6 minute read
Clusiusstichting (Pieter Baas, Martine Mondt-Schouten en Gerda van Uffelen
from Hortus Leiden 2022
De Clusiusstichting 35 jaar Tuinen, Cultuur en Wetenschap
[tekst] Pieter Baas, Martine Mondt-Schouten en Gerda van Uffelen [foto’s] Bas van Hattum, Christiaan van der Hoeven [afbeeldingen] Universitaire Bibliotheken Leiden
Advertisement
Martine Mondt-Schouten [foto] Bas van Hattum Tinde van Andel [foto] Christiaan van der Hoeven
Oprichting en doelstelling
Het waren woelige tijden voor de Leidse Hortus toen in 1986 de Clusiusstichting werd opgericht. Bezuinigingsdreigingen waren niet van de lucht, en een luisterrijk eeuwfeest zou goed van pas komen om die dreigingen het hoofd te bieden. Maar was de oprichtingsdatum nu 1587 of 1590? Daarover verschilden de meningen: oorspronkelijk dacht men dat de Hortus in 1587 was gesticht, maar nader onderzoek leerde dat in dat jaar de universiteit alleen de intentie had uitgesproken. De stad Leiden gaf pas in 1590 daadwerkelijk toestemming om de ‘Ledige plaetse’ achter het Academiegebouw voor de aanleg van een Hortus te gebruiken. Daardoor kreeg de Clusiusstichting ongevraagd de tijd om voor het jubileumjaar 1990 van de Hortus uitgebreid fondsen te werven. Hiermee werden het ontwerp en de aanleg van de Siebold gedenktuin gefinancierd evenals de renovatie van de Clusiustuin, toen verborgen achter een muur aan de 5e Binnenvestgracht. Hieraan herinneren het paviljoentje en de bollenbox die nog steeds in de Clusiustuin, sinds 2009 weer op de oorspronkelijke plek in de Voortuin, te bewonderen zijn.
Hoewel aanvankelijk dus vooral bedoeld als ondersteuning van de Hortus, was de doelstelling van de Clusiusstichting veel breder, namelijk het bevorderen van belangstelling voor onderzoek aan de historische en culturele aspecten van de tuin. Die brede doelstelling kreeg ook vorm in het jubileumjaar 1990 toen het internationale symposium ‘The Authentic Garden’ werd georganiseerd.
Symposia en lezingen
Vanaf de oprichting organiseerde de stichting druk bezochte Clusiussymposia over een grote diversiteit aan onderwerpen - zie het kader op de volgende pagina. Al die thema’s op een rijtje geven goed aan hoe breed en boeiend het aandachtsgebied van de Clusiusstichting is. Steeds was er wel iets nieuws te leren. De voordrachten over de aanleg van prachtparken op de vuilnisbelt van Tel-Aviv en op de stortplaatsen van de mijnen en zware industrie in het Ruhrgebied, maakten grote indruk (2009). Ook de rol van de Floriades en andere wereldtentoonstellingen in het duurzame parklandschap van steden als Londen, Parijs, Amsterdam, Rotterdam en Zoetermeer was een eye-opener en is nog steeds relevant nu toekomstige Floriades ter discussie staan. Lezingen op het grensvlak van kunst en wetenschap werden zeer gewaardeerd, en de Clusiusstichting slaagde er steeds in prominente internationale sprekers aan te trekken. Als de pandemie er niet tussen was gekomen, had er op 18 maart 2020 een symposium over Von Siebold’s invloed in Europa plaatsgevonden. Dat symposium met een keur van sprekers houdt u nog tegoed in 2022.
Clusiusleerstoel
Een ander wapenfeit van de Stichting is de instelling van de Clusiusleerstoel aan de Universiteit Leiden in 2002, een leeropdracht die interdisciplinair is en vakgebieden uit zowel de Geestes- als de Natuurwetenschappen bestrijkt. Erik de Jong bekleedde als eerste deze leerstoel in ’De Geschiedenis van Tuin en Landschapsarchitectuur’. In 2009 werd hij opgevolgd door Nicolas Robin. Na diens vertrek naar Zwitserland verhuisde de leerstoel van de Faculteit der Geesteswetenschappen naar de Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen, met als veranderde leeropdracht ‘Geschiedenis van Botanie en Tuinen’. Vanaf 2017 bekleedt Tinde van Andel deze bijzondere leerstoel. Als etnobotanica, verbonden aan Naturalis en de Wageningse Universiteit, besteedt zij onder andere aandacht aan de geschiedenis van de eerste herbaria, waarin veel informatie over cultuurgewassen is te ontdekken. Ze heeft de afgelopen jaren een uitgebreid netwerk van specialisten om zich heen verzameld, waarvan dankbaar gebruik gemaakt wordt voor de publiekslezingen die de Clusiusstichting vanaf 2021 samen met de Vrienden van de Hortus organiseert.
Voorzitters
In de eerste jaren van haar bestaan pakte de Stichting flink uit onder voorzitterschap van Kees Cath, voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit. Cath werd in 1999 opgevolgd door Adriaan van der Staay, tijdens zijn werkzame leven voorzitter van het Sociaal en Cultureel Planbureau.
Sinds november 2020 heeft de Clusiusstichting een nieuwe voorzitter: Martine Mondt-Schouten, die na ruim 20 jaar Adriaan van der Staay is opgevolgd. Ook zij vindt het belangrijk dat er aandacht blijft voor de geschiedenis van de botanie, waarin nog zo veel valt te ontdekken. Zij initieerde de nieuwe samenwerking met de Vrienden van de Hortus, die meteen al in 2021 zichtbaar werd door enkele lezingen: Tinde van Andel over de geschiedenis van de tomaat en Anastasia Stefanaki over de oorsprong van de bostulp.
Martine is al meer dan 30 jaar Hortusvriend. Ook heeft zij de Vaantjesboom dichtbij de vijver geadopteerd. Ze is jurist en heeft gewerkt als rechter, als vice-president van de rechtbank in Den Haag en als staatsraad bij de Raad van State. Ze studeerde in Utrecht en is nu secretaris van de Hofvijverkring, een kring van Utrechtse alumni die jonge wetenschappers de gelegenheid geeft belangrijke internationale congressen te bezoeken of twee of drie maanden onderzoek te doen aan een buitenlandse universiteit. Dat past goed bij haar ambitie om ook met de Clusiusstichting onderzoek te stimuleren en te presenteren aan een breed publiek.
Clusiusdonateur
Financiële bijdragen van donateurs zijn onontbeerlijk voor het kunnen voortzetten van de doelstellingen en activiteiten, zoals internationale symposia, lezingen en de Clusiusleerstoel. U kunt de stichting steunen door donateur te worden. Op onze website www.clusiusstichting.nl kunt u vinden hoe u ‘clusiusdonateur’ kunt worden. Gebouwd op een stevig historisch fundament ambieert de Clusiusstichting een mooie toekomst, in nauwe samenwerking met de Hortus botanicus en zijn Vrienden, zoals het ook ooit is begonnen.
Clusius, Jacob de Monte (1585)
Verschillende pepers, Seikei zusetsu
Door de Stichting georganiseerde symposia
1990 Internationaal symposium ‘The Authentic Garden’* 1994 Tulpen in wetenschap en kunst 1997 Bloementheaters – kunst en wetenschap in 18e eeuwse bloemstukken en schilderijen 2001 Hortus: gesloten of open, zichtbaar of onzichtbaar? 2005 Planten in het Egypte van de Farao’s 2006 Chinese landschappen en tuinen 2007 Japanse tuinen: traditie en moderniteit 2008 De Watertuin 2009 Van Afval naar Tuin (’From Garbage to Garden’) 2010 De Literaire tuin 2011 Tuinen en Maatschappij 2012 Chinese Kruiden en Tuinen 2015 Anders Tuinieren 2018 De Dageraad van de Plantkunde – 16e eeuwse beelden van de natuur
Deze lezingen werden vaak na afloop gepubliceerd.
* Een bundeling van alle lezingen van dit symposium werd gepubliceerd, onder redactie van Leslie Tjon Sie Fat en Erik de Jong. Dit inmiddels klassieke werk over tuingeschiedenis is alleen nog antiquarisch te verkrijgen, maar te raadplegen op https:// repository.naturalis.nl/pub/451562.
Afbeeldingen van allerlei Japanse planten, Kuniyasu Katsuragawa The Clusius Foundation – 35 years Gardens, Culture and Science
The mission of the Clusius Foundation is to enhance interest and research of historical and cultural aspects of the garden. The Clusius Foundation was founded in 1986. This provided time to raise funds for the 400th anniversary of the Hortus in 1990. These financed the design and construction of the Von Siebold Memorial Garden and the renovation of the Clusius Grden.
The foundation organised various lectures on the junction of art and science, which have attracted prominent international speakers over the years. These lectures are still organised today.
In 2002, the Foundation presented Leiden University with the Clusius Chair. An interdisciplinary learning position covering subjects from both Humanities and Natural Sciences. After Erik de Jong and Nicolas Robin, ethnobotanist Tinde van Andel now holds this chair. Amongst other things, she focuses on the history of the first herbariums, which hold a great deal of information on cultivated plants.
The financial contributions of donors are essential to continue these goals and activities, such as international symposiums, lectures, and the Clusius Chair. Support the foundation by becoming a donor, see www.clusiusstichting.nl.
With its strong historical foundation, the Clusius Foundation has the ambition to create a rich future, in close collaboration with the Hortus botanicus and its Friends. Just like we started back in 1986.
