, a każdy z nich ma swoje charakterystyczne objawy. Ważnym jest fakt, iż u każdego pacjenta pląsawica Huntington’a może przebiegać w sposób indywidualny, w zależności od momentu rozpoznania i leczenia choroby. Wyróżniamy następujące etapy: przedkliniczny, wczesny, pośredni, późny oraz końcowy9. Etap przedkliniczny (tzw. zwiastujący) to okres występujący przed diagnozą lekarską. Badacze wyodrębnili w nim głównie problemy emocjonalne (duże ryzyko pogorszenia nastroju) występujące już nawet 10 lat przed postawieniem diagnozy, co może być znaczącym sygnałem alarmowym. Ponadto, u chorych zauważono większe niż u osób zdrowych skłonności do irytacji. Jednym z głównych aspektów budzących niepokój w zwiastującym etapie choroby Huntington’a jest prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa. Co więcej, ryzyko to jest największe na początku, a więc w tym oraz we wczesnym okresie. Etap wczesny obejmuje symptomy poznawcze, motoryczne i behawioralne. Są one na tyle wyraźne, iż pozwalają na postawienie diagnozy. U osób aktywnych zawodowo mogą również powodować trudności w pracy, natomiast nie wpływają negatywnie na możliwość prowadzenia pojazdów czy jakość życia codziennego. Objawy ruchowe rozpoczynają się obwodowo i polegają na mimowolnych ruchach palców rąk i stóp oraz tikach nerwowych. Widoczne jest również delikatne zaburzenie koordynacji oraz problemy z ekspresją złożonych ruchów. Zaburzenia poznawcze objawiają się głównie trudnością w analizowaniu 1 2 3 4 5 6 7 8 9

BMA The British Medical Association, Illustrated Medical Dictionary, A Dorling Kindersley Book, s. 287 Prusiński A., Neurologia praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, s. 282 Black’s Medical Dictionary, 41st Edition, edited by dr Harvey Marcovitch, s. 339 Prusiński A., Neurologia praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, s. 283 Prusiński A., Neurologia praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, s. 283 Berlit P., Neurologia Kompendium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, s. 189 Prusiński A., Neurologia praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, s. 283 Black’s Medical Dictionary, 41st Edition, edited by dr Harvey Marcovitch, s. 339 http://www.stanford.edu/group/hopes/cgi-bin/wordpress/2011/08/stages-of-huntingtons-disease/#advance -directive

„Wiosna promocji zdrowia”

i wykonywaniu skomplikowanych zadań. Symptomy behawioralne charakteryzują się pogorszeniem stanu psychicznego chorego, na co ma wpływ depresja, irytacja i brak motywacji w działaniu, co może prowadzić do trudności w relacjach interpersonalnych. W etapie pośrednim chorzy tracą często zdolność do pracy i prowadzenia pojazdów. Poprzez utrudnioną pracę mięśni jedzenie staje się wyzwaniem, mowa jest niewyraźna a krok chwiejny. Jednakże chorzy, przy pomocy osób trzecich, są w stanie jeść, ubierać się i dokonywać samoobsługi. W tym okresie również wyróżniamy trzy symptomy. Pierwszy, motoryczny, w którym występuje wyraźna pląsawica (przypominająca ruchy taneczne), spowolnienie oraz ruchy mimowolne, które wpływają na zwiększone ryzyko upadku i trudności w utrzymaniu równowagi. Przełykanie jedzenia staje się mocno problematyczne, co powoduje zmniejszenie wagi pacjenta, a co za tym idzie, zaniki masy mięśniowej chorego. Symptomy poznawcze to przede wszystkim problemy w zapamiętywaniu, uczeniu się nowych rzeczy, ekspresji prostych informacji oraz trudności w jasnym myśleniu. Zaburzenia w zachowaniu są bardzo podobne do tych z etapu wczesnego, z możliwą zwiększoną apatią i trudnościami w zasypianiu. W okresie późnym, chory jest głównie leżący, co wpływa na nieprawidłową pracę nerek i jelit. Poprzez ogromne trudności w połykaniu musi być karmiony za pomocą specjalnego sprzętu. W objawach motorycznych obserwujemy zmniejszoną pląsawicę, natomiast nasilają się odruchy mimowolne, sztywność, dystonia i bradykinezja, które w dużej mierze dotykają mięśni twarzy, co uniemożliwia choremu mówienie. Umiejętności poznawcze są całkowicie osłabione. Naukowcy zauważają zwiększoną apatię, która natomiast redukuje objawy depresyjne. U 3-11% pacjentów widoczne są również halucynacje. Etap końcowy charakteryzuje się ogromnymi trudnościami w komunikacji i jasnym myśleniu, powolnym zaniku pracy mięśnia sercowego, co prowadzi do śmierci. Pacjenci przeżywają średnio 10-20 lat od pojawienia się pierwszych objawów. Najczęstszą bezpośrednią przyczyną zgonów u osób chorujących na pląsawicę Huntington’a są komplikacje spowodowane zapaleniem płuc1.

2. NEUROPLASTYCZNOŚĆ MÓZGU 2.1. KONCEPCJA NEUROPLASTYCZNOŚCI MÓZGU Jako pierwsi nad koncepcją neuroplastyczności skupili się naukowcy Hubel i Wiesel, którzy prowadzili badania na zwierzętach, za które otrzymali w 1981 roku Nagrodę Nobla. Badali ośrodki wzroku w mózgu kotów i małp, sprawdzając jak rozwijają się komórki nerwowe, gdy po zasłonięciu jednego oka, pozbawione są impulsu ze środowiska zewnętrznego. Okazało się, iż w ośrodkach wzroku, które powinny otrzymywać informację ze strony zakrytego oka, doszło do nienormalnego uszeregowania komórek, które nie układały się prawidłowo. Natomiast, w miejscu otrzymującym sygnały z oka odkrytego szereg komórek był prawidłowy. Badacze nazwali ten okres formowania się ośrodków wzroku jako „okres krytyczny”2. Kwolek przedstawia plastyczność ośrodkowego układu nerwowego jako podatność na naturalne zmiany rozwojowe, która towarzyszy człowiekowi w całym jego życiu. Za utrzymanie plastyczności odpowiada neurogeneza, a także nowotworzenie wypustek nerwowych w formie dendrytów i aksonów zarówno w neuronach uszkodzonych oraz mało aktywnych. Do wyżej wymienionych procesów potrzebny jest czynnik wzrostu oraz ekspresja receptora3. Natomiast, Z. Przyrowski definiuje neuroplastyczność jako zdolność mózgu do zmian i modyfikacji. Uważa, iż poziom plastyczności zależy 1 http://www.stanford.edu/group/hopes/cgi-bin/wordpress/2011/08/stages-of-huntingtons-disease/#advance -directive 2 Makara-Studzińska M., Grzywa A., Śpila B., Plastyczność mózgu, Polski Merkeriusz Lekarski, s. 346-347 (http:// pml.strefa.pl/ePUBLI/191/14.pdf ) 3 Kwolek A., Rehabilitacja medyczna, tom 2, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław, s. 16

„Wiosna promocji zdrowia”

od: zaangażowania pacjenta w terapię, różnorodność otoczenia, w którym przebiegają ćwiczenia oraz krytycznych okresów rozwojowych1. Mózgowie rozwija się już kilka miesięcy po poczęciu. Matryca DNA warunkuje, które z komórek zamieniają się w nerwowe, a które w komórki pozostałych narządów. Gdy zbierze się odpowiednia ilość komórek nerwowych, zaczynają migrować i tworzy się kora mózgowa. Dochodzi do wysyłania aksonów i połączeń między półkulami mózgu. Każdy neuron oddaje dendryty, które natomiast oddają swoje wypustki. Do komunikacji między komórkami potrzebne są synapsy, które w czasie synaptogenezy (okres płodowy) zmieniają się i dojrzewają. Przekaźniki chemiczne, jakimi są neurotransmitery (dopamina, serotonina, noradrenalina), wzmagają proces komunikacji. Młodociany mózg ma wielką labilność cytoszkieletu, co wiąże się ze zdolnością do wzrostu i rozgałęzienia się aksonów i dendrytów. W tym czasie, oprócz okresu krytycznego ważny jest również potencjał komórek nerwowych. Potencjał ten to nic innego jak impulsy elektryczne emitowane przez aksony, biegnące wzdłuż włókien nerwowych. W błonie aksonu są naładowane jony, które przepuszczają albo jony potasowe albo jony sodowe, zgodnie z gradientem chemicznym i elektrycznym. Reakcję, dzięki której do tego dochodzi, nazywamy depolaryzacją błony. Początkowo powstaje nadmiar aksonów, neuronów, dendrytów i synaps, natomiast drogą eliminacji nieaktywnych lub mało aktywnych połączeń, kształtuje się ostateczna struktura połączeń neuronalnych. W związku z tym, koncepcję plastyczności mózgu możemy oprzeć na okresie krytycznym oraz potencjale elektrycznym neuronów2. Mimo, iż silny rozwój mózgu koncentruje się na pierwszych kilku latach, udowodniono, że w przypadku uszkodzenia mózgu w wieku dorosłym (np. udar) również dochodzi do remodelacji połączeń nerwowych. Na podstawie rezonansu magnetycznego udowodniono, że pod wpływem ćwiczeń ruchowych obszar mózgu odpowiadający za motorykę (kora ruchowa) cechuje się zwiększoną liczbą połączeń synaptycznych oraz zwiększoną aktywnością w trakcie samego momentu ruchowego. Natomiast, terapia TMS (przezczaszkowa stymulacja magnetyczna, z ang. transcranial magnetic stimulation) wykazała, że w procesie nauki ruchowej następuje reorganizacja sygnałów wyjściowych w rejonie korowo-rdzeniowym3.

2.2. REORGANIZACJA MÓZGU Reorganizacja mózgu rozpoczyna się od mechanizmu nazywanego „kiełkowanie aksonów” (z ang. amonal sprouting), gdzie nieuszkodzone aksony wypuszczaj swoje zakończenia w celu połączenia się z przerwanymi neuronami. Czasem dochodzi do połączeń nieuszkodzonych aksonów z nieuszkodzonymi komórkami nerwowymi, dzięki temu, mimo że każda półkula ma swoje określone zadania, to półkula nieuszkodzona może przejąć funkcje z półkuli uszkodzonej. Mimo tego, że nowe połączenia regenerują się w ogromnym tempie, to potrzebują do tego ciągłej stymulacji poprzez aktywność. Tezę tę potwierdzają badania na małpach, które miały uszkodzenie w obrębie ręki i brak aktywności doprowadził do zaniku komórek nerwowych w części mózgu odpowiedzialnej za funkcję chwytną ręki. Te obserwacje jednogłośnie potwierdzają ważną funkcję rehabilitacji jako formy wspomagającej powstawanie nowych połączeń neuronalnych4.

1 Przyrowski Z., Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej. W: Szmigiel Cz. (red.): Podstawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Wydawnictwo AWF Kraków, Kraków 2001. s. 206 2 Makara-Studzińska M., Grzywa A., Śpila B., Plastyczność mózgu, Polski Merkeriusz Lekarski, s. 345-346 (http:// pml.strefa.pl/ePUBLI/191/14.pdf ) 3 Lennon S., Stokes M., pod red. Kwolek A., Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010, s. 41 4 http://www.stanford.edu/group/hopes/cgi-bin/wordpress/2010/06/neuroplasticity/

„Wiosna promocji zdrowia”

2.3. STRATEGIA REORGANIZACJI MÓZGU Najważniejsza zasada neuroplastyczności brzmi: aktywność mózgu wpływa na jego reorganizację. Trening naszego mózgu powoduje szybsze powstawanie i stymulowanie wewnętrznych przemian. Nawet najprostsze ćwiczenia fizyczne powodują trenowanie mózgu. Metody fizjoterapeutyczne znajdują również zastosowanie wraz z farmakologią (np. noradrenaliną), która pomaga w rehabilitacji, poprzez stymulację synaps do tworzenia nowych połączeń oraz z psychoterapią. Zasady rehabilitacji stosowane w plastyczności mózgu1: 1. Wykorzystaj albo zapomnij - obwody nerwowe, które nie są angażowane przez dłuższy czas, ulegają zanikowi. 2. Wykorzystaj i popraw - czynności ruchowe wpływają na głębokie zmiany plastyczne w korze mózgowej. 3. Liczy się dokładność - ważna jest rehabilitacja zadaniowa – może zwiększyć efekt - ważne jest nabywanie umiejętności i wykonywanie konkretnych czynności życia codziennego, a nie trening sam w sobie. 4. Liczy się liczba powtórzeń - konieczne jest powtarzanie nowo nauczonych sekwencji ruchowych. 5. Liczy się intensywność - powinna być odpowiednio duża, ale nie męcząca dla pacjenta. 6. Liczy się czas - rehabilitacja powinna nastąpić jak najwcześniej. 7. Liczy się to, co najważniejsze - ćwiczenia z pacjentem muszą wpływać na jego koncentrację, więc muszą być atrakcyjne i ważne dla niego samego - najlepszym rozwiązaniem jest trening zadaniowy. 8. Liczy się wiek - plastyczność następuje szybciej u osób młodych i zmniejsza się z wiekiem. 9. Liczy się przeniesienie - każde zachowanie się pacjenta musi być ćwiczone osobnym torem - trening ukierunkowany na przywrócenie utraconych funkcji jest najefektywniejszy. 10. Liczy się interferencja - plastyczność uzyskana jako odpowiedź na jedno doświadczenie, może zaburzać inne zachowania - gdy rehabilitacja wzbudza niepożądaną kompensację ruchową, to może zaburzać powrót utraconych możliwości ruchowych. Odtwarzanie czynności ruchowych, bazujące na neuroplastyczności, jest procesem podobnym do pierwotnego nauczania motorycznego w okresie dziecięcym. Należy pamiętać, iż wczesna rehabilitacja po uszkodzeniu, polegająca na gwałtownej i szybkiej pionizacji czy „zależności od balkonika/kul”, powoduje zapisanie niekorzystnych zmian w mózgu, co jest bardzo trudne do usunięcia w przyszłości.

3. FIZJOTERAPIA W PLĄSAWICY HUNTINGTONA Fizjoterapia w pląsawicy Huntington’a ma na celu zredukowanie problemów koordynacyjnych, ruchowych oraz mięśniowych. Z racji specyfiki choroby, głównym aspektem w postępowaniu rehabilitacyjnym jest utrzymanie jak najdłuższej niezależności pacjenta w życiu codziennym. Wszystkie ćwiczenia powinny być wykonywane 2-3 razy dziennie po około 15 minut.

1 Lennon S., Stokes M., pod red. Kwolek A., Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010, s. 44-45

„Wiosna promocji zdrowia”

3.1. FIZJOTERAPIA W OKRESIE PRZEDKLINICZNYM Na tym etapie ćwiczenia powinny być wykonywane systematycznie każdego dnia w celu zwiększenia poziomu endorfin w organizmie pacjenta. Mogą przybierać dowolne formy, tj. gimnastyka poranna, pływanie lecznicze, jogging czy spacer. Ćwiczenie 1 (w basenie) PW: stanie w rozkroku, KKG w górę w skos trzymają piankową rurkę. Ruch: naprzemienny skłon w bok w prawo z jednoczesnym wyrzutem KD lewej oraz skłon w bok w lewo z jednoczesnym wyrzutem KD prawej. Ćwiczenie 2 (na dworze) 15 minutowy spacer szybkim krokiem. Wdech powietrza nosem z jednoczesnym uniesieniem KKG oraz trzy razy dłuższy powolny wydech ustami z jednoczesnym opuszczeniem KKG.

3.2. FIZJOTERAPIA W OKRESIE WCZESNYM W tym okresie głównym problemem są mimowolne ruchy palców, tiki nerwowe oraz zaburzenia koordynacji. Ćwiczenie 1 PW: swobodny siad pacjenta z gumową piłeczką w dłoni. Ruch: naprzemienne zaciskanie dłoni i jej otwieranie z wyraźnym wyprostem palców dłoni. Ruchy powinny być wykonywane najszybciej jak to możliwe. Ćwiczenie 2 PW: stanie z prostymi KKD ze złączonymi stopami, KKG w przód. Ruch: unoszenie ciężaru ciała na palcach z powolnym opadaniem i przejściem do stania na piętach. Ćwiczenie 3 PW: swobodny siad pacjenta. Ruch: ściągnięcie warg (jak do gwizdania) z równoczesnym uniesieniem brwi (jak do zdziwienia), następnie rozciągnięcie warg w szerokim uśmiechu z jednoczesnym marszczeniem brwi. Ćwiczenie 4 PW: swobodny siad pacjenta. Ruch: pacjent dotyka kciukiem kolejno każdego palca, zaczynając od palca wskazującego do małego i wraca z powrotem. Ruchy wykonywane są możliwie płynnie. Ćwiczenie 5 PW: klęk podparty. Ruch: naprzemienne unoszenie KG prawej i jednocześnie KD lewej, a następnie KG lewej z jednoczesnym uniesieniem KD prawej. Ćwiczenie 6 PW: stanie. Ruch: podążanie po narysowanej linii, w trakcie chodu prawa KG dotyka lewej KD, a następnie lewa KG dotyka prawej KD. Ćwiczenie 7 PW: stanie. Ruch: wykonanie 6 kroków w przód i 6 kroków w tył.

3.3. FIZJOTERAPIA W OKRESIE POŚREDNIM Etap pośredni charakteryzuje się trudnością w mówieniu, jedzeniu i chodzeniu, a także widoczne są ruchy mimowolne i pląsawica.

„Wiosna promocji zdrowia”

Ćwiczenie 1 PW: swobodny siad pacjenta, nabranie powietrza do ust i wstrzymanie oddechu. Ruch: przemieszczanie powietrza z jednego do drugiego policzka. ĆwPW: leżenie tyłem, KKD ugięte, uda złączone przez zamocowaną taśmę Thera-Band. Ruch: unoszenie miednicy i powolne opuszczanie. Ćwiczenie 3 PW: leżenie tyłem, KKD ugięte. Ruch: naprzemienne odwodzenie KD raz prawej raz lewej. Ćwiczenie 4 PW: siad prosty na krześle. Ruch: naprzemienne przenoszenie ciężaru ciała na boki. Ćwiczenie 5 PW: siad prosty na krześle. Ruch: unoszenie naprzemienne raz prawego barku raz lewego. Ćwiczenie 6 PW: siad prosty na krześle, KKG w przód. Ruch: naprzemienne rysowanie w powietrzu okręgów raz prawą KG raz lewą KG. Ćwiczenie 7 PW: stanie obok piłki rehabilitacyjnej. Ruch: chodzenie dookoła piłki z wyraźnym oderwaniem stóp od podłoża. Ćwiczenie 8 PW: siad prosty na krześle. Ruch: marsz w miejscu z naprzemiennym odrywaniem KKD od podłoża. Ćwiczenie 9 PW: siad prosty na krześle. Ruch: oderwanie prawej KD od podłoża z jednoczesnym wznosem KG lewej, a następnie oderwanie lewej KD ze wznosem KG prawej. Ćwiczenie 10 PW: siad prosty na krześle. Ruch: łapanie piłki rehabilitacyjnej i jej odrzucanie do terapeuty.

3.4. FIZJOTERAPIA W OKRESIE PÓŹNYM W tym okresie pacjent przebywa tylko w pozycji leżącej. Występuje sztywność, dystonia i bradykinezja. Na tym etapie, kluczową rolę odgrywają ćwiczenia oddechowe oraz nauka efektywnego kaszlu jako profilaktyka zapaleniu płuc.

Ćwiczenia bierne: Wykonanie przez terapeutę ruchów biernych w stawach obwodowych w ilości 3 serii po 30 powtórzeń. Ma to na celu zmniejszenie sztywności mięśni.

Ćwiczenia oddechowe: Ćwiczenie 1 Terapeuta kładzie ręce na nadbrzuszu pacjenta, tuż pod łukami żebrowymi. Pacjent wykonuje wdech nosem i stara się „unieść” ręce terapeuty. Ćwiczenie 2 Pacjent dmucha w rurkę umieszczoną w butelce z wodą.

„Wiosna promocji zdrowia”

Ćwiczenie 3 Terapeuta trzyma przed twarzą pacjenta chusteczkę, a chory w nią dmucha. Ćwiczenie 4 Terapeuta kładzie symetrycznie ręce na górnych żebrach w okolicy mostka pacjenta. Pacjent stara się „unieść” ręce terapeuty. Wraz z ćwiczeniami oddechowymi fizjoterapia chorych w późnym etapie pląsawicy Huntington’a powinna obejmować również drenaż ułożeniowy.

WNIOSKI Udowodniono naukowo, iż plastyczność mózgu nie dotyczy tylko okresu młodzieńczego. Z biegiem czasu obserwujemy ogromny postęp w rehabilitacji osób ze schorzeniami neurologicznymi, które poprzez bodźcowanie i torowanie prawidłowego wzorca ruchowego odzyskują sprawność. Choroba Huntingtona to oprócz objawów fizycznych także zaburzenia psychiczne i problemy emocjonalne. Chorzy często bywają drażliwi, apatyczni i miewają wybuchy złości. W związku z powyższym, wszystkie ćwiczenia powinny być wykonywane w przyjaznej atmosferze, ciszy, spokoju, a jeżeli jest to możliwe, to także na świeżym powietrzu. Dramat choroby Huntingtona polega na tym, iż dotyczy ona nie tyko samych chorych, ale także ich bliskich. Dorastające dzieci z biegiem czasu muszą wcielić się w rolę opiekunów swoich rodziców. Dodatkowo świadomość tego, że czeka ich ten sam los może być dla nich ogromnym ciężarem psychicznym. Dlatego, nie tylko pacjenci, ale również cała rodzina wymaga pomocy ze strony specjalistów. Głównym celem fizjoterapii w pląsawicy Huntington’a jest jak najdłuższe utrzymanie samodzielności i niezależności chorego. Im dłużej chory pozostaje aktywny życiowo i samodzielny, tym łatwiej będzie mu walczyć z chorobą.

Bibliografia: 1. Berlit P., Neurologia Kompendium, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008. 2. Black’s Medical Dictionary, 41st Edition, edited by dr Harvey Marcovitch. 3. BMA The British Medical Association, Illustrated Medical Dictionary, A Dorling Kindersley Book. 4. Kwolek A., Rehabilitacja medyczna, tom 2, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2003. 5. Lennon S., Stokes M., pod red. Kwolek A., Fizjoterapia w rehabilitacji neurologicznej, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010. 6. Makara-Studzińska M., Grzywa A., Śpila B., Plastyczność mózgu, Polski Merkeriusz Lekarski (http://pml.strefa.pl/ePUBLI/191/14.pdf). 7. Prusiński A., Neurologia praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011. 8. Przyrowski Z., Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej. W: Szmigiel Cz. (red.): Podstawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Wydawnictwo AWF Kraków, Kraków 2001. 9. www.stanford.edu.

„Wiosna promocji zdrowia”

Jacek Mielańczyk, Paweł Gozdowski, Martyna Szymańska1

Częstość występowania wad postawy ciała u młodzieży w wieku gimnazjalnym Streszczenie Postawa ciała jest bardzo ważnym elementem organizmu ludzkiego. Odgrywa ona dla nas ludzi znaczącą rolę w funkcjonowaniu przez całe życie. Należy zwrócić szczególną uwagę na to jak przebiega proces jej kształtowania w ciągu całej ontogenezy. W przypadku występowania nieprawidłowej postawy powinno się zrobić wszystko aby czynniki wpływające negatywnie na posturę i jej rozwijanie zostały jak najszybciej rozpoznane oraz wyeliminowane. Celem niniejszej pracy była ocena postawy ciała przeprowadzona metodą punktowania. Badania zostały przeprowadzone na grupie 128 osób w wieku od 14 do 16 lat we wrześniu bieżącego roku. Uzyskane wyniki badań wykazały, że w badanej populacji nie wykazano istotnych różnic w postawie ciała wśród wszystkich badanych.

Słowa kluczowe: postawa ciała, wady postawy, ontogeneza, metoda punktowania.

Summary Posture is a very important part of the human body. It plays for us humans a significant role in the functioning of a lifetime. One should pay special attention to its formation process throughout the ontogenesis. In case of inappropriate posture we should do everything to identify and eliminate factors that are negatively affecting posture and its development. The aim of this study was to examine posture performed by spots. The study was conducted on a group of 128 people aged from 14 to 16 years old in September this year. The results showed no significant differences in the body posture among all respondents.

Keywords: posture, faulty posture, ontogenesis, examination, spots.

Wstęp Wyprostowana postawa ciała jest charakterystyczna tylko dla człowieka. Dlatego można wysunąć tezę, że wraz z intelektem odróżnia nas od zwierząt. Jest ona wynikiem przemian ewolucyjnych wraz z konsekwencją przyjęcia pozycji dwunożnej (Fidelus 1962). Jak powszechnie wiadomo zmienia się w ciągu całej ontogenezy, w ciągu której narażeni jesteśmy na szereg negatywnych czynników znacznie komplikujących rozwój postury, a wręcz wpływających na jej pogorszenie. W świetle dzisiejszego stylu oraz trybu życia zauważa się co raz więcej przypadków postawy wadliwej - dokładnie mówiąc wad postawy. Brak prawidłowej diagnozy lekarskiej, rzetelnej wiedzy rodziców oraz bagatelizowanie pierwotnych problemów natury neurologicznej, które dopiero wtórnie okazują się poważniejszym deficytem ortopedyczny wpływa na znaczenie tematu i podjętych badań. Wady postawy występowały, występują i zapewne będą występowały, jednakże należy zrobić wszystko aby dostosować dzisiejszy poziom rehabilitacji, a także zajęć wychowania fizycznego do jak najefektywniejszej diagnozy, profilaktyki oraz korekcji tych deficytów.

1 Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach

„Wiosna promocji zdrowia”

Cel pracy Celem niniejszej pracy jest ocena postawy ciała u młodzieży w wieku gimnazjalnym przeprowadzona metodą punktowania, która opiera się o schemat opracowany przez Kasperczyka. W ocenie płaskostopia posłużono się metodą plantokonturograficzną wg Bochenka.

Pytania badawcze Jako pytania badawcze postawiono: 1. Czy istnieje różnica pomiędzy postawą ciała u dziewcząt, a u chłopców? 2. Czy istnieje różnica pomiędzy postawą ciała u młodzieży w wieku gimnazjalnym ze względu na wiek?

Postawa ciała Sama postawa ciała charakteryzowana jest jako swobodny, indywidualny układ ciała wraz z położeniem kolejnych odcinków tułowia oraz kończyn dolnych w pozycji stojącej. Wpływa na nią szereg czynników zewnętrznych jak i wewnętrznych środowiska człowieka (Dziak 1994). Z neurorozwojowego punktu widzenia postawa jest aktywnością przeciwko grawitacji gdzie bardzo ważną funkcję pełni mechanizm antygrawitacyjny wpływający na stabilizację centralną (Matyja 2011). Inny pogląd na postawę wykazuje Tuzinek, który twierdzi, że postawa ciała jest z góry przesądzonym genetycznie, utrwalonym systemem określonych odruchów warunkowych (Tuzinek 2004). Należy zwrócić uwagę na rozwój postury w okresie życia płodowego w związku z warunkami przestrzennymi oraz dominacją mięśni zginaczy. Co ciekawe już w trzecim miesiącu życia zaobserwować można ogólną kifozę odcinka piersiowego kształtującego się kręgosłupa. Kończyny ułożone są w pozycji zgięciowej, a kręgosłup wygięty na podobieństwo litery C (Wilczyński 2005). Tuż po urodzeniu noworodek jest bezbronny i nie jest w stanie efektywnie przeciwstawiać się nowym warunkom - gdzie grawitacja w porównaniu do środowiska płodowego matki oddziałuje na niego siedmiokrotnie mocniej. Początkowo dysponuje niewielką ilością odruchów rdzeniowych - faza premotoryczna. W skrócie odruchy te z czasem zaczynają ewoluować – od zapewniających najbardziej podstawowe funkcje życiowe aż po odruchy związane z możliwością poruszania się (Szopa 2000). Nadrzędną rolę w procesie kształtowania się prawidłowej postawy ciała w trakcie ontogenezy odgrywają: układ kostny, mięśniowy oraz nerwowy włącznie z czuciem proprioceptywnym (Kasperczyk 1992). Nie wolno zapominać o czynnikach wpływających na posturę, które można podzielić na 3 grupy: 1. Czynniki morfologiczne – zawierają w sobie budowę ciała, która silnie koreluje z postawą. Rozróżnić można 3 charakterystyczne morfologicznie typy budowy: atletyczny, pykniczy oraz leptosomatyczny (Wilczyński 2005). Czynnikiem morfologicznym jest również układ statyczno-dynamiczny, który dzięki prawidłowym proporcjom kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy i kończyn uzupełnianych przez poszczególne grupy mięśniowe warunkuje prawidłową postawę ciała. 2. Czynniki fizjologiczne – związane z synergią pomiędzy układem nerwowo-mięśniowym gdzie istotną rolę spełnia mechanizm antygrawitacyjny, który gwarantuje: prawidłowe napięcie posturalne, prawidłowe wzorce ruchowe oraz motoryczne, prawidłowe unerwienie reciprokalne. 3. Czynniki środowiskowe – zawierają w sobie grupę bodźców środowiska zewnętrznego wpływających na postawę ciała człowieka.

„Wiosna promocji zdrowia”

Wady postawy Elementem wiążącym się z postawą ciała są jego wady. Wady postawy są odchyleniami od cech charakterystycznych dla danej grupy wiekowej, płci czy też typu budowy ciała (Kasperczyk 2000). Ich problem nie pojawia się w wieku przedszkolnym ani szkolnym. Jednym z elementarnych środków lenienia wad postawy są ćwiczenia ruchowe - wpływające na wzmocnienie osłabionych partii mięśniowych, podnoszące sprawność organizmu czy też torujące drogę dla prawidłowych wzorców ruchowych (Łabaziewicz 2008). Rozróżnić można wady wrodzone, w których to negatywne czynniki wpłynęły na posturogenezę już w życiu płodowym. Niesie to za sobą szereg zaburzeń na poszczególnych odcinkach ciała ludzkiego (Wolański 1986). Wyróżniono wady wrodzone: miogenne, neurogenne oraz osteogenne. Z szeregu przykładów wymienianych w literaturze warto uważniej zanalizować tzw. atonię mięśniową, w przebiegu której zaobserwować można zanik lub relatywne zmniejszenie zdolności do skurczu mięśni poprzecznie prążkowanych. Przyczyną pośrednią atonii mogą być porażenia nerwów, zaś przyczyną bezpośrednią zmiany patologiczne w mięśniach. Choroba ta prowadzi do poważnych zaburzeń w czynności danego narządu np. zatrzymania akcji porodowej. Inną grupą wad postawy opisywaną w literaturze są wady rozwojowe, które powstają na drodze takich chorób jak : gruźlica, krzywica, choroba Scheuermanna (Kasperczyk 2004). Ostatnią grupą zaliczaną do wad postawy są wady nawykowe – powstałe w wyniku oddziaływania na organizm czynników środowiskowych, fizjologicznych oraz morfologicznych. Zaburzenie napięcia mięśni tzw. dystonia mięśniowa należy do grupy czynników morfologicznych. Powstaje ona na skutek choroby lub przemęczenia. Co ważne na jej przebiegu jedne grupy ulegają nadmiernemu napięciu i skróceniu, a inne rozciągnięciu i osłabieniu. W niektórych przypadkach dochodzi do przyjęcia „groteskowych postaw” wraz z zaburzeniem przyjęcia pozycji stojącej z poruszaniem się włącznie (Nowotny 2000).

Grupa badawcza Badania zostały przeprowadzone na grupie 128 osób. W liczbie 61 chłopców i 67 dziewcząt. Tab. 1. Średnie wyników wzrostu, masy ciała oraz BMI grupy badawczej (n=128)

Płeć

Masa ciała

Wzrost

BMI

Chłopcy

63,3 kg

171 cm

21,5

Dziewczęta

55,3 kg

161 cm

21,1

Metoda badań W badaniach posłużono się analizą wzrokową postawy ciała z wykorzystaniem metody punktowania bazującej na schemacie opracowanym przez Tadeusza Kasperczyka (2000). Przedmiotem oceny postawy ciała były poniższe elementy w kolejnych płaszczyznach : • strzałkowej : głowa, barki, łopatki, klatka piersiowa, brzuch, plecy, • czołowej (ustawienie przodem osoby badanej): barki, klatka piersiowa, kolana, • czołowej (ustawienie tyłem osoby badanej): barki, łopatki, kręgosłup. Za każdy element przypisywano określoną liczbę punktów. Skala punktów przedstawia się następująco: • 0 pkt. – prawidłowy układ ocenianego elementu, • 1 pkt. – niewielkie odchylenie od stanu prawidłowego, • 2-3 pkt. – znaczne odchylenie od stanu prawidłowego, „Wiosna promocji zdrowia”

• 3-5 pkt. – zniekształcenia dużego stopnia, zmiany o charakterze strukturalnym (stan patologiczny). Nie wszystkie elementy oceniano pełną skalą punktów. Decydowało o tym znaczenie danego elementu dla całości postawy ciała. Wychodząc z tego punktu widzenia autor proponuje aby skoliozy, które powodują duże zmiany w postawie, oceniać wyższą liczbą punktów, np. 0-1-3-5 pkt. Poniżej zamieszczono schemat oceniania, elementów postawy ciała, w których zaobserwowano największe odchylenia: 1. Ustawienie głowy. • 0 pkt. - ustawienie prawidłowe: nos nie jest wysunięty poza pion przechodzący przez górną część rękojeści mostka, • 1 pkt. - wysunięta do przodu: twarz nie jest wysunięta poza pion przechodzący przez rękojeść mostka, • 2 pkt. - silnie wysunięta do przodu. 2. Ustawienie barków. • 0 pkt. - stan prawidłowy: barki ustawione symetrycznie w płaszczyźnie czołowej, a w płaszczyźnie strzałkowej ich szczyt znajduje się na tylnej części szyi, • 1 pkt. - asymetryczne lub wysunięte lekko do przodu, • 2 pkt. - silnie wysunięte do przodu, szczyt barków znajduje się przed konturem szyi. 3. Boczne skrzywienia kręgosłupa (skoliozy). • 0 pkt. - kręgosłup prosty, • 1 pkt. - skolioza niewielkiego stopnia, • 2 lub 3 pkt. - skolioza znacznego stopnia z rotacją, • 3 lub 5 pkt. - skrzywienie dużego stopnia z garbem żebrowym” (Kasperczyk 2000, s 102-103). Warto wspomnieć o tym, że spośród najpopularniejszych pomysłodawców schematów punktowania w Polsce byli: Stobiecka, Chojnacki oraz Wolański. W metodzie punktowania opracowanej przez Kasperczyka (z której korzystano w badaniach) uwzględniono plecy płaskie oraz dwa typy klatki piersiowej tj. szewską i kurzą, a także w zmodyfikowanym schemacie dokonano zmiany punktacji w zakresie bocznych skrzywień kręgosłupa- 3 i 5 (zamiast 2 i 3) (Kasperczyk 2009). Końcowa klasyfikacja postawy ciała sporządzona o „indeks końcowy” uwzględnia 3 kategorie postawy: • postawa bardzo dobra 1-3 pkt. • postawa przeciętna 4-6 pkt. • postawa wadliwa 7 pkt. i więcej.

Obliczenia statystyczne Materiał badawczy opracowano stosując podstawowe metody statystyki. Obliczając: średnią arytmetyczną X , odchylenie standardowe s, współczynnik zmienności V oraz rozstęp R. Częstość występowania wad postawy przedstawiono w procentach. W obliczeniach wykorzystano również analizę wariancji ANOVA dla modeli wieloczynnikowych F=0,563. Przyjęto poziom istotności różnic p<0.05. Tab. 2. Charakterystyka sumy punktów uzyskanych za postawę ciała ze względu na wiek

Wiek

14 lat

4,8

2,3

47,8

9-1

15 lat

3,8

2,6

67,9

9-1

16 lat

3,8

2,5

66,8

8-1

„Wiosna promocji zdrowia”

Wyniki badań Tab . 3 . Analiza procentowa skali ocen przyznawanych dla ustawienia głowy u badanej młodzieży w wieku od 14 do 16 lat

Ustawienie głowy 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

20 %

21 %

13 %

35 %

36 %

39 %

45 %

43 %

48 %

Ustawienie prawidłowe

Lekkie odchylenie

Silne odchylenie

Tab . 4 . Analiza procentowa skali ocen przyznawanych dla ustawienia barków u badanej młodzieży w wieku od 14 do 16 lat

W świetle przeprowadzonych badań wykazano, że stwierdzone wady mają charakter wyłącznie czynnościowy. Ze względu na ograniczoną ilość miejsca w artykule zamieszczono powyżej niektóre wyniki badań z wybranych wad postawy. Najwyższy odsetek spośród wszystkich wad postawy wystąpił w przypadku wadliwego ustawienia barków u młodzieży 14-letniej (63%) oraz 15-letniej (lekkie odchylenie 1 pkt, silne odchylenie 2 pkt), W przypadku nieprawidłowego ustawienia głowy najwięcej nieprawidłowości odnotowano u młodzieży 15- letniej (57%). W przypadku skolioz nie przyznano więcej niż 2 punktów. Co drogą dedukcji wskazuje na brak występowania skrzywień dużego stopnia wśród badanych - z garbem żebrowym. Największy odsetek skolioz zaobserwowano u młodzieży 16- letniej (45 %).

„Wiosna promocji zdrowia”

Ryc . 1 . Ocena wad postawy ze względu na wiek i płeć

Analizując wyniki stwierdzono, że pod względem średniej arytmetycznej przyznawanych punktów chłopcy nie przekroczyli 4,4 pkt. Dziewczyny nie przekroczyły poziomu 5,3 pkt. Najbardziej poprawną postawę w badaniach zaobserwowano u 16-letnich dziewcząt (3,4pkt.) z kolejnym wynikiem uplasowali się 15-letni chłopcy (3,5pkt.). Najmniej poprawną postawę stwierdzono u 14-letnich chłopców i dziewcząt. Generalnie wszyscy badani mieścili się w punktacji kategoryzującą postawę przeciętną (4-6 pkt.). Wnioski końcowe 1. W badanej populacji nie wykazano istotnych różnic statystycznych w postawie ciała pomiędzy chłopcami i dziewczętami. 2. Chłopcy w wieku 14 i 15 lat przejawiali nieznacznie lepszą postawę ciała od swoich rówieśniczek. 3. W przedziale wiekowym 14-16 lat wiek badanych nie determinował postawy ciała – bez względu na wiek badani wykazywali podobną postawę ciała. Dyskusja Wady postawy są częstym zjawiskiem w środowisku związanym z rehabilitacją. Dowodzą powyższej tezie przeprowadzone badania. Jednymi z najczęściej występujących „odchyleń” od normy w grupie 128 przebadanej młodzieży okazały się kolejno: nieprawidłowe ustawienie barków (60,9%), nieprawidłowe ustawienie głowy (54,7%). W badaniach dokonano również podziału na trzy kategorie postaw, z których wynika, że postawę najbliższą prawidłowej prezentuję młodzież 16-letnia. W przypadku podziału grupy ze względu na płeć badania wykazały, że statystycznie wady postawy występują częściej u dziewcząt niż u chłopców. Nie leczone wady postawy ulegają utrwaleniu, dlatego walkę z tymi defektami należy rozpocząć możliwie jak najwcześniej. Każda metoda oceny postawy jest obarczona błędem co może wynikać z faktu iż badane cechy wykazują zmienność osobniczą. Metoda opracowana przez Kasperczyka wydaje się być najodpowiedniejszą spośród innych (Kasperczyk 2000), może być zastosowana na lekcjach wychowania fizycznego (wymagane kompetencje) ze względu na swoją prostotę, nieinwazyjność, uniezależnienie od przyrządów pomiarowych ponadto określając nie tylko samą wadę ale i jej lokalizację wraz ze stopniem zaawansowania.

„Wiosna promocji zdrowia”

Bibliografia 1. Dziak A. (1994): Bóle krzyża. PZWL, Warszawa. 2. Fidelus K. (1962): Biomechaniczna analiza postawy. Wychowanie Fizyczne i Sport nr 3. 3. Kasperczyk T. (2000): Metody oceny postawy ciała. AWF, Kraków. 4. Kasperczyk T. (2004): Wady postawy ciała. AWF, Kraków. 5. Kasperczyk T., Śliężyński J. (1992): Diagnostyka wad postawy. W: Postawa ciała człowieka i metody jej oceny. Red. J. Śliężyński, AWF, Katowice. 6. Kasperczyk T., Walaszek R. (2009): Przydatność metod punktowania w ocenie wad postawy ciała. W.: Wady postawy ciała dzieci i młodzieży. Red. J. Nowotny WSA, Bielsko-Biała. 7. Łabaziewcz L., Marciniak W., Szulc A. (2008): Wady postawy. W: W. Dega, Ortopedia i rehabilitacja. Red. W. Marciniak, A. Szulc, PZWL, Warszawa. 8. Matyja M. (2011): Podstawy usprawniania neurorozwojowego według Berty i Karela Bobathów. AWF, Katowice. 9. Nowotny J., Saulicz E. (2000): Podstawy fizjoterapii: teoria, metodyka, praktyka: podręcznik dla studentów AWF. Red. J. Nowotny, E. Saulicz, Katowice. 10. Szopa J., Mleczko E., Żak S. (2000): Podstawy antropomotoryki. PWN, Kraków. 11. Tuzinek S. (2004): Postawa ciała. Fizjologia, patologia i korekcja. Politechnika Radomska, Radom. 12. Wilczyński J. (2005): Korekcja wad postawy człowieka. Anthropos, Starachowice. 13. Wolański N. (1986): Biologiczny rozwój człowieka. PZWL, Warszawa.

„Wiosna promocji zdrowia”

Dawid Mucha1

Oferta krakowskich salonów masaży, a oczekiwania studentów Streszczenie Artykuł zawiera informacje dotyczące preferencji co do wyboru rodzaju masażu przez studentów kierunku fizjoterapii PPWSZ w Nowym Targu, a także ich oczekiwania co do osoby wykonującej masaż oraz skojarzenia związane z zabiegiem. Z badań wynika, że studenci skorzystaliby głównie z masażu klasycznego, segmentarnego i relaksacyjnego, które kojarzą się im z przyjemnością, a płeć masażysty nie ma dla nich większego znaczenia. Analizując ofertę wybranych krakowskich salonów masaży w stosunku do oczekiwań studentów należy stwierdzić, że jest ona wystarczająca i w pełni pokrywająca ewentualne zapotrzebowania.

Słowa kluczowe: masaż, oferta salonów masaży.

Summary The article contains information concerning preferences of the physiotherapy students of Nowy Targ connected with the choice of massage type, their expectations as to the masseuse or masseur doing a massage as well as associations connected with the procedure itself. Studies suggest that the students would mainly make use of classical, relaxation and segmentary massage which they find pleasurable and the gender of the masseur does not really matter. Analyzing the offer of the chosen massage salons in Cracow taking into consideration the students’ preferences it can be claimed that it is sufficient and fully covering possible expectations.

Keywords: massage, offers of massage salons.

Wstęp W ujęciu historycznym słowo masaż, oznacza w języku staropolskim mięsienie, mieszanie. Z języka greckiego massein oznacza ugniatać, z hebrajskiego machach to dotykać, a przyjęte z francuskiego massage tłumaczy się jako nacieranie (Magiera 2008). Masaż jest formą oddziaływania na ustrój, za pomocą której wykorzystuje się bodźce mechaniczne, głownie w postaci ucisku na tkanki, w celu wywołania odczynu i polega na mechanicznym pobudzeniu tkanek najczęściej za pomocą rąk, przy użyciu określonych rękoczynów nazywanych technikami w celu wywołania odczynów fizjologicznych w organizmie, działających leczniczo, profilaktycznie, relaksująco lub kosmetycznie. Neurofizjologiczny mechanizm masażu we wszystkich jego odmianach jest jeden. Zawsze mamy do czynienia z oddziaływaniem odruchowym, a także odczynem i to zarówno miejscowym, jak i ogólnym (Walaszek, Magiera 1999). Masaż przyspiesza m.in. cyrkulację krwi w naczyniach krwionośnych, a tym samym zwiększa ilość krwi dostarczonej do płuc, gdzie następuje wymiana gazowa. Pod wpływem masażu polepsza się działanie układu oddechowego, wzrasta ilość krwi bogatej w tlen, pośrednio wpływa na układ pokarmowy polepszając jego ukrwienie, co w znacznym stopniu poprawia 1 AWF Kraków, kier. Wychowanie Fizyczne; PPWSZ w Nowym Targu, kier. Fizjoterapia

„Wiosna promocji zdrowia”

trawienie i przyswajanie substancji odżywczych, a także przyspiesza wydalanie z przewodu pokarmowego produktów nie strawionych. Zwiększa się ilość krwi przepływającej przez nerki, przez co poprawia się czynność filtracyjna nerek i wydalane są substancje przemiany materii w postaci moczu. Masaż powoduje przyspieszenie procesów biochemicznych zachodzących w naszym organizmie (Walaszek, Magiera 1999).

Cel badań Celem badań była konfrontacja oczekiwań studentów kierunku fizjoterapii PPWSZ w Nowym Targu dotycząca wyboru rodzaju masażu, a oferta wybranych salonów SPA i masażu w Krakowie.

Pytania badawcze Chcąc osiągnąć powyższy cel sformułowano następujące pytania badawcze: 1. Jakie są preferowane rodzaje masaży wśród studentów? 2. Czy dla badanych ma znaczenie płeć osoby masującej? 3. Z czym najczęściej badanym kojarzy się masaż? 4. Czy badani korzystali z profesjonalnego masażu?

Materiał i metody badań Materiał badań Przebadano grupę 20 studentów (16 kobiet, 4 mężczyzn) kierunku fizjoterapii PPWSZ w Nowym Targu w miesiącu kwietniu 2013 roku. Wśród badanych 15 osób pochodziło ze środowiska wiejskiego, a 5 z miejskiego. Wiek badanych oscylował pomiędzy 19 – 44 rokiem życia. Średnia wieku wynosiła 26,3 lat.

Metody badań Narzędziem badawczym była ankieta własnej konstrukcji zawierająca 7 pytań oraz dla porównania dwie losowo wybrane oferty krakowskich salonów masaży.

Ankieta 1. Płeć a) K b) M 2. Wiek 3. Środowisko a) wiejskie b) miejskie 4. Wymień w preferowanej kolejności trzy rodzaje masażu, z których chciałbyś skorzystać a) b) c) 5. Czy korzystałeś z profesjonalnego masażu, jeśli tak, to jakiego? 6. Czy wolałbyś być masowanym przez: a) masażystkę b) masażystę c) jest mi to obojętne 7. Masaż kojarzy mi się z .......( określ jednym słowem ).

„Wiosna promocji zdrowia”

Przykładowa - pierwsza oferta studia masażu w Krakowie: • masaż klasyczny, • masaż sportowy, • masaż na krześle ergonomicznym, • masaż relaksacyjny ciała, • masaż akupunturową bańką chińską, • masaż gorącymi kamieniami, • masaż na bazie naturalnych olejów, • masaż lomi lomi, • refleksoterapia stóp, • reiki. Przykładowa - druga oferta studia masażu w Krakowie: • masaż leczniczy klasyczny - całościowy i segmentarny, • drenaż limfatyczny, • masaż sportowy, • masaż polinezyjski Ma-Uri, • masaż bańkami chińskimi, • masaż lomi lomi, • masaż relaksacyjny, • masaż relaksacyjny głowy, • masaż relaksacyjny twarzy, • masaż relaksacyjno – erotyczny.

Wyniki Tab. 1. Preferowane rodzaje masażu wśród studentów

Rodzaje masażu

Liczba zdeklarowanych

Klasyczny

Relaksujący

Segmentarny

Czekoladowy

Bańką chińską

Gorącymi kamieniami

Lomi Lomi

Tajski

Limfatyczny

Sportowy

Kontratelarny

Izometryczny

„Wiosna promocji zdrowia”

Rozkład procentowy preferowanych masaży Sportowy 2% Lomi Lomi 2%

Tajski 2%

Limfatyczny 2%

Kontratelarny 2%

Gorącymi kamieniami 5%

Izometryczny 2%

Klasyczny 32%

Bańką chińską 5%

Segmentarny 25%

Relaksacyjny 20%

Czekoladowy 1%

Ryc .1 . Rozkład procentowy preferowanych masaży przez badanych Tab . 2 . Preferowana płeć masażysty

Płeć

Masażystka

Masażysta

Jest mi to obojętne

Kobiety

Mężczyźni

Razem

Preferowana płeć masażysty Masażystka 20% Jest mi to obojętne 65%

Masażysta 15%

Ryc . 2 . Preferowana płeć masażysty

„Wiosna promocji zdrowia”

Tab . 3 . Skojarzenia badanych związane z masażem

Lp.

Odczucia

Deklarowana ilość osób

Przyjemność

Odpoczynek

Głaskanie

Poprawa zdrowia

Relaks

Odprężenie

Poprawa samopoczucia

Ulga

Masaż kojarzy mi się z

gą Ul

oc op

ęż

cia

ą s

pr Od

aw pr Po

ow dr ą z

cz po Od

m kie yn

ni ka as Gł

śc

ią

12 10 8 6 4 2 0

Ryc . 3 . Skojarzenia badanych związane z masażem Tab .4 . Korzystanie przez badanych z masażu

Rodzaj masażu

Ilość osób korzystających z masażu

Segmentarny

Klasyczny

Nie korzystał

Relaksacyjny

„Wiosna promocji zdrowia”

Korzystanie z profesjonalnego masażu

15 10 5 0

Segmentarny

Klasyczny

Nie

Relaksacyjny

Ryc . 4 . Doświadczenia związane z profesjonalnym masażem

Dyskusja Masaż należy do najstarszych zabiegów terapeutycznych, stosowano go już w starożytności (Mucha 1997), a w ostatnich latach obserwujemy jego rozkwit i to praktycznie wszystkich jego rodzajów. Dynamicznie rozwijają się ośrodki SPA i Wellness oferując szeroki wachlarz zabiegów psychosomatycznych poprawiających samopoczucie oraz wpływających korzystnie na zdrowie i urodę. Mechanizm działania masażu jest taki sam, tak więc co decyduje o wyborze pomiędzy np.: klasycznym, relaksacyjnym, kosmetycznym, segmentarnym, limfatycznym, czy akupresurą. Na pewno wynika to głównie z rożnych celów petenta i posiadanej wiedzy o rodzajach masażu. Z ankiety wynika, że studenci skorzystaliby głównie z masażu klasycznego, segmentarnego i relaksacyjnego, które kojarzą się im z przyjemnością, a płeć masażysty nie ma dla nich większego znaczenia. Analizując ofertę wybranych krakowskich salonów masaży w stosunku do oczekiwań studentów należy stwierdzić, że jest ona wystarczająca i w pełni pokrywająca ewentualne zapotrzebowania.

Wnioski Na podstawie przeprowadzonych badań można wysunąć następujące wnioski: 1. Preferowanymi masażami wśród studentów są: klasyczny, segmentarny, relaksacyjny. 2. Dla większości badanych nie ma znaczenia płeć osoby masującej. 3. Masaż kojarzy się najczęściej badanym z relaksem i przyjemnością. 4. Większość badanych nie korzystała z profesjonalnego masażu, a mniejsza część badanych korzystała z masażu klasycznego.

Bibliografia 1. Magiera L. 1999. Masaż klasyczny. W.: Masaż z elementami rehabilitacji. Red.: R. Walaszek, REHMED. Kraków. 2. Magiera L. 2008. Leksykon masażu i terminów komplementarnych. BIO-STYL. Kraków. 3. Mucha D. 1997. Terapeutyczne mikrosystemy ludzkiego ciała. TERENIA. Kraków.

„Wiosna promocji zdrowia”

Bogusława Niemiec1

Wrodzone przykurcze wielostawowe - przypadek kliniczny Arthrogryposis multiplex congenita Streszczenie Arthrogryposis multiplex congenita (AMC) jest to zespół wrodzonych objawów, charakteryzujący się niepostępującym przykurczem w dwu lub więcej stawach w obrębie kończyn i/ lub tułowia o zróżnicowanym stopniu zaawansowania. Jest stosunkowo rzadko spotykanym schorzeniem (0.03% żywo urodzonych noworodków). Występuje jako izolowana jednostka chorobowa, ale może być również częścią wrodzonych, wielonarządowych zespołów chorobowych. Główną przyczyną AMC jest zmniejszenie ruchów płodu (akinezja płodu), spowodowane czynnikami płodowymi lub matczynymi. Badaniem objęto noworodka, u którego zdiagnozowano artrogrypozę wielostawową, powikłaną wrodzoną miopatią oraz skoliozą nerwowo – mięśniową. Celem pracy było przedstawienie najważniejszych aspektów choroby, w odniesieniu do analizy opisywanego przypadku klinicznego, a także opracowanie potencjalnego wzorca postępowania rehabilitacyjnego w opiece nad dzieckiem cierpiącym na arthrogryposis multiplex congenita. W przedstawionej pracy posłużono się metodą studium indywidualnego przypadku. Wykorzystano następujące techniki badawcze: wywiad, analiza dokumentacji medycznej oraz obserwacja. Badaniem objęto noworodka u którego zdiagnozowano artrogrypozę wielostawową, powikłaną wrodzoną miopatią oraz skoliozą nerwowo – mięśniową.

Słowa kluczowe: artrogrypoza, przykurcze stawowe, metoda NDT Bobath.

Summary Arthrogryposis multiplex congenita (AMC) is a congenital syndrome of symptoms, characterized by nonprogressive contractions in two or more joints in the extremities and / or trunk with varying degrees of sophistication. It is a relatively rare disease (0.03% of live - born infants). It occurs as an isolated disease entity, but can also be part of the innate, multi -organs syndromes. The major cause of arthrogryposis is decreased fetal movements (fetal akinesia) due to fetal abnormalities or maternal disorders. The study involved a newborn diagnosed with polyarticular arthrogryposis, with pre – existing congenital myopathy and neuromuscular scoliosis. The aim of this study was to present the most important aspects of the disease, for the analysis described the clinical case. The aim of this work also were elaboration a potential pattern of rehabilitation in the care of a child suffering from arthrogryposis multiplex congenita. In this work were used by case study. In the research were used: interview, analysis of medical documentation and observation.

Keywords: arthrogryposis, joint contractures, NDT Bobath.

Wprowadzenie Przykurcze i sztywność mięśniowa są częstymi objawami w różnych miologicznych jednostkach nozozologicznych. Bardzo wiele z powyższych objawów klasyfikowane i rozpoznawane jest w obrębie heterogennych grup wrodzonych schorzeń o niejasnej etiologii. Przykurcze i sztywność stawowa bywa niejednokrotnie niedostatecznie sklasyfikowana 1 Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia

„Wiosna promocji zdrowia”

i błędnie przypisywana poszczególnym jednostkom nozozologicznym, warto jednakże podkreślić znaczenie tych objawów z punktu widzenia praktyki klinicznej (Jóźwiak 2006). Artrogrypoza lub arthrogryposis multiplex congenita (AMC) jest definiowana jako zespół wrodzonych objawów, charakteryzujący się niepostępującym przykurczem w dwu lub więcej stawach w obrębie kończyn i/lub tułowia o zróżnicowanym stopniu zaawansowania. Oprócz przykurczów i sztywności stawowej, artrogrypozie towarzyszyć może hipoplazja i niedorozwój mięśni, kości i tkanek miękkich (Gaskill 2000, Behrman 2012). Artrogrypoza występuje jako izolowana jednostka chorobowa, ale może być również częścią wrodzonych, wielonarządowych lub genetycznych i chromosomalnych zespołów chorobowych (zespół Peny i Shokeira, zespół Charcota – Mariego – Tootha, zespół Sheldona – Halla czy zespół Hechta) (Kołecka i wsp. 2006). AMC jest stosunkowo rzadko spotykanym schorzeniem, jej częstość szacuje się na 1 na 3000 żywo urodzonych noworodków (0.03%), zwykle dotyczy w równym stopniu obu płci (Kołecka 2006). Należy wspomnieć, iż u około 1% wszystkich żywo urodzonych noworodków odnotowuje się występowanie jakiejś formy przykurczów lub sztywności w jednym lub kilku stawach (Tabela 1) (Kalampokas 2012). Tabela 1. Występowanie wrodzonych przykurczów u noworodków (Staheli 1998)

Rodzaj zniekształcenia

Częstotliwość występowania

Stopa końsko - szpotawa

1/5000

Wrodzona dysplazja stawu biodrowego

1/200 – 1/500

Liczne, wielostawowe przykurcze

1/3000

Etiologia wrodzonych przykurczów wielostawowych nie jest znana, prawdopodobnie ma charakter wieloczynnikowy. Badania na zwierzętach jednoznacznie wskazują, że czynniki które utrudniają lub uniemożliwiają ruchy podczas życia wewnątrzmacicznego (płodowy bezruch, akinezja płodu), wpływają na powstawanie przykurczy i ograniczenia zakresu ruchu w stawach (Kalampokas 2012). W większości przypadków artrogrypoza nie jest wywołana czynnikami genetycznymi, jednak w około 30% przypadków taki czynnik udaje się zidentyfikować (Wierzba 2012). AMC nie jest zjawiskiem pierwotnym, które pojawia się podczas formowania kończyn i stawów, problem dotyczy raczej dalszych etapów rozwoju płodowego (zjawisko wtórne). Z pośród licznych czynników limitujących wewnątrzmaciczne ruchy, najistotniejsze wydają się być zaburzenia neurologiczne, są one prawdopodobnie najczęstszą przyczyna akinezji płodowej (Dormaus 2009). W przypadku deficytów neurologicznych występujących u dzieci, pierwotnie neurogenny charakter artrogrypozy potwierdzają objawy anatomopatologiczne, takie jak zmniejszenie liczby motoneuronów rogów przednich rdzenia kręgowego, z wtórnym niedowładem i procesami degeneracyjnymi. W praktyce klinicznej, zmniejszenie liczby komórek rogów przednich rdzenia kręgowego objawia się zniesieniem funkcji motorycznej, przy zachowanym czuciu (Green 2006). Kolejnym czynnikiem etiologicznym, jest mechaniczny ucisk płodu. Szereg czynników może ograniczać przestrzeń wewnątrzmaciczną - ciasnota wewnątrzmaciczna zmusza płód do minimalizacji ruchów, szczególnie ruchów kończyn, prowadząc do powstania przykurczów. Ograniczenie przestrzeni wewnątrzmacicznej ma najczęściej miejsce w przypadku ciąży mnogiej, wad w budowie macicy czy anomalii płynu (Staheli 1998). Nieprawidłowy rozwój dziecka w okresie płodowym powodują również czynniki matczyne, z pośród których najistotniejsze to choroby matki (zarówno choroby związane z ciążą, jak i choroby pierwotne), takie jak stwardnienie rozsiane, cukrzyca, dystrofia mięśniowa czy miastenia gravis. Także hipertermia u matki, krwawienia w przebiegu ciąży, urazy fizyczne „Wiosna promocji zdrowia”

(częste przy wypadkach samochodowych), ekspozycja na alkohol, narkotyki, leki (kurara, fenytoina) (Kyung i wsp. 2012) lub inne czynniki teratogenne (prostaglandyny, ergotamina, penicyliny) niekorzystnie wpływają na dobrostan płodu (Staheli 1998, Wierzba 2011). Inne czynniki etiologiczne wpływające na ograniczenie ruchomości płodu to zaburzenia krążenia krwi, zaburzenia w obrębie tkanki łącznej czy mięśniowej. Zakłócenie w rozwoju tkanki mięśniowej mogą występować albo na poziomie rozwoju mioblastów – zatrzymanie ich rozrostu przed 3 miesiącem życia płodowego, albo miocytów – mięsień nie wydłuża się, bądź też postępuje wewnątrzmaciczne zwyrodnienie bliznowate o charakterze włóknisto - tłuszczowym tkanki mięśniowej (Dormaus 2009). Obraz kliniczny jest bardzo zróżnicowany, zmiany patologiczne występują w różnych okolicach organizmu, dotyczą głównie układu kostnego (Zdjęcie 1, 2). Objawy obejmują przede wszystkim: mnogie deformacje sztywnych stawów z wadami mięśni, lecz z normalnym czuciem, znaczne ograniczenie ruchomości stawów (elastyczne blokowanie) - zmniejszony jest zarówno czynny jak i bierny zakres ruchu w obrębie dotkniętych stawów (Staheli 1998). Zajęte procesem chorobowym kończyny mają cylindryczny kształt, są szczuplejsze – często dochodzi do zaniku lub zwłóknienia tkanki mięśniowej, ponadto, wystąpić może przerost tkanki tłuszczowej. Dodatkowo, występować mogą płetwiastości (pterygia) po stronie zgięciowej przykurczonych struktur okołostawowych. Skóra jest „pogrubiała”, napięta i połyskliwa, pozbawiona bruzd na powierzchniach wyprostnych bądź zgięciowych stawów. Niekiedy obserwuje się „pępkowate” wciągnięcia skóry w okolicy stawów (Kalampokas 2012). U większości dzieci diagnozuje się boczne skrzywienie kręgosłupa (Greggi i wsp. 2012). Często spotykane są także dyzmorfie twarzy pod postacią mikro - i retrognatii oraz defektów podniebienia (Kargel 2007). Artrogrypozie towarzyszyć może szereg objawów dodatkowych (wnętrostwo, przepukliny, defekty ściany brzusznej, karłowatość diastroficzna, dystrofia mięśniowa miotoniczna, różne miopatie), ich występowanie zależne jest od tego, czy AMC istnieje jako izolowana jednostka chorobowa, czy stanowi część złożonego zespołu chorobowego (Bamshad i wsp. 2009). Klasyfikacja kliniczna artrogrypozy wg Hall`a opiera się na kwalifikacji objawów do nastepujących grup: grupa I - przykurczami objęte są jedynie kończyn; grupa II - objawy dotycząca kończyn oraz innych odcinków ciała; grupa III - oprócz przykurczów kończyn, diagnozuje się także defekty ośrodkowego układu nerwowego (Staheli 1998).

Zdjęcie 1. Niemowlę z objawami

„Wiosna promocji zdrowia”

Zdjęcie 2. Noworodek manifestujący klasycznej artrogrypozy objawy artrogrypozy (Staheli 1998)

Dzięki nowoczesnej ultrasonografii prenatalnej, diagnostyka artrogrypozy możliwa jest jeszcze podczas życia wewnątrzmacicznego, jednakże w praktyce klinicznej ma to miejsce niezwykle rzadko. Zwykle diagnozę wysuwa się na podstawie badania klinicznego, tuż po porodzie (Bamshad i wsp. 2009). Prócz badania klinicznego, niezwykle istotną rolę w diagnostyce różnicowej odgrywają badania dodatkowe, w tym badania obrazowe (RTG, USG, MRI, CT). Spośród innych zalecanych badań, zasadnie jest wykonać biopsję mięśni szkieletowych (w razie podejrzenia obecności podstawowego zaburzenia miopatycznego). Analiza histopatologiczna charakterystyczna dla artrogrypozy, ujawnia obniżoną masę (Gaskill 2000). Ponadto, niezbędne jest określenie aktywności kinazy kreatynowej (CK) w surowicy, w celu wykluczenia zaburzenia miopatycznego (najkorzystniej jest, gdy badanie zostanie wykonane w 3 dobie życia lub później, kiedy to początkowy wzrost CK od urodzenia już opadł). Miografiai badania przewodnictwa nerwowego, mające ograniczoną wartość diagnostyczną, są stosowane w celu odróżnienia wariantów obwodowo - neuropatycznych od miopatycznych). Konsultację genetyczną z analizą chromosomów i badaniem kolagenu powinno się przeprowadzić, gdy jeszcze nie pojawiły się obwodowe zaburzenia nerwowo – mięśniowe (Bamshad i wsp. 2009). Leczenie nieoperacyjne AMC polega na wczesnym, systematycznym wdrożeniu kinezyterapii w celu uruchomienia stawów, pobudzeniu przykurczonych mięśni (masaż, fizykoterapia, elektroterapia), szynowaniu (bierne rozciągniecie mięśni a następnie dynamiczne szynowanie – zwłaszcza rąk, by utrwalić ich poprawne ułożenie). W przypadku np. stopy końsko-szpotawej czy zwichnięcia biodra, leczenie zachowawcze jeśli nie jest bezskuteczne, to rzadko wystarczające, konieczne wówczas jest wdrożenie racjonalnie agresywnego leczenia operacyjnego. Preferuje się operacje etapowe, przedzielone cierpliwą i długotrwała rehabilitacja utrwalającą wyniki leczenia operacyjnego. Leczenie operacyjne uzupełnione leczeniem zachowawczym dają wyniki zachęcające, skutecznie poprawia warunki kinetyczne i statyczne dziecka, umożliwiając częściową samodzielność w zakresie niektórych funkcji ruchowych (Staheli 1998). Konkludując, postępowanie powinno opierać się na wczesnym wdrożeniu leczenia zachowawczego, uzupełnionego wczesnymi interwencjami chirurgicznymi. Izolowane stosowanie metod leczenia zachowawczego czy inwazyjnego jest nieskuteczne. Ponieważ deformacje wykazują tendencje do nawrotów, niezbędny wydaje się być dobór właściwego zaopatrzenia ortopedycznego (Eriksson i wsp. 2010).

Metody badań Badania własne przeprowadzono w okresie od stycznia do sierpnia 2011 roku, w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie – Prokocimiu w oparciu o studium indywidualnego przypadku. W celu korzystania z dokumentacji medycznej, uzyskano stosowną zgodę od dyrekcji szpitala. W procesie badawczym realizowanym na potrzeby niniejszego opracowania, wykorzystano różnorodne metody, techniki i narzędzia: metodę obserwacji „Wiosna promocji zdrowia”

bezpośredniej dziecka, badania dokumentacji (dokumentacja medyczna, wyniki badań i testów, dokumentacja urzędowa) a także metodę wywiadu (wywiad z personelem medycznym, środowiskowy).

Studium indywidualnego przypadku Przypadek dotyczy dziewczynki - dziecka młodych, zdrowych, niespokrewnionych rodziców, z ciąży pierwszej. Ciąża przebiegała prawidłowo, zakończyła się w 41 hbd. Wywiad rodzinny nie obciążony. Poród powikłany przedwczesnym odpłynięciem zielonego płynu owodniowego, w związku z realnym zagrożeniem wewnątrzmacicznej zamartwicy płodu zadecydowano o operacyjnym rozwiązaniu ciąży (cięcie cesarskie). Stan noworodka po urodzeniu określono jako ciężki, z cechami charakterystycznymi dla niedotlenienia oraz wadami układu kostno - mięśniowego. Urodzeniowa masa ciała wynosiła 2900g, długość ciała – 49 cm, obwód głowy – 36 cm, obwód klatki piersiowej – 32 cm. Dziewczynka oceniona w skali Apgar na 5/6/7 punktów (ocena w pierwszej, piątej i dziesiątej minucie życia – obniżona punktacja za parametry oddechowe, napięcie mięśniowe, odruchy oraz zabarwienie skóry). Noworodek wymagał ciągłego wsparcia oddechowego, podłączona do CPAP Infant flow. W poporodowym badaniu fizykalnym: skóra - zaczerwieniona, sucha i mało elastyczna, z charakterystycznymi dołeczkami na skórze stawów łokciowych; płetwiastości na szyi oraz w okolicy dołów pachowych. Napięcie mięśniowe: nieznacznie obniżone, dziecko ułożone w przymusowej pozycji. Dziewczynka prezentowało wady układu kostno – mięśniowego, z obustronnymi przykurczami kończyn górnych i dolnych, znacznym ograniczeniem ruchomości w tych stawach oraz w stawach obręczy miednicznej. Noworodka niezwłocznie przekazano na Oddział Intensywnej Opieki Neonatologicznej, skąd po konsultacji telefonicznej, transportem sanitarnym przekazane do Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie celem dalszej diagnostyki. Przy przyjęciu stan noworodka oceniono jako ciężki, dziecko wymagało ciągłego wsparcia oddechowego. AS 140–150/min, miarowa. Tony serca czyste. Nad płucami szmer pęcherzykowy, obustronnie słyszalne krepitacje. Skóra zaczerwieniona, sucha i mało elastyczna, tkanka podskórna miernie rozwinięta. Ciemię przednie: 2 x 2 cm, miękkie, w poziomie kości czaszki, szwy czaszkowe wąskie. Dziecko prezentowało nietypowe objawy: szyja krótka, symetryczna, płetwiastości na szyi oraz w okolicy dołów pachowych. Klatka piersiowa – symetryczna, ruchoma oddechowo, brodawki sutkowe szeroko rozstawione, brzuch wysklepiony w poziomie klatki piersiowej, miękki, perystaltyka obecna. Wątroba badalna, ok. 0,5 cm pod prawym łukiem żebrowym, śledziona badalna pod lewym łukiem żebrowym. Żeńskie narządy płciowe zewnętrzne: prawidłowo wykształcone. W badaniu układu kostno – stawowy zaobserwowano znaczną skoliozę odcinka piersiowo – lędźwiowego, koślawo-piętowe ułożenie stóp (stopy łyżwiarza). Palce dłoni w przykurczu zgięciowym (kamptodaktylia), kciuk nieprawidłowo ustawiony, klinodaktylia (boczne i przyśrodkowe skrzywienia palców), palec 4 zachodzi na 3 (w obu dłoniach). Oceniając neurologicznie, stwierdzono nieznacznie obniżone napięcie mięśniowe, odruchy noworodkowe: odruch chwytny z kończyn górnych i dolnych – wyciszony, odruch szukania i ssania – obecny, odruch Moro – miernie akcentowany. Podczas hospitalizacji wykonano kompleksową diagnostyka: badania laboratoryjne, obrazowe, biopsję mięśni szkieletowych, ECHO serca, EKG, badanie dermatoglifów i inne. Na podstawie powyższych badań oraz licznych konsultacji specjalistyczne (chirurgiczna, ortopedyczna, okulistyczna, laryngologiczna itd.) wysunięto diagnozę Arthrogryposis multiplex congenita (Q74. 3), miopatia wrodzona (G72. 6) oraz skolioza nerwowo – mięśniowa (M41. 4). Podczas długotrwałej hospitalizacji dziecko wymagało stałego monitorowania parametrów stanu ogólnego. Mimo licznych prób odstąpienia od wentylacji mechanicznej, niezbędne było ciągłe wsparcie oddechowe (CPAP, respiratoroterapia). Dziewczynka karmiona paraenteralnie, sondą dożołątkową a następnie smoczkiem – na wadze miernie przybierała.

„Wiosna promocji zdrowia”

Podczas pobytu wykonano zabieg chirurgicznej plikacja przepony (celem upowietrznienia prawego płuca), jednakże zabieg nie przyniósł pożądanych efektów. Zadecydowało o zakwalifikowaniu niemowlęcia do zabiegu wyłonienia tracheostomia (ze wskazań przewlekłej respiratoroterapii). Długotrwała hospitalizacja powikłana była licznymi, nawracającymi infekcje układu moczowego oraz oddechowego. Rozwój motoryczny dziecka oceniono jako nie adekwatny do wieku, rozwój psychiczny właściwy, dziewczynka w dobrym kontakcie wzrokowym i emocjonalnym, szczególnie z opiekunami. Po dziewięciu miesiącach hospitalizacji dziecko w stanie ogólnym dobrym wypisano do domu pod opiekę hospicjum domowego, które zapewnia bieżącą opiekę pediatryczną oraz rehabilitację według zaleceń.

Postępowanie rehabilitacyjne Już w pierwszym tygodniu życia noworodka, wdrożono systematyczną terapia metodą NDT Bobath celem utrzymania oraz zwiększenia istniejącego zakresu ruchu w stawach. Istotą usprawniania według tej metody jest wpływanie na napięcie mięśni (poprzez obniżanie napięcia wzmożonego i podwyższanie obniżonego), hamowanie nieprawidłowych odruchów, wyzwalanie ruchów w formie najbardziej jak to jest tylko możliwe zbliżonej do prawidłowych, a także wykorzystywanie i utrwalanie zdobytych umiejętności ruchowych w codziennych czynnościach (Łukaszewska, Górak 1997). Ogólnym celem rehabilitacji w pierwszym roku życia, było zwiększenie zakresu ruchu w tych stawach, których jest to możliwe. Ze względu na ryzyko nawrotu skorygowanych deformacji, dążono do utrzymania zdobytego zakresu ruchu poprzez unieruchomienie. Terapia miała także na celu kształtowanie odpowiedniej pozycja ciała niemowlęcia a także nauka zmiany pozycji. Niezwykle istotną rolę odgrywała edukacja rodziców i opiekunów w zakresie właściwej opieki nad dzieckiem; kwestie bezpiecznego trzymania dziecka, pielęgnacji czy stymulacji ruchowej. Po kilkunastu tygodniach oceniono, że zakres ruchów w zajętych stawach zwiększył się w porównaniu do stanu pierwotnego. Stawy utrzymują się w pozycji przykurczu zgięciowego, jednakże funkcjonalnie, zakres ruchu zwiększył się do tego stopnia, że pod koniec 8. miesiąca życia niemowlę potrafi trzymać w rękach zabawki, mimo znikomej masy mięśniowej. Istotny problem nadal stanowiła znaczną kifoskoliozę ograniczająca ruchomość, dziewczynka leży w pozycji wymuszonej, okresowo zmienianej (na boki, także na brzuch).

Wnioski W przypadku arthrogryposis multiplex congenita niezwykłą rolę przypisuje się leczeniu zachowawczemu oraz konsekwentnej i wcześnie wdrożonej fizjoterapii. Jak ilustrują liczne badania, najlepsze wyniki osiągnięto u chorych, u których fizjoterapia włączona została nie później, niż do pierwszego roku życia. Osoby takie nabyły częściową lub całkowitą samodzielność (Kołecka i wsp. 2006, Łukaszewska, Górak 1997). Ponadto, prowadzenie dziecka z zdiagnozowaną AMC wymaga od terapeuty systematyczności, kreatywności oraz spójnego działania. Istotne, by umiejętnie przewidywał sposobów pozytywnej kompensacj i tak prowadził leczeni zachowawcze, aby w możliwie dużym stopniu zapewnić dziecku warunki do samodzielnego wykonywania czynności ruchowych.

Bibliografia 1. Behrman R. E.: Artrogrypoza. W. (2012): Nelson Pediatria, red. Marcdante K.J., Kliegman R. M., Behrman R. E., Wrocław: Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner; str. 378 - 379. 2. Bamshad M., Van Heest A. E., Pleasure D. (2009): Arthrogryposis: A Review and Update. The Journal of Bone and Joint Surgery; 91: 40 - 46.

„Wiosna promocji zdrowia”

3. Dormaus J. P. (2009): Niemowlęce i dziecięce zaburzenia nerwowo - mięśniowe oraz artrogrypoza. W: Ortopedia pediatryczna, red. Dormaus J. P., Wrocław: Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner; str. 516 - 525. 4. Eriksson M., Bartonek A. (2010): Gait in children with arthrogryposis multiplex congenita. Journal of Children’s Orthopaedics; 4 : 21 - 31. 5. Gaskill S. J. (2000): Choroby nerwowo - mięśniowe. W: Neurologia i neurochirurgia dziecięca, red. Gaskill S. J., Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych “Universitas”; str. 94 - 95. 6. Green W. B. (2006): Choroby nerwów. W: Ortopedia Nettera, red. Green W. B., Wrocław: Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner; str. 123 - 124. 7. Greggi T., Martikos K., Pipitone E., Lolli F., Vommaro F. (2010): Surgical treatment of scoliosis in a rare disease: arthrogryposis. Scoliosis; 5: 1748 - 7161. 8. Jóźwiak M. (2006): Płodowe zbliznowacenie mięśni. W: Ortopedia i rehabilitacja, red. Marciniak W., Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; str. 188 -193. 9. Kołecka E., Niedzielski K., Lipczyk Z., Bik K., Kraska T., Golański G. (2006): Leczenie deformacji stóp u dzieci z artrogrypozą – ocena wyników, Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska, 71(6), s. 463-466. 10. Kalampokas E., Kalampokas T., Sofoundis Ch., Deligeoroglou E., Botsis D. (2012): Diagnosing Arthrogryposis Multiplex Congenita: A Review. International Scholary Research Network ISRN Obstetrics and Gynecology; 264918: 10 - 16. 11. Kargel J. S., Dimas V. M., Chang P. (2007): Orthognatic surgery for management of Arthrogryposis Multiplex Congenita: Case raport and review of the literature. Canadian Journal of Plastic Surgery; 15 : 53 - 55. 12. Kyung K. H., Kyu O. H., Hong S. Y. (2012): A case of arthrogryposis multiplex congenital associated with maternal septate uterus. Korean Journal of Obstetrics and Gynecology; 55 : 669 - 672. 13. Łukaszewska A., Górak B. (1997): Wczesna kompleksowa rehabilitacja lecznicza dzieci z artrogrypozą wrodzoną, Postępy Rehabilitacji; t. 11(4), s. 69-74. 14. Staheli L. T. (1998): Arthrogryposis a text atlas. Cambridge: Cambridge University Press. 15. Wierzba J., Piotrowski K., Limanówka M., Zajączek S., Giżewska M. (2011): Artrogrypoza: pre - i postnatalne różnicowanie. Przypadek kliniczny zespołu Pena – Shokeir. Forum Medycyny Rodzinnej; 4: 352 - 35.

„Wiosna promocji zdrowia”

Malwina Respondek1, Hanna Pudło1, Lucyna Szewczyk-Polowczyk1, Karina Wengel1, Agata Mucha2

Rola dietetyka w prewencji chorób cywilizacyjnych Streszczenie Wstęp. Choroby cywilizacyjne to schorzenia związane z ujemnymi skutkami życia w warunkach wysoko rozwiniętej cywilizacji. Większość chorób cywilizacyjnych należy do kategorii chorób dietozależnych a zatem nierozerwalnie związanych z żywieniem i odżywianiem. Nieoceniona jest rola dietetyka w niwelowaniu i zapobieganiu negatywnym skutkom postępu cywilizacyjnego. Cele. Celem niniejszego opracowania jest prezentacja pracy traktująca o roli dietetyka w prewencji chorób cywilizacyjnych. Materiał i metody. Dokonano przeglądu aktualnej literatury dotyczącej roli dietetyka w prewencji chorób cywilizacyjnych. Wyniki i wnioski. Analiza piśmiennictwa pozwala na użycie stwierdzenia, że wiele chorób cywilizacyjnych można uniknąć lub zmniejszyć ich zasięg i rozmiar poprzez stosowanie się do zaleceń dietetyka. W Polsce wciąż zbyt mało osób ma dostęp do porad dietetycznych, podczas gdy w krajach Europy Zachodniej dietetycy stanowią ważny element służby zdrowia. Zagadnieniem tym powinni być zainteresowani nie tylko pacjenci, jako główni beneficjenci, ale również sektor rządowy, bowiem to właśnie choroby cywilizacyjne należące do chorób przewlekłych generują największe wydatki na ochronę zdrowia.

Słowa kluczowe: dietetyk, choroby cywilizacyjne, prewencja, żywienie.

Summary Introduction. Modern-age diseases are conditions associated with the negative effects of life in a highly developed civilization. Most of the modern-age diseases belongs to the category of diet-related diseases and therefore inextricably related to nutrition and diet. Dietitian is invaluable role in reducing and preventing the negative effects of the progress of civilization. Objectives. The purpose of this paper is to present the work that discusses the role of the dietitian in the prevention of lifestyle diseases. Materials and methods. A review of the current literature on the role of the dietitian in the prevention of modern-age diseases. Results and conclusions. The analysis of literature allows to say that many modern -age diseases can avoid or reduce their scope and size by following the recommendations of a nutritionist. In Poland, still not enough people have access to dietary advice, while in Western Europe dietitians are an important part of health. This issue should be of interest not only to patients, as the main beneficiaries, but also the government sector, because it is the diseases of civilization belonging to chronic diseases generate the largest health care expenditure.

Keywords: dietician, modern-age diseases, lifestyle diseases, prevention, nutrition.

Wstęp W Polsce zainteresowanie tematyką żywienia człowieka rozpoczęło się w XIX w. Zawód dietetyk od 1967 r. jest wpisany do międzynarodowej klasyfikacji zawodów – International Standard Classification of Occupations. Dietetyk to osoba planująca i nadzoru1 Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 2 Studium Doktoranckie Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej w Sosnowcu, Studium Doktoranckie Wydziału Lekarskiego w Katowicach

„Wiosna promocji zdrowia”

jąca przygotowanie diet leczniczych dla osób indywidualnych i grup ludności w szpitalach i zakładach żywienia zbiorowego, a także nadzorująca wybór i sposób przygotowania żywności i potraw, uczestnicząca w programach żywieniowych oraz biorąca udział w edukacji żywieniowej społeczeństwa [1]. Według Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami dietetykiem jest osoba, która: • ukończenie szkoły policealnej publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego dietetyk lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe w zawodzie dietetyk lub ukończenie technikum lub szkoły policealnej i uzyskanie tytułu zawodowego technika technologii żywienia w specjalności dietetyka, lub tytuł zawodowy magistra lub licencjata na kierunku dietetyka, lub • rozpoczęcie przed dniem 1 października 2007 r. studiów wyższych w specjalności dietetyka obejmujących co najmniej 1784 godziny kształcenia w zakresie dietetyki i uzyskanie tytułu magistra, lub • rozpoczęcie przed dniem 1 października 2007 r. studiów wyższych na kierunku technologia żywności i żywienie człowieka o specjalności żywienie człowieka i uzyskanie tytułu magistra lub magistra inżyniera na tym kierunku [2]. W większości krajów Unii Europejskiej zawód dietetyka jest uregulowany prawnie. W Polsce takie regulacje nie istnieją, choć ich wprowadzenie znacząco poprawiłoby system opieki zdrowotnej w zakresie poradnictwa dietetycznego. Wyniki badań NIK wskazują, że niestety, ze względu na zbyt małą liczbę personelu o profilu żywieniowym, o zasadach prawidłowego żywienia pacjenci informowani są przez pielęgniarkę, ich zaangażowanie w proces leczenia w ocenie pacjentów jest niewielkie, co ma miejsce w większości polskich szpitali [3] (tab. 1.). Tabela 1. Liczba zakładów opieki zdrowotnej zatrudniających dietetyka (stan na dzień 31.12.2005 r.)1

ZOZ ZATRUDNIAJĄCE DIETETYKA RODZAJ ZOZ

LICZBA ZOZ OGÓŁEM LICZBA ZOZ

Publiczne

2193

711

32,4

Niepubliczne

19533

220

1,1

Dietetyk w pracy z pacjentem powinien uwzględniać jego potrzeby i oczekiwania, a jednocześnie przekazywał wiedzę w takiej formie, by pacjent był zdolny i skłonny zmienić swoją postawę i zachowania żywieniowe. Ważna jest też forma przekazywania informacji, stopień jej dostosowania do jego percepcji, wieku, wykonywanej pracy, preferencji żywieniowych, stylu życia. Pacjent powinien być zmotywowany do dokonania zmian w sposobie żywienia oraz chętnie współpracować z dietetykiem [1]. Poniżej przedstawiono model współpracy opieki nad pacjentem szpitalnym (ryc. 1.). Proponowany model oznacza, że wszyscy wykonawcy muszą być wyszkoleni w zakresie wiedzy żywieniowej, aby realizacja zaleceń mogła być przeprowadzona w sposób kompleksowy i zgodnie z kompetencjami.

1 Dane obliczeniowe Centrum Systemów Informacyjnych Służby zdrowia [1]

„Wiosna promocji zdrowia”

Doświadczenia dietetyków pracujących w zespołach interdyscyplinarnych w szpitalach niemieckich i brytyjskich wskazują na ich większą skuteczność i przydatność nie tylko w leczeniu, lecz także profilaktyce chorób cywilizacyjnych [4, 5].

Rycina 1 . Udział dietetyka w zespole terapeutycznym w szpitalu [5]

Leczenie większości chorób wymaga również stosowania leczenia dietetycznego, które zwiększa skuteczność leczenia farmakologicznego, zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań (zakażeń układu oddychania i moczowego), skraca czas hospitalizacji i rehabilitacji, by w końcowym efekcie zmniejszyć istotnie wydatki na ochronę zdrowia. Dlatego tez rola dietetyka i odpowiednio zorganizowany system poradnictwa dietetycznego maja podstawowe znaczenie w walce z epidemia otyłości i przewlekłymi chorobami niezakaźnymi [5].

Zarys problemu W 2005 r. przewlekłe choroby niezakaźne odpowiedzialne były za 72% utraconych zdrowych lat życia (DALYs) w populacji osób powyżej 30 r.ż., w czym same choroby układu krążenia miały swój udział w 20%. Przewlekłe choroby niezakaźne stanowią ogromne obciążenie dla budżetu państw. Koszty pośrednie i bezpośrednie związane z ich rozpowszechnieniem stale rosną. Przykładowo w USA szacowane koszty nowotworów w 1993 r. wynosiły około 107 mld dolarów a w 2003 r. przekraczały one wartość 189 mld dolarów. Według danych UK Office of Health Economics z 2003 r. koszty leczenia nowotworów w Wielkiej Brytanii wzrosły z 1384 mln funtów w 1991 r. do 2105 mln funtów w 2000 r. [6]. Jednym z najistotniejszych problemów zdrowia publicznego jest zmniejszenie zachorowalności i zapobieganie powstaniu chorób dietozależnych. Badania prowadzone przez Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie wykazały, że w 2000 roku z tym problemem borykało się 50% populacji (19-59 lat), a częstość występowania nadwagi i otyłości ma tendencje wzrostową [8]. W badaniu WOBASZ przeprowadzonym w latach 2003-2005 w 16 województwach potwierdzone zostały alarmujące dane dotyczące problemów Polaków w zachowaniu prawidłowej masy ciała. Badanie wykazało występowanie otyłości u 21,2% mężczyzn i 22,4% kobiet w wieku 20-74 lata, a dodatkowo nadwagę u odpowiednio 40,4% i 27,9%[9]. Dane Instytutu Żywności i Żywienia w zakresie występowania nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży również pozostają niezadawalające. W 2000 roku występowanie tego problemu w grupie wiekowej 1-18 lat dotyczyło 12,6% chłopców i 12,2% dziewczynek [7]. „Wiosna promocji zdrowia”

Polska należy do krajów, w którym odsetek umieralności i zachorowalności na choroby powstające na tle wadliwego żywienia systematycznie wzrasta. Największy odsetek zachorowań przypisuje się nowotworom i chorobom układu krążenia. Umieralność z powodu chorób układu krążenia rosła systematycznie od roku 1960. Dane z lat 1960-1991 potwierdzają prawie dwukrotny wzrost zachorowalności z tej przyczyny, co znalazło odzwierciedlenie w umieralności populacji ogólnej. Lata 1992-2003 dostarczyły danych o 30% spadku umieralności na choroby układu krążenia. Tę tendencję przypisuje się zmianie sposobu żywienia, co zostało opisane w raporcie Biura Regionalnego WHO dla Europy i Komisji Europejskiej [9]. W Polsce w 2010 roku do rejestrów nowotworów złośliwych wpłynęły informacje o ponad 140,5 tys. nowych zachorowaniach i stwierdzono ponad 92,5 tys. zgonów z tego powodu. W 2010 roku nastąpił przyrost zachorowań (o około 2,5 tys. nowych przypadków), natomiast liczba zgonów po raz pierwszy zmniejszyła się w stosunku do poprzedniego roku. Szacuje się (biorąc pod uwagę kompletność rejestracji), że w Polsce w 2010 roku u około 155 tys. osób rozpoznano chorobę nowotworową.

Żywność a zdrowie i choroby dietozależne Nie podlega dyskusji fakt, że istnieje ścisła korelacja pomiędzy sposobem odżywiania a zdrowiem. Szeroko zakrojone badania epidemiologiczne oraz badania kliniczne potwierdzają, że styl życia rozumiany jako suma prawidłowego żywienia oraz aktywności fizycznej jest głównym czynnikiem warunkującym stan zdrowia aż w 50%, czynnikom genetycznym przypisuje się 15% udział, środowisko życia i pracy to 20%, a opieka medyczna, postrzegana jako gwarant dobrego zdrowia tylko w 10-20% jest odpowiedzialna za nasze zdrowie. Dane te pokazują jak wielki potencjał zdrowotny drzemie w prawidłowo skomponowanej diecie [11]. Sposób odżywiania się ulega ciągłym zmianom i modyfikacjom. Dodając do tego zmniejszenie aktywności fizycznej oraz siedzący tryb życia otrzymujemy wypadkową pogarszania się stanu zdrowia społeczeństwa. Do głównych chorób niezakaźnych, których początku bądź rozwoju doszukiwać można się na tle wadliwego żywienia są: choroba niedokrwienna serca, miażdżyca, zawał mięśnia sercowego, nowotwory, cukrzyca typu 2, nadwaga i otyłość, alergie pokarmowe i próchnica zębów. Jak oszacowało WHO, choroby te stanowią 60% wszystkich zgonów w krajach o niskich i średnich dochodach [12]. Chorób tych można uniknąć rezygnując z używek (papierosy, alkohol), prowadząc regularnie aktywny tryb życia oraz bilansując dietę. Tabela 2. Szacowany wpływ diety na określone schorzenia [13]

CHOROBA/ SCHORZENIE

WPŁYW DIETY (%)

Choroby serca

>30

Nowotwory

>35

Zaparcia

>70

Otyłość

>50

Cukrzyca typu 2

>25

Próchnica

>30

„Wiosna promocji zdrowia”

Tabela 3. Relacja pomiędzy dietą a otyłością, cukrzycą typu 2, chorobami układu krążenia, nowotworami i osteoporozą [14]

Wyszczególnienie

Otyłość

Cukrzyca typ 2

Choroby układu Osteoporoza krążenia





Składniki energetyczne i tłuszcze: wysokie spożycie diety wysokoenergetycznej



nasycone kwasy tłuszczowe kwasy tłuszczowe trans



kwasy mirystynowy i palmitynowy



kwas linolowy



ryby i oleje rybne (EPA DHA)



Węglowodany: wysokie spożycie błonnika





Witaminy i związki mineralne: wysokie spożycie sodu



potas



witamina D



wapń



Owoce (z jagodami) i warzywa:







Napoje: wysokie spożycie alkoholu



niskie i średnie spożycie alkoholu





 – silne dowody na zwiększenie ryzyka zachorowania;  – silne dowody na zmniejszenie ryzyka zachorowania;  – dowody sugerujące zwiększenie ryzyka zachorowania;  – dowody sugerujące zmniejszenie ryzyka zachorowania.

Wnioski W podsumowaniu dotychczasowych spostrzeżeń można powiedzieć, że: 1. Choroby cywilizacyjne i dietozależne należą do najczęstszych przyczyn zgonu i niepełnosprawności w dzisiejszych czasach. 2. Istnieją dowody na wpływ diety na częstość występowania chorób jak otyłością, cukrzyca typu 2, choroby układu krążenia, nowotwory i osteoporoza. 3. Opieka dietetyczna nad pacjentem w Polsce jest niedostateczna w stosunku do potrzeb, co wynika z braku regulacji prawnych zatrudniania dietetyków na oddziałach szpitalnych, jak i w NZOZ. 4. Dietetyk jako członek zespołu terapeutycznego powinien aktywnie uczestniczyć w całym procesie leczniczym pacjenta, co znacznie poprawiłoby efektywność leczenia. „Wiosna promocji zdrowia”

5. Główne zadania dietetyka szpitalnego nie powinny ograniczać się tylko do czuwania nad jakością posiłków trafiających na stolik pacjenta, ale powinny również obejmować ocenę stanu odżywienia i sposobu żywienia oraz edukację żywieniową pacjenta i jego rodziny. 6. Porada dietetyczna powinna być uznawana jako świadczenie medyczne refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ); poradnictwo dietetyczne jest składnikiem działań promocyjnych i leczniczych, dlatego w kontraktach z NFZ powinno być ujęte zatrudnianie dietetyków na oddziałach szpitalnych jak i NZOZ, co pozwoliłoby na lepszą kontrolę i leczenie chorób cywilizacyjnych. 7. Liczba zatrudnionych dietetyków powinna zależeć od potrzeb (liczby pacjentów wymagających leczenia dietetycznego), szczególne zapewnienie opieki powinno dotyczyć osób z nieprawidłową masą ciała.

Bibliografia: 1. Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases, Report of the joint WHO/FAO expert consultation, Geneva, Switzerland 2002. 2. Finn Holm, Food Group: New functional food ingredients Cardiovascular health. Denmark 2003. 3. Jarosz M. (red.), Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna, zdrowie Polaków. Diagnoza stanu odżywienia, aktywności fizycznej i żywieniowych czynników ryzyka otyłości oraz przewlekłych chorób niezakaźnych w Polsce (1960–2005), Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2006. 4. Jarosz M: Praktyczny poradnik dietetyki, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010. 5. Jarosz M. (red.) Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Instytut

Żywności i Żywienia, 2011, 187-200.

6. Jarosz M., Respondek W. Koszty ekonomiczno-społeczne chorób dietozależnych, II Konwencja Probiotyczna „Probiotyki w profilaktyce i leczeniu”, Warszawa 2006. 7. Jew S., AbuMweis S.S., Jones J.H.P. Evolution of the Human Diet: Linking Our Ancestral Diet to Modern Functional Foods as a Means of Chronic Disease Prevention. J. Med. Food, 12(5): 2009, 925-934. 8. Kwaśniewska M, Kaczmarczyk-Chałas K, Dziankowska-Zaborszczyk E, Kucharczyk K, Drygas W, Zachowania zdrowotne, wskaźnik stylu życia a ryzyko kardiometaboliczne. Wyniki badania WOBASZ 2003-2005, Polski Przegląd Kardiologiczny, 2010. 9. Najwyższa Izba Kontroli. Delegatura w Krakowie, Informacja o wynikach kontroli żywienia i utrzymania czystości w szpitalach publicznych, http://www.nik.gov.pl (stan na: marzec 2009). 10. Opolski J, Zdrowie Publiczne. Wybrane zagadnienia. Tom 1. Szkoła Zdrowia Publicznego CMKP w Warszawie, Warszawa 2011. 11. Piskuła Mariusz K. i wsp.: Charakterystyka czynników decydujących o bezpieczeństwie konsumentów i jakości prozdrowotnej żywności, Polish Journal of Agronomy, 7, 2011, 82-91. 12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 lipca 2011 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami. 13. Szponar L., Sekuła W., Rychlik E., Ołtarzewski M., Figurska K.: Badania indywidualnego spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach domowych. Warszawa 2003. 14. Wojciechowska U., Didkowska J., Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2010 roku. Centrum Onkologii Instytut, Warszawa 2012.

„Wiosna promocji zdrowia”

Wojciech Rusek1, Teresa Pop1, Michalina Czarnota1

Równowaga i symetria obciążania kończyn dolnych u młodzieży w wieku 14-17 lat trenującej pływanie Streszczenie Wiek dojrzewania zwany także okresem dorastania człowieka, stanowiący przejście od dzieciństwa do dojrzałości biologicznej i psychicznej trwa od 10-12 lat u dziewcząt, zaś u chłopców od 12-14 do 18 lat. Charakteryzuje się intensywnym rozwojem fizycznym i fizjologicznym organizmu. Regularne uprawianie sportu w tym burzliwym okresie poprzez swoją formę ruchu może wywierać istotny wpływ na rozwój fizyczny zawodników, zwłaszcza dzieci i młodzieży u których sprawność układu kostnego, nie jest jeszcze w pełni ukształtowana. Celem pracy było porównanie równowagi i symetrii obciążania kończyn dolnych u młodzieży w wieku 14-17 lat trenującej pływanie. Badaniem zostało objęte 102 osoby w wieku 14-17 lat, które tworzyły 2 grupy- grupę sekcji pływania oraz grupę kontrolną. Każda z grup liczyła po 51 osób. U osób badanych wykonano badanie równowagi i symetrii obciążania kończyn dolnych z wykorzystaniem platformy stabilometrycznej FDMS Zebris. Z przeprowadzonej analizy wynika, że młodzież uprawiająca systematycznie pływanie uzyskała lepsze wyniki parametrów opisujących zarówno równowagę jak i symetrię obciążania kończyn dolnych.

Słowa kluczowe: młodzież, równowaga, sport, pływanie.

Summary Contemporary medical theory consider process of growing from childhood to youth as juvenescence and medicine denominate this time as puberty. Girls typically begin the process of puberty at ages 10-12 and complete by age 16 while boys usually begin at ages 12-14 complete this process by ages 16–18. It’s time of physical growth -change height and weight- and morphologic changes. Regularly practice of sport which includes different types of physical activities help in development of a sound body posture especially young people whose functionality of skeleton is in the process of growth. Aim of this study was comparison of body posture and balance in young people aged 14-17 years practiced swimming. The examinations covered 102 young people aged 14-17 years old from junior high schools which makes two groups- swimmers and control group (group of young people the same age weren’t practiced any sport). For analysis balance and symmetry of load down lower limb used plate FDMS Zebris. The research has shown that group of young people practiced swimming get better results of balance and symmetry of load down lower limb.

Keywords: adolescent, balance, sport, swimming.

1 Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Medyczny

„Wiosna promocji zdrowia”

Wstęp Dojrzewanie jest to całość przemian, jakim podlega organizm dziecka przeobrażając się w organizm osoby dorosłej. Zmiany te zachodzą jednocześnie w budowie zewnętrznej i wewnętrznej. Jednym z najważniejszych etapów rozwoju ontogenetycznego jest okres dojrzewania płciowego, jako przejście między harmonią dziecięcą a harmonią i stabilizacją rozwoju człowieka dorosłego. W organizmie zachodzą wówczas gwałtowne przemiany hormonalne oraz zjawiska dojrzewania strukturalnego i funkcjonalnego wszystkich organów i narządów wewnętrznych, a także przyspieszone wzrastanie (skok pokwitaniowy). W okresie pokwitania należy zwrócić uwagę na dwa okresy krytyczne w kształtowaniu postawy ciała dziecka, gdyż wtedy właśnie następuje intensywny przyrost wysokości ciała. Zaczyna się on wzrostem kończyn dolnych, a w rok później tułowia. Narusza to dotychczasową równowagę gdyż zmieniają się proporcje ciała oraz istniejący uprzednio układ środków jego ciężkości. Poprzednie czucie i nawyk postawy są nieadekwatne do zmienionych warunków morfologicznych. Siła mięśni odpowiedzialnych za postawę ciała jest niewystarczająca do jej stabilizacji w tych warunkach (Kutzner-Kozińska 1988). Z punktu widzenia biomechaniki ruchu człowieka umiejętność utrzymania równowagi w pozycji pionowej w warunkach statycznych polega na minimalizowaniu wychwiań ciała, tzw. kołysania postawy w taki sposób, aby rzut pionowy środka masy ciała (center of massCOM) nie przemieszczał się poza anatomiczne granice stabilności wyznaczone poprzez pole powierzchni stóp (Massion 1992; Błaszczyk i wsp., 1993; Kuczyński, 2003). Dlatego też bardzo istotny jest przemyślany, ukierunkowany na rozwój zdolności koordynacyjnych, trening młodzieży w wieku szkolnym (Starosta 2003, 2006).

Cel pracy Celem niniejszej pracy było porównanie równowagi i symetrii obciążania kończyn dolnych u młodzieży w wieku 14-17 lat regularnie trenujących pływanie.

Materiał i metoda W badaniach wzięły udział 102 osoby w wieku 14-17 lat, w tym 53 dziewcząt (51,9%) i 49 chłopców (48,1%), które tworzyły 2 grupy- grupę sekcji pływania oraz grupę kontrolną. Każda z grup liczyła po 51 osób. Rekrutacja do badań do sekcji pływania została przeprowadzona na Mistrzostwach Polski Juniorów w pływaniu, które odbyły się w Dębicy w 2012 roku. Uczestnicy badań grupy kontrolnej byli uczniami podkarpackich szkół. Warunki włączenia do badań dla sekcji pływania: • staż treningowy: 2-3 lata, • tygodniowy czas treningu: 3 razy w tygodniu (4,5-6 h), • nieuprawiana regularnie żadna inna dyscyplina sportowa. Warunki włączenia do badań dla grupy kontrolnej: • nieuprawiana regularnie żadna dyscyplina sportowa. U wszystkich badanych wykonano pomiary z wykorzystaniem platformy stabilometrycznej FDMS Zebris, które polegało na swobodnym staniu na platformie przez 20 sekund z oczami otwartymi (wzrok skierowany na określony punkt) oraz 20 sekund z oczami zamkniętymi (ryc. 1 i 2).

„Wiosna promocji zdrowia”

Ryc.1

Ryc.2

Do porównania symetrii obciążania kończyn dolnych wykorzystano wartości współczynnika symetryczności (WS). Balans został zbadany za pomocą następujących parametrów: • pole powierzchni elipsy jaką zakreśla rzut środka ciężkości (CEA), • droga rzutu środka ciężkości (COF TTL), „Wiosna promocji zdrowia”

• wychylenia rzutu środka nacisku stóp przód-tył (COF HD), • wychylenia rzutu środka nacisku stóp na boki (COF VD).

Wyniki badań Poniżej przedstawiono wyniki badanych parametrów dla poszczególnych grup. Wartości współczynnika symetryczności (WS) 1.19 1.2 1.19 1.18 1.17 1.16 1.15 1.14 1.13

1.16

Grupa kontrolna

Sekcja pływania

Wykres 1

Droga rzutu środka ciężkości nacisku stóp (COF TTL) 911.9

950.00 900.00 850.00

813.38

800.00 750.00

Grupa kontrolna

Sekcja pływania

Wykres 2

Pole powierzchni elipsy jaką zakreśla rzut środka ciężkości (CEA) 72.1 49.3

100 50 0

Grupa kontrolna

Sekcja pływania

Wykres 3

„Wiosna promocji zdrowia”

Wychylenia rzutu środka nacisku stóp przód- tył (COF HD) 3.1 3.2 2.7

3 2.8 2.6 2.4

Grupa kontrolna

Sekcja pływania

Wykres 4

Wychylenia rzutu środka nacisku stóp na boki (COF VD) 4.7

3.9

6 4 2 0

Grupa kontrolna

Sekcja pływania

Wykres 5

Na wykresie 1 przedstawiono wyniki dotyczące wartości współczynnika symetryczności. Lepsze wartości osiągnęła grupa sekcji pływackiej. Kolejne wykresy przedstawiają wyniki odnoszące się do parametrów opisujących balans. Na wykresie 2 zaprezentowano wyniki drogi rzutu środka ciężkości pola podparcia stóp, gdzie grupa sekcji pływania uzyskała gorszy wynik. Większe pole powierzchni elipsy jaką zakreśla rzut środka ciężkości osiągnęła grupa kontrolna (wykres 3). Wykresy 4 i 5 prezentują wyniki wartości wychylenia rzutu środka nacisku stóp w płaszczyźnie przód-tył i na boki. Badania wykazują, że w obu przypadkach grupa pływaków zdobyła lepsze wyniki.

Dyskusja W badaniu zdolności zachowania równowagi ciała wykorzystywane są testy dające mierzalne wyniki diagnostyczne, co z punktu widzenia nauki stanowią znacznie większą wartość w porównaniu z testami klinicznymi. Tylko dzięki konkretnej ocenie ilościowej można zbadać pacjenta pod kątem progresji zaburzeń, wpływu terapii farmakologicznej czy wpływu rehabilitacji ruchowej ukierunkowanej na trening koordynacyjny. Obiektywnymi metodami diagnostycznymi są testy posturograficzne. Ocenę stanu układu równowagi dokonuje się w pozycji stojącej, na podstawie analizy otrzymanych zapisów graficznych przemieszczeń środka ciężkości ciała. Testy te, statyczne i dynamiczne, wykonuje się z zastosowaniem platformy posturograficznej ze wspomaganiem systemu komputerowego. Wyniki badań własnych wskazują na istotny pozytywny wpływ systematycznych treningów pływania na rozwój zdolność zachowania równowagi ciała wymienianych jako jedna z podstawowych komponent koordynacyjnych, która warunkuje prawidłowe funkcjonowanie człowieka z punktu widzenia motoryki i występuje zawsze równocześnie z innymi zdolnościami koordynacyjnymi: orientacją przestrzenną, różnicowaniem ruchu oraz szybkością reakcji (Greenwald i wsp. 2001; Bohannon, Leary 1995). Podobnie Davlin (2004) w badaniach równowagi

„Wiosna promocji zdrowia”

młodych sportowców, w tym pływaków notował lepsze wyniki tej grupy w porównaniu z grupą kontrolną. Biorąc powyższe pod uwagę, należy podkreślić, że szeroko zakrojone działania edukacyjne propagujące aktywny styl życia wśród młodzieży w okresie dojrzewania powinny większy nacisk położyć na zajęcia pływania, gdyż odpowiednio prowadzone pozytywnie kształtują parametry równowagi i symetrii obciążania kończyn dolnych.

Wnioski Młodzież trenująca regularnie pływanie uzyskała lepsze wyniki parametrów opisujących zarówno równowagę jak i symetrię obciążania kończyn dolnych. Ćwiczenia wykonywane na lądzie nie zawsze są najlepszą formą kształtowania równowagi i symetrii obciążania kończyn dolnych.

Bibliografia 1. Błaszczyk J.W., Hansen P.D., Lowe D.L. (1993) Postural sway and perception of the upright stance stability borders. Perception, 22, 1333-1341. 2. Bohannon R.W., Leary K. (1995) Standing balance and function over the course of acute rehabilitation. Archives of Physical Medicine Rehabilitation Nov; 76: 994–6. 3. Davlin CD. (2004) Dynamic balance in high level athletes. Perceptual and motor skills. Jun; 98: 1171-6. 4. Greenwald B.D., Cifu D.X., Marwitz J.H., Enders L.J., Brown A.W., Englander J.S. (2001) Factors associated with balance deﬁcits on admission to rehabilitation after traumatic brain injury: a multicenter analysis. J. Head Trauma Rehabilitation, 16 (3), 238-252. 5. Kuczyński M. (2003) Model lepko-sprężysty w badaniach stabilności postawy człowieka. Studia i Monografie nr 65 AWF, Wrocław. 6. Kostiukow A., Rostkowska E., Samborski W., (2009) Badanie zdolności zachowania równowagi ciała. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej, Szczecin, 55, 3: 102-109. 7. Kutzner-Kozińska M. (1981) Korekcja wad postawy. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 68-72. 8. Massion J. (1992) Movement, posture and equilibrium: interaction and coordination. Progress in Neurobiology, 38 (1), 35-56. 9. Starosta W. (2003) Motoryczne zdolności koordynacyjne. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej, Warszawa. 10. Starosta W. (2006) Globalna i lokalna koordynacja ruchowa. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej, Warszawa.

„Wiosna promocji zdrowia”

Ewa Strój1

Aktywność fizyczna podejmowana przez kobiety w wieku 50-60 lat, które regularnie uprawiają Nordic Walking Streszczenie Aktywność fizyczna stanowi ważny element stylu życia współczesnego człowieka. Celem pracy była analiza aktywności fizycznej kobiet w wieku 50-60 lat rekreacyjnie uprawiających Nordic Walking. Badania przeprowadzono w 2012 roku w grupie 30 kobiet. Głównym narzędziem badawczym był anonimowy kwestionariusz ankiety. Wyniki badań ukazują, że rekreacyjne uprawianie Nordic Walkingu wykształca nawyk aktywnego spędzania wolnego czasu kobiet w wieku 50-60 lat.

Słowa kluczowe: Nordic Walking, aktywność fizyczna, kobiety.

Summary Physical acivity plays a significant role in life of modern human beings. The aim of this thesis was the examination of physical activities among women aged 50-60. The research was carried in the 2012 on a group of 30 women. Anonymous questionnaire served as the research tool. The results confirm that practicing Nordic Walking for relaxation develops the habit of spending the leisure time actively among the women aged 50-60.

Key terms: Nordic Walking , physical activity, women.

Wstęp Aktywność fizyczna stanowi ważny element naszego życia. Dobra kondycja fizyczna i psychiczna są niezbędne do dobrego samopoczucia. Aktywne spędzanie wolnego czasu jest jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania chorobom cywilizacyjnym takich jak: otyłość, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa i wiele innych [1]. Jedną z najczęściej podejmowanych form aktywności ruchowej jest marsz. To jednocześnie najbardziej fizjologiczna forma ruchu. Nordic Walking wykorzystuje więc to, do czego nasz organizm jest najlepiej przystosowany. W ostatnich latach obserwuje się wzrost popularności Nordic Walking, który znajduje zastosowanie nie tylko w rekreacji, ale też w rehabilitacji ruchowej [5]. To sport dla każdego, w niewygórowanej cenie i nie wymaga specjalnych obiektów jak np. basen, korty czy boisko. Obojętne czy znajdujemy się w lesie, w górach, nad morzem, w mieście lub na wsi – wszędzie można iść na trening z kijami [10]. W grupie ćwiczących Nordic Walking zdecydowaną większość stanowią osoby starsze [2]. Na uwagę zasługuje fakt, że w tej grupie dominują kobiety. Większość z nich zaczyna wykonywać ćwiczenia głównie w celu uzyskania dobrej sylwetki. Nordic Walking nie tylko przyspiesza spalanie tkanki tłuszczowej i ujędrnia ciało, ale też korzystnie wpływa na poprawę wydolności całego organizmu i jest doskonałą formą relaksu [11]. Celem pracy była analiza aktywności fizycznej kobiet w wieku 50-60 lat rekreacyjnie uprawiających Nordic Walking. 1 Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia w Krakowie

„Wiosna promocji zdrowia”

Materiał i metody badań Badania były przeprowadzone w 2012 roku w grupie liczącej 30 kobiet, które rekreacyjnie uprawiają Nordic Walking. Kobiety te, są mieszkankami miasta Bukowno w województwie małopolskim. Głównym narzędziem badawczym był anonimowy kwestionariusz ankiety. Pytania dotyczyły: rodzaju wykonywanej pracy, okresu uprawiania Nordic Walkingu, częstotliwości treningów, długości preferowanych tras oraz innych rodzajów aktywności fizycznej podejmowanej przez kobiety w wieku 50-60 lat. Wyniki badań przedstawiono na wykresach. Większość kobiet (ryc. 1.), aż 40% uprawia Nordic Walking ponad rok. Około 2-3 lata trenuje 24% badanych. Badania wykazały, że 13% ankietowanych trenuje już ponad 3 lata. Również 13% trenuje dopiero ponad pół roku. Tylko 10% kobiet uprawia Nordic Walking mniej niż pół roku.

Okres uprawiania Nordic Walking 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

Mniej niż pól roku

Powyżej pół roku

Rok

2-‐3 lata

Ponad 3 lata

Ryc . 1 . Okres uprawiania Nordic Walking

Trening Nordic Walking (ryc. 2.) 2-3razy w tygodniu uprawia 47% badanych. Aż 33% ankietowanych deklaruje treningi częstsze niż 3 razy w tygodniu. Jeden raz w tygodniu trenuje 13% kobiet. Natomiast codziennie trenuje 7% badanych.

Częstotliwość uprawiania Nordic Walking 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

Raz w tygodniu

2-‐3 razy w tygodniu Więcej niż 3 razy w tygodniu

Codziennie

Ryc. 2. Częstotliwość uprawiania Nordic Walking

Według 54% badanych (ryc. 3.) preferowaną jest trasa o długości do 5 km. Trasę do 3 km wybiera 33% kobiet. Natomiast tylko 13% ankietowanych preferuje długość trasy powyżej 5 km.

„Wiosna promocji zdrowia”

Preferowana długość trasy podczas treningu 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

Do 3 km

Do 5 km

Powyżej 5 km

Ryc . 3 . Preferowana długość trasy podczas treningu

Uprawianie innego rodzaju aktywności fizycznej (ryc. 4.) oprócz Nordic Walkingu deklaruje tylko 1/3 ankietowanych. Większość badanych kobiet nie uprawia innego rodzaju aktywności ruchowej.

100%

Uprawianie innego rodzaju aktywności ﬁzycznej oprócz Nordic Walking

50%

Tak

Nie

Ryc . 4 . Uprawianie innego rodzaju aktywności fizycznej oprócz Nordic Walking

Spośród innych rodzajów aktywności fizycznej (ryc. 5.) najpopularniejsza jest jazda na rowerze, tą formę ruchu wybrało 59% kobiet. Aerobik uprawia 29% ankietowanych. Równorzędnie dla 6% badanych innym rodzajem aktywności fizycznej jest bieganie i pływanie.

„Wiosna promocji zdrowia”

Inne rodzaje aktywności ﬁzycznej 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Bieganie

Jazda na rowerze

Pływanie

Aerobik

Gry zespołowe

Inne

Ryc . 5 . Inne rodzaje aktywności fizycznej

Dla większości badanych (ryc. 6.), barierą w podejmowaniu aktywności fizycznej jest stan zdrowia – 26%. Na brak czasu oraz słabą motywację wskazuje 21% ankietowanych. Brak funduszy jest barierą dla 13% kobiet. Natomiast brak chęci do uprawiania aktywności ruchowej jest przeszkodą dla 10%. Na niedostateczne informowanie o zajęciach sportowych wskazuje 3% badanych. Również 3% kobiet jako barierę wymienia swoją pracę zawodową. Brak jakichkolwiek barier w podejmowaniu nowych form aktywności fizycznej deklaruje tylko 3% ankietowanych.

Bariery w podejmowaniu nowych form aktywności ﬁzycznej 30% 25% 20% 15% 10% 5%

Ni e

b ar

ie r

a ow

ac a z a Pr

nf o ak i

ac ji o

ia w ro

ac ja St a

n zd

Sła

ba m

ęc i Br

ak Br

un du sz ak f Br

as u

Ryc . 6 . Bariery w podejmowaniu nowych form aktywności fizycznej

„Wiosna promocji zdrowia”

Dyskusja Nordic Walking jest kompleksowym treningiem ciała i ducha. Przy zastosowaniu prawidłowej techniki marszu, angażujemy aż 90% mięśni ciała. Podczas ćwiczeń pracują mięśnie nóg, mięśnie brzucha, mięśnie pleców, mięśnie górnej części ciała, natomiast odciążony jest kręgosłup oraz stawy kończyn dolnych. Siedzący tryb życia oraz mała aktywność fizyczna sprzyja mechanicznemu osłabieniu kości oraz zwiększa ich podatność na złamania. Brak ruchu ma wpływ na zmniejszenie smarowania stawu i sprzyja powstawaniu zmian zwyrodnieniowo-zniekształcających staw [3]. W nawiązaniu do przeprowadzonych badań, warto zauważyć, że dla 67% kobiet Nordic Walking stanowi jedyny rodzaj aktywności fizycznej. Aktywność ruchowa jest jednym ze środków w profilaktyce osteoporozy [7]. Kobiety w okresie pomenopauzalnym mogą zwiększyć gęstość kości, gdy zaczną żyć bardziej aktywnie [9]. Regularne treningi zapewniają wzmocnienie siły i wytrzymałości mięśni całego ciała, poprawę krążenia i dotlenienia całego organizmu, poprawa odporności organizmu, poprawę koordynacji i motoryki, ustabilizowanie ciśnienia tętniczego krwi, profilaktykę osteoporozy i chorób stawów, utratę zbędnych kilogramów oraz poprawę kondycji fizycznej [8]. Trening zdrowotny osób starszych daje wymierne korzyści, nie tylko w zakresie pozytywnego działania na wiele układów, ale również dobroczynnie wpływa na styl życia [2]. Badania własne wykazały, że około 2-3 lat trenuje 24% badanych, natomiast 13% ankietowanych trenuje już ponad 3 lata. Przy tak długim okresie uprawiania Nordic Walkingu, można już mówić o wyrobieniu pewnego nawyku aktywnego spędzania wolnego czasu. Trening Nordic Walking jest też dobrą formą relaksu i odnowy dla układu nerwowego [12]. Przebywanie na świeżym powietrzu, na łonie natury, w gronie osób o podobnych zainteresowaniach zapewnia komfort psychiczny [4]. Przeprowadzone badania wykazały, że trening przypadający 2-3razy w tygodniu uprawia 47% badanych. Z kolei 40% ankietowanych deklaruje treningi częstsze niż 3 razy w tygodniu. To najlepszy sposób na odreagowanie sytuacji stresowych, które towarzyszą każdemu człowiekowi na co dzień. Dlatego najlepiej jest trenować cały rok, równolegle do pojawiających się kłopotów i niepowodzeń [6]. Czytając opinie osób, które regularnie trenują, dowiadujemy się, że Nordic Walking niesie same korzyści [1, 8]. Przykładowo, zauważono zniknięcie problemów z krążeniem (zimne stopy i ręce), poprawa jakości snu, ustąpienie bólów migrenowych oraz możliwość poznania ciekawych ludzi i sposób na mile spędzony czas. Osoby z nadwagą mogą odciążać stawy kończyn dolnych za pomocą kijów oraz asekurować się dzięki nim, co pozwoli uniknąć kontuzjom podczas intensywnego marszu [4]. Istotna jest redukcja obciążenia kręgosłupa oraz stawów przy chorobach zwyrodnieniowych lub po operacjach [1]. Niekwestionowaną zaletą Nordic Walkingu jest dostępność tego rodzaju aktywności fizycznej dla każdej grupy wiekowej, dla osób o różnym stopniu wytrenowania oraz możliwość treningu bez względu na porę roku, aktualne warunki atmosferyczne oraz środowisko [10]. Ogólnie nie ma konkretnych przeciwwskazań do uprawiania Nordic Walkingu, ale ostateczną decyzję powinien podejmować lekarz [10]. Dlatego osoby starsze, osoby cierpiące na przewlekłe schorzenia lub będące w trakcie leczenia dla własnego bezpieczeństwa powinny skonsultować się z lekarzem czy mogą rozpocząć treningi [1].

Wnioski Na podstawie przeprowadzonych badań można przedstawić następujące wnioski: 1. Rekreacyjne uprawianie Nordic Walkingu wykształca nawyk aktywnego spędzania wolnego czasu kobiet w wieku 50-60 lat. 2. Aktywne spędzanie wolnego czasu kobiet w wieku 50-60 lat w umiarkowanym stopniu motywuje je do poszukiwania nowych zajęć ruchowych. „Wiosna promocji zdrowia”

3. Aktywność fizyczna odgrywa w naszym życiu ogromną rolę. Zdrowie oraz dobra kondycja fizyczna i psychiczna są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Warto pamiętać, że propagowanie aktywnego stylu życia w tak zwanej późnej dorosłości, przekłada się na długość tego życia i jego jakość.

Bibliografia: 1. Figurska M., Figurski T. [2008] „Nordic Walking dla Ciebie. Poradnik dla instruktorów rekreacji ruchowej”, Oficyna Wydawnicza Interspar, Warszawa. 2. Gębka D., Kędziora-Kornatowska K. [2012] „Korzyści z treningu zdrowotnego u osób w starszym wieku”, „Problemy Higieny i Epidemiologii”, PHiE 2012, 93(2), s. 256-259. 3. Kabsch A. [2001] Niepełnosprawność towarzysząca procesom starzenia wyzwaniem dla fizjoterapii, „Fizjoterapia”, nr. 9, s. 3-19. 4. Kawa M., Orlikowska A. [2001] „Wpływ systematycznych ćwiczeń ogólno usprawniających na aktywność psychofizyczną osób w podeszłym wieku”, „Fizjoterapia”, nr. 3, s. 44-47. 5. Kocur P., Wilk M., Dylewicz P. [2011] „Nordic Walking. Rekreacja, rehabilitacja i zdrowie”, Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu, Cornetis. 6. Krawczyński M. [2008] „Psychologiczne konteksty aktywności fizycznej człowieka”, Ateneum – Szkoła Wyższa w Gdańsku, Gdańsk, s. 139-170. 7. Lewis R. D., Modlesky C. M. [2000] „Odżywiania, aktywność fizyczna a zdrowe kości u kobiet”, „Medicina Sportiva”, Vol. 4., No. 1, s. 11-27. 8. Nawrat-Szołtysik A., Żmudzka-Wilczek E., Doroniewicz I. [2010] „Profilaktyka i usprawnianie ruchowe u chorych z osteoporozą”, „Rehabilitacja w Praktyce”, nr. 1, s. 21-24. 9. Osiński W. [2002] „Antropomotoryka”, Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie, Kraków, s. 16-19. 10. Potoczek M. [2010] „Zastosowanie Nordic Walking w rehabilitacji”, „Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja”, nr. 10, s. 54-57. 11. Wosko-Conrads E. [2009] „Nordic Walking – to proste!”, Wydawnictwo SBM, Warszawa. 12. ,,2008 Physical Activity Guidelines for Americans”, October 2008, ODPHP Publication, no. 36.

„Wiosna promocji zdrowia”

Kinga Tarko1

Wybrane zabiegi ratownicze u małych dzieci – wiedza kobiet ciężarnych Streszczenie Urazy, oparzenia, zadławienia czy zatrucia oraz inne wypadki stanowią poważne zagrożenie zdrowia i życia małych dzieci. Umiejętność właściwego reagowania w takich sytuacjach zmniejsza cierpienie dziecka i ryzyko poważnych powikłań. Praca została poświęcona badaniu wiedzy kobiet ciężarnych na temat wybranych zabiegów ratowniczych wykonywanych u małych dzieci. Badania zostały przeprowadzone w okresie od maja do kwietnia 2013 roku, w których udział wzięło 45 ciężarnych w wieku 19-40 lat. Wiedza ciężarnych z zakresu przedmedycznych zabiegów ratowniczych, pomimo deklarowanej pewności siebie w udzielaniu pierwszej pomocy oraz uczestnictwu w kursie pierwszej pomocy, jest zdecydowanie niewystarczająca, aby udzielić dziecku pierwszej pomocy w sytuacji zagrożenia.

Słowa kluczowe: pomoc przedmedyczna, resuscytacja, kobiety ciężarne, niemowlęta, małe dzieci.

Summary Injuries, burns, choking and poisoning and other accidents are very dangerous to young children. The ability to respond appropriately in such cases, reduce the suffering of the child and the risk of serious complications. This paper is devoted to the knowledge of pregnant women about selected life saving actions performed on little children. Research has been executed between April and May 2013 and was performed on a group of 45 pregnant women in the age 19-40 years old. The knowledge of pregnant women on this topic, despite declared self confidence and passed first aid trainings, is definitely not sufficiently complex in order to rescue child’s life in situation of emergency.

Keywords: paramedic emergency, resuscitation, pregnant women, infants, little children.

Wstęp Urazy, oparzenia, zadławienia czy zatrucia oraz inne wypadki stanowią poważne zagrożenie zdrowia i życia małych dzieci. Umiejętność właściwego reagowania w takich sytuacjach zmniejsza cierpienie dziecka i ryzyko poważnych powikłań. Rodzice są osobami, które najczęściej jako pierwsze po takim zdarzeniu mają kontakt z dzieckiem. Dlatego ich wiedza, szybkość reagowania i właściwie podejmowane działania ratownicze stanowią istotną podstawę do dalszych procedur, wykonywanych przez wykwalifikowane zespoły medyczne. Wypadki są uwarunkowane obiektywnie i subiektywnie. Warunki obiektywne to takie, które nie podlegają modyfikacji ze strony człowieka i są niezależne od podjętych działań. Subiektywne to takie, które bezpośrednio wiążą się z działaniem człowieka, np. stan fizyczny, emocjonalny czy intelektualny potencjalnej ofiary wypadku a także popełnione przez nią błędy w działaniu. Sprawne działanie uzależnione jest od funkcji procesów 1 Krakowska Wyższa Szkołą Promocji Zdrowia

„Wiosna promocji zdrowia”

intelektualnych, poznawczych, emocjonalnych i wykonawczych. Dzieci, nie posiadają w pełni wykształconych wyżej wymienionych funkcji, dlatego też są szczególnie narażone na uleganie wypadkom. Dlatego konieczna jest opieka bądź nadzór osób dorosłych, którzy będą przewidywać oraz usuwać wszelkie oczywiste i mniej oczywiste zagrożenia, które czyhają na dziecko w domu i poza nim, a w sytuacji, kiedy dojdzie do wypadku będą potrafili zareagować we właściwy sposób, uwzględniając wiek i budowę anatomiczną dziecka oraz dostosowując odpowiedni sposób udzielania pomocy.

Cel pracy Celem poniższej pracy było zbadanie wiedzy kobiet ciężarnych na temat wybranych przedmedycznych zabiegów ratowniczych wykonywanych u małych dzieci, do piątego roku życia.

Problemy badawcze 1. Czy przyszłe matki, uświadamiając sobie potencjalne zagrożenia dla życia i zdrowia ich dziecka, które mogą wystąpić wraz z jego rozwojem, już w okresie ciąży zbierają wiedzę na temat pierwszej pomocy w wypadkach dzieci? 2. Czy ciężarne posiadają wiedzę z zakresu pierwszej pomocy przedmedycznej udzielanej dziecku w sytuacjach: urazu głowy, oparzenia termicznego, porażenia prądem, zatrucia, zadławienia, omdlenia, tonięcia, wstrząsu? 3. Czy kobiety w ciąży posiadają wiedzę na temat czynników ryzyka wystąpienia Zespołu Nagłej Śmierci Niemowlęcia (SIDS – z ang. Sudden Infant Death Syndrome) i znają zasady właściwego ułożenia niemowlęcia do snu? 4. Czy przyszłe matki znają zasady resuscytacji krążeniowo-oddechowej u dzieci? 5. Czy ciężarne posiadają wiedzę na temat regulacji prawnych związanych z obowiązkiem udzielania pierwszej pomocy?

Metodyka badań Badania przeprowadzono w marcu i kwietniu 2013 roku metodą sondażu diagnostycznego, wykorzystując narzędzie badawcze w postaci autorskiej anonimowej ankiety skierowanej do kobiet w ciąży. Ankieta zawierała zamknięte i otwarte pytania metryczkowe oraz zamknięte pytania, jednokrotnego i wielokrotnego wyboru, sprawdzające wiedzę respondentek. Udział w ankiecie był anonimowy i dobrowolny. Zebrane dane poddano analizie procentowej.

Charakterystyka grupy badanej W badaniu wzięło udział 45 ciężarnych w wieku 19-40 lat. Większość respondentek deklarowała wykształcenie wyższe (73%) a jako miejsce zamieszkania najczęściej wskazywały duże miasto powyżej 100 tys. mieszkańców (42%) lub małe miasto do 100 tys. mieszkańców (37%). 25 spośród respondentek znajdowało się w pierwszej ciąży, a pozostałe w drugiej lub kolejnej. Najwięcej kobiet w momencie brania udziału w badaniu było w III trymestrze ciąży (40%). 56% ciężarnych deklarowało odbycie kursu pierwszej pomocy.

Wyniki badania Analiza wyników badań wykazała, iż ponad połowa respondentek (56%) deklarowała uczestnictwo w kursie pierwszej pomocy. W pytaniach samooceniających własną wiedzę i umiejętności, zadanych na początku i końcu kwestionariusza, odpowiednio 55% i 51% zaznaczyło odpowiedź, że w sytuacji zagrożenia życia dziecka będzie w stanie mu pomóc. Pomimo tego, żadna z ciężarnych nie udzieliła w pełni prawidłowych odpowiedzi na wszystkie zadane w ankiecie pytania. W pytaniach otwartych, respondentki

„Wiosna promocji zdrowia”

komentowały swoją wiedzę następująco: „mój instynkt macierzyński i wiedza zdobyta na warsztatach pozwoli ma na to, aby pomóc mojemu, a może i innemu dziecku w sytuacji zagrażającej życiu”, „to powinno być odruchowe i szybkie działanie przy zachowanym zdrowym rozsądku”, „na pewno próbowałabym udzielić pomocy, ze względu na wykonywany zawód przechodziłam bardzo długie szkolenie z pierwszej pomocy”. Jak wskazują powyższe stwierdzenia, wysoka samoocena respondentek może być wynikiem poczucia, iż sam fakt uczestnictwa w kursie pierwszej pomocy dał im właściwe podstawy z zakresu przedmedycznych zabiegów ratowniczych. Jak pokazują wyniki, jest to rozumowanie błędne, ponieważ samo odbycie szkolenia z tego zakresu nie jest gwarantem nabycia właściwej wiedzy ani wyćwiczenia umiejętności. Prawdopodobnym wydaje się również fakt, że na kursach pierwszej pomocy zbyt mało uwagi poświęca się zabiegom ratunkowym u małych dzieci, szczególnie u niemowląt. Respondentki wierzą także w swój instynkt macierzyński i działanie „odruchowe” w sytuacji zagrożenia. Czy jednak w sytuacji newralgicznej można polegać jedynie na własnym instynkcie i świadomości, że kiedyś odbyło się kurs pierwszej pomocy? Do objawów urazu głowy należą: senność, ból głowy, wymioty, zaburzenia świadomości, zaburzenia widzenia, wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego lub krwi z uszu, drgawki. Respondentki wykazały się dobrą znajomością objawów urazu głowy u dzieci, większość z nich (60%) zaznaczyła wszystkie prawidłowe odpowiedzi, żadna nie wskazała błędnej. Jeśli chodzi o postępowanie w sytuacji urazu głowy, należy zatamować krwawienie, jeśli wystąpiło, ostrożnie położyć dziecko, dbając o to, aby głowa i ramiona były lekko uniesione, sprawdzać czy dziecko jest przytomne, a w sytuacji wystąpienia niepokojących objawów – wezwać pogotowie. Tylko 24% zaznaczyło w pełni prawidłowe odpowiedzi w tym pytaniu. Wskazuje to na fakt, że ciężarne potrafią określić objawy jednak ich wiedza na temat postępowania w przypadku urazu jest niepełna. Na uwagę zasługuje również fakt, że tylko nieco ponad połowa ankietowanych (53%) zaznaczyła odpowiedź, że w przypadku doznania urazu (a w domyśle, w każdej stresującej dla dziecka sytuacji), należy dziecko pocieszać i mówić do niego ciepłym głosem. Takie działanie jest stosunkowo proste i niekosztowne, natomiast w znaczny sposób może zredukować ból dziecka. Odpowiedzi respondentek dotyczące postępowania w sytuacji poparzenia termicznego zarówno niewielkiej jak i dużej powierzchni ciała, również są niepełne. Wszystkie odpowiedzi opisujące właściwe postępowanie w oparzeniu niewielkiej powierzchni zaznaczyło tylko 9 respondentek, natomiast w oparzeniu większej powierzchni ciała - 5 respondentek. W przypadku poparzenia dużej powierzchni ciała wszystkie ciężarne zgodnie uznały, że należy skontaktować się z lekarzem lecz tylko 60% z nich ma świadomość, że należy schładzać poparzone miejsce wodą o temperaturze 20 stopni Celsjusza minimum 15 minut, a takie działanie jest priorytetowe i powinno zostać podjęte natychmiast po zdarzeniu. Niepokojący jest fakt, że aż 60% ankietowanych w takiej sytuacji natychmiast zdjęłoby ubranie dziecka, jeśli zaczęłoby przywierać do poparzonej skóry – takie działanie jest niedopuszczalne i może doprowadzić do ciężkich powikłań związanych z oderwaniem fragmentu skóry - utrudnione gojenie, podatność na infekcje, do sepsy włącznie. Analiza odpowiedzi respondentek wskazuje, że ciężarne nie utożsamiają porażenia prądem z rodzajem poparzenia elektrycznego i tylko 9% z nich po odizolowaniu dziecka od źródła prądu schładzałoby poparzone miejsce chłodną wodą, co tak jak w przypadku poparzenia termicznego jest kluczowym i priorytetowym działaniem, które należy podjąć, a zaniechanie powyższej czynności może wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Tylko jedna respondentka zna kompletne postępowanie w przypadku porażenia prądem, polegające na jak najszybszym odizolowaniu dziecka od źródła prądu, schłodzeniu poparzonego miejsca zimną wodą, ułożeniu dziecka w pozycji na boku oraz niezwłocznym wezwaniu pogotowia ratunkowego.

„Wiosna promocji zdrowia”

Ponad połowa ciężarnych uznała, że właściwym postępowaniem w sytuacji każdego zatrucia u dziecka jest niezwłoczne wywołanie wymiotów, co jest działaniem niezwykle ryzykownym, szczególnie jeśli spożyta substancja jest niewiadomego pochodzenia. Prowokowanie wymiotów u dziecka wiąże się z dużym niebezpieczeństwem, szczególnie jeśli substancją spożytą był środek żrący – może dojść do perforacji początkowego odcinka przewodu pokarmowego z martwicą włącznie. Niewiedza ciężarnych z tego tematu może być związana z tym, że w przeszłości wywoływanie wymiotów było podstawową metodą oczyszczania żołądka w przypadku ostrych zatruć. Obecnie metoda ta jest coraz rzadziej stosowana i tylko w przypadku znajomości spożytej substancji, na izbach przyjęć oddziałów ratunkowych. Wiedza respondentek na temat postępowania w przypadku zadławień również nie jest zadowalająca – nie znają algorytmu jakim należy się kierować w takich przypadkach, szczególnie u niemowląt. Żadna z ciężarnych nie posiada kompleksowej wiedzy w tym temacie. Lepiej przedstawia się wiedza, którą posiadają ankietowane z zakresu postępowania przy zadławieniach u dzieci powyżej 1. go roku życia, 40% zna właściwe postępowanie w takiej sytuacji. Może mieć to związek z tym, że pomoc u niemowlęcia w sytuacji zadławienia, ze względu na jego budowę ciała jest specyficzna i wymaga określonej wiedzy, natomiast w przypadku dzieci starszych pierwsza pomoc jest niemalże identyczna jak u osoby dorosłej i polega na inspekcji jamy ustnej, a w sytuacji, gdy niemożliwe jest wydobycie ciała obcego, pięciokrotne energiczne poklepanie dziecka w okolicę międzyłopatkową a następnie wykonanie tzw. rękoczynu Heimlicha. Ciężarne nie wiedzą w jaki sposób należy pomóc dziecku w przypadku omdlenia. Aż 42% uznało, że nie należy umieszczać głowy między kolanami dziecka i 16%, że nie należy kłaść dziecka na plecach z uniesionymi nogami, a są to działania podstawowe, które pozwalają na lepszy dopływ dotlenionej krwi do mózgu. Także w przypadku postępowania w razie tonięcia, respondentki nie znają właściwego algorytmu działania. 44% spośród nich po wyciągnięciu dziecka z wody potrząsnęłaby dzieckiem, aby uwolnić płuca od wody. Jest to zdecydowanie niewłaściwe, a nawet szkodliwe postępowanie, mogące doprowadzić do aspiracji treści żołądkowej do drzewa oskrzelowego i w konsekwencji wystąpienia Zespołu Mendelsona, jak również pogłębienia ewentualnych urazów powstałych podczas tonięcia. Większość respondentek (64%) zna najbardziej właściwy schemat resuscytacji dzieci, rekomendowany przez Polską Radę Resuscytacji, czyli 5 wdechów ratunkowych a następnie po 2 wdechy na każde 15 uciśnięć klatki piersiowej. Kolejne 27% spośród ankietowanych zna kolejność wykonywanych czynności podczas resuscytacji, nie zna jedynie stosunku oddechów do uciśnięć klatki piersiowej. Zdecydowana większość ankietowanych wie również, w jaki sposób należy wykonywać u niemowląt uciśnięcia klatki piersiowej. Prawdopodobnie wiedza ciężarnych z tego zakresu jest związana z tym, że na kursach i warsztatach pierwszej pomocy największy nacisk kładzie się na naukę w przypadku zatrzymania krążenia. Na uwagę zasługuje fakt, że prawie wszystkie respondentki posiadają wiedzę w jaki sposób właściwie układać noworodka do snu, aby zapewnić mu bezpieczeństwo. Natomiast znajomość przez przyszłe matki czynników ryzyka, które mogą przyczynić się do wystąpienia Zespołu Nagłej Śmierci Niemowlęcia jest niepełna. Zespołem Nagłej Śmierci Niemowlęcia (SIDS) określa się zgon dziecka do 1 roku życia, związany w wystąpieniem bezdechu niemowlęcego, którego główna przyczyna pozostaje niewyjaśniona, jednakże istnieje szereg czynników genetycznych i środowiskowych sprzyjających jego wystąpieniu. Ciężarne nie wiedzą, że okres zimowy i jesienny może sprzyjać wystąpieniu SIDS. Wszystkie natomiast wiedzą, że układanie niemowlęcia do snu na brzuchu, a także palenie papierosów w miejscu, gdzie przebywa niemowlę, może przyczynić się do SIDS. Ciężarne wykazują się dobrą znajomością przepisów prawnych dotyczących obowiązku udzielania pierwszej pomocy. Wiedzą również, że można przerwać resuscytację, gdy

100

„Wiosna promocji zdrowia”

powrócą oznaki życia u poszkodowanego lub gdy przybędzie wykwalifikowana pomoc, która przejmie działania ratownicze. Natomiast nie zdają sobie sprawy, że gdy osoba wykonująca resuscytację opadnie z sił, także jest to powód do zaprzestania resuscytacji bez konsekwencji prawnych.

Wnioski 1. Wiedza przyszłych matek, związana z udzielaniem pierwszej pomocy w sytuacji oparzenia, porażenia prądem, zadławienia, omdlenia, zatrucia czy tonięcia, jest zdecydowanie fragmentaryczna, przez co niewystarczająca, aby zapewnić bezpieczeństwo dziecku. 2. Respondentki znają zasady wykonywania resuscytacji krążeniowo oddechowej oraz regulacje prawne dotyczące obowiązku udzielenia pierwszej pomocy. 3. Ciężarne nie uświadamiają sobie potencjalnych zagrożeń związanych z rozwojem dziecka oraz nie zgłębiają swojej wiedzy na temat macierzyństwa już w okresie ciąży.

Bibliografia: 1. Biban P., Gaffuri M., Spaggiari S., Zaglia F.,Serra A., Santuz P.: (2012) Early recognition and management of septic shock in children, Pediatric Reports, IV (13). 2. Bloch-Bogusławska E., Paradowska A., Grapatyn G.: (2008) Niezachowanie należytej staranności w opiece a gwałtowne zgony dzieci, Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii, LVIII. 3. Buchfelder M., Buchfelder A.: (2005) Podręcznik pierwszej pomocy, PZWL, Warszawa. 4. Bucki B., Mandera M.: (2011) Postępowanie ratunkowe w urazach głowy i kręgosłupa u dzieci, Na ratunek, XVIII. 5. Crowe L.M., Catroppa C., Anderson V., Babl F.E.:(2012) Head injuries in children under 3 years, Injury, XVIII. 6. Einzig M.J., Hart T.H.: (2009) ABC zdrowia dziecka: poradnik pierwszej pomocy dla rodziców, PZWL, Warszawa. 7. Jakubaszko J.: (2007) Postępowanie w nagłych zagrożeniach zdrowotnych, Elsevier Urban&Partner, Wrocław. 8. Krakowiak A., Piekarska-Wijatkowska A., Kotwica M.: (2012) Analiza przyczyn zatruć u dzieci w latach 2001-2010 na podstawie materiału zgromadzonego w Krajowym Centrum Informacji Toksykologicznej w Łodzi, Przegląd pediatryczny, 2012, XLII (3). 9. Kubicka K., Kawalec W.: (1999) Pediatria, PZWL, Warszawa. 10. Pasek J., Cieślar G., Pasek T., Sieroń A.:(2012) Burns in Children – Difficult Medical, Social and Enviromental Problems, Polish Journal of Environmental Studies, XXI (5). 11. Polska Rada Resuscytacji: Zaawansowane zabiegi resuscytacyjne u dzieci, http:// www.prc.krakow.pl/2010/06.pdf, dostęp z 20 maja 2012r. 12. Ribbeck J.: (2010) Natychmiastowa pomoc w nagłych wypadkach dzieci. Medycyna ratunkowa dla rodziców i opiekunów, Media Rodzina, Poznań. 13. Ross F.I., Elliott E.J., Lam L.T., Cass D.T.: (2003) Children under 5 years presenting to paediatricians with near-drowning, Journal of Paediatrics and Child Health, XXXIX. 14. Royo J., Abby R.: (2010) Management of septic shock In children, Indian Journal of Emergency Pediatrics, II (4). 15. Rudnicka-Drożdżak E., Aftyka A.: (2011) Resuscytacja noworodka, „Na ratunek”, nr 3. 16. Rudziński A., Oko-Łagan J., Kuźma J.: (2007) Omdlenia u dzieci i młodocianych, Przegląd Lekarski, LXIV (3). „Wiosna promocji zdrowia”

101

17. Sahin S., Carman K. B., Dinleyici E. C.: (2011) Acute Poisoning in Children; Data of Pediatric Emergency Unit, Iranian Journal of Pediatrics, XXI (4). 18. Szydłowski L.: (2007) Omdlenia u dzieci, Przegląd lekarski, LXIV (3). 19. Wasilewska J., Kaczmarski M.: (2009) Zespół Nagłej Śmierci Niemowlęcia (SIDS) – czynniki ryzyka, na które możemy wpływać. Aktualne wytyczne zapobiegania SIDS, Wiadomości Lekarskie, Vol. 62 (1). 20. Wolfe L.: (1996) Dziecko zdrowe i bezpieczne: pierwsza pomoc i opieka w stanach nagłych u dzieci i młodzieży, VEDA, Warszawa. 21. Wyatt J.P., Illingworth R.N., Clancy M.J., Munro P., Robertson C.E.: (2003) Podręcznik doraźnej pomocy medycznej, PZWL, Warszawa.

102

„Wiosna promocji zdrowia”

Katarzyna Walaszek1

Smog elektromagnetyczny a sen Streszczenie Od czasu kiedy Edison wynalazł żarówkę, a było to w roku 1879 stale wzrasta ilość urządzeń zasilanych prądem elektrycznym. Lawinowo rozwija się system telefonii komórkowej i komputeryzacji. Wszystkie urządzenia zasilane prądem emitują pole elektromagnetyczne określane jako smog elektromagnetyczny, który ma negatywny wpływ na organizm człowieka i uznawany jest za czynnik ryzyka chorób cywilizacyjnych. Ponieważ człowiek 1/3 życia spędza w sypialni, postanowiono zbadać jaka jest świadomość występowania tego zjawiska u 115 osób obu płci w różnym wieku. Metodą badania była ankieta złożona z pytań dotyczących między innymi: ilości urządzeń w sypialni oraz sposobu ich wyłączania na noc. Na podstawie wyników można wyrazić opinię, że świadomość występowania smogu elektromagnetycznego nie jest powszechna, badani nie znają sposobów ograniczenia tego niekorzystnego dla zdrowia i dobrego snu czynnika.

Słowa kluczowe: smog elektromagnetyczny, sen, promieniowanie jonizujące.

Summary Since Edison invented the bulb in 1879, the number of electrical devices has been on the rise. Mobile phones and computers have flooded our markets. All equipment using electricity emits electromagnetic waves which are called electromagnetic smog. It has a negative impact on the human body and is considered to be a factor in developing modern ilnesses. As people spend around a third of their life time in their bedrooms, the authors of this article have decided to establish to what extent a group of 115 study subjects of both genders and various ages, were aware of the existence of electromagnetic smog. The study was based on a questionnaire which related mainly to the number of electrical devices in the bedroom and the way of switching them off. The results of the questionnaire show that the awareness of electromagnetic smog is not common among people. The subjects of the study do not have any knowledge about how to limit this factor, which is so harmful to good health and sleep.

Key words: electromagnetic smog, sleep, ionizing radiation.

Wstęp Wyróżniamy dwa źródła a zarazem rodzaje energii: energie nieametaboliczne i metaboliczne. Do energii nieametabolicznych zalicza się smog elektromagnetyczny i energię cieków wodnych czyli tzw. promieniowanie geopatyczne. Energie metaboliczne to te, które wytwarza organizm. Reakcjom chemicznym w organizmie towarzyszą zjawiska fizyczne w postaci prądu co potwierdzają badania typu; EKG ,EMG czy EEG. Prąd elektryczny, a co za tym idzie smog elektromagnetyczny jest wszechobecny w codziennym życiu : w domu, w pracy, na ulicy. Obecnie trudno sobie wyobrazić życie bez telefonu komórkowego, telewizora czy komputera. Zakłada się, że duże nasycenie smogiem elektromagnetycznym może mieć niebezpieczne następstwa dla zdrowia człowieka i sprzyjać chorobom (Bańka 2002). Ponieważ sen jest stanem, w którym znajdujemy się średnio 1/3 swojego życia i jest zarazem okresem najbardziej efektywnej regeneracji sił witalnych (Borbely 1990, Pracki 1 Akademia Wychowania Fizycznego – Kraków

„Wiosna promocji zdrowia”

103

i wsp. 2008), autorka postanowiła zbadać poziom świadomości społeczeństwa dotyczącej zagrożenia smogiem elektromagnetycznym w sypialni. Celem pracy była ocena zachowań oraz świadomości badanych osób wobec zagrożeń smogiem elektromagnetycznym podczas snu. Postawiono następujące pytania badawcze: 1. 1. Ile jest urządzeń emitujących smog elektromagnetyczny w sypialni? 2. 2. Który ze sposobów wyłączania urządzeń elektrycznych dominuje? 3. 3. Jaka jest świadomość smogu elektromagnetycznego badanych respondentów? 4. 4. Czy wykształcenie i aktywność zawodowa mają wpływ na świadomość smogu elektromagnetycznego? Pole elektromagnetyczne to „rodzaj pola fizycznego; stan przestrzeni fizycznej odznaczający się tym, że na znajdujący się w niej ładunek elektryczny, dipol magnetyczny lub inny obiekt o właściwościach elektrycznych lub magnetycznych działa określona siła. Pole elektromagnetyczne to przestrzeń, w której rozchodzi się energia elektromagnetyczna. Każde urządzenie elektryczne emituje pole elektromagnetyczne (elektrosmog).

Zakresy pola elektromagnetycznego Pole elektromagnetyczne (PEM) podzielono na dwa zakresy: zakres pola niejonizującego i zakres pola jonizującego (ryc. 1). Różnica pomiędzy tymi zakresami polega nie tylko na częstotliwości, ale również na efektach oddziaływania na organizmy żywe.

Ryc . 1 Zakresy częstotliwości PEM

Promieniowanie jonizujące Promieniowanie jonizujące polega na tym, że fale elektromagnetyczne wytwarzają energię zdolną do jonizacji materii, doprowadzając tym do powstawania wolnych rodników. Od ponad 40 lat zakłada się, że nawet najmniejsza dawka promieniowania jonizującego nie jest obojętna dla organizmu (Bańka 2002). Może powodować nowotwory złośliwe i uszko-

104

„Wiosna promocji zdrowia”

dzenia genetyczne, przyczyniając się tym do skrócenia życia (Gwóźdź 2010, Szmigielski, Sobiczewska 2009). Konsekwencje promieniowania jonizującego zależą od zaabsorbowanej dawki, rodzaju tkanki, na którą działa oraz od rodzaju promieniowania. Najbardziej wrażliwe są tkanki zbudowane z komórek mało zróżnicowanych, podlegających częstej mitozie, np. komórki układu krwiotwórczego (Ingot-Siemaszko 1997).

Promieniowanie niejonizujące Promieniowanie z zakresu 0-300MHz to promieniowanie niejonizujące. Cząsteczki, które są poddane działaniu takiego promieniowania, nie rozpadają się na jony. Wpływ, jaki to promieniowanie wywiera na organizmy żywe zanika zaraz po zakończeniu ekspozycji (Bańka 2002). Szkodliwość promieniowania elektromagnetycznego najczęściej objawia się w postaci (Staniak i wsp. 2009, Zmyślony 2007): • zaburzeń układu hormonalnego, • chronicznego stresu i zmęczenia, • przewlekłych bólów głowy, • zaburzeń snu, • zaburzeń układu immunologicznego, • zmian morfologicznych, • powstawania nadciśnienia tętniczego krwi, • uszkodzeń układu nerwowego, • uszkodzeń układu naczyniowo-sercowego, • zmniejszenia płodności u kobiet i mężczyzn, • działań mutagennych, • zakłócenia pracy szyszynki.

Materiał badań Badania zostały przeprowadzone w Krakowie w czasie od listopada 2012 do lutego 2013 roku. Materiał badawczy stanowiło 115 osób obojga płci (ryc. 3). Najliczniejszą grupę stanowili respondenci poniżej 25 roku życia – 41,7%, natomiast najmniej liczna grupa to osoby w wieku 46 lat i więcej.

Ryc. 2. Podział respondentów ze względu na wiek

„Wiosna promocji zdrowia”

105

Ryc . 3 . Podział respondentów ze względu na płeć

Metoda badań Kwestionariusz ankiety zawierał 5 pytań oraz metryczkę. Były to pytania: • zamknięte z gotowymi odpowiedziami, • półotwarte, czyli takie, na które ankietowani odpowiadali jak na pytania zamknięte z możliwością dodania swojej odpowiedzi. Do analizy danych zastosowano test chi kwadrat. W tabeli 4 z uwagi na liczebność mniejszą niż 5 w jednej komórce tabeli, do obliczeń wykorzystano wzór na test chi kwadrat z poprawką na ciągłość (iloraz wiarygodności). Przyjęto poziom istotności p ≤ 0,05 (Pociecha 2002). W tabelach i na rycinach otrzymane wartości przedstawiono w procentach.

Wyniki Długość snu Najliczniejszą grupę stanowią respondenci śpiący 7-8 godzin dziennie – 36,52%. 5-6 godzin dziennie śpi 27,83% ankietowanych. Sen o długości 9-10 godzin dziennie wykazuje 18,26 % badanych. Skrajne długości snu - poniżej 5 godzin i powyżej 10 godzin wykazuje po 8,7% respondentów. Ilość urządzeń elektrycznych w sypialni Zdecydowana większość ankietowanych – 36,65% ma w sypialni tylko 1 urządzenie, 24,35% odpowiedzi wskazuje na 2 urządzenia. Trzy urządzenia ma 21,74% . Tylko 4,35% badanych nie posiada w sypialni żadnych sprzętów elektrycznych. Tabela 1 . Rozkład ilości urządzeń elektrycznych w sypialni

Ilość urządzeń

106

Ilość odpowiedzi (tak) Liczba

Procent

4,35

35,65

24,35

21,74

8,69

2,61

2,61 „Wiosna promocji zdrowia”

Średnia ilość urządzeń w sypialni wynosi 3,05 ± 1,69. Sposób wyłączania urządzeń elektrycznych w sypialni na noc Respondenci, którzy wyłączają urządzenia elektryczne w sypialni na noc metodą stand-by to największa grupa spośród badanych – 59,13%. Najefektywniejszą metodę, czyli wyłączenie urządzeń z gniazdka, wybrało 31,30% ankietowanych, natomiast 9,57% respondentów w ogóle nie wyłącza urządzeń na noc.

Ryc . 4 . Sposób wyłączania urządzeń elektrycznych na noc

Świadomość smogu elektromagnetycznego Na pytanie czy jesteś świadomy smogu elektromagnetycznego 57,39% respondentów odpowiedziało „nie”, natomiast 42,61% zaznaczyło odpowiedź „tak”.

Ryc . 5 . Podział respondentów ze względu na świadomość smogu elektromagnetycznego

Tylko 22,61% ankietowanych, którzy są świadomi smogu elektromagnetycznego, wybiera najlepszy sposób wyłączania urządzeń – z gniazdka, natomiast 8,7% badanych wyłącza urządzenia z gniazdka, mimo że nie jest świadomym elektrosmogu. Wyłączanie stand-by „Wiosna promocji zdrowia”

107

wybiera 59,13% respondentów, z czego 18,26% jest świadomych smogu, a 40,87% nie. Tylko 1,74% ankietowanych pomimo świadomości smogu elektromagnetycznego nie wyłącza urządzeń na noc, a 7,83% badanych nieświadoma elektrosmogu nie wyłącza urządzeń na noc.

Ryc . 6 . Zależność między sposobem wyłączania urządzeń a świadomością występowania elektrosmogu

Wyniki istotności statystycznej przeprowadzonych badań na podstawie testu zależności χ2. Hipoteza zerowa (H₀) brzmi: aktywność zawodowa nie wpływa na świadomość smogu elektromagnetycznego. Hipoteza alternatywna brzmi: aktywność zawodowa wpływa na świadomość smogu elektromagnetycznego. Po przeprowadzeniu badania, okazało się, że rozkład świadomości w zależności od aktywności zawodowej przedstawia się następująco (tabela 2): Tabela 2 . Aktywność zawodowa a świadomość smogu elektromagnetycznego

Aktywność zawodowa

Pracujący Niepracujący Razem

Świadomość smogu elektromagnetycznego nie n 28 38 66

Razem tak % 46 70 57

n 33 16 49

% 54 30 43

n 61 54 115

% 100 100 100

df = 1, x2= 7,54 **, **p ≤ 0,01

Niepracujący istotnie częściej nie posiadają świadomości występowania smogu elektromagnetycznego. Hipoteza zerowa (H₀) brzmi: świadomość smogu elektromagnetycznego nie wpływa na sposób wyłączania urządzeń elektrycznych. Hipoteza alternatywna brzmi: świadomość smogu elektromagnetycznego wpływa na sposób wyłączania urządzeń elektrycznych. Rozkład świadomości badanych respondentów w zależności od wyłączania urządzeń elektrycznych przedstawiono w tabeli 3.

108

„Wiosna promocji zdrowia”

Tabela 3. Wyłączanie urządzeń elektrycznych a świadomość smogu elektromagnetycznego

Wyłączanie urządzeń elektrycznych

Świadomość smogu Razem elektromagnetycznego nie

tak

Nie

100

Tak, stand-by

100

Tak, z gniazdka

100

115

100

Razem

df = 2, x2= 19,418***, ***p ≤ 0,001

Badani świadomi smogu elektromagnetycznego istotnie częściej zachowują się w sposób bezpieczny dla ich zdrowia i wyłączają urządzenia elektryczne w sypialni na noc. Hipoteza zerowa (H₀) brzmi: stopień wykształcenia nie wpływa na świadomość smogu elektromagnetycznego. Hipoteza alternatywna brzmi: stopień wykształcenia wpływa na świadomość smogu elektromagnetycznego. Rozkład świadomości w zależności od stopnia wykształcenia przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4. Wykształcenie a świadomość smogu elektromagnetycznego

Świadomość smogu Razem elektromagnetycznego Wykształcenie

nie

tak n

Podstawowe i średnie

100

Wyższe

100

115

100

Razem

df = 1, x =2,823 NS, NS – nieistotne statystycznie 2

W świetle powyższego należy wyrazić opinię, że wykształcenie nie ma związku ze świadomością występowania smogu elektromagnetycznego.

Podsumowanie Od czasu, kiedy Edison wynalazł żarówkę (1879) stale wzrasta ilość urządzeń zasilanych prądem. W ostatnich latach przyrost ten jest lawinowy. Rodzi się pytanie o jego wpływ na zdrowie człowieka. Podsumowując wykonane badania, można stwierdzić, że w dalszym ciągu świadomość współczesnego społeczeństwa na temat elektrosmogu jest zbyt mała. Tylko 43% badanych twierdzi, że jest świadomym tego zjawiska. Natomiast tylko jedna osoba ze 115 ankietowanych posiada w domu urządzenie do neutralizacji smogu elektromagnetycznego. Wpływ działania pól elektromagnetycznych na zdrowie człowieka zależy od kilku czynników (Gwóźdź 2010, Ingot-Siemaszko 1997, Staniak i wsp. 2009): • natężenia pola, • odległości od źródła, • częstotliwości, • czasu oddziaływania.

„Wiosna promocji zdrowia”

109

Przeprowadzono wiele badań, które dowodzą istnienia negatywnego wpływu smogu elektromagnetycznego na zdrowie (Műller 2000, Szmigielski i Sobiczewska 2009, Woldańska -Okońska i Czernicki 2003). Smog elektromagnetyczny powoduje zahamowanie produkcji melatoniny przez szyszynkę. Melatonina jest hormonem likwidującym zmęczenie, zaburzenia snu, znużenie, depresje i prawdopodobnie także chroni przed chorobami nowotworowymi (Karasek 1997). Naukowcy, którzy zajmują się problematyką elektrosmogu skupili uwagę na tym hormonie, ponieważ do spadku jego produkcji dochodzi przy częstotliwościach niewiele wyższych niż te, które są stosowane w urządzeniach gospodarstwa domowego (Woldańska-Okońska i Czernicki 2003). Należy zatem zwracać szczególną uwagę, aby w trakcie snu natężenie smogu elektromagnetycznego w sypialni było jak najmniejsze. Spanie w pomieszczeniu w otoczeniu telefonu komórkowego, radiobudzika, odtwarzacza płyt CD, komputera czy telewizora może poważnie ograniczyć produkcję melatoniny, a to może zaburzać prawidłowy sen. Specjaliści edukacji zdrowotnej powinni bardziej rozpowszechniać wiedzę o niekorzystnym zjawisku, jakim jest smog elektromagnetyczny. Do niekorzystnych czynników w telefonii komórkowej dochodzi też niepożądany efekt termiczny. Uświadomienie tego zagrożenia społeczeństwu jest konieczne, dlatego, że promieniowania tego w żaden sposób nie odczuwamy – nie rejestruje go żaden zmysł. W Polsce powinniśmy dążyć do ograniczenia emisji fal elektromagnetycznych powstających w trakcie pracy komputerów. Zakłada się, że ich średni poziom emisji to 2000 nT (nanotesli). W Szwecji za dopuszczalną normę uznaje się 250 nT i dąży się do ograniczenia tej wartości do 100 nT. Szczególnie chronione powinny być dzieci. Zakłada się, że czynnik ten sprzyja chorobom nowotworowym, głównie białaczce (Zmyślony 2007). Świadomość istoty smogu elektromagnetycznego oraz wiedza na temat bezpiecznych zachowań ludzi wobec urządzeń zasilanych prądem typu: odległość źródła emisji od ciała czy całkowite wyłączanie urządzenia z prądu mogą ograniczać czynniki ryzyka wielu chorób cywilizacyjnych.

Wnioski 1. Zdecydowana większość ankietowanych – 37% ma w sypialni tylko 1 urządzenie, a 25% respondentów ma 2 urządzenia emitujące smog elektromagnetyczny. 2. Najwięcej osób wyłącza urządzenia na noc metodą typu stand-by, trochę mniej wyłącza urządzenia z gniazdka, najmniej osób nie wyłącza urządzeń elektrycznych na noc w ogóle. 3. Większość badanych (57 %) nie ma świadomości smogu elektromagnetycznego. 4. Na świadomość smogu elektromagnetycznego wpływa status zawodowy – osoby pracujące są bardziej świadome występowania elektrosmogu. 5. Wykształcenie badanych osób nie wpływa na zachowania wobec urządzeń elektrycznych znajdujących się w sypialni.

Bibliografia 1. Bańka A. (2002). Promieniowanie i pole elektromagnetyczne. [w:] Społeczna psychologia środowiskowa. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. 2. Borbely A. (1990). Tajemnice snu. PWN, Warszawa. 3. Electromagnetic Fields and public health. Psychical properties and effects on biological systems. WHO Information, Fact Sheet nr 182, 1998. http://www.who.int/docstore/ peh-emf/publications/facts_press/efact/efs182.html 4. Gwóźdź B. (2010). Człowiek w środowisku wielkoprzemysłowym i elementy ergonomii. [w:] W. Traczyk (red.), Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. PZWL, Warszawa – Łódź.

110

„Wiosna promocji zdrowia”

5. Ingot-Siemaszko M. (1997). Człowiek w otoczeniu elektromagnetycznym. Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów. 6. Karasek M. (1997). Szyszynka i melatonina. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa -Łódź. 7. Műller B. (2000). Smog elektromagnetyczny. Wydawnictwo Bis, Warszawa. 8. Pociecha M. (2002). Metody statystyczne w zarządzaniu turystyką. ALBIS, Kraków. 9. Pracki P., Pracka D., Ziółkowska-Kochan M., Tafil-Klawe M., Szota A. (2008). Polisomnografia – reguły klasyfikacji stadiów snu. „Via Medica sp. z o.o.” 8, 1, 57-60. 10. Staniak D., Sokołowski K., Majcher P. (2009). Oddziaływanie pola elektromagnetycznego wielkiej częstotliwości na organizmy żywe. „Zdrowie Publiczne” 119, 4, 458-464. 11. Szmigielski S., Sobiczewska E. (2009). Ryzyko chorób nowotworowych w warunkach narażenia na pola sieciowe — badania epidemiologiczne. „Medycyna Pracy” 60, 3, 223-233. 12. Woldańska-Okońska M., Czernicki J. (2003). Skutki biologiczne oddziaływania pól (elektro)magnetycznych niskiej częstotliwości wywierane przez ich wpływ na wydzielanie hormonów. „Przegląd Lekarski” 60,10, 657-662. 13. www.lekarstwonaraka.com (data pobrania: 26.03.2013r.) 14. www.zest.bz/zestprotect/pl (data pobrania: 26.03.2013r.) 15. Zmyślony M. (2007). Przegląd aktualnych wyników badań i ocen oddziaływania pól elektromagnetycznych na zdrowie ludności. Łódź.

„Wiosna promocji zdrowia”

111

Julia Zinchenko1

Wybrane metody rehabilitacji ruchowej w dziecięcym porażeniu mózgowym Streszczenie W artykule zostały przedstawione różne metody rehabilitacji ruchowej u dzieci z dziecięcym porażeniem mózgowym. Odpowiednio dobrana rehabilitacja jest niezbędną dla rozwoju intelektualnych, psychicznych i fizycznych zdolności dziecka z dziecięcym porażeniem mózgowym. Prawidłowo dobrane sposoby rehabilitacji fizycznej będą sprzyjać udoskonaleniu nawyków samoobsługi i powoływaniu poprawnie koordynowanego stereotypu motorycznego. Porównawcze charakterystyki metod rehabilitacji fizycznej dzieci z dziecięcym porażeniem mózgowym są przedstawione w niniejszym artykule. Ustalono, że użycie rehabilitacji fizycznej w kuracji dzieci z dziecięcym porażeniem mózgowym poprawia ich stan funkcjonalny.

Słowa kluczowe dziecięce porażenie mózgowe, rehabilitacja ruchowa.

Summary In the article presented hereby different procedures of physical rehabilitation of cerebral palsy children are analysed. According to the knowledges of authors, physical rehabilitatjon of cerebral palsy children is undoubtedly necessary for the development of psycho-intellectual and physical abilities of the child. Correctly selected means of physical rehabilitation promote improvement of self-service skills and creating coordinated impellent behaviour. Comparative characteristics of cerebral palsy children rehabilitation methodologies are outlined. It is taken for granted that application of physical rehabilitation procedures in cerebral palsy children treatment improves their functional condition.

Keywords: cerebral palsy children, physical rehabilitation. Infantile cerebral palsies, by definition of the scientific team of World Health Protection Organization is a bunch of the psycho-speech and motor non-progressive syndromes caused by a lesion of a brain in foetal, natal and early postnatal periods. The term «infantile cerebral palsies» unites a bunch of non-progressive syndromes which arise owing to a lesion of a yet unripe brain at early stages of its development and cause disability of the patient to keep erect body position and to perform freely coordinated controlled movements [7]. According to the statistics data in Ukraine the rate of CP children amounts to from 2.3 to 4.5 cases per 1000 of children and more than 30 000 adult people registered as CPC [14]. CP children need special attention not only from medical specialists, but from physical rehabilitation professionals, because physical rehabilitation specifically promotes enhancing of psycho-emotional, physical state and development of self- service skills [9]. The purpose: to analyze techniques of physical rehabilitation for cerebral palsy children. Methods of investigation: the analysis and generalization of references.

1 Lviv State University of Physical Culture

112

„Wiosna promocji zdrowia”

Basing on the general analysis of the above-mentioned presented references [7, 9, 15] it is taken for granted, that physical rehabilitation of cerebral palsy children promotes improvement of the functional condition of the patient. Correctly selected techniques of physical rehabilitation promote: • minimization of spastisity and strengthening not enough developed muscles; • improvement of joints mobility; • improvement of movements coordination and balance; • developing self-service skills, control of sitting and standing positions; • increase in impellent activity and correction of already existing impellent skills to certain age [1, 9]. Nowadays a considerable amount of different methodologies of physical rehabilitation, intended to improve the cerebral palsie children health is developed. One of such procedures is Maria Montessori’s [12], pedagogical system which main objective is referred on development of the child’s personality through impellent, sensory and intellectual activity. Montessori system rejects artificially imposed on children discipline and considers it necessary to teach children by a personal example, while it is not the teacher, who specifies to the child what to do, but the child leads the teacher, which promotes the development of self-discipline, independence and self-confidence [13]. Physical development of cerebral palsy children is an inseparable element of improving of the general condition and development of such children which is not taken into consideration in the discussed methodology, thus it is not practiced for the development of the functional state of the child. Wide popularity has achieved the procedure of physical rehabilitation developed by Pofessor Vladimir Kozjavkin [7], from Truskavets, Ukraine. The principle of this method is based on the polymodal approach with application of various ways of influence on the patient. The basic complex of medical events contains biomechanic correction of the vertebral column, activising limb joints, reflexotherapy mobilising gymnastics, special system of massage, rhythmic gymnastics, apitherapy and impellent therapy. The procedure developed by Kozjavkin, is referred on construction of a correct motorial behaviour [6, 7]. The procedure, worked out by Dr .Vladimir Koziavkin is aimed on curing the patient’s healh condition in the first place. But this method is effective only in case of applying all the medical events in complex, as each treatment is aimed on enhancing a separate aspect of development of a CP child. Among a significant amount of procedures the great value in physical rehabilitation of cerebral palsy children is the conductive pedagogy developed by a Hungarian doctor and pedagogue Andras Peto in the middle of the previous century [11]. Initially this approach was applied in Budapest Institute of Conductive Pedagogy named after Peto, but later it has become popular throuhout the world. The main characteristics of the procedure in question implies the all-around development of the personality by means of training and education [11, 18]. Applying of Dr Peto’s method is carried out in groups and includes units, consisting of exercise complexes and pedagogical tutelage, which includes exercises with various objects and apparatuses, exercises with a ball, on steps, on a gymnastic bench, with a gymnastic stick, under «rhythmical chants». Rhythmical chants are verbal rhythmic instructions pronounced during accomplishment of a unit of tasks [11]. By means of a rhythm, songs and chants the background rhythm of a motor performance which promotes training and motivation of the child is set. The conductive pedagogy worked out by Dr Andras Petö is aimed on an all-around development of a personality, which can be achieved only by complex application of exercises units, the drills used separately will not render a positive effect on the organism of the child,

„Wiosna promocji zdrowia”

113

such kind of treatment can be applied only in specially equipped rehabilitational centres, the procedure is practically impossible for home close-to-parents use [18]. Dr Andras Peto’s method also includes rhythm, rhymes and song, which is defined as “rhythmical chants”. By means of a rhythm, songs and chants the background rhythm of a motor performance which promotes training and motivation of the child is set, that helps the patient pay attention to correct repetition of the trained movement [11, 18]. The conductive pedagogy worked out by Dr Andras Petö as well as Professor Vladimir Koziavkin’s method are aimed on an all-around development of a personality, which can be achieved only by complex application of exercises units, pedagogical tutelage, as the drills used separately will not render a positive effect on the organism of the child. Using “rhythmical chants” may be difficult for CP children, because they all suffer from impellent malfunctions. Such kind of treatment can be applied only in specially equipped rehabilitational centres, the procedure is practically impossible for home close-to-parents use. One of widely known methodolies in the last few decades is the Bobath Sisters’ technique [11]. Sisters Bobath pay attention in their method to the importance of influence on «key points of control», that treatment is performed by a professionally trained specialist in physical rehabilitation during the child’s movement activity. Thus there occurs an oppression of pathological impellent models and stimulation of developing correctly coordinated movements [18]. Another known methodology for cerebral palsy children is Vaclav Vojta’s method [11]. Influence of Vojta’s therapy is directed on developing the child’s skills of body position control, forming of basic limb function and stimulation of coordinated muscular activity [7]. Doctor Vaclav Vojta’s therapy, well known as reflex-locomotion methodics was worked -out by the famous Chech general practitioner in a rather empiric way along with studying reflectory motion reactions, occurring as a result of the specific stimulation methods which were carried out in specified body positions of the cured child. This stimulation causes general muscular activity which is present at all postures of a human locomotion [18]. Physical rehabilitation based on Sisters Bobath method and Vojta’s regenerative therapy for cerebral palsy children is referred on improvement of physical functions of an organism. Rehabilitation of cerebral palsy children thus, in our opinion, should be referred on overall muscular and intellectual improvement, as with such children not only physical mutilations are observed, but also mutilations in intellectual and psychical development. Among a considerable quantity of the developed procedures nowadays introduction of dancing-impellent therapy, rhythmic motorial gymnastics which is applied as a means of enhancing functional condition of cerebral palsy children seems highly appropriate [3, 8]. Dancing-impellent therapy is effective in correctional procedures, and more to that it is pleasant to children with neurologic disturbances. Dancing-impellent therapy promotes development of psycho-emotional sphere of the child, dilating of social contacts and further child’s integration into the society [4, 5, 17]. Applying dancing therapy for CP children as a means of physical rehabilitation does not necessarily presuppose memorizing certain movements only. This type of procedure differs greatly from regular dancing lessons, as the rehabilitatin specialist does not present a special set of dancing movements to master and memorise. The attention is concentrated on impellent activity, specifically inherent for the peculiar CPchild. This is the basis on which the whole procedure and the techniques of the rehabilitologist are built on [2, 5]. Dancing-impellent therapy is referred on development of subjective feeling of coordinated movements, enriching of subjective sensation of enhancing psycho-emotional state, that, undoubtedly, is the positive factor for cerebral palsy children rehabilitation [16]. Dancing-impellent therapy is referred on development of subjective feeling of coordinated movements, enriching subjective sensation of enhancing psycho-emotional state, that, undoubtedly, is the positive factor for cerebral palsy children rehabilitation.

114

„Wiosna promocji zdrowia”

Professor Vladimir Koziavkin also proposes performing rhythmical gymnastics in a INRS [8] complex, combining simple gymnastic exercises conducted under special musical accompaniment with hops and dances, performed in a play form [8]. Many an author such as U.M.Phelps, the Bobath Sisters, Domen-Delacato, Tardier, Knot, Eyers, Vojta, Semёnova, Koziavkin [7, 10, 11, 12, 13, 18] have developed methods of physical rehabilitation of CP children, referred on phycho-emotional and intellectual development, improving of physical condition and already existing skills, but the problems, that CP children still face, are not yet solved completely. Thus, the factor of physical development is widely used in treatment, however, dancing elements in physical rehabilitation are applied in the form of the dancing-rhythmic gymnastics directed on enhancing psychoemotional state, promoting development of rational skills of cerebral palsy children [17, 18]. In our opinion, it would be proper to use the simplest elements of classical dances, that will not only promote enhancing of an emotional background and state of health of the child, but also gives aesthetic pleasure to the patient. Such trainings are referred first of all on improving movements coordination and balance, minimization of muscular spastisity, improvement of joints mobility, and it fulfills the tasks of physical and psychoemotional rehabilitation of cerebral palsy children.

Conclusions • A considerable variety of physical rehabilitation techniques testifies the necessity of improving cerebral palsy children health; • Physical rehabilitation of cerebral palsy children plays an important role in restoration and improvement of impellent functions, psychoemotional sphere, improves physical work capacity, promotes improvement of self-service skills. • Analysis of scientific sources has shown that techniques of physical rehabilitations for cerebral palsy children, developed during the last decades, are effective for improvement of cerebral palsy children health. However, the question of physical rehabilitation with elements of dances is insufficiently investigated as for today, therefore, thorough studying of applying dancing elements in the program of physical rehabilitation for CP children proves to be reasonable enough.

List References/Bibliografia 1. Hendrix K.: Dance therapy. Institute of practical psychology and the psychoanalysis. Moscow (2005), 346. 2. Gutnikov S.: Development problems of of ballroom dance among people with disabilities development. St. Petersburg. (2000), 30. 3. Gryshon A. Dance and Therapy. Dance Klondike. № 5. (2001), 4-5. 4. Kachmar O., Luni G., Gordievich S.: Dance movement therapy in medical rehabilitation. Intermed, Kiev, (2003), 200. 5. Kozlov V., Gryshon A., Veremeienko N.: Integrative dance-movement therapy. Moscow, (2005), 245. 6. Kozyavkin V., Voloshin B.: Method by Prof. Koziavkin.: Intensive neurophysiological rehabilitation system. Unit kinezotherpy. International clinic of rehabilitation. Truskavets, (2004), 128. 7. Kozyavkin N., Kozyavkin O.: Music therapy at INRS. Social pediatrics. Scientific papers. Kiev, Intermed (2003), 192-193. 8. Lugoskiy A., Svarnik M., Padalka O.: Rehabilitation support learning disabled children. Lviv, Koleso (2008), 144. „Wiosna promocji zdrowia”

115

9. Luni G. The complex of breathing exercises and singing therapiya in INRS. Social pediatrics. Scientific papers. Kiev, Intermed (2003), 216-217. 10. Martiniuk V., Zinchenko S.: Principles medical and social rehabilitation children with central disorders of nervous system. Kiev, Intermed (2005), 416. 11. Moiseinko R., Martinyk V.: Medical and social technologies to improve care for children with disabilities. Social pediatrics. Scientific papers. Kiev, Intermed (2003), 4-11. 12. Montessori M.: Free work education. Moskow, Education (1998), 320. 13. Montessori M.: The child’s mind. Moscow, Graal (1997), 155. 14. N. Goyda.: The problem of disability of the child population and their solutions. Health care Ukraine, №1 (8), (2003), 36-40. 15. Petruhin A. : Pediatric neurology. Tutorial. Moscow, Medicine (2004), 784. 16. Piskunov L.: Dance and health . Sports Dance. № 5 (13), (2000), 35-37. 17. Shevchenko E., Prihodko O.: Technology of training and education of children with Cerebral Palsy. Moscow, Academia (2001), 146. 18. Shkurko T.: Expressive dance training. St. Petersburg, Rech, (2003), 256.